Gallia Christiana 1715 01/Instrumenta/Aquensis2

Denis de Sainte-Marthe

Gallia Christiana - T. 1 (1715)

Instrumenta ecclesiæ Aquensis (p. 173-175)

◄   Instrumenta ecclesiæ Ausciensis

Instrumenta ecclesiæ Lactorensis   ►

INSTRUMENTA AD ECCLESIAM AQUENSEM

SPECTANTIA.

I.

Excerpta quædam ex chartario nigro eccleſiæ Aquenſis, ad illuſtrandam plurimorum epiſcoporum hiſtoriam.

.... Occupabit autem Aquenſem epiſcopatum tunc abbas S. Severi Waſconiæ Gregorius, qui erat epiſcocopus Laſcurenſis. Tenebit etiam multos alios honores : qui quanto ampliores tenebat honores, tanto minor erat ad ſingulos. Ante Gregorium fuit Macharius, qui vixit in epiſcopio tantum per duos annos & dimidium. Ante Macharium fuit Remundus Vaſatenſis, nepos alterius Remundi ſenis : quorum uterque fuit epiſcopus. Iſte ſenex Remundus Vaſatenſis omnes epiſcopatus totius Waſconiæ tenuit, excepta metropoli : alter Remundus nepos ejus, non omnes, ſed Vaſatenſem, Aquenſem & Laburdenſem. Poſtea Vaſatenſem & Laburdenſem. Sed redeamus ad ordinem. Poſt Gregorium abbatiam tantam & tantos honores occupantem ſucceſſit proprius Aquenſis eccleſiæ epiſcopus nomine Bernardus, vir miræ abſtinentiæ, ſed mollis & timidus in juris ſui defenſione, &c..... Vixit iſte Bernardus xx. & circa iv. vel v. annos. Poſt Bernardum Remundus ſucceſſit. Obiit autem xviii. epiſcopatus ſui anno. Poſt Remundum præſens Willelmus.

II.

Raimundus de Sentes Aquenſis epiſcopus, dividit epiſcopatum in 4. archidiaconatus.

Ex chartario Aquenſi. AD communem utilitatem & quietam diſpoſitionem tam præſentium quam poſterum, Raimundus Aquenſis epiſcopus, & eccleſiæ ſanctæ Mariæ Aquenſis conventus ; totum ſuum epiſcopatum in 4. partes diviſerunt, quibus ſingulos archidiaconos præfecerunt, qui oculi & diſpoſitores eccleſiæ prædictæ exiſterent, totiuſque domus & familiæ eccleſiaſticæ curam gererent ; ita videlicet ut quiſque archidiaconus tribui menſibus in anno rem publicam diſponerent, ut uno deſerente alterutrum ſuccedendo ſubminiſtraret. Unius archidiaconatus fines ſcilicet a camino Burdigalenſi verſus mare uſque ad littus Laburdenſe, alterius vero fines ab eodem camino verſus Orientem ſicut fluvius, qui dicitur Loſſium diſterminatur. A Loſſio vero prædicto fluvio alius archidiaconatus fines diſtenditur verſus meridiem uſque ad fines Gerri & Polionis, abinde vero alterius archidiaconatus fines, quod a prædictis determinatis archidiaconatibus, ex ordine relinquitur. Hac inſtitutione facta iterum inveſtiverunt, quatinus quotcunque decimæ ſive redditus terrarum vel tributa ruſticorum vel cetera quæ jure archidiaconatus ad archidiaconatus non pertinent, ad communem confratrum utilitatem convenienti inter ſe conſenſu archidiaconi diſpertirent ; diſtinctiones vero & placita quæ de iſtis concingunt ſive hoſpitia, ſive dominia in illius archidiaconi jure conſiſtent in cujus parochia permanerent : de legum autem pontificalium perſolutionibus ſinguli archidiaconi cum pontifice per ſuas parochias ſic ſe haberent ut epiſcopus duas, archidiaconus vero tertiam partem portionem acciperet exceptis cauſis de S. Paulo & de S. Vincentio, quæ prorſus epiſcopi ſunt, urbis vero Aquenſis placita cum pontifice ſupradicta partitione archidiaconi communiter divident, cimiteria quoque & decimas & venalitatem fori, & oblationem argenteam, atque ſanctuaria exceptis ſtatutis capituli inter ſe dividerent.

III.

Charta fundationis Xenodochii de Urduos Aquenſis diœceſis factæ conſilio Ar. W. de Sort epiſcopi Aquenſis.

1151.
Ex ſchedis clariſſimi viri Olhenartii. IN nomine S. Trinitatis & individuae unitatis. Perveniat in notitia tam futurorum quam præſentium, quod quidam latro Arterius nomine, & ſocii ejus interfecerunt tres peregrinos Normaniæ, viros magnæ nobilitatis, ſicut armigeri, qui cum eis erant, & multi alii nobis narraverunt. Hæc interfectio fuit facta in itinere beati Jacobi, a prædictis latronibus, in illo loco qui dicitur Urduos ; qui poſtea nutu divino a judice ejuſdem terræ ſuſpenſi ſunt. Divina vero pietas nullum expertem ſui relinquens, revelavit hoc facinus per angelum ſuum Gabrielem cuidam ſacerdoti nomine Remundus Porchet de Scendos, præcipiens ei ut extraheret peregrinos prædictos de lacu, in quo mortui ejecti fuerant, & traderet eos in eodem loco ſepulturæ. Cui præcepto non renuens, libens implevit quod ſibi juſſum fuerat. Rurſum prædictus ſacerdos Remundus Porchet angelica annuntiatione tertio eſt admonitus, ut ædificaret domum in eo loco, ubi jam dicti peregrini ſepulti fuerant, ad honorem Dei ; qui cum non auderet ei reſiſtere, cui cuncta obediunt, ſtatim exhibuit ſe Aquenſi epiſcopo ſcilicet Ar. W. de Sort, narrans ei quæ & quanta per angelum ſibi fuerant juſſa. Unde prædictus iſdem epiſcopus dedit ei conſilium, ut quantocitius divino obediret præcepto. Quare jam ſæpe dictus ſacerdos fecit petirionem P. vicecomiti Gavaudan ac Bearnenſium, ut daret ſibi prædictum locum, in quo domum ad opus pauperum ad beatum Jacobum iter euntium *f. ædificator., ut ſic locus qui prius fuerat ſpelunca latronum, eſſet refugium pauperum, & habitatio peregrinorum. Cujus petitioni P. vicecomes acquieſcens, dedit bono animo, & bona voluntate totam terram de Urduos, ad faciendum ædificium, & totam padoventiam^[1], undecumque ipſe dominium habebat, dedit ; & nemora, paſcua, aquas, culta & inculta, Deo pro anima ſua, & parentum ſuorum tam præteritorum quam futurorum, hoc donum fecit prædictus P. vicecomes in eccleſia B. Mariæ de Scendos, in præſentia ſæ curiæ, Remundo ſacerdoti, & omnibus futuris ſuis ſucceſſoribus, ut habeant & poſſideant jam dictum donum, atque ab omni impedimento abſolutum ſine fine in perpetuum, amen. Anno incarnati verbi mcli. factum eſt donum menſe Maio, feria vi. luna undecima epacta xiv. concurrente nona, indictione vii. *xiv. Ludovico regnante rege Francorum, W. comite Pictaviæ ac duce Vaſconiæ, W. reſidente archiepiſcopo in Auſcitania ſede, Ar. W. reſidente epiſcopo in cathedrali ſede Aquenſium, Ar. epiſcopo reſidente in cathedrali Olorentium. Teſtes hujus rei ſunt A. Bornio abbas Sorduenſis, Martinus Sancii, P. Aureilla, Bibia de Gramont, P. de Luxo, A. Aragon de Garris, A. Arramon deu Lacu, & frater ejus, R. Ar. Fortaner Deſcot, & tota præſentia curiæ ipſius vicecomitis.

IV.

Diploma Adelfonſi Arragonum regis pro eccleſia Aquenſi, & Fortanerio epiſcopo.

NOtum ſit tam præſentibus quam futuris, quod ego Adelfonſus Dei gratia rex Castellæ & Toleti, dominus Vaſconiæ, una cum uxore mea Alienor regina, & cum filiis meis Ferrando, & Henrico, pro animabus parentum meorum ; & ſalute propria, ac pro delictorum meorum venia conſequenda, libenti animo & voluntate ſpontanea, hac carta donationis, conceſſionis, & ſtabilitatis do Deo, & cathedrali eccleſiæ Aquenſi S. Mariæ, & vobis domino Fortanerio ejuſdem inſtanti epiſcopo dilecto amico meo, veſtriſque ſucceſſoribus, perenniter valitura. Dono igitur vobis illos quindecim Villanos quos habeo in Angonne, & in Sancum omnibus juribus, quibus mihi tenebantur jure hæreditario, ut in perpetuum habendos, & irrevocabiliter poſſidendos. Si quis vero hanc chartam infringere præſumpſerit, iram Dei omnipotentis plenarie incurrat, & regiæ parti mille aureos in canto perſolvat, & damnum quod ſuper hoc vobis, aut ſucceſſoribus veſtris intulerit duplicatum reſtituat. Facta carta apud S. Sebaſtianum Era mccxl. ** hoc eſt anno 1204. ſecunda. vii. calend. Novembris. Et ego rex Alfonſus regnans in Caſtella & Toleto, & in Vaſconia, hanc cartam quam fieri juſſi, roboro & confirmo. Martinus Toletanæ ſedis archiepiſcopus, Hiſpaniarum primas confirmat. Bernardus ... archiepiſcopus confirmat. Ferrandus Burgenſis epiſcopus, Rodericus Segoviæ epiſcopus, Aldericus Palentinus epiſcopus, Gundiſſalvus Segobienſis epiſcopus, Julianus ... epiſcopus, Didacus ... epiſcopus, Bernardus Baionenſis epiſcopus, Galardus Vaſatenſis epiſcopus, Gaſto vicecomes Bearnii, Alvarus ... Munii, Giraldus come Armaniacenſis, Rodericus ... Dias, Arnaldus Raimundi vicecomes Tartaix, Lupus ... Sancii, Lupus Garciæ vicecomes Aortenſis, Gregorius Dias, Min. regis in Caſtella.

V.

Navarrus epiſcopus Aquenſis numerum canonicorum beatæ Mariæ Aquenſis ad denarium ſolummodo reducit.

1259.
Ex chartario. AD honorem ſanctæ & individuæ Trinitatis, & beatiſſimæ virginis Mariæ. Nos Navarrus Dei gratia epiſcopus Aquenſis, & Ar. Seguini, Marqueſius, & Bernardus Johannis archidiaconi, atque totum capitulum eccleſiæ Aquenſis, attendentes & toto cordis deſiderio affectantes, ut divini nominis cultus in eccleſia noſtra augeatur, paxque eccleſiæ & perſonis ibidem nunc & in poſterum exiſtentibus, & Deo ſervientibus obſervetur, computato diligenter & deducto ea quæ domino epiſcopo, filiis Dei, ac aliis eccleſiæ ipſius ſervitoribus, ratione ejuſdem ſervitii ex neceſſitate debentur, penſatisque reſiduis ſupradictæ eccleſiæ facultatibus, & invento quod non poſſunt ſufficere pluribus quam decem canonicis rendentibus in eadem, unanimiter & concorditer ordinamus, & ſtatuimus denarium numerum canonicorum, nobis & poſteris perpetuo obſervandum in eccleſia memorata, niſi in tantum excreſcerent ipſius eccleſiæ facultates, quod pluribus poſſent ſufficere competenter, & tunc deſuper creſcentibus facultatibus, de communi aſſenſu domni epiſcopi & capituli, prout utilitati eiuſdem eccleſiæ viderint expedire ; ſtatuimus etiam quod nullum canonicum in ipſa eccleſia de cetero faciemus, donec ad dictum numerum perventum fuerit, & aliquis de canonicis ceſſerit de numero ante dicto, excepto Dominico de Seguin clerico Aquenſ, quem ad frequentem inſtantiam, & preces recipiemus Ar. Seguini archidiaconi ſupradicti. Et hæc nos omnes & ſinguli tactis ſacroſanctis Dei evangeliis firmavimus propriis juramentis. In cujus rei teſtimonium nos prædicti epiſcopus capitulum præſentes litteras ſigillis noſtris duximus ſigillandas. Actum eſt hoc Aquis in camera noſtra, nobis & toto capitulo ipſius eccleſiæ præſentibus, & in hoc communiter conſentientibus in feſto apoſtolorum Philippi & Jacobi, anno domini mcclix.

VI.

Bulla Sixti IV. qua capitulum Aquenſe eximit ab epiſcopi poteſtate.

1472. SIxtus epiſcopus ſervus ſervorum Dei ad perpetuum rei memoriam.

Licet omnes eccleſiæ per univerſum orbem conſtitutæ ſedi apoſtolicæ, quæ ſuper illas obtinet divina diſpoſitione primarum, ſint ſubjectæ, reipſa tamen ſedes nonnullas ex eis eorumque perſonas ſibi aliquando uſque ad certun tempus ſpecialiter ſubdit, & illas a quorumlibet aliorum poteſtate eximit, prout rationabiles ſuadent, & id in domino conſpicit ſalubriter expedire : ſane pro parte dilectorum filiorum capituli eccleſiæ Aquenſis nobis nuper exhibita petitio continebit, quod cum venerabilis frater noſter Bertrandus epiſcopus Aquenſis de homicidio apud nos, & ſedem apoſtolicam diffamatus ſit, cauſamque deſuper ex commiſſione noſtra dilecto filio noſtro Nicolao titulo S. Ceciliæ presbitero cardinali ad audiendum & referendum pendeat, ipſi capitulum intendunt cauſæ prædictæ aſſiſtere, & quantum in eis eſt, quod exceſſus hujuſmodi non remaneat impunitus operam dare, & propterea epiſcopus ipſe de eorumdem capituli voluntate forſan informatus, eos ac ſingulas perſonas dictæ eccleſiæ paterna non diligat caritate, & in ipſos aliter quam debeat nonnunquam ſua juriſdictione utitur, præfatum capitulum dubitant prædictam cauſam proſequi poſſe, ſi ejuſdem epiſcopi ſubjacere debeant coertioni, quare pro parte ejuſdem capituli nobis fuit humiliter ſupplicatum, ut ipſos ac ſingulas perſonas dictæ eccleſiæ, & quoſcumque alios in eadem eccleſia, dignitates, perſonatus, adminiſtrationes, officia, & beneficia nunc & pro tempore obtinentes, cum omnibus & ſingulis eorum canonicatibus, & præbendis, ac dignitatibus, perſonatibus, adminiſtrationibus, vel officiis, ceteriſque beneficiis eccleſiaſticis, & bonis, ac ſervitoribus, & familia, ab omni juriſdictione & poteſtate dicti epiſcopi, quandiu præfatæ eccleſiæ præfuerit, & deinde ad noſtrum beneplacitum prorſus eximere & liberare, aliaſque in præmiſſis opportune providere de benignitate apoſtolioca dignaremur ; nos igitur quieti & tranquillitati tam capituli quam singulorum perſonarum eccleſiæ hujuſmodi providere volentes, hujuſmodi ſupplicationibus inclinati, præfatos capitulum ac ſingulas perſonas dictæ eccleſiæ canonicatus, & præbendas ac dignitates, perſonatus, adminiſtrationes, & officia aliaque beneficia eccleſiaſtica in eadem nunc & pro tempore obtinentes cum omnibus eorum beneficiis eccleſiaſticis, & bonis quæ etiam extra dictam eccleſiam in civitate & dioceſi Aquenſi obtinent, & pro tempore obtinebunt, eorumque ſervtoribus, & familia ab omni dicti epiſcopi juriſdictione, ſuperioritate & poteſtate quandiu ipſe epiſcopus eidem eccleſiæ præfuerit, & deinde ad noſtrum beneplacitum auctoritate apoſtolica, tenore præſentium penitus eximimus, & totaliter liberamus ac liberos exemptos libera & exempta fore decernimus & declaramus ; ita quod ipſi capitulum, perſonæ, familiares & familia interim non coram epiſcopo ſeu ejus officialibus, ſed coram ſede prædicta, aut legatis aut ſubdelegatis ejuſdem duntaxat teneantur de juſtitia reſpondere, quodque idem epiſcopus ſeu officiales præfati etiam ratione delicti, contractus, vel rei ubicumque committatur delictum ineatur contractus, aut res ipſa conſtat in eos, vel ea tanquam prorſus exemptos, & exempta juriſdictionem, dominium vel poteſtatem quomodolibet exercere aut excommunicationis, ſuſpenſionis, vel interdicti ſeu alias ſententias, cenſuras, & penas promulgare non poſſint nec debeant quoquomodo, decernentes omnes & ſingulos proceſſus, ſententias, cenſuras, & pœnas quos & quas contra exemptionem, liberationem, ſuſceptionem, & decretum hujuſmodi forſan haberi vel promulgari, necnon quicquid ſecus a quoquam quavis auctoritate ſcienter vel ignoranter attemptari conrigerit, irrita & inania, nulliuſque exiſtere roboris vel momenti, non obſtantibus felicis recordationis Innocentii papæ IV. prædeceſſoris noſtri circa exemptos, quæ incipit volentes, & aliis apoſtolicis conſtitutionibus & ordinationibus ceteriſque contrariis quibuſcumque. Nulli ergo hominum liceat hanc paginam noſtræ exemptionis, liberationis, conſtitutionis, declarationis & decteti infringere, vel ei auſu temerario contraire. Si quis autem hoc attemptare præſumpſerit, indignationem omnipotentis Dei, & beatorum Petri & Pauli apoſtolorum ejus ſe noverit incurſurum. Datum Romæ apud S. Petrum anno incarnationis dominicæ mcccclxxii. tertio decimo cal. Aprilis, pontificatus noſtri anno ſecundo.

---

1. Id eſt, paſcua. Conſule Cangii gloſſarium.