 Progymnasma quadragesimum quartum |
Progymnasma quadragesimum sextum  |
Nomenclatura.
Personae:
Magister, Clemens, Liberius, Donatus pueruli.
Magister.
Vixdum exactis sideribus dies se mundo reddidit, cum vos puerorum flosculi ante alios omnes huc intro pedem infertis. Quinam cum prima luce potuistis expergisci?
Clemens.
Mandatu matris famula nostra in dies me expergefacit: quanquam hodie maturius praeter morem.
Liberius.
Ast ego nunquam non sponte mea, et invocatus, ac fere semper bene mane consuevi surgere.
Donatus.
Ego etiam, Praeceptor.
Magister.
Res difficilis ad credendum: pueri quippe, quibus sopore nihil est amicius, nihil dulcius, pro more non habent ultro ac per se de strato surgere.
Donatus.
Certe surgo, expergefactus a nemine.
Magister.
Ecquid ientastis?
Clemens.
Ita.
Liberius.
Dum offa coquitur, visum est nimis longum: quapropter relicto ientaculo huc approperavi quam maturrime.
Magister.
Pulchrum in hac aetatula facinus. Quid si ego darem nunc tibi ientaculum?
Liberius.
Cum nihil sit tibi, quid dares?
Magister.
Quo nihil edis libentius.
Magister.
Mihi etiam, Praeceptor.
Clemens.
Et mihi, obsecro.
Magister.
Nimium satur fieres altero ientaculo.
Clemens.
Eia, quaeso.
Magister.
Liberi, si prompte et nunquam intersistendo recitaveris, quae heri nomina tibi ediscenda praescripseram, ecce, istas septem ficus, cum hisce amygdalis praemium tolles.
Donatus.
Ego quidem nomina mea teneo, ut qui perfectissime.
Clemens.
Ego, ego mea referam memoriter.
Magister.
Liberius esto primus: eum si memoria fefellerit, tum vos duo de istoc honorario in certamen venietis. Sed cuius ordinis sunt tuae voces?
Liberius.
Rerum caelestium.
Magister.
Tuae Clemens?
Clemens.
Dignitatum et munerum Ecclesiasticorum.
Magister.
Tuae autem Donate?
Donatus.
Dignitatum functionumque civilium.
Magister.
Incipe.
Liberius.
Deus Pater, Deus Filius, Deus Spiritus sanctus. Sacrosancta Trinitas, Numen, Divinitas, Creator, Salvator, Servator, Dei mater, Deipara virgo, Dei genitrix, Caelites, Caelicolae, Divi, Sancti, Beati, Angeli, Archangeli, Patriarchae, Prophetae, Apostoli, Martyres, Confessores, Virgines, Viduae, Innocentes, caelum, sol, luna, stella, astrum.
Magister.
Num intelligis quae singulis subiecta sit notio?
Liberius.
Optime, imo.
Magister.
Qui sunt caelites?
Liberius.
Die lieben Heiligen.
Magister.
Archangeli?
Liberius.
Die Ertzengel.
Magister.
Dei Mater?
Liberius.
Die Mutter Gottes.
Magister.
En accipe munusculum, et comede. Tu Clemens, edic tua.
Clemens.
Quid erit praemii?
Magister.
Si omnia, et ea serie qua se consequuntur reddas, erit quod dem tibi: non omnes ficus absumet Liberius. Si perperam, neque tunc indonatus abibis.
Clemens.
Pontifex Maximus, Patriarcha, Cardinalis, Archiepiscopus, Episcopus, Praesul.
Magister.
Quid? Haeres? Antistes, Abbas.
Clemens.
Antistes, Abbas, Coenobiarcha, Monachus, Concionator, Ecclesiastes.
Magister.
Quae est vis Ecclesiastae?
Clemens.
Eadem quae concionatoris.
Magister.
Quid ergo est Concionator?
Clemens.
Ein Prediger.
Magister.
Perge.
Clemens.
Parochus, parochus.
Magister.
Parochus, parochus: tene bis labi? Sacerdos.
Clemens.
Sacerdos, Diaconus, aedituus, sacra Virgo.
Magister.
Caetera ubi sunt?
Clemens.
Non iussisti plura.
Magister.
Haud recitasti ut cupiebam. Tu melius Donate.
Donatus.
Imperator, Imperatrix, Rex, Regina, Monarcha, Princeps, Dux, Comes, Baro, Dynasta, Heros, Heroina, sive Herois, Praefectus, a cubiculis, a pedibus, a poculis, apparitor.
Magister.
Qui sunt isti?
Donatus.
Die Kämmerling / die Lackeyen / die Kredenzer / die Stadtknecht.
Magister.
Cape has quatuor ficus, et confestim in ventrem absconde.
Donatus.
Ut praecipis.
Magister.
Sedete suo quisque loco, et quae adhuc praescripsero, celeriter ac naviter nomina ediscite.
Liberius.
Etiam. Ut sapuerunt tibi ficus Clemens?
Clemens.
Praeceptor, Liberius me irridet.
Liberius.
Commovi.
Clemens.
Non impune feres.
Notae
1 EXACTIS SIDERIBUS: Exiguntur caelo expellunturque quodammodo stellae, cum solis luce paulatim per caelum se diffundente apparere desinunt. Virg. 3. Aeneid. Iamque rubescebat stellis aurora fugatis. Dicitur etiam ab Ovid. 2. Metamorph. Lucifer agmina stellarum cogere, et caeli statione novissimus exire. Proprie sidus est quod Graecis ἄστρον, stella, quod iisdem ἀστήρ. Vide Macrobium in somn. Scip. libr. 1. cap. 14.
2 PUERORUM FLOSCULI: Sic appellant Latini, floris nomine videlicet, quod in re quaque purissimum, pulcherrimum, praecipuum est. Cicer. pro Flacco, flos legatorum. Pro Plancio, flos equitum Romanorum, Philipp. 2. flos nobilitatis et iuventutis. Ennius Cethegum oratorem nominavit florem illibatum populi. In Curcul. anus bibula, flos, inquit, veteris vini meis naribus obiectus est. in Cistell. Quia adeo complevi me flore Liberi. Casin. Nisi hac meraclo se uspiam percussit flore Libyce. Quibus locis videtur Plautus vinum significare, cuius non modo sapor palato, sed etiam odor naribus gratissimus sit. Idem Casin. Flos poetarum. Catull. flos iuvenum, flos Gymnasii et decus olei, id est, luctatorum, seu palaestritarum. Sic flos aevi, flos aetatis, flos siliginis, flos lactis, flos coenae, flos flammae, et alia infinita. Apud Catonem autem de re rustica cap. 88. flos salis, est nitidus, candidus, optimus sal: popularis autem sal, sordidus, vulgaris, niger.
3 MATURRIME: Quid disserat super vocabulo, mature Gellius, vide lib. 10. cap. 11.
4 A CUBICULIS, A PEDIBUS: Latine variarum rerum ministros atque servos sic appellabimus. A commentariis, ab epistolis, a manu, a rationibus, a secretis, a libellis supplicibus, a studiis, quales sunt hodie paedagogi, et quibus utuntur principes pueri ad ingenii cultum domi ab ipsis capiendum. Utuntur etiam praepositione, ad, idem volentes exprimere. Servus ad pedes, canes ad venandum, leones ad fraena, custos ad limina, puer ad cyathos, ad baculum. De quibus Turneb. libr. 3. cap. 23. Servus autem ad manum non est amanuensis, ut idem semetipsum corrigens scribit libr. 5 . cap. 11.
5 IN VENTREM ABSCONDE: Respeximus ad illud Cicer. 2 . de Orat. in tractatione facetiarum. Erras, inquit, Scaure: ego enim Magium non conservasse dico, sed tanquam si nudus nuces legeret, in ventrem abstulisse.