 TRACTATUS I |
TRACTATUS III  |
========================================================= recensere
SDD 2: edited by L. M. De Rijk.
/7/ SDD 2: DE PRAEDICABILIBUS
SDD 2.1: DE PRAEDICABILIBUS IN COMMUNI
SDD 2.1.1 DE DISTINCTIONE HUIUS NOMINIS 'PRAEDICABILE'
Praedicabile quandoque sumitur proprie, quandoque communiter.
Praedicabile proprie sumptum est quod praedicatur de pluribus;
praedicabile communiter sumptum est quod praedicatur siue de uno
solo siue de pluribus. De uno solo, ut Socrates praedicatur solum
de se ipso, dicendo 'Socrates est Socrates'; de pluribus, ut
animal de leone et de equo, et homo de Socrate et Platone, et sic
de aliis. [cf. PH 17.4-7] /8/
Iste secundus tractatus determinat de praedicabilibus. Et continet septem capitula. Et primum est de distinctione huius nominis 'praedicabile' et de eius diuisione; secundum est de genere; tertium est de specie; quartum de differentia; quintum de proprio; sextum de accidente; septimum de communitatibus et proprietatibus praedicabilium.
Primum capitulum continet tres partes: prima est distinctio huius nominis 'praedicabile'; secunda est assignatio conuenientiae et differentiae inter ista nomina 'praedicabile' et 'uniuersale'; tertia est diuisio praedicabilium. Partes patebunt.
Circa primam partem et totum tractatum notandum est quod isti termini 'praedicatum' et 'praedicabile' non differunt secundum significationem nisi penes actum et potentiam. Et licet dicamus quod Porphyrius determinat de praedicabilibus et Aristoteles in libro Topicorum de praedicatis, tamen non debemus credere quod in hoc Aristoteles et Porphyrius uelint ponere differentiam in suis determinationibus de illis penes actum et potentiam, immo uterque uocat genus 'quod praedicatur etc.', id est quod aptum natum est praedicari.
Secundo notandum est quod, licet omnis uox significatiua ad placitum materialiter sumptum possit in propositione subici et praedicari, non tamen omnis /9/ uox significatiue sumpta potest sic subici uel praedicari. Et non intendimus hic de terminis innatis praedicari nisi significatiue sumptis.
Tertio notandum est quod res quae sunt praeter operationem animae (ut lapides uel plantae), non praedicantur nec subiciuntur in propositionibus, sed conceptus in mente (quantum ad propositiones mentales), aut termini uocales uel scripti mediantibus illis conceptibus quibus subordinantur significatiui, sicut alias dictum est. Et haec dicuntur praedicabilia secundum quod innate sunt praedicari de aliquibus subiectis in aliquibus propositionibus. Et ita etiam possum dici subicibilia inquantum etiam possum subici aliquibus praedicatis in aliquibus propositionibus.
Tunc igitur notandum est quantum ad distinctionem quam ponit auctor, quod aliquis terminus praedicatur, uel est innatus praedicari, de pluribus et aliquis de uno solo, sicut ipse exemplificat. Et utrumque horum dicitur praedicabile, capiendo hoc nomen 'praedicabile' communiter. Tamen hoc nomen 'praedicabile' proprie sumptum restringitur ad supponendum solum pro terminis de pluribus praedicabilibus. Et secundum hanc propriam acceptionem intendit Porphyrius determinare de praedicabilibus.
Sed tunc est magna dubitatio utrum aliquis terminus sit praedicabilis solum de uno. Et apparet quod non, quia ille esset iste terminus 'Socrates', uel alius terminus quem uocamus singularem uel discretum. Sed hoc non est uerum, quia iste terminus 'Socrates' est praedicabilis de pluribus, quia non praedicatur res de re /10/ (loquendo de rebus praeter operationem animae existentibus, ut de lapidibus uel arboribus), sed terminus significatiuus de alio terming significatiuo praedicatur, ut ante dictum est. Modo constat quod iste terminus 'Socrates' de ualde multis terminis praedicatur, ut de istis: 'homo', 'animal', 'album', 'musicum' etc. Nam 'homo est Socrates', 'animal est Socrates', 'album est Socrates', et sic de aliis.
Et sine dubio credo quod dubitatio procedit uia sua, et quod omnis terminus uere praedicabilis uel subicibilis in propositione affirmatiua uera est uere praedicabilis non solum de uno, sed de multis seu de multorum terminorum diuersorum unoquoque. Ideo oportet exponere quod terminus singularis, ut 'Socrates', non est innatus praedicari de pluribus, id est non est innatus supponere pro pluribus diuisim, id est pro plurium unoquoque, sic intelligendo quod, signato aliquo pro quo supponit, non est innatus supponere pro aliquo alto, uel etiam, signatis aliquibus pro quibus supponit coniunctim, non est innatus supponere pro aliis, ut 'iste populus', nisi hoc fuerit aequiuoce; uel nisi hoc fuerit propter denominationem totius a parte principaliori; uel propter unitatem secundum continuationem in succedendo diuersas partes adinuicem in aliquo, ut in fluuio aut aliquo <alto> tali modo (quod non hic tractandum est, sed ubi quaeri debet de identitate partium ad suum totum, ut quomodo iste terminus 'Secana' est terminus singularis, licet non sit eadem aqua, scilicet quae anno praeterito).
Praedicabile ergo proprie sumptum, de quo hic intendimus, sic describitur quod sit terminus aptus natus praedicari de pluribus, id est supponere pro pluribus, et non pro uno solo, eo modo quo nunc de terming singulari dicebamus. /11/
SDD 2.1.2 DE ASSIGNATIONE CONVENIENTIAE ET DIFFERENTIA INTER
'PRAEDICABILE' ET 'UNIVERSALE'
Unde praedicabile proprie sumptum idem est quod uniuersale. Sed
differunt, quia praedicable definitur: quod est aptum natum
praedicari de pluribus; et uniuersale: quod aptum natum est esse
in pluribus. [cf. PH 17.7-11]
Haec est secunda pars secundum auctorem nostrum. Quae non est uera de proprietate sermonis. Si enim A est idem quod B, non differt ab eo. Ideo dimitto litteram suam, et dico quod isti termini 'uniuersale' et 'praedicabile' non sunt idem, sed dicuntur idem conuertibiliter, sic quod omne praedicabile est uniuersale, et econuerso. Et sic de illis significatiue sumptis uere et affirmatiue dicitur hoc praedicatum 'idem'. Omne enim praedicabile et uniuersale sunt idem, et, econuerso, et omne uniuersale et praedicabile.
Sed tamen isti termini differunt secundum rationem, quia secundum diuersas rationes impositi sunt ad significandum easdem res. Nam relatiue dicuntur isti termini 'praedicatum' et 'subiectum', et isti etiam 'praedicabile' et 'subicibile'. Terminus enim ea ratione dicitur praedicabile qua innatus est praedicari de subiecto, et subicibile ea ratione qua innatus est subici praedicato in propositione. Sed idem terminus dicitur ea ratione uniuersale qua indifferenter significat plura et innatus est /12/ supponere pro pluribus, sicut dictum est, sine respectu ad subici uel praedicari. Nec est credendum quod terminus uniuersalis insit terminis sub se contentis, nisi accipiendo 'inesse' pro 'praedicari uere et affirmatiue', ita quod non different praedicari et inesse nisi secundum uocem.
Et est notandum quod, licet aliquando dicatur uniuersale secundum causalitatem (ut Deus, qui est cause plurium), et uniuersale secundum distributionem (sicut propositio dicitur uniuersalis), aut aliis modis -- tamen hic non capio 'uniuersale' nisi pro terming communi secundum significationem plurium, immo, melius loquendo, secundum suppositionem pro pluribus, sicut dictum est prius.
SDD 2.1.3 DE DIVISIONE PRAEDICABILIUM
Praedicabile autem proprie sumptum diuiditur in genus, speciem,
differentiam, proprium, et accidens. [cf. PH 17.12-3]
Ista tertia pars diuidit hoc nomen 'praedicabile' in suas species. Cum enim praedicabile dicatur ex eo quod est aptum natum praedicari, rationabile est quod secundum diuersos modos praedicandi distinguamus species (aut modos) contentas (aut contentos) sub hoc genere 'praedicabile'. Omne ergo quod praedicatur de aliquo, uel /13/ praedicatur de illo essentialiter, scilicet ita quod neuter terminus super significationem alterius addat extraneam connotationem; uel praedicatur denominatiue, scilicet ita quod unus terminus addat super significationem alterius alienam connotationem.
Apparet ergo quod haec diuisio sit sufficiens, quia datur per opposite. Si enim praedicetur essentialiter modo praedicto, tunc praedicatur in quid, uel in quale. Et si in quale, est differentia. Et si in quid, tunc si praedicetur de pluribus differentibus specie, uocatur genus; si autem praedicetur de pluribus numero differentibus solum, tunc dicitur species; sed etiam si praedicetur de pluribus differentibus specie et habeas genus superueniens, adhuc dicitur species, sicut post dicetur. Si uero praedicetur denominatiue, tunc uel est conuertibile secundum praedicationem cum eo de quo praedicatur, uel non. Si sic, tunc respectu illius dicitur proprium; et si non, tunc respectu illius dicitur accidens. Sic ergo manifestum est quod omne praedicabile respectu eiusdem respectu cuius dicitur praedicabile, dici debet uel genus, uel species, uel differentia, uel proprium, uel accidens.
Dubitationes contra hanc diuisionem uidebuntur quando de singulis membris erit determinandum in speciali.
Aliqui autem uolunt ea alio modo distinguere, dicentes quod omne praedicabile est praedicabile in quid uel in quale. Si in quid, tunc est genus uel species. Si in quale, hoc est essentialiter uel accidentaliter. Si essentialiter, sic est differentia; si accidentaliter, tunc uel conuertibiliter, <et sic est proprium>, uel non conuertibiliter, <et sic est accidens>. Sed hoc totum est male dictum, quia plurima sunt praedicabilia quae nec praedicantur in quid nec in quale, sed in quantum (ut 'bicubitum', 'tricubitum'), uel in quot (ut 'tria', 'quattuor'), uel in ubi (ut 'in domo', 'in stabulo'), uel in quando (ut 'heri', 'cras').
SDD 2.2: DE GENERE
SDD 2.2.1 DE DEFINITIONE GENERIS
Genus est quod praedicatur de pluribus differentibus specie in eo
quod quid, ut 'animal' praedicatur de homine et de equo, quae
differunt specie. [cf. PH 17.22-4]
Hoc secundum capitulum est de genere. Quod continet septem partes: prima est una definitio generis; secunda est declaratio illius particulae 'differentibus specie' positae in definitione generis; tertia est declaratio illius particulae 'in eo quod quid'; quarta est quaedam alla definitio generis; quinta est diuisio generis in genus generalissimum et genus subalternum; sexta est de genere generalissimo; septima est de genere subalterno. Partes patebunt. /15/
Auctor noster in principio istius capituli praemittit quasdam alias 'generis' acceptiones. Quas dimisi, quia non multum faciunt ad propositum. Requirat eas in Porphyrio qui uult.
Sed tunc pro expositione huius definitionis sciendum est quod non omne genus praedicatur actu, immo aliquando subicitur, ut dicendo 'animal est album', ubi iste terminus 'animal', qui est genus, subicitur. Ideo debet glossari 'praedicatur', id est 'est aptum natum praedicari'. Et quia idem significant hoc totum 'aptum natum praedicari' et 'praedicabile', ideo debet dici: genus est praedicabile de pluribus etc. Et ponitur ibi 'praedicabile' ad modum generis. Et differt per hoc genus a dictionibus syncategorematicis, quae nec sunt innatae praedicari nec subici. Et ponitur ibi 'de pluribus' ad differentiam terminorum singularium, scilicet indiuiduorum. Et ponitur ibi 'differentibus specie' ad differentiam speciei specialissimae. Et ponitur ibi 'in eo quod quid' ad differentiam aliorum praedicabilium, puta differentiae, proprii et accidentis, quae non praedicantur in quid, sed in quale, uel in quantum, uel in quomodo se habet, sicut dicit Porphyrius. /16/
Notandum quod, licet iste terminus 'canis' praedicetur de latrabili, de pisce marino et de caelesti sidere, tamen non est genus ad illa, nec iste terminus 'ens' ad decem praedicamenta, quia non praedicantur de eis uniuoce, sed aequiuoce. Nos autem non intendimus hic nisi de praedicabilibus uniuocis, non prout 'uniuocum' distinguitur contra 'denominatiuum', sed solum contra 'aequiuocum 'et 'analogum'. Ideo intelligere oportet, uel apponere, in definitione generis istum terminum 'uniuocum', ut quod "genus est praedicabile uniuocum de pluribus differentibus specie in eo quod quid".
Notandum quod exemplum positum post definitionem, quod animal praedicatur de homine et de equo, debet intelligi secundum suppositionem materialem, id est iste terminus 'animal' praedicatur de istis terminis 'homo', 'equus'. Ideo etiam animal non est genus, sed iste terminus 'animal'.
SDD 2.2.2 DE 'DIFFERENTIBUS SPECIE'
Ad cognoscendum hoc membrum 'differentibus specie' oportet scire
quod 'differens' dicitur tot modis quot modis dicitur 'idem'.
(2) Idem' dicitur tripliciter, scilicet idem genere, idem specie,
idem numero. (3) Eadem genere dicuntur quaecumque sunt sub eodem
genere, ut homo et equus sub animal). /17/ (4) Eadem specie
dicuntur quaecumque sub eadem specie continentur, ut Socrates et
Plato sub homine. (5) Idem numero dicitur tripliciter: idem
nomine uel definitione, idem proprio, idem accidente. (6) Eadem
nomine dicuntur quorum res est una, nomina uero plura, ut
'Marcus', 'Tullius'. (7) Eadem definitione dicuntur quorum unum
est definitio alterius, ut animal rationale mortale et homo.
Eadem proprio dicuntur quorum unum est proprium alterius, ut homo
et risibile. (9) Eadem accidente dicuntur quorum unum est
accidens alterius, ut Socrates et album. (10) Similiter
'differens' dicitur tripliciter, scilicet genere, specie, numero.
(11) Differentia genere dicuntur quaecumque sub diuersis
continentur generibus, ut homo sub hoc genere animal, et arbor
sub hoc genere planta. (12) Differentia specie dicuntur
quaecumque sunt diuersarum specierum, ut homo et asinus. (13)
Differentia numero dicuntur quaecumque faciunt diuersum numerum,
ut Socrates et Plato. [cf. PH 17.25-18.17]
In ista secunda parte sunt ualde multae clausulae.
1. Prima dicit quod tot modis dicitur 'differens' quot modis dicitur 'idem'. Et hoc est protanto quia isti termini 'idem', 'differens' non simpliciter opponuntur sed relatiue, quia bene uerificantur de eodem simul, sed non respectu eiusdem, ut quia Socrates est idem sibi et diuersus Platoni. /18/ Quot autem modis dicitur unum oppositorum, tot modis dicitur et reliquum (primo Topicorum).
2. Secunda clausula diuidit idem in idem genere, idem specie, et idem numero. Sed Aristoteles (quinto Metaphysicae) addit quartum modum, scilicet idem proportione seu analogia. Tamen illum modum auctor dimisit, quia extendit se ad nonuniuoca, de quibus non intenditur hic, sicut dixi prius.
3. Tertia clausula describit eadem genere: eadem genere sunt quaecumque sub eodem genere continentur. Circa quam notandum quod genus dicitur esse superius ad speciem secundum praedicationem, quia de pluribus praedicatur quam species, id est pro pluribus supponit. Circa quod notandum quod termini qui dicuntur species, dicuntur idem secundum genus, non ad istum sensum quod sint idem uel iidem adinuicem, nec quod eodem modo supponant, sed solum ad istum sensum quod eorum est idem genus praedicabile in quid sub quo continentur, ut isti termini 'homo', 'asinus' sub isto termino 'animal'.
4. Proportionaliter exponitur quarta clausula, scilicet quod Socrates et Plato dicuntur idem specie, quia sub eadem specie continentur, ut sub homine, id est sub isto termino 'homo'. /19/
5. Sed in quinta clausula auctor sic subdiuidit idem numero quod eadem numero dicuntur quaecumque pro eadem re supponunt. Et hoc si sunt termini diuersi, qui ad istum sensum dicuntur idem numero quod de eis personaliter sumptis uere affirmatur hoc praedicatum 'idem'. Verbi gratia, isti termini 'homo' et 'album' dicuntur idem sic quod uere dicimus 'homo et album sunt idem', quia eadem substantia, scilicet homo. Unde sequitur 'sunt idem numero; ergo sunt idem'. Sed non sequitur 'sunt idem genere; ergo sunt idem', sed solum sequitur quod eorum sit idem genus. Tunc ergo diuidit auctor idem numero in idem nomine uel definitione, in idem proprio et in idem accidente.
6. Deinde in sexta clausula ipse describit eadem nomine quod eadem nomine dicuntur quorum nomina sunt plura, res uero una, id est quod res est eadem pro qua supponunt. Sic enim dicimus quod Marcus et Tullius sunt idem, quia idem homo uocatur Marcus et Tullius. Verum est quod secundum hanc expositionem quicumque termini dicerentur idem numero, illi dicerentur idem nomine. Sed forte ad specificandum istos modos auctor intendit quod non solum requiritur quod res pro qua supponunt sit eadem, sed etiam quod sit ratio eadem in mente correspondens utrique nomini. Et isto modo nomina synonyma dicerentur idem nomine. /20/
7. Deinde in septima clausula dicit: illa uocantur idem definitione quorum unum est definitio alterius, ut 'animal rationale mortale' est definitio istius termini 'homo'. Ideo de ipsis significatiue sumptis uere dicitur hoc nomen 'idem'. Haec enim est uera 'animal rationale mortale et homo sunt idem'. Et possumus notare quod auctor sub eodem membro ponit idem nomine et idem definitione, quia, si sint aliqua nomina synonyma definibilia, oportet unam esse definitionem unius et alterius.
8. Deinde in octaua clausula dicit quod ista, id est isti termini, dicuntur idem proprio quorum unum est proprium alterius, ita quod se habent sicut proprium et illud cuius dicitur proprium, ut isti termini 'homo' et 'risibile'. De quo proprio intenditur dicetur post.
9. Similiter in nona clausula dicit quod eadem accidente dicuntur quorum unum est accidens alterius, id est illi termini qui se habent sicut accidens et subiectum de quo illud accidens accidentaliter praedicatur. Ut isti termini 'album' et 'homo' dicuntur idem, quia uerum est dicere quod album et homo sunt idem, scilicet Socrates, qui est et albus et homo.
Verum est quod in aliquibus libris sic inuenitur exemplum quod accidens et /21/ subiectum sunt idem, ut Socrates et albedo quae est in Socrate. Et hoc non est bonum exemplum, quia albedo et Socrates sunt abinuicem diuersae res. Unde notandum quod bene aliqua sunt idem, scilicet partes quae sunt suum totum, quae non sunt idem sibi. Sed de hoc non est modo intentio, sed quod aliqui termini qui non sunt idem inter se, dicuntur adinuicem idem, quia de ipsis significatiue sumptis uere dicimus 'hoc est idem illi'. Ut quod Marcus est idem quod Tullius, et animal rationale mortale idem quod homo, et homo idem quod risibile, et Socrates idem quod album.
10. In decima clausula diuidit differens in differentia genere, differentia specie, et in differentia numero. Circa quam notandum quod termini, licet diuersi abinuicem existentes, dicuntur idem, sicut dictum fun'. Et sic in singulari numero unus terminus dicitur alteri idem. Et sic, <sicut> dicimus 'Socrates et album sunt idem', ita dicimus quod Socrates est albo idem. Et modo proportionali termini dicuntur diuersi, ut 'Socrates' et 'Plato' non solum sunt diuersi abinuicem, sed etiam significatiue sumpti dicuntur diuersi. Dicimus enim quod Socrates et Plato sunt /22/ abinuicem diuersi seu differentes. Et sic uterque dicitur ab altero diuersus seu differens. Unde manifestum est quod, sicut 'eadem' et' differentia' dicuntur multipliciter, ita etiam 'idem' et 'differens' in singulari numero.
11. Undecima clausula dicit quod differentia genere sunt quaecumque sub diuersis generibus continentur, supple 'si illorum generum neutrum sub altero contineatur'. Et illamet genera dicuntur diuerse, ut isti termini 'substantia', 'qualitas'.
12. Et consimiliter exponitur duodecima clausula, quae est de differentibus specie.
13. Ultima clausula dicit quod differentia numero sunt quaecumque faciunt diuersum numerum, id est illi termini dicuntur numero differentes qui supponunt pro diuersis rebus, ita quod res pro qua unus supponit, numeratur contra rem pro qua alter supponit. Unde notandum quod idem termini bene dicuntur idem, quia supponunt pro aliquo eodem, et differentia, quia supponunt pro diuersis. Dicimus enim quod homo et animal sunt idem, quia sunt Socrates; et cum hoc 'homo et animal sunt diuerse', quia homo est Socrates et animal est Plato. /23/
SDD 2.2.3 DE 'IN EO QUOD QUID'
Illud autem dicitur praedicari in quid quod conuenienter
respondetur ad interrogationem factam per 'quid?'. Ut cum
quaeritur: 'quid est homo?', conuenienter respondetur 'animal'.
Ideo animal praedicatur de homine in quid. [cf. PH 18.18-21]
Haec tertia pars est manifesta. Et debet consimiliter dici quod illud praedicatur in quale quod conuenienter respondetur ad interrogationem factam per 'quale?'. Et illud praedicatur in quantum quod conuenienter respondetur ad interrogationem factam per 'quantum?'; et in quot et in quando et in ubi. Si enim quaerimus 'quot sunt hic asini?', respondebimus quod sunt tres uel quattuor, et sic de aliis.
SDD 2.2.4 DE ALIA DEFINITIONE GENERIS
Aliter autem definitur genus sic: genus est cui supponitur
species. [cf. PH 18.22-23]
Haec est <quarta> pars. Quae est secunda descriptio generis. Et debet suppleri quod genus est praedicabile uniuocum in quid cui supponitur species. Et ex expositione primae patet expositio istius. /24/
SDD 2.2.5 DE DIVISIONE GENERIS
Genus diuiditur in genus generalissimum et genus subalternum.
[cf. PH 18.24-25]
Haec quinta pars est diuisio generis. Et erit manifesta per partes sequentes. Vocatur autem genus subalternum quod sub altero genere superiori continetur; et uocatur generalissimum quod non continetur sub altero, sed est supremum genus.
2.2.6 DE GENERE GENERALISSIMO
Genus generalissimum est supra quod non est aliud superueniens
genus. (2) Vel sic: genus generalissimum est quod, cum sit
genus, non potest esse species. (3) Et diuiditur in decem
praedicamenta, quae sunt substantia, quantitas, qualitas,
relatio, actio, passio, ubi, quando, situs et habitus. (4) Et
dicuntur generalissima quia nullum habent genus supra se. Licet
enim ens dicatur de istis, hoc tamen est acquiuoce et non
uniuoce. Et ideo non est genus. (5) De his decem modo nihil
dicemus, sed in Praedicamentis determinabitur de istis. [cf. PH
18.25-19.4] /25/
Ista sexta pars habet quinque clausulas.
1/2. Duae primae sunt descriptiones generis generalissimi. Et obicitur contra primam descriptionem, quae dicit "genus generalissimum est supra quod non est aliud genus superueniens", quia haec conuenit aliquibus quae non sunt genera, ut caelo uel Deo. Nam supra caelum nullum est genus superueniens, quia omnia genera sunt termini significatiui, qui sunt hic apud nos et non supra caelum; nec supra Deum. Et caelum et Deus non sunt genera.
Dicendum est quod ad tales instantias remouendas debet suppleri descriptio. Et debet pond taliter: "genus generalissimum est genus supra quod non est aliud genus". Et non capitur hic 'supra' secundum locum, sed secundum praedicationem uel suppositionem, ut prius dixi, ita quod terminus dicatur supra alterum terminum qui praedicatur de ipso uniuersaliter et cum hoc de aliis, ita quod non econuerso; uel qui supponit pro omnibus pro quibus alter supponit et cum hoc pro aliis. Ex hac prima descriptione sequitur secunda, scilicet quod genus generalissimum est ita genus quod non est species, quia omnis species habet genus supra se. Ideo nulla potest esse genus generalissimum.
3. Tertia clausula est diuisio generis generalissimi in decem praedicamenta. Quae sic debet intelligi quod isti termini 'substantia', 'quantitas' etc. sunt genera generalissima, ita quod iste terminus 'genus generalissimum' diuiditur in istos terminos 'substantia', 'quantitas' etc., et uere praedicatur de unoquoque istorum /26/
OMISSION OF 26-27
solum, non conueniens speciei subalternae; aliae autem duae sunt definitiones speciei communiter acceptae ad speciem specialissimam et speciem subalternam.
1. Et tunc oportet exponere et supplere primam definitionem sic: species specialissima est praedicabile uniuocum de pluribus numero solum differentibus in quid et immediate. Et ponitur ibi 'praedicabile' tamquam genus, sicut ponebatur in definitione generis. Et 'uniuocum' ad remouendum quosdam terminos singulares aequiuocos, sicut est iste terminus 'Iohannes'. Dicimus enim quod iste est Iohannes et ille est Iohannes, et sic de aliis. Sed illud nomen non dicitur sic de illis multis secundum unam rationem et impositionem, sed de quolibet secundum propriam impositionem et secundum propriam et indiuidualem rationem secundum quam signanter et demonstratiue imponebatur nomen huic aut illi. Ideo non uniuoce praedicatur de pluribus. Propter quod non est species, sed indiuiduum.
Deinde dicitur 'de pluribus numero solum differentibus', quia species de quibus praedicatur genus, bene dicuntur differre numero, sed non solum numero, immo etiam specie. Ideo genus non dicitur species specialissima ab huiusmodi praedicatione de pluribus differentibus numero.
Deinde ponitur 'immediate' etiam ad differentiam generis, quod bene praedicatur de indiuiduis, quae numero solum differunt, sed hoc non est immediate /28/ sed mediante specie. Ultimo dicitur 'in quid' ad differentiam differentiae, proprii et accidentis, sicut ponebatur in definitione generis.
2. Secunda definitio speciei est: species est quae ponitur sub genere. Et debet suppleri: species est praedicabile uniuocum de pluribus in quid, existens sub genere.
3. Tertia clausula est descriptio speciei: species est de qua genus praedicatur in eo quod quid, supple 'directe et immediate'. Et dico 'directe' ad differentiam differentiae, de qua, si genus praedicetur in quid, hoc non est directe, immo differentia indirecte praedicabilis est de suo genere tamquam determinatio de suo determinabli. Et dico 'immediate' ad differentiam indiuiduorum.
SDD 2.3.2 DE DIVISIONE SPECIEI ET DECLARATIONE MEMBRORUM
Et diuiditur species in speciem specialissimam et speciem subalternam.
Species specialissima est quae, cum sit species, non potest esse
genus; uel: sub qua non est alla inferior specie. Species
subalterna est qua, cum sit species, potest cum hoc esse genus;
uel: sub qua est alla inferior species. [cf. PH 19.17-20]
Ista tote pars est ualde clara secundum dicta prius. Sicut enim genus generalissimum est supremum genus, ita species specialissima est infima species. Tamen species non dicitur subalterna quasi 'sub altera specie', sed quia sub ea est altera species.
SDD 2.3.3 COROLLARIUM
Unde quaecumque sunt inter genus generalissimum et speciem
specialissimam, sunt genera et species ad aliud et aliud sumpta.
Sunt enim genera respectu inferiorum, et species respectu
superiorum. [cf. PH 19.22-25]
Ista pars est multum clara in figura quae soles uocari Arbor Porphyrii, dumtamen per ista media non intelligamus nisi praedicabilia in quid. Quod dico ad remouendum differential, quae nec sunt species nec genera, licet sint inter genus generalissimum et speciem specialissimam.
SDD 2.3.4 EXPLICATIO DICTORUM
Ut autem hoc sit magis plenum, sumatur exemplum in uno praedicamento.
Ut substantia est genus primum; sub hac autem corpus; sub corpore
corpus animatum; sub corpore animato animal; sub animali animal
rationale; sub quo homo; sub homine autem indiuidua, ut Socrates
et Plato. [cf. PH 19.26-30]
Ista tote pars est clara in figura quae soles uocari Arbor Porphyrii, quia in hac figura componenda ponuntur subordinate genera et species directe subinuicem.
Et tunc est substantia genus generalissimum, quia non est aliud genus supra se; et homo est species specialissima, quia non est sub eo alla species, sed solum indiuidua. Sed intermedia sunt genera et species, ut corpus est species substantiae et genus corporis animati. Et sic consequenter uerum est quod in hac figura ponuntur a latere differentiae quibus ista genera diuiduntur in sues species. Sed hoc pertinet ad sequens capitulum.
SDD 2.3.5 DE DESCRIPTIONE INDIVIDUI
Indiuiduum est quod de uno solo praedicatur, ut Socrates uel
Plato uel hic homo uel hic asinus. [cf. PH 19.31]
Quia auctor locutus erat de indiuiduis, ipse in hac ultima parte describit indiuiduum dicens quod indiuiduum est terminus praedicabilis de uno solo.
Sed contra hanc definitionem sunt obiectiones. Videtur enim quod indiuiduum praedicetur de pluribus, quia uere dicimus quod iste terminus 'Socrates' est indiuiduum et iste terminus 'Plato' est indiuiduum etc. Item. Iste terminus 'Iohannes'/REF/ est indiuiduum et praedicatur de pluribus, quia ego sum Iohannes et tu es Iohannes etc. Item. Iste terminus 'hic homo' est indiuiduum; tamen praedicatur de pluribus, quia, quolibet homine demonstrato, uerum est dicere 'hoc est hic homo'. Item. Licet hoc nomen 'Robertus' nihil significet nisi istum solum hominem, tamen praedicatur de pluribus, quia Robertus est homo et animal et albus et musicus. Et tune conuertendo omnes istas propositiones, iste terminus 'Robertus' praedicabitur de omnibus istis terminis 'homo', 'animal', 'albus', 'musicus'. Ergo praedicabitur de pluribus.
Solutiones istarum et huiusmodi obiectionum sunt faciles. Ad primam dicitur quod hoc nomen 'indiuiduum' non est indiuiduum, sicut nec iste terminus 'homo' est homo, immo hoc nomen 'indiuiduum' est nomen secundae intentionis supponens pro multis terminis. Et est una species inter species et nomina secundarum intentionum.
Ad aliam dictum fuit prius quod hoc nomen uocale 'Iohannes' non dicitur de me et de te uniuoce, quia nec una impositione nec una ratione est impositum ad significandum me et te. Similiter dico quod haec uox 'hic homo' non dicitur de /REF/ Socrate et Platone secundum eandem rationem, quia requiruntur diuersae demonstrationes, una Socratis et alia Platonis. Et sunt illis diuersis demonstrationibus diuersae rationes correspondentes, quarum una non significat uel supponit nisi pro Socrate et alla nonnisi pro Platone.
De alia dubitatione dictum fuit prius quod, si terminus indiuiduus praedicetur sic de pluribus terminis, tamen non supponit nisi pro una ret Ideo oportet exponi descriptio indiuidui sic: "indiuiduum est quod praedicatur de uno solo", id est supponit pro uno solo. Vel sic: indiuiduum est praedicabile de uno solo uel de pluribus pro uno solo supponentibus.
Sed adhuc dubitatur rationabiliter tam de indiuiduo quam de specie, utrum iste terminus 'deus' sit indiuiduum uel species. Et uidetur quod sit indiuiduum, quia non sunt plures did. Ergo supponit pro uno solo et non potest supponere pro pluribus.
Solutio. Dico quod sit species, quia, licet ex parte rei significatae repugnet quod supponat pro pluribus, tamen hoc non repugnat sibi ex modo suo significandi, siue ex modo suae impositionis. Probatio quia: Scientes modum significationis et impositionis huius termini 'deus' possum imaginari, secundum illam impositionem, plures esse deos. Sed si essent /REF/ plures dii similes illi Deo qui est, adhuc iste terminus 'deus' sine noua impositione supponeret pro unoquoque illorum. Et sic est de istis terminis 'sol', 'luna', mundus', et huiusmodi. Sciens autem modum significationis et impositionis huius termini indiuidualis 'Iohannes' ad significandum me non potest opinari quod secundum illam impositionem significaret alium. Et si de facto essent mille alii omnino similes mihi, nullus tamen secundum illam impositionem diceretur Iohannes. Repugnat enim termino singulari ex modo suae significationis quod supponat pro alio, nisi secundum aliam impositionem.
SDD 2.4: DE DIFFERENTIA
SDD 2.4.1 DE HOC NOMINE 'DIFFERENTIA'
Differentia dicitur tripliciter, scilicet communiter, proprie, magis
proprie. (2) Communis differentia est quando alterum differs ab
altero separabili accidente, ut Socrates sedens differs a se ipso
non sedente uel ab alto. (3) /REF/ Propria differentia est quando
alterum differs ab altero inseparabili accidente. Accidens
inseparabile est ut simum, aquilum, et similia. (4) Magis
propria differentia est quando alterum ab altero differs
specifica differentia, ut homo ab equo per rationale, et hoc
ultimo modo sumitur hic 'differentia' [cf. PH 20.35-21.3]
Hoc quartum capitulum huius tractatus est de differentia. Quod continet quinque partes principales: prima distinguit hoc nomen 'differentia', eligendo illam acceptionem de qua intendit; in secunda et in tertia partibus ponuntur duae definitiones differentiae prout de ea hic intendimus; quarta pars est unum notabile; quinta pars est unum corollarium. Partes patebunt.
Prima pars habet quinque clausulas. Prima est distinctio differentiae in tria membra. Aliae tres sunt declarationes illorum trium membrorum. Et quinta eligit illud membrum de quo hic intendit.
1. Prima clausula dicit quod differentia, id est hoc nomen 'differentia', accipitur tripliciter, scilicet communiter, proprie, et magis proprie. Et hoc erit manifestum /REF/ per expositiones membrorum sequentes.
2. Dicit secunda clausula quod differentia communiter dicta est qua aliquid differre dicitur a se ipso uel ab alio secundum accidens separabile, ut Socrates a Platone, quia ipse sedet et ille stat; uel etiam sicut dicimus Socratem sedentem differre a se ipso non sedente.
Sed notandum est quod haec non est propria locutio, eo quod numquam propter accidentia quaecumque aduenientia idem differat a se ipso. Sed sic intelligitur 'differre a se' id est: diuersimode se habere aut ad locum aut ad aliquid aliud quam ante se habuit uel quam post se habebit. Et hoc non est ipsum differre a se ipso, sed est accidentia eius, uel aliqua alia, aliter et aliter se habere ad se ipsum prius et posterius.
Similiter etiam, loquendo proprie, Socrates et Plato non suds accidentibus differunt, sed se ipsis, scilicet hic ab illo, et econuerso; -- (tamen minus propria /REF/ locutione, differunt Socrates albus et Socrates niger, exponendo 'differunt' id est 'sunt dissimiles'). -- Et ita, si essent ambo albi, dicerentur indifferentes secundum colorem, id est consimiles, licet adhuc uterque differret ab altero, et utriusque color a colore alterius. Et ita, etiamsi Socrates et Plato dicantur differre per 'sedere' et 'stare', hoc non significat nisi quod differenter seu dissimiliter se habeant uel secundum locum uel eorum membra adinuicem secundum situm.
3. Tertia clausula dicit quod differentia proprie dicta uocatur qua aliquid ab aliquo differre dicitur inseparabili accidente. Quid autem dici debeat accidens inseparabile, dicetur in capitulo de accidente. Et debet exponi ista pars proportionaliter sicut praecedens. Sic enim per caecitatem uel per nasi simitatem dicimus Socratem differre a Platone, si ipse sit caecus uel simus et Plato non.
4. Quarta clausula dicit quod differentia magis proprie dicta uocatur quando alterum ab altero differre dicitur specifica differentia, hoc est dictu quod secundum illas differential quibus differunt, reponuntur sub diuersis speciebus, uel etiam sunt diuersae species.
5. Ultima clausula dicit quod hoc ultimo modo intenditur hic de differentia; et quod isto modo differentia est unum de quinque praedicabilibus. Et ex hoc manifeste /REF/ sequitur quod differentia hoc tertio modo accepta est unus terminus significatiuus, quia aliae res non sunt praedicabiles.
Sed tunc dubitatur quomodo ergo per talem differentiam homo differs ab equo. Non enim differunt per terminos significatiuos, sed per sues substantial.
Solutio. Dico quod talis terminus 'rationale' non dicitur differentia hominis quia per illam homo differat ab aliis, sed quia est conueniens medium ad arguendum quod homo differat ab equo uel capra, scilicet arguendo sic:
Nullum rationale est equus omnis homo est rationalis ergo nullus homo
est equus.
Ex quo sequitur cum constantia, scilicet si uterque sit, quod omnis homo differs ab equo.
Et credo quod debeat sic intelligi de primo modo et secundo modo capiendi 'differentiam', scilicet quod ibi capiebatur 'differentia' pro terming qui uocatur accidens, siue separabile siue inseparabile. Isti enim termini 'sedens' aut 'caecum' dicuntur differentiae, non quia eis different Socrates et Plato, sed quia sunt media ad arguendum quod different. Nam si Socrates sedeat, uel sit caecus, et Plato non, sequitur quod Socrates differt a Platone, si ambo sint.
SDD 2.4.2 DE DEFINITIONE DIFFERENTIAE
Et definitur sic: differentia est quae praedicatur de pluribus
differentibus specie in eo quod quale, ut rationale praedicatur
de homine et de deo, qui differunt specie; et in quale, quia si
quaeratur 'qualis est homo?', conuenienter respondetur:
'rationalis'. [cf. PH 21.4-10]
Haec definitio bene indiget expositione et supplemento, quondam iste terminus 'album', qui non est differentia specifica sed accidens, bene praedicatur in quale de pluribus differentibus specie, ut de homine et de equo. Ideo conuenienter Porphyrius dicit quod oportet addere huic definitioni "quod conducit ad esse", id est quod praedicatur essentialiter, ita quod non denominatiue, scilicet cum aliena connotatione, sicut praedicantur proprium et accidens. Et tunc debet suppleri definitio quod differentia est praedicabile essentialiter de pluribus etc . Et ponitur in ea 'essentialiter' ad differentiam proprii et accidentis. Et ponitur ibi 'in eo quod quale' ad differentiam speciei et generis, quae praedicantur in quid.
Sed tunc iterum est ibi magna dubitatio, quia uerisimile est quod sit dare differential specificas constitutiuas specierum specialissimarum et conuertibiles cum illis speciebus. De quo debet fieri perscrutatio septimo Metaphysicae. Et si sit dare talem differentiam, illa non praedicatur de pluribus differentibus specie, sed de unica specie et de suis indiuiduis. Et sic non conueniret sibi ista definitio. Ideo tutius
GARBAGE \\\\\\\\\\ END GARBAGE
SDD 2.5: DE PROPRIO
SDD 2.5.1 DE DIVERSIS ACCEPTIONIBUS 'PROPRII'
Proprium dicitur quadrupliciter. Uno modo quod inest alicui soli
speciei, sed non omni contento sub illa, ut homini esse medicum
uel grammaticum. (2) Secundo modo quod inest omni contento sub
aliqua specie, sed non soli speciei, ut homini esse bipedem. (3)
Tertio modo quod inest omni et soli, sed non semper, ut homini
canescere. (4) Quarto modo quod inest omni et soli et semper, ut
homini esse risibile. Dicitur enim risibilis, non quod actu
semper rideat, sed quia aptus natus est ad ridendum. (5) Et hoc
ultimo modo dicitur proprie proprium et est unum de quinque
praedicabilibus distinctum contra alia quattuor, scilicet genus,
speciem, differentiam, et accidens. [cf. PH 22.2-14]
Hoc quintum capitulum, quod est de proprio, habet duas partes principales: prima distinguit diuersas acceptiones 'proprii', eligendo membrum intentum; secunda definit proprium. Secunda ibi: 'et definitur'.
Prima pars habet quinque clausulas satis manifestas, ita tamen quod non curemus si exempla sint uera uel non, quia non requiritur exemplorum uerificatio, ut dicitur primo Priorum. Unde non oportet esse uerum quod omnis homo sit bipes. Nec est uerum quod solis hominibus conueniat canescere, immo multa alia animalia in pilis canescunt sicut et homines. Immo etiam est bene dubitabile utrum isti termini 'homo' et 'risibile' conuertantur, quia bene aliquid est risibile quod non est homo, quia: Significat 'risibile' idem quod 'possibile ridere'. Sed Antichristus est possibilis ridere, et tamen ipse non est homo. Ergo, licet omnis homo concedatur esse risibilis, tamen non omne risibile conceditur esse homo. Sed forte isti termini 'homo' et 'risibile', restricti ad ea quae sunt, conuertuntur, ut quod omne illud quod est homo est risibile, et omne illud quod est risibile est homo.
In ultima autem clausula istius partis dicitur quod proprium ultimo modo dictum est unum de quinque praedicabilibus distinctum contra alia quattuor. Ideo oportet dicere quod proprium, tribus aliis modis prioribus dictum, erit de praedicabili ipsius Accidentis.
SDD 2.5.2 DE DEFINITIONE PROPRII
Et definitur sic ab Aristotele: proprium est quod conuersim
praedicatur de re et non indicat quid est esse rei. (2) 'Non
indicat quid est esse red' ponitur ad differentiam definitionis.
Definitio enim conuersim praedicatur de re et indicat quid est
esse rei, ut 'substantia animate sensibilis' conuertitur cum
'animali' et indicat quid est esse eius, quia definitio
datur per essentialia. [cf. PH 22.14-20]
Ista pars habet duas clausulas, scilicet definitionem proprii et eius expositionem. Definitio enim sic intelligitur quod, cum dicimus 'conuersim praedicatur de re', debet glossari: de re, id est de subiecto cuius dicitur esse proprium. Et per 'praedicari conuersim' debemus intelligere quod uterque <terminus> uere sit praedicabilis de reliquo uniuersaliter. Ut si 'risibile' ponatur esse proprium hominis, quod uerum sit dicere 'omnis homo est risibilis et omne risibile est homo'. Sed per hoc quod dicitur 'non indicat quid est esse red' debemus intelligere quod non praedicetur essentialiter, sed denominatiue.
Vocamus autem essentialem praedicationem alicuius termini de aliquo alio terming cuius neuter terminus super significationem alterius addit aliquam connotationem extraneam circa ea pro quibus unus illorum terminorum supponit.
Unde licet iste terminus 'animal' plura significet quam iste terminus 'homo', tamen ultra significationem istius termini 'homo' nihil appellat circa hominem, id est per modum adiacentis homini. Praedicatio autem non essentialis sed denominatiue uocatur cuius unus terminus super significationem alterius addit alienam connotationem, ut 'album' supponit pro homine et appellat albedinem sibi adiacentem. Ideo haec praedicatio est essentialis 'homo est animal'; et haec est denominatiue 'homo est albus' uel 'homo est risibilis', quia 'risibile' appellat actuary ridendi sub modo aptitudinis. Idem enim significant 'risibile' et 'possibile ridere'.
Debet ergo definitio proprii sic exponi quod proprium est praedicabile de subiecto communi conuersim et non essentialiter. Dico autem 'praedicabile de subiecto communi', quia si praedicetur conuersim terminus singularis de termino singulari, ut dicendo 'hic homo est hoc album', iste terminus 'hoc album' esset terminus singularis, et sic non dicereturproprie praedicabile, prout depraedicabilibus hic intendimus, sicut dictum fun' prius. Et per hoc quod dico 'conuersim' differs ab accidente et etiam a genere et a specie. Et per hoc quod dico 'non essentialiter' differs a definitione, quae de definito suo praedicatur conuertibiliter et cum hoc essentialiter; et etiam differs a differentia, quia multae differentiae praedicantur conuertibiliter de suis speciebus, quas sub genere constituunt, ut 'sensibile', id est sensitiuum, de animali, sed praedicantur essentialiter de eis et sine connotatione aliena, nisi grammaticali; aliter essent de praedicabilibus Proprii uel Accidentis. Quibusdam tamen propriis utimur loco differentiarum essentialium, eo quod illis differentiis essentialibus non sunt nomina imposita.
Deinde notandum est quod aliqui putant quod proprium non debeat praedicari nisi de una specie solum et de suis indiuiduis. Quod non est bene dictum, quia sicut propria sunt specierum, ita sunt propria generum. Ideo etiam dicitur quinto Metaphysicae quod enti inquantum ens sunt quaedam propria, sicut et numero inquantum numerus, et mobili inquantum mobile.
Notandum etiam est quod, licet subiectum et passio conuersim praedicentur de se inuicem, praedicatio tamen subiecti de passione est indirecta, ut non dicimus subiectum pertinere ad praedicabile Proprii, sed passionem, quia ex connotatione quam addit passio super subiectum, efficitur praedicatio denominatiua et non essentialis. Vocantur autem 'passio' et 'subiectum' termini pro eodem supponentes, quorum unus addit connotationem alienam super significationem alterius modo prius dicto. Et ille terminus qui addit huiusmodi connotationem, uocatur passio alterius termini, et ille alter terminus uocatur subiectum illius.
SDD 2.6: DE ACCIDENTE
SDD 2.6.1 DE DEFINITIONE ACCIDENTIS
Accidens est quod adest uel abest praeter subiecti corruptionem, ut
album, nigrum, sedere. Haec enim possunt adesse uel abesse homini
praeter eius corruptionem. [cf. PH 23.2-4]
Hoc sextum capitulum, quod est de accidente, continet quinque partes, scilicet tres definitiones ipsius accidentis, et unam diuisionem, et remotionem unius dubii. Partes patebunt.
Sed statim obicitur contra illam definitionem quod non ualeat, quia conuenit aliis ab accidentibus, quia: Forma substantialis potest adesse uel abesse suo subiecto, scilicet materiae primae. Tamen non est accidens. Igitur <etc.>.
Ad huiusmodi obiectionis solutionem et totius capituli euidentiam notandum est quod hoc nomen 'accidens' capitur dupliciter, quantum spectat ad propositum. Uno modo prout supponit pro omni eo quod non est substantia. Et sic albedo inhaerens parieti et caliditas inhaerens igni dicuntur accidentia. Et apparet quod huiusmodi accidentia non sunt praedicabilia, nec etiam subicibilia, in propositionibus, quia non sunt termini significatiui. Ideo manifestum est quod auctor nihil intendit hic (neque Porphyrius in libro suo de accidente) secundum istam acceptionem, cum non intendat nisi de praedicabilibus. Alio modo capitur 'accidens' pro terminis significatiuis praedicabilibus de suis subiectis non conuertibiliter nec essentialiter. Sic enim isti termini 'album' et 'nigrum' dicuntur accidentia huius termini 'homo'.
Unde manifestum est quod, capiendo istos terminos significatiue seu personaliter, non est uerum dicere quod album et nigrum sint accidentia, nec primo nec secundo modo. Nam album est substantia: quia, si homo est albus, album non est aliud quam ille homo qui est albus; et ille nec praedicatur nec subicitur.
Ex hoc statim debet inferri quod non capitur hic 'adesse' pro 'inesse secundum inhaerentiam proprie dictam', sicut albedo inest parieti uel scientia animae uel forma materiae. Sed per 'adesse alicui subiecto' debemus intelligere 'praedicari uere et affirmatiue de illo'; et per 'abesse subiecto' debemus intelligere alterum duorum /REF/ modorum sub disiunctione: unus modus est quod praedicatum dicitur abesse subiecto, si uere negetur de eo; et sic homini abest album, si uerum est dicere quod homo non est albus; alius modus est si illud praedicatum uere affirmetur de aliquo altero extraneo. Verbi gratia, licet omnis equus sit coloratus, tamen hoc praedicatum 'coloratus' diceretur abesse equo ea ratione qua diceretur de asino, qui non est equus.
Vel etiam possumus hoc dicere sub aliis uocibus (et reuertitur in idem), scilicet quod per 'adesse terminum termino' intelligamus ipsum uere affirmari de illo, uel econuerso; et per 'abesse' intelligamus ipsum uere negari de illo, uel econuerso. Sic enim hoc praedicatum 'coloratum' dicitur abesse equo, quia, licet non uere dicamus 'equus non est coloratus', tamen uere dicimus 'coloratum non est equus'.
Et sic apparet, si capiamus 'adesse' et 'abesse' non pro actu, sed pro aptitudine (sicut capi debent), quod per 'posse adesse' intelligamus idem quod <per> 'posse praedicari affirmatiue'; et per 'posse abesse' intelligamus quod non praedicetur conuertibiliter. Et sic esset sensus huius descriptionis quod accidens est praedicabile de subiecto cuius dicitur accidens, nonconuertibiliter. Et debet apponi 'nec essentialiter', ita quod per 'nonconuertibiliter' differat accidens a proprio, et per 'non-essentialiter' differat a genere, specie, et differentia. Et tunc est bona definitio accidentis, prout dicitur unum de quinque praedicabilibus distinctum contra genus, speciem, differentiam, et proprium. Et sic apparet quod argumentum quod fiebat de forma substantiali, non procedit contra dictam definitionem.
Sed tunc quaeritur quare adhuc addit auctor, uel etiam Porphyrius, 'praeter subiecti corruptionem'. Respondeo quod, sicut in logica per 'constantiam terminorum' /REF/ intelligimus quod ipsi pro aliquo uel aliquibus supponant, ita per 'corruptionem subiecti' intelligimus quod desinat supponere pro aliquo, ita quod pro nullo supponat. Et ideo ad designandum non-conuertibilitatem bene oportuit apponere 'praeter subiecti corruptionem', quondam si poneremus quod isti termini 'tonitruum' et 'sonus factus in nubilous' conuerterentur, tamen unus posses uere negari de altero, si ille terminus 'tonitruum' pro nullo supponat, ita quod nullum sit tonitruum. Et ideo 'abesse praeter subiecti corruptionem' dicto modo non aufert conuertibilitatem, sed auferret, si uera esset negatiue, 'tonitruo' supponente pro aliquo. Tandem ergo apparel mihi quod haec est descriptio manifesta accidentis: accidens est praedicabile de subiecto non conuertibiliter nec essentialiter. Nec ualet alla nisi prout coincidit cum ista.
SDD 2.6.2 DE ALIA DEFINITIONE ACCIDENTIS
Definitur etiam sic: accidens est quod nec est genus nec species
nec differentia nec proprium, inest autem rei. [cf. PH 23.5-6]
Nota quod per 'inesse rei' debemus intelligere quod sit praedicabile de aliquo affirmatiue et uere; et in hoc dicatur praedicabile ita quod 'praedicabile' sit ibi genus. Et sic haec descriptio est manifesta, si 'praedicabile' diuidatur aufficienter in ista quinque praedicabilia.
Sed de hoc est magna dubitatio, quare definitio non est unum praedicabile, cum ipsa primo Topicorum ponatur esse unum praedicatum, et tamen non est genus nec species nec differentia nec proprium nec accidens. Et omnino dubitatur, cum non different 'praedicatum' et 'praedicabile' nisi penes actuary et aptitudinem, quare ponantur ab Aristotele primo Topicorum quattuor praedicata, et a Porphyrio ponuntur quinque praedicabilia. Et iterum, cum distinctio tam praedicamentorum quam praedicatorum quam praedicabilium sumatur penes diuersos modos praedicandi, quare non resultat idem numerus horum et illorum.
Respondeo quod sub eodem communi resultant aliquando plura membra, aliquando pauciora, secundum quod plures uel pauciores facimus diuisiones et subdiuisiones. Ut si dico: omne quod praedicatur de aliquo, uel praedicatur de eo essentialiter uel accidentaliter (id est denominatiue), ego per hanc diuisionem, stando in ea, non habeo nisi duas species primes praedicabilium. Et si diuiderem praedicabile essentiale in quid et in quale, et praedicabile accidentale in conuertibile et non conuertibile, ego haberem quattuor species praedicabilium. Sed iterum, quando ultra diuido praedicabile in quid in duo, dimittendo alla indiuisa, ego habeo quinque species praedicabilium. Et si adhuc ultra ego diuiderem genus in generalissimum et subalternum, cresceret numerus specierum praedicabilium. Et adhuc magis cresceret, quando ego diuiderem genus generalissimum in decem praedicamenta. Diuisio ergo praedicabilium in decem praedicamenta non est propria diuisio huius nominis 'praedicabile', sed est diuisio unius speciei eius, scilicet generis generalissimi.
Deinde etiam ego dico quod 'praedicatum' dicitur correlatiue ad 'subiectum' et 'praedicabile' ad 'subicibile'. Ideo aliter diuiduntur praedicata et praedicabilia in ordine ad certum subiectum et aliter in ordine indifferenti ad quodcumque subiectum quod subici potest. Ideo praedicabilia distinguuntur diuisionibus communibus respectu subiecti indifferenter cuiuscumque statuendi, dumtamen sit directa praedicatio et immediate. Praedicamenta autem distinguuntur, statuto subiecto, quia aliqua de primis substantiis praedicantur in quid, aliqua in quale, aliqua in quantum, et sic de aliis. Sed in libro Topicorum Aristoteles considerat praedicata prout sunt de substantiis terminabilia arte. Et quia singularia sunt ab arte doctrinal) relinquenda, ideo speciem, quae solum respectu singularium est praedicabilis, ipse non reputat quod sit enumeranda in illo negotio inter praedicata principalia, sed ponit eam tamquam subiectum respectu praedicatorum de ipsa terminandorum.
Deinde etiam in libro Topicorum ipse principaliter intendebat artem terminandi definitionem de suo definito. Ideo in ordine ad definitionem tamquam principale praedicatum ipse distinguebat alla praedicata. Quia ergo definitio debet praedicari essentialiter et conuertibiliter, ideo penes praedicari non-essentialiter et non conuertibiliter, sumpsit unum praedicabile, scilicet Accidens. Ideo etiam omne problema quaerens simpliciter de inhaerentia seu praedicatione praedicati de subiecto ipse ponit sub arte problematum de accidente.
Deinde aliquid potest praedicari essentialiter, ablato 'conuertibiliter'; et hoc ponit esse genus. Et quia hoc nomen 'genus' non euacuat totum hoc membrum, cum multae differentiae sic praedicentur, ideo differentiam reducit Aristoteles ad genus tamquam aliquid ei annexum. Postea aliquid praedicatur non essentialiter sed conuertibiliter; et hoc ponitesse praedicabile Proprii. Et finaliter definitio praedicatur essentialiter et conuertibiliter tamquam totum continens; et est quartum principale praedicatum.
Porphyrius autem definitionem et speciem posuit tamquam unum praedicabile, quia eundem modum habent praedicandi de suds inferioribus. Sed oportuit hoc in libro primo Topicorum distinguere, quia difficillimum est per considerationes topicas terminare problema definitionis de definito quo. Et hoc magis illic debet uideri.
SDD 2.6.3 DE TERTIA DEFINITIONE ACCIDENTIS
Vel sic definitur accidens: accidens est quod contingit eidem inesse
uel non inesse, ut album uel sedere homini. Et de istis duabus
ultimis definitionibus /REF/ dicit Aristoteles quod secunda est
melior, quia ad cognoscendum primam oportet cognoscere quid sit
genus, quid species, quid differentia et quid proprium; secunda
autem per se finita est ad cognoscendum quid dicitur per ipsam.
[cf. PH 23.7-13]
Haec tertia pars continet duas clausulas, scilicet unam definitionem accidentis et comparationem eius ad definitionem praecedentem . De prima autem clausula dicendum est quod illa oratio exponenda est et supplenda ad sensum ad quem prima exposita fuit. Sic enim est bona et aliter non ualet. Et tunc secunda clausula est satis manifesta.
SDD 2.6.4 DE DIVISIONE ACCIDENTIS
Accidentium aliud separabile, aliud inseparabile. Separabile, ut
album, uel sedere, in homine; inseparabile, ut nigrum in coruo
uel album in cygno. [cf. PH 23.14-16]
Nota quod respectu termini substantialis terminus accidentalis uocatur accidens inseparabile, si numquam possit in posterum de eo uere negari, ipso supponente pro aliquo. Sed si, eo supponente pro aliquo, possit uere negari de eo, tunc dicitur /REF/ respectu illius accidens separabile. Et sic pates quod idem terminus respectu alicuius dicitur accidens separabile et respectu alterius dicitur accidens inseparabile. Ut hoc praedicatum 'moueri' dicitur separabile respectu huius subiecti 'lapis' et inseparabile respectu huius subiecti 'sol' aut 'luna'; et hoc praedicatum 'nigrum' respectu hominis dicitur separabile et respectu Aethiopis dicitur inseparabile. Et 'simum' dicitur inseparabile a naue qui est simus, licet alter nasus bene sit aquilus. Et etiam dicitur aliquod accidens inseparabile per naturam, ut bipes ab homine, qui est bipes; quod tamen est separabile per uiolentiam, ut si abscindatur sibi pes!
Et licet dictum sit quod aliqua sunt accidentia inseparabilia, hoc
tamen non est contra definitionem accidentis in qua dicitur quod
potest abesse, quia, ut uult Porphyrius, coruus potest intelligi
albus et Aethiops nitens candore. [cf. PH 23.16-20]
Ista pars ponitur ad remouendum istud magnum dubium, scilicet quomodo potest stare simul quod accidens sit ab aliquo inseparabile et quod potest ei abesse. Et /REF/ respondet ad hoc Porphyrius quod accidens dicitur inseparabile quod secundum rei ueritatem non potest subiecto abesse; sed dicimus tamen quod sibi potest secundum intellectionem abesse, quia possumus subiectum suum intelligere sine tali accidente.
Sed haec solutio non apparet mihi sufficiens, quia illa clausula 'abesse' ponitur in definitione accidentis ad differentiam proprii. Et per hanc solutionem ablata esset differentia, quia etiam equum posset aliquis intelligere putando quod non esset hinnibilis, immo quod non esset uociferatiuus, scilicet si hoc sibi diceretur et numquam audiuisset equum. Et certum est quod proprium est Deo esse creatiuum, et tamen Auerroes intelligens ipsum credidit ipsum non esse creatiuum.
Ideo melius est reuerti ad dicta prius, scilicet quod accidens differt a proprio quia potest subiecto respectu cuius dicitur accidens, abesse sic quod potest de eo uere negari, uel econuerso. Et tamen, hoc non obstante, bene dicitur sic inseparabile ab illo subiecto, uel ab aliquo suorum singularium, quod non potest uere negari de illo supponente pro aliquo. Sic enim nigrum separabile est a coruo, quia uere affirmatur de alio, ut de carbone. Propter quod uere dicimus quod nigrum non est coruus, et tamen sic inseparabile est a coruo quod non potest uere dici 'coruus non est niger', coruo existente.
SDD 2.7: DE COMMUNITATIBUS ET PROPRIETATIBUS PRAEDICABILIUM
SDD 2.7.1 DE COMPARATIONE OMNIUM PRAEDICABILIUM AD INVICEM
Commune est omnibus quinque praedicabilibus de pluribus
praedicari. Et unicuique proprium est praedicari illo modo
qui ex sua definitione apparet. [cf. PH 24.2-3]
Istud ultimum capitulum uocatur 'De communitatibus et proprietatibus praedicabilium'. Et hoc est dictu: de assignatione conuenientium et differentiarum praedicabilium adinuicem. Et in aliquibus Summulis istud capitulum inuenitur, et in aliquibus non. Et adhuc, in quibus inuenitur, inuenitur sub diuersis uerbis, sicut forte placuit illis qui hoc capitulum addiderunt. Ideo etiam ego ponam mihi placentem textum.
Et diuidam capitulum in sex partes: prima erit communiter de comparatione omnium praedicabilium adinuicem; secunda erit de comparatione generis, speciei et differentiae simul ad proprium et accidens simul, tertia erit de comparatione generis et differentiae simul ad speciem; quarta erit de comparatione generis et speciei simul ad differentiam. Quinta erit de comparatione proprii et accidentis adinuicem. Et sexta erit de comparatione accidentis ad omnia alia praedicabilia simul. Partes patebunt. /REF/
In prima parte quantum ad primam clausulam, apparet de praedicabili proprie dicto, prout scilicet excludit praedicationem terminorum singularium, sicut prius dictum fuit. Et secunda clausula est manifesta, quia omnis definitio est propria definito.
SDD 2.7.2 DE COMPARATIONE GENERIS, SPECIEI ET DIFFERENTIAE SIMUL AD
PROPRIUM ET ACCIDENS SIMUL
Generis, speciei et differentiae simul est commune et proprium
praedicari essentialiter; proprii autem et accidentis praedicari
denominatiue. (2) Item. His tribus commune et proprium est esse
priora, scilicet genera et differentia speciebus, et speciem
suis indiuiduis; proprio autem et accidenti esse posteriora, suis
subiectis. [abest a PH]
In ista secunda parte sunt duae clausulae, scilicet duae comparationes. De prima dictum est in capitulo de proprio quid uocamus praedicari essentialiter et quid accidentaliter siue denominatiue. Et notandum est quod Aristoteles aliquando distinguit praedicationem uniuocam contra aequiuocam solum, ita quod non contra denominatiuam, capiendo large 'praedicationem uniuocam'. Et sic bene est commune omnibus praedicabilibus uniuoce praedicari de pluribus. Aliter aliquando capit 'praedicationem uniuocam' magis stricte, prout distinguitur contra aequiuocam et denominatiuam. Et sic saepe contingit proprium et accidens non-aequiuoce praedicari; et in hoc distinguuntur contra genus, speciem et differentiam.
2. Sed de secunda clausula sciendum est quod non est ibi sermo de prioritate quantum ad res significatas pro quibus termini supponunt, quia sunt eorundem generum, specierum et differentiarum; immo etiam subiectum et accidens uel proprium pro eisdem rebus supponunt. Sed est sermo de prioritate rationum a quibus illi termini sumuntur qui dicuntur genus et species etc. Dictum enim est in prooemio Physicorum quod magis uniuersalia sunt nobis priora et notiora; genera autem sunt magis uniuersalia suds speciebus et differentiis, et species suds indiuiduis. Sed utrum hoc sit uerum, determinandum est demonstratiue in tertio De anima.
Sed etiam licet differentia esset conuertibilis cum specie et quod forte species esset notior quam sue differentia secundum conceptum confusum, tamen oportet differentiam esse prius notam quam speciem, quando species cognoscitur definitiue. Ideo sic concedenda est differentia esse prior specie. De proprio autem et accidente contingit saepe quod res sit prius cognita secundum conceptum accidentalem quam secundum conceptum proprium substantialem. Tamen secundum definitiuam notitiam conceptus substantiales sunt priores, quia oportet terminos accidentales eo modo quo eis competit definitio, definiri per substantiales, ut debet uideri septimo Metaphysicae.
SDD 2.7.3 DE COMPARATIONE GENERIS ET SPECIEI SIMUL AD SPECIEM
Generis et differentiae simul in ordine ad speciem commune et proprium
est esse definitiua specierum et indefinibilia, sed speciem esse
definibilem per genus et differentiam. Et ob hoc species componi
dicitur ex genere et differentia. [abest a PH]
Ista pars est manifesta et concessa. Unde si genus subalternum definiatur, hoc non est inquantum genus sed inquantum species. Et si aliqua generalissima describantur ab Aristotele uel ab aliis, illae non sunt definitiones essentiales, de quibus hic loquimur, sed descriptiones per aliquas proprietates ipsorum. Illud autem quod infertur, scilicet quod species est composite ex genere et differentia, debet exponi, ut credo: species, id est definitio speciei.
SDD 2.7.4 DE COMPARATIONE GENERIS ET SPECIEI SIMUL AD DIFFERENTIAM
Genus et species in ordine ad differentiam se habent quod sunt
praedicabilia in quid, et differentia non, sed in quale. [cf.
PH 24.4-5]
Sed dubitatur quomodo hoc sit possibile, cum secundum prius dicta differentia nihil plus significet uel connotet extraneum quam genus uel species. Et apparet mihi quod /REF/ hoc non sit nisi propter diuersos modos significandi grammaticales. Nam sicut dicit Commentator duodecimo Metaphysicae "grammaticus uidet in multis differre dispositionem et dispositum." Et sic mouetur ad imponendum eis nomina diuerse, ut 'albedo' et 'album'. Et quia non est eius inquirere an in omnibus, uel in quibusdam, sic different dispositio et dispositum, ipse secundum similitudinem ad illa in quibus manifeste differunt, imponit etiam nomina eis per modum dispositionis et dispositi, seu determinationis et determinabilis uel etiam determinati, deriuando ab abstracto concretum (uel econuerso), relinquens metaphysico considerationem an illa nomina supponant pro eodem uel pro diuersis.
Propter quem diuersum modum significandi grammaticalem illa nomina habent diuersos modos praedicandi. Et deriuatur unum de altero sicut concretum ab abstracto,utde'homo': 'humanitas', 'humanum'; immode'deus': 'deltas', 'diuinum', 'diuinitas'. Et non praedicatur 'deus' in quale, sed 'diuinum' bene. Ut si quaeratur 'quale ens est Prima Causa?', possumus dicere quod est ens diuinum. Sic ergo differentia praedicatur in quale, quia significat per modum adiectiuae determinationis. Genus autem et species praedicantur in quid, quia significant per modum determinabilis et determinati.
SDD 2.7.5 DE COMPARATIONE PROPRII ET ACCIDENTIS AD INVICEM
Proprium et accidens simul hoc habent commune et proprium quod
praedicantur denominatiue et non essentialiter; et quod sunt
posteriora his quorum dicuntur propria uel accidentia. Et non
praedicantur de eis in quid sed in quale, aut quomodolibet
aliter. [abest a PH]
Haec omnia quae in hac parte ponuntur, sunt dicta et satis declarata prius.
SDD 2.7.6 DE COMPARATIONE ACCIDENTIS AD OMNIA ALIA PRAEDICABILIA SIMUL
Accidentis contra alla quattuor praedicabilia proprium est
praedicari de eo cuius dicitur accidens, secundum magis et minus.
Ut quod unus homo dicitur albior altero uel senior, aut etiam
idem homo quandoque magis, quandoque minus albus. [abest a PH]
Hanc ultimam notat Porphyrius. Quae uidetur dubitabilis, quia licet 'esse disciplinae susceptibile' dicatur proprium hominis secundum Aristotelem, tamen unus est susceptibilior, id est aptior ad suscipiendum, quam alius. Et licet etiam 'uirtuosum' sit genus ad 'iustum' uel 'castum', tamen unus iustus uel castus potest esse aliquando minus uirtuosus et post magis, cum ex actibus uirtuosis magis intendatur uirtue et perficiatur, ut apparet secundo Ethicorum. Et similiter hoc nomen 'album' est species ad ista indiuidua 'hoc album', 'illud album'; et tamen hoc album dicitur magis uel minus album quam illud. Igitur utique apparet quod illa proprietas sit falsa.
Ad haec omnia breuiter respondendum est quod multa sunt nomina specierum uel generum sic recipientia comparationem secundum grammaticam, ut ista nomina 'castum', 'album', 'uirtuosum' -- (dicimus enim 'uirtuosus, uirtuosior, uirtuosissimus', 'albus, albior, albissimus', licet 'uirtuosum' sit genus 'iusti', et 'album' species 'colorati') -- sed intentio Porphyrii est quod in terminis dicto modo comparationem recipientibus: si positiuus est genus alicuius termini, comparatiuus eius uel superlatiuus non erit genus eiusdem termini. Ut si 'uirtuosum' sit genus 'iusti', tunc 'uirtuosior' uel 'uirtuosissimus' non remanebit genus 'iusti', sed est praedicatum accidentale, quia genus debet uniuersaliter uerificari de qualibet
suarum specierum. Modo, licet omnis iustus sit uirtuosus, tamen non
omnis iustus est uirtuosior aut uirtuosissimus.
Et ita similiter de specie ad indiuiduum. Nam si iste terminus 'album' est species ad istum terminum 'hoc album', numquam tamen iste terminus 'albius' est species ad 'hoc album', quia, quamdiu indiuiduum specie) pro aliquo supponit, oportet quod species uere affirmetur de illo. Modo, licet necesse sit quod hoc album, quamdiu est hoc album, sit album, tamen non sic necesse est quod sit albius. Sed magis bene diceretur quod, sicut 'album' est species ad 'hoc album', ita 'albius' ad 'hoc albius', et 'albissimum' ad 'hoc albissimum'.
Et similiter oportet dicere de proprio et de subiecto cuius est proprium, quia si ponamus 'risibile' esse proprium hominis, non est possibile quod 'risibilius' sit eius proprium. Si enim omne risibile est homo, non est uerum quod omnis homo sit risibilior. Oportet enim aliquem esse risibilem qui non est risibilior.
Accidens autem, si recipiat comparationem, poterit respectu eiusdem subiecti praedicari per modum accidentis et secundum positiuum et secundum comparatiuum et secundum superlatiuum, uel successiue, uel etiam forte simul, ut quod ignis est calidus, calidior, calidissimus. Et hoc intendebat Porphyrius. Tamen non est dicendum quod hoc conueniat omni accidenti, sed multis.