 Convivium |
Regia  |
Personae:
Asotus, Tricongius, Abstemius, Glaucia.[1]
Asot.
Quid tu dicis, Tricongi? Quam laute nos heri accepit Brabantus ille!
Tric.
Male sit illi, non potui tota nocte quiescere. Vomui (sit habitus honos vestris auribus) convolvi me subinde toto lecto, modo ad spondam interiorem, modo ad exteriorem; fauces et stomachum videbar mihi rejecturus: nunc prae dolore capitis nec oculorum officio possum fungi nec aurium: lamina ponderosa plumbi videtur mihi in frontem et oculos incumbere.
Asot.
Frontem et tempora fortiter astringe fascia, et Rex videberis.
Tric.
Seu ipse potius Bacchus, a quo institutum manavit diadematum in Reges.
Asot.
Recipe te domum edormi crapulam.
Tric.
Domum vero? nihil aeque fugio et aversor, ut domum et uxorem clamosissimam; ea si me nunc aspiceret, longiores haberet homilias quam Chrysostomus.
Abst.
Hoccine appellas tu laute tractari?
Glauc.
Plane ita est, nam laverunt probe guttur et fauces.
Abst.
Manus vero?
Glauc.
Ne semel quidem.
Asot.
Immo saepe vino et lacte, dum alii in aliorum pateras immittebamus manus.
Glauc.
Quid potest dici lautius? Et quidem digitos pingui carnium et embammatis inviscatos.
Abst.
Tace per divos: quis posset absque nausea rem adeo audire obscoenam? quanto minus videre, aut de ejusmodi vino aut lacte gustare?
Asot.
Divi vestram fidem! adeon es Abstemi delicatus ut haec ne auribus quidem possis devorare? quid faceres palato, ut nos? Sed heus tu Tricongi compotator suavissime, mittamus puerum aliquem qui nobis in illa phiala fictili adferat ex eodem vino? nulla est certior huic veneno theriaca.
Tric.
Estne hoc exploratum?
Asot.
Quid ni esset? Memineris versus quos cantat Colax? Allusio ad locum Plautinum.
Ad sanandum morsum canis nocturni, sume ex pilis ejusdem canis.
Glauc.
Narra quaeso de convivio.
Abst.
Ne narres, nisi velis me revomere quicquid habeo in ventriculo, cum ipsis vitalibus.
Glauc.
Facesse igitur paulisper.
Asot.
Ego narrabo quam commodissime, ut nusquam sit honos praefandus.
Glauc.
Incipe obsecro, adverte animum Abstemi.
Asot.
O Glaucia mi, ante omnia istud ex me habe, nullum esse hominum genus quod comparari possit cum festivo et largo convivatore. Quidam ostentant eruditionem rerum variarum, id est mera nugamenta, alii jactant experientiam, et usu collectam prudentiam; quorsum id? Sunt qui habent quidem opes, sed non audent expendere; miseri! quid eos juvat asservare? Benignus convivator ubique prodest, ubique est gratus, vel solus illius aspectus exhilarat tristitiam animi, et discutit, si qua est in eo miseria, sive recordatione convivii, sive spe atque expectatione. Alia omnia quae dicuntur bona animi, nec ego video, et sunt jejuna atque infrugifera.
Abst.
Rogo te Asote, quis est auctor tam bonae sententiae?
Asot.
Ego, et omnes mei similes, id est, plerique ex Gallia Belgica a Sequana ad Rhenum flumen. Tantum dissentiunt inter nos homuli quidam, vel miseri et praeparci, qui Abstemio suum invident cognomen, frugi volunt appellari, vel quidam magna sapientiae opinione suffarcinati, id est inani nomine, quos etiam nos (id est maxima pars hominum et praecipua) ridemus.
Abst.
Quid audio?
Glauc.
In hoc iste non fallitur, etsi ebriosus: nam nusquam eruditio minus habet pretii, quam in Belgica; non aliud esse rentur virum eruditione praestantem, quam sutura vel textura.
Abst.
Atqui student hic multi, et non infelici profectu.
Glauc.
Deducuntur a parentibus parvi filii ad scholas tanquam ad opificium, quo parent sibi deinceps victum. Ipsi etiam scholastici, dictu incredibile, quam parvi institutores suos faciant, quam prosequantur honore exiguo, et praemiis adeo tenuibus, ut Doctores insignes ac primi nominis tolerare sese vix possint.
Abst.
Ista sunt ab instituto sermone aliena; revertamur ad convivium.
Asot.
Hoc malim audire, et missos faciamus jam tandem sermones istos studiosos, qui sunt profecto infrugiferi. Nescio quemadmodum vos Itali de eruditione statuatis: mihi certe res videtur non solum inutilissima, sed etiam damnosa.
Abst.
Idem videtur bovi et sui, quod tibi; et nobis quoque videretur, si non plus haberemus mentis quam tu.
Asot.
Non esset finis; itaque audi jam. Primum omnium accubuimus severi et tristes, sacrata est mensa, silentium ubique et quies, coepimus expedire cultellum quisque suum, speciem praebebamus non invitatorum, sed invitorum: adeo id diceres facere nos coactos, et faciebamus re vera admodum segniter; nondum enim incaluerat animus ardore illo libero: aptat quisque mantile suum humeris, nonnulli etiam pectori, alii de mappa extendunt super gremium: sumit panem, aspicit, volvit, purgat, si quid esset carbonis aut cinerum, decorticat, et haec omnia lente et cunctabunde. Quidam auspicati sunt coenam a potione; alii priusquam biberent, paululum sumpserunt acetarii, et bubulae salitae ad excitandum dormiens palatum, et stimulandum languidulum: primus scyphus fuit cervisiae, ut frigidum caementum substerneretur ardori vini. Allatus est sacer ille liquor, primum poculis angustis et exiguis, quae magis sitim irritarent quam restinguerent. Dominus homo festivissimus qui potiorem in hac tota regione nullum habet, ac ne parem quidem, mea utique sententia (quod sit dictum sine cujusquam injuria), jubet adferri pocula capacissima, et coeptum est largiter potari more Graeco, ut dicebat illic Philograecus Philograecus, Varronis vocabulum. quidam, qui Lovanii olim studuerat. Ibi cepimus loqui, tum incalescere, hilaritas ubique et risus diffusissimus. O coenae noctesque deorum! Alii aliis praebibimus, et magna aequitate faciebamus paria; nefas erat sodalem fraudare tali praesertim tempore.
Abst.
Merito, quum agitur non de calice vini, sed de sensu et mente, rebus in homine praecipuis. Sed ut hac de re tam laeta, tam festiva, tu et ego colloquamur, primum rogandus es, an sis ebrius.
Asot.
Non revera, et facile est cognoscere ex ordine orationis meae; nam si essem, putas me haec referre potuisse adeo composite?
Abst.
Recte est, alioqui juxta Mimi versiculum cum absente litigarem. Principio cur non extruitis templum aliquod in hac regione Baccho, coelestis hujus liquoris repertori?
Asot.
Hoc vestrum est, qui aedem habetis Romae Sergii et Bacchi; nobis satis est quotidie illi passim sacra facere. Et fortasse erigeremus templum, si constaret fuisse illum inventorem; nam ea de re audivi disputari inter studiosos quosdam. Sunt qui putent primum fuisse Noam qui vinum biberit, quique sit inebriatus.
Abst.
Dimittamus ista. Cedo, quod vinum bibebatis?
Asot.
Quid nostra refert, quod sit vinum aut cujas? Habeat modo nomen et colorem vini, id satis est nobis; delicias illas quaerat Gallus aut Italus.
Abst.
Quae ergo potest esse delectatio, quum id non gustas, quod in corpus ingeris?
Tric.
Fortasse nonnulli initio aliquid gustant, integro palato: mox vero depravato ex tanta humoris redundantia, gustum omnem amittunt.
Abst.
Siti jam exstincta, nulla superest voluptas, quae tota sita est in satisfaciendo desideriis naturalibus: ita ut tormenti sit genus sine siti bibere, aut sine fame edere.
Tric.
Putas nos Abstemi, ad voluptatem potare, aut quod sit jucundum?
Abst.
Tanto ergo estis pejores bestiis, quae aviditatibus naturalibus aguntur: vos neque illuc ducit ratio et retrahit natura.
Tric.
Ducit nos eo sodalitas, et paulatim inebriamur imprudentes.
Abst.
Quoties estis inebriati? quoties alios ebrios vidistis?
Tric.
Quotidie plurimos.
Abst.
Non sufficiunt ergo tam multa experimenta ad devitandam rem tam foedam? atqui bellua vel uno experimento fieret cautior.
Glauc.
Et sodales istos, in quorum gratiam transeunt ex hominibus in bestias, scis quam habent caros? dum potant, darent illi praecordia: digressi illinc, vix agnoscunt; Vitam et animam cujusvis illorum nollent redemptam sibi nummo sestertio.
Abst.
Quibus ex poculis hauriebatis vinum, et quomodo?
Asot.
Primum allata sunt vitrea, paulo post ob periculum, sublatis illis, exhibita argentea. In vinum injiciebamus a primo herbulas, quod id suaderet anni tempus: paulo post jus carnium, lac, butyrum, cremorem.
Abst.
O spurciciem, ne belluis quidem tolerabilem.
Tric.
Quanto tu tragicoteron exclames, si scias alios in aliorum pocula manus sordentes immittere? Conjicere ovorum et pomorum et nucum putamina et olivarum, ac prunorum ossa?
Abst.
Abstine ab hisce narrandis, si vis ne me hinc in silvas aliquas fuga abripiam.
Tric.
Audi tu in aurem Glaucia. Quidam horum gestant in faciendo itinere cornu venatorium plenum, ut necesse est, pulvere, et stipulis, et floccis, et sordibus aliis; ex hoc bibimus.
Glauc.
Quid?
Tric.
Quid vero? vinum.
Glauc.
Immo vero mentem.
Tric.
Plane ita est, et post epotam mentem, matulis non admodum mundis sumptis de scamno lecticari, usi sumus pro calicibus.
Abst.
Quis fuit convivii exitus tanquam fabulae?
Asot.
Natant vino pavimenta, inebriati sumus omnes: hospes in primis homo strenuus, dejectis sub mensam magna victoria duobus aut tribus.
Abst.
O preclaram victoriam, et de re pulcherrima ac praedicanda! Sed omnes tamen vinum vicit?
Asot.
Etiam.
Abst.
Miserum te, quid putas esse ebrium?
Asot.
Probe et ex animi sententia indulsisse genio.
Abst.
Cui genio? bono an malo?
Glauc.
Si recte omnia scruteris, nusquam invenies cui indulgeant, neque enim animo, nec voluptati, nec ulli rei alteri cui alii indulgent, qui vitiis obtemperant, et pravis animi cupiditatibus. Sed inebriari est sensuum facultates amittere, exire de potestate rationis, judicii, mentis: plane ex homine fieri vel pecus, vel saxum. Quae deinceps sequantur, (etsi nunquam ebrius vidi) tamen facillimum est conjectare, loqui, et nescire quid loquaris: si quid commissum est tibi arcanum maxime celandum, effutire, atque ea dicere, propter quae te, et tuos et saepe Patriam, ac Provinciam universam in grave discrimen adducas; nulla distinctio amici et inimici, uxoris et matris: rixae, jurgia, inimicitiae, plagae, vulnera, mutilatio, occisio.
Tric.
Etiam sine ferro et sanguine; nam non pauci continuant ebrietatem cum morte.
Glauc.
Quis non malit domi se cum cane aliquo aut fele includere, quam cum ebrio? Plus enim mentis est in illis animantibus.
Abst.
Post ebrietatem vero cruditas, debilitatio nervorum, paralyses, arthretici cruciatus, gravedo capitis et corporis totius, hebetatio sensuum omnium; memoria exstinguitur, ingenii acies retunditur: unde stupor in tota mente, et ad intelligendum sapiendumque, et ad eloquendum.
Asot.
Jam incipio intelligere, magnum esse malum ebrietatem: posthac dabo sedulam operam ut bibam ad hilaritatem, non ad ebrietatem.
Glauc.
Hilaritas est janua ebrietatis, nemo venit ad bibendum eo animo ut inebrietur, sed bibendo exhilaratur; continuo post sequitur ebrietas: difficile est enim signare hilaritatis metam, atque in ea sistere. Lubricus est gradus ab hilaritate ad ebrietatem.
Abst.
Dum vinum habes scypho, illud est in tua potestate, dum in corpore, tu es in illius: haberis, jam non habes; quum bibis, tu tractas vinum pro tuo libito: postquam biberis, illud te tractabit pro suo.
Asot.
Quid ergo? nunquamne est bibendum?
Abst.
Dum vitant stulti vitia, in contraria currunt. Bibendum quidem, non potandum: natura sola in hoc docet bruta, hominem non docebit eadem natura ratione adjuta? Edes quum esuries, bibes cum sities: fames et sitis admonebunt quantum, quando, quatenus edendum et bibendum.
Asot.
Quid si semper sitiam, nec sitim possim mitigare, quin fiam ebrius?
Abst.
Bibe quod inebriare non possit.
Asot.
Non fert constitutio mei corporis.
Abst.
Quid si tantum esuries, ut exsatiari nullo cibo posses, nisi disrumpereris?
Asot.
Ea vero non esset fames, sed morbus.
Abst.
Nimirum opus esset medicina ad eam famem tollendam, non dapibus: nonne?
Asot.
Quidni?
Abst.
Eodem prorsus modo, Medico tibi esset opus ad eam sitim, non caupone; et potione de pharmacopolio petita, non de oenopolio: non est ea sitis, sed morbus, et quidem perniciosus.
Notae
- ↑ Asotus, penult. longa, significat hominem gulae luxuque deditum, decoctorem, nepotem a populo Asotorum, qui erant luxu, deliciisque perditi, et qui in mensam vomebant, ut ait Cicero.