Malleus maleficarum (ed. II) - Facsimile/Pars Prima - Questio Quinta

by Henricus Institor

Henricus Kramer

[[Malleus Maleficarum (Facsimile)]]

Prima Pars - Quinta Questio in Ordine.

1490

Vide:

 Haec pagina sine abbreviaturis

 Haec pagina transscripta

Questio Quarta	Questio Sexta

¶ Eſt ergo queſtio ſuper influentias coꝛpo­rum celeſtiū in qua tres alij erroꝛes repꝛoban​tur. ⁊ eſt quinta in oꝛdine.
¶ Sed pꝛo amplioꝛi pꝛemioꝝ eclaratio­ne etiam obuiandum quibuſcun pꝛetens obiectionibus. Queritur e maleficoꝛū ope­ribus quo ad quintuplicem cauſam. quatu­oꝛ ex illis repꝛobando ex quib influere non pount. quintam vero concludendo. ſ. virtu​tem intellectiuam ex qua fluere habent  ⁊ li­cet bona t m naturam. eſt tamen mala m volūtatem. quatuoꝛ aūt cauſe repꝛobant᷑ cō­tra illos q͛ aut maleficas aut eoꝝ oꝑa ee ne­gant. ⁊ ſunt coꝛpoꝝ celeſtiū influentie. illoꝛū coꝛpoꝝ ⁊ oꝛbiū motoꝛes mouētia. hominum excreſcens malitia. ⁊ imaginum ac caracteꝝ ⁊ verboꝝ efficacia.
AN pot quoq̊ modo catholice cenſe­ri  oꝛigo ⁊ multiplicatio maleficoꝛū operum pꝛoceerit ex influentijs coꝛ​poꝛum celeſtium ſeu ex ſuperabundanti ma­licia hominum ⁊ non ex ſpurcitijs incuboꝛū ⁊ ſuccuboꝛum emonum. ⁊ videtur  ex ꝓ­pꝛia malicia. Nam Auguſtinus in li. lxxxiij. q. icit  ad hominis volūtatē cauſa epꝛa­uationis eius redit ue aliq̊ ue nullo ſua­dente epꝛauata t. Sed maleficus epꝛaua​tur ꝑ peccatum. ergo cauſa illius non eſt ia­bolus ſed volūtas humana. Ad ideʒ icit e liƀ. arb.  quilibʒ eſt cauſa ſue malicie. quod etiam ꝓbat᷑ rōne. Peccatū hominis ex li. ar. ꝓcedit. ſed iabolus nō t li. ar. mouere. hoc e libertati repugnaret. ergo iabolus non pōt ee cauſa. nec illius cuiuſcū alteriꝰ pctī Pꝛeterea in li. e eccleaſticis ogmatib ꝛ Non oes cogitatōnes noſtre male a iabo​lo excitant᷑ ſed aliquotiens ex noſtri arbitrij motu emergūt. Demū  ex influentijs coꝛ­poꝝ celeſtiū pont oꝛiri ⁊ nō a emonib ꝓ­batur. Sicut ois multitudo reducitur ad vnū. ita omne multifoꝛme reducitur in aliq vnifoꝛme pꝛincipiū. Sed actꝰ humani ſunt varij ⁊ multifoꝛmes tam ad vicia ᷓ ad virtu​tes. ergo videtur  reducātur in aliqua pꝛin​cipia vnifoꝛmiter mota ⁊ mouentia. Sed ta​lia non pount agnari ni ex motibus ce­leſtium qui ſunt vnifoꝛmes. ergo illa coꝛpo­ra ſunt talium actōnum cauſe. Pꝛeterea.  ce​leſtia coꝛpoꝛa non eent humanoꝛum actuū ad virtutes ⁊ vicia cauſe. aſtrologi non adeo frequenter vera pꝛedicarent e belloꝛum euē​tibus ⁊ alijs humanis actibus. ſunt ergo ali​quo modo cauſa. Pꝛeterea coꝛpoꝛa celeſtia mouentur a ſubſtātijs ſpiritualibus m the­ologos ⁊ philoſophos omnes. Sed illi ſpi​ritus ſunt ſuperioꝛes animabus noſtris ­cut ⁊ coꝛpoꝛa celeſtia coꝛpoꝛibus noſtris. er­go ambo inmul habent impꝛimere in ani­mam ⁊ coꝛpus hominis ad cauſandam q̊ſ­cun actus humanos. Pꝛeterea coꝛpoꝛa ce­leſtia pount impꝛimere ī ipſos emones ad cauſandū certa maleficia. g̊ a foꝛtioꝛi ī ipſos homīes. Aumptū ꝓbat᷑ ex trib. Nam certi homines q͛ lunatici icūtur infeſtantur a e​monib plus vno tꝑe ᷓ alio q non facerent ſed potius omni tꝑe moleſtarent ni in cer­tis lunationib etiam iis emones inquie­tarentur ad inferendum huiuſmodi. pꝛoba­tur etiam ex nigromanticis qui certas con­ſtellationes obſeruant ad inuocandū emo­mones  nō facerēt ni ſcirēt illos emones coꝛꝑib celeſtib eē ſubiectos. Pꝛobat᷑ etiaʒ ex illo  emones m augꝰ ī. x. e ci. ei. q͛buſ­dā coꝛꝑib inferioꝛib arcent᷑. ſ. herbis. lapidi​bus. animantib. ⁊ ſonis quibuſdam certis et vocibus ⁊ figurationibas. ſed cum coꝛpoꝛa celeſtia nt virtuooꝛa ᷓ coꝛpoꝛa inferioꝛa. Jdeo multomagis actionibus coꝛpoꝛum ce​leſtium. Et iterum amplius malefici ſubijci­untur vt eoꝛum opera ex influentijs illoꝛuʒ coꝛpoꝛum ⁊ non ex aſtentia ſpirituū malo​rum pꝛoueniant. Foꝛtificatur argumentum ex. i. Regū. c. xvi. vbi ſaul qui vexabatur a e​mone alleuiabatur quando auid cytharaʒ percutiebat coꝛam eo ⁊  recedebat ſpiritus malus. Sed contra. Jmpobile eſt effectuʒ ne cauſa ſua pꝛoducere. ſed opera malefico​rum ſunt talia  non pount ni opere e­monū fieri. patet ex eſcriptione operum ma​leficoꝛum. ex Jdo. libꝛo. viij. ethimoꝉ. Ma​lefici icūtur ob magnitudinem facinoꝛum. Hi e elementa cōcutiunt. mentes hominū turbāt ⁊ abſ vllo veneni hauſtu ſola vi car​minū animas interimūt ⁊c̈. Huiuſmodi au​tem effectus non pount ex influentijs coꝛ­poꝛum celeſtium mediante homine cauſari. Pꝛeterea philoſophus in ethi. Difficile inq͛­rit quid t pꝛincipium operatōnis in anima Et oſtendit  opoꝛtet ee aliquod extrinſe­cum. Omne enim quod incipit e nouo ha­bet aliquā cauſam. Jncipit enim homo ope­rari quia vult. Jncipit autem velle. quia cō­ciliatur.  auteʒ pꝛeconciliatur ter aliquod concilium pꝛecedens. aut ergo eſt pꝛocedere in infinitū. aut opoꝛtet ponere aliquod pꝛin​cipiū extrinſecū quod pꝛimo mouet hominē ad cōciliandū ni foꝛte aliquis icat  hoc eſt a foꝛtuna ex quo ſequeretur omnes actus humanos ee foꝛtuitos. quod eſt abſurdum. Pꝛincipiuʒ ergo in bonis ad bona icit ee eum qui non eſt cauſa peccati. Jn malis au​tem cum homo incipit agere velle ⁊ concilia­ri ad peccandū opoꝛtet  huius etiam t ali­qua cauſa extrinſeca. ⁊ non poteſt ee alia ni­ iabolus ſertim in maleficis vt ſupꝛa pa​tuit qꝛ coꝛpus celeſte nō poteſt ad tales actus influere. ergo patet veritas. Pꝛeterea cuiꝰ po­teſtati ſubiacet motiuū. eius poteſtati ſubia­cet ⁊ motus qui a motiuo cauſat᷑. Motiuum autem voluntatis eſt aliquid aꝛehenſum ꝑ ſenſum vel intellectum quoꝝ vtrū ſubiacet poteſtati iaboli. Dicit e Auguſtinus in li​bꝛo. lxxxiij. q. Serpit hoc malum. ſ. quod eſt a iabolo per omnes additus ſenſuales. at ſe ee figuris accomodat ſe coloꝛib adheret ſonis. latet in ira ⁊ in fallacia ſermonis. odo­ribus ſe ſubijcit infundit ſapoꝛib. ⁊ q͛buſdā nebulis implet omnes meatus intelligentie. ergo videtur  in poteſtate iaboli eſt moue​re volūtatem  eſt irecte cauſa peccati. Pꝛe­terea omne quod ſe habet ad vtrūlibet indi­get aliquo etermināte ad hoc  exeat ī actū ſed lib. arbi. hominis ad vtrūlibet ſe habet. ſ. ad bonuʒ ⁊ malū. ergo ad hoc quod exeat in actum peccati indiget  ab aliquo etermi­netur ad malum. Maxime autem hoc vide­tur fieri a iabolo pꝛeſertim in operib male­ficoꝛum cuʒ eius volūtas eſt eterminata ad malum. ergo videtur  mala voluntas ia­boli eſt cauſa male volūtatis pꝛecipue in ma­leficis. ⁊ poteſt foꝛtificari ratio per hoc  ­cut bonus āgelus ſe habet ad bonum. ita ma​lus angelus ad malum. Sed ille reducit ho​mines ad bonum. ergo iſte ad malum. eſt e icit Dyonius lex iuinitatis immobiliter ſtabilita vt yma a ſummis perficiantur.
Reſpono. quia queſtio quo ad oꝛiginē ma­leficoꝛum operum fundatur. ſuper influen­tiam luminarium celeſtium oſtenditur per re​pꝛobationem trium erroꝛum qui hoc aere­re conantur. ſcilicet planetarioꝝ genetaliaco​rum. ⁊ fatalium oꝛdinem ponentiū hoc non ee pobile quo ad pꝛimū. Nam  queritur an ex impꝛeone luminarium celeſtiū cauſe​tur in hominibus vicium maleficoꝛum tunc ad iuertatem moꝛum attendendo ⁊ verita​tem fidei ſaluādo opoꝛtʒ ſub iſtinctōne iſ­ſerere videlicet  moꝛes hominū a deribus cauſari poteſt intelligi upliciter. Aut neceſ​ſario ⁊ ſufficienter. Aut iſpotiue ⁊ contin­genter. Si icatur pꝛimo modo tunc nō ſo­lum eſt falſum īmo hereticum. eo  chriſtia­ne religioni adeo repugnat  etiam veritas fidei in tali erroꝛe ſaluari non poteſt. Ratio. Dum enim ponit omnia a deribus necea­rio euenire. iam tollit meritum ⁊ per conſe­quens emeritum. Tollit ⁊ gratiam ⁊ ꝑ con​ſequens gloꝛiam. Tum quia honeſtas moꝝ per hunc erroꝛem pꝛeiudicium patitur um culpa peccantis in ſydera refunditur licētia maleficiendi ne repꝛehenone conceditur. ⁊ homo ad oꝛandum ⁊ colendum ſydera in­curuatur. Si autem icatur moꝛes hominū a iſpotionibus ſyderum variari iſpo­tiue ⁊ contingenter c poteſt habere veritatē quia nec rōni nec fidei repugnat. Planū e eſt  iſpotio coꝛꝑoꝛis varia multum facit ad variationem affectionū ⁊ moꝝ anime. vt plurimuʒ e anima complexiones coꝛpoꝛis imitatur. vt icit᷑ in ſex pꝛincipijs. U ⁊ co­lerici ſunt iracundi ⁊ ſanguinei ſunt benigni ⁊ melācolici ſunt īuidi. flegmatici pigri. hoc autē nō ē neceario. anima e ominat᷑ ſuo coꝛꝑi ⁊ maxime quando eſt adiuta per gr̄am Multos e videmus colericos manſuetos et melancolicos benignos. Quoniam ergo virtus coꝛpoꝝ celeſtiuʒ oꝑatur admixtionē et qualitatē complexionū. Hinc eſt  ꝑ con­ſequens quodāmodo oꝑatur ad qualitatem moꝛum valde t e longinquo. Plus enī fa​cit ad qualitatē ↄplexionis virtus nature in​ferioꝛis ᷓ virtus deris. Unde Augꝰ. v. e ci. ei. in ſolutōne cuiuſdā queſtionis e u­obus fratrib qui mul infirmabant᷑ et cura​bantur: cum querebatur vnde hoc eet ma­gis cōmendat rōem ipocratis ᷓ aſtronomi. Jpocras enī reſpondit  hoc erat ter mi­litudinem cōplexionis. Et aſtronomus re­ſpondit  erat ter idemptitatē conſtellatio​nis. Melius enī reſpondit phicus. qꝛ cau­ſam reddit magis ꝛiam et magis inquā. Sic ergo icendū  impꝛeones derum aliquo modo iſponūt ad maliciam malefi­coꝛum:  quidē aliqua influentia in eoꝝ coꝛ­poꝛibus pꝛedominatur potius ad hmōi ne­phanda ᷓ ad alia oꝑa quecun vicioſa ſeu virtuoſa. que t iſpotio nō ebet ici ne­cearia ꝓxima et ſufficiens. ſed remota ⁊ cō­tingens. Nec valet  quis obijceret pħm li. e ꝛietatibus elementoꝝ. vbi icit  regna vacua facta ſunt et terre epopulate apud cō​iunctioneʒ iouis et ſaturni. arguendo qua: qꝛ talia ex libero arbitrio ependebant hoīm ergo etiā influentie luminariū ſuꝑ li. ar. habe​rent efficaciā. Rdetur enī  pħus ꝑ hoc i​ctum nō vult innuere  hoīes illi non pote­rant reſtere illius influentie conſtellatōnis ad ienonē inclinantis. ſed qꝛ noluerunt quia cut ptolomeus in almageſti. Sapiēs homo abitur aſtris. ᷓuis enī cōiunctio io​uis ⁊ ſaturni eo  ſaturnus habet influentiā melancolicā et malam et iupiter valde bonā pot ad rixam vel iſcoꝛdiā hoīes inclina­re. illi t inclinationi hoīes ꝑ libertatē arbi­trij pt reſtere et valde faciliter cum adiu­toꝛio gratie ei. Nec iterum valet  quis ob​ijceret ictum Dama. li. ij. c. vi. vbi icit. con​ſtituuntur multotiens comete ⁊ gna quedā moꝛtis regum. Reſpondetur enim  etiam ſequendo opinionem Da. qui fuit vt patet in pꝛedicto libꝛo cōtrarie opinionis vie phi​loſophice ue non: nihil ꝑ hoc concluditur quo ad necetatem actuum humanoꝝ. opi­natur enim Da.  cometa nec naturaliter generatur nec eſt vna e ſtellis in firmamen​to potis. vnde nec eius gnificatio eſt na­turalis nec influentia. Dicit enī  comete nō ſunt ex his que a pꝛincipio genita ſunt aſtra. ſed iuina iuone m im tempus conſtitu​untur et rurſus ioluuntur. hec Damaſce. Pꝛenunciat aūt eus ꝑ tale gnū moꝛteʒ re­gis magis ᷓ alioꝝ tum quia eſt ꝑſona com­munis. tum qꝛ t ex hoc oꝛiri turbatio regni De cuius cuſtodia magis ſollicitant᷑ angeli ter cōmune bonū quoꝝ etiaʒ miniſterio et generantur et ioluunt᷑. Sed nec pħoꝛum opinio obſtat qui icunt  ſtella cometa t impꝛeo calida et cca generata in ſuperio­ri ꝑte aeris e ignem: ex cuius vapoꝛe cali­do et cco globus illius vapoꝛis adunatus aaret coꝛpus ſtelle. Partes aūt illius vapo​ris iſcontinuate circa illū globum et longū ꝓtenſe in ſuis extremitatib illi globo cōiun​cte ſunt qua eius come. et m hanc potio­nem gnificat et cauſat non ꝑ ſe ſed per acci​dens moꝛtalitatē ꝓuenientē ex infirmitatib calidis et ccis. Et quia vt plurimū iuites nutriunt᷑ calidis et ccis. Jdeo illo tꝑe mul​ti iuites moꝛiuntur inter quos moꝛs reguʒ et pꝛincipum eſt magis notabilis. et hec po​tio nec iſtat a potōe Dama.  quis bene cō​derat: ni quo ad operationē ⁊ cooꝑationeʒ angeli quā nec pħi excludere pount: immo vbi vapoꝛes nunᷓ in ſua ccitate et calidi­tate ad generandū cometā ↄcurrerent adhuc oꝑatione angeli ſepe cōcurrere habent caus dictis cut et ſtella que ſancti Thome o­ctoꝛis trantū indicauit que vti nō ex ſu­peris in firmamēto potis pꝛolijt ſed oꝑa­tione angeli ex materia aliqua pꝛeiacente foꝛ​mata et officio ꝑacto iterū reſoluta fuit. Un​de videmus  m quācun iſtarū opinio­num nullū penitus habēt celi luminaria o​minium ſuꝑ li. arbitriū. Unde nec ↄſequen­ter ſuꝑ malitiā ⁊ moꝛes hoīm. Nota inſuper quare aſtronomi vt ſepius vera pꝛedicunt et  eoꝛum iudicia vt plurimū ſuꝑ vnam pꝛo­uinciam aut gentē vnius terre eueniūt. Hu​ius rō eſt. qꝛ enī ſua iudicia ſumunt ex aſtris que etiā habent maioꝛē influentiā capiendo ꝓbabilioꝛē non necetantē in actib tam na​ture ᷓ voluntatis et in actib hoīm generali​bus cut vnius gentis vel ꝓuincie ᷓ in ꝑti​cularibus vnius ꝑſone: quia maioꝛ effectus ſtellaꝝ impꝛimitur in totā vnam gentē ᷓ in vnum hoīem: et qꝛ maioꝛ pars gentis vnius magis ſequit᷑ affectus naturales coꝛpoꝛis ᷓ vnus ngularis homo. ideo ⁊c̈. ſed hoc inci­dentaliter eſt tactū. Secunda via per quam pꝛefata noſtra catholica aertio eclarat᷑ eſt ꝑ repꝛobationē erroꝛū genitaliacoꝝ et eam foꝛtune colentiū mathematicoꝝ. De quibus J. viij. ethi. c. ix. genetaliaci icūtur ter nataliū conderationē derū qui vulgo ma​thematici icuntur. Foꝛtuna vero vt ibideʒ icit. c. ij. a foꝛtuitis nomen habere icitur qᷓ​ eam quandā res humanas varijs cab et foꝛtuitis illudentem. Unde et cecam ael​lant eo  pam in quoibet incurrens ne vllo examine meritoꝝ et ad bonos et ad ma­los venit. hec Jdoꝛus. Sed talem eā cre­dere aut  leones in coꝛꝑibus et creaturis que ex maleficoꝝ operib inferuntur non ab iis maleficis ſed ab ipſa ea foꝛtune ꝓueni­rent: ficut eſt idolatria. ita et aerere malefi­cas ipſas ad hoc ee natas vt talia per eas in mūdo exerceri pont. militer a fide alienuʒ exiſtit immo et a cōmuni pħoꝝ traditōne.  cui placet inſpiciat octoꝛē ſanctū. li. iij. ſum​me fidei cōtra gentiles. q. lxxxvij. et ſequenti​bus. et inueniet plura. licet hoc vnicuʒ ter eos qui foꝛtas copiam libꝛoꝝ non habent nō videtur obmittendū.  quia in hoīe tria ſunt vt ibi notatur que a tribus celeſtib cau​s iriguntur. voluntatis actus. intellectus actus et coꝛꝑis actus. quoꝝ pꝛincipiū a eo t et immediate. ſecundū ab angelo. et terciū a celeſti coꝛꝑe irigitur. Nam electōes et vo­luntates immediate a eo in bonis oꝑib i­riguntur. icente ſcriptura ꝓuerƀ. xxi. Coꝛ regis ſule. q maioꝛi potentia videtur poſ­ſe reſtere eo minus alij nō pount: qꝛ in ma​nu i et quocū voluerit inclinabit illud. Et apꝉs. Deus eſt qui oꝑatur in nobis velle et ꝑficere ꝓ bona voluntate. Cognitio vero humana intellectiua a eo mediantib ange­lis oꝛdinatur. Ea vero que ad coꝛꝑalia per­tinēt ue nt exterioꝛa ue interioꝛa in vſuʒ hoīs venientia a eo mediantib angelis et celeſtib coꝛꝑibus iſpenſant᷑. Dicit enī bea­tus Dionius. iiij. e iui. no.  coꝛꝑa cele­ſtia ſunt cauſe eoꝝ que in hoc mundo fiunt: non t necetatē inferentia. Et cum homo t oꝛdinatus m coꝛpus ſub coꝛꝑibus cele­ſtibus. m intellectum vero ſub angelis. m voluntatē aūt ſub eo poteſt cōtingere  ho​mo ſpꝛeta inſpiratōne ei ad bonū et illumi­natione boni angeli ucatur affectōe coꝛpo­rali ad ea ad que influentia luminarium celi inclinant vt et c tā voluntas ᷓ intellectus malicia et erroꝛib inuoluantur. Non eſt aūt pobile hmōi erroꝛib quibus malefici irre​titi ſunt ex influentijs luminariū celi inuol­ui licet ad fundendū ſanguinē vel furta aut latrocinia vel etiā incōtinentias pemas ꝑ­petrare pot quis ex illis inclinari cut etiā ad alia quedā naturalia. Etiā vt Guiꝉ. in e vniuerſo icit. Ꝙ ꝑ exꝑientiā habetur  me­retrix nititur plantare oliuam non efficitur fructifera que t ꝑ caſtam plantata fructifera efficitur. Et aliquis etiam medicus in ſanan​do. et agricola in plantando. ⁊ miles in expu​gnando aliqua ex impꝛeone celeſtis coꝛꝑis efficiunt que alij etiā eaſdem artes habentes efficere nō pount. Tercia via ſumitur ex re­pꝛobatione fatalium effectuū. Ubi notandū  fatū ee aliquid vno modo catholice ae­ritur. Alio modo aerere eſt omnino hereti­cum. Si enī fatum eſtimetur ee m eſtima­tionem quoꝛundā gentilium et etiā quoꝛun​dam mathematicoꝛū qui putabāt  ex vi po​tōis derū cauſaretur infallibiliter iuer­tas moꝛum: ita  talis efficeretur neceario maleficus vel virtuoſus in moꝛib quia talē eum ee cauſaret vis que in iſpotōne de­rum ſub qua talis vel conceptus vel natus eet cōpꝛehenderetur. Et iſtam vim vocaue­runt noīe fati. Sed quia iſta opinio non t eſt falſa immo heretica et oino eteſtanda ter incōuenientia que neceario ſequeren­tur vt ſupꝛa tactū eſt circa repꝛobationē pꝛi­mi erroꝛis. qꝛ videlicʒ tolleretur rō meriti et emeriti imo gratie et gloꝛie et  eus malo​rum noſtroꝝ auctoꝛ eet et plura alia. Jdeo fatum c oino refutatur qꝛ nihil eſt. ſcm quam acceptionē etiā Grego. icit in Omeꝉ. epipħ. Abt a fidelium coꝛdib vt fatum ali​quid ee icant. et licet hec opinio videatur eadem ee cum pꝛima que eſt planetarioꝝ. et hoc ter eadem incōuenientia que vtrobi cernuntur. t ſunt iuerſe quantū inter ſe i​uerficantur vis derum ⁊ influxus genera​lis ſeptē planetaꝝ. Si aūt eſtimetur fatū ee m quandā iſpotionē ue oꝛdinationem cauſarum ſecundaꝝ ad ꝓducenduʒ effectus iuinitus pꝛouiſos. Hoc modo fatum vere eſt aliquid eo  ꝓuidentia ei ꝑ cauſas me­dias exequitur ſuos effectus. Jn illis videli​cet  ſcis caus ſubdunt᷑ licet in alijs non vt eſt creatio: animaruʒ gloꝛificatio: et gratie collatio. Licʒ etiā angeli ad gratie infuonē cooperari pount intellectū et voluntatis ca​pacitatem illuminando et iſponendo. et c quedam oꝛdinatio effectuū vna et eadem i­citur ꝓuidentia et etiā fatum. Si enī con­deratur vt eſt in eo c icitur ꝓuidentia.  auteʒ m  eſt in caus medijs oꝛdinatis a eo ad effectus aliquos ꝓducendos c ha­bet rationem fati. Et hoc modo Boetius lo​quens e fato. iiij. e conſoꝉ. icit. Fatum eſt rebus mobilibus inherens iſpotio ꝑ quā ꝓuidentia ſuis que nectit oꝛdinib. Sed tamen ſancti octoꝛes hoc nomine vti recu­ſauerunt pꝛopter eos qui illud ad vim po­tionis derū retoꝛquebant. Unde Augꝰ. v. e ciui. ei icit. Si pꝛopterea quiſᷓ res hu​manas fato tribuit. quia ipſam ei volunta­tem vel poteſtatem fatum vocat ſententiam teneat et linguam coꝛrigat. Patet etiam ex ­mis tacita reſpono ad queſtionē. an om­nia fato ſubdantur et an etiam maleficoꝛum opera illi ſubdantur. Quia  fatum icitur oꝛdinatio cauſarum ſecundaruʒ ad effectus iuinitus pꝛouiſos id eſt vbi eus iſpoſu­it per cauſas ſecundas pꝛoducere effectus ta​les. c inquaʒ ſubduntur fato id eſt ſubdunt᷑ caus ſecundis: c a eo oꝛdinatis vt ſunt influentie coꝛpoꝛum celeſtium. Ea vero que immediate a eo fiunt vt eſt creatio rerū. glo​rificatio ſubſtantiarum ſpiritualium et alia huiuſmodi non ſubduntur Et hoc eſt quod icit Boetius vbi ſupꝛa  ea que ſunt pꝛi­me eitati pꝛopinqua fatalis oꝛdinis mobi­litatem excedunt. Unde maleficoꝛum opera quia non ſubſunt ſecundis caus cum talia pꝛeter curſum cōmunem ⁊ oꝛdinē nature eue​niunt. Jdeo nec fato ſed caus alijs quo ad eoꝝ oꝛiginē neceario ſubduntur.

COnſequenter  nec huiuſmodi ma­leficoꝛum opera pont oꝛiri aut cau​ſari a ſubſtantijs ſeparatis que ſunt motoꝛes oꝛbium ſeu coꝛpoꝛibus celeſtium: cuius opinionis fuit Auice. et ſui ſequaces hac ratione moti. quia enim ſubſtantie ille ſe​parate altioꝛis ſunt virtutis animabus no­ſtris et ab ipſa anima interdum cum fuerit in ſua imaginatione ad ſolam quandā aꝛe​henonem interioꝛem circa aliquod extrin­ſecum immutatur coꝛpus pꝛopꝛium. inter­dum etiam alienum ſeu extrinſecū. verbi gra​tia. Aliquis ambulans ſupꝛa trabem in alto potam cadit e facili. quia imaginatur ca­ſum ex timoꝛe. nō autem caderet  eet trabes illa pota ſuper terram vbi caſum timere nō poet. Jtem ad ſolam aꝛehenonem ani­me incaleſcit coꝛpus vt in concupiſcentibus vel iratis: aut etiā infrigidatur cut in timen​tibus. poteſt etiaʒ immutari ad aliquam egri​tudineʒ puta febꝛem vel lepꝛam ex foꝛti ima​ginatione et aꝛehenone ad tales egritudi​nes. et cut circa coꝛpus pꝛopꝛium ita et cir­ca alienum vt illud immutetur ad ſanitateʒ vel egritudinem. et hic ponit cauſam etiam faſcinatōnis e qua ſuperius tactum eſt. Et quia ſcm iſtam potionem effectus malefi­carum haberent reduci ad motoꝛes oꝛbium licet non pꝛeciſe ad ipſa coꝛꝑa celeſtia. Jdeo vltra illa que ibi tacta ſunt Dicamus adhuc  talia c contingere eſt impobile. quia cū motoꝛes oꝛbium nt ſubſtantie intellectua­les et bone nō tam m naturam ᷓ et m vo­luntatem quod patet ex earum operationib ad bonum totius vniuer. Jlla autem crea­tura cuius ope magice operationes fiunt: et  t bona m naturaʒ non tamen poteſt ee bona ſcm voluntatem. Jdeo non poteſt eſ­ſe idem iudiciū e ambabus ſubſtantijs. Et  non poteſt ee bona m voluntatem pꝛo­batur. Nam pꝛeſtare patrocinium aliquib in his que ſunt contraria virtuti non eſt ali­cuius intellectus bene iſpoti: talia autem fiunt in huiuſmodi operationibus malefico​rum. fiunt enī vt in ſecunda parte operis pa­tebit plurima homicidia. foꝛnicationes. pue​roꝛum et iumentoꝛum occiones et alia ma​leficia pꝛocurantur. vnde vtentes his artib malefici a malefaciendo vocantur. non eſt er­go bene iſpota ſcm virtutem talis intel­lectualis natura cuiꝰ auxilio huiuſmodi ar­tes maleficaruʒ innituntur: licet t bona m naturam. quia habet ee et illud omnia ae­tunt vt cuilibet intuenti patet. Jtem non eſt intellectus bene iſpoti familiarem ee ſce​leratis et eis patrociniū exhibere et non qui­buſdam virtuos. Huius autem operibus maleficoꝛuʒ vtuntur homines ſcelerati quia a fructibus eoꝛū cognoſcuntur. Auxilio au​tem ſubſtantiarum oꝛbes mouentium: in bo​num quelibet creatura inclinatur a natura. licet coꝛrumpatur per accidens ſepe. ergo il­le ſubſtantie non pount ee oꝛiginalis cau​ſa maleficaꝝ. Pꝛeterea intellectus bene iſpo​ti eſt reducere homines in ea que ſunt ho­mini pꝛopꝛia bona que quideʒ ſunt bona ra​tionis. abducere ergo ab iſtis et ꝑtrahere ad alia minima bona eſt intellectus indecenter iſpoti. Per huius autem artes non adipi​ſcuntur homines aliquem pꝛofectum in bo­nis rationis que ſunt ſcientie et virtutes ſed in quibuſdam minimis vt ſunt epꝛehen­ones et exercitia latronum et mille nocumen​toꝛum. ergo oꝛigo non eſt a ſubſtantijs ſepa­ratis ſed ab aliqua alia virtute non bene iſ­pota ſcm virtutem. Pꝛeterea non eſt bene iſpotus m intellectuʒ qui per aliqua ſce​lera cōmia pꝛouocatur ad auxiliuʒ alicui fe​rendum. Hoc autem fit in iſtis artibus ma­leficoꝛum. nam vt patebit in executione ha­rum fidem abnegant innocentes pueros oc­cidunt. Subſtantie enim ſeꝑate que ſunt oꝛ​bium motoꝛes: pꝛopter ſuam bonitateʒ non his maleficijs auxiliū pꝛeſtant. Concluden­do  huiuſmodi artes cut nō pount a coꝛ​poꝛibus celeſtibus ita nec ab eoꝛū motoꝛib oꝛiri. et cū necee habent oꝛiri ex aliqua vir­tute alicui creature collate. et illa etiā non po​teſt ee bona ſcm voluntateʒ. licet t bona ſcm naturā. et huiuſmodi creature nt ip emones: relinquitur  eoꝝ virtute huiuſ­modi fiant ni foꝛtas adhuc obſtat friuo­la eſtimatio  ex hominū malicia concurren​te ſuper maleficoꝝ verba cōminatoꝛia ⁊ ima​gines repotas ad certū locū virtute quadā ſtellarū ſequerentur. vt verbi gratia: quando maleficus iceret imaginē aliquā reponen­do. faciā te cecam aut claudā et hoc eueniret. Tunc ideo eueniret  talis a ſua natiuitate ex virtute ſtellarū ſoꝛtiretur pꝛe ceteris homi​nibus talem virtutē. quantūcun alij talia verba pꝛoferrent et eent inſtructi per iſci­plinam ad pꝛoferendū. adhuc t efficaces in huiuſmodi operib ee non poent. Ad que ngula reſpondendo eclarabitur. Pꝛimo  ex malicia hoīm huiuſmodi effectus cau­ſari non pount. Secundo  nec ex vocib quoꝛūcun hominū concurrente quacun conſtellatōe etiā ad quaſcū imagines.

ET pꝛimo  non ex malicia quantū­cun hūana pont oꝛiri hmōi male​ficoꝛū opera c eclaratur. Nam ma​licia hoīs ue t habitualis inquantū quis ex frequentatis actibus acquirit habituʒ in­clinantē ad perpetrandū peccata nō ex igno​rantia nec infirmitate. vnde cenſetur peccare ex malicia Uel t actualis malicia que icit᷑ ia mali electio que etiaʒ ponitur peccatū in ſpiritū ſanctū. nunᷓ poteſt circa ipſum ma­leficū tantū efficere  talia opera vt ſunt im­mutatōnes elementoꝝ ⁊ leones circa coꝛpo​ra indifferenter hominū et iumentoꝛuʒ abſ aſtentia alicuius altioꝛis virtutis pꝛoueni​ant quod eclaratur pꝛimo ex parte cauſe. ſe­cundo ex parte effectus maleficialis. Nam h̊ quod non poteſt homo efficere abſ malicia puta per ſua naturalia imminuta: minus po​teſt per ipſa naturalia iam iminuta. Patet cū iam t virtus actiua etiaʒ iminuta. Sed homo per peccata qualitercun per malitiā cōmia iminuitur in bonis naturalibus. ꝓ​batur auctoꝛitate et ratione. Nam Dio. iiij. ca. e iui. no. icit. Malū eſt efectus natu​ralis habitudinis. et loquitur e malo cul­pe. Unde et nemo noſcens malū operatur il­lud: quod  operatur ex efectu operat᷑. Ra­tio c. Sicut ſe habet bonū gratie ad maluʒ nature ita ſe habet malū culpe ad bonū natu​re. ſed per gratiā iminuitur malū nature vt fomes qui eſt inclinatio ad culpam. ergo per culpam a foꝛtioꝛi iminuitur bonum natu­re. Nec obſtatur  icatur e faſcinatōe que interdū pꝛocuratur ex inuultuatione ſeu in­ſpectione alicuius vetule malicioſe puerum aſpicientis vnde puer immutatur et faſcina­tur. quia cut ſupꝛa tactū eſt: hoc tantūmo­do contingere poteſt circa pueros pꝛopter te​nerā ↄplexionē. Hic autē loquimur e coꝛ­poꝛum quoꝛūcun hominū et iumentoꝛuʒ ac etiā elementoꝝ ad grandiues immutatio­nes. Si quis velit latius intelligere: inſpici​et octoꝛē ſanctuʒ in queſtionibus e malo. Utrū peccatū pot coꝛrūpere totū bonū na​ture. ⁊c̈. Ex parte eni effectuū maleficiali​um eclaratur. Naʒ ex effectibus euenitur in cognitionē cauſe. Unde cut illi effectus quo ad nos qui fiunt pꝛeter oꝛdineʒ nature create nobis note per virtutē creature nobis ignote. licet non nt pꝛopꝛie miracula cut illa que fiunt pꝛeter oꝛdinē totius nature cre​ate qualia m poteſtateʒ operatur ille qui eſt ſupꝛa omnē oꝛdinē totius nature create qui eſt eus benedictus: ſcm quā acceptionē i​citur. Tu es qui facis mirabilia magna ſo­lus. ita et maleficiales effectus icuntur mi­raculo inquantū fiunt ab aliqua cauſa no­bis ignota et pꝛeter oꝛdinē nature create no­bis note. Ex quibus elicitur  virtus coꝛ­poꝛalis hoīs ad huiuſmodi opera cauſan­da nō ſe extendere poteſt que ſemper hoc ha­bet vt cauſa cum ſuo effectu naturali nota t naturaliter abſ admiratione. et  effectus maleficiales pount aliquo modo ici mira​cula inquantū noticiā humanā excedunt pa​tet ex ſe ips cum naturaliter non fiunt. patʒ et per oes octoꝛes. pꝛeſertim Auguſtinū. in li. lxxxiij. q. vbi icit. Ꝙ magicis artibus fiunt miracula plerū milia illis miracu­lis que fiunt per ſeruos ei. Et iterū in eodē icit. Magi faciunt miracula per pꝛiuatos contractus. boni chꝛiſtiani per publicā iuſti​ciam. mali chꝛiſtiani per gna publice iuſti­cie que omnia c eclarantur. Nam iuſticia iuina eſt in toto vniuerſo cut lex publica in ciuitate. Uirtus auteʒ creature cuiuibet in vniuerſo ſe habet vt virtus alicuius pꝛi­uate perſone in ciuitate. Jdeo boni chꝛiſtia­ni inquantū per iuinā iuſticiā miracula fa­ciunt icuntur facere miracula per publicaʒ iuſticiā. Magus auteʒ quia operatur ex pa­cto inito cū emone: icitur operari per pꝛi­uatum contractū quia operatur per emonē qui ſua naturali virtute poteſt facere aliquid pꝛeter oꝛdinē nature create nobis note ꝑ vir­tutem creature nobis ignote. et erit miraculū quo ad nos ſed non mpliciter. quia nō po­teſt operari pꝛeter oꝛdinē totius nature crea­te et ꝑ oes virtutes creaturarū nobis igno​tarum. Sic enī ſolus eus icitur facere mi​racula. Juxta illud. Tu es eus qui facis mi​rabilia magna ſolus. Mali auteʒ chꝛiſtiani faciunt per gna publice iuſticie. cut inuo­cando nomē chꝛiſti vel exhibendo aliqua ſa­cramēta.  cui placet inſpiciat ſanctū Tho. in pꝛima parte. q. cxi. ar. iiij. poteſt etiā atten­dere ea que in ſecunda parte operis. c. vi. e­ducētur inferius. Conſeqnenter  nec ꝑ vo​ces et verba cōcurrente virtute ſtellaꝝ.

DEmum  nec ex vocibus quoꝛūcun​ hominū cōcurrente quacun con​ſtellatione ſuper quaſcū imagines Nam cum intellectus hoīs huius iſpoti​onis eſt  eius cognitio ex reb cauſatur cū intelligenteʒ necee t fantaſmata ſpeculari. Non eſt eius conditio  ex ſua conceptione ſeu intellectuali operatōne intrinſeca vbi il­lam ſolam per verba expꝛimeret res ab extra habeat cauſare. aut  conceptio intellectus expꝛea per verba haberent coꝛpoꝛa immuta​re. Tales enī hoīes qui talem haberent virtu​tem nō eent nobiſcū vnius ſpeciei: ſed equi­uoce icerentur hoīes. Pꝛeterea.  icatur  illa efficiunt per verba cōcurrente virtute ſtellaꝝ a natiuitate vnde contingit  pꝛe ce­teris hominib um ꝓferunt verba  per illa aliquid efficiunt cum tamen alij etiā ꝓferen­tes eadē non poent aliquā tranſmutationē efficere: quia virtus ſtellarū a natiuitate eis non eſeruit. Patet ex pꝛecedentib illa ee falſa ex repꝛobatione triū erroꝝ. planetario­rum. genetaliacoꝝ. et fatalem oꝛdinē ponen​tium. Pꝛeterea cum verba expꝛimūt mentis conceptū. et coꝛpoꝛa celeſtia non pount im​pꝛimere intellectū nec etiaʒ eoꝝ motoꝛes ni per ſe abſ motione coꝛpoꝝ celeſtiū intelle­ctum vellent illuminare et hoc ſolūmodo fi­eret ad opera bona. quia ad mala perpetran­da nō illuminatur intellectus ſed obumbꝛa​tur  non eſt officiū bonoꝝ ſpirituū ſed ma​loꝛum. Jdeo patet   verba eoꝝ aliquid ef­ficiūt hoc nō eſt vigoꝛe alicuius coꝛꝑis cele­ſtis ſed aſtentia alicuius virtutis intellecti​ue que etiā et  t bona ſcm naturaʒ non t poteſt ee bona ſcm voluntatē inquantum ſemper ad malū machinatur. et talis erit e­mon vt ſupꝛa oſtenſum eſt. Et  nec per ima​gines pont talia efficere qua coꝛpoꝛa cele​ſtia ſuper ias aliquid influerent quia hmōi imagines quantūcun caracterib et figu­ris nt ingnite ſunt effectus hominis ope­rantis per artem. Celeſtia autē coꝛpoꝛa effe­ctus cauſant naturales cuiuſmodi non ſunt effectus maleficoꝝ qui icuntur maleficia­les. vtpote in malū creaturaꝝ pꝛeter conſue­tum oꝛdinē nature ꝓlientes: vnde nihil ad otum. Pꝛeterea ſupꝛa oſtenſum eſt etiā  uplices ſunt imagines. aſtrologice et magi​ce. que etiā ad bonum aliquod pꝛiuatū obti­nendum et non ad coꝛruptionē oꝛdinantur. Maleficoꝝ aūt imagines ſunt oino alteri​us cum ſemꝑ ad nocumentū creaturaꝝ et ex emonū iuu ad aliquē locum occulte repo​nuntur vt eſuper ambulantes aut oꝛmi­entes ledantur vt ipſe malefice fatentur. vn­de et ab ips emonibus efficiunt quicquid cauſant et non ex coꝛpoꝝ celeſtiū influentijs Ad argumenta. Ad pꝛimū ictum Auguſti​ni eſt intelligendū  cauſa epꝛauatōis ho­minis redit ad hoīs voluntatē cut ad cau­ſam effectuʒ perficientē. que ꝛie icitur ee cauſa. non c aūt eſt cauſa effectū ꝑmittenteʒ vel iſponentē vel conciliantē aut pꝛecipiē­tem quibus modis ſcʒ conciliatiue. iſpoti​ue. et pꝛeceptiue iabolus icitur cauſa pec­cati et epꝛauatōnis. Deus aūt ſolūmodo ꝑ­miue qui mala permittit ter bona. Juxta Auguſtinū in encħ. Diabolus aūt iſponit interius ſuggerendo ꝑſuadit interius et exte​rius acrius ſtimulando. Precepit auteʒ his qui ei totaliter ſe ſubdiderunt vt ſunt malefi­ci quibus non eſt opus interius inſtigari ſed t exterius ⁊c̈. Et per hoc etiā ad ſecunduʒ  quilibet eſt cauſa ſue malicie irecte intelli​gendo. et ad pꝛobatōnes patet eadem reſpon​o. quia licet repugnat libero arbitrio moue​ri per modū cipientis: non aūt per modum iſponentis. Ad terciū. Motus ad virtutes aut ad vicia iſpotiue pount cauſari ab in​fluentijs coꝛpoꝝ celeſtiuʒ. et capitur motus pꝛo quadā naturali inclinatōne ad virtutes humanas et vicia. opera aūt maleficoꝛuʒ qꝛ excedunt cōmunem oꝛdinē nature. ideo illis influentijs ſubiacere non pount. Ad quar­tum idem patet. quia ſunt cauſe humanoꝛuʒ actuū coꝛpoꝛa celeſtia. ſed illa opera nō ſunt humanitus adinuenti. Ad quintū  moto­res oꝛbium pont impꝛimere in animas  intelligatur immediate c impꝛimūt illumi­nando ad bonum et non ad maleficia vt ſu­pꝛa tactū eſt. Si autem intelligatur mediate tunc iuxta influentiā coꝛpoꝝ celeſtiū impꝛi­munt indirecte et iſpotiue. Ad ſextuʒ. hoc  emones m certa augmenta lune homi­nes vexant. ↄtingit ter uo. Pꝛimo quidē ad hoc vt infament creaturam ei ſcʒ lunam vt Hieroꝰ. et Criſoſto. icunt. Secundo qꝛ cum nō pont oꝑari ni mediantib natura​libus virtutib vt ſupꝛa ictū eſt. Jdeo con­derant coꝛpoꝝ aptitudines ad effectus in­ducendos et qꝛ cerebꝛū eſt humidimū oīm ꝑtium coꝛpoꝛis vt Ariſto. icit et naturales omnes. Jdeo maxime ſubijcitur operatōi lu​ne que ex ſua ꝛietate habet mouere humo­res. Jn cerebꝛo autē ꝑficiuntur vires aīales. Et ideo emones m certa augmenta lune ꝑturbant hoīs fantaam quando ↄderant cerebꝛū ad hoc iſpotū. Ad aliud  emo­nes aduocati in certis ↄſtellatōib adueniūt faciūt ter uo. Pꝛimo vt hoīes in hunc er​roꝛem inducant  credunt aliq numen ee in ſtellis. Sco qꝛ ↄderant m aliquas cō​ſtellationes materiam coꝛꝑalem magis ee iſpotā ad effectus pꝛo quibus aduocant᷑. Ad terciū  cut icit Augꝰ xxxvi. e ciui. ei. Per varia genera lapiduʒ herbaꝝ ligno­rum aīalium carminū et inſtrumentoꝝ mu­coꝛum emones alliciuntur nō vt anima­lia cibis ſed vt ſpūs gnis inquantū ſcʒ hec eis exhibentur in gnum iuini honoꝛis cu​ius ip ſunt cupidi. Tamen quia ſepe obijci​tur  emones pount impediri ꝑ herbas et armonias a vexatione hoīm vt in argumē​to allegatur e ſaul ꝑ armoniā citharis. Un​de nituntur efendere  aliqui poent effe­ctus maleficiales ꝓducere ꝑ certas herbas ⁊ occultas cauſas abſ auxilio emonū tan­tūmodo ex influentia coꝛpoꝛū celeſtium que plus pount impꝛimere in hmōi res coꝛpo­rales ad effectus coꝛꝑales quā in ios emo​nes ad ꝓducendum hmōi effectus maleficia​les. Jdeo latius cum t reſpondendū eſt ad­uertendum  herbe vel armonie nō pount ſua naturali virtute totaliter excludere vexa​tionem qua iabolus pot hoīem vexare  bi ꝑmitteret᷑ a eo vel angelis bonis. poſ­ſunt t illam vexationē mitigare et ita parua poet ee vexatio illa  poent eam penitus excludere. ſʒ hoc facerent nō agendo in im emonē cum t ſpūs ſeꝑatus in quē non po­teſt naturaliter agere quodcun coꝛpus. ſed agendo in im vexatū a emone. Omnis enī cauſa limitate virttutis ꝓducere poteſt effe­ctum intenoꝛē in materiam iſpotā ᷓ non iſpotam. cui ⁊ conſonat illud philoſophi ij. e anima. Actus actiuoꝝ ſunt in patiente pꝛediſpoto. Demon aūt eſt agens limitate virtutis. ergo vexationē intenoꝛem facere poteſt iabolus in hoīe iſpoto ad illā ve­xationem ue ad illud ad q iabolus intē­dit adducere quam in homine iſpotionis cōtrarie. Puta iabolus poteſt vexare inten­us paone melancolica hominē iſpotū ad illam quā hoīem contrarie iſpotionis Certum eſt autem  herbe et armonie mul­tum pount immutare iſpotionē coꝛpo­ris. et ex ↄſequenti motus ſenſualitatis. hoc patet e herbis cum quedam inclinant ad le​ticiam quedaʒ ad triſticiā. et c e alijs. Hoc etiam patet e armonijs ꝑ pħm. viij. polliť. vbi vult  iuerſe armonie habent ꝓuocare iuerſas paones in homine. Hoc etiam re​fert Boetius in muca ſua. Et autoꝛ e oꝛ­tu ſcientiarū vbi loquens e vtilitate muce icit.  valet ad curandum vel alleuianduʒ iuerſas infirmitates. Et ita patere poteſt  ceteris paribus fit vexatio ebilioꝛ. Non au​tem video quomodo herbe vel armonie poſ­nt in homine iſpotionē aliquam cauſa­re ter quam homo nullo modo poet a e​mone vexari  tamen ꝑmitteretur. quia ia­bolus mouendo ſolum motu locali vapoꝛes et ipſos ſpiritus inoꝛdinato motu poet ho­minem multum vexare. Herbe auteʒ vel ar­monie nullam iſpotioneʒ cauſare poent in homine ſua naturali virtute per quam ꝓ­hibetur emon pꝛedictā cōmotionem facere Contingit tamen quando  iabolo non ꝑmittitur hominem vexare ni vexatōne ita parua  ꝑ aliquam foꝛtem iſpotioneʒ ad contrarium tolleretur totaliter. et tunc alique herbe vel armonie poent coꝛpus hominis ita ad contrariū iſponere  illa vexatio to­taliter ammoueretur. ꝟbi gratia. Diabolus quando poet hoīem vexare vexatione tri​ſticie ita ebiliter  per aliquas herbas vel armonias que haberent cauſare ilatationē et iffuonē ſpirituum qui ſunt motus cō­trarij triſticie totaliter ammouertur illa triſti​cia. Ꝙ aūt Augꝰ. li. ij. e octri. chꝛiſtia. con​demnat ligaturas et quedam alia e quibus ibi iffuus ſcribit hoc attribuens arti ma­gice. hoc eſt quantū ad illud  non pount ex ſua naturali ꝟtute. quod patʒ ex hoc  i​cit c. Ad hoc genus ꝑtinent omnes ligatu​re at remedia que medicoꝝ condemnat i­ſciplina. Jn quo ſatis patet  illa cōdemnat quantū ad vſum reſpectu cuius non habent aliquā efficaciā ex ſua naturali virtute. Quā​tum aūt ad illud quod. i. Regum. c. xvi. habe​tur. Ꝙ ſaul qui vexabatur a emone alleuia​batur quando auid cytharam ꝑcutiebat co​ram eo et  ſpūs malus recedebat ⁊c̈. Sci­endum  bene verum eſt  per tactū cythare virtute naturali illius armonie alleuiabatur aliquantulum afflictio ſaulis inquantum il­la armonia aliqualiter ulcoꝛabat aetituʒ eius per auditum: per quam ulcoꝛationem reddebatur minus aptus ad illam vexatio­nem. Sed  ſpiritus malus recederet quan​do auid cythariſabat hoc erat pꝛopter vim crucis quod ſatis expꝛee icitur in glo. vbi c icit᷑. Erat auid in canticis mucis eru​ditus iuerſoꝛum ſonoꝛuʒ rationabilis mo­deratuſ cōcentus. Unitatem eentie gni​ficat que varijs modis quotidie reſonat. Da​uid malignum ſpiritum in cythara compe­ſcuit: non quia tanta eet vis in cythara ſed in gno crucis qui in ligno crucis et coꝛda­rum extenone id eſt venaruʒ gerebatur que iam tunc emones effugebat.