CLASSIS I  |
Migne Patrologia Latina Tomus 57
- CLASSIS PRIMA, SERMONES DE TEMPORE.
- CLASSIS SECUNDA. SERMONES DE SANCTIS.
- CLASSIS TERTIA. SERMONES DE DIVERSIS.
CLASSIS PRIMA, SERMONES DE TEMPORE.
- SERMO PRIMUS. Ante Natale Domini.
- SERMO II. De duobus in lecto uno (Matth. XXIV) .
- SERMO III. De nativitate Domini I.
- SERMO IV. De eodem natali II
- SERMO V. De eodem natali III.
- SERMO VI. De calendis Ianuarii.
- SERMO VII. De die S. Epihaniae
- SERMO VIII. Idem de S. Epiphania II.
- SERMO IX. De S. Epiphania III.
- SERMO X. De S. Epiphania IV.
- SERMO XI. De baptismo Christi I.
- SERMO XII. De baptismo Christi II.
- SERMO XIII. De gratia baptismi.
- SERMO XIV. De ieiunio generali.
- SERMO XV. De Quadragesima I. - De ieiunio Domini in...
- SERMO XVI. De Quadragesima II.
- SERMO XVII. De Quadragesima III.
- SERMO XVIII. De Quadragesima IV.
- SERMO XIX. De Quadragesima V.
- SERMO XX. De Quadragesima VI.
- SERMO XXI De Quadragesima VII.
- SERMO XXII. De Quadragesima VIII.
- SERMO XXIII. De Quadragesima IX.
- SERMO XXIV. De Quadragesima X.
- SERMO XXV. De Quadragesima XI.
- SERMO XXVI. De Quadragesima XII.
- SERMO XXVII. De Quadragesima XIII.
- SERMO XXVIII. De Quadragesima XIV.
- SERMO XXIX. In Paschatis solemnitate I.
- SERMO XXX. De eadem Paschatis solemnitate II.
- SERMO XXXI. De eadem Paschatis solemnitate III.
- SERMO XXXII. De eadem Paschatis solemnitate IV.
- SERMO XXXIII. De eadem Paschatis solemnitate V.
- SERMO XXXIV. De eadem Paschatis solemnitate VI.
- SERMO XXXV. De eadem Paschatis solemnitate VII.
- SERMO XXXVI. De eadem Paschatis solemnitate VIII.
- SERMO XXXVII. De eadem Paschatis solemnitate IX.
- SERMO XXXVIII. De eadem Paschatis solemnitate X.
- SERMO XXXIX. In eadem Paschatis solemnitate XI.
- SERMO XL. De eadem Paschatis solemnitate XII.
- SERMO XLI. De eadem Paschatis solemnitate XIII.
- SERMO XLII. De eadem Paschatis solemnitate XIV.
- SERMO XLIII. De eadem Paschatis solemnitate XV.
- SERMO XLIV. De Ascensione Domini I.
- SERMO XLV. De eadem ascensione Domini II.
- SERMO XLVI. De eadem ascensione Domini III.
- SERMO XLVII. De eadem ascensione Domini IV.
- SERMO XLVIII. De Pentecoste I.
- SERMO XLIX. De Pentecoste II.
- SERMO L. De Pentecoste III.
- SERMO LI. De Pentecoste IV.
- SERMO LII. De Pentecoste V
- SERMO LIII De Pentecoste VI.
- SERMO LIV. De Pentecoste VII.
- SERMO LV. De Pentecoste VIII.
CLASSIS SECUNDA. SERMONES DE SANCTIS.
- SERMO LVI. In natali S. Agnetis
- SERMO LVII. In nativitate S. Ioannis Baptistae I.
- SERMO LVIII. De eodem S. Ioanne Baptista II.
- SERMO LIX. De eadem nativitate S. Ioannis Baptistae III.
- SERMO LX Item de nativitate S. Ioannis Baptistae IV.
- SERMO LXI. Item in natali S. Ioannis Baptistae V.
- SERMO LXII. Item de nativitate S. Ioannis Baptistae VI.
- SERMO LXIII De nativitate S. Ioannis Baptistae VII.
- SERMO LXIV. In nativitate S. Ioannis Baptistae VIII.
- SERMO LXV. De nativitate S. Ioannis Baptistae IX.
- SERMO LXVI. In natali sanctorum apostolorum Petri et Pauli I....
- SERMO LXVII. De eodem natali sanctorum apostolorum Petri et Pauli...
- SERMO LXVIII. De eodem natali sanctorum apostolorum Petri et Pauli...
- SERMO LXIX. De eodem natali sanctorum apostolorum Petri et Pauli...
- SERMO LXX. De natali S. Laurentii levitae et martyris I....
- SERMO LXXI. De eodem natali S. Laurentii levitae et martyris...
- SERMO LXXII. De eodem natali S. Laurentii levitae et martyris...
- SERMO LXXIII. De eodem natali S. Laurentii levitae et martyris...
- SERMO LXXIV. De sancto Cypriano I.
- SERMO LXXV. De eodem S. Cypriano.
- SERMO LXXVI. De eodem S. Cypriano III.
- SERMO LXXVII. De eodem S. Cypriano IV.
- SERMO LXXVIII. De natali sanctorum, praecipue S. Cypriani.
- SERMO LXXIX. De S. Machabaeis I.
- SERMO LXXX. De Machabaeis II.
- SERMO LXXXI. De SS. martyribus Alexandro, Martyrio et Sisinnio I....
- SERMO LXXXII. De iisdem SS. martyribus II.
- SERMO LXXXIII. In natali SS. Machabaeorum et S. Eusebii Vercellensis...
- SERMO LXXXIV. De SS. martyribus Cantio, Cantiano et Cantianilla.
- SERMO LXXXV. In natali S. Stephani protomartyris.
- SERMO LXXXVI. De natali SS. martyrum I.
- SERMO LXXXVII. Item de natali SS. martyrum II.
- SERMO LXXXVIII. Item de natali SS. martyrum III.
- SERMO LXXXIX Item natali SS. plurimorum martyrum IV.
- SERMO XC. Item de natali SS. plurimorum martyrum V.
- SERMO XCI. Item de natali SS. plurimorum martyrum VI.
- SERMO XCII. Item de natali SS. plurimorum martyrum VII.
- SERMO XCIII. In natali plurimorum confessorum.
CLASSIS TERTIA. SERMONES DE DIVERSIS.
- SERMO XCIV. De mirabilibus.
- SERMO XCV. De evangelica piscatione.
- SERMO XCVI. De hospitalitate.
- SERMO XCVII. Incipit de eo quod scriptum est: Sicut tuba...
- SERMO XCVIII. Item sequentia.
- SERMO XCIX. Incipit de Zachaeo.
- SERMO C. Item de sequentia.
- SERMO CI. De idolis auferendis de propriis possessionibus.
- SERMO CII. De eadem re.
- SERMO CIII. De speculatore posito filiis Israel.
- SERMO CIV. Increpatio ad plebem et de eo quod ait...
- SERMO CV. De calice aquae frigidae.
- SERMO CVI. De quinque panibus et duobus piscibus.
- SERMO CVII. De verbis Evangelii Marci cap. VIII: Cum turba...
- SERMO CVIII. De muliere Chananaea.
- SERMO CIX De fraterna correptione.
- SERMO CX. De castitatis studio.
- SERMO CXI. Contra loquendi pravitatem.
- SERMO CXII. De servo centurionis in Evangelio.
- SERMO CXIII De eo quod scriptum est: Venite ad me,...
- SERMO CXIV. Super illa verba Evangelii: Quis putas maior erit...
- SERMO CXV. In adventu divitum.
- SERMO CXVI. In adventu divitum.
MaxTau.Sermon10 57 Maximus Taurinensis-c.420 Parisiis J. P. Migne 1847 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin
CLASSIS PRIMA, SERMONES DE TEMPORE. SERMO PRIMUS. Ante Natale Domini. ADMONITIO. 393 Absoluta homiliarum S. Maximi collectione, alteram aggredior sermonum. Jam dixi homiliam et sermonem idem significare, et esse tractatum de rebus sacris ad populum; sed hujusmodi vocabula ab editoribus atque ab amanuensibus promiscue adhibentur. At duo inquirenda sunt: unum, quis sit hujus sermonis auctor; alterum, quis titulus. Primus ex plurimorum mss. consensu habetur; siquidem cum vetustioribus codicibus Sangallensi et Taurinensi conveniunt in sanctum Maximum codices 99 Sanctae Crucis in Jerusalem, Casinensis 103, Neapolitanus biblioth. Montis Oliveti, Ambrosianus Archivi imperialis basilicae, duoque Beneventani, ut alios omittam. Quamvis monachi S. Mauri inter Ambrosianos hunc sermonem ediderint, attamen melius S. Maximo ascribendum esse monuerunt tom. II edit. Paris. 1690, pag. 392, tum quia Erasmus idipsum censuit, tum etiam quia stylus magis Maximum quam Ambrosium redolet. De titulo video vetustiores codices perspicuis verbis indicare sermonem Ante Natale Domini in praeparationem ejusdem habitum fuisse. Ita legitur in Sangallensi num. 32: Dicendum ante Natale Domini; in codice autem Taurinensi, cum hic sermo sequatur primam homiliam, quae incipit: Laetitia quanta sit, quantusque concursus, ejusque titulus sit: Incipit dictum ante Natale Domini; huic sermoni praemittitur: Item et de illo. Titulum alium exhibent codices Sanctae Crucis in Jerusalem 99 num. 26, et Beneventani, quibus memorata editio Parisiensis conformatur, hoc est: De Natale Domini veniente. Tandem codices alii post decimum saeculum exarati, ut Casinensis, Mediolanensis 146, et Neapolitanus habent: In dominica tertia Adventus, vel De Adventu. Optime adnotant super laudati Benedictini monachi ex eo quod in nonnullis mss. legatur: Sequentia de Natale Domini, arguendum, morem esse Ecclesiae vetustissimum fideles excitare ut sanctis operibus et affectibus natalitiam Domini solemnitatem praeveniant; quod hoc ex sermone, et ex prima S. Maximi homilia constare jam diximus. Nos epigraphen Ante Natale Domini assumpsimus ex codicibus Sangallensi et Taurinensi, quos majoris esse auctoritatis censeamus.
ARGUMENTUM.-- Totus est sermonis auctor in excitandis Christi fidelibus, ut condignis actibus ad ejus Natale celebrandum se praeparent; vim faciant Domino eleemosynis et lacrymis; spirituales maculas abluant, ut carnalia fulgeant vestimenta.
Satis abundeque dixisse me credo superiore dominica quemadmodum compti vel nitidi Natalem Domini suscipere debeamus, et superveniente festivitate ejus ambitione retinere. Retinere, inquam, ut etsi dies solemnitatis transeat, apud nos tamen sanctificationis ejus beatitudo permaneat. Haec enim gratia natalis 394 est Domini Salvatoris, ut in futurum ad praedestinatos transeat, in praeteritum remaneat ad devotos. Oportet ergo nos esse sanctitate puros, mundos pudicitia, nitidos honestate, ut quo diem festum advenire propinquius cernimus, eo accuratius incedamus. Si enim mulierculae solent aliquas ferias suscepturae, maculas vestium suarum aqua diluere: cur non magis nos excepturi Natalem Domini maculas animarum nostrarum abluamus? Et illae quidem si adeo infectae et obscurae sordibus fuerint, ut maculas aqua non purget, addunt mollitiem olei, saponis etiam acrimoniam: nos quoque, si tam grave peccatum habemus, ut id minime solis fletibus abluatur, addamus misericordiae oleum, acrimoniam jejunii. Nullum enim tam grave delictum est, quod non purgetur abstinentia, eleemosynis exstinguatur; ait enim sanctus propheta: Sicut aqua exstinguit 395 ignem, ita eleemosyna exstinguit peccatum (Eccli. III). Magna ergo est eleemosyna, quae ardentium criminum globos benevolentiae suae fonte refrigerat, et quodam irriguo largitatis obruit incendia delictorum; ut quamvis offensus Deus, quamvis criminibus provocatus, cogatur liberare eleemosynis quem disposuerat punire peccatis. Cogitur enim a nobis quodammodo, dum compellitur pro actibus nostris mutare sententiam, et in uno eodemque homine nunc severitate judicis permoveri, nunc patris pietate blandiri. Pater nobis enim est Deus cum bene agimus, judex noster est cum peccamus. Compellitur ergo operibus nostris Dominus ut nobis suam misericordiam largiatur; atque ideo ipse in Evangelio sancto dicit: A diebus Joannis Baptistae regnum coelorum cogitur (Matth. XI). Quae sententia quem intellectum habeat videamus. Regnum coelorum nonnisi Christus est Dominus, qui regnat in coelis. Cogi autem verbum tunc solet dici, cum res aliqua rarior assidua operatione densatur. Ex quo ergo Joannes Baptista (Ibid. III) Salvatoris annuntiavit adventum, ex eo regnum coelorum, quod fluidum ac remissum apud Joannem jacebat, credentium populorum coepit assiduitate densari, et omnis illa regni raritas praedicationum frequentatione solidari. Tam enim rarum fuit apud Judaeos regnum, ut transiret ad gentes; tam fluidum, ut remaneret ad populos. Hunc autem tanta credentium cogitur densitate, ut solidum maneat sine fine, sicut Scriptura dicit: Et regni ejus non erit finis (Luc. I). Cogimus enim regnum coelorum, et vim quodammodo facimus, sicut ait evangelica lectio: Et vim facientes diripiunt illud (Matth. XI). Vim, inquam, facimus Domino non compellendo, sed flendo; non provocando injuriis, sed lacrymis exorando; non blasphemando per superbiam, sed per humilitatem moerendo. O beata violentia! quae non indignatione percutitur, sed misericordia condonatur: beata, inquam, violentia, quae vim patienti bonitatem elicit, et utilitatem 396 tribuit inferenti. Mala res admittitur, et de injuria nemo causatur; vis admittitur, et religio propagatur. Quisquis enim violentior Christo fuerit, religiosior habebitur a Christo. Aggredimur ergo in itinere Dominum, siquidem ipse est via (Joan. XIV, 6), et more latronum suis eum spoliare nitimur vestibus. Cupimus illi auferre regnum, thesauros, et vitam; sed ille tam dives et largus est, ut non abnuat, non resistat; et cum omnia dederit, nihilominus ipse omnia possideat. Aggredimur, inquam, illum non ferro, non fuste, non saxo, sed mansuetudine, bonis operibus, castitate. Haec sane sunt arma fidei nostrae, quibus in congressione certamus. Ut autem his armis uti in vi inferenda possimus, ante corporibus nostris vim quodammodo faciamus, et expugnemus membrorum vitia, ut virtutum praemia consequamur; prius enim ipsi regnare debemus in nobis, ut regnum possimus diripere Salvatoris. Ait ergo Evangelium: Et vim facientes diripiunt. Raptores igitur sumus; raptores autem nonnisi diripiunt aliena. Agnosco veram esse sententiam: Christum enim Ecclesia rapuit Synagogae, et alienae gentis regnum vim faciendo possedit. Nam Salvator missus sub lege, natus in lege, nutritus juxta legem (Galat. IV), dum a Judaeis negligitur, a Gentibus occupatur (Act. XIII); et dum a sacerdotibus perditur, a peccatoribus invenitur; sicut ipse ait: Publicani et peccatores praecedent vos in regnum coelorum (Matth. XXI). Raptores igitur sumus. Mirandum non est, quippe qui a tali auctore descendimus. Scriptum est enim de patriarcha nostro Benjamin: Lupus rapax (Genes. XLIX); rapit enim quod suum non est. Ita et nos veluti filii rapacis lupi alienarum pastorem ovium nostra intentione praeripimus, sicut ipse dicit: Non sum missus nisi ad oves perditas domus Israel (Matth. XIII). Rapitur itaque Christus, cum a Judaeis dimittitur, et ab aliis praedicatur. Rapitur Christus, cum occiditur a Judaeis, et sepelitur a nobis. Rapitur Christus a vigilantibus discipulis, a dormientibus perditur Pharisaeis: sicut mentiendo 397 ipsi confessi sunt, dum custodias ponerent sepulturae, post resurrectionem Domini dicentes: Quia discipuli ejus nocte venerunt, et furati sunt eum, nobis dormientibus (Matth. XXVIII). Unde spiritaliter intelligimus quia Christum omnes dormientes perdunt, vigilantes inveniunt; atque ideo Apostolus dicit: Surge, qui dormis, et illuminabit te Christus (Ephes. V). Vides ergo mortuum esse qui ita dormit, ut non custodiat Salvatorem, et ideo illi Pharisaei, velut mortui, non potuerunt servare viventem. Propterea, fratres, non dormiamus, sed vigilemus circa ipsum Dominum nostrum Salvatorem, ut, appositis jugiter custodiis, nemo illum auferat de sepultura pectoris nostri: Venerunt, et, dormientibus nobis, furati sunt eum. Habemus enim inimicos, qui Christum de cordibus nostris, si obdormierimus, auferre nitantur. Unde pervigili cura servemus eum in sepulcro animarum nostrarum, ibi perquiescat, ibi dormiat, ibi, cum voluerit, et resurgat. 398 Ergo, fratres, Natalem Domini suscepturi ab omni conscientias nostras faece mundemus; accuremus non sericis vestibus, sed operibus pretiosis. Vestimenta enim nitida membra operire possunt, conscientiam ornare non possunt; nisi quod majoris verecundiae est nitidum membris incedere, et pollutum sensibus ambulare. Interioris igitur hominis prius ornemus affectum, ut exterioris quoque sit amictus ornatus, spirituales maculas abluamus, ut in nobis carnalia fulgeant vestimenta. Ubi enim tenebrosa conscientia est, totum corpus subobscurum est. Habemus autem quo conscientiae maculas abluamus; sicut scriptum est: Date eleemosynam, et omnia munda sunt vobis (Luc. XX). Bonum eleemosynae mandatum, per quod manibus operamur, corde mundamur; praestante Domino nostro Jesu Christo, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.
SERMO II. De duobus in lecto uno (Matth. XXIV). ADMONITIO. Ut ordini, quem in disponendis homiliis constituimus, sermonum series conformetur, orationibus in Natali Domini hic sermo est praeferendus. De auctore ejus sancto Maximo, ut legimus in codice Vaticano 1267, pag. 13, unde est exscriptus, dubitari nequit; cum S. antistes Taurinensis de eadem Evangelii parabola egerit in homilia hujus collectionis secunda. Titulum De Adventu Domini, qui illo in codice habetur, rejecimus, cum eo loci diximus ex Mabillonio, et Muratorio multo serius quinto, et sexto saeculo invectum esse in Ecclesiam. Exstat sermo in tribus aliis codicibus, in Vaticano Reginae 125, et Vaticano Palatino 1276, necnon in Vallicellano II Augustino inscriptus, ut in cod. E III Modoetiensi. Sed Benedictini monachi congr. S. Mauri inter Augustinianos sermones non susceperunt, nec ejus in appendice meminerunt.
ARGUMENTUM.-- Tria esse S. Maximus scribit genera Christianorum: alios esse in otio, alios in saeculi negotiis, alios Deo ministrare. Ex his tribus generibus unum assumi, et unum relinqui: assumi eos qui permanent, relinqui eos qui cadunt. Ad tria genera quae assumuntur, Noe, Daniel et Job pertinere.
Qui sunt in illa nocte duo in lecto, et duae molentes in unum, et duo in agro, de quibus omnibus binis singuli assumentur, et singuli relinquentur? Tria genera hominum hic videntur significari. Unum eorum qui otium et quietem diligunt, neque negotiis saecularibus, neque negotiis ecclesiasticis occupati, quae illorum quies lecti nomine significata est. Alterum eorum qui in plebibus constituti reguntur a doctoribus, agentes ea quae sunt hujus saeculi, quos et feminarum nomine significavit, quia consiliis, ut dixi, peritorum regi expedit eis. Et molentes dixit propter temporarium negotiorum orbem atque circuitum. Quas tamen in uno molentes dixit, in quantum de ipsis rebus et negotiis suis praebent usibus Ecclesiae. Tertium eorum qui operantur in Ecclesiae ministerio, tanquam in agro Dei; de qua agri cultura Apostolus loquitur. In his ergo tribus operibus bina sunt rursus genera hominum in singulis, et pro robore suarum virium discernuntur. Cum enim omnes ad Ecclesiae membra pertinere videantur, adveniente tamen tentatione tribulationis, 399 et ex illis qui sunt in otio, et ex illis qui sunt in negotiis saeculi, et ex illis qui Deo ministrant, in Ecclesia aliqui permanent, aliqui cadunt. Qui permanent assumuntur, qui cadunt relinquuntur. Ergo unus assumetur, et unus relinquetur. Non quasi de duobus hominibus dictum, sed de duobus generibus affectionum in singulis generibus trium affectionum. In illa nocte ergo dixit, in illa tribulatione. Ad ipsa tria genera quae assumuntur arbitror pertinere etiam tria illa nomina virorum sanctorum quos solos liberandos Ezechiel propheta denuntiat, Noe, Daniel et Job. Videtur enim hoc pertinere ad eos per quos Ecclesia regitur, sicut per illum aquis arca gubernata est, quae figuram gestabat Ecclesiae. Daniel 400 autem, quia elegit caelibem vitam, id est nuptias terrenas contempsit; ut, sicut dicit Apostolus, sine sollicitudine viveret, cogitans quae sunt Dei, genus eorum significat qui sunt in otio, sed tamen fortissimi in tempestatibus, ut possint assumi. Job autem, quia et uxorem habuit, et filios, et amplas terrenarum rerum copias, ad illud genus pertinet cui molendinum deputatum est, sed tamen ut sint fortissimi in tempestatibus, sicut fuit ille. Non aliter assumi poterunt. Nec puto alia esse genera hominum quibus constat Ecclesia, quam ista tria habentia binas differentias, propter assumptionem et relictionem, quamvis in singulis multae studiorum voluntatumque diversitates ad concordiam unitatemque concurrentes possunt inveniri.
SERMO III. De nativitate Domini I. ADMONITIO. Etsi tertius hic sermo e sermonibus diversorum Patrum, maxime vero Augustini, compilatus doctissimis Maurinis in edit. Paris. Opp. S. Ambros. tom. I, pag. 394, an. 1690 videatur, nos tamen unum fuisse S. Maximum ejus auctorem, fidenter defendi posse veterum codicum numero existimamus. Jam vero praeseferunt inscriptionem hujusmodi: Sermo S. Maximi episcopi unde supra, codices Vaticanus 4222 pag. 34, S. Crucis in Jerusalem 99 serm. 12, Vallicellanus VI pag. 56, Casinensis 106 pag. 122 a tergo, Lucensis 81, et Neapolitanus sancti Joannis ad Carbonariam. Quid? Nonne Augustini sententias sequi, et exponere S. Maximo fas fuit? Id dici quidem de Maximo potest, qui posterior aetate Augustino fuit; de Ambrosio autem, quem Augustinus audivit, non potest. Nihilo tamen minus idem sermo in S. Ambrosii sermonibus collocatus num. 4 cernitur.
ARGUMENTUM.-- Multiplici explicatione a Maximo exornantur illa Joannis Baptistae verba de Christo: Illum oportet crescere, me autem minui; eaque perfecte in Christi Domini nativitate adimpleta fuisse demonstrantur.
Verum est quod ait S. Joannes Baptista de Domino Salvatore, dicens: Illum oportet crescere, me autem minui (Joan. III, 30). Siquidem hoc primum etiam ipsis temporibus approbatur. Ecce enim in nativitate Christi dies crescit, et Joannis nativitate decrescit. Illo oriente lux proficit, hoc nascente minuitur. Ipsa enim quodammodo tempora famulantia partibus suis: cum detrimentum faciunt, servus gignitur; cum autem Dominus nascitur, consequuntur augumentum. Profectum plane faciunt dies cum mundi Salvator oritur, defectum patitur cum ultimus propheta generatur. Scriptum est enim: Lex et prophetae usque ad Joannem (Luc. XVI). Atque ideo necesse erat ut obscuraretur legis observatio, ubi evocatio, ubi Evangelii gratia refulgebat; et cessaret prophetia Veteris Testamenti, cum Novi Testamenti gloria succedebat. Ergo in nativitate Domini proficit dies. Non mirum si proficit dies in qua novus justitiae Sol coruscat. Non mirum si proficit dies quam splendidissima lux veritatis illuminat. Ait enim evangelista de Christo Domino: Erat lux vera quae illuminat omnem hominem (Joan. I). Igitur, si erat lux vera quae illuminat omnem hominem, cur 401 non illuminaret mundum? Atque ideo dies quae lucem humano generi peperit, prius ipsa eidem lucis fulgore resplenduit, et conclusa jam spatia sua noctium tenebris, dominicae lucis nitore discussit. Occupaverat enim totam diem noctium longitudo, nisi in ipsa diei brevitate praefulsisset adventus ejus qui ortu suo humani generis peccatorum tenebras discutit: ita et diei nativitatis suae caliginum tenebras amputavit, et uno eodemque ortu lucem pariter intulit et hominibus, et diebus. Unde non est mirum si crescit dies quae gemino fulgoris splendore vestitur. Sed videamus adhuc quomodo Dominus Salvator crescat, Joannes Baptista decrescat. Diximus in superioribus quod quidem Joannes figuram legis prophetarumque gestavit; necesse erat ergo ut deficeret lex, Evangelio coruscante, et minueretur Judaicus populus, populo Christiano surgente. Quis enim dubitat de nativitate Domini Synagogae esse conventicula vacuata, plebes multiplicatas Ecclesiae, et mirum in modum quotidie Christum per Christianos suos crescere, Joannem minui per Judaeos; nos diei dominici splendore fulgere, illos obscuritate noctium laborare? Nox enim super Judaeos quodammodo major incubuit, ex quo dixerunt de nece Salvatoris: Sanguis hujus super nos et super filios nostros (Matth. XXVII). Majoribus plane sunt noctium tenebris obscurati, ex quo conati sunt diem veritatis occidere. Hoc autem quod dicimus, ut verius approbare possimus, utriusque nativitatem breviter exponamus. Ecce enim, cum 402 nascitur Christus, exsultant angeli, pastores pervigilant, magi adveniunt, stella praecedit, et cuncta quae sunt in coelis terrisque pulcherrima ipsi Domino deferuntur. Deferuntur enim illi gloria per angelos, claritas per stellam, religio per magos, simplicitas per pastores; et quod apud ipsum solum futura essent haec omnia, ideo nascenti illi universa famulantur. Cum autem Joannes concipitur, Zacharias obmutescit, solemnis conticescit sacerdos, Elisabeth mater absconditur; significans post ortum suum legis silentium, amissionem sacerdotii, latebras Synagogae. Dubium autem non est quod Joannes natus Pharisaeis justitiam legis abstulerit, quod conceptus patri abstulit vocis obsequium. Crescit igitur Dominus semper, Joannes Baptista minuitur. Non ideo minuitur quod meritis aliquid derogetur, sed, quoniam Salvator his quotidie accumulatur, gloria illius minor fieri videtur. Lucerna denique vocatur Joannes, dicente Domino: Ipse erat lucerna ardens (Joan. V). Lucernae igitur obscuratur lumen, cum radius solis effulget; et defectionem quamdam lampadis suae patitur, cum clarioris lucis splendore superatur. Quis enim sapiens lucernam requirat in sole? Non quidem exstinguitur, sed necessaria non habetur: hoc est, quis ad Joannis poenitentiae baptismum veniat, cum possit Salvatoris baptismo salvari? Non quidem illud reprehenditur; sed hoc magis utile et necessarium videtur, quia in eo remissio peccatorum tribuitur.
SERMO IV. De eodem natali II ADMONITIO. 403 Quod monachi S. Mauri hoc de sermone conjectantes opinati sunt, a Maximo potius quam ab Ambrosio prodiisse, trium praestantissimorum codicum auctoritate, dictionisque similitudine confirmamus. Primus codex est Taurinensis cum inscriptione: Item et de Nativitate Domini homilia III; secundus et tertius sunt codices 90 et 99 S. Crucis in Jerusalem: De natale Domini nostri Salvatoris. Optime iidem Benedictini monachi editores serm. S. Ambros. num. 6, pag. 397 edit. Paris. 1690, sermonem in hoc praecipue versari dixere, quod dies natalis Domini sol novus dicebatur, id est novus annus, quandoquidem ab ea die annus quondam incipiebat. Scribit clarissimus Alexander Politus in notis Martyrologii Romani ad diem calend. Januarii, vetustissimum omnium Martyrologium, Hieronymi presbyteri nomine insignitum, a die natalis Domini anni initium sumere, et Adonis Martyrologium a vigilia Dominicae nativitatis. Ex his cognosci potest, in nonnullis Ecclesiis novum annum a die natalis Domini incoepisse; cum, ut inquit Maximus noster, oriente Salvatore, non solum humani generis salus, sed etiam solis ipsius claritas innovetur.
ARGUMENTUM.-- Sol novus cur appelletur Domini natalis dies. Novus est, et vetus. Quid inter mundi solem et Solem Christum intersit.
Bene quodammodo sanctum hunc diem natalis Domini solem novum vulgus appellat, et tanta id sui auctoritate confirmat, ut Judaei etiam atque gentiles in hac voce consentiant. Quod libenter nobis amplectendum est, quia oriente Salvatore, non solum humani generis salus, sed etiam solis ipsius claritas innovatur. Sicut ait Apostolus: Ut per ipsum restauraret omnia, sive quae in coelis, sive quae in terra sunt (Ephes. I). Si enim obscuratur sol cum Christus patitur, necesse est illum splendidius solito lucere cum nascitur. Et si Judaeis mortem operantibus effudit tenebras, cur non Mariae parturienti vitam exhibeat claritatem? Aut non credimus quod nascente Christo sol ad obsequium lucidior advenerit, cum magos ad indicium clarior stella praecesserit? Et si stella diem alieni temporis officium ministravit, cur non credamus, quod sol quoque nocturnis horis aliquantulum adventu maturiore decerpserit? Ex eo denique factum puto, ut nox decresceret, dum sol festinus ob dominicae nativitatis obsequium ante mundo lucem protulit, quam nox cursum sui temporis consummaret. Quin potius ipsam noctem fuisse non dico, nec aliquid obscuritatis habuisse, in qua pastores pervigilant, exsultant angeli, astra deserviunt. Nec mirari debemus quod in nativitate Christi nova omnia facta sint, cum novum hoc ipsum fuerit quod virgo peperit. Si autem praeter solitum 404 nativitas exstitit, et praeter solitum obsequia sunt delata, ergo oriente Domino pastores pervigilant, exsultant angeli, sol obsequitur, stella famulatur. Et quidem angeli vel pastores gaudia sua voce vel sermonibus prosequuntur; elementa autem ista gaudia sua, quia voce non poterant, officio protestantur. Sol igitur praeter consuetudinem in hac festivitate matutinus illuxit; nec mirum: si enim ad Jesu Nave orationem defixus stetit in die, cur non ad Jesu Christi nativitatem festinus promoveret in noctem? Solem igitur novum hanc diem vulgus appellat, et cum dicit novum, utique et veterem esse demonstrat. Veterem autem dixerim hujus mundi solem, qui defectionem patitur, qui parietibus excluditur, qui nubibus obscuratur. Veterem dixerim solem, qui vanitati subjacet, qui correptionem metuit, qui judicium pertimescit. Scriptum est enim: Sol convertetur in tenebras, et luna in sanguinem (Joel. II, 31; Act. II, 20). Veterem, inquam, dixerim qui sceleribus interest hominum, adulteria non refugit, homicidium non declinat, et cum omne genus hominum nolit esse medium, cum aliquod crimen admittitur, hic solus in cunctis facinoribus stet. Ergo quia hunc veterem esse manifestum est, novum quem nisi Christum Dominum reperimus, de quo scriptum est: Orietur vobis sol justitiae (Malach. IV, 2); de quo etiam ex persona peccatorum dicit propheta: Sol non est ortus nobis, et justitiae lumen non luxit nobis (Sap. V, 6). Hic enim sol, cum diaboli tenebris universus mundus est oppressus, et caligo referta criminibus saeculum possideret, dignatus est ultimo tempore, hoc est incumbente jam nocte, ortum suae nativitatis infundere. Primo quidem ante lucem, hoc est, 405 antequam illuminaret justitiae Sol, velut matutinum quoddam prophetarum misit oraculum: Mittebam prophetas meos ante lucem (Jer. VII); postea vero ipse cum suis radiis, hoc est cum apostolorum fulgore resplenduit, ac tantam mundi caliginem veritatis luce discussit, ut in diaboli tenebras nullus offenderet. Hic est igitur sol novus qui claustra penetrat, inferna reserat, corda rimatur. Hic novus est sol qui spiritu suo vivificat mortua, corrupta reparat, suscitat jam defuncta; vel qui calore suo purgat sordida, exurit fluida, decoquit vitiosa. Ipse, inquam, est qui in cunctis actibus nostris perspicit omnia opera nostra, et non tam condemnat crimina quam emendat. Hic plane est sol justus et sapiens qui non sine discretione, sicuti istius mundi sol, bonis ac malis circumfertur, sed quod judicio veritatis sancto elucet, occidit peccatori. Hoc autem inter utrumque interest solem, quod ille corruptionis minister est, hic aeternitatis est Dominus: quod ille circa terram est, hic Creator: tamen istum mundi solem priusquam oriatur, adhuc ante lucem propter necessarios usus hominum solet lucerna praecedere. Habet autem et Christus sol lucernam suam, quae ejus praecessit adventum: sicut dicit Propheta: Paravi lucernam Christo meo (Psal. CXXXVIII). Quae autem ista lucerna sit, ostendit nobis Dominus, dicens de Joanne Baptista: Ille erat lucerna ardens (Joan. V). Ipse autem Joannes, ut praecedens lucernae lumen exiguum ait: Ecce venit post me cujus non sum dignus solvere corrigiam calceamentorum ejus: ipse vos baptizabit in Spiritu sancto et igne (Joan. III). Simul etiam intelligens lumen suum solis radiis offuscandum, 406 ante praedicit illum: Illum oportet crescere, me autem minui (Ibid.). Sicut enim lucernae claritas destruitur solis adventu, ita et Joannis poenitentiae baptismum superveniente Christi gratia vacuatum est. Videamus igitur hic, sol noster novus quo fonte nascatur. Sicut est verum Deo oritur auctore. Divinitatis ergo est Filius; divinitatis, inquam, incorruptae, integrae, illibatae. Intelligo plane mysterium; ideo enim fecunda nativitas per immaculatam Mariam, quia prior per divinitatem constiterat illibata: cujus prior nativitas gloriosa exstitit, ejus secunda contumeliosa non fieret. Hoc est, ut quemadmodum virgo illum divinitas ediderat, ita et virgo Maria generaret. Habere etiam apud homines patrem scribitur; sicut legimus in Evangelio dicentibus Pharisaeis: Nonne hic est filius Joseph fabri, et mater ejus Maria (Matth. XIII)? In hoc quoque adverte mysterium. Faber pater dicitur Christus. Et plane faber Pater Deus, qui totius mundi opera fabricatus est; est plane faber, sed qui in diluvio Noe arcam fabricare disposuit. Faber, inquam, est qui ordinavit Moysi tabernaculum, arcam testamenti instituit, templum Salomonis erexit; fabrum dixerim, qui mentes rigidas expolit, cogitationes superbas recidit, humilia facta sublimat. Hic etiam faber circa arbores curvo utitur ferramento, sicut in Evangelio legimus, dicente Joanne: Jam securis ad radicem arborum posita est. Omnis arbor non faciens fructum bonum excidetur, et in ignem mittetur (Matth. III; Luc. III); ut utiles coelestis fabricae arbores in futuro componat, infructuosas vero evulsas radicitus flammarum consumat incendio. Explicit.
SERMO V. De eodem natali III. ADMONITIO. 407 Longe plures orationes de nativitate Domini, quam in codice Taurinensi continentur, habuisse S. Maximum, ex eo constat quod in eodem numerus earum 35 adnotatus reperiatur. Partem earum inter homilias edidimus; partem aliam hanc in classem traduximus; reliquae dispersae sunt, vel ab antiquitate consumptae. Hic sermo ab eodem codice Taurinensi recensetur num. 4 hoc titulo: Item et de nativitate Domini homilia IV. Maximo confirmatur testimonio codicis 99 S. Crucis in Jer. num. 13, cujus epigraphe est: De nativitate Domini Salvatoris, et codicis Bobiensis. Benedictini monachi congr. S. Mauri in edit. Parisiensi Opp. S. Ambros. ann. 1690 hunc sermonem superiori praeposuerunt, monentes partem ejus ex Comment. ipsius Ambrosii in Lucam lib. II, num. 50, desumptam esse. Sed cum utriusque dictionis formam seu characterem plus Maximo quam Ambrosio convenire noverint, ideo fassi sunt, licere eos S. antistiti Taurinensi adjudicare. Nihil autem officit sinceritati eorumdem, quod S. Maximus juxta mentem Ambrosii aut Augustini sacras Scripturas sit interpretatus; jam diximus posteriores Patres a majoribus plura accepisse.
ARGUMENTUM.-- Cantus angelorum in nativitate Christi et Deo honorem repraesentat in coelis, et hominibus pacem praesentat in terris. Monstrabatur, gregem esse populum, noctem saeculum, pastores sacerdotes. Recte Maria velleri comparatur.
Qua gratia vel quibus laudibus hunc diem natalis dominici praedicemus prorsus ignoro. In tanta enim festivitate ad magnificandum Deum humana loquela non sufficit. Nam si tunc cum nascebatur Christus angelorum voce laudatus est, qua nunc humana laudandus est voce, cum regnat? Supergreditur enim illius temporis festivitatem nostra solemnitas; siquidem tunc stupuerunt illi tantum nascentem Dominum, nos illum suscipimus nascentem, resurgentem pariter, et regnantem. Tanto igitur fecundior laudatio esse debet hujus temporis, quanto sunt majora miracula. Sed quoniam dignam praedicationem exhibere non potest humana fragilitas, ad angelorum nos praeconia conferamus. Et quia merito eos aequiparare non possumus, devotione comitemur; hoc est in ea festivitate, eadem qua illi laetitia, nos sententia persultemus, dicentes: Gloria in excelsis Deo, et in terra pax hominibus bonae voluntatis (Luc. II). Digna plane et justa sententia, quae in nativitate Christi et Deo honorem repraesentat in coelis, et hominibus pacem praesentat in terris. Ante Salvatoris enim ortum nec coelestia reverentiam deserebant, nec terrena requiem possidebant. 408 Sed videte, quid dicat ipsa sententia: Pax hominibus bonae voluntatis. Non in quibuscunque hominibus, sed bonae voluntatis hominibus; ut intelligas pacem Christi non debiti esse, sed meriti; non enim eam meretur conditio, sed voluntas. Hanc pastores ea nocte qua nascente Domino super gregem suum vigilias observabant prae omnibus primi audierunt. Ipsi Salvatoris ortum primi ante omnes homines, intimantibus angelis, cognoverunt. Angeli enim non regibus, non judicibus, sed hominibus rusticanis saeculi redemptionem prius annuntiaverunt. Nec mirum si Christi gratiam ante sciret innocentia quam potestas; et prius cognosceret veritatem simplex rusticatio quam superba nominatio. Quod enim cognoverunt pastores, principes cognoscere nequiverunt; unde et beatus Apostolus ait: Quem nemo principum saeculi hujus cognovit (I Cor. II), et reliqua. Ergo in nativitate Domini angeli pariter cum pastoribus sunt laetati, excelsam vero Deo dicentes gloriam. Nam vicinis quodammodo et junctis choris Dei gloriam praedicaverunt. Unde et credo eosdem angelos in ejusdem Domini festivitate simili laetitiae nobiscum vicinitate gaudere. Nam, qui solent propter Christi ortum alloqui pastores, non possunt propter ejusdem Christi gaudium non inquirere sacerdotes. Siquidem et quod tunc ad illos super gregem suum vigilias observantes nocte intempesta locuti sunt, hujus temporis mysterium designabant. Nam illo facto hoc utique monstrabatur, gregem populum, noctem saeculum, 409, sacerdotes esse pastores, qui jugi super plebem sollicitudine vigilantes propter Christum, ab angelis minime deseruntur. Hodierna igitur die secundum carnem natus est Dominus ita secreto, ita silentio, ut ortum ejus saeculum penitus ignoraret. Ignoravit enim saeculum, quia et extra conscientiam patris conceptus, et extra naturae ordinem natus. Nam Joseph conceptum suscepit filium quem non genuit; Maria partum edidit quem sexus consuetudine non creavit. Sic igitur natus est Dominus, ut ortum ejus nemo futurum suspicaretur, nemo crederet, nemo sentiret. Quemadmodum crederent hoc futurum, quod posteaquam factum est, factum esse vix credunt? Nam quod ita latenter et secreto Salvator descensurus esset in Virginem jam ante David propheta testatus est dicens: Descendet sicut pluvia in vellus (Psal. LXXI). Quid enim tam silenter et sine strepitu fit quam cum imber in lanae vellus infunditur? Nullius aures sono verberat, 410 nullius corpus humore repercussionis aspergit; sed sine inquietudine omnium, totum imbrem per multiplices effusum partes toto corpore in se trahit, unius meatus scissuram nesciens, solida mollitie plures praebens meatus; et quod clausum videtur per densitatem, est patulum per tenuitatem. Recte ergo Maria velleri comparatur, quae ita concepit Dominum, ut toto eum hauriret corpore, nec ejus discissuram corporis pateretur; sed esset mollis ad obsequium, solida ad sanctimoniam. Recte, inquam, Maria velleri comparatur, de cujus fructu salutaria populis vestimenta texuntur. Vellus plane est Maria, siquidem de molli sinu ejus Agnus egressus est, qui et ipse matris laniciem, hoc est carnem portans, molli vellere cunctorum operit vulnera peccatorum. Omne enim peccati vulnus Christi lana suffunditur, Christi fovetur sanguine, et ut sanitatem recipiat, Christi indumento vestitur.
SERMO VI. De calendis Januarii. ADMONITIO. Vidimus alibi S. Maximum de calendis Januariis homiliam habuisse, et quid titulus de calendis, aut in calendis Januarii importet, exploravimus. Idem argumentum hoc in sermone proponit S. antistes Taurinensis, ac superstitiosos homines diem illam sicut gentiles impiis ludis transigentes vehementer exagitat, nullamque his partem cum Deo habituros minitatur, qui cum idolorum, hoc est diaboli, cultoribus, intemperantiae vanitatique deditis consociantur. Ex tribus codicibus magnae auctoritatis hanc orationem S. Maximo deferendam censemus. Primus est codex Taurinensis, ubi homilias de nativitate Domini sequitur, cum titulo: Item dictum in calendis Januarii, duoque alii sunt codices 90, et 98 S. Crucis in Jerusalem, in utroque hac praefixa inscriptione: Incipit de calendis Januarii. Benedictini monachi congreg. S. Mauri inter sermones Ambrosianos et hunc receperunt num. 7, quemadmodum olim factum fuisse noverant; sed sapienter monuerunt, non eum facile Ambrosio concedendum esse; cum in concionibus, quae certissime S. doctori admittuntur, nusquam adversus superstitiones pravitatesque calendarum Januariarum invectus fuerit; ex quo argui poterit Mediolano eas jam eliminatas fuisse. Nihil igitur obstat quin hunc sermonem S. Maximo adjudicemus. Quin imo perspicua styli ejus similitudo ostendit perperam aliis fuisse attributum.
ARGUMENTUM.-- Graviter S. Maximus queritur plerosque fideles gentilium se feriis dedisse; quod Jano homini, unde calendae Januariae appellantur, detulerint Divinitatis obsequium. Non solum autem gentilium ait consortia vitanda esse, sed et Judaeorum; quorum etiam confabulatio est magna pollutio.
Est mihi adversus plerosque vestrum, fratres, querela non modica; de iis loquor qui nobiscum natalem Domini celebrantes gentilium se feriis dediderunt, et post illud coeleste convivium superstitionis sibi prandium praepararunt; ut qui ante laetificati fuerant sanctitate, inebriarentur postea vanitate, ignorantes quod qui vult regnare cum Christo non possit gaudere cum saeculo, et qui vult invenire justitiam debeat declinare luxuriam. Alia enim ratio est vitae aeternae, alia desperatio lasciviae temporalis: ad illam virtute ascenditur, ad istam perditione descenditur; atque ideo, qui vult 411 esse divinorum particeps, non debeat esse socius idolorum. Idoli enim portio est inebriare vino mentem, ventrem cibo distendere, saltationibus membra torquere, et ita pravis actibus occupari, ut cogaris ignorare quod Deus est. Unde sanctus Apostolus haec praevidens dicit: Quae portio justitiae cum iniquitate? aut quae societas luci cum tenebris? Aut quae pars fideli cum infideli? Qui autem consensus templo Dei cum idolis (II Cor. VI)? Ergo, si nos sumus templum Dei, cur in templo Dei colitur festivitas idolorum? Cur ubi Christus habitat, qui est abstinentia, temperantia, castitas, inducitur comessatio, ebrietas atque lascivia? Dicit Salvator: Nemo potest duobus dominis servire, hoc est Deo et mammonae (Matth. VI). Quomodo igitur potestis religiose Epiphaniam Domini procurare, qui Jani calendas quantum in vobis est devotissime celebratis? Janus enim homo fuit unius conditor civitatis, quae Janiculum nuncupatur, in cujus honore a gentibus calendae sunt Januariae nuncupatae; unde qui calendas Januarias colit peccat, quoniam homini mortuo defert divinitatis obsequium. Inde est quod ait Apostolus: Dies observatis, et menses, et tempora, et annos; timeo ne sine causa laboraverim in vobis (Gal. IV). 412 Observavit enim diem et mensem qui his diebus aut non jejunavit, aut ad Ecclesiam non processit. Observavit diem qui hesterna die non processit ad ecclesiam, processit ad campum. Ergo, fratres, omni studio gentilium festivitatem et ferias declinemus, ut quando illi epulantur et laeti sunt, nunc nos simus sobrii, atque jejuni, quo intelligant laetitiam suam nostra abstinentia condemnari. Non solum autem gentilium, sed et Judaeorum consortia vitare debemus, quorum etiam confabulatio est magna pollutio. Hi etenim arte quadam insinuant se hominibus, domos penetrant, ingrediuntur praetoria, aures judicum et publicas inquietant, et ideo magis praevalent quo magis sunt impudentes. Hoc autem non recens in ipsis, sed inveteratum et originale malum est. Nam olim jam et Dominum Salvatorem intra praetorium persecuti sunt, et praesidis eum judicio condemnarunt. In praetorio ergo a Judaeis innocentia opprimitur, secretum proditur, religio condemnatur. Cum enim Christus occiditur, omnis in eo veritas et justitia condemnatur, quoniam ipse est innocentia, religio, sanctitas, atque mysterium. Amen. Explicit.
SERMO VII. De die S. Epihaniae ADMONITIO. Joannes Dominicus Valarsius sive quod codices mss. non consuluerit, sive parum studii in rebus S. Maximi dignoscendis impenderit, hunc S. antistitis Taurinensis sermonem, Maximum ne memorans quidem, inter opera spuria Hieronymiana tom. II, pag. 304, Opp. S. Hieron. edit. Veron. 1742, conjecit. Nostrum igitur est ut non ineruditam incultamque orationem ab obscuritate eruamus, proprioque auctoris nomine ornatam in lucem emittamus. Id ostendunt praeclari codices tres, nempe duo S. Crucis in Jerusalem 90 et 99, et Laurentianus I Plut. XIV, ubi plane legitur post titulum: De S. Epiphania, sermo S. Maximi episcopi. In codicibus S. Crucis in Jerusalem inscribitur sermo: De die sanctae Epiphaniae, quem titulum nos amplexi sumus. Consule ea imprimis quae S. Maximus in homilia de Cruce scribit; unde facile percipies hunc quoque sermonem eidem auctori esse tribuendum.
413 ARGUMENTUM.-- Explicat sanctus doctor mysterium diei S. Epiphaniae; pluribusque declarat nobis proficere, non Christo. Ejus humilitas nostra sublimitas est, crux nostra victoria, patibulum noster triumphus.
Hodie verus sol ortus est mundo; hodie in tenebris saeculi lumen egressum est: Deus factus est homo, ut homo Deus fieret; formam servi Dominus excepit, ut servus verteretur in Dominum. Coelorum et habitator et conditor habitavit in terris, ut homo colonus terrae migraret ad coelos. O dies omni sole lucidior! O tempus cunctis saeculis expetitum! Quod praestolabantur angeli, quod cherubim et seraphim et coelorum mysteria nescierunt, hoc in nostro tempore revelatum est. Quod illi videbant per speculum, et per imaginem, nos cernimus in veritate. Qui loquebatur Israelitico populo per Isaiam, Jeremiam et caeteros prophetas, nunc nobis per Filium loquitur. Videte quid intersit inter Vetus Testamentum et Novum. In illo loquebatur per nubilum; nobis loquitur per serenum. Ibi Deus videbatur in rubo; hic de virgine Deus nascitur. Ibi ignis erat populi peccata consumens; hic homo est populi peccata dimittens; imo Deus ignoscens servis suis. Nemo enim potest peccata dimittere, nisi solus Deus. Sive hodie natus est Dominus Jesus, sive hodie baptizatus est: diversa quippe opinio fertur in mundo, et pro traditionum varietate sententia est nobis, illud constat ad liquidum, quod sive hodie natus est ex Virgine, sive renatus in baptismo, ejus 414 nativitas et carnis et spiritus nobis proficit. Utrumque mysterium meum est; utraque utilitas mea est. Dei Filius non habebat necessarium ut nasceretur, ut baptizaretur, neque enim peccatum fecerat quod ei remitteretur in baptismo; sed illius humilitas nostra sublimitas est. Illius crux nostra victoria est; illius patibulum est noster triumphus. Gaudentes levemus hoc signum in humeris nostris, victoriarum vexilla portemus, immortale lavacrum portemus in frontibus. Cum hoc signum in postibus diabolus aspexerit, contremiscet; et qui aurata Capitolia non timent, crucem timent; qui contemnunt sceptra regalia; et purpuras Caesarum, et dapes, Christi sordes et jejunia pertimescunt. Denique in Ezechiel propheta (Ezech. IX), cum omnes qui missus fuerat angelus occidisset, et interfectio coepisset a sanctis, illi tantummodo sospites reservantur quos Tau littera, id est crucis pictura signaverat. Exsultemus itaque, fratres carissimi, et ad crucis similitudinem sanctas ad coelum levemus manus. Cum sic nos daemones armatos viderint, opprimentur. Quando Moyses (Exod. XVII) erectas habebat manus vincebatur Amalech; si paulum illae conciderant, convalescebat. Antennae navium et velorum cornua sub figura nostrae crucis volitant. Aves quoque ipsae, quando in sublimiora tolluntur, et pendent per aerem, extensis alis, imitantur crucem. Sed et tropaea et victoriae triumphorum ornatae cruce sunt, quam non solum in frontibus, sed in animabus quoque nostris habere debemus, ut cum sic fuerimus armati, calcemus super aspidem et basiliscum in Christo Jesu, cui est gloria in saecula saeculorum. Amen.
SERMO VIII. Idem de S. Epiphania II. ADMONITIO. 415 Codici Taurinensi, qui Maximianis in homiliis hunc sermonem septimo loco numerat, non solum consonat codex 99 S. Crucis in Jerusalem, sed etiam Combefisius, qui eumdem sub Maximi nomine edidit tom. II, pag. 142. Differt tamen eorum inscriptio; siquidem codex Taurinensis habet: Item et de eadem Epiphania, et de baptismo Christi; codex vero S. Crucis: De S. Epiphania, ut et Combefisius. Accuratior videbitur aliquibus mss. Taurinensis titulus, cum vere S. Maximus hoc in sermone nonnulla scribat de Christi manifestatione; deque illius baptismate. Sed cum duplex illud mysterium uno Epiphaniae nomine exprimatur, eodemque die celebretur, non est improbanda inscriptio: De S. Epiphania. In codice Vaticano 1276, fol. 105, a tergo, is idem sermo legitur cum titulo, alia quidem manu scripto: In octava Epiphaniae sermo S. Ambrosii. At non video cur ob unius tantum codicis titulum, alia manu scriptum Ambrosio nuncupandus sermo sit, cum et styli ratio, et mss. caeteri codices Maximum ejus fuisse auctorem ostendant.
ARGUMENTUM.-- Christus, ut bonus magister doctrinam suam non tam verbis insinuavit quam actibus exercuit; natus hominibus, renatus est sacramentis; ibi sinus Christi est, ubi habitaculum est virtutum.
Evangelica Scriptura refert, sicut lectum nuper audivimus, Dominum ad Jordanem baptismi causa venisse, et in eodem flumine mysteriis se coelestibus consecrari voluisse. Quod mirari non debemus, cur hoc baptismatis ipsius Dominus et magister fecerit, quia ipse ait: Qui fecerit, et docuerit, maximus vocabitur in regno coelorum (Matth. V). Facere igitur prius voluit, quod faciendum omnibus imperabat, ut bonus magister doctrinam suam non tam verbis insinuaret quam actibus exerceret, et ad finem nos gestu pariter confirmaret et sensu. Hoc autem totum hodierna die gestum esse manifestum est. Quod ita verum esse, ipsa possumus colligere ratione. Ratio enim exigit ut post diem natalis dominici, licet interpositis annis, eodem tamen tempore, haec festivitas sequeretur, quam et ipsam festivitatem natalem appellandam puto. Tunc enim natus hominibus, hodie renatus est sacramentis; tunc per virginem editus, hodie per mysterium generatus. Ita enim disposuit Dominus, non longe inter se hominum vota distare, ut uno tempore, quem genitum gratulabantur in terris, sanctificatum laetarentur in coelis; ut qui partum virginis, angelis annuntiantibus, possidebant Dei Filium, coelis testantibus retinerent, certique essent homines quia ipse esset Filius Dei quem virgo pepererat, Divinitas agnoscebat. Novi enim partus nova 416 merentur obsequia. Ibi cum secundum hominem nascitur, mater eum Maria sinu circumfovet. Hic cum secundum mysterium gignitur, Pater eum Deus voce complectitur. Ait enim: Hic est enim Filius meus, in quo bene complacui (Matth. III). Mater ergo partui molli blanditur gremio, Pater Filio pio testimonio famulatur. Mater, inquam, eum adorandum magis ingerit, Pater colendum gentibus manifestat. Sinu igitur retinetur a matre cum nascitur, sed Pater ei sinus sui fotum jugiter subministrat. Legimus enim eum sine intermissione in Patris gremio quiescentem, dicente Evangelista: Deum nemo vidit unquam, nisi unigenitus Filius, qui est in sinu Patris (Joan. I). Libenter ergo in sinu sanctorum requiescit Dominus, unde et Joannis evangelistae sinum, ut in eo accumberet, libenter elegit. Sinus ergo in quo Christus requiescit, non corporis gremio praeparatur, non vestimentorum ambitione componitur, sed coelestium virtutum colligitur. Nam Christi sinus erat in Joanne evangelista fides, in Deo Patre divinitas, in Maria matre virginitas. Ibi sinus Christi est, ubi habitaculum est virtutum. Ibi reclinat caput suum, ubi domicilium coelestium invenit praeceptorum. Nam ideo peccatoribus et infidelibus dicit: Vulpes foveas habent, et volucres coeli nidos, Filius autem hominis non habet ubi caput reclinet (Luc. IX). Igitur Dominus Jesus hodie venit ad baptismum, et corpus suum sanctum voluit aqua dilui. Dicet fortasse aliquis. Qui sanctus est, cur voluit baptizari? Audi ergo: ideo baptizatur Christus, non ut sanctificetur ab aquis, sed ut ipse aquas sanctificet, et purificatione sui purificet fluenta quae tangit. Consecratio enim Christi consecratio major est elementi. Cum 417 enim Salvator abluitur, jam tunc in nostrum baptismum tota aqua mundatur, et purificatur fons, ut secuturis postmodum populis lavacri gratia ministretur. Praecedit ergo Christus per baptismum, ut Christiani post eum confidenter populi subsequantur. Intellige ergo mysterium. Ita enim et columna ignis praecessit per mare Rubrum, ut intrepidum iter Israel filii subsequerentur, et ipsa prius per aquas gressa est, ut venientibus post se viandi semitam praepararet. Quod factum, sicut Apostolus dicit (I Cor. X), mysterium baptismi fuit, ubi homines 418 nubes operiebat, unda portabat. Sed haec omnia operatus est Christus Dominus idem qui et modo, qui, sicut. tunc per mare filios Israel in columna ignis praecessit, jam tunc per baptismum Christianos populos in corporis sui columna praecessit. Ipsa, inquam, est columna, quae tunc sequentum oculis lumen praestitit, modo lucem credentium cordibus subministrat. Tunc in fluentis undarum solidavit semitam; modo in lavacro fidei vestigia corroborat: per quam fidem, sicut filii Israel, qui intrepidus ambulaverit, persecutorem Aegyptum non timebit.
SERMO IX. De S. Epiphania III. ADMONITIO. Hunc a primis editoribus Ambrosio ascriptum sermonem, Erasmus S. Maximo acceptum esse referendum duxit. Inde vero monachi congregationis Benedictinae S. Mauri cum in appendice ad S. Ambrosii opera, num. 8, rursum edendum curassent hoc titulo: De S. Epiphania I, tunc multo esse similius veri animadvertunt, eum Maximo potius quam alteri cuiquam esse attribuendum. Ac si styli veterumque codicum habenda ratio est, habenda vero est maxima, confitendum erit, restitui omnino ipsum Taurinensi nostro antistiti oportere. Ac de stylo quidem non est cur disputem, cum perspicuum esse cuique possit, qui hunc cum genuinis Maximi sermonibus conferre non gravatur. De codicibus non est cur multis esse disputandum putem. Itaque agam brevibus. In cod. 1267 Vaticanae bibliothecae exstat hic sermo, eique haec est praefixa inscriptio: Ejusdem unde supra. Is autem unde supra est Maximus, cui sermones qui praecedunt ascripti sunt. In codice Palatino Vatic. num. 1257, is idem habetur sermo cum hac epigraphe: De Epiphania, sermo S. Maximi episcopi. Huic consonant codices Taurinensis, abbatiae S. Dalmatii, Lambacensis, et nonagesimus nonus S. Crucis in Jerusalem. Itaque Ceillerius in quarto ac decimo tom. Histor. generalis auctorum, etc., satis constare affirmat, hunc ipsum sermonem perscriptum fuisse a Maximo.
ARGUMENTUM.-- Epiphania Graece, Latine apparitio. Tunc primum signis credentium cordibus Deus Christus illuxit; apparens non tam oculis hominum quam saluti. Mutatio aquae in vinum, magnum plane signum, ad Dei credendam sufficiens majestatem, atque resurrectionis mysterium continens.
Exsultandum est nobis, fratres carissimi, quod votis nostris vota succedunt, et gaudiis gaudia cumulantur. Ecce enim adhuc natalis dominici solemnitate corda nostra persultant, et jam festivitate S. Epiphaniae gloriamur. Gratias igitur agere debemus Domino, qui nos frequenter visitat, et saepe laetificat, et copiosius requirit, ut numerosius benedicat. Quamvis igitur gentilis (licet vane) numerosa solemnitate laetetur propter diversitatem dominorum suorum, tamen plures nobis festivitates praestat unius diei visitatio, quam illis multorum daemoniorum superstitiosa praesumptio. Nam sicut eos veritate religionis vincimus; ita votorum numero superamus. Epiphaniae ergo hodie procuramus gaudia. Quaerat aliquis, quid interpretetur hoc verbum, scilicet quia Epiphania Graece, Latine dicitur apparitio. Ergo quia tunc primum apparuit Salvator in mundo, ipsa dies eodem vocabulo Epiphania nuncupata est. Quomodo autem apparuerit, requiramus; non quod in mundo ante non fuerit, cum mundus per ipsum factus sit; sed quod tunc primum signis atque miraculis credentium cordibus Deus Christus illuxerit, et in tenebrosas conscientias hominum fidei splendor advenerit. 419 Cum igitur Deus ubique sit, et universa possideat, tanquam non visus antea apparuisse dicitur. Apparuit autem non tam oculis hominum quam saluti. Nam et si prius natus ex Virgine oculis carnalibus videbatur; tamen non apparebat, quoniam virtutem ejus adhuc fidei acies ignorabat. Unde Judaeis per prophetam dicitur: Videntes videbitis, et non videbitis (Isai. VI). Hoc est Salvatorem, quem cernerent oculis corporalibus, spirituali lumine non viderent. Postea enim quam humanitatem suam mirabilibus declaravit, humanis mentibus tanquam novus et inopinatus apparens, oculos quosdam cordis infudit, ut cognosceret sensus, quem non cognovit aspectus. Unde fit ut nos Christum Dominum per fidem, quem nunquam vidimus, contemplemur: Judaei, quem perspexerunt oculis, palpaverunt manibus, hodieque non videant. Requiramus igitur quod signum operatus sit ut divinitatem suam populis declararet. Dicitur hoc primum fecisse miraculum, ut aquam mutaret in vinum. Magnum plane signum, et ad Dei credendam sufficiens majestatem. Quis enim non miretur in aliud, quam erant, elementa esse translata? Nemo enim potest mutare naturam, nisi qui Dominus est naturae. Credendum est jam ex hoc mortalem hominem in immortalitatem posse converti, quando vilis substantia in pretiosam est conversa substantiam. Nolo enim, auditor, nomina tantum perspicias vini et aquae; sed si vis potentiam comprobare, virtutem rerum aspice. Tanto enim hoc altius nescio quid demonstratur. Nam cum Dominus aquam vertit in vinum, non tantum hoc operatur, ne discumbentibus desit ebrietas, sed ut credentibus 420 abundet aeternitas. Siquidem propterea in mundum venit Christus, non ut convivarum cellaria procuraret, sed ut saluti hominum provideret, nec ut hydrias substantia boni odoris impleret, sed ut animas gratia sancti Spiritus irrigaret. Ergo, cum ex illa vili aqua vini optimi saporem voluit gustare conviva, magis voluit ex hac vili carne resurrectionis coelestis sapientiam gustare credentes. Nam hoc signum totum utique resurrectionis mysterium continet. Aqua enim vilis, pallens et frigida in vinum versa, scilicet pretiosum, rubrum vel ignitum, hoc significat hominis substantiam conditione vilem, imbecillitate pallentem, morte frigentem in resurrectionis gloriam commutandam, quae est aeternitate pretiosa, gratia colorata, spiritu immortalitatis ignita. Hoc igitur dignum est credere, Dominum operari voluisse, ut per hoc terrenum signum, futurum jam tunc a sapientibus coeleste mysterium videretur. Nam si mirabile est utique quae defecerant conviviis vina supplesse, quanto est mirabilius vitam, quae est exhausta, hominibus reparasse? Et si gloriosum est aquam in vinum mutare, quanto est gloriosius peccata in justitiam commutare, et mores potius temperare, quam pocula? Audeo dicere illas hydrias, non solum illi convivio, sed universo mundo pretiosam illam ministrare substantiam, nisi quod nobis melius administrant. Constant enim ex ipsis vasculis illos hausisse ebrietatem; nos haurire justitiam. Illos percepisse vini poculum, nos calicem salutis accipere; et, si dici fas est, apud illos pertransisse quod biberant, apud nos vero permanere quod sumpsimus.
SERMO X. De S. Epiphania IV. ADMONITIO. 421 In nonnullis mss. libris Augustino, in aliis Ambrosio hic quoque sermo attributus legitur; quem Maurini in appendicem serm. ejusdem S. Augustini sub num. 137 traduxerunt. A nobis S. Maximo ascribitur cum scriptoribus duorum codicum 90 et 99 S. Crucis in Jerusalem, de quorum fide, post clarissimi cardinalis Besutii sententiam, nemo dubitare potest. In cod. 90 vetutissimo est sermo 41, et in altero 99 serm. 31, in quo 31 titulus est hujusmodi: De die Epiphaniorum, et de Evangelio, ubi Dominus baptizatus est, et de psalmo XXVIII. In codice autem Sangallensi: De die Epiphaniorum. Si quis vero hunc sermonem conferat cum homiliis S. Maximi de eodem Epiphaniae mysterio agentibus, idem argumentorum genus, eamdemque dicendi rationem inveniet.
ARGUMENTUM.-- Christus Salvator eo tempore cognoscitur, quo a Joanne in Jordane baptizatur; et a Deo Filius appellatur. In psal. XXVIII Christi praedictum baptisma fuit.
Dies Epiphaniorum Graeco nomine sic vocatur. Quod enim nos apparitionem vel ostensionem dicimus, id Graeci Epiphaniam vocant. Hoc autem ideo dicimus, quia hodie Dominus noster et Salvator apparuit secundum carnem in terris. Licet enim olim natus esset ex Maria, et triginta annorum explesset aetatem; tamen ignorabatur a mundo. Eo tempore cognitus est, quo ad Joannem Baptistam, ut in Jordane baptizaretur, advenit: et vox de coelo Patris intonantis audita est: Hic est Filius meus dilectus, in quo mihi bene complacui (Matth. III). Quem Pater de coelis voce monstraverat, hunc Spiritus sanctus verus, quasi in columbam, et super caput illius sedens tactu voluit demonstrare, ne quis alius Dei Filius putaretur ex populo. Quid hac humilitate sublimius? Quid hac vilitate nobilius? Baptizatur a servo, et a Deo Filius appellatur. Inter publicanos et meretrices et peccatores ad lavacrum venit, et sanctior est baptizatore suo. Baptizatur a Joanne in carne; sed ipse Joannem in spiritu lavat. Aquae, quae caetera mundare consueverant, Domino nostro lavante, 422 mundatae sunt. Jordanis fluvius, qui eo tempore, quando populum Israel duxit Jesus Nave, et ad terram promissionis induxit, fuerat exsiccatus; nunc totis, si potuisset, undis voluit congregari, ut Domini corpus attingeret. Jordanis, inquit, reversus est retrorsum (Psal. CXIII). Videte, fratres, quomodo id quod in Evangelio lectum est, in vigesimo octavo psalmo fuerit ante praedictum: Vox Domini super aquas (Psal. XXVIII). Locutus est enim Dei Filius ad Joannem: Sine modo; sic enim oportet nos adimplere omnem justitiam (Matth. III). Sequitur: Dominus majestatis intonuit; quando Pater Filio testimonium reddidit dicens: Hic est Filius meus dilectus, in quo mihi complacui. Vox Domini confringentis cedros (Psal. XXVIII). Baptizatus est enim Christus, et erecti prius atque sublimes daemones corruerunt. Succidit eos Dominus quasi cedros Libani, et comminuit eos tanquam vitulos (Ibid.). Fragmenta arborum ventilans, et calcibus stirpes in diversa dispergens. E contrario de Salvatore quid dicitur? Et dilectus meus, sicut filius unicornium (Ibid.). Dilectus Dominus noster atque Salvator Filius Dei, unicornium, filius crucis de quo dicitur in cantico Abacue: Cornua in manibus ejus, ibi abscondit fortitudinem suam (Habac. III). Postquam ergo dilectus iste crucifixus est, impletum est illud, quod sequitur in psalmo: Vox Domini intercidentis flammam ignis (Psal. XXVIII). Illo enim baptizato, et universo mundo, Christo lavante, mundato, gehennae ignis exstinctus est. 423 Vox Domini concutientis desertum (Ibid.). Deserta fuit Ecclesia, quae prius filios non habebat. Ad praedicationem Christi deserta ista commota est, et parturivit, et nata est in una die gens tota. Simul illa, quae antea dicebatur desertum Cades, hoc est desertum, siquidem non habuerat sanctitatem, coepit parere cervos, et sanctorum suorum emittere greges, qui serpentes in terris interficiunt, qui venena contemnunt, quibus discurrentibus, et in toto orbe Christi Evangelium praedicantibus in templo ejus omnes dicent gloriam Deo (Ibid.). Sequitur: Dominus diluvium inhabitare facit. Consideremus totum orbem, respiciamus barbaras nationes, Romanum quoque lustremus imperium, ubique in 424 nostrum Dominum baptizantur; et ita fit ut non una aqua, sed quodammodo fit diluvium baptismorum. Quapropter, fratres carissimi, quoniam consummatum est tabernaculum (hoc enim psalmi istius titulo praenotatur), et quoniam Ecclesia vivis lapidibus constructa est, afferamus Domino filios Dei, afferamus filios arietum, apostolorum atque sanctorum, et imitemur Salvatorem nostrum, qui et ipse Pastor et Agnus appellatur, qui pro nobis immolatur in Aegypto, qui pro Isaac cornibus tenetur in sentibus, et dicamus: Dominus pascit me, et nihil mihi deerit. In loco pascuae ibi me collocavit; super aquam refectionis educavit me (Psal. XXII). Cui est gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen.
SERMO XI. De baptismo Christi I. ADMONITIO. Hanc concionem in S. Ambrosii operibus editam ad Maximianos sermones traducam, auctoritate permotus non modo codicum S. Crucis in Jerusalem et Taurinensis, sed etiam Benedictinorum monachorum congreg. S. Mauri, qui in praefatione in serm. 10 append. operum S. Ambrosii ita sentire videntur. Inquiunt enim conferenda esse quae idem S. Ambrosius sub finem lib. II in Lucam de baptismo Christi deque testimonio Patris et Spiritus sancti apparitione docet. Cum autem Ambrosii expositio alia sit ab ea quae hoc in sermone traditur, contra vero non tam similia, sed ipsis fere verbis alibi dicta a Maximo reperiantur, satis evincunt non Ambrosium, sed Maximum hujus sermonis auctorem judicandum. Commentarium illud Ambrosii in Lucam Maximum habuisse prae oculis non nego, cum nonnulla similia scribat, sed suam sibi viam sternit S. antistes noster propriisque sententiis orationem instaurat. At ut ad codices mss. redeam, Taurinensis sermonem exhibet hoc titulo: Item et de eadem Epiphania, et baptismo Christi homil. IX. Inscriptio autem cod. 90 S. Crucis in Jerusalem num. 42 ita exprimitur: Incipit tractatus de Epiphania; in altero vero codice 99: Incipit de Epiphania. Codex basilicae S. Petri 40 F hunc eumdem continet sermonem, auctoris nomine omisso.
ARGUMENTUM.-- Coelestia mysteria, quae in Christi baptismate continentur in lucem profert S. Maximus ad fidelium suorum institutionem, atque nonnulla S. Scripturae testimonia, imprimisque de columba, deque Jordane converso retrorsum exponit.
Plerique in hac sancta Epiphaniae die hactenus a Domino mirabilia facta esse commemorant, ut rogatus ad nuptias aquae substantiam in vini speciem commutaret, ac liquorem fontium in meliorem usum sui benedictione transferret, ministros hausisse aquam de puteis, vinum in hydriis invenisse, atque utiliore dispendio perdidisse quod deerat: tuncque primum hoc mirabili signo divinitatis suae declarasse virtutem. Nonnulli autem in hac sancta die a Joanne baptizatum eum in Jordane testantur, atque in lavacri ejus gratia interfuisse loquendo Deum Patrem, sanctum quoque Spiritum descendisse. Nec mirum, si in Domini lavacro mysterium non defuit Trinitatis, cum nostrum lavacrum compleat sacramentum. Neque enim poterat Dominus non primum circa se exhibere quod erat postea humano generi praecepturus; cum omnia non sui gratia, sed nostrae gratiae salutis efficeret. Aut nunquid propter se baptizari voluit, cum peccatum non haberet, sicut dicit propheta: Qui peccatum non fecit, nec dolus inventus est in ore ejus (Isai. XIII; I Petr. II)? Sed propter nos utique qui, multorum criminum peccatis obnoxii, opus habebamus ut in Christi baptismate purgaremur: atque ideo venit Dominus 425 ad lavacrum, non ut purificetur ipse aquis, sed ut nobis aquarum fluenta purificet. Ex quo enim ille in aquis se mersit, ex eo omnium credentium peccata delevit. Necesse est autem ut omnium peccata deleverit, qui omnium peccata suscepit, sicut ait evangelista: Hic est Agnus Dei, hic est qui tollit peccatum mundi (Joan. I). Mirum ergo in modum unus mergitur, et salus omnium reparatur. Adest ergo Deus Pater cum baptizatur Dominus, adest Spiritus sanctus. Videte Salvatoris benevolentiam, quia solus se in passione contumeliis subdidit, in lavacro solus gratiam non quaesivit, vult participes esse gloriae. Adest ergo, sicut dixi, Pater, adest et Spiritus sanctus: et quia Deus videri non potest, Spiritus in columba, Pater descendit in voce, quodque solum ad astruendam fidem necessarium erat, exhibet Salvatorem. Fides enim nostra nisi auditu non constat et visu, ideo se Spiritus in columba oculis subdit, Pater in voce se auribus subministrat. Nam nisi propter nostram credulitatem ista fieri oportuisset, potuit Pater et Spiritus tanquam invisibilis Deus ad Verbum Filium invisibili prolapsione descendere. Igitur propter nostram fidem, aperto coelo, Spiritus ad Christum, Pater ad Filium, vox descendit ad Verbum. Verbum enim Christus est, de quo scribitur: In principio erat Verbum (Joan. I). Bene, inquam, Pater vox, et Filius Verbum dicitur, quia verbum nonnisi de voce procedit. Conveniunt itaque sibi vox et verbum, et saluti hominum provident societate mysterii. Qua autem ratione Spiritus sanctus ad Christum in specie columbae descenderit, videamus; utrum sit aliqua similitudo columbae vel Domini, sicut est vocis et verbi. Est plane. Columbam 426 enim etiam ipsum dixerim Dominum, quia est alacer, mitis et simplex. Columba est, quia sanctos suos praecipit esse ut columbas, dicens: Estote simplices sicut columbae. Quod autem columba Christus sit, propheta dicit ex persona ipsius, describens post passionem reditum ejus ad coelum: Quis dabit mihi pennas, et volabo, et requiescam (Psal. LIV)? Cum ergo Christus Dominus initiaret Ecclesiae sacramenta, coelo supervenit columba. Intelligo mysterium, agnosco etiam sacramentum. Columba enim ipsa est quae nunc ad Ecclesiam Christi in baptismo venit, quae quondam ad arcam Noe diluvio properavit, tunc illi securitatem annuntians olivae ramo (Gen. VIII), modo huic aeternitatem conferens Divinitatis indicio; tunc signum pacis ore afferens, modo ipsam pacem Christum sui substantia super fundens. In Jordane igitur baptizatus est Dominus. Multa mirabilia in hoc flumine saepius facta esse Scriptura commemorat; inter caetera: Et Jordanis conversus est retrorsum (Psal. CXIII). Puto esse mirabilius quod Domino Jesu Christo ibi posito factum est. Ante enim retrorsum aquae conversae fuerant, modo retrorsum peccata conversa sunt. Et sicut tunc impetus fluminis alveum sui cursus perdidit, ita et nunc impetus peccatorum dominium sui erroris amisit. Quod quidem in propheta Elia jam illo tempore factum puto. Sicut enim Elias divisionem fecit undarum, ita et Spiritus Domini in eodem Jordane separationem operatus est peccatorum; et sicut sub Elia fluctus primordia fontium de quibus exierant petiverunt, ita et sub Christo Domino homines ad originis sui infantiam, de qua fuerant exorti, sunt reversi.
SERMO XII. De baptismo Christi II. ADMONITIO. 427 Optime meriti de S. Maximo Martenius et Durandus Benedictini monachi congreg. S. Mauri habendi sunt, cum sermonem hunc et alios quinque in schedis Mabillonii repertos publicarint, ut dictum est supra. His accedit testimonium codicis Sangallensis num. 87 Maximo eum tribuentis, et cod. Taurinensis num. 43. Quamobrem et nos eidem sancto praesuli sermonem hujusmodi ascribimus. Accedit hujus cum superiore connexio.
ARGUMENTUM.-- Christus baptizatur non sibi, sed nobis. In ipso enim Divinitatis plenitudo erat aeternaeque possessio justitiae. Ut autem sanctitatis suae et gratiae munera in nos derivarent, baptismum instituit, suoque contactu aquas universas sanctificavit.
Retinet vestra sanctitas, fratres, quod in die festivissimae Epiphaniae diximus in Jordane Dominum baptizatum, et prosecuti sumus quod nostri magis causa quam sui voluerit hoc mysterio consecrari. Nostri plane causa haec universa perfecit. Nam illi ad quem profectum necessaria consecratio, qui ipse est sacramentum? Ad quem usum in eo mysterii solemnitas, in quo est plenitudo mysterii? In ipso est enim plenitudo, sicut ait Apostolus: Quoniam in ipso habitat omnis plenitudo Divinitatis corporaliter (Col. II, 9). Et iterum evangelista: De plenitudine ejus omnes accepimus (Joan. I). Ergo in quo plenitudo Divinitatis erat, non indigebat ut sacramentorum mysteriis impleretur. Sed ideo mysterium implere voluit, non ut ipse profectum caperet, sed ut nobis plenitudo mysterii proficeret. Denique Joanni Baptistae renitenti et dicenti: Ego a te debeo baptizari, et tu venis ad me? ait illi Dominus: Sine, modo sic enim oportet nos implere omnem justitiam (Matth. III). Implere, inquit, omnem justitiam. Cur ergo baptizatur Dominus? Non justitia justificat Christum, sed ipsa justitia sanctificatur a Christo, et semiplena virtus ab eo impletur cui inest plenitudo virtutum. Ait igitur Joannes: Ego a te debeo baptizari; contestat ergo Dominum non sui causa esse baptizatum, cum antequam baptizaretur ab eo se magis baptizari Joannes expostulabat. Demonstrat enim hoc dicendo majorem gratiam esse in mysterio Domini quam in magistro mysterii. Quid enim illi consecrationis poterat tradere, a 428 quo sanctificationem accipere ipse optabat? Inferior enim erat magister meritis quam discipulus sanctitate? Christi enim comparatione, et magister imperitus, et justitia semiplena, et aqua est turbulenta. At ubi baptizatur Dominus, benedictioni ejus et magister proficit, et justitia impletur, et unda purgatur. Purgata est enim unda, quae cum esset vilis et frigida, benedictionis dominicae calore ditata est: ita ut quae vix antea mundanas rerum maculas diluerit, nunc spirituales purificet maculas animarum. Nec miremini quod aquam, hoc est substantiam corporalem, ad purificandam animam dicimus pervenire. Pervenit plane, penetrat conscientiae universa latibula. Quamvis enim ipsa subtilis et tenuis, benedictione tamen Christi facta subtilior, per occultas vitae causas ad scelera animae spiritus rore pertransit. Subtilior enim est benedictionum fluxus quam aquarum meatus. Unde et diximus quod in Salvatoris baptismate benedictio, quae defluxit tanquam fluvius specialis, omnium gurgitum tractus et cunctorum fontium venas infecerit. Mirum enim, inquam, dum, Christo in Jordane posito, aquarum quidem flumina lavantur. Sed et benedictionum fluenta currebant, inde alvei gurges turbidior ferebatur. Hinc fons Salvatoris purissimus emundabat, et stupore quodam deorsum ad Jordanis originem consecratio baptismatis ascendebat, et contra aquarum fluvium benedictionum fluvius ferebatur. Unde David sanctus arbitror dixisse: Jordanis conversus est retrorsum (Psal. CXIII). In baptismate enim Christi retrorsum Jordanis non aquis conversus est, sed sacramentis, et ex natura sui originem benedictione magis quam substantia remeavit. Dum enim consecrationis gratia per eum cunctis fontibus circumfertur, videtur cursum proprium ad venarum exordium revocasse. Explicit.
SERMO XIII. De gratia baptismi. ADMONITIO. 429 Huic sermoni proprie convenit titulus De gratia baptismi, quem editores, ut dictum est, perperam homiliae 5 de baptismo tribuerunt. S. Maximus catechumenos adhortatur ut lavacrum regenerationis suscipere non morentur, ne beneficio gratiae ejus priventur. Cum titulus specimen sit argumenti orationis, haec autem omnis sit de peccatorum remissione infusioneque justitiae per baptismum acquirendae, haud alia inscriptio sermoni convenire potest, quam De gratia baptismi. Hanc utique prae se ferunt sex codices S. Maximo sermonem tribuentes, qui sunt Sangallensis num. 11, Vaticanus 1267 pag. 158, Taurinensis in quo est homilia 13, S. Crucis in Jerusalem 90 num. 11 cum titulo: Incipit de gratia baptismi, et 99 ejusdem S. Crucis num. 44, necnon Laurentianus X Plut. XIV. Haec testimonia perspicuis verbis expressa si Benedictinis monachis S. Ambrosii editoribus affulsissent, certius judicium hoc de sermone pronuntiassent.
ARGUMENTUM.-- Catechumenos hortatur Maximus ut gratiam baptismatis omni festinatione suscipiant, ut possint esse quod Christus est; et quid inter Joannis et Christi baptismum intersit dilucide copioseque docet.
Quia constat, sicut ante prosecuti sumus, Jesum Christum non sui causa baptizatum esse, sed nostri, debemus, fratres dilectissimi, vobis catechumenis loquor, gratiam baptismatis ejus omni festinatione suscipere, et de fonte Jordanis, quem ille benedixit, benedictionem consecrationis haurire, et in eum gurgitem in quem se illius sanctitas mersit nostra peccata mergantur; scilicet, ut eadem aqua quae Dominum circumdedit et servulos circumpurget, quatenus ex venerabili Christi lavacro nobis unda sancta proficiat, et iisdem vestigiis atque mysteriis quibus benedictionem a Salvatore est mutuata, nos fotu beatiore purificet, gratiamque quam a Christo suscepit in Christianos refundat. Ergo, fratres, tingi debemus eodem fonte quo Christus, ut possimus esse quod Christus est. Nam, quod salva fide dixerim, licet baptismum utrumque sit Domini, tanto gratius puto hoc baptismum esse quo nos abluimus quam illud quo Salvator baptizatur. Hoc enim celebratur per Christum, illud celebratum est per Joannem. In illo se magister excusat, in isto nos Salvator invitat. In illo justitia semiplena, in isto Trinitas est perfecta. Ad illud sanctus venit, sanctus egressus est; ad istud peccator venit, et sanctus abscedit. In illo 430 benedictio confertur mysteriis, in isto mysteriis delicta donantur. Baptizari ergo, fratres, debemus eodem gurgite quo Salvator; sed ut eodem fonte mergamur, non nobis Orientalis petenda est regio, non fluvius terrae Judaicae. Ubi enim nunc Christus, ibi quoque Jordanis est. Eadem consecratio quae Orientis flumina benedixit Occidentis fluenta sanctificat. Unde etsi nomen forte fluvio aliud sit de saeculo, inest tamen illi mysterium de Jordane. Denique iisdem sacramentis res agitur quibus et tunc gesta est, nisi quod gratia pleniore. Tunc enim Trinitatem carnalibus oculis vidimus, modo eamdem Trinitatem fidei oculis contemplamur. Tunc Christum vix humanus vultus aspexit, nunc eumdem mens humana complectitur. Tunc Spiritus sanctus velut columbae specie hominem circumfudit, modo se in interiora hominis ipsa virtute divinitatis infundit. Tunc Pater a Domino propter Filium longo auditu vocis advenit, modo autem descendit ad nos Pater ipse cum Filio. Plenior ergo gratia est, ubi Deus, non assumpta specie, descendit ad homines, sed propria substantia descendere dignatur ad filios. Ibi enim tanquam incredulis fidem vult signis corporalibus persuadere, hic tanquam fidelibus gratiam spirituali virtute conferre. Plenioris ergo gratiae est Deum videre sicut est Deus, quam videre eum sic ut requiras eum. Hic est perfecta Trinitas, ibi adhuc scrutanda Divinitas. Plenior igitur est gratia Deum propria virtute cognoscere, quam in assumpta specie suspicari. Faciamus ergo ipsi pro nobis quod Deum videmus fecisse pro nobis, faciamus circa nos quod fieri circa se 431 Joannes optavit. Si ille, qui erat propheta, magister et sanctus, Salvatoris baptismum concupivit, quanto magis peccatores nos, humiles et ignari, gratiam hanc debemus ambire. Videre misericordiam Salvatoris: hoc nobis sponte defertur, quod propheta postulans non meretur accipere. Quid autem causae sit quod Joannes petierit Christi baptismum et non acceperit, debemus animadvertere. Ait enim illi Dominus postulanti: Sine modo, sic enim decet nos implere omnem justitiam (Matth. III). Scimus autem quod Joannes 432 Baptista typum legis gerebat: justum ergo erat ut ipse baptizaret Dominum, scilicet ut quemadmodum secundum carnem de Judaeis Salvator est genitus, ita et secundum spiritum de lege Evangelium nasceretur, ut unde successionem ducebat originis, exinde et traditionem consecrationis acciperet. Hoc est igitur quod ait: Sic enim decet nos implere omnem justitiam. Justum enim erat ut mandata legis quae ipse condiderat ipse compleret, sicut alibi dicit: Non veni solvere legem, sed adimplere (Ibid.)
SERMO XIV. De jejunio generali. ADMONITIO. A clariss. viro Joan. Dominico Maria Mansio Cler. Reg. a Matre Dei, postea patriae suae archiepiscopo meritissimo, erutus primum fuit hic sermo ex codice 85 capitul. eccl. Lucensis, editusque in appendice opp. Stephani Baluzii tom. II, pag. 452, S. Maximi nomine insignitus. Nos quatuor aliorum codicum testimoniis permoti, illius auctorem S. Maximum dicimus; hoc est duorum bibl. Laurentianae I Plut. XIV pag. 120 a tergo, secundi 174 bibl. olim aedil. metrop. eccl. Florentinae, tertii bibl. congregat. Montis Olivet. Neapol. pag. 100 quarti tandem Taurinensis. Ab omnibus S. Maximus sermonis auctor nuncupatur, sed non omnes eumdem titulum habent. In codice Lucensi: De jejunio generali inscribitur sermo; in reliquis: De Quadragesima. Nos non quam praeferunt reliqui codices inscriptionem suscipimus De Quadragesima, sed ex codice Lucensi, quod hac in concione non de speciali jejunio Quadragesimae agit S. Maximus, sed generatim de virtute meritoque jejunii, quod tamen quadragesimali abstinentiae convenire potest.
ARGUMENTUM.-- De lapsu Adae cupidi sciendi boni et mali. Si ille peccavit gustando, cur non ego placeam jejunando? In paradiso Ecclesiae constituti mandatum accepimus ut legem jejunii conservemus.
Saepe intimatum est auribus vestris tam de Scripturis divinis quam ex praedicationibus nostris primam in Adam fuisse peccandi culpam mentis illecebram, et causam delinquentiae exstitisse escae cupidinem. Dum enim inter tot paradisi epulas pretiosas unius abstinentiae noluit observare jejunium, cunctarum deliciarum perdidit voluntatem, et amisit concessa dum concupivit illicita. Qui utique si unius cibi abstinentiam tolerasset, non tantorum bonorum jejunus exstiterat. Unde nos, fratres, cognoscentes in auctore nostro delicti causam, amputemus a nobis occasionis offensam. Et cupiditatem, quam ille extra mandati extendit lineam, nos intra praecepti terminum teneamus, nec patiamur, propter brevissimi temporis indicta jejunia, totius vitae nos perdere suavitatem. Si ille peccavit gustando, cur non ego placeam jejunando? Si illi esca exstitit ad mortem, cur non mihi abstinentia proficit ad salutem? Insipiens plane est qui nec instruitur praeceptis, nec docetur exemplis. Videte igitur, si non tale praeceptum nobis datur cum renascitur, quale Adae est positum cum creatus est. Dicitur enim nobis, tanquam in deliciarum paradiso constitutis, et super Domini fontibus amoenitate quiescentibus, ut ex omnium virtutum fructibus accipiamus cibum, de sola sciendi boni et mali arbuscula non gustemus. Quis tali lege contentus sit, uno abstinere; ut plurimum delectetur? Arbusta, inquam, sciendi boni et mali abstinere praecipimur; quae arbuscula sit debemus intelligere. Nam utique si sancti disciplinarum fructibus saginantur, quae est arbuscula interdicta justo, nisi indisciplinatio saecularis? Quisque post acceptam gratiam gustaverit de lascivia saeculari, accipit boni malique discrimen. Incipit enim scire et 433 quid sanctitatis amiserit et quid perditionis inciderit. Non quod ipsam notitiam homini ligni praestet gustus, sed quod conscientia innocens erat; posteaquam polluta est, et bona deflet perdita, et mala ingemiscit admissa. Immaculata autem vita ac scientia non tenetur; semper enim sancta vel simplex putat hoc solum in homine esse, quod purum est. Caeterum lascivia male peritum reddit plurimum per experientiam peccatorum. Bonum est igitur Christiano rusticitatem habere sanctam, quam notitiam criminosam. Arbuscula in qua sciendum bonum et malum, nolo talem peritiam. Quid enim prodest scire quod scire non prodest, quod nosse poeniteat? Talem enim Dominus in Ecclesiae tabernaculo homini legem instituit, qualem in paradisi possessione mandavit. Paradisus enim est Ecclesia diversarum virtutum, sive arborum amoenitate protecta, cujus e gremio tanquam lucidissimus fons Christus egreditur, et ad instar paradisi veluti in quatuor evangelistarum flumina derivantur. 434 Fluviis enim comparandi beati apostoli et evangelistae sunt, quia doctrinae eorum spiritu totius plebis facies irrigatur. Nulla est enim anima Christiana quae de evangelistarum sancto fonte non hauriat. Velut flumen plane esse Evangelium, de quo et S. David dicit: Fluminis impetus laetificat civitatem Dei (Psal. XLV). Laetificatur enim civitas Christi, cum in ea doctrinae evangelicae cursu populus purificatus invehitur, et quodam praedicationis impetu repletur aula ejus commercio sanctitatis. Laetificat, inquam, Dei civitatem evangelici sermonis impetus, qui aliquanta in ea invehit, aliquanta purificat. Invehit justitiae margaritas, sordes nequitiae circumpurgat. Ergo, fratres, tanquam in paradiso Ecclesiae constituti mandatum accepimus, ut legem jejunii conservemus. Nec quadraginta dierum consecratum numerum vel gustu tenui violemus, quia Dominus non saturitate laeditur, sed transgressione legis offenditur. Denique Adam ab immortalitatis gratia, mox contra vetitum gustavit, et cecidit.
SERMO XV. De Quadragesima I.--De jejunio Domini in deserto, et quod non in solo pane vivit homo (Matth. IV). ADMONITIO. Est hic sermo in appendice ad opera S. Ambrosii tom. IV, pag. 529, nunc vigesimus septimus, ac de Quadragesima undecimus. Monachi congregationis Sancti Mauri in praefatione ad eumdem sermonem credibile aiunt, et hunc, et eum qui proxime sequitur, uni esse Maximo tribuendos. Atque is quidem sermo de prima tentatione Christi est, alter de secunda. Deest tertius, qui erat de tertia: qua de re consuli monachos eosdem volo. In antiquis codicibus duobus Sanctae Crucis in Jerusalem 90 et 99, horum sermonum, qui exstant, uterque Maximi nomen praefert, ut etiam in Taurinensi.
ARGUMENTUM.-- De Salvatore versutia diaboli tentato, cum dixit: Si Filius Dei es, dic lapidi huic ut fiat panis. Cernens esurientem diabolus, hominem putat, dubitat esse Salvatorem. Non panem quem offert diabolus accipere debemus, sed quem Christus impertit.
Meminisse debet vestra dilectio hoc me anteriore Dominica praedicasse, et dedisse rationem cur Dominus quadragesimam jejunaverit, vel cur ipsa jejunia in deserto transegerit. Diximus enim haec omnia observasse eum, non justificationis suae causa, qui erat virgo per omnia, sed nostrae salutis gratia: ut quorum generatio per intemperantiam peccaverat, per abstinentiam sanaretur. Videamus igitur quid illo in tempore, vel in ipsa solitudine gestum sit. Dicit enim evangelista adfuisse ibi diabolum, et Salvatorem ejus versutia fuisse tentatum. Ait namque sacra Lectio esurisse Dominum, et dixisse illi diabolum: Si Filius Dei es, dic lapidi huic ut fiat panis (Matth. IV). Videte artem Domini, qua adversarium arte circumvenit. Post multa jejunia esurire se simulat, ut diabolum, quem jejunando jam vicerat, iterum esuriendo 435 sollicitet. Spem enim illi congrediendi ex infirmitate famis quodammodo tribuit, et dum veluti contra imbecillem congreditur, gloriosius superetur. Haec enim est vera victoria, ut, quia Adam immortalem, gloriosum et epulantem subverterat, nunc ab homine mortali, humili atque esuriente vincatur. Cernens enim esurientem diabolus Dominum, hominem putat, dubitat Salvatorem, et ideo ait: Si Filius Dei es, dic lapidi huic ut fiat panis (Matth. IV). O misera Satanae et extrema congressio! Diabolus in deserto tentationis solida arma non invenit; deest illi de paradiso amoenitas arborum, deest illi consiliatrix Eva, deest illi pomorum speciosa deceptio, et quia non invenit cibum quem offerret esurienti, postulat in cibum saxa mutari. Undique exclusus, undique defraudatus ad pavimenta se confert. Satis enim manifeste ostendit vastitatem sibi eremi restitisse, cum putat propter inopiam rerum etiam elementa posse converti. Postulat igitur in panem lapides commutari. Versutus et callidus scit quid petat, novit factum esse quod dicit. Meminit enim in Veteri Testamento sitientibus aquam de lapide profluxisse; vult etiam hic esurienti cibum de lapide ministrare. Retinet etiam duritiam petrae in liquorem fontium resolutam. Cupit etiam hic asperitatem saxi in panis dulcedinem transformari. Suspicabatur enim esse Christum, qui haec operari soleat de natura saxorum, sicut ait apostolus Paulus: Bibebant autem de spiritali, consequente petra, petra autem erat Christus (I Cor. X). Suspicabatur, inquam, ipsum esse Christum, cum postulabat ut de lapide panem faceret; sed putabat tantummodo solum hominem, cum esurientem videbat. Salvator autem versutiam ejus mira responsione condemnat. Nec facit quod dicit diabolus, ne videatur pro arbitrio adversarii virtutis suae gloriam declarare. Nec tamen respondit non posse fieri, qui negare non poterat quod saepe jam fecerat. Igitur nec acquiescit petenti, nec denegat exploranti, ac per hoc et potentiam virtutis suae suo reservat arbitrio, et versutiam adversarii divino confutat eloquio. Respondit ergo illi: Non in solo pane vivit homo, sed in omni verbo Dei (Matth. IV); hoc est, non in pane terreno, non in materiali cibo, quo Adam primum hominem decepisti, sed in verbo Dei, 436 in quo sunt vitae alimenta coelestis. Verbum autem Dei Christus est Dominus, sicut evangelista dicit: In principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum (Joan. I). Quisquis ergo verbo Christi pascitur, terrenum pabulum non requirit. Nec enim potest saeculi panem cupere, qui pane reficitur Salvatoris. Habet enim Dominus suum panem, imo panis ipse Salvator est, sicut docuit, dicens: Ego sum panis vivus, qui de coelo descendi (Joan. VI). De quo pane dicit propheta: Et panis cor hominis confirmat (Psal. CIII). Quo ergo mihi panem quem offert diabolus, cum habeam panem quem Christus impertit? Quo mihi cibum per quem protoplastum dejectum memini? Esau primitivis fraudatum vidi; Judam Scarioth proditionis scelere denotatum. Adam enim per escam paradisum perdidit, Esau per lentem primatus honorem amisit, Judas per buccellam apostolatus sublime deposuit: ex quo enim buccellam sumpsit, non jam apostolus coepit esse, sed proditor. Sic enim scriptum habes, dicente Domino: Cui intinctum panem dedero, ipse me tradet. Et continuo post buccellam introivit in illum Satanas (Joan. XIII). Non bonus cibus, post quem negatur Dominus, post quem ingreditur inimicus; non bonus cibus, post quem Christus respuitur, devoratur Antichristus. Non bonus cibus, qui benedictione caret, maledictione completur. Illa ergo esca nobis necessaria est, quae vitam praestat, quae animam pascit, post quam sequitur Christus, inimicus excluditur. Illam escam accipere debemus, quam Salvator, non diabolus subsequatur, quae perceptione sui confessorem faciat, non proditorem. Quam bene autem jejuniorum tempore verbum Dei dixit esse quod reficit, ut ostenderet jejunia nostra non debere saeculi actibus occupari, sed sacris Litteris exerceri. Negligit enim famem corporis, qui pabula lectionis intendit; nec ventris curam habere poterit, qui alimentum verbi coelestis acquirit. Ipsa est enim refectio quae saginat animam, quae impinguat viscera, cum de divinis Scripturis cibum eloquii perennis acquirimus. Ipsa est esca quae vitam aeternam tribuit, et insidias a nobis diabolicae tentationis excludit. Quod autem sacrarum Litterarum lectio vita sit, Dominus testatur, dicens: Verba quae locutus sum vobis spiritus et vita sunt (Joan. VI).
SERMO XVI. De Quadragesima II. ADMONITIO. 437 In superiori admonitione quid sentiendum sit hoc de sermone ex Benedictinorum monachorum S. Mauri sententia diximus. Eamdem ipsi in prolusione ad hunc sermonem num. 22 et VI de Quadragesima ejusdem editionis Parisiensis confirmarunt, aientes potius Maximo quam Ambrosio convenire. Ut nihil quod pertinet ad illustrandam veritatem praetermittam, duos codices praestantissimos subjiciam, nempe Sangallensem, ubi est sermo 60 et 99 S. Crucis in Jer. num. 20, S. Maximo suffragantes. Dum codices Casinenses consulerem, hic idem sermo mihi occurrit in vetustissimo ms. num 117, p. 219, cujus codicis titulus est: Homiliarium cum Vitis sanctorum, quarum multae non sunt vulgatae; sine auctoris nomine, sicut pariter in cod. Urbevet.
ARGUMENTUM.-- De Salvatore a diabolo iterum tentato. Quid sit supra pinnam templi stare, deque pinna dejici? Deus nullius est immemor, sed tunc immemorem illum nostri facimus, cum peccamus.
Non usque adeo contristari debemus, fratres, quod in his Quadragesimae diebus tentatio nos tribulationis advenit, cum et Salvatorem nostrum propter ipsam Quadragesimam videmus esse tentatum. Minus ergo dolere debemus servuli, qui Domini habemus exemplum. Ubi enim est similis cum Christo devotio, similis est et cum Christo tentatio. Conditionem enim nobis tolerandi imponit conditio jejunandi. Credimus autem quod, sicut Salvator noster diabolum, cum tentaretur, obtinuit, ita et nos hostes nostros, cum tribulamur, posse devincere. Jejunia enim Christi tentari possunt, superari non possunt. Angustias quidem in observatione habent, sed prosperitatem tribuunt et salutem. Videamus igitur inter caeteras tentationes qua Dominus arte lassescat; cum enim supra pinnam staret templi Salvator, ait diabolus: Si Filius Dei es, mitte te deorsum (Matth. IV), et reliqua. Vere diabolicae fraudis astutia consuetudinis suae nititur argumento. Semper enim religiosos de superioribus dejicere ad inferiora conatur, et de sanctis ac venerandis actibus deducere ad terrena et coenosa festinat, ut qui stat puritate mentis in summitate templi projiciat se in profundum inferi contagione peccati. Nam cum Dominum de pinna templi dejicere nititur, utique de perfecto religionis cultu removere conatur; pinna enim loci sancti perfectio coelestis est sacramenti. Recte autem Dominus super pinnam templi stare dicitur, quia de ipso scriptum est: Qui ambulat super pennas ventorum (Psal. CIII). Super pennas enim ventorum quodammodo ambulat Dominus, cum super morum nostrorum alacri conversatione 438 volatu incedit; pennae enim nobis sunt boni mores, qui nos elevatos a terrae humilibus in coeli altiora sustollunt, et volatu quodam mentis de tartaro tenebroso educunt, et ad paradisi amoena perducunt. Quorum morum pennas habere propheta desiderans, ait. Quis dabit mihi pennas sicut columbae, et volabo, et requiescam (Psal. LIV)? Super hanc ergo pinnam templi Salvator stare dicitur, hoc est, quasi in quodam templo fidei nostrae consistere; unde ait Apostolus: Vos estis templum Dei vivi, et Spiritus Dei habitat in vobis (II Cor. VI). In hoc igitur templo stans Dominus, nec recedens, increpat diabolum, dicens: Scriptum est, Non tentabis Dominum Deum tuum (Deut. VI); hoc est, non tentabis eum quem putas tanquam hominem ad inferiora pellendum; sed magis tanquam Deum et Dominum ipsum noveris adorandum. In his ergo jejuniorum diebus tentamur ad similitudinem Salvatoris; similiter et nos hostes nostri de pinna templi, hoc est de observatione Quadragesimae turbare conantur. Dum enim terrores ingerunt, dum insidias parant, cupiunt nos de arce religionis abducere. Dicitur autem eis a Domino: Non tentabis sanctos viros, et famulos Dei; quos enim tanquam humiles conculcandos putas, senties tanquam strenuos honorandos. Sunt enim, sicut dixi, plerique fratres, quos hostes nostri de perfectione religionis abducunt: qui, dum praesens malum metuunt, putant Deum nostrae salutis immemorem, nescientes quod Deus nullius est immemor: sed immemorem illum nostri tunc facimus, cum peccamus. Cum enim mala operamur, avertit faciem; cum nefanda loquimur, aurem obstruit; et ideo bonitatem suam Deus non tam ipse retrahit, quam nostra illum delicta rejiciunt. Ait enim idem Dominus per prophetam ad eos qui erant in tribulationibus constituti: Nunquid non valet manus mea eruere vos (Isai. LVI)? et reliqua. Vides ergo quoniam inter Deum et hominem peccata separant. Tolle igitur peccata 439 de medio, et Deum tibi proximum tu fecisti. Quomodo enim potest, fratres, oblivisci nostri Deus, qui etiam capillos capitis nostri in Evangelio (Matth. X) apud se dicit esse numeratos? Si enim capillorum nostrorum meminit, multo magis nostrarum animarum meminit. Per numerum enim curam circa nos sollicitudinemque cognoscimus; nemo enim numerat nisi quod vult diligentius custodire: nemo numerat, nisi qui veretur, ne fraudem absque numero patiatur. Pastor ut salvum gregem habeat, eum frequenter annumerat: 440 denique Dominus, qui est bonus pastor, cum una ovicula de centum ovibus aberrasset, recurrens ad numerum, propriis eam ad gregem humeris reportavit (Matth. XVIII). Usque adeo ergo habetur sub tutela, qui habetur in numero, ut errans propriis apportetur humeris, ne quid de numero minuatur. Nolite ergo putare, fratres, quod vel minimi cujusdam obliviscatur. Deus enim omnium meminit, omnium recordatur, tantum ut non nostris intervenientibus peccatis, ei inferatur oblivio.
SERMO XVII. De Quadragesima III. ADMONITIO. Non ingrata laboribus nostris arrisit fortuna. Evolutis enim primum bibl. Laurentianae codicibus, ex quibus unum, vel alterum S. Maximi sermonem collegimus; dum lustraremus codicem 169 bibl. olim. aedil. eccl. major. Florent. novus occurrit hic sermo, nomine S. Maximi exornatus. Ab omni ergo disceptatione exempti, cum nec in Ambrosii, nec in Augustini sermonibus reperiatur, lubenti animo luce fruendum dedimus; eo magis, quod legatur in codicibus Vaticano 4222, pag. 144, et IV Plut. XXXIII, pag. 70 a tergo, bibl. olim S. Crucis Minor. Convent., nunc Laurentiano, qui S. Maximi nomen inscriptum praeferunt. Textus est ex codice Vaticano.
ARGUMENTUM.-- Jejunium quadragesimale institutum est in remedium peccati. Primus homo Adam a justitia in qua conditus fuerat defecit, violando praeceptum non edendi de fructu arboris scientiae boni et mali. Reparatur ergo culpa abstinentiae virtute et obedientia mandati. Cur Deus, quamvis bonus et misericors, poenam mortis peccato originali inflictam relaxare noluerit, doctissime traditur.
Retinet sanctitas vestra ante dies prosecutos nos esse quod per hanc curam sanctae Quadragesimae reparatio quaedam humani generis agitur, ut per hoc sacratissimum tempus conditionis nostrae fragilitas, cum immortalitatis gratiam quam Adam delinquendo perdiderat, Christus indulgendo restituit, et qui contra vetitum comedendo peccaverat, hic secundum praeceptum jejunando justificet. Nam haec est omnis causa Christianitatis et fidei, ut salvetur quod perierat, revocetur quod erraverat, quod jam occiderat renascatur. Nam primae utique generationis offensio secundae facta est nativitatis occasio, et ex illius praedicationis delinquentia justificationis hujus exstitit gratia. Non enim opus fuerat in homine renasci denuo, si quod fuerat non perisset. Sed dicit aliquis: Potuit Deus homini quae per Adam contracta fuerant sic indulgere peccata, ut renasci eum denuo necesse non esset. Audi igitur, et intellige rationem: Deus, sicut scimus, verax et justus est, nec potest aliquando mentiri. Cum ergo Adam plasmasset, et in paradiso legem ei hujusmodi statuisset, ut de ligno sciendi bonum et malum penitus non gustaret, qua die eum gustasset morte eum esse moriturum; igitur homo cum mandato hujusmodi teneretur, praeteriens mandatum, incurrit in legem, et mortem quam Deus praedixerat praevaricatione quaesivit. Ergo sicut diximus, quia impossibile est Divinitatis statuta convelli, et homo laqueum legis incurrit; ideo ei absque nativitate altera non oportuit indulgeri, quia solvi praeceptorum ordo non poterat, sed renasci hominem voluit, et alterum quodammodo fieri, et quia non poterat legis mutari sententia, mutaretur legi addicta persona, scilicet et in uno eodemque homine alterum conditio stringeret, alterum gratia liberaret, vetustus satisfaceret severitati, novus accresceret bonitati, quatenus et praeceptum vim suam retineret in homine, et hominem census alter erueret. Qui enim renascitur prioris generationis implevit conditionem, 441 secundae nativitatis sumit originem; qui, inquam, renascitur, finivit esse quod fuerat, incipit esse quod non erat, mortuus est antiquis, innovatus est jam futuris. Quam bonus igitur Dominus noster; sic legem statuit, ut misericordiam non omittat; sic miseretur, ut legis statuta non violet. Tanquam justus enim exsecutus est sententiam, tanquam misericors largitus est veniam. Nam quod morimur, decreti prioris statutum est; quod resurgimus, muneris sequentis est donum. Igitur, fratres, vobis catechumenis loquor: festinate ad secundae nativitatis gratiam, ut in vobis finiatur Adam, Christus incipiat: vacuetur mors, vita succedat, aboleatur austeritatis sententia, innovationis gratia subsequatur; aboletur enim severitas judicantis, cum renovatione intercedente Deum suum sententia non agnoscit. Caeterum nisi mutatus fuerit vetus homo noster, et sequatur novam personam poena praecepti, nec conditionem 442 mortis vitare poterit, qui non confugerit ad conditionis auctorem. Ait enim Christus Dominus: Nisi credideritis quia ego sum, in peccatis vestris moriemini (Joan. VIII). Sic autem credimus Christum, sicque nos gratiam fideliter induamus, verum esse quod dicit: Nisi quis renatus fuerit ex aqua (Joan. III), et reliqua. Induamur ergo Domino, tam gratia, quam praeceptis; mors enim eos non retinebit, cum Adam viderit, cum Christo esse, qui vita est. Praecepta, inquit, ejus ante omnia conservemus, et praecipue de jejuniis Quadragesimae. Sicut enim plerique, quibus cum hic jejunandi sacratissimus numerus indicitur, interpositis hebdomadis divinitus statutum tempus violant comedendo, non intelligentes quod non minoris praevaricationis contra interdictum gustando rei sunt, quam ille Adam qui contra vetitum manducavit, sed illius praevaricationes Christi redemit passio; istos quis redimet, qui praevaricatores sunt post Domini passionem?
SERMO XVIII. De Quadragesima IV. ADMONITIO. Cum in codice Taurinensi hic sermo reperiatur num. 28 De Quadragesima, subsequens vero in duobus manuscriptis mox laudandis repertus ad hunc eumdem referatur, utrumque sancto Maximo nostro adjudicavimus. Monere non omittimus editores eximios operum sancti Augustini monachos S. Mauri in appendice sermonum eumdem posuisse sub num. 143 De Quadragesima IV, colum. 189 edit. Antuerp. an. 1700, ubi judicium Verlini et Vindingii recensentes, non repudiandum dixere. Lovanienses dubitarunt utrum S. Augustino ascribendus foret; et jure quidem ac merito, cum Maximiana dicendi ratio potius eluceat quam Hipponensis episcopi. In codice Taurinensi adnotatur sermonem 27 De Quadragesima deesse.
ARGUMENTUM.-- Merito quadraginta dierum numerum custodire debemus jejuniis, quem per exempla Moysis, Eliae Christique Salvatoris legimus consecratum. Qui abstinemus nos a carnibus, et jejunamus a cibis, imprimis peccata fugiamus, et a vitiis jejunemus, bonisque operibus serviamus.
Omne vitae nostrae tempus stadium quoddam debemus putare virtutum, et ad coeleste bravium tota mente contendere. Sed hoc praecipue in Quadragesimae diebus implendum, qui abstinentiae ac jejuniis dedicati, tantum nobis ad virtutem animi conferunt, quantum et de corpore voluptatem depellunt. Est autem legitimus numerus ille jejunii, et qui in sanctis celebratur exemplis. Moyses legem accepturus a Deo, quadraginta dies atque noctes absque cibo potuque transegit, et ad suscipiendam Domini voluntatem jejuniis praeparatus est. Elias post quadraginta dierum jejunia, curru igneo ad suprema coelorum de hoc mundo translatus est. Ipse quoque Dominus ac Salvator noster quadraginta diebus jejunans de diaboli tentationibus triumphavit, ut ad praedicationem Evangelii jam victor accederet. Merito vero etiam nos hunc dierum numerum custodire debemus jejuniis, quem per talia exempla legimus consecratum. Celebremus ergo dies cum omni alacritate mentis 443 et gaudio, et eos omnibus epulis et corporalibus deliciis praeferamus. In his enim praecipue diebus ad implendam Domini voluntatem accendamur, quando maxime per abstinentiam voluptas carnis exstinguitur. Tunc enim ad Dominum, et ad ejus futura promissa mens purior festinat, cum nulla crapula, nulla cibi ac potus satietate crassatur. Unde et Salvator in Evangelio dixit: Attendite itaque vobis, ne graventur corpora vestra in crapula et ebrietate, et cogitationibus saecularibus, et superveniat in vos dies illa repentina: tanquam laqueus enim superveniet universo mundo, et nemo effugiet (Luc. XXI). Sed et illa est Quadragesimae diebus grandis utilitas, quod dum etiam a licitis abstinemus, magis ac magis admonemur illicita vitare. Qui enim abstinemus nos a carnibus, quibus aliis diebus uti licet; qui nos abstinemus a vino, quo moderate uti licet; qui ergo ista vitamus, quae aliquando licent, imprimis peccata fugiamus, quae omnino non licent. Itaque si volumus jejunare a cibis, ante omnia jejunemus a vitiis. Quid enim prodest pallidum esse jejuniis, si odio et invidia livescas? Quid enim prodest vinum non bibere, et iracundiae veneno inebriari? Quid prodest abstinere a carnibus ad edendum creatis, et malignis obtrectationibus fratrum membra lacerare? Quid prodest, si abstineamus ab his quae aliquando 444 licent, et faciamus illa quae nunquam licent? Deus enim illos honorat et diligit qui illicita fugiunt. Sic ergo, ut dixi, jejunemus a cibis, ut multo magis jejunemus a vitiis, ut sanctorum morum ubertate saturemur, ut et in futuro mereamur ipsorum operum retributione satiari, sicut in Evangelio legimus: Beati qui esuriunt et sitiunt justitiam, quoniam ipsi saturabuntur (Matth. V). Illam enim compensationem magis eligere debemus, ut cibis quibus nos abstinemus, eos pauperibus ac debilibus largiamur; secundum illud quod scriptum est: Beati qui contenti sunt esurire, ut alii reficiantur. Satis Deo acceptum est munus, quando indigens saturatur, quando nudus vestitur, quando ira non perficitur, et iracundiae tempus non reservatur, quando malum pro malo non redditur. Tunc grata sunt Deo nostra jejunia, si illi qui de necessitate jejunant, reficiantur a nobis. Tunc enim illam Domini sententiam audire merebimur: Amen dico vobis, quandiu fecistis uni ex minimis istis, mihi fecistis (Matth. XXV). O benignissimum Dominum ad edomandam hominum avaritiam, qui sibi dari dicit quod vel minimo pauperi donatum fuerit! Vobis autem, fratres, praestet Domini misericordia ut jejuniis et eleemosynis, bonis operibus serviatis, ut ad aeternam veram vitam vos perducat ipse qui vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.
SERMO XIX. De Quadragesima V. ADMONITIO. Ad auctorem superioris sermonis hunc pertinere docuerunt monachi S. Mauri in appendice serm. S. Augustini, pag. 182 edit. Antuerp. 1700. Fatentur fuisse Ambrosio a veteribus editoribus attributum, ejusdemque Patris sententias aliquas complecti; attamen nec huic, neque Augustino adjudicant, quia neutrius stylum in eo inveniunt. Cum autem praeter dicendi similitudinem appareat colligatio cum superiore sermone, et accedat testimonium codicis Taurinensis, ubi ita inscribitur: Item de Quadragesima sermo VI, et codicis etiam X Laurentiani Plut. XIV, pag. 275, satis explorata est ratio, cur et hunc sancto Maximo ascribamus.
ARGUMENTUM.-- Causam indicti a Christo jejunii fuisse S. Maximus arbitratur, ut immortalitatis gloriam, quam primus Adam per intemperantiam amisit, secundus Adam Christus per abstinentiam repararet; ac multa profert de Adamo, de Christo, de Eva, de Maria virgine, de deserto.
Si bene retinet vestra dilectio, fratres carissimi, superiori dominica praedicavimus quod sanctam Quadragesimam abstinendo ipse Dominus consecraverat, et tot dierum noctiumque curriculo cibum omnino non capiens, unum ac solidum jejunii corpus effecerit, quo in totum non observare sacrilegum est: ex parte violare peccatum est. Hoc enim facit causa salutis nostrae, ut rem utilem non solum doceret verbis, sed etiam exemplis instrueret; ut iis quibus ad fidem currimus, ad abstinentiam graderemur. 445 Sed videamus quae causa fuerit, ut jejunia Salvator indiceret, et ipse sibi primum, ut bonus humani generis medicus jejunaret. Bonus enim medicus poculum quod aegro daturus est prior gustat, ut peritiam artis suae ante se ipse demonstret, ei experimentum aeger accipiens securus sit de poculo, securior de salute. Deinde quo loci hoc ipsum tempus jejunii procuravit. Dicit enim evangelista abstinuisse Dominum quadraginta diebus et noctibus in deserto. Arbitror itaque causam hanc esse jejunii, ut quia primus Adam in paradiso constitutus per intemperantiam gulae gloriam immortalitatis amiserat, eamdem immortalitatem secundus Adam Christus per abstinentiam repararet. Et quia contra mandatum Dei gustans de interdicta arbore peccatum mortis inciderat, nunc secundum mandatum Domini jejunans vitae justitiam mereretur. Hoc enim egit Salvator, ut iisdem vestigiis quibus admissa fuerint delicta, purgentur, hoc est, quia homo manducando deliquerat, corrigat abstinendo: vel quia epulando mulierem cognoverat, nunc eamdem jejunando despiciat. Adam enim Evam nonnisi intemperantia procurante cognovit. Quandiu autem mansit in illis intemerata parcitas, mansit et impolluta virginitas: et quandiu jejunaverunt ab interdictis epulis, tandiu et a pudendis jejunavere peccatis. Fames enim amica virginitatis est, inimica lasciviae. Saturitas vero castitatem prodigit, nutrit illecebram. Igitur, sicut dixi, hoc agit Dominus iis praejudiciis quibus homo obnoxius peccato fuerat liberetur. Propterea namque per omnia secundum similitudinem Adae, omnia homines peccata dissolveret. Adam enim de terra virgine natus est, et Christus de Maria virgine procreatus. Illius maternum solum nec dum rastris scissum fuerat; istius maternum secretum nunquam concupiscentia violatum. Adam Dei manibus plasmatur e limo, Christus Dei spiritu formatur in utero. Uterque ergo oritur a Deo Patre, uterque virgine nascitur matre, uterque, sicut evangelista dicit, Filius Dei est: sed Adam creatura Dei est, Christus vero substantia. Hoc ergo agit Dominus, sicut Adam secundus, ut quod prior homo manducando perdiderat, hoc alter jejunando recipiat, ac legem in paradiso abstinentia datam in deserto custodiat. Sciebat enim praeceptum Dei non unius loci legem esse, sed mundi. 446 Non enim interest Divinitatis mandatum, utrum domi an in agro custodias, cum ubique sit qui praecepit. In deserto itaque Salvator implet mandatum Dei, et sibi Adam salvaret errantem, ubi fuerat de possessione paradisi dejectus. Adam enim expulsus de paradiso inculti mundi deserta sustinuit. In deserto ergo primum homini salus refunditur, ubi non sunt epulae, ubi desunt deliciae, ubi (quod est omnium malorum causa) deest et mulier. Poterat enim Adam inter illas paradisi inconcussus stare delicias, si Eva ibidem cum diabolicis illecebris non fuisset. Conveniens ergo est desertum saluti, ubi non est Eva, quae persuadet, non est mulier quae blanditur. Videte rem miram, in paradiso cum Adam diabolus decertat, in deserto cum Christo diabolus dimicat, ubique insidiatur homini, ubique congreditur. Sed ubi mulierem invenit, vincit: ubi mulierem non invenit, victus abscedit. Formam igitur dedit nobis Deus in hoc facto, ut jejuniorum tempore tanquam desertum habitantes abstineamus epulis, voluptate, muliere, ne conjungatur nobis Eva, ne nos a casta observatione illecebrosa persuasione subvertat. In deserto enim quodammodo videtur habitare, qui Quadragesimae tempore jejunus et castus est. Desertum plane quoddam ipsum corpus est Christiani, cum non repletur cibis, non poculis irrigatur, sed arentis inediae squalore negligitur. Desertum, inquam, est corpus nostrum, cum abstinentia marcescit calor, siti pallor obducitur, et contemptu rerum totius hominis species inculta sordescit. Tunc Christus Dominus habitat desertum pectoris nostri, cum nostram terram squalidam, ac siti aridam esse reperit, secundum quod ait propheta David: Sicut in terra deserta, et invia, et inaquosa, et sic in sancto apparui tibi (Psal. LXII). Aliter enim sicut in sancto ei apparere non possumus, nisi terra corporis nostri fuerit deserta mundanis deliciis, invia diabolicis concupiscentiis, et inaquosa libidinosis illecebris. Tunc habitans Salvator hoc desertum corporis nostri omnes ibi diaboli factiones exsuperat, et secretum ac securum a cogitationibus saeculi esse suum facit habitaculum, ut deinceps nos intra nosmetipsos velut in solitudine constituti nonnisi coelum respiciamus et terram, hoc est non cogitemus alium, nisi coelestis regni Dominum, et terrenae resurrectionis auctorem.
SERMO XX. De Quadragesima VI. ADMONITIO. 447 Complures esse codices video in quibus hic sermo sancto Maximo ascribitur; Vaticanos scilicet tres 1268, 4951 et 6452; Casinensem 117 pag. 209 a tergo, Laurentianum 167 pag. 157 a tergo bibl. olim. aedil. in eccles. Florentinae, Vallicellanum XIX, Lectionarium Brixiensis Ecclesiae pag. 298, et CLIII pag. 166 bibl. Sancti Marci Venetiarum. His addi poterit codex Remigianus, cujus monachi Sancti Mauri in appendice sermonum sancti Augustini pag. 180 edit. Antuerp. 1700 dubii de auctore sermonis meminerunt. Cum igitur codici Taurinensi sancto Maximo hunc sermonem num. 29 cum titulo: Item de Quadragesima asserenti plures alii codices optimae fidei consonent, jure ipsi tribuendus est. Si quis vero dicendi formam scrutari velit, nihil Maximo inconveniens offendet; quin imo ejus ingenium in optimo sacrarum Scripturarum usu admirabitur. Exstat in cod. Perus. absque auctoris nomine.
ARGUMENTUM.-- Sanctus et salutaris Quadragesimae cursus est, quo judex adducitur ad misericordiam, peccator ad poenitentiam, justus ad requiem. Mysticus est quadragenarius numerus.
Hos sanctae Quadragesimae dies, fratres carissimi, debemus omni veneratione suscipere, nec longiorem numerum hujus temporis fastidire: quia quanto plures dies jejunii, tanto major est causa remedii; quanto prolixior abstinentiae cursus, tanto redemptio copiosior est salutis; quanto austerior cura vulnerum, tanto medicina salubrior est peccatorum. Deus enim, qui nostrarum est medicus animarum, congruum tempus instituit, quod et justis satis ad orandum, et peccatoribus sufficiat ad rogandum, illis requiem postulantibus, his veniam deprecantibus. Congruum enim tempus est Quadragesimae, nec breve est ad exorandum, nec longum est ad promerendum. Quadraginta enim dierum jejuniis quaevis iniquitas peccatoris exorari potest, et quantavis severitas judicis mitigari. 448 Illi longum et fastidiosum forte sit tempus, qui nec orat de culpa, nec sperat de venia. Desperatio enim nec confiteri de scelere, nec indulgentiam novit sperare de judice. Sanctus igitur et salutaris Quadragesimae cursus est, quo judex adducitur ad misericordiam, peccator ad poenitentiam, justus ad requiem. His enim diebus solito amplius et Divinitas miseretur, et delinquentia deprecatur, et justitia promeretur. Patent enim omnia, et coeli ad indulgendum, et peccator ad confitendum, et lingua ad postulandum. Salutaris, inquam, et mysticus est quadragenarius numerus. Nam primum cum mundi faciem iniquitas hominum possideret, tot dierum curriculo, Deus effusis de coelo imbribus, universam terram diluvio superfudit. Vides ergo jam illo tempore mysterium in figura dispositum. Nam sicut tunc, ita nunc quadraginta diebus miseretur ad hominem purificandum. Quanquam et illius temporis diluvium misericordia dicenda est, quo iniquitas oppressa est, et justitia conservata. Pro misericordia enim factum est ut justi evaderent, et injusti amplius non peccarent. Pro misericordia plane 449 videmus illud fuisse diluvium quo, veluti baptismo quodam, totius mundi facies est innovata: scilicet ut qui perditorum hominum scelere sordebat ad crimina, beati Noe habitatione floreret ad gratiam; et qui iniquitatis erat prostibulum tunc, modo fieret domicilium sanctitatis. Diluvium, inquam, illud hujus nostri fuit similitudo baptismatis. Hoc enim tunc gestum est quod nunc agitur: hoc est, ut, exuberantibus aquarum fontibus, periclitarentur vitia, et justitia sola regnaret; mergerentur in profundum peccata, sanctitas vicina coelo portaretur. Tunc enim, sicut dixi, hoc agebatur quod nunc agitur in Ecclesia Christi. Nam sicut Noe aqua, submersis omnibus vitiis, peccatorum adulta ferebatur, ita baptismatis fonte coelo vicina portatur Ecclesia, et deletis omnibus superstitionibus idolorum, fides regnat in terris, quae de Salvatoris arca procedit. Sanctum ergo et sacratum Quadragesimae tempus est, quod statim ab initio coepit inter justos injustosque discernere, bonos a malis quodam judicio separare. Quod quidem similiter fieri etiam in hac nostra Quadragesimae observatione perspicimus. Nam per hos quadraginta dies separantur mali a bonis, hoc est luxuriosus a casto, a jejuno intemperans, a Christiano gentilis; separatur, inquam, malus a bono, hoc est peccator a justo, diabolus a sancto, haereticus a fideli. Relictis enim his omnibus ad similitudinem diluvii, tanquam in 450 naufragio saeculi, sola ad instar arcae illius in altum cum suis virtutibus elevatur Ecclesia. Nam et nos, etsi peccatores, ad imitationem S. Noe annuntiamus vobis mundi futurum esse excidium; et illos tantummodo dicimus periculum evasuros, quos triplex arca intra se gremio religionis incluserit. Triplex enim arca est Ecclesia, quia Trinitatis continet sacramentum. Nam cum dicit Scriptura bicameratam et tricameratam eam fuisse, utique demonstrat triplici Divinitatis illam gratia esse distinctam. Annuntiamus igitur, sicut Noe, mundi futurum esse naufragium, et ad hanc domum confugere omnes homines admonemus. Et sicut Noe filios suos in arca recepit, ita et nos filios nostros optamus in ista arca suscipere. Quisquis enim in hac domo vult habitare nobiscum, noster est filius. Sed dicit aliquis, S. Noe praedicationis vocem in Scripturis minime esse descriptam. Audi igitur, Noe etsi tacebat voce, opere loquebatur; silebat lingua, fabricatione clamabat. Nam utique cum operaretur opus novum, et nulli aliquando compertum, admonebat cunctos novis periculis nova tabernacula praeparari. Loquebatur ergo opere, et dicebat illud evangelicum Domini dictum: Si mihi non creditis, operibus credite (Joan. X), et credendo periculum evadere poteritis, praestante Domino nostro Jesu Christo, qui vivit et regnat cum Patre et Spiritu sancto in saecula saeculorum. Amen.
SERMO XXI De Quadragesima VII. ADMONITIO. 451 Superiorem excipit in codice Taurinensi hic sermo, quo in codice inscribitur: Item et de Quadragesima sermo XXIX. Atque adnotatum in eodem codice est, sermones 30, 31, 32, 33 et 34 intercidisse. Jam vero hic, quem proxime damus, in appendicem ad tomum V operum S. Augustini num. 144 rejectus fuit a monachis Benedictinis congregationis S. Mauri. Hi neque Ambrosio, neque Hieronymo, neque Augustino tribuendum arbitrantur; nec tamen docent cuinam demum acceptus referri debeat. Ut autem Maximo ascribamus nos movet codicis Taurinensis, cujus paulo ante meminimus, auctoritas. Quanquam illud etiam accedat, ab eo auctore hunc compositum videri, a quo perscriptus est quartus De Quadragesima. Quartum autem a nobis editum De Quadragesima Maximo esse adjudicandum ostendimus.
ARGUMENTUM.-- Propositis exemplis sanctorum virorum S. Maximus fratres ad jejunandum hortatur; sed ut jejunia plena sint, inquit, misericordiae pinguedine saginentur.
Adest nobis venerabile et medicabile tempus Quadragesimae, carissimi, per quod jejunantes peccatorum nostrorum vulnera curare debemus. Quantum sit ergo bonum jejunii, exemplis additis disseramus. Moyses primus quadraginta diebus ac noctibus cum jejunasset, legem Domini meruit accipere: impetraverunt enim unius hominis jejunia quod totius populi saturitas desperaverat. Advertamus ergo quanta sit inter jejunium et saturitatem distantia. Moyses, qui jejunavit, Dominum vidit. Populus, qui manducavit et bibit, idola fabricatus est (Exod. XXIV). Sed quid de Moyse et Israelitica multitudine loquar? Princeps ille humani generis Adam (Gen. III), quandiu jejunavit, Domini servans mandatum in paradiso fuit. Ubi vero comedit, ejectus est de paradiso; et qui in paradiso Dei virgo fuerat, ejectus de paradiso cognovit uxorem. Semper enim juncta est saturitati luxuria. Ejecit ergo nos de paradiso cibus, reducat esuries, reducat jejunium. Diximus quid S. Moyses meruit jejunando, deinde et cunctos videamus. S. Eliae jejunanti etiam elementa famulata sunt. Hic denique tribus annis et sex menses coelum clausit (IV Reg. I). Ad hujus vocem etiam supernum descendit incendium. Et cum eum Jezabel regina vellet occidere, et 452 fessus sub arbore frondosa jaceret in solitudine, angelus ad eum mittitur, et dicit ei: Sume paululum panis et aquae (III Reg. XIX). Videte quanta sit Dei clementia erga jejunantes, carissimi. Non sufficiebat quia angelum ad jejunantem Dominus miserat qui eum ut cibum sumeret juberet, sed etiam praecepit ut longius fugiat persequentem. Ait ergo: Sume paululum panis et aquae. Quadraginta enim dierum jejunio perrecturus erat per desertum usque ad montem Sina. Nunquid enim Dominus, qui coelum et terras fecit, cujus omnis est creatura, non potuit in eremo per angelum prandium mittere, sicut Danieli in lacum leonum per Abbacuc misit? Sed sciebat Deus prophetam suum tentantem diabolum aliter superare non posse, nisi jejunii eruditus insidiantis inimici tentamenta repelleret. Daniel quoque (Daniel. XIV) ille futurorum gnarus, et adventus Domini conscius, et eversionis Jerusalem manifestissimus praedicator, ideo vir desideriorum appellatus est, quia panem desiderii non comedit et potum concupiscentiae non bibit, quia magis Christum quam epulas desiderabat. Joannes quoque praecursor Domini locustis in eremo et agresti melle nutritur, non animalium carnibus, non volucrum suavitatibus pascitur. Poterat utique juxta Jordanem positus piscium sibi exhibere delicias, sed poenitentiam praedicaturus rigorem jejunii exemplo suo magis debuit et factis ostendere quam voce. In Evangelio (Matth. XVII) quoque, cum quidam daemone plenus Domino fuisset oblatus, quem apostoli curare 453 nequiverant, interrogantes audiunt a Domino istiusmodi genus non posse ejici nisi orationibus et jejuniis. Videte ergo, fratres, quanta sit jejuniorum virtus, ut id facere jejunia valeant quod apostoli nequiverant. Omitto caetera; sed unusquisque consideret quanta sit inter jejunium et saturitatem distantia, inter ventrem vacuum et refertum, inter rubentem faciem et ora pallentia, inter os jejunum et labia crapula dissoluta, inter oppressum epulis et inediae tenuitate vigilantem. Non dico hebdomadas, non duplicata, non multiplicata jejunia, sed vel singulos dies absque ciborum nimietate transeamus. Cessent lavacra, vina, vel carnes, non quod creaturam Dei judicemus esse damnandam; 454 sed qui toto anno nobis viximus, saltem vel paucos dies vivamus et Domino. Sed jejunia nostra, ut plena sint et sufferta, misericordiae pinguedine saginentur. Demus esurientibus panem nostrum. Nec putemus jejunia sola sufficere ad sananda vulnera peccatorum, nisi in medicamento eleemosynae recreentur. Jejunium ergo tuum te castiget, sed laetificet alterum, et ita fructuosae erunt angustiae tuae, si alteri latitudinem praestent. Sic jejuna, ut in alio manducante te prandisse gaudeas: Hilarem enim datorem diligit Deus (I Cor. IX). Nam manducante paupere de bonis tuis, prandet Christus, qui se in paupere esurire testatur. Explicit.
SERMO XXII. De Quadragesima VIII. ADMONITIO. Dolendum profecto est, propter vetustatem codicis monasterii olim de Appannis, majorem hujus sermonis partem legi nullo modo posse; quare diversis in locis multis suis partibus diminutum, quemadmodum accepimus, edere eumdem cogimur. Inscriptus ibidem est: Item et de Quadragesima sermo VII.
ARGUMENTUM.-- Ex his quae praestat hic sermo imperfectus, novimus S. Maximum Moysi et Eliae, nec non Jesu Christi jejunium praedicasse, ut fideles ad jejunandum incenderet.
Quamvis, fratres, toto vitae nostrae tempore ad coelestem patriam contendere debeamus, id tamen praecipue in his sanctis Quadragesimae diebus quanta possumus . . . . . . . . . . . . . a nobis est enitendum. Quadragenarius autem iste dierum numerus, ut pluries sanctitati vestrae intimavimus, in sacris Scripturis mysticus est atque consecratus. Nostis enim, ut saepe diximus, S. Moysen, ut scriptas digito Dei tabulas ab illo mereretur accipere, quadraginta dierum et noctium numero ab omni esca abstinuisse et potu. Adjecimus etiam beatum Eliam post quadraginta dierum continuata jejunia curru igneo in coelum esse translatum. Neque hisce tantum, sed et aliis veteris legis exemplis id demonstravimus. Quinimo ipsius Domini atque Salvatoris nostri exemplum addidimus, qui, ut se ad Evangelii sui praepararet praedicationem, quadragenario dierum noctiumque numero ab omni cibo abstinuit atque potu; unde et de diabolicis tentationibus ( Desunt in originali duo folia; deinde hoc sequitur fragmentum ).
Verum quid prodest homini, si corpus a cibo jejunet, mens autem non jejunet? Quid si a cibis abstineas, et illicita facias? Si pupillum, si viduam persequeris, si . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . Tunc Deo grata, atque accepta erunt tua jejunia, si alienum reddas quod tenes; si fratri, qui tibi fuit molestus, ignoscas; si ab aliena uxore abstineas, si pauperibus de his quae tua sunt largiaris eleemosynas ( Desunt in originali quindecim lineae. ) Haec igitur vobis divina misericordia concedat, ut jejuniis, eleemosynis, sanctisque operibus aeternam vitam consequi mereamini. Explicit.
SERMO XXIII. De Quadragesima IX. ADMONITIO. 455 Occurrit nobis alter sermo, in quo vestigia antiquitatis codicis abbatiae olim S. Dalmatii, ut pluries diximus, agnoscuntur. Plurimis enim lacunis laborat. In originali titulus est: Item et de Quadragesima sermo XII.
ARGUMENTUM.-- Disserit auctor de Moysis jejunio, monetque ut illum prae oculis habeamus. Si enim ipse justus et sanctus quadraginta dies jejunando transegit, multo magis a nobis peccatoribus idem jejuniorum numerus in Quadragesima est servandus.
Sanctae Quadragesimae dies, cujus hodie curamus exordium, quomodo Dominus Redemptor noster consecraverit, quo pacto etiam Moyses atque Elias sub Veteri Testamento sanctificaverint, fratres, jam pluries vobis ediximus. Et revera illis in quadraginta diebus, quibus Moyses atque Elias in veteri lege jejunia sancta servarunt, veluti Quadragesimam jejunasse, atque adeo sancti jejunii quod hodie inchoamus, veluti typum praefigurasse, sanctitati vestrae jam alias exposuimus. . . . . . . . . . . .. . . . . . . Si enim Moyses Israelitici populi dux atque salvator, qui vitam suam immaculatam ita transegerat, ut meruerit pluries cum Domino loqui facie ad faciem, prout solet amicus cum amico suo, quare nos 456 qui innumerabilium delictorum pondere premimur atque aporiamur, jejunia sancta non observabimus? Si ille qui justus erat atque sanctus jejunavit, quare nos, qui iniqui et peccatores sumus, id facere nolumus? Si is qui erat humilis, mansuetus et castus. . . . . . . . . . . cur nos superbi, irati, et incontinentes id facere negligimus? Si demum ille, qui Deum in omnibus et super omnia toto mentis affectu. . . . . . . . . . . . . . quare nos, qui terrena semper sapimus, ad eadem toto mentis affectu . . . .. . . . . . . . . de his semper cogitamus, de Deo vero nunquam his sanctae Quadragesimae diebus jejunio . . . . . . . . . . . Verum . . . . . . . . . . . . . . . quare Moyses quadraginta dierum jejunia sancta servavit, ut legem Dei, inquit sermo divinus, mereretur accipere. ( Desunt hic in originali tria folia finis autem est hujusmodi. )
Credendo igitur et bonis operibus constanter inhaerendo, periculum quod videmus superare poterimus, praestante Domino nostro Jesu Christo. Explicit.
SERMO XXIV. De Quadragesima X. ADMONITIO. Ex supra laudato codice monasterii de Appannis depromptae sunt hae S. Maximi sermonis reliquiae, titulus: Item de Quadragesima sermo XII.
ARGUMENTUM.-- Adhortatur S. Maximus fideles, ut sibi jejunia indicentes, primum vitiis renuntient, impleantque sanctae miserationis officia.
Quoniam, fratres, hodierna die sacratissima Quadragesimae curamus initia, de jejunio Quadragesimae cum sanctitate vestra. . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . ( Haec in originali omnino periere, deest praeterea integrum folium, nec aliud remanet nisi sequens fragmentum. ). . . . . ergo animus praecipue a malis jejunet. Qui enim corpori suo jejunia sancta devotus indicit primum vitiis quibus antea infelix adhaesit renuntiat, pravae cupiditatis fomitem comprimit, Satanae mentis impetus frangit, caecam libidinem vincit, avaritiae faces exstinguit, latiusque bonis operibus vim dilectionis extendit, atque in alimoniam pauperum proprii patrimonii stipendia largitur. Et tunc quod ardenter optat, 457 certe obtinere poterit, si casto corpore animoque devoto, per sanctae observationis curam quisquis incedat. Haec, fratres, sunt quibus homo et refectus cibo frequenter impetrat quod exoptat, et jejunans majora consequitur praemia sanctitatis. Tale jejunium Christum delectat, ad quem nec obtinendae temporalis gloriae, vel cumulandi tantum patrimonium cupiditas inanis accendit; sed urget semper sincerus religionis affectus, atque devota . .. . . . . . quam cum fuerint comitata 458 plenae pietatis officia, quantum ille valebit, tantum ille proficiet; atque ita agendo praesentem Dominum semper statim habebit atque propitium. Imple ergo sanctae miserationis officia, et tua sanctificasti jejunia. Vesti nudum, peregrinum hospitio contende suscipere. ( Desiderantur hic decem lineae. ) Explicit.
SERMO XXV. De Quadragesima XI. ADMONITIO. A Gennadio docemur S. Maximum De jejunio speciali Quadragesimae, et quod non sit in eo jocandum concionem habuisse. Non eumdem titulum, sed huic proximum invenimus in duobus celebratissimis codicibus 90 et 99 S. Crucis in Jerusalem, praefixumque sermoni quem nunc prodituri sumus. Habent enim: Item sequentia, et tempore jejuniorum non luxuriandum. In vetustiori 90 est sermo 38, et in altero 99 sermo 36. Nemo enim ignorat verbum luxuriare idem exprimere ac deliciis jocisque vacare. Codex autem Taurinensis, cujus testimonium in confirmationem afferimus hac utitur inscriptione. Item et de Quadragesima sermo X. Benedictini monachi congreg. S. Mauri hunc sermonem in appendicem serm. S. Augustini num. 146 edit. Antuerp. 1700, pag. 181, retulerunt, monentes eum in quodam Remigiano codice, et in editionibus Ambrosio attribui, et videri ipsis Caesarium sapere, cum is acrius contra venatores exarserit. At quamvis doctissimorum criticorum sententiam plurimi habere frequenter professi simus, his tamen praeferendus nobis videtur praestantissimorum codicum et Gennadii consensus. Nihil autem moramur, quod aiunt de Caesario. Nam complures de eadem re scriptores egisse, satis cognitum perceptumque est.
ARGUMENTUM.---- Inutile esse jejunium quod animam a perditione non liberat S. Maximus docet; eosque imprimis reprehendit qui tota die venationibus dant operam, qui servos flagris caedunt poenisque afficiunt, qui magis canum quam servorum curam gerunt; jejunium esse ait salutare atque perfectum, si anima refrenetur a vitiis, si prandia nostra fratribus et pauperibus erogemus.
Diximus superiore dominica hoc esse fidei nostrae opus primum, ut horum quadraginta dierum curriculo devotissime jejunemus, et istam esse causam salutis nostrae, si hoc tempore abstinentiae operam commodemus, atque ideo, fratres dilectissimi, inspicere debemus quae sit hujus forma jejunii, ut respiciamus quanta sit ejus utilitas. Est enim interdum inutile et inane jejunium, quod licet ventrem et omnia viscera succo saturitatis exhauriat, non tamen acceptum est Deo, quia mentem et intimos sensus minime vinculo iniquitatis evacuat. Quid enim prodest jejunare vis ceribus, et luxuriare venatibus; abstinere cibis, et errare peccatis; castigare corpus inedia, vinum forte non bibere, et ebrium cogitatione malignitatis incedere? Nisi quod facilior causa est saturi sive temulenti, quam iniqui pariter et jejuni. Ille enim peccare aliquando desinit, qui ebrius aliquando obdormit; hic autem errare non cessat, qui exercitatus malo, jejuniis semper invigilat; unde inutile et inane est tale jejunium, quod inedia membra debilitat, et animam a perditione non liberat, de quo jejunio dicit sanctus propheta ex persona Domini: Ut mihi jejunatis? non tale jejunium elegi, dicit Dominus (Isa. LVIII). An putatis illum jejunare, fratres, qui primo diluculo non ad ecclesiam vigilat, non beatorum martyrum loca sancta perquirit, sed surgens congregat servulos, disponit retia, canes producit, saltus silvasque perlustrat: servulos, inquam, secum pertrahit, fortasse magis ad ecclesiam venire cupientes, et voluptatibus suis peccata accumulat aliena, nesciens reum se futurum tam de suo delicto quam de perditione servorum? Tota igitur die venatibus immoratur; nunc clamorem immoderatum efferens, nunc silentium latenter indicens; laetus si aliquid ceperit, iratus si id quod non habebat amiserit: et tanto studio gerit, quasi ideo indictum jejunium fuerit ut venetur. In his ergo luxuriis, fratres, dicite, quis cultus sit Dei, quae mentis possit esse devotio, qui propterea jejunat, non ut Deo atque orationibus vacet, seu ut tota die otiosus et liber proprias exerceat voluptates? Quamvis igitur, qui ejusmodi es, 459 frater, vespere ad domum redeas, quamvis declinante jam sole manduces, potes videri tardius refecisse, non tamen Domino jejunasse. Nec enim potes videri voluptatem tuam exercens fecisse Domini voluntatem. Haec enim voluntas est Domini, ut jejunemus a cibis pariter et a peccatis. Abstinentiam indicamus corpori, ut a vitiis magis animam abstinere possimus. Frenum enim est quoddam luxuriantis animae corpus exhaustum. Quisquis enim jejunat et peccat, lucrum escarum fecisse videtur, non salutis; et parcendo copiis replesse cellarium, non mentem saginasse virtutibus. Nonnulli autem immemores praeceptorum, ita circa servos suos et subditos sibi potestatem dominationis exercent, ut in his diebus non dubitent flagris eos caedere, poenis afficere, compedibus praepedire; et si forte, cum ad reficiendum venitur, tardius minister adfuerit, statim eum verberibus lanciare, et prius se satiare servuli sanguine quam convivii voluptate. Horum tale jejunium est, quod ideo jejunatum est, non ut Divinitatis misericordiam provocaret, sed ut clamorem familiae ingemiscentis effunderet. Quisquis autem cupit de Deo misericordiam promereri, ipse debet prior esse misericors. Scriptum est enim: Qua mensura mensi fueritis, eadem mensura remetietur (Luc. VI). Et, quod magis dolendum est, Christianus dominus Christiano in his diebus servo non parcit, minime respiciens quod si servus est conditione, gratia tamen frater est. Etenim similiter Christum inducit, iisdem participat sacramentis; eodem qui et tu utitur Deo Patre, cur te non utatur ut fratre? Sunt enim plerique qui de venationibus redeuntes magis canum quam servorum curam gerunt, et faciunt eos juxta se vel recumbere, vel dormire, quotidianum illis cibum sui praesentia ministrantes, qui utrum servi eorum fame moriantur ignorant: et, quod est gravius, nisi diligenter his praeparatum fuerit, pro cane servus afficitur. Vides enim in nonnullorum domibus nitidos et crassos canes discurrere, homines autem pallentes 460 et titubantes incedere. Isti ergo miserebuntur aliquando pauperibus, qui minime suis famulis domibus miserentur? Scire igitur debemus, fratres, hoc acceptum Deo esse jejunium, si non solum abstinentia castigemus corpora, sed etiam humilitate animas induamus. Simus ad servulos mites, blandi ad extraneos, misericordes ad pauperes, surgentes primo diluculo ad ecclesiam festinemus, referamus Deo gratias, peccatis veniam postulemus, rogantes praeteritis delictis indulgentiam, cautelam futuris; tota die sit nobis assidua vel oratio, vel lectio. Qui litteras nescit, sanctum virum perquirens ejus confabulatione pascatur. Nulli actus saeculi actus Divinitatis impediant; non ludus tabulae mentem avocet, non voluptas canum sensus obducat, non negotii compendium animam aviditate pervertat. Quidquid enim praeter mandatum Dei feceris, quamvis abstineas, non jejunas. Hoc est enim salutare jejunium, ut sicut abstinetur corpus ab epulis, ita et anima refrenetur a vitiis. Illud etiam, fratres, ad perfectionem jejunii tacendum non est, ut qui abstinemus, et minime prandemus hoc tempore, prandia nostra fratribus et pauperibus praerogemus. Haec enim est vera justitia, si te esuriente de cibo tuo pauper saturetur, et tu pro delictis tuis jejunus Dominum roges, et ille pro te satiatus exoret. Utrumque tibi proficiet, et tua fames, et saturitas mendicorum. Caeterum, qui sic abstinet, ut nihil pauperibus de suis epulis largiatur, videtur quaestum suum sibi fecisse jejunium et negotiationem exercuisse parcendo. Ad hoc enim abstinuit, non ut placeret Deo, sed ne amplius erogaret; atque ideo bona eleemosyna cum jejunio, quasi non quoddam negotiationis genus est, ut tam parce vivat, ut abstinentia sua monachos clericosque praecedat. Nisi hoc interest, quod illi hoc quaestus causa faciunt, nos salutis: illi pecuniae compendio animas macerant, nos propter animarum lucrum nostra corpora castigamus. Explicit.
SERMO XXVI. De Quadragesima XII. ADMONITIO. 461 Sermonem hunc, cujus titulus apud Gennadium est De jejunio servorum Dei generali, in codicibus qui eumdem S. Maximo adjudicant, De jejunio et de Quadragesima inscribitur. Sunt autem ii codices Sangallensis num. 61, S. Crucis in Jerusalem 90 serm. 47, item S. Crucis 99 serm. 37, et Taurinensis serm. I De Quadragesima. Agit hic Maximus de recta jejunandi ratione et tempore, quo praescriptum est jejunium, et illud commendat jejunium, non quod aliqui arbitratu suo sibi eligunt, sed quod veri fideles, hoc est servi Dei, institutum in Ecclesia perfecte exsequuntur. Haec est summa sermonis. Igitur Gennadio consentiunt, qui de jejuniis et de Quadragesima eumdem inscripserunt; in ea enim jejunantes non suae indulgent vanitati, sed Deo per Ecclesiam jubenti obtemperant, et tanquam famuli Christum ducem et praeceptorem imitantur. Benedictini monachi congreg. S. Mauri hunc inter sermones Ambrosianos sub num. 23 cit. edit. Paris. an. 1690 ediderunt, multaque de eo, et praesertim de nuncupatione Quinquagesimae non ante saeculum nonum usurpata disseruerunt. Nos fide Gennadii, et descriptorum codicum freti, S. episcopo Taurinensi hunc quoque ascripsimus.
ARGUMENTUM.-- Quinquagesimali improbato jejunio S. Maximus scribit contumaciae reum esse qui legem jejunii quadragesimalis divinitus datam rescindit. Improbat quoque jejunium illorum qui in Quadragesima septem dies prandent, et septem jejunant. Unde numerus quadraginta dierum jejunii exordium coepit.
Nonnulli Christianorum, fratres, existimantes se Divinitatis praecepta religiosius observare, praetermissa devotione Quadragesimae, cujus hodie curamus exordium, quinquagesimam se facere mentiuntur, cum id neque divinis Litteris jubeatur, neque traditum sit auctoritate majorum. Sola igitur hoc faciunt animi praesumptione, et dum putant se devotius agere, superstitiosius conversantur. Dicit se observare Quinquagesimam qui forte Quadragesimam implere vix possit. Bonum est quidem cunctis temporibus jejunare, sed melius Quadragesimam jejunare cum Christo. Hanc enim Quadragesimam nobis Dominus suo jejunio consecravit. Quod dixi jejunio, non jejuniis; unum enim jejunium Domini fuit, qui continuatis quadraginta diebus et noctibus cibum omnino non sumpsit. Quisquis ergo Christianus consecratam jejunando non impleverit Quadragesimam, praevaricationis et contumaciae reus tenebitur, quod legem divinitus pro salute sua datam prandendo ipse rescindit. Rescindis enim legem qui exemplum jejunii dominici non custodis. Qualis vero autem Christianus es, cum, Domino jejunante, tu prandes? Qualis Christianus es, cum, Christo esuriente, tu reficis? Ille pro salute tua famem sustinet, tu pro peccatis tuis 462 jejunare formidas? Dicite enim mihi, interrogo vos, qui in Quadragesima prandetis, si non in conscientiis vestris rei estis, quod, abstinente cuncto populo, vos soli contra praeceptum Domini devoratis? Si non vobis rubor est cum exitis in publicum, ne quis vobis jejunus occurrat: aut si non cogitatis, cum ad ecclesiam proceditis, quemadmodum pacem episcopo porrigatis, ne forte ipso spiritu osculi vestri vos reprobet? Quod si haec forte non cogitatis, forsitan vehementer erratis; scire enim debetis cum in Quadragesimae diebus jejuno pransus occurrit, non bene de illo judicat qui jejunat. Hoc enim ideo dico, quia audio complures, quod gravius est, fideles alternis in Quadragesima hebdomadis abstinere, et consecratum illum dierum numerum gulae intemperantia violare, hoc est prandere septem dierum curriculo, et septem dierum spatio jejunare. Quibus hoc dico, cur etiam per illos septem dies fraudem sibi faciant jejunando, cum illis jejunium tale non prosit? Quamvis enim abstineat quis certis diebus, quamvis ciborum dulciora alimenta non sumat; non tamen illi accepto fertur Quadragesimae jejunium, qui non diebus quadraginta jejunat. Pudet dicere, senes et aniculae Quadragesimam faciunt: juvenes et juvenculae non faciunt. Omni igitur sollicitudine tempus sacratissimum celebremus, non praetereat nos dies absque jejunio, non nos transeat una hebdomada absque vigiliis. Ille enim facit Quadragesimam, qui jejunando et vigilando ascendit ad Pascha. Nam sicut reliquo anno jejunare praemium est, ita in Quadragesima non jejunare peccatum est; illa enim voluntaria sunt jejunia, ista necessaria; illa de arbitrio veniunt, ista de lege; ad illa invitamur, ad ista compellimur. Sed videamus 463 iste quadraginta dierum sacratissimus numerus unde habere coeperit exordium. Legimus primum in Veteri Testamento Noe temporibus, cum omne genus hominum scelerata iniquitas occupasset, tot dierum numero patefactis cataractis coeli aquarum pluvias defluxisse, et mysterio quodam Quadragesimae inundatione orbi terrarum facta non tam diluvium quam baptismum contigisse. Baptismus plane fuit, per quod in peccatoribus iniquitas sublata est, Noe justitia conservata. Ita ergo et modo nobis Dominus ad instar illius temporis Quadragesimam dedit; ut constituto dierum numero, patefactis coelis, pluvia nos misericordiae coelestis irroret, et inundatione facta per baptismum lavacri salutaris nos imber illuminet; et sicut tunc factum est aquarum fluctibus, exstinguatur nunc in nobis delictorum iniquitas, virtutum justitia conservetur. Ipsa enim quae sub Noe, et modo vertitur ratio; baptismus enim peccatori diluvium est, consecratio est fideli. Per lavacrum enim Domini salvatur justitia, necatur injustitia: quod in uno eodemque factum videmus apostolo Paulo, qui, priusquam praeceptis spiritalibus lavaretur, erat blasphemus, persecutor, et Saulus. At ubi pluvia super eum lavacri coelestis influxit, necatur blasphemus, necatur persecutor, necatur et Saulus; vivificatur apostolus, vivificatur justus, vivificatur et Paulus. Usque adeo autem perdidit veterem cum actibus suis hominem, ut cum moribus mutaret et nomen. Quisquis ergo in hac devotione Quadragesimae dominica mandata servaverit, necabitur in eo diabolica impietas, apostolica autem reservabitur gratia; et succedens quodammodo ipse sibi, moritur ex ea parte qua peccator est, vivificatur ex illa parte qua justus est. Videamus etiam si alibi in Scipturis hunc mysticum Quadragesimae numerum possumus invenire. Legimus quod sanctus Moyses (Exod. XVI) in eremo quadraginta annorum curriculo filios Israel 464 coelesti manna nutrierit. Bonus ergo numerus, qui semper coelum aperit: bonus, inquam, numerus, per quem justitia Noe salvatur, et Israel filii saginantur. Unde et nos observemus hunc numerum, et aperiantur nobis coeli, quatenus et pluvia nos gratiae coelestis irroret, et spiritalium sacramentorum manna reficiat; instar enim patrum nostrorum, hac observatione Quadragesimae et justificamur et pascimur: justificamur lavacro, pascimur sacramentis. Sed dicet aliquis: filios Israel in eremo quando manna saturati sunt, minime jejunasse. Ego autem dico illos nonnisi abstinentiae tunc vacasse, atque ideo coelestis alimoniae gratiam meruisse. Primum, quia desertum omne jejunium est; quia anxietas solitudinis concupiscentiam repellit escarum; deinde in eremo unde accuratae epulae? unde vina pretiosa? unde quadraginta annorum tempore qualiscumque substantia? Intelligimus ergo jejunasse filios Israel, quia cognoscimus illis escarum copiam defuisse et tunc sumpsisse cibum quando largienti Domino placuisset. Satis autem diu jejunat qui cum Christi voluntate se reficit. Usque adeo vero abstinentia filiorum Israel in eremo placuit Salvatori, ut quorumdam etiam inter ipsos intemperantia notaretur; ita ut quisquis avidior duplum mane cibum sibi collegerat, hic hac injuria feriretur, ut non tam cibum sibi inveniretur servasse quam vermes: scilicet ut quia supra moderatam refectionem concupierat, velut stimulis quibusdam conscientiae in morem vermium urgeretur. Igitur et nos, fratres, observantes Quadragesimae quotidiana et moderata jejunia, et tanquam in eremo constituti, nihil deliciarum saecularium cogitemus, nulla nos cupiditatum corporalium dulcedo sollicitet. Simus sobrii, simus casti, habentes quidem conversationem in urbibus, possideamus mente desertum. Si ita abstinentes egerimus, erit ut coelestis mannae reficiamur alimonia, et nullis vermium stimulis compungamur.
SERMO XXVII. De Quadragesima XIII. ADMONITIO. 465 Monachi Benedictini congregationis Sancti Mauri in appendice ad extremum tomum operum sancti Ambrosii serm. 33, qui est 17 De jejuniis Quadragesimae, probabile aiunt esse hunc sermonem deberi Maximo, cujus et stylus, et in codice Remigiano etiam nomen noscendum praebet. Remigiano, quem illi laudant, consonat codex Taurinensis, in quo haec est eidem sermoni praefixa inscriptio: Item de Quadragesima sermo XIII. Habitus fortasse in dominica Palmarum fuit, ut conjectura se iidem monachi assecutos putant. Nam ea die in plerisque Ecclesiis tradi symbolum competentibus consueverat.
ARGUMENTUM.-- Jejunia ut Elias observantes, adhibitis precibus clausum coelum competentibus reseremus, clavem Petri, id est fidem sumamus.
Propitia Divinitate, ecce jam pene transegimus Quadragesimae indicata jejunia, et praecepta Christi Domini abstinentiae devotione complevimus. Superest nunc, ut quemadmodum famuli ejus Moyses et Elias hunc sacratissimum numerum observando, gratiam meruerunt; ita et nos hoc ipsum tempus custodiendo mereamur, sitque similis remuneratio in perceptione praemii, quorum similis labor est in observatione jejunii. Elias enim, cum esset clausum humanis iniquitatibus coelum, et nulla mundanis rebus desuper pluviarum stillaret ubertas, atque omnia longae siccitatis squalore languerent, et esset fames magna universo generi humano, quoniam enim coelum pluviam non dabat, nec terra pabulum germinabat, Elias sanctus reseravit jejuniis suis coelum, terram orationibus fecundavit (II Reg. XVIII). Illius enim siccitatem convertit in pluviam, hujus sterilitatem resolvit in partum; tanta enim ejus precibus orbem terrarum imbrium largitas irrigavit, ut arida revirescerent, mortua resurgerent, languentia sanarentur. Et ita rebus cunctis fontium quidam meatus infusus est, ut purificatione facta per pluviam omnium creaturarum vitia lavarentur, atque inundationis illius beneficio totius mundi species innovata consurgeret. Igitur et nos eadem quae Elias observantes jejunia, adhibitis precibus clausum coelum nostris competentibus reseremus; quatenus illos lavacri salutaris imber illuminet. Clausum enim illis est coelum, quandiu nondum de coelo Spiritus sanctus adveniens, eorum corda 466 vivificat: siccitatem quodammodo patiuntur, quia nondum gratia baptismatis irrigantur. Laborant etiam fame magna, quoniam velut esurientes, coelestia sacramenta desiderant. Reseremus ergo illis coelum, ut adveniente desuper spiritali pluvia, eorum terra lavacri irriguo satietur, et delictorum sterilitate deposita, incipiant fructus germinare virtutum. Etenim coelestis imber vitia peccatorum diluit, justitiae incrementa pandit, decutit aridum concupiscentiae pulverem, laetificat utilem castimoniae puritatem, obruit avaritiae sordidam faecem, nutrit aeternam misericordiae largitatem. Sicut enim superveniente Eliae pluvia, omne pabulum terra produxit; ita et superveniente Christi lavacro, omnem justitiam anima germinavit. Et sicut illic pluviarum fontes irrigaverunt orbem, ut vivificarentur herbarum mortificata jam semina: ita et fons baptismatis irrigat genus hominum, ut animarum mortificata corda vivificet. Hoc observantium ista jejunia est meritum, ut orationibus eorum aut innovetur mundus, aut fratres denuo renascantur. Reserandum igitur competentibus nostris est coelum, quoniam adhuc clausum est apud illos; clausum est enim coelum illis, quoniam mysterium nondum pervident Trinitatis. Clauso enim sibi coelo, super coelum quid agatur, ignorant: nec scire possunt quae sit Filii Patrisque substantia: nisi prius mundi elementa transcenderint. Tunc enim poterit quis Trinitatis aspicere divina mysteria, cum coelos sua virtute habuerit apertos, sicut beatus Stephanus martyr reseravit sibi martyrio suo coelos, et stantem vidit ad dextram Salvatorem, secundum quod ipse ait: Ecce video coelos apertos, et stantem Jesum ad dextram Dei (Act. VII). Ergo cui clausi sunt coeli, agendum est, ut aperiantur illi, quatenus super coelos Christum possit aspicere; 467 nam quandiu clausi sunt homini, Christum non potest videre regnantem. Quemadmodum autem clausi coeli aperiendi sunt inquirere oportet. Puto autem aliter eos aperiri non posse, nisi claves Petri apostoli sumpserimus, quas Domino largiente suscepit, sicut ipse dixit: Tibi dabo claves regni coelorum (Matth. XVI). Imo rogemus Petrum, ut ipse nobis tanquam bonus janitor regiae coelestis aperiat. Quae autem ista clavis sit, diligentius requiramus. Clavem Petri, fidem dixerim Petri, per quam coelos aperuit, penetravit inferna securus, maria calcavit intrepidus. Tanta enim apostolicae fidei virtus est, ut cuncta illi elementa pateant, hoc est non illi angelicae claudantur januae, non portae praevaleant 468 tartari, non aquarum fluenta subsidant. Ista autem ipsa clavis, quam fidem dicimus, videamus quemadmodum constet, et quemadmodum solidata sit. Arbitror illam duodecim artificum operatione conflatam; duodecim enim apostolorum symbolo fides sancta concepta est, qui velut periti artifices in unum convenientes, clavem suo consilio conflaverunt. Clavem enim quamdam ipsum symbolum dixerim, per quod reserantur diaboli tenebrae, ut lux Christi adveniat: aperiuntur conscientiae clausa peccata, ut justitiae fulgeant opera manifesta. Igitur haec clavis ostendenda est fratribus nostris, ut et ipsi tanquam discipuli Petri inferna sibi reserare et coelos aperire consuescant.
SERMO XXVIII. De Quadragesima XIV. ADMONITIO. Non alium, nisi episcopum Taurinensem Maximum hujus fuisse sermonis auctorem, a monachis Maurinis in edit. Parisien. operum sancti Ambrosii serm. 18 animadversum est cum ex stylo, tum ex cod. Sangallensi, ubi serm. 61 ejusdem sancti Maximi prae se fert nomen. Adjungimus codices Sanctae Crucis in Jerusalem 90 num. 33, et 99 num. 22, et Laurentianum X Plut. XIV pag. 250, in quibus titulus est: De jejuniis.
ARGUMENTUM.-- Jejunium esse veluti secundum baptismum probat S. Maximus. Quemadmodum enim peccatorum maculae per spirituale lavacrum mundantur, et qui illud suscipiunt ad novam vitam renascuntur; ita abstinentia conscientiam a peccatorum sordibus tergit, et copiam gratiae coelestis impertitur.
Testimonium perhibet sanctus Apostolus de prophetis dicens: Tempore acceptabili exaudivi te, et in die salutis adjuvi te; et subsequitur ipse: Ecce nunc tempus acceptabile, ecce nunc dies salutis (I Cor. VI). Unde et ego testificor vobis, hos esse dies redemptionis, hoc est tempus coelestis quodammodo medicinae, quo tempore omnium vitiorum nostrorum labem et universa vulnera peccatorum sanare poterimus, si medicum animarum nostrarum fideliter exoremus, et praecepta ejus tanquam suscepti idonei minime dispernamus. Tunc enim languidus aegritudinis suae invenit medicinam, si omni sollicitudine medici mandata servaverit: quod si aliud faciat, cum aliud jubetur, increscente morbo, non medicus, sed praevaricator in culpa est. Medicus autem est Dominus noster Jesus Christus, qui ait: Ego occidam, et vivificabo; percutiam, et sanabo (Deut. XXXII). Occidit enim quodammodo antequam vivificet Dominus. Occidit enim primum in nobis homicidia, adulteria, scelera, furta per baptismum, et sic nos tanquam novos homines aeternitatis immortalitate vivificat. Morimur ergo peccatis, videlicet per lavacrum: regeneramur autem vitae per spiritum, sicut ait Apostolus: Quoniam mortui estis delictis vestris, et vita vestra abscondita est cum Christo (Col. III). Consepulti enim estis cum illo per baptismum in mortem (Rom. VI). Occidimur enim quodammodo, cum desinimus esse quod fuimus. Novo enim pietatis genere in uno eodemque homine mors operatur et vita. Morimur enim concupiscentia peccatorum, vivificatur ordo virtutum. In uno namque eodemque homine impius, et adulter occiditur, ut misericors renascatur et castus. Interimitur idololatria, ut religio propagetur. Fornicator et ebrius exstinguitur, ut continens et sobrius procreetur. Sic ergo mortificat Dominus, ut vivificare faciat: sic occidit, ut prosit, sic verberat, ut emendet. Haec est igitur circa homines suos ejus tota severitas, ut in his peccata puniantur, anima 469 conservetur: abstollantur detestanda vitia, virtutes optimae nutriantur. Usque adeo autem hac pia occisione Domini cernimus plerosque esse conversos, in tantum ad melius profecisse, et sic de pessimis optimos factos, ut cum videas eos, credas mutatos homines, cum non videas mutatas esse personas. Intantum enim in nobis, quod prius eramus, interimitur, aufertur, exstinguitur, ut id quod postea sumus, denuo renatum esse credamus: unde nativitas haec secunda prioris vitae finem jam fuisse significat. Quod autem ait: Ego percutiam et sanabo (Act. IX), percutit plane praeceptis suis Dominus peccatores ut sanet; mandatis verberat ut emendet; jejunia praecipit, indicit continentiam, judicium comminatur, et tristem gehennae metum excutiens adhibet medicinam, ut dum futura pertimescimus, praesentia corrigamus. Sic namque Paulum apostolum percutiendo sanum reddidit. Cum enim esset persecutor impius et blasphemus, et quidem ad devastandas Ecclesias Damascum properaret, subito fulgoris coelestis eum terrore percussit, ut evangelici splendoris eum luce perfunderet: et carnalium luminum orbitatem mutavit, ut spiritualium oculorum illuminaret aspectum. Corporis enim debilitate perterruit, ut fidei devotione salvaret. Surgens ergo a terra Paulus, exterioribus quidem oculis non videbat homines, non aerem, sed mentis luminibus Christum videbat de coelo. Denique intantum ei profuit Domini ista percussio, ut de Judaeo Christianus, de blasphemo apostolus, de Saulo Paulus existeret, et eo usque mutavit veterem cum moribus hominem, ut etiam mutaret et nomen. Habentes igitur hujusmodi medicum, qui percutiendo sanat, mortificando vivificat, subdamur ei cum omni patientia ad curandum, ut quidquid in nobis probrosum, quidquid delictis sordidum, quidquid ulceribus fetidum esse perspexerit, incidat, amputet, exsecet, ut, refectis omnibus diaboli vulneribus, hoc solum faciat in nobis remanere quod Dei est. Istud autem praeceptum ejus est primum, ut his quadraginta diebus jejuniis, orationibus, vigiliis operam demus. Jejuniis enim lascivia corporis castigatur, orationibus devota saginatur anima, vigiliis diaboli insidiae depelluntur. Deinde cum istis mandatorum observationibus fuerit hoc tempus 470 impletum, tunc purgata et fatigata tot observationibus anima ad baptismum veniens Spiritus sancti inundatione reficitur, et quidquid in ea diversarum aegritudinum ardor exsiccaverat, coelestis gratiae rore perfunditur. Unde ponens veteris hominis corruptelam novae indolem juventutis acquirat. Et mirum in modum in uno eodemque homine delictis sanctitas, iniquitati justitia, senectuti succedit infantia: novoque nativitatis genere alter est qui renascitur, cum ipse sit qui peccavit. Sic namque Elias quadraginta dierum ac noctium curriculo continuato jejunio, totius mundi longam ac nimiam siccitatem meruit imbrium rore restinguere, et arentem terrarum sitim coelestis pluviae largitate perfundere (III Reg. IX): quod quidem in figuram nostri factum esse cognoscimus, ut nos quoque horum quadraginta circulo dierum spiritalem baptismatis pluviam mereamur, ut et totius mundi in fratribus nostris jamdiu aridam terram coelestis desuper imber infundat, et longam gentilium siccitatem lavacri inundatio salutaris irroret. Siccitatem enim et ardorem animae suae patitur quisquis baptismi gratia non rigatur. Horum quoque dierum noctiumque jejunio Moyses sanctus meruit cum Deo loqui, stare, et consistere, et de manu ejus legis praecepta suscipere. Quamvis enim illum ab obtutibus Dei conditio humana subtraheret, jejuniorum tamen gratia proximum illum Divinitatis consortio faciebat. Haec enim in nobis virtutum portio Dei est, ut jejunemus frequenter, quoniam semper Deus ipse jejunat. In quocunque igitur plus operum suorum inesse perspexerit, ipsi magis familiaris intimus et amicus est, sicut Scriptura dixit: Et Moyses loquebatur cum Deo facie ad faciem, sicut quis loquitur cum amico suo (Exod. XXXIII). Unde et Dominus Jesus Christus resurrectionis gloriam percepturus, virtutes suas quadraginta dierum noctiumque jejunio dedicavit, ut ostenderet non panem esse vitam hominum, sed praecepta. His itaque dierum quadraginta jejunii reconciliatur Deus, aperiuntur coeli, inferna reserantur. Igitur et nos, fratres dilectissimi, jejunemus continue et devote hoc spatio temporis, ut propitietur nobis Dominus, pateant nobis coeli, inferna contra nos non valeant. Explicit.
SERMO XXIX. In Paschatis solemnitate I. ADMONITIO. 471 Magnus est codicum mss. et editorum consensus in agnoscendo Maximo sermonis hujus auctore. Principem locum codici Taurinensi dabimus, in quo haec ipsi apposita est epigraphe: Item et de Pascha sermo I. Consentiunt codices duo Casinenses 104 et CXI, et Ambrosianus, praemissa hac inscriptione: Feria II Paschatis. Sermo beati Maximi episcopi. Codex Cisterciensis Montis Amiatae idem confirmat titulo: In dominica in octava Paschae, et incipit ab illis verbis: Laetemur, fratres carissimi, in Christi resurrectionis die, etc. His addimus cod. II S. Crucis Minor. in Laurent., Vallicell. XIX, Ratisponen. S. Emmerami, et codices Vaticanos duos, 1270 et 6451. Editores quoque vero omnes cum Alcuino pag. 197 concordant, nempe Cumdius tom. II pag. 1445, Combefisius tom. V pag. 475, Gymnicus, Galesinius hom. III Paschatis, et Muratorius tom. IV Anecdot., Galesinii lectionem secuti sumus.
ARGUMENTUM.-- Auspicatur S. doctor concionem suam a portentis ac mirabilibus signis quae in Domini resurrectione obvenere; quae illam divinum opus maxima praefulgentem gloria demonstrant. Deinde plurima congerit argumenta, ex quibus ostendat in Christi resurrectionis die majorem in modum esse exsultandum.
Exsultandum nobis est, fratres, in hac die quam fecit Dominus continuata laetitia, et in ejus festivitate jugi gloria gratulandum. Nec quia nox solemnitati intervenit, gaudia nostra praescidit: nec quia nox distinxit tempora vespertina, resurrectionis lux vota aeterna deseruit. Nobis enim heri et hodie dies unus, dies ipse est, quia sicut de Salvatore beatus Apostolus ait: Jesus Christus heri et hodie ipse est (Hebr. XIII). Ergo si Jesus Christus heri et hodie ipse est, ipse atque idem nobis semper est dies, quia in ipso vivimus, in ipso movemur (Act. XVII), in ipso non morimur: non morimur, inquam, quia sicut lucem Christi nulla peccati incessit obscuritas, ita et viventes nulla temporis absumit vetustas. Laetemur ergo in Christi resurrectionis die; communis enim omnium, communis est nostra laetitia. Communis plane, quia omnes illo resurgente resurreximus. 472 Omnium enim revixit saluti, qui pro omnium peccatis addictus est passioni. Resurrexit igitur Salvator a mortuis. Nova res et mira, sed habet haec assertio veritatem. Nam ut taceam prophetarum oracula, angelorum ministeria, aperta sepulcri penetralia, ipsum Dominum post resurrectionem cum discipulis loquentem, conversantem, edentem, Thomam quoque clavorum vulnera etiam digito contrectantem (Joan. XX): ut haec omnia praetermittam, tamen fidem nostram confirmat impietas Judaeorum. Nam sufficit ad credulitatem nobis eorum nimium cauta credulitas. Quo enim diligentius custodierunt tumulum, eo constat illum manifestius surrexisse; quo plures apposuere custodes, eo plures testes reliquere. Nam hoc procuravit divina providentia, ut resurrectioni non solum angeli, non solum discipuli, sed et testimonium perhiberent, quod est amplius, inimici. Libentius ergo accipimus, quod eum diligentius observarunt; credimus enim sub tot custodibus potuisse illum prodire citius quam perire, et de tumulo jure Domini progredi quam discipulorum fraude subduci: tanta enim sollicitudine sepulcrum obstruxit impietas, ut id non praevaleret manus humana destruere, nisi sola virtus resurrectionis aperiret. Denique dicit sanctus evangelista (Matth. XX), 473 descendente angelo, magno terram tremore fuisse commotam, et fundamenta tumuli moverentur, et percussos pavore custodes, qui venerant custodire mortuum, esse factos ut mortuos. Ut mortuos, inquam: dignum plane judicium, si, cum justus resurgit, peccator emoritur; cum reviviscit innocens, ejus interficitur inimicus; nam ideo nec progredientem Dominum cernere potuerunt, quia criminosas mentes terror oppresserat, dum sustinere fulgorem resurrectionis rutilae non valebant. Majore ergo sollicitudine Pharisaei Dominum custodierunt mortuum, quam vivum sunt persecuti; siquidem causa illos major urgebat: intelligebant enim facilius fuisse eum apud superos despici, quam redeuntem ab inferis posse contemni; et quod tunc praedicans facile potuerit occidi, nunc autem resurgens jam non possit occidi, dicente Apostolo: Resurgens autem jam non moritur. Mors illi ultra non dominabitur (Rom. VI). Custodiebant ergo eum sollicite in sepulcro, praesertim quia se die tertia dixerat surrecturum; custodiebant autem sollicite in sepulcro, quia necesse illis erat eum jam non doctorem timere, sed judicem: judicem, inquam, non sui tantum, sed et crudelis sententiae suae, qua filios posterosque suos sceleribus addixerunt, dicentes: Sanguis ejus super nos et super filios nostros (Matth. XXVII). Crudelis sub tali sententia Judaeorum, quae facinore suo non solum praesentes liberos damnat, sed etiam non natos occidit. Quantos enim hac voce ad conscientiam facinoris vocant, quos scientia criminis non tenebat! crudelis, inquam, impietas, quod posteros ante in reatum vocat, quam producit in lucem: ut prius futuris contingeret peccare, quam vivere. Cruenti plane genitores, qui ante parricidae facti sunt quam parentes: et ante eos socios suos sceleribus assumpserunt, quos utrum sanguinis participes possent habere, nescirent. Non igitur mirandum est, si in Salvatorem tam crudeles fuerunt, qui exstiterunt 474 in suos posteros tam crudeles. Non immerito in hac die sanctus David sine exceptione exsultandum praecipit et laetandum, in qua die totius mundi gaudia celebrantur. Omnibus enim laetandum est, quia omnibus prodest; cunctis exsultandum est, quia cunctis est salutare, et ideo non adulatoria est adhibenda, nec fucata laetitia. Quisquis enim in Christi resurrectione laetatur, laetetur potius quia in Christo ipse resurrexit: in illo enim nostra portio, nostra conditio, et mortem pertulit et revixit. Et licet nobis adhuc resolutio corpusculi maneat, coepimus tunc in Christo aeterna vita jam vivere; unde quamvis fragilitatem nostram acceleret immaturae mortis occasio, in Salvatore tamen didicimus prius resurgere quam perire: ante enim futurus homo resurrexit in Christo quam vitam sortiretur in saeculo. Non enim tantum illi Dominus generationi resurrectionis praestitit gratiam, in cujus generationis tempore resurrexit, sed etiam secuturis postea populis hoc providit, ut prius essemus de resurrectione securi quam de morte solliciti; et ante cum Deo viveremus in coelis, quam cum hominibus conversaremus in terris. In Salvatore enim omnes resurreximus, omnes reviximus, omnes ad coelestia transmigravimus; est enim in illo Christi homine uniuscujusque nostrum carnis et sanguinis portio: ubi ergo portio mea regnat, regnare me credo; ubi dominatur sanguis meus, me sentio dominari; ubi glorificatur caro mea, me gloriosum esse cognosco. Quamvis enim peccator de hac tamen communione gratiae non diffidat, quia etsi peccata nos prohibent, substantia nos requirit; etsi delicta propria nos excludunt, naturae communio non repellit; nam propter bonitatem Divinitatis, peculiarem nobis Salvator debet affectum, scilicet quia sicut Deus noster in ipso est, ita et sanguis noster in illo est. Misericordiam igitur mihi debet praestare Divinitas, necessitudinem exhibere debet affinitas; neque enim tam immitis est 475 Dominus, ut obliviscatur hominis, et non meminerit illius quem ipse gestat: ut quem causa mei susceperit, non ejus causa quem susceperit, me requirat; non, inquam, tam immitis est Dominus, ut non diligat carnem suam, membra sua, viscera sua. Ait sanctus Apostolus: Nemo unquam carnem suam odio habuit, sed nutrit et fovet eam, sicut Christus Ecclesiam (Ephes. V). Nihil ergo de venia desperemus, fratres, nihil de odio timeamus. Habemus praerogativam sanguinis nostri; in Christo enim caro nostra nos diligit, sumus enim membra ejus et caro, sicut dicit idem beatus Apostolus: Hoc nunc os ex ossibus meis, et caro de carne mea: sacramentum hoc magnum est, ego autem dico in Christo et in Ecclesia (Gen. II; Ephes. V). Exsultemus ergo, fratres, sicut ait Scriptura, in hac die Domini exsultemus plane, quia cum votis Domini gratulamur, magis nostra vota curamus. Quid enim dicit propheta? Haec est dies quam fecit Dominus. Bonus 476 plane dies, qui lucem intulit universis, verum non hujus saeculi lucem, sed resurrectionis aeternae; lux enim ista non caliginem noctis detulit, sed mortis tenebras amputavit. Bonus, inquam, dies, et melior hic quam ille in quo primum mundus enituit: ille enim hominibus ad laborem creatus est, hic factus est ad quietem; ille mortem meruit, hic formidinem mortis evasit; ille bonis malisque communis est, hic proprius est justorum; illius diei lux tenebris sepelitur, hujus diei splendor etiam sepulturas illuminat; ad postremum illius diei lucem mortui non vident, hujus diei lumen etiam defunctis emicuit, sicut ait propheta: Qui sedebant in regione umbrae mortis, lux orta est eis (Joan. IX). Laetemur ergo in hac die, quae et vivos circumfulget, et mortuos vivificat, et venturos illuminat, sicut ait beatus Evangelista: Erat lux vera quae illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum (Joan. I).
SERMO XXX. De eadem Paschatis solemnitate II. ADMONITIO. In appendice sermonum sancti Augustini num. 164 a Maurinis hic sermo collocatus, in codice Novariensi 2 legitur sancti Maximi decoratus nomine: eique omnino ascribi oportere, ex stylo, phrasibus sententiisque plane cognoscere cuique licet. Exstat quoque in codice Taurinensi cum titulo: Item et de Pascha sermo VI, cujus lectionem cum Maurina supra laudata collatam, ejus maxime similem esse comperimus.
ARGUMENTUM.-- Christo Domino redivivo, quem figurae omnes veteris foederis promiserant, creaturae applaudunt universae, nosque quodammodo excitant ut Regi nostro gratulemur, et vitae innocentia parta ejus gloria perfruamur.
Agnus ille legalis, cujus immolatione antiquus Hebraeorum populus Aegyptiae servitutis jugum abjecit, quomodo multimodis sacramentis veriorem sanctae Ecclesiae hostiam in figura sui contineat, tunc potissimum ipsa rerum veritate probatum est, quando Pascha nostrum immolatus est Christus, qui sicut ovis ad occisionem ductus est, et sicut agnus coram tondente se sine voce, sic non aperuit os suum (Isai. LIII, I Cor. V). Iste est agnus qui in altari crucis hostia viva Deo Patri pro nobis in odorem suavitatis oblatus, transitum nobis de regione umbrae mortis ad terram repromissionis patefecit. Iste, inquam, qui simul victima et sacerdos, omnem veteris sacerdotii et sacrificii umbram clara voce revelando, figuris et aenigmatibus finem imposuit: novo autem Ecclesiae populo novum sacerdotium et novum sacrificium initiavit, ut videlicet novum vinum in utres novos mitteretur. Quod si granum frumenti cadens in terram, et mortuum tam mirabiliter omnia innovavit (Matth. IX, Joan. XII), multo magis in se ipso redivivum cum fructu multiplicato resurgens cuncta fecundavit, et non 477 solum spiritualibus rationabilis terra incrementis, sed et ipsis terrenis seminibus hoc tempore ampliorem proventum dedit. Unde modo in germina erumpentis terrae tota hilarior facies, variorum fructuum ornatu, omnem hactenus quasi mortuam rerum naturam resurgenti suo Domino conresuscitat: ubi arborum et herbarum grata venustas, diverso quidem germinum munere, pari tamen gestu laetitiae, singulari huic solemnitati festina occurrit. De coeli autem nunc usque quodam modo tristi, tandem vero laeta facie quid dicam, quae aliquandiu jam densa caligine nubium adoperta aeris hujus spatium omne turbavit? Et ecce repente quasi justitia de coelo in terram prospiciente mira serenitas mundo arridet, et in unam laetitiam coeli et terrae vota concurrunt: ut Deum et hominem Christum communi exsultatione excipiant, qui communem utriusque pacem afferre venerat, et medium parietem maceriae solvens fecit utraque unum (Ephes. II). Hinc astrorum omnium fomes, splendor ille solaris suam faciem admodum rugatam jam jamque expurgat, et quasi rex conspicuus in diademate capitis sui, in die desponsationis suae, et in die laetitiae cordis sui, caeterisque stellis velut comitibus suis, largiora luminis sui dona impendit. Luna enim ab ipso ortus sui die semper in quodam sui dispendio posita, ad paschalia gaudia pleno se lumine parat. Et ut cuncta breviter perstringam, sicut omne quod in rebus subsistit, divina dispensatione hominis imperio servit; sic de salute humana omnibus una exsultatio incumbit. Cum igitur pro homine omnis creatura tantis indiciis suis gaudia monstret, consequens est, ut ab hominibus ipsis testimonia talis laetitiae non desinit. Praefigurata est in protoplasto Adam Christi resurrectio, quia sicut ille post soporem surgens Evam de latere suo fabricatam agnovit (Gen. IX); ita Christus a morte resurgens ex 478 vulnere lateris sui aedificavit Ecclesiam. Noe quoque vir agricola cum plantasset vineam, et inebriatus vino obdormisset, discoopertus jaceret in tabernaculo suo, et expergefactus a somno, filio suo verecundiam suam non celanti maledictum perpetuae servitutis imponens, Christum significavit: qui vineam fecit Ecclesiam, cujus amore poculo passionis inebriatus, et assumptae carnis tegmine nudatus, a mortuis resurrexit, sicut ait ipse in Canticis: Exspoliavi me tunica mea, quomodo induar illa (Cant. V)? Jonas vero qualiter et ipse in se Domini mortem et resurrectionem expresserit evangelicus sermo aperte declarat. Quia igitur, fratres, omnis creatura quodam caritatis officio, nostrae saluti congaudet (Matth. XII), nostrum est ex hoc nobis in usum vivendi aliquid trahere: ne communis omnium laetitia jus suum in nobis amittat, quos causae totius summa in capite spectat. Et primum quidem velut oves pascuae Domini, in ara cordis, igne caritatis assati, nosmetipsos offeramus hostiam viventem, sanctam Deo placentem (Rom. XII): et azymis continentiae mortificata jam habentes membra nostra quae sunt super terram, id est fornicationem, immunditiam, et caetera vitiorum ergastula declinemus, et in statione virtutum sedem nobis aptemus: mortuis quoque operibus obrenuntiantes, fructum optimum ut terra bona offeramus, exemploque bonae arboris in omni bonitate et justitia fructificemus (Col. III). Ne vero et claritas solis nostrae desit conversationi, luceat lux nostra coram hominibus, ut videant opera nostra bona et glorificent Patrem nostrum qui in coelis est (Matth. V). Si igitur ita agentes ultimus nos dies invenerit, erit nobis quandoque in praemio ipsa corporum resurrectio, ubi cum Christus apparuerit vita nostra, tunc et nos apparebimus cum ipso in gloria (Col. III): qui vivit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. Explicit.
SERMO XXXI. De eadem Paschatis solemnitate III. ADMONITIO. 479 Est is sermo in tribus vetustissimis codicibus inscriptis sancti Maximi nomine. Eorum est prior abbatiae Sancti Dalmatii, alter de Appannis, tertius Taurinensis. Nihil autem est causae, quamobrem mihi ab iis esse recedendum putem. Eumdem sermonem misere interpolavit ille nescio quis Semipelagianus scriptor, quem merito concidunt monachi Benedictini in monito ad sermon. 211 append. ad tom. V oper. sancti Augustini. Atque hi quidam illum Faustum Reiensem fuisse suspicantur, verene, an secus, non laboro.
ARGUMENTUM.-- S. Maximus fratres hortatur ut exsultent, quia Christus usque ad inferna mortem persecutus, suas hostias suscitavit. Carnem ipse suam ossaque ostendit, ne amplius quisquam eum resurrexisse dubitaret. Thomas palpando omnium fidem confirmavit.
Exsultemus in Domino, fratres, in hac praesenti solemnitate, quam fecit Dominus, qua dives spoliis inferni, et mortis triumphator e sepulcri tenebris, quod Judaica obstruxerat impietas, Dominus noster Jesus Christus mundo redditus est. Dum enim mortem ad inferna usque persequitur ad paradisi sempiterna gaudia, quem creavit atque redemit hominem revocare dignatus est. Ad inferna usque persecutus est mortem, atque eamdem in regno suo gloriosius captivam fecit, atque de eadem triumphavit. Aperta tunc sunt tenebrosa illa infernorum penetralia. Quod nunquam viderat coeleste lumen, aeterna nox mirata est. Unde cum propheta ipse dicere poterat: O mors, ero mors tua; ero morsus tuus, inferne (Oseae XIII)! Nam quem, ut mortuum putabat, coacta est dimittere, et illorum, quos ipsa jam retinebat, experta est liberatorem, atque in hac sacratissima resurrectionis festivitate, suscitante se Domino, multa sanctorum corpora resuscitata revixerunt, atque sanctam introierunt civitatem. Hostias namque suas Salvator hodierna die cum resurrexit, suscitavit, et quotiescunque resurrectionis festivitas celebratur, toties resurgere credimus et sanctos. Resurrexit ergo Salvator noster et in mortali carne, quem de Matre virgine assumpserat, et quae pro 480 nostra salute pependit in ligno. Illud e sepulcro novam ad vitam revocavit corpus, quod in sepulcro depositum fuerat. Idem corpus ad discipulos suos clausis introivit januis. Nihil ergo amplius habes, gentilis, quod videas Christum fuisse crucifixum; quod objicias eum timuisse mori. Ecce quem dicis timuisse mori, quem vides fuisse crucifixum, sua equidem virtute illo e sepulcro, quod custodiendum voluerat impietas, vivus processit. Ecce eamdem carnem, ossa eadem habet. Audi illum suis dicentem discipulis: Palpate et videte quia spiritus carnem et ossa non habet, sicut me videtis habere (Luc. XXIV). Carnem suam ossaque ostendit, ne amplius quis dubitet eumdem e tumulo vivum processisse, qui clavis confixus obiit in ligno. Palpate, dicebat, atque videte. Palpate nempe manu corpus meum, et videte me atque vulnera mea. Palpate manu atque videte fide, quia inest mihi et illius corporis veritas, quod pependit in cruce, atque mortuum depositum fuit in sepulcro; et proprietas deitatis, qua me mortuum atque in sepulcro depositum suscitavi. Et revera Thomas dum dominici corporis scrutatus est vulnera, carnemque palpavit, verum in ipso Christo corpus agnovit. Vidit ergo beatissimus apostolus, atque palpavit; quod ipse tunc fecit, cunctis profuit. Nam cum suam in Christi corpus exercet solitudinem, omnium fidem confirmavit. Idem autem corpus, quod pro cunctis fuit confixum in ligno, nunc ad Patris sui dexteram regnat in coelo. Et revera dignum erat, ut vera illa corporis animique substantia una cum Christo in aeternum exsultaret in coelis, quae terrena ista impedimenta conculcans soli ipsi servierat in terris. Explicit.
SERMO XXXII. De eadem Paschatis solemnitate IV. ADMONITIO. 481 Ex Joannis Evangelio cap. XX plane constat Christum a mortuis redivivum apparuisse secundo apostolis, et Thomae incredulitatem increpasse: Noli, inquiens, esse incredulus, sed fidelis. Beati qui non viderunt, et crediderunt. Conciliandus autem erit Maximus, qui hoc in sermone fidem Thomae, devotionemque in Christum commendat, ejusque vulnera tetigisse, ait, non ut crederet ipse; sed ut ab omnibus dubitationem de Christi reditu ad vitam averteret. At si evangelica narratio perpendatur, Christus se gloriosum et redivivum Thomae cognoscendum praebuit; uno modo, cum januis clausis coram apostolis stetit, annuntiavitque eis pacem; alio, cum manum ejus ad latus admovit, exhibuitque contrectanda vulnera. Thomas ergo statim ac Christum medium inter apostolos aspexit resuscitatum, vivumque hominem credidit, de cujus divinitate instructus non dubitabat, ejusque fidei testimonium praebuit ipse Salvator, inquiens: Quia vidisti me, Thoma, credidisti. Postea vero tetigit et palpavit Christi membra, atque adorans exclamavit: Dominus meus et Deus meus. Fidelem Thomam primus Christi aspectus jam reddiderat, atque promptitudo ejus fidei a Maximo commendatur; quod autem etiam vulnera Redemptoris tetigerit, et in illa verba proruperit: Dominus meus et Deus meus; operatus est nobis, inquit Maximus, ut tangeret, quod videbat; ut si forte incredulus quis diceret, tunc ipsius fuisse delusos in aspectu Christi oculos, manus tamen illius tunc fuisse frustratas in ejusdem tactu dicere non posset. His similia de Thoma dubitante habet Gregorius Magnus hom. 26 in Evang.: « Non hoc, casu, sed divina dispensatione gestum est. Egit namque miro modo superna clementia, ut discipulus ille dubitans, dum in magistro suo vulnera palparet carnis, in nobis vulnera sanaret infidelitatis. » Et Augustinus tract. 121 docet vidisse Thomam in Christo redivivo, et tetigisse hominem, sed remota dubitatione de corporali Christi resurrectione, quam jam tenebat de divinitate confessionem edidisse: Videbat autem Thomas, tangebatque hominem, et confitebatur Deum, quem non videbat, neque tangebat, sed per hoc, quod videbat, atque tangebat, illud jam remota dubitatione credebat; unde sequitur: Respondit Thomas et dixit ei: Dominus meus et Deus meus. Ut vero hunc sermonem S. Maximo adjudicemus, nos permovent tres codices Subalpini, Taurinensis scilicet, S. Dalmatii et monasterii olim de Appannis. In codice Taurinensi inscribitur: Item et de Pascha et de beato Thoma sermo VII. Benedictini monachi congreg. S. Mauri hunc sermonem in appendice serm. S. August. secundae classis num. 161 collocarunt. Conferentibus textum, quem exscriptum habuimus ex codice abbatiae S. Dalmatii, ubi exstat cum titulo: Item de Pascha sermo X, et de beato Thoma, cum excuso in dicta appendice serm. S. August. num. 162, pag. 203 edit. Antuerp. 1700, ejus varietas constabit.
ARGUMENTUM.-- Thomas tactu Christum in ipso Christo sollicitus requisivit, non quod de ejus dubitaret resurrectione, sed ut omnem ab incredulis averteret suspicionem. Tota fides nostra in resurrectionis gloria reponenda est.
Diximus superiore dominica, beatum Thomam, ut fidem omnium credentium suo firmaret exemplo, dominici corporis post resurrectionem membra palpasse; atque ut cunctorum ambiguitatem in Christi Domini resurrectione depelleret, vulnerum ipsius cicatrices scrutari voluisse. Verum id propter se tantum operatus non est beatus apostolus; sed quod ipse curiosius tunc fuit, cunctis profuit. Nempe cum suam in universo Christi scrutando corpore exercuit sollicitudinem, omnium fidem confirmavit. Ecquis enim adhuc dubitet rediisse ab inferis Salvatorem, quem non tantum vidit Thomas, sed et ejus membra palpavit, singula quoque scrutatus est vulnera? Quamvis ergo modicae fidei sit; quamvis imbecillis Christianus existat ingenii, suam nunquam sollicitudinem 482 Thomae poterit comparare inquisitioni, atque adeo post cognitionem atque conversionem nullus ausus esset petere, nullus exquirere, ut etiam tactu Christum in ipso Christo perscrutaretur, nec non in ipso homine, quem videbat, humanum corpus curiosius adhuc exquireret, ejusdem resurrectionem, quam pro nobis ipse tulerat, injuria comprobaret. Beatus ergo Thomas, cum esset sanctus, fidelis et justus, haec omnia sollicitus requisivit, non quod de ipsius dubitaret resurrectione, sed ut omnem ab omnibus averteret suspicionem. Illi enim ad propriam fidem confirmandam suffecerat illud vidisse corpus, quod jam antea noverat. Sed operatus est nobis, ut tangeret quod videbat; ut si forte incredulus quis diceret, tunc ipsius fuisse delusos in aspectu Christi oculos, manus tamen illius tunc fuisse frustratas in ejusdem tactu dicere non posset. Nam in resurrectionis manifestatione potest quidem de aspectu quis dubitare, quod tamen non potest de tactu. Veritatis enim ipsius tactu testimonio constat ab inferis rediisse Salvatorem. Si ergo Christus resurrexit spes nostra, quis, fratres, 483 se quoque non resurgere credat? Si illum a mortuis rediisse credimus, cur nos etiam resurrecturos esse dubitabimus? cum dicat beatus Apostolus: Si enim mortui non resurgunt, neque Christus resurrexit (I Cor. XV). Cum ergo Christus resurrexerit, mortui quoque suscitabuntur; quia resurrexit Dominus, reviviscent quoque et servuli. Ipse enim, uti habet idem Apostolus, est primogenitus ex mortuis. Primogenitus quidem ex mortuis, quia 484 ab inferis primus ipse resurrexit; et cum ipso nos quoque aliquando resurrecturos esse confidimus. Totam enim fidem nostram in resurrectionis, quae superventura est, gloria debemus reponere, atque in futura magis vita sperare de Domino. Recte ergo dixit beatus Apostolus: Spes quae videtur non est spes (Rom. VIII). Speremus ergo in aeterna vita ( Deest hic fol. )
Habet ibi lector sermonem ut est in append. ad V tom. operum S. Aug., edit. monach. congr. S. Mauri. Retinet sanctitas vestra, fratres, superiorem tractatum, in quo scripsimus S. Thomam apostolum, ad confirmandam fidem omnium, post resurrectionem dominici corporis membra palpasse et, ad repellendam ambiguitatem universorum, vulnerum ejus cicatrices scrutari voluisse. Non enim propter se tantum hoc operatus est beatus apostolus, sed quod sibi gessit, cunctis profecit. Cum enim exercuit sollicitudinem, fidem omnium confirmavit. Quis enim ex hoc dubitet, rediisse a mortuis Salvatorem, cujus post inferos praesentiam agnoscat oculus, attrectet manus, digitus perscrutetur? Quamvis igitur modicae fidei homo, quamvis imbecillis ingenii christianus, nunquam sollicitudinem suam inquisitioni Thomae aequiparare potuisset. Nunquam enim post agnitionem, conversationem, loquelam ausus esset petere, ut etiam tactu Christum perscrutaretur in Christo, et in ipso homine quem cerneret, hominis corpus inquireret, et resurrectionem ejus non tam mirabilium gloria crederet, quam passionis injuria comprobaret. Thomas ergo cum esset sanctus, fidelis et justus, haec omnia sollicite requisivit: non quod ipse aliquid dubitaret, sed ut omnem suspicionem incredulitatis excluderet. Nam suffecerat illi ad fidem propriam, vidisse quem noverat: sed nobis operatus est, ut tangeret, quem videbat: ut si forte diceremus, delusos esse ejus oculos, non possemus dicere manus illius fuisse frustratas. In resurrectionis enim manifestatione de aspectu ambigi potest, de tactu non potest dubitari. Constat enim veritatis ipsius testimonio rediisse ab inferis Salvatorem. Quis non spem suam in Christo collocet? Quis non fidem suam ponat in Domino, ut dum illum ab inferis, ipse resurgat a mortuis? Dicit beatus Apostolus: Si enim mortui non resurgunt, neque Christus resurrexit (I Cor. XV). Quia ergo surrexit Christus, suscitabuntur et mortui: quia resurrexit Dominus, et servuli reviviscent. Ipse enim est, sicut ait Apostolus, primogenitus ex mortuis. Sicut enim est apud superos idem primogenitus in multis fratribus, ita et ab inferis est primogenitus ex defunctis. Primogenitus autem dicitur quis, ex eo quod secuturis aliis primus gignitur, ex inferni tenebris in lucem resurrectionis partus ediderit. Partus enim dicendus est, ubi permutatione quadam anima tartari legibus moritur, ut redivivo corporis usui renascatur. Nativitas enim resurrectionis apud superos, mors quaedam est inferorum. Unde ipsa mors mortem quodammodo patitur, dum ei in vitam defunctorum multitudo subtrahitur. Nam sicut beatus Apostolus dicit: Novissima autem inimica destruetur mors (Ibid.). Et iterum: Absorpta est mors in victoria (Ibid.). Cum ergo absumitur mors in victoria, defectionis quadam suae internecione destruitur. Defectionem autem patitur, cum potestas ejus cunctis resurgentibus vacuatur. Videamus autem quid sit, quod ait, mortem in victoria esse consumptam. Consumpta est plane mors in victoria sua, dum Christum inferni legibus subjiciens, ipsa se, cum eum vicit, obruit. In eo enim, in quo illum, quem se superasse credebat, possedit, ab eo victa est, cum resurrexit. Totam ergo fidem nostram in resurrectionis gloria collocare debemus, et in futura magis vita sperare de Domino. Sic enim ait beatus Apostolus: Spes autem quae videtur, non est spes (Rom. VIII). In futura igitur vita speremus in Domino, quae solida est, atque perpetua: ut non miserabiliores cunctis hominibus, sed meliores esse possimus; per Dominum nostrum Jesum Christum. qui vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.
SERMO XXXIII. De eadem Paschatis solemnitate V. ADMONITIO. Hunc sermonem nondum editum, e codice prioratus de Appannis exscriptum, nunc primum damus. Sic autem in eo codice inscriptus est: Item et de Pascha sermo XII. Eum vero perbrevem quidem, sed gravem sententiis a Maximo fuisse perscriptum non vetustas modo atque auctoritas codicis ejusdem, sed stylus etiam plane commonstrat atque efficit.
485 ARGUMENTUM.-- Christus a mortuis redivivus se ipsum praebuit imaginem nostrae resurrectionis et renovationis, quae fit in baptismo. Exsultemus, ut cum ipso regnante laetemur, si ab ipsius fide vita quoque nostra non discrepet.
Hodierna paschalis solemnitas, tanto Dei nostri consecrata mysterio, dominicae resurrectionis virtutem, et per angelos indicat, atque per apostolos manifestat, et per universa credentium corda perennia bona multiplicat. Hic ergo est dies quem fecit Dominus, sicut audistis, cunctis celsior, lucidior universis, in quo Dominus noster ab inferis devicta morte surrexit; in quo sibi novam plebem, ut videtis, sancto regenerationis spiritu sibi conquisivit; in quo singulorum mentis gaudio et exsultatione perfundit. Hic ergo dies Christi resurrectionis aeternam defunctis vitam, optatam peccatoribus veniam, sanctis vero immarcescibilem tribuit gloriam. Suae enim operatione virtutis de terrenis, quibus adhaeremus, nos suscitat, in excelsis ad quae tendere debemus, semper nos collocat, justos in sua pietate construit; in via salutis dubios confirmat, cunctos vero damnat incredulos. Ad hoc enim Christus Dominus hodie resurrexit a mortuis, ut futurae resurrectionis imaginem, 486 atque ideo hodierna die vitali lavacro fidelis populus futurae resurrectionis adinstar nivei sui splendoris candore Ecclesiam laetificat. Gratias ergo Domino nostro agere debemus, quos dum sancti Paschae gloriosissimam solemnitatem colimus, resurrectionis, quae futura est, speciem jam videamus. Nam cum in futura saeculi hujus consummatione universum resurgere debeat humanum genus, nunc jam in baptismo a peccatis ad vitam resurgit. Suscitabitur tunc Dei populus post soporem, suscitabitur tunc post infidelitatem, a mortali tunc liberabitur conditione, nunc ab ignorantiae, qua detinebatur, eximitur caecitate, renascetur tunc ad aeternitatem, nascitur nunc ad salutem. Laetemur ergo, fratres, et exsultemus in hac die, in qua Dominus noster resurgens cunctis pacem intulit, optatam omnibus salutem detulit. Laetemur quia illum, qui pro cunctis fuerat mortuus, jam illum resurrexisse videmus. Exsultemus, quia illum jam ad Patris dexteram sedere credimus. Exsultemus igitur, atque laetemur, resurgente Domino, ut possimus cum ipso regnante laetari. Quod quidem misericors ipse praestabit, si vitam nostram vera non tantum fides muniat, sed ut ab ipsius fide vita quoque nostra non discrepet. Bonae igitur nostrae conversationis exemplum cunctis ostendere studeamus. Explicit.
SERMO XXXIV. De eadem Paschatis solemnitate VI. ADMONITIO. Ab optimis archetypis exscriptos esse sermones S. Maximi, qui in codicibus Subalpinis leguntur, jam vidimus; cognoscique plenius ex sermone potest, quem hoc num. 34 edidimus. Exstat in codicibus supra laudatis de Appannis De Paschate num. 6, et Taurinensi num. 7. Confer hunc cum edito a Maurinis in appendice serm. S. Augustini num. 165, in Pascha 7; quem ad calcem hujus legito, si cognoscere varietatem velis.
ARGUMENTUM.-- Christi Domini gloriosam resurrectionem diversis in figuris Veteris Testamenti praesignatam comprobat S. episcopus; Christo per omnia similes, inquit, efficiamur, ut et nos appareamus cum ipso in gloria.
Insigne illud et maximum, fratres, dominicae resurrectionis sacramentum, quod divina providentia etiam in Judaeorum venerandis voluminibus, variis rerum figuris, sanctorumque prophetarum divinis voluit praesignatum oraculis, hodierna die devotis animis celebramus. Cur autem ab ipsius mundi nascentis exordio, atque alias in veteri lege pluries id Deus praefiguratum voluerit, nulla alia ex causa fuit, nisi ut ostenderet quod per singulas mundi labentis aetates omnium spes sanctorum ad illum continuo solum tenderet, qui est exspectatio omnium gentium. Id et si alias ex ipsis Hebraeorum voluminibus sanctitati vestrae intimaverimus, placet denuo nunc vobis enuntiare. In ipso mundi nascentis exordio, cum mater illa omnium viventium Eva de dormientis Adae costa producta est, mater universorum credentium Ecclesia ex latere Christi in cruce 487 morientis demonstratur nascitura. In Adae autem evigilantis actu Domini nostri a morte figurabatur resurrectio. In Noe vero, qui in opere arcae ex ipso quoque sui nomine requiem in sanctis significat, eo quod esset agricola atque vineam plantaverat, et vini poculo inebriatus in suo sit denudatus habitaculo, ejusdem Redemptoris nostri figura repraesentatur, qui lacrymabilis passionis suae sanguine adeo est inebriatus, ut in ipso sui corporis indumento ad tempus sit denudatus; in resurrectione autem sua evigilans, illis, prout Noe, qui mysterio passionem illius veneratur, benedixit, irrisoribus autem illius dedit maledictionem. Virga quoque illa Moysis, quae in terram projecta in draconem convertebatur, cum vero per caudam teneretur, iterum redibat in virgam, illa divinae majestatis descendens e coelo potestas significabatur, quae pro nobis voluit esse mortalis; peracta autem assumptae carnis dispensatione in virgam rediit et ad paternae majestatis dextram se recessit. De Jona demum, 488 quem absorptum piscis evomuit illaesum, evidentem habemus Domini ipsius sententiam, quod sicut ille fuit in ventre ceti tribus diebus et tribus noctibus, ita foret hominis filius in corde terrae (Matth. XII). Ista, fratres, sunt sacrosancta hujus diei paschalia gaudia. Haec desiderata et praedicata solemnia, quae nos semper toto animo venerari debemus et imitari, sicut dicit beatissimus ille apostolus Joannes: Qui dicit se in Christo manere, debet sicut ille ambulavit, et ipse ambulare (I Joan. XI, 2). Christus equidem pro nobis ad tempus crucifixus est; nos quotidie et crucem tollere, et ipsum sequi habemus. Mortem ille ad horam gustavit; nos vero semper debemus membra nostra, quae sunt super terram, mortificare. Resurrexit ille a mortuis, a vitiis nos debemus resurgere dicente Apostolo: Surge qui dormis, et illuminabit te Christus (Ephes. V). Ipsi gitur per omnia similes efficiamur, ut cum Christus apparuerit vita nostra, tunc et nos appareamus cum ipso in gloria, etc. Explicit.
Ex appendice ad sermones S. Augustini. Sacramentum, dilectissimi, dominicae resurrectionis divina voluit providentia variis figuris rerum et prophetarum oraculis aliquoties praesignari; quatenus per omnes saeculi labentis aetates omnis sanctorum spes ad illum tenderet solum, qui est exspectatio omnium gentium. Unde illud, quod in ipso mundi nascentis exordio mater omnium viventium Eva de costa viri dormientis est producta, matrem credentium Ecclesiam ex latere Christi in cruce morientis monstrat exortam; sicut in actu evigilantis Adam figura est Domini resurgentis a morte; unde dicit Apostolus: Factus est primus homo in animam viventem, secundus homo in spiritum vivificantem (I Cor. XV). Noe vero, qui in opere arcae et ipso suo nomine requiem Dei in sanctis significat, in eo vel maxime Redemptoris nostri figuram repraesentat, quod cum esset agricola, vineam plantavit, et vini poculo ebriatus in suo tabernaculo est denudatus. Quae res ad illum proprie spectat, qui calice passionis adeo factus est ebrius, ut ipso tegmine corporis nudaretur ad tempus, et statim in resurrectione evigilans, illis daret benedictionem, qui in mysterio venerantur ejus passionem, irrisoribus autem suis dignam maledictionem. De quo calice dicit Psalmista: Calix meus inebrians quam praeclarus est (Psal. XXII): et in Evangelio Dominus: Calicem quem dedit mihi Pater, non bibam illum (Joan. XVIII)? Virga quoque Moysi in terram projecta, et in draconem conversa, cum teneretur per caudam, rediit iterum in virgam; quia illa potestas divinae majestatis de coelo descendens ad terram pro nobis voluit esse mortalis; sed post peractam carnis assumptae dispensationem, recepit se ad paternae dexterae sedem. De Jona quem absorptum piscis evomuit illaesum in aridam, evidentem habemus ipsius Domini sententiam, quod sicut ille fuerit in ventre ceti tribus diebus et tribus noctibus, ita foret hominis Filius in corde terrae (Matth. XII). Exstant et alia quamplurima de hac solemnitate solemnitatum sancta praeconia, quibus omnibus astipulatur et ipsa temporum ratio, quae paschalem terminum vernali dedicavit aequinoctio, exspectato duntaxat sequente primi mensis plenilunio; ut sicut ab inferioribus sol ad altum proficiens, primo nunc adaequat longitudine noctes, luna etiam per diurna sua incrementa videtur esse plenissima; ita resurgens ab inferis sol justitiae, Ecclesiam eatenus in tenebris constitutam suo illustraret lumine. Haec sunt sacrosancta hujus diei paschalia gaudia, haec saeculis omnibus desiderata, et praedicata solemnia: quae nos semper animo venerari, semper opere pro modulo nostro justum est imitari, sicut dicit apostolus Joannes: Qui dicit se in Christo manere, debet, sicut ille ambulavit, et ipse ambulare. Et ille quidem pro nobis ad tempus crucifixus, nos quotidie crucem tollere et ipsum sequi oportet. Mortem ille ad horam gustavit, nos semper debemus mortificare membra nostra, quae sunt super terram, fornicationem, immunditiam, etc. Resurrexit ille a mortuis, resurgere nos jubemur a vitiis, dicente Apostolo: Surge qui dormis, et exsurge a mortuis, et illuminabit te Christus (Ephes. V). Quod si modo carnem nostram pro vitiis et concupiscentiis crucifixerimus, complantati etiam similitudini mortis ejus mortificatione vitiorum fuerimus; cum Christus apparuerit vita nostra, et nos apparebimus cum ipso in gloria, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.
SERMO XXXV. De eadem Paschatis solemnitate VII. ADMONITIO. 489 In iisdem proxime indicatis codicibus hic 35 sermo ἀμέσους sequitur superiorem, inscriptus: Item et de Pascha sermo XIX; sed in codice de Appannis, ex quo descriptus fuit, magna ejusdem pars, detracto folio, periit. Qui norint, qua scribendi ratione usus Maximus est, profecto hunc item sermonem illi esse acceptum referendum statuent.
ARGUMENTUM.-- In hac die, quam fecit Dominus, exsultandum esse S. Maximus scribit, quod, cum essemus vasa irae per Adae praevaricationem, propter Christi resurrectionem sanctorum cives evasimus.
Ergo, fratres, redemptionis nostrae non immodicum pretium a Domino Deo nostro persolutum est. Ergo ille, qui pro mortalium hominum salute, quos creaverat, clavis confixus pependit in ligno, qui mortem tulit, quique in sepulcro requievit, ab inferis redivivus surrexit. Gaude igitur et laetare, Sion, in hac tantae diei sanctissima celebritate; dum enim Christus Dominus noster ex inferis rediit ad superos, nos de morte transire fecit ad vitam. Qui enim primitiva originis nostrae culpa late ad mortem eramus damnati, nunc ipsius morte ad pristinam sumus innocentiam revocati. Qui peccatis nostris inferni poenas merueramus, sua pretiosissima morte ad aeternae beatitudinis gaudia sumus revocati. Qui vasa irae per Adae praevaricationem eramus, nunc propter ipsius resurrectionem sanctorum cives evasimus. Mirabilis certe Salvatoris nostri charitas, quae, ut infirmos erigeret, et lapsos 490 ad vitam revocaret, mortem pro ipsis elegit. Quis ergo in tanta hujus diei laetitia non exsultat? Quis in hac die quam fecit Dominus continuata laetitia non gaudeat? Gaudet coelum, terra universa laetatur, dum creatorem redemptoremque suum ex inferis morte devicta redeuntem intuetur. Angelorum universa multitudo laetatur, quoniam aeterni Regis sui morte cuncta diabolicae fraudis est superata malitia. Sol etiam ipse laetatur, lugubresque illas tenebras, quibus universum mundum Domino et creatore suo defuncto obduxerat, laetioribus radiis hodierna die rutilat. Gaudeamus ergo, et nos, fratres, atque laetemur in hac die quam fecit Dominus, qui cum essemus longe, facti sumus prope, quique in ejusdem resurrectione nostrae quoque carnis aliquando futuram speramus resurrectionem. Recte autem gaudebimus, fratres . . . ( Deest folium; deinde ita concluditur: ) Cum ergo fratres nullis praecedentibus meritis a tartari igne atque ab aeternae mortis poenis fuerimus liberati, vitam nostram ita componamus, ut ad aeternam illam patriam, quam Salvator noster hodie nobis aperuit, pervenire valeamus, ipso adju vante, etc.
SERMO XXXVI. De eadem Paschatis solemnitate VIII. ADMONITIO. Ex latebris antiquissimi codicis Ambrosiani hunc 36 sermonem primus omnium cl. Muratorius eruit, simulque cum aliis multis tom. IV Anecdot. publicavit. In codice Taurinensi saepe laudato idem sermo S. Maximo ascribitur, atque est de Pascha primus. Etsi in codicibus Laurentianis 39 Plut. XVII, et IV Plut. XXXIII bibl. olim Minor. Convent. prae se ferat Augustini nomen, Maurini tamen eum neque in Augustini sermonibus, neque in appendice collocarunt. In cod. Vaticano 1270, pag. 10, S. Ambrosio supponitur. Anonymus vero est in codicibus Urbevetato pag. 121, Vallicellano XXV pag. 8, et A 9 pag. 17, et cod. 174, olim aedil. eccl. metrop. Florent. in Laurentiana. Fragmentum, quod in lucem emittimus, exstat non in Laurentianis modo codicibus, sed etiam in laudatis Vaticanis, Urbevetanis atque Vallicellanis. At nulla est in fragmento earum rerum, quae in sermone leguntur, colligatio. 491
ARGUMENTUM.-- Explicat ac mirifice illustrat Maximus noster illa Scripturae loca: Jesus Christus heri et hodie ipse est: Filius meus es tu: ego hodie genui te. Probat autem ex illis Christi divinitatem, aeternitatem, lumenque indeficiens supernae claritatis; cujus cum homines participes fecerit Domini resurrectio, id maximi gaudii nobis est causa.
Non minus etiam nunc laetari debemus, fratres, quam hesterno laetati sumus: licet enim praeterita tenebrosa nox intercesserit gaudiis nostris, eadem tamen dies est sanctitatis; licet tempora distinxerit obscuritas vespertina, perpeti tamen luce fulget beatitudo dominica. Christus enim, qui nos illuminavit hesterno, etiam hodie nos ipse circumfovet. Nam sicut dicit beatus Apostolus: Jesus Christus heri et hodie ipse est (Hebr. XIII). Ipse enim nobis dies factus est. Ipse nobis hodie genitus est, secundum quod ait David ex persona Dei Patris: Filius meus es tu, ego hodie genui te (Psal. II). Hodie, inquit, genui te; hoc est, non quod in die ille genuerit Filium, sed quod ipsum Filium velut diem lucemque genuerit. Ergo cum Christus unigenitus hodie generatur, intelligitur in nativitate Salvatoris non tam hominem natum esse, quam lumen, quod fulgeat cunctis, luceat universis. Hodie autem dicitur, quod velut praesens et indeficiens lumen cuncta saeculi perpeti luce contineat, et pro ipsa perpetuitate fulgoris una dies esse videatur. Unde ait sanctus propheta: Mille anni, ante oculos tuos, tanquam dies una (Psal. LXXXIX). Una plane dies est Christus, quia una est in eo divinitatis aeternitas. Hodie autem vocatur, quod eum nec vetusta antiquitate subterfugiunt, 492 nec futura ignoratione praetereunt. Sed tanquam potentissimum lumen cuncta continet, universa cognoscit, et veluti in praesenti habens, possidet omnia; quia apud eum nec praeterita labuntur, nec futura celantur. Quo autem tempore dictum est Filio: Ego hodie genui te, scire debemus, non illo, quo ex Maria virgine secundum carnem natus est, neque illo, quo secundum divinitatem ex Dei Patris ore processit, sed illo tempore quo a mortuis resurrexit: sicut enim apostolus Paulus ait: Resuscitans Dominum Jesum Christum, sicut scriptum est in psalmo: Filius meus es tu, ego hodie genui te (Act. XIII, 32). Recte ergo tunc hodie dicitur, quando de inferorum tetra nocte ad superos, velut praeclarum lumen emicuit. Recte dies dicitur, cujus Judaeorum actio tenebrosa obscurare non potuit. Nec potuit plane melius, nisi hodie lumen accipere, qui omnibus defunctis et diem reddit et salutem; qui vetustate homines morte resolutos hodiernae vitae praesentia suscitavit. Laetemur ergo, et exsultemus in hac die, in qua nobis Dominus lucem intulit, salutem intulit, intulit pacem; pacem, inquam, nobis Christus resurgens intulit, quia et passurus pacem proditori discipulo non negavit, aut quemadmodum complectitur confitentes, qui sic osculatus est denegantem. Osculum autem illud Judae Ischarioth nolo existimetis a Domino nisi de charitate datum, et ante sciebat illum proditorem futurum. Sciebat plane amoris pignus; et ideo non negavit; pietatis enim genus est, non negare extrema oscula perituris, et his, quos dileximus, ultimum persolvisse solatium. Simul etiam ipso dilectionis officio eum voluit emendare, ut admonitus pietate non desereret amantem, non traderet osculantem: atque 493 ideo quasi ad judicium Judae illud osculum datum est, ut si emendaret, esset pacis vinculum discipulo; si traderet, esset sceleris testimonium proditori. Ait ergo Dominus: Juda, osculo Filium tradis hominis (Joan. XXII)? Ubi est subtilitas factionum, ubi latentes doli? Ecce deprehenditur nequitiae omne secretum, et proditur proditor, antequam prodat: Osculo, inquit, Filium hominis tradis? hoc est, amoris pignore vulnus infligis; officio charitatis sanguinem fundis, mortem irrogas pacis indicio? Rogo, quae ista dilectio? Osculum porrigis, et minaris? Non sunt ista oscula, sed venena, per quae servus dominum, discipulus magistrum, electus prodit auctorem.
Codicis Laurentiani fragmentum. Laetemur ergo et exsultemus in hac die, carissimi, quam annua devotione veneramur. Sicut nobis in futurum vitam et gloriam pollicetur, ita etiam in praeteritum de salutis nostrae causa et occasiones nascuntur; ac sic qui ideo colitur, ut misereatur jam misertus. Ab eo ergo facti atque reparati nunc impensius exsultemus in beneficiis suis, quia meliores sunt illi dies, quibus liberamur, quam illi, quibus in vitae hujus pericula nascendo perducimur. Et ideo legimus, quia melior misericordia tua super vitas (Psal. LXII). Meliores ergo sunt dies, quibus ad aeternam vitam renascimur, quam illi, quibus in hac temporali procreamur. Siquidem majora sunt dona gratiae, quam naturae. In hoc gemino Dei nostri opere, ibi res virtutis, hic muneris est. Ibi potentia, hic misericordia continetur. Prima nativitate terrenis ingredimur, secunda coelestibus praeparamur. Sicut autem praesentis temporis festa nos admonent, sic ille qui pro mundi salute congressus, sicut de fortissimo Samson legimus, plures inimicorum mortuus interfecit, quam vivus occiderat. Refert autem et traditio saecularium litterarum hoc, quemdam in exercitio usque certaminis habuisse hoc genus virtutis ac roboris, ut quoties virium suarum amicam et nutricem terram 494 impulsu adversarii contigisset, de solo surgens magis ac magis in adversarium praevaleret, ac sic dejectio prostrati, occasio fiebat triumphi. Dabat enim ei quodammodo infirmitas fortitudinem, lapsus palmam, ruina victoriam. Puto haec illi coelesti athletae, qui contra Jacob legitur fuisse luctatus, totum hoc illi justius aptari posse; aestimo haec illius personae verius convenire. Quia cum tempore in arena mundi cum publico hoste conflixit, qui ad hoc gessit, ut gloriosius surgeret, ad hoc cecidit, ut omnes levaret, qui adversarium effusus obruit, prostratus elisit, jacentemque hominem dejectus erexit, mortemque ei dum succumberet, perculit, ac mortuum, dum resurgeret, suscitavit. Hic est ille angelus, qui cum Jacob nocte luctatus est, sicut habemus in Genesi: Et ecce vir luctabatur cum eo usque mane, et cum praevaluisset Jacob, dixit ei angelus: Dimitte me; jam enim ascendit aurora. Respondit Jacob: Non dimittam te, nisi benedixeris mihi. Sic benedixit angelus, et dixit ei: Si contra Deum fortis fuisti, quanto magis contra homines praevalebis; et tetigit angelus latitudinem femoris ejus, ipse vero claudicabat pede (Gen. XXXII). Quid est hoc? qui vincitur benedicit; et claudicat, qui se vicisse credebat. In Jacob ergo Judaeorum populus, in angelo Christus agnoscitur; et ut sciamus in eodem angelo Dominum fuisse, ita dicit ipse beatus Jacob: Vidi Dominum facie ad faciem, et salva facta est anima mea (Ibid. XXXI). Jacob ergo angelo succumbente praevaluit. Praevaluerunt ad tempus, et in Christi passione Judaei, in illa refugientes diei nocte, et tota in eum impietate ferientes praevaluerunt, quando crucifixerunt; praevaluerunt, quando occiderunt. Ergo cum vicisset Jacob, benedici tamen se a victore posse cognovit, dicens, Non dimittam te, nisi benedixeris mihi. Quale mysterium in certamine! Infirmior aestimatur, et ad conferendam benedictionem idoneus invenitur. Aperte Christus adversarios benedixit, quando et pro interficientibus 495 supplicavit, dicens: Dimitte illis, Pater, quia nesciunt quid faciunt (Luc. XXIII). Benedixit victus, qui liberat passus; intervenit reus, absolvitque damnatus, quia et si adversarii resipiscant, redemptionem tribuit interemptus. Quid illud etiam est, quod post illam colluctationem Jacob benedictionem accepit, et claudus incedit? Sic enim ait: Et tetigit angelus latitudinem femoris ejus, et claudicabat pede. Latitudo femoris Judaici generis multitudo est. Quid est, inquam, 496 quod uno pede claudicabat? hoc, quia de Jacob, id est Judaeorum gente, Christo resurgente, pars credidit, pars in infidelitate permansit, et a justitiae ac vitae semitis claudicavit. Quod autem dicit ipse angelus: Dimitte me, jam enim ascendit aurora, hoc indicabat posse eum a morte vinci, non posse retineri. Sed post illam fugatam luce passionis noctem promittit illico esse reddendam resurrectionis auroram. Qui vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.
SERMO XXXVII. De eadem Paschatis solemnitate IX. ADMONITIO. In Anecdotis Muratorianis primum in lucem prodit hic sermo; nec S. Maximo assertus, nisi unius ms. Ambrosiani auctoritate huc usque fuit. Nunc praeter codicem Taurinensem, in quo est sermo 9 cum titulo: Item et de Pascha, duos codices Casinenses afferimus, nempe 302 pag. 7 a tergo, et 305 pag. 71, qui et S. antistitis Taurinensis nomen et inscriptionem De Paschate praeferunt. Quamvis hujusmodi testimonia satis sint, ut S. Maximus ejus auctor habeatur, si quis tamen dubitet, is animum ad dictionem et ad similia quae alibi idem scripsit, advertat. Nec Ambrosio, nec Augustino usquam attributus legitur.
ARGUMENTUM.-- Ex Christi resurrectione ostendit Maximus fuisse in eo duplicem naturam, duplicemque operationem. Passus enim est Christus, et mortuus ut homo, resurrexit ut Deus. In carne assumpta tota refulsit divinitas, et cum divinitate caro suam copulavit infirmitatem.
Veneranda passio Salvatoris nostri, atque ab inferis ejus mirabilis reditus, attestatur divinam illi humanamque fuisse substantiam. Quis enim dubitet ineffabiliter eum Filium Dei, filiumque esse hominis, qui potuit et mortem perpeti, et morte devicta semetipsum suscitare de tumulo? Nam suscepta carne de virgine, ne quam in fide nostrae confessionis nebulam pateremur, toto praedicationis suae tempore verum se revelabat Deum, perfectum ostendebat et hominem. Flebat quippe, ut nostro dolore moerens, sed ut sua virtute potens miseratus caecorum tenebras, huic necdum formatos faciebat oculos, illi reddebat amissos; navigans cum discipulis suis somno hominis dormiebat in puppis, sed consciae majestatis imperio insurgentium fluctuum moles minascesque ventos serena protinus tranquillitate compescuit. Moriturum se, ut temporalis vitae homo saepissime testabatur, sed ut aeternus Deus, refugo in corpora vitali spiritu, ad lucem mortuos redire praecepit. Ut filio hominis ingerebantur convicia blasphemantium, sed ut ignara mortalitas inostensam credendi disceret veritatem, quasi unicum Filium suum Pater alloquebatur e coelo. Si ergo credis, o homo, indigna, quae pertulit Christus, cur non magis credis miranda quae praestitit? Ita sane incomprehensibiliter caro in Deo, et in carne Deus, ut neque Deum ab homine passio separaret, neque per hominem Deus humanis passionibus subjaceret. Quod vero annuntiatur Filius Dei, natus est de virgine, tanto in miraculo non debet humana fluctuare fragilitas, quia stupendae huic novitati Deum, cui omne opus possibile est, confitemur auctorem. Beatus namque David omnipotentiam Dei S. Spiritu revelante decantat, dicens: Omnia quaecunque voluit Dominus, fecit in coelo et in terra (Psal. CXXXIV). Qui ergo fecit quae voluit, fecit ut virgo conciperet; qui fecit omnia quae voluit, fecit quod nobis subveniret. Omnia, inquit, quae voluit Deus, fecit. Voluit ex nihilo formare mundum? fuit 497 ei tam magni operis effectus in Verbo. Voluit hominem figurare de pulvere? Virtus tantae non defuit voluntati. Voluit inter ipsa coeli terraeque primordia virili de corpore educere feminam? e latere mox Adae mater humani generis Eva processit. Voluit de viro et femina utriusque sexus homines nasci? lege voluntatis ejus replevit orbem jussa fecunditas. Voluit, ut dictum est, virginem parere? et obumbratione majestatis ejus, nullo virginei pudoris damno, Christus processit ex Maria. Et inde est quod philosophi gentium, prudentesque mundi, qui omnia sibi propria volunt disceptatione constare, dum terreno sensu divina discutiunt, sapientia sua desipientes ad plenitudinem non perveniunt veritatis. Qui hanc igitur desudant habere doctrinam, ut quod ipsi advertere nequeunt, superbo tumentes spiritu, Deum aut non recte velle, aut non posse contendunt. Qui, ut ait Apostolus, dicentes se esse sapientes stulti facti sunt; et iterum, evanuerunt in cogitationibus suis (Rom. I). Quis enim ita demens in illo conceptu virgineo semen quaerat humanum, ubi agitur coeleste mysterium? Quanta vecordia in illo nascendi genere generalitas mortalis obtenditur, ut opere Omnipotentis pro vita pereuntium partus salutaris effloruit. Sed fortasse perfidus occurrit, et dicit: nemo unquam ita est natus. Nemo revera, quia nullius praeter hanc caro unita cum Deo est. Quid incassum dubitas? qui solus dedit hominibus nasci per conjuges, solus voluit prodire de virgine. Mirabiliter natus est Christus, et obstinatione perfida non credis Deum? Quid faceres, si communi esset lege conceptus? Inanis ergo et stulta causatio est, nullum ita fuisse natum, qui sacramentum fecundae virginis, quod unicum Dei est opus; neque habere ante se potuit, nec post se reliquit exemplum. Unde et tu, frater, si sapienter incomprehensa rimaris, quod singulare pervides, crede divinum. Denique cum a discipulis suis, quis esset, et ab hominibus crederetur, Salvator inquireret, beatissimus tunc Petrus sacrata voce respondit dicens: Tu es Christus Filius Dei vivi (Matth. XVI). Ecce, fratres, loquitur lingua hominis quod cor hominis ignorabat. Loquitur apostolus, quod non meditatione didicit, sed revelatione cognovit. Unde enim sciret terrenus mortalisque homo incomprehensae generationis arcanum, nisi et Pater ipse, cujus verus erat Filius, non revelasset e coelo? ut ait ad illum Dominus: Beatus es, Simon Bar Jona, quia non caro et sanguis revelavit 498 tibi, sed Pater meus qui in coelis est (Ibid.). Quod enim praecipuus apostolorum Redemptorem omnium vivi Dei Filium dicit, paternae in eo deitatis substantiam confitetur; quod eumdem Christum pronuntiat, materni inesse corporis asserit veritatem. Sic revera beatissimus Petrus utramque in Christo naturam sub una est appellatione complexus, ut ineffabilis mysterii sacramentum brevissimo sermone delibans, neque geminata divideret, neque unita confunderet. Ut autem plenius adverteremus in Salvatore neque a Deo hominem, neque Deum ab homine separandum, ait gloriosissimus magister fidei Paulus apostolus, dicens: Misit Deus Filium suum factum ex muliere, factum sub lege (Gal. III). Non utique factus est Filius Dei ut mitteretur, sed ad id quod missus est, filius factus est hominis. Salva enim divina proprietate naturae, naturam in se suscepit humanam, non facta confusione, sed unitione perfecta. Misit, inquit, Filium suum, misit non creaturali conditioni subjectum, sed naturali caritate concordem. Ipse enim Dominus ait: Ego et Pater unum sumus (Joan. X). Qui ergo unum sunt, non possunt a se invicem impari potestate distare. Misit Pater proprium Filium, non a se discedentem, sed ad nos nostra pro salute venientem. Venit autem Dei Filius, non ut mittentis tantum Patris exsequeretur imperium, sed ut communem perageret voluntatem. Venit Dei Filius, non qui de loco transiret ad locum, sed in loco quo vellet propositi sui munus impleret. Et revera Deum, cum ubique semper sit, atque omnia gremio majestatis suae includat, illuc tamen ire, aut venire creditur, ubi se revelare dignatur. Haec, frater, nisi fide sequaris, nulla mundani sensus ratione concipies. Tantum enim abest ab operibus Dei intelligentia mortalis ingenii, quantum distare potest ab aeternitate mortalitas. Sed optima homini ratio est, ut in his quae non potest mente complecti, cedat mentis auctori. Scire ergo debemus, carissimi, quia nativitatem passionemque dominicam non nobis ejus dedit conditio, sed voluntas. Nostri nimirum exegit causa negotii, Christum Dominum pudorem ventris non declinare feminei, sordentem pannis infantiam perpeti, crescentem per moras exspectare pueritiam, convalescentem temporibus agere juventutem, et cum omni patientia Judaici furoris injurias caedesque perferre. Neque vero superfluae voluntatis erat, aut vacuae, ut Dei Filius per tantarum dedecora passionum materia humanitatis moreretur in terris, qui 499 coelesti in regno paterna deitate vivebat, nisi nasci illum remedii nostri necessitas flagitasset. Quid Deus ad carnem? quid immaculatus ad crucem? quid aeternus ad mortem? Essent quidem Dei Filio verba ac vulnera, omniaque illata passionis opprobria reputanda, nisi universa quae passus est resurrectio mox secuta curasset. Quis ergo ita desipiens retractando decolorare praesumat, quod crucifixus est Christus, qui tot virtutibus tantisque miraculis mirabilior factus est sua passione? Quis illi triduanam exprobrare audeat 500 sepulturam, cujus cum sempiterno Patre permanens aeternitas praedicatur? Imo quis non toto stupore miretur inferna illum fuisse dignatum, qui virtute propria et ad vitam potuit redire post mortem, et coelum non dubitavit ascendere post inferos? Et ideo, fratres, illud unum nobis est salutare, ut metientes nosmetipsos, et pectoris nostri angusta, quae ultra modum se offerunt, castigantes, veri Dei, quibus potentiam probamus, sequamur in omnibus voluntatem, qui vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.
SERMO XXXVIII. De eadem Paschatis solemnitate X. ADMONITIO. Hunc quoque editum a Muratorio sermonem exhibent veteres codices tres Taurinensis cum titulo: Item de Pascha sermo X, Casinensis 305 pag. 13, et Ratisponensis Sancti Emmerami. In his duobus posterioribus sancti Maximi nomen conceptis verbis habetur, sed in codice Vaticano 6451, pag. 21, idem sermo describitur, omisso auctoris nomine.
ARGUMENTUM.-- In resurrectione Christi unum, inquit S. Maximus, atque idipsum factum est gaudium coelestibus atque terrenis. Omnem diem Dominus dedit, sed hunc paschalis festivitatis specialiter fecit, qui perpetuo fulgens lumine vicissitudinem non recipit tenebrarum. Credulitate rectae fidei mysteria teneamus.
In paschali festivitate, fratres carissimi, qua Dominum nostrum rediisse ab inferis exsultamus, est nobis gaudium commune cum coelo. Laetantur enim angeli, inimicum Domini sui, et tyrannum coelestis imperii legitimi atque aeterni Regis virtute deletum. Mortales etiam, infirmique homines gloriamur munere dominicae passionis, diaboli tandem servitute deposita, in libertatem nos vivendi, atque in jus paternae pietatis esse revocatos. Hoc est nimirum illud quod ait beatus David: Laetentur coeli et exsultet terra (Psal. XV). Unum profecto atque id ipsum factum est gaudium coelestibus atque terrenis, quia unus idemque est Dominus, qui vicit in terris, et qui regnat in coelo. Et iterum idem: Hic est, inquit, dies quem fecit Dominus; exsultemus et laetemur in eo. Sic dicit: Hic est dies quem fecit Dominus, quasi sit aliquis dies quem non fecerit Deus? Omnem quidem diem Dominus dedit, sed hunc specialiter fecit, qui perpetuo fulgens lumine vicissitudinem non recipit tenebrarum. Hic est dies qui discussa scelerum nube caligantibus mortalium oculis lucem perpetuitatis irradiat. Hic est dies quo vitae Dominus infernum, saevientem mortem aeternae noctis horrore terribilem, nova improvisaque majestatis suae claritate deterruit. Exsultemus, inquit sermo propheticus, et laetemur in eo; quasi non sufficeret dixisse exsultemus, nisi adjiceret et laetemur. Sed idcirco prophetica praescientia spiritualium nobis gaudiorum verba congeminat, ut omni mortis tristissimae moerore deterso, et praesentis vitae laetitiam praedicet et futurae. Exsultemus ergo nunc redempti, ut postea possimus gaudere salvati. Exsultemus resurgente Domino, ut possimus eodem regnante laetari. Et recte gaudebimus, fratres, si nos verae fidei munera, et praestita jam redemptio, et resurrectio promissa laetificet. Cur autem, carissimi, de Omnipotentis beneficiis ambigamus? Nunquid sine causa homo est factus ex femina, qui incomprehensibiliter de Deo natus est Deus? Nunquid frustra vagire in cunis voluit, qui terrificis tonitruum suorum vocibus terram coelumque tremefacit? Nunquid incassum flevit, qui a nativitate 501 caecum novis oculis sputamenti sui virtute ditavit? Nunquid otiose potatus aceto, cibatus est felle, qui vastissima in eremo sitientibus de petra rivos, et esurientibus de coelo potuit manna praebere? Nunquid inanis ejus est passio, qui in investigabili voluntatis suae secreto de coelestibus descendit ad crucem? Et ideo, qui crassitudine carnalis 502 ingenii passionum ejus mysteria comprehendere non valemus, credulitate rectae fidei, quae praestitit teneamus. Tenebimus autem capiemusque dona gloriae ejus si vitam nostram fides muniat, et a fide vita non discrepet. Et sicut ille nobis voluit placere moriendo, ita nos gestiamus ei non displicere vivendo; ipso praestante qui cum Patre, etc.
SERMO XXXIX. In eadem Paschatis solemnitate XI. ADMONITIO. Auctorem hujusce sermonis, quem amanuensis codicis Vaticani 6451, pag. 21, ignoravit, nos tuto sufficimus, trium codicum auctoritate muniti. Hi sunt Ambrosianus, a quo deprompsit vulgavitque Muratorius tom. IV Anecdot. serm. 6, Taurinensis cum epigraphe: Item et de Pascha sermo XI, et Casinensis 105, pag. 13. Ante Muratorii editionem eumdem publicarat Cumdius tom. I Biblioth. PP., pag. 164.
ARGUMENTUM.-- Nobis praecipue laetandum est, Christo resurgente, quibus novi mysterii sacramento peccata tolluntur, coelum datur, redditur paradisus. Pendentis in cruce latronis fides universo hominum generi profecit. Oratio Christi pro suis interfectoribus exponitur.
Justissime, fratres, generali hodie gaudio mundus exsultat, quandoquidem revertente a mortuis Christo cunctis ubique mortalibus spes orta est resurgendi. Et necesse est ut creaturarum Domino triumphante, illustrata per eum creatura laetetur. Gaudet itaque coelum, quia videt jamdiu peccatis sordentem terram, Domini sui cruore purgatam; gaudet multitudo coelestis exercitus, quia conflictu Regis sui omnis inimici principis debellata militia est. Gaudet etiam sol, quia lugubres illas tenebras, quas Domino moriente pertulerat, laetioribus radiis et perpeti gratulatione compescit. Inter ista, carissimi, praecipue nos convenit exsultare, quorum causa Unigenitus Dei et ipse Deus humanum induit carnem, quatenus per carnem hominis veniret ad crucem, per crucem susciperet mortem, per mortem spoliaret infernum. An non laetandum nobis est, quibus novi mysterii sacramento peccata tolluntur, coelum datur, redditur paradisus? Denique latroni tunc in cruce pendenti, cum fidem ejus nec sua, nec Christi poena turbaret, ait ipse Dominus: Amen dico tibi: Hodie mecum eris in paradiso; dicebat enim latro: Memento mei, Domine, cum veneris in regnum tuum (Luc. XXIII). Quam mira haec fides est, fratres, ut latro, qui vitam non merebatur habere praesentem, inter supplicia sua spem perpetuitatis assumeret, eamque sibi a Crucifixo crederet posse praestari! Et quam juste tantae promissionis munus latro fidelis accepit, qui tunc regnum confessus est Christi, quando et apostoli turbabantur! Atque ideo omnia latronis anteacta scelera unius meritum confessionis absolvit, et quidquid longa aetate deliquerat, brevissimo sermone delevit. Nec latrocinii eum sui apud Deum sanguis damnavit, quia Christi sanguinem regnum credidit esse, non poenam. Quod factum, carissimi, universo hominum generi profecisse non dubium est. Nam quis de Dei gratia, absoluto latrone, desperet, si tamen supplicantum preces latronis credulitas subsequatur? Habemus et aliud magnificum dominicae pietatis exemplum, quo omnem mortiferae desperationis formidinem deponentes de ineffabili Redemptoris nostri indulgentia confidamus. Cum enim condemnatus ab impiis penderet Christus in cruce, furorque Judaicus illuderet Crucifixo, omnipotentem Patrem pro interfectoribus suis ipsa inter vulnera pius suffragator orabat, dicens: Pater, dimitte 503 illis: nesciunt quid faciunt (Ibid.); et cum in manu esset ejus vivorum mortuorumque judicium, veniam tamen pereuntibus precabatur; sed ea, ut arbitror, ratione, ut indubitanter ostenderet, et se ejus tam nefarium relaxare delictum, et a suo illos Patre non esse damnandos, quibus ipse parcebat, si tamen ad nomen Christi, repudiata perfidia, convenirent. Nam quis revera de petitionis cunctetur effectu, ubi remedium miseris bonus poscit a bono? Nesciunt, inquit, quid faciunt. Sciebant quidem Judaei sanguinem se fundere innocentis, sed nesciebant peccata omnium illo cruore deleri. Sciebant acerbissimo se crucis supplicio punire Christum, sed nesciebant Dei Filium triumphare per crucem. Sciebant eum esse moriturum; sed rediturum a mortuis ignorabant. Unde egregie 504 a Domino dictum est: Nesciunt quid faciunt. Nesciebant profecto Judaei illa sua impietas quantae esset ministerium pietatis. At vero Dominus virtutis suae sibi conscius, errores miseratus humanos, plenissime sciens supplicia illa quae quantaque gaudia sequerentur, crucifigentium facinus, et inter tormenta benignus absolvit, mortemque suam vitam voluit esse occisorum, et damnationem fieri voluit occidentium. Rediens autem ab inferis sic suos requisivit apostolos, ut inesse sibi et potentiam divinitatis, et veritatem carnis ostenderet. Et ideo, fratres carissimi, Christo a mortuis resurgente laetemur, carnemque illum suam ab inferis revocasse credamus, ut possimus et apostolicae gratiae, et dominicae resurrectionis desiderabile consortium promereri.
SERMO XL. De eadem Paschatis solemnitate XII. ADMONITIO. Perelegantem hunc sermonem de Paschate cum reliquis S. Maximi primus ex codice Ambrosiano in lucem protulit, ut compertum est, Muratorius. Fidem tanti codicis et editoris augemus testimonio cod. Taurinensis, ubi exstat inscriptus: Item de Pascha sermo XII. Ipsa sermonum series ab uno fonte eumdem manare ostendit.
ARGUMENTUM.-- Sanctus Maximus explicat quomodo semper novus credendus sit Dei Filius; deinde disserit de mysterio illius humilitatis, de cruce, de nomine, de resurrectione.
Annua quidem nobis, fratres carissimi, dominicae resurrectionis festivitas redit, sed ubi religionis est veritas, novum semper est fidelibus sacramentum, ut ait beatissimus Paulus: Vetera transierunt, facta sunt omnia nova (II Cor. V). Nec immerito semper novus credendus est Dei Filius, qui nullam sentit praetereuntium temporum vetustatem; novus quippe est, fratres, in quo nulla aetatis mutatio est, nec aliquando aliud novit esse, quam natus est. Deus enim procedens de Deo, ut nativitatis non habet tempus, ita finem non potest habere vivendi, ut ait ad eum gloriosissimus patriarcha David: Tu autem idem semper es, et anni tui non deficient (Psal. CI). Et non solum ipse homo Christus, qui cum Deo factus est unum, semper est novus; sed semper videri datur, spiritualium aquarum fomento, et coelestis fidei nutrimentis humani generis labentem renovat senectutem, dicente beato David: Emitte Spiritum tuum, et creabuntur, et renovabis faciem terrae (Psal. CIII). Renovatur nimirum facies terrae hominis, cum vetusta diaboli captivitate deposita, novam novi Regis induit libertatem. Ipsius namque Domini sententia est, dicentis: Si vos Filius liberaverit, vere liberi eritis (Joan. VII). Et recte, carissimi, solus Dei Filius peccatores liberat, quia solus liber est a peccato, ut ipse de se testari dignatus est per prophetam, dicens: Factus sum homo sine adjutorio inter mortuos liber (Psal. LXXXVII). Sine adjutorio utique tunc videtur effectus, cum saeviendi in eum acciperet furor Judaicus potestatem. Exstitit vero inter mortuos liber, quia inter omnes mortales solus causas moriendi non habuit. Propter quod et victa per eum mors retinere eum non potuit resurgentem. Videte autem, carissimi, quantum sit in Christi humilitate mysterium, qui cum aeternus sit ab aeterno, et Dominus universitatis, servorum tamen suorum perficiat libertatem. Gaudet injuriis, exsultat opprobriis, 505 omnisque ei triumphus in cruce est, admirandoque remedii genere diabolum patiendo superat, et hominem moriendo vivificat. Quae omnia pro nobis Unigenitus Dei pietate aggressus est, virtute sustinuit, humilitate perfecit. Ait de hac humilitate Isaias propheta: Sicut agnus coram tondente se sine voce, sic non aperuit os suum in humilitate sua (Isai. LIII). Quam speciosa, fratres, comparatio ista, atque accommoda veritati! Sicut enim cum tondetur agnus, nescit reclamare tondenti; ita cum crucifigeretur Christus, non restitit vulneranti. Spoliatur agnus, et silet; occiditur Christus, et tacet. Silentium agni, lanigero detonso vellere, hominem vestit. Taciturnitas Christi cunctis credentibus aeternae salutis indumenta praetexit. Non aperuit, inquit, os in humilitate sua: id est, quod inter opprobria et maledicta tacuit Christus, non fuit miseriae, sed virtutis. Tali enim proposito Dei Filius mundum redempturus advenit, ut superbos humilitate, contumaces modestia, maledicentes silentio triumpharet. Ita sane, et legitur: Cum malediceretur, non maledicebat (I Petr. II). Nec dubitandum haec, fratres, quia maledicere vera benedictione sciebat: neque enim terrenis moveri poterat maledictis, qui benedictiones venerat praestare de coelo. Et recte Sapientia Dei Christus nulla maledicentibus maledicta referebat, quia omne maledictum patientia repercussum in suum redit auctorem. Humiliavit itaque se Christus, ut ait Apostolus, factus obediens usque ad mortem, mortem autem crucis (Philip. II). Usque ad mortem se crucis humiliat, ne coelestis 506 hostia vili aliqua atque consueta morte succumberet; sed ut Dei atque hominum mediator in medio coeli et terrae susceptae mortis perficeret sacramentum. Auctor itaque vitae nostra conditione est mortuus, ut nos illius privilegio viveremus. Crucifixus ergo est Dei Filius, non ut crux Christum foedaret, sed ut sacramento Christi crux nostrae fieret insigne victoriae. Denique nos omnes, qui Christi confessione gaudemus, crucis signaculo gloriamur. Neque vero Christiana quis potest militia censeri, nisi fideli manu vexillum erexerit Crucifixi. Ob hanc crucis mortem, sicut legitur, exaltavit omnipotens Christum suum, nomenque illi super omne nomen dedit. Dedit illi nomen super omne nomen, cum ditioni potestatique ejus coelestia tradidit, mundum et inferna subjecit, ut ait ipse Salvator: Omnia mihi tradita sunt a Patre meo in coelo et in terra (Matth. XI). An non videtur tenere super cuncta dominatum, an non habere principatum, quem, sicut legitur, creatura omnis flexo curvata genu tremit et suspicit imperantem? Denique nonnullae jam gentes, cum inter se diversitate vivendi et linguarum varietate dissideant, in confessione tamen Christi uno pariter ore concordant; et licet aliqui ex eis suasione pessima de ejus a nobis discrepent deitate, nobiscum tamen et passum illum, et rediisse a mortuis confitentur. Et ideo nos, dilectissimi, resurrectionem Christi regnumque credentes, castis mentibus et sancta devotione laetemur, quatenus, quod universitas credit, nos quoque non discredere fide et operibus approbemus.
SERMO XLI. De eadem Paschatis solemnitate XIII. ADMONITIO. Optimus in critice magister Muratorius umus codicis Ambrosiani testimonio innixus, hunc sermonem a tenebris erutum S. Maximo asseruit, et cum aliis ejusdem auctoris publicavit. Hic idem in codice Taurinensi legitur inscriptus: De Pascha sermo XIII.
ARGUMENTUM.-- Isaiae primum, deinde Davidis testimoniis propositis copioseque explicatis, nos quoque, ait sanctus Maximus, religiosa Deo nostro gaudia deferamus, atque Pascha in azymis sinceritatis et castitatis celebremus.
Prophetarum praecipuus beatissimus Isaias, qui mysteria nativitatis, resurrectionis dominicae intonavit, ait inter caetera: Laetare, coelum, et exsultet terra; erumpant montes jucunditatem, et colles justitiam, quia misertus est Deus populo suo, et humiles populi sui consolatus est (Psal. XCV). Hoc praeconium, fratres, ad hos quammaxime pertinere dies, festivitatemque praenuntiare paschalem, et ex ipsius lectionis advertimus serie, et ex consequentibus edocemur. Recte igitur nunc coelestia in omnem laetitiam provocantur, quando Unigenitus Altissimi, contritis inferni portis dejectoque diabolo, moestissimis mortalibus gaudia beatae perpetuitatis invexit. Quomodo 507 autem poterat non gaudere coelum cum videret Dominum suum peracto salutis nostrae praelio ad sedem majestatis suae, et ad dexteram Patris sedere victorem? Gaudet coelum quod Dominus suus, proposito paternae voluntatis impleto, ac triumphi sui merito, regnum universitatis accepit. Laetare, inquit, coelum, et exsultet terra. Exsultat nimirum humani generis terra, quae sanguine Agni coelestis aspersa non solum redditur paradiso, sed regnatura cum Domino vocatur ad coelum. Exsultet et caro nostra, quae vere est terra, quoniam glorificata per Christum societatem Divinitatis emeruit. Erumpant, ait, montes jucunditatem, et colles justitiam. Hos montes collesque qui excitantur ad gaudia, patriarchas dici non inconvenienter accipimus, sicut et in David sancto legimus: Illuminans tu mirabiliter a montibus aeternis (Psal. LXXV); et alibi: Montes exsultaverunt ut arietes, et colles sicut agni ovium (Psal. CXIII). Nec immerito justi quique montes nuncupantur et colles, qui terrenae conversationis humilia relinquentes, ad superiora coelestis vitae fidei suae verticem sustulerunt. Justis sime itaque venerabiles patriarchae assumere jucunditatem sermone prophetico commonentur. Quorum proles, id est Christus Dominus, mortis suae, resurrectionisque mysterio, etiam praeteriti saeculi Patribus vitam refudit amissam. Jucundantur omnimodis patriarchae, quorum de germine natus Dei Filius universam mundi faciem diabolicis dudum impietatibus sordidatam, immaculati 508 corporis sui novo cruore detersit. Et ideo, fratres, quia laetari coelum, exsultare terram, montes collesque gaudere cognoscimus, nos quoque religiosa Deo nostro gaudia deferamus; celebremus Pascha Domini, ut ait Apostolus: Non in fermento malitiae et nequitiae, sed in azymis sinceritatis et castitatis (I Cor. V). Celebrabis, frater, Pascha in azymis sinceritatis et castitatis, si sensus tui redolentes dominicum panem, nullo vitiorum fermento, nulla diaboli aspersione coalescant. Celebrabis Pascha, et claritatis ejus splendore fulgebis, si in corde tuo nullae tenebrae cogitationis adulterae tanti sacramenti lumen obscurent. Celebrabis Pascha in azymis veritatis, si ad Ecclesiam Dei castus, si sobrius, si justus, si pacificus, si plenus fraternae caritatis adveneris. Nemo enim potest vita inemendabili, corde impoenitens, et cum diabolo scelerum habere consortium, et cum Christo sanctitatis celebrare mysterium. Deponamus itaque omne iniquitatis fermentum, ut possimus vere participes hujus esse laetitiae, ad quam per Spiritum sanctum, voce prophetica, montes convocantur et colles, ad quam etiam coelum invitatur et terra. Quis enim ita sensu hebeti stupet? Quis ita mersis in terram oculis tenebrosa mente caecatus est, qui non haec totius orbis vota omni cum exsultatione concelebret, in quibus remissio peccatorum, regenerationis gratia, redemptionis mysterium, resurrectionis gloria, et spes aeternitatis arridet?
SERMO XLII. De eadem Paschatis solemnitate XIV. ADMONITIO. Ne eadem scribendo nostris lectoribus molesti simus, monitos eosdem volumus, hunc et qui sequitur sermonem 43 exscriptos ex Ambrosiano codice, vulgatos a Muratorio tom. IV Anecdot. fuisse, exstareque in laudato codice Taurinensi num. 20, et adnotari deesse sermones 21, 22, 23, 24, et 25.
ARGUMENTUM.-- Humanae sapientiae ausus divina perscrutantis mysteria refelluntur, et quidquid contra Christi nativitatem, vitae rationem, ignominiosamque ejus mortem, opponebant ethnici, graviter refutatur.
Redemptionis nostrae mysterium, fratres carissimi, quod de coelo veniens salutem nostram operatur in terris, tanta se majestate tantaque dignatione circumfert, ut virtus ejus et veritas occulta sit perfidis, manifesta credentibus. Ut enim quod est sanctum fidelibus innotescit, ita rem fidei videre non potest perfidia. In examinandis namque coelestibus rebus omni sapientia infatuatur humana, atque omne cor mortale torpescit, ut ait gloriosissimus doctor Paulus apostolus: Sapientia hujus mundi stultitia est apud Deum (I Cor. V). Ipse etiam Dominus ac Salvator noster mundi hujus sapientiam reprobans dicebat: 509 Gratias tibi ago, Pater, quia abscondisti haec a sapientibus et prudentibus, et revelasti ea parvulis (Matth. XI). Discite itaque per haec, fratres, sacramenta vitae nostrae non philosophicis assequenda doctrinis, sed parvulorum simplicitate credenda, quia profundo illo Dei nostri magnoque judicio, quod sapientibus conditur, parvulo revelatur. Parvulus enim dicitur, non cui aetas sit imperfecta, sed qui mysteriis nescit contraire divinis. Et recte parvulus nuncupatur qui voluntati Dei sui non parat argumenta, sed fidem. Absconditur ergo sapienti, ne manifesta videat, quod superbe et imprudenter elatus, plus se sapere quam Deum posse, contendit. Et ideo quaestiones saecularis sapientiae refutantes, teneamus fidem quae parvulis revelatur, incunctanter credentes operatione coelesti virginem concepisse, atque edito filio virginem mansisse post partum. Nec dubitemus eum natum de virgine, quem sola digne potuit parturire virginitas. Et hoc est, carissimi, in quo a mundi hujus sapientibus discrepamus, quia illi in Christo immoderatis disceptationibus suis partus feminei de spiciunt vilitatem; nos vero illuminati fide virginalis uteri suspicimus sacramentum. Christus enim Deus ac Dominus noster ita in semetipso, quod habebat de Patre, et quod de matre sumebat, ineffabili societate devinxit, ut incarnationis ejus profundum, repulsa procul sapientum prudentia, simplicitas inspiceret parvulorum. Denique ut ad sequentia veniamus, rident gentes quod crucifixus est Christus, non intendentes quia per crucem illius mundus intremuit, clausus est dies et, quod nullis antea contigit saeculis, coeli Dominum inferna viderunt. Adjiciunt etiam, dicentes: Quomodo Christus vester ut Deus a vobis colitur, qui timuit mori? Si ergo nosti quia mori timuit Christus, cur ignoras, non ignaviae, sed mysterii fuisse quod timuit? Timuit quidem Christus, sed ut timere aut vellet, aut posset, 510 de nostri illud corporis infirmitate suscepit. Inde enim timuit unde et esurivit, unde tristis erat, unde dormivit, unde doluit, unde flevit. Quod hoc rei est? Vides Christum timentem mori, et non aspicis eum triumphali manu captivae mortis spolia detrahentem? Vides quod timuit mortem, et videre detrectas quod mortuum suscitavit? Qui, peragratis inferis, sibimetipsi vitam reddidit post sepulcrum? Noli ergo illum despicere mortuum, qui sepulturam suam resurrectione glorificat. De matre enim traxit quod mortem susceperat; a Patre detulit quod mortuum suscitaret. Surgens autem ab inferis, ut ostenderet sibi inesse suscitati sui corporis veritatem, ait ad discipulos suos, dicens: Palpate et videte, quia spiritus carnem et ossa non habet, sicut videtis me habere (Luc. XXIV). Ossa sua ostendit et carnem, ut nullus ambigeret ipsum rediisse de tumulo qui clavis fuerat transfixus in ligno. Palpate, inquit, et videte: id est palpate manu, videte fide, quia inest mihi et corporis mei veritas, et proprietas deitatis. Spiritus carnem et ossa non habet, sicut me videtis habere. Id est, non est naturae ut spiritus vel ossa possit habere vel carnem; meo vero mysterio factum est, mea Patrisque mei virtute, ut et caro mea in spiritu, et spiritus in carne semper mihi inseparata constarent. Videte ergo, videte, quia ego ipse sum, qui clavis lanceaque transfossus mortem timendo non timui, qui vulnera mea non medicinalis artis industria, sed moriendo curavi, qui in corpore meo clavorum vestigia, non mihi sed vestrae fidei reservavi. Volui enim salutaris illius passionis in me non delere memoriam, ut in cordibus vestris resurrectionis meae veritas permaneret. Ex ideo, fratres, honoremus Domini morientis mysterium, ut possimus gloriam resurgentis accipere. Veneremur crucifixum, ut mereamur eum videre regnantem. Elegit enim mori, non ut illum sibi vindicaret infernus, sed ut mortuos a mortuis liberaret.
SERMO XLIII. De eadem Paschatis solemnitate XV. 511 ARGUMENTUM.-- Christi humilitas miris certisque illustrata fuit divinitatis splendoribus. Utraque natura quod proprium erat in eo egit, ut humana conditio divinae serviret dispensationi, et forma deitatis Filium hominis, nempe Christum, aequalem Deo demonstraret.
Supernae voluntatis ac dispositionis profunda, fratres carissimi, nisi de fide sequamur, intelligentia interturbatur humana, et in magnitudine operum divinorum, nisi omnipotentis Dei terreremur arbitrio, mortalis ingenii ratio velut infirma succumbit. Et ideo quae Deus agit, non sunt rimanda verbis, sed devotione credenda. Nam in Christum Dominum nostrum ita Dei hominisque sacramenta concurrunt, ut sub quodam geminae actionis officio, et in majestate ejus humilitas fulgeat, et regnet in humilitate majestas. Erat quippe ipse Christus sub unitate substantiae diversae, per mysteria redemptionis nostrae, homo potens, et humilis Deus; sed secundum propositum gloriae suae humilitas Dei homo est, et potentia hominis Deus est. Humilis sane dicitur Deus, ubi praerogativam propriae divinitatis inclinans cruci suum corpus affigi, mundo ipso lugente, permisit; et potens est homo in Deo suo, cum verbi ejus imperio infirmitates discendunt, sanitates languentibus redeunt, immundi fugiunt spiritus, et angeli obsequuntur. Itaque cum novi hominis hujus sit tanta potentia, debemus advertere quia omnis illa Dei humilitas dignationis est pietas, non deletio potestatis. Per hoc nimirum sacratissimum incarnationis mysterium, ita in unum Dominum unamque personam caro convenit et Verbum, ut et Deus putaretur natus e femina, et homo credatur venisse de coelo, secundum quod ait Salvator, dicens: Nemo ascendit in coelum, nisi qui descendit de coelo, Filius hominis, qui in coelo est (Joan. III). Quaeso nunc quomodo ante passionem suam Christus, cum necdum glorificatus properasset ad Patrem, in coelo esse dixit, ascendisse etiam, vel descendisse de coelo? Quomodo, fratres, nisi quia erat filius hominis qui Filius Dei? Nec possumus seorsum aut hominem sine Deo, aut Deum sine homine confiteri. Nonne videtur coelum transcendisse homo, quando in utero virginis unitus est Dei Verbo? Et tunc 512 descendisse de coelo, quando nihil sibi de genuina majestate sua vindicans, hominem suum poenali tradidit passioni? Atque ideo in coelo erat Christus, cum potestate coelesti miranda faciebat; erat nihilominus et in terris, cum mitis et humilis terrenas per impios pateretur injurias. Inde etiam erat, quod dum inter concertantes Judaeos de ipso Domino populorum ferveret diversa sententia, alter illum despiciebat ut hominem, alter mirabatur ut Deum. Inde erat ut alii illum crucifigerent, alii adorarent; sicut et latrones illi pariter crucifixi, unus illum tanquam consortem supplicii, ut perfidus increpabat, alter ut Deum sentiens precabatur. Et ideo, fratres, quia erat tunc simul in Christo et regnantis dominatio, et ministerium servientis. Nam cum in forma Dei esset, ut docet Paulus apostolus, formam induit servitutis. Erat revera in forma Dei Christus, cum aquam in vina vertendo creaturarum se esse dominum revelabat. In forma Dei erat, cum praecepto ipsius de obsessis corporibus ac vetustis e sedibus reclamantes daemones pellebantur. Erat in Dei forma, cum mediis in fluctibus unda solidata, nec tamen sine timore, venerandis ejus vestigiis serviebat. In forma autem servi erat, cum itineris fatigatione lassatus velut requiescens super os putei sedebat. Formam servi agebat, cum in eum insultantes impii sordidissimi oris sui sputamenta projicerent. Servi formam susceperat, cum faciem suam, quam intueri credentibus pavori erat, a palmis et ictibus ludentium non vertit, et quod his qui vere sunt servi perpeti erat turpissimum, etiam scapulas suas, quibus nostra venerat peccata portare, verberantium manibus inclinavit. Quasi servus utique erat, cum salutare ipsius caput inimicorum contexta manibus spinea corona foedabat. Itaque, fratres, cum unus idemque Dei Filius mira fecerit, flenda pertulerit, unus idemque erat, et servus, et dominus. Totum enim ut dominus poterat, et totum patiebatur ut servus. Sed jam videamus quibus potissimum virtutibus quibusque gradibus ille, qui servus erat, Deum se esse suis discipulis confirmavit. Primo omnium fidelissimi centurionis necessarium famulum, cum lethali urgeretur incommodo, rogatus ab ejus domino, absens absentem, ut vere Deus, missa sanitate, curavit, et aegrotum illum, quem paulo longius decumbentem 513 corporaliter non videbat, deitatis suae oculo visitavit. Denique miserandae viduae unicum filium, cum jam sepeliendus lecto portaretur ad tumulum, jussione vivificantis imperii suscitatum, vitae simul ac matri, medias inter turbas, et morte ipsa teste, restituit. Post haec, sacerdotum principe pro salute filiae suae supplicante, ipse qui vitam nascenti dederat, defunctae puellae animam proprium induxit in corpus. Ac ne de miraculis recentioris obitus apud impios colludii remaneret ulla suspicio, et putarentur non esse mortui tam velociter suscitati, ad beati Lazari pergitur sepulturam, qui quatriduanus, et fetidus, vinculis insuper, ut moris est, colligatus, 514 ad praeceptum Christi vocantis exsiliens, factus est continuo Domino suo in colloquio particeps, et in mensae societate conviva. Quae omnia facta sunt idcirco, carissimi, ut nemo penitus de ejus reditu ab inferis disputaret, qui probabatur tanta gloria suscitasse defunctos. Et ideo credamus Domino Deo nostro tam stupenda mirabilia facienti. Amemus eum tam magna nobis beneficia conferentem, suscitantem mortuos. Veneremur ab inferis resurgentem; colamus, adoremus etiam ad Patris dextram considentem, atque omni devotione vivorum mortuorumque venturo judici serviamus, qui cum Patre et Spiritu sancto, etc.
SERMO XLIV. De Ascensione Domini I. ADMONITIO. Hujus item sermonis auctorem esse Maximum non stylus modo, verum etiam codicum auctoritas ostendit. Atque id quidem ultro concedit Muratorius una fretus fide codicis Ambrosiani. Nos vetera monumenta versantes Ambrosiano consonare comperimus cod. Taurinensem, in quo idem sermo inter Maximianos est De Ascensione Domini sermo XI, et cod. Casinensem 102, pag. 70.
ARGUMENTUM.-- Elevatio Christi ad coelos, qua captivam duxit captivitatem, id est justos a tartarea liberatos potestate, secum cohaeredes fecit coelestis regni, magna nos debet afficere voluptate, cum et Dominum ad aeternam remeasse gloriam intueamur, et nos de ea bene sperare jubeamur.
Religiosis admodum gaudiis devotaque laetitia, fratres carissimi, hodierni mysterii nobis est celebranda festivitas, quia Christus Dominus noster, cui inter primordia congressionis suae tentator ille dicebat: Si Filius Dei es, dic ut lapides isti panes fiant (Matth. IV), coelum hodie penetrans omnem credentem vivi lapidis confirmat munimine, et coelestis panis refectione vivificat; et totius doli artifex explorabat, dicens: Si Filius Dei es, mitte te deorsum; non solum deorsum non corruit, sed sumptis aeternae gloriae pennis victor aemuli sui volavit ad coelum: Ascendit enim, sicut scriptum est, super cherubim, et volavit: volavit super pennas ventorum (Psal. XVII). Et cui tunc diabolus, si ab eo esset adoratus, regna et potestates saeculi promittebat, spreta vanitate tentantis, dominatum mundi et sempiternum coeli accepit imperium, ut ipse ait: Omnia mihi tradita sunt a Patre meo in coelo et in terra (Matth. XI). Nec immerito beatissimo remuneratus est regno, qui legitimi regis animum gerens tyrannica promissa despexit. Magnis igitur approbatis, incomprehensisque miraculis, mysteria nobis Christi virtutesque succrescunt. Nam quem maternus uterus in usum praesentis vitae humana per incrementa produxit, ingenito confoederatus Patri dexterae ejus perpetuus dominator assedit; et quem terris persequentum vox impia blasphemat, obsequentium nunc angelorum laudatio indefessa concelebrat; sicut scriptum est: Laudatio ejus manet in saeculum saeculi (Psal CXX). Laetemur itaque, fratres, et exsultemus in Domino, quia hodie coeli alta transcendens ad paternae sedis incogitabilem majestatem Christus ascendit, et hominem, quem invidia malignantis inimici prima illa paradisi habitatione depulsum projectumque in hanc mundi labem fecerat esse peregrinum, angelica in patria collocavit, et paradisi exsulem, civem coelestium fecit. Propter quod, carissimi, immensa nobis est gratulatione laetandum, quia quos tentator elisit, Salvator erexit, et quos peccatum diaboli vinxerat, Christi gratia liberavit; sicut ait beatissimus Paulus apostolus: Ubi abundavit peccatum, superabundavit et gratia (Rom. V). Vere superabundans gratia, quae deleto homini mortem transfudit ad vitam, et poenam vertit in praemium. Nam quod revera potest majus esse praemium peccatori, quam quod ejus causa Unigenitus Dei induit carnem, crucem 515 pertulit, sepulturam dignatus est, inferna non horruit, damnatoque ipso auctore delicti, susceptum hominem portavit in coelum? Intendite itaque, dilectissimi, quia plus profuit homini culpa quam nocuit; nam qui praevaricationis humiliatus lege captiva diabolico jugo colla subjecerat, omnia tyrannicae captivitatis vincula a Dei Filio captus evasit. Sicut ait de ipso Domino Redemptore nostro venerandus David: Ascendens in altum captivam duxit captivitatem, dedit dona hominibus. Quid ergo prodest nobis si captivitatem nostram captivam sursum Dominus duxit, et quod captum a diabolo erat, non sineret esse captivum? Per omnia nobis prodest, carissimi, et inaestimabiliter prodest, quia in captura diaboli dura est servitus, et beata in Christi captivitate libertas. Nec dubium, quia omnis captus a diabolo, traditus inferni tenebris semper in luctu est, et in lumine coelestis regni Christi captivus exsultat. Ait ergo beatus David: Captivam duxit captivitatem, 516 dedit dona hominibus. Videte et advertite, quam nos expediat Christi esse captivos, qui captis suis non solum aeternam tribuit libertatem, sed et ineffabilia coelestium munerum dona largitur. Ideoque alio in loco patriarcha decantat: Converte, Domine, captivitatem nostram, sicut torrens in austrum (Psal. CXXV). Converte, ait, non averte, id est praesta, Domine, ut qui jam dudum capti a diabolo sumus, tui tandem mereamur esse captivi. Scimus enim quia diabolo esse subjectum peramara conditio est et inexpleta, tibi, Domine, servire jucunditas. Nec ambiguum hoc, fratres, quia ipse Dominus ait: Jugum meum suave est, et onus meum leve (Matth. XI). Idcirco disrumpentes infidelitatis vincula, et projicientes a cervicibus nostris jugum diaboli, omni cum devotione colla nostra dominico subdamus imperio, quia magnam credentibus confert Evangelii jugum et Christi captivitas suavitatem. Qui cum Patre et Spiritu sancto, etc.
SERMO XLV. De eadem ascensione Domini II. ADMONITIO. Praemittitur hic sermo superiori in codice Taurinensi, in quo est decimus eorum qui De ascensione in scribuntur. Nos seriem Muratorianam sequi maluimus, ut quae codici Ambrosiano, e quo idem descriptus fuit sermo, plane respondeat.
ARGUMENTUM.-- Sicut de coelo venisse Redemptorem credendum est, ita eadem fides nos persuadet eum ad coelum remigrasse. Magni faciendus est reditus Domini ad sedem gloriae; et valde etiam nos consolatur parta felicitas, quod inter coelestes incolas Christus hominem cooptaverit.
Hodierni diei festivitatem, fratres carissimi, mysterium nobis dominicae Ascensionis instituit, ut Unigenitum Dei, quem pro redemptione omnium ad terras venisse gaudemus, pro aeternitate nostra coelum laetemur ingressum: nam haec est veritas fidei salutaris, ut cujus passionem credimus, gloriam non negemus. Nec magni sane miraculi res est, quod ad coelum redit qui venit e coelo, sed quod hominem, quem suscepit e terra, pervexit ad Patrem. Ait beatissimus David: Laetentur coeli et exsultet terra (Psal. XCV); quod eum de sacramento Christi cecinisse non dubium est: nam exsultat terra, quae regnare suum videt in coelestibus Redemptorem; laetatur coelum, quia et Deum suum, quem habuit, non amisit, et hominem, quem non habebat, accepit. Gaudet terra Filium Dei descendisse de coelo, sed non minus exsultat coelum Filium hominis ascendisse de terra. Sedit, inquit, ad dexteram Patris. Quam necessarium erat, carissimi, ut caro hominis, quae jamdiu erat peccato dominante captiva, illic vivendi acciperet libertatem, quo culpa transire non possit! Ascendit ergo ad Patrem Salvator, ut et ipse debito potiretur imperio, et nobis aeternitatis 517 promissae spes integra permaneret. Nec dubitandum, fratres, de hoc Domini, quem praedicamus, ascensu. Nam si Elias quondam Dei famulus ob castitatis et fidei merita curru flammeo et equis igneis usque ad coelum est elevatus, cur non tota devotione credamus Christum nostrum coelos supergredi potuisse, qui sempiterni Patris et Verbum est et voluntas? De hoc nempe dictum est per Spiritum sanctum: Regna terrae, psallite Domino, qui ascendit super coelos coelorum ad orientem (Psal. CII); et iterum: Dominus in coelo paravit sedem suam, 518 et regnum ejus omnibus dominabitur (Psal. CII, 19); et alibi: Dominus ascendit super coelos, et tonat. Aut quomodo poterat non in coelum recipi, qui humanum genus vocabat ad coelum? Exsultemus itaque, dilectissimi, et laetemur, quia ibi esse nostrum novimus Redemptorem, unde cuncta et prospicere possit et regere, et quia illic ereptum ab inferis hominem collocavit, ubi non arbor scientiae boni et mali mortifera poma praetendat, sed salutaris ac simplicis bonitatis inhabitat plenitudo.
SERMO XLVI. De eadem ascensione Domini III. ADMONITIO. Et styli ratio, et codicum veterum, Taurinensis cumprimis, auctoritas effecit ut, Muratorio assensus, hunc etiam sermonem S. antistiti Taurinensi attribuendum esse judicarem. Est vero is in eodem Taurinensi codice inter S. Maximi sermones De ascensione sermo XIII, quem quidem ex Ambrosiano codice expressum transtulit idem Muratorius in IV tomum Anecdot.
ARGUMENTUM.-- Gloriosa Domini ascensio novam laetitiae rationem suppeditat. David vaticinatus est Christum coelicas inter virtutes recipiendum. Verba prophetica, aliaque Scripturae loca doctis commentariis illustrantur.
Quantus et quam investigabilis sit in operibus suis Unigenitus omnipotens Dei ineffabilium mysteriorum ejus magnitudo declarat, qui, suscepto adversus mundi principem praelio, pugnando in homine et vincendo per hominem incolam coeli terraeque dominum fecit. Qui etiam corpus illud humilitatis nostrae, quod fragili sumpsit e femina, variis persequentum objecit injuriis, cruci etiam permisit affigi, elevatis aeternalibus portis secum, et in se hodie evexit ad Patrem. Denique beato David instruente cognovimus, colloquentibus inter se virtutibus coeli, haec praedicta mortalibus. Ait enim: Tollite portas principes vestri, et elevamini, portae aeternales, et introibit Rex gloriae (Psal. XXIII). Recte, carissimi, aeternales elevatae sunt portae, quia gloriosissimo Regi et aeternitatis Domino mirabilis ad superna parabatur ingressus. Annuntiatur ergo per patriarcham eumdemque prophetam elevatas aeternales portas, ut advertamus praeeunte illuc Christo, coelum jam patere mortalibus. Patebunt, dilectissimi, portae illae fidelibus, et semper patebunt, quas, devicta morte triumphatoque diabolo, ad Patrem pergens praevius Salvator aperuit. Mirantibus autem et percunctantibus quis esset iste Rex gloriae, ita protinus respondetur: Dominus fortis et potens, Dominus potens in praelio (Psal. XXIII). Ideo ergo potens, quia fortis. Et ita revera est praedicanda potentia, quae non alienis fulta virtutibus, sed sua sibi per omnia potestate subsistit; quae a Domino et Redemptore nostro non ambitione praesumpta est, non munerum redempta commercio, non ulla adulatione quaesita, sed perfecta et simplici virtute possessa. Nam quod Patri obediens fuit usque ad mortem crucis, sicut ait Apostolus: Dedit illi nomen quod est super omne nomen, ut in nomine Jesu omne genu flectatur coelestium, terrestrium et infernorum (Philip. II). Hic enim cum dicit: Dominus fortis et potens, non gemina Christi a Patre potentia, sed invicta novi hominis fortitudo laudatur. Neque vero magnum erat, fortem dici illum, per quem creata sunt omnia, et qui omnipotens ab Omnipotente processit. Fortis ergo et potens in praelio 519 Dominus. Fortis, non quia inimicos suos potenter occidit, sed quia pro nobis patienter occisus est. Potens, quia inter opprobria et supplicia passionum tantae sibi virtutis conscius ut ministerium redemptionis impleret, suam noluit ostentare potentiam. Cum enim in forma Dei esset, non rapinam arbitratus est esse se aequalem Deo, sed semetipsum exinanivit, formam servi suscipiens (Philip. II). Fortis itaque potens est et gloriosus. Fortis, dum a diabolo in congressione non vincitur. Potens, dum subjugaturus mortem inferni claustra disrupit. Gloriosus, dum immaculato sanguine suo captivitatis nostrae, chirographo ex lege deleto, ad sedem paternae gloriae cunctis coelorum virtutibus adorandum ascendit. Quae igitur est hujus profunditas sacramenti, quam imperscrutabile divinae operationis arcanum, quod is qui ante saecula prodivit a 520 Patre, ille, qui in fine temporum processit ex femina, unus factus est Deus? Atque hoc ideo, ut cum esset Unigenitus indivisus a Patre haberet homo in Unigenito Dei paterna cum immortalitate consortium. Propter quod, fratres, sic Dominum ascendisse confiteamur in coelo, ut non nos sine eodem relictos esse credamus, quia ipse sub momento ascensionis suae ait apostolis: Ecce ego vobiscum sum omnibus diebus in consummationem saeculi (Matth. XXVIII). Nam qui ita descendit a Patre, ut apud Patrem inseparabilis remaneret, sic nimirum de terris ascendit ad coelum, ut non relinqueret mundum. Est enim haec omnipotentia Deo nostro, est hujusmodi ejus et tam indefinita potestas, ut eum pro immensitate sui omnis ubique habeat creatura praesentem. Cui honor et gloria in saecula saeculorum. Amen.
SERMO XLVII. De eadem ascensione Domini IV. ADMONITIO. Nunc primum hic sermo in lucem prodit, quem e vetustissimo codice monasterii de Appannis descripsimus. Est autem tam similis oratione ac stylo Maximi sermonibus reliquis, nihil ut optari possit similius.
ARGUMENTUM.-- In triumpho Christi ascendentis in coelum, non tam spectanda est ejus humanitatis coelestis regni aeterna possessio, quam comparata nobis ejusdem beatitatis haereditas. Hic totius dispensationis divinae est finis, ad quem omnes conatus nostri sunt dirigendi.
Discessurus e regione ista umbrae mortis Dominus noster Jesus Christus, ut suos, quos antea in fide dilectissimos erudierat apostolos, de necessaria sui absentia solaretur, Spiritum sanctum, cui cum ipso et Patre unum atque idem velle est ( Desunt in originali quindecim lineae consumptis litteris. ) De spoliatione sua dolet cum suo principe tartarus, de sui autem damni restauratione laetatur universus coelestis exercitus. Hodie caro, quam in terris Spiritus sancti operante virtute a Virgine matre assumpserat, ad Patris dexteram est collocata, eidemque omnium coelestium spirituum sunt curvatae naturae. Hodie nova illa via de qua olim dicebat Apostolus, nobis est initiata, quia per beatissimam illam Christi carnem aeternus ille coeli aditus, per quem nulla prius caro transierat, nobis est deseratus. Hodie ille liber quem nemo nisi Agnus potuit aperire, est reseratus; quoniam in illius morte ejusdem sunt libri revelata sacramenta; et ea quae in lege et prophetis de eo scripta inveniuntur, consummata dispensatione majestatis ejus, hodierna die completa sunt. Descendit primo Christus ut nostrae consors fieret naturae; ascendit nunc, ut suae nos comparticipes efficeret gloriae. Descendens mirabili conversatione visibilis miraculis laetavit infantes. Ascendens dedit dona hominibus, quibus in fide eruditi, atque in virile robur educati temporalem ipsius visionem jam non ultra appeterent; sed quo eos ipse praecesserat tota cum animi contentione illum sequi studerent. Ergo cum temporali ejusdem viduati simus praesentia ad aeter nam ejusdem visionem tota intentione festinemus, eidemque cum Psalmista dicamus: Tibi dixit cor meum, quaesivi vultum tuum, vultum, Domine, requiram; ne avertas faciem tuam a me (Psal. XXVI, 8). Neque enim tota humanitatis Christi sanctissima dispensatio aliud intendit, aliud exigit, nisi ut ad superna nos dirigat, quatenus expleto mortalitatis nostrae tempore ad sui manifestam 521 nos perducat visionem, atque aeterna vultus sui gloria nos satiet; testante Apostolo: Videbimus eum tunc sicuti est (I Cor. XIII); atque, ut Psalmista ait: Satiabor cum apparuerit gloria tua (Psal. XVI); illisque in aeternum fruemur bonis, quae oculus non vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis ascendit, quae praeparavit Deus diligentibus se (I Cor. II). Quae quidem bona, quantum in aenigmate poterat, David ille sanctus admirando intuebatur, cum diceret: Quid mihi est in coelo, et a te quid volui super terram (Psal. LXXII)? Nam coelestis gloriae magnitudinem nec dicendo explicare, nec cogitando sufficiebat comprehendere. Haec igitur non tantum esuriamus, eademque sitiamus, quoniam ad hoc pontifex summus pro nobis praecursor sancta sanctorum ascendit, atque ad dexteram Patris sui sedet, ut membrorum suorum exemplo spem nostram confirmaret, eo secuturam esse aliquando universi gregis humilitatem, quo suum credit praecessisse pastorem. Sic enim ipse etiam Dominus promisit apostolis 522 suis, dicens: Ubi fuerit corpus, ibi congregabuntur et aquilae (Matth. XIV). Aquilas enim sanctas vocat, qui cupiunt dissolvi et esse cum Christo. Illa enim aquilarum fertur esse natura, ut cum ultra maris undas odoratu suo cadavera sentiunt, eo celeri volatu se conferant ad suam esuriem saturandam. Haec autem aquilarum esuries desiderium sanctarum significat animarum, quo caput suum extra mundi turbines jam in summa quiete constitutum fidei naribus sentientes, dulcissimae spei volatu praesentiae conditoris sui vellent assistere, ejusdemque vultus satietate gaudere. Patris sui dextra regnare credamus, atque ad eum quasi geminis virtutum alis, caritate et spe, semper tendamus. Ut vero cum eo et nos quoque aeternam possimus regnare vitam, nos. ( Desunt in originali quinque lineae. ) Ut a cunctis vitiis emundati, habitaculum Dei, qui semper in nobis maneat effici mereamur. Explicit.
SERMO XLVIII. De Pentecoste I. ADMONITIO. Sequuntur de Pentecoste sermones octo, quorum priores sex ex codice Ambrosiano descripsit vulgavitque Muratorius; septimum autem et octavum nondum editos ex codice olim abbatiae Sancti Dalmatii exscriptos damus. Hi omnes in laudatis codicibus sancti Maximi ornantur nomine, cujus et dicendi copiam, et stylum cognoscere quisque potest. Sed hic primus legitur etiam in codice Taurinensi, de Pentecoste XVIII.
ARGUMENTUM.-- Spiritus sancti divinitatem praecipue probandam assumit S. Maximus; ad quem finem ut viam sibi aperiat, meminit eum in omnibus reparationis nostrae mysteriis suis supernis muneribus adfuisse. Cumque certum sit in divinis omnia ab uno fonte proficisci, ubi communia sunt munera, commutis etiam debet esse natura, ac proinde voluntas et beneficentia. Neque discrepantiam aut disparitatem diversa gratiarum genera inducunt, cum unus et idem sit omnium largitor Deus.
Quanta sit omnipotentis Dei cura de salute mortalium, ipsa solemnitatum nostrarum frequentissima sacramenta declarant. Nam primo omnium, ut in coelestem gloriam natura transire possit humana, mortalis hominis corpus substantia divina suscepit, atque ut in hanc tantam beatitudinem mystici nos lavacri gratia praepararet, totius fluenta mundi suo Dominus baptismate consecravit, et benedictio sacri corporis ejus cunctis ubique aquis regenerandi tribuit potestatem. Denique ut diabolum ipsum nostrae salutis, suaeque voluntatis inimicum justus Dominus, justo certamine triumpharet, crucifigi se ab eo, sua, Patrisque sui voluntate permisit, ut immaculati passio fieret damnatio persequentium. Moriendo etiam Christus sese mortalibus adaequavit, ut superata morte vitam mortalium repararet. Coeli nihilominus alta conscendit, ut spem credentium, quam blanda promissione nutriverat, mirabilis ascensus sui praemisso confirmaret exemplo. Sed quia haec omnia specialiter quodammodo per Unigenitum Dei munera nobis delata videbantur, Spiritus quoque sanctus, cujus hodie salutarem celebramus adventum, ut ejusdem se, qua Dei Filius erat, voluntatis ac deitatis ostenderet, redemptos Christi sanguine majestatis suae virtute supplevit, ut qui in utero beatae Mariae corpus novi hominis, salva ejus virginitate, formaverat, apostolorum quoque ejus et corda coelesti vigore firmaret, et linguas novo ditaret eloquio, quatenus idem Spiritus, 523 qui redemptioni omnium Christum femineo mirabiliter a ventre produxerat, praestita varietate linguarum, cunctis eum gentibus per apostolos praedicaret. Quis non advertat, carissimi, Unigenito Dei et Spiritui sancto concordem in omnibus voluntatem, quandoquidem, quos Christus elegit in terris, Spiritus visitaret e coelo? Et ideo quorum unam videmus in apostolis gratiam, unam necesse est credamus et in deitate virtutem. Sic revera apostolorum pectora Paracletus adimplebat, ut et Christi praesentia non deesset; nam quorum indivisa sunt munera, est utique inseparata divinitas. Quod vero ingreditur Spiritus in quos habitat Christus, non eis ad deitatis crescit augmentum, sed ad fidem proficit unitatis. Potuit nimirum Dei Filius, qui creaverat usum loquendi, discipulis suis diversitatem dare linguarum, sed reservata virtus est, per quem verus esse Deus etiam Spiritus probaretur. Haec namque est, ut credimus, incomprehensae dispensatio Trinitatis, ut cum omnia simul Pater, et Filius, et Spiritus sanctus ejusdem deitatis effectu inseparabiliter operentur, quaedam tamen specialiter a singulis tribuantur. Nam pro remedio vitae nostrae Pater nobis largitus est Filium, Filius regenerationis praestitit gratiam, virtutem Spiritus ministravit; sicut doctrina patriarchae psallentis annuntiat, cum dicit: Verbo Domini coeli firmati sunt, et Spiritu oris ejus omnis virtus eorum (Psal. XXXII). Quam necessarie autem dedit apostolis Spiritus scire gentium linguas, ut veritatem salutaris fidei omnis per eos posset audire gentilitas. Sed quod praestat Spiritus, praestat et Pater, qui totum cum Patre habet, qui totus semper a Patre procedit. Et quod praestat cum Patre Spiritus, praestat et Filius, quoniam de eodem Patre natus est Filius, a quo procedit et Spiritus. Ait enim Christus: Omnia quae habet Pater mea sunt (Joan. XVI). Si omnia quae habet Pater Filii sunt, ergo et quod Spiritus habet cum Patre et Filio commune est. Et ideo quorum in nomine nulla divisio est, una eorum in omni operatione et voluntas credenda est et potestas. Sic igitur in suis fidelibus coelestia Trinitas peragit sacramenta, ut quamvis discreta videatur operatio, indiscretum tamen probetur imperium. Una itaque Filio ac Spiritui 524 sancto cum Patre est deitas, qua sicut de Deo nasci non potuit nisi Deus, ita dubium non est esse Deum qui procedit a Deo. Qualiter autem ab uno eodemque Patre et Filius, qui erat, natus sit, et Spiritus, qui natus non est, procedat, ipsi soli Divinitati notum est, quae ut est sola, se novit. Nemo enim, sicut lectum est, novit Patrem, nisi Filius (Luc. X). Quod ergo novit Filius, novit et Spiritus, cui cum Filio et Patre unum nomen, ac una est deitas. Qui, ut ait apostolus Paulus, scrutatur altitudines Dei (I Cor. II). Scrutari autem dicitur Spiritus altitudines Dei, non ut ipse quasi occulta sibi ac abdita rimari videatur in altero, sed ut advertas inscrutabilia tibi esse quae Dei sunt. Perspice itaque, frater, profunda Patris, nisi Filium, qui de ipso est, et Spiritum, qui ab ipso est, scire neminem posse. Nec coneris intendere quod nulli est videre concessum. Credere enim sibi id, quod est, justum est; non hoc ipsum, quod est, qualiter est, investigare permissum. Acceperunt ergo apostoli per Spiritum sanctum diversitatem linguarum; sed unus Deus est, quem loquuntur. Et ob hoc coeperunt varietatem linguarum, ut diversitas Gentium sermone multimodo fidei disceret unitatem. Denique ut lectum est, disserente beatissimo Petro, tria millia hominum crediderunt (Act. IV). Nec incredibile sit hoc nobis, quia idem Spiritus et apostolorum erudiebat linguas, ut credenda loquerentur; et ut praedicantibus apostolis crederetur, audientium pectora idem Spiritus praeparabat. Qui dabat loquentibus sensum, praestabat audientibus intellectum, ut non dubitatur unius esse virtus in ore loquentium, et in corde credentium. In his, carissimi, opus quidem visibile, sed invisibilis operator; manifestus virtutis effectus, sed efficientis occulta majestas. Rectissime igitur victoriam fidemque Christi Spiritus annuntiat, qui adventum ejus promiserat per prophetas, qui eum virgineo in utero, qui baptismo ejus cum testimonio paternae vocis adfuit in columba. Credentes itaque Patrem, et Filium, et Spiritum sanctum unius semper esse voluntatis, et operis vinculo etiam Christianae pacis uniti in praecepta divina vitae nostrae semitas dirigamus, ut plenitudinem gratiae Dei ac visitationem Spiritus sancti sanitate fidei et actuum nostrorum conversatione mereamur, etc.
SERMO XLIX. De Pentecoste II. ADMONITIO. 525 In codice Taurinensi hic sermo inter homilias sancti Maximi 20 numeratur, editusque ex codice Ambrosiano a Mabillonio et Muratorio locis supra indicatis fuit.
ARGUMENTUM.-- Sancti Paracleti divinitatem iterum probat Maximus, quod ipse venerit testis et annuntiator hominibus gloriae Christi apud Patrem. Nemo enim, ait S. episcopus, divinum aperire poterat secretum, nisi qui particeps Divinitatis descendisset de coelo. Deinde docet mansurum Spiritum sanctum in cordibus pacem et concordiam diligentibus.
Post festivitatem dominicae Ascensionis, fratres carissimi, sancta Pentecostis hodie mysteria celebramus, ut sicut laetati sumus coelum pro nobis ascendisse hominem, ita nunc exsultemus nostri causa Spiritum sanctum descendisse de coelo. Perrexit Christus ad Patrem, Paracletus venit a Patre, ut non ambigamus omnia nobis salutis aeternae munera omnipotentis Patris dispositione et voluntate conferri, a quo Spiritus venit, et ad quem Filius vadit. Ascendit ergo in coelum novus homo, ut per ejus gratiam venire ad terras Spiritus dignaretur. Venit e coelo Spiritus sanctus, ut regnare cum Patre Christum mortalibus nuntiaret. Nam quis alius habitantibus terram divinum poterat aperire secretum, nisi particeps Divinitatis venisset e coelo? Lectum itaque est, ut audistis: Et dum complerentur dies Pentecostis, erant omnes unanimes simul in eodem loco (Act. II). Et post pauca ait: Repleti sunt omnes Spiritu sancto, et coeperunt loqui variis linguis, prout Spiritus dabat eloqui eis. Erant ergo unanimes apostoli, et repleti sunt Spiritu sancto. Ad unanimes venit, concordes visitat, pacificos muneratur, et libenter venerabilium apostolorum 526 replevit corda, quorum jam pectora auctor et magister Christus habitabat: Seditque, ut audivimus, Spiritus sanctus supra unumquemque eorum (Act. II). Advertite, carissimi, quia pacificorum pectus sedes est Dei, ut ait beatus David: et factus est in pace locus ejus. Nec dubitandum apostolos invicem erga se unanimitatis gratiam custodisse, quibus transiturus ad Patrem praedixerat Christus: In hoc cognoscent omnes quia discipuli mei eritis, si dilectionem habueritis ad invicem (Joan. XIII). Et iterum: Pacem meam do vobis, pacem meam relinquo vobis. Non est ergo mirum si in pectoribus apostolorum dilectio mutua et pax Christi Spiritum sanctum delectabat. Legimus etiam in Evangelio Salvatorem dixisse discipulis suis: Ego rogabo Patrem, et alium Paracletum dabit vobis (Joan. XIV). Et iterum ait: Nam si ego non abiero, Paracletus non veniet ad vos; si autem abiero, mittam illum ad vos. Quis itaque poterit impune non credere, vel sanctum Spiritum esse Deum, qui per Dei Filium praedictus advenit, vel Christum Dominum, cujus salutare promissum Pater sempiternus implevit? Magnum hoc, fratres, incomprehensumque est sacramentum, cum de terris ad coelum vadit homo, qui Deum nobis ad terras mittat e coelo. Et est revera haec pax, et consonantia Deitatis, ut et Christus annuntiante Spiritu nasceretur, et Spiritus Christo promittente descenderet. Invicem se loquuntur, invicem se mittunt, invicem sibi obediunt, quia non est in eis aut velle, aut posse diversum, et unum semper cum Patre agunt pro mortalium aeternitate mysterium. Expedit, ait, vobis, ut ego vadam (Joan. XVI). Quam mirabile hoc nostrae salutis 527 est munus! ut sicut expedit vobis Christum venire de coelo, ita illum expedierit et redire. Expedivit illum venire, ut suum pro nobis sanguinem daret; expedivit nihilominus et redire, ut suum nobis Spiritum largiretur. Repleti sunt ergo, ut lectum est, Spiritu sancto, et coeperunt loqui variis linguis, prout Spiritus dabat eloqui illis (Act. II). Varietas ista linguarum Divinitatis annuntiat unitatem. Diversus quidem et multiplex sermo prodibat a singulis, sed unus in omnibus loquebatur. 528 Sonat Hebraeus linguam quam ante non didicit, ut possit fidem, quam ignorabat, audire gentilis. Nec mirum, carissimi, si apostolis suis Christus per Spiritum sanctum linguarum notitiam dedit, qui claudis gressum, caecis oculos, mutis potuit reparare sermonem. Et ideo, fratres, non dubitemus de his, sed tota cum devotione credamus, quia et Deo omnia sunt possibilia, et necesse erat ut novam fidem nova loquendi miracula confirmarent.
SERMO L. De Pentecoste III. ADMONITIO. Exstat is sermo non modo in Ambrosiano codice, sed etiam in Taurinensi, in quo homilia 21 habetur numero
ARGUMENTUM.-- Patris aeterni clementiam merito effert Maximus, quod cum ei parum visum fuisset, dedisse hominibus Filium redemptorem, etiam Spiritum ejus in illorum corda effudit, supernisque muneribus cumulavit. Linguarum donum datum apostolis, novae legis praeconibus eleganti oratione prosequitur.
Manifestum est, fratres, cunctisque perspicuum, quanta omnipotenti Deo Patri de universis sit cura mortalibus, cui parum fuit unicum morti Filium tradidisse pro nobis, nisi in corde fidelium suorum etiam munerum plenitudinem effudisset, sicut dictum est a Domino per Prophetam: In novissimis diebus super servos et ancillas meas effundam de Spiritu meo, et dabo prodigia in coelo sursum, et signa in terra deorsum. Sol convertetur in tenebras, et luna in sanguinem (Joel. II). Dat profecto Dominus prodigia in coelo, cum in nativitate Christi nova Chaldaeorum oculis stella praefulget, et in passione ejus repentina obscuritate fuscatus sol meridianus occumbit. Dat signa in terra, cum ipsa terra inconsuetis motibus contremiscit, cum rupta in partes saxa dissiliunt, cum etiam sepulcra refundunt luci corpora defunctorum. Sol, inquit, convertetur in tenebras, et luna in sanguinem. Quid aliud est, carissimi, si spiritualia contemplemur, converti in tenebras solem, nisi cum Christus transit in mortem; aut converti in sanguinem lunam, nisi cum sancta Ecclesia pro confessione Christi sui variis passionibus cruentatur? Traditur morti Christus, non ut in corruptione remaneat sepulturae, sed ut post inferi tenebras fulgentior elucescat. Vexatur Ecclesia manibus cruentorum, non ut inter supplicia poenasque deficiat, sed ut per multimodos victoriarum titulos in omnem pulchritudinem cruore triumphantium martyrum decoretur. Haec vero omnia agit et perficit una et eadem gratia concordantis Christi et Spiritus. Christus utique, qui servorum suorum pectora in omne patiendi desiderium spe perpetuae retributionis incendit. Spiritus nihilominus vigore virtutis divinae in contemptum mortis credentium corda confirmat. Et ideo postquam Dominus rediit victor ad Patrem, suumque se recepit in regnum, paterna secum gratia largiente, dedit apostolis suis Paracletum, quem promisit, ut fidem quam in eis ipse plantaverat, veniens desuper Spiritus custodiret. Descendit ergo in apostolos Spiritus, promittente Christo, ut appareat unam eorum esse in omnibus indissolubilem voluntatem. Quam congrue autem ipsa se Divinitas alterno testimonio humanis inserit sensibus, cum Christus praenuntiat Spiritum venturum esse de coelo, et regnare in coelo Christum Spiritus attestatur! Quis autem dubitet vocem esse verissimam, et ejus qui pergit ad coelum, et illius qui venit de coelo? Repleti itaque sunt hodie apostoli, ut lectum est, Spiritu sancto, et coeperunt loqui variis linguis, prout Spiritus dabat eloqui eis (Act. II). Illos nimirum replevit Spiritus, quorum corda adventui ejus sanguis et doctrina Christi purgaverat. Et haec prima fuit Spiritus advenientis utilitas, ut hi viri qui in salutem universarum gentium 529 fuerant ordinati sermone omnium loquerentur. Tantaque Paracleti gratia apostolorum et linguam replevit et pectus, ut nec virtus verbis eorum deesset, nec verba virtuti. Neque sane est aliud in divinis humanisque rebus, quod ita hominem faciat gloriosum, quam sancti sermonis perfectio, et coelestis fortitudinis plenitudo. Loquebantur ergo apostoli per unum Spiritum variis linguis, ut in unam Christi fidem gentium varietas conveniret. Unde dubium non est sanctum hunc Spiritum Deum esse cum Patre et Filio confitendum: nam quis haec alius ageret, nisi Deus, ut Romanus homo, Parthus quoque, et Medus, et Phrygius, omnisque barbarus linguam suam in Judaea peregrinus audiret, et vir Galilaeus arcana coeli non solum decore Graeci Romanique sermonis, sed etiam stridulo murmure, gementique conatu auribus barbaris loqueretur? Olim namque cum coelum ire contendens turrem sibi construeret humana praesumptio, nec contumax haberet conatus effectum, unius 530 sermonis consortium, immissa subito linguarum varietate, divisum est, ut dum alter alterum non intelligit colloquentem, omnis illa protinus impietatis fabrica solveretur. Nunc vero, ubi Deus homini ad coelum parat ascensum, praeconibus tantae gratiae cunctarum datur peritia linguarum, ne cujus gentis hominem tam magnum Dei possit latere promissum, sicut ante multa saecula prophetico sermone dictum est: Non sunt loquelae, neque sermones, quorum non audiantur voces eorum (Psal. XVIII). Unde manifestum est, carissimi, omnipotentis Dei Filium, qui universarum veritate linguarum aeternae salutis voluit mysterium praedicari, non unius tantum Judaei populi, sed omnium venisse hominum redemptorem. Et ideo, fratres, quia bonitas Christi nullum vult perire mortalium, ab omni nos impudicitia et iniquitate mundemur, ut in adjutorium vitae nostrae quoque benignissimus Dei Spiritus corda illuminare dignetur, etc.
SERMO LI. De Pentecoste IV. ADMONITIO. Non solum in codice Ambrosiano hic quartus de Pentecoste, et quintus qui sequitur, sed etiam in Taurinensi, De Pentecoste homilia XVIII et XXIII leguntur.
ARGUMENTUM.-- Etsi Unigeniti Dei et Spiritus sancti beneficia distincta esse videmus, eadem tamen est utriusque voluntas, unum propositum unumque consilium, ut Christus Spiritum repromittat hominibus, et Spiritus annuntiet Christum, ipsos Paracletus illustret quos Salvator elegit. Divino ergo cultu hunc Spiritum veneremur.
Quanta pro salute mortalium, fratres carissimi, omnipotenti cura sit Deo, quove dignationis affectu pericula miseratus humana, diabolicam vacuaverit potestatem, hinc plenissime et sine dubio possumus aestimare, quod et Filii sui sanguine ad fidem nos veritatis attraxit, et Spiritus sancti visitatione concessa, credentium corda firmaverit. Christus enim nos ad vitam redemit, erigit ad virtutem, ut gratiam quam Filio tradente suscepimus, Spiritu custodiente servemus. Videmus quidem, carissimi, Unigeniti Dei et Spiritus sancti sub dispensatione mysterii beneficia esse distincta, sed eamdem in utroque voluntatem atque unum pietatis advertimus sacramentum. Christus namque pro salute nostra de femina nascitur, sed hominem ipsum Spiritus cooperatur in Virgine, sicut dictum est ad beatam Mariam: Spiritus sanctus superveniet in te, et virtus Altissimi obumbrabit tibi (Luc. I). Baptizatur etiam pro nobis in Jordane Filius Dei, sed ad glorificandum ejus baptismum, adest de coelis Spiritus sanctus in columba. Usque adeo autem unum est illis propositum unumque consilium, ut et Christus Spiritum repromittat hominibus, et Spiritus annuntiet Christum, dicente Domino: Cum venerit Paraclitus, quem ego mitto vobis a Patre Spiritum veritatis, qui a Patre meo procedit, ille testabitur de me (Joan. XV). Alternis nimirum se invicem testimoniis praedicant, qui indiscreta se noverunt majestate regnare. Denique, ut manifestius cognoscamus nulla eos penitus divisione sejunctos, ipsos Paracletus visitat et illustrat, quos mysteriis suis 531 idoneos Salvator elegit. Pro omni quidem hominum genere Dominus Jesus pependit in cruce, sed non omnibus ejus illuxisset Evangelium, nisi Spiritus sancti dono, dum apostolis variarum linguarum scientiam tribuit, Dominica passio ad universarum gentium notitiam pervenisset. Parthi enim et Medi, vel Elamitae, et caeterae, sicut lectum est, nationes propriis apud Judaeam audiunt linguis Dei magnalia, et vitae suae remedia praedicari. Quis igitur haec, nisi vere omnipotens Deus, implere potuisset, ut ferae mentes religiosam discerent sanctitatem, et coelestem susciperet barbarus sermo doctrinam? 532 Divino ergo, fratres, cultu veneremur hunc Spiritum, cui plena regenerandi virtus, et peccata remittendi potestas est, sicut instruit Dominus discipulos suos, dicens: Ite, docete omnes gentes, baptizantes eas in nomine Patris et Filii, et Spiritus sancti (Matth. XVIII); et alibi: Accipite Spiritum sanctum: quorum remiseritis peccata, remissa sunt, et quorum retinueritis, detenta sunt (Joan. XX). Quis igitur tam demens hunc ambigat esse Deum, cui cum Patre et Filio inseparabilis gloria et nomen est indivisum, qui dominatione communi et peccantis superbiam punit, et humilitatem confitentis absolvit, etc.
SERMO LII. De Pentecoste V ARGUMENTUM.-- Spiritum Paractetum, qui Filium Dei pro redemptione mundi venturum repromisit, ipse Redemptor a Patre mittendum discipulis suis annuntiavit. Personarum est indiscreta majestas, sed distincta proprietas. Quis, nisi forte impius haereticus aut perfidus Judaeus, dubitet Spiritum sanctum esse Deum.
Ab initio saeculorum, fratres carissimi, per patriarchas ac prophetas Filium Dei pro mundi redemptione venturum sanctus nobis Spiritus repromisit: ipse enim illum suscepta novi hominis carne de Virgine nasciturum, injurias ab impiis, probra crucemque passurum, resurrectionem quoque ejus ab inferis ante multa annorum millia prophetavit. Quo completo, per Dominum nostrum Jesum Christum, perfectoque mysterio, apostolorum ejus corda mirifico majestatis suae illuminavit adventu, ut cujus humilitatem prius passionemque cecinerat, nunc triumphato diabolo et morte devicta, aeternam regni ejus gloriam praedicaret. Quem tamen Paracletum ipse Redemptor noster ante non multos dies venturum esse de coelis, et a Patre mittendum annuntiavit discipulis suis. Atque ita fit, ut dum Spiritus Christum unigenitum Dei Patris prophetat, et dum Christus a Patre venturum Spiritum repromittit, mutuaque invicem se attestatione praenuntiant unum esse, unum velle, et unum semper posse credantur. Hic est, carissimi, Spiritus sanctus qui secretioris operatione mysterii uterum Virginis coelesti fecunditate ditavit. Hic est Spiritus qui baptisma Christi Domini nostri, in specie columbae visus quidem a Joanne, sed tacitus visitavit, nec suam credidit necessariam vocem, tunc cum Pater ipse loqueretur e coelo, dicens: Tu es Filius meus dilectus, in quo bene complacui (Matth. XVII). Atque haec idcirco sanctarum Scripturarum testimoniis edocemur, et personarum nobis indiscreta quidem majestas, sed distincta proprietas reveletur. Nam quantum ad Deitatis pertinet unitatem, in Verbo Patris consensus est Spiritus, et in sermone Spiritus voluntas est Patris. Quis enim Spiritum sanctum, nisi forte aut impius haereticus, aut perfidus Judaeus, dubitet esse Deum, sine quo nec baptismatis perficitur sacramentum, nec remissio tribuitur peccatorum? Quis illum ita demens abnegat Deum, in quem blasphemasse ita est impium atque mortiferum, ut blasphemantis peccatum nulla venia subsequatur, pronuntiante Salvatore nostro ac dicente: Qui dixerit verbum in Filium hominis, remittetur ei; qui autem in Spiritum sanctum, non remittetur ei neque in hoc saeculo, neque in futuro (Matth. XII). Hic, inquam, Spiritus sanctus procedens a Patre, promissus a Filio, dona gloriae suae in apostolos Christi est dignatus infundere, ita ut passiones regnumque ejus omnium gentium sermone loquerentur. Hac profecto dignatione, ut quia omne hominum genus vocabatur ad vitam, dispensationem mysteriorum Dei totus ubique mundus audiret. Quanti illud, fratres, miraculi fuit, quod Hebraeus homo subito erumpens in verba non sua de magnalibus Dei instruebat Graecum, docebat Romanum, 533 alloquebatur Aegyptium, atque omnes barbaras nationes propriis earum linguis informabat ad fidem! Et ideo, carissimi, omnipotentis Dei misericordias imploremus, 534 ut et nos de Deo annuntiare quae digna sunt valeamus, et vos ea quae dicuntur audire et intelligere debita veneratione possitis, etc.
SERMO LIII De Pentecoste VI. ADMONITIO. Hic sermo postremus est in codice Taurinensi: De Pentecoste homilia XXVII. Ibi adnotatur 24, 25 et 26 homilias deesse. Nobis jucundissimum fuit, quotquot Muratorius ex codice Ambrosiano hausit publicavitquo sancti Maximi sermones, aliorum quoque codicum auctoritate eidem sancto episcopo Taurinensi a nobis adjudicatos fuisse.
ARGUMENTUM.-- De gratia bonitatis, quam nobis Deus creando vel regenerando tribuit. De conceptione nativitateque Christi. De virgine matre Maria, de ejus sponso Josepho. De Spiritu sancto. Hunc esse Deum, unamque esse Patris, et Filii, et Spiritus sancti voluntatem, sanctus Maximus dilucide copioseque ostendit.
Inaestimatae bonitatis est gratia, fratres carissimi, quam nobis omnipotens vel creando potenter tribuit, vel regenerando clementer indulsit. Creando namque praestitit ut, vivificato in homine pulvere operatione mirabili, nos omnes, qui non eramus, essemus; regenerando autem contulit ut ea quae prima nobis natura non dederat, nativitas secunda conferret: quae utique secunda nativitas per baptismatis sacramenta servos gignit in filios, et coelum fidelibus pollicetur. Nobilis quidem prima illa hominum creatura; haec vero subsequens non solum mysteriorum puritate nobilior, sed et beati Spiritus consecratione coelestis est. Illa nativitas peccata suscipit, ista deponit. Ibi nascendo morimur, hic vivimus moriendo. Denique, ut hanc Christus nobilitatem generi praestaret humano, servilis pro nobis partus indigna suscepit, et si conceptione dissimilis, simili tamen ratione nascendi. In quo quidem conceptu, quamvis Pater aeternus adfuerit, tamen neque Matri lex mutata est pariendi, neque nascenti puero defuit vagitus infantiae. Tenuit nimirum suo Pater in Filio geminae substantiae virtutem, quatenus majestate virtutis ejus veneranda Puerpera unum eumdemque Christum, et ut Deum conciperet, et ut hominem pareret. An non ille Dei Filius videtur esse conceptus, ubi carnali cessante germine, et homo creditur virgineo formatus in utero, et Deus non dubitetur esse, qui natus est? Mirabilis partus Matris intactae, sed multo est mirabilius virginitatem parienti mansisse post partum. Nam, quod mirum sit dictum, caro nata de carne inviolata napudoris pudoris claustra servavit. Haec vero tam sancta tamque magnifica fecit ille Deus, cui omnia coeli terraeque opera pro voluntate potestatis suae respondent, cui incomprehensa facere, non in labore vel opere, sed in jussione consistit. Qui ut novum daret virgini partum, illa egit virtute, qua cuncta fecit ex nihilo; divini namque esse operis, quod mundo huic fecunditas virginalis illuxit, Gabriel angelus missus ad Mariam revelavit, dicens ad eam: Spiritus sanctus superveniet in te, et virtus Altissimi obumbrabit tibi, ideoque et quod nascetur ex te sanctum vocabitur Filius Dei (Luc. I). Sed et venerando illi Joseph dispensatione coelesti semper sponso, nec unquam marito, beata Maria intaminati ventris sui servans incorrupta signacula, non filium, sed Dominum partucivit. Cui Joseph dictum est ab angelo: Quod in utero habet Maria de Spiritu sancto est (Matth. I). Et ideo hoc ipsum in aures patriarchae vox angelicae attestationis intonuit, ne forte tanto miraculo stupentis juvenis animum sinistrae suspicionis macula vulneraret, et femineam putaret culpam ubi salutare nobis mysterium nascebatur. Nec poterat, fratres, aliter sponsus ille innocens atque sollicitus tantam fructificantis uteri credere novitatem, nisi eidem pariturae sponsae pudicitiam virginalem missus ab alto praedicasset assertor. Sanctus itaque Spiritus, sicut legitur, in utero Virginis Unigenito Patris univit hominis carnem, univit, non artificis figurantis ingenio, sed majestate formantis, quem Spiritum vere esse Deum virtus et veritas 535 novi operis attestatur. Nam quomodo in illa salutis nostrae fabrica idem in conceptione Christi, ubi Pater non deerat, ubi inerat Filius, ubi caro nostra divino consortio jungebatur, idem Spiritus velut auctor asseritur, nisi esset illi eadem cum Patre et Filio et in natura potestas, et in voluntate communio? Videtis itaque, fratres, quia cooperator Dei, nisi Deus esse non poterat. Erat enim, ut est Spiritus sanctus, et indivisus a Patre, et inseparatus a Filio, quibus utique, sicut sacrae lectionis fidelis sermo nos edocet, non est in virtute distantia, sed in operatione distinctio. Ait namque de eo Christus discipulis suis dicens: Cum venerit Paracletus quem ego mittam vobis a Patre, Spiritus veritatis qui a Patre meo procedit, ille testabitur de me (Joan. XV). Item de se ipso ait Salvator: Ego sum via, veritas et vita (Joan. XIV). Ego sum, inquit, veritas; si ergo Filius, qui veritas est, Spiritum asserit esse veritatis, quis illum negare poterit Deum, nisi qui veritati de veritate non credit? Itaque Spiritus verus est Deus, quem Christus et a Patre procedere, et a se mittendum pari professione testatur. Mittit autem Dei Filius Spiritum Patris sui; mittit, non quasi obedientem praecepto, sed mysterio concordantem. Et ob hoc ipse Spiritus procedens a Patre legitur missus a Filio, ne aut aliud esse quam Pater est, aut quidquam 536 diversum velle quam vult Filius crederetur. Propter quod, fratres, sine cunctatione clarescit unam esse Patris, et Filii, et Spiritus sancti voluntatem. Quandoquidem et Filius mittit, quod Patris est; et Pater, quod suum est, impertit, ut a Filio dirigatur. Hic igitur Spiritus unum cum Patre ac Filio redemptionis peragens sacramentum universarum gentium linguis majestatem Christi mit tentis annuntiat, non ut superiori officium deferens, sed imperium conregnantis insinuans. Qui idcirco apostolis dedit varietatem linguarum, ut per eos doctrina salutaris fidei populorum omnium penetraret auditum. Erat revera ipse Paracletus in sermone multiplex, omnipotens in virtute, diversus in linguis, et unus in omnibus. Miratur omnis auditor os gentis extraneae non extraneum proferre sermonem. Stupet et ipse qui loquitur, ab ore suo non sua verba procedere. Et perinde factum est, ut dum sermo varius unam per multos loquitur fidem, ad unius fidei societatem gentes dissonae convenirent. Et ideo, fratres, declinantes vana mundi, et brevissimae hujus vitae oblectamenta calcantes, illum jugiter sapiamus, atque ipsum semper loquamur, qui mortalibus coelestia sapere et terrenis loqui divina concessit. Cui honor et gloria in saecula saeculorum. Amen.
SERMO LIV. De Pentecoste VII. ARGUMENTUM.-- Eamdem rem agit sanctus Maximus in utraque concione; nempe credendum esse ad Patrem revera pervenisse Filium, cum videmus in sanctos apostolos descendisse Paraclitum. Utique descendit in illos Spiritus sanctus, juxta Christi promissionem, ut eos doceret omnem veritatem.
Notum vobis omnibus est, fratres, quanta sit hujusce diei veneranda solemnitas, quibusque gaudiis tanta a cunctis sit celebranda festivitas. Hodie enim Salvatoris nostri illa est impleta promissio, qua in apostolos Spiritum sanctum, dum ipse in coelos ascenderet, se dixerat esse missurum. Promiserat enim: Cum autem ascendero ad Patrem, mittam vobis Paraclitum Spiritum veritatis, et ipse vos docebit omnia (Joan. XVI). Credimus enim ad Patrem revera pervenisse Filium, cum videmus in sanctos apostolos descendisse Paraclitum. Illum utique in coelis regnantem esse non dubitamus, quando eum sacratissima Spiritus sancti munera donare videmus in terris. Victor certe ad dexteram Patris jam sedet, dum uti victor dona largitur. Unde et Salvator diaboli victor post triumphum discipulos, quos ab illius captivitate liberavit, etiam Spiritus sancti benedictione ditavit. Liberavit autem nos, cum ad resurgendum per se ipsum tartara nobis occludit; ditavit nos, cum ad regnandum, per Paraclitum nobis coelestia reseravit. Tunc enim a morte ad vitam remeare didicimus; modo autem e terris ad coelos docemur ascendere, sicut scriptum est: Ille vos docebit omnia (Joan. XVI). Quid vero docet ille Spiritus sanctus? Utique hoc tantum novit docere, quod sanctum est. Quid nobis Paraclitus insinuat? Illud utique, quod dicit Salvator: Multa habeo vobis dicere, sed non potestis portare modo. Cum venerit ille Spiritus veritatis, ipse vos docebit omnia. (Joan. XVI). Bonus ergo magister est Paraclitus, quia docet quae Christus dicenda servavit. Hoc enim docet Spiritus sanctus, quod Dominus docendum habere se dicit. Optimus plane magister est, qui praeceptorum exsecutor est Salvatoris. Necesse est igitur, ut illi unius sit substantiae natura cum Christo, quem videmus unius cum Christo esse doctrinae. Atque ideo, carissimi, ab omni nos emundemus inquinamento carnis, ut Spiritum sanctum et nos etiam mereamur accipere. Si nunc cum suis voluptatibus atque concupiscentiis mundum dimittimus, similem quoque Paraclitum, sicuti apostoli, veritatis nempe Spiritum habebimus, quem mittet nobis Pater, quoniam non est acceptio personarum apud Deum: ergo si legem Domini, quae est immaculata et convertens animas, implere; si mandata super mel et favum dulciora perficere studuerimus, ad aeternam illam patriam quam nobis ipse Deus praeparavit, perveniemus; quod ipse praestare dignetur. Explicit.
SERMO LV. De Pentecoste VIII. Festivissimam illam hodierna die, fratres, celebramus solemnitatem, qua Dominus noster Jesus Christus cum ad Patrem morte devicta gloriosius rediisset, quem antea apostolis suis sanctum promiserat Spiritum paterna secum gratia id largiente ipsis concessit, ut fidem, quam antea, dum ipse in terris versaretur, praedicaverat, solidaret ille atque muniret. Descendit ergo hodierna die in apostolos divinus ille Paraclitus, dum complerentur, ut antea lectum est, dies Pentecostes, atque omnes essent unanimes simul in eodem loco. Simul igitur erant apostoli, cum descendit in illos Spiritus sanctus supra unumquemque eorum. Venit ergo divinus ille Spiritus in unanimes; descendit in concordes atque, ut lectum est, repleti sunt apostoli Spiritu sancto, et coeperunt loqui variis linguis, prout Spiritus dabat eloqui illis (Act. I). Spiritus ille qui discipulorum corda mentesque replevit, a terrenis illecebris illa omnino mundavit. Ignis ille coelestis veteris concupiscentiae prava cuncta consumpsit. Linguae illae, quibus sancto repleti Spiritu loquebantur apostoli, futuram in gentibus designabant Ecclesiam. Et coeperunt loqui variis linguis, prout Spiritus dabat eloqui illis. Variis ergo linguis loquebantur apostoli, prout sanctus ipse Spiritus dabat eloqui illis; ut in unam, eamdemque fidem omnium gentium coadunaretur universitas. Parthi enim, Medi et Elamitae, et reliquae, sicut lectum est, nationes propriis apostolos audiunt colloquentes sermonibus Dei magnalia. ( Desunt in originali quindecim lineae, charactere omnino deleto. )
Etsi enim etiam ipsi in hac sanctissima die congregentur in unum; etsi ea quae dicimus et ipsi audiant, ad judicium tamen audiunt, nisi resipiscant. Ecquid enim ipsis proderit arrectis audire auribus, quod corde respuunt, ejusdemque sancti Spiritus nobiscum diem celebrare, cujus lumen aversantur. Vos autem, fratres, membra corporis Christi, viva sincerae unitatis germina, hunc diem semper celebrate . . . . . . . . Hoc enim etiam nunc in vobis impletur, quod illis diebus, quando in apostolos sanctus descendit Spiritus, praesignabatur. Nam sicuti tunc quisquis in se descendentem illum obtinuit Spiritum, ut etiam si unicus homo omnium loqueretur linguis; ita et nunc per omnes gentes linguis omnium ipsa loquitur veritas. Explicit.
CLASSIS SECUNDA. SERMONES DE SANCTIS. SERMO LVI. In natali S. Agnetis ADMONITIO. 537 Tillemontius, tom. V, pag. 341, Maximo nostro hanc panegyricam orationem adimendam censet, pluraque congerit suae opinionis argumenta. Primum ex silentio Baronii et Bollandistarum, qui de martyrio S. Agnetis agentes hujusce sermonis non meminerunt; deinde testimonio utitur monachorum Benedictinorum congreg. S. Mauri, qui hunc sermonem S. Ambrosio attributum in tribus codicibus mss. se reperiisse testantur, et tanquam ineditum sub ejus nomine vulgarunt. Tertio loco stylum a Maximiana puritate et elegantia discrepantem dicit. Postremo de aliquarum vocum barbarie queritur, de qua orationis auctorem insimulat; quare concludit opellam illam sequioribus saeculis conditam verisimilius esse. His breviter respondeo. Et quidem ad primum dicam, argumentum negativum juxta critice canones nihil concludere; potuit enim Baronius, qui nonnisi circa annum 1560 Annales Ecclesiae scribere coepit, hunc Maximi sermonem Coloniae an. 1535 cum reliquis editum ignorare; quemadmodum Benedictini monachi S. Ambrosii editores, multo Baronio posteriores, ejus editionem ignorarunt. Eadem impressio Coloniensis ipsos Bollandistas, quamvis illa in provincia versati fuerint, fugit; ac proinde mirum non est, si S. Maximum inter Patres qui de Agnetis martyrio egerunt, siluerint. Quod spectat ad tres codices, quibus fidentes Benedictini monachi sermonem hunc Ambrosio tribuerunt, illud aio: sex mihi suffragari codices, nempe Vat. 1025 pag. 132, 169 pag. 115, et 174 pag. 139 bibl. olim aedil, eccl. metrop. Flor., IV Plut. 33 partis sinistrae bibl. olim Minor. Convent., nunc in Laurentiana, codex Lucensis praeterea 85, et Casinensis 144 pag. 283, qui omnes conceptis verbis S. Maximum auctorem inscribunt. Hanc autem orationem collectores omnes homiliarum et sermonum huc usque S. antistiti nostro dederunt, et Ruinartus in admonitione ad Acta martyrii S. Agnetis, pag. 402 edit. Veron. an. 1731, haec de Maximi homilia in laudem S. Agnetis habet: Fusius etiam ejus martyrium exponit S. Maximus episcopus Taurinensis in homilia quam de ejus laudibus scripsit. Secunda igitur Tillemontii objectio concidit omnino. Neque potior est tertia. Nam ea dissimilitudo styli quam Tillemontius se animadvertisse scribit, nulla est, nostro quidem judicio. Iis enim eadem est ornata splendetque oratio quae in caeteris quisque frequenter cernere poterit. De vocibus barbaris quas postremo loco Tillemontius opponit, hoc dicam breve: Maximum nonnisi verbum subarro ab Hieronymo ante usitatum usurpasse; in reliquis puro usus est Latino sermone. Quare si Hieronymum nemo barbare scripsisse accusabit, eo quod voces aliquando minus Latinas usurpaverit; nec S. Maximus eodem de vitio insimulandus erit. Argumentis Tillemontii jam excussis, nihil est, arbitror, causae, cur is sermo adimendus esse Maximo videatur.
ARGUMENTUM.-- Beata Agnes mirifice laudibus a sancto Maximo effertur, quod per vestigia Matris virginis ad coelestem thalamum pervenit, contemnendo mundi divitias, exsecrando carnis concupiscentias, et solam Christi pulchritudinem adamando.
Cum in toto mundo virgineus flos Mariae immarcescibiles coronas innectat, et sceptrigeram pudoris aulam immaculato conservet affectu; eo usque integritas perseveravit ad palmam, ut in puellis tropaeum sanctitatis arriperet, et per vestigia Matris virginis ad coelestem thalamum perveniret. Hinc est, quod annulo fidei Agnes se asserit subarratam, et clamat se amore constrictam. O quam imitabilis virginibus virgo, cui tradidisti amoris exemplum! O quam sanctum pectoribus virgineis tribuisti responsum, contemnendo mundi divitias, exsecrando carnis concupiscentias, et solam Christi pulchritudinem adamando! Accedite ad puellam, puellae, et discite in annis infantiae 538 quales in pectore suo circa amorem Christi flammas incenderit. Dicit se amatori suo servare fidem, et ejus corpus concupiscere solum, qui pro amore omnium mortis non recusavit interitum. Discite, virgines Christi, amorem in puella ferventem, et omnes mundi divitias velut stercora recusantem. Ideo enim sanctorum per litteras traduntur exempla, ut unusquisque pro qualitate sexus, et pro aetate annorum modum sui propositi teneat, et sicut per virginem virgines, ita et per conjugem conjuges vincere saeculum pro Christi amore studeant, ac repugnatione animi mundi dulcia recusantes, et ejus non recusantes austera, ad delectationes perpetuas et ad gaudia aeterna pertingant. Haec dicentes non vituperamus conjugum casta commercia, sed virginum perseverantiam adornamus; non enim virginitas malis rebus superponenda est, sed est rebus optimis praeferenda. Quae enim mundis mundior, et sanctis sanctior est, non indiget malarum rerum vituperatione laudari. Sequantur itaque sancta conjugia patriarcharum conjuges in religione positae, ac divinis 539 Litteris informatae, Saram, Rebeccam, Rachelem, Annam, Susannam, Sephoram, imitentur uxores: Christi vero virgines solam Virginem Matrem virginis luminis subsequantur. Hujus pedissequa Agnes beatissima de se magnum pudicitiae excitavit exemplum, cur virginitatem praetulit vitae, omnemque se amorem terrenum per amorem coelestem expellens, tropaeum crucis Christi arripuit; et tam contra libidines quam etiam contra universa supplicia fide potius armata quam ferro, fortiter dimicavit et vicit. Aspicit denique blandientem, et renuit: minantem, et despicit: incendium attendit, et ridet. Nescit aliquid amare, quod transit; et dum nimis virginitatem diligit, nec ludibria, nec flammas, nec supplicia, nec carnifices metuit: postremo nec gladium furentis persecutoris expavit. Compellitur virgo ornamenta suscipere corporis, sed renuit; quoniam jam susceperat mentis; et quia non de elegantia corporis humani placere studebat, quia timebat de foeditate animae Domino displicere, dabat interius per fidem suae mentis candorem atque pulchritudinem animae, quam excolebat; et quantum sciebat, quod animam suam pulchram faceret, tantum in sua carne erubescebat se esse formosam: tantumque studuit displicere carnalibus in carnis aspectu, quanto Christo institit, et ejus angelis complacere. Turbatur juvenis a puella contemptus, et se muneribus complacere posse existimans, aurum, gemmas congeminans, vestes, praedia pretiosa convectat. Sed quia Christi caritas pretium pecuniarum non habet, virgo sacratissima in suo gradu usque ad sanguinis effusionem permansit; quoniam suo illam sanguine subarraverat Christus. Ad concupiscentem igitur revertitur census, et inconcussa virginitas Christo semel oblata perdurat. Discite, virgines Christi, normae puellaris exempla, et oblata sub specie pietatis munuscula virorum tota intentione respuite, et quasi rabidi canis morsu omni cum gaudio recusate. A quo non 540 receperis quod timeas Dei, non accipias quod diligas mundi: accipe, accipe, virgo, sed quod amori aeterno proficiat. Quotiescunque ab homine consecuta fueris censum, sic accipe, ut te Christi sponsam agnoscas. Videt ille intus in mente quid facias, et quam expetenter ejus virgines comiteris, attendit. Videte ergo quomodo sequitur Agnes Mariam, per opprobria. Nullum potuit penitus formidare supplicium; cui etiam lupanar turpitudinis locus efficitur orationis; et ubi diabolus ei ignominiam corruptionis praeparaverat, illic eam percipere fecit Dominus coronam suae virginitatis et palmam; sed hoc est in suis sedibus hostes vincere, captivam ductam virginem ad penetralia regis libidinum, ipsum regem a virgine quam captivaverat vinctum; et victum cum virginis triumpho exire. Nam qui tenuerat, tentus est; qui traxerat, tractus est; qui occidere se putaverat, occisus est. Denique ut probemus diabolum a virgine tunc fuisse victum, illius juvenis factum ad animum revocemus, quem contra Agnetis infantiam sic armaverat inimicus, ut nudam faceret trahi ad lupanar per vulgus, sub voce praeconis ducis populum ad libidinem invitantis. Hunc ergo ducem fuisse diaboli nemo est qui dubitet; et victo duce, populum esse superatum omnibus notum est: superatis autem cum suo duce populis, tyrannum teneri captivum omnibus patet. Constat autem, diabolum superatum, quoties contra virginem arma arripuit. Nam exspoliata virgo, crinibus tegitur; et nudata ab hominibus malis, vestiebatur ab angelis bonis; et damnata in prostibulo turpitudinis, in gremio apparuit castitatis. Efficitur oratorium angelorum locus, qui perditarum fuerat animarum; et ubi semper naufragaverat castitas, illic est coronata virginitas. Denique populos, quos praeco ad libidinem invitaverat, virgo ad castitatem obtinuit: et quos ad eam diabolus inquinatos induxit, illa a se mundos ejecit; omnes namque singillatim ingressi, unus alterum sustinebat 541 ingressum, quem egressum, dum non crederet mundum, se exhibebat immundum: sed ingressus ad libidinem, ad adorandum Dominum meritis virginis tenebatur; et exibat inde Dei servus, qui diaboli fuerat servus intus ingressus; et tot facti sunt Christi cultores, quot diabolus corruptores se putaverat virginis invenisse. Remansit itaque juvenis qui reprobationis hujus auctor exstiterat: qui se putabat defensorem virginis superare, hic splendorem, dum provocaret ad uxum, vitam, quam videbatur habere, amisit: et mortem, quam quaerebat, invenit. Succedunt ridentibus lacrymae, et insultantibus finem lamentationes imponunt. Attendit virgo lugentem judicem, et quem minantem ante contempserat, nunc deprecantem exaudit. Illico igitur, ut coepit orare pro mortuo, et a mortuis excitat salvum, qui morti fuerat deputatus; et ad gaudium evocat, qui fuerat praecipitatus in luctum. Nam qui incestus fuerat mortuus, castus exsurgit; et fit praedicator castimoniae, qui persecutor exstiterat castitatis. Ad haec sacrilegi conturbantur in templis, et Christum ista miracula facientem non timentes, excitant seditionem ignobilis vulgi; ut ratio, quae suadebat finem seditionum, clamoribus pulsa, locum in mentibus hominum invenire non posset. Pater vero suscitati filii tristis abscessit, et (ut legitur) turbis furentibus vitiatum dereliquit. Virgineo itaque corpori stridentes praeparantur flammae, sed corpus, quod incendia libidinum superaverat, refrigerium 542 in mediis flammis invenit: et quae ad hoc focos ingressa fuerat, ut arderet, coepit per sanctam virginitatem algere, ut disceret virginitas flammas sibi et incendia penitus dominari non posse. Nec illos periisse aestimes, quos pro nomine Christi consumpsit incendium. Nam cum legeris Eliam ignibus raptum, et pueros tres in mediis ignibus, nulla ratione consumptos: aut quia Laurentium craticula consumptum recolis, et Agnem, sicut Theclam flammarum globos evasisse cognoscis, nullam in his suspiceris varietatem fidei tunc fuisse; una etenim fides sanctos Dei in passione exercuit, et diverso genere gloriarum reddidit utrobique victores. Nam qui consumptus est martyr, exsultat; et qui evasit victor, exsultat; et Isaiam sectum martyrem fecit, et Danielem leonum rabiem morsusque contemnentem, probatissimum Deus confessorem expressit: quo facto utrosque diaboli ostendit esse victores; unus enim moritur, et triumphat, alius evadit, et regnat. Veni jam virgo ad thalamum quem quaesisti; et pro amore sponsi gladium percussoris admitte; ut sponsam te virginitas immaculata comprobet Christi, et martyrem confessio probata consignet. Felix caterva virginum, quibus studium est tuae confessionis sequi vestigium; habebunt enim tecum coronam in coelo, quae tecum superaverint inimicum in mundo. Nam sicut tibi Mariae vestigia prosequenti participatio aeternae remunerationis apparuit, ita his imitantibus aeterna credimus gaudia non neganda.
SERMO LVII. In nativitate S. Joannis Baptistae I. ADMONITIO. 543 Antiquissimam esse in Ecclesia institutionem diei festi in honorem nativitatis S. Joannis Baptistae arguunt eruditi scriptores ex serm. 292 Augustini in festivitate ejusdem S. Praecursoris, ubi ait, eam a majorum traditione suscepisse. Ex quo Augustini loco eruitur, multo ante concilium Agathense initio VI saeculi habitum S. Joannis natalitium diem, ut opinatus est Thomasinius lib. V de Celeb. Festor., cap. 5, coli coepisse. Inter praecipuas vero celebritates hic dies haberi ab Ecclesia testatur S. Bernardus epist. 174: Quae caeterorum non nativitatem, sed mortem sanctorum indicat, et praedicat pretiosam, singulari quadam exceptione festis praestat gaudiis, veneraturque ipsius natalem, de quo nuntiante angelo singulariter legitur: et multi in nativitate ejus gaudebunt. Primum hunc sermonem Muratorius ex codice Ambrosiano exscripsit et publicavit.
ARGUMENTUM.-- Laetandum esse de Joannis Baptistae nativitate S. Maximus scribit, quod praedestinatus a Deo praedicaturus advenit, Agnum Dei Redemptorem nostrum adesse. Nonnulla addit de parentibus Joannis Zacharia et Elisabeth.
Religionis devotionisque nostrae ratio exigit, fratres, ut hodie de beati Joannis Baptistae nativitate laetemur, qui praedestinatus a Deo humani generis laetitiam et coeli gaudium praedicaturus advenit. Hic est, de cujus ore adesse Redemptorem nostrum, adesse Agnum Dei, nova voce mundus audivit, qui et testis, desperantibus de successione parentibus, per angelum prout tanti mysterii indubitatus et nuntius esset, mittitur nasciturus. Quis autem prudentius non credat eum divina annuntiasse mysteria, in quo procreando curam pervideret fuisse coelestem? Qui cum necdum esset filius, imperfectusque in utero gestaretur, praerogativa tamen indultae sibi gratiae aeterno gaudio viscera materna supplevit, et felicitatem dudum sterilis ventris ante partum suum beata mater agnovit. Ait enim, sicut lectum est, Elisabeth ad Mariam: Ecce ut facta est vox salutis tuae in auribus meis, exsultavit in gaudium infans in utero meo. Et unde hoc mihi, ut Mater Domini mei veniat ad me (Luc. I)? Non mirum, dilectissimi, si anus haec praescientiae ditata est munere, quae Altissimi Dei erat paritura praeconem. Facta est 544 autem sterilitate sua gloriosior, quae dum ejus differtur fecunditas dono partus unius honorem totius posteritatis obtinuit. Quae, dum velut infructuosa viro suo usque in aetatem ultimam congemiscit, subito non sibi tantum filium, sed universo mundo salutis aeternae nuntium parturivit, et hujusmodi nuntium, ut priusquam prodiret ex utero, privilegio jam futuri ministerii, maternae linguae prophetalem spiritum propinaret, atque os Zachariae patris, quod incredulitas clauserat, praedicti per angelum nominis sui virtute reseraret. Conticuerat enim Zacharias, non ut mutus remaneret, sed ut divinitus ei loquendi usus redditus, coeleste testimonium prophetico perhiberet infanti. Ideo autem sacerdos qui universae plebi loquebatur, obmutuit, ut quia publica erat taciturnitas sacerdotis, ad totius populi notitiam sacratae nativitatis mysterium perveniret, et non credere ei nullus auderet. Quem jam nasciturum dubitaverat pater, vindictam taciturnitatis incurrit: ait enim Evangelista de eo: Non erat ipse lux, sed ut testimonium perhiberet de lumine, ut omnes crederent per illum (Joan. I). Non erat quidem lux, sed erat totus in lumine, qui testimonium meruit vero lumini perhibere. Et ideo, fratres, ob honorem beatissimi Joannis hunc nativitatis ejus diem omni cum exsultatione celebremus, qui ad propellendas mundi tenebras sempiternum coeli lumen et ante omnes agnovit, et primus ostendit.
SERMO LVIII. De eodem S. Joanne Baptista II. ADMONITIO. 545 Erutus ex codice Ambrosiano, et editus a Muratorio tom. IV Anecdot.
ARGUMENTUM.-- Joannes, missus a Deo nuntius adventus Christi, ejusque salutiferae reparationis, ab ipsa nativitate mysteriis omnibus consecrandus erat. De Zachariae silentio, deque Joannis nondum nati virtute sanctus Maximus disserit.
Multis magnisque virtutibus, fratres carissimi, Deus ac Dominus noster concurrentium ad se populorum animos, fidemque confirmat, qui electorum suorum non solum laudabilem vitam, sed etiam nativitatem fecit esse mirabilem; sicut de beato Joanne Baptista decursa Evangelii lectione cognovimus, cui tanta indulta est praerogativa nascendi, ut propheticis atque evangelicis praenuntiaretur vocibus nasciturus. Aut quomodo non omnibus erat mysteriis consecrandus, qui veniebat pro redemptione deficientis mundi sacramentorum Dominum revelare? Concepit ergo eum, sicut audistis, de justissimo viro senissima et sterilis femina, ut ex multiplici desperatione et nascentis pueri gloria, et potentia operantis Dei magnificentior appareret. Hic est de quo praedictum legimus per Prophetam: Vox clamantis in deserto (Isai. XL, Luc. III). Et ideo Zacharias sacerdos sub sententia angeli increpantis obmutuit; quia promissi magnitudine conturbatus futurum se patrem annuntiatae vocis esse non credidit. Quod quidem magna Dei dispensatione factum esse perspicimus, ut universa Judaeorum plebs, dum causam tanti silentii percunctatur, procreandi pueri disceret veritatem, et sanctae conceptionis secretum magni pontificis taciturnitas publicaret. Indicitur ergo silentium patri, ne praeco coelestis Verbi per silentium nasceretur, quanquam altioris in hoc mysterii arcana pandantur. Nam in illo silentio sacerdotis, adventante utique Christi gratia, et severitas antiquae legis obmutuit, 546 et ritus omnis carnalium conticuit victimarum. Sed tamen ne quid in beato Joanne non esset mirabile, linguam patris, quam concipiendus vinxerat, natus absolvit, ut beatissimus senex, qui inter officia veterum traditionum usum sermonis amiserat, innovata per filium voce, nova mysteria praedicaret. Nec mirum si haec tam stupenda miracula per illius merita provenerunt, quem tanta Dei comitata est gratia, ut de adventu Christi mensuram humanae conceptionis egressus intra viscera adhuc materna gauderet. Ait enim, sicut audivimus, Elisabeth ad Mariam: Ecce ut facta est vox salutis tuae in auribus meis, exsultavit in gaudium infans in utero meo (Luc. I). Tanta enim illum, etiam cum formaretur, jam virtus agebat, ut ad documentum coelestis mysterii, quod praedicaturum se humano generi sentiebat, nativitatem suam prophetalibus indiciis praeveniret. Quid ergo miramur si Joannes venientem Christum ad baptismum suum absque ulla haesitatione cognovit, si cum necdum ipse prodiisset in lucem, virginali eum in utero adesse praesensit? Quae vero eum intra alvum maternam exsultatio commovisset, clarissima postmodum voce testatus est dicens: Ecce Agnus Dei, ecce qui tollit peccata mundi (Joan. II). Propter hanc vocem, carissimi, omnia illa quae audistis in Joanne, praemissa sunt sacramenta, propterea illius gloriosa conceptio et vita est laudabilis praeparata, ut de ore tam sancto absolutionis suae vocem mundus audiret. Quam pulchre autem Christum Dominum nostrum agni vocabulo nuncupavit, cujus solius sanguine placandus erat Deus, et universa redimenda mortalitas! Dignum ergo est, fratres, ut pro honore tanti viri devotissimis semper festivitatibus exsultemus, qui uno pariter testimonio, et praesentiam Domini prodidit, et imminentis ejus remedia prophetavit.
SERMO LIX. De eadem nativitate S. Joannis Baptistae III. ADMONITIO. 547 Ex vetere codice biblioth. S. Emmerami, hic sermo nunc primum in lucem prodit.
ARGUMENTUM.-- De beatae Mariae Virginis et Elisabeth occursu atque salutatione; de Joanne, qui ab Isaia vox clamantis in deserto appellatus est. Quid sit parare viam Domino, et rectas facere semitas ejus.
Beati Joannis Baptistae veneranda festivitas, fratres carissimi, per universum mundum hodie a fidelibus celebratur, qui hoc prophetica dignitate promeruit, ne a laudibus ejus sileret fidelium posteritas, cujus a Deo dicatur ipsa nativitas. In tantum autem specialis in eo praefulsit electio, ut ex justissimis ortus parentibus antea mereretur annuntiare Dominum hujus mundi Salvatorem venturum, quam nascendi haberet initium. Denique Elisabeth sancta et anus mulier, cum propter sterilitatem diffisa de filio a sene jam marito, angelo praemonstrante, conciperet, visitante se castissima virgine Maria, quae etiam et a Spiritu sancto, angelo dictante, conceperat in utero Salvatorem, in ipso salutationis occursu dicebat: Benedicta tu inter mulieres, et benedictus fructus ventris tui: ecce enim, ut facta est vox salutationis tuae in auribus meis, exsultavit in gaudio infans in utero meo (Luc. I). O quam dignus et felix sanctarum occursus feminarum! O quam sancta salutatio, Virgo mater Domini Salvatoris matrem visitat Praecursoris! O quam beatissimae matres beatissimorum parvulorum sanctissimae nutrices! O gloriosum praeconis officium, qui intra viscera materna adhuc conclusus ad futurum jam Salvatorem mundi, quem adhuc sermone non poterat, spiritu tamen prophetico revelabat; nec enim poterat veteri sub lege ordinem suum natura mortalis servare, quando per novam divinitatis gratiam novum saluti hominum mysterium parabatur. Hic est enim Joannes qui ab Isaia propheta Vox clamantis in deserto (Isai. XL) vocabatur, qui recte vox dicitur, quia enim intonante praeconio sacramenta 548 redemptionis humanae surda jam dudum ab omni auditu bono coepit audire mortalitas. Nos itaque, carissimi, audiamus quid ad profectum omnium nostrum Salvatoris nuntius praedicabat: Parate, inquit, viam Domino, rectas facite semitas ejus (Luc. III). Vere dignus beatus Joannes qui in semitas rectas male viventium dirigeret pravitatem: quid enim est parare viam Domino, nisi venienti de coelo Judici, purgato a vitiis per confessionem et poenitentiam pectore, simplicis cordis habitaculum Domino praeparare? Quid est rectas facere semitas Dei nostri, nisi ut tales actuum nostrorum nobis vias muniamur, per quas ambulare propitius Dominus ad nos veniens delectetur? Ille viam Domino suo parat, qui luxuriantis carnis suae respuens voluntates, solo mentis nisi Domini praeceptis adhaerens vigore se castitatis et continentiae accingit. Optimam parat Deo viam, qui malignis resistens cogitationibus mundo corde et casto corpore ante Deum semper innititur incedere. Nos ergo, fratres, quandiu in desideriis carnis et cupiditatibus inhaeremus terrenis, viam Domino secundum prophetica monita non praeparamus. Propter quod revertentes ad baptismi praecepta Joannis, paremus in nobis Domino viam digna poenitentia, et confessione veracissima malorum, quae fecimus, et eleemosynis, et pauperum cura sollicita caeterisque operibus justitiae et pietatis, quatenus videns in nobis Dominus itinera bonae voluntatis, oviculas suas, multis jam laboribus et tribulationibus fessas, de aerumnosa hujus saeculi vita secum ad aeterna gaudia provehere dignetur, ut sicut Praecursoris Domini hodie nativitate gaudemus, ita de reconciliatione nostra cum Deo Patre nostro laetemur, hoc operante et largiente Domino nostro Jesu Christo, qui cum coaeterno Patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen.
SERMO LX Item de nativitate S. Joannis Baptistae IV. ADMONITIO. 549 S. Maximo hic quoque sermo ascribitur in laudato codice S. Emmerami; ac praeterea in Laurentiano 39 Plut. XVII, in quarto biblioth. olim S. Crucis Minor., et in 174 biblioth. quondam aedilium eccles. major. Florentin., fol. 224, a tergo.
ARGUMENTUM.-- De Joanne Baptista majore caeteris prophetis, ex parentibus senibus nato; de Zacharia sacerdote de vice Abia obmutescente; de austeritate vitae Joannis, de ejusdem baptismo atque martyrio; de ratione digne celebrandi solemnia Praecursoris.
Sancti praecursoris Domini Joannis Baptistae nativitatem, quam hodie celebrat sancta universalis Ecclesia, fratres carissimi, multis modis antea sancti prophetae Domini praenuntiaverant. Quod divinae pietatis providentia gestum debemus intelligere, ut qui major caeteris esse debebat prophetis, ipse etiam majori prae caeteris prophetiae spiritu honoraretur: quia prophetae officium est ventura dicere, non etiam demonstrare; Joannes denique ideo major erat caeteris prophetis, quia et Dominum Salvatorem annuntiavit venturum, et adesse monstravit. Hac quoque ratione sicut de ipsius Domini adventu, ita et de praecursoris ejus nativitate antea prophetatum est, ut is qui nova venerat nuntiare, et poenitentiam praedicare, nemo inauditam a saeculis talem praedicationem sua perfidia potuisset rejicere, sed ut credibilius fieret omnibus audientibus praedicationis ejus officium. Dignum enim est ut qui Regem omnium regum, et Dominum dominorum non solum nuntiare, sed etiam demonstrare venerat, dissimili etiam caeteris procreatione nasceretur. Nulli enim dubium est quin in senibus jam frigesceret concupiscentia carnis, nec ultra sexagesimum aetatis annum, et senibus jam ab omni lascivia carnis liberis nascebatur, ut sacri textus Evangelii probat: Fuit, inquit, 550 in diebus Herodis regis Judae, id est tempore nativitatis Christi appropinquante, sacerdos quidam nomine Zacharias de vice Abia (Luc. I). Sed nunc primum dicendum est de Abia, et postea coeptum ordinem sequi. Nam David cum de structura templi, et de ejus tractaret atque disponeret officio, omnem progeniem filiorum Aaron in partes divisit viginti quatuor, et de singulis partibus singulos elegit pontifices qui vicissim per ordinem ministrarent in sacrario templi; ea tamen promissione, ut si quis pontificum vita decederet, optimus in ea parte ad sacerdotium eligeretur successor. In qua etiam divisione Abia iste, de cujus vice et generatione Zacharias oritur, octavo loco positus inveniebatur, et uxor Zachariae de filiabus Aaron, cui nomen Elisabeth. Erant enim ambo justi ante Deum, incedentes in omnibus mandatis et justificationibus Domini sine querela, et non erat illis filius, et quod esset Elisabeth sterilis, et ambo processissent in diebus suis. Factum est autem ut Zacharias in ordine vicis suae ingressus sanctuarium, ut incensum poneret; et subito angelus Domini apparuit ei, dicens: Ne timeas, Zacharia, quoniam exaudita est oratio tua, et uxor tua Elisabeth pariet tibi filium, et vocabis nomen ejus Joannem. Zacharias hoc audito contremuit; et quia jam senex erat, et uxor ejus nonagenaria, non credebat fieri propter senectutem, quod angelus promiserat per veritatem; et quia non credidit, ideo mutus permansit, usque dum jam octavus dies esset nativitatis Joannis. Hic palam intelligendum est quod Joannem obsecratio creavit patris, non voluptas etiam matris: contra impossibilitatem corporis, contra sterilitatem viscerum, Zachariae precibus uterus Elisabeth intumescit, et concepit non natura, sed 551 gratia. In mense autem septimo aequinoctio autumnali conceptio est S. Joannis in utero matris suae. In mense autem primo alterius anni in aequinoctio vernali conceptio est Domini Salvatoris in utero Virginis matris. O praeco Domini Salvatoris, quam mirabiliter natus, et quam justis etiam parentibus ortus, et quod membra corporis offerre non poterant, gratia concesserat Salvatoris! et qui matrem sterilem fecundabat, patris muti etiam linguam solvebat, et statim in praeconium Salvatoris eruperat. Justus enim ex justis parentibus ortus etiam justitiae operam in semetipso monstrabat, et qui parare viam Domino in cordibus fidelium venerat, recte etiam poenitentiam peccatorum agere praedicabat, austeritatem etiam vitae, quam in aliis praedicavit, ipse in sua conversatione monstravit: Erantque vestimenta ejus de pilis camelorum, et zona pellicea circa lumbos ejus; esca autem erant locustae et mel silvestre: vinum et siceram non bibit, et omne immundum non manducavit omnibus diebus vitae suae (Marc. I). Anno autem trigesimo a nativitate coepit baptizare venientes ad se, et praedicare populo baptismum poenitentiae, ut per poenitentiam et confessionem peccatorum digni existerent ad percipiendam remissionem peccatorum, quam quia dare non potuit suo baptismate, tamen praedicabat eum esse ad nos venturum cito Christum Dominum Salvatorem, de quo et ipse Joannes, et omnes in eum credentes, et in nomine ejus baptizati non solum remissionem peccatorum, sed et vitam essent percepturi aeternam. Cur autem baptizavit Joannes, cum remissionem dare non potuit, nisi ut praecursoris ejus ordinem servaret, et sicut Dominum Salvatorem et nativitate et officio praedicationis praecurrebat, ita etiam baptismum Christi suo baptismo praecurreret? Nam per praedicationem suam multi conversi sunt ad Dominum agentes poenitentiam de peccatis suis, et crediderunt, si quando Christus venisset, quem Joannes venturum praedicavit, remissionem peccatorum, et vitam percipere sempiternam. Et ideo multi venientes ad baptisma Joannis verbum audire salutis; multi enim, ut sanarentur a languoribus, quia Joannes multa signa faciebat, multi eum 552 Christum esse credebant; quibus tamen ipse dixit: Non sum ego Christus, sed praecursor sum Christi. Similiter autem anno trigesimo nativitatis Christi venerunt ambo ad Jordanem Christus et Joannes, et baptizatus est Christus a Joanne, non quod ipse pro peccato aliquo indigeret baptizari, sed ut Joannes baptizaret eum, et ille suo nobis baptismate et aquam sanctificaret, et exemplum omnibus daret baptismi, sine quo nemo salvus esse praevalet, et ut nullus tam dives aut praepotens fuisset, ut dedignaretur a servo baptizari, cum Christum audisset a servo suo baptizatum Joanne. Baptizato autem Jesu, statim ut ascendit de aqua, aperti sunt ei coeli, et Spiritus sanctus in specie columbae venit et mansit super eum, et vox Patris de coelis audita est, dicens: Hic est Filius meus dilectus, in quo mihi bene complacui: ipsum audite (Luc. III). Quod ut vidit et audivit S. Joannes, statim turbae quae aderat, digito Dominum monstravit, dicens: Ecce Agnus Dei, ecce qui tollit peccata mundi (Joan. I). Ecce quem omnes prophetae praedixerunt venturum; ecce quem ego vobis promisi, per quem non solum remissionem peccatorum, sed etiam aeternam vitam et immortalitatem, simulque gaudium et beatitudinem percipiatis aeternam, si credideritis in eum. Talibus enim gestis, dum eniteret beatus Joannes, Herodes rex supradictus fratri suo Philippo tulit uxorem, et sibi in conjugium copulavit. Quem cum beatus Joannes inde corriperet, capite truncato martyrium feliciter consummavit. Quapropter, carissimi, si digne tam sancti Domini praecursoris volumus solemnia celebrare, debemus nos sanctis bonorum operum meritis adornare, in jejunio et castitate, in continentia, in humilitate vitae, in mansuetudine et sobrietate, in vigiliis et orationibus, in eleemosynarum largitate, in patientia et confessione criminum, in omni instantia bonorum operum mortificare desideria carnis, et animas nostras mereamur in aeterna vita salvare, auxiliante nobis sanctis suis precibus beato Joanne, et ad omne bonum studium adjuvante Domino nostro Jesu Christo, qui cum coaeterno Patre et Spiritu sancto unus Deus vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.
SERMO LXI. Item in natali S. Joannis Baptistae V. ADMONITIO. 553 Praeclarus hic quidem sermo S. Maximo inscriptus legitur in codicibus, quos vidimus, tribus; in 174, olim bibl. aedil. metrop. eccl. Florentin., in 39 Plut. XVII Laurentiano, et in Vaticano 1060, pag. 42.
ARGUMENTUM.-- Cuique meditanti nativitatem Joannis Baptistae mox occurrit nativitas Christi. Joannes ad evadendum originale peccatum circumcisione non equit. Quomodo natis mulierum non sit major Joanne Baptista? Plura de Elia et Elisaeo Joannes ex ore summae Veritatis laudatus.
Hodierna festivitas, dilectissimi, toto terrarum orbe conspicua mentes nostras eo clarius splendore quodam novae lucis irradiat, quo et primordium nostrae redemptionis ac veri luminis ortum ut recolamus, invitat. Cui enim meditanti nativitatem Joannis non mox occurrit nativitas Christi? praesertim cum nascendi Joannem de patre sene et sterili matre nulla alia exstiterit causa, nisi ut mirabiliter natus praecederet singulariter nasciturum: amicus videlicet Sponsum, famulus Dominum, vox Verbum, lucerna Solem, praeco Judicem, salvatus praecurreret Salvatorem. Testatur et ipse Joannes hanc esse sui adventus causam, non ut simpliciter veniret, sed ut Dominum ad suae manifestationis indicium praeveniret. Post me, inquit, venit vir qui ante me factus est, quia prior me erat, et ego nesciebam eum; sed ut manifestetur in Israel, propterea veni ego in aqua baptizans (Joan. I). Praevenit eum nascendo, praedicando, baptizando, moriendo, postremo et ad inferos descendendo. Praecessit itaque Dominum, praecessit et semetipsum. Ante enim quam conciperetur in utero, paternum os incredulitas clausit, quod ipse antequam loqueretur expressione sui nominis mirabiliter reseravit. Plane cum necdum posset hominibus verba depromere, potuit exsultando latentem in utero Virginis regem coeli maternis visceribus nuntiare. Spiritus enim sanctus, qui eum, antequam vitales auras carperet, animavit, ipsum quoque materni pudoris hospitium, in quo degebat, implevit. Unde Elisabeth: Ecce, inquit, ut facta est vox salutationis tuae in auribus meis, exsultavit in gaudio infans in utero meo (Luc. I). Ubi quaerendum est quomodo fieri potuit ut in 554 eum Spiritus sanctus sua dona diffunderet, cum juxta ritum conditionis humanae adhuc in iniquitatibus conceptus existeret, et necdum originalis peccati vinculum, percepta legalis observantiae circumcisione, solvisset. Cum per Moysen divina vox dicat: Masculus cujus praeputii caro circumcisa non fuerit, peribit anima illa de populo suo, quia pactum meum irritum fecit (Gen. VII). Sed notandum est quia Spiritus sancti gratia lege non stringitur, necessitatis vinculo non tenetur; sed sicut ubi vult spirat, sic et quibus vult gratis sua dona dispensat. Nam et Cornelium centurionem, antequam baptismi susciperet lavacrum, inspiravit, et in quosdam adhuc gentiles, loquente Petro, non solum, ut Scriptura (Act. X) testatur, cecidit, sed etiam ut linguis loquerentur, instruxit. Quid ergo mirum si beatum Joannem ante legalis mandati quodcunque remedium Spiritus sanctus implevit, quem ipsius legis et prophetarum, ac totius Veteris Testamenti limitem quemdam, atque, ut ita loquar, intransmeabilem terminum providentia divina constituit? Lex enim et Prophetae, ut Veritas ait, usque ad Joannem (Luc. XVI). Joannes enim iste cum Domino circumcisionem quidem in sua carne suscepit, sed suscipiens terminavit. Et ideo qui novae gratiae praeco, et magnificus annuntiator enituit, ad evadendum originale peccatum circumcisione non eguit; sed eum supra legem, supra humanae conditionis ordinem electio divina provexit. Cui etiam tanti honoris collata est gloria, ut nativitati ejus ipsa Dei Genitrix interesset, ejusque principium latens in utero mundi Conditor sua praesentia dedicaret. Testatur hoc Lucas evangelista, cum dicit: mansit autem Maria cum illa, videlicet Elisabeth, quasi mensibus tribus; et reversa est in domum suam (Luc. I). A conceptione quippe Domini usque ad nativitatem beati Joannis tres menses sunt. Nolebat itaque Maria discedere, donec grandaevae puerperae ministerium sedulitatis impenderet, et quae gestabat in aula sui corporis regem, cerneret anteire praeconem. Felix partus, quem illa lux excipit quae illuminat omnem hominem venientem 555 in hunc mundum. Sed dum haec loquimur, repente quaestio nobis oboritur, quae dubietatem inferre non sine causa videatur. Testatur enim Dominus quia inter natos mulierum non surrexit major Joanne Baptista (Luc. VII). Exclusit itaque majorem, non negavit aequalem. Hinc est quod ad Zachariam angelus dixit: Ipse praecedet ante illum in spiritu et virtute Eliae (Ibid.). Par ergo Eliae Joannes videtur, in cujus spiritu et virtute asseritur venturus. Praesertim cum et alibi ipsa Veritas dicat: Elias jam venit, et non cognoverunt eum, sed fecerunt in eum quaecunque voluerunt; et si vultis scire, Joannes est Elias (Matth. XVII). Sed ecce e diverso illud occurrit, quod Elisaeus duplicem Eliae spiritum juxta modum suae petitionis accepit. Obsecro ut fiat spiritus tuus duplex in me (IV Reg. II). Quod si etiam Elisaeus dupliciter antecellit, aequalem Eliae Joannem quomodo non superat, quo inter natos mulierum major nemo surrexit? Verumtamen, ut solvatur quaestio, ponderandus est sensus, ut quod durum in verbis exterioribus sonat, de pia intentione procedere discretio sobrie sentientis intelligat. Durum quippe quod Elisaeus duplicem magistri spiritum petiit, cum non sit discipulus supra magistrum. Sed ex pura mente petitio ista processit, quia non terrenum aliquid, sed spiritualem gratiam postulavit. Unde et Elias quasi subindignatus incauta discipuli verba redarguit cum ait: Rem difficilem postulasti. Simplicitatem vero piae intentionis aspiciens praesto subjungit: Attamen, si videris me quando tollar a te, erit quod petisti (Ibid.). Non videlicet duplicitas, quam incautus sermo profudit, sed donum spiritus, quod humili ac sincera sua mens intentione quaesivit. Hoc itaque modo nequaquam Joannem superat Elisaeus, sicut nec major est quam Elias. Verumtamen si sacrae historiae tenorem inspiciamus diligenter, uberiorem, sive clariorem Elisaeum quam Eliam in miraculorum fuisse virtutibus invenimus. Ille nimirum vivens defunctum puerum vitae restituit; iste mortuus mortuum suscitavit. Illo prophetante hydria farinae et licitus olei non defecit; iste obsessae et afflictae civitati protinus in diem alterum incredibiles hostilium castrorum copias obtudit. Atque ut brevi concludam cuncta, Elias duodecim, Elisaeus, ut Scripturae veritas tradit, viginti quatuor miraculorum signis enituit, quae videlicet, quia fastidium devitamus, hic enumerare postponimus. Quomodo igitur hujus me nodo quaestionis expediam, ut prolata de magnitudine Joannis non vacillet sententia Veritatis, qua dicitur: 556 natis mulierum non esse majorem Joanne Baptista? Nam si major est Elisaeus quam Elias, ergo major est et Joanne? quod fieri impossibile est. Sed notandum quod aliud est magnum quid agere in signis miraculorum, aliud magnum esse excellentia meritorum. Nam si de miraculis agitur, nullum fecisse miraculum Joannes in Scripturarum paginis invenitur. Sed nunquid propter hoc infimus erit omnino sanctorum, quia nulla traditur signa fecisse virtutum. Elisaeus ergo major est quam Elias in exhibitione signorum, quem tamen nequaquam superest in cumulo meritorum. Ita et Joannes par quidem est Eliae, quia sicut ille praeco futurus est judicis, ita et hic praecursor factus est Redemptoris; sed major Elia, quia quem demonstravit, etiam baptizavit. In illo denique baptismatis sacramento Jordanis unda magis est lota quam lavit: ex qua insuper vim sanctificationis omnis ubique terrarum aqua concepit. Illic beatus Joannes vocem Patris audivit, Spiritum sanctum in columbae specie descendentem aspexit, tremendum angelis Dei Filium, suis manibus inclinatum aquis intinxit. Illud enim fundamentum et origo baptismatis rebus ostendit, quod Veritas postmodum discipulos agere verbis virtute plenis edocuit. Ite, inquit, docete omnes gentes, baptizantes eos in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti (Matth. XXVIII). Illic res manifesta et non verba; hic verba, et res vera, sed occulta. Joannes itaque humanorum limes est meritorum. Quantumcunque enim apostolici senatus excellat auctoritas, quantumcunque vel patriarcharum fides in divina agnitione proficiat, vel prophetarum oracula ad reseranda arcana mysteria convalescat, quantumlibet certe cumuletur triumphantium gloria martyrum, quamtumvis effloreat vernans pudicitia virginum, vel in verbis vitae se exerceat lingua doctorum, citra metam Joannis omnia cohibentur, nihilque virtutis humanae, nihil religionis, nihil perfectionis ultra progreditur. Cujus incomparabilis vitae seriem non historiographus quispiam post ejus obitum texit, sed archangelus ille praecipuus antequam conceptus esset in utero, sicut Domini, sic et hujus opera miranda narravit. Hujus sane praeconium non assertione veridici cujuslibet hominis, sed ex ore ipsius summae didicimus Veritatis: et ille est assertor et laudator Joannis, qui cunctis coelestibus ac terrenis laudatur et benedicitur creaturis. Ab illo denique verbo Joannis sunt deprompta praeconia, per quod fundata est arida, moventur sidera, condita 557 sunt elementa. Enimvero quantae magnificentiae est ab illo mereri gloriam laudis, apud quem summa felicitas est utcunque probari! Ait enim: Quid existis videre? Prophetam? Dico vobis et plus quam prophetam (Matth. XI). Sed quia propheta inter caeteros homines egregius est et insignis, qui nullum in communi hominum genere habens aequalem etiam prophetae praeponitur, restat ut jam non homo, sed angelus nuncupetur. Unde et subdit: Hic est enim de quo scriptum est: Ecce mitto angelum meum, qui praeparabit viam ante faciem tuam (Marc. I). Sed et in suppositione sua melius beatus Joannes ostenditur, quantum caeteris hominibus praeferatur, de quo Dominus: Qui autem, inquit, minor est in regno coelorum, major est illo (Luc. VII): quia nimirum Redemptor noster, qui Joanne minor est in terra per accessum succedentis aetatis, in coelo major est per aeternae privilegium majestatis. O felix ista dejectio, quando homo 558 Deo supponitur, a Creatore creatura praeceditur, exiguus ab immensitatis gloria superatur! Major esse Joanne Christus in coelo dicitur, ubi a cunctis angelicae dignitatis virtutibus adoratur, cui cherubim et seraphim humiliter procidunt, cujus principatus et potestates imperium contremiscunt, cujus denique vultum desiderant angeli prospicere, Joanni se perhibet in coelesti dignitate praeesse, in cujus plane conspectu omnes gentes quasi stilla sunt situlae, et juxta prophetae (Isai. XL, 17) vaticinium, quasi nihilum et inane reputatae sunt, beato viro se non dedignantur in comparatione praeponere, ut inveniatur homo apud Deum pro meritorum excellentia quasi locum comparationis habere. Qui autem auctor est celsitudinis ipse factus est magister humilitatis. Ipsi gloria et imperium, et modo et amodo in saecula saeculorum. Amen.
SERMO LXII. Item de nativitate S. Joannis Baptistae VI. ADMONITIO. Hunc ex codice Ambrosiano a Muratorio editum sermonem in codice quoque Casinensi 105, pag. 159, S. Maximi nomine ornatum legimus.
ARGUMENTUM.-- Joannis Baptistae conceptio atque nativitas negandam non esse nativitatem Dominicam edocet. Joannes inter natos mulierum vere est major; quia Dei Filium ut propheta praeloquitur, ut praecursor antevertit, ut baptista suscepit, ut testis ostendit.
Conceptio atque nativitas venerandi Joannis Baptistae, quae nunc evangelica lectione decursa est, nativitatem dominicam, cujus secretum mens humana non concipit, testatur esse credibilem, et fructus senilis ventris edocet fecunditatem virginalis uteri non negandam. Nam quis revera renuat credere nativitatem nascentis Christi, quandoquidem de vetustis parentibus procedit desperata successio? Ibi de senibus propheticus editur puer; hic vero de virgine Dominus nascitur prophetarum. Ibi disceptatio de senecta duorum est; hic autem de unius puellae virginitate miraculum. Nec sane mirum si illa sterilis, et haec virgo concepit, quia ibi salutaris mysterii nuntius, hic ipsum vitae nostrae mysterium nascebatur. Ibi temporalis lucerna resplenduit, hic sol perpetuitatis illuxit. Inde Joannes propheta, et plusquam propheta legitur natus; hinc autem novus homo, et plusquam homo salus omnium Christus advenit. Plus utique est quam propheta Joannes, qui et lucem mundi hujus ab aliis prophetatus ingreditur, et Christum Dominum materno prophetat in utero, eumdemque celebrato ejus baptismo, non solum ore praedicat, sed etiam ad plenitudinem testimonii circumstantibus populis veluti digito monstrante consignat dicens: Ecce Agnus Dei, ecce qui tollit peccata mundi (Joan. I). Plus autem quam homo est Christus, quia idem ipse Verbum et caro unus est Dominus, atque unus idemque aeternus et novus est; aeternus a Deo, novus a femina. Ibi incomprehensibiliter genitus ab ingenito; hic mirabiliter natus e virgine. Ibi paterna majestate editus; hic Spiritus operatione formatus. Ibi simplex in Genitore natura est; hic gemina in Redemptore substantia. 559 Ibi totus impassibilis a Patre suo Deus est; hic autem tantum processit a matre, ut et pati non possit. Pati enim poterat, sicut et passa est caro nata de carne, et pati non poterat Deus natus in carne. Edidit namque nobis per uterum virginis Deus carnem, et caro Deum. Nec ambigendum, fratres, si ille Deus potuit esse quod voluit, qui omnia quod voluit fecit. Neque cunctandum si Dei Filius potuit hominem sibi sociare passibilem, quem poterat passionis triumpho impassibilitatis gloria coronare. Si novum fuit quod Deus est natus in terris, multo magis est novum quod homo regnat in coelo. Quibus inspectis perfectam gloriosissimi Joannis Baptistae beatitudinem comprobamus, quem in tantam sublimitatem dignatio coelestis evexit, ut mysterium salutis nostrae terris coeloque mirabilis, et necdum natus prophetare meruerit, et natus ostendere. Erat enim tunc Joannes dispensatione divina acerbus ad partum, maturus ad gratiam; nam qui nativitati propriae nedum videbatur idoneus, ortus dominici factus est idoneus praedicator; cumque naturali lege totum adhuc hominem venter maternus includeret, jam tamen spiritum nascituri filii laeta matris lingua prodebat; ait enim Elisabeth, ut lectum est, ad beatam Mariam dicens: Ex quo facta est vox salutis tuae in auribus meis, exsultavit in gaudium infans in utero meo (Luc. I). Intendite, fratres, quanta beatis illis matribus collata sunt munera, quibusque miraculis pariturae feminae decorantur. Infans, inquit, exsultavit in utero matris suae; exsultavit, ut pariter et suum meritum et virginei ventris gloriam revelaret. Nam inspirante Deo anilis ille uterus sensit adventasse dominicum ventrem, novoque gaudio mortalibus nuntiat, quantam mundo laetitiam Christus nasciturus inferret. Quis non stupeat, fratres, quod inter mysteria redemptionis humanae, mirantibus matribus, nondum nata gaudeat infantia? Nascitur inter haec Joannes et Christum nativitate praecedit, quatenus Domino suo, quem intra materna viscera per gaudia celebrabat, exhiberet 560 famulantis obsequium. Hic ergo est Joannes de quo dictum est a propheta: Vox clamantis in deserto: Parate viam Domino (Isai. XL). Clamabat in solitudine, ut corda mortalium incredulitatis squalore deserta ubertate prophetici sermonis excoleret. Hic est angelus missus ante faciem Christi qui populorum pectora monitis vitae sanctioris instructa Salvatoris adventui doctor sollicitus praeparavit. Hic est ille Baptista qui Dominum suum ob hoc baptizare meruit, ut sese magis dilui baptizati sui virtute sentiret. Hic est praeco regni aeterni qui terris adesse Agnum Dei, ipsumque mundi peccatum tollere, sua quidem lingua, sed Deo loquente clamabat. Hic est pronuntiante Domino inter natos mulierum major; et vere major, quia Dei Filium ut propheta praeloquitur, ut praecursor antevertit, ut Baptista suscepit, ut testis ostendit. Et post omnia, hic est ille quem nulla indumentorum oblectante mollitie cameli texta de pilis asperior tunica vestiebat, neque ulla voluptas epularum suavior, aut edacis gulae tentamenta capiebant, sed tanquam vere censorem faucium suarum, et jejuni ventris dominum, per deserta gradiens arida locusta pascebat. Mel etiam silvestre legitur manducasse, ut advertamus eum non cibo humana sollicitudine praeparato, sed pastu simplici, et illaborata vixisse substantia. Et haec ideo, ut arbitror, fratres, ne assertorem justitiae a praeconio veritatis aut speciosior vestis abduceret, aut delectatio depravaret escarum. De hac profecto magnanimitate descendit, quod dum Herodem regem de concubitu fraternae conjugis confidenter incusat, nec gloriosam subire mortem, nec mundi lucem spernere formidavit. Neque tristis hanc vitam reliquit, quia semper custodiens prophetalem rigorem nunquam penitus fuerat fallacis saeculi suavitate mollitus. Propter quod patientissime praecepto regis injusti capite truncatur in carcere, qui fortissimi obitus praemio remunerante coelestis imperii rege, et caput se suum recepturum noverat et salutem.
SERMO LXIII De nativitate S. Joannis Baptistae VII. ADMONITIO. 561 In S. Dalmatii saepe a nobis laudato codice hic sermo prae se fert S. Maximi nomen cum titulo. Item et de S. Joan. Bapt. homil. III.
ARGUMENTUM.-- S. Joannes Baptista progenie inclytus, nativitate mirabilis, atque in vita et morte gloriosissimus; plusquam propheta, et vox clamantis in deserto; quae vox etiam nunc cunctis quae facienda quaeque fugienda sint proclamat.
Sancti Joannis Baptistae hodierna die, fratres carissimi, natalem celebrantes, exsultemus atque laetemur in Domino, illum in veteri lege natum esse hominem progenie inclytum, nativitate mirabilem, atque in vita et morte gloriosissimum. Ipse enim est ille praecursor Joannes qui Salvatorem saeculi, etsi adhuc matris in utero latitantem, etiam ipso materno clausus in sinu, exsultando salutavit, saltibusque annuntiavit praesentem. Natus vero, atque inter tenebrosa deserti latitans gloriosus promulgat, venientibus ad se populis securus praedicat, confidenter ostendit. Iste est ille clarissimus Christi Baptista qui advenientes ad se populorum turbas tanta alacritate exagitat, ut nec Pharisaeorum superbiam, nec scribarum in lege Domini imperitiam, nec vitiorum omnium, quibus perfida illa gens . . . . . . . . . . . . declarare recusat. Hunc nec impiorum regum minae, nec luxuriantis aulae plurima commoda, nec sacerdotalis generis superbia a veritate dicenda prohibere potuerunt. Vere igitur Christus Dominus dixit esse plus quam prophetam. Natus enim praeter communem hominum nativitatem, illum quidem obsecratio sancta creavit, non vero voluptas. Nam cum materni uteri anilia viscera friguissent, et fessa jam corporis membra nullam amplius fecunditatis gratiam sponderent, contra impossibilitatem senilis corporis et sterilitatem 562 viscerum, Zachariae precibus, Elisabeth venter intumuit. Joannes concipitur utero senissimo, patri, quam nunquam habuerat, proles conceditur. Elisabeth autem vacuatur uterus, et matrem se laeta miratur. Exsultat Zacharias in gaudio; et cum de pueri nomine apud proximos esset contentio, dum tabulis pater stylum figit, ut pro arbitrio nati pueri nomen describat, quod sermone explicare non poterat, in vocem subito linguam resolvit, litterasque sermone praevenit, et quem stylo Joannem scribere volebat, loquendo testatur. Quid ergo mirum si illum plus quam prophetam Christus praedicat? Quis enim prophetarum nascendo vocem, et populo restituit sacerdotem? Ergo nec mirum si de se postea dixerit: Ego sum vox clamantis in deserto (Luc. III). Hoc est, non vox tantum quae audientium valeat aures penetrare, sed et clamantis, quae nempe audientium corda concutiat, atque in viam salutis adducat. Quae equidem vox etiam nunc cunctis proclamat. Atque etiam vobis, fratres, quae facienda, quaeque fugienda sint per humilitatem nostram semper annuntiat: Parate viam Domini, rectas facite semitas ejus (Ibid.). Ergo viam Domino parare jubemur, nostrae equidem fidei puritate, qua non tantum idolorum vana atque superstitiosa figmenta adversemur, sed et in fratribus ea detestemur et corrigamus. Ipsius quoque mentis castitate, qua et fratribus misereamur, cunctis quae sua sunt restituendo, nullis adversando, errantes corrigendo, singulis demum, quantum per nos licet benefaciendo. Ergo juxta venerandi Baptistae monita, semper vivamus, Deum semper exorantes, ut in bonis operibus felicem perseverantiam nobis custodire concedat. Explicit.
SERMO LXIV. In nativitate S. Joannis Baptistae VIII. ADMONITIO. 563 Hoc fragmentum sermonis ex eodem codice S. Dalmatii exscribendum curavimus.
Hodie, fratres, beatissimi Joannis Baptistae natalem devotissimis festivitatibus celebramus, cujus non solum fuit vita laudabilis, sed et mirabilis ipsius nativitas exstitit. Natus est enim de sterili femina ex senili et ventre procedens, ille est Christi Baptista Joannes de quo scriptum est: Ego vox clamantis in deserto (Luc. III). Clamavit equidem in deserto Joannes, ut infidelis populi durissima 564 corda ad poenitentiam excitaret. Clamavit, ut illum a pessima infidelitate sua . . . . . . . . . . clamabat atque dicebat: parate viam Domini, rectas facite semitas Dei nostri (Luc. III). ( Deest folium. ) Ergo ad tempus cum ipso habitemus in hoc saeculo, ut cum ipso in aeternum esse possimus. Explicit.
SERMO LXV. De nativitate S. Joannis Baptistae IX. ADMONITIO. Cum hic quoque sermo in codice S. Dalmatii S. Maximo ascribatur, a monachis vero Maurinis in append. serm. S. Augustini num. 197 collocetur, eumdem nos S. Maximo potius quam Augustino, ut in Rom. Brev. ad diem 24 Junii, ascribendum esse judicavimus.
ARGUMENTUM.-- Unius Joannis nativitas celebratur. Veteris ille Testamenti figura, vox clamantis in deserto, id est in hoc mundo, ante Christum promissus, atque ad ejus similitudinem sanctificatus.
Post illum sacrosanctum Dominici natalis diem nullius hominum nativitatem legimus celebrari, nisi solius Christi Baptistae Joannis. Illa in aliis sanctis electisque Dei colitur dies, qua illos post tot consummationem laborum, devictumque mundum in perpetuas aeternitates praesens haec parturit vita. In aliis vero consummata ultimae diei merita celebrantur. In Christi autem sanctissimo Baptista Joanne etiam prima dies, atque ipsius quoque hominis initia celebrantur; quia per hunc Dominus adventum suum, ne illum subito homines insperatum non agnoscerent, voluit esse testatum. Joannes autem Veteris Testamenti figura fuit, atque in se formam praetulit legis; ideoque Joannes praenuntiavit Salvatorem, sicut lex gratiam praecucurrit. Quod vero nondum natus de secreto materni uteri prophetaverit, et expers adhuc lucis, jam testis fuerit veritatis, hoc fuit quod sub velamine latens litterae, et Redemptorem, qui jam advenerat spiritu praedicavit, et nobis Dominum nostrum de quodam veluti legis utero proclamavit. Ergo quia Judaei a ventre, hoc est a lege, quae Christi gravida erat, erraverunt, erraverunt a ventre, locuti sunt falsa (Psal. LVII). Ideo hic venit in testimonium, ut testimonium perhiberet de lumine (Joan. I). Quod autem Joannes poenali constitutus est in carcere ad Christum discipulos suos ordinat, lex ad Evangelium mundum transmittit, quae quidem lex juxta typum Joannis veluti ignorantiae clausa carcere in obscuro et occulto jacebat, atque Judaica caecitate sensus intra litteram tenebatur inclusa. Unde et de hoc beatus Evangelista ita proloquitur dicens: Ille erat lucerna ardens et lucens (Ibid.). Spiritus nempe sancti igne succensus ut mundo ignorantiae nocte occupato lumen salutis ostenderet, et quasi inter densissimas delictorum tenebras splendidissimum justitiae solem lucis suae radio demonstraret. Dicebat enim de se ipso: Ego vox clamantis in deserto (Luc. III). Clamabat equidem in deserto Joannes, hoc est in gentili et indocili populo. Vacua enim timore Dei pectora, atque Spiritu sancto carentia, squalentis eremi deserto comparantur. Desertus enim erat hic mundus ab omni fidei timorisque Dei cultura, atque peccatorum spinis obsitus, tanquam ager incultus 565 squalebat, nullamque penitus bonorum operum jucunditatem afferebat, nullum gratiae spiritualis lumen acceperat. Mittitur ergo Joannes, qui prophetica atque apostolica praedicatione poenitentiam annuntiando rudem campum proscinderet, fecundaret, et excoleret, atque ad maturam frugem, hoc est ad regenerationis gratiam praepararet. Jam vero quantae illud est gloriae, quod Zachariae sacerdoti seni, atque Elisabeth sterili filius a Gabriele promittitur; ab illo namque angelo a quo beatissimae Mariae nativitas Domini nuntiatur, et quasi ex aliquo similis Domino praemittitur filius sterilis ante filium Virginis, nescio quid majus miraculum in ipsa nativitate declarat. Insperata prole muneratur sterilitas, quia novo partu erat ditanda virginitas. Ante Christum Joannes promittitur, quia Vetus Testamentum ante Novum, ut dies diei eructat verbum. Praemittitur ergo lucerna ante solem; ante Dominum servus; amicus ante sponsum; praeco ante judicem; vox ante Verbum. Atque ideo de se beatus dicit Joannes: Ego vox clamantis in deserto. Se enim 566 dicit esse vocem, quia Verbi annuntiator erat et praedicator. Adhuc enim in utero matris suae Spiritu sancto est repletus et ipsius nativitatem prophetando praevenit. Ad similitudinem Domini sanctificatus fuit, antequam natus intra materna viscera exsultans, atque Salvatoris adventum ore materno protestans. Vere autem erat lucerna ardens, in quo tam singularis gratia divinae dignationis effulsit, ut jam jamque adfore redemptorem sanctae suae Genitricis voce narraret, et per eam veluti quamdam veritatis nondum in lucem prolatus Christum praesentem ostenderet; idoneus equidem Veteris Novique Testamenti mediator, et gloriosi Agni dignus ostensor, qui Dominum suum se annuntiare uno tempore meruit et videre. Ergo, fratres, hujus tantae diei solemnia celebrantes . . . . . ( Oblitteratae lineae quindecim desiderantur ) peccata nostra deflendo, eademque jejuniis atque eleemosynis plurimis redimendo. Explicit
SERMO LXVI. In natali sanctorum apostolorum Petri et Pauli I. ADMONITIO. Sexagesimus sextus hic sermo, ac praeterea 67, 68 et 69, qui sequuntur, ex laudato codice Ambrosiano ex scripti, editi primum tom. IV Anecdot. a Muratorio fuerunt.
ARGUMENTUM.-- Ecclesiarum principes atque gloriosissimos patres nostros Petrum et Paulum, pro Christo obiisse, nobis laetandum est. In iis gemina Ecclesiae forma figuratur; in Petro simplicitas commendatur, in Paulo doctrina, ut advertamus in Ecclesia Dei et scientiam esse necessariam, et simplicitatem esse dilectam.
Necessarie, fratres carissimi, de venerabilium apostolorum passionibus atque obitu patrum nostrorum annua festivitate laetamur, quia fiducia Christianae fidei credimus, eos tormentis suis indeptos esse gloriam et perpetuitatem vivendi vitae suae fine quaesisse. Quis enim dubitet illos suo regnare cum Domino, qui sequentes ejus vestigia mortem moriendo vicerunt, aut quomodo non manifestum est apud illum regem in cruciatibus esse victoriam, cui triumphus in cruce est? Elegerunt itaque Ecclesiarum principes ob honorem fidei patienter occumbere, quos auctor vitae praemisso suae mortis exemplo, mortem docuit non timere. Laetemur ergo et exsultemus, gloriosissimos patres nostros obiisse pro Christo, quia qui primitus pro aeterno ipso cruoris sui censu vitam sibi mereatur aeternam. Aeternitatis enim mercatus agitur, ubi non pecuniae quantitas, sed sanguis fidelis in pretio est, ubi sic mors adimit vitam, ut illatae morti immortalis vita succedat. Et ideo, fratres, cui amore Christi exosus est mundus, mundum non invitus amittit, sicut dicebat beatissimus Paulus: Mihi vivere Christus est, et mori lucrum (Philip. I). Quam pulchre ait et mori lucrum! Quoniam qui Christo vivit, si pro Christi honore moriatur, coeli sibi regnum damno praesentis lucis acquirit. Mori namque pro Christo regnare cum Christo est. Qui religiosam mortem in lucrum sibi reputat, ostendit se morte sua proficere, non perire. Nam et Dominus et Salvator noster ait: Qui perdiderit animam suam propter me 667 inveniet eam (Matth. X). Quid hoc est, carissimi, qua ratione, amissa semel anima suo poterit ab homine reperiri? Poterit, fratres, poterit non ratione, sed fide. Poterit sine dubio, quia resurrectionis beneficio reparato corpori anima servata reddetur. Quod enim Deo possibile est, facere homini non est impossibile cogitare, ut ait futurorum conscius Paulus apostolus (I Cor. II): Nec oculus vidit, nec auris audivit, et in cor hominis non ascendit, quae praeparavit Deus diligentibus eum. Dicendo ergo Dominus: Qui perdiderit animam suam propter me, inveniet eam, ostendit in illo adventus sui gloria, in quo omnis homo substantiae suae statum vitamque recipiet, animae nostrae corporisque consortium formandum; homo enim anima et corpore constat. Unum sine altero disjuncta ac dissipata natura est. Si removetur corpus, amittit. Cum ergo dicitur, Qui perdiderit animam suam, inveniet eam (Matth. X), revelatur nobis, cum secundum Dei nostri fidele promissum renovabitur mundus, et animam corpori, et corpus animae esse reddendum. Ideo et Salvator dicebat: Nolite timere eos qui occidunt corpus, animam autem non possunt occidere; sed potius eum timete qui potest animam et corpus perdere in gehenna (Ibid.). Itaque potestas disperdendae animae ostendit in Christo reparandi hominis potestatem. Nec miremur, carissimi, si perfidiam saevientis saeculi Paulus gladio, Petrus cruce damnarunt, quorum Dominus ipsum mundi principem mirabilibus terruit, increpationibus arguit, passionibus triumphavit. Invenit quippe in eis diabolus, quod possit occidere, non tamen invenit quod posset tenere captivum. Et quid mirum si perimitur gladio servus occisi? Quid mirum si in cruce tollitur discipulus Crucifixi? qui secuti sunt patientis exemplum, consecuti sunt regnantis imperium. Assumpsit ergo Christus Petrum et Paulum, unum piscantem, alium persequentem. Et Petro quidem regni sui claves, Paulo verbi sapientiam dedit. Nec incredibile hoc, quoniam qui aquam produxit 568 e petra, Ecclesiam fundavit in Petro. Qui adorare compulit magum, persecutorem docuit praedicare. In his duobus, carissimi, quantum exiguis sentire fas est, gemina Ecclesiae forma, et humani generis diversitas figuratur. Petrum namque commendat simplicitas, Paulum doctrina sublimat, ut advertamus in Ecclesia Dei, et scientiam esse necessariam, et simplicitatem esse dilectam. Simplicitatem autem dico, non illam quae ignaviae stupore torpescit, sed illam quae vigilanter incendens prodesse aliis noverit, nocere ipsa non possit, ut in uno eodemque sit homine cauto simplicitas, et benigna prudentia secundum illud quod dictum est: Estote ergo astuti ut serpentes, et simplices ut columbae (Matth. X). Nam simplicitatem Petri, et vigor vivacissimae mentis armabat, et spiritalium consiliorum providentia muniebat. Simplici utique prudentique corde Petrus erat, cum incarnationis dominicae sacramentum non inquirendo confessus est, sed credendo, dicens: Tu es Christus Filius Dei vivi (Matth. XVI). Qua confessione, carissimi, et profuit universis, ut simplex, et opiniones non recte credentium repulit ut astutus. Igitur doctrinae gratia coelum Paulus ingreditur, simplicitatis merito aperiendi coeli Petrus accipit potestatem. Haec nobis idcirco, carissimi, ut intelligamus a fide Dei nostri nec doctos repelli, nec simplices refutari. Quantum autem fidei veritas habet, manifestum est omnibus, simplicitatem Petri habuisse Paulum, ipsique Petro Pauli prudentiam non defuisse. Nam utrumque idem spiritus edocebat. Hac ratione, carissimi, et Paulus petra est Christi, et vas electionis est Petrus. Uterque enim velut coelestis lapis, fortitudinem praestat infirmis, uterque vas electum sitientibus fidem Christi ab aeterno fonte vitalis poculi fluenta profundit. Et ideo, quia una illis fides, una gloria, unus victricis passionis est dies, una utrumque devotio populorum omnium plena confessione veneratur.
SERMO LXVII. De eodem natali sanctorum apostolorum Petri et Pauli II. ADMONITIO. 569 Etsi in codice Vaticano 1269, fol. 77, a tergo, S. Leoni Magno hic sermo ascribatur, Ballerinii tamen fratres, viri doctissimi, eum non esse in sermonibus ejusdem sancti doctoris numerandum judicarunt. Quamobrem hunc quoque S. Maximo, ut in codice Ambrosiano legitur, secuti clar. Muratorium attribuimus.
ARGUMENTUM.-- Paterno apostolorum sanguine Ecclesia convaluit. Christianae fidei regnum mundanis dominatur imperiis. Petrus omni firmior petra passus est, ut pastor pro commissis sibi ovibus. Cavendum est ne quid virtuti prudentiaeque nostrae arrogemus. Cur Paulus sese privilegio gentium tuebatur?
Exsultemus, fratres, et gloriemur in Domino Deo nostro, quia apostolorum natalis Ecclesiae est nutrimentum: sicut enim parvulus quisque materni uberis lacte nutritur; ita tunc Ecclesiae consurgentis infantia paterni sanguinis ubertate convaluit. Nam ex quo benedictionem fecundi cruoris sterilis terra suscepit, innumera exinde per universum mundum multitudo credentium pullulavit. Quis ita demens Christianae fidei inesse abneget veritatem, quam tristitiae non fatigant, supplicia non conturbant, neque ullus corporeae mortis terror inclinat? Cui etiam in sempiternum gaudium persequentum tormenta proficiunt, cujus regnum per aeternam invictamque potentiam mundanis dominatur imperiis. Ut autem plenius advertamus, quanta sit coelestis regni terrenique distantia, documenta nobis de praesentibus capiamus exemplis. Ecce reges praetereuntis hujus saeculi devotionem erga se militum suorum in hac tantum vita honoribus muneribusque conservant, nihil penitus habentes, quod possent suis sibique praestare post mortem. Christus autem rex omnium saeculorum, electos suos labore, nuditate, fame, cruciatibus, morte insuper remittit affligi; quia potestas ei est suscitare defunctum, spoliatum praesenti vita regni sui luce vestire, et remota lege mortis, perpetuitatem dare mortali. Quod autem nonnunquam a fidelibus viris regum praemia renuuntur, quod eis abominatae sunt omnes saeculi dignitates, quod ut vanum respuunt, quidquid illis hic mundus obtulerit pretiosum, spes illa omnimodis facit, quia per gratiam 570 Christi sui potiora sibi quandoque praestanda fides servata praesumit. Quis non stupet in voluntate Christi esse hoc tam mirabile sacramentum, qui sanctis suis sic sua promittit praemia, ut eis tormenta praemittat, sic futurae vitae praedicat caritatem, ut praesentem doceat non amari? Hic religionis est veritas, ubi tristitia gaudium gignit, ubi inops nuditas incorruptionis vestimenta praetexit, decoriari gloria ( forte legendum ubi dedecorari gloria), ubi exuri refrigerium, ubi occidi triumphus est. Haec est mors, carissimi, si modo fidem nostram sancti Spiritus erigat et confirmet auctoritas, quam pueri non renuunt, juvenes non declinant, maturiores eligunt, senes ambiunt, feminae non paverunt. In passione enim martyrii ubi fides firmior regnat in homine, sicut saepe jam factum est, nec aetas illa se subtrahit, nec sexus excusat. Ibi, fratres, ibi praetenditur infirmitas corporis, ubi fides non habet firmitatem. Ideo gloriosissimus Petrus stabilitate fidei suae omni firmior petra, dum Christi crucem praedicat, suam vicit; nec timuit crucifigi, quia Crucifixum timuit, et amavit. Passus ergo est Petrus, ut optimus servus pro Domino, ut fidelis discipulus pro magistro, et ut pro commissis sibi ovibus pastor electus, illius ad mortem secutus vestigia, cujus semitam sequebatur ad vitam, et quia consimilem regis sui subiit passionem, coelestis regni clave suscepta, similitudinem regnantis suscepit. Aut quomodo ille vitae propriae timeret occasum, qui probaverat Christum suum regnare post mortem? Quomodo refugeret crucem, qui in corpore Domini sui redeuntis a mortuis beatae crucis signa cognoverat? Quomodo crucifigentum vulnera recusaret, qui Redemptorem mundi clavorum vestigia portasse secum sciebat ad Patrem? Ille pro suo Domino obitum formidaret, cui ipse vitae auctor et mortem, et genus mortis praescientiae suae ore praedixerat? ita dicens: Cum esses junior cingebas te, et ibas quo volebas; cum autem senueris, alius te praecinget, et ducet quo tu non vis (Joan. XXI). Hoc est dicere: Cum esses junior, Petre, manus 571 te propriae ministerio succingens tuam sequebaris in omnibus voluntatem. Cum autem senueris, manus te cinget extranea, et ducet quo tu non vis, ac juventutis tuae libertatem mutabis in servitium senectutis. Ducet, inquit, te quo tu non vis. Nunquam nolebat Petrus pati pro Domino suo, cui ante jam dixerat: Animam meam pro te ponam (Joan. XIII). Volebat quidem ut devotus mori, sed quia velut ultro morti se ingerebat, quamdam praesumentis habere videbatur audaciam, nam qui ut infirmus mori non vult, et idem ut confortatus a Deo non refugit passionem, pariter in semetipso, et trepidae carnis ostendit affectum, et fidelis animi implet officium. Igitur ubi apostolus sponte morti se offerebat, ibi timuit mori, et ubi nolens est ductus ad crucem, non timuit crucifigi, quia illic humana fatigabatur infirmitas, hic coelestis Spiritus fortitudo vincebat. Omnis enim nostra devotio, si quasi suis viribus fidat, continuo ut infirma lassescit. Si vero quis pre ce supplici divinae gratiae boni sui propositi commendet effectum, nulla illum cogent saeculi hujus adversa nutare. Cavendum itaque, fratres, ne quid virtuti prudentiaeque nostrae de his quae recte gerimus, arrogemus, docente Domino apostolos suos, et dicente: Quia sine me nihil potestis facere (Joan. XV). Qua sententia praemonente ab ipso nobis speranda sunt omnia. Cuncta etiam, quae prospere veniunt illius reputanda muneribus, sine quo, ut ipse dicit, nullum penitus votorum nostrorum possumus habere successum. Denique quomodo praesumpsit Petrus dicere Domino: Animam meam pono pro te (Joan. XIII); non longe post puellae interrogationem turbatus respondit, nescisse se hominem. Propter quod flevit amarissime; et ubi ait Christus, Petrum ducendum esse quo nollet, ibi victoriam triumphalis passionis obtinuit. Non ergo est reprehendendus apostolus si pro Christi honore animosius optabat et mori, quia praesumptio illa, quae de 572 fervore fidei venit, etsi laudabilis non videtur, magnam tamen habet ad Dominum, ex ipsa conscientiae suae devotione fiduciam. Verum propter cautelam fidelium suorum, nostraeque infirmitatis perfugium dicebat Salvator discipulis suis: Si vos persecuti fuerint in civitate ista, fugite in aliam (Matth. V). Hoc est dicere: Declinate quidem passionem, ne forte per tormenta vincamini; capti tamen nolite cedere persequenti; volo enim servos meos mortem nec exspectare, nec timere, quatenus inesse vobis sapientiam, nec deesse fidem stultus persecutor agnoscat; quia mortem non vitare, cum possis, temeritatis est vitium, perimenti autem non cedere fortitudo credentis est. Habet hoc ratio, et virtus fidei nostrae, ut in confessione Christiani nominis nec optemus mortem, nec timeamus occidi. Sic ille, vas electionis, gloriosissimus Paulus, ne a gentilibus vel virgis macularetur, clamabat civem se esse Romanum, et injuriam corporis sui saecularium legum praescriptione submovit, ereptumque se de periculis ac mortibus scripta exsultatione gaudebat. Quod si ut curiosus inquiras cur privilegio gentium sese tuebatur Apostolus, scito hoc apostolici fuisse consilii, ut illos qui Dei nostri reverentiam non habebant, propriis eorum legibus territos confutaret, nec data sibi a Domino potestate voluit in eos exercere vindictam, qui se missum ad salutem noverat persequentum. Nam quid virtus possit apostoli sensit magus ille caecatus, et de muliere divinante Piton probavit ejectus. Sed tamen ubi dispensatione dominica tempus ei passionis advenit, confidenter gentili ferro fidelia colla subjecit, et qui dudum verbera respuebat, gladium non refugit. Haec enim sancta perfectaque mensura credendi, haec irreprehensae devotionis est sanitas in certamine fidei, et nolle mori, et patienter occumbere, quia Deus noster non mortem nostram requirit, sed illam mentem quam mors superare non possit.
SERMO LXVIII. De eodem natali sanctorum apostolorum Petri et Pauli III. ADMONITIO. 573 Anonymus hic sermo est in codicibus Vaticanis 539, 1269, 4951, et Reginae 535. Inscriptus autem sancto Ambrosio apud Gillotium num. 67 legitur. Nos sancto Maximo eumdem esse ascribendum volumus; quod non modo in praeclaro Ambrosiano codice ejus ornatur nomine, sed etiam in veteribus atque praestantissimis codicibus duobus Sanctae Crucis in Jerusalem 90 serm. 2, et 99 serm. 31, et in cod. Bibl. olim Minor. Convent. in Laurentian. IV Plut. XVII, quo in postremo inscriptio est hujusmodi: De sanctis apostolis Petro et Paulo sermo sancti Maximi episcopi.
ARGUMENTUM.-- De viso vasis pleni quadrupedibus ac volatilibus S. Petro oblato, quo diversarum gentium congregatio collecta in una Ecclesia demonstratur.
Natalem beatissimorum apostolorum Petri et Pauli hodie celebrantes, fratres carissimi, diversis epulis nos reficere debemus, et tantam festivitatem magna cum laetitia celebrare. * Quis enim talium virorum solemnitatem non magna cum laetitia celebraret? * Quis enim in talium virorum solemnitate non magnos sibi exhibeat apparatus, ut quo plus expenderit, plus se apostolos amare confirmet? Verumtamen non opus est proprio sumptu ad refectionem nostram. Nam natali suo S. Petrus ipse nos reficit; est enim omnibus copiis refertum vas ejus, quod illi de coelo esurienti delatum est. Igitur qui esurit sicut Petrus, reficitur ipse cum Petro. Ut quid ergo praeparemus nobis proprium prandium, cum apostolico ferculo saginemur? Cur nobis inquiramus terrenas epulas, cum coelestes copias habeamus? Dicit enim S. Lucas in Actibus apostolorum (Cap. X, XI, etc.), post orationem esurienti Petro circa horam sextam, aperto coelo vas quoddam splendidum, velut linteum fuisse delatum, in quo erant omnia quadrupedia terrae et volatilia coeli; et dixisse Dominum ad eum: Petre, surge, immola et manduca (Act. X). Ecce Petrus, qui 574 dicit alibi: Aurum et argentum non est mihi (Act. III), nunc convivii ejus vasculum splendidius est argento: ut qui propter Christum argenti speciem refutasset, per Christum argenti nitore ditaretur. Pransuro igitur Petro desunt coquorum apparatus, desunt obsequia famulorum; sed quod est melius ministeria divina non desunt, et utiliori commutatione sancto viro, quod deest in terris, abundat in coelis; ut se reficiat enim Petrus, non cellarium sollicite reseratur, sed coelum ipsum protinus aperitur. Legimus in Scripturis (III Reg. XVII) sanctum Eliam in deserto corvis ministrantibus pastum; quanto melius Petrus, cui non parvam escam terrena avis porrigit, sed integrum convivium multitudo angelica subministrat! Post orationem ergo esurit Petrus. Mirandum cur sanctum virum post orationem fames sequatur, cum soleat fames oratione depelli, et esuriens anima nonnisi observationibus saginari. Sed puto Petrum post orationem, non cibum esuriisse hominum, sed salutem; nec inedia vexatum esse corporis, sed inopia credentium laborasse. Cum enim Judaicus populus perfidus et ingratus, illo praedicante, Christo non crederet, famem quodammodo Petrus sui officii sustinebat. Famem enim patitur, qui minime fructum sui laboris assequitur. In coenaculum igitur ad orationem festinus ascendit. Bene ait, in coenaculum ad orationem ascendisse Petrum, quia omnis sanctus, quando orat relinquens 575 humilia, vel terrena in altum mentis extollitur, et in sublime suspensus rapitur, et cogitatione sancta coelo vicinus efficitur. Atque ibi esurienti illi, hoc est cogitanti in cordis sui sublimiori loco pro salute Judaici populi offertur vas diversorum generum animalibus plenum, velut Divinitate dicente illi: Tu in Judaeos solus esuris; ecce tamen fidei tuae cunctarum gentium diversitate reficio. Nam utique diversa animalia collecta in uno vasculo, diversarum gentium congregatio collecta in una Ecclesia demonstratur: quae Ecclesia in illius vasculo splendido, dum non habet maculam neque rugam, lintei nitore resplendet. In qua primum animal Deo ex gentibus centurio Cornelius immolatur. De hoc ergo vasculo suo hodie nos reficit Petrus; cum enim videmus gentilium turbas ad fidem Christianitatis accurrere, simul cum apostolis gratulamur. Non enim mortui sunt, quorum 576 curamus natalem hodie, sed renati vivunt plane, quia participes effecti sunt Christi, qui vita est omnium. Quamvis enim corpora passione caesa sint, interruptus tamen non est ordo vivendi; igitur enim et Deo gratias agunt, et laudes Salvatori referunt; nisi quod resoluta membrorum sarcina, magis adhaerent Christo; sicut ait Paulus apostolus: Dissolvi et esse cum Christo quanto melius (Philip. I)! Non ergo dicenda est mors qua interveniente caremus persecutore, et Christo nectimur. Non est plane dicenda mors quae Christo mortuum socians, lucrum efficit morientis, sicut ait beatus Apostolus: Mihi enim vivere Christus est, et mori lucrum (Ibid.). Illa autem vera mors quae etiam viventem hominem peccatorum morte constringit; quia quamvis vivere videtur, sceleribus tamen suis morti videtur addictus, sicut ait Apostolus de illa deliciosa vidua: Haec autem vivens mortua est (I Tim. V).
SERMO LXIX. De eodem natali sanctorum apostolorum Petri et Pauli IV. ADMONITIO. Quod dictum est supra de utilitate, quam ex multorum codicum mss. collatione comparavimus, ut scripta ab imperitia amanuensium diversis auctoribus supposita dignosceremus, hic clarius patebit. Hunc enim sermonem duo codices Vaticani, 1269 et 1277, sancto Ambrosio tribuunt; alter vero Vaticanus 4951 S. Augustino, hac epigraphe insignitum: S. Augustini sermo dicendus in festo sanctorum Petri et Pauli, codex Vallicellanus A 9 sanctum Leonem Magnum auctorem appellat. Incertum ergo esset hac in diversitate judicium, nisi plurimorum mss. consensum in Maximum haberemus. Codici enim Ambrosiano quatuor accedunt testimonia, duorum scilicet codicum 90 et 99 S. Crucis in Jerusalem, duorumque Casinensium 102 et 305 S. Maximo suffragantium. Cum vero nec Ballerinii, nec Cacciarius suis in editionibus opp. S. Leonis Magni hunc sermonem collocarint, nec monachi S. Mauri inter genuinos S. Augustini sermones, sed in appendicem sub num. 201 traduxerint, de hisce Patribus esse quaestio non debet. Dubitarunt iidem Benedictini monachi in eadem appendice, an forte Ambrosio ascribendus esset; verum cum in ejus editione anni 1690 eumdem praetermiserint, ab hujusmodi opinione recessisse videntur. Ascribe idus ergo S. Maximo hic sermo jure est, contra editionem Parisiensem opp. S. Ambrosii an. 1569, ubi sub num. 68 sermonum collocatus fuit.
577 ARGUMENTUM.-- Petri virtus in omnem terram diffusa est, et Pauli Epistolarum verba in fines orbis terrarum penetrarunt. De claudo sanato a Petro, de Paulo vase electionis, deque utriusque apostoli martyrio.
Notum vobis omnibus est, fratres, et universo mundo notissimum, quod beatissimorum Petri et Pauli natalis est hodie, nec aliquam partem orbis latere potest tanta devotio: siquidem cum de his dicat David propheta: In omnem terram exivit sonus eorum, et in fines orbis terrae verba eorum (Psal. XVIII); in omnem terram mirabilis Petri virtus diffusa est, et in fines orbis terrae Epistolarum Pauli verba penetrarunt. Quis enim non audivit quod primum beatus apostolus Petrus sedenti ad speciosam portam templi claudo, et ex matris suae ventre, olim jam debili, pedum restituerit firmitatem, ut quod natura minus contulerat, apostolica gratia repararet? Cum enim claudus ille stipem rogans, aliquid pecuniae se ab apostolis crederet recepturum, ait illi apostolus Petrus: Argentum et aurum non habeo; sed quod habeo, hoc tibi do: In nomine Domini nostri Jesu Christi Nazareni surge et ambula (Act. III). Beata plane largitas, quae petenti argentum quidem non contulit, sed contulit sanitatem! Beata largitas, quae de thesauris aurum non protulit, sed protulit medicinam! Beatus est ille claudus, qui dum stipem quaerit pecuniae, divitias incolumitatis accepit. Hoc enim ab apostolis donatum meruit, quod nullis thesauris a medicis redimere potuisset. Primum ergo signum mirabilium suorum Petrus fecit, claudo pedum restituendo vestigia. Diximus frequenter ipsum Petrum petram 578 a Domino nuncupatum, sicut ait: Tu es Petrus, et super hanc petram aedificabo Ecclesiam meam (Matth. XVI). Si ergo Petrus petra est supra quam aedificatur Ecclesia, recte prius pedes sanat, ut sicut in Ecclesia fidei fundamentum continet, ita et in homine membrorum fundamenta confirmet: recte, inquam, primum in Christiano pedes curat, ut jam non trepidus, nec imbecillis possit supra petram Ecclesiae stare, sed robustus, et fortis incedere. Ubi autem verba Pauli non leguntur? Quis locus ea litteris non inscribit, corde retinet, conversatione custodivit? Qui Paulus a Domino vas electionis est nominatus. Bonum vas, in quo pretiosa mandatorum Christi praecepta conduntur: bonum vas, de cujus plenitudine substantia vitae populis semper erogatur, et plenum est. Optima apostolorum nomina, petra, et vasculum necessaria domui Salvatoris. Domus enim petrarum fortitudine construitur, utilitate vasis ornatur. Petra ad firmitatem, ne labantur, sustentat populos; vas ad custodiam, ne tententur, operit Christianos. Exitus vero eorum de hoc saeculo quam beatus fuerit, nemo est qui nesciat. Nam prima haec in illis beatitudo est, quod ambo una die passi esse noscuntur, scilicet, ut quos una fides servitio devinxerat, una dies martyrio coronaret. Deinde ipsa passio, diversa licet in singulis fuerit, tamen quanta referta est gratiae sanctitate? Nam Petrus crucis, sicut Salvator, exitum tulit, et dominicae devotionis similitudine nec in morte disceptus est; scilicet ut quem imitabatur fide, imitaretur et passione. De Pauli vero cervice, cum eam persecutor gladio percussisset, dicitur fluxisse magis lactis unda quam sanguinis; et mirum in modum S. Apostolum baptismi gratia in ipsa 579 caede exstitisse splendidum potius quam cruentum. Quae quidem res in S. Paulo stupenda non est. Quid enim mirum si abundat lacte nutritor Ecclesiae, sicut ipse ad Corinthios: Lac vobis potum dedi, non escam (I Cor. III). Haec est plena repromissionis illa terra quam patribus nostris promisit Deus, dicens: Dabo vobis terram fluentem lac et mel (Exod. III). Non enim de hac terra locutus est quae manantibus aquis coenum involvit, lutumque permiscet, sed de illa terra Pauli, et similium Pauli, quae jugiter purum suaveque distillat. Quae enim Pauli epistola non melle dulcior est, lacte candidior? Quae epistolae, tanquam ubera, Ecclesiarum populos nutriunt ad salutem? De cervice ergo Apostoli pro sanguine lac manavit. Legimus in epistola ipsius, quoniam caro et sanguis regnum Dei non possidebunt (I Cor. V). Jam igitur Paulus possidet regnum, 580 quoniam caret sanguine, qui impedire dicitur regnaturos. Adhuc ergo Paulus in terris positus etiam in regni coelestis substantiam transformatur. Ideo, fratres carissimi, quotiescunque martyrum memorias celebramus, praetermissis omnibus saeculi actibus, sine aliqua dilatione concurrere debemus ad domum Dei, reddere illis honorificentiam, qui nobis salutem effusione sui sanguinis pepererunt, qui tam sacratam hostiam pro nostra propitiatione Domino se obtulerunt; praesertim cum dicat ad sanctos suos omnipotens Deus: Qui vos honorat, me honorat, et qui vos spernit, me spernit (Luc. X). Quisquis ergo honorat martyres, honorat et Christum; et qui spernit sanctos, spernit Dominum nostrum, qui vivit et regnat cum Patre et Spiritu sancto, etc.
SERMO LXX. De natali S. Laurentii levitae et martyris I. ADMONITIO. Sanctis Ambrosio et Augustino, in veteribus opp. horum Patrum editionibus, hunc sermonem attributum videmus; in codice Casinensi CXI, fol. 205 a tergo, sancto Leoni; in codicibus vero Urbevetano, et Vaticanis duobus 1269, et 1272, nemini; at non modo in praeclarissimis Ambrosiano et Sanctae Crucis in Jerusalem 90 et 99, sed etiam in Laurentianis duobus, id est 39 Plut. XVII, et 174 Bibl. olim Aedil. eccl. metrop. Florent., ac praeterea in Vaticano 6451, in Vercellensi 66, in Mediolanensi bibl. imperial. basil. Sancti Ambrosii pag. 214, in Chisiano 16 pag. 8, in Farfensi, in Casinensi 122 pag. 108, et in Passionario Lucensi p. +, S. episcopo Taurinensium Maximo nuncupatum legimus. Huic igitur eumdem inscribendum esse existimavimus; ejusque fragmentum nondum editum, ex laudatis Laurentianis codicibus inscriptum, ad vulgatum attexuimus.
ARGUMENTUM.-- Mundum universum sanctus Laurentius passione sua illuminavit, qui longa et multiplici poena cruciatus, non minori quam tres pueri in camino ignis inclusi, gloria praeferendus est. De imitatione martyrum cogitemus.
Beatissimi Laurentii martyris, cujus natalem hodie celebramus, passionem nosse vos credo; et quanta in persecutione pertulerit, dilectionem vestram scire posse non dubito. Tanta enim martyrii ejus gloria exstitit, ut passione sua mundum illuminaverit universum. Illuminavit plane mundum Laurentius eo lumine quo ipse succensus est, et flammis quas ipse pertulit, omnium Christianorum corda calefecit. Quis enim hoc exemplo nolit pro Christo ardere cum Laurentio, ut possit a Christo cum Laurentio coronari? Quis nolit ad horam 581 sustinere Laurentii ignem, ut aeternum gehennae non patiatur incendium? Beati igitur Laurentii exemplo provocamur ad martyrium, accendimur ad fidem, incalescimus ad devotionem. Etsi nobis persecutoris flamma deest, fidei tamen flamma non deest. Non ardemus quidem corpore pro Christo, sed ardemus affectu. Non subjicit mihi persecutor ignem, sed suggerit mihi ignem desiderium Salvatoris. Esse autem Salvatoris ignem legimus in Evangelio, dicente eodem Domino: Nescitis quia veni ignem mittere in terram; et quid volo, nisi ut accendatur (Luc. XII, 49)? Quo igne succensi, Amahus et Cleophas dixerunt: Nonne cor nostrum ardens erat in nobis, dum loqueretur nobis in via, et aperiret nobis Scripturas (Luc. XXIV, 32)? Hoc igitur igne etiam beatus Laurentius accensus flammarum non sentit incendia, et dum Christi ardet desiderio, persecutoris poena non ardet. In quantum enim in illo fidei ardor fervet, in tantum supplicii flamma frigescit. Corporali enim beatus Laurentius laborabat incendio. Hinc amore Christi succenditur, inde persecutoris flamma torquetur; sed divinus Salvatoris ardor materialem tyranni exstinguit ardorem. Quamvis enim in favilla membra solvantur, fidei tamen fortitudo non solvitur: corpus quidem detrimentum sustinet, sed lucrum salutis acquirit. Non enim, fratres, beatus Laurentius cita vel simplici passione perimitur. Nam, qui 582 gladio percutitur, semel moritur, qui flammarum camino mergitur, uno impetu liberatur; hic autem longa et multiplici poena cruciatur, et mors ei non desit ad supplicium, et desit ad finem. Dicitur enim ab illo saevissimo persecutore haec illi continuata poena, ut ardentium exposita mole carbonum, insuper ferrea crate distentum lenta flamma consumeret, ut non tam inflammando cito interimeret hominem, quandiu exurendo torqueret; ita ut cum unum latus exustum persecutor cerneret, aliud latus ignibus objiceret exurendum. Legimus Ananiam, Azariam et Misaelem beatissimos pueros a rege in camino ignis inclusos in poenarum suarum deambulasse flammis, et igneos globos pedibus conculcasse (Dan. III). Unde et beatus Laurentius non minori gloria est praeferendus; siquidem illi in poenarum suarum flammis ambulant, hic et in ipso supplicii sui igne discumbit; illi vestigiis pedum conculcaverunt incendia, iste laterum suorum diffusione restinguit. Illi, inquam, stantes in poena elevatis manibus orabant Dominum; hic autem prostratus in sua poena toto corpore Dominum deprecabatur. Iterum beatus Laurentius in dorsum supinus vertitur, et renes ejus ignibus exuruntur; ut impleretur psalmi prophetia quae dicit ex persona Laurentii: Proba me, Domine, et tenta me; ure renes meos, et cor meum (Psal. XXV). Duplici se utique postulat 583 igne comburi. Nam si de uno et solo mundi igne loqueretur, sufficeret renes tantum exurendos incendiis obtulisse. Cor autem nisi Christi flamma non uritur; atque ideo ad comparandam devotionem suam geminum sibi ignem postulat, ut, luctamine habito, ostendisset plus posse amorem Christi quam poenam tyranni. Honoremus igitur, fratres, beatum Laurentium, qui dum fide sua persecutoris flammas vicit, ostendit nobis per ignem fidei gehennae incendia superare, et amore Christi diem judicii non timere. Nos vero, fratres dilectissimi, si ad consortium sanctorum martyrum pervenire volumus, de imitatione martyrum cogitemus. Debent enim in nobis . . . aliquid de suis virtutibus recognoscere, ut pro nobis dignentur Dominum supplicare. Si enim tormenta quae sancti martyres pertulerunt sufferre non possumus, contra malas concupiscentias, ipsis intercedentibus, repugnemus. Et quia non desunt quotidiana peccata, non desunt etiam quotidiana 584 remedia. Non se credat aliquam felicitatem vel aliquod verum gaudium in hoc saeculo possidere. Beatitudinem hic praeparare potest; possidere non potest. Duo sibi tempora ordine suo succedunt. Tempus flendi et tempus ridendi. Nemo se circumveniat, fratres, non est in hoc mundo tempus ridendi. Scimus enim quod omnis homo gaudere desiderat; sed non toti ibi quaerunt gaudium, ubi oportet inquirere. Verum in hoc mundo gaudium non fuit, nec est, nec esse poterit. Si enim ipse Dominus in Evangelio discipulos suos admonet, dicens: In mundo pressuram habebitis (Joan. XVI). Et iterum: Mundus autem gaudebit, vos autem contristabimini, sed tristitia vestra vertetur in gaudium vestrum (Ibid.). Ita sic in hac vita cum labore et dolore, quod bonum est auxiliante Domino faciamus; ut in futuro saeculo bonorum fructus colligere cum gaudio et exsultatione possimus, praestante Domino nostro Jesu Christo, qui vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.
SERMO LXXI. De eodem natali S. Laurentii levitae et martyris II. ADMONITIO. 585 In codicibus quatuor bibl. Laurentianae nondum editus hic sermo sancto Maximo inscriptus legitur, id est in 39 Plut. XVII, pag. 171, in 173 et 174 bibl. olim aedil. metrop. eccles. Florent., et IV Minor. Convent. Plut. XVII. Exstat quoque in cod. Casinen. 100, pag. 136, cum inscriptione hujusmodi: In nativitate sancti Laurentii martyris, sermo sancti Maximi episcopi. His ergo confirmati perspicuis testimoniis in lucem proferre non dubitamus.
ARGUMENTUM.-- Sanctus Laurentius Ecclesiae Romanae nutritius, indigena martyr, sedisque apostolicae archidiaconus a sancto Maximo appellatur, ejusque misericordia erga pauperes, fortitudo, atque martyrium eleganter describitur.
Quamvis, fratres carissimi, passionem quae in praesenti die de perfidia saeculi triumphavit universus nobis cum stupeat mundus, praecipuo tamen gaudio virtutem nutritii sui Ecclesia Romana miratur. Debet enim gaudere prae caeteris, quae tanto nobilitata sanguine peculiarem quodammodo indigenae martyris possidet dignitatem. Hic igitur, dum in sede apostolica archidiaconatus fungeretur officio, et perdere eum vasa coelestibus dicata mysteriis avarus persecutor urgeret, egenorum multitudine congregata divisit misericorditer vir fidelissimus quod redigere in praedam sacrilegus ambiebat; maluitque vir singularis imperii motus atque impetus exigere potestatum, quam veneranda ministeria impiis per eum oculis proderentur. Quo religiosissimo facto ejus, immoderata mox crudelitate furor gentilis incanduit, raptumque continuo craticulae subjecit ignibus superponi, ut vigorem devotae mentis ustione corporis approbaret. Nescit enim fidelissimum pectus mortali incendio cedere, quod in omnem fortitudinem saeculi jam spiritus fervor accenderat. Quid fortasse, Pagane, desaevis? Quid meditaris inania? Ignis tuus non est Laurentii poena, sed lumen. Flamma tua, qua eum cruciari putas, examinatio veritatis est, non miseratio Christiani. Nam quod, fratres carissimi, talia perpeti servulos suos potestas 586 divina permittit, majestatis hoc aeternae est, arcanumque consilium, quatenus omnis infidelitas recognoscat fidem nostram omni veritate subnixam. Cujus tam secura possessio est, ut furentem rideat mundum, ut de ipsis corporis sui suppliciis glorietur. Exuritur pro veri Dei assertione Laurentius, et dum mundanas pariter sustinet flammas, perpetuum sibi gehennae restinguit incendium. O cunctis fidelibus optabilis cruciatus, quo illa omnis tremendi judicii poena dissolvitur! O ignis desiderabilis, quo piis mentibus sempiternum refrigerium comparatur! Decoloratur quidem ignibus caro Laurentii, sed anima martyris decoratur; labefactatur corpus, sed spiritus convalescit, et membrorum corruptio laetantem animam transmittit ad Deum, ut corpus quod tormentis pro veritate non cessit, privilegio victricis animae gloriosius reformaret. Sed videamus nunc qua fidei patientia S. Laurentius flammarum pertulit cruciatus. Hic igitur dum multiplicato igne, candentis ferri adustione perfringitur, et dum diro actus supplicio deficere jam putatur, subito indignantis ridentisque prorupit in vocem: Versate me, inquit; rex, manduca, jam coctum est. Quo, quaeso, crudelissimus tortor pudore confusus est, cum inter supplicia constituti hominis non solum nulla honoratus est prece, sed correptione insultantis est increpatus! Et quanto eum Laurentius ludibrio deputavit, ut cum sibi escam opimo subtraxerat prandio, cibum adusti sui corporis exhiberet! Haec sunt ergo, fratres, Laurentii merita, haec martyrii ejus gloria. Ditavit pauperes, sacramenta non perdidit, insultavit ignibus, et mundum victor relinquens persequentis insaniam triumphali voce damnavit.
SERMO LXXII. De eodem natali S. Laurentii levitae et martyris III. ADMONITIO. 587 Nec hunc quidem typis vulgatum fuisse intelligo, quem ex codice Vaticano Ottoboniano 106 exscripsi, quod primus aliorum trium sancto Maximo attributorum prae se ferret ejusdem nomen.
ARGUMENTUM.-- In sanctis martyribus clarius fulget amor quo Deus proximusque diligitur. Mirabili fuit Laurentius fortitudine de Christi amore concepta. Hierosolyma clarificata a Stephano, Roma a Laurentio.
Cum omnium, dilectissimi, summa virtutum et totius plenitudo justitiae de illo amore nascatur quo Deus proximusque diligitur; in nullis profecto hic amor sublimius excellere, clariusque fulgere, quam in beatissimis martyribus invenitur; qui Domino Jesu Christo pro omnibus hominibus mortuo, propinque sunt imitati, tam ardore caritatis quam opere passionis. Quamvis enim illi dilectioni qua nos Dominus redemit nulla cujusquam benignitas possit aequari; quia aliud est pro justo mori hominem, sui necessitate moriturum; aliud pro impiis occumbere a debito mortis alienum. Multum tamen universis hominibus etiam martyres contulerunt, quorum fortitudine ita ejus largitor usus est Dominus, ut poenam mortis et atrocitatem crucis nullis non vellet esse terribilem, sed multis fecisset imitabilem. Si ergo nullus bonus sibi soli est bonus, nec cuiquam sapienti sibi tantum est amica sapientia; et haec verarum natura virtutum est, ut multum a tenebroso abducat errore, qui earum clarus est lumine, ad erudiendum Dei populum nulla est utilior forma, quam martyrum invicta patientia; facilis ad exorandum fit ratio efficax ad suadendum. Validiora tamen sunt exempla quam verba, et plus est opere docere quam voce. In quo excellentissimo genere doctrinae beatus martyr Laurentius, cujus passione dies hodiernus illustris est, qua gloriosa polleat dignitate etiam persecutores ejus sentire potuerunt. Quam ille mirabili fuit animi fortitudine de Christi principaliter amore concepta; quae non solum ipsa non cederet, sed etiam alios exemplo suae tolerantiae roboraret! Cum enim furor Gentilis in lectissima quaeque Christi membra saeviret, ac praecipue eos 588 qui ordinis erant sacerdotalis impeteret, in levitam Laurentium, qui non solum ministerio sacramentorum, sed etiam dispensatione ecclesiasticae substantiae praeeminebat, impius persecutor efferbuit. Duplicem sibi proponit praedam de uno viro, quem si fecisset, sacrae pecuniae traditorem faceret, etiam verae religionis exsortem. Armatur itaque gemina face homo pecuniae cupidus et veritatis inimicus: avaritia, ut rapiat aurum; impietate, ut auferat Christum. Postulat sibi ab immaculato sacro praesule opes ecclesiasticas, quibus avidissimus inhiabat inferri. Cui levita castissimus ubi eas repositas haberet ostendens, numerosissimos sanctorum pauperum obtulit greges, in quorum victu atque vestitu inamissibiles condiderat facultates. Quae tanto integrius erant salvae, quanto sanctius probabantur expensae. Fremit praedo frustratus, et in odio religionis, quae talem divitiarum usum instituisset ardescens, direptionem thesauri potioris aggreditur, apud quem nullam denariorum substantiam reperisset; illud depositum, quo sacratius erat dives, auferret, renuntiare Laurentium jubet, et solidissimam illam levitici animi fortitudinem diris parat urgere suppliciis; quorum ubi prima non obtinent, vehementiora succedunt: laceros artus et multa verberum sectione concisos subjecto praecepit igne torreri; ut per cratem ferream, quae jam de fervore continuo vim in se haberet urendi, conversorum alterna mutatione membrorum fieret cruciatus vehementior, et poena productior. Nihil obtines, nihil proficis, saeva crudelitas; dum Laurentius in coelis alleviatur, tu deficis flammis tuis. Superari caritatis Christi flamma non potuit, et segnior fuit ignis qui foris ussit, quam qui intus accendit. Saevisti, persecutor, martyri, et auxisti palmam dum aggeras poenam. Nam quid non ad victoris gloriam ingenium tuum reperit, quando in honorem transierunt triumphi etiam instrumenta supplicii? Gaudeamus igitur, dilectissimi, gaudio spirituali de felicissimo inclyti viri fine. Gloriemur in Domino, quod mirabilis in 589 sanctis suis, in quibus nobis praesidium constituit et exemplum. Atque ita per universum mundum clarificavit gloriam suam, ut a solis ortu usque ad occasum leviticorum luminum lumina corruscarent, et quam clarificata est Hierosolyma a Stephano, tam illustris fieret Roma Laurentio. Cujus oratione et patrocinio adjuvandos sine cessatione 590 confidimus, ut quia omnes, sicut Apostolus ait, quicunque pie volunt in Christo vivere, persecutionem patiuntur, corroboremur spiritu caritatis, et ad superandas omnes tentationes constantis fidei constantia muniamur. Per Dominum nostrum Jesum Christum viventem et regnantem cum Patre et cum Spiritu sancto in saecula saeculorum. Amen.
SERMO LXXIII. De eodem natali S. Laurentii levitae et martyris IV. ADMONITIO. In codicibus Vaticanis 6451 pag. 155, et 6454 pag. 353, inque Casinensibus 100, 102 et 109 fol. 87, brevis hic sermo sancti Maximi ornatur nomine. Ex ipsa autem scribendi ratione non alium, nisi Maximum ejus auctorem fuisse, cognosci plane posse putamus.
589 ARGUMENTUM.-- Fidelissimus martyr Laurentius divino igne accensus, mortales flammas patienter sustinuit ac fortiter vicit, geminato quodam supplicio et ignis et ferri tortus.
Cum innumerabilium virtutibus martyrum, fratres carissimi, gentilis saepe victa fuisset impietas, cunctisque poenarum generibus exhaustis, populum Dei videret non solum non posse superari, sed suis effici suppliciis fortiores, furoris sui facibus accensa flammis aggreditur beatissimum vexare Laurentium. Sed invenit in eo ignem durissimus persecutor, quem mortalis vincere flamma non possit. Ille enim fidelissimi martyris pectus accenderat, de quo dicebat Dominus: Ignem veni mittere in terram, et quid volo nisi ut accendatur (Luc. XII)? Usque adeo autem vir fortissimus flammas illas patienter sustinuit et fortiter vicit, ut insaniente carnifice, totusque adustus membris, nec Christum negaverit, nec coelestibus sacrata mysteriis vasa prodiderit. In qua re quae mentis ejus confidentia, qui vigor animi fuerit aestimare quis valeat? Qui in tanta acerbitate supplicii, nec impiis oculis sanctae Ecclesiae publicavit secretum, nec Redemptoris sui nomen coactus est diffiteri. Perspicite autem in quam exsecrabilem crudelis animi feritatem persecutor exarserit, qui, quasi humani corporis ustioni sola sufficere flamma non possit, quae subjectis ignibus inardescens ministrum Dei vehementius cruciaret, et sub unius tormenti specie, geminato quodam supplicio, beatissimum martyrem et ignis torqueret, et ferrum. Sed terrenum penitus tabescit incendium, ubi fervore sancti Spiritus coelestis animus incalescit. Nec candenti vincitur ferro, qui in adjutorium agonis sui, ferri invocat Creatorem. Atque ita contigit, ut de inusitatis tormentis nova Christiano militi victoria nasceretur. Nec nos moveat, fratres, quod tantum in sanctos Dei gentilibus licet, quibus ob hoc potestas ista permittitur, et dum crudelius saeviunt, gloriosius in martyribus triumphentur.
SERMO LXXIV. De sancto Cypriano I. ADMONITIO. Primum hunc de sancto Cypriano sermonem, secundum et tertium primus omnium ex praeclaro Ambrosiano codice cl. Muratorius exscripsit, atque in Anecdot. tomo IV vulgavit. Nullum ex iis ullo alio in codice inquirendo comperire fas nobis fuit. Quamobrem postremum Patavinam Anecdotorum Muratorii editionem secuti sumus. Id unum animadvertimus, quidpiam speciale, ut Gennadius testatur, de sancto Cypriano sanctum Maximum scripsisse; quod de homiliis duabus pag. 255 et seq. hujus voluminis editis aeque ac de hisce sermonibus dici potest.
591 ARGUMENTUM.-- Memoriam sancti Cypriani Ecclesia colit, cujus non minus doctrina quam sanguine gloriatur. Complures fidelium mortem Cyprianus docuit non timere. Ad omnem sancti Cornelii hoc sufficit laudem, quod apostolicam sedem suo cruore decoravit.
Non immerito, fratres carissimi, speciali quadam celebritate, frequentissimo concursu, beatissimo martyri Cypriano praecipua exhibetis obsequia, quem et ad summi sacerdotii apicem praerogativa vitae praecedentis evexit, et pontificii ejus fidele ministerium ad palmam martyrii sublevavit. Justum revera dignumque est ut memoriam confessionis ejus devotiore colat Christi honore Ecclesia, cujus non minus doctrina quam sanguine gloriatur. Quid enim apud ecclesiasticos viros martyre sanctius? doctore clarius? sacerdote sublimius? Pretiosa, inquit beatus David, in conspectu Domini mors sanctorum ejus (Psal. CXV). Quanta ergo, fratres, a fidelibus hic veneratione est honorandus, cujus non solum in conspectu Domini pretiosus occasus, sed sub abundantia fidei, et vita locuples fuit, et sermo ditissimus? Recte, ut reor, ejus vita locuples praedicatur, 592 cujus sancta conversatio bonorum copia morum, et variarum semper virtutum est laetata thesauro. Nec incongrue illius ditissimus ac splendidus dicitur sermo, cujus tanto lumine praefulgidum radiavit eloquium, ut inter iniquorum minas persequentiumque terrores fideles erigeret, confirmaret dubios, incredulos confutaret. Neque enim ullo avocari poterat metu quominus illam doceret fidem pro qua de Christi promissione securus non formidabat occidi. Quae autem fidei ejus confidentia fuit et virtutis! Quanta constantia! qui non solum semetipsum contra impetum saeculi vigore generosae mentis armavit, sed complures fidelium spem futurae beatitudinis astruendo mortem docuit non timere. Unde apparet, carissimi, quanta inter angelicos choros nunc claritate resplendeat qui et propria passione est mirabilis, et aliorum confessionibus gloriosus. Tanta enim ejus fuerunt spiritalium ornamenta verborum, et coelestium sententiarum censura tam vehemens, ut credentium mentes plus ejus adhortatio, quam saevientis inimici gladius permoveret. De beato autem Cornelio quid ego memorem? cui ad omnem hoc sufficit laudem, quod apostolicam sedem, quam merito indeptus est, venerandi cruoris munere decoravit.
SERMO LXXV. De eodem S. Cypriano. ARGUMENTUM.-- In libris S. Cypriani advertitur quanta in illo fueri. castitatis puritas, sanctitas bonitatis, fidei magnitudo. In omnem terram ejus sonus exivit. Vere spiritualis ille magister et medicus, quem mentis sermonisque perfectio clarum saeculo et coelo reddidit gloriosum.
Quanti meriti, fratres carissimi, beatus Cyprianus, quantaeque sit gloriae et venerabile ejus martyrium, et nota omnibus doctrina testatur. Nec enim extraneis eget laudibus, quem apud omnes homines magnificentia proprii sermonis illustrat. Denique ut tantus ad nostram quoque perveniret aetatem, admiranda eloquentia ejus monumenta fecerunt; nam dum creditos sibi populos in observantiam coelestium mandatorum solitus magister erudit, suam ad posteros vitam fidemque transmisit. Quod ita esse omnis mecum studiosus agnoscit, quoniam in libris ejus advertitur quanta in illo fuerit castitatis puritas, sanctitas bonitatis, fidei magnitudo. Nam dum peccantium vitia severa objurgatione castigat, dum sanctorum merita digna laude prosequitur, coelestem inesse cordi suo aperit disciplinam. Unde hic sine dubio ex illis est fratribus de quibus dictum est per prophetam: In omnem terram exivit sonus eorum, et in fines orbis terrae verba eorum (Psal. XVIII). Exivit utique in omnem terram sonus beatissimi Cypriani, quoniam sub universo coelo, et passionis ejus innotuit gloria, et clarissimae linguae ejus tuba personuit. Et vere tubae sermonis ejus clangor increpuit, cum Ecclesiam Dei spiritali praelio decertantem adversus minas terroresque gentilium sonitu coelestis eloquii accendit, et ne videretur plebem Dei in contemptum praesentis vitae eloquens magis quam fortis armare, mortem, quam praedicando docuerat non timendam, suscepta pro Christi nomine passione, calcavit; atque ita factum est, ut omnem fidelem ad subeunda pro religione tormenta non solum sanctorum adhortatione verborum, sed fortissimo sanguinis sui provocaret exemplo. Vere hic ab omnibus ac toto orbe venerandus, qui tota perfectione divinae virtutis opus et asseruit et implevit.
593 Subjicimus hic fragmentum alterius sermonis S. Maximi de S. Cypriano, quod a Muratorio vulgatum reperitur post sermonem 3 de S. Laurentio, Anecdot. tom. IV, pag. 65.. . . . . . . . . . . . . . . . . custodivit, pacem verbis suasit, pacem corde servavit, omniaque vitia sancto ore respuit, mente sanctiore damnavit; sic pullulantes diversorum scelerum sentes acutissimo linguae suae mucrone desecuit, ut magis ea inculpabilis vitae integritate truncaret. Erat etiam, ut vere spiritualis magister, amarus vitiis, virtutibus blandus, et tranquillitatem peccatoris sui medicamento acrioris remedii condiebat, ut quos bonitatis ejus clementia minime coercebat, increpantis linguae censura terreret. Sic acrimoniam suam admixtae lenitatis dulcedine molliebat, ut saepe solet unda ferventior aquae frigidae stillicidio temperari. Nonnullos sane animo duriores armati oris sui salutiferis jaculis sauciabat, ut quibus cura placida prodesse non poterat, spiritalia vulnera subvenirent. Et hoc peritissimi more medici, qui cum in corpore hominis lethalia altius ulcera repererit desedisse, 594 cum bonus atque optimus sit, velut assumpta crudelitate, ferro aggreditur noxias emortuae carnis desecare putredines, et summam medendi artem non parcit, ut parcat; irascitur, ut succurrat, et pro aegroti sui necessitate saevitiam praetendit, ut sanet; nam et sapientissimus Salomon ait: Suaviora sunt vulnera amici quam voluntaria oscula inimici (Prov. XXVII). Haec vita, hic animus beatissimum Cyprianum et sacerdotio provexit, et martyrio consecravit. Haec illum mentis sermonisque perfectio clarum saeculo, et coelo reddidit gloriosum. Pretiosa, inquit, in conspectu Domini mors sanctorum ejus (Psal. CXV). Recte, fratres, venerabilis Cypriani pretiosa mors facta est, quam sibi a Domino Deo suo multiplici virtutum suarum pretio comparavit. Vere pretiosa mors ejus, cujus commercio haereditatem sibi coeli et regnum emit aeternum. Et ideo, carissimi, tam magnificum hoc martyrium ejus omni cum devotione et reverentia celebremus, quia ad omnem illam gloriam vita locuples, lingua ditissima et mors pretiosa sublimat in Christo Jesu Domino nostro, qui cum, etc.
SERMO LXXVI. De eodem S. Cypriano III. ARGUMENTUM.-- Nonnullis sacrorum Bibliorum testimoniis propositis atque explicatis, rursum a S. Maximo apte copioseque S. Cyprianus laudatur.
Quanta sit Christianae fidei magnitudo, quaeve fiducia, hinc vel maxime nos discere oportet, quod intra miranda coelestium promissorum munera votivum nobis oritur gaudium de morte sanctorum. Nec enim naturae nostrae, sed religionis est ratio, quod occasus hominis, ubi Deus est causa moriendi, infidelium contristat mentes, et pectora Christiana laetificat. Ideo denique peremptorum martyrum obitus in Ecclesia Dei velut genuinus natalis excolitur, quia novo nascendi ordine ad novam coeli vitam morte parturiente nascuntur. In hujusmodi enim morte, quae pro veritate salutaris fidei venit, quia vivo ac vero creditur Deo, spe saeculi melioris pulsa procul affectatione carnali, luctum non habet pater, nec mater inclamat, filius suspiria consolatur sua, moerorem frater repellit, tristitiam maritus abjurat, et dilecti conjugis calcat uxor affectum. Cedit namque, cedit terreni amoris calor, ubi Christiani mentem flamma divinae caritatis accenderit. Hoc profecto igne succensus ardentissimus Cyprianus sacerdotium vitamque suam in passione contempsit, ut jam eum passio gloriosiorem Christi redderet sacerdotem. Quid hoc magnificentius viro, cujus non minus mors est admiranda quam vita? Fuit enim ei fideli in sermone confessio, et mirabile in confessione martyrium. Fuit in eo cordis ac linguae simplex consensus atque indivisa societas; nam quidquid ori ejus cordis ipsius Spiritus intulisset, hoc cunctis audientibus sancta ejus lingua dictabat, ut ait Salvator: Bonus homo de bono thesauro cordis sui profert bona (Matth. XII). Et quis potest habere bonum mortali in corde thesaurum, nisi cujus pectus Christus inhabitat, sicut docuit gloriosissimus Paulus, dicens: Habemus thesaurum istum in vasis fictilibus, ut sublimitas virtutis Dei sit, et non ex nobis (II Cor. XVIII). Hic est, fratres, boni cordis thesaurus, qui servorum Dei os bonum et linguam divitem facit. Hic est thesaurus cujus pretio omnis fidelis beatam sibi paradisi sedem et regnum mercatur aeternum. Hoc thesauro venerabilis 595 Cyprianus unumquemque credentem proflua linguae suae largitate ditavit, nullam tamen ipse, dum legitur omnibus, divitiarum suarum sentiens paupertatem. Tanta enim thesauri hujus est copia, ut et totum consequatur accipiens, et qui dederit nil amittat, in modum lucernae ardentis, quae et flammam suam admotis sibi lampadibus praestat, et ipsa nihilominus sine damno traditi luminis perseverat. Novi, fratres, novi miraculi res est, quae habeas dare, et eadem dando non amittere; totum transfundere, et nullum sentire defectum. Propter quod beatissimus Cyprianus cunctorum est fidelium devotione celebrandus, qui largiendo populis quae habebat, ac retinendo quae dederat, laudabilem vitam suam et clarissimo sermone extulit, et pretiosissimo sanguine consecravit, quatenus universo orbi sequentis fidem virtus patientis ostenderet. Rectissime de hoc dicitur illud Davidicum: Os ejus meditabitur sapientiam, et lingua ejus loquetur judicium, et lex Dei ejus in corde ipsius (Psal. XXXVI). Erat utique in perfectione sacerdotii ejus cor sanctum, os sapiens; terribilis nimirum erat Cypriani lingua, quae et integritatem pectoris, et illa omnipotentis Dei tremenda judicia peccantibus ingerebat, qui se ita totum sancto in sermone fundebat, ut nihil penitus in secreto sui pectoris relinqueret quod lateret. Latet autem intra semetipsum, latet peritus quisque, nisi sapientiam 596 cordis ejus docta dicendi lingua prodiderit. Quid non illo viro praecipuum, quid non mirabile in cujus ore sapientia, in cujus lingua judicium, in cujus corde lex Dei, quae justitiae mater est permanebat? Nec otiose, carissimi, consequens psalmi ipsius ordo subtexuit, dicens: Et non supplantabuntur gressus ejus (Psal. XXXVI). Non sunt revera Cypriani supplantata vestigia, quia in ejus corde lex Dei viget. Qui in ore ac lingua sua coelestem sapientiam divinumque judicium meditatur, gressus ejus lapsum sentire non possunt. Aut quod in illo unquam peccati tempus, quodve momentum diabolica potest reperire subreptio, cujus os, cujus lingua per omne spatium noctis ac diei voluntatem Dei et sapit et loquitur, secundum illud quod dictum est a propheta: Et in lege ejus meditabitur die ac nocte (Psal. XXVII)? Credite, fratres, quia nunquam inter adversa hujus saeculi movebuntur pedes ejus, cujus pectus a tramite verae fidei non declinat. Et quia omnium virtutum genera beatissimus Cyprianus, ut sacerdos, ut justus, ut sapiens, possidebat, inconcusso pede consistens moveri sua in passione non potuit. Et inde est quod ab omni eodemque viro, et inoffensam recte vivendi regulam, et fortissimum martyrii tenemus exemplum. Ille enim nos Deo vivere et pro Deo mori non solum sermone docuit, sed et opere confirmavit.
SERMO LXXVII. De eodem S. Cypriano IV. ADMONITIO. Hunc legimus sermonem in codicibus Sanctae Crucis in Jerusalem 90 num. 8, et 99 num. 77, atque in Laurentiano X Plut. XIV pag. 320, sancti Maximi adnotato nomine. In hoc autem postremo codice post sermonem illum exstare eumdem vidimus, cujus initium est: Sancti Cypriani festivitatem (quem nos secuti editores in homiliis numeravimus) cum inscriptione hujusmodi: Item sequentia, connexio Maximi. Quare non assentimur Gillotio hunc ipsum sermonem sancto Ambrosio ascribenti, edit. Paris. 1569 opp. S. Ambros., num. 73.
ARGUMENTUM.-- Cum sanctus Cyprianus passus sit tempore vindemiarum, impinguavit illa nos, inquit Maximus, et refecit musto martyrii sui. De musto quod reficit et inebriat Christianum; quo musto repleti apostoli, ebrii et sobrii. Nonnulla de uva deque spinis.
Ante dies cum beatissimi martyris Cypriani celebraremus natalem, suavissime in ejus festivitate jucundati sumus; quia cum hoc vindemiarum in tempore passus est, tanquam et nos de vindemia dulces et varios fructus ex ejus passione collegimus. Impinguavit enim nos et refecit musto martyrii sui. Est enim mustum quod reficit et inebriat Christianum, sed ebrietas illa magis sobrium facit: qui enim inebriatur coelesti gratia, exsobriatur sarcina peccatorum. Hoc namque musto repleti sancti apostoli, sicut ait Scriptura (Act. II), alienis linguis Dei magnalia loquebantur. In quo facto pariter ebrii esse videbantur et sobrii; ebrii enim 597 putabantur, quod in iis loquela praeter naturam alte personabat; sobrii erant, quod juxta consuetudinem mentis Deum devotione laudabant. Quod quidem non elatione aliqua aut impudentia contigit ut viri sancti peregrino sermone loquerentur, sed providentia Divinitatis factum est; ut quia ad magnificandum Deum una loquela non sufficit, per plures linguas mentis devotio solveretur. Jucundati enim sumus, quia de vinea Domini Sabaoth fructum refectionis accepimus: Vinea enim Domini Sabaoth (Isai. V), sicut dicit propheta, domus Israel est; quae domus nos sumus. Secundum fidem enim Israelitae nos sumus; unde dicit Apostolus: Qui ex fide sunt, hi filii sunt Abrahae (Gal. III). Quoniam igitur nos sumus Israel, vinea Domini sumus: videamus diligenter ne ex palmite operis nostri non nascatur dulcedinis uva, sed fellis; ne dicatur nobis quod Judaeis dictum est: Sustinui, ut faceret uvam, fecit autem spinas; non justitiam, sed clamorem (Isai. V). Quam dura conditio, ut possessio quae Domino suo suavitatis fructus afferre debuit, spinarum illum asperitate compunxerit, hoc est, suscipere, spinarum eum coronaverunt passione. Quae corona quidem quantum in Judaeis est, erat corona virtutum. Unde ait Scriptura sancta: Viderunt in quem compunxerunt (Joan. XIX). Igitur, fratres, videte ne et vobis dicatur: Sustinui ut faceret uvam, fecit autem spinas; 598 quas Domino Judaei cruentis imposuerunt manibus, nos iniquis sensibus apponamus, et compungamus eum non asperitate sentium, sed operum pravitate. Sunt enim spinae cordis, quae verbum Dei etiam vulnerare consueverunt, de quibus meminit in Evangelio (Matth. XIII) Salvator dicens, seminantis semen cecidisse inter spinas, et crevisse eas, et suffocasse quod satum est. Quae autem spinae sint, ipse prosequitur, dicens, utique esse sollicitudines mundanas, quae cum crescunt in corde hominis mandata Salvatoris in eo suffocant. Quis enim unquam sollicitus de mundo, potuit sollicitus esse de Christo? Quis dum lucris domus suae providet, utilitatibus Ecclesiae potuit providere? Unde ait Apostolus: Qui sine uxore est, sollicitus est quae sunt Domini, quomodo placeat Deo; qui autem cum uxore est, sollicitus est quae sunt mundi, quomodo placeat uxori (I Cor. VII). Ergo, fratres, videte ne vinea vestra non uvas, sed spinas faciat, ne vindemia vestra non vinum afferat, sed acetum. Quisquis enim vindemiam legit, et pauperibus non largitur, ille acetum colligit, non vinum. Quisquis messes recondit, et indigentibus non ministrat, iste non alimoniae fructus reposuit, sed tribulos avaritiae congregavit; nam propterea ait Scriptura de terra nostra: Spinas et tribulos germinabit tibi (Gen. III).
SERMO LXXVIII. De natali sanctorum, praecipue S. Cypriani. ADMONITIO. Exstat hic quoque sermo in codice Ambrosiano sancto Maximo inscriptus, atque a Muratorio editus: quem discrepare a sermone tributo sancto Augustino in comm. plurim. martyr. Rom. Brev., si utrumque conferas, plane cognosces. Uterque a Maurinis in appendice serm. S. August. collocatur. Leonis nomine in aliquot editionibus antiquis idem sermo editus fuit, necnon in Homiliario Pauli diaconi editionis Basileensis an. 1496, ut a Balleriniis animadversum est tom. I opp. sancti Leonis, pag. 387 edit. Venet. an. 1753. At hi non esse Leoni tribuendum judicarunt. Itaque cum non tantum in Ambrosiano, sed etiam in Casinensibus codicibus 106 fol. 19 a tergo, et 117 fol. 64 a tergo, nomen sancti Maximi prae se ferat, huic auctori, non autem aut Augustino, aut Leoni, ut in codicibus Laurent, I Plut. XIV pag. 51, Vatic. 1267, Basil. S. Petri 105, legimus, esse attribuendum arbitramur. Illud animadvertimus, in his codicibus titulum sermonis esse hujusmodi: De SS. Innocentibus; de natale sanctorum Innocentium.
599 ARGUMENTUM.-- Martyres non poena, sed causa justificat. Recte super altare justorum animae requiescunt, quia sub altare Domini corpus offertur. Inter caeteros sub ara Dei sanctus Cyprianus assistit, qui martyrio perfunctus in sacerdotio prae caeteris plura conscripsit.
Quotiescunque, fratres, sanctorum martyria celebramus, toties laudes Salvatoris dicimus; et quoties eorum asserimus passionem, toties Christi gloriam praedicamus. Non enim suspicimus quod passi sunt, sed propter quem passi sunt admiramur. Igitur non poena in laude, sed fides in honore. Magnificamus ergo martyres non quia gravibus subjacuere suppliciis, sed quia justitiae causa eadem toleravere supplicia. Nam plurimos sceleratorum pejores poenas vidimus esse perpessos, sed nihil eis prosunt, quia martyres causa justificat, sceleratos conscientia sua damnat. Summo igitur et praecipuo loco propter fidem habendi sunt beati martyres. Videte autem quem iidem locum apud homines mereantur, qui apud Deum locum sub altare meruerunt. Dicit enim sacra Scriptura: Vidi subtus aram Dei animas occisorum propter verbum Dei, et propter testimonium quod habebant, et clamaverunt (Apoc. VI), et reliqua. Sub ara, inquit, Dei animas occisorum. Quid reverentius, quid honorabilius dici potest, 600 quam sub illa ara requiescere in qua Deo sacrificium celebratur, in qua offeruntur hostiae, in qua Dominus est sacerdos sicut scriptum est: Tu es sacerdos in aeternum secundum ordinem Melchisedech (Psal. CIX). Recte ergo sub ara martyres collocantur, quia super aram Christus imponitur. Recte sub altare justorum animae requiescunt, quia super altare Domini corpus offertur. Nec immerito illic pro justis vindicta sanguinis postulatur, ubi etiam pro peccatoribus Christi sanguis effunditur. Convenienter igitur, et quasi pro quodam consortio ibi martyribus sepultura decreta est, ubi mors Domini quotidie celebratur, sicut ipse ait: Quotiescunque haec feceritis, mortem meam annuntiabitis, donec veniam (I Cor. XI). Scilicet ut qui propter mortem ejus mortui fuerunt, sacramenti ejus mysterio quiescant. Non immerito, inquam, velut consortio quodam illic occisi est tumulus constitutus, ubi occisionis dominicae membra ponuntur, ut quos cum Christo unius passionis causa devinxerat, unius etiam loci religio copularet. Legimus plerosque justorum Abrahae sinibus refoveri, nonnullos paradisi amoenitate laetari; nemo tamen melius praeter martyres meruit; hoc est requiescere, ubi et hostia Christus est et sacerdos. Scilicet ut et propitiationem de oblatione hostiae consequantur, et benedictionem perfunctionemque sacerdotis excipiant. Inter caeteros igitur martyres quos sub ara Dei consistere 601 praedicamus, etiam beatus Cyprianus assistit, ut cunctorum vindictam facundia uberiore prosequitur. Neque enim dubitandum est eum in martyrio plura prae caeteris exorare, qui in sacerdotio prae caeteris plura conscripsit. Et licet cum omnibus stolam splendidae remunerationis acceperit, tamen fortasse eloqui minus cessat, quo plus se intelligit promereri. Dicitur ergo illis vindictam postulantibus post datum munus, ut quiescant atque sustineant, donec impleatur numerus conservorum, et reliqua. Videtis 602 ergo quoniam propter nos martyrum vindicta differtur. Dum enim nos retardamus, horum sanguis inultus est. Sed hoc contigit nostra desidia, qui non, sicut dignum est, religiose vivimus, qui non pie, sicut congruit, operamur. Nam si bonorum operum ad Deum justitia nostra praecederet, jam conservorum numerus qui exspectatur, esset impletus. Nulli autem dubium est vindictam post judicium martyres percepturos, qui etiam post judicium praemiis coelestibus honorantur.
SERMO LXXIX. De S. Machabaeis I. ADMONITIO. De SS. Machabaeis a sancto Maximo conscriptos primus omnium cl. Muratorius, quos in codice Ambrosiano legit, hosce sermones vulgavit duos. Eosdem nos in quatuor Casinensibus codicibus inquirendo comperimus sancto Maximo nuncupatos; in cod. 100, in 142 fol. 75 a tergo, in 147 fol. 117 a tergo, et 148; ac praeterea in Laurentianis duobus, IV Plut. XX, et CIX XIV. bibl. olim eccl. metrop. Florent. Alium de Machabaeis sermonem sancto Leoni attributum Ballerinii in appendice serm. sancti Leonis retulerunt.
ARGUMENTUM.-- Una in Machabaeis fides, multiplex in singulis claruit fortitudo, quam eorum praeclare gesta describendo S. Maximus laudat; laudat quoque eorumdem matris Felicitatis fortitudinem.
Quid primum, carissimi, de Machabaeis fratribus, quorum hodie natalis est, aggrediar praedicare? Quo me in laudes eorum sermone circumferam, quorum mihi insignia merita nec explicare possibile est, nec sequi probabile? Ut enim una resplenduit in omnibus fides, ita multiplex claruit in singulis fortitudo. Vere venerabiles, atque ore omnium celebrandi fratres, apud quos in verbis confessio, et triumphus est in virtute. Hi igitur, dum illicitis vesci, et communicare prohibitis, metu regio et tormentorum acerbitate coguntur, una sibi omnes moriendi voluntate succedunt, quia omnibus erat post obitum spes una vivendi. Quam specioso autem judicio laudabilique constantia porcinas carnes, quae coelesti tunc interdictu habebantur immundae, contingere pernorrescunt, quorum devotio ad immaculati se Agni praeparabat adventum! Rapiuntur ergo fortissimi juvenes, ad iniqua et vetita variis membrorum cruciatibus impelluntur. Persistunt tamen viriliter, nec furori tyrannico cedunt; ut omnipotentis Dei dispensatione mirabili, quos carnis generatio temporales mortalesque ediderat fratres, aeternos faceret poena germanos. Quis revera non tota admiratione suscipiat, quod pro auctoritate divinae legis pueri sapientiam praeferunt, adolescentes tormenta non metuunt, juvenes et munera regia, et vitae ipsius blandimenta contemnunt? Incipit ergo artifex persecutor a primiore natu, ut in praecepta sua seniorum supplicio subsequentium animos inclinaret. Sed quod impius argumentatur ad metum, fratribus proficit ad exemplum. 603 Intelligit unusquisque eorum posse ea et debere se vincere, quae vigore germanae mentis et fraterna fuerant religione calcata. Sed quid potissimum de venerabili eorum matre sermonis nostri mediocritas prosequetur, cui de tam numerosis orbitatum luctibus gaudia votiva nascuntur, quae tot funerum exsultavit tormentis, quot pignoribus laetabatur? Egit beata Felicitas geminam quodammodo matrem; nam quos lege corporea praesenti fuderat vitae, fortitudine spiritus perpetuis saeculis parturivit. Quis non mortalium miretur, fratres, cujus non contremiscat affectus, totis matrem trepidasse visceribus, ne quis filiorum suorum in tam magnifico conflictu aut timeret, aut non mereretur occidi? Atque inter illa peremptorum funera parvulorum materno in pectore non solum nullus tristitiae gemitus fuit, sed ultra femineae pietatis affectum exsultavit de eorum victoria mater mirabilis, quos se sciebat, non minus fide nutrisse quam lacte. Transit ergo nativitatis ordo in ordinem passionis, ut justissima 604 martyrii regula, tramite quo eos mundus acceperat, transmitterentur ad coelum. O novum pietatis affectum! torquentur filii, et mater exsultat, atque ita se in conspectu Domini veram matrem credidit approbandam, si inter tam funesta supplicia numerosae sobolis suae, inflexo pectore et siccis oculis, astitisset. Imo sibi ipsa congaudet, quod alacritatem mentis suae suis in pignoribus recognoscit, et quod ei tali morte praemittere contigit filios, ut nihil sibi de eis vindicaret infernus. Sed post haec omnia stupenda, mulier, eadem qua filii confessione defuncta, secura subsequitur quos tam devota praemisit. Justissimumque in conspectu Domini fuit, ut tot martyrum mater de hoc mundo non sine martyrii consecratione transiret. Nec requirendum, fratres, qua potissimum poena gloriosissimum clauserit diem; cum omnia quae audivimus supplicia filiorum, materna torserint viscera, et sola acrius senserit quidquid singuli pertulerunt.
SERMO LXXX. De Machabaeis II. ADMONITIO. 605 Non in Casinensibus modo codicibus quatuor mox laudatis, et in Ambrosiano secundus hic sermo de Machabaeis sancto Maximo inscriptus legitur, sed etiam in Vatic. 6451, fol. 154 a tergo his verbis: Sermo sancti Maximi episcopi calendis Augusti sanctorum Machabaeorum.
ARGUMENTUM.-- De aeternitatis gloria securos Machabaeos, ferro, flammis, variisque suppliciis cruciatos; nec instantis matris inclinat affectio, nec matrem morientium frangit turba natorum. Vere gloriosissimae mulieris incomparabilis fides.
Unum esse spiritum Novi ac Veteris Testamenti, etiam Machabaeorum magnanimitas fidesque declarat, qui de aeternitatis gloria, Deo promittente, securi, cruenti regis saevitiam pia morte vicerunt. Nam Dominum nostrum Jesum Christum, quem testimonio Evangelii omnis pene de coelo credit venisse gentilitas, nasciturum in terris esse de virgine universa dudum per legem atque prophetas Judaea discebat. Et inde, carissimi, quod Machabaei fratres pro reverentia legis paternae ante se passionibus subdiderunt quam legis Dominus pateretur. Inde, quod prius despexerunt mortem quam per Christum vinceretur infernus. Inde, quod antea pro honore Redemptoris proprium dederunt sanguinem, quam suum pro eis cruorem Redemptor effunderet. Quis autem dubitet tam innumera mundi praesentis mala nec adire eos, nec tolerare potuisse, nisi fide plenissima de bonis futuri saeculi credidissent? Nemo, fratres, nemo tyrannum spernit, nisi qui spe legitimi imperatoris erigitur; nemo mortem praefert vitae, nisi qui vitam credit esse post mortem; nemo tormenta volens perpetitur, nisi qui sperat praemia post tormenta. Igitur cum Antiochus in servos Dei effraenata saeviret insania, septem germanorum religiosissimum chorum ad suum jubet tribunal cum 606 matre perduoi, ut aut illa tam numerosae prolis cruciata suppliciis vinceretur, aut si quem forte ex pueris proprius non terruisset interitus, mors fraterna turbaret. Sed erravit insanus, virtutem religionis ignorans, in qua est illa vel maxime pietas, Deum fratribus, Deum filiis, Deum praetulisse parentibus. Praecepit ergo eos contra decreta coelestia manducare carnes porcinas, recusantibus adhibet diversa genera poenarum. Sed nesciunt corda fidelium voluntatibus cedere perfidorum. Agitur igitur cum eis ferro, flammis variisque suppliciis. Huic caput cute nudatur, huic lingua praeciditur; frigitur ille, manibus pedibusque truncatus. Sed inter tam funestas torquentium manus nec filios instantis matris inclinat affectio, nec matrem morientum frangit turba natorum. Atque ita in germanis pueris, et muliere senissima eadem pro lege Dei fuere vota moriendi, ut et ipsa videatur filios spiritu magis genuisse quam carne, et illi aestimentur non tam lactis substantiam de matre suxisse quam fidei. Quis non perfidorum fideliumque miretur quod senissima mulier tot dulcium pignorum non congemiscit interitum? Quis non obstupescat quod de tam crudelibus filiorum suppliciis furenti regi laeta mater insultat, illiusque potius persecutor magnanimitate torquetur, quem meditatione impia cogitabat aut praevaricatione polluere, aut orbitate damnare? Nam quod supra omne miraculum est, juniori filio mater, quem a rege susceperat inclinandum, sic ait: Peto, fili, ut condignus fratribus tuis effectus suscipias mortem, ut in illa misericordia Dei cum fratribus tuis te recipiam (II Mac. VII). Vere gloriosissimae mulieris incomparabilis fides! Astat in conspectu regis secura de mortuis, 607 trepida de vivente. Sciebat enim hunc se solum filium perdituram, si solus timuisset occidi. Sed non degener juvenis, qui fratrum agones patienter aspexerat, matrem libenter audivit, et torquentem regem non solum non metuit, sed digna ferum increpatione castigat. Et bene, carissimi, mirabilis femina, certa de filiorum triumpho, certa de retributione coelesti, insultabat regi, exsultabat in Domino, quae se tunc magis credebat beatius parturire, cum videret filios suos gloriosa ad Deum morte praecedere. Et supplicia 608 quidem multiplicabat Antiochus: sed fidelis anus pro illa temporalium poenarum multitudine triumphantium parvulorum praemia numerabat aeterna, post quorum occasum inter dulcissima corpora desiderato ipsa obitu et optabili fide decubuit. Neque ullis terrebatur illa suppliciis, quae omnia jam tormentorum genera vicerat in visceribus filiorum. Neque enim trepidabat occidi, quae ad illam festinabat vitam, ad quam sua noverat pignora praemisisse.
SERMO LXXXI. De SS. martyribus Alexandro, Martyrio et Sisinnio I. ADMONITIO. Auctoritate codicis Ambrosiani sancto Maximo sermones de sanctis martyribus Alexandro, Martyrio et Sisinnio tribuit Muratorius, qui sequuntur, duos. Hos deinde Gallandius tom. IX Bibl. veter. Patrum publicavit.
ARGUMENTUM.-- De causis ob quas SS. martyres Alexander, Martyrius, atque Sisinnius omni debeant veneratione coli, deque eorum passione sanctus Maximus proponit.
Cum omnes beatos martyres quos nobis tradit antiquitas honorificentia digna miremur, praecipue tamen sanctos Alexandrum, Martyrium et Sisinnium, qui temporibus nostris passi sunt, debemus tota veneratione suscipere. Nescio quo enim pacto majorem circa eos habemus affectum, quos conscientia novit propria, quam quos docet historia. Illos enim exstitisse martyres lectione, istos oculorum contemplatione cognoscimus. Illorum passiones fama nuntiante condiscimus, istorum supplicia vultus testimonio continemus. Majorem ergo affectum ibi debeo, ubi credulitatem meam hortatur opinio. Majorem, inquam, affectum illic debeo, ubi per ea quae vidi, compellor devotius credere etiam illa quae non vidi. Nam cum audita aliquanta mihi impossibilia viderentur, coepi ea credere potuisse fieri, dum similia facta esse conspexi. Et ideo temporis nostri passio hoc nobis praestitit, ut praesentem conferre gratiam et fidem praeteritam confirmaret. Supradictos igitur beatos viros tota debemus veneratione suscipere, primum quia dies vitae nostrae pretioso sanguine suo illustrare dignati sunt; deinde, quod praerogativam nobis apud Deum non minimam contulerunt, ostendentes qualis esset aetate nostra in Christianis fides, de quorum consortio existere martyres mererentur. Tertio, quod iidem tam sanctae conversationis fuerint, ut coronam martyrii tempore pacis invenerint. Cum enim nullus rex persecutor urgeret, nullus sacrilegus tyrannus insisteret, fecit eos confessores non publica persecutio, sed Christiana devotio. Nam cum in Anauniae regione proprio sumptu Ecclesiam construentes ejus sancto altario praesiderent, siquidem unus ex his diaconatus, duo clericatus officio fungerentur, et ejus regionis homines, apud quos Christianum nomen cognitum antea non fuisset, assueto sacrilegio, quod lustrum dicunt, loca vellent universa polluere, ac sancti viri arguerent eos, erroresque eorum manifestanter rationabili castigatione convincerent, tunc illi inebriati plus furore quam vino rapuerunt eos, et caede crudelissima sauciarunt, ita ut unus ex his post multa supplicia semivivus exspectaret ac videret suae mortis exitum; nam destructa Ecclesiae fabrica pyram de ejus trabibus construentes, flammis beata corpora tradiderunt. Vere beata corpora, quae non ad poenam idoli funestus ignis assumpsit, sed ad requiem dominicae domus 609 sancta flamma suscepit. Sancta plane flamma, quae ideo suscepit martyres, non ut eos noxio ardore consumeret, sed ut ab his manus sacrilegas prohiberet. Tali autem incendio beatorum consecrata sunt viscera, non cremata. Convenit huic passioni, quod ait Apostolus: Ipse autem salvus erit, sic tamen quasi per ignem (I Cor. III). Salvi enim isti facti sunt, dum venerabilis confessionis sunt incendio concremati. 610 Haec ergo tota causa passionis est, fratres, propter quam morti addicti sancti viri cursui similes esse caeteros hortarentur: nam exhortatio illorum in tantum profecit, ut illis e saeculo recedentibus fides eorum regionis ipsius loca universa pervaserit. Ita Christus, ubi tunc in tribus martyribus persecutionem passus est, nunc illic plurimis Christianorum exsultet in populis.
SERMO LXXXII. De iisdem SS. martyribus II. ARGUMENTUM. Sanctos Alexandrum, Martyrium atque Sisinnium fecit martyres religiosa devotio, quod non dissimularint homines lustro superstitioso deditos, sed eosdem constanter increparint. Exemplum sanctorum virorum imitemur. Nam si videntes hoc tacemus, reos nos dissimulationis assensu conniventiaque statuimus.
Ante dies cum sanctorum Alexandri, Martyrii et Sisinni natalem festivissime curaremus, hoc praecipue in eorum passione laudavimus, quod dum sacrilegis resistunt, esse martyres meruerunt, et dum eorum superstitionibus contradicunt, palmam justitiae sunt adepti. Non enim ea causa morti addicti sunt ab his qui Christiani essent, sed propterea magis ad poenam rapti sunt, quod increparentur sacrilegi, quod Christiani devotique non essent. Pacis ergo tempore, quo nullus rex persecutor urget, sanctos vero martyres fecit non publica persecutio, sed religiosa devotio. Non enim timuerunt salutis propriae subire discrimen, dum saluti cupiunt providere multorum. Nam cum perspicerent in regione sua gentiles homines assueto sacrilegio, quod lustrum vocant funestis circuitionibus loca universa polluere, et innocentes quosque vel absentes, si non conscientia vel conniventia maculare; maculat enim conniventia eum qui, cum contradicendo prohibere potuit ne fieret, ut fieret quasi dissimulando permisit. Cum igitur haec beati viri cernerent, increpaverunt eos constanter, fideliter objurgarunt, et hoc praestiterunt ut ibi martyres fierent, et persecutores suos Christianos efficerent. Ergo, fratres, quia habemus exemplum, imitemur sanctos viros, si non passionis martyrio, vel certe Christianitatis officio. Et quia audivimus lustrum a nonnullis sacrilegis mitti solere exemplo sanctorum, objurgemus impios, castigemus errantes; portio enim martyrii est fecisse quod martyres. Caeterum, si videntes hoc tacemus, silentes et patimur, reos nos statuimus, si non operatione sceleris, attamen dissimulationis assensu. Nam, sicut obviare sacrilegiis contradicentem justificat, ita dissimulare quae videris maculat reticentem. Solent enim plerique miseri dicere: Nescio, non jussi, causa mea non est, non me tangit. Sed haec, ut dixi, loquitur miser quisque vel trepidus; negat enim se jussisse fieri, qui noluit jubere ne fieret. Nam utique malum quod de consuetudine venit, cum non coerceatur, admittitur. Causa, inquit, mea non est. Falleris et ignoras: nescis quia Dei causa cunctorum est, et quod ab uno peccatur in pluribus vindicatur. Nam, sicut unius sanctificantur sanctitate multi, ita unius sacrilegio plurimi polluuntur. Et ideo malum, quod licet ab altero, te tamen sciente committitur, tangit te, dum tua conscientia tenetur inclusum. Nescio autem, fratres, quid illud sit, quod Dei praecepta tam dissimulanter exsequimur, qui quod principes saeculi jusserint, omnes sollicite obaudiunt, omnes eorum vigilanter jussa custodiunt. Deus praecipit, et ad ejus praecepta dormimus. Quoties mandavit idem Deus idolorum sacrilegia destruenda, et nunquam ad hanc partem solliciti esse volumus? Semper dissimulavimus, semper sprevimus. Postea nos admonuit imperiale praeceptum. Videte quanta Divinitatis sit derogatio haec humanae potestatis adjectio. Aut quid de nobis judicatur, qui quam religiose vivere non devotione cogimur, sed terrore. Principes quidem tam boni Christiani leges pro religione promulgant, sed eas exsecutores non exerunt competenter. Et ideo exuto a culpa principe, exsecutor remanet in reatu, qui, si acrimoniam legis exercet, et ipse peccato absolvitur, et pro salute multorum aeterna mercede donabitur.
SERMO LXXXIII. In natali SS. Machabaeorum et S. Eusebii Vercellensis episcopi ADMONITIO. 611 Nihil est causae cur hunc sermonem sancto Maximo non esse acceptum referendum putem. Tam enim est oratione ac stylo caeterorum sancti antistitis sermonum similis, ut nil desiderari similius posse videatur. Quo magis in sententia confirmor, quod hunc item cum sermonibus aliis Maximi in veteri codice bibliothecae Mediceae Laurentianae num. I Plut. XIV pag. 144 integrum exhiberi cernam praeferentem Maximi ejusdem nomen. Hunc ipsum sermonem interpolator nescio quis veterum monumentorum ausus est in partes discerpere, indeque sermones de sancto Eusebio suo arbitratu conflare duos, quos inter Maximianos edidit Muratorius, quosque ego censui in appendicem nostram rejici oportere.
ARGUMENTUM.-- Quae specialiter Machabaeis, et quae beato Eusebio fuerit causa certandi. Singulorum martyrium, beatique Eusebii passio describitur. Non impar est Eusebius, qui, perfidia confutata Arianorum, ad Deum post tormenta migravit.
Ad celebritatem praesentis diei, fratres carissimi, omni nos cum alacritate concurrere devotio geminae nos festivitatis invitat, quam nos habere manifestum est de Machabaeorum triumpho et victoria confessoris (II Mach. VII). Est namque nobis super Machabaeos gaudium generale cum caeteris, et per beatum Eusebium domesticae gratulationis propria, peculiarisque laetitia est; et licet diversis temporibus, diverso utique agone conflixerint, unus tamen in illis spiritus dimicavit. Quis enim dubitet unum in illis sensum, unam mentem, unum fuisse spiritum, cum illi pro Domini lege sint passi, hic pro ipso Domino protulerit passionem? Diligentius nunc intendamus, carissimi, quae specialiter Machabaeis, quae beato Eusebio fuerit causa certandi. Igitur cum apud vetusta saecula in servos Dei diabolicae invidiae facibus gentilitas accensa ferveret, et Antiochi praecipue ferocissimum pectus impia suppleret insania, Machabaeos fratres, eorumque religiosissimam matrem raptos ad ferale jubet tribunal adduci, quatenus eos metu mortis, terrore poenarum, oblationibus munerum, in suum transire suaderet errorem. At devotissimam juventutem nec minae mundi a Deo suo revocant, nec regia blandimenta seducunt. Itaque primus ex illis divinae dispositione justitiae palaestram certaminis coelestis ingreditur, ut qui aetate praeiret, passione praecederet, et nascendi ordo teneret in fratribus ordinem triumphandi. Hic igitur 612 primaevus e fratribus sartagine succensa frigi jubetur a rege, sed refrigeratur a Deo; manibus pedibusque truncatur, sed multum de sui integratione securus, quod pro illius haec se noverat lege pati, penes quem solum esse credebat formandi reparandique corporis potestatem: ob hoc nimirum fortissimus juvenis toto corpore membrisque conciditur, ut advertat praestante Deo tot se martyria habere quod membra. Privatur alius lingua, alius capitis cute nudatur, ut poenarum diversitas varietatem gigneret praemiorum. Fremit ergo in omnem saevitiam sanctorum virtutibus exacerbata crudelitas. Lassescunt lanistae manus, cruenti tabescunt oculi, atque ipsa jam sibi impietas erubescit, conversoque ordine quaestionis gemit tortor, et tortori suo tortus insultat. Caesis itaque per haec prostratisque sex fratribus, septimus, qui et junior examinandus ingeritur: quem rex ille tyrannicus tot ac talibus expensis frustra suppliciis mollissima nititur allocutione mulcere. Promittit opes, offert honores, suasque insuper amicitias pollicetur, si possit a puero impetrare perfidiam. Sed constantissimus adolescens regem, et regis dona despiciens, paradisum cogitatione deambulans, et coelum mente percurrens, supplicia sibi censuit commodiora quam munera, elegitque mori pro Deo quam vivere cum tyranno; nec sane poterant eum regia inclinare promissa, quem fraterna tormenta non flexerant. Imo, ut exitus docuit, fidelissimus puer in ea magis parte videbatur torqueri, quod tardius torquebatur. Inter ista mater egregia de cruciatibus filiorum divinitus inspirata gaudebat, certa tot se decorandam coronis quot funera pertulisset in filiis. Quis haec audiens non miretur? Ob honorem Dei materno in pectore genuinus tepescit affectus, fide natura superatur, et suo mulier fortior sexu docet filios 613 amare supplicia. Praemissis igitur ad Deum pignoribus, ipsa etiam spreto mundo gloriosissima morte succumbit. Et dignum revera erat ut mater martyrum vitam martyrio terminaret.
Post ista, dilectissimi, recenseamus nunc prout possumus, quae beatissimus pater noster Eusebius pro fidei defensione pertulerit, ut advertamus quantus eum labor, quaeve merita ad tantam hanc confessionis gloriam provexerunt. Hic igitur, ut relatio paterna nos instruit, hac nostra raptus ex urbe Scythopolim ducitur, ibique trucidandus traditur Arianis. Non est incognitum, fratres, quantam possit exercere nequitiam inimico saeviendi permissa libertas. Nam ut passionum ejus sequentia decurramus, dicitur post illum velut propheticum scalarum tractum, tale illi ab Arianis supplicium constitutum esse, ut in superioribus domus arctissimum ei cubiculum praepararent, tam breve, tam humile tamque depressum, ut non tam caperet hominem quam torqueret, et hospitium Arianum esset magis poena quam requies. Ferunt enim adeo angustum illud fuisse, ut in eo martyr jacens non posset pedem praetendere, stans non valeret caput erigere, sed esset semper contractus, inclinus et humilis, et nihil aliud praeter fidei spiritum liberum gerens. Torpebant quidem uno in loco ejus defixi pedes, sed paradisum fidei gressibus ambulabat, jacebat in eo depressum caput, sed Christus in eo caput erigebat. Haec igitur beatus martyr in haereticorum patiebatur hospitio, non quod ista deberentur martyri, sed quod talis sit hospitalitas Ariana, ut ejus habitaculum poena sit carceris, non humanitatis hospitium. Et quanquam de suavitate gestorum ejus nulla sit invicem nobis dicendi audiendique satietas, nec beatissimorum tamen Machabaeorum silentio est praetereunda victoria; quia et ipsos hic idem dies ereptos saeculo magno cum triumpho transmisit ad coelum. Et quamvis chorus ille fortissimus ad Deum suum inter tormenta transierit, non tamen impar est Eusebius, qui confutata perfidia ad eumdem Deum victa post tormenta migravit. Et ut manifestius advertamus Eusebii 614 inferiorem non fuisse victoriam, illi veteri pro lege certarunt, hic novo pro Evangelio militavit. Illi pro praeceptis quidem Dei subjacuere suppliciis; Eusebius autem pro Deitatis ipsius veritate conflixit. Restiterunt illi Antiocho regi, ne illicitis tunc carnibus vescerentur; obstitit iste diabolo, ne haeretici sermonis fermento panem nobis dominicum macularet. Exsultemus itaque, fratres, Deo nostro agentes gratiam, quia sub hac praesentis diei devotione gemina festivitate laetamur, Eusebii quippe suscipientes triumphum, et victricium Machabaeorum tormenta mirantes. An non mirabiles Machabaei, quos nativitatis suae passionisque consortio, et apud saeculum fuisse fratres, et in coelo videmus esse germanos, qui pinguissimo egregiae matris ab ubere et substantiam vivendi, et vincendi suxere virtutem. In tantam enim perfectionem lacte et sermone adolevere materno, ut inseparabilis esset et in corde eorum sapientia, et in corpore fortitudo. Denique Antiochus lectissimos juvenes fide propria, et materna adhortatione constantes, ut a reverentia paternae legis averteret, non acerrimis terrere suppliciis, non magnis potuit avocare promissis. Tantus enim in membris eorum vigor, tantus in pectore spiritus, tanta erat in responsione doctrina, ut et spernendo poenas, et confutando perfidiam impii regis et terrorem vincerent et furorem. Venerabilis autem mater confessione parili et consimili morte defuncta, laetior ad pignora sua de hoc saeculo profecta migravit. Nec mirum si saevitiam regis in semetipsam magnanimiter pertulit, quae tam fortiter eam potuit et in filiis sustinere. Vere beata mulier, atque omnium prosequenda praeconiis, quam pro fide Dei sui, et in occasibus filiorum nulla carnis fregit affectio, et a tormentis proprii corporis nec sexus revocare potuit, nec senecta. Haec ergo sunt, carissimi, diei hujus gaudia votiva fidelium. Haec semper beato Eusebio et gloriosissimis Machabaeis exhibeamus obsequia, quos in aeternum regnum tempus quidem diversum, sed fides eadem et dies una provexit.
SERMO LXXXIV. De SS. martyribus Cantio, Cantiano et Cantianilla. ADMONITIO. 615 Praecessit Muratorium, et Benedictinos monachos congr. S. Mauri in judicio hujus sermonis clarissimus cardinalis Baronius, qui in notis ad Martyrologium Romanum, ubi V non. April. memoriam agit de sanctis martyribus Ravennatensibus, docet sanctum Maximum ejus auctorem esse agnoscendum. Cum autem tam eximiorum virorum sententiae utriusque codicis S. Crucis in Jerusalem 90 et 99, et cod. Sangallensis accedant suffragia, eo tutius eidem S. antistiti Taurinensi contra codicem X Laurentianum Plut. XIV, et editionem Parisiensem Gillotii num. serm. 75 Ambrosio asserentes, a nobis ascribitur. Titulus in cod. S. Crucis 99 serm. 79 est: In natale sanctorum Cantianorum; in 90 vero serm. 13: De natale sanctorum Canti, Cantiani et Cantianillae; qui idem exstat in codice Sangallensi serm. 13.
ARGUMENTUM.-- His a Christo concessum est, ut qui erant consanguinitate fratres, fierent etiam sanctitate germani. Historia martyrii eorum.
Hodie beatissimorum Canti, Cantiani et Cantianillae natalis est. Quam bene et jucunde tres martyres uno pene vocabulo nuncupantur. Nec mirum si similes sunt nomine qui sunt similes passione, si una est illis apud homines appellatio, quibus apud Deum una est vocatio. Uniter enim vocati sunt a Domino, non interposito tempore aliter, et aliter passi, sed omnes eodem ictu pariter martyrium pertulerunt. Quod quidem illis parentiva quadam a Christo affectione concessum est, ut congruerent meritis qui vocabulis concordabant; et qui erant consanguinitate fratres, fierent etiam sanctitate germani; et quorum membra unius corporis substantia vegetabat, eorum animas ejusdem fidei confessio coronaret. Refert autem de beatis supradictis historia, quod tempore passionis, cum eos persecutor inquireret, ascenso vehiculo, junctis mulabus eos secedere voluisse, et cum non longe ab urbis moenibus iter agerent, unum animal de subjunctis subito corruisse, atque ita illos a persecutoribus comprehensos tentos ad poenam. Quod factum, quam gloriosum sit, et a Divinitate dispositum, debemus advertere. Nam, sicut Elias curru applicito quasi ascendit ad 616 coelum, ita et isti vehiculo admoto ad martyrium pervenerunt; et quadriga sicut illum evexit ad requiem, ita et hos portavit ad gloriam. Et quamvis illa ignea quadriga fuerit, haec tamen inferior non habenda est, quia illa unum gestavit prophetam, haec tres martyres sustentavit. Sed dicet aliquis: gloriosius est gestari quadriga ignea quam terrena. Non hoc plane defuit sanctis viris: nam, sicut Eliam ignea quadriga portabat, ita et martyres fides ignea jam ferebat. Ferebat, inquam, illos Christus, qui lumen est, qui ignis est, de quo scriptum est: Dominus noster ignis consumens est (Deut. IV). Ergo cum beatos de quibus loquimur persecutor urgeret, vehiculum conscenderunt. Qua causa? ut fugerent? absit. Non ut fugerent, sed ut ad martyrium citius pervenirent; non ut latitarent, sed ut Christianos se cunctis transeuntibus manifestius approbarent. Caeterum occultius inter plures in civitate latere potuerant, tutius per diversa singuli fugae praesidium commendare. At vero, ubi quis congregatione habita stratis vehiculis apparatu disposito per aggerem publicum egreditur, illic non fuga dicenda est, sed profectus est. Sancti enim viri hoc facto velut in triumphali curru positi contestabantur, dicentes: Ecce persecutor, ecce proficiscimur, ecce praecedimus, quid resides? quid moraris? subsequere nostra vestigia; nolumus enim videri inviti duci ad poenam, qui praecedere nos profitemur ad gloriam.
SERMO LXXXV. In natali S. Stephani protomartyris. ADMONITIO. 617 Nunc primum in lucem producimus hunc sermonem, quem ex codice pervetusto bibliothecae eminentissimi Francisci Xaverii de Zelada exscripsimus. Ipsum S. Maximi nomen in fronte defert, nec subest dubitandi locus quin idem ejus auctor exstiterit, cum ipsi annexa reperiatur homilia in natali ejusdem S. Stephani levitae et martyris, quam suo loco edidimus. Jam diximus hanc fuisse inferioris aevi amanuensium imperitiam, ut vel ex pluribus orationibus unam confecerint, vel unam plures in lectiones diviserint.
ARGUMENTUM.-- Omni Ecclesiae beatus Stephanus datus est ad profectum, qui adhuc laicus diaconii meruit electionem, et levita martyrii meruit principatum.
Hesterno die natalem habuimus Domini Salvatoris. Hodie summae devotionis veneramur S. martyris Stephani passionem. Hesterno, quo redimimur ad praemium; hodierno, quo provocamur ad exemplum. Bene ergo besternae solemnitatis festivitas hodiernae convicta est, ut illa credentes eveheret ad vitam; haec confitentes duceret ad coronam. Omni ergo Ecclesiae beatus Stephanus 618 datus est ad profectum. Adhuc laicus diaconii meruit electionem, et levita martyrii meruit principatum. In plebe adhuc positus erat, sed tam virtutibus eminebat; humili erat loco, sed celsus fide; discipulus erat ordine, sed factus est magister exemplo. Scriptum est autem de eo in Actibus apostolorum, quod ad ministerium viduarum sit ab apostolis deputatus. In hoc autem, quod praepositus est ministerio, testimonium meruit sanctissimae castitatis. Beatus ergo erit, fratres carissimi, qui hunc sectatus, qui hunc imitatus fuerit, et pudicitiae palmam, et martyrii consequetur coronam. De quo et lectio apostolorum Actuum, quae hodie nobis lecta est, etc.
SERMO LXXXVI. De natali SS. martyrum I. ADMONITIO. Etsi Maurini hunc sermonem in Ambrosianis num. 61 edit. opp. S. Ambrosii Paris. 1690 numerent, veri tamen esse similius arbitrantur S. Maximum ejusdem fuisse auctorem. Jam vero generalem esse homiliam aiunt de martyribus, quae a Gennadio laudatur, legiturque num. 12 in Sangallensi codice. In vetustis codicibus S. Crucis in Jerusalem 90 et 99 prae se fert idem sermo S. Maximi inscriptum nomen. Quamobrem nihil moramur posteriorum temporum amanuenses, ut codic. Vatic. 1269 pag. 26, et Laurent. 37 Plut. XVII pag. 159, eumdem sancto Ambrosio ascribentes. A Muratorio tom. IV Anecdot., pag. 26, cum titulo: De natali sanctorum martyrum, editum fuisse animadvertimus, cujus initium est: Sicut scimus, fratres, vota semper Domini sequitur festivitas servulorum. In codicibus Urbevet. et IV bibl. Minor. Convent., nunc in Laurent. legitur idem sermo sine nomine auctoris
ARGUMENTUM.-- Resurrectionis dominicae gloriam S. Maximus cum SS. martyribus confert. Plurimi fortasse, adjungit, ex martyribus cum Domino resurrectionem corporaliter consecuti sunt.
Dignum et congruum est, fratres, ut post laetitiam beati Paschae, quam in Ecclesia celebravimus, gaudia nostra cum martyribus conferamus; et eis annuntiemus dominicae resurrectionis gloriam, qui consortes sunt dominicae passionis. Qui enim socii sunt contumeliae, debent et participes esse laetitiae; ita enim dicit beatus Apostolus: Sicut socii passionum estis, et resurrectionis eritis (II Cor. I); Si tolerabimus, inquit, et conregnabimus (II Tim. II). Qui ergo toleraverunt mala propter Christum, debent et gloriam habere 619 cum Christo. Annuntiemus, inquam, sanctis martyribus dominici Paschae gratiam: ut dum sepulturae illius praedicamus reserata claustra, et horum sepulcra reserentur; dum corpus illius mortuum dicimus tepentibus venis subito viguisse, horum quoque membra jam frigida immortalitatis calore foveantur; eadem ratio martyres et suscitat, quae et Dominum suscitavit. Nam sicut viam passionis ejus experti sunt, ita experiuntur et vitae; scriptum est enim in psalmo: Notas mihi fecisti vias vitae (Psal. XV); hoc utique in resurrectione ex persona dicitur Salvatoris, qui dum post mortem ab inferis redit ad superos, incipit notam habere viam vitae, quae ante habebatur ignota. Ignota enim erat ante Christum via vitae, quia nullius adhuc resurgentis fuerat temerata vestigio; at ubi Dominus resurrexit, nota facta solo attrita est plurimorum, de quibus S. evangelista ait: Multorum corpora sanctorum resurrexerunt cum eo, et introierunt in sanctam civitatem (Matth. XXVII). Unde cum Dominus in resurrectione sua dixerit: Notas mihi fecistis vias vitae, possumus et nos jam dicere Domino: notas fecisti nobis vias vitae. Ipse enim nobis notas fecit vias vitae, qui nobis semitam manifestavit ad vitam: notas enim mihi fecit vias vitae, cum me docuit fidem, misericordiam, justitiam, castitatem; his enim pervenitur itineribus ad salutem. Et licet nos sui resolutione corporis mortis umbra circumdet, tamen gressus suos vita non deserit, sed inter ipsas medias inferni leges incunctanter Christi virtutibus ambulamus. Unde ait S. propheta: Nam etsi ambulavero in medio umbrae mortis, non timebo mala, quoniam tu mecum es (Psal. XXII). Quod manifestius Dominus ait de fideli, dicens: Qui autem credit in me, non morietur; et licet moriatur vivet (Joan. XI). Ergo, fratres, cum SS. martyribus Paschae Domini gloriam conferamus. Conferamus, inquam, et licet melius noverint omnia, tamen nos illis praedicemus quemadmodum de sepulcri gremio resurrexerit ad superos. Illi nobis revelent quo pacto de inferi profundo remeaverit ad 620 sepulcrum. Notum, inquam, nobis faciant quemadmodum in exanime jam corpus et frigidum sese calor insinuaverit, spiritus ingesserit, sanguis infuderit, et gelatas humore venas pristini vigoris pulsus agitaverit. Notum, inquam, nobis faciant quemadmodum organum corporis dissipatum in priorem statum nervorum rursus coaptaverit resoluta compago, et harmoniam viscerum jam silentem in veterem concentum spiritus vivificans animadvertit. Sacerdotes ergo praedicent quae Salvator post resurrectionem mirabilia gessit ad superos. Martyres revelent quanta in ipsa morte refrigeria operatus sit in defunctis.
Vota semper Domini subsequitur festivitas servulorum; et gaudium patrisfamilias fidelium sibi laetitia comitatur; scilicet, ut quem subsecuti sunt similitudine passionis, eum comitentur et gloria resurrectionis. Comitantur autem et gloria resurrectionis, dicente Apostolo: Quod si socii passionum estis, et resurrectionis eritis (II Cor. I). Est ergo SS. martyribus cum Christo in ejus resurrectione societas? Est plane, quia etsi nondum surrexerant corpore, surrexerunt certe jam merito; si adhuc non sumpserunt membra, sumpsere jam gratiam; si nondum liberati sunt ab inferis, liberati sunt a peccatis: haec est enim prima resurrectio, peccatorum evasisse tenebras, lucem, possidere justitiae. Verumtamen etiam fortasse plurimi ex iisdem beatis martyribus cum Domino resurrectionem corporaliter vel consequantur, vel fuerint consecuti. Nam si legimus in primae resurrectionis festivitate, suscitante se Domino, multa sanctorum corpora suscitata revixisse, et introiisse in sanctam civitatem, cur non quotiescunque resurrectionis ejus festivitas celebratur, toties resurgere credamus et sanctos? Ubi enim votorum jugis est solemnitas, gratia jugis est et donorum. Sed fortasse quis dicat: sepulcra clausa sunt, monumenta constructa, quemadmodum prodire exinde potuerunt? Ut taceamus quia omnia possibilia sunt Deo, et clausis tumuli penetralibus possit spiritale 621 corpus educere; ut haec omnia praetermittam, Joannis tamen apostoli habemus exemplum, quem tumulus susceptum claudere potuit, custodire non potuit; nam dopositum corpus perdidit, non assumpsit. Hic enim, clausis tumuli foribus, gratia resurrectionis 622 ablatus est, ut constaret sepultura, nec inveniretur sepultus. Denique cum sacerdotes honorandi causa corpus inquirerent, reserato aditu, tumulus non potuit reddere quem suscepit. Hostias ergo secum suas Salvator suscitat, cum resurgit.
SERMO LXXXVII. Item de natali SS. martyrum II. ADMONITIO. Iidem doctissimi Maurini praefat. ad hunc sermonem num. 60 edit. opp. S. Ambros. mihi auctores sunt ne aut scriptoribus codicum, aut Roman. Breviar. assentiar, eumdem S. Ambrosio tribuentibus. In codicibus Sangallensis, et S. Crucis in Jerusalem 90 et 99 S. Maximo ascriptum legimus. Unus codex Urbevetanus nomen S. Gregorii Magni exhibet.
ARGUMENTUM.-- SS. martyres etsi voce tacent, factorum tamen virtute nos edocent, martyrii passione nos persuadent. Victoria est martyris judicium persequentis.
Si quantum me necesse est dicere, et vos oportet audire, tantum prosequi corporis mei posset infirmitas, profecto omnes excusati essemus, scilicet ego insinuando praeceptum, vos exsequendo mandatum. Sed quoniam imbecillitate percellimur quominus quantum oportet dicere valeamus, excusat nos mentis devotio, quos non excusat praedicationis oratio: hoc est, si a laudibus Domini lingua cessamus, mirabilia tamen ejus fidei operibus approbemus. Si non loquimur verbis ejus gloriam, factis exsequamur ejus gratiam, quoniam dictis facta priora sunt. Nam Dominus in Evangelio ita dicit: Qui fecerit et docuerit, hic magnus vocabitur in regno coelorum (Matth. V). Vides ergo quoniam praecedit factum, doctrina subsequitur: siquidem benefacere prima doctrina est. Cessantibus enim verbis, hoc ipsum docet hominem opus optimum, dum videtur. Quod etsi voce aures non excitet, virtute tamen corda compungat. Quis enim bonum factum videns, non gaudens imitetur, ac veluti tacito magistro utens ejus exemplo doceatur? Dictis igitur facta praecedunt; imo sine factis dicta nihil prosunt. Nam ideo et Dominus fieri voluit, sic doceri, ne sine bono opere verborum inutilis esset, et superstitiosa jactatio. Melius ergo docemur facto quam voce. Denique SS. martyres, etsi voce tacent, factorum virtute nos edocent; etsi lingua silent, martyrii passione persuadent. Unde quamvis disertus orator facundia sua me doceat, id tamen quod utile est mihi melius disco exemplo sanctorum quam assertione verborum. Citius mihi persuadent oculi, quod cernunt, quam auris potest insinuare, quod praeterit: auditui enim cito subripit oblivio, oculorum autem historia semper inspicitur. Quis enim non omnibus horis momentisque conspiciat quemadmodum tunc beati martyres propter nomen Christi diversis subjacuere suppliciis, et de ipsis poenis quodammodo triumphabant? Quanto enim plura patiebantur, tanto se virtuosissimos esse credebant. Victoria enim est martyris judicium persequentis, sicut scriptum est: ut vincas cum judicaris (Psal. L). Cum judicatur enim martyr et condemnatur, tunc vincit atque prosternit. Tali enim judicio non est addictus ad mortem, sed absolutus ad requiem. Ac per hoc manifestissima ratione vicisse est, non perlisse. Constat igitur SS. martyres plus passione docere quam voce, quanquam et ipsa passio sine voce non sit. Legimus enim animas eorum de sub ara Dei clamare, vel dicere: Quousque sanctus et verus non vindicas sanguinem nostrum (Apoc. XVI)? Nam et Dominus dicit de sanguine Abel ad Cain: Vox sanguinis fratris tui clamat ad me (Gen. IV). Clamare igitur dicitur sanguis, qui innocens effusus est, non tam voce quam causa. Sic et sanctorum martyrum animae clamant, dum fidem atque innocentiam suam sensibus nostris ipsa passione commendant. Explicit.
SERMO LXXXVIII. Item de natali SS. martyrum III. ADMONITIO. 623 In codice Chisiano sig. litt. C VIII, pag. 237 a tergo, hunc sermonem invenimus S. Maximo nostro attributum. Eumdem emendatiorem dederunt cod. monasterii Sublacensis, Lectionarium canonicorum Ecclesiae Patavinae, duoque Breviana: unum Ecclesiae Velitrensis, alterum ad usum Ecclesiae Gallicanae. Quare his confirmati testimoniis in publicam lucem sub ejusdem S. antistitis nomine emittere non dubitamus; quanquam aliqui codices, ut Vaticanus 1273 pag. 26 a tergo, Basilicae S. Petri num. 6 A pag. 250, et Urbevet. pag. 206, Ambrosio vel Augustino ascribant. Dictio quidem a Maximiana oratione absimilis non videtur.
ARGUMENTUM.-- Venerari oportet in SS. martyrum gloria fidem nostram; mater namque martyrii fides catholica est.
Recte ac ex debito Ecclesiae beatorum martyrum celebrant insignia, qui illuminantes virtute fidei suae innumerabiles populos, soli quidem illatam sibi senserunt mortem, sed non soli mortis suae beneficia possederunt. Immensa enim Dei nostri pietas, multiplex ad bonitatem, et artifex ad salutem, proponens arduam virtutum palmam, raros appetitores invenit, sed pretiosam in paucorum triumphis plurimorum commodis prospicit. Illorum siquidem merita nostra vult esse suffragia, simulque dum nobis fidem veram duro martyrii agone commendat, afflictionem praecedentium instructionem efficit posterorum. Quanta est circa nos Dei nostri sollicitudo? Illos examinat, ut nos erudiat; illos conterit, ut nos acquirat, eorumque cruciatus nostros contulit esse profectus. Merito ergo eos colimus, qui periculis nostris pugnant, et nostris utilitatibus militant; qui per lucis vitaeque contemptum edocent nos quantum Deo nostro debeamus affectum. Noverimus itaque, quod non sine magno discrimine de religionis veritate disputamus, quam tantorum sanguine confirmatam videmus. Magni periculi res est, si post prophetarum 624 oracula, post apostolorum testimonia, post martyrum vulnera, veterem fidem quasi novellam discutere praesumas, et post tam manifestos duces in errore permaneas, et post morientium sudores otiosa disputatione contendas. Veneremur ergo in SS. martyrum gloria fidem nostram, congratulemur, dilectissimi fratres, magnae fidei nostrae, per quam, dum exsules proflua caritate suscipitis, ipsos etiam intercessores habere mereamini. Haec est enim SS. martyrum gloria, quorum et si per universum mundum seminetur in cineribus portio, manet tamen integra in virtutibus plenitudo. Veneremur ergo inter tantos Christi milites fidem nostram. Mater namque martyrii fides catholica est, in qua ille illustris athleta subscripsit sanguine, et morte juravit. Mater, inquam, martyrii fides est. Veneremur ergo in sanctorum martyrum gloria fidem nostram. Quomodo fidem nostram? Ab illis enim, dum mortis tolerantia indubitanter excipitur, spes immortalitatis evidenter asseritur. Nunquam enim hanc vitam constanter expenderent, nisi esse alteram incomparabiliter beatiorem perfecta definitione sentirent. In sanctis itaque praeconiis veritatis et passionis magnanimitas, et rationis auctoritas est; prompti enim pereunt, in melius reparandi, quibus per angustias tribulationum aperitur exitus ad hanc plenitudinem gaudiorum. Cruentas impio ex ore respuunt 625 sententias, auditu repudiant, refugiunt officio. Itaque impetum passionis magnanimitate provocant, humilitate declinant. Incumbente persecutionis furore adhuc catechumeni animum coelo praeparant, regenerantur morte, damnatione solvuntur, gladio consecrantur. Hinc intelligamus quantum valuerit ad auferendum mundi peccatum passio Redemptoris. Ecce innocentiam et vitam probatur conferre mors hominis; hinc intelligamus quantum in omnium profuerit sacra mors Filii Dei. Ecce proprium et orginale delictum lavat sanguis humanus, et, quod plus est, nemo jam tollit quod baptismo suo cruor ille contulerit Post nitorem nos baptismi, post collatum nobis piae regenerationis candorem, post acquisitam indumenti nuptialis angelicam dignitatem in peccatorum relapsi coeno, in criminum volutabro revoluti niveum vestimentum tetris iniquitatum ac libidinum contagiis sordidamus, et holosericam, in qua sigillum divinae imaginis acceperamus impressum, maculis mortiferae corruptionis inficimus, et post singularem Domini nostri indulgentiam innovata foedamus, integra rescindimus, expiata violamus, repetentes opera non jam undis purganda, sed flammis. Felix hic talis baptismus, quo omne delictum ita a catechumeno exiit, ut redire jam non possit; quo sic delicta sua solvit, ne ultra creditorem timeret; quo in se hostium peccata fide solvit, fine damnavit; per quem baptismum innocentiam devotione quaesivit, perseverantia invenit, morte servavit. Quae cum ita sint, carissimi, licet quisque tantus Christi testis pretiosus sit confessione, pretiosior est tamen sanguine, crudeli vulnere speciosior, et tincta veste candidior, licet in quacunque peculiaris putetur privilegio sepulcri, sed noster atque omnium 626 est communione suffragii ( sic ). Neque enim praedictae illius urbis caritas proflua, et fides avara tantum ei derogavit, dum sibi arrogat, ut solum intra moenia sua patroni illius beneficia inclusa esse crediderit. Non clauditur locis, qui diffunditur meritis. Invocasti ubique martyrem, ubique exaudit ille, qui oratur in martyre. Moderante itaque eo qui pensat vota tua et dispensat munera sua, in tantum vicina praesentia efficacis praebebitur advocati, in quantum fuerit fides devota suscepti. Oratio enim quae castitatis, justitiae eleemosynarumque operibus adjuvatur, excedit mundum, penetrat paradisum, evolat usque ad ipsum summae majestatis, angelo offerente, conspectum; sicut quodam loco vox testatur angelica. Et cum tu, inquit, orares, ego obtuli orationem tuam in conspectu claritatis Dei (Tob. XII). Beata anima, carissimi, cujus votum, cujus compunctionis incensum, cujus supplicationis holocaustum, nulla in infidelitate fumidum, nullo carnalis illecebrae fetore pollutum, nulla saevitia cruentum, nulla odii simultate maculatum; sed fide igneum, conscientia nitidum, sinceritate cordis odoriferum, concordia et caritate perfectum, usque ad Dei vultum per coelestium nuntiorum defertur obsequium. Quae cum ita sint, honoremus sanctos martyres, principes fidei, intercessores mundi, praecones regni, cohaeredes Dei. Quod si dicas mihi: quid honoras in carne jam resoluta atque consumpta, de qua jam nulla Deo cura est? Et ubi est illud, carissimi, quod ipse loquitur per prophetam: Pretiosa in conspectu Domini mors sanctorum ejus (Psal. CXV); et iterum: Mihi autem nimis honorati sunt amici tui, Deus (Psal. XLIX). Honorare debemus servos Dei, quanto magis amicos Dei, de quibus alio loco dicitur: Dominus custodit omnia ossa eorum; unum ex his non conteretur (Psal. XXXIII). 627 Honoro ergo in carne martyris exceptas pro Christi nomine cicatrices. Honoro pro confessione Domini sacratos cineres. Honoro in cineribus semina aeternitatis. Honoro corpus quod mihi Deum meum ostendit diligere, quod me propter Deum docuit mortem non timere. Cur autem non 628 honorem corpus illud, fideles, quod reverentur et daemones, quod afflixerunt in supplicio sed glorificant in sepulcro? Honoro itaque corpus quod Christum honoravit in gladio, quod cum Christo regnat in coelo.
SERMO LXXXIX Item natali SS. plurimorum martyrum IV. ADMONITIO A Benedictinis monachis congreg. S. Mauri codices Lateranenses basilicae Constantinianae in praefatione ad homilias S. Gregorii Magni in Evangel. num. 10 edit. Venet. an. 1769, tom. V, pag. 135, commendantur. Nos etiam pro nostra Maximi collectione eosdem codices consuluimus, nec inutilem impendimus operam. In cod. enim sig. L A, pag. 152, ante nonnullos sermones ejusdem S. episcopi jam editos, hunc nondum impressum invenimus. Est vero haec illius inscriptio: Incipiunt sermones S. Maximi episcopi. In natale plurimorum martyrum.
ARGUMENTUM.-- Si justi in Domino laetantur, injusti non noverunt laetari nisi in saeculo. Caritas Christi mundo praeferenda est; eligendaque martyrum causa, si velimus pervenire ad martyrum palmam.
Cum dies SS. martyrum est, unde potius aliquid delectet, nisi de gloria ipsorum? Adjuvet nos Dominus martyrum, quia ipse est Dominus noster. Vocem martyrum audiebamus paulo ante beato apostolo praedicante, ac dicente: Quis nos separabit a caritate Christi? Ista est vox martyrum. Tribulatio? angustia? persecutio? an fames? an nuditas? an periculum? an gladius? Sicut scriptum est: Quia propter te mortificamur tota die, deputati sumus velut oves occisionis. Sed in his omnibus superamus per eum qui dilexit nos (Rom. VIII). Haec est vox martyrum, omnia superare, et de se nihil praesumere. Illum diligere qui gloriatur in suis, ut qui gloriatur, in Domino glorietur. Noverant et illi, quod nos cantavimus paulo ante: Laetamini in Domino, et exsultate, justi (Psal. XXXI). In Domino laetamini et exsultate. Si justi in Domino laetantur, injusti vero non noverunt laetari nisi in saeculo. Sed ipsae sunt primae acies debellandae: primo vincendae sunt delectationes, et postea dolores. Quomodo potest superare mundum saevientem, qui non potest fugare blandientem? Blanditur hic mundus pollicendo honores, divitias, voluptates. Minatur hic mundus intendendo dolores, egestates, humilitates. Qui non contemnit quod pollicetur, quomodo superare potest quod minatur? Habent delectationem suam divitiae, quis nescit? Sed plus habet delectare justitia. Sed delectent divitiae cum justitia ubi talis articulus tentationis acciderit, ut duo veniant in tentatione divitiae, et justitiae, ut non possis utrumque habere aequale. Sed si miseris manum ad justitias, pereant divitiae. Sed si miseris manum ad divitias, necesse est ut amittas justitiam. Modo elige, modo pugna. Modo videamus, si non sine causa cantasti: Laetamini in Domino, et exsultate, justi. Modo videamus, si non sine causa cantasti: Quis nos separabit a caritate Christi (Rom. VIII)? Et quidem praetermisit omnia quibus blanditur mundus. Quare? Quia certamina martyrum pronuntiabat. Illa certamina, ubi vicerunt persecutiones, famem, sitim, egestatem, ignominiam, ad extremum timorem mortis, hostem novissimum. Sed videte, fratres totum ars Christi facit, admonens Apostolus ut praeferamus caritatem Christi mundo. Quantas angustias patiuntur qui volunt rapere res alienas. An persecutio, ait? et ipsa non frangit, avaritia terretur. Avarus rapit, ac timet poenam, ac aestuat in rapina: multi enim famem patiuntur, dum acquirunt et faciunt lucra; quibus praecipimus jejunare, et excusant de stomacho. Vacet illis tota die solidos enumerare, et jejuni dormiant. An nuditas? ut quid dicam de nuditate? Quotidie negotiatores de naufragio nudi evadunt, et iterum navigant ad periculum. Unde quotidie periclitantur homines? nisi propter divitias acquirendas? Nec gladius prohibet. Capitale crimen est falsitas; et tamen 629 comminuitur haereditas. Si ergo hoc meretur temporalis cupiditas, quare non mereatur Christi haereditas? Avarus diceret in corde suo, qui forte non diceret in lingua sua: Quis nos separabit a cupiditate tua? Tribulatio, an angustia, an persecutio? Possunt et avari dicere auro, Propter te occidimur tota die. Optime ergo sancti martyres dicunt in psalmo: Judica me, Deus, et discerne causam meam de gente non sancta, ab homine iniquo (Psal. XLII). Discerne, inquit, tribulationem meam; tribulantur et avari. Discerne angustias meas; patiuntur angustias et avari. Discerne persecutiones meas, patiuntur et avari. Discerne famem meam; pro auro acquirendo esuriunt et avari. Discerne mortem meam; pro auro moriuntur et avari. Quid est discerne causam meam? Propter te mortificabimur tota die; illi non propter te. Similis poena, 630 sed discreta causa. Ubi ergo discreta causa, certe est victoria. Si ergo, carissimi, solemnitatem martyrum amamus, amemus in eis non passiones, sed causas passionum. Nam si amaremus passiones, multos inventuri sumus qui pejora patiuntur in causis malis. Sed causas attendamus. Crucem Christi attendite: ibi erat Christus, ibi et latrones. Similis poena, sed dissimilis causa. Unus latro credidit, alius blasphemavit. Dominus tanquam de tribunali inter ambos judicavit: illum qui blasphemavit in tartarum, alium in paradisum secum constituit. Quare hoc? Quia etsi aequa poena, sed impar erat causa. Eligite ergo martyrum causam, si vultis pervenire ad martyrum palmam. Per Dominum nostrum Jesum Christum, cui est gloria in saecula saeculorum. Amen.
SERMO XC. Item de natali SS. plurimorum martyrum V. ADMONITIO. In eodem cod. Lateran. fol. CXCIV a tergo hic item exstat sermo S. Maximi inscriptus nomine; cum titulo: De natali plurimorum martyrum.
ARGUMENTUM.-- Vere hostiae dicendi sunt martyres, qui immolant Deo sacrificium laudis, et quorum mors pretiosa est in conspectu Domini.
Gaudere et exsultare debemus, fratres, quia festivitati nostrae accessit magna festivitas, et vota nostra votis sunt cumulata. Gaudium etenim magnum est cum superveniente nobis natali martyrum supervenerit et sacerdos. Quod quidem divina providentia factum puto, ut quia procurandae erant hostiae Salvatoris, occurrit pontifex Salvatoris, scilicet gloriam praedicationis eorum, quia explicare unus non sufficeret, vel alter impleret; quatenus et martyres ornaret obsequio; sed et vestram sanctitatem tractatibus instrueret et benedictionibus permulceret. Gratulandum ergo est et laetandum, quod hostias suas Christus voluerit gemino sacerdotum ore laudari; ut quantum eorum ageretur in Deum gloria, tantum ipsorum meritum laudaretur in plebe; ut quia propensius honorantur in coelis, copiosius magnificarentur in terris. Vere hostiae dicendi martyres, qui Deum nobis sua passione placaverunt, et tanquam accepta libamina morte sua propitiationem nobis Domini contulerunt. Est plane in martyribus hostia, non illa qua mutum animal, sed illa qua fidelis simplicitas consecratur. Non illa, inquam, est hostia quae moesto affectu in terra mergitur, sed quae alacri sensu elevatur in coelum. Est plane hostia, sed non in illo qui altare profanaturus offert; sed in eo qui sciens se immolat probaturus. Unde ait propheta: Immola Deo sacrificium laudis (Psal. XLIX). Sacrificium laudis est vere martyrium. Et quod laudant angeli, laudant populi, laudat etiam ipse qui patitur. Intelligit enim ejus gloriam; nam nisi intelligens ejus laudem, gloriam atque virtutem, nunquam se libans formidantibus aliis immolaret. Et ideo velut ipsi martyri dicitur: Immola Deo sacrificium laudis; hoc est velut si dicat: In te immola ipse, ipse sacrifica; esto tibi ipse et sacerdos et hostia, et devotione mentis corporis tui animam offer functione pontificis; adducat ad Dei aram fides Christiani. Nam Christiani licet membra sternantur in terra, spiritus tamen ipsa morte consecratur in coelo, et vita praestatur, ubi interitus adhibetur. Unde ait sanctus propheta: Pretiosa in conspectu Domini mors sanctorum ejus (Psal. CXV). Pretiosa plane mors, quae 631 lucro immortalitatis quodam honoratur; de qua etiam dicit beatus Paulus: Mihi vivere Christus est, et mori lucrum (Philip. I). Lucrum computans quod per martyrii mortem fragilitati in eo succedat aeternitas, internecioni vita proveniat, tentationes justitia finiantur. Pretiosa, inquit, in conspectu Domini mors sanctorum ejus (Psal. CXV). Pretiosa sanctorum mors; vita certe pretiosior est eorum. Si pretiosa, inquit, mors sanctorum, vita vilis est peccatorum; et quorum vita vilis est, mors sine dubitatione etiam turpis est. Unde et illi inter peccatores Dominum deputantes, dicebant: Morte turpissima condemnemus eum (Sap. III). Ignari justitiae, et inimici veritatis, lucem cum tenebris condemnare conati sunt. Morte turpissima coeli terraeque conditorem Dominum peremerunt, quia cum sceleratis in patibulum eum suspenderunt, eo quod et turpis mors, et formidolosior poena caeteris videretur poenis. Cujus documentum beati martyres imitati sunt, atque ejus vestigia ultro secuti. 632 Facta est autem mors Domini gloriosa, et in conspectu ejus cunctorum sanctorum pretiosa; et quorum hodie una cum pontifice adveniente devota annua festa celebramus. O felix hodierna celebritas, quae pontificale meruit habere obsequium. Hodie nobis geminum solemnitatis claruit gaudium; et de sanctorum patrociniis, necnon et de adventu hujus pontificis. Igitur, fratres, laetemur in Domino, qui nobis immensa suae pietatis clementia tanta impendere dignatus est beneficia, ut quae [Forte quae redundat], eorum, quorum laetamur triumphis, irradiemur exemplis, ut quorum gaudemus meritis, sublevemur praesidiis. Annuat nobis immensa Divinitas, ut mundo corde castoque corpore et almam festivitatem hujus diei valeamus recolere, et sacra mysteria de manu sacerdotum culminis illibato ore percipere, praestante Domino nostro Jesu Christo, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit, et regnat in saecula saeculorum. Amen.
SERMO XCI. Item de natali SS. plurimorum martyrum VI. ADMONITIO. Praestat hic sermo S. Maximi nomen in CVIII codice bibliothecae S. Marci Venetiarum, quo ex codice eum describi curavimus. Atque ut acceptum hunc item esse sancto eidem antistiti arbitramur, nos plane confirmat non modo duorum praeterea non minus veterum codicum auctoritas, verum etiam styli quo perscriptus est ratio, quae tam similis Maximianae est, ut, nostro quidem judicio, nihil similius expeti posse videatur.
ARGUMENTUM.-- Robusta fide ad agonem passionis martyres congressi, in ipsa morte consequuntur perpetuam haereditatem. Martyrium est indulgentia criminum, virtutum caput, occasio justitiae, dominicae passionis imitatio.
Corona universorum martyrum fulget, atque eorum quorum natalis victricis gloriae celebratur, qui robusta fide ad agonem passionis congressi sunt; certo scientes, quod in omnibus Christus patitur, et quod ad regna coelorum statim cum exsultatione corporis transferantur; et cum gentes horreant in aegritudine mortem, ii in ipsa morte consequantur perpetuam haereditatem, per passiones vero translationem magis esse credunt quam finem. Haec est arcana sapientia, quae in electis tuis, Domine, non persuasione colligitur, sed a tuis martyribus de fonte divino virtutis hauritur; quia bene vivere Christus est, et mori lucrum (Philip. I); triumphantes in Christo sua peccata lucrantes. Quanquam qui in illo patitur, omnino non moritur; confessio enim mors non est, sed haereditas vitae. Martyrium est igitur indulgentia criminum, virtutum caput, occasio justitiae, dominicae passionis imitatio. O felicissimi martyres renuntiantes saeculo! Maluerunt novissimo meliores esse, quam primo; quorum denique consummatio justum initium facit. Divino tuo nutu, omnipotens Deus, gloriosissimi martyres Christi testes esse meruerunt; victoriam quoque meditati, confessi Christum in flagellis, in carceribus, in ergastulis, in solitudine; justorum enim comes semper debet esse confessio. O inclytae animae beatorum martyrum et gloriosa victoria; inter quos et devotissimae feminae simul saeculum et sexum vicerunt, praeliantes cum diabolo, fortiores viris torquentibus exstiterunt, 633 carnifici gratias agentes saevienti! Ab omnibus enim fidem exspectat omnipotens Deus magis quam mortem. Sed diabolus, qui confitentes odit, coronas praestat invitus. Facit martyres qui hos occidit, et dum Dei servos vincere contendit, contemnitur ipse, dum saevit. Liberalitas ergo tua (sic), Domine Deus, hactenus nobis martyria proposuit, ut adversarius quodam (sic) elisus, cum jam amotos constanter 634 elidi (sic). Voluisti enim hominem non tantum de diaboli potestate eruere per fidem, sed inculcatorem (sic) ejus interficere per virtutem. Ut qui gaudemus Christi sanguine mortui facilius liberati, dicentes martyria, in Christo postea triumphemus coronati. Per Christum Dominum nostrum, qui vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.
SERMO XCII. Item de natali SS. plurimorum martyrum VII. ADMONITIO. Exstat hic quoque sermo S. Maximi inscriptus nomine in Veneto codice S. Marci, cujus memini admonitione superiore. Neque vero quin ei sancto antistiti tribuendus sit, dubitare sinit fluens, gravis, ornata, delectuque sententiarum instructa, uno verbo, Maximo plane digna oratio.
ARGUMENTUM.-- Salvator noster nos docuit terrores, et persecutiones, et tribulationes fortiter spernere. Mores semper in melius commutare debemus; et, sicut participes Christi nominis sumus, sic imitatores simus et operis. Martyres fortiter restiterunt pagano saevienti, tu vigilanter resiste diabolo seducenti, Christi fretus auxilio.
Domino Deo nostro laudes laeti canimus, dum sanctorum martyrum festa celebramus, quos divina auxiliante gratia roboratos audivimus, et in tormentis invictos. Dedit enim illis virtutem et consolationem, qui prior et pro illis, et pro nobis subire dignatus est passionem, et dedit eis exsultationem copiosam, illis in coelis promittendo mercedem; at nunc cum lectio Evangelii legeretur, audistis consolationem, eis Dominum dicentem: Cum autem audieritis bella, et opinionem bellorum, ne timueritis; oportet enim haec fieri, sed nondum finis (Luc. XXI). Praemonuit ergo Dominus et Salvator noster discipulos suos, et per eos nos docuit secundo, terrores et persecutiones, diversitatemque tribulationum a persequentibus irrogatas fortiter spernere, et vitae aeternae consolatione refoveri. Et quia nobis saepius, peccatis nostris exigentibus, contingunt, ideo mores et conversationem nostram semper in melius commutare debemus, deserere vitia, et crescere in virtutibus sanctis de die in diem, contumelias et cruciatus hujus saeculi patientissime tolerare; ut dicatur de nobis illud quod in psalmo canitur: Ibunt sancti de virtute in virtutem (Psal. LXXXIII). Hoc vero exemplum nobis Christus reliquit, qui pro nobis suum sanguinem fudit. Omnis ergo Christianus consideret quo censetur vocabulo, ut Christum in omnibus, quantum ejus largiente gratia valet, imitetur; ut sicut est particeps ipsius nominis, sic imitator sit et operis. Honores ac dignitates saeculi, amore regni coelestis, pro nihilo ducat; et si facultates terrenae deficiunt, nequaquam per rapinam et fraudem acquirantur in mundo. Si autem habentur, non per avaritiam diligantur in saeculo, sed per eleemosynarum largitatem permansurae serventur in coelo. Accendere igitur, Christiane, cum sanctis martyribus simili dilectionis ardore; et si hoc tempore non erit tanta contra carnales persecutores certandi necessitas, sit etiam contra spirituales hostes, et contra carnis certandi constantia. Nam etsi nunc a pagano non inferuntur tormenta quae sufferas, offeruntur tamen a diabolo tentamenta quae necesse est ut superes. Nam et paganus manu cruenta desaeviens Christi martyres trucidabat; diabolus autem subdolis tentationibus fallens, Christi fideles eo periculosius, quo occultius, cruciat. Tunc paganus leonis ferocitate desaeviens, ad idololatriam compulit, nunc diabolus serpentino dente suadens, perfidiae virus infudit. Paganus occidendo martyres mittebat ad regnum; 635 diabolus seducendo, secum ducit ad ignem aeternum. Illi ergo vicerunt tolerando supplicia pagani tortoris; tu vince contemnendo innumera tentamenta diaboli seductoris. Illi fortiter restiterunt pagano saevienti; tu vigilanter resiste diabolo seducenti, Christi fretus auxilio. Pro catholicae fidei veritate usque ad finem fortiter certa, et mercedem securus exspecta. Trinum Dominum, id est Patrem, et Filium, et Spiritum sanctum unius substantiae confitere, si vis regnum coelorum cum sanctis omnibus possidere. Ab hac salubri confessione non seducaris illectus temporalibus praemiis; ne a Christo infeliciter separeris, et gehennae incendiis crucieris. 636 Si enim mundanas prosperitates atque adversitates in contemptu habere didiceris, etiamsi tormenta tibi pro Christi nomine inferantur, nullatenus formidabis. Tantum in tua virtute nunquam confidas, si victor esse desideras. Sit tibi Christus spes certa, qui est virtus invicta, ne a spe retributionis animus Christiani frangatur. Quoniam sicut in certamine virtus devota et stabilis muneratur, sic in pace fidelis conscientia coronatur. Per Dominum nostrum Jesum Christum, qui vivit et regnat in unitate Spiritus sancti Deus per omnia saecula saeculorum. Amen.
SERMO XCIII. In natali plurimorum confessorum. ADMONITIO. In Homiliario basilicae Lateranensis pag. CCI a tergo hujus sermonis titulus est: In natale plurimorum confessorum, sancti Maximi episcopi. Praesuli eidem sancto in cod. Veneto 508, pag. 195, idem sermo inscribitur. Legitur autem sine auctoris nomine in codicibus Vatic. 4951, Urbevet. pag. 216. et Vallicell. XXV pag. 156. Quid? si stylus etiam Maximum ejus esse auctorem prodat?
ARGUMETUM.-- Sancti confessores amici Dei dicuntur quia ejus praecepta servaverunt. Vis Christi amicus esse? observa quae Christi sunt. Illius amicitia constat virtute, non quaestu. Christi amicus non est qui die dominico ad ecclesiam non convenit.
Haeret sensibus vestris, fratres, in quo descripsimus beatos confessores ideo amicos Salvatoris effectos, quia voluntatis ejus praecepta servaverunt, et mandatorum ejus omnia opera faciebant, sicut ipse Dominus ait: Vos amici mei estis, si feceritis quae ego praecipio vobis (Joan. XV). Amicum enim ipsum Dominum esse praestruximus, qui dixit ad discipulos suos: Jam non dicam vos servos, sed amicos meos; servus enim, inquit, nescit quid faciat Dominus ejus (Ibid.). Magna plane gratia est, quia amicus ingreditur interiora cubiculi, famulus, foras exspectat ad januam; cujus ille cordis secreta rimatur, illius iste exitum praestolatur. Unde et in Canticis Canticorum Ecclesia cum exsultatione dicit: Induxit me Rex in cubiculum suum (Cant. I). Scilicet, quia post ignorantiam gentilis erroris, mysteria scire meruit Salvatoris; et quae antea foris jacebat ut sacrilega, postea intrinsecus assumitur ut sponsa. Non, inquam, dicam vos servos, sed amicos. Videte quantum Salvator donavit sanctis suis, quos amicos vocando pares sibi fecit; amicitia enim gradum nescit. Nam etsi sit in plerisque inferior conditio, sed aequalis effectus est, etsi praeeat honoribus, non praeit officiis; aequaliter enim sibi amici dives et pauper deferunt. Et licet sit alter potentior, alter humilior, amicitiae tamen caritas, sibi utrumque nobilitate (sic) exaequat dilectio, quos dignitas secernebat. Unde autem putamus beatos istos sanctos amicos Salvatoris effectos? nisi quia voluntatis 637 ejus praecepta servaverunt; sicut ipse ait: Vos amici mei estis, si feceritis quae ego praecipio vobis (Joan. XV). Eodem enim velle et nolle amicitia ipsa firmata est. Istos vero amicos Dei dicere possumus, qui justitiam volebant ut Dominus, iniquitatem oderant ut Dominus; ideo illi amicitiarum caritate devincti sunt. Ex quo capitulo intelligimus, unde ad Christi amicitias veniamus. Non enim fortuito quempiam diligit Dominus; nam gratuito personae cujusquam (sic) largitur. Vis Christi amicus esse? observa quae Christi sunt. Vis Salvatoris gratiam promereri? Salvatoris praecepta custodi. Ipse sibi caritatis suae largitur affectum, si se mandatorum suorum habere viderit caritatem. In nostra igitur potestate est, Deum amicum fieri; nam quales nos exhibuerimus Domino, talis etiam Dominus invenietur a nobis. Si nostra ei aperuerimus arcana, et ille secreta pectoris sui pandit. Si manifestaverimus ei nostrorum conscientiam delictorum, et ille nos scientiae suae manifestatione purificat; et quanto illi bonis actibus promptiores fuerimus ad imitationem, tanto illi viciniores sumus ad gratiam. Nam saeculi amicitiae commoditate aliqua constant, hoc est aut lucris, aut honoribus; Salvatoris autem amicitiae constant virtute, non quaestu. Res enim sancta acquiri disciplina potest, pretio non potest comparari; siquidem 638 non fallaci adulatione ambiguntur, sed vita simplici provocantur. Beatos ergo istos, et laudabiles annuntiamus, qui amici ejus et unanimes esse meruerunt. Debemus igitur et nos, fratres, ad Salvatoris amicitias festinare, et exemplo sanctorum per omnia facere ejus voluntatem. Sed quid dicimus de iis, quo eos apud Deum vocabulo nuncupabimus, qui die dominico propter convivium saeculare, prandium coeleste contemnunt, et mensam Christi deserunt, dum mensa hominis delectantur? Nam hic prima amicitiarum Christi offensa est, ut cum ille die dominico omnes ad refectionem vocaverit, unusquisque propriae se voluptate lascivitatis reficiat; et non eo potius conveniat, quo debito quodam religionis adducitur. Debitum enim est Christiano die dominico ad Ecclesiam convenire. Nam illa die leges silent, judicia tacent, ut salus hominum locum devotionis acciperet: non tam feriaretur a publicis actibus, quam feriatus esset a facinoribus peccatorum. Sed quod pejus est, id quod ad salubritatem datum est, deputat hoc miser quisque lasciviae; et non solum ad Ecclesiam propter peccata non convenit, sed vanitatibus studens accumulat sibi graviora peccata. Unde vos omnipotens Deus emendatos liberet; qui vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.
CLASSIS TERTIA. SERMONES DE DIVERSIS. SERMO XCIV. De mirabilibus. ADMONITIO. 639 Monachi Maurini edit. opp. S. Ambrosii Paris. 1690, pag. 439, praeclarum hunc sermonem Maximo potius quam Ambrosio tribuendum esse jure ac merito arbitrantur. Nam in multis, iisque veteribus imprimis codicibus nomine S. Maximi eumdem ornatum videmus. In Sangallensi num. 46, in Ambrosiano, in 90 S. Crucis in Jerusalem num. 13, et in Bobiensi, cum titulo: De mirabilibus; in aliis posterioribus, 99 S. Crucis in Jerusalem num. 47, Vercellen. 66, Laurent. I Plut. XIV, et 36 Plut. XIV, et 36 Plut. XVII, et in 172 bibl. olim aedil. eccl., metrop. Florent., cum titulo: De mirabilibus, seu de duabus naviculis; in alio Laurent. X Plut XIV, pag. 236: De mirabilibus, seu miraculis, quae fecit Jesus in hoc mundo; in Laurent. XXXVI: De mirabilibus sermo sancti Maximi episcopi in Evangelium Lucae cap. V: Cum turbae irruerent in eum ut audirent verbum Dei; et in codicibus Basil. S. Petri sig. 7 A, ac Vallicellani tribus, 25, 7 A, et A 9. Typis autem idem legitur apud Combelisium tom. VII Bibl. PP., pag. 45, et Muratorium tom. IV Anecdot. nonnullosque alios posteriores scriptores. Itaque temere S. Ambrosio a nonnullis attributum fuisse existimandum est.
ARGUMENTUM.-- Petri navis, quam Christus conscendit, est Ecclesia; alia navis, quam reliquit, Synagoga. Ecclesiae navis in altum saeculi natat, ejusque figura arca Noe fuit. Tranquillitas, ubi solus Petrus navigat; tempestas, ubi et Judas. Ubi fides integra est, ibi Salvator vigilat; ubi fidei est admixta perfidia, ibi dormit.
Quantorum mirabilium operator sit Dominus Jesus Christus intelligere possumus ex hac evangelica lectione quae describit tanta per eum beneficia in populum fuisse collata, ut provocatae hominum turbae ad audiendum illum magis irruerent quam rogarent; et medicinam salutis non sperarent per humilitatis gratiam, sed per importunitatis injuriam; ita ut irruentes, sicut ait Evangelium (Luc. V), turbas a Domino Jesu non desertum separaret, non Synagoga repelleret, non reverentia Divinitatis arceret. Haec est enim consuetudo infirmantium, ut dum sperant suis aegritudinibus medicinam, ab importuna petitione non loco prohibeantur, non tempore, non pudore; sed quanto plus medetur ille qui sanat, tanto amplius importunus est qui laborat. Ergo cum Dominus Jesus ab irruentibus 640 turbis semotus, in terra esse non posset, aspiciens in mari duas naviculas, unam navem Petri omni festinatione conscendit, ut importunitatis injuriam vel aquarum natura depelleret: quia eam doctoris reverentia minime coercebat; atque exinde coepit de navicula Petri ad homines doctrinae suae verba profundere. Videte misericordiam Salvatoris; separatur quidem ab hominibus corpore, doctrinae tamen iis utilitate conjungitur. Ubique miseretur, ubique prodest. In terra positus per tactum languores corporum sanat; in mari constitutus, per doctrinam vulnera curat animarum. Sed videamus quae sit ista navicula Simonis Petri quam ad docendum de duabus magis opportunam Dominus judicavit, quae et tutum Salvatorem praestet ab injuria et credulitatis hominibus largiatur eloquia; invenimus enim jam Dominum navigasse in alia navi, et gravibus injuriis lacessitum. Navigavit enim cum Moyse in mari Rubro, quando populum Israel per undarum fluenta transvexit; sed gravibus est affectus injuriis, sicut ipse ait in Evangelio ad Judaeos: Si crederetis Moysi, et mihi crederetis (Joan. V). Injuria autem Salvatoris est incredulitas Synagogae. Ergo Petri navem elegit, Moysi deserit; hoc est, spernit Synagogam perfidam, fidelem assumit Ecclesiam. 641 Duae enim quasi naviculae a Deo destinatae sunt, quae in hoc, tanquam in mari, mundo salutem hominibus piscarentur, sicut ait Dominus apostolis: Venite, faciam vos piscatores hominum (Matth. IV). Ex his ergo duabus naviculis una relinquitur ad terram inanis et vacua, altera producitur in altum onusta vel plena; vacua enim Synagoga relinquitur in littore, quia Christum cum prophetarum amisit oraculis: onusta autem Ecclesia in altum assumitur, quia Dominum cum apostolorum doctrina suscepit. Synagoga, inquam, remanet ad terras quasi terrenis inhaerens operantibus, Ecclesia autem in altitudinem evocatur tanquam coelorum profunda sacramenta discutiens; in illam scilicet altitudinem de qua Apostolus ait: O altitudo divitiarum sapientiae et scientiae Dei (Rom. XI)! Propterea dicitur Petro: Duc in altum (Luc. V), hoc est in profundum disputationum generationis divinae. Quid enim tam profundum quam quod ait Petrus ad Dominum: Tu es Christus Filius Dei vivi (Matth. XVI)? Quid tam terrenum quam quod de Domino dixerunt Judaei: Nonne hic est filius Joseph fabri (Luc. IV)? Ille enim altiore consilio nativitatem Christi divinitus approbavit, hi mente viperea generationem coelestem carnaliter aestimabant. Unde ait Salvator Petro: Quia non caro et sanguis tibi hoc revelavit, sed Pater meus, qui in coelis est (Matth. XVI). Pharisaeis autem dicit: Quomodo potestis bona loqui cum sitis nequam (Matth. XII)? Hanc igitur solam Ecclesiae navem ascendit Dominus, in qua Petrus magister est constitutus, dicente Domino: Super hanc petram aedificabo Ecclesiam meam. Quae navis in altum saeculi hujus ita natat, ut pereunte mundo, omnes quos suscipit, servet illaesos. Cujus figuram jam in Veteri videmus Testamento; sicut enim Noe arca, naufragante mundo, cunctos quos susceperat incolumes reservavit; ita et Petri Ecclesia, conflagrante saeculo, omnes quos amplectitur repraesentabit illaesos, et sicut tunc transacto diluvio ad arcam Noe columba signum pacis detulit, ita et transacto judicio ad Ecclesiam Petri Christus pacis gaudium defert: quia ipse columba vel pax est, sicut promisit dicens: Iterum 642 autem videbo vos, et gaudebit cor vestrum (Joan. XVI). Sed quoniam hanc eamdem naviculam Petri, de qua nunc Dominus coelestis doctrinae suae sacramenta depromit, legimus in Matthaeo (Cap. VIII), dormiente in eadem Domino ventis insurgentibus perturbatam, ita ut cuncti apostoli mortis periculum formidarent: videamus quae causa est quod una eademque navicula hic in tranquillitate doctrinam populis tribuit, ibi in tempestate discipulis metum mortis indicit; praesertim cum ibi etiam cum caeteris apostolis Simon Petrus esset. Haec est autem causa periculi: erat ibi Simon Petrus, sed erat pariter et proditor Judas. Quamvis enim illius fides fundaret naviculam, hujus tamen eam perfidia conturbabat. Tranquillitas est ubi solus Petrus navigat, tempestas ubi Judas adjungitur. Licet esset Petrus firmus suis meritis, perturbabatur tamen criminibus proditoris. Metuentibus igitur discipulis, anxiante Petro, dormiebat Dominus. Mirum forte videatur quod anxiante Petro dormiebat Dominus: dormiebat Petro, ne vigilaret Judae; unius igitur delicto cunctorum merita quatiuntur. Obdormit Christus, ventorum spiramina concitantur; quisquis enim peccatum admittit, statim et dormire sibi facit Dominum, et procellam sibi spiritum suscitat mundanorum, necesse est autem ut diabolica insurgat tempestas, cum Domini serenitas conquiescit. Igitur si unius Judae peccato cuncti periclitantur apostoli, hoc exemplo caveamus perfidum, caveamus proditorem, ne per unum plurimi fluctuemus. Quin etiam hujusmodi abjiciamus de navicula, ut non obdormint, sed vigilet in nobis Dominus, atque eo vigilante, nulla nos spiritalis nequitiae procella concutiat. Ubi enim fides integra est, ibi Salvator docet, vigilat, et exsultat; ibi requies, ibi tranquillitas, ibi cunctorum est medicina: ubi autem fidei est admixta perfidia, ibi Christus torpet, dormit, et piger est; ibi metus, ibi tempestas, ibi omnium est discrimen: pro actibus enim nostris Dominus nobis obdormit aut vigilat.
SERMO XCV. De evangelica piscatione. ADMONITIO. 643 Cum codices Florentinos Bibliothecae Laurentianae versarem, non solum in plures incidi, qui majorem in modum me in ea confirmarent sententia, quae Maximum superioris sermonis auctorem fuisse ferret; sed illud etiam sum consecutus, ut in eorum tribus sermonem hunc deprehenderem, quem hactenus ineditum, nunc primum in hominum lucem emitto. Codicum autem eorum trium primus est is qui olim erat bibl. aedil. eccl. metrop. Flor. num. CLXXII pag. 71, alter est in Plut. I num. XIV pag. 80, tertius in Plut. XXXV, 2, XVII pag. 219. Obtigit item non post multo mihi ut hunc ipsum sermonem in Casinensi CCCV codice pag. 116 reperirem. Ac Maximo quidem hunc tribui oportere fatebitur qui codicum auctoritati respondere plane videat orationis similitudinem.
ARGUMENTUM.-- Sanctus Maximus Lucae Evang. cap. V mystice explicat, Ecclesiamque scribit esse navem, quae de mundanis turbinibus elevatos non necare, sed vivificare consuevit.
Tempus admonet, fratres, ut Evangelii capitulum quod nuper lectum est disseramus, in quo ait ad Petrum Dominus adhuc in ejus navicula constitutus: Noli timere, ex hoc jam homines eris capiens. Ex ista enim clausula totius lectionis possumus intelligere sacramentum. Quid enim causae erat cur, cum in captura piscium refertas naviculas discipuli mirarentur, Salvator Petro non id promitteret quod discebat, sed sponderet quod penitus ignorabat? Hoc est in ipsa in qua erat navicula, pro palpitantibus piscibus vivificandorum hominum copiam largiretur: cum utique in navicula non vivificari homines soleant, sed portari; non refoveri navigio, sed trepidare vestigio. Vide ergo ne ista navicula non sit navicula, quae Petro mergenda tribuitur, sed sit Ecclesia, quae Christo gubernanda committitur. Ipsa enim navis est quae de mundanis turbinibus, velut de fluctibus elevatos non necare, sed vivificare consuevit. Nam sicut cymba sutilis sublevatos pisciculos de gurgite sauciat et retentat, ita et navis Ecclesiae liberatos de turbine homines animat, cum capescat, animat intra se, inquam, 644 Ecclesia, et velut intermortuos vivificat. Nam vivificare verbum hoc significat: nihil enim vivificatur, nisi quod paulo ante fuerit sine vita. Velut saucios ergo mundi turbinibus, et praefocatos saeculi fluctibus homines vivificaturus dicitur Petrus, ut qui mirabatur refertam naviculam palpitantium piscium numero, viventium onustam Ecclesiam hominum multitudine plus miraretur. Tota igitur series lectionis mysticum continet intellectum. Nam et in superiori loco, ubi sedens in navicula Dominus ait Petro: Duc in altum, et laxate retia vestra in capturam, utique non tam eum docet piscationis in profundum instrumenta jacere, quam praedicationis in altum verba laxare. Quod altum etiam Paulus oris sui jaculo penetravit, dicens: O altitudo divitiarum sapientiae et scientiae Dei (Rom. XI)! et reliqua. Non, inquam, cum docet lino pisciculos concludere, sed fide homines congregare. Hoc enim operatur fides in terris, quod rete operatur in fluctibus. Nam sicut rete quos continet vagari non patitur, ita et fides errare quos colligit non permittit; et sicut ibi captos sinu quodam perducit ad navem, ita et hic congregatos gremio quodam deducit ad requiem. Ut autem intelligas quia de spirituali piscatione Dominus loquebatur, ait Petrus: Praeceptor, per totam noctem laborantes nihil cepimus, sed in verbo tuo laxabo rete (Luc. V); velut si diceret: quia per totam noctem frustra vigilantibus nobis non proficit nostra piscatio, piscabor 645 jam non instrumento, sed gratia; non artis industria, sed devotionis instantia. In tuo, inquit, verbo laxabo rete. Legimus Verbum esse Dominum Salvatorem, sicut ait Evangelista: In principio erat Verbum (Joan. I), et reliqua. Ergo cum in verbo Petrus laxat retia, in Christo utique laxat eloquia, et cum ille contexta et disposita in dicto praeceptoris lineo explicat, magis distincta et convenientia in nomine Salvatoris verba dilatat, quibus possit, non animantia salvare, sed animas. Per totam noctem laborantes nihil 646 cepimus. Per noctem vere laboraverat Petrus, qui prius obscuritatem patiens, sine Christo non poterat videre quod caperet. At ubi lux ei Salvatoris illuxit, discussis tenebris, coepit etiam in altum fide cernere quod oculis non videbat. Noctem plane passus est Petrus, donec dies ei, qui est Christus, assisteret. Unde ait apostolus Paulus: Nox praecessit, dies autem appropinquavit (Rom. XIII), Jesus Christus Dominus noster, qui vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.
SERMO XCVI. De hospitalitate. ADMONITIO. In schedis Mabillonii repertus hic sermo fuit ab Edmundo Martenio et Ursino Durando, editusque tom. IX Collect. veter. scriptor. et monumentor., pag. 133 et seqq. Huic exstat non absimilis sermo in append. ad quintum tomum operum S. August., num. 5, cujus hoc est initium: Frequenter admonui caritatem vestram. Quod ad titulum attinet, jam memini, in homiliis num. 99, pag. 351, dedisse eam me quae perinde De hospitalitate inscribitur. Denique cur Maximo hunc sermonem esse tribuendum putem, efficit et styli ratio, et vetustissimi codicis 90 bibliothecae S. Crucis in Jer. auctoritas. S. Ambrosio ascribitur in cod. Vat. Reg. 85, pag. 44, in quo sic habetur: Incipit sermo de hospitalitate dictus a sancto Ambrosio. Sed quotus quisque non intelligit nihil minus quam hunc sermonem esse Ambrosio tribuendum, cujus certe styli rationem longe fuisse discrepantem liquet.
ARGUMENTUM.-- Hospitalitatem fidelibus commendat S. episcopus, eosque ad hujusmodi officium adhortatur exemplo Abrahae, qui cum tres viros, vel potius angelos suum in hospitium recepisset, multis benedictionibus cumulatus fuit.
Legimus in libro Genesis quod Abraham tribus supervenientibus viris festinus occurrit, et prostratus in faciem oravit eos ut ad suum tabernaculum declinarent, quatenus hospitalitate sanctorum remunerationem benedictionis acciperet. Sciebat enim hoc esse mandatum Domini dicentis: Qui susceperit prophetam in nomine prophetae, mercedem prophetae accipiet; et qui susceperit justum in nomine justi, mercedem justi accipiet (Matth. X), et reliqua. Festinavit ergo propterea Abraham sanctos viros suscipere, ut hospitii consortio sanctitatis consortium mereretur, et dum communicat humanitatis obsequium, communicationem justificationis acciperet. Hoc enim hospitalitatis jus est, ut qualis fuerit ille qui suscipitur, talem faciat eum esse qui suscipit: quod Joannes evangelista manifestissime designavit de his qui Dei Filium susceperunt, dicens: Quotquot autem receperunt illum, dedit illis potestatem filios Dei fieri (Joan. I). Vides ergo hospitalitatis quanta sit gratia, ut etiam efficiatur filius Dei, qui Filium Dei recipit cordis hospitio. Si ergo filius Dei efficitur qui Filium Dei recipit, quanto magis, qui justum recipit, justi gratiam promeretur. Haec est enim, sicut dixi, hospitalitatis benignitas, ut vir sanctus et adveniens societate hospitii, hoc hospitem suum faciat esse quod ipse est. Quis autem nolit tali conditione sanctum tabernaculi sui humanitate suscipere, ut cum ea participans habitaculum, participet sanctitatem, et cum peccator usque ad horam forte fuerit, recipiendo justum, et ipse sit justus, sicut ait propheta David: cum sancto sanctus eris, et cum viro innocente innocens eris (Psal. XVII). Igitur, fratres, si Abraham pater noster sciens hanc hospitalitatis gratiam, supervenientibus tribus viris, e quibus unus Dominus erat, festinus occurrit, et prostratus in faciem oravit ut ad tabernaculi 647 sui tecta succederet, quanto magis debemus advenientibus sanctis occurrere sacerdotibus, atque eos omni prece in habitacula nostra suscipere, ut secundum David sanctis hospitibus sancti esse possimus. Nemo jam de conscientia peccatorum suorum metuat, de indulgentia nemo diffidat: quisquis episcopum hospitio susceperit, jam justus effectus est, quamvis paulo ante scelera commiserit, quamvis noxius fuerit, dum innocentem virum recipit, innocentiae meritis reformatur, sicut ait propheta: Cum viro innocente innocens eris. Ergo, fratres, quia Abrahae filii sumus, Abrahae opera faciamus. Ille tribus sanctis viris processit obviam, nos quoque multis sacerdotibus occurramus; ille cum esset justus, beatos suscepit hospitio, ut qui erat justus, justior fieret: nos qui peccatores sumus, suscipiamus episcopos, ut ablutis peccatis nostris, justi esse possimus. Suscipiamus, inquam, sanctos, ut nobis contra naturam peccata donentur. Abrahae enim justo per hospitalitatem, quia peccata non habebat, contra naturam Isaac filius est donatus, qui usque adeo contra naturam donatus est, ut eum nasci posse, et senectus frigida desperaret, et mater Sara rideret. 648 Risit, inquam, Sara, quia suscipiebat filium non natura, sed gratia; atque adeo beata soboles, cujus partum non poena, sed gaudia praecesserant. Ridere plane debuit quae Deo auctore suscepit. Talis ergo est hospitalitas beata, ut laetitiam semper suis dimittat hospitibus. Sara ridet, quia sterilitate caruit; ego rideo quia peccata depono. Illa corporis vitio liberata est, ego enim flagitiis ablutus sum. Illa gratulatur se per hospitalitatem Isaac filium suscepisse, ego laetor indulgentiam me cum justitia consecutum. Sed dicet aliquis fortasse: In illis supervenientibus ad Abraham viris, veniebat etiam Dominus, quod quidem verum est; sic enim Scriptura refert. Sed ego dico quod et modo etiam ad nos in sacerdotibus suis Christus adveniat. Imitemur igitur, fratres, Abraham: sed quid Abraham dico? Imitemur Deum patrem nostrum; his enim diversarum gentium homines Deus uno coeli hospitio habitare voluit, cur non nos, qui sumus fratres, nobiscum uno hospitio commoremur? Etsi nostram distantiam ille eadem in mundi domo continere maluit, cur non unanimitas nostra sancta tabernaculorum aede teneatur? Explicit.
SERMO XCVII. Incipit de eo quod scriptum est: Sicut tuba exalta vocem tuam, et annuntia populo meo peccata eorum. Isaiae cap. LVIII. ADMONITIO. Apud eosdem Martenium et Durandum, loco in superiore admonit. indicato, hic quoque sermo et qui sequitur S. Maximo inscripti leguntur.
649 ARGUMENTUM.-- Sacerdotalis tuba peccatores humiliat et justos corroborat. Muri Jericho sacerdotalium tubarum sono corruerunt. Hae figurae fuerunt praedicationum hujus temporis sacerdotum.
Ante diem prosecuti sumus necessitatem nobis incumbere non tacendi, et ne alieni periclitentur periculo, observavimus debere nos ad peccandum [F. praedicandum] clamore consurgere. Clamandum est enim nobis in Ecclesia, ne clamemus in poena. Sic enim dicit Dominusper prophetam: Et exclama vehementer, ne parcas, sicut tuba exalta vocem tuam, et annuntia populo meo peccata eorum (Isai. LVIII). Clamare ergo jubemur, et vehementer clamare, nec voci parcere, ne pereamus saluti: Ne parcas, inquit, hoc est peccatoris iniquitatem nec tacendo praetereas, ne dum verecundiae ejus consulis, non consulas sanitati. Vulnera enim illius, quae clamando resecare debueras, in pejus, tacendo, nutristi. Clamare ergo jubemur, et ne quis se non audisse dicat, aut quemquam vox lateat, sacerdotes vehementer clamare praecipiuntur; ac, ne hoc minime fortasse sufficeret, addidit, dicens: sicut tuba exalta vocem tuam (Isai. LVIII). Scimus quia tuba non tam sonet auditui quam terrori, nec tam delectationem deferre quam inferre formidinem. Tuba enim peccatoribus necessaria est, quae non solum aures eorum penetret, sed et corda concutiat, quae non delectet cantu, sed castiget auditu; strenuos quoque hortetur ad justitiam, ignavos deterreat a delictis. Nam sicut in praelio militis mentem formidolosi dejicit, animum viri fortis accendit: ita et sacerdotalis tuba mentem peccatoris humiliat, 650 viri sancti animam corroborat, et uno atque eodem sono isti exhortationem indicit quemadmodum sit fortior ad unitatem: illi metum incutit, quemadmodum sit timidior ad peccatum. Haec enim natura tubae est, ut destruat delinquentium opera, horum facta confirmet. Denique Jericho muri per sacerdotales tubas, quia intra se continebant peccatorem populum, corruerunt. Non illos pulsavit aries, non expugnavit machina; sed quod mirum est, sacerdotalis timor soni subvertit. Muri qui adversus ferrum inexpugnabiles steterant, sacra tubarum voce collapsi sunt. Quis enim non stupeat in illo facto saxa dirupta, fundamenta clangore esse quassata, et ita universa collapsa, ut cum victores nihil manus laederent, apud adversarium nihil tamen stabile remaneret; sed quamvis illos muros nemo contingeret, expugnantur tamen: forinsecus sonitu justorum, forinsecus habitacula peccatorum propterea cesserunt. Ergo istisne obsisterent? illosne in aliquo tuerentur? Aperuerunt justis jam defensionem, perfidis denegarunt. Igitur, fratres, sacerdotalis vocis sonus jam illo in tempore tantum potuit, quo in vera status confusione nescio quid personavit; quantum nunc sacerdotalem ipsam vivam vocem posse credimus, quae dum Christum verbo loquitur, magnificum aliquid praestat vice Domini Salvatoris imperio, cum aeris sono etiam elementa cesserunt, aut quemadmodum sensibilia obsistere potuerunt, cum terrorem sacrum ferre etiam insensibilia nequiverunt! Credimus enim sacerdotum dictis facilius molliri posse corda quam saxa, et citius solvi posse peccata quam caementa sunt resoluta. Vox enim spiritus convenientis facilius delicti destruit maculam, quam materiale saxi solvit munimentum. Explicit.
SERMO XCVIII. Item sequentia. Superiori dominica prosecuti sumus Jericho muros tubis sacerdotalibus expugnatos, et contra ordinem atque naturam, rem insensibilem sacris vocibus quodam comminationis terrore cessisse; et ita increpationis sono universa fuisse collapsa, ut et firmissima munimenta corruerint, et nudus peccatis populus remaneret, illa ne diutius obsisteret, ista ut facilius caperetur. Sed haec omnia jam tunc in figura facta esse praediximus. Nam sacerdotales illius temporis tubas quid aliud esse credimus, nisi praedicationes hujus temporis sacerdotum, per quas non cessamus peccatoribus terribili sono austerum aliquid nuntiare, triste praedicere, et quodam comminationis strepitu aures delinquentium verberare. Siquidem sacris vocibus obsistere nemo poterit, nemo contradicere. Quemadmodum enim verbum Dei sensibilia non tremiscunt, quod tunc etiam insensibilia tremuerunt? Aut quomodo illi hominum contumacia resistere poterit, ante quod nec sana machina stare valuit? Nam sicut tubarum fragor destructis caementorum 651 muris ad populi interiora pervenit, ita nunc sacerdotum praedicatio, destructis pravis cogitationibus, ad animae nuda pertransit. Nuda enim verbo Dei invenitur anima, cum omnis iniquitatis ejus operatio dissipatur. Quod autem nuda sit ante Deum anima, dicit Apostolus: Omnia autem nuda et aperta sunt oculis ejus (Hebr. IV); ad quem priusquam cognoscat Deum anima, et fidem veritatis accipiat, quibusdam se velut superstitionum velat operibus, et tanquam improbitatis se muro circumfovet, ita ut videatur sibi intra munimenta iniquitatum suarum inexpugnabilis posse consistere. At ubi vox sacra tonuerit, statim subruitur ejus desperatio, cogitatio dissipatur, et ita cuncta superstitionum munimenta resolvuntur, et nuda remaneat; sicut scriptum est: Verbum Dei usque ad divisionem spiritus et medullarum pertranseat (Ibid.), sicut tunc sacrae vocis sonus contumacem populum destruxit, captivavit, et ultus est ira: ita et nunc sacerdotalis praedicatio populum peccatorem subjugat, captivat, et ulciscitur; sic enim dicit beatus Apostolus: Arma militiae nostrae non carnalia, sed fortia Deo ad destructionem munitionum, cogitationes destruentes, et omnem altitudinem extollentem se adversus scientiam Dei captivantes, parata, inquit, vindicare omnem inobedientiam (II Cor. X). Videte igitur si non in sacerdotum lingua, juxta 652 dictum Apostoli, sunt quaedam arma verborum, quibus et destruitur vana cogitatio, et captivatur inflata superbia, et in oratione autem vindicatur contumacia. Nam quod tunc circa Jericho civitatem factum est, sicut diximus, in figura factum est. Siquidem nunc hoc ipsum in veritate contigit. Legimus enim sacerdotes in tempore supradictam civitatem septem diebus jugiter circuisse, et cum illam manus armatorum expugnare non possit, tubarum undique sono fuisse subversam; tubarum, inquam, non quibus horridus miles personabat, sed quibus sacratus pontifex increpabat. Nam quis illius timeret tubam, cujus gladius non timebat? His ergo diebus muri sacerdotalibus tubis circumdati ceciderunt, his diebus legimus mundi hujus opera consummata. Vides igitur quia hoc septenario numero per sacerdotes non tam una civitas destruitur, quam totius mundi iniquitas dissipatur. Nam sicut singularis urbis nuncupatione universi mundi habitus figuratur, ita et septem dierum curriculo septem millium annorum spatia distinguuntur, per quae sacerdotum praedicantium tubae ipsi saeculo excidium denuntiant, judicium comminantur; sicut scriptum est: Quoniam et mundus peribit, et omnia quae in mundo sunt; qui autem facit voluntatem Domini, manet in aeternum.
SERMO XCIX. Incipit de Zachaeo. ADMONITIO. 653 In codice Sangallensi num. 91 et 92 de Zachaeo sermones duo, quos num. 99 et 100 typis vulgamus, sancti Maximi inscribuntur nomine. Eos edidere iidem Martenius et Durandus loc. indic.
ARGUMENTUM.-- Zachaeus locupletior fuit substantia fidei quam thesauro temporali. Divitiae ad Christi consequendam gloriam prodesse possunt.
Frequenter, fratres dilectissimi, hujus evangelici capituli parabolam praedicare volueram, et Zachaei divitis gratiam planioris facundiae oratione percurrere; etiam copiosius esse in laude ipsius, quoniam ipse in suam exstitit liberalis salutem. Quis enim non collaudet hominem qui potuit divitias suas sibimet condonare, et temporalis census dominio dominatum sibi acquirere sempiternum? Sibi, inquam, donare divitias suas: alienum est enim quod habemus, non competenter utimur ad salutem: quamvis enim quod videtur tuum, non erit, si, me recedente de saecule absque utilitate mei reservetur in saeculo. Volueram ergo Zachaei divitias, et gratiam praedicare, divitis plane, et semper divitis, quia divitior meruit Christo esse quam saeculo. Et locupletior fuit substantia fidei quam thesauro temporali. Laudabilis igitur Zachaeus est, quia divites a regni coelestis gloria secluduntur, dicente Domino: Facilius est camelum transire per foramen acus, quam divitem in regnum coelorum (Matth. XIX). Hic per ipsas divitias intrare properavit in regnum, et per illam viam et angustam acus cavernam tortuosa membrorum mole transire, et quod aliis ad perniciem objectum est, 654 huic profuit ad salutem. Sed ne mirum sit quod in homine deformia cameli membra descripserim; in homine enim cameli deformitas est, non corporis foeditate, sed mentis; nec habitus pigritia, sed cordis ignavia. Nam sicut camelus vitiosus est inaequalitate membrorum, ita et homo deformis est asperitate peccatorum. Hoc enim significat Dominus dicendo: Facilius est transire camelum per foramen acus, quam divitem intrare in regnum coelorum. Hoc est, difficile est peccatori per illam arduam et angustam vitae coelestis viam, exspoliata et attenuata delictorum pravitate, transire. Valde enim opus erit castigare, et in sublimitatem redigere mores suos, cum qui voluerit ex vitiosa et pigra mole ad supernam illius puritatis substantiam transmeare; quod nisi ita fecerit, tam onustum et parvum animal in angusta coelesti porta offendit. Laudandus ergo Zachaeus est, quem divitiae suae a regio limine expedire minime potuerunt. Imo laudandus est, quod eum ad regni limen divitiae perduxerint. Unde intelligimus ad Christi consequendam gloriam non obesse divitias, sed prodesse; si tamen possidens eas, non effundat ad lasciviam, sed eroget ad salutem. Crimen enim non est in facultatibus; divitiae enim insipientibus fomenta sunt improbitatis, sapientibus adjumenta virtutis; his occasio salutis datur, illis scandalum perditionis acquiretur.
SERMO C. Item de sequentia. ARGUMENTUM.-- Zachaeus non dimidium, sed totum dedit, atque cum multiplici usura restituit. Nobis, et feneratoribus hujus temporis imitandus.
Superioris dominicae tractatu credo divites quosque laetari et gratulari eos quibus patrimonii causa praeclusam coelestem januam Zachaeus aperuit. Aperuit enim ille coelestem januam, dum eos docuit hoc ipso pervenire ad regnum, quo arcebatur a regno, scilicet ut substantia quae eis exprobrabatur ad perniciem, proficeret ad salutem. Multum ergo Zachaeus divitibus contulit, ut eos faceret in aeternum suas divitias possidere, ut qui hic nunquam pauperes fuerunt, nec essent in futuro mendici, sed quadam lucrativa commutatione reciperent pro parvis magna, pro terrenis coelestia, pro 655 temporalibus sempiterna. Lucrativa plane commutatio est nolle habere quod possides, ut possis obtinere quod non habes, et jacturam facere quamdam relinquendae pecuniae, ut quaestum capias semper gratiae possidendae. Zachaeus ergo cum esset publicanus, et pecunias fenerando magnas divitias usurarum fraude quaesisset, subito videns Christum, ita conversus est, ut majori concupiscentia gratiam spiritualem quaereret quam quaesierat pecuniam saecularem: ita, inquam, conversus est, ut anteacta sua respiciens, fraudes suas ipse damnaret, et emundans concupiscentiam, emundaret et primitus conscientiam. Ait enim: Ecce dimidium bonorum meorum do pauperibus, et si cui quid tuli, quadruplum reddo (Luc. XIX). Dicet fortasse aliquis, cur vir sanctus, et Salvatorem praesentem videns, non totum pauperibus, sed dimidium sit largitus, quia scriptum est: Si vis perfectus esse, vende omnia tua, et da pauperibus, et veni sequere me (Marc. X). Verum si diligenter attendas, iste persecutus est, quia non dimidium, sed totum dedit. Nam tolle aliena de medio, et Zachaeo nihil remanet. Denique vir justus, ut accepta esset ejus liberalitas, scivit juste disponere, scilicet aliena restituendo. Haec est enim apud Dominum 656 grata eleemosyna, quae ex vernacula exhibetur substantia, non quae fraudulenta praeda tribuitur. In pauperum enim largitate, non spolia, sed dona quaerentur. Caeterum quare illud munus est, quod alter cum gaudio accipit, cum lacrymis alter amittit; super quod ille gratulatur, iste suspirat; unde nescio quantum te accipientes adjuvet gratia, multum te tamen ingemiscentes gravat querela. Quamvis enim largiaris totum, meliorem eleemosynam facis, si reddas alienum. Nam sanctus Zachaeus hoc praevidens, reddidit quod sustulerat, ut acceptum fieret quod donabat. Ait enim: Si cui quid tuli, quadruplum reddo. Vide quod semel peccaverat, quatenus emendavit! Bonus enim fenerator, sciens quid divini emolumenti haberet, pecuniam quam cum usura accepit, cum multiplici usura restituit: imitandus nobis omnibus, et feneratoribus hujus temporis imitandus. Sed quod pejus est, sunt plerique qui ejus non imitantur gratiam, imitantur usuram: sciunt diripere, restituere prorsus ignorant. Et cum ille quod accepit sponte quadruplum reddiderit, isti, etiam coacti, nec semel invasa restituunt; malunt sua perdere litigando quam aliena restituere componendo. Explicit.
SERMO CI. De idolis auferendis de propriis possessionibus. ADMONITIO. Cognitum fuisse hunc sermonem, antequam a Muratorio typis Patavinis tom. IV Anecdot., pag. 99, in lucem ederetur, non tam ex Baronio quam ex Gothofredo certissime constat. Baronius enim in notis ad Martyrol. Rom. die 31 Januarii non solum ejus meminit, sed ipsis verbis eamdem impiorum sacrificiorum descriptionem habet; Gothofredus vero in notis ad tit. 10 lib. XVI cod. Theodos., cum mentionem faciat contra idololatriam ab imperatoribus latarum legum, hoc testimonio ad rem suam opportune utitur. Depromptus a Muratorio hic sermo est, quemadmodum alter qui proxime succedit, ex celebri codice Ambrosiano, ubi sancto Maximo inscribitur. Ejus titulus est ut descripsimus: De idolis auferendis de propriis possessionibus.
ARGUMENTUM.-- Ille qui suum rusticum idolis sacrificare cernit, nec prohibet, peccat. Idololatriae malum vatisque habitus describitur.
Ante dies commonueram caritatem vestram, fratres, ut tanquam religiosi et sancti idolorum omnem pollutionem de vestris possessionibus auferretis, et erueretis ex agris universum gentilium errorem. Fas enim non est ut qui Christum habetis in cordibus, Antichristum in habitaculis habeatis; cum vos Deum adoretis in Ecclesia, vestri diabolum venerentur in fanis. Nec se aliquis excusatum putet dicens, Non jussi fieri, non mandavi. Quisquis enim intelligit exerceri in re sua sacrilegia, nec fieri prohibet, quodammodo ipse praecipit; tacendo enim et non arguendo consensum praebuit immolanti. Dicit enim beatus Apostolus, criminosos esse, non solum qui faciunt, sed etiam qui consentiunt facientibus. Tu igitur, frater, cum tuum sacrificare rusticum cernis, nec prohibes immolare, peccas; si non data copia, attamen permissa licentia; si non jussio tua in crimine, attamen voluntas in culpa est. Dum enim taces, placet tibi quod fecit rusticus tuus, quod si non faceret, forsitan displiceret. Non enim sibi 657 tantum peccat subditus, cum sacrificat, sed et domnedio, qui non prohibet; qui si prohiberet, utique non peccaret. Grande igitur malum est idololatria; polluit exercentes, polluit habitantes, polluit intuentes, penetrat ad ministros, penetrat ad conscios, penetrat ad tacentes. Immolante enim rustico inquinatur domnedius. Non potest non esse pollutus ubi cibus [F. cibum] capit, quem sacrilegus cultor exercuit, terra cruenta edidit, tetrum horreum conservavit: omnia enim ibi inquinata, omnia sunt nefanda, ubi diabolus habitat in aedibus, in agris, in rusticis. Nihil ibi liberum est a scelere, ubi totum versatur in scelere. Cum cellam ingressus fueris, reperies in ea pallentes cespites mortuosque carbones, dignum sacrificium daemonis, cum mortuo numini rebus mortuis supplicatur. Et si ad agrum processeris, cernis aras ligneas, et simulacra lapidea, congruens ministerium, ubi diis insensibilibus aris putrescentibus ministratur. Cum maturius vigilaveris, et videris saucium vino rusticum, scire debes quoniam, sicut dicunt; ut dianaticus, aut aruspex est; insanum enim numen amentem solet habere pontificem; 658 talis enim sacerdos parat se vino ad plagas deae suae, ut dum est ebrius poenam suam ipse non sentiat. Hoc autem non solum de temperantia, sed et de arte faciunt, ut minus vulnera sua doleant, dum vini ebrietate jactantur. Vanus plane vates est, qui putat crudelitate astruere pietatem. Quam misericors in alienos deos ille qui in suos est pontifices tam cruentus! Nam ut paulisper describamus habitum vatis hujusce: est ei adulterinis criniculis hirsutum caput, nuda habens pectora, pallio crura semicincta, et more gladiatorum paratus ad pugnam ferrum gestat in manibus, nisi quod gladiatore pejor est, quia ille adversus alterum dimicare cogitur, iste contra se pugnare compellitur, ille aliena petit viscera, iste propria membra dilaniat, et si dici potest, ad crudelitatem illum lanista, istum numen hortatur. Hoc igitur indutus habitu, hac cruentus caede, judicate utrum gladiator sit an sacerdos. Ergo, sicut gladiatorum publicum facinus religiosa principum devotione sublatum est, ita et amentes gladiatores isti Christianitatis observatione de propriis domiciliis auferantur.
SERMO CII. De eadem re. ARGUMENTUM.-- Ille qui scit in agro suo idolis immolari, nec prohibet, particeps profecto sacrilegii efficitur.
Non parum tractatu Dominicae superioris profecisse vos credimus; siquidem praedicatione nostra ab omni idolorum inquinamento corda vestra purgavimus. Nostra enim corda mundantur, cum diaboli sordibus polluta nostra conscientia non tenetur. Pollutam autem is conscientiam non habet, qui exerceri sacrilegia in sua possessione non patitur. Caeterum, qui scit in agro suo idolis immolari, nec prohibet; quamvis ipse longe in civitate consistat, pollutio tamen illum nefanda continget. Et licet aris assistat rusticus, ad domnedium contaminatio exsecranda regreditur. Particeps enim ejus efficitur, si non conscientia, certe notitia. Profecisse ergo nos credimus, cum sacrilegii cultum in vestris possessionibus inhibent; dicimus enim, ut Christiani hominis, hoc est mundi viri, sit munda possessio. Ait enim Salomon: Possessio pretiosa vir mundus. Si ergo vir purus possessioni pretiosissimae comparatur, quanto ista possessio majoris est pretii, si sit sincera et pura, nec aliqua diaboli contagione vilescat! Cur autem vir mundus possessio munda dicatur scire debemus, scilicet quia pretiosum illum facit non fragilitas corporis, sed sinceritas honestatis, et quia eum pro ipsa puritate mentis Dominus possidere dignatur, sicut ait propheta ex persona sanctorum. ( In cod. Ambros. ubi hic sermo legitur nonnulla folia desiderantur. )
SERMO CIII. De speculatore posito filiis Israel. ADMONITIO. 659 Exstat in laudato codice Ambrosiano, legiturque apud Muratorium tom IV Anecdotor., pag. 102.
ARGUMENTUM.-- Praedicator, si voluerit dissimulare, silere, celare, et fratrem tacendo non corrigit, et se non praedicando contemnit. Speculatores a Domino constituti, non alii sunt nisi sacerdotes.
Interdum, fratres, cum praedicamus, plerisque sermo noster videtur asperior, et ea quae secundum regulam prosequimur, ita a nonnullis accipiuntur, quasi nostrae severitatis austeritate promantur. Dicunt enim: Quam dure et amare praedicavit episcopus, ignorantes quod sacerdotibus necessitas major est quam voluntas. Necessitas, inquam, major est dicendi, non quod verum prosequendi desit voluntas, sed quia tacendi silentium statuti poena depellitur. Necessitatem patimur, dum timemus, ac per hoc cogimur plus posse quam velle, et metuenda aliis ingerimus, dum ipsi saluti propriae formidamus. Haec autem est conditio praedicantis, ut non alterius peccata taceat, si sua vult declinare peccata, et emendet objurgando fratrem, ut in se possit non perdere sacerdotem. Caeterum, si voluerit dissimulare, silere, celare, et illum tacendo non corrigit, et se non praedicando contemnit. Melius est igitur increpando emendare peccatum, quam silendo peccantis delicta suscipere. In hoc enim positi sumus, ut si delinquentibus non eorum scelera dixerimus, scelerum ipsorum etiam nos reatus involvat. Nam sic utique dicit Dominus per prophetam: Et tu, fili hominis, speculatorem te dedi domui Israel, et audies ex ore meo verbum, cum dicam peccatori: Morte morieris, et non loqueris, ut caveat impius de via sua, ipse iniquus in iniquitate sua morietur, sanguinem autem ejus de manu tua exquiram (Ezech. III), et reliqua. Evidens plane et manifesta sententia, quae speculatorem, cur tacuerit, sanguinem polluit criminosi; nec contenta est quod iniquum sua damnat iniquitas, nisi et illum reum statuat qui eamdem iniquitatem noluit increpare. Videte ergo quantum malum sit delinquentis; delinquens 660 ipse peccat, et sacerdos arguit. Ipse se delictis suis jugulat, et de manu episcopi sanguis exquiritur. Loquendum est igitur et clamandum, ne silentium nostrum in die judicii idem peccator excuset, et qui dissimulat esse particeps sanctitatis, tunc socium criminetur erroris: Et tu, inquit, fili hominis, speculatorem te dedi domui Israel. Quid est speculator? Speculator utique dicitur qui velut in quadam sublimi arce consistens, adjacenti populo prospicit, ne quis in eum subito hostis obrepat, sed de illo sollicite curam agens, plebs pacis dulcedine potiatur; qui si aliquid adversi repente conspexerit, mox indicet, constanter annuntiet, ut et civis ad cavendum periculum sit paratus, et hostis fugiat deprehensus. Caeterum si urgente adversario speculator dissimulaverit, tacuerit, neglexerit, tunc fit ut inopinatus praeoccupetur populus, et inimicus superveniens debacchetur, atque ideo omnis culpa ei ascribitur qui loqui noluit ut salvaret plurimos, sed tacere maluit ut periret ipse cum pluribus. Hos ergo speculatores a Domino constitutos, quos esse dicimus, nisi beatissimos sacerdotes, qui velut in sublimi quadam arce sapientiae collocati ad tuitionem populorum supervenientia mala eminus intuentur, et adhuc longe positi contemplantur futura supplicia, non oculi carnalis intuitu, sed prudentiae spiritalis aspectu? Et ideo tacere non possunt, sed clamare coguntur, ne per silentium gregem Christi diabolus hostis invadat. Ecce enim praevidemus diem advenire judicii, et peccatorum poenas jam ipsa cogitatione sancimus. Atque ideo annuntiamus unicuique ut avertat se a via impietatis suae, scilicet temulento, ut sobrietatem sectetur, quoniam ebrietati comes est inimica luxuria; avaro, ut pecunias suas eroget, ne custodiendo eas, non ad utendum, sed ad colendum videatur habere divitias; quisquis enim quod diligit, hoc colit, tuetur, et quodammodo veneratur. Vide ergo, avare, ne vascula mensae tuae tibi cedant pro idolo, dum his non uteris ut dominus, sed ea recondita custodis ut servus.
SERMO CIV. Increpatio ad plebem et de eo quod ait Dominus: Qui habet, dabitur ei, Luc. VII. Et cantavimus vobis, et non saltastis, Matth. XI. ADMONITIO. 661 In vetustis codicibus Sanctae Crucis in Jerusalem, 90 num. 40, et 99 num. 84, ac praeterea in Ambrosiano et Laurentiano 10 Plut. XIV, hic sermo, et titulum quem damus, et Maximi nomen praefert. Quamobrem ejus auctorem non fuisse Ambrosium, sed Maximum judicamus.
ARGUMENTUM.-- Superfluum forte est, inquit sanctus Maximus, ingerere Domini poculi praedicationem ei qui Domini mandatum corde non retinet. Deinde laudata sac. Script. testimonia exponit, postremoque beatam Mariam Virginem esse Arcam Testamenti scribit.
Frequenter studueram apud me ipsum, fratres, subtrahere vobis dominicae praedicationis eloquia, ac non elargiri saepius sermonum coelestium sacramenta. Siquidem nihil prosit offerre pabula recusanti et potum porrigere minime sitienti, cum id quod offeras non tam libenter hauriat, quam fastidiose velut turbulentum reddat; atque ita fit ut poculi sinceritas vitietur, et causas delicti fastidiosus potator inveniat. Sic ergo et caritati vestrae ingerere dominici poculi praedicationem forte superfluum est, cum id anima vestra clausis visceribus non tam sitienter hauriat, quam dissimulanter effundat. Fundit enim mandatum Domini qui illud aure sua percipit, corde non retinet. In superficie enim quadam corporis illud gestans, ac minime ad interiora transmittens, quod audivit, dum obliviscitur, seriem praedicationis effundit, et ita domum vacuus repedat, qui de ecclesia onustus exierat. Dicite enim mihi, quis de vobis, cum ad hospitium redierit, dicit, Hodie audivimus episcopum de eleemosynis disputantem, rem utilem praedicavit, debemus pauperibus misereri. Prosecutus etiam est de idolorum exsecranda cultura, requiramus ne ignorantibus nobis in possessione nostra sit idolum. Admonuit etiam festinare debere catechumenum ad gratiam Dei, offeramus familiolae nostrae, ut fidem quisquis est fidelis accipiat, 662 ne forte ratio salutis eorum requiratur a nobis, quia vita eorum nostro pendet arbitrio. Nemo de Dei rebus cogitat, nemo de die judicii loquitur, quasi aut per omnia victuri, aut per omnia morituri. Mihi credite, ita vivimus in hoc saeculo, ut corpore moriamur; ita morimur, ut rationi reddendae vivamus. Moritur interim homo, sed actuum causa non moritur: vivente autem causa, necesse est ut causae suae persona non desit, sicut ait propheta: Ecce homo et opera ejus. Volueram ergo subtrahere vobis dominicae praedicationis eloquia, non quod iratus hoc facerem, sed ut evangelicam sententiam custodirem. Ait enim Dominus: Qui habet, dabitur ei, et qui non habet, id quod habet auferetur ab eo (Matth. XXV, Marc. IV). Habenti ergo dari jussit, et non habenti non solum non dari, sed etiam id quod habet auferri. Quae sententia superflua forsitan vobis videtur; ego autem dico recte ac sapienter Dominum praecepisse. Habenti ergo jubetur dari. Meretur plane accipere, qui ita laboravit, ut propria sollicitudine animae suae divitias spirituales acquireret: ut putas quis continentiae forti proposito coepit castimoniae custodire virtutem, meretur audire quae castitatis remuneratio sit futura, ut ad virtutis observantiam addens remunerationis gloriam, facilius possit pugnam quam coepit atterere. Alius ad misericordiam promptus debet audire quia ipsi miserebitur Deus; et qui hanc terrenam substantiam coelestibus divitiis repensavit, necesse est ut auscultans vicissitudines coelestium praemiorum promptior ac libentior opus Domini prosequatur, et ad misericordiae quod habet bonum largitatis addat augumentum: ideo ait Dominus: qui habet dabitur ei, hoc est, qui dives fuerit bonis operibus, hic magis evangelica praedicatione ditetur. Caeterum si fornicatori praedices 663 et dicas quod virgo debet permanere; et avaro, quod omnia sua distrahere debeat atque donare, stultitia illi est. Hanc autem praedicationem ridiculam putat, sic ait Apostolus: Animalis autem homo non percipit quae sunt spiritus (I Cor. I): stultitia enim est illi. Tale enim est iis praedicare quod perfectum est, quale si mendicum pannis obrutum holoserica velis induere, et esurientem rusticum placento delectare: necesse est ut ab utroque ista recusetur oblatio. Illi enim displicet holoserica, qui necessaria magis frigori vestimenta desiderat; huic placentum amarum, dum escam magis saturitatis exquirit. Istis ergo personis auferenda potius sunt quae sua sunt, sicut ait Evangelium: Etiam id quod habet auferetur ab eo (Matth. XXV): hoc est, cogendus fornicator pannos suae corruptionis abjicere, compellendus avarus est panem suae cupiditatis exponere. Vereor autem, fratres, ne haec evangelica lectio plerisque de vobis congruat, quae ait: Cantavimus vobis, et non saltastis; lamentavimus, et non plorastis (Luc. VII). Annuntiamus ergo vobis regni coelestis gaudium, et minime corda vestra motu quodam alacritatis exsultant. Praedicavimus triste judicium, et sensus vestri ad poenitentiam in lacrymas non prorumpunt. Infidelitatis enim genus est in divinis rebus nec gaudere prosperis, nec flere contrariis. Saltationem ergo a vobis requirit Dominus, non utique sinuosi volubilitatem corporis, sed extollentis se fidei sanctitatem. Sicut enim qui corporaliter saltat, nunc in aere suspenditur, nunc ad altiora jactatur, nunc alternis saltibus loca diversa collustrat; ita et qui spiritualiter saltat, interveniente fide, modo in aeris sublimitatem erigitur, modo ad siderum altiora tollitur, 664 modo diversis cogitationum saltibus paradisum coelumque collustrat. Et sicut qui corporaliter saltat, volubilitate membrorum se exercens, gyrum sibi saltationis acquirit, ita et qui spiritualiter saltat, fidei alacritate se movens, gyrum sibi totius orbis assumit. Saltent autem homines, sicut mos est, in suis votis, hoc est nuptiis praecipue saltare vel canere, unde et nos habemus votivas nuptias, in quibus saltare vel canere debeamus. Vota enim nostra celebrantur, quando Christo Ecclesia copulatur, sicut ait Joannes: Qui habet sponsam, sponsus est (Joan. III). Propter has ergo nuptias saltare nos convenit. Siquidem David rex pariter et propheta, dum multa cecinerit, ante arcam testamenti etiam saltasse dicatur (II Reg. VI). Elatus enim gaudio in saltationem prorupit. Praevidebat enim in spiritu Mariam de germine suo Christi thalamo sociandam. Unde ait: Et ipse tanquam sponsus procedens de thalamo suo (Psal. XVIII). Ideo ipse prae caeteris prophetiarum auctoribus plus cantavit, quia laetior cunctis per haec gaudia suos posteros conjugabat, et ad propria vota solito dulcius invitans, docuit nos quid in ipsis nuptiis facere deberemus, cum ille ante nuptias tanta exsultatione saltaverit ante arcam. Ergo saltavit propheta David ante arcam. Arcam autem quid nisi S. Mariam dixerimus? Siquidem arca intrinsecus portabat testamenti tabulas, Maria autem ipsius testamenti gestabat haeredem. Illa intra semet legem, haec Evangelium retinebat. Illa Dei vocem habebat; haec Verbum verum; tamen arca intus forisque auri nitore radiabat; sed et S. Maria intus forisque virginitatis splendore fulgebat. Illa terreno ornabatur auro, ista coelesti.
SERMO CV. De calice aquae frigidae. ADMONITIO. 665 Huc usque mutilus jacuit hic sermo in tomo IV Anecdot., quem ipse editor Muratorius imperfectum in pervetusto Ambrosiano codice cum aliis multis repererat. Deerat illi principium usque ad illa verba diligit, et commendat, quod ut illi restituamus, beneficio accepimus a clarissimo Stephano Borgia sac. cong. de Propag. Fide a Secretis. Is enim integrum absolutumque eumdem eruit ex cod. Beneventano III, pag. 118, hoc titulo insignitum: Sermo S. Maximi episcopi de catice aquae frigidae.
ARGUMENTUM.-- Coelestem mercedem Deus etiam pro aquae frigidae poculo repromittit; inopes invitat, et incitat locupletes; non quaerit muneris pretium, sed devotionem porrigentis. Quae sit spiritualis intelligentia ejusmodi promissionis.
Salvator humani generis clementissimus Deus, incorruptibilium donorum copiosissimus distributor, ut plures reperiat quibus sua munera largiatur; fidelibus suis coelestem mercedem etiam pro aquae frigidae poculo repromittit dicens: Quicunque potum dederit uni ex minimis calicem aquae frigidae tantum in nomine meo, amen dico vobis, non perdet mercedem suam (Matth., X). Perspicite, fratres, quia Dominus noster minimos suos studiosius et diligit et commendat. Nam pro illa tantum aqua daturum se pretium spondet, quam servulis ejus, qui utique in hoc saeculo minimi reputantur, manus religiosa porrexerit. Ex ipsa fit aqua acceptabilior Deo, quae credentibus Christo pro nominis ejus fuerit honore delata. Ait itaque, Quicunque potum dederit calicem aquae frigidae tantum in nomine meo. Multos videmus, fratres, non tam gratiae coelestis intuitu quam usu et necessitate conversationis humanae, suis, aut familiaribus, aut patronis plurimas opes et magnifica dona conferre. Quae cum hoc mundo lapsura manifestum est; quia non Deo in aeternum manenti, sed discessuris hinc continuo mortalibus tribuuntur. Quaecunque enim pro saeculi ambitionibus impenduntur, cum saeculo necesse est dilabantur. At vero Dominus noster pauperum suorum atque humilium consolator, non fulgentium gemmarum illecebrosa monilia, non sericas pretiosasque expetit vestes, sed retributionem etiam pro aqua frigida pollicetur. Aquam frigidam poscit, ut inopum religiosae misericordiae omnis possit abundare paupertas. Quicunque, 666 inquit, potum dederit calicem aquae frigidae, non perdet mercedem suam. Haec sententia, carissimi, in obsequium coelestium mandatorum et inopes invitat, et incitat locupletes. Nam cui pauperum potest aqua deesse quam exhibeat sitienti? aut quis fidelium duntaxat divitum non ambiat potiora largiri, cum videat apud munificentissimum Deum magnis praemiis et parva donari? In hac quippe communione, non quaeritur muneris pretium, sed devotio porrigentis. Sicut egena illa ac religiosissima femina (Marc. XII) quae in gazophylacium duo aera minuta mittebat, dominica sententia cunctis est praelata divitibus. Et recte, fratres, quia sapientissimus Judex, non tam operarii quaerebat affluentiam quam operantis affectum. Nec intendebat, quantum dives in dona Dei de plenissimis suis proferret aedibus, sed quantus apud mulierem victus, quae nihil sibi reliquerat, resideret. Divites enim illi sic magno Deo offerebant munera, ne divites esse desinerent. Pauper vero mulier, tanta fidei magnanimitate Deum sibi praetulit; ut despiciens egestatem suam, totum quod habebat offerret. Plus ergo ab omnibus misit, quia minus sibi ab omnibus reservavit. Qui dederit, inquit, calicem aquae frigidae, non perdet mercedem suam. Quae igitur sub tanta piissimi Judicis liberalitate sine praemio potest esse paupertas, apud quem et aqua facit oblata mercedem? Abundans quidem est aqua, et ipsa sui inundatione vilissima; at cum obtentu religionis offertur, facit eam Christi confessio pretiosam. Hinc jam, dilectissimi, vestrum est perpendere quae quantaque coelestium divitiarum referenda sunt praemia cibum aut vestimentum, vel pecuniam largienti; cum otiosum non erit aquae calicem propinasse. Cavendum sane divitibus ne haec eos benignitas Christi ad largiendum faciat pigriores; quia illis specialiter oblatio aquae praemium gignit quibus nihil est aliud quod possint offerre pauperibus. Nam quae haec religio, quantave devotio est, multa 667 redundare substantia, et exiguo minimoque de opere coelum velle mercari? Post ista, carissimi, si sensum nostrum ad spiritualem intelligentiam derivemus, et aliam reperiemus aquam, quae delectabili multum gratia corda valeat refrigerare justorum. Quicunque igitur sermonem sanctorum virorum praedicantium Deum credula aure susceperint, omnia interiora eorum, quae utique vitam sitiunt, audientium fidem sua simplicitate roborabunt. Sicut ipse Dominus Jesus (Joan. IV) cum fatigatus super puteum, et sitiens resedisset, qui revera salutem mortalium sitiebat, Samaritanae mulieris et prodeuntium de civitate turbarum uberrima est credulitate potatus. 668 Nam quamvis ariditatem mentis eorum salutifero Dominus sermone rigaverit, est tamen spiritualis verbis natura hujusmodi, ut si subsequatur effectus, alterno quodam munere et audientem refrigeret, et loquentem. Et ita fit, ut cum veritatis assertor evangelicum seminat germen, si suscipiens illud fidei superfundat humorem, coelestium frugum seges copiosissima nutriatur. Unde, fratres, uterque saluti nostrae proficit intellectus, ut et misericordiam promptissime faciamus, et sancta docentibus obedientiam commendemus, quatenus plenam perfectamque speremus Domino retribuente mercedem.
SERMO CVI. De quinque panibus et duobus piscibus. ADMONITIO. Sancto Maximo ascribitur apud Muratorium tom. IV Anecdot., num. 21, atque ex simili scribendi ratione cognosci plane potest eumdem sanctum episcopum ejus fuisse auctorem.
ARGUMENTUM.-- Cum plurimum de Scriptura divina dixeris, superest tamen amplius quod dicatur. Plus aufertur de mensa Domini quam infertur.
De feriarum votiva solemnitate solet dulcius esse quod remanet, et suavius sapere consueverunt reliquiae de magno convivio quae supersunt. Unde et nos celebrantes dominicum natalem, libentius debemus excipere ea quae nobis de apparatu sunt amplissime reservata. Non enim reliquiarum possumus timere fastidium, quia epulae Salvatoris semper sunt integrae, semper sunt illibatae, nec contaminatione aliqua minuuntur. Sed cum ex illis quidquam decerpseris, rursus vigore coelesti in sui gratia renovantur. Magnus ergo cibus, ubi et sumis quantum volueris, et integrum remanet omne quod sumpseris. Scriptura enim divina ejus vigoris est, ut cum plurimum de ea dixeris, supersit tamen amplius quod dicatur, ita ut quantum sese in profundum disputatio praedicantis extenderit, in tantum mens sancta altitudinem inveniat disputandi. Unde ait Apostolus: O altitudo divitiarum, et scientiae, et sapientiae Dei, quam inscrutabilia sunt judicia ejus et investigabiles viae ejus (Rom. XI)! Non igitur timere debemus ne post tam grande convivium fastidium famemque patiamur. Totum quidem pro devotione expendimus; sed pro gratia totum remansit, et, ne mirum sit quod dixi, expensis omnibus, omnia remansisse. Recordamini scripturae evangelicae quae nuper est lecta, et invenietis quod plus aufertur de mensa Domini quam infertur. Quinque enim panes illati sunt, et duodecim fragmentorum cophini sunt relati. Plus ergo inveniunt qui reliquias colligunt, quam detulit qui cibum convivio ministravit. Denique saturatis quinque millibus virorum vix duodecim apostoli duodecim cophinos sustulerunt, quod unus puer manu, antequam aliquid expenderetur, attulerat. Ita panis in manu Domini multiplicatur dum frangitur, crescit dum minuitur, dum erogatur augescit, atque utiliore dispendio creatura cibi populos pascit et proficit; crescit in ore comedentium, quod minus putabatur in manibus ministrorum. Denique ait S. Andreas: Est puer unus hic qui habet quinque panes et duos pisces (Luc. IX); et reliqua. Mirum igitur in modum benedictione Christi Domini panis solida natura fluit, abundat, exuberat, et quodam vigoris irriguo comedentibus non jam aquarum fons efficitur, sed escarum. Legimus in prophetis quod idem Dominus potum sitientibus de duro saxo protulerit. Ecce nunc esurientibus de sicco pane saturitatis 669 fluente produxit. Ibi petram resolvit in fluctus, hic cibum multiplicavit in copias. Haec igitur omnia Scripturis sunt, sicut dixi, evangelicis figuraliter comparanda, quae paucis versiculis reficiunt populos Christianos, nec aliquando deficiunt; quae benedictione sui pascunt esurientes animas, et cum satiaverint, 670 plus abundant. Quis enim cum refectus fuerit mandatis evangelicis, non his mandatis velut ditatus, gratiarum referat actionem, habens scilicet thesaurum quo et ipse satietur semper, et possit esurientis alter os saturare?
SERMO CVII. De verbis Evangelii Marci cap. VIII: Cum turba multa esset cum Jesu, nec haberent quod manducarent. ADMONITIO. Mihi gratos futuros lectores confido, cum eximium multaque doctrina elaboratum hunc sermonem ad splendidiorem lucem (quam hactenus habuit in appendice serm. S. Augustini num. 81) proferam. De eo Benedictini monachi congreg. S. Mauri docuerunt primum a Lovaniensibus inter Augustinianos sine nomine relictum, dein a Verlino et Vindingo repudiatum, quod de Eutychiana haeresi agat, quae post Augustinum orta est. Aequum profecto, rectumque judicium. Sed si cum Augustino conciliari nequit, Maximone repugnabit? Imo cum S. antistes Taurinensis arcanum illud iniquitatis plane intellexerit, illudque ipsum suis in scriptis docte solideque oppugnarit, et haeresim tam nefandam in concilio Mediolanensi damnaverit, ipse Maximus sermonis hujus auctor est stabiliendus. Nullus mihi opponat idem bellum contra Eutycheten ab alio scriptore geri potuisse, aut nulla proferri monumenta quae meam sententiam confirmant. Nam haec omnia, ut levia, concidunt, si hic idem sermo cum superiore conferatur. In illo de portentosa quinque panum duorumque piscium multiplicatione, ut habetur Matth. cap. XIV disseruit Maximus; hic locum Marci cap. VIII illustrat, ubi narratur Christum Dominum septem panibus et paucis piscibus magnam gentis multitudinem saturasse. In utroque sermone recondita mysteria invicem connexa, vocatio et repudiatio Synagogae, gentium autem illuminatio, novaque surgentis Ecclesiae primordia mirifice explanantur. Cum ergo tanta colligatio, cum idem spiritus intelligentiae, cum tandem eadem dicendi forma sit, cur non item S. Maximum hujus sermonis auctorem fateamur? In capitulis seu lectionibus Evangeliorum nunc primum in lucem edendis eadem S. Maximi habetur hujusce loci Evangelii S. Marci interpretatio, dictis hoc in sermone valde affinis. Accedit stylus, qui plane Maximianus est, ratioque afferendorum locorum sacrae Scripturae quae Maximo peculiaris fuit.
ARGUMENTUM.-- In Redemptore nostro disjuncta operatio divinitatis et humanitatis consideranda est, atque error Eutychetis detestandus, qui unam tantum in Christo dogmatizare praesumit operationem. Copiose mysticeque multiplicatio cum piscium tum septem panum explicatur.
Altitudinem divinitatis suae et misericordiam humanitatis, multis et variis modis in Scripturis sanctis Dominus noster Jesus Christus ostendit, quemadmodum solet in mysteriis et sacramentis: ut et petentes accipiant, et quaerentes inveniant, et pulsantibus aperiatur. Omnia enim quae in hoc mundo sub fragilitate nostra exhibuit miracula, nobis proficiunt. Non utique sine causa faciebat ea Dominus, vel quasi frustra et inaniter. Verbum Dei est Christus, qui non solum solis verbis, sed etiam factis loquitur hominibus. Hoc enim etiam quod hodie de S. Evangelio lectum est, quaerit intellectorem; et cum fuerit intellectum, spiritale facit gaudium. Et in hac lectione simul consideranda est in uno eodemque Redemptore nostro disjuncta operatio divinitatis et humanitatis, atque omnimodis detestandus error Eutychetis, qui unam tantum in Christo dogmatizare praesumit operationem. In alterutra enim parte vel qui solum hominem fuisse dixerit, gloriam negabit Conditoris; vel qui solum Deum, negabit misericordiam Redemptoris. Nempe quod super turbam miseretur Dominus, ne vel inedia vel longioris viae deficiat labore, noverimus affectum atque compassionem humanae fragilitatis; quod autem de septem panibus et paucis piscibus satiavit quatuor millia hominum, credimus divinae opus esse virtutis. Attendat ergo sanctitas vestra quia hoc nobis propositum est, quod cum vestra caritate tractemus, quod sibi velit hujus rei tantum mysterium, quod eo modo se Deum discipulis demonstrasse sancta testatur Scriptura, quomodo Evangelium narrat. Ait enim evangelista in hodierna lectione: Cum multa turba esset cum Jesu, nec haberent quod manducarent; convocatis discipulis, ait illis: Misereor turbae huic (Marc. VIII). Sed requiramus quod ait superius: In illis diebus cum multa turba esset. Superius enim accesserunt Judaei ad Salvatorem, accusantes discipulos ejus eo quod non lotis manibus manducarent. Quos Dominus redarguit, quia quae de corde mala procedunt, ea potius hominem coinquinarent. Et relictis illis, venit in finibus gentium, ubi mulier Chananaea, 671 quae est mater gentilium, pro filia sua, id est Ecclesia, Dominum deprecatur; quae tandiu postulavit donec acciperet quod petebat. Post haec iterum curavit mutum et surdum. Ergo in his diebus, cum multitudo populi concurrisset, nec haberent quod manducarent, quia gentes legem non habebant, id est quinque libros Moysi et prophetas; non praedicationem S. Joannis, quia gentes non per legem, sed per fidem venerant ad Redemptorem; ideo triduo perseverant, hoc est in nativitate, in passione, in resurrectione Domini, sive in Patre, et in Filio, et in Spiritu sancto. Perseverare enim est permanere in confessione, sicut ipse Dominus ait: Qui autem perseveraverit usque in finem, hic salvus erit (Marc. XXIX). Dicit ergo Dominus: Non habent quod manducent, quia legem non habent; et dimittere eos jejunos nolo, ne deficiant in via (Matth. XV); ut qui per fidem Christi crediderunt, per fidem Christi salvarentur. Quidam autem ex his de longe venerunt. Longe enim erant gentes a Deo, errando per idola; et modo omnis qui peccat longe est a Deo. Dicunt discipuli ejus: Unde istos quis poterit saturare panibus in solitudine (Ibid.)? Adhuc apostolos tenebat incredulitas, donec mysteria revelarentur, nec recordabantur quod fecerat de quinque panibus et duobus piscibus. Et interrogavit eos Jesus quot panes haberent. Qui dixerunt, septem; et praecepit turbae ut discumberent super terram. Et accipiens panem, gratias egit et dedit discipulis suis, ut apponerent. Et pisces similiter benedixit, et posuit ante illos. Et manducaverunt, et saturati sunt, et sustulerunt septem sportas plenas. Erant autem qui manducaverunt quasi quatuor millia, extra mulieres et infantes (Ibid.). Et virtutes quidem Domini manifestissime credimus esse factas in praesenti; sed quid lateat in mysterio ipsius gratia donante requiramus.
In superiori enim lectione de quinque panibus et duobus piscibus quinque millia hominum satiavit: hic septem panibus saturavit quatuor millia hominum. Ibi discipuli suggerunt Domino, dicentes: Locus desertus est, et hora praeteriit, dimitte turbas, et euntes in castella emant sibi escas (Ibid.). Hic penitus tacent discipuli; sed ipse Dominus pro eis sollicitus est. 672 Videamus quare tacent. Quia necdum missi fuerant praedicare gentibus, sed potius ad oves perditas domus Israel. Prior ergo illa parabola pertinet ad Judaeos; ista vero ad gentes. Ibi quinque panes fuerant, hoc est quinque libri Moysi; hic vero septem panes, qui sunt septiformis Spiritus dona, sicut ait S. Isaias propheta: Spiritus sapientiae et intellectus, Spiritus consilii et fortitudinis, Spiritus scientiae et pietatis, et replebit eum Spiritu timoris Domini (Isai. XI). Ibi duodecim cophini pleni Spiritu sancto; hic septem Ecclesiae, sive septem candelabra aurea. Ibi duo pisces, qui sunt duo Testamenta, sive unus liber omnium prophetarum, vel S. Joannis praedicatio; hic indefinitus numerus ponitur, qui sunt dona gratiarum, sicut ait Apostolus: Alii per Spiritum datur sermo sapientiae, alii sermo scientiae, alii prophetia, alii genera linguarum, alii interpretatio sermonum: omnia haec operatur unus atque idem Spiritus (I Cor. XII) Ibi super fenum recumbunt, et hic super terram. Utrinque una conversatio, una gratia, una virtus, una Deitas. Ibi supra fenum discumbunt, hoc est mortificata opera carnis, quia omnis caro fenum, ait propheta (Isai. XL); hic supra terram discumbunt, id est opera terrena conculcant. Ibi quinque millia refecti, qui numerus pertinet ad Judaeos; nam post ascensionem Domini, loquente Petro, quinque millia sunt baptizati; hic autem quatuor millia, hoc est de tota terra omnes gentes a quatuor cardinibus coeli de septiformis Spiritus gratia esse repletas in vitam aeternam. Et ideo, dilectissimi, nos qui non per legem, sed per fidem credimus in Domino nostro Jesu Christo, qui non ex operibus, sed ipsa gratia sumus redempti; qui non ex quinque panibus, id est ex quinque libris Moysi, sed ex septiformi gratia Spiritus sancti sumus repleti, sicut beatus Isaias prophetaverat dicens: Spiritus sapientiae et intellectus, Spiritus consilii et fortitudinis, Spiritus scientiae et pietatis, et replebit illum Spiritu timoris Domini (Isai. XI); in hac ergo septiformis Spiritus gratia maneamus, in qua vocati sumus, repleti dono Spiritus sancti per Dominum nostrum Jesum Christum, qui vivit et regnat in unitate Spiritus sancti Deus per omnia saecula saeculorum. Amen.
SERMO CVIII. De muliere Chananaea. ADMONITIO. In codice Chisiano chartaceo saeculi XV, sermo quem num. CVIII vulgamus, sancto Maximo tribuitur.
ARGUMENTUM.-- De magna mulieris Chananaeae fide, patientia, humilitate. Sicut illa permansit firma in oratione, sic nos perseveremus in omnibus bonis operibus.
Istae civitates ad quas Dominus venit significant hunc mundum, in quo Dominus venit pro nostra salute, ut nos liberaret de potestate diaboli. Et ista mulier significat sanctam Ecclesiam de gentibus congregatam. Ista mulier propterea vocatur Chananaea, quia erat nata de stirpe Chanaan, qui fuit filius Noe, qui fuit maledictus a patre. Audiamus quid clamat haec mulier post Dominum. Miserere mei, fili David, filia mea male a daemonio vexatur (Matth. XV). Tantam fidem habuit mulier ista, ut non duceret filiam suam secum ad Dominum, nec invitavit eum ut veniret ad eam, sed firmiter credebat quod si Deus vellet, posset dare sanitatem filiae suae. Per filiam hujus mulieris debemus intelligere unamquamque peccatricem animam, quae quotidie vexatur a diabolo, quae est subjecta vitiis et omnibus malis operibus. Illi enim qui doctores Ecclesiae sunt, semper debent monere et increpare illos qui opera diaboli faciunt, et pro eis orent, sicut haec mulier oravit pro filia sua. Sed Dominus non respondit ei verbum. Pro talibus causis noluit Dominus respondere mulieri. Primo, ut probaret ejus constantiam, sed perseveraret in preces. Secundo, ut tolleret occasionem Judaeis ne dicerent, Christus nobis promissus est, et iste docet gentes, et curat illas; propterea nolumus credere in illum. Tertio, ut probaret animos discipulorum, et ad misericordiam provocaret. Et accedentes discipuli rogabant eum dicentes: Dimitte eam, quia clamat post nos. Ac si dicerent: Dimitte peccata, et dona virtutes. Postquam mulier audivit SS. apostolos pro se rogantes, statim cum magna fiducia venit ad Dominum, 675 et adoravit eum, dicens: Domine, adjuva juva me. Qui respondens, ait: Non est bonum sumere panem filiorum, et mittere canibus; hoc dicit: Non est bonum ut subtrahatur Judaeis doctrina Dei, qui semper Dominum adoraverunt, ut detur vobis, qui gentiles estis et pagani, et servivistis semper diabolo. Tamen mulier sapienter intelligens quod Dominus dixit, cum humilitate taliter respondit: Etiam, Domine. Hoc est dicere: Vere scio, Domine, et credo quia ita est ut tu dicis. Certe non sumus digni accipere panem filiorum, qui semper adoramus idola. Sed propter hoc dico, quia dignatus es venire in mundum ut ostenderes gratiam tuam super nos gentiles, Nam et catelli edunt de micis quae cadunt de mensa dominorum suorum. Fidem 676 habuit, quia cum esset gentilis, credidit quod Dominus posset dare sanitatem filiae suae. Patientiam habuit quando eam Dominus repudiavit, tandiu in prece perseveravit usque quo acciperet quod quaerebat. Humilitatem habuit, quia quando Dominus comparavit eam canibus, ipsa coaequavit se catellis. Postquam Redemptor noster vidit fidem istius mulieris tam magnam, dixit illi: O mulier, magna est fides tua; fiat tibi sicut vis. Exemplum debemus accipere, fratres carissimi, ab ista muliere; ut sicut illa permansit firma in oratione, sic nos quotidie perseveremus in omnibus bonis operibus; et sicut illa oravit Dominum, ita oremus Deum, ut mentes nostras dignetur liberare de insidiis diaboli.
SERMO CIX De fraterna correptione. ADMONITIO. Sancti Maximi ornatum nomine hunc sermonem 109 ex codice Casinensi XII, pag. 334, exscripsimus.
ARGUMENTUM.-- Summis laudibus Paulum apostolum effert Maximus, ejusque explicans testimonium II Corinth. VI, ostendit habitare non posse in eodem corde et inter unius pectoris hospitium iniquitatem simul et aequitatem.
Ecclesiarum omnium regimen beatissimus Paulus, fratres carissimi, quem pro conscientia inculpati pectoris, sanctaeque perfectione doctrinae magistrum gentibus universis electio coelestis instituit, dominicam plebem nunc vigore Apostoli, nunc auctoritate doctoris paternae affectione pietatis increpat, instruit et emendat. Habet revera id propositi vir gloriosissimus, ne discipulos suos aut blandimentis forte nimis desides reddat, aut asperiore rursus increpatione conturbet. Sed tanto sermonem suum pondere temperamentoque circumfert, ut inoffensa docendi arte unumquemque recto a tramite deviantem salubriter revocet, castiget et foveat. Voluit enim prudentissimus doctor, ut vere spiritualis apis, pro diversitate peccantium et spicula jacere, et mella praebere. Nos vero, fratres, quos et virtus deficit, et multimoda peccata comitantur, acrioris correptionis aculeos auctoritatis apostolicae delinquentes in auditum vestrum blandientis astruimus affectum. Nam et vulnera humanorum corporum dulcedine melius quam amaritudine medicantur. Ait ergo inter caetera Apostolus ad Corinthios scribens eamdem remunerationem: Tanquam filiis dico, dilatamini et vos, et nolite jugum ducere cum infidelibus (II Cor. VI). Tanquam filiis, inquit, dico. Ecce quamvis peccatores filios appellat Apostolus, ne quisquam peccatricis conscientiae pudore deterritus de tanti patris caritate cunctetur. Nam, quod increpat Paulus, non odium exercet irati, sed munus diligentis impendit. Increpatio enim quae amico de ore procedit optabilem portat in vulnere sanitatem. Ut ait ille sapientissimus Salomon: Meliora sunt vulnera amici quam voluntaria oscula inimici (Prov. XXVII). At quae alia possunt esse amicorum vulnera, nisi verba quibus peccantes verberantur? Dilatamini, inquit, id est videte ne forte iter vestrum quo ad regnum coeleste contenditis, infidelitatis ac scelerum spinae sentesque concludant. Sed agite quatenus vobis via illa regia quam voluptas mundi hujus ac peccatorum impedimento coangustant, fidei ac virtutum exercitio dilatetur. Nolite, ait, jugum ducere cum infidelibus. Jugum quippe ducit cum infidelibus omnis qui in perditionem hominis mortemque conjurat. Jugum cum infidelibus ducit quicunque se 677 inhonestis sociat turpibusque; qui, confesso Christi nomine fideque suscepta, ad sacrilegas voluptates diabolica superstitione revocatur. Et post omnia, fratres, periculosum nimis jugum trahit qui, spreta integritate vivendi, diruptisque divini timoris vinculis, mersus totus in terram, saevae conversationi captiva miser colla submittit: ut de impiis legitur, qui aspicere in coelum et coelestia contemnebant, dicente propheta: Oculos suos statuerunt declinare in terra (Psal. XVI). Intendite adhuc cujusmodi apostolicae doctrinae se ordo subtexat: ait namque: Quae participatio justitiae cum iniquitate? aut quae societas luci ad tenebras? Quae autem conventio Christi ad Belial? Quae pars fideli cum infideli? qui autem consensus templo Dei cum idolis? Quae, inquit, participatio justitiae cum iniquitate (II Cor. VI)? Non potest, fratres, in eodem corde et inter unius pectoris hospitium iniquitas simul atque aequitas habitare. Continuum nimirum inter utramque geritur bellum, et necesse est ut una pellatur ab alia. Frustra injustus quisque interdum inesse sibi imaginem integritatis ostentat: in animo enim quem frequentat iniquitas, simulata justitia est. Plerique namque non propter ipsam justitiam justi nonnunquam videntur, sed ut iniquitatibus suis umbram sanctitatis obducant, mentitae aequitatis velamina praemittunt. Sed illi vere erunt justi quibus penitus odiosa Deo nunquam subrepit iniquitas; de quibus et venerandus patriarcha David ait: Beati qui custodiunt judicium et faciunt justitiam in omni tempore (Psal. CV). Sequitur deinde: Quae societas luci ad tenebras? Advertat omnis auditor quia non potest unus idemque esso splendidus et obscurus: id est, non potest idem ipse homo pariter esse dolosus et simplex, superbus et humilis, crudelis et mitis, luxuriosus et castus, perfidus et fidelis, invidus et amicus. Ut enim ulla luci tenebrisque societas, ita nulla virtutibus vitiisque communio. Habes 678 nihilominus: quae conventio Christi ad Belial? Id est non possunt in uno loco atque in eadem mente Christus et diabolus convenire, ut ait fidelissimus ille Elias ad Israel praevaricantem, dicens: Usquequo claudicatis in duas partes? Si Dominus est Deus, sequimini eum; si autem Baal, sequimini illum (III Reg. 18). Si ergo inter errorem, ac veritatem populum fluctuantem tam vehementer propheta condemnat, quomodo putamus posse nos, fratres, incertis gressibus claudicantes pariter et vitia sequi et amare virtutes? Quomodo possumus uno signati spiritu et Christo servire et diaboli facere voluntatem? An non diabolicae voluntatis est insidiari innocentibus, instruere factiones, obtrectare amicis, invidere melioribus, violare fidem, impugnare justitiam? Sicut econtra Christi est portio timere Deum, diligere bonitatem, subvenire miseris, sectari pacem, servare patientiam, illaesam tenere caritatem per omnia. Habes post haec: Quae pars fideli cum infideli? Qui autem consensus templo Dei cum idolis? Quod utique, fratres, fideli infidelique consortium, cum unus sinistrum terat iter, dextrum alius gradiatur; unus tendat ad vitam, pergat alter ad mortem; hic Christum sequatur, ille diabolum comitetur? Quid unquam potuerant habere tam diversa commune? Jam vero quis dubitet nullum posse templum Dei cum idolis esse consensum? Unde et ait Apostolus fidelibus viris quos idolorum prohibet esse participes: Vos estis templum Dei vivi (II Cor. VI). Itaque si templum Dei sumus, non efficiamur sepulcrum diaboli et receptaculum vitiorum. Si veraciter Christum nostro in corde suscipimus, inimicum Christi totis a nobis fidei viribus propellamus. Haec, dilectissimi, pro communi profectu nostro de apostolica lectione protulimus, ut, omni nisu omnibusque studiis iniqua ac perfida declinantes, beneplacita Deo nostro semper atque accepta sectemur.
SERMO CX. De castitatis studio. ADMONITIO. 679 Hunc quoque 110 sermonem in eodem XII Casinensi codice, pag. 335, sancto Maximo attributum vidimus; quem de castitatis studio seu custodia inscribendum esse cuique eumdem legenti patet.
ARGUMENTUM.-- Prae caeteris a nobis virtutibus praedicari castitas debet, quam prae omnibus peculiari quadam gratia nascendo de virgine Christus elegit. Cautius aspiciamus, sanctius cogitemus, ne subripiat otioso cordi indisciplinatus aspectus.
Quantum et quam necessarium, fratres carissimi, de Scripturis sanctis possumus habere profectum, instruit nos beatissimus Paulus, dicens: Omnis scriptura divinitus inspirata utilis est ad docendum, ad corripiendum, ad erudiendum (II Tim. III). Quam praeclaram quamque mirificam doctor Ecclesiarum sententiam de divinis promulgavit eloquiis, quae ad plenissimam vivendi perfectionem mortalium corda dirigunt et informant! Utilis profecto est sermo coelestis ad docendum, ad corripiendum, ad erudiendum. Ad docendum quidem, cum perversos indisciplinatorum mores sancti magisterii sanitate componit. Ad corripiendum vero, cum errores haereseos ab Ecclesia Dei pura ac mera assertionum suarum veritate confutat. Unusquisque namque fidelium divinae legis admonitione dignoscit, ne culpam nescius et ignarus incurrat, atque ipsius severitate terremur, ne praesumptione damnabili audeamus quod non licet perpetrare. Ipsius nihilominus insinuatione bonorum malorumque actuum nostrorum futurum judicem sentimus Deum, et confitemur ultorem. Inde in Scripturis sanctis et honestatis doctrina est, et correptio delictorum, et eruditio veritatis. Opportunum namque est ut aliqua caritati vestrae de pudicitiae observantia, de castitatis custodia proloquamur. Debet enim prae caeteris a nobis virtutibus castitas praedicari, quam prae omnibus peculiari quadam gratia nascendo de virgine Christus elegit. Et ideo S. Evangelii nobis assumenda doctrina est, quam divinitus inspiratam fidelium nullus ignorat. Ibi enim scriptum reperio, ibi omnes legimus: Si quis viderit mulierem ad concupiscendum eam, jam moechatus est eam in corde suo (Matth. V). Videte, dilectissimi, quam 680 validissimus Dominus noster totius turpitudinis emendator petulantiam humanorum refrenat aspectuum, et quo praecipiti vigore incentiva lubricae carnis antevertit, ne malum germen fructus pessimus subsequatur! quam longe a corde hominis vult abesse luxuriam, qui tanta cautela lascivientes reprimit et castigat obtutus! Si quis, inquit, viderit mulierem ad concupiscendum eam, jam moechatus est eam in corde suo. Et, ut arbitror, ratione Dominus tam sollicite diabolica tentamenta praeoccupat, ut vir religiosus, si oculos forte suos conspectu mulieris decorae laxaverit, ante se deprehendat peccare quam peccet, et intelligat oculorum se suorum deprobatum ministerio ante incurrisse reatum quam perpetrasse peccatum. Et haec, carissimi, non ut miserabilis homo praejudicium damnationis incurrat, sed ut suspirantis pectoris compunctione depulsa, non dissimulet vitare quam praevidet culpam. Oh vere infirmitatis humanae medicus salutaris! Qui ne inveniat in homine cum hominis laesione quod curet, praemittit vulneri medicinam. Et quia nullum vult credentium suorum mortiferis peccatorum febribus aestuare, paternae pietatis medela ante sanat quam subrepat infirmitas, sicut ait beatus propheta David: Deus meus, misericordia ejus praeveniet me (Psal. LVIII). Optime namque novit humani generis salus saevae conceptionis noxia resecare primordia, qui in ipsa peccandi janua ingressum diaboli subripientis excludit. Unus enim idemque Dei Filius naturae nostrae Dominus et magister est castitatis. Et quid dicam castitatis magister, cum ipse sit incorrupta pudicitia, ipse inviolata sit castitas? Nam in cujus ore dolus non est inventus, cujus cor et caro exsultaverunt in Deum vivum, ne in oculis quidem vestigium potuit habere delicti. Ergo, fratres, quia fragilitatem nostram multimoda peccata corrumpunt, nostraeque vitae tremendum illud judicium praeparatur, cautius aspiciamus, sanctius cogitemus, ne subripiat otioso cordi nostro circumvagantium luminum indisciplinatus aspectus. Oculos namque accepimus ut lumen corpori praebeant, non ut animae inferant caecitatem. 681 Et post omnia ministris lucis tenebrarum non debent esse leviores; ait enim Dominus ad unumquemque nostrum: Si lumen quod in te est tenebrae sunt, ipsae tenebrae quantae erunt (Matth. VI)! Et ideo, carissimi, saepius nobis Scriptura sancta est recensenda, per 682 quam possimus honestate doceri, coerceri avaritiis, et salutaribus verae fidei regulis erudiri, idem sicut dicit Apostolus: Dilatamini et vos, et nolite jugum ducere cum infidelibus (I Cor. VI).
SERMO CXI. Contra loquendi pravitatem. ADMONITIO. In eodem codice XII Casinensi, pag. 331, exstat hic tertius moralis sermo expressis verbis cum in titulo, tum in margine sancti Maximi episcopi nomine insignitus. Nulli dubium esse potest ex eodem fonte, ut duo superiores, prodiisse, cum eadem hic dicendi ratio idemque Scripturarum usus in quo S. Maximus praecipue excelluit, inveniatur.
ARGUMENTUM.-- Cum in superiori concione S. Maximus fideles ad cordis sanctimoniam per diligentem oculorum custodiam adhortatus fuerit, hic loquendi licentiam redarguit, corruptique sermonis pessimos effectus manifestat.
Congruum nobis est ac necessarium, fratres, ad eruditionem correptionemque communem apostolica monita recensere, et in verbis simplicibus salutaria mandata rimari, sicut scriptum est: Beati qui scrutantur testimonia ejus, in toto corde exquirunt eum (Psal. XVIII). Ait ergo gloriosissimus Paulus: Omnis sermo malus ex ore vestro non procedat (Ephes. IV). Quam pulchre quamque magnifice coelestium disciplinarum speciosissimus doctor unius pene rigore sententiae effrenationis maliloquii et contumaciam linguae petulantis emendat! Propter quod videte, fratres carissimi, quemadmodum magister gentium et dominicae vineae putator egregius arsura omnium sarmenta vitiorum praecepti sui falce succidit. Dicendo enim: Omnis sermo malus ex ore vestro non procedat, universa simul cordis atque oris nostri noxia purgamenta detergit. Agit enim ut si cujusquam cor malitia forte aliqua, diabolo inspirante, pulsaverit, non inveniat in eo sermonis operantis effectum. Omnia nempe occultarum cogitationum venena, si non proferantur in verba, velut defecta viribus, protinus evanescunt. Ita enim ad exprimendum maligni cordis propositum de iniquo quodam sermo propheticus protestatur, dicens: Concepit dolorem, et peperit iniquitatem (Psal. VII): id est, homo impius et injustus malitiam suam, quam corde conceperat, labiis parturierit. Tolle revera malignitatis partum sermonis, et quaecunque in corde hominis concepta fuerit moestitia, velut abortivum quoddam nascendi efficaciam non habebit, suaque mox intra viscera morietur. Omnis ergo sermo malus ex ore vestro non procedat, quia procul dubio malo in sermone blasphemia est. Remove itaque iniquorum susurrationem verborum, et incentivum malignitatis suae invidia non habebit. Remove mollium labiorum turpe mysterium, et nullus simplicibus viris tendetur laqueus adulantium. Tolle linguae artificis fabricam, et malitia scelerum vacua remanebit avaritia: neque enim avidi cordis fames insana pascitur, nisi in praedam malignus sermo processerit. Omnis sermo malus ex ore vestro non procedat. Quam longe nos fieri malis ab operibus convenit, quibus delinquere nec in sermone permittitur! Ait enim in consequentibus beatissimus Paulus: Fornicatio et immunditia nec nominetur in vobis, aut turpiloquium, aut scurrilitas, quae ad rem non pertinet (Ephes. IV). Idcirco nimirum haec omnia inter fideles inhibet Apostolus nuncupari, ne aut in opus pessimum maliloquii consuetudo demergat, aut turpium obscenitate sermonum dicata Dei laudibus sanctorum lingua sordescat. Quis enim ferat ex uno eodemque ore nunc divina eloquia, nunc daemonum verba prodire? Quis ferat unam eamdemque linguam Deo psallere et cantare diabolo? Atque ut plenius quae quantaque sint maligni sermonis incentiva dignoscamus, sanctarum Scripturarum vel pauca recurramus exempla. Malus enim sermo Magi Simonis de ore processit, cum oblato apostolis pretio venundari sibi Dei gratiam postulat. Malus sermo Aegyptiae mulieris de ore processit, quae castum Joseph in concubitum suum turpi allocutione succendebat. Malus sermo avarissimi regis Achaz de ore processit, 683 qui flamma vesanae cupiditatis accensus impudenti lingua vineam poscebat alienam, et rem sibi indebitam, Jezabel uxoris suae maliloquio ministrante, occisi pauperis morte possedit. Malus sermo traditoris Judae de ore processit, cum dominicum sanguinem Judaeorum principibus impia collocutione vendebat. Audite adhuc, carissimi, quanta in homine per divina eloquia non solum oris, sed et oculorum disciplina formatur. Ait quippe Apostolus, sicut dictum est: Omnis ergo sermo malus ex ore vestro non procedat (Ephes. IV). Ait et Dominus: Qui viderit mulierem ad concupiscendum eam, jam moechatus est in corde suo (Matth. V). Perspicitis, fratres, quanta cura et quanta sollicitudine prohibemur vel loqui turpia, vel 684 videre; quanto praeceptorum consensu bonus Dominus et servus fidelis nostrorum destruunt organa peccatorum. Ille enim oculos coercet, hic linguam, quia per oculos in cor hominis irrepit libido, et concupiscentia cordis ministerio lubrici sermonis impletur. Per haec ergo mandata et Christus sordentem purgat aspectum, ne per oculos ad interiora pectoris nostri possit patrare peccatum; et linguam nostram emendat Apostolus, ne turpe desiderium turpior sermo perficiat. Propter quod, dilectissimi, omni cum vigilantia caveamus ne sermo malus aut turpis nostro de ore procedat, ut preces nostras, quas suscipi oramus in coelo, casta ad Deum lingua transmittat.
SERMO CXII. De servo centurionis in Evangelio. ADMONITIO. Benedictini monachi congreg. S. Mauri opp. S. Ambrosii editores, etsi apertis verbis indicaverint concionem hanc Ambrosio non esse ascribendam, attamen eamdem in fine sermonum ejus num. 63 collocarunt; quam veriti fuimus in collectionem nostram traducere, donec nostris oculis vidimus in cod. 99 S. Crucis in Jerusalem nomine S. Maximi relatam num. 94, et judicium etiam doctissimi cardinalis Besutii. Is igitur scribit: Postremus sermo, quem S. Maximi existimo, est de servo centurionis in Evangelio; in dedicatione basilicae, cujus principium est: Legimus in sancto Evangelio, etc. . . . . qui quidem non est pro festo. Dedicationis ecclesiae, ut nunc in more habemus, sed est sermo ad populum habitus, cum de novo a comite, qui ibidem imperatoris nomine comesque appellabatur, basilica constructa fuit. Laudat quoque in eodem duos viros, Vitalianum et Majanum, qui, etsi mediocres in saeculo fortunisque tenues, tabernaculum tamen basilicae construi fecerint. Accedit etiam testimonium codicis Sangallensis num. 75.
ARGUMENTUM.-- Quid Maximus hoc in sermone tractaverit satis ex superiori eminentissimi Besutii judicio exploratum est.
Legimus in S. Evangelio, cum centurionis cujusdam servus qui erat illi pretiosor, e gravi paralysis aegritudine laboraret, et per seniores Judaeorum ille centurio rogaret Salvatorem ut ejus doloribus mederetur ( erat enim, ut ait Scriptura, moriturus ), inter caetera ad majorem commendationis gratiam sermonis Judaeorum dixisse Domino: Dignum est ut hoc illi praestes: diligit enim gentem nostram, et synagogam ipse aedificavit nobis (Luc. VII et seqq.). Si ergo commendatur Domino qui aedificavit synagogam, quanto est commendatior qui aedificavit ecclesiam? Et si is meretur gratiam qui impietatis receptaculum praestitit, quanto majorem meretur gratiam qui religioni domicilium praeparavit? Et si ille coelesti misericordia visitatur qui construxit locum ubi Christus semper negatur, quanto magis visitandus est qui fabricari fecit tabernaculum ubi Christus quotidie praedicatur? In centurione enim Dominus non quid operis fecerit, sed qua mente operatus sit comprobavit. Nam qui id temporis quo nondum Christiani erant sollicite synagogam fecit, si fuissent utique Christiani, intelligitur quod multo sollicitius fecisset ecclesiam. Sed tamen licet synagogam aedificet, Christum praedicat; in ipso enim opere commonet Pharisaeos debere illos suscipere Salvatorem, et demonstrat propterea se tabernaculum amplius addidisse, ut multipliciter ibi Domini gloriam loquerentur. Si enim credit in Christum conditor synagogae, multo magis credere debet habitator ipsius synagogae. Centurio ergo, si justificatus est propter opus fragile vel terrenum, justificandus plane vir clarissimus et providentissimus comes noster propter opus tam perpetuum vel coeleste: qui comes, sicut est centurione dignitate potior, ita et fide debet esse devotior. Sapiens vir et religiosus comes, qui quantum in bello imperatori militat Salvatori, et quantum festinat de hostium manibus captivos eruere, tanto 685 magis festinat a diaboli se sacrilegio liberare. Ibi inimicos terreni regis interficit, hic adversarios Domini coelestis insequitur; ibi barbaros vincit, hic daemones. Sapiens, inquam, qui sicut comes imperatoris est, ita et comes Christi esse desiderat. Nam bene utique et religiose agendo, dignitatem suam cupit esse perpetuam, secundum quod scriptum est in propheta: Et vos, o boni reges, bonas facite vias vestras et studia vestra, et audite vocem Domini Dei vestri, et poenitebit Dominum mali quod locutus est adversum vos (Prov. XXVI). Ergo cum centurio rogaret Dominum ut de morte erueret aegrotantem, et vellet Dominus ad domum centurionis pergere, in qua servulus decumbebat, ait centurio: Domine, non sum dignus ut intres sub tectum meum. Excusat igitur centurio, et ne sub tectum ejus ingrediatur Dominus indignum se dicit. Ecce dignus est comes noster, sub cujus tectum hodie Salvator ingreditur. Videamus ipsa centurionis excusatio quam habeat gratiam; ait enim: Domine, non sum dignus ut intres sub tectum meum, sed tuntum dic verbo, sanabitur puer meus (Matth. VIII). O fides Christiana, quae cum humilitate totum impetrare consuevisti. Ecce religiosus centurio ad accipiendam salutem dignior fit, dum se profitetur indignum; et dum aedes suas injuriosas putat, magis eas honorificas fecit et gratas. Magnae enim et perfectae fidei vir, qui intelligeret Christum Dominum coelorum esse, dum verebatur ne hospitii sui eum angusta 686 non acciperent. Ergo contradicente centurione, non pergit ad domum Dominus. Non pergit Dominus, sed pergit Domini medicina; non visitat aegrotum Salvator, sed visitat sanitas Salvatoris. De fratribus vero nostris sanctis viris Vitaliano et Majano quid dicam? Scio illos gloriam ab hominibus non quaerere, nisi a solo Deo: sed tamen laudem eorum, etsi ego taceam, ipsa opera loquuntur; ad ipsorum enim laudem pertinet quidquid in aliis paulo ante laudavimus. Nam hoc tabernaculum, etsi plurimi construxerunt, hi tamen sumptu operati sunt uno assensu. Et quo tandem sumptu, cum sint in saeculo mediocres et tenues? Illo scilicet de quo ait Apostolus, abundantia fidei et divitiis simplicitatis (II Cor. VIII). Est enim sanctis viris semper dives ipsa paupertas. Unde credo hos beatos hanc ecclesiam non minus orationibus quam impendiis fabricasse; sic enim oportebat ut opus Christi precibus magis cresceret quam caementis. Totam enim substantiam et in hujus facturam operis expenderunt, et ipsis certe nihil deest. Ipsa plane est, sicut diximus, dives locuplesque paupertas, quae expendit omnia et possidet omnia. Sed haec a Deo benedicta est, sicut illa vidua de qua dicit Dominus in Evangelio (Marc. XII): Mulier haec vidua pauper plus quam omnes misit; nam omnes hi ex abundanti sibi miserunt in munera Dei, haec autem totum victum suum quem habuit misit.
SERMO CXIII De eo quod scriptum est: Venite ad me, omnes qui laboratis et onerati estis. Matth. cap. XI. ADMONITIO. Ex Anecdotis Muratorii tom. IV, pag. 109, hunc sermonem mutilum, ut jacet in codice Ambrosiano hausimus, fragmentum quoque eumdem Muratorium secuti publicamus.
ARGUMENTUM.-- Christus Dominus discipulis suis in semetipso imitanda doctrinae sanctae proponit exempla. Quale sit illius jugum et onus.
Cum omnipotentis Dei Unigenitus quis quantusque esset manifestare hominibus vellet et bonitatis suae fontem proposuisset aperire mortalibus, sic ait: Omnia mihi tradita sunt a Patre meo, et nemo novit Filium nisi Pater, neque Patrem quis novit nisi Filius, et cui voluerit Filius revelare (Matth. XI)? Haec, carissimi, alterna Patris Filiique cognitio unam sine dubio atque indivisam ostendit esse substantiam. Sollicitius nunc intendite, fratres, quae quantaque sit apud Dominum ac Redemptorem nostrum divinae virtus naturae, coelestisque doctrinae sapientia, et clementissimi ejus pectoris incomprehensa benignitas. Postquam enim a Deo Patre suo, sicut evangelicus sermo testatur, tradita sibi universa professus est, neque, etc. 687 ( Deest pagina. Sequitur fragmentum. ) . . . . . de dolosis simplices, de iracundis placidos, humiles de superbis. Reficit ergo, imo refacit nos Christus, cum aut severioribus monitis committenda praevenit scelera, aut indulgentiae suae munere perpetrata remittit. Tollite, ait, jugum meum super vos, et discite a me quia mitis sum et humilis corde (Matth. XI). Vere mitis est Christus, quia ob hoc descendit de coelo, ut per opprobria injuriasque suas peccantibus semper mortalibus indulgentiam largiretur. Et vere est humilis, qui ut mori pro mortuis posset, carnalem sibi dignatus est consociare naturam. Mitis sum, inquit, et humilis corde. Corde se esse humilem Dominus profitetur, quia illa vere humilitas sancta est, quae de religiosae mentis proficiscitur puritate, non quae de vitioso pectore conscientia trepidante descendit. Discite, ait, a me, quia mitis sum et humilis corde. Quam bene docet talis magister, qui discipulis suis in semetipso imitanda doctrinae sanctae proponit exempla. Vos autem, carissimi, non ad humanam fragilitatem, sed ad illum semper intendite qui quae faciebat loquebatur, et quae locutus est fecit. Tollite, ait, jugum meum super vos, quia 688 jugum meum suave est, et onus meum leve. Jugum Christi, fratres, omnia diabolici jugi colligamenta dissolvit. Jugum Christi non inurit colla, sed ornat. Jugum Christi non deprimit capita nostra, sed continet. Jugum Christi sulcante vomere fidei, vitiorum omnium gramina sentesque succidit. Jugum Christi concordibus caritatis vinculis in aeternam societatem Deum hominumque conjungit. Quid etiam de onere Dominico prosequar, quod quidem hujusmodi est, ut cervicibus nostris peccatorum omnium pondus avertat? Onus enim Christi pudicitiae est, onus Christi humilitas est, onus Christi patientia est, onus Christi contemptus est mundi, et pro confessione nominis ejus beati tormenta martyrii. Haec nobis, fratres, saluberrima vitae onera Salvator imponit, ne mortiferis mundi hujus ponderibus obruamur. Atque ideo devotioribus studiis capita nostra jugo evangelico submittamus, subjiciamus et humeros nostros delectabilibus sanctae conversationis oneribus, quatenus omnipotens nos Deus noster a durissimo diabolicae captivitatis jugo et ab onere miserae servitutis, ut vere bonus et ut vere mitis eruere et liberare dignetur.
SERMO CXIV. Super illa verba Evangelii: Quis putas major erit in regno coelorum? etc. Mattn. cap. XVIII. ADMONITIO. In hunc Evangelii locum homiliae, cujus initium est: Si diligenter audistis evangelicam lectionem, etc., quam num. 85, col. 283 hujus voluminis edidimus, S. Maximum auctorem esse ibidem ostendimus. Igitur et hic sermo eidem tribuendus est; quod homiliam cum inscriptione: Item unde supra, in laudato ibidem Casanatensi codice sequatur, similique sit scribendi ratione confectus.
ARGUMENTUM.-- Statuto in medio puero, Dominus vult ut simili exemplo sine malitia et sine dolo in saeculo praesenti vivamus. Patriarchae et apostoli pueri a Domino appellantur, quorum exemplum imitari debemus. De mola asinaria suspendenda in collo scandalum facientium; haereticorum cumprimis atque Judaeorum.
Ignorantes adhuc discipuli quanta esset gloria humilitatis, de meriti sui vel honoris praelatione certabant, dicentes ad Dominum: Quis putas major est in regno coelorum (Matth. XVIII)? Contentionem discipuli habebant quis major esset in regno coelorum, cum sine dubio apud Deum ille major habeatur qui humilior fuerit, dicente ipso: Qui se exaltaverit humiliabitur, et qui se humiliaverit exaltabitur (Matth. XXIII). Unde non immerito ad amputandam hujusmodi discipulorum suorum non necessariam contentionem: Vocavit, inquit, Jesus puerum, et statuit eum in medio eorum et dixit: Amen dico vobis, nisi conversi fueritis et efficiamini sicut pueri, non intrabitis in regno coelorum (Matth. XVIII). Statuto in medio puero ad exemplum ipsius Dominus discipulos adhortatur, ostendens quod si unusquisque sicut puer effectus non fuerit, intrare in regnum coelorum non possit. Sed non idcirco Dominus exemplum puerorum attulit, vel ideo effici nos tanquam pueros jubet, ut aetate pueris similemur, cum 689 aetas jam senior rursum ad infantem redire non possit; sed ut infantiam puerorum et innocentiam imitemur. Novit beatus Apostolus quemadmodum pueri esse a Domino jubeamur cum dicit: Nolite pueri effici sensibus, sed malitia parvuli estote, ut sensibus perfecti sitis (I Cor. XIV). Puer enim vel parvulus malitiam saeculi non novit, peccatum facere nescit, proximo malum non operatur, iram non tenet, neminem odit, divitias non quaerit, gloriam mundi ipsius non miratur, patrem semper sequitur, a matre non recedit. Hac ergo de causa vult nos Dominus tanquam pueros effici, ut simili exemplo sine malitia et sine dolo in saeculo praesenti vivamus. Peccatum fugiamus, malum proximo non operemur; iram non teneamus, non divitias, non gloriam saeculi requiramus. Patrem semper sequamur, id est Deum, cujus filii per adoptionem esse jam coepimus, a matre non recedamus, id est ab Ecclesia, per quam Deo spiritualiter nati sumus. In hujus matris gremio, tanquam parvuli sinu patris proprie constituti requiescamus. Hujus salubri doctrina quotidie denutriamur, ut in fide et gratia baptismi crescamus; secundum quod Petrus in Epistola sua testatus est, dicens: Infantes, lac adamate, ut in eo crescatis (I Pet. II). Ostendit nobis et sanctus Joannes in Epistola sua qualiter pueri esse debeamus, cum dicit: Scribo vobis, pueri, quia cognovistis patrem (I Joan. II). In hoc ergo pueri esse praecipimur, ut patrem agnoscamus; ut innocentes et simplices sicut columbae in hoc mundo vivamus. Volens igitur Dominus hujusmodi in nobis esse similitudinem puerorum, non immerito praesenti loco ait: Nisi conversi efficiamini sicut pueri, non intrabitis in regnum coelorum. Quicunque ergo humiliaverit se sicut puer iste, hic major est in regno coelorum. Eum ergo majorem in regno coelorum futurum evidenter Dominus manifestat, quicunque humilitatem et innocentiam pueri fuerit imitatus. Denique ipse Dominus, ut nobis perfecte ex se exemplum humilitatis ostenderet, etiam ipse assumpta carne effici puer dignatus est, secundum quod scriptum de eo legimus: Quoniam puer natus est nobis, et filius datus est nobis, cujus imperium factum est super humeros ejus (Isai. IX). Inde namque etiam SS. patriarcnae e apostoli a Domino pueri nuncupati sunt, secundum quod scriptum de ipsis legimus: Ecce ego et puer quos dedit mihi Dominus (Isai. VIII), quia tanquam pueri sine dolo, sine malitia permanserunt. Imitemur igitur hujusmodi puerorum exemplum, id est omnium sanctorum, ut in regno coelorum intrare cum ipsis mereamur. Imitemur ipsius Domini humilitatem, qui salutis nostrae causa puer esse dignatus, ut cum ipso regnare 690 possimus. Et merito addidit: Qui autem accipit unum talem puerum in nomine meo, me accipit; ostendens quod quicunque servum fideliter credentem in Christo, et secundum pueri innocentiam viventem recepit, se recipiat. In cujus susceptione idcirco se recipi Dominus dixit, ne aliquem hujusmodi servum Dei humiliter viventem contemptui haberemus. Propterea addidit dicens: Quicunque scandalizaverit unum de pusillis istis qui credunt in me, expedit ei ut suspendatur mola asinaria in collo ejus, et demergatur in profundum maris. Necesse erat ut post praemium devotae fidei infidelitatem damnatio sequeretur. Sicuti enim fidelibus hominibus scandalum facientibus poena debetur, et quam grave peccatum sit scandalum facere, ex hoc ipso cognoscimus, cum Dominus expedire dicat hujusmodi homini, ut mola asinaria suspensa in collo ejus in profundum maris demergatur, quam ut unum de pusillis in Christo credentibus scandalizet. Ut praevento peccati scandalo hujusmodi, si fieri potest, hac sententia, in praesenti vita sine scandalo vivere, quam cum scandalo poenam aeternam illius mortis malimus incurrere. Si igitur hoc Dominus de eo qui unum scandalizat de pusillis loquitur, quam putamus poenam habituros haereticos, qui per pravam et perfidam doctrinam non uni, sed integrae Ecclesiae scandalum faciunt? Et quamvis dictum hoc Domini de mola asinaria etiam simpliciter possit intelligi, tamen secundum mysticam rationem in significatione molae asinariae plus aliquid potest intelligi. Animalia quae ad molam jungi solent, clausos oculos habere consueverunt. Unde molae significatione labor vitae praesentis ostenditur. In asino vero gentilis homo monstratur, qui sine cognitione Dei et lumine fidei tanquam caecum animal in labore saeculi vivit. Profundum vero maris profundum errorem mundi. Et ideo bene dixit expedire tali qui scandalum facit molam asinariam suspendi in collo ejus et demergi in profundum maris. In quo maxime Judaeum significare videtur, qui de cruce Christi, de praedicatione nominis ejus scandalum pati cognoscitur. Huic ergo tali expediret, si in caecitate erroris gentilis veluti in profundum maris demersus versaretur, quam sub praedicatione legis, per quam lumen veritatis agnoscere se Judaeus existimat, de Christo vel apostolis ejus, quos parvulos appellat, scandalum pateretur; quia facilius est gentilem sine lege Christo non credere, quam Judaeum viventem sub lege, legis ipsius Dominum denegare. Possumus autem in mola asinaria etiam duo Testamenta significata 691 cognoscere, per quae unusquisque scandalum faciens justa sententia colligatus, in interitum mortis demergitur. Quam sententiam molae asinariae maxime in populo Judaeorum impletam agnoscimus: qui cum saepe scandalum adversus Dominum et adversus ejus apostolos excitarent, eorumdem duorum Testamentorum auditu, velut ad 692 quoddam remedium salutis, amisso regno proprio, in profundum maris demersi sunt, id est in congregationem gentium diversarum dispersi; qui in errore mundi istius tanquam in profundo maris inhabitant, Creatorem coeli ignorando Dominum ac Salvatorem nostrum Jesum Christum, cui est salus et gloria in saecula saeculorum. Amen.
SERMO CXV. In adventu divitum. Vincere diabolum, ipso suffragante Domino, potuit quicunque salutaria Dei praecepta suspirans studuerit exosam cunctis tumidae mentis suae inclinare superbiam, radicem malorum omnium, avaritiam coercere; inimicam bonarum virtutum refrenare luxuriam, hostem sanctae castitatis invidiam mitigare, usurarum etiam perniciosa non amare compendia, custodem pacis justitiam muneribus non gravare, noxia factionum horrere commenta, inglorium et nonnunquam cruentum indebiti honoris ambitum declinare, incentiva discordiae, contumeliosae linguae maledicta cohibere, mendacia nihilominus, quae vitam maculant, animam vulnerant, amicitias dissipant, Christiano ab ore repellere, atque ab omnibus superstitionibus daemonum idolorumque sacrilegiis, per quae vel maxime benignitas omnipotentis offenditur veri Dei amore diffugere.
SERMO CXVI. In adventu divitum. Qui enim propriis abundat bonis, saeculi thesauros non requirit. Bona enim propria, honestas, sobrietas, misericordia, castitas, quae bona omni auro magis sunt pretiosa, ut sciatis, quia his ipsa viliora sunt metalla. Auri talenta erui possunt, argenti vasa comparari possunt, honestas sola non potest erui; honestas enim non eruitur, sed acquiritur, quia non constat pretio, sed virtute. Tu igitur qui aurum possides, si placet, bona invicem conferamus. Tu cum peregre proficisceris, thesauri tui domi remanent, quibus longe a te positis semper trepidare, et semper incertus es, ne, cum domum redieris, non habeas quae habebas. Ita dum semper amissionem eorum metuis, apud conscientiam tuam nudus et pauper es. Ego autem quocunque iero, meae divitiae me sequuntur, nec separari a me possunt bona, quoniam non terreno specu, sed thesauro pectoris retinentur. Tu cum recedis a saeculo, relinquendo tuas divitias, perdidisti; ego autem, cum mihi de hoc mundo migrare contingit, divitias meas ad paradisum veho; tuas divitias post mortem, exemplo illius purpurati divitis, ignis et tenebrae subsequuntur; meas divitias, exemplo Lazari, sinus Abrahae et beatitudo suscipiet.