AIVAGGELJO þAIRH MATþAIU.
recensere[735] [736] Aþþan ïk ïn vatin ïzvis daupja. ïþ sa afar mis gaggida svinþoza mis ïst. þizei ïk ni ïm vairþs ei [737] [738] anahneivands andbindau skaudaraip skohis ïs. sah. þan ïzvis daupeiþ ïn ahmin veihamma.---audagai. [739] [740] þai hrainjahairtans. unte þai guþ gasaiwand.--- . . . ak ana lukarnastaþan. jah liuteiþ allaim [741] þaim ïn þamma razna. sva liuhtjai liuhaþ ïzvar ïn andvairþja manne. ei gasaiwaina ïzvara goda [742] [743] vaurstva jah hauhjaina attan ïzvarana þana ïn himinam. ni hugjaiþ ei ïk qemjau gatairan vitoþ aiþþau [744] [745] praufetuns. ni qam gatairan ak usfulljan. amen auk qiþa ïzvis. und þatei usleiþiþ himins jah [746] [747] airþa. jota ains aiþþau ains striks ni usleiþiþ af vitoda. unte allata vairþiþ. ïþ saei nu gatairiþ aina anabusne þizo minnistono jah laisjai sva mans. sah minnista haitada ïn þiudangardjai [748] [749] himine. ïþ saei taujiþ jah laisjai sva. sah mikils haitada ïn þiudangardjai himine. qipa auk ïzvis þatei nibai managizo vairþiþ ïzvaraizos garaihteins þau þize bokarje jah fareisaie. ni þau qimiþ
[750] ïn þiudangardjai himine. hausideduþ þatei qiþan ïst þaim airizam. ni maurþrjais. ïth saei maurþreiþ. [751] skula vairþiþ stauai. aþþan ik qiþa ïzvis þatei wazuh modags broþr seinamma svare skula vairþiþ stauai. ïþ saei qiþiþ broþr seinamma raka. skula vairþiþ gaqumþai. aþþan saei qiþiþ dvala. skula vairþiþ ïn [752] [753] gaiainnan funins. jabai nu bairais aibr þein du hunslastada jah jainar gamuneis þatei broþar þeins habaiþ [754] [755] wa bi þuk. aflet jainar þo giba þeina ïn andvairþja hunslastadis jah gagg faurþis gasibjon broþr þeinamma [756] jah biþe atgaggands atbair þo giba þeina. sijais vaila hugjands andastauin þeinamma sprauto. und þatei ïs ïn viga miþ ïmma. ïbai wan atgibai þuk sa andastaua stauïn jah sa staua þuk atgibai [757] [758] andbahta. jah ïn karkara galagjaza. amen qiþa þus. ni usgaggis jainþro. unte usgibis þana minnistan [759] [760] kintu. hausideduþ þatei qiþan ïst. ni horinos. aþþan ïk qiþa ïzvis þatei wazuh saei saiwiþ qinon du [761] [762] luston ïzos. ju gahorinoda ïzai ïn hairtin seinamma. ïþ jabai augo þein þata taihsvo marzjai þuk. usstagg ïta jah vairp af þus. batizo ïst auk þus ei fraqistnai ains liþive þeinaize jah ni allata leik þein [763] [764] gadriusai ïn gaiainnan. jah jabai taihsvo þeina handus marzjai þuk. afmait þo jah vairp af þus. batizo [765] [766] ïst auk þus ei fraqistnai ains liþive þeinaize jah ni allata leik þein gadriusai in gaiainnan. qiþanuh [767] [768] þan ïst þatei wazuh saei afletai qen. gibai ïzai afstassais bokos. iþ ïk qiþa ïzvis þatei wazuh saei afletiþ qen seina inuh fairina kalkinassaus. taujiþ þo horinon. jah sa ïze afsatida liugaiþ. horinoþ. [769] [770] aftra hau ideduþ þatei qiþan ïst þaim airizam. ni ufarsvarais. ïþ usgibais fraujin aiþans þeinans. [771] [772] [773] aþþan ïk qiþa ïzvis ni svaran allis. ni bi himina. unte stols ïst guþs. nih bi airþai. unte fotubaurd ïst [774] fotive ïs. nih bi ïairusaulimai. unte baurgs ïst þis mikilins þiudanis. nih bi haubida þeinamma svarais. [775] [776] unte ni magt ain tagl weit aiþþau svart gataujan. sijaiþþan vaurd ïzvar. ja ja. ne ne. ïþ þata
[777] managizo þaim us þamma ubilin ïst. hausideduþ þatei qiþan ïst. augo und augin jah tunþu und tunþau. [778] [779] ïþ ïk qiþa ïzvis ni andstandan allis þamma unseljin. ak jabai was þuk stautai bi taihsvon þeina kinnu. [780] vandei ïmma jah þo anþara. jah þamma viljandin miþ þus staua jah paida þeina niman. aflet ïmma [781] [782] jah vastja. jah jabai was þuk ananauþjai rasta aína. gaggais miþ ïmma tvos. þamma bidjandin þuk [783] gibais jah þamma viljandin af þus leiwan sis ni usvandjais. hausideduþ þatei qiþan ïst. frijos newundjan [784] [785] þeinana jah fiais fiand þeinana. aþþan ïk qiþa ïzvis. frijoþ fijands ïzvarans. þiuþjaiþ þans vrikandans [786] ïzvis. vaila taujaiþ þaim hatjandam ïzvis jah bidjaiþ bi þans usþriutandans ïzvis. ei vairþaiþ sunjus attins ïzvaris þis ïn himinam. unte sunnon seina urranneiþ ana ubilans jah godans jah rigneiþ [787] [788] ana garaihtans jah ana ïnvindans. jabai auk frijoþ þans frijondans ïzvis ainans. wo mizdono habaiþ. [789] [790] niu jah þai þiudo þata samo taujand. jah jabai goleiþ þans frijonds ïzvarans þatainei. we managizo [791] [792] taujip. niu jah motarjos þata samo taujand. sijaiþ nu jus fullatojai svasve atra ïzvar sa ïn himinam [793] [794] fullatojis ïst. atsaiwiþ armaion ïzvara ni taujan ïn andvairþja manne du saiwan ïm. aiþþau laun ni [795] [796] habaiþ fram attin ïzvaramma þamma ïn himinam. þan nu taujais armaion. ni haurnjais faura þus svasve þai liutans taujand ïn gaqumþim jah ïn garunsim. ei hauhjaindau fram mannam. amen qiþa [797] ïzvis. andnemun mizdon seina. ïþ þuk taujandan armaion ni viti hleidumei þeina. wa taujiþ taihsvo [798] [799] þeina. ei sijai so armahairtiþa þeina ïn fulhsnja jah atta þeins. saei saiwiþ ïn fulhsnja. usgibiþ þus ïn [800] [801] bairhtein. jah. þan bidjaiþ. ni sijaiþ svasve þai liutans. unte frijond ïn gaqumþim jah vaihstam plapjo [802] [803] standandans bidjan. ei gaumjaindau mannam. amen qiþa ïzvis þatei haband mizdon seina. ïþ þu þan bidjais. gagg ïn heþjon þeina jah galukands haurdai þeinai bidei du attin þeinamma þamma ïn [804] fulhsnja jah atta þeins. saei saiwiþ in fulhsnja. usgibiþ þus ïn bairhtein. bidjandansuþ-þan ni filuvaurdjaiþ [805] [806] svasve þai þiudo. þugkeiþ ïm auk ei ïn filuvaurdein seinai andbausjaindau. ni galeikoþ nu maiþ. [807] [808] vait auk atta ïzvar. þizei jus þaurbuþ. faurþizei jus bidjaiþ ïna. sva nu bidjaiþ jus. atta unsar þu in [809] himinam. veihnai namo þein. qimai piudinassus þeins. vairþai vilja þeins sve ïn himina jah ana [810] [811] [812] airþai. hlaif unsarana þana sinteinan gif uns himma daga jah aflet uns þatei skulans sijaima svasve [813] jah veis afletam þaim skulam unsaraim. jah ni briggais uns ïn fraistubnjai. ak lausei uns af þamma [814] ubilin. unte þeina ïst þiudangardi jah mahts jah vulþus in aivins. amen. unte jabai afletiþ [815] [816] mannam missadedeins ïze. afletip jah ïzvis atta ïzvar sa ufar himinam. ïþ jabai ni afletip mannam [817] [818] missadedins ïze. ni þau atta ïzvar afletiþ missadedins ïsvaros. aþþan biþe faistaiþ. ni vairþaiþ svasve þai liutans gaurai. fravardjand auk andvairþja seina. ei gasaiwaindau mannam fastandans. [819] amen qiþa ïzvis þatei andnemun mizdon seina. ïþ þu fastands salbo haubiþ þein jah [820] ludja þeina þvah. ei ni gasaiwaizau mannam fastands ak attin þeinamma þamma ïn fulhsnja. jah [821] atta þeins. saei saiwiþ ïn fulhsnja. usgibiþ þus. ni huzdjaiþ ïzvis huzda ana airþai. þarei malo jah [822] nidva fravardeiþ jah þarei þiubos ufgraband jah hlifand. ïþ huzdjaiþ ïzvis huzda ïn himina. þarei [823] nih malo nih nidva fravardeiþ jah þarei þiubos ni ufgraband nih stiland. þarei auk ïst huzd ïzvar. [824] þaruh ïst jah hairto ïzvar. lukarn leikis ïst augo. jabai nu augo þein ainfalþ ïst. allata leik þein [825] liuhadein vairþiþ. ïþ jabai augo þein unsel ïst. allata leik þein riqizein vairþiþ. jabai nu liuhaþ þata [826] [827] ïn þus rigiz ïst þata riqiz wan filu. ni manna mag tvaim fraujam skalkinon. unte jabai fijaiþ ainana. jah anþarana frijoþ. aiþþau ainamma ufhauseiþ. ïþ anþaramma frakann, ni maguþ guþa skalkinon jah [828] mammonin. duþþe qiþa ïzvis. ni maurnaiþ saivalai ïzvarnai. wa matjaiþ jah wa drigkaiþ. nih leika [829] [830] ïzvaramma. we vasjaiþ. niu saivala mais ïst fodeinai jah leik vastjom. ïnsaiwiþ du fuglam himinis. þei ni saiand nih sneiþand nih lisand ïn banstins. jah atta ïzvar sa ufar himinam fodeiþ ïns. niu jus [831] [832] maisve aþrizans sijuþ þaim. ïþ was ïzvara maurnands mag anaaukan ana vahstu seinana aleina [833] aina. jah bi vastjos wa saurgaiþ. gakunnaiþ blomans haiþjos. waiva vahsjand. nih arbaidjand nih [834] spinnand. qiþuh þan ïzvis þatei nih saulaumon ïn allamma vulþau seinamma gavasida sik sve ains [835] [836] þize. jah þande þata havi haiþjos himma daga visando jah gistradagis ïn auhn galagiþ guþ sva [837] vasjiþ. waiva mais ïzvis leitil galaubjandans. ni maurnaiþ nu qiþandans. wa matjam aiþþau wa [838] drigkam aiþþau we vasjaima. all auk þata þiudos sokjand. vaituh þan atta ïzvar sa ufar himinam [839] þatei þaurbuþ---. . . jaina ïzvis mans. svah jah jus taujaiþ ïm. þata auk ïst vitoþ jah praufeteis. [840] [841] ïnngaggaiþ þairh aggvu. daur. unte braid daur jah rums vigs sa brigganda ïn fralustai jah managai [842] sind þai ïnngaleiþandans þairh þata. wan aggvu þata daur jah þraihans vigs sa brigganda ïn libainai [843] [844] jah favai sind þai bigitandans þana. atsaiwiþ sveþauh faura liugnapraufetum þaim ïzei qimand [845] at ïzvis ïn vastjom lambe. iþ ïnnaþro sind vulfos vilvandans. bi akranam ïze ufkunnaiþ ïns. ïbai [846] lisanda af þaurnum veinabasja aiþþau af vigadeinom smakkans. sva all bagme godaize akrana [847] goda gataujiþ. ïþ sa ubila bagms akrana ubila gataujiþ. ni mag bagms þiuþeigs akrana ubila gataujan [848] nih bagms ubils akrana þiuþeiga gataujan. all bagme ni taujandane akran god usmaitada jah [849] [850] ïn fon atlagjada. þannu bi akranam ïze ufkunnaiþ ïns. ni wazuh saei qiþiþ mis. frauja frauja. [851] ïnngaleiþiþ ïn þiudangardja himine ak sa taujands viljan attins meinis þis ïn himinam. managai qiþand mis ïn jainamma daga. frauja frauja. niu þeinamma namin þraufetidedum jah þeinamma [852] [853] namin unhulþons usvaurpum jah þeinamma namin mahtins mikilos gatavidedum. jah þan andhaita [854] [855] ïm þatei ni wanhun kunþa ïzvis. afleiþiþ fairra mis jus vaurkjandans unsibjana. wazuh nu saei hauseiþ vaurda meina jah taujiþ þo. galeiko ïna vaira frodamma. saei gatimrida razn sein ana [856] staina. jah atïddja dalaþ rign jah qemun awos jah vaivoun vindos jah bistugqun bi þamma
[857] razna jainamma jah ni gadraus. unte gasuliþ vas ana staina. jah wazuh saei hauseiþ vaurda meina [858] [859] jah ni taujiþ þo. galeikoda mann dvalamma. saei gatimrida razn sein ana malmin. jah atïddja dalaþ rign jah qemun awos jah vaivoun vindos jah bistugqun bi jainamma razna jah gadraus jah vas drus [860] [861] [862] ïs mikils, jah varþ þan ustauh ïesus þo vaurda. biabridedun manageins ana laiseinai ïs. vas auk [863] [864] laisjands ïns sve valdufri habands jah ni svasve bokarjos. dalaþ þan atgaggandin ïmma af fairgunja [865] laistidedun afar ïmma ïumjons managos. jah sai. manna þrutsfill habands durinnands ïnvait ïna [866] [867] qiþands. frauja. jabai vileis. magt mik gahrainjan. jah ufrakjands handu attaitok ïmma qiþands. [868] [869] viljan. vairþ hrains. jah suns hrain varþ þata þrutsfill ïs. jah qaþ ïmma ïesus. saiw ei mann ni qiþais ak gagg. þuk silban ataugei gudjin jah atbair giba. þoei anabauþ moses du veitvodiþai ïm. [870] [871] afaruh þan þata ïnnatgaggandin ïmma ïn kafarnaum duatïddja ïmma hundafaþs bidjands ïna. jah [872] qiþands. frauja. þiumagus meins ligiþ ïn garda usliþa harduba balviþs. jah qaþ du ïmma ïesus. ïk [873] qimands gahailja ïna. jah andhafjands sa hundafaþs qaþ. frauja. ni ïm vairþs ei uf hrot mein ïnngaggais. [874] [875] ak þatainei qiþ vaurda jah gahailniþ sa þiumagus meins. jah auk ïk manna ïm habands uf valdufnja meinamma gadrauhtins. jah qiþa du þamma. gagg. jah gaggiþ. jah anþaramma. qim. jah [876] qimiþ. jah du skalka meinamma. tavei þata. jah taujiþ. gahausjands þan ïesus sildaleikida jah qaþ du [877] [878] þaim afarlaistjandam. amen qiþa ïzvis. ni ïn ïsraela svalauda galaubein bigat. aþþan qiþa izvis þatei managai fram urrunsa jah saggqa qimand jah anakumbjand miþ abrahama jah ïsaka jah ïakoba in [879] þiudangardjai himine. ïþ þai sunjus þiudangardjos usvairpanda ïn riqis þata hindumisto. jainar [880] vairþiþ grets jah krusts tunþive. jah qaþ ïesus þamma hundafada. gagg jah svasve galaubides vairþai [881] [882] þus. jah gahailnoda sa þiumagus ïs ïn jainai weilai. jah qimands ïesus ïn garda paitraus jah gasaw [883] svaihron ïs ligandein ïn heitom jah attaitok handau ïzos jah aflailot ïja so heito. jah urrais jah [884] [885] andbathida ïmma. at andanahtja þan vaurþanamma atberun du ïmma daimonarjans managans jah [886] [887] usvarp þans ahmans vaurda jah allans þans ubil habandans gahailida. ei usfullnodedi þata gamelido [888] [889] pairh esaïan praufetu qiþandan. sa unmahtins unsaros usnam jah sauhtins usbar. gasaiwands þan
[890] ïesus managans hiuhmans bi sik haihait galeiþan siponjans hindar marein. jah duatgaggands ains [891] [892] bokareis qaþ du ïmma. laisari. laistja þuk piswaduh þadei gaggis. jah qaþ du ïmma ïesus. fauhons [893] grobos aigun jah fuglos himinis sitlans. ïþ sunus mans ni habaiþ. war haubiþ sein anahnaivjai. [894] anþaruh þan siponje ïs qaþ du ïmma frauja. uslaubei mis frumist galeiþan jah gafilhan attan [895] meinana. ïþ ïesus qaþ du ïmma. laistei afar mis jah let þans dauþans filhan seinans dauþans. jah [896] ïnnatgaggandin ïmma ïn skip afarïddjedun ïmma. siponjos ïs. jah sai. vegs mikils varþ ïn marein [897] svasve þata skip gahuliþ vairþan fram vegim. ïþ ïs saislep. jah duatgaggandans siponjos ïs urraisidedun [898] [899] ïna qiþandans. frauja. nasei unsis. fraqistnam. jah qaþ du ïm ïesus. wa faurhteiþ. leitil [900] galaubjandans. þanuh urreisands gasok vindam jah marein. jah varþ vis mikil. ïþ þai mans sildaleikidedun [901] [902] qiþandans. wileiks ïst sa ei jah vindos jah marei ufhausjand ïmma. jah qimandin ïmma hindar marein ïn gauja gairgaisaine gamotidedun ïmma tvai daimonarjos us hlaivasnom rinnandans sleidjai [903] filu. svasve ni mahta manna usleiþan þairh þana vig jainana. jah sai. hropidedun qiþandans. wa uns [904] [905] jah þus. ïesu sunau guþs. qamt her faur mel balvjan unsis. vasuh þan fairra ïm hairda sveine [906] [907] managaize haldana. ïþ þo skohsla bedun ïna qiþandans. jabai usvairpis uns. uslaubei uns galeiþan ïn [908] [909] þo hairda sveine. jah qaþ du ïm. gaggiþ. ïþ eis usgaggandans galiþun ïn hairda sveine. jah sai. run [910] [911] gavaurhtedun sis alla so hairda and driuson ïn marein jah gadauþnodedun ïn vatnam. ïþ þai haldandans [912] gaþlauhun jah galeiþandans gataihun ïn baurg all bi þans daimonarjans. jah sai. alla so [913] baurgs usïddja viþra ïesu jah gasaiwandans ïna bedun ei usliþi hindar markos ïze. jah asteigans ïn [914] [915] skip ufarlaiþ jah qam ïn seinai baurg. þan usatberun du ïmma usliþan ana ligra ligandan. jah gasaiwands ïesus galaubein ïze qaþ du þamma usliþin. þrafstei þuk barnilo. afletanda þus fravaurhteis
[916] [917] [918] þeinos. þaruh sumai þize bokarje qeþun ïn sis silbam. sa vajamereiþ. jah vitands ïesus þos mitonins [919] [920] ïze qaþ. duwe jus mitoþ ubila ïn hairtam ïzvaraim. waþar ïst raihtis azetizo qiþan. afletanda þus [921] [922] fravaurhteis. þau qiþan. urreis jah gagg. aþþan ei viteiþ þatei valdufni habaiþ sa sunus mans ana airþai afleitan fravaurhtins. þanuh qaþ du þamma usliþin. urreisands nim þana ligr þeinana jah gagg [923] [924] [925] ïn gard þeinana. jah urreisands galaiþ ïn gard seinana. gasaiwandeins þan manageis ohtedun [926] [927] sildaleikjandans jah mikilidedun guþ. þana gibandan valdufni svaleikata mannam. jah þairhleiþands ïesus jainþro gasaw mannan sitandan at motai maþþaiu haitanana jah qaþ du ïmma. laistei afar mis. [928] jah usstandands ïddja afar ïmma. jah varþ biþe ïs anakumbida ïn garda jah sai. managai motarjos [929] jah fravaurhtai qimandans miþanakumbidedun ïesua jah siponjam ïs. jah gaumjandans fareisaieis qeþun du þaim siponjam ïs. duwe miþ motarjam jah fravaurhtaim matjiþ sa laisareis ïzvar. [930] [931] ïþ ïesus gahausjands qaþ du ïm. ni þaurbun hailai lekeis ak þai unhaili habandans. aþþan gaggaiþ ganimiþ wa sijai. armahairtiþa viljau jah ni hunsl. niþ-þan qam laþon usvaurhtans ak fravaurhtans. [932] [933] þanuh atïddjedun siponjos ïohannes qiþandans. duwe veis jah fareisaieis fastam filu. ïþ þai siponjos [934] [935] þeinai ni fastand. jah qaþ du ïm ïesus. ïbai magun sunjus bruþfadis qainon und þata weilos. þei miþ [936] [937] ïm ïst bruþfaþs. ïþ atgaggand dagos þan afnimada af ïm sa bruþfaþs jah þan fastand. aþþan ni washun lagjiþ du plata fanan þarihis ana snagan fairnjana. unte afnimiþ fullon af þamma snagin. jah vairsiza [938] [939] gataura vairþiþ. niþ-þan giutand vein niujata ïn balgins fairnjans. aiþþau distaurnand balgeis. biþeh þan jah vein usgutniþ jah balgeis fraqistnand. ak giutand vein juggata ïn balgins niujans. jah bajoþum [940] [941] gabairgada. miþþanei ïs rodida þata du ïm. þaruh reiks ains qimands ïnvait ïna qiþands þatei dauhtar
[942] meina nu gasvalt. akei qimands atlagei handu þeina ana ïja jah libaiþ. jah urreisands ïesus iddja [943] [944] afar ïmma jah siponjos ïs. jah sai. qino bloþarinnandei ïb vintruns duatgaggandei aftaro attaitok [945] [946] skauta vastjos ïs. qaþuh auk ïn sik. jabai þatainei atteka vastjai ïs. ganisa. ïþ ïesus gavandjands sik [947] jah gasaiwands þo qaþ. þrafstei þuk dauthar. galaubeins þeina ganasida þuk. jah ganas so qino fram [948] [949] þizai weilai jainai. jah qimands ïesus ïn garda þis reikis jah gasaiwands svigljans jah haurnjans [950] [951] haurnjandans jah managein auhjondein. qaþ du ïm. afleiþiþ. unte ni gasvalt so mavi ak slepiþ. [952] [953] jah bihlohun ïna. þanuh þan usdribana varþ so managei. atgaggands ïnn habaida handu ïzos jah [954] [955] urrais so mavi. jah usïddja meriþa so and alla jaina airþa. jah warbondin ïesua jainþro laistidedun [956] [957] afar ïmma tvai blindans hropjandans jah qiþandans. armai uggkis. sunau daveidis. qimandin þan in garda duatïddjedun ïmma þai blindans jah qaþ ïm ïesus. gaulaubjats þatei magjau [958] þata taujan. qeþun du ïmma. jai frauja. þanuh attaitok augam ïze qiþands. bi galaubeinai [959] ïggqarai airþai ïggqis. jah usluknodedun ïm augona jah ïnagida ïns ïesus qiþands. saiwats ei manna [960] [961] [962] ni viti. ïþ eis usgaggandans usmeridedun ïna ïn allai airþai. jainai. þanuh biþe ut usïddjedun [963] [964] eis. sai. atberun ïmma mannan baudana daimonari. jah biþe usdribans varþ unhulþo. [965] rodida sa dumba. jah sildaleikidedun manageins qiþandans. ni aiv sva uskunþ vas ïn ïsraela. ïþ fareisaieis [966] qeþun. ïn fauramaþlja unhulþono usdreibiþ unhulþons. jah bitauh ïesus baurgs allos jah haimos laisjands ïn gaqumþim ïze jah merjands aivaggeljon þiudangardjos jah hailjands allos sauhtins jah [967] alla unhailja. gasaiwands þan þos manageins ïnfeinoda ïn ïze. unte vesun afdauidai jah fravaurpanai [968] sve lamba ni habandona hairdeis. þanuh qaþ du siponjam seinaim. asans raihtis managa ïþ [969] [970] vaurstvjan favai. bidjiþ nu fraujans asanais ei ussandjai vaurstvjans ïn asan seina. jah athaitands
[971] [972] þans tvalif si..------þizai baurg. þliuhaiþ ïn anþara. amen auk qiþa ïzvis ei ni ustiuhiþ baurgs ïsraelis. [973] [974] [975] unte qimiþ sa sunus mans. nist siponeis ufar laisarja nih skalks ufar fraujin seinamma. ganah siponi ei vairþai sve laisareis ïs jah skalks sve frauja ïs. jabai garda valdand baiailzaibul haihaitun. [976] [977] und wan filu mais þans ïnnakundans ïs. ni nunu ogeiþ ïzvis ïns. ni vaiht auk ïst gahuliþ. þatei ni [978] andhuljaidau. jah fulgin. þatei ni ufkunnaidau. þatei qiþa ïzvis ïn riqiza. qiþaiþ ïn liuhada. jah [979] [980] þatei ïn auso gahauseiþ. marjaiþ ana hrotam. jah ni ogeiþ ïzvis þans usqimandans leika þatainei ïþ saivalai ni magandans usqimam. ïþ ogeiþ mais þana magandan jah saivalai jah leika fraqistjan ïn [981] [982] gaiainnan. niu tvai sparvans assarjau bugjanda. jah ains ïze ni gadriusiþ ana airþa ïnuh attins [983] [984] [985] ïzvaris viljan. aþþan ïzvara jah tagla haubidis alla garaþana sind. ni nunu ogeiþ. managaim sparvam [986] batizans sijuþ jus. sawazuh nu saei andhaitiþ mis ïn andvairþja manne. andhaita jah ïk ïmma [987] ïn andvairþja attins meinis. saei ïn himinam ïst. ïþ þiswanoh saei afaikiþ mik ïn andvairþja manne. [988] afaika jah ïk ïna ïn andvairþja attins meinis þis saei ïn himinam ïst. nih ahjaiþ þatei qemjau lagjan [989] gavairþi ana airþa. ni qam lagjan gavairþi ak hairu. qam auk skaidan mannan viþra attan ïs jah [990] [991] dauhtar viþra aipein ïzos jah bruþ viþra svaihron ïzos. jah fijands mans innakundai ïs. saei frijoþ attan aiþþau aiþein ufar mik. nist meina vairþs. jah saei frijoþ sunu aiþþau dauhtar ufar mik. nist [992] meina vairþs. jah saei ni nimiþ galgan seinana jah laistjai afar mis. nist meina vairþs. saei bigitiþ [993] saivala seina. fraqisteiþ ïzai. jah saei fraqisteiþ saivalai seinai ïn meina. bigitiþ þo. sa andnimands [994]. ïzvis mik andnimiþ jah sa mik andnimands andnimiþ þana sandjandan mik. sa andnimands praufetu ïn namin praufetaus mizdon praufetis nimiþ jah sa andnimans garaihtana ïn namin garaihtis mizdon [995] [996] garaihtis nimiþ. jah saei gadragkeiþ ainana þize minnistane stikla kaldis vatins þata nei ïn namin [997] siponeis. amen qiþa ïzvis ei ni fraqisteiþ mizdon seinai. jah varþ. biþe usfullida ïesus anabiudands [998] [999] þaim tvalif siponjam senaim. ushof sik jainþro du laisjan jah merjan and baurgs ïze. ïþ ïohannes [1000] gahausjands ïn karkarai vaurstva xristaus ïnsandjands bi siponjam seinaim qaþ du ïmma. þu ïs sa
[1001] qimanda þau anþarizuh beidaima. jah andhafjands ïesus qaþ du ïm. gaggandans gateihiþ ïohanne [1002] [1003] þatei gahauseip jah gasaiwiþ. blindai ussaiwand jah haltai gaggand. þrutsfillai hrainjai vairþand [1004] jah baudai gahausjand jah dauþai urreisand jah unledai vailamerjanda. jah audags ïst wazuh saei ni gamarzjada [1005] [1006] ïn mis. at þaim þan afgaggandam dugann ïesus qiþan þaim manageim bi ïohannen. wa [1007] usïddjeduþ ana auþida saiwan. raus fram vinda vagidata. akei wa usïddjeduþ saiwan. mannan hnasqjaim [1008] [1009] vastjom gavasidana. sai. þaiei hnasqjaim vasidai sind. ïn gardim þiudane sind. akei wa usïddjeduþ [1010] [1011] saiwan. praufetu. jai qiþa ïzvis jah managizo praufetau. sa ïst auk. bi þanei gameliþ ïst. sai. ïk ïnsandja [1012] aggilu meinana faura þus. saei gamanveiþ vig þeinana faura þus. amen qiþa ïzvis. ni urrais ïn baurim qinono maiza ïohanne þamma daupjandin. ïþ sa minniza ïn þiudangardjai himine maiza ïmma ïst. [1013] framuh þan þaim dagam ïohannis þis dauþjandins und hita þiudangardi himine anamahtjada jah anamahtjandans [1014] [1015] fravilvand þo. allaï auk praufeteis jah vitoþ und ïohanne fauraqeþun. jah jabai vildedeiþ [1016] [1017] [1018] [1019] [1020] miþniman. sa ïst helias. saei skulda qiman. saei habai ausona hausjandona gahausjai. wamma nu galeiko [1021] [1022] þata kuni. galeik ïst barnam sitandam ïn garunsai jah vopjandam anþarans. jah qiþandam. sviglodedum [1023] ïzvis jah ni plinsideduþ. hufum jah ni qainodeduþ. quam raihtis ïohannes nih matjands nih drigkands [1024] [1025] jah qiþand. unhulþon habaiþ. qam sa sunus mans matjands jah drigkands jah qiþand. sai manna. afetja jah afdrugkja. motarje frijonds jah fravaurhtaize. jah usvaurhta gadomida varþ handugei [1026] [1027] fram barnam seinaim. þanuh dugann (Vide paginam sequentem.)
ïdveitjan baurgim. ïn þaimei vaurþun þos managistons mahteis ïs. þatei ni ïdreigodedun [1028] [1029] sik. vai þus kaurazein. vai þus beþsaidam. unte ïþ vaurþeina ïn tyre jah seidone landa mahteis [1030] [1031] þos vaurþanons ïn ïzvis. airis þau ïn sakkau jah azgon ïdreigodedeina. sveþauh qiþa ïzvis. [1032] [1033] tyrim jah seidonim sutizo vairþiþ ïn daga stauos þau ïzvis. jah þu kafarnaum. þu und himin ushauhida. dalaþ und halja galeiþis. unte jabai ïn saudaumjam vaurþeina mahteis þos [1034] [1035] vaurþanons ïn ïzvis. aiþþau eïs veseina und hina dag. sveþauh qiþa ïzvis þatei airþai saudaumje [1036] [1037] [1038] sutizo vairþip ïn daga stauos þau þus. ïnuh jainamma mela andhaf..---wanuh þan þuk sewum [1039] gast jah galaþodedum. aiþþau naqadana jah vasidedum. wanuh þan þuk sewum siukana aiþþau ïn [1040] [1041] karkarai jah atïddjedum du þus. jah andhafjands sa þiudans qiþiþ du ïm. amen qiþa ïzvis. jah [1042] þan ei tavideduþ ainamma þize minnistane broþre meinaize. mis tavideduþ. þanuh qiþiþ jah þaim af hleidumein ferai. gaggiþ fairra mis jus fraqiþanans ïn fon þata aiveino þata manvido unhulþin jah [1043] aggilum ïs. unte gredags vas janni gebuþ mis matjan. afþaursiþs vas jan-ni dragkideduþ mik. gasts jan-ni galaþodeduþ mik. naqaþs jan-ni vasideduþ mik. siuks jah ïn karkarai jan-ni gaveisodeduþ [1044] meina. þanuh andhafjand jah þai qiþandans, frauja wan þuk sewum gredagana aiþþau afþaursidana [1045] [1046] aiþþau gast aiþþau naqadana aiþþau siukana aiþþau ïn karkarai jan-ni andbahtidedeima þus. þanuh andhafjiþ [1047] ïm qiþands. amen qiþa ïzvis. jah þan ei ni tavideduþ ainamma þize leitilane. mis ni tavideduþ. [1048] jah galeiþand þai ïn balvein aiveinon ïþ þai garaihtans ïn libain aiveinon. jah varþ. biþe ustauh ïesus [1049] alla þo vaurda. qaþ siponjam seinaim. vituþ þatei afar tvans dagans paska vairþiþ jas-sa sunus [1050] [1051] [1052] [1053] mans atgibada du ushramjan. þanuh------þaurbum veitvode. sai. nu gahausideduþ þo vajamerei
[1054] ïs. wa ïzvis þugkeiþ. ïþ eis andhafjandans qeþun. skula dauþaus ïist. þanuh spivum ana andavleizn [1055] ïs jah kaupastedun ïna. sumaiþ-þan lofam slohun qiþandans. praufetei unsis xristu. was ïst sa [1056] [1057] slahands þuk. ïþ paitrus uta sat ana rohsnai jah duatïddja ïmma aina þivi qiþandei. jah þu vast [1058] [1059] [1060] [1061] miþ ïesua þamma galeilaiau. ïþ ïs laugnida faura þaim allaim qiþands. ni vait wa qiþis. usgaggandan þan ïna ïn daur gasaw ïna anþara jah qaþ du þaim jainar. jah sa vas miþ ïesua þamma nazoraiau. [1062] [1063] [1064] [1065] jah aftra afaiaik miþ aiþa svarands þatei ni kann þana mannan. afar leitil þan atgaggandans [1066] þai standandans qeþun paitrau. bi sunjai jah þu þize ïs. jah auk razda þeina bandveiþ þuk. þanuh [1067] [1068] dugann afdomjan jah svaran þatei ni kann þana mannan. jah suns hana hrukida. jah gamunda paitrus vaurdis ïesuis qiþanis du sis þatei faur hanins hruk þrim simþam afaikis mik. jah usgaggands [1069] [1070] ut gaigrot baitraba. at maurgin þan vaurþanana runa nemum allai gudjans jah þai sinistans manageins [1071] bi ïesu. ei afdauþidedeina ïna. jah gabindandans ïna gatauhun jah anafulhun ïna pauntiau peilatau [1072] kindina. þanuh gasaiwands ïudas sa galevjands ïna þatei du stauai gatauhans varþ. ïdreigonds [1073] [1074] gavandida þans þrinstiguns silubrinaize gudjam jah sinistam qiþands. fravaurhta mis galevjands [1075] [1076] bloþ svikn. ïþ eis qeþun. wa kara unsis. þu viteis. jah atvairpands þaim silubram ïn alh aflaiþ jah [1077] [1078] galeiþands ushaihah sik. ïþ þai gudjans nimandans þans skattans qeþun. ni skuld ïst lagjan þans [1079] [1080] ïn kaurbanaun. unte andvairþi bloþis ïst. garuni þan nimandans usbauhtedun us þaim þana akr [1081] [1082] [1083] kasjins du usfilham þaim gastim. duþþe haitans varþ akrs jains akrs bloþis und hina dag. þanuh usfullnoda þata qiþano þairh ïairaimian praufetu qiþandan. jah usnemun þrinstiguns silubreinaize [1084] andvairþi þis vairþodins. þatei garahnidedun fram sunum ïsraelis. jah atgebun ïns und akra kasjins [1085] [1086] svasve anabauþ mis frauja. ïþ ïesus stoþ faura kindina jah frah ïna sa kindins qiþands. þu ïs þiudans ïudaie.
[1087] [1088] ïþ ïesus qaþ du ïmma. þu qiþis. jah miþþanei vrohiþs vas fram þaim gudjam jah sinistam. ni vaihta [1089] andhof. þanuh qaþ du ïmma peilatus. niu hauseis. wan filu ana þuk veitvodjand. jah ni andhof ïmma [1090] [1091] viþra ni ainhun vaurde. svasve sildaleikida sa kindins filu. and dulþ þan warjanoh biuhts vas sa kindins [1092] [1093] fraletan ainana þizai managein bandjan. þanei vildedun. habaidedunuh þan bandjan gatarhidana [1094] barabban. gaqumanaim þan ïm qaþ im peilatus. wana vileiþ ei fraletau ïzvis. barabban þau ïesu. saei haitada [1095] xristus. vissa auk þatei ïn neiþis atgebun ïna. sitandin þan ïmma ana stauastola ïnsandida du ïmma [1096] [1097] qens ïs qiþandei. ni vaiht þus jah þamma garaihtin------ïsraelis ïst. atsteigadau nu af þamma galgin. [1098] ei gasaiwaima jah galaubjam ïmma. trauaida du guþa lausjadau nu ïna. jabai vili ïna. qaþ auk [1099] [1100] þatei guþs ïm sunus. þatuh samo jah þai vaidedjans þai miþushramidans ïmma ïdveitidedun ïmma. [1101] [1102] [1103] [1104] fram saihston þan weilai varþ riqis ufar allai airþai und weila niundon. ïþ pan bi weila niundon ufhropida ïesus stibnai mikilai qiþands. helei helei. lima sabakþani. þatei ïst. guþ meins guþ meins. [1105] [1106] duwe mis bilaist. ïþ sumai þize jainar standandane gahausjandans qeþun þatei helian vopeiþ sa. jah [1107] [1108] suns þragida ains us ïm jah nam svamm fulljands akeitis jah lagjands ana raus draggkida ïna. ïþ þai [1109] anþarai qeþun. let ei saiwam. qimaiu helia nasjan ïna. ïþ ïesus aftra hropjands stibnai mikilai aflailot [1110] [1111] ahman. jah þan faurhah alhs diskritnoda ïn tva ïupaþro und dalaþ jah airþa reiraida jah stainos [1112] [1113] [1114] [1115] disskritnodedun jah hlaivasnos usluknodedun jah managa leika þize ligandane veihaize urrisun jah usgaggandans us hlaivasnom afar urrist ïs ïnnatgaggandans ïn þo veihon baurg jah ataugidedun sik [1116] [1117] managaim. ïþ hundafaþs jah þai miþ ïmma vitandans ïesua gasaiwandans þo reiron jah þo vaurþanona [1118] [1119] ohtedun abraba qiþandans. bi sunjai guþs sunus ïst sa. vesunuh þan jainar qinons managos [1120] [1121] fairraþro saiwandeins. þozei laistidedun afar ïesua fram galeilaia andbahtjandeins ïmma. ïn þaimei [1122] [1123] vas marja so magdalene jah marja so ïakobis jah ïosez aiþei jah aiþei sunive zaibaidaiaus. ïþ þan
[1124] [1125] seiþu varþ. qam manna gabigs af areimaþaias. þizuh namo ïosef. saei jah silba siponida ïesua. sah [1126] atgaggands du peilatau baþ þis leikis ïesuis. þanuh peilatus uslaubida giban þata leik. jah nimands [1127] þata leik ïosef bivand ïta sabana hrainjamma jah galagida ïta ïn niujamma seinamma hlaiva. þatei [1128] ushuloda ana staina jah faurvalvjands staina mikilamma daurons þis hlaivis galaiþ. vasuh þan jainar [1129] [1130] marja magdalene jah so anþara marja sitandeins andvairþis þamma hlaiva. ïftumin þan daga. saei [1131] ïst afar paraskaivein. gaqemum auhumistans gudjans jah fareisaieis du peilatau qiþandans. frauja. gamundedum [1132] [1133] þatei jains airzjands qaþ nauh libands. afar þrins dagans urreisa. hait nu vitan þamma hlaiva und þana þridjan dag. ïbai ufto qimandans þai siponjos ïs binimaina ïmma jah qiþaina du [1134] [1135] managein. urrais us dauþaim. jah ïst so speidizei airzipa vairsizei þizai frumein. qaþ ïm peilatus. [1136] habaiþ vardjans. gaggiþ vitaiduh svasve kunnuþ. ïþ eis gaggandans galukun þata hlaiv faursigljandans þana---
AIVAGGELJO þAIRH MARKU ANASTODEIþ. [1137]
recensere[1138] [1139] Anastodeins aivanggeljons ïesuis xristaus sunaus guþs. sve gameliþ ïst ïn esaï ïn praufetau. sai. [1140] ik ïnsandja aggilu meinana faura þus. saei gamanveiþ vig þeinana faura þus. stibna vopjandins [1141] [1142] ïn auþidai. manveiþ vig fraujins. raihtos vaurkeiþ staigos guþs unsaris. vas ïohannes daupjands [1143] [1144] ïn auþidai jah merjands daupein ïdreigos du aflageinai fravaurhte. jah usïddjedun du ïmma all ïudaialand jah ïairusaulymeis jah daupidai vesun allai ïn ïaurdane awai fram ïmma andhaitandans [1145] [1146] fravaurhtim seinaim. vasuþ-þan ïohannes gavasiþs taglam ulbandaus jah gairda filleina [1147] [1148] bi hup seinana jah matida þramsteins jah miliþ haiþvisk jah merida qiþands. qimiþ svinþoza [1149] mis. sa afar mis þizei ïk ni ïm vairþs anahneivands andbindan skaudaraip skohe ïs. aþþan ïk
[1150] daupja ïzvis ïn vatin. ïþ ïs daupeiþ ïzvis ïn ahmin veihamma. jah varþ ïn jainaim dagam. qam ïesus [1151] [1152] fram nazaraiþ galeilaias jah daupiþs vas fram ïohanne ïn ïaurdane. jah suns usgaggands us þamma [1153] [1154] vatin gasaw usluknans himinans jah ahman sve ahak atgaggandan ana ïna. jah stibna qam us himinam. [1155] [1156] þu ïs sunus meins sa liuba. ïn þuzei vaila galeikaida. jah suns sai. ahma ïna ustauh ïn auþida [1157] [1158] jah vas ïn þizai auþidai dage fidvoortiguns fraisans fram satanin jah vas miþ diuzam jah aggileis [1159] andbahtidedun ïmma. ïþ afar þatei atgibans varþ ïohannes. qam ïesus ïn galeilaia merjands aivaggeljon [1160] [1161] þiudangardjos guþs qiþands þatei usfullnoda þata mel jah atnewida sik piudangardi guþs. [1162] [1163] ïdreigoþ jah galaubeiþ ïn aivaggeljon. jah warbonds faur marein galeilaias gasaw seimonu jah andraian [1164] broþar ïs. þis seimonis. vairpandans nati ïn marein. vesun auk fiskjans. jah qaþ ïm ïesus [1165] hirjats afar mis jah gatauja ïgqis vairþan nutans manne. jah suns afletandans þo natja seina laistidedun [1166] [1167] afar ïmma. jah jainþro ïnngaggands framis leitil gasaw ïakobu þana zaibaidaiaus jah ïohanne [1168] broþar ïs jah þans ïn skipa manvjandans natja. jah suns haihait ïns jah afletandans attan seinana [1169] zaibaidaiu ïn þamma skipa miþ asnjam galiþun afar ïmma jah galiþun ïn kafarnaum. jah suns sabbato [1170] daga galeiþands ïn synagogen laisida ïns jah usfilmans vaurþun ana þizai laiseinai ïs. unte vas [1171] laisjands ïns sve valdufni habands jah ni svasve þai bokarjos. jah vas ïn þizai synagogen ïze manna [1172] [1173] ïn unhrainjamma ahmin jah ufhropida qiþands. fralet. wa uns jah þus ïesu nazorenai. qamt fraqistjan [1174] [1175] uns. kann þuk was þu ïs. sa veiha guþs. jah andbait ïna ïesus qiþands. þahai jah usgagg ut [1176] us pamma. ahma unhrainja. jah tahida ïna ahma sa unhrainja jah hropjands stibnai mikilai usïddja [1177] [1178] us ïmma. jah afslauþnodedun allai sildaleikjandans. svaei sokidedun miþ sis misso qiþandans. wa sijai þata. wo so laiseino (Vide paginam sequentem.)
so niujo. ei miþ valdufnja jah ahmam þaim unhrainjam anabiudiþ jah ufhausjand ïmma. usïddja [1179] [1180] þan meriþa ïs suns and allans bisitands galeilaias. jah suns us þizai synagogen usgaggandans qemun ïn garda seimonis jah andraïins miþ ïakobau jah ïohannen. ïþ svaihro seimonis [1181] [1182] lag ïn brinnon. jah suns qeþun ïmma bi ïja. jah duatgaggands urraisida þo undgreipands [1183] [1184] handu ïzos. jah aflailot þo so brinno suns jah andbahtida ïm. andanahtja þan vaurþanamma. þan [1185] gasaggq sauïl. berun du ïmma allans þans ubil habandans jah unhulþons habandans. jah so baurgs [1186] alla garunnana vas at daura. jah gahailida managans ubil habandans missaleikaim sauhtim jah [1187] [1188] unhulþons managos usvarp jah ni fralailot rodjan þos unhulþons. unte kunþedun ïna. jah air uhtvon [1189] usstandands usïddja jah galaiþ ana auþjana staþ jah jainar baþ. jah galaistans vaurþun ïmma seimon [1190] [1191] [1192] jah þai miþ ïmma. jah bigitandans ïna qeþun du ïmma þatei allai puk sokjand. jah qaþ du ïm. gaggam [1193] [1194] du þaim bisunjane haimom jah baurgim. ei jah jainar merjau. unte duþe qam. jah vas merjands [1195] ïn synagogim ïze and alla galeilaian jah unhulþons usvairpands. jah qam at ïmma þrutsfill habands [1196] [1197] bidjands ïna jah knivam knussjands jah qiþands du ïmma þatei. jabai vileis. magt mik gahrainjan. ïþ [1198] [1199] ïesus ïnfeinands ufrakjands handu seina attaitok ïmma jah qaþ ïmma. viljau. vairþ hrains. jah [1200] biþe qaþ þata ïesus. suns þata þrutsfill aflaiþ af ïmma jah hrains varþ. jah gawotjands ïmma suns [1201] [1202] ussandida ïna jah qaþ du ïmma. saiw ei mannhun ni qiþais vaiht ak gagg þuk silban ataugjan [1203] gudjin jah atbair fram gahraineinai þeinai. þatei anabauþ moses du veitvodiþai ïm. iþ ïs usgaggands dugann merjan filujah usqiþan þata vaurd. svasve ïs juþan ni mahta andaugjo ïn baurg galeiþan ak uta [1204] [1205] ana auþjaim stadim vas. jah ïddjedun du ïmma allaþro. jah galaiþ aftra ïn kafarnaum afar dagans. jah [1206] [1207] gafrehun þatei ïn garda ïst. jah suns gaqemun managai. svasve juþan ni gamostedun nih at daura.
[1208] [1209] [1210] jah rodida ïm vaurd. jah qemun at ïmma usliþan bairandans hafanana fram fidvorim jah ni magandans newa qiman ïmma faura manageim andhulidedun hrot. þarei vas ïesus. jah usgrabandans [1211] [1212] ïnsailidedun þata badi jah fralailotun. ana þammei lag sa usliþa. gasaiwands þan ïesus galaubein [1213] ïze qaþ du þamma usliþin. barnilo. afletanda þus fravaurhteis þeinos. vesunuh þan sumai [1214] þize bokarje jainar sitandans jah þagkjandans sis ïn hairtam seinaim. wa sa sva rodeiþ naiteinins. [1215] was mag afletan fravaurhtins niba ains guþ. jah suns ufkunnands ïesus ahmin seinamma þatei sva [1216] [1217] þai mitodedun sis qaþ du ïm. duwe mitoþ þata ïn hairtam ïzvaraim. waþar ïst azetizo du qiþan þamma usliþin. afletanda þus fravaurhteis þeinos. þau qiþan. urreis jah nim þata badi þeinata jah [1218] gagg. aþþan ei viteiþ þatei valdufni habaiþ sunus mans ana airþai afletan fravaurhtins. qaþ du [1219] [1220] [1221] [1222] þamma usliþin. þus qiþa. urreis nimuh þata badi þein jah gagg du garda þeinamma. jah urrais suns jah ushafjands badi usïddja faura andvairþja allaize. svasve usgeisnodedun allai jah hauhidedun [1223] [1224] mikiljandans guþ qiþandans þatei aiv sva ni gasewum. jah galaiþ aftra faur marein. jah all [1225] [1226] manageins ïddjedun du ïmma jah laisida ïns. jah warbonds gasaw laivvi þana alfaiaus sitandan at [1227] [1228] motai jah qaþ du ïmma. gagg afar mis. jah usstandands ïddja afar ïmma. jah varþ. biþe ïs anakumbida ïn garda ïs. jah managai motarjos jah fravaurhtai miþanakumbidedun ïesua jah siponjam ïs. [1229] [1230] vesun auk managai jah ïddjedun afar ïmma. jah þai bokarjos jah fareisaieis gasaiwandans ïna matjandan miþ þaim motarjam jah fravaurhtaim qeþun du þaim siponjam ïs. wa ïst þatei miþ motarjam [1231] [1232] jah fravaurhtaim matjiþ jah driggkiþ. jah gahausjands ïesus qaþ du ïm. ni þaurbun svinþai [1233] [1234] lekeis ak þai ubilaba habandans. ni qam laþon usvaurhtans ak fravaurhtans. jah vesun siponjos ïohannis jah fareisaieis fastandans. jah atïddjedun jah qeþun du ïmma. duwe siponjos ïohannis jah [1235] [1236] fareisaieis fastand ïþ þai þeinai siponjos ni fastand. jah qaþ ïm ïesus. ïbai magun sunjus bruþfadis. und þatei miþ ïm ïst bruþfaþs. fastan. sva lagga weila sve miþ sis haband bruþfad. ni magun fastan. [1237] aþþan atgaggand dagos þan (Vide paginam sequentem.)
afnimada af im sa bruþfaþs. jah þan fastand ïn jainamma daga. ni manna plat fanins niujis [1238] siujiþ ana snagan fairnjana. ïbai afnimai fullon af þamma sa niuja þamma fairnjin jah vairsiza [1239] [1240] gataura vairþiþ. ni manna giutiþ vein juggata ïn balgins fairnjans. ïbai aufto distairai vein þata niujo þans balgins jah vein usgutniþ jah þai balgeis fraqistnand. ak vein [1241] [1242] juggata ïn balgins niujans giutand. jah varþ þairhgaggan ïmma sabbato daga þairh atisk [1243] jah dugunnun siponjos ïs skevjandans raupjan ahsa. jah fareisaieis qeþun du imma. sai. wa [1244] taujand siponjos þeinai sabbatim. þatei ni skuld ïst. jah ïesus qaþ du ïm. niu ussuggvuþ [1245] [1246] aiv. wa gatavida daveid. þan þaurfta jah gredags vas. ïs jah þai miþ ïmma. waiva galaiþ ïn gard guþs uf abjaþara gudjin jah hlaibans faurlageinais matida. þanzei ni skuld ïst matjan niba ainaim [1247] [1248] gudjam. jah gaf jah þaim miþ sis visandam. jah qaþ ïm. sabbato ïn mans varþ gaskapans ni manna [1249] [1250] ïn sabbato dagis. svaei frauja ïst sa sunus mans jah þamma sabbato. jah galaiþ aftra ïn synagogen. [1251] [1252] jah vas jainar manna gaþaursana habands handu. jah vitaidedun ïmma. hailidedi sabbato daga. ei [1253] vrohidedeina ïna. jah qaþ du þamma mann þamma gaþaursana habandin handu. urreis ïn midumai. [1254] [1255] jah qaþ du ïm. skuldu ïst ïn sabbatim þiuþ taujan aiþþau unþiuþ taujan. saivala nasjan aiþþau [1256] [1257] usqistjan. ïþ eis þahaidedun. jah ussaiwands ïns miþ moda gaurs ïn daubiþos hairtins ïze qaþ du [1258] þamma mann. ufrakei þo handu þeina. jah ufrakida. jah gastoþ aftra so handus ïs. jah gaggandans [1259] þan fareisaieis sunsaiv miþ þaim herodianum garuni gatavidedun bi ïna. ei ïmma usqemeina. jah ïesus aflaiþ miþ siponjam seinaim du marein. jah filu manageins us galeilaian laistidedun afar ïmma. [1260] [1261] jah us ïudaia jah us ïairusaulymim jah us ïdumaïa jah hindana ïaurdanaus. jah þai bi tyra jah [1262] seidona manageins filu gahausjandans. wan filu ïs tavida. qemun at ïmma. jah qaþ þaim siponjam [1263] seinaim ei skip habaiþ vesi at ïmma ïn þizos manageins. ei ni þraiheina ïna. managans auk gahailida. svasve drusun ana ïna. ei ïmma attaitokeina. jah sva managai sve habaidedun vundufnjos [1264] jah ahmans unhrainjans. þaih þan ïna gasewun. drusun du ïmma jah hropidedun qiþandans [1265] [1266] [1267] þatei þu ïs sunus guþs. jah filu andbait ïns ei ïna ni gasvikunþidedeina. jah ustaig ïn fairguni jah [1268] athaihait þanzei vilda ïs jah galiþun du ïmma. jah gavaurhta tvalif du visan miþ sis jah ei ïnsandidedi
[1269] [1270] [1271] ïns merjan jah haban valdufni du hailjan sauhtins jah usvairpan unhulþons. jah gasatida [1272] [1273] seimona namo paitrus. jah ïakobau þamma zaibaidaiaus jah ïohanne broþr ïakobaus. jah gasatida [1274] [1275] ïm namma bauanairgais. þatei ïst. sunjus þeiwons. jah andraian jah filippu jah barþaulaumaiu jah [1276] matþaiu jah boman jah ïakobu þana alfaiaus jah þaddaiu jah seimona þana kananeiten jah ïudan [1277] [1278] ïskarioten. saei jah galevida ina. jah atïddjedun ïn gard. jah gaïddja sik managei. svasve ni mahtedun [1279] [1280] nih hlaif matjan. jah hausjandans fram ïmma bokarjos jah anþarai usïddjedun gahaban ïna. [1281] qeþun auk þatei usgaisiþs ïst. jah bokarjos þai af ïairusaulymai qimandans qoþun þatei baiailzaibul [1282] [1283] habaiþ jah þatei ïn þamma reikistin unhulþono usvairpiþ þaim unhulþom. jah athaitands [1284] ïns ïn gajukom qaþ du ïm. waiva mag satanas satanan usvairpan. jah jabai þiudangardi viþra sik [1285] gadailjada. ni mag standan so þiudangardi jaina. jah jabai gards viþra sik gadailjada. ni mag standan [1286] [1287] sa gards jains. jah jabai satana usstoþ ana sik silban jah gadailiþs varþ. ni mag gastandan ak [1288] [1289] andi habaiþ. ni manna mag kasa svinþis galeiþands ïn gard ïs vilvan. niba faurþis þana svinþan [1290] gabindiþ jah þana gard ïs disvilvai. amen qiþa ïzvis þatei allata afletada þata fravaurhte sunum [1291] manne jah naiteinos sva managos svasve vajamerjand. aþþan saei vajamereiþ ahman veihana. ni [1292] [1293] habaiþ fralet aiv ak skula ïst aiveinaizos fravaurhtais. unte qeþun. ahman unhrainjana habaiþ. jah [1294] [1295] qemun þan aiþei ïs jah broþrjus ïs jah uta standandona ïnsandidedun du ïmma haitandona ïna. jah setun bi ïna managei. qeþun þan du ïmma. sai. aiþei þeina jah broþrjus þeinai jah svistrjus þeinos [1296] [1297] [1298] uta sokjand þuk. jah andhof ïm qiþands. wo ïst so aiþei meina aiþþau þai broþrjus meinai. jah bisaiwands bisunjane þans. bi sik sitandans qaþ. sai. aiþei meina jah þai broþrjus meinai. [1299] [1300] [1301] [1302] saei allis vaurkeiþ viljan guþs. sa jah broþar meins jah svistar jah aiþei ïst. jah aftra ïesus dugann laisjan at marein. jah galesun sik du ïmma manageins filu. svasve ïna galeiþan ïn skip. [1303] gasitan in marein. jah alla so managei viþra marein ana staþa vas. (Vide paginam sequentem.)
[1304] [1305] jah laisida ïns ïn gajukom manag. jah qaþ ïm ïn laiseinai seinai. hauseiþ. sai. urrann sa saiands du [1306] saian fraiva seinamma. jah varþ. miþþanei saiso. sum raihtis gadraus faur vig. jah qemun fuglos [1307] jah fretun þata. anþaruþ-þan gadraus ana stainahamma. þarei ni habaida airþa managa. jah suns [1308] [1309] urrann. ïn þizei ni habaida diuþaizos airþos. at sunnin þan urrinnandin ufbrann. jah unte ni habaida [1310] [1311] vaurtins. gaþaursnoda. jah sum gadraus ïn þaurnuns. jah ufarstigun þai þaurnjus jah afwaþidedun [1312] þata. jah akran ni gaf. jah sum gadraus ïn airþa goda jah gaf akran urrinnando jah [1313] [1314] vahsjando. jah bar ain .l. jah ain .j. jah ain .r. jah qaþ. saei habai ausona hausjandona. gahausjai. [1315] [1316] [1317] ïþ biþe varþ sundro. frehun ïna þai bi ïna miþ þaim tvalibim þizos gajukons. jah qaþ ïm. ïzvis atgiban ïst kunnan runa þiudangardjos guþs. ïþ jainaim þaim uta ïn gajukon allata vairþiþ. [1318] [1319] ei saiwandans saiwaina jah ni gaumjaina. jah hausjandans hausjaina jah ni fraþjaina. nibai wan gavandjaina [1320] [1321] sik jah afletaindau ïm fravaurþeis. jah qaþ du ïm. ni vituþ þo gajukon jah waiva allos [1322] [1323] [1324] þos gajukons kunneiþ. sa saijands vaurd saijiþ. aþþan þai viþra vig. sind. þarei saiada þata vaurd. jah þan gahausjand unkarjans. suns qimiþ satanas jah usnimiþ vaurd þata ïnsaiano ïn hairtam ïze [1325] [1326] jah sind samaleiko þai ana stainahamma saianans. þaiei þan hausjand þata vaurd. suns miþ fahedai [1327] [1328] nimand ïta jah ni haband vaurtins ïn sis ak weilawairbai sind. þaþroh biþe qimiþ aglo aiþþau vrakja [1329] [1330] ïn þis vaurdis. suns gamarzjanda. jah þai sind þai ïn þaurnuns saianans þai vaurd hausjandans. [1331] [1332] jah saurgos þizos libainais jah afmarzeins gabeins jah þai bi þata anþar lustjus ïnnatgaggandans [1333] afwapjand þata vaurd jah akranalaus vairþiþ. jah þai sind þai ana airþai þizai godon saianans. [1334] þaiei hausjand þata vaurd jah andnimand jah akran bairand. ain .l. jah ain .j. jah ain .r. jah qaþ du ïm. ïbai lukarn qimiþ duþe ei uf melan satjaidau aiþþau undar ligr. niu ei ana lukarnastaþan [1335] [1336] satjaidau. nih allis ïst wa fulginis. þatei ni (Vide paginam sequentem.)
[1337] [1338] [1339] gabairht jaidau. nih varþ analaugn. ak ei svikunþ vairþai. jabai was habai ausona hausjandona. gahausjai. [1340] jah qaþ du ïm. saiwiþ wa hauseiþ. ïn þizaiei mitaþ mitiþ. mitada ïzvis jah biaukada ïzvis þaim [1341] galaubjandam. unte þiswammeh saei habaiþ. gibada ïmma. jah saei ni habaiþ. jah þatei habaiþ. afnimada [1342] ïmma. jah qaþ sva ïst þiudangardi guþs. svasve jabai manna vairpiþ fraiva ana airþa. jah slepiþ [1343] jah urreisiþ naht jah daga. jah þata fraiv keiniþ jah liudiþ. sve ni vait ïs. silbo auk airþa akran bairiþ. [1344] frumist gras þaþroh ahs þaþroh fulleiþ kaurnis ïn þamma ahsa. þanuh biþe atgibada akran. suns [1345] ïnsandeiþ gilþa. unte atïst asans. jah qaþ. we galeikom þiudangardja guþs aiþþau ïn wileikai [1346] [1347] gajukon gabairam þo. sve kaurno sinapis. þatei þan saiada ana airþa. minnist allaize fraive [1348] [1349] ïst þize ana airþai. jah þan saiada. urrinniþ jah vairþiþ allaize grase maist jah gataujiþ [1350] astans mikilans. svasve magun uf skadau ïs fuglos himinis gabauan. jah svaleikaim managaim gajukom [1351] rodida du ïm þata vaurd. svasve mahtedun hausjon. ïþ ïnuh gajukon ni rodida ïm. ïþ sundro siponjam [1352] [1353] seinaim andband allata. jah qaþ du ïm ïn jainamma daga. at andanahtja þan vaurþanamma [1354] usleipam jainis stadis. jah afletandans þo managein andnemun ïna sve vas ïn skipa. jah þan anþara [1355] skipa vesun miþ ïmma. jah varþ skura vindis mikila jah vegos valtidedun ïn skip. svasve ïta juþan [1356] [1357] gafullnoda. jah. vas ïs ana notin ana vaggarja slepands. jah urraisidedun ïna jah qeþun du ïmma. [1358] [1359] laisari. niu kara þuk þizei fraqistnam. jah urreissands gasok vinda jah qaþ du marein. gaslavai. afdumbn. [1360] [1361] jah anasilaida sa vinds jah varþ vis mikil. jah qaþ du ïm. duwe faurhtai sijuþ sva. waiva ni [1362] [1363] nauh habaiþ galaubein. jah ohtedun sis agis mikil jah qeþun du sis misso. was þannu sa sijai. unte [1364] [1365] jah vinds jah marei ufhausjand ïmma. jah qemun hindar marein ïn landa gaddarene. jah usgaggandin [1366] ïmma us skipa suns gamotida ïmma manna us aurahjom ïn ahmin unhrainjamma. saei bauain [1367] [1368] habaida ïn aurahjom. jah ni naudibandjom eisarneinaim manna mahta ïna gabindan. unte ïs ufta eisarnam bi fotuns gabuganaim jah naudibandjom eisarneinaim gabundans vas jah galausida af sis þos [1369] naudibandjos jah þo ana fotum eisarna gabrak. jah. manna ni mahta ïna gatamjan jah sinteino nahtam
[1370] [1371] jah dagam ïn aurahjom jah in fairgunjam vas hropjands jah bliggvands sik stainam . . . saiwands [1372] þan ïesu fairraþro rann jah ïnvait ïna. jah hropjands stibnai mikilai qaþ. wa mis jah þus. ïesu sunau [1373] guþs þis hauhistins. bisvara þuk bi gupa. ni balvjais mis. unte qaþ ïmma. usgagg ahma unhrainja us [1374] [1375] pamma mann. jah frah ïna. wa namo þein. jah qaþ du ïmma. namo mein laigaion. unte managai [1376] [1377] [1378] sijum. jah baþ ïna filu ei ni usdrebi ïm us landa. vasuh þan jainar hairda sveine haldana at þamma [1379] fairgunja. jah bedun ïna allos þos unhulþons qiþandeins. ïnsandei unsis ïn þo sveina. ei ïn þo galeiþaima. [1380] [1381] jah. uslaubida ïm ïesus suns. jah usgaggandans ahmans þai unhrainjans galiþun ïn po sveina. jah rann so hairda and driuson ïn marein. vesunuþ-þan sve tvos þusundjos jah afwapnodedun [1382] [1383] ïn marein. jah. þai haldandans þo sveina gaþlauhun jah gataihun ïn baurg jah ïn haimom. jah qemun [1384] saiwan. wa vesi þata vaurþano. jah atïddjedun du ïesua jah gasaiwand þana vodan sitandan [1385] jah gavasidana jah fraþjandan þana saei habaida laigaion jah ohtedun. jah sþillodedun ïm þaiei gasewun. [1386] waiva varþ bi þana vodan jah bi þo sveina. jah dugunnun bidjan ïna galeiþan hindar markos [1387] [1388] seinos. jah ïnngaggandan ïna ïn skip baþ ïna saei vas vods ei miþ ïmma vesi. jah ni lailot ïna ak qaþ du ïmma. gagg du garda þeinamma du þeinaim jah gateih ïm. wan filu þus frauja gatavida jah [1389] gaarmaida þuk. jah galaiþ jah dugann merjan ïn daikapaulein. wan filu gatavida ïmma ïesus. jah [1390] [1391] allai sildaleikidedun. jah usleiþandin ïesua ïn skipa aftra hindar marein gaqemun sik manageins filu [1392] du ïmma. jah vas faura marein. jah sai. qimiþ ains þize synagogafade namin jaeirus jah saiwands [1393] ïna gadraus du fotum ïesuis. jah baþ ïna filu qiþands þatei dauhtar meina aftumist habaiþ. ei qimands [1394] lagjais ana þo handuns. ei ganisai jah libai. jah galaiþ miþ ïmma jah ïddjedun afar ïmma manageins [1395] [1396] [1397] filu jah þraihun ïna. jah qinono suma visandei ïn runa bloþis jera tvalif jah manag gaþulandei fram
managaim Iekjam jah fraqimandei allamma seinamma jah ni vaihtai botida ak mais vairs habaida. [1398] gahausjandei bi ïesu atgaggandei ïn managein aftana attaitok vastjai ïs. unte qaþ þatei jabai vastjom [1399] ïs atteka. ganisa. jah sunsaiv gaþaursnoda sa brunna blopis ïzos jah ufkunþa ana leika þatei gahailnoda [1400] af þamma slaha. jah sunsaiv ïesus ufkunþa ïn sis silbin þo us sis maht usgaggandein. gavandjands [1401] sik ïn managein qaþ. was mis taitok vastjom. jah qeþun du ïmma siponjos ïs. saiwis þo managein [1402] [1403] þreihandein þuk jah qiþis. was mis taitok. jah vlaitoda saiwan þo þata taujandein. iþ so qino ogandei jah reirandei. vitandei þatei varþ bi ïja qam jah draus du ïmma jah qaþ ïmma alla þo [1404] sunja. ïþ ïs qaþ du ïzaï. dauhtar. galaubeins þeina ganasida þuk. gagg ïn gavairþi jah sijais haila af [1405] þamma slaha þeinamma. nauhþanuh ïmma rodjandin qemun fram þamma synagogafada qiþandans [1406] þatei dauhtar þeina gasvalt. wa þanamais draibeis þana laisari. ïþ ïesus sunsaiv gahausjands þata [1407] [1408] vaurd rodiþ qaþ du þamma synagogafada. ni faurhtei. þatainei galaubei. jah ni fralailot ainohun ïze [1409] miþ sis afargaggan nibai paitru jah ïakobu jah ïohannen broþar ïakobis. jah galaiþ ïn gard þis synagogafadis [1410] [1411] jah gasaw auhjodu jah gretandans jah vaifairwjandans filu. jah ïnnatgaggands qaþ du ïm. [1412] wa auhjoþ jah gretiþ. þata barn ni gadauþnoda ak slepiþ. jah bihlohun ïna. ïþ ïs usvairpands allaim [1413] ganimiþ attan þis barnis jah aiþein jah þans miþ sis jah galaiþ ïnn. þarei vas þata barn ligando. jah fairgraip bi handau þata barn qaþuh du ïzai. taleiþa kumei. þatei ïst gaskeiriþ. mavilo. du þus qiþa. [1414] [1415] urreis. jah suns urrais so mavi jah ïddja. vas auk jere tvalibe. jah usgeisnodedun faurhtein mikilai. [1416] [1417] jah anabauþ ïm filu ei manna ni funþi þata jah haihait ïzai giban matjan. jah usstoþ jainþro jah qam [1418] [1419] ïn landa seinamma. jah laistidedun afar ïmma siponjos ïs. jah biþe varþ sabbato. dugann ïn synagoge laisjan. jah managai hausjandans sildaleikidedun qipandans. waþro þamma þata jah wo so handugeino [1420] [1421] so gibano ïmma ei mahteis svaleikos þairh handuns ïs vairþand. niu þata ïst sa timrja sa sunus marjins ïþ broþar ïakoba jah ïuse jah ïudins jah seimonis. jah niu sind svistrjus ïs her at unsis. jah [1422] gamarzidai vaurþun ïn þamma. qaþ þan ïm ïesus þatei nist praufetus unsvers niba ïn gabaurþai seinai [1423] jah ïn ganiþjam jah ïn garda seinamma. jah ni mahta jainar ainohun mahte gataujan niba favaim [1424] siukaim handuns galagjands gahailida. jah sildaleikida (Vide paginam sequentem.)
ïn ungalaubeinais ïze jah bitauh veihsa bis-unjane laisjands. jah athaihait þans tvalif jah [1425] [1426] dugann ïns ïnsandjan tvans wanzuh jah gaf ïm valdufni ahmane unhrainjaize jah faurbauþ [1427] ïm ei vaiht ni nemeina ïn vig niba hrugga aina. nih matibalg nih hlaif nih ïn gairdos aiz [1428] [1429] ak gaskohai suljom. jah ni vasjaiþ tvaim paidom. jah qaþ du ïm. þiswaduh þei gaggaiþ [1430] [1431] ïn gard. þar saljaiþ. unte usgaggaiþ jainþro. jah sva managai sve ni andnimaina ïzvis ni hausjaina ïzvis. usgaggandans jainþro ushrisjaiþ mulda þo undaro fotum ïzvaraim du veitvodiþai im [1432] amen qiþa ïzvis. sutizo ïst saudaumjam aiþþau gaumaurjam ïn daga stauos þan þizai baurg jainai. jah [1433] usgaggandans meridedun ei ïdreigodedeina. jah unhulþons managos usdribun jah gasalbodedun aleva [1434] [1435] managans siukans jah gahailidedun. jah gahausida þiudans herodes. svikunþ allis varþ namo ïs. jah [1436] qaþ þatei ïohannis sa daupjands us dauþaim urrais. duþþe vaurkjand þos mahteis ïn ïmma. anþarai [1437] [1438] þan qeþun þatei helias ïst. anþarai þan qeþun þatei praufetes ïst sve ains þize praufete. gahausjands [1439] [1440] þan herodes qaþ þatei þammei ik haubiþ afmaimait ïohanne. sa ïst. sah urrais us dauþaim. sa auk raihtis herodes ïnsandjands gahabaida ïohannen jah gaband ïna ïn karkarai ïn hairodiadins qenais [1441] filippaus broþrs seinis. unte þo galiugaida. qaþ auk ïohannes du heroda þatei ni skuld ïst þus haban [1442] [1443] qen broprs peinis. ïþ so herodianai svor ïmma jah vilda ïmma usqiman. jah ni mahta. unte herodis [1444] ohta sis ïohannen kunnands ïna vair garaihtana jah veihana jah vitaida ïmma jah hausjands ïmma [1445] manag gatavida jah gabaurjaba ïmma andhausida. jah vaurþans dags gatils. þan herodis mela gabaurpais seinaizos nahtamat vaurhta þaim maistam seinaize jah þusundifadim jah þaim frumistam [1446] [1447] galeilaias. jah atgaggandein ïnn dauhtar herodiadins jah plinsjandein jah galeikandein heroda jah þaim miþanakumbjandam qaþ þiudans du þizai maujai. bidei mik þiswizuh þei vileis jah giba þus. [1448] [1449] jah svor ïzai þatei þiswah þei bidjais mik. giba þus und halba þiudangardja meina. ïþ si usgaggandei [1450] [1451] qaþ du aiþein seinai. wis bidjau. ïþ si qaþ. haubidis ïohannis þis daupjandins. jah atgaggandei sunsaiv sniumundo du þamma þiudana baþ qiþandei. viljau ei mis gibais ana mesa haubiþ ïohannis
[1452] þis daupjandins. jah gaurs vaurþans sa þiudans ïn þize aiþe jah ïn þize miþanakumbjandane ni [1453] [1454] [1455] vilda ïzai ufbrikan. jah suns ïnsandjands sa þiudans spaikulatur anabauþ briggan haubiþ ïs. ïþ ïs galeiþands afmaimait ïmma haubiþ ïn karkarai jah atbar þata haubiþ ïs ana mesa jah atgaf ïta þizai maujai [1456] jah so mavi atgaf ïta aiþein seinai. jah gahausjandans siponjos ïs qemun jah usnemun leik ïs jah [1457] galagidedun ïta ïn hlaiva. jah gaïddjedun apaustauleis du ïesua jah gataihun ïmma allata jah sva filu [1458] sve gatavidedun------jah duatsnivun. jah usgaggandam ïm us skipa sunsaiv ufkunnandans ïna. [1459] [1460] birinnandans all þata gavi dugunnun ana badjam þans ubil habandans bairan. þadei hausidedun ei ïs [1461] [1462] vesi. jah þiswaduh þadei ïddja ïn haimos aiþþau baurgs aiþþau ïn veihsa. ana gagga lagidedun siukans [1463] jah bedun ïna ei þau skauta vastjos ïs attaitokeina. jah sva managai sve attaitokun ïmma. ganesun. jah [1464] [1465] gaqemun sik du ïmma fareisaieis jah sumai þize bokarje qimandans us ïairusaulymim. jah gasaiwandans sumans þize siponje ïs gamainjaim handum. þat-ïst unþvahanaim. matjandans hlaibans. [1466] [1467] ïþ fareisaieis jah allai ïudaieis niba ufta þvahand handuns ni matjand. habandans anafilh þize sinistane. [1468] jah af maþla niba daupjand ni matjand. jah anþar ïst manag. þatei andnemun du haban. daupeinins [1469] [1470] stikle jah aurkje jah katile jah ligre. þaþroh þan frehun ïna þai fareisaieis jah þai bokarjos. duwe þai siponjos þeinai ni gaggand bi þammei anafulhun þai sinistans ak unþvahanaim handum matjand [1471] hlaif. ïp ïs andhafjands qaþ du ïm þatei vaila praufetida esaïas bi ïzvis þans liutans. sve gameliþ [1472] ïst. so managei vairilom mik sveraiþ. ïþ hairto ïze fairra habaiþ sik mis. ïp svare mik blotand laisjandans [1473] [1474] laiseinins. anabusnins manne. afletandans raihtis anabusn guþs habaiþ þatei anafulhun mannans. [1475] daupeinins aurkje jah stikle jah anþar galeik svaleikata manag taujiþ. jah qaþ du ïm. vaila ïnvidiþ [1476] [1477] anabusn guþs. ei þata anafulhano ïzvar fastaiþ. moses auk raihtis qaþ. sverai attan þeinana jah [1478] [1479] aiþein þeina. jah saei ubil qiþai attin seinamma aiþþau aiþein seinai. dauþau afdauþjaidau. ïþ jus qiþiþ. jabai qiþai manna attin seinamma aiþþau aiþein. kaurban. þatei ïst maiþms þiswah þatei us [1480] [1481] [1482] mis gabatnis. jah ni fraletiþ ïna ni vaiht taujan attin seinamma aiþþau aiþein seinai. blauþjandans vaurd guþs þizai anabusnai ïzvarai. þoei anafulhuþ. jah galeik svaleikata manag taujiþ.
[1483] [1484] [1485] Jah athaitands alla þo managein qaþ ïm. hauseiþ mis allai jah fraþjaiþ. ni vaihts ïst utaþro mans ïnngaggando ïn ïna. þatei magi ïna gamainjan. ak þata utgaggando us mann þata ïst þata gamainjando mannan. [1486] [1487] [1488] jabai was habai ausona hausjandona. gahausjai. jah þan galaiþ ïn gard us þizai managein. frehun [1489] [1490] ïna siponjos ïs bi þo gajukon. jah qaþ du ïm. sva jah jus unvitans sijuþ. ni fraþjiþ þammei all [1491] [1492] þata utapro ïnngaggando ïn mannan ni mag ïna gamainjan. unte ni galeiþiþ ïmma ïn hairto ak ïn [1493] vamba jah ïn urrunsa usgaggiþ. gahreineiþ allans matins. qaþuþ-þan þatei þata us mann usgaggando [1494] þata gamaineiþ mannan. ïnnaþro auk us hairtin manne mitoneis ubilos usgaggand. kalkinassjus [1495] [1496] horinassjus maurþra þiubja faihufrikeins unseleins liutei aglaitei augo unsel vajamereins hauhhairtei [1497] unviti. þo alla ubilona ïnnaþro usgaggand jah gagamainjand mannan. jah jainþro usstandands [1498] galaiþ ïn markos tyre jah seidone, jah galeiþands ïn gard ni vilda vitan mannan [1499] [1500] jah ni mahta galaugnjan. gahausjandei raihtis qino bi ïna. þizozei habaida dauhtar ahman unhrainjana. [1501] [1502] qimandei draus du fotum ïs. vasuþ þan so qino haiþno. saurinifynikiska gabaurþai. jah baþ ïna [1503] ei þo unhulþon usvaurpi us dauhtr ïzos. ïþ ïesus qaþ du ïzai. let faurþis sada vairþan barna. unte ni [1504] goþ ïst niman hlaib barne jah vairpan hundam. ïþ si andhof ïmma jah qaþ du ïmma. jai frauja. jah [1505] auk hundos undaro biuda matjand af drauhsnom barne. jah qaþ du ïzai. ïn þis vaurdis gagg. usïddja [1506] unhulþo us dauhtr þeinai. jah galeiþandei du garda seinamma bigat unhulþon usgaggana jah þo [1507] [1508] dauhtar ligandein ana ligra. jah aftra galeipands af markom tyre jah seidone qam at marein galeilaie [1509] [1510] miþ tveihnaim markom daikapaulaios. jah berun du ïmma baudana stammana jah bedun ïna ei
[1511] [1512] lagidedi ïmma handau. jah afnimands ïna af managein sundro lagida figgrans seinans ïn ausona ïmma [1513] jah spevands attaitok tuggon ïs. jah ussaiwands du himina gasvogida jah qaþ du ïmma. aiffaþa. þatei [1514] ïst uslukn. jah sunsaiv usluknodedun ïmma hliumans jah andbundnoda bandi tuggons ïs jah rodida [1515] [1516] raihtaba. jah anabauþ ïm ei mann ni qeþeina. wan filu ïs ïm anabauþ. mais þamma eis meridedun. [1517] jah ufarassau sildaleikidedun qiþandans. vaila allata gatavida. jah baudans gataujiþ gahausjan jah [1518] [1519] unrodjandans rodjan. ïn jainaim þan dagam aftra at filu managai managein visandein jah ni habandam [1520] [1521] wa matidedeina. athaitands siponjans qaþuh du ïm. ïnfeinoda du þizai managein. unte ju dagans [1522] þrins miþ mis vesun jah ni haband wa matjaina. jah jabai fraleta ïns lausqiþrans du garda ïze. ufligand [1523] ana viga. sumai raihtis ïze fairraþro qemun. jah andhofun ïmma siponjos ïs. waþro þans mag [1524] was gasoþjan hlaibam ana auþidai. jah frah ïns. wan managans habaiþ hlaibans. ïþ eis qeþun. sibun. [1525] [1526] jah anabauþ þizai managein anakumbjan ana airþai jah nimands þans sibun hlaibans jah aviliudonds [1527] gabrak jah atgaf siponjam seinaim. ei atlagidedeina faur. jah atlagidedun faur þo managein. jah [1528] habaidedun fiskans favans. jah þans gaþiuþjands qaþ ei atlagidedeina jah þans. gamatidedun þan jah [1529] sadai vaurþun jah usnemun laibos gabruko sibun spyreidans. vesunuþ-þan þai matjandans sve fidvor [1530] þusundjos. jah fralailot ïns. jah galaiþ sunsaiv ïn skip miþ siponjam seinaim jah qam ana fera magdalan. [1531] jah urrunnun fareisaieis jah dugunnun miþsokjan ïmma sokjandans du ïmma taikn us himina [1532] [1533] fraisandans ïna. jah ufsvogjands ahmin seinamma qaþ. wa þafa kuni taikn sokeip. amen qiþa ïzvis. [1534] jabai gibaidau kunja þamma taikne. jah afletands ïns galeipands aftra ïn skip uslaiþ hindar marein. [1535] [1536] jah ufarmunnodedun niman hlaibans jah niba ainana hlaif ni habaidedun miþ sis ïn skipa. jah anabauþ [1537] ïm qiþands. saiwiþ ei atsaiwiþ ïzvis þis beistis fareisaie jah beistis herodis. jah þahtedun miþ [1538] [1539] sis misso qiþandans. unte hlaibans ni habam. jah fraþjands ïesus qaþ du ïm. wa þaggkeiþ. unte hlaibans [1540] ni habaiþ. ni nauh fraþjiþ nih vituþ. unte daubata habaiþ hairto ïzvar. augona habandans ni gasaiwiþ [1541] jah ausona habandans ni gahauseiþ. jah ni gamunuþ. þan þans fimf hlaibans gabrak fimf þusundjom. [1542] [1543] wan manajos tainjons fullos gabruko usnemuþ. qeþun du ïmma. tvalif. aþþan þan þans sibun hlaibans fidvor þusundjom. wan managans spyreidans fullans gabruko usnemuþ. ïþ eis qeþun sibun. [1544] [1545] [1546] [1547] jah qaþ du ïm. waiva ni nauh fraþjiþ. jah qemun ïn beþanïin (Vide paginam sequentem.)
[1548] [1549] jah berun du ïmma blindan jah bedun ïna ei ïmma attaitoki. jah fairgreipands handu þis [1550] [1551] blindins ustauh ïna utana veihsis jah speivands ïn augona ïs atlagjands ana handuns [1552] [1553] seinos frah ïna. gau wa sewi. jah ussaiwands qaþ. gasaiwa mans þatei sve bagmans gasaiwa [1554] [1555] gaggandans. þaþroh aftra galagida handuns ana þo augona ïs jah gatavida ïna ussaiwan. [1556] jah aftra gasatiþs varþ jah gasaw bairhtaba allans. jah ïnsandida ïna du garda ïs qiþands. ni in þata veihs gaggais. ni mannhun qiþais ïn þamma vehsa. jah usïddja ïesus jah siponjos ïs ïn vehsa kaisarias þizos filippaus jah ana viga frah siponjans seinans qiþands du ïm. wana mik qiþand [1557] mans visan. ïþ eis andhofun. ïohannen þana daupjand. jah anþarai helian. sumaih þan ainana praufete. [1558] jah ïs qaþ du ïm. aþþan jus wana mik qiþiþ visan. andhafjands þan paitrus qaþ du ïmma þu ïs [1559] [1560] [1561] xristus. jah faurbauþ ïm ei mannhun ni qeþeina bi ïna. jah dugann laisjan ïns. þatei skal sunus mans filu vinnan jah uskiusan skulds ïst fram þaim sinistam jah þaim auhumistam gudjam jah bokarjam [1562] jah usqiman jah afar þrins dagans usstandan. jah svikunþaba þata vaurd rodida. jah aftiuhands ïna [1563] paitrus dugann andbeitan ïna. ïþ ïs gavandjands sik jah gasaiwands þans siponjans seinans andbait [1564] paitrau qiþands. gagg hindar mik satana. unte ni fraþjis þaim guþs ak þaim manne. jah athaitands þo managein miþ siponjam seinaim qaþ du ïm. saei vili afar mis laistjan ïnvidai sik silban jah nimai galgan [1565] [1566] seinana jah laistjai mik. saei allis vili saivala seina ganasjan. fraqisteiþ ïzai. ïþ saei fraqisteiþ [1567] [1568] saivalai seinai ïn meina jah ïn þizos aivaggeljons. ganasjiþ þo. wa auk boteiþ mannan. jabai gageigaiþ [1569] þana fairwu allana jah gasleiþeiþ sik saivalai seinai. aiþþau wa gibiþ manna ïnmaidein saivalos [1570] [1571] seinaizos. unte saei skamaiþ sik meina jah vaurde meinaize ïn gabaurþai þizai horinondein jah fravaurhton. jah sunus mans skamaiþ sik ïs. þan qimiþ ïn vulþau attins seinis miþ aggilum þaim veiham. [1572] jah qaþ du ïm. amen qiþa ïzvis þatei sind sumai þize her standandane. þai ïze ni kausjand dauþaus. [1573] unte gasaiwand þiudinassu guþs qumanana ïn mahtai. jah afar dagans saihs ganam ïesus paitru jah ïakobu jah ïohannen jah ustauh ïns ana fairguni hauh sundro ainans jah ïnmaidida sik ïn andvairþja [1574] [1575] ïze. jah vastjos ïs vaurþun glitmunjandeins weitos sve snaivs. svaleikos sve vullareis ana airþai ni [1576] [1577] mag gaweitjan. jah ataugiþs varþ ïm helias miþ mose. jah vesun rodjandans miþ ïesua. jah andhafjands paitrus qaþ du ïesua. rabbei goþ ist unsis her visan. jah gavaurkjam hlijans þrins. þus ainana
[1578] [1579] jah mose ainana jah ainana helijin. ni auk vissa wa rodidedi. vesun auk usagidai. jah varþ milhma ufarskadvjands ïm. jah qam stibna us þamma milhmin. sa ïst sunus meins sa liuba. þamma hausjaip. [1580] [1581] [1582] [1583] jah anaks ïnsaiwandans ni þanaseiþs ainohun gasewun alja ïesu ainana miþ sis. dalaþ þan atgaggandam ïm af þamma fairgunja anabauþ ïm ei mannhun ni spillodedeina. þatei gasewun. niba biþe sunus [1584] mans us dauþaim usstoþi. jah þata vaurd habaidedun du sis misso sokjandans. wa ïst þata us dauþaim [1585] [1586] [1587] usstandan. jah frehun ïna qiþandans. unte qiþand þai bokarjos þatei helias skuli qiman faurþis. ïþ ïs andhafjands qaþ du ïm. helias sveþauh qimands faurþis aftra gaboteiþalla. jah waivagameliþ ïst bisunu mans [1588] eimanag vinnai jah frakunþs vairþai. akei qiþa ïzvis. þatei ju helias qam jah gatavidedun ïmma sva filu sve [1589] vildedun. svasve gameliþ ïst bi ïna. jah qimands at siponjam gasaw filu manageins bi ïns jah bokarjans [1590] [1591] sokjandans miþ ïm. jah sunsaiv alla managei gasaiwandans ïna usgeisnodedun jah durinnandans ïnvitun [1592] [1593] ïna. jah frah þans bokarjans. wa sokeiþ miþ þaim. jah andhafjands ains us þizai managein qaþ. [1594] [1595] laisari brahta sunu meinana du þus habandan ahman unrodjandan. jah þiswaruh þei ïna gafahiþ. gavairpiþ ïna jah waþjiþ jah kriustiþ tunþuns seinans jah gastaurkniþ. jah qaþ siponjam þeinaim ei [1596] [1597] usdreibeina ïna. jah ni mahtedun. ïþ ïs andhafjands ïm. qaþ. o kuni ungalaubjando. und wa at [1598] [1599] ïzvis sijau. und wa þulau ïzvis. bairiþ ïna du mis. jah brahtedun ïna at ïmma. jah gasaiwands ïna [1600] sunsaiv sa ahma tahida ïna jah driusands ana airþa valvnoda waþjands. jah frah þana attan is. wan lagg [1601] mel ïst ei þata varþ ïmma. ïþ ïs qaþ. us barniskja. jah ufta ïna jah ïn fon atvarþ jah ïn vato. ei [1602] usqistidedi ïmma. akei jabai mageis. hilp unsara gableiþjands unsis. ïþ ïesus qaþ du ïmma þata [1603] jabai mageis galaubjan. allata mahteig þamma galaubjandin. jah sunsaiv ufhropjands sa atta þis barnis [1604] [1605] miþ tagram qaþ. galaubja. hilþ meinaizos ungalaubeinais. gasaiwands þan ïesus þatei samaþ rann managei. gawotida ahmin þamma undhrainjin qiþands du ïmma. þu ahma þu unrodjands jah bauþs. [1606] ïk þus anabiuda. usgagg us þamma jah þanaseiþs ni galeiþais ïn ïna. jah hropjands jah filu tahjands ïna
[1607] usïddja. jah varþ sve dauþs. svasve managai qeþun þatei gasvalt. ïþ ïesus undgreipands ïna bi handau [1608] [1609] urraisida ïna. jah usstoþ. jah galeiþandan ïna ïn gard siponjos ïs frehun ïna sundro. duwe veis ni [1610] mahtedum usdreiban þana. jah qaþ du ïm. þata kuni ïn vaihtai ni mag usgaggan niba ïn bidai jah [1611] [1612] fastubnja. jah jainþro usgaggandans ïddjedun þairh galeilaian. jah ni vilda ei wass vissedi. unte laisida siponjans seinans jah qaþ du ïm þatei sunus mans atgibada ïn handuns manne jah usqimand ïmma jah [1613] [1614] usqistiþs bridjin daga usstandiþ. ïþ eis ni froþun þamma vaurda jah ohtedun ïna fraihnan. jah qam ïn [1615] [1616] kafarnaum jah ïn garda qumans frah ïns. wa ïn viga miþ ïzvis misso mitodeduþ. ïþ eis slavaidedun. du [1617] sis misso andrunnun. warjis maists vesi. jah sitands atvopida þans tvalif jah qaþ du ïm. jabai was vili [1618] frumists visan. sijai allaize aftumists jah allaim andbahts. jah nimands barn gasatida ïta ïn midjaim [1619] [1620] ïm jah ana armins nimands ïta qaþ du ïm. saei ain þize svaleikaize barne andnimiþ ana namin meinamma. mik andnimiþ jah sawazuh saei mik andnimiþ. ni mik andnimiþ ak þana sandjandan mik. [1621] [1622] andhof þan ïmma ïohannes qiþands. laisari. sewum sumana in þeinamma namin usdreibandan unhulþons. [1623] saei ni laisteiþ unsis. jah varidedum ïmma. unte ni laisteiþ unsis. ïþ ïesus qaþ. ni varjip ïmma. ni mannahun auk ïst. saei taujiþ maht ïn namin meinamma. jah magi sprauto ubil vaurdjan [1624] [1625] [1626] mis. unte saei nist viþra ïzvis. faur ïzvis ïst. saei auk allis gadragkjai ïzvis stikla vatins ïn namin [1627] [1628] meinamma. unte xristaus sijuþ. amen qiþa ïzvis ei ni fraqisteiþ mizdon seinai. jah sawazuh saei gamarzjai ainana þize leitilane þize galaubjandane du mis. goþ ïst ïmma mais ei galagjaidau asiluqairnus [1629] [1630] ana balsaggan ïs jah fravaurpans vesi ïn marein. jah jabai marzjai þuk handus þei na. afmait þo. goþ þus ïst hanfamma ïn libain galeiþan þau tvos handuns habandin galeiþan ïn gaiainnan ïn [1631] [1632] [1633] fon þata unwapnando. þarei maþa ïze ni gasviltiþ jah fon ni afwapniþ. jah jabai fotus þeins marzjai þuk. afmait ïna. goþ þus ïst galeiþan ïn libain haltamma þau tvans fotuns habandin gavairpan ïn [1634] [1635] gaiainnan ïn fon þata unwapnando. þarei maþa ïze ni gasviltiþ jah fon ni afwapniþ. jah jabai augo þein marzjai þuk. usvairp ïmma. goþ þus ïst haihamma galeiþan ïn þiudangardja guþs þau tva augona
[1636] habandin atvairpan ïn gaiainnan funins. þarei maþa ïze ni gadauþniþ jah fon ni afwapniþ. [1637] [1638] [1639] wazuh auk funin saltada jah warjatoh hunsle salta saltada. goþ salt. ïþ jabai salt unsaltan vairþiþ. [1640] [1641] we supuda. habaiþ ïn ïzvis salt jah gavairþeigai sijaiþ miþ ïzvis misso. jah jainþro usstandands qam ïn markom ïudaias hindar ïaurdanau. jah gaqemun sik aftra manageins du ïmma jah sve biuhts aftra [1642] laisida ïns. jah duatgaggandans fareisaieis frehun ïna. skuldu sijai mann qen afsatjan. fraisandans [1643] [1644] [1645] ïna. ïþ ïs andhafjands qaþ. wa ïzvis anabauþ moses. ïþ eis qeþun. moses uslaubida unsis bokos [1646] [1647] afsateinais meljan jah afletan. jah andhafjands ïesus qaþ du ïm. viþra harduhairtein ïzvara gamelida [1648] [1649] [1650] ïzvis þo anabusn. ïþ af anastodeinai gaskaftais gumein jah qinein gatavida guþ. ïnuh þis bileiþai [1651] [1652] manna attin seinamma jah aiþein seinai jah sijaina þo tva du leika samin. svasve þanaseiþs ni sind [1653] [1654] tva ak leik ain. þatei nu guþ gavaþ. manna þamma ni skaidai. jah ïn garda aftra siponjos [1655] ïs bi þata samo frehun ïna. jah qaþ du ïm. sawazuh saei afletiþ qen seina jah liugaiþ anþara. [1656] [1657] [1658] horinoþ du þizai. jah jabai qino afletiþ aban seinana jah liugada anþaramma. horinoþ. þanuh atberun [1659] [1660] du ïmma barna ei attaitoki ïm. ïþ þai siponjos ïs sokun þaim bairandam. dugasaiwands þan ïesus unverida jah qaþ du ïm. letiþ þo barna gaggan du mis jah ni varjiþ þo. unte þize ïst þiudangardi guþs. [1661] [1662] amen qiþa ïzvis. saei ni andnimiþ þiudangardja guþs sve barn. ni þauh qimiþ ïn ïzai. jah gaþlaihands [1663] [1664] ïm. lagjands handuns ana po þiuþida ïm. jah usgaggandin ïmma ïn vig duatrinnands ains jah knussjands [1665] baþ ïna qiþands. laisari þiuþeiga. wa taujau ei libainais aiveinons arbja vairþau. ïþ ïesus qaþ du [1666] ïmma. wa mik qiþis þiuþeigana. ni washun þiuþeigs alja ains guþ. þos anabusnins kant. ni horinos ni maurþrjais ni hlifais ni sijais galiugaveitvods ni anamahtjais. sverai attan þeinana jah aiþein þeina.
[1667] [1668] [1669] þaruh andhafjands qaþ du ïmma. laisari. þo alla gafastaida us jundai meinai. ïþ ïesus ïnsaiwands du ïmma frijoda ïna jah qaþ du ïmma. ainis þus van ïst. gagg. sva filu sve habais frabugei [1670] [1671] jah gif þarbam jah habais huzd ïn himinam. jah hiri laistjan mik nimands galgan. ïþ ïs ganipnands [1672] [1673] ïn þis vaurdis galaiþ gaurs. vas auk habands faihu manag. jah bisaiwands ïesus qaþ siponjam seinaim. [1674] [1675] sai. waiva agluba þai faiho gahabandans ïn þiudangardja guþs galeiþand. ïþ þai siponjos afslauþnodedun ïn vaurde ïs. þaruh ïesus aftra andhafjands qaþ ïm. barnilona. waiva aglu ïst þaim [1676] [1677] hunjandam afar faihau ïn þiudangardja guþs galeiþan. azitizo ïst ulbandau þairh þairko neþlos galeiþan [1678] þau gabigamma ïn þiudangardja guþs galeiþan. ïþ eis mais usgeisnodedun qiþandans du sis [1679] [1680] misso. jah was mag ganisan. ïnsaiwands du ïm ïesus qaþ. akei fram mannam unmahteig ïst ni fram [1681] guþa. allata auk mahteig ïst fram guþa. dugann þan paitrus qiþan du ïmma. sai. veis aflailotum alla [1682] [1683] jah laistidedum þuk. andhafjands ïm ïesus qaþ. amen qiþa ïzvis. ni washun ïst saei aflaitoti gard aiþþau broþruns aiþþau aiþein aiþþau attan aiþþau qen aiþþau barna aiþþau haimoþlja ïn meina jah ïn [1684] [1685] þizos aivaggeljons. saei ni andnimai ·r· falþ nu ïn þamma mela gardins jah broþruns jah svistruns jah attan jah aiþein jah barna jah haimoþlja miþ vakrom jah ïn aiva þamma anavairþin libain aiveinon. [1686] [1687] [1688] aþþan managai vairþand frumans aftumans jah aftumans frumans. vesunuþ-þan ana viga gaggandans du ïairusaulymai jah faurbigaggands ïns ïesus. jah sildaleikidedun jah afarlaistjandans faurhtai vaurþun. [1689] [1690] jah andnimands aftra þans tvalif dugann ïm qiþan. þoei habaidedun ïna gadaban. þatei sai. usgaggam ïn [1691] ïairusaulyma jah sunus mans atgibada þaim ufargudjam jah bokarjam. jah gavargjand ïna dauþau jah [1692] bilaikand ïna jah bliggvand ïna jah speivand ana ïna jah usqimand ïmma jah þridjin daga usstandiþ. jah
athabaidedun sik du ïmma ïakobus jah ïohannes sunjus zaibaidaiaus qiþandans. laisari. vileima ei þatei [1693] [1694] [1695] þuk bidjos. taujais uggkis. ïþ ïs qaþ ïm. wa vileits taujan mik igqis. ïþ eis qeþun du ïmma. fragif ugkis ei [1696] [1697] ains af taihsvon þeinai jah ains af hleidumein þeinai sitaiva ïn vulþau þeinamma. ïþ ïesus qaþuh du ïm. ni vituts. wis bidjats. magutsu driggkan stikl. þanei ïk driggka. jah daupeinai. þizaiei ïk daupjada. ei [1698] [1699] daupjaindau. ïþ eis qeþun du ïmma. magu. ïþ ïesus qaþuh du ïm. sveþauh þana stikl. þanei ïk driggka. [1700] driggkats jah þizai daupeinai. þizaiei ïk daupjada. ïþ þata du sitan af taihsvon meinai aiþþau af hleidumein [1701] nist mein du giban alja þaimei manviþ vas. jah gahausjandans þai taihun dugunnun unverjan bi [1702] [1703] ïakobu jah ïohannen. ïþ ïesus aþaitands ïns qaþ du ïm. vituþ þatei þuggkjand reikinon þiudom. gafraujinond [1704] ïm. ïþ þai mikilans ïze gavaldand ïm. ïþ ni sva sijai ïn ïzvis. ak sawazuh saei vili vairþan mikils ïn [1705] [1706] [1707] [1708] ïzvis. sijai ïzvar andbahts. jah saei vili ïzvara vairþan frumists. sijai allaim skalks. jah auk sunus [1709] [1710] mans ni qam at andbahtjam ak andbahtjan jah giban saivala seina faur managans saun. jah qemun ïn ïairikon. jah usgaggandin ïmma jainþro miþ siponjam seinaim jah managein ganohai sunus teimaiaus [1711] barteimaiaus blinda sat faur vig du aihtron. jah gahausjands þatei ïesus sa nazoraius ïst dugann [1712] hropjan jah qiþan. sunau daveidis ïesu. armai mik. jah wotidedun ïmma managai ei gaþahaidedi. ïþ [1713] [1714] ïs filu mais hropida. sunau daveidis. armai mik. jah gastandands ïesus haihait atvopjan ïna. jah vopidedun [1715] [1716] þana blindan qiþandans du ïmma þrafstei þuk. urreis. vopeiþ þuk. ïþ ïs afvairpands vastjai [1717] seinai ushlaupands qam at ïesu. jah andhafjands qaþ du ïmma ïesus. wa vileis ei taujau þus. ïþ sa [1718] blinda qaþ du ïmma. rabbaunei. ei ussaiwau. ïþ ïesus qaþ du ïmma. gagg. galaubeins þeina ganasida [1719] [1720] þuk. jah sunsaiv ussaw jah laistida ïn viga ïesu. jah biþe newa vesun ïairusalem ïn beþsfagein
[1721] [1722] jah biþaniïn at fairgunja alevjin. ïnsandida tvans siponje seinaize jah qaþ du ïm. gaggats ïn haim þo viþravairþon ïggqis jah sunsaiv ïnngaggandans ïn þo baurg bigitats fulan gabundanana. ana þammei [1723] nauh ainshun manne ni sat. andbindandans ïna attiuhits. jah jabai was ïggqis qiþai. duwe þata taujats. [1724] qiþaits þatei frauja þis gairneiþ. jah sunsaiv ïna ïnsandeiþ hidre. galiþun þan jah bigetun fulan gabundanana [1725] at daura uta ana gagga jah andbundun ïna. jah sumai þize jainar standandane qeþun [1726] du ïm. wa taujats andbindandans þana fulan. ïþ eis qeþun du ïm. svasve anabauþ ïm ïesus. jah [1727] [1728] lailotun ïns. jah brahtedun þana fulan at ïesua jah galagidedun ana vastjos seinos. jah gasat ana [1729] ïna. managai þan vastjom seinaim stravidedun ana viga. sumai astans maimaitun us bagmam jah [1730] [1731] stravidedun ana viga. jah þai fauragaggandans hropidedun qiþandans. osanna þiuþida sa qimanda [1732] ïn namin fraujins. þiuþido so qimandei þiudangardi ïn namin attins unsaris daveidis. osanna in [1733] hauhistjam. jah galaiþ ïn ïairusaulyma ïesus jah ïn alh jah bisaiwands alla at andanahtja juþan visandin [1734] [1735] weilai usïddja ïn beþanian miþ þaim tvalibim. jah ïftumin daga usstandandam ïm us beþaniïn [1736] gredags vas. jah gasaiwands smakkabagm fairraþro habandan lauf atïddja. ei aufto bigeti wa [1737] ana ïmma. jah qimands at ïmma ni vaiht bigat ana ïmma niba lauf. ni auk vas mel smakkane. jah usbairands qaþ du ïmma. ni þanaseiþs us þus aiv manna akran matjai. jah gahausidedun þai siponjos [1738] ïs. jah ïddjedun du ïairusaulymai. jah atgaggands ïesus ïn alh dugann usvairpan þans frabugjandans [1739] jah bugjandans ïn alh jah mesa skattjane jah sitlans þize frabugjandane ahakim usvaltida. jah [1740] [1741] ni lailot ei was þairhberi kas þairh þo alh. jah laisida qiþands du ïm. niu gameliþ ïst þatei razn mein [1742] razn bido haitada allaim þiudom. ïþ jus gatavideduþ ïta du filigrja vaidedjane. jah gahausidedun þai bokarjos jah gudjane auhumistans jah sokidedun. waiva ïmma usqistidedeina. ohtedun auk ïna. [1743] unte alla managei sildaleikidedun ïn laiseinais ïs. jah biþe andanahti varþ. usïddja ut us þizai [1744] [1745] baurg. jah ïn maurgin laurgaggandans gasewun þana smakkabagm þaursjana us vaurtim. jah gamunands [1746] paitrus qaþ du ïmma. rabbei sai. smakkabagms þanei fraqast. gaþaursnoda. jah andhafjands [1747] [1748] ïesus qaþ du ïm. habaiþ galaubein guþs. amen auk qiþa ïzvis. þiswazuh ei qiþai du þamma fairgunja. ushafei þuk jah vairp þus ïn marein. jah ni tuzverjai ïn hairtin seinamma ak galaupjai þata.
[1749] ei þatei qiþiþ. gagaggiþ. vairþiþ ïmma þiswah þei qiþiþ. duþþe qiþa ïzvis. allata þiswah þei [1750] bidjandans sokeiþ. galaubeiþ þatei nimiþ. jah vairþiþ ïzvis. jah þan standaiþ bidjandans. afletaiþ. [1751] jabai wa habaiþ viþra wana. ei jah atta ïzvar sa ïn himinam afletai ïzvis missadedins ïzvaros. ïþ [1752] jabai jus ni afletiþ. ni þau atta ïzvar sa ïn himinam afletiþ ïzvis missadedins ïzvaros. jah ïddjedun aftra du ïairusaulymai, jah ïn alh warbondin ïmma atiddjedun du ïmma þai auhumistans gudjans jah bokarjos [1753] jah sinistans jah qeþun du ïmma. ïn wamma valdufnje þata taujis. jah was þus þata valdufni [1754] atgaf ei þata taujis. ïþ ïesus andhafjands qaþ du ïm. frahna jah ïk ïzvis ainis vaurdis jah andhafjiþ [1755] [1756] mis. jah qiþa ïzvis ïn wamma valdufnje taþa tauja. daupeins ïohannis uzuh himina vas þau [1757] [1758] uzuh mannam. andhafeiþ mis. jah þahtedun du sis misso qiþandans. jabai qiþam. us himina. qiþiþ. [1759] [1760] aþþan duwe ni galaubideduþ ïmma. ak qiþam. us mannam. uhtedun þo managein. allai auk alakjo [1761] [1762] habaidedun ïohannen þatei bi sunjai praufetes vas. jah andhafjandans qeþun du ïesua. ni vitum. jah [1763] [1764] andhafjands ïesus qaþ du ïm. nih ïk ïzvis qiþa. ïn wamma valdufnje þata tauja. jah dugann ïm ïn gajukom qiþan. veinagard ussatida manna jah bisatida ïna faþom jah usgrof dal uf mesa jah gatimrida [1765] kelikn jah anafalh ïna vaurstvjam jah aflaiþ aljaþ. jah ïnsandida du þaim vaurstvjam at mel skalk [1766] ei at þaim vaurstvjam nemi akranis þis veinagardis. ïþ eis nimandans ïna usbluggvun jah ïnsandidedun [1767] [1768] laushandjan. jah aftra ïnsandida du ïm anþarana skalk. jah þana stainam vairpandans gaaiviskodedun [1769] [1770] jah haubiþ vundan brahtedun jah ïnsandidedun ganaitidana. jah aftra ïnsandida anþarana. jah [1771] jainana afslohun jah managans anþarans. sumans usbliggvandans. sumansuh þan usqimandans. þanuh nauhþanuh ainana sunu aigands liubana sis ïnsandida jah þana du ïm spedistana qiþands þatei gaaistand [1772] sunu meinana. ïþ jainai þai vaurtsvjans qeþun du sis misso. þatei sa ïst sa arbinumja. hirjiþ. [1773] [1774] usqimam ïmma jah unsar vairþiþ þata arbi. jah undgreipandans ïna usqemun jah usvaurpun ïmma [1775] ut us þamma veinagarda. wa nuh taujai (Vide paginam sequentem.)
frauja þis veinagardis. qimiþ jah usqisteiþ þans vaurstvjans jah gibiþ þana veinagard anþaraim. [1776] [1777] nih þata gamelido ussuggvuþ. stains þammei usvaurpun þai timrjans. sah varþ du [1778] haubida vaihstins. fram fraujin varþ sa jah ïst sildaleiks ïn augam unsaraim. jah sokidedun [1779] ïna undgreipan jah ohtedun þo managein. froþun auk þatei du ïm þo gajukon qaþ. jah [1780] afletandans ïna galiþun. jah ïnsandidedun du ïmma sumai þize fareisaie jah herodiane. ei ïna ganuteina [1781] [1782] vaurda. ïþ eis qimandans qeþun du ïmma. laisari. vitum þatei sunjeins ïs jah ni kara þuk manshun. ni auk saiwis ïn andvairþja manne ak bi sunjai vig guþs laiseis. skuldu ïst kaisaragild giban [1783] [1784] kaisara þau niu gibaima. ïþ ïesus gasaiwands ïze liutein qaþ du ïm. wa mik fraisiþ. atbairiþ [1785] [1786] mis skatt. ei gasaiwau. ïþ eis atberun jah qaþ du ïm. wis ïst sa manleika jah so ufarmeleins. ïþ eis [1787] qeþun du ïmma. kaisaris. jah andhafjands ïesus qaþ du ïm. usgibiþ þo kaisaris kaisara jah þo guþs [1788] guþa. jah sildaleikidedun ana þamma. jah atïddjedun saddukaieis du ïmma. þaiei qiþand usstass ni [1789] visan. jah frehun ïna qiþandans. laisari. moses gamelida unsis þatei jabai wis broþar gadauþnai jah bileiþai qenai jah barne ni bileiþai. ei nimai broþar ïs þo qen ïs jah ussatjai barna broþr seinamma. [1790] [1791] sibun broþrahans vesun jah sa frumista nam qen jah gasviltands ni bilaiþ fraiva. jah anþar nam þo [1792] jah gadauþnoda jah ni sa bilaiþ fraiva. jah þridja samaleiko. jah nemun þo samaleiko þai sibun jah [1793] ni biliþun fraiva. spedumista allaize gasvalt jah so qens. ïn þizai usstassai. þan usstandand. warjamma [1794] [1795] ïze vairþiþ qens. þai auk sibun aihtedun þo du qenai. jah andhafjands ïesus qaþ du ïm. niu [1796] [1797] duþe airzjai sijuþ. ni kunnandans mela nih maht guþs. allis þan usstandand us dauþaim. ni liugand. [1798] [1799] ni liuganda. ak sind sve aggiljus þai ïn himinam. aþþan bi dauþans þatei urreisand. niu gakunnaideduþ ana bokom mosezis ana aiwatundjai. waiva ïmma qaþ guþ qiþands. ïk ïm guþ abrahamis jah [1800] [1801] [1802] guþ ïsakis jah ïakobis. nist guþ dauþaize ak qivaize. aþþan jus filu airzjai sijuþ. jah duatgaggands ains þize bokarje gahausjands ïns samana sokjandans. gasaiwands þatei vaila ïm andhof frah [1803] ïna. warja ïst allaizo anabusne frumista. ïþ ïesus andhof ïmma þatei frumista allaizo anabusns [1804] hausei ïsrael. frauja guþ unsar frauja ains ïst. jah frijos fraujan guþ þeinana us allamma hairtin þeinamma jah us allai saivalai þeinai jah us allai gahugdai þeinai jah us allai mahtai
[1805] þeinai. so frumista anabusns. jah anþara galeika þizai. frijos newundjan þeinana sve þuk silban. maizei [1806] þaim anþara anabusns nist. jah qaþ du ïmma sa bokareis. vaila laisari. bi sunjai qast þatei ains ïst jah [1807] nist anþar alja ïmma. jah þata du frijon ïna us allamma hairtin jah us allamma frapja jah us allai saivalai jah us allai mahtai. jah þata du frijon newundjan sve sik silban managizo ïst allaim þaim [1808] allbrunstim jah saudim. jah ïesus gasaiwands ïna þatei frodaba andhof qaþ du ïmma. ni fairra ïs [1809] þiudangardjai guþs. jah ainshun þanaseiþs ni gadaursta ïna fraihnan. jah andhafjands ïesus qaþ [1810] [1811] laisjands ïn alh. waiva qiþand þai bokarjos þatei xristus sunus ïst daveidis. silba auk daveid qaþ ïn ahmin veihamma. qiþiþ frauja du fraujin meinamma. sit af taihsvon meinai. unte ïk galagja fijands [1812] [1813] [1814] þeinans fotubaurd fotive þeinaize. silba raihtis daveid qiþiþ ïna fraujan. jah waþro ïmma sunus ïst. [1815] jah alla so managei hausidedun ïmma gabaurjaba. jah qaþ du ïm ïn laiseinai seinai. saiwiþ faura------vastja [1816] [1817] seina. aþþan vai þaim qiþuhaftom jah daddjandeim ïn jainaim dagam. aþþan bidjaiþ ei ni [1818] vairþai sa þlauhs ïzvar vintrau. vairþand auk þai dagos jainai aglo svaleika sve ni vas svaleika fram [1819] [1820] anastodeinai gaskaftais. þoei gaskoþ guþ. und hita jah ni vairþiþ. jah ni frauja gamaurgidedi þans dagans. ni þauh ganesi ainhun leike. akei ïn þize gavalidane. þanzei gavalida. gamaurgida þans dagans. [1821] [1822] [1823] jah þan jabai was ïzvis qiþai. sai her xristus aiþþau sai jainar. ni galaubjaiþ. unte urreisand galiugaxristjeis jah galiugapraufeteis jah giband taiknins jah fauratanja du afairzjan. jabai mahteig [1824] [1825] [1826] sijai. jah þans gavalidans. ïþ jus saiwiþ. sai. fauragataih ïzvis allata, akei ïn jainans dagans afar þo [1827] [1828] aglon jaina sauïl riqizeiþ jah mena ni gibiþ liuhaþ sein jah stairnons himinis vairþand diursandeins [1829] jah mahteis þos ïn himinam gavagjanda. jah þan gasaiwand sunu mans qimandan ïn milhmam miþ [1830] mahtai managai jah vulþau. jah þan ïnsandeiþ aggiluns seinans jah galisiþ þans gavalidans seinans [1831] af fidvor vindam fram andjam airþos und andi himinis. aþþan af smakkabagma ganimiþ þo gajukon. [1832] [1833] þan þis juþan asts þlaqus vairþiþ jah uskeinand laubos. kunnuþ þatei newa ïst asans. svah jah [1834] [1835]jus. þan gasaiwiþ þata vairþan. kunneiþ þatei newa siju þan------..teins þis balsanis varþ.
[1836] maht vesi auk þata balsan frabugjan ïn managizo þau þrijahunda skatte jah giban unledaim. jah andstaurraidedun [1837] [1838] [1839] þo. ïþ ïesus qaþ. letiþ þo. duwe ïzai usþriutiþ. þannu goþ vaurstv vaurhta bi mis. sinteino auk þans unledans habaiþ miþ ïzvis jah þan vileiþ. maguþ ïm vaila taujan. ïþ mik ni sinteino habaiþ. [1840] [1841] patei habaida so. gatavida. faursnau salbon mein leik du usfilha. amen qiþa ïzvis. þiswaruh þei merjada [1842] so aivaggeljo and alla manaseþ. jah þatei gatavida so. rodjada du gamundai ïzos. jah ïudas [1843] ïskarioteis ains þize tvalibe galaiþ du þaim gudjam. ei galevidedi ïna ïm. ïþ eis gahausjandans faginodedun [1844] jah gahaihaitun ïmma faihu giban. jah sokida. waiva gatilaba ïna galevidedi. jah þamma frumistin daga azyme. þan paska salidedun. qeþun du ïmma þai siponjos ïs. war vileis ei galeipandans [1845] manvjaima. ei matjais paska. jah ïnsandida tvans siponje seinaize qaþuh du ïm. gaggats ïn þo baurg. [1846] jah gamoteiþ ïgqis manna kas vatins bairands. gaggats afar þamma. jah þadei ïnngaleiþai. qiþaits þamma heivafraujin þatei laisareis qiþiþ. war sind saliþvos. þarei paska miþ siponjam meinaim [1847] [1848] matjau. jah sa ïzvis taikneiþ kelikn mikilata gastraviþ manvjata. jah jainar manvjaiþ unsis. jah usiddjedun [1849] þai sipon..------sai. galevjada sunus mans ïn handuns fravaurhtaize. urreisiþ gaggam. sai. sa [1850] [1851] levjands mik atnewida. jah sunsaiv nauhþanuh at ïmma rodjandin qam ïudas sums þize tvalibe jah miþ ïmma managei miþ hairum jah trivam fram þaim auhumistam gudjam jah bokarjam jah sinistam. [1852] [1853] atuh þan gaf sa levjands ïm bandvon qiþands. þammei kukjau. sa ïst. greipiþ þana jah tiuhiþ arniba. [1854] [1855] jah qimands sunsaiv atgaggands du ïmma qaþ. rabbei rabbei. jah kukida ïmma. ïþ eis uslagidedun [1856] [1857] handuns ana ïna jah undgripun ïna. ïþ ains sums þize atstandandane ïmma uslukands hairu sloh [1858] skalk auhumistins gudjins jah afsloh ïmma auso þata taihsvo. jah andhafjands ïesus qaþ du ïm. sve [1859] du vaidedjin urrunnuþ miþ hairum jah trivam greipan mik. daga wammeh vas at ïzvis ïn alh laisjands [1860] [1861] jah ni gripuþ mik. ak ei usfullnodedeina bokos. jah afletandans ïna gaþlauhun allai. jah ains [1862] sums juggalauþs laistida afar ïmma bivaibiþs leina ana naqadana. jah gripun ïs þai juggalaudeis. ïþ [1863] ïs bileiþands þamma leina naqaþs gaþlauh faura ïm. jah gatauhun ïesu du auhumistin gudjin jah
[1864] [1865] garunnun miþ ïmma auhumistans gudjans allai jah þai sinistans jah bokarjos. jah paitrus fairraþro laistida afar ïmma. unte qam ïn garda þis auhumistins gudjins jah vas sitands miþ andbahtam jah [1866] varmjands sik at liuhada. ïþ þai auhumistans gudjans jah alla so gafaurds sokidedun ana ïesu veitvodiþa [1867] [1868] du afdauþjan ïna jah ni bigetun. managai auk galiug veitvodidedun ana ïna. jah samaleikos [1869] [1870] [1871] þos veitvodiþos ni vesun. jah sumai usstandandans galiug veitvodidedun ana ïna qiþandans. þatei veis gahausidedum qiþandan ïna. þatei ïk gataira alh þo handuvaurhton jah bi prins dagans anþara [1872] [1873] unhanduvaurhta gatimrja. jah ni sva samaleika vas veitvodiþa ïze. jah usstandands sa auhumista [1874] gudja ïn midjaim frah ïesu qiþands. niu andhafjis vaiht. wa þai ana þuk veitvodjand. ïþ ïs þahaida jah vaiht ni andhof. aftra sa auhumista gudja frah ïna jah qaþ du ïmma. þu ïs xristus sa sunus þis [1875] þiuþeigins. ïþ ïesus qaþuh. ïk ïm. jah gasaiwiþ þana sunu mans af taihsvon sitandan mahtais jah [1876] qimandan miþ milhmam himinis. ïþ sa auhumista gudja disskreitands vastjos seinos qaþ. wa þanamais [1877] þaurbum veis veitvode. hausideduþ þo vajamerein ïs. wa ïzvis þugkeiþ. þaruh eis allai gadomidedun [1878] [1879] ïna skulan visan dauþau. jah dugunnun sumai speivan ana vlit ïs jah huljan andvairþi ïs jah [1880] [1881] kaupatjan ïna jah qeþun du ïmma. praufetei. jah andbahtos gabaurjaba lofam slohum ïna. jah visandin [1882] [1883] paitrau ïn rohsnai dalaþa. jah atïddja aina þiujo þis auhumistins gudjins. jah gasaiwandei paitru [1884] [1885] varmjandan sik ïnsaiwandei du ïmma qaþ. jah þu miþ ïesua þamma nazoreinau vast. ïþ ïs afaiaik [1886] qiþands. ni vait. ni kann. wa þu qiþis. jah galaiþ faur gard. jah hana vopida. jah þivi gasaiwandei [1887] [1888] ïna aftra dugann qiþan þaim faurastandandam þatei sa þizei ïst. ïþ ïs aftra laugnida. jah afar leitil [1889] [1890] aftra þai atstandandans qeþun du paitrau. bi sunjai þizei ïs. jah auk razda þeina galeika ïst. ïþ ïs dugann [1891] [1892] afaikan jah svaran þatei ni kann þana mannan. þanei qiþiþ. jah anþaramma sinþa hana vopida. jah gamunda paitrus þata vaurd. sve qaþ ïmma ïesus þatei faurþize hana hrukjai tvaim sinþam. [1893] [1894] ïnvidis mik þrim sinþam. jah dugann greitan. jah sunsaiv ïn maurgin garuni taujandans þai auhumistans gudjans miþ þaim sinistam jah bokarjam. jah alla so gafaurds gabindandans ïesu brahtedun
[1895] ïna at peilatau. jah frah ïna peilatus. þu ïs þiudans ïudaie. ïþ ïs andhafjands qaþ du ïmma. þu qiþis. [1896] [1897] jah vrohidedun ïna þai auhumistans gudjans filu. ïþ peilatus aftra frah ïna qiþands. niu andhafjis ni [1898] vaiht. sai. wan filu ana þuk veitvodjand. ïþ ïesus þanamais ni andhof. svasve sildaleikida peilatus. [1899] [1900] [1901] ïþ and dulþ warjoh fralailot ïm ainana bandjan. þanei bedun. vasuh þan sa haitana barabbas miþ [1902] [1903] þaim miþ ïmma drobjandam gabundans. þaiei ïn auhjodau maurþr gatavidedun. jah usgaggandei alla [1904] [1905] managei dugunnun bidjan. svasve sinteino tavida ïm. ïþ peilatus andhof ïm qiþands. vileidu fraleitan [1906] [1907] ïzvis þana þiudan ïudaie. vissa auk þatei ïn neiþis atgebun ïna þai auhumistans gudjans. ïþ þai auhumistans [1908] gudjans ïnvagidedun þo managein. ei mais barabban fralailoti ïm. ïþ peilatus aftra andhafjands [1909] qaþ du ïm. wa nu vileiþ ei taujau þammei qiþiþ þiudan ïudaie. ïþ eis aftra hropidedun. [1910] ushramei ïna. ïþ peilatus qaþ du ïm. wa allis ubilis gatavida. ïþ eis mais hropidedun. ushramei ïna. [1911] [1912] ïþ peilatus viljands þizai managein fullafahjan fralai;lot ïm þana barabban ïþ ïesu atgaf usbliggvands. [1913] [1914] ei ushramiþs vesi. ïþ gadrauhteis gatauhun ïna ïnnana gardis. þatei ïst praitoriaun. jah gahaihaitun [1915] [1916] [1917] alla hansa jah gavasidedun ïna paurpurai jah atlagidedun ana ïna þaurneina vipja usvindandans jah [1918] dugunnun goljan ïna. hails piudan ïudaie. jah slohun ïs haubiþ rausa jah bispivun ïna jah lagjandans [1919] kniva ïnvitun ïna. jah biþe bilailaikun ïna. andvasidedun ïna þizai paurpurai jah gavasidedun [1920] [1921] ïna vastjom svesaim jah ustauhun ïna ei ushramidedeina ïna. jah undgripun sumana manne seimona [1922] [1923] kyreinaiu qimandan af akra attan alaiksandraus jah rufaus. ei nemi galgan ïs. jah attauhun ïna ana
[1924] gaulgauþa staþ. þatei ïst gaskeiriþ wairneins staþs. jah gebun ïmma drigkan vein miþ smyrna. ïþ ïs [1925] [1926] ni nam. jah ushramjandans ïna disdailjandans vastjos ïs vairpandans hlauta ana þos. warjizuh wa [1927] [1928] nemi. vasuh þan weila þridjo. jah ushramidedun ïna. jah vas ufarmeli fairinos ïs ufarmeliþ. sa þiudans [1929] ïudaie. jah miþ ïmma ushramidedun tvans vaidedjans. ainana af taihsvon jah ainana af hleidumein [1930] [1931] [1932] [1933] ïs. jah usfullnoda þata gamelido þata qiþano. jah miþ unsibjaim rahniþs. vas. jah þai fauragaggandans vajameridedun ïna viþondans haubida seina jah qiþandans. o sa gatairands þo alh jah bi [1934] [1935] [1936] þrins dagans gatimrjands þo. nasei þuk silban jah atsteig af þamma galgin. samaleiko jah þai auhumistans gudjans bilaikandans ïna miþ sis misso miþ þaim bokarjam qeþun. anþarans ganasida ïþ [1937] sik silban ni mag ganasjan. sa xristus sa þiudans ïsraelis atsteigadau nu af þamma galgin. ei gasaiwaima [1938] jah galaubjaima. jah þai miþushramidans ïmma ïdveitidedun ïmma. jah biþe varþ weila [1939] [1940] saihsto. riqis varþ ana allai airþai und weila niundon. jah niundon weilai vopida ïesus stibnai mikilai qiþands. ailoe ailoe. lima sibakþanei. þatei ïst gaskeiriþ. guþ meins guþ meins. duwe mis [1941] [1942] [1943] bilaist. jah sumai þize atstandandane gahausjandans qeþun. sai. helian vopeiþ. þragjands þan ains jah gafulljands svam akeitis galagjands ana raus dragkida ïna qiþands. let ei saiwam qimaiu helias [1944] [1945] [1946] athafjan ïna ïþ ïesus aftra letands stibna mikila uzon. jah faurahah alhs disskritnoda ïn tva ïupaþro [1947] und dalaþ. gasaiwands þan sa hundafaþs sa atstandands ïn andvairþja ïs þatei sva hropjands uzon. [1948] [1949] qaþ. bi sunjai sa manna sa sunus vas guþs. vesunuþ-þan qinons fairraþro saiwandeins. ïn paimei [1950] [1951] vas marja so magdalene jah marja ïakobis þis minnizins jah ïosezis aiþei jah salome. jah þan vas ïn galeilaia. jah laistidedun ïna jah andbahtidedun ïmma. jah anþaros managos. þozei miþiddjedun [1952] [1953] ïmma ïn ïairusalem. jah juþan at andanahtja vaurþanamma. unte vas paraskaive. saei ïst fruma [1954] [1955] sabbato. qimands ïosef af areimaþaias gaguds ragineis. saei vas silba beidands þiudangardjos guþs.
[1956] [1957] anananþjands galaiþ ïnn du peilatau jah baþ þis leikis ïesuis. ïþ peilatus sildaleikida ei ïs juþan [1958] [1959] gasvalt jah athaitands þan hundafaþ frah ïna. ei juþan gadauþnodedi. jah finþands at þamma [1960] [1961] hundafada fragaf þata leik ïosefa. jah usbugjands lein jah usnimands ïta bivand þamma leina jah [1962] galagida ïta ïn hlaiva. þatei vas gadraban us staina. jah atvalvida stain du daura þis hlaivis. ïþ marja [1963] [1964] so magdalene jah marja ïosezis sewun. war galagiþs vesi. jah ïnvisandins sabbate dagis marja so magdalene jah marja so ïakobis jah salome usbauhtedun aromata. ei atgaggandeins gasalbodedeina [1965] [1966] [1967] ïna. jah filu air þis dagis afar sabbate atïddjedun du þamma hlaiva at urrinnandin sunnin. jah qeþun [1968] du sis misso. was afvalvjai unsis þana stain af daurom þis hlaivis. jah ïnsaiwandeins gaumidedun. [1969] þammei afvalviþs ïst sa stains. vas auk mikils abraba. jah atgaggandeins ïn þata hlaiv gasewun [1970] [1971] juggalauþ sitandan ïn taihsvai bivaibidana vastjai weitai jah usgeisnodedun. þaruh qaþ du ïm. ni faurhteiþ ïsvis. ïesu sokeiþ nazoraiu þana ushramidan. nist her. urrais. sai þaua staþ. þarei galagidedun [1972] [1973] ïna. akei gaggiþ qiþiduh du siponjam ïs jah du paitrau ei faurbigaggiþ ïzvis ïn galeilaian. [1974] [1975] þaruh ïna gasaiwiþ. svasve qaþ du ïzvis. jah usgaggandeins af þamma hlaiva gaþlauhun. dizuh þan [1976] [1977] sat ïjos reiro jah usfilmei jah ni qeþun mannhun vaiht. ohtedun sis auk. usstandands þan ïn maurgin [1978] [1979] frumin sabbato ataugida frumist marjin þizai magdalene. af þizaiei usvarp sibun unhulþons. soh [1980] [1981] gaggandei gataih þaim miþ ïmma visandam qainondam jah gretandam. jah eis hausjandans þatei [1982] libaiþ jah gasaiwans varþ fram ïzai ni galaubidedun. afaruh þan þata.
AIVAGGELJO þAIRH LUKAN ANASTODEIþ. [1983]
recensere[1984] [1985] Unte raihtis managai dugunnun meljan ïnsaht bi þos gafullaveisidons ïn uns vaihtins. svasve [1986] [1987] anafulhun unsis. þaiei fram frumistin silbasiunjos jah andbahtos vesun þis vaurdis. galeikaida jah mis jah ahmin veihamma fram anastodeinai allaim glaggvuba afarlaistjandin gahahjo þus meljan. batista [1988] [1989] [1990] þaiaufeilu ei gakunnais þize bi þoei galaisiþs ïs vaurde astaþ. vas ïn dagam herodes þiudanis ïudaias gudja namin zakarias us afar abijins jah qeins ïs us dauhtrum aharons jah namo ïzos aileisabaiþ. [1991] vesunuh þan garaihta ba ïn andvairþja guþs gaggandona ïn allaim anabusnim jah garaihteim fraujins [1992] unvaha. jah ni vas ïm barne. unte vas aileisabaiþ stairo jah ba framaldra dage seinaize vesun. [1993] [1994] varþ þan miþþanei gudjinoda ïs ïn vikon kunjis seinis ïn andvairþja guþs bi biuhtja gudjinassaus [1995] [1996] hlauts ïmma urrann du saljan atgaggands ïn alh fraujins. jah alls hiuhma vas manageins beidandans [1997] uta weilai þimiamins. varþ þan ïmma ïn siunai aggilus fraujins standands af tailhsvon hunslatadis [1998] [1999] pymiamins. jah gadrobnoda zakarias gasaiwands jah agis disdraus ïna. qaþ þan du ïmma sa aggilus. ni ogs þus zakaria. duþe ei andhausida ïst bida þeina. jah qens þeina aileisabaiþ gabairid sunu þus [2000] jah haitais namo ïs ïohannem. jah vairþiþ þus faheds jah svegniþa jah managai ïn gabaurþai ïs [2001] faginond. vairþiþ auk mikils ïn andvairþja fraujins jah vein jah leiþu ni drigkid jah ahmins veihis [2002] gafulljada nauhþan ïn vambai aiþeins seinaizos. jah managans sunive ïsraelis gavandeiþ du fraujin [2003] guþa ïze. jah silba fauraqimid ïn andvairþja ïs ïn ahmin jah mathai haileiïns gavandjan hairtona attane [2004] du barnam jah untalans ïn frodein garaihtaize manvjan fraujin managein gafahrida. jah qaþ zakarias du þamma aggilau. bi we kunnum þata. ïk raihtis ïm sineigs jah qens meina framaldrozei ïn dagam [2005] seinaim. jah andhafjands sa aggilus qaþ du ïmma. ïk ïm gabriel sa standands ïn andvairþja guþs jah [2006] [2007] ïnsandiþs ïm rodjan du þus jah vailamerjan þus þata. jah sijais þahands jah ni magands rodjan und þana dag ei vairþai (Vide paginam sequentem.)
þata. duþe ei ni galaubides vaurdam meinaim. þoei usfulljamda ïn mein seinamma. jah vas [2008] [2009] managei beidandans zakariïns. jah sildaleikidedun. wa latidedi ïna ïn þizai alh, usgaggands þan ni mahta du ïm rodjan. jah froþun þammei siun gasaw ïn alh. jah silba vas bandvjands ïm jah [2010] [2011] [2012] [2013] vas dumbs. jah varþ biþe usfullnodedun dagos andbahteis ïs. galaiþ du garda seinamma. afaruh þan [2014] [2015] þans dagans ïnkilpo varþ aileisabaiþ qens ïs jah galaugnida sik menoþs fimf qiþandei. þatei sva mis [2016] gatavida frauja ïn dagam þaimei ïnsaw afniman ïdveit mein ïn mannam. þanuh þan ïn menoþ saihstin [2017] ïnsandiþs vas aggilus gabriel fram guþa ïn baurg galeilaias. sei haitada nazaraiþ. du magaþai ïn [2018] fragibtim abin. þizei namo ïosef us garda daveidis. jah namo þizos magaþais mariam. jah galeiþands [2019] [2020] ïnn sa aggilus du ïzai qaþ. fagino anstai audahafta frauja miþ þus. þiuþido þu ïn qinom. ïþ si gasaiwandei gaþlahsnoda bi ïnnagahtai ïs ja þatha sis. weleika vesi so goleins. þatei sva þiuþida ïzai. [2021] [2022] jah qaþ aggilus du ïzai. ni ogs þus mariam. bigast auk anst fram guþa. jah sai. ganimis ïn kilþein [2023] [2024] jah gabairis sunu jah haitais namo ïs ïesu. sah vairþiþ mikils jah sunus hauhistins haitada jah gibid [2025] [2026] ïmma frauja guþ stol daveidis attins ïs. jah þiudanoþ ufar garda ïakobis ïn ajukduþ jah þiudinassaus [2027] ïs ni vairþiþ andeis. qaþ þan mariam du þamma aggilau. waiva sijai þata. þandei aban ni kann. [2028] [2029] jah andhafjands sa aggilus qaþ du ïzai. ahma veihs atgaggiþ ana þuk jah mahts hauhistins ufarskadveid [2030] [2031] þus. duþe ei saei gabairada veihs. haitada sunus guþs. jah sai. aileisabaiþ niþjo þeina jah so [2032] [2033] ïnkilþo sunau ïn aldomin seinamma jah sa menoþs saihsta ïst ïzai. sei haitada stairo. unte nist unmahteig [2034] guþa ainhun vaurde. qaþ þan mariam. sai þivi fraujins. vairþai mis bi vaurda þeinamma. [2035] jah galaiþ fairra ïzai sa aggilus. usstandandei þan mariam ïn þaim dagam ïddja ïn bairgahein sniumundo [2036] [2037] ïn baurg ïudins. jah galaiþ ïn gard zakariïns jah golida aileisabaiþ. jah varþ sve hausida [2038] aileisabaiþ golein mariïns. lailaik barn ïn qiþau ïzos jah gafullnoda ahmins veihis aileisabaiþ. jah [2039] ufvopida stibnai mikilai jah qaþ. þiuþido þu ïn qinom jah þiuþido akran qiþaus þeinis. jah waþro mis [2040] þata ei qemi aiþei fraujins meinis at mis. sai allis. sunsei varþ stibna goleinais þeinaizos ïn ausam
[2041] meinaim lailaik þata barn ïn svigniþai ïn vambai meinai. jah audaga so galaubjandei þatei vairþiþ [2042] [2043] ustauhts þize rodidane ïzai fram fraujin. jah qaþ mariam. mikileid saivala meina fraujan jah [2044] svegneid ahma meins du guþa nasjand meinamma. unte ïnsaw du hnaiveinai þiujos seinaizos. sai [2045] allis fram himma nu audagjand mik alla kunja. unte gatavida mis mikilein sa mahteiga. jah veih [2046] [2047] namo ïs. jah armahairtei ïs ïn aldins alde þaim ogandam ïna. gatavida svinþein ïn arma seinamma. [2048] distaida mikilþuthans gahugdai hairtins seinis. gadrausida mahteigans af stolam jah ushauhida [2049] [2050] gahnaividans. gredagans gasoþida þiuþe jah gabignandans ïnsandida lausans. hleibida ïsraela þiumagu [2051] [2052] seinamma gamunands armahairteins. svasve rodida du attam unsaraim abrahama jah fraiv ïs [2053] [2054] und aiv. gastoþ þan mariam miþ ïzai sve menoþs þrins jah gavandida sik du garda seinamma. aileisabaiþ [2055] usfullnoda mel du bairan jah gabar sunu. jah hausidedun bisitands jah ganiþjos ïzos. unte gamikilida [2056] frauja armahairtein seina bi ïzai. jah miþfaginodedun ïzai. jah varþ ïn daga ahtudin. qemun [2057] bimaitan þata barn jah haihaitun ïna afar namin attins ïs zakarian. jah andhafjandei so aiþei ïs qaþ. ne. ak [2058] haitaidau ïohannes. jah qeþun du ïzai þatei ni ainshun ïst ïn kunja þeinamma. saei haitaidau þamma [2059] [2060] [2061] namin. gabandvidedun þan attin ïs þata waiva vildedi haitan ïna. ïþ ïs sokjands spilda nam jah [2062] melida qiþands. ïohannes ïst namo ïs. jah sildaleikidedun allai. usluknoda þan munþs ïs suns jah [2063] [2064] tuggo ïs jah rodida þiuþjands guþ. jah varþ ana allaim agis þaim bisitandam ïna. jah ïn allai bairgahein [2065] [2066] ïudaias merida vesun alla þo vaurda. jah galagidedun allai þai hausjandans ïn hairtin seinamma [2067] qiþandans. wa skuli þata barn vairþan. jah þan handus fraujins vas miþ ïmma. jah zakarias [2068] atta ïs gafullnoda ahmins veihis jah praufetida jah qaþ. þiuþeigs frauja guþ ïsraelis. unte gaveisoda [2069] jah gavaurhta uslausein managein seinai. jah urraisida haurn naseinais unsis ïn garda daveidis þiumagaus [2070] [2071] [2072] [2073] seinis. svasve rodida þairh munþ veihaize þize fram anastodeinai aivis praufete seinaize. giban [2074] nasein us fijandam unsaraim jah us handau allaize þize hatandane unsis. taujan armahairtiþa bi attam [2075] [2076] unsaraim jah gamunan triggvos veihaizos seinaizos. aiþis þanei svor viþra abrahama attan unsarana [2077] [2078] ei gebi unsis unagein us handau fijande unsaraize galausidaim skalkinon ïmma ïn sunjai jah garaihtein
[2079] ïn andvairþja ïs allans dagans unsarans. jah þu barnilo praufetus hauhistins haitaza fauragaggis [2080] auk faura andvairþja fraujins manvjan vigans ïmma du giban kunþi naseinais managein ïs ïn [2081] [2082] afleta fravaurhte ïze þairh ïnfeinandein armahairtein guþs unsaris. ïn þammei gaveisoþ unsara [2083] urruns us hauhiþai gabairhtjan þaim ïn riqiza jah skadau dauþus sitandam du garaihtjan fotuns [2084] unsarans ïn vig gavairþjis. ïþ þata barn vohs jah svinþnoda ahmin jah vas ana auþidom und dag [2085] [2086] ustaikneinais seinaizos du ïsraela. varþ þan ïn dagans jainans. urrann gagrefts fram [2087] [2088] kaisara agustau gameljan allana midjungard. soh þan gilstrameleins frumista varþ at visandin [2089] [2090] kindina syriais raginondin saurim kyreinaiau. jah ïddjedun allai ei melidai veseina warjizuh ïn [2091] [2092] seinai baurg. urrann þan jah ïosef us galeilaia us baurg nazaraiþ ïn ïudaian ïn baurg daveidis. sei [2093] haitada beþlahaim. duþe ei vas us garda fadreinais daveidis. anameljan miþ marïin. sei ïn fragiftim [2094] vas ïmma qeins. visandein ïnkilþon. varþ þan miþþanei þo vesun jainar. usfullnodedun dagos du [2095] [2096] bairan ïzai. jah gabar sunu seinana þana frumabaur jah bivand ïna jah galagida ïna ïn uzetin. unte [2097] ni vas ïm rumis ïn stada þamma. jah hairdjos vesun ïn þamma samin landa þairhvakandans jah [2098] vitandans vahtvom nahts ufaro hairdai seinai. ïþ aggilus fraujins anaqam ïns jah vulþus fraujins [2099] biskain ïns. jah ohtedun agisa mikilamma. jah qaþ du ïm sa aggilus. ni ogeiþ. unte sai. spillo ïzvis [2100] faheid mikila. sei vairþiþ allai managein. þatei gabaurans ïst ïzvis himma daga nasjands. saei ïst [2101] xristus frauja ïn baurg daveidis. jah þata ïzvis taikns. bigitid barn bivundan jah galagid ïn uzetin. [2102] jah anaks varþ miþ þamma aggilau managei harjis himinakundis hazjandane guþ jah qiþandane. [2103] [2104] [2105] vulþus ïn hauhistjam guþa jah ana airþai gavairþi ïn mannam godis viljins. jah varþ biþe galiþun fairra ïm ïn himin þai aggiljus. jah þai mans þai hairdjos qeþun du sis misso. þairhgaggaima ju und
[2106] [2107] beþlahaim jah sa waima vaurd þata vaurþano. þatei frauja gakannida unsis. jah qemun sniumjandans [2108] jah bigetun marian jah ïosef jah þata barn ligando ïn uzetin. gasaiwandans þan gakannidedun [2109] bi þata vaurd. þatei rodiþ vas du ïm bi þata barn. jah allai þai gahausjandans sildaleikidedun bi þo [2110] rodidona fram þaim hairdjam du ïm. ïþ maria alla gafastaida þo vaurda þagkjandei ïn hairtin seinamma. [2111] [2112] jah gavandidedun sis þai hairdjos mikiljandans jah hazjandans guþ ïn allaize. þizeei gahausidedun [2113] [2114] jah gasewun. svasve rodiþ vas du ïm. jah biþe usfulnodedun dagos ahtau du bimaitan ïna. [2115] [2116] jah haitan vas namo ïs ïesus. þata qiþano fram aggilau faurþizei ganumans vesi ïn vamba. jah biþe usfulnodedun dagos hraineinais ïze bi vitoda mosezis. brahtedun ïna ïn ïairusalem atsatjan faura [2117] fraujin. svasve gamelid ïst ïn vitoda fraujins. þatei wazuh gumakundaize uslukands qiþu veihs [2118] [2119] fraujins haitada. jah ei gebeina fram ïmma hunsl. svasve qiþan ïst ïn vitoda fraujins. gajuk hraivadubono [2120] [2121] aiþþau tvos juggons ahake. þaruh vas manna ïn ïairusalem. þizei namo symaion. jah sa [2122] manna vas garaiths jah gudafaurhts beidands laþonais ïsraelis. jah ahma veihs vas ana ïmma. jah [2123] vas ïmma gataihan fram ahmin þamma veihin ni saiwan dauþu. faurþize sewi xristu fraujins. jah qam ïn ahmin ïn þizai alh. jah miþþanei ïnnattauhun berusjos þata barn ïesu. ei tavidedeina bi [2124] [2125] [2126] [2127] biuhtja vitodis bi ïna. jah ïs andnam ïna ana armins seinans jah þiuþida guþa jah qaþ. nu fraleitais [2128] skalk þeinana. fraujinond frauja. bi vaurda þeinamma ïn gavairþja. þande sewun augona meina [2129] [2130] nasein þeina. þoei manvides ïn andvairþja allaizo manageino. liuhaþ du andhuleinai þiudom jah [2131] [2132] vulþu managein þeinai ïsraela. jah vas ïosef jah aiþei ïs sildaleikjandona ana þaim. þoei rodida [2133] [2134] vesun bi ïna. jah þiuþida ïna symaion jah qaþ du mariïn aiþein ïs. sai. sa ligiþ du drusa jah usstassai
[2135] managaize ïn ïsraela jah du taiknai andsakanai. jah þan þeina silbons saivala þairhgaggiþ hairus. [2136] [2137]ei andhuljaindau us managaim hairtam mitoneis. jah vas anna praufeteis dauhtar fanuelis us kunja [2138] [2139]aseris. soh framaldra dage managaize libandei miþ abin jera sibun fram magaþein seinai. soh þan viduvo jere ahtautehund jah fidvor. soh ni afïddja fairra alh fastubnjam jah bidom blotande fraujan [2140] [2141]nahtam jah dagam. soh þizai weilai atstandandei andhaihait fraujin jah rodida bi ïna ïn allaim þaim [2142] [2143]usbeidandam laþon ïairusaulymos. jah biþe ustauhun allata bi vitoda fraujins gavandidedun sik ïn [2144] [2145]galeilaian ïn baurg seina nazaraiþ. ïþ þata barn vohs jah svinþnoda ahmins fullnands jah handugeins. [2146] jah ansts guþs vas ana ïmma. jah vratodedun þai birusjos ïs jera wammeh ïn ïairusalem at dulþ [2147] [2148] [2149] [2150]þaska. jah biþe varþ tvalib vintruns. usgaggandam þan ïm ïn ïairusaulyma bi biuhtja dulþais jah ustiuhandam þans dagans. miþþane gavandidedun sik aftra. gastoþ ïesus sa magus ïn ïairusalem. jah ni [2151] [2152] vissedun ïosef jah aiþei ïs. hugjandona ïn gasinþjam ïna visan qemun dagis vig jah sokidedun ïna ïn [2153] [2154] ganiþjam jah ïn kunþam jah ni bigitandona ïna gavandidedun sik ïn ïairusalem sokjandona ïna. jah varþ afar dagans þrins. bigetun ïna ïn alh sitandan ïn midjaim laisarjam jah hausjandan ïm jah fraihnandan [2155] [2156] ïns. usgeinodedun þan allai þai hausjandans ïs ana frodein jah andavaurdjam ïs. jah gasaiwandans ïna sildaleikidedun. jah qaþ du ïmma so aiþei ïs. magau wa gatavides uns sva. sai. sa atta þeins jah ïk [2157] vinnandona sokidedum þuk. jah qaþ du ïm. wa þatei sokideduþ mik. niu visseduþ þatei ïn þaim attins [2158] [2159] meinis skulda visan. jah ïja ni froþun þamma vaurda. þatei rodida du ïm. jah ïddja miþ ïm jah qam [2160] ïn nazaraiþ jah vas ufhausjands ïm jah aiþei ïs gafastaida þo vaurda alla ïn hairtin seinamma. jah [2161] [2162] ïesus þaih frodein jah vahstau jah anstai at guþa jah mannam. ïn jera þan fimftataihundin þiudinassaus teibairiaus kaisaris. raginondin puntiau peilatau ïudaia jah fidurraginja þis galeilaias herodeis.
filippauzuh þan broþrs ïs fidurraginja þis ïturaias jah trakauneitidaus landis jah lysaniaus abeileni fidurraginja. [2163] [2164] at auhmistam gudjam annin jah kajafin varþ vaurd guþs at ïohannen zaxariïns sunau ïn [2165] [2166] auþidai. jah qam and allans gaujans ïaurdanaus merjands daupein ïdreigos du fraleta fravaurhte. svasve gamelid ïst ïn bokom vaurde esaeiïns praufetaus qiþandins. stibna vopjandins ïn auþidai. manveid [2167] [2168] vig fraujins. raihtos vaurkeiþ staigos ïs. all dalei usfulljada jah all fairgunje jah hlaine gahnaivjada [2169] jah vairþiþ þata vraiqo du raihtamma jah usdrusteis du vigam slaihtaim. jah gasaiwiþ all leike [2170] nasein guþs. qaþ þan du þaim atgaggandeim manageim daupjan fram sis. kuni nadre. was gataiknida [2171] ïzvis þliuhan faura þamma anavairþin hatiza. vaurkjaiþ nu akran vairþata ïdreigos jah ni duginnaiþ qiþan ïn ïzvis. attan aigum abraham. qiþa auk ïzvis. þatei mag guþ us stainam þaim urraisjan barna [2172] abrahama. aþþan ju so aqizi at vaurtim bagme ligiþ. all nu bagme unbairandane akran god usmaitada [2173] [2174] [2175] [2176] jah ïn fon galagjada. jah frehun ïna manageins qiþandans. an wa taujaima. andhafjands þan [2177] qaþ. sa habands tvos paidos. gibai þamma unhabandin. jah saei habai matins. samaleiko taujai. qemun [2178] þan motarjos daupjan jah qeþun du ïmma. laisari wa taujaima. þaruh qaþ di ïm. ni vaiht ufar [2179] [2180] þatei garaid sijai ïzvis lausjaiþ. frehun þan ïna jah þai militondans qiþandans. jah veis wa taujaima. [2181] [2182] jah qaþ du ïm. ni mannanhun holoþ. ni mannanhun anamahtjaid jah valdaiþ annom ïzvaraim. at venjandein þan allai managein jah þagkjandam allaim ïn hairtam seinaim bi ïohannein. niu aufto sa vesi [2183] [2184] xristus. andhof þan ïohannes allaim qiþands. ïk allis ïzvis vatin daupja. ïþ gaggiþ svinþoza mis. þizei
[2185] [2186] ïk ni ïm vairþs andbindan skaudaraip skohis ïs. sah ïzvis daupeiþ ïn ahmiu veihamma jah funin. habands vinþiskauron ïn handau seinai jah gahraineiþ gaþrask sein jah briggiþ kaurn ïn bansta seinamma. [2187] [2188] ïþ ahana ïntandeiþ funin unwapnandin. managuþ-þan jah anþar þrafstjands þiuþspilloda managein. [2189] ïþ herodes sa taitrarkes gasakans fram ïmma bi herodiadein qen broþrs ïs jah bi alla. þoei [2190] [2191] [2192] gavaurhta ubila herodes. anaaiauk jah þata ana alla jah galauk ïohannen ïn karkarai. varþ þau biþe [2193] daupida alla managein. jah at ïesu ufdaupidamma jah bidjandin usluknoda himins. jah atïddja ahma sa veiha leikis suinai sve ahaks ana ïna jah stibna us himina varþ qiþandei. þu ïs sunus meins sa [2194] [2195] liuba. ïn þuzei vaila galeikaida. jah silba vas ïesus sve jere þrijetigive uf gakunþai. svaei sunus [2196] [2197] munds vas ïosefis. sunaus heleis. sunaus matþatis. sunaus laivveis. sunaus mailkeis. sunaus jannins. [2198] sunaus ïosefis. sunaus mattaþivis. sunaus ammons. sunaus naumis. sunaus aizleimis. sunaus naggais. [2199] [2200] [2201] sunaus mahaþis. sunaus mattaþiaus. sunaus saimaieinis. sunaus ïosefis. sunaus ïodins sunaus [2202] ïohannins. sunaus resins. sunaus zauraubabilis. sunaus salaþielis. sunaus nerins. sunaus mailkeins. [2203] sunaus addeins. sunaus kosamis. sunaus airmodamis. sunaus heris. sunaus ïosezis. sunaus [2204] aileiaizairis sunaus ïoreimis. sunaus mattaþanis. sunaus laivveis. sunaus symaions. sunaus ïudins. [2205] [2206] sunaus ïosefis. sunaus ïohannins. sunaus aileiakeimis. sunaus mailaianis. sunaus maeinanis. sunaus [2207] mattaþanis. sunaus naþanis. sunaus daveidis. sunaus ïaissaizis. sunaus obeidis. sunaus [2208] bauauzis. sunaus salmonis. sunaus nahassonis. sunaus ameinadabis. sunaus aramis. sunaus [2209] aizoris. sunaus faraizis. sunaus ïudins. sunaus ïakobis. sunaus ïsakis. sunaus abrahamis. sunaus [2210] [2211] þarins. sunaus nakoris. sunaus sairokis. sunaus ragavis. sunaus falaigis. sunaus aibairis. sunaus salamis. [2212] [2213] sunaus kaeinanis. sunaus arfaksadis. sunaus semis. sunaus nauelis. sunaus lamaikis. sunaus [2214] maþusalis. sunaus ainokis. sunaus ïaredis. sunaus maleilaielis. sunaus kaeinanis. sunaus ainosis. [2215] [2216] sunaus sedis. sunaus adamis. sunaus guþs. ïþ ïesus ahmins veihis fulls gavandida sik fram ïaurdanau [2217] [2218] jah tauhans vas ïn ahmin ïn auþidai dage fidvortiguns fraisans fram diabulau. jah ni matida vaiht ïn
[2219] [2220] dagam jainaim jah at ustauhanaim þaim dagam biþe gredags varþ. jah qaþ du ïmma diabulus. jabai [2221] sunaus sijais guþs. qiþ þamma staina ei vairþai hlaibs. jah andhof ïesus viþra ïna qiþands. gamelid [2222] [2223] ïst þatei ni bi hlaib ainana libaid manna ak bi all vaurde guþs. jah ustiuhands ïna diabulaus ana [2224] [2225] fairguni hauhata ataugida ïmma allans þiudinassuns þis midjungardis ïn stika melis. jah qaþ du ïmma sa diabulus. þus giba þata valdulfni þize allata jah vulþu ïze. unte mis atgiban ïst jah þiswammeh [2226] [2227] þei viljau giba þata. þu nu jabai ïnveitis mik ïn andvairþja meinamma. vairþiþ þein all. [2228] [2229] jah andhafjands ïmma ïesus qaþ. gamelid ïst. fraujan guþ þeinana ïnveitais jah ïmma ainamma fullafahjais. [2230] þaþroh gatauh ïna ïn ïairusalem jah gasatida ïna ana giblin alhs jah qaþ du ïmma. jabai [2231] sunus sijais gups. vairp þuk þaþro dalaþ. gamelid ïst auk þatei aggilum seinaim anabiudiþ bi þuk [2232] [2233] du gafastan þuk. jah þatei ana handum þuk ufhaband. ei wan ni gastagqjais bi staina fotu peinana. [2234] [2235] [2236] jah andhafjands qaþ ïmma ïesus. þatei qiþan ïst. ni fraisais fraujan guþ þeinana. jah ustiuhands all [2237] fraistobnjo diabulus afstoþ fairra ïmma und mel. jah gavandida sik ïesus ïn mathai ahmins ïn galeilaian. [2238] jah meriþa urrann and all gavi bisitande bi ïna. jah ïs laisida ïn gaqumþim ïze mikilids fram [2239] [2240] allaim. jam qam ïn nazaraiþ. þarei vas fodiþs. jah galaiþ ïnn bi biuhtja seinamma ïn daga sabbato [2241] ïn synagogein jah usstoþ siggvan bokos. jah atgibanos vesun ïmma bokos eisaeiïns praufetus jah [2242] [2243] uslukands þos bokos bigat stad. þarei vas gamelid. ahma fraujins ana mis. ïn þizei gasalboda mik [2244] [2245] du vailamerjan unledaim. ïnsandida mik du ganasjan þans gamalvidans hairtin. merjan frahunþanaim [2246] [2247] fralet jah blindaim siun. fraletan gamaidans ïn gaþrafstein. merjan jer fraujins andanem. jah faifalþ þos bokos jah usgibands andbahta gasat. jah allaim ïn þizai synagogein vesun augona fairveitjandona [2248] [2249] du ïmma. dugann þan rodjan du ïm þatei himma daga usfullnodedun mela þo ïn ausam [2250] ïzvaraim. jah allai alakjo veitvodidedun ïmma jah sildaleilkidedun bi þo vaurda anstais þo usgaggandona
[2251] [2252] us munþa ïs jah qeþun. niu sa ïst sunus ïosefis. jah qaþ du ïm. aufto qiþiþ mis þo gajukon. þu leiki hailei þuk silban. wan filu hausidedum vaurþan ïn kafarnaum. tavei jah her ïn gabaurþai. [2253] [2254] [2255] þeinai. qaþ þan. amen ïzvis qiþa þatei ni ainshun praufete andanems ïst ïn gabaurþai seinai. aþþan bi sunjai qiþa ïzvis þatei managos viduvons vesun ïn dagam heleiïns ïn ïsraela. þan galuknoda himins du [2256] jeram þrim jah menoþs saihs. sve varþ huhrus mikils and alla airþa. jah ni du ainaihun þizo ïnsandiþs [2257] [2258] vas helias alja ïn saraipta seidonais du qinon viduvon. jah managai þrutsfillai vesun uf haileisaiu [2259] praufetau ïn ïsraela. jah ni ainshun ïze gahrainids vas alja naiman sa saur. jah fullai vaurþun [2260] [2261] allai modis ïn þizai synagogein hausjandans þata. jah usstandandans uskusun ïmma ut us baurg jah brahtedun ïna und auhmisto þis fairgunjis. ana þammei so baurgs ïze gatimrida vas. du afdrausjan [2262] [2263] ïna þaþro. ïþ ïs þairhleiþands þairh midjans ïns ïddja. jah galaiþ ïn kafarnaum baurg galeilaias jah [2264] [2265] vas laisjands ïns ïn sabbatim. jah sildaleikidedun bi þo laisein ïs. unte ïn valdufnja vas vaurd ïs. jah [2266] ïn þizai synagogein vas manna habands ahman unhulþons unhrainjana jah ufhropida qiþands. let. wa [2267] uns jah þus ïesu nazorenu. qamt fraqistjan unsis. kann þuk was ïs. sa veiha guþs. jah gawotida ïmma ïesus qiþands. afdobn jah usgagg us þamma. jah gavairpands ïna sa unhulþa ïn midjaim urrann af [2268] ïmma ni vaihtai gaskaþjands ïmma. jah varþ afslauþnan allans jah rodidedun du sis misso qiþandans. wa vaurde þata. þatei miþ valdufnja jah mahtai anabiudiþ þaim unhrainjam ahmam jah usgaggand. [2269] [2270] jah usïddja meriþa fram ïmma and allans stadins þis bisunjane landis. usstandands þan us þizai synagogai galaiþ ïn gard seimonis. svaihro þan þis seimonis vas anahabaida brinnon mikilai. jah bedun [2271] ïna bi þo. jah atstandands ufar ïja gasok þizai brinnon. jah aflailot ïja. sunsaiv þan usstandandei [2272] [2273] andbahtida ïm. miþþanei þan sagq sunno. allai sva managai sve habaidedun siukans sauhtim missaleikaim [2274] [2275] brahtedun ïns at ïmma. ïþ ïs ainwarjammeh ïze handuns analagjands gahailida ïns. usïddjedun þan jah unhulþons af managaim hropjandeins jah qiþandeins þatei þu ïs xristus sunus guþs. [2276] jah gasakands ïm ni lailot þos rodjan. unte vissedun silban xristu ïna visan. biþeh þan varþ dags. usgaggands galaiþ ana auþjana stad. jah manageins sokidedun ïna jah qemun und ïna jah gahabaidedun [2277] ïna. ei ni afliþi fairra ïm. þaruh ïs qaþ du ïm. þatei jah þaim anþaraim baurgim vailamerjan ïk skal
[2278] bi þiudangardja guþs. unte duþe mik ïnsandida. jah vas merjands ïn synagogim galeilaias. jah varþ miþþanei managei anatramp ïna du hausjan vaurd guþs. jah ïs silba vas standands newa saiva [2279] gainnesaraiþ jah gasaw tva skipa standandona at þamma saiva. ïþ fiskjans afgaggandans af ïm usþvohun [2280] [2281] natja. galaiþ þan ïn ain þize skipe. þatei vas seimonis. haihait ïna aftiuhan fairra staþa leitil [2282] [2283] jah gasitands laisida us þamma skipa manageins. biþeh þan gananþida rodjands qaþ du seimonau. [2284] [2285] brigg ana diupiþa jah athahid þo natja ïzvara du fiskon. jah andhafjands seimon qaþ du ïmma. talzjand. [2286] [2287] alla naht þairharbaidjandans vaiht ni nemum. ïþ afar vaurda þeinamma vairpam natja. jah [2288] [2289] þata taujandans galukun managein fiske filu sve natja dishnaupnodedun ïze. jah bandvidedun gamanam. þoei vesun ïn anþaramma skipa. ei atïddjedeina hilpan ïze. jah qemun jah gafullidedun ba þo [2290] skipa sve sugqun. gaumjands þan seimon paitrus draus du knivam ïesuis qiþands. bidja þuk. usgagg [2291] [2292] fairra mis. unte manna fravaurhts ïm. frauja. sildaleik auk dishabaida ïna jah allans þans miþ ïmma [2293] [2294] ïn gafahis þize fiske. þanzei ganutun. samaleikoh þan jah ïakobau jah ïohannen sununs zaibaidaiaus. þaiei vesun gadailans seimona. jah qaþ du seimona ïesus. ni ogs þus. fram himma nu manne siud [2295] [2296] nutans. gatiuhandans þo skipa ana airþa afleiþandans allata laistidedun afar ïmma. jah varþ miþþanei vas ïs ïn ainai baurge. jah sai. manna fulls þrutsfillis jah gasaiwands ïesu driusands ana andvairþi [2297] bad ïna qiþands. frauja. jabai vileis. magt mik gahrainjan. jah ufrakjands handu attaitok ïmma [2298] [2299] qiþands. viljau. vairþ hrains. jah suns þata þrutsfill aflaiþ af ïmma. jah ïs faurbaud ïmma ei mann ni qeþi. ak gagg jah ataugei þuk silban gudjin jah atbair ïmma fram þizai gahraineinai þeinai. þatei [2300] [2301] anabaud moses du veitvodiþai ïm. usmernoda þan þata vaurd mais bi ïna. jah garunnun hiuhmans [2302] managai hausjon jah leikinon fram ïmma sauhte seinaizo. ïþ ïs vas afleiþands ana auþidos jah bidjands. [2303] [2304] jah varþ ïn ainamma dage jah ïs vas laisjands. jah vesun sitandans fareisaieis jah vitodalaisarjos. þaiei vesun gaqumanai us allamma haimo galeilaias jah ïudaias jah ïairusaulymon. jah mahts
[2305] [2306] fraujins vas du hailjan ïns. jah sai. mans bairandans ana ligra mannan. saei vas usliþa. jah sokidedun. [2307] [2308] waiva ïna ïnnatbereina jah galagidideina ïn andvairþja ïs. jah ni bigitandans. waiva ïnnatbereina ïna ïn manageins. ussteigandans ana hrot and skaljos gasatidedun ïna miþ þamma badja ïn midjaim [2309] [2310] faura ïesua. jah gasaiwands galaubein ïze qaþ du þamma usliþin. manna. afleitanda þus fravaurhteis [2311] [2312] þeinos. jah dugunnun þagkjan þai bokarjos jah fareisaieis qiþandans. was ïst sa saei rodeiþ [2313] naiteinins. was mag afletan fravaurhtins alja ains guþ. ufkunnands þan ïesus mitonins ïze andhafjands [2314] [2315] qaþ du ïm. wa biþagkeiþ ïn hairtam ïzvaraim. waþar ïst azetizo qiþan. afletanda þus fravaurhteis [2316] [2317] þau qiþan. urreis jah gagg. ïþ þan ei viteid þatei valdufni habaid sa sunus mans ana airþai afletan fravaurhtins. qaþ du þamma usliþin. du þus qiþa. urreis jah ushafjands þata badi þeinata [2318] gagg ïn gard þeinana. jah sunsaiv usstandands ïn andvairþja ïze ushafjands. ana þammei lag. galaiþ [2319] ïn gard seinana mikiljands guþ. jah usfilmei dissat allans jah mikilidedun guþ jah fullai vaurþun [2320] agisis qiþandans. þatei gasaiwam vulþaga himma daga. jah afar þata usïddja jah gasaw motari namin [2321] laivvi sitandan ana motastada jah qaþ du ïmma. laistei afar mis. jah bileiþands allaim usstandands [2322] ïddja afar ïmma. jah gavaurhta dauht mikila laivveis ïmma ïn garda seinamma. jah vas managei [2323] [2324] motarje mikila jah anþaraize. þaiei vesun miþ ïm anakumbjandans jah birodidedun bokarjos ïze jah fareisaieis du siponjam ïs qiþandans. duwe miþ þaim motarjam jah fravaurhtaim matjid [2325] jah drigkid. jah andhafjands ïesus qaþ du ïm. ni þaurbun hailai leikeis ak þai unhailans. ni qam [2326] [2327] laþon garaihtans ak fravaurhtans ïn ïdreiga. ïþ eis qeþun du ïmma. duwe siponjos ïohannes fastand ufta jah bidos taujand samaleiko jah fareisaiei. ïþ þai þeinai siponjos matjand jah [2328] [2329] drigkand. þaruh ïs qaþ du ïm. ni magud sununs bruþfadis. unte sa bruþfads miþ ïm ïst. gataujan [2330] [2331] fastan. aþþan qimand dagos. jah þan afnimada af ïm sa bruþfads jah þan fastand ïn [2332] [2333] jainaim dagam. qaþuh þan jah gajukon du ïm. þatei ainshun plat snagins niujis ni lagjid
ana snagan fairnjana. aiþþau jah sa niuja aftaurnid jah þamma fairnjin ni gatimid þata af [2334] þamma niujin. jah ainshun ni giutid vein niujata ïn balgins fairnjans. aiþþau distairid þata [2335] [2336] niujo vein þans balgins jah silbo usgutniþ jah þai balgeis fraqistnand. ak vein juggata ïn balgins [2337] [2338] niujans giutand jah bajoþs gafastanda. jah ainshun driggandane fairni. ni suns vili jugg. qiþiþ auk. þata [2339] fairnjo batizo ïst. jah varþ ïn sabbato anþaramma frumin gaggan ïmma þairh atisk. jah raupidedun [2340] [2341] ahsa siponjos ïs jah matidedun bnauandans handum. ïþ sumai fareisaie qeþun du ïm. wa taujid. [2342] þatei ni skuld ïst taujan ïn sabbato dagam. jah andhafjands viþra ïns ïesus qaþ. ni þata ussuggvud. [2343] [2344] þatei gatavida daveid. þan gredags vas. silba jah þaiei miþ ïmma vesun. waiva ïnngalaiþ ïn gard guþs jah hlaibans faurlageinais usnam jah matida jah gaf þaim miþ sis visandam. þanzei ni skuld ïst [2345] matjan nibai ainaim gudjam. jah qaþ du ïm. þatei frauja ïst sa sunus mans jah þamma sabbato daga. [2346] jah varþ þan ïn anþaramma daga sabbato galeiþan ïmma ïn synagogein jah laisjan. jah vas jainar [2347] [2348] manna. jah handus ïs so taihsvo vas þaursus. vitaidedunuh þan þai bokarjos jah fareisaieis. jau ïn [2349] sabbato daga leikinodedi. ei bigeteina til du vrohjan ïna. ïþ ïs vissuh mitonins ïze jah qaþ du þamma mann þamma þaursja habandin handu. urreis jah stand ïn midjaim. þaruh ïs urreisands gastoþ. [2350] qaþ þan ïesus du ïm. fraihna ïzvis. wa skuld ïst sabbato dagam. þiuþ taujan þau unþiuþ taujan. saivala [2351] ganasjan þau usqistjan. jah ussaiwands allans ïns qaþ du ïmma. ufrakei þo handu þeina. þaruh [2352] [2353] ïs ufrakida. jah gastoþ so handus ïs svasve so anþara. ïþ eis fullai vaurþun unfrodeins jah rodidedun [2354] [2355] du sis misso. wa tavidideina þamma ïesua. jah varþ ïn dagam þaim ei usïddja ïesus ïn fairguni bidjan [2356] jah vas naht þairhvakands ïn bidai guþs. jah biþe varþ dags atvopida siponjans seinans jah gavaljands [2357] us ïm tvalib. þanzei jah apaustuluns namnida. seimon. þanei jah namnida paitru. jah andraian [2358] broþar ïs. ïakobu jah ïohannen. filippu jah barþulomaiu. maþþaiu jah þoman. ïakobu þana alfaius [2359] jah seimon þana haitanan zeloten. ïudan ïakobaus jah ïudan ïskarioten. saei jah varþ galevjands [2360] [2361] ïna. jah atgaggands dalaþ miþ ïm gastoþ ana stada ïbnamma jah hiuma siponje ïs jah hansa mikila manageins af allamma ïudaias jah ïairusalem. jah þize faur marein tyre jah seidone jah anþaraizo
[2362] baurge. þaiei qemun hausjan ïmma jah hailjan sik sauhte seinaizo. jah þai anahabaidans fram ahmam [2363] unhrainjaim jah gahailidai vaurþun. jah alla managei sokidedun attekan ïmma. unte mahts af ïmma [2364] [2365] usïddja jah ganasida allans. jah ïs ushafjands augona seina du siponjam seinaim qaþ. audagai jus [2366] [2367] unledans ahmin. unte ïzvara ïst þiudangardi himine. audagai jus gredagans nu. unte sadai vairþiþ. [2368] [2369] audagai jus gretandans nu. unte ufhlohjanda. audagai sijuþ. þan fijand ïzvis mans jah afskaidand [2370] [2371] ïzvis jah ïdveitjand jah usvairpand namin ïzvaramma sve ubilamma ïn sunaus mans. faginod ïn jainamma daga jah laikid. unte sai. mizdo ïzvara managa ïn himinam. bi þamma auk tavidedun praufetum [2372] [2373] [2374] [2375] attans ïze. aþþan vai ïzvis þaim gabeigam. unte ju habaid gaþlaiht ïzvara. vai ïzvis jus sadans [2376] nu. unte gredagai vairþiþ. vai ïzvis jus hlahjandans nu. unte gaunon jah gretan duginnid. vai þan [2377] [2378] vaila ïzvis qiþand allai mans. samaleiko allis tavidedun galiugapraufetum attans ïze. akei ïzvis qiþa [2379] þaim hausjandam. frijod þans hatandans ïzvis. vaila taujaid þaim fijandam ïzvis. þiuþjaiþ þans fraqiþandans [2380] ïzvis. bidjaid fram þaim anamahtjandam ïzvis. þamma stautandin þuk bi kinnu galevei [2381] ïmma jah anþara. jah þamma nimandin af þus vastja jah paida ni varjais. wammeh þan bidjandane [2382] þuk gif jah af þamma nimandin þein ni lausei. jah svasve vileid ei taujaina ïzvis mans jah jus taujaid [2383] ïm samaleiko. aþþan jabai frijod þans frijondans ïzvis. wa ïzvis laune ïst. jah auk þai fravaurhtans þans [2384] frijondans sik frijond. jah jabai þiuþ taujaid þaim þiuþ taujandam ïzvis. wa ïzvis laune ïst. jah auk [2385] þai fravaurhtans þata samo taujand. jah jabai leiwid. fram þaimei veneid andniman. wa ïzvis laune [2386] [2387] ïst. jah auk fravaurhtai fravaurhtaim leiwand. ei andnimaina samalaud. sveþauh frijod þans fijands ïzvarans. þiuþ taujaid jah leiwaid ni vaihtais usvenans. jah vairþiþ mizdo ïzvara managa jah vairþiþ [2388] [2389] sunjus hauhistins. unte ïs gods ïst þaim unfagram jah unseljam. vairþaid bleiþjandans svasve jah
[2390] atta ïzvar bleiþs ïst. jah ni stojid. ei ni stojaindau. ni afdomjaid jah ni afdomjanda. fraletaid jah fraletanda. [2391] [2392] gibaid jah gibada ïzvis. mitads goda jah ufarfulla jah gavigana jah ufargutana gibada ïn barm [2393] [2394] ïzvarana. þizai auk samon mitadjon. þizaiei mitid. mitada ïzvis. qaþuh þan gajukon ïm. ïbai [2395] [2396] mag blinds blindana tiuhan. niu bai ïn dal gadriusand. nist siponeis ufar laisari seinana. ïþ gamanvids [2397] warjizuh vairþai sve laisaris ïs. aþþan wa gaumeis gramsta ïn augin broþrs þeinis. ïp anza ïn [2398] þeinamma augin ni gaumeis. aiþþau waiva magt qiþan du broþr þeinamma. broþar let. ïk usvairþa gramsta þamma ïn augin þeinamma. silba ïn augin þeinamma anza ni gaumjands. liuta. usvairp faurþis þamma anza us augin þeinamma. jah þan gaumjais usvairpan gramsta þamma ïn augin broþrs [2399] [2400] [2401] þeinis. ni auk ïst bagms gods taujands akran ubil. nih þan bagms ubils taujands akran god. warjizuh raihtis bagme us svesamma akrana uskunþs ïst. ni auk us þaurnum lisanda smakkans. nihþan us [2402] aiwatundjai trudanda veinabasja. þiuþeigs manna us þiuþeigamma huzda hairtins seinis usbairid þiuþ. jah ubils manna us ubilamma huzda hairtins seinis usbairid ubil. uzuh allis ufarfullein hairtins [2403] [2404] [2405] rodeid munþs ïs. aþþan wa mik haitid. frauja frauja. jah ni taujid. þatei qiþa. wazuh sa gaggands [2406] [2407] du mis jah hausjands vaurda meina jah taujands þo. ataugja ïzvis. wamma galeiks ïst. galeiks ïst mann timrjandin razn. saei grob jah gadiupida jah gasatida grunduvaddjau ana staina. at garunjon þan vaurþanai bistagq awa bi jainamma razna jah ni mahta gavagjan ïta. gasulid auk vas ana þamma staina [2408] [2409] ïþ sa hausjands jah ni taujands galeiks ïst mann timrjandin razu ana airþai ïnuh grunduvaddju. þatei [2410] bistagq flodus jah suns gadraus. jah varþ so usvalteins þis raznis mikila. biþe þan usfullida alla þo vaurda [2411] [2412] seina ïn hliumans manageins. galaiþ ïn kafarnaum. hundafade þan sumis skalks siukands svultavairþja.
[2413] [2414] saei vas ïmma svers. gahausjands þan bi ïesu ïnsandida du ïmma sinistans ïudaie bidjands [2415] ïna. ei qimi jah ganasidedi þana skalk ïs. ïþ eis qimandans at ïesua bedun ïna usdaudo [2416] qiþandans. þatei vairþs ïst þammei fragibis þata. unte frijoþ þiuda unsara jah synagogein ïs gatimrida [2417] [2418] unsis ïþ ïesus ïddjuh miþ ïm jah juþan ni fairra visandin ïmma þamma garda ïnsandida du ïmma. sa hundafads frijonds qiþands du ïmma. frauja. ni draibei þuk. unte ni ïm vairþs ei uf hrot mein [2419] ïnngaggais. duþei ni mik silban vairþana rahnida at þus qiman. ak qiþ vaurda jah gahailnid sa [2420] [2421] þiumagus meins. jah þan auk ïk manna ïm uf valdufnja gasatids. habands uf mis silbin gadrauhtins. jah qiþa du þamma. gagg. jah gaggid. jah anþaramma. qim her. jah qimid. jah du skalka meinamma. [2422] tavei þata. jah taujid. gahausjands þan þata ïesus sildaleikida ïna jah vandjands sik du þizai afarlaistjandein sis managein qaþ. amen qiþa ïzvis. ni ïn ïsraela svalauda galaubein bigat. [2423] [2424] [2425] jah gavandjandans sik þai ïnsandidans du garda bigetun þana siukan skalk hailana. jah varþ ïn þamma afar daga. ïddja ïn baurg namnida naen. jah midïddjedun ïmma siponjos ïs ganohai jah [2426] [2427] manageins filu. biþeh þan newa vas daura þizos baurgs. þaruh sai. utbaurans vas naus. sunus ainaha [2428] [2429] aiþein seinai. jah si silbo vidovo. jah managei þizos baurgs ganoha mïþ ïzai. jah gasaiwands [2430] þo frauja ïesus ïnfeinoda du ïzai jah qaþ du ïzai. ni gret. jah duatgaggands attaitok wilftrjom. [2431] ïþ þai bairandans gastoþun jah qaþ. juggalaud du þus qiþa. urreis. jah ussat sa naus jah dugann [2432] [2433] rodjan, jah atgaf ïna aiþein ïs. dissat þan allans agis. jah mikilidedun guþ qiþandans. þatei praufetus [2434] mikils urrais ïn unsis jah þatei gaveisoda guþ manageins seinaizos. jah usïddja þata vaurd [2435] [2436] [2437] and alla ïudaia bi ïna jah and allans bisitands. jah gataihun ïohannen siponjos ïs bi alla þo. jah athaitands tvans siponje seinaize ïohannes ïnsandida ïns du ïesua qiþands. þu ïs sa qimanda þau [2438] anþaranu venjaima. qimandans þan at ïmma þai vairos qeþun. ïohannes sa daupjands ïnsandida [2439] [2440] ugkis du þus qiþands. þu ïs sa qimanda þau anþaranu venjaima. ïnu þan þizai weilai gahailida [2441] managans af sauhtim jah slahim jah ahmane ubilaize jah blindaim managaim fragaf siun. jah andhafjands ïesus qaþ du ïm. gaggandans gateihats ïohannen. þatei gasewuts jah gahausideduts.
þatei blindai ussaiwand. haltai gaggand. þrutsfillai gahrainjanda. baudai gahausjand. naveis urreisand. [2442] [2443] unledai vailamerjanda. jah audags ïst sawazuh saei ni gamarzjada ïn mis. at galeiþandam þan þaim airum ïohannes dugann rodjan du managein bi ïohannen. wa usïddjeduþ ïn auþida saiwan. raus fram [2444] [2445] vinda vagid. akei wa usïddjeduþ saiwan. mannan ïn hnasqjaim vastjom gavasidana. sai. þai ïn [2446] [2447] vastjom vulþagaim jah fodeinai visandans ïn þiudangardjom sind. akei wa usïddjeduþ saiwan. [2448] praufetu. jai qiþa ïzvis. jah mais praufetu. sa ïst bi þanei gamelid ïst. sai. ïk ïnsandja aggilu meinana [2449] [2450] faura andvairþja þeinamma. saei gamanveid vig þeinana faura þus. qiþa allis ïzvis. maiza ïn baurim qinono praufetus ïohanne þamma daupjandin ainshun nist. ïþ sa minniza ïmma ïn þiudangardjai [2451] [2452] guþs maiza ïmma ïst. jah alla managei gahausjandei jah motarjos garaihtana domidedun guþ ufdaupidai [2453] [2454] daupeinai ïohannis. ïþ fareisaieis jah vitodafastjos runa guþs fraqeþun ana sik ni daupidai [2455] [2456] [2457] [2458] fram ïmma. we nu galeiko þans mans þis kunjis jah we sijaina galeikai. galeikai sind barnam þaim ïn garunsai sitandam jah vopjandam seina misso jah qiþandam. sviglodedum ïzvis jah ni plinsideduþ. [2459] gaunodedum ïzvis jah ni gaigrotuþ. urrann raihtis ïohannes sa daupjands nih hlaif matjands nih vein [2460] drigkands. jah qiþiþ. unhulþon habaiþ urrann sunus mans matjands jah drigkands. jah qiþiþ. sai. [2461] manna afetja jah veindrugkja. frijonds motarje jah fravaurhtaize. jah gasunjoda varþ handugei fram [2462] barnam seinaim allaim. baþ þan ïna sums fareisaie ei matidedi miþ ïmma. jah atgaggands ïn gard [2463] [2464] þis fareisaiaus anakumbida. þaruh sai. qino ïn þizai baurg. sei vas fravaurhta jah ufkunnandei. þatei [2465] [2466] anakumbida ïn razna þis fareisaiaus. briggandei alabalstraun balsanis. jah standandei faura fotum ïs aftaro greitandei dugann natjan fotuns ïs tagram jah skufta haubidis seinis bisvarb jah kukida fotum [2467] [2468] ïs jah gasalboda þamma balsana. gasaiwands þan sa fareisaius. saei haihait ïna. rodida sis ains
qiþands. sa ïþ vesi praufetus. ufkunþedi þau. wo jah wileika so qino. sei tekiþ ïmma. þatei fravaurhta [2469] [2470] [2471] [2472] ïst. jah andhafjands ïesus qaþ du paitrau. seimon. skal þus wa qiþan. ïþ ïs qaþ. laisari qiþ. tvai [2473] dulgis skulans vesun dulgahaitjin sumamma. ains skulda skatte fimfhunda. ïþ anþar fimftiguns. ni [2474] [2475] habandam þan. wapro usgebeina. baim fragaf. waþar nu þize. qiþ. mais ïna frijod. andhafjands þan [2476] [2477] seimon qaþ. þana gavenja. þammei managizo fragaf. þaruh ïs qaþ du ïmma. raihtaba stauïdes. jah gavandjands sik du þizai qinon qaþ du seimona. gasaiwis þo qinon. atgaggandin ïn gard þeinana vato mis ana fotuns meinans ni gaft. ïþ si tagram seinaim ganatida meinans fotuns jah skufta seinamma bisvarb. [2478] [2479] ni kukides mis. ïþ si. fram þammei ïnnatïddja. ni svaif bikukjan fotuns meinans. aleva haubid meinata [2480] ni salbodes. ïþ si balsana gasalboda fotuns meinans. ïn þizei. qiþa þus. afletanda fravaurhteis [2481] [2482] ïzos þos managons. unte frijoda filu. ïþ þammei leitil fraletada. leitil frijod. qaþuh þan du ïzai. afletanda [2483] [2484] þus fravaurhteis þeinos. jah dugunnun þai miþanakumbjandans qiþan ïn sis silbam. was sa ïst. [2485] [2486] saei fravaurhtins afletai. ïþ ïs qaþ þan du þizai qinon. galaubeins þeina ganasida þuk. gagg ïn gavairþi [2487] [2488] jah varþ biþe afar þata ei jah ïs vratoda and baurgs jah haimos merjands jah þiuþspillonds [2489] [2490] þiudangardja guþs. jah þai tvalib miþ ïmma jah qinons. þozei vesun galeikinodos ahmane ubilaize jah [2491] [2492] sauhte. jah marja. sei haitana vas magdalene. us þizaiei usïddjedun unhulþons sibun. jah ïohanna qens kusins fauragagjins herodes jah susanna jah anþaros managos. þozei andbahtededun ïm us aiginam [2493] [2494] seinaim. gaqumanaim þan hiumam managaim jah þaim. þaiei us baurgim gaïddjedun du ïmma. [2495] [2496] qaþ þairh gajukon. urrann saiands du saian fraiva seinamma. jah miþþanei saiso. sum gadraus faur [2497] [2498] vig jah gatrudon varþ jah fuglos himinis fretun þata. jah anþar gadraus ana staina jah uskijanata gaþaursnoda.
[2499] ïn þizei ni habaida qrammiþa. jah sum gadraus ïn midumai þaurnive jah miþuskeinandans [2500] [2501] þai þaurnjus afwaþidedun þata. jah anþar gadraus ana airþai godai jah uskeinoda jah tavida akran taihuntaihundfalþ. þata þan qiþands ufvopida. saei habai ausona du hausjan. gahausjai. [2502] [2503] [2504] frehun þan ïna siponjos ïs qiþandans. wa sijai so gajuko. ïþ ïesus qaþ. ïzvis atgiban ïst kunnan runos þiudinassaus guþs. ïþ þaim anþaraim ïn gajukom. ei saiwandans ni gasaiwaina. jah gahausjandans [2505] [2506] [2507] ni fraþjaina. aþþan þata ïst so gajuko. þata fraiv ïst vaurd guþs. ïþ þai viþra vig sind þai hausjandans. [2508] [2509] þaþroh qimiþ diabulus jah usnimiþ þata vaurd af hairtin ïze. ei galaubjandans ni ganisaina. ïþ þai ana þamma staina. ïze þan hausjand. miþ faheidai andnimand þata vaurd. jah þai vaurtins ni haband. [2510] [2511] þaiei du mela galaubjand jah ïn mela fraistubnjos afstandand. ïþ þata ïn þaurnuns gadriusando þai sind. þaiei gahausja dans jah af saurgom jah gabein jah gabaurjoþum þizos libainais gaggandans [2512] afwapnand jah ni gavrisqand. ïþ þata ana þizai godon airþai þai sind. þai ïze ïn hairtin godamma [2513] jah seljamma gahausjandans þata vaurd gahaband jah akran bairand ïn þulainai. aþþan ni manna lukarn tandjands dishuljiþ ïta kasa aiþþau uf ligr gasatjiþ ak ana lukarnastaþin satjiþ. ei þai ïnngaggandans [2514] [2515] saiwaina liuhad. ni auk ïst analaugn. þatei svikunþ ni vairþai. nih fulgin. þatei ni gakunnaidau [2516] jah ïn svekunþamma qimai. saiwiþ nu. waiva hauseiþ. unte saei habaiþ. gibada ïmma. jah saei ni [2517] habaiþ. jah þatei þugkeiþ haban. afnimada af ïmma. atïddjedun þan du ïmma aiþei jah broþrjus ïs jah [2518] [2519] ni mahtedun andqiþan ïmma faura managein. jah gataihan varþ ïmma. þatei aiþei þeina jah broþrjus [2520] þeinai standand uta gasaiwan þuk gairnjandona. ïþ ïs andhafjands qaþ du ïm. aiþei meina jah [2521] [2522] broþrjus meinai þai sind þai vaurd guþs gahausjandans jah taujandans. varþ þan ïn ainamma þize dage. jah ïs galaiþ ïn skip jah siponjos ïs. jah qaþ du ïm. galeiþam hindar þana marisaiv. jah galiþun. [2523] [2524] þaruh þan sve faridedun. anasaisleiþ jah atïddja skura vindis ïn þana marisaiv jah gafullnodedun [2525] [2526] jah birekjai vaurþun. duatgaggandans þan urraisidedun ïna qiþandans. talzjand. fraqistnam. ïþ
[2527] [2528] ïs urreisands gasok vinda jah þamma vega vatins. jah anaslavaidedun jah varþ vis. qaþ þan du ïm. war ïst galaubeins ïzvara. ogandans þan sildaleikidedun qiþandans du sis misso. was siai sa ei jah [2529] vindam faurbiudiþ jah vatnam. jah ufhausjand ïmma. jah atfaridedun ïn gavi gaddarene. þatei ïst [2530] [2531] viþravairþ galeilaia. usgaggandin þan ïmma ana airþa gamotida ïmma vair sums us baurg. saei habaida [2532] unhulþons mela lagga. jah vastjom ni gavasiþs vas jah ïn garda ni gavas ak ïn hlaivasnom. gasaiwands þan ïesu jah ufhropjands draus du ïmma jah stibnai mikilai qaþ. wa mis jah þus ïesu sunau [2533] [2534] guþs hauhistins. bidja þuk. ni balvjais mis. unte anabaud ahmin þamma unhrainjin usgaggan as þamma mann. manag auk mel fravalv ïna jah bundans vas eisarnabandjom jah fotubandjom fastaiþs [2535] [2536] vas jah dishniupands þos bandjos draibiþs vas fram þamma unhulþin ana auþidos. frah þan ïna ïesus [2537] qiþands. wa ïst namo þein. þaruh qaþ. harjis. unte unhulþons managos galiþun ïn ïna. jah bad ïna [2538] ei ni anabudi ïm ïn afgrundiþa galeiþan. vasuþ-þan jainar hairda sveine managaize haldanaize ïn [2539] [2540] þamma fairgunja. jah bedun ïna ei uslaubidedi ïm ïn þo galeiþan. jah uslaubida ïm. usgaggandans þan suns þai unhulþans af þamma mann galiþun ïn þo sveina jah rann so vriþus and driuson ïn þana [2541] [2542] marisaiv jah afwapnodedun. gasaiwandans þan þai haldandans þata vaurþano gaþlauhun jah gataihun [2543] [2544] ïn baurg jah ïn veihsa. usïddjedun þan saiwan þata vaurþano jah qemun at ïesua jah bigetun sitandan þana mannan. af þammei unhulþons usïddjedun gavasidana jah fraþjandan faura fotum ïesuis [2545] [2546] [2547] [2548] jah ohtedun. gataihun þan ïm jah þai gasaiwandans. waiva ganas sa daimonareis. jah bedun ïna allai gaujans þize gaddarene galeiþan fairra sis. unte agisa mikilamma dishabaidai vesun. ïþ ïs galeiþands [2549] [2550] ïn skip gavandida sik. baþ þan ïna sa vair. af þammei þos unhulþons usïddjedun. ei vesi [2551] [2552] miþ ïmma. fralailot þan ïna ïesus qiþands. gavandei þuk du garda þeinamma jah usspillo. wan filu [2553] gatavida þus guþ. jah galaiþ and baurg alla merjands. wan filu gatavida ïmma ïesus. varþ þan miþþanei [2554] [2555] gavandida sik ïesus. andnam ïna managei. vesun auk allai beidandans ïs. jah sai. qam vair. þizei namo ïaeirus. sah fauramaþleis synagogais vas. jah driusands faura fotum ïesuis bad ïna gaggan
[2556] [2557] ïn gard seinana. unte dauhtar ainoho vas ïmma sve vintrive tvalibe. jah so svalt. miþþanei þan ïddja [2558] [2559] ïs. manageins þraihun ïna. jah qino visandei ïn runa bloþis jera tvalif. soei ïn lekjans fraqam allamma [2560] aigina seinamma jah ni mahta vas fram ainomehun galeikinon. atgaggandei du aftaro attaitok [2561] skauta vastjos ïs jah suns gastoþ sa runs bloþis ïzos. jah qaþ ïesus. was sa tekands mis. laugnjandam þan allaim qaþ paitrus jah þai miþ ïmma. talzjand. manageins biwairband þuk jah þreihand. [2562] jah qiþis. was sa tekands mis. þaruh ïesus qaþ. taitok mis sums. ïk auk ufkunþa maht usgaggandein [2563] af mis. gasaiwandei þan so qino. þatei ni galaugnida. reirandei jah atdriusandei du ïmma. ïn þizei [2564] attaitok ïmma. gataih ïmma ïn andvairþja allaizos manageins jah waiva gahailnoda suns. ïþ ïesus qaþ [2565] [2566] du ïzai. þrafstei þuk dauhtar. galaubeins þeina ganasida þuk. gagg ïn gavairþja. nauhþan ïmma rodjandin gaggiþ sums manne fram þis fauramaþleis synagogeis qiþands du ïmma. þatei gadauþnoda [2567] dauhtar þeina. ni draibei þana laisari. ïþ ïesus gahausjands andhof ïmma qiþands. ni faurhtei. [2568] [2569] þatainei galaubei. jah ganasjada. qimands þan ïn garda. ni fralailot ainohun ïnngaggan [2570] alja paitru jah ïakobu jah ïohannen jah þana attan þizos maujos jah aiþein. gaigrotun þan [2571] [2572] allai jah faiflokun þo. þaruh qaþ. ni gretip. unte ni gasvalt ak slepiþ. jah bihlohun ïna gasaiwandans [2573] þatei gasvalt. þanuh ïs usdreibands allans ut jah fairgreipands handu ïzos vopida qiþands. mavi [2574] [2575] [2576] [2577] urreis. jah gavandida ahman ïzos. jah ustoþ suns. jah anabaud ïzai giban mat. jah usgeisnodedun [2578] fadrein ïzos. ïþ ïs faurbaud ïm ei mann ni qiþeina þata vaurþano. gahaitands þan þans tvalif apaustauluns [2579] atgaf ïm maht jah valdufni ufar allaim unhulþom jah sauhtins gahailjan. jah ïnsandida ïns [2580] [2581] merjan þiudangardja guþs jah gahailjan allans þans unhailans. jah qaþ du ïm. ni vaiht nimaiþ ïn [2582] vig. nih valuns nih matibalg nih hlaib nih skattans. nih þan tveihnos paidos haban. jah ïn þanei [2583] gard gaggaiþ. þar saljiþ jah þaþroh usgaggaiþ. jah sva managai sve ni andnimaina ïzvis. usgaggandans [2584] us þizai baurg jainai jah mulda af fotum ïzvaraim afhrisjaiþ du veitvodiþai ana ïns. usgaggandans [2585] [2586] þan þairhïddjedun and haimos vailamerjandans jah leikinondans and all. gahausida þan
herodis sa taitrarkes þo vaurþanona fram ïmma alla jah þahta. unte qeþun sumai. þatei ïohannes [2587] [2588] urrais us dauþaim. sumai þan qeþun. helias ataugida sik. sumaiþ-þan þatei praufetus sums þize [2589] [2590] airizane usstoþ. jah qaþ herodes. ïohannau ïk haubiþ afmaimait. ïþ was ïst sa. bi þanei ïk hausja [2591] [2592] svaleik. jah sokida ïna gasaiwan. jah gavandjandans sik apaustauleis usspillodedun ïmma sva filu sve gatavidedun. jah andnimands ïns afïddja sundro ana staþ auþjana baurgs namnidaizos baidsaiïdan. [2593] ïþ þos manageins finpandeins laistidedun afar ïmma. jah andnimands ïns rodida du ïm þo bi [2594] [2595] þiudangardja guþs jah þans þarbans leikinassaus gahailida. þanuh dags juþan dugann hneivan. atgaggandans þan du ïmma þai tvalif qeþun du ïmma. fralet þo managein ei galeiþandans ïn þos bisunjane haimos jah veihsa saljaina jah bugjaina sis matins. unte her ïn auþjamma stada sium. [2596] [2597] þanuh qaþ du ïm. gibiþ ïm jus matjan. ïþ eis qeþun du ïmma. nist hindar uns maizo fimf hlaibam [2598] [2599] jah fiskos tvai. niba þau þatei veis gaggandans bugjaima allai þizai manaseidai matins. vesun auk sve fimf þusundjos vaire. qaþ þan du siponjam seinaim. gavaurkeiþ ïm anakumbjan kubituns. ana [2600] [2601] warjanoh fimftiguns. jah gatavidedun sva jah gatavidedun anakumbjan allans. nimands þan þans fimf hlaibans jah tvans fiskans. ïnsaiwands du himina gaþiuþida ïns jah gabrak jah gaf siponjam [2602] du faurlagjan þizai managein. jah matidedun jah sadai vaurþun allai jah ushafan varþ. þatei aflifnoda [2603] [2604] ïm gabruko. tainjons tvalif. jah varþ miþþanei vas ïs bidjands sundro. gamotidedun ïmma [2605] siponjos ïs jah frah ïns qiþands. wana mik qiþand visan þos manageins. ïþ eis andhafjandans qeþun. ïohannen þana dauþjand. anþarai þan heleian. sumai þan þatei praufetus sums þize airizane [2606] [2607] usstoþ. qaþ þan du ïm. aþþan jus wana mik qiþiþ visan. andhafjands þan paitrus qaþ. þu ïs xri tus [2608] [2609] [2610] sunus guþs. ïþ ïs þan gawotjands ïm faurbauþ ei mann ni qiþeina þata. qiþands þatei skal sunus mans manag vinnan jah uskusans fram sinistam vairþan jah gudjam jah bokarjam jah usqiman jah [2611] þridjin daga urreisan. qaþ þan du allaim. jabai was vili afar mis gaggan. afaikai sik silban jah nimai
[2612] [2613] galgan seinana dag wanoh jah laistjai mik. saei allis vili saivala seina nasjan. fraqisteiþ ïzai. aþþan [2614] saei fraqisteiþ saivalai seinai ïn meina. ganasjiþ þo. wo allis þaurfte gataujiþ sis manna gageigands [2615] [2616] þo manased alla ïþ sis silbin fraqistjands aiþþau gasleïþjands. saei allis skamaiþ sik meina aiþþau meinaize vaurde. þizuh sunus mans skamaid sik. biþe qimiþ ïn vulþu seinamma jah attins jah þize [2617] [2618] veihane aggele. qiþuh þan ïzvis sunja. sind sumai þize her standandane. þaiei ni kausjand dauþau. [2619] [2620] unte gasaiwand þiudinassau guþs. vaurþun þan afar þo vaurda sve dagos ahtau. ganimands paitru [2621] jah ïakobu jah ïohannen usïddja ïn fairguni bidjan. jah varþ. miþþanei baþ ïs. siuns andvairþjis ïs [2622] anþara jah gavaseins ïs weita skeinandei. jah sai. vairos tvai miþrodidedun ïmma. þaiei vesun [2623] [2624] moses jah helias. þai gasaiwanans ïn vulþau qeþun urruns ïs. þoei skulda usfulljan ïn ïairusalem. [2625] ïþ paitrus jah þai miþ ïmma vesun kauridai slepa. gavaknandans pan gasewun vulþu ïs jah þans [2626] [2627] tvans vairans þans miþstandandans ïmma. jah varþ miþþanei afskaiskaidun sik af ïmma. qaþ paitrus du ïesua. talzjand. god ïst unsis her visan jah gavaurkjaima hleiþros þrins. aina þus jah aina mose [2628] [2629] jah aina helijin. ni vitands wa qiþiþ. þata þan ïmma qiþandin varþ milhma jah ufarskadvida ïns. [2630] faurhtidedun þan ïn þammei jainai qemun ïn þamma milhmin. jah stibna varþ us þamma milhmin [2631] [2632] qiþandei. sa ïst sunus meins sa liuba. þamma hausjaiþ. jah varþ miþþanei so stibna. bigitans varþ ïesus ains jah eis þahaidedun jah mann ni gataihun ïn jainaim dagam ni vaith þizei [2633] [2634] gasewun. varþ þan ïn þamma daga dalaþ atgaggandam ïm af fairgunja. gamotida ïmma [2635] [2636] manageins filu. jah sai. manna us þizai managein ufvoþida qipands. laisari. bidja þuk ïnsaiwan du [2637] [2638] sunu meinamma. unte ainaha mis ïst. jah sai. ahma nimiþ ïna unhrains jah anaks hropjiþ jah
[2639] [2640] tahjiþ ïna miþ waþon jah halisaiv aflinniþ af ïmma gabrikands ïna. jah baþ siponjans þeinans ei [2641] [2642] usdribeina ïmma. jah ni mahtedun. andhafjands þan ïesus qaþ. o kuni ungalaubjando jah ïnvindo. [2643] [2644] und wa siau at ïzvis jah þulau ïzvis. attiuh þana sunu þeinana hidrei. þaruh nauhþan duatgaggandan ïna gabrak ïna sa unhulþa jah tahida. gawotida þan ïesus ahmin þamma unhrainjin jah gahailida [2645] [2646] þana magu jah atgaf ïna attin ïs. usfilmans þan vaurþun allai ana þizai mikilein guþs. at allaim þan sildaleikjandam bi alla. þoei gatavida ïesus. qaþ paitrus. frauja. duwe veis ni mahtedum usdreiban þamma. ïþ ïesus qaþ. þata kuni ni usgaggiþ nibai ïn bidom jah ïn fastubnja. qaþ þan du siponjam [2647] seinaim. lagjiþ jus ïn ausona ïzvara þo vaurda. unte sunus mans skulds ïst atgiban ïn handuns [2648] manne. ïþ eis ni froþun þamma vaurda jah vas gahuliþ faura ïm. ei ni froþeina ïmma. jah [2649] ohtedun fraihnan ïna bi þata vaurd. galaip þan mitons ïn ïns. þata warjis þau ïze maists [2650] vesi. ïþ ïesus gasaiwands þo miton hairtins ïze fairgreipands barn gasatida faura sis [2651] [2652] jah qaþ du ïm. sawazuh saei andnimiþ þata barn ana namin meinamma. mik andnimiþ. jah sawazuh saei mik andnimiþ. andnimiþ þana sandjandan mik. unte se minnista visands ïn allaim ïzvis [2653] [2654] sa vairþiþ mikils. andhafjands þan ïohannes qaþ. talzjand. gasewum sumana ana þeinamma namin [2655] [2656] usdreibandan unhulþons jah varidedum ïmma. unte ni laisteiþ miþ unsis. jah qaþ du ïm ïesus. ni varjiþ. unte saei nist viþra ïzvis. faur ïzvis ïst. ni ainshun auk ïst manne. saei ni gavaurkjai maht [2657] [2658] ïn namin meinamma. varþ þan ïn þammei usfulnodedun dagos andanumtais ïs. jah ïs andvairþi seinata [2659] gatulgida du gaggan ïn ïairusalem. jah ïnsandida airuns faura sis. jah gaggandans galiþun ïn [2660] haim samareite sve manvjan ïmma. jah ni andnemun ïna. unte andvairþi ïs vas gaggando du ïairusalem. [2661] [2662] gasaiwandans þan siponjos ïs ïakubos jah ïohannes qepun. frauja. vileizu ei qiþaima fon atgaggai [2663] [2664] us himina jah fraqimai ïm sve jah heleias gatavida. gavandjands þan gasok ïm jah qaþ du ïm. [2665] [2666] niu vituþ. wis ahmane sijuþ. unte sunus mans ni qam saivalom qistjan ak nasjan. jah ïddjedun ïn anþara [2667] haim. varþ þan gaggandam ïm ïn viga qaþ sums du ïmma. laistja þuk þiswaduh þadei gaggis [2668] frauja. jah qaþ du ïmma ïesus. fauhons grobos aigun jah fuglos himinis sitlans. ïþ sunus mans ni
[2669] habaiþ war haubiþ galagjai. qaþ þan du anþaramma. laistei mik. ïþ ïs qaþ. frauja. uslaubei mis galeiþan [2670] faurþis jah usfilhan attan meinana. qaþ þan du ïmma ïesus. let þans dauþans usfilhan seinans [2671] [2672] navins, ïþ þu gagg jah gaspillo þiudangardja guþs. qaþ þan jah anþar. laistja þuk frauja. ïþ faurpis [2673] [2674] uslaubei mis andqiþan þaim þaiei sind ïn garda meinamma. qaþ þan du ïmma ïesus. ni manna uslagjands [2675] [2676] handu seina ana hohan jah saiwands aftra gatils ïst ïn þiudangardja guþs. afaruþ-þan þata ustaiknida frauja jah anþarans sibuntehund jah ïnsandida ïns tvans wanzuh faura andvairþja seinamma [2677] [2678] ïn all baurge jah stade. þadei munaida ïs gaggan. qaþuh þan du ïm. asans managa ïþ vaurstvjans [2679] favai. bidjiþ nu fraujan asanais ei ussatjai vaurstvjans ïn þo asan seina. gaggiþ. sai ïk ïnsandja [2680] [2681] ïzvis sve lamba ïn midumai vulfe. ni bairaiþ pugg nih matibalg nih gaskohe. ni mannanhun bi vig [2682] [2683] goljaiþ. ïn þane gardei ïnngaggaiþ. frumist qiþaiþ. gavairþi þamma garda. jah jabai sijai jainar sunus [2684] gavairþjis. gaweilaiþ sik ana ïmma gavairþi ïzvar. ïþ jabai ni. du ïzvis gavandjai. ïnuh þan þamma garda visaiþ matjandans jah driggkandans þo at ïm. vairþs auk ïst vaurstvja mizdons seinaizos. ni [2685] faraiþ us garda ïn gard. jah ïn þoei baurge gaggaiþ jah andnimaina ïzvis. matjaiþ þata faurlagido [2686] [2687] ïzvis jah lekinoþ þans ïn ïzai siukans jah qiþiþ du ïm. atnewida ana ïzvis þiudangardi guþs. ïþ ïn [2688] [2689] þoei baurge ïnngaggaiþ jah ni andnimaina ïzvis. usgaggandans ana fauradaurja ïzos qiþaiþ. jah stubju þana gahaftnandan unsis us þizai baurg ïzvarai ana fotuns unsarans afhrisjam ïzvis. sveþauh þata [2690] viteiþ þatei atnewida sik ana ïzvis þiudangardi guþs. qiþa ïzvis þatei saudaumjam ïn jainamma daga [2691] [2692] sutizo vairþiþ þau þizai baurg jainai. vai þus kaurazein. vai þus baiþsaïdan. unte ïþ ïn tyrai jah seidonai
vaurþeina mahteis þozei vaurþun ïn ïzvis. airis þau ïn sakkum jah azgon sitandeins gaïdreigodedeina. [2693] [2694] [2695] [2696] sveþauh tyrai jah seidonai sutizo vairþiþ ïn daga stauos þau ïzvis. jah þu kafarnaum. þu und [2697] himin ushauhido. und halja gadrausjaza. saei hauseiþ ïzvis. mis hauseiþ. jah saei ufbrikiþ ïzvis. mis [2698] [2699] ufbrikiþ. ïþ saei ufbrikiþ mis. ufbrikiþ þamma sandjandin mik. gavandidedun þan sik þai sibuntehund [2700] [2701] miþ fahedai qiþandans. frauja. jah unhulþons ufhausjand unsis ïn namin þeinamma. qaþ þan du ïm. [2702] [2703] gasaw satanan sve lauhmunja driusandan us himina. sai. atgaf ïzvis valdufni trudan ufaro vaurme jah [2704] skaurpjono jah ana allai mahtai fijandis jah vaihte ainohun ïzvis ni gaskaþjiþ. sveþauh þamma ni faginoþ ei þai ahmans ïzvis ufhausjand. ïþ faginod ïn þammei namna ïzvara gamelida sind ïn himinam. [2705] [2706] ïnuh þizai weilai svegnida ahmin ïesus jah qaþ. andhaita þus atta. frauja himinis jah airþos. unte affalht þo faura snutraim jah frodaim jah andhulides þo niuklahaim. jai atta. unte sva varþ galeikaiþ [2707] ïn andvairþja þeinamma. jah gavandiþs du siponjam seinaim qaþ. all mis atgiban ïst fram attin meinamma. jah ni washun kann. was ïst sunus. alja atta. jah was ïst atta. alja sunus jah þammei [2708] [2709] vili sunus andhuljan. jah gavandiþs du siponjam seinaim sundro qaþ. audaga augona. þoei saiwand. [2710] [2711] þoei jus saiwiþ. qiþa auk ïzvis þatei managai praufeteis jah þiudanos vildedun saiwan. þatei [2712] [2713] jus saiwiþ. jah ni gasewun. jah hausjan. þatei jus gahauseiþ. jah ni hausidedun. jah sai. vitodafasteis [2714] sums ustoþ fraisands ïna jah qiþands. laisari. wa taujands libainais aiveinons arbja vairþa. þaruh [2715] qaþ du ïmma. ïn vitoda wa gameliþ ïst. waiva ussiggvis. ïþ ïs andhafjands qaþ. frijos fraujan guþ þeinana us allamma hairtin þeinamma jah us allai saivalai þeinai jah us allai mahtai þeinai jah us [2716] allai gahugdai þeinai. jah newundjan þeinana sve þuk silban. þanuh qaþ du ïmma raihtaba andhoft. [2717] [2718] þata tavei jah libais. ïþ ïs viljands usvaurhtana sik domjan qaþ du ïesua. an was ïst mis newundja. [2719] [2720] andhafjands þan ïesus qaþ. manna galaiþ af ïairusalem ïn ïaireikon jah ïn vaidedjans [2721] [2722] frarann. þaiei jah biraubodedun ïna jah banjos analag . . . ------ . . . na aftumistan haban staþ. [2723] [2724] ak þan haitaizau. atgaggands anakumbei ana þamma aftumistin stada. ei biþe qimai. saei haihait þuk.
[2725] [2726] qiþai du þus. frijond. usgagg hauhis. þanuh ïst þus hauhiþa faura þaim miþanakumbjandam þus. unte [2727] [2728] wazuh saei hauheiþ sik silban. gahnaivjada. jah saei hnaiveiþ sik silban. ushauhjada. qaþuþ-þanjah þamma haitandin sik. þan vaurkjais undaurnimat aiþþau nahtamat. ni haitais frijonds þeinans nih broþruns þeinans nih niþjans þeinans nih garaznans gabeigans. ïbai aufto jah eis aftra haitaina þuk jah vairþiþ [2729] [2730] [2731] þus usguldan. ak þan vaukjais dauht. hait unledans gamaidans haltans blindans. jah audags vairþis. unte [2732] [2733] eis ni haband usgildan þus. usgildada auk þus ïn ustassai þize usvaurhtane. gahausjands þan sums þizei [2734] [2735] anakumbjandane þata qaþ du ïmma. audags saei matjiþ hlaif ïn þiudangardjai guþs. þaruh qaþ ïmma [2736] frauja. manna sums gavaurhta nahtamat mikilana jah haihait managans. jah ïnsandida skalk seinana [2737] [2738] weilai nahtamatis qiþan þaim haitanam. gaggiþ. unte ju manvu ïst allata. jah dugunnum suns faurqiþan allai. sa frumista qaþ. land bauhta jah þarf galeiþan jah saiwan þata. bidja þuk. habai mik faurqiþanana. [2739] jah anþar qaþ. juka auhsne usbauhta fimf jah gagga kausjan þans. bidja þuk. habai mik [2740] [2741] [2742] faurqipanana. jah sums qaþ. qen liugaida jah dupe ni mag qiman. jah qimands sa skalks gataih fraujin seinamma þata. þanuh þvairhs sa garda valdands qaþ du skalka seinamma. usgagg sprauto ïn [2743] gatvons jah staigos baurgs jah unledans jah gamaidans jah blindans jah haltans attiuh hidre. jah qaþ [2744] sa skalks. frauja. varþ sve anabaust. jah nauh stads ïst. jah qaþ sa frauja du þamma skalka. usgagg [2745] and vigans jah faþos jah nauþei ïnnatgaggan. ei usfulnai gards meins. qiþa allis ïzvis þatei ni ainshun [2746] manne jainaize þize faura haitanane kauseiþ þis nahtamatis meinis. miþïddjedun þan ïmma [2747] [2748] hiuhmans managai. jah gavandjands sik qaþ du ïm. jabai was gaggiþ du mis jah ni fijaiþ attan seinana jah aiþein jah qen jah barna jah broþruns jah svistruns. nauhuþ-þan seina silbins saivala. ni [2749] mag meins siponeis visan. jah saei ni bairiþ galgan seinana jah gaggai afar mis. ni mag visan [2750] [2751] meins siponeis. ïzvara was raihtis viljands kelikn timbrjan. niu frumist gasitands rahneiþ manvi. þo
[2752] [2753] habaiu du ustiuhan. ïbai aufto biþe gasatidedi grunduvaddju jah ni mahtedi ustiuhan. allai þai gasaiwandans [2754] duginnaina bilaikan ïna qiþandans þatei sa manna dustodida timbrjan jah ni mahta [2755] [2756] ustiuhan. aiþþau was þiudans gaggands stigqan viþra anþarana þiudan du viganna. niu gasitands faurþis þankeiþ. siaiu mahteigs miþ taihun þusundjon gamotjan þamma miþ tvaimtigum þusundjo [2757] [2758] gaggandin ana sik. eiþau jabai nist mahteigs. nauhþanuh fairra ïmma visandin ïnsandjands airu [2759] [2760] bidjiþ gavairþjis. svah nu warjizuh ïzvara saei ni afqiþiþ allamma aigina seinamma. ni mag visan [2761] [2762] meins siponeis. god salt. ïþ jabai salt baud vairþiþ. we gasupoda. nih du airþai. ni du maihstau [2763] fagr ïst. ut usvairpand ïmma. saei habai ausona gahausjandona. gahausjai. vesunuþ-þan ïmma [2764] newjandans sik allai motarjos jah fravaurhtai hausjan ïmma. jah birodidedun fareisaieis jah bokarjos [2765] qiþandans þatei sa fravaurhtans andnimiþ jah miþmatjiþ ïm. qaþ þan du ïm þo gajukon qiþands. [2766] [2767] was manna ïzvara aigands taihuntehund lambe jah fraliusands ainamma þize. niu bileiþiþ þo niuntehund [2768] jah niun ana auþidai jah gaggiþ afar þamma fralusanin. unte bigitiþ þata. jah bigitands uslagjiþ [2769] [2770] ana amsans seinans faginonds. jah qimands ïn garda galaþoþ frijonds jah garaznans qiþands [2771] [2772] du ïm. faginoþ miþ mis þammei bigat lamb mein þata fralusano. qiþa ïzvis þatei sva faheds vairþiþ ïn himina ïn ainis fravaurhtis ïdreigondins þau ïn niuntehundis jah niune garaihtaize. þaiei in þaurbun [2773] [2774] ïdreigos. aiþþau suma qino drakmans habandei taihun. jabai fraliusiþ drakmin ainamma. niu [2775] [2776] tandeiþ lukarn jah usbaugeiþ razn jah sokeiþ glaggvaba. unte bigitiþ. jah bigitandei gahaitiþ frijondjos jah garaznons qiþandei. faginoþ miþ mis. unte bigat drakmein. þammei fralaus.
[2777] [2778] [2779] sva qiþa ïzvis. faheds vairþiþ ïn andvairþja aggele guþs ïn ainis ïdreigondins fravaurhtis. qaþuþ-þan. [2780] [2781] sums aihta tvans sununs. jah qaþ sa juhiza ïze du attin. atta. gif mis. sei undrinnai mik. dail aiginis. [2782] manne jah disdailida ïm sves sein. jah afar ni managans dagans brahta samana allata sa juhiza sunus [2783] [2784] jah aflaiþ ïn land fairra visando jah jainar distahida þata sves seinata libands usstiuriba. biþe þan fravas [2785] [2786] allamma. varþ huhrus abrs and gavi jainata. jah ïs dugann alaþarba vairþan jah gaggands gahaftida [2787] [2788] sik sumamma baurgjane jainis gaujis. jah ïnsandida ïna haiþjos seinaizos haldan sveina. jah [2789] [2790] gairnida sad ïtan haurne. þoei matidedun sveina. jah manna ïmma ni gaf. qimands þan ïn sis qaþ. [2791] wan filu asnje attins meinis ufarassau haband hlaibe. ïþ ïk huhrau fraqistna. usstandands gagga du [2792] [2793] attin meinamma jah qiþa du ïmma. atta. fravaurhta mis ïn himin jah ïn andvairþja þeinamma. ju [2794] þanaseiþs ni ïm vairþs ei haitaidau sunus þeins. gatavei mik sve ainana asnje þeinaize. jah usstandands qam at attin seinamma. nauhþanuh þan fairra visandan gasaw ïna atta ïs jah ïnfeinoda jah [2795] þragjands draus ana hals ïs jah kukida ïmma. jah qaþ ïmma sa sunus. atta. fravaurhta ïn himin jah [2796] [2797] in andvairþja þeinamma. ju þanaseiþs ni ïm vairþs ei haitaidau sunus þeins. qaþ þan sa atta du skalkam seinaim. sprauto bringiþ vastja þo frumiston jah gavasjiþ ïna jah gibiþ figgragulþ ïn handu [2798] ïs jah gaskoh ana fotuns ïs. jah briggandans stiur þana alidan ufsneiþiþ. jah matjandans visam [2799] [2800] vaila. unte sa sunus meins dauþs vas jah gaqiunoda jah fralusans vas jah bigitans varþ. jah dugunnun [2801] [2802] visan. vasuþþan sunus ïs sa alþiza ana akra jah qimands atiïddja new razn jah gahausida saggvins [2803] [2804] [2805] jah laikans. jah athai ands sumana magive frahuh. wa vesi þata. þaruh ïs qaþ du ïmma. þatei [2806] [2807] broþar þeins qam. jah ufsnaiþ atta þeins stiur þana alidan. unte hailana ïna andnam. þanuh modags
[2808] [2809] varþ jah ni vilda ïnngaggan. ïþ atta ïs usgaggands ut bad ïna. þaruh ïs andhafjands qaþ du attin. sai. sva filu jere skalkinoda þus jah ni wanhun anabusn þeina ufarïddja. jah mis ni aiv atgaft gaitein ei miþ [2810] [2811] frijondam meinaim bivesjau. ïþ þan sa sunus þeins. saei fret þein sves miþ kalkjom. qam. ufsnaist ïmma [2812] [2813] stiur þana alidan. þaruh qaþ du ïmma. barnilo. þu sinteino miþ mis vast jah ïs. jah all þata mein [2814] [2815] þein ïst. vaila visan jah faginon skuld vas. unte broþar þeins dauþs vas jah gaqiunoda. jah fralusans [2816] [2817] jah bigitans varþ. qaþuþ-þan du siponjam seinaim. manne sums vas gabeigs. saei aihta fauragagjan. [2818] [2819] jah sa fravrohiþs varþ du ïmma ei distahidedi aigin ïs. jah atvopjands ïna qaþ du ïmma. duwe þata hausja fram þus. usgif raþjon fauragaggjis þeinis. ni magt auk ju þanamais fauragaggja [2820] [2821] visan. qaþ þan ïn sis sa fauragaggja. wa taujau. þandei frauja meins afnimiþ fauragaggi af mis. graban [2822] [2823] ni mag. bidjan skama mik. andþahta mik wa taujau. ei þau biþe afsatjaidau us fauragaggja. [2824] andnimaina mik ïn gardius seinans. jah athaitands ainwarjanoh faihuskulane fraujins seinis qaþ [2825] [2826] þamma frumistin. wan filu skalt fraujin meinamma. þaruh qaþ. taihuntaihund kase alevis. jah qaþ [2827] du ïmma. nim þus bokos jah gasitands sprauto gamelei fimtiguns. þaþroh þan du anþaramma qaþ. aþþan þu wan filu skalt. ïþ ïs qaþ. taihuntaihund mitade kaurnis. jah qaþ du ïmma. nim þus bokos [2828] jah melei ahtautehund. jah hazida sa frauja þana fauragaggjan ïnvindiþos. unte frodaba gatavida. [2829] unte þai sunjos þis aivis frodozans sunum liuhadis ïn kunja seinamma sind. jah ïk ïzvis qiþa. taujaiþ ïzvis frijonds us faihuþraihna ïnvindiþos. ei þan ufligaiþ. andnimaina ïzvis ïn aiveinos [2830] [2831] hleiþros. saei triggvs ïst ïn leitilamma. jah ïn managamma triggvs ïst. jah sa ïn leitilamma [2832] [2833] untriggva jah ïn managamma untriggvs ïst. jabai nu ïn ïinvindamma faihuþraihna triggvai [2834] ni vaurþuþ. þata sunjeino was ïzvis galaubeiþ. jah jabai ïn þamma framaþjin triggvai ni [2835] [2836] vaurþuþ. þata ïzvar was ïzvis gibiþ. ni ainshun þive mag tvaim fraujam skalkinon. andizuh
ainana fijaiþ jah anþarana frijoþ. aiþþau ai namma andtiloþ ïþ anþaramma frakann. ni maguþ [2837] [2838] guþa skalkinon jah faihuþraihna. gahausidedun þan þo alla jah þai fareisaieis faihufrikai visandans [2839] [2840] jah bimamindedun ïna. jah qaþ du ïm jus sijuþ. juzei garaihtans domeiþ ïzvis silbans ïn andvairþja [2841] [2842] manne. ïþ guþ kann hairtona ïzvara. unte þata hauho ïn mannam andaset ïn andvairþja guþs. vitoþ [2843] [2844] jah praufeteis und ïohannen. þaþroh þiudangardi guþs vailamerjada jah wazuh ïn ïzai nauþjada. ïþ [2845] [2846] azetizo ïst himin jah airþa hindarleiþan þau vitodis ainana vrit gadriusan. wazuh saei afletands qen [2847] [2848] seina jah liugands anþara horinoþ. jah wazuh saei afleitana liugaiþ. horinoþ. aþþan manne sums vas [2849] [2850] gabigs jah gavasids vas paurpaurai jah byssaun jah vaila visands daga wammeh bairhtaba. ïþ unleds [2851] [2852] sums vas namin haitans lazarus. sah atvaurpans vas du daura ïs banjo fulls. jah gairnida saþ ïtan drauhsno þizo driusandeino af biuda þis gabeigins. akei jah hundos atrinnandans bilaigodedun banjos [2853] ïs. varþ þan gasviltan þamma unledin jah briggan fram aggilum ïn barma abrahamis. gasvalt þan [2854] [2855] jah sa gabeiga jah gafulhans varþ. jah ïn haljai ushafjands augona seina visands ïn balveinim gasaw [2856] [2857] [2858] þan abraham fairraþro jah lazzaru ïn barmim ïs. jah ïs ufhropjands.------jabai fravaurkjai broþar [2859] [2860] þeins. gasak ïmma. jah þan jabai ïdreigo sik. fraletais ïmma. jah jabai sibun sinþam ana dag fravaurkjai [2861] du þus jah sibun sinþam ana dag gavandjai sik qiþands. ïdreigo mik. fraletais ïmma. jah qeþun [2862] [2863] apaustauleis du fraujin. biauk uns galaubein. qaþ þan frauja. jabai habaidedeiþ galaubein sve kaurno sinapis aiþþau jus jabai qiþeiþ du bainabagma þamma. uslausei þuk us vaurtim jah ussatei þuk ïn [2864] [2865] marein. jah andhausidedi þau ïzvis. was þan ïzvara skalk aigands arjandan aiþþau haldandan. saei
[2866] [2867] atgaggandin af haiþjai qiþai suns. hindarleiþ anuhkumbei. ak niu qiþiþ du ïmma. manvei. wa du naht matjau jah bigaurdans andbahtei mis. unte matja jah drigka. jah biþe gamatjis jah gadrigkais [2868] [2869] [2870] þu. ïba þank þus fairhaitis skalka jainamma. unte gatavida. þatei anabudan vas. ni man. sva jah jus. þan taujaiþ alla þo anabudanona ïzvis. qiþaiþ. þatei skalkos unbrukjai sijum. unte þatei skuldedum [2871] taujan. gatavidedum. jah varþ miþþanei ïddja ïs ïn ïairusalem. jah ïs þairhïddja þairh midja samarian [2872] [2873] jah galeilaian. jah ïnngaggandin ïmma ïn suma haimo gamotidedun ïmma taihun þrutsfillai [2874] [2875] [2876] mans. þaih gastoþun fairraþro. jah silbans ushofon stibna qiþandans. ïesu talzjand. armai unsis. jah gaumjands qaþ du ïm. gaggandans ataugeiþ ïzvis gudjam. jah varþ miþþanei galiþun gahrainidai [2877] [2878] vaurþun. ïþ ains þan ïze gaumjands þammei hrains varþ. gavandida sik miþ stibnai mikilai hauhjands [2879] [2880] [2881] [2882] guþ. jah draus ana andavleizn faura fotum ïs aviliudonds ïmma. sah vas samareites. andhafjands [2883] þan ïesus qaþ. niu taihun þai gahrainidai vaurþun. ïþ þai niun war. ni bigitanai vaurþun gavandjandans [2884] giban vulþu guþa niba sa aljakunja. jah qaþ du ïmma. usstandands gagg. galaubeins þeina[.....] [2885] [2886] ganasida þuk. fraihans þan fram fareisaium. wan qimiþ þiudangardi guþs. andhof ïm jah qaþ. ni [2887] qimiþ þiudangardi guþs miþ atvitainai. nih qiþand. sai her. aiþþau sai jainar. sai auk þiudangardi [2888] [2889] guþs ïn ïzvis ïst. qaþ þan du siponjam. aþþan qimand dagos. þan gairneiþ ainamma þize dage sununs [2890] mans gasaiwan jah ni gasaiwiþ. jah qiþand ïzvis. sai her. aiþþau sai jainar. ni galeiþaiþ nih [2891] laistjaiþ. svasve raihtis lauhmoni lauhatjandei us þamma uf himina ïn þata uf himina skeiniþ. sva [2892] vairþiþ sunus mans ïn daga seinamma. aþþan faurþis skal manag gaþulan jah uskiusada fram þamma [2893] [2894] [2895] kunja. jah svasve varþ ïn dagam nauelis. svah vairþiþ jah ïn dagam sunaus mans. etun jah drugkun. lingaidedun jah liugaidos vesun und þanei dag galaiþ nauel ïn arka jah qam midjasveipains jah [2896] [2897] fraqistida allans. samaleiko jah sve varþ ïn dagam lodis. etun jah drugkun. bauhtedun jah frabauhtedun
[2898] satidedun timridedun. ïþ þammei daga usïddja lod us saudaumim. rignida svibla jah funin us [2899] [2900] himina jah fraqistida allaim. bi þamma vairþiþ þamma daga ei sunus mans andhuljada. ïn jainamma daga saei sijai ana hrota jah kasa ïs ïn razna. ni atsteigai dalaþ niman þo. jah saei ana haiþjai. [2901] [2902] [2903] samaleiko ni gavandjai sik ïbukana. gamuneiþ qenais lodis. saei sokeip saivala seina ganasjan. fraqisteiþ [2904] [2905] ïzai. jah saei fraqisteiþ ïzai ïn meina. ganasjiþ þo. qiþa ïzvis. þatei þizai naht tvai vairþand ana [2906] ligra samin. ains usnimada jah anþar bileiþada. tvos vairþand malandeins samana. aina usnimada jah [2907] [2908] [2909] [2910] anþara bileiþada. jah andhafjandans qeþun du ïmma. war frauja. ïþ ïs qaþ ïm. þarei leik. jaindre [2911] [2912] galisand sik arans. qaþuþ-þan jah gajukon ïm. du þammei sinteino skulun bidjan jah ni vairþan usgrudjans. [2913] [2914] [2915] qiþands. staua vas sums ïn sumai baurg guþ ni ogands jah mannan ni aistands. vasuþ-þan jah viduvo ïn þizai baurg jainai jah atïddja du ïmma qiþandei. fraveit mik ana andastaþja meinamma. [2916] [2917] jah ni vilda laggai weilai. afaruþ-þan þata qaþ ïn sis silbin. jabai jah guþ ni og jah mannan ni aista. [2918] [2919] [2920] ïþ ïn þizei usþriutiþ mis so viduvo. fraveita þo. ïbai und andi qimandei usagljai mis. qap þan frauja. [2921] [2922] hauseiþ wa staua ïnvindiþos qiþiþ. ïþ guþ niu gavrikai þans gavalidans seinans þans voþjandans du [2923] [2924] sis dagam jah nahtam jah usbeidands ïst ana ïm. aþþan qiþa ïzvis. þatei gavrikiþ ïns sprauto. Iþ [2925] sveþauh sunus mans qimands biugitai galaubein ana airþai. qaþ þan du sumaim. þaiei silbans trauaidedun [2926] sis ei veseina garaihtai jah frakunnandans þaim anþaraïm. þo gajukon. mans tvai usïddjedun [2927] [2928] ïn alh bidjan. ains fareisaius jah anþar motareis. sa fareisaius standands sis þo bad. guþ. aviliudo [2929] [2930] þus. unte ni ïm svasve þai anþarai mans. vilvans ïnvinda horos aiþþau svasve sa motareis. fasta [2931] [2932] tvaim sinþam sabbataus jah afdailja taihundon dail allis þize gastalda. jah sa motareis fairraþro standands
ni vilda nih augona seina ushafjan du himina ak sloh ïn brusts seinos qiþands. guþ. hulþs sijais [2933] mis fravaurhtamma. qiþa ïzvis. atïddja sa garaihtoza gataihans du garda seinamma þau raihtis jains. unte sawazuh saei hauheiþ sik silban. gahnaivjada. ïþ saei hnaiveiþ sik silban. ushauhjada. [2934] [2935] [2936] berun þan du ïmma barna ei ïm attaitoki. gasaiwandans þan siponjos andbitun ïns. ïþ ïesus athaitands ïns qaþ. letiþ þo barna gaggan du mis jah ni varjiþ þo. unte þize svaleikaize ïst þiudangardi [2937] [2938] guþs. amen qiþa ïzvis. saei ni andnimiþ þiudangardja guþs sve barn. ni qimiþ ïn ïzai. jah frah ïna [2939] sums reike qiþands. laisari þiuþeiga. wa taujands libainais aiveinons arbja vairþau. qaþ þan du ïmma [2940] [2941] ïesus. wa mik qiþis þiuþeigana. ni ainshun þiuþeigs niba ains guþ. þos anabusnins kant. ni horinos [2942] ni maurþrjais ni hlifais ni galiugaveitvods sijais. sverai attan þeinana jah aiþein. ïþ ïs qaþuh. [2943] [2944] þata allata gafastaida us jundai meinai. gahausjands þan þata ïesus qaþ du ïmma. nauh ainis þus van ïst. all þatei habais frabugei jah gadailei unledaim. jah habais huzd ïn himina. jah hiri laistjan [2945] [2946] mik. ïþ ïs gahausjands þata gaurs varþ. vas auk gabeigs filu. gasaiwands þan ïna ïesus gaurana [2947] [2948] vaurþanana qaþ. waiva agluba þai faihu habandans ïnngaleiþand ïn þiudangardja guþs. raþizo allis [2949] ïst ulbandau þairh þairko neþlos þairhleiþan þau gabigamma ïn þiudangardja guþs galeiþan. qeþun [2950] þan þai gahausjandans. an was mag ganisan. ïþ ïs qaþ. þata unmahteigo at mannam mahteig ïst at [2951] [2952] [2953] guþa. qaþ þan paitrus. sai. veis aflailotum allata jah laistidedum þuk. ïþ ïs qaþuh du ïm. amen qiþa ïzvis þatei ni ainshun ïst þize afletandane gard aiþþau fadrein aiþþau broþruns aiþþau qen aiþþau [2954] barna ïn þiudangardjos guþs. saei ni andnimai managfalþ ïn þamma mela jah ïn aiva þamma qimandin [2955] [2956] libain aiveinon. ganimands þan þans ·ib· qaþ du ïm. sai. usgaggam ïn ïairusalem jah ustiuhada [2957] all þata gamelido þairh praufetuns bi sunu mans. atgibada auk þiudom jah bilaikada jah anamahtjada [2958] [2959] [2960] jah bispeivada jah usbliggvandans usqimand ïmma jah þridjin daga usstandiþ. jah eis ni [2961] [2962] vaihtai þis froþun. jah vas þata vaurd gafulgin af ïm jah ni vissedun þo qiþanona. varþ þan miþþanei [2963] [2964] newa vas ïs ïaireikon. blinda sums sat faur vig du aihtron. gahausjands þan managein faurgaggandein [2965] [2966] [2967] frah. wa vesi þata. gataihun þan ïmma þatei ïesus nazoraius þairhgaggib. ïþ ïs ubuhvopida
[2968] qiþands. ïesus sunu daveidis armai mik. jah þai fauragaggandans andbitun ïna ei þahaidedi. ïþ [2969] [2970] ïs und filu mais hropida. sunau daveidis armai mik. gastandands þan ïesus haihait ïna tiuhan du sis. [2971] biþe newa vas þan ïmma. frah ïna qiþands. wa þus vileis ei taujau. ïþ ïs qaþ. frauja. ei ussaiwau. [2972] [2973] jah ïesus qaþ du ïmma. ussaiw. galaubeins þeina ganasida þuk. jah suns ussaw jah laistida ïna aviliudonds [2974] guþa. jah alla managei gasaiwandei gaf hazein guþa. jah ïnngaleiþands þairhlaiþ ïaireikon. [2975] [2976] [2977] jah sai. guma namin haitans zakkaius sah vas fauramaþleis motarje jah vas gabigs. jah sokida gasaiwan [2978] [2979] ïesu. was vesi. jah ni mahta faura managein. unte vahstau leitils vas. jah biþragjands faur [2980] [2981] usstaig ana smakkabagm. ei gasewi ïna. unte ïs and þata munaida þairhgaggan. jah biþe qam ana þamma stada. ïnsaiwands ïup ïesus gasaw ïna jah qaþ du ïmma. zakkaiu. sniumjands dalaþ atsteig. [2982] himma daga auk ïn garda þeinamma skal ïk visan. jah sniumjands atstaig jah andnam ïna faginonds. [2983] [2984] jah gasaiwandans allai birodidedun qiþandans. þatei du fravaurhtis mans galaiþ ïn gard ussaljan. [2985] [2986] standands þan zakkaius qaþ du fraujin. sai. halbata aiginis meinis. frauja. gadailjau unledaim jah [2987] jabai wis wa afholoda. fidurfalþ fragilda. qaþ þan du ïmma ïesus. þatei himma daga naseins þamma [2988] [2989] garda varþ. unte jah sa sunus abrahamis ïst. qam auk sunus mans sokjan jah nasjan þans fralusanans. [2990] [2991] at gahausjandam þan ïm þata biaukands qaþ gajukon. bi þatei newa ïairusalem vas. jah þuhta [2992] [2993] ïm ei suns skulda vesi þiudangardi guþs gasvikunþjan. qaþ þan. manna sums godakunds gaggida [2994] landis franiman sis þiudangardja jah gavandida sik. athaitands þan taihun skalkans seinans atgaf ïm [2995] [2996] taihun dailos jah qaþ du ïm. kaupoþ unte ïk qimau. ïþ baurgjans ïs fijaidedun ïna jah ïnsandidedun
[2997] [2998] airu afar ïmma qiþandans. ni vileima þana þiudanon ufar unsis. jah varþ biþe atvandida sik aftra andnimands þiudangardja jah haihait vopjan du sis þans skalkans þaimei atgaf þata silubr. ei gakunnaidedi. [2999] wa warjizuh gavaurhtedi. qam þan sa frumista qiþands. frauja. skatts þeins gavaurhta [3000] [3001] taihun skattans. jah qaþ du ïmma. vaila goda skalk. unte ïn leitilamma vast triggvs. sijais valdufni [3002] [3003] habands ufar taihun baurgim. jah qam anþar qiþands. frauja. skatts þeins gavaurhta fimf skattans. [3004] [3005] [3006] [3007] qaþ þan jah du þamma. jah þu sijais ufaro fimf baurgim. jah sums qam qiþands. frauja sai. sa skatts [3008] þeins þanei habaida galagidana ïn fanin. ohta mis auk þuk. unte manna hardus ïs. nimis þatei ni [3009] [3010] lagides. jah sneiþis þatei ni saisost. jah qaþ du ïmma. us munþa þeinamma stoja þuk. unselja skalk [3011] [3012] jah lata. visseis þatei ïk manna hardus ïm nimands þatei ni lagida jah sneiþands þatei ni saiso. jah [3013] duwe ni atlagides þata silubr mein du skattjam. jah qimands miþ vokra galausidedjau þata. jah du þaim faurastandandam qaþ. nimiþ af ïmma þana skatt jah gibiþ þamma þos taihun dailos habandin. [3014] [3015] jah qeþun du ïmma. frauja. habaiþ taihun dailos. qiþa allis ïzvis þatei warjammeh habandane gibada. [3016] [3017] iþ af þamma unhabandin jah þatei habaiþ afnimada af ïmma. aþþan sveþauh fijands meinans jainans. [3018] þaiei ni vildedun mik þiudanon ufar sis. briggiþ her jah usqimiþ faura mis. jah qiþands þata ïddja [3019] [3020] fram usgaggands ïn ïairusaulyma. jah varþ biþe newa vas beþsfagein jah beþanijin af fairgunja. þatei [3021] [3022] haitada alevjo. ïnsandida tvans siponje seinaize qiþands. gaggats ïn þo viþravairþon haim. ïn þizaiei ïnngaggandans bigitats fulan asilaus gabundanana. ana þammei ni ainshun aiv manne sat. andbindandans [3023] [3024] ïna attiuhiþ. jah jabai was ïnqis fraihnai. duwe andbindiþ. sva qiþaits du ïmma, þatei frauja [3025] [3026] þis gairneiþ. galeiþandans þan þai ïnsandidans bigetun svasve qaþ du ïm. andbindandam þan ïm [3027] qeþun þai fraujans þis du ïm. duwe andbindats þana fulan. ïþ eis qeþun. fraujin þaurfts þis ïst. [3028] [3029] jah attauhun þana fulan ïesua jah usvairpandans vastjos seinos ana þana fulan ussatidedun ïesu.
[3030] [3031] [3032] gaggandin þan ïmma ufstravidedun vastjom seinaim ana viga. biþe þan ïs newa vas juþan at ïddaljin þis fairgunjis alevabagme. dugunnun alakjo managei siponje faginondans hazjan guþ stibnai mikilai [3033] [3034] ïn allaizo þoze sewun mahte. qiþandans. þiuþida sa qimanda þiudans ïn namin fraujins. gavairþi [3035] ïn himina jah vulþus ïn hauhistjam. jah sumai fareisaie us þizai managein qeþun du ïmma. [3036] laisari. sak þaim siponjam þeinaim. jah andhafjands qaþ du ïm. qiþa ïzvis þatei jabai þai slavand. [3037] [3038] [3039] stainos hropjand. jah sunsei newa vas. gasaiwands þo baurg gaigrot bi þo qiþands. þatei ïþ vissedeis jah þu ïn þamma daga þeinamma þo du gavairþja þeinamma. ïþ nu gafulgin ïst faura augam þeinaim. [3040] [3041] þatei qimand dagos ana þus jah bigraband fijands þeinai grabai þuk jah bistandand þuk jah bivaibjand [3042] þuk allaþro jah airþai þuk gaïbnjand jah barna þeina ïn þus jah ni letand ïn þus [3043] [3044] stain ana staina. ïn þizei ni ufkunþes þata mel niuhseinais þeinaizos. jah galeiþands ïn alh [3045] [3046] dugann usvairpan þans frabugjandans ïn ïzai jah bugjandans qiþands du ïm. gameliþ ïst þatei [3047] [3048] gards meins gards bido ïst. ïþ jus ïna gatavideduþ du filegrja þiube. jah vas laisjands daga wammeh ïn þizai alh. ïþ þai auhmistans gudjans jah bokarjos sokidedun ïna usqistjan jah þai frumistans [3049]; [3050] [3051] [3052] manageins. jah ni bigetun wa gatavidedeina. managei auk alakjo habaida du hausjan ïmma. jah varþ ïn sumamma dage jainaize at laisjandin ïmma þo managein ïn alh jah vailamerjandin atstoþun [3053] þai gudjans jah bokarjos miþ þaim sinistam jah qeþun du ïmma qiþandans. qiþ unsis ïn wamma valdufnje [3054] [3055] þata taujis aiþþau was ïst saei gaf þus þata valdufni. andhafjands þan qaþ du ïm. fraihna [3056] [3057] [3058] ïzvis jah ïk ainis vaurdis jah qiþiþ mis. daupeins ïohannis uzuh himina vas þau uzuh mannam. ïþ eis þahtedun miþ sis misso qiþandans. þatei jabai qiþam. us himina. qiþiþ. aþþan duwe ni galaubideduþ [3059] ïmma. ïþ jabai qiþam. us mannam. alla so managei stainam afvairpiþ unsis. triggvaba galaubjand [3060] [3061] [3062] auk allai ïohannen praufetu visan. jah andhofun ei ni vissedeina waþro. jah ïesus qaþ ïm. ni [3063] ïk ïzvis qiþa ïn wamma valdufnje þata tauja. dugann þan du managein qiþan þo gajukon. manna ussatida [3064] veinagard jah anafalh ïna vaurstvjam jah aflaiþ jera ganoha. jah ïn mela ïnsandida du þaim aurtjam skalk. ei akranis þis veinagardis gebeina ïmma. ïþ þai aurtjans usbliggvandans ïna ïnsandidedun
[3065] lausana. jah anaaiauk sandjan anþarana skalk. ïþ eis jah jainana bliggvandans jah unsverandans [3066] [3067] ïnsandidedun lausana. jah anaaiauk sandjan pridjan. ïþ eis jah þana gavondondans usvaurpun. [3068] [3069] qaþ þan sa frauja þis veinagardis. wa taujau. sandja sunu meinana þana liuban. aufto þana [3070] gasaiwandans aistand. gasaiwandans þan ïna þai aurtjans þahtedun miþ sis misso qiþandans. sa ïst [3071] sa arbinumja. afslaham ïna. ei uns vairþai þata arbi. jah usvairpandans ïna ut us þamma veinagarda [3072] [3073] usqemun. wa nu taujai ïm frauja þis veinagardis. qimiþ jah usqisteiþ aurtjam þaim jah gibiþ þana [3074] [3075] veinagard anþaraim. gahausjandans qeþun þan. nis-sijai. ïþ ïs ïnsaiwands du ïm qaþ. aþþan wa ïst [3076] þata gamelido. stains þammei uskusun timrjans. sah varþ du haubida vaihstins. wazuh saei driusiþ [3077] ana þana stain. gakrotuda. ïþ ana þanei driusiþ disvinþeiþ ïna. jah sokidedun þai bokarjos jah auhumistans gudjans uslagjan ana ïna handuns ïn þizai weilai jah ohtedun þo managein. froþun auk þatei [3078] [3079] du ïm þo gajukon qaþ. jah afleiþandans ïnsandidedun ferjans þans us liutein taiknjandans sik garaihtans [3080] visan. ei gafaifaheina ïs vaurde jah atgebeina ïna reikja jah valdufnja kindinis. jah frehun ïna qiþandans. laisari. vitum þatei raihtaba rodeis jah laiseis jah ni andsaiwis andvairþi ak bi sunjai [3081] [3082] [3083] [3084] vig guþs laiseis. skuldu ïst unsis kaisara gild giban þau niu. bisaiwands þan ïze unselein ïesus qaþ [3085] du ïm. wa mik fraisiþ. ataugeiþ mis skatt. wis habaiþ manleikan jah ufarmeli. andhafjandans þan [3086] [3087] [3088] qeþun. kaisaris. ïþ ïs qaþuh du ïm. us nu gibiþ þo kaisaris kaisara jah þo guþs guþa. jah ni mahtedun [3089] [3090] gafahan ïs vaurde ïn andvairþja manageins jah sildaleikjandans andavaurde ïs gaþahaidedun. [3091] duatgaggandans þan sumai saddukaie. þaiei qiþand usstass ni visan. frehun ïna qiþandans. laisari. moses gamelida uns. jabai wis broþar gadauþnai aigands qen jah sa unbarnahs gadauþnai. ei nimai [3092] broþar ïs þo qen jah urraisjai fraiv broþr seinamma. sibun nu broþrjus vesun jah sa frumista [3093] [3094] [3095] nimands qen gadauþnoda unbarnahs. jah nam anþar þo qen jah sa gasvalt unbarnahs. jah þridja nam [3096] [3097] þo samaleiko. samaleiko þan jah þai sibun jah ni biliþun barne jah gasvultun. spedista allaize gadauþnoda [3098] [3099] jah so qens. ïn þizai usstassai nu warjis þize vairþiþ qens. þai auk sibun aihtedun þo du
[3100] [3101] [3102] qenai. jah andhafjands qaþ du ïm ïesus. þai sunjus þis aivis liugand jah liuganda. ïþ þaiei vairþai [3103] sind jainis aivis niutan jah usstassais us dauþaim ni liugand ni liuganda. nih allis gasviltan þanaseiþs [3104] [3105] magun. ïbnans aggilum auk sind jah sunjus sind guþs usstassais sunjus visandans. aþþan þatei urreisand dauþans jah moses banvida ana aiwatundjai sve qiþiþ. saw fraujan guþ abrahamis jah guþ [3106] [3107] ïsakis jah guþ ïakobis. aþþan guþ nist dauþaize ak qivaize. allai auk ïmma liband. andhafjandans [3108] þan sumai þize bokarje qeþun. laisari. vaila qast. niþ-þan þanaseiþs gadaurstedun fraihnan ïna ni [3109] [3110] vaihtais. qaþ þan du ïm. waiva qiþand xristu sunu daveidis visan. jah silba daveid qiþiþ ïn bokom [3111] [3112] psalmo. qaþ frauja du fraujin meinamma. sit af taihsvon meinai. unte ïk galagja fijands þeinans [3113] fotubaurd fotive þeinaize. daveid ïna fraujan haitiþ. jah waiva sunus ïmma ïst. at gahausjandein þan [3114] [3115] allai managein qaþ du siponjan seinaim. atsaiwiþ faura bokarjam þaim viljandam gaggan ïn weitaim---
AIVAGGELJO þAIRH ÏOHANNEN. [3116]
recensere[3117] [3118] Sai. sa ïst viþrus guþs saei afnimiþ fravaurht þizos manasedais.------amen amen qiþa þus. [3119] [3120] niba saei gabairada ïupaþro. ni mag gasaiwan þiudangardja guþs.---waiva mahts ïst manna gabairan [3121] alþeis visands. ibai mag ïn vamba aiþeins seinaizos aftra galeiþan jag-gabairaidau.---amen amen [3122] [3123] qiþa þus. niba gabairada us vatin jah ahmin. ni mag ïnngaleiþan ïn þiudangardja guþs.---..naga [3124] [3125] [3126] [3127] vesun jainar. þaruh qemun jah daupidai vesun. ni nauhþanuh galagiþs vas ïn karkarai ïohannes. þaþroh [3128] [3129] þan varþ sokeins us siponjam ïohannes miþ ïudaium bi sviknein------rabbei. saei vas miþ
[3130] þus hindar jaurdanau. þammei þu veitvodides. sai. sa daupeiþ jah allai gaggand du ïmma.---so nu [3131] [3132] [3133] faheþs meina usfullnoda. jains skal vahsjan. ïþ ïk minznan. sa ïupaþro qimands ufaro allaim ïst---sa [3134] [3135] us himina qumana ufaro allaim ïst. jah þatei gasaw jag-gahausida. þata veitvodeiþ. jah þo veitvodida [3136] ïs ni ainshun nimiþ.---svasve auk atta urraiseiþ dauþans jah liban gataujiþ. sva jah sunus [3137] [3138] þanzei vili liban gataujiþ. nih þan atta ni stojiþ ainohun ak staua alla atgaf sunau. ei allai sveraina [3139] sunu svasve sverand attan.---jains vas lukarn brinnando jah liuhtjando. ïþ jus vildeduþ svignjan du [3140] [3141] weilai ïn liuhada ïs. aþþan ïk haba veitvodiþa maizein þamma ïohanne. þo auk vaurstva. þoei atgaf [3142] [3143] mis atta ei ïk taujau þo. þo vaurstva. þoei ïk tauja. veitvodjand bi mik þatei atta mik sandida. jah saei sandida mik atta. sah veitvodeiþ bi mik. nih stibna ïs wanhun gahausideduþ nih siun ïs gasewuþ. [3144] jah vaurd ïs ni habaiþ visando ïn ïzvis. þande þanei ïnsandida jains. þammuh jus ni galaubeiþ.------þatei [3145] [3146] ïk vrohidedjau ïzvis du attin. ïst saei vrohida ïzvis moses. du þammei jus veneiþ. [3147] [3148] [3149] jabai allis mose galaubidedeiþ ga-þau-laubidedeiþ mis. bi mik auk jains gamelida. þande nu jainis [3150] [3151] melam ni galaubeiþ. waiva meinaim vaurdam galaubjaiþ. afar þata galaiþ ïesus ufar marein þo galeilaie [3152] jah tibairiade. jah laistida ïna manageins filu. unte gasewun taiknins þozei gatavida bi siukaim. [3153] [3154] usïddja þan ana fairguni ïesus jah jainar gasat miþ siponjam seinaim. vasuh þan newa pasxa sa [3155] [3156] dulps ïudaie. þaruh ushof augona ïesus jah gaumida þammei manageins filu ïddja du ïmma qaþuh [3157] du filippau. waþro bugjam hlaibans ei matjaina þai. þatuh þan qaþ fraisands ïna. ïþ silba vissa. þatei [3158] [3159] habaida taujan. andhof ïmma filippus. tvaimhundam skatte hlaibos ni ganohai sind þaim þei nimai [3160] [3161] [3162] [3163] warjizuh leitil. qaþ ains þize siponje ïs andraias broþar paitraus seimonaus. ïst magula ains her.
[3164] [3165] [3166] saei habaiþ ·e· hlaibans barizeinans jah ·b· fiskans. akei þata wa ïst du sva managaim. ïþ ïesus qaþ. vaurkeiþ þans mans anakumbjan. vasuh þan havi manag ana þamma stada. þaruh anakumbidedun [3167] [3168] [3169] vairos raþjon svasve fimf þusundjos. namuh þan þans hlaibans ïesus jah aviliudonds gadailida [3170] [3171] [3172] þaim anakumbjandam. samaleiko jah þize fiske sva filu sve vildedun. þanuh biþe sadai vaurþun. qaþ du siponjam seinaim. galisiþ þos aflifnandeins drauhsnos. þei vaihtai ni fraqistnai. [3173] [3174] [3175] þanuh galesun jah gafullidedun ·ib· tainjons gabruko us fimf hlaibam þaim barizeinam. þatei [3176] aflifnoda þaim matjandam. þaruh þai mans gasaiwandans. þoei gatavida taikn ïesus. qeþun þatei [3177] sa ïst bi sunjai praufetus sa qimanda ïn þo manaseþ. ïþ ïesus kunnands þatei munaidedun usgaggan [3178] jah vilvan. ei tavidedeina ïna du þiudana. afïddja aftra ïs fairguni ïn ains. ïþ sve seiþu varþ. [3179] [3180] atïddjedun siponjos ïs ana marein. jah usstigun ïn skip. ïddjedunuh ufar marein ïn kafarnaum. jah [3181] [3182] riqis juþan varþ jah ni atïddja nauhþan du ïm ïesus. ïþ marei vinda mikilamma vaiandin urraisida [3183] vas. þaruh farjandans sve spaurde ·k· jah ·e· aiþþau ·l· gasaiwand ïesu gaggandan ana marein jah [3184] [3185] newa skipa qimandan jah ohtedun sis. þaruh qaþ. ïk ïm. ni ogeiþ ïzvis. þaruh vildedun ïna niman [3186] [3187] ïn skip. jah sunsaiv þata skip varþ ana airþai. ana þoei eis ïddjedun. ïftumin daga managei. sei stoþ hindar marein. sewun þatei skip anþar ni vas jainar alja ain jah þatei miþ ni qam siponjam seinaim [3188] [3189] ïesus ïn þata skip ak ainai siponjos ïs galiþun. anþara þan skipa qemun us tibairiadau newa [3190] þamma stada þarei matidedun hlaif ana þammei aviliudoda frauja. þaruh þan gasaw managei þatei [3191] ïesus nist jainar nih siponjos ïs. gastigun ïn skipa jah qemun ïn kafarnaum sokjandans ïesu. jah [3192] bigetun ïna hindar marein qeþunuh du ïmma. rabbei. wan her qamt. andhof ïm ïesus jah qaþ. amen amen qïþa ïzvis. sokeiþ mik ni þatei sewuþ taiknins jah fauratanja ak þatei matideduþ þize [3193] [3194] hlaibe jah sadai vaurþuþ vaurkjaiþ ni þana mat þana fralusanan ak mat þana visandan du libainai [3195] aiveinon. þanei sunus mans gibiþ ïzvis. þanuh auk atta gasiglida guþ. þaruh qepun du ïmma. wa taujaima ei vaurkjaima vaurstva guþs. andhof ïesus jah qaþ du ïm. þat-ïst vaurstv guþs ei galaubjaiþ
[3196] [3197] þammei ïnsandida jains. qeþun du ïmma. aþþan wa taujis þu taikne. ei saiwaima jah galaubjaima [3198] þus. wa vaurkeis. attans unsarai manna matidedun ana auþidai. svasve ïst gameliþ. hlaif us [3199] [3200] himina gaf ïm du matjan. þaruh qaþ ïm ïesus. amen amen qiþa ïzvis. ni moses gaf ïzvis hlaif us himina [3201] ak atta meins gaf ïzvis hlaif us himina þana sunjeinan. sa auk hlaifs guþs ïst. sai atstaig us [3202] himina jah gaf libain þizai manasedai. þanuh qeþun du ïmma. frauja. framvigis gif unsis þana hlaif. [3203] jah qaþ du ïm ïesus. ïk ïm sa hlaifs libainais. þana gaggandan du mis ni huggreiþ jah þana [3204] [3205] galaubjandan du mis ni þaurseiþ wanhun. akei qaþ ïzvis þatei gasewuþ mik jah ni galaubeiþ. all [3206] þatei gaf mis atta. du mis qimiþ jah þana gaggandan du mis ni usvairpa ut. unte atstaig us himina [3207] [3208] [3209] [3210] nih þeei taujau viljan meinana ak viljan þis sandjandins mik. þatuh pan ïst vilja þis sandjandins mik ei wazuh saei saiwiþ þana sunu jah galaubeiþ du ïmma aigi libain aiveinon. jah urraisja ïna ïk [3211] ïn spedistin daga. birodidedun pan ïudaieis bi ïna. unte qaþ. ïk ïm hlaifs sa atsteigands us himina. [3212] jah qeþun. niu sa ïst ïesus sa sunus ïosefis. þizei veis kunþedum attan jah aiþein. waiva nu qiþiþ [3213] [3214] sa þatei us himina atstaig. andhof þan ïesus jah qaþ du ïm. ni birodeiþ miþ ïzvis misso. ni manna mag qiman at mis. nibai atta. saei sandida mik. atþinsiþ ïna. jah ïk urraisja ïna ïn þamma spedistin [3215] daga. ïst gameliþ ana praufetum. jah vairpand allai laisidai guþs. wazuh nu sa gahausjands at [3216] [3217] attin jah ganam. gaggiþ du mis. ni þatei attan sewi was. nibai saei ïst fram attin. sa saw attan. amen [3218] amen qiþa ïzvis. saei galaubeiþ du mis. aih libain aiveinon. ïk ïm sa hlaifs libainais. attans [3219] [3220] ïzvarai matidedun manna ïn auþidai jah gasvultun. sa ïst hlaifs. saei us himina atstaig. ei saei þis [3221] [3222] matjai ni gadauþnai. ïk ïm hlaifs sa libanda. sa us himina qumana. jabai was matjiþ þis hlaibis. libaiþ ïn ajukduþ. jah þan sa hlaifs. þanei ïk giba. leik mein ïst. þatei ïk giba ïn þizos manasedais libainais. [3223] [3224] [3225] þanuh sokun miþ sis misso ïudaieis qiþandans. waiva mag sa unsis leik giban du matjan. þaruh qaþ du ïm ïesus. amen amen qiþa ïzvis. nibai matjiþ leik þis sunaus mans jah driggkaiþ ïs bloþ. ni [3226] habaiþ libain ïn ïzvis silbam. saei matjiþ mein leik jah driggkiþ mein bloþ. aih libain aiveinon. jah [3227] ïk urraisja ïna ïn þamma spedistin daga. þata auk leik meinata bi sunjai ïst mats jah þata bloþ mein
[3228] [3229] bi sunjai ïst draggk. saei matjiþ mein leik jah driggkiþ mein bloþ. In mis visiþ jah ïk ïn ïmma. svasve [3230] [3231] ïnsandida mik libands atta jah ïk liba ïn attins. jah saei matjiþ mik jah sa libaiþ ïn meina. sa ïst hlaifs. saei us himina atstaig. ni svasve matidedun attans ïzvarai manna jah gadauþnodedun. ïþ saei [3232] [3233] matjiþ þana hlaif. libaiþ ïn ajukduþ. þata qaþ ïn synagoge laisjands ïn kafarnaum. þanuh managai [3234] gahausjandans þize siponje ïs qeþun. hardu ïst þata vaurd. was mag þis hausjon. ïþ vitands ïesus ïn [3235] sis silbin þatei birodidedun þata þai siponjos ïs qaþ du ïm. þata ïzvis gamarzeiþ. jabai nu gasaiwiþ [3236] [3237] sunu mans ussteigan. þadei vas faurþis. ahma ïst saei liban taujiþ. þata leik ni boteiþ vaiht. þo vaurda. [3238] þoei ïk rodida ïzvis. ahma ïst jah libains ïst. akei sind ïzvara sumai. þaiei ni galaubjand. vissuh [3239] þan us frumistja ïesus. warjai sind þai ni galaubjandans jah was ïst. saei galeiveiþ ïna. jah qaþ. duþe qaþ [3240] ïzvis þatei ni ainshun mag qiman at mis. nibai ïst atgiban ïmma fram attin meinamma. uzuh þamma [3241] mela managai galiþun siponje ïs ïubkai jah þanaseiþs miþ ïmma ni ïddjedun. þaruh qaþ ïesus du [3242] þaim tvalibim. ïbai jah jus vileiþ galeiþan. þanuh andhof ïmma seimon paitrus. frauja. du wamma [3243] [3244] galeiþaima. vaurda libainais aiveinons habais. jah veis galaubidedum jah ufkunþedum þatei þu ïs [3245] xristus sunus guþs libandins. andhof ïm ïesus. niu ïk ïzvis ·ib· gavalida jah ïzvara ains diabaulus ïst. [3246] qaþuh þan þana ïudan seimonis ïskariotu. sa auk habaida ïna galevjan ains visands þize tvalibe. [3247] jah warboda ïesus afar þata ïn galeilaia. ni auk vilda ïn ïudaia gaggan. unte sokidedun ïna þal ïudaieis [3248] [3249] usqiman. vasuh þan newa dulþs ïudaie. so hleþrastakeins. þanuh qeþun du ïmma broþrjus ïs. [3250] usleiþ þapro jah gagg ïn ïudaian. ei jah þai siponjos saiwaina vaurstva þeina. þoei þu taujis. ni manna auk ïn analaugnein wa taujiþ jah sokeiþ sik uskunþana visan. jabai þata taujis. bairhtei þuk [3251] [3252] silban þizai manasedai. ni auk þai broþrjus ïs galaubidedun ïmma. þaruh qaþ ïm ïesus. mel mein ni [3253] [3254] nauh ïst. ïþ mel ïzvar sinteino ïst manvu. ni mag so manaseþs fijan ïzvis. ïþ mik fijaiþ. unte ïk veitvodja [3255] [3256] bi ïns þatei vaurstva ïze ubila sind. jus galeiþiþ ïn dulþ þo. ïþ ïk ni nauh galeiþa ïn þo dulþ. [3257] [3258] [3259] unte meinata mel ni nauh usfulliþ ïst. þatuh þan qaþ du ïm visands ïn galeilaia. ïþ biþe galiþun þai [3260] broþrjus ïs. þanuh jah ïs galaiþ ïn þo dulþ ni andaugjo ak sve analaugniba. þanuh ïudaieis sokidedun [3261] [3262] ïna ïn þizai dulþai jah qeþun. war ïst jains. jah birodeins mikila vas ïn managein. sumaih qeþun [3263] þatei sunjeins ïst. anþarai qeþun. ne. ak airzeiþ þo managein. nih þan ainshun sveþauh balþada rodida
[3264] [3265] [3266] bi ïna in agisis ïudaie. ïþ juþan ana midjai dulþ usstaig ïesus ïn alh jah laisida. jah sildaleikidedun [3267] manageins qiþandans. waiva sa bokos kann unuslaisiþs andhof þan ïesus jah qaþ. so meina [3268] [3269] laiseins nist meina ak þis sandjandins mik. jabai was vili viljan ïs taujan. ufkunnaiþ bi þo laisein. [3270] framuh guþa sijai. þau ïku fram mis silbin rodja. saei fram sis silbin rodeiþ. hauhiþa seina sokeiþ. ïþ [3271] saei sokeiþ hauhiþa þis sandjandins sik. sah sunjeins ïst jah ïnvindiþa ïn ïmma nist. niu moses gaf [3272] ïzvis vitoþ. jah ni ainshun ïzvara taujiþ þata vitoþ. wa mik sokeiþ usqiman. andhof so managei jah [3273] qeþun. unhulþon habais. was þuk sokeiþ usqiman. andhof ïesus jah qaþ du ïm. ain vaurstv gatavida [3274] jah allai sildaleikeiþ. duþþe moses atgaf ïzvis bimait. ni þatei fram mose sijai ak us attam. jah ïn [3275] [3276] sabbato bimaitiþ mannan. jabai bimait nimiþ manna ïn sabbato. ei ni gatairaidau vitoþ þata mosezis. [3277] ïþ mis hatizoþ. unte allana mannan hailana gatavida ïn sabbato. ni stojaiþ bi siunai ak þo garaihton [3278] [3279] [3280] staua stojaiþ. qeþunuh þan sumai þize ïairusaulymeite. niu sa ïst. þammei sokjand usqiman. jah sai. andaugiba rodeiþ jah vaiht du ïmma ni qiþand. ïbai aufto bi sunjai ufkunþedun þai reiks þatei sa ïst [3281] bi sunjai xristus. akei þana. kunnum. waþro ïst. ïþ xristus biþe qimiþ. ni manna vait. waþro ïst. [3282] hropida þan ïn alh laisjands ïesus jah qiþands. jah mik kunnuþ jah vituþ. waþro ïm. jah af mis silbin [3283] ni qam. ak ïst sunjeins. saei sandida mik. þanei jus ni kunnuþ. iþ ik kann ïna. unte fram ïmma ïm. [3284] jah ïs mik ïnsandida. sokidedun þan ïna gafahan. jah ni ainshun uslagida ana ïna handu. unte nauhþanuh [3285] [3286] ni atïddja weila ïs. ïþ managai þizos manageins galaubidedun ïmma jah qeþun. xristus þan [3287] [3288] qimiþ. ïbai ei managizeins taiknins taujai þaimei sa tavida. hausidedun þan fareisaieis þo managein birodjandein bi ïna þata ïnuhsandidedun andbahtans þai fareisaieis jah þai auhumistans gudjans. ei [3289] [3290] gafaifaheina ïna. þanuh qaþ ïesus. nauh leitila weila miþ ïzvis ïm jah þan gagga du þamma sandjandin [3291] [3292] mik. sokeiþ mik jah ni bigitiþ. jah þarei ïm ïs. jus ni maguþ qiman. þaruh qeþun þai ïudaïeis
du sis misso. wadre sa skuli gaggan, þei veis ni bigitaima ïna. nibai ïn distahein þiudo skuli gaggan [3293] jah laisjan þiudos. wa sijai þata vaurd. þatei qaþ. sokeiþ mik jah ni bigitiþ. jah þarei ïm ïk. jus ni [3294] maguþ qiman. ïþ ïn spedistin daga þamma mikilin dulþais stoþ ïesus jah hropida qiþands. jabai wana [3295] þaursjai. gaggai du mis jah driggkai. saei galaubeiþ du mis. svasve gaþ gameleins. awos us vambai [3296] ïs rinnand vatins libandins. þatuh þan qaþ bi ahman. þanei skuldedun niman þai galaubjandans du [3297] [3298] ïmma. unte ni nauhþanuh vas ahma sa veiha ana ïm. unte ïesus nauhþanuh ni hauhiþs vas. managai [3299] [3300] þan þizos manageins hausjandans þize vaurde qeþun. sa ïst bi sunjai sa praufetes. sumaih qeþun. [3301] sa ïst xristus. sumaih qeþun, ïbai þu us galeilaia xristus qimiþ. niu gameleins qaþ. þatei us fraiva [3302] daveidis jah us beþlaihaim veihsa. þarei vas daveid. xristus qimiþ. þanuh missaqiss ïn þizai managein [3303] [3304] [3305] [3306] varþ bi ïna. sumaih þan ïze vildedun fahan ïna. akei ni ainshun uslagida ana ïna handuns. galiþun þan þai andbahtos du þaim auhumistam gudjam jah fareisaium. þaruh qeþun du ïm jainai. duwe [3307] [3308] [3309] [3310] ni attauhuþ ïna. andhofun þai andbahtos. ni wanhun aiv rodida manna svasve sa manna. andhofun [3311] [3312] [3313] þan ïm þai fareisaieis. ïbai jah jus afairzidai sijuþ. sai jau ainshun þize reike galaubidedi ïmma aiþþau [3314] [3315] [3316] þau fareisaie. alja so managei. þaiei ni kunnun vitoþ. fraqiþanai sind. qaþ nikaudemus du ïm. saei [3317] [3318] [3319] atïddja du ïmma ïn naht sums visands ïzei. ïbai vitoþ unsar stojiþ mannan. nibai faurþis hauseiþ [3320] [3321] [3322] fram ïmma jah ufkunnaiþ. wa taujai. andhofun jah qeþun du ïmma. ïbai jah þu us galeilaia ïs. ussokei [3323] [3324] jah saiw þatei praufetus us galeilaia ni urreisiþ. aftra du ïm ïesus rodida qaþuh. ïk ïm liuhaþ [3325] manasedais. saei laisteiþ mik. ni gaggiþ ïn riqiza ak habaiþ liuhaþ libainais. þanuh qeþun du ïmma [3326] þai fareisaieis. þu bi þuk silban veitvodeis. so veitvodiþa þeina nist sunjeina. andhof ïesus jah qaþ du ïm. jah jabai ïk veitvodja bi mik silban. sunja ïst so veitvodiþa meina. unte vait. waþro qam jah [3327] waþ galeiþa. ïþ jus ni vituþ. waþro qima aiþþau waþ galeiþa. jus bi leika stojiþ. ïþ ïk ni stoja ainnohun. [3328] [3329] aþþan jabai stoja ïk. staua meina sunjeina ïst. unte ains ni ïm. ak ïk jah saei sandida mik
[3330] [3331] atta. jah þan ïn vitoda ïzvaramma gameliþ ïst. þatei tvaddje manne veitvodiþa sunja ïst. ïk ïm. saei [3332] [3333] veitvodja bi mik silban. jah veitvodeiþ bi mik saei sandida mik atta. qeþun þan du ïmma. war ist sa atta þeins. andhof ïesus. ni mik kunnuþ nih attan meinana. ïþ mik kunþedeiþ jah þau attan meinana [3334] kunþedeiþ. þo vaurda rodida ïn gazaufylakio laisjands ïn alh. jah ainshun ni faifah ïna. unte naunþanuh [3335] ni qam weila ïs. þanuh qaþ aftra du ïm ïesus. ïk galeiþa jah sokeiþ mik jah ïn fravaurhtai ïzvarai [3336] gadauþniþ. þadei ïk gagga. jus ni maguþ qiman. qeþun þan ïudaieis. nibai usqimai sis silbin. [3337] [3338] ei qiþiþ. þadei ïk gagga. jus ni maguþ qiman. jah qaþ du ïm ïesus. jus us þaim dalaþro sijuþ. ïþ ïk [3339] us þaim ïupaþro ïm. jus us þamma fairwau sijuþ. ïþ ïk ni ïm us þamma fairwau. qaþ nu ïzvis. þatei gadauþniþ ïn fravaurhtim ïzvaraim. jabai auk ni galaubeiþ þatei ïk ïm. gadauþniþ ïn fravaurhtim [3340] [3341] ïzvaraim. þaruh qeþun du ïmma. þu was ïs. jah qaþ du ïm ïesus. anastodeins. þatei jah rodja [3342] [3343] du ïzvis. manag skal bi ïzvis rodjan jah stojan. akei saei sandida mik sunjeins ïst. jah ik. þatei hausida [3344] [3345] at ïmma. þata rodja ïn þamma fairwau. ni froþun þatei attan ïm qaþ. qaþuh þan du ïm ïesus. þan ushauheiþ þana sunu mans. þanuh ufkunnaiþ þatei ïk ïm jah af mis silbin tauja ni vaiht ak [3346] svasve laisida mik atta meins. þata rodja. jah saei sandida mik miþ mis ïst. ni bilaiþ mis ainamma [3347] atta. unte ïk þatei leikaiþ ïmma tauja sinteino. þata ïmma rodjandin managai galaubidedun ïmma. [3348] þanuh qaþ ïesus du þaim galaubjandam sis ïudaium. jaba jus gastandiþ ïn vaurda meinamma. bi sunjai [3349] [3350] siponjos meinai sijuþ. jah ufkunnaiþ sunja jah so sunja frijans ïzvis briggiþ. andhofun ïmma. fraiv abrahamis sijum jah ni mannhun skalkinodedum aiv wanhun. waiva þu qiþis. þatei frijai vairþiþ. [3351] [3352] [3353] andhof ïm ïesus. amen amen qiþa ïzvis þatei wazuh saei taujiþ fravaurht. skalks ïst fravaurhtai. sah [3354] þan skalks ni visiþ ïn garda du aiva. sunus visiþ du aiva. jabai nu sunus ïzvis frijans briggiþ. bi sunjai [3355] frijai sijup. vait þatei fraiv abrahamis sijuþ akei sokeiþ mis usqiman. unte vaurd mein ni gamot [3356] [3357] ïn ïzvis. ïk þatei gasaw at attin meinamma rodja. jah jus þatei hausideduþ fram attin ïzvaramina taujiþ. [3358] andhofun jah qeþun du ïmma. atta unsar abraham ïst. qaþ ïm ïesus. ïþ barna abrahamis veseiþ. [3359] vaurstva abrahamis tavidedeiþ. ïþ nu sokeiþ nik usqiman mannan ïzei sunja izvis rodida. þoei hausida [3360] fram guþa. þatuh abraham ni tavida. jus taujiþ toja attins ïzvaris. þanuh qeþun ïmma. veis us [3361] [3362] horinassau ni sijum gabauranai. ainana attan aigum guþ. qaþ du ïm ïesus. jabai guþ atta ïzvar vesi.
friodedeiþ þau mik. unte ïk fram guþa urrann jah qam. nih þan auk fram mis silbin ni qam. ak ïs [3363] [3364] [3365] mik ïnsandida. duwe maþlein meina ni kunnuþ. unte ni maguþ hausjan vaurd mein. jus us attin diabaulau sijuþ jah lustuns þis attins ïzvaris vileiþ taujan. jains manamaurþrja vas fram frumistja jah ïn sunjai ni gastoþ. unte nist sunja ïn ïmma. þan rodeiþ liugn. us seinaim rodeiþ. unte liugnja ïst [3366] [3367] [3368] jah atta ïs. ïþ ïk þatei sunja rodida. ni galaubeiþ mis. was ïzvara gazakiþ mik bi fravaurht. þande [3369] sunja qiþa. duwe ni galaubeiþ mis. sa visands us guþa vaurda guþs hauseiþ. duþe jus ni hauseiþ. [3370] unte us guþa ni sijuþ. andhofun þan þai ïudaieis jah qeþun du ïmma. niu vaila qiþam veis þatei samareites [3371] ïs þu jah unhulpon habais. andhof ïesus. ïk unhulþon ni haba ak svera attan meinana. jah [3372] [3373] [3374] jus unsveraiþ mik. ïk ni sokja hauhein meina. ïst saei sokeiþ jah stojiþ. amen amen qiþa ïzvis. jabai [3375] [3376] was vaurd mein fastaiþ. dauþu ni gasaiwiþ aiva dage. þanuh qeþun du ïmma þai ïudaieis nu. ufkunþedum þatei unhulþon habais. abraham gadauþnoda jah praufeteis. jah þu qiþis. jabai was mein vaurd [3377] fastai. ni kausjai dauþau aiva dage. ïbai þu maiza ïs attin unsaramma abrahama. saei gadauþnoda. jah [3378] praufeteis gadauþnodedun. wana þuk silban taujis þu. andhof ïesus. jabai ïk hauhja mik silban. so hauheins meina ni vaihts ïst. ïst atta meins. saei hauheiþ mik. þanei jus qiþiþ þatei guþ unsar ïst. [3379] jah ni kunnuþ ïna. ïþ ïk kann ïna. jah jabai qeþjau þatei ni kunnjau ïna. sijau galeiks ïzvis liugnja. [3380] ak kann ïna jah vaurd ïs fasta. abraham atta ïzvar sifaida. ei gasewi dag meinana. jah gasaw jah [3381] [3382] faginoda. þanuh qeþun þai ïudaieis du ïmma. fimftiguns jere nauh ni habais jah abraham sawt. qaþ [3383] [3384] ïm ïesus. amen amen qiþa ïzvis. faurþizei abraham vaurþi. ïk ïm. þanuh nemun stainans. ei vaurpeina ana ïna. ïþ ïesus þan gafalh sik jah usïddja us alh usleiþands þairh midjans ïns jah warboda sva. [3385] [3386] [3387] jah þairhgaggands gaumida mann blinamma us gabaurþai. þaruh frehun ïna siponjos ïs qiþandans. [3388] rabbei. was fravaurhta. sau þau fadrein ïs. ei blinds gabaurans varþ. andhof ïesus. nih sa fravaurhta [3389] [3390] nih fadrein ïs. ak ei bairhta vaurþeina vaurstva guþs ana ïmma. ïk skal vaurkjan vaurstva þis sandjandins
[3391] mik. unte dags ïst. qimiþ nahts. þa..ei ni manna mag vaurkjan. þan ïn þamma fairwau ïm. [3392] [3393] liuhaþ ïm þis faiswaus. þata qiþands gaspaiv dalaþ jah gavaurhta fani us þamma spaiskuldra jah [3394] [3395] gasmait ïmma ana augona þata fani þamma blindin jah qaþ du ïmma. gagg þvahan ïn svumsl siloamis. [3396] þatei gaskeirjada ïnsandiþs. galaiþ jah afþvoh jah qam saiwands. þanuh garaznans jah þai [3397] [3398] saiwandans ïna faurþis þatei ïs bidagva vas qeþun. niu sa ist. saei sat aihtronds. sumaih qeþun. [3399] [3400] þatei sa ïst. sumaih þatei galeiks þamma ïst. ïþ ïs qaþ. þatei ïk ïm. þanuh qeþun du ïmma. waiva [3401] [3402] usluknodedun þus þo augona. andhof jains jah qaþ. manna hailans ïesus fani gavaurhta jah bismait mis augona jah qaþ mis. gagg afþvahan ïn þata svumfsl siloamis. ïþ ïk galaiþ jah biþvahands ussaw. [3403] [3404] [3405] qeþun þan du ïmma, war ïst sa. ïþ ïs qaþ. ni vait. gatiuhand ïna du fareisaium þana saei vas [3406] [3407] blinds. vasuh þan sabbato. þan þata fani gavaurhta ïesus jah uslauk ïmma augona. aftra þan frehun ïna jah þai fareisaieis. waiva ussaw. ïþ ïs qaþ jah þaim. fani galagida mis ana augona jah [3408] afþvoh jah saiwa. qeþun þan sumai þize fareisaie. sa manna nist fram guþa. þande sabbate daga ni vitaiþ. sumaih qeþun. waiva mag manna fravaurhts svaleikos taiknins taujan. jah missaqiss [3409] varþ miþ ïm. qeþunuh du þamma faurþis blindin aftra. þu wa qiþis bi þana ei uslauk þus augona. [3410] ïþ ïs qaþuh. þatei praufetus ïst. ni galaubidedun þan ïudaieis bi ïna. þatei ïs blinds vesi jah [3411] [3412] ussewi. unte atvopidedun þans fadrein ïs þis ussaiwandins. jah frehun ïns qiþandans. sau ïst [3413] [3414] sa sunus ïzvar. þanei jus qiþiþ þatei blinds gabaurans vaurþi. waiva nu saiwiþ. andhofun þan [3415] ïm þai fadrein ïs jah qeþun. vitum þatei sa ïst sunus unsar jah þatei blinds gabaurans varþ. ïþ waiva nu saiwiþ. ni vitum. aþþiau was uslauk ïmma þo augona. veis ni vitum. silba usvahsans [3416] [3417] ïst. ïna fraihniþ. silba bi sik rodjai. þata qeþun þai fadrein ïs. unte ohtedun sis ïudaiuns. juþan [3418] auk gaqeþun sis ïudaieis. ei jabai was ïna andhaihaiti xristu. utana synagogais vairþai. duhþe [3419] þai berusjos ïs qeþun. þatei usvahsans ïst. silban fraihniþ. atvopidedun þan anþaramma sinþa þana mannan. saei vas blinds. jah qeþun du ïmma. gif hauhein guþa. veis vitum þatei sa manna [3420] [3421] fravaurhts ïstþanuh andhof jains. jabai fravaurhts ïst. ik ni vait. þat-ain vait ei blinds vas ïþ nu saiwa.
[3422] [3423] þanuh qeþun aftra. wa gatavida þus. waiva uslauk þus augona. andhof ïm. qaþ ïzvis ju jah ni hausideduþ. [3424] [3425] wa aftra vileiþ hausjan. ïbai jah jus vileiþ þamma siponjos vairþan. þanuh lailoun ïmma jah [3426] qeþun. þu ïs siponeis þamma. ïþ veis moses siponjos sijum. veis vitum þatei du mose rodida guþ. ïþ [3427] [3428] þana ni kunnum waþro ïst. andhof sa manna jah qaþ du ïm. auk ïn þamma sildaleik ïst þatei jus ni [3429] vituþ waþro ïst. jah uslauk mis augona. vitumuh þan þatei guþ fravaurhtaim ni andhauseiþ. ak jabai [3430] was guþblostreis ïst jah viljan ïs taujiþ. þamma hauseiþ. fram aiva ni gahausiþ vas patei uslukiþ was [3431] [3432] augona blindamma gabauranamma. nih vesi sa fram guþa. ni mahtedi taujan ni vaiht. andhofun jah qeþun du ïmma. ïn fravaurhtim þu gabaurans varst alls jah þu laiseis unsis. jah usvaurpun ïmma ut. [3433] [3434] hausida ïesus þatei usvaurpun ïmma ut jah bigat ïna qaþuh du ïmma. þu gaulaubeis du sunau guþs. [3435] [3436] [3437] andhof jains jah qaþ. an was ïst. frauja. ei galaubjau du ïmma. qaþ þan ïmma ïesus. jah gasawt ïna [3438] [3439] [3440] jah saei rodeiþ miþ þus. sa ïst. ïþ ïs qaþuh. galaubja. frauja. jah ïnvait ïna. jah qaþ ïesus. du stauai [3441] [3442] ïk ïn þamma fairwau qam. ei þai unsaiwandans saiwaina jah þai saiwandans blindai vairþaina. jah hausidedun þize fareisaie sumai þata þai visandans miþ ïmma jah qeþun du ïmma. ïbai jah veis [3443] [3444] blindai sijum, qaþ ïm ïesus. ïþ blindai veseiþ. ni þau habaidedeiþ fravaurhtais. ïþ nu qiþiþ. þatei [3445] gasaiwam. eiþan fravaurhts ïzvara þairhvisiþ. amen amen qiþa ïzvis. saei ïnn ni atgaggiþ þairh daur [3446] ïn gardan lambe ak steigiþ aljaþro. sah hliftus ïst jah vaidedja. ïþ sa ïnngaggands þairh daur hairdeis [3447] ïst lambe. þammuh dauravards uslukiþ. jah þo lamba stibnai ïs hausjand. jah þo svesona lamba [3448] haitiþ bi namin. jah ustiuhiþ þo. jah þan þo svenosa ustiuhiþ. faura ïm gaggiþ. jah þo lamba ïna [3449] Iaistjand. unte kunnun stibna ïs. ïþ framaþjana ni laistjand ak þliuhand faura ïmma. unte ni kunnun [3450] þize framaþjane stibna. þo gajukon qaþ ïm ïesus. ïþ jainai ni froþun. wa vas. þatei rodida du [3451] [3452] [3453] ïm. þanuh qaþ aftra du ïm ïesus. amen amen qiþa ïzvis. þatei ïk daur þize lambe. allai sva
[3454] managai sve qemun. þiubos sind jah vaidedjans. akei ni hausidedun ïm þo lamba. ïk ïm þata daur. [3455] þairh mik jabai was ïnngaggiþ. ganisiþ jah ïnngaggiþ jah utgaggiþ jah vinja bigitiþ. þiubs ni qimiþ [3456] nibai ei stilai jah ufsneiþai jah fraqistjai. ïþ ïk qam ei libain aigeina jah managizo aigeina. ïk ïm [3457] hairdeis gods. hairdeis sa goda saivala seina lagjiþ faur lamba. ïþ asneis jah saei nist hairdeis. þizei ni sind lamba svesa. gasaiwiþ vulf qimandan jah bileiþiþ þaim lambam jah þliuhiþ. jah sa [3458] [3459] vulfs fravilviþ þo jah distahjiþ þo lamba. ïþ sa asneis afþliuhiþ. unte asneis ïst jah ni kar-ïst ïna [3460] [3461] [3462] þize lambe. ïk ïm hairdeis sa goda jah kann meina jah kunnun mik þo meina. svasve kann mik [3463] [3464] atta jah ïk kann attan jah saivala meina lagja faur þo lamba. jah anþara lamba aih. þoei ni sind þis avistris. jah þo skal briggan. jah stibnos meinaizos hausjand jah vairþand ain aveþi. ains [3465] [3466] [3467] hairdeis. duhþe atta mik frijoþ. unte ïk lagja saivala meina. ei aftra nimau þo. ni washun nimiþ þo af mis silbin. valdufni haba aflagjan þo jah valdufni haba aftra niman þo. þo anabusn nam at [3468] [3469] attin meinamma. þanuh missaqiss aftra varþ miþ ïudaium ïn þize vaurde. qeþunuh managai ïze. [3470] [3471] unhulþon habaiþ jah dvalmoþ. wa þamma hauseiþ. sumaih qeþun. þo vaurda ni sind unhulþon [3472] habandins. ïbai mag unhulþo blindaim augona uslukan. varþ þan ïnniujiþa ïn ïairusaulymai jah [3473] [3474] [3475] vintrus vas. jah warboda ïesus ïn alh ïn ubizvai saulaumonis. þanuh birunnun ïna ïudaieis jah [3476] qeþun du ïmma. und wa saivala unsara hahis. jabai þu sijais xristus. qiþ unsis andaugiba. andhof ïesus. qaþ ïzvis. jah ni galaubeiþ. vaurstva þoei ïk tauja ïn namin attins meinis. þo veitvodjand bi [3477] [3478] mik. akei jus ni galaubeiþ. unte ni sijuþ lambe meinaize. svasve qaþ ïzvis. lamba meina stibnai meinai [3479] hausjand. jah ïk kann þo. jah laistjand mik. jah ïk libain aiveinon giba ïm. jah ni fraqistnand aiv. [3480] [3481] jah ni fravilviþ washun þo us handau meinai. atta meins þatei fragaf mis. maizo allaim ïst. jah ni aiv [3482] [3483] [3484] ainshun mag fravilvan þo us handau attins meinis. ïk jah atta meins ain siju. nemun aftra stainans þai
[3485] ïudaieis. ei vaurpeina ana ïna. andhof ïm ïesus. managa goda vaurstva ataugida ïzvis us attin meinamma. [3486] ïn warjis þize vaurstve staineiþ mik. andhofun ïmma þai ïudaieis. ïn godis vaurstvis ni [3487] stainjam þuk ak ïn vajamereins jah þatei þu manna visands taujis þuk silban du guþa. andhof ïm [3488] ïesus. niu ïst gameliþ ïn vitoda ïzvaramma. ïk qaþ. guda sijuþ. jabai jainans qaþ guda. du þaimei [3489] [3490] vaurd guþs varþ. jah ni maht ïst gatairan þata gamelido. þanei atta gaveihaida jah ïnsandida ïn þana [3491] [3492] fairwu. jus qiþiþ þatei vajamerjau. unte qaþ. sunus guþs ïm. niba taujau vaurstva attins meinis. ni [3493] [3494] galaubeiþ mis. ïþ jabai taujau. niba mis galaubjaiþ. þaim vaurstvam galaubjaiþ. ei ufkunnaiþ jah [3495] [3496] galaubjaiþ þatei ïn mis atta jah ik ïn ïmma. sokidedun ïna aftra gafahan jah usïddja us handum ïze. [3497] jah galaiþ aftra ufar ïaurdanu ïn þana stad. þarei vas ïohannes frumist daupjands. jah salida jainar. [3498] [3499] jah managai qemun at ïmma jah qeþun þatei ïohannes gatavida taikne ni ainohun. ïþ allata þatei [3500] [3501] [3502] [3503] qaþ ïohannes bi þana. sunja vas. jah galaubidedun managai du ïmma jainar. vasuh þan sums siuks [3504] lazarus af beþanias us haimai marjins jah marþins svistrs ïzos. vasuh þan marja. soei salboda [3505] fraujan balsana jah bisvarb fotuns ïs skufta seinamma. þizozei broþar lazarus siuks vas. ïnsandidedun [3506] [3507] þan þos svistrjus ïs du ïmma qiþandeins. frauja sai. þanei frijos. siuks ïst. ïþ ïs gahausjands [3508] qaþ. so siukei nist du dauþau ak ïn hauheinais guþs. ei hauhjaidau sunus guþs þairh þata. frijoduh [3509] þan ïesus marþan jah svistar ïzos jah lazarun. ïsve hausida þatei siuks vas. þanuh þan salida ïn [3510] þammei vas stada tvans dagans. þaþroh þan afar þata qaþ du siponjam. gaggam ïn ïudaian aftra. [3511] qeþun du ïmma þai siponjos. rabbei. nu sokidedun þuk afvairpan stainam ïudaieis. jah aftra gaggis [3512] [3513] jaind. andhof ïesus. niu tvalif sind weilos dagis. jabai was gaggiþ ïn dag. ni gastiggqiþ. unte [3514] liuhaþ þis fairwaus gasaiwiþ. aþþan jabai was gaggiþ ïn naht. gastiggqiþ. unte liuhad nist ïn ïmma. [3515] [3516] þo qaþ jah afar þata qiþiþ du ïm. lazarus frijonds unsar gasaizlep. akei gaggam ei usvakjau ïna. [3517] [3518] [3519] þanuh qeþun þai siponjos ïs. frauja. jabai slepiþ. hails vairþiþ. qaþuh þan ïesus bi dauþu ïs. ïþ
[3520] jainai hugidedun þatei ïs bi slep qeþi. þanuh þan qaþ du ïm ïesus svikunþaba. lazarus gasvalt. jah [3521] fagino ïn ïzvara ei galaubjaiþ. unte ni vas jainar. akei gaggam du ïmma. þanuh qaþ þomas. saei haitada [3522] didimus. þaim gahlaibam seinaim. gaggam jah veis ei gasviltaima miþ ïmma. qimands þan [3523] [3524] ïesus bigat ïna juþan fidvor dagans habandan ïn hlaiva. vasuh þan beþania newa ïairusaulymiam [3525] [3526] svasve ana spaurdim fimftaihunim. jah managai ïudaie gaqemun bi marþan jah marjan ei gaþrafstidedeina [3527] ïjos bi þana broþar ïzo. ïþ marþa sunsei hausida þatei ïesus qimiþ. viþraïddja ïna. ïþ marja [3528] [3529] ïn garda sat. þanuh qaþ marþa du ïesua. frauja. ïþ veseis her. ni þau gadauþnodedi broþar meins. [3530] akei jah nu vait ei þiswah þei bidjis guþ. gibiþ þus guþ. qaþ ïzai ïesus. usstandiþ broþar þeins. [3531] [3532] [3533] qaþ du ïmma marþa. vait þatei usstandiþ ïn usstassai ïn þamma spedistin daga. qaþ þan ïesus. ïk [3534] ïm so usstass jah libains. saei galaubeiþ du mis. þauhjaba dauþniþ. libaid. jah wasuh saei libaiþ jah [3535] galaubeiþ du mis. ni gadauþniþ aiv. galaubeis þata. qaþ ïmma. jai frauja. ïk galaubida. þatei þu ïs [3536] xristus sunus guþs sa ïn þana fairwu qimanda. jah þata qiþandei galaiþ jah vopida marjan svistar [3537] seina þiubjo qiþandei. laisareis qam jah haitiþ þuk. ïþ jaina sunsei hausida. urrais sprauto jah [3538] ïddja du ïmma. niþ-þan nauhþanuh qam ïesus ïn veihsa ak vas nauhþanuh ïn þamma stada. þarei [3539] [3540] gamotida ïmma marþa. ïudaieis þan þai visandans miþ ïzai ïn garda þrafstjandans ïja gasaiwandans marjan þatei sprauto usstoþ jah usïddja ïddjedunuh afar ïzai qiþandans. þatei gaggiþ du hlaiva ei [3541] [3542] greitai jainar. ïþ marja sunsei qam. þarei vas ïesus. gasaiwandei ïna draus ïmma du fotum qiþandei [3543] [3544] du ïmma. frauja. ïþ veiseis her. ni þauh gasvulti meins broþar. þanuh ïesus sunsei gasaw ïja greitandein jah ïudaiuns. þaiei qemun miþ ïzai gretandans. ïnrauhtida ahmin jah ïnvagida sik silban [3545] [3546] jah qaþ. war lagidedun ïna. qeþun du ïmma. frauja. hiri jah saiw. jah tagrida ïesus. þaruh qeþun [3547] þai ïudaieis. sai. waiva frioda ïna. sumai þan ïze qeþun. niu mahta sa ïzei uslauk augona þamma [3548] [3549] blindin gataujan ei jah sa ni gadauþnodedi. þanuh ïesus aftra ïnrauhtiþs ïn sis silbin gaggiþ du
[3550] þamma hlaiva. vasuh þan hulundi jah staina ufarlagida vas ufaro. qaþ ïesus. afnimiþ þana stain. qaþ [3551] du ïmma svistar þis dauþins marþa. frauja. ju fuls ïst. fidurdogs auk ïst. qaþ ïzai ïesus. niu qaþ þus [3552] [3553] þatei jabai galaubeis. gasaiwis vulþu guþs. ushofun þan þana stain. þarei vas. ïþ ïesus uzuhhof [3554] augona ïup jah qaþ. atta. aviliudo þus. unte andhausides mis. jah þan ïk vissa þatei sinteino mis andhauseis. akei ïn manageins þizos bistandandeins qaþ. ei galaubjaina þatei þu mik ïnsandides. [3555] [3556] [3557] jah þata qiþands stibnai mikilai hropida. lazaru. hiri ut. jah urrann sa dauþa gabundans handuns jah fotuns faskjam. jah vlits ïs auralja bibundans. qaþ du ïm ïesus. andbindiþ ïna jah letiþ gaggan. [3558] [3559] þanuh managai þize judaiei þai qimandans at marjin jah saiwandans. þatei gatavida. galaubidedun [3560] [3561] ïmma. sumaiþ-þan ïze galiþun du fareisaium jah qeþun du ïm. þatei gatavida ïesus. galesun þan [3562] [3563] þai auhumistans gudjans jah þai farei . . . ------ïn beþanijin. þarei vas lazarus sa dauþa. þanei urraisida [3564] us dauþaim ïesus. þaruh gavaurhtedun ïmma nahtamat jainar jah marþa andbahtida. ïþ lazarus [3565] [3566] vas sums þize anakumbjandane miþ ïmma. ïþ marja nam pund balsanis nardaus pistikeinis filugalaubis jah gasalboda fotuns ïesua jah bisvarb fotuns ïs skufta seinamma. ïþ sa gards fulls varþ [3567] [3568] daunais þizos salbonais. qaþ þan ains þize siponje ïs. judas seimonis sa ïskariotes. ïzei skaftida sik [3569] [3570] [3571] du galevjan ïna. duwe þata balsan ni frabauht vas ïn·t· skatte jah fradailiþ vesi þarbam. þatuþ-þan qaþ ni þeei ïna þize þarbane kara vesi. ak unte þiubs vas jah arka habaida jah þata ïnnvaurpano [3572] [3573] bar. qaþ þan ïesus. let ïja. ïn dag gafilhis meinis fastaida þata. ïþ þans unledans sinteino habaiþ [3574] miþ ïzvis ïþ mik ni sinteino habaiþ. fanþ þan manageins filu ïudaie þatei ïesus jainar ïst jah qemun [3575] [3576] ni ïn ïesuis ainis ak ei jah lazaru seweina. þanei urraisida us dauþaim. munaidedunuþ-þan auk þai [3577] auhumistans gudjans ei jah lazarau usqemeina. unte managai ïn þis garunnun ïudaiei jah galaubidedun [3578] [3579] ïesua. ïftumin daga manageins filu. sei qam at dulþai. gahausjandans þatei qimiþ ïesus ïn [3580] ïairausaulymai. nemun astans peikabagme jah urrunnun viþragamotjan ïmma jah hropidedun
[3581] osanna. þiuþida sa qimanda ïn namin fraujins þiudans ïsraelis. bigat þan ïesus asilu. gasat ana ïna. [3582] svasve ïst gameliþ. ni ogs þus dauhtar sion. sai. þiudans þeins qimiþ sitands ana fulin asilaus. [3583] þatuþ-þan ni kunþedun siponjos ïs frumist. ak biþe gasveraiþs vas ïesus. þanuh gamundedun þatei [3584] þata vas du þamma gameliþ. jah þata gatavidedun ïmma. veitvodida þan so managei. sei vas miþ [3585] [3586] ïmma. þan lazaru vopida us hlaiva jah urraisida ïna us dauþaim. duþþe ïddjedun gamotjan ïmma [3587] managei. unte hausidedun ei gatavidedi þo taikn. þanuh þai fareisaieis qeþun du sis misso. saiwiþ [3588] [3589] þatei ni boteiþ vaiht. sai. so manaseds afar ïmma galaiþ. vesunuþ-þan sumai þiudo þize urrinnandane [3590] ei ïnviteina ïn þizai dulþai. þai atïddjedun du filippau þamma fram beþsaeida galeilaie jah [3591] bedun ïna qiþandans. frauja. vileima ïesu gasaiwan. gaggiþ filippus jah qiþiþ du andraiïn jah aftra [3592] andraias jah filippus qeþun du ïesua. ïþ ïesus andhof ïm qiþands. qam weila ei sveraidau sunus [3593] mans. amen amen qiþa ïzvis. nibai kaurno waiteis gadriusando ïn airþa gasviltiþ. silbo ainata [3594] aflifniþ. ïþ jabai gasviltiþ. manag akran bairiþ. saei frijoþ saivala seina. fraqisteiþ ïzai. jah saei [3595] [3596] fiaiþ saivala seina ïn þamma fairwau. ïn libainai aiveinon bairgiþ ïzai. jabai mis was andbahtjai. mik laistjai. jah þarei ïm ïk. þaruh sa andbahts meins visan habaiþ. jah jabai was mis andbahtiþ. [3597] sveraiþ ïna atta. nu saivala meina gadrobnoda. jah wa qiþau atta. nasei mik us þizai weilai. akei [3598] duþþe qam ïn þizai weilai. atta. hauhei namo þeinata. qam þan stibna us himina. jah hauhida jah [3599] aftra hauhja. managei þan. sei stoþ gahausjandei. qeþun þeiwon vairþan. sumai qeþun. aggilus du [3600] [3601] [3602] ïmma rodida. andhof ïesus jah qaþ. ni ïn meina so stibna varþ ak ïn ïzvara. nu staua ïst þizai manasedai. [3603] nasedai. nu sa reiks þis fairwaus usvairpada ut. jah ïk jabai ushauhjada af airþai. alla atþinsa [3604] [3605] du mis. þatuþ-þan qaþ bandvjands. wileikamma dauþau skulda gadauþnan. andhof ïmma so managei. veis hausidedum ana vitoda. þatei xristus sijai du aiva. jah waiva þu qiþis þatei skulds ïst [3606] ushauhjan sa sunus mans. was ïst sa sunus mans. qaþ þan du ïm ïesus. nauh leitil mel liuhaþ ïn ïzvis ïst. gaggiþ þande liuhaþ habaiþ. ei riqiz ïzvis ni gafahai. jah saei gaggiþ ïn riqiza. ni vait. [3607] waþ gaggiþ. þande liuhaþ habaiþ. galaubeiþ du liuhada ei sunjus liuhadis vairþaiþ. þata rodida [3608] iesus jah galaiþ jah gafalh sik faura ïm. sva filu ïmma taikne gataujandin ïn andvairþja ize ni galaubidedun [3609] ïmma. ei þata vaurd esaeiïns praufetaus usfullnodedi. þatei qaþ. frauja. was galaubida hauseinai [3610] unsarai. jah arms fraujins wamma andhuliþs varþ. duþþe ni mahtedun galaubjan. unte aftra
[3611] qaþ esaeias. gablindida ïze augona jah gadaubida ïze hairtona. ei ni gaumidedeina augam jah [3612] froþeina hairtin jah gavandidedeina jah ganasidedjau ïns. þata qaþ esaeias. þan saw vulþu ïs jah [3613] [3614] rodida bi ïna. þanuh þan sveþauh jah us þaim reikam managai galaubidedun du ïmma. akei faura [3615] [3616] fareisaium ni andhaihaitun. ei us synagogein ni usvaurpanai vaurþeina. frijodedun auk mais hauhein [3617] manniska þau hauhein guþs. ïþ ïesus hropida jah qaþ. saei galaubeiþ du mis. ni galaubeiþ du mis ak du [3618] [3619] þamma sandjandin mik. jah saei saiwiþ mik. saiwiþ þana sandjandan mik. ïk liuhad ïn þamma fairwau [3620] [3621] qam. ei wazuh saei galaubjai du mis. ïn riqiza ni visai. jah jabai was meinaim hausjai vaurdam jah [3622] galaubjai. ïk ni stoja ïna. nih þan qam ei stojau manased ak ei ganasjau manased. saei frakann mis jah ni andnimiþ vaurda meina. habaid þana stojandan sik. vaurd þatei rodida. þata stojiþ ïna ïn [3623] spedistin daga. unte ïk us mis silbin ni rodida. ak saei sandida mik atta. sah mis anabuns at . . . ------qaþ. [3624] [3625] ni allai hrainjai sijuþ. biþeh þan usþvoh fotuns ïze jah nam vastjos seinos. anakumbjands. [3626] [3627] aftra qaþ du ïm. vitudu. wa gatavida ïzvis. jus vopeid mik. laisareis jah frauja. vaila qiþiþ. ïm auk [3628] jabai nu usþvoh ïzvis fotuns frauja jah laisareis. jah jus skuluþ ïzvis misso þvahan fotuns. [3629] [3630] du frisahtai auk atgaf ïzvis ei svasve ïk gatavida ïzvis. sva jus taujaiþ. amen amen qiþa ïzvis. nist [3631] skalks maiza fraujin seinamma nih apaustaulus maiza þamma sandjandin sik. þande þata vituþ. [3632] [3633] audagai sijuþ. jabai taujiþ þata. ni bi allans ïzvis qiþa. ïk vait. warjans gavalida. ak ei usfulliþ vaurþi [3634] þata gamelido. saei matida miþ mis hlaib. ushof ana mik fairzna seina. fram himma qiþa ïzvis [3635] [3636] faurþizei vaurþi. ei biþe vairþai. galaubjaiþ þatei ïk ïm. amen amen qiþa ïzvis. saei andnimiþ þana [3637] þanei ïk ïnsandja. mik andnimiþ. ïþ saei mik andnimiþ. andnimiþ þana sandjandan mik. þata qiþands ïesus ïndrobnoda ahmin jah veitvodida jah qaþ. amen amen qiþa þzvis. þatei ains ïzvara galeveiþ [3638] [3639] mik. þanuh sewun du sis misso þai siponjos þagkjandans. bi warjana qeþi. vasuh þan anakumbjands [3640] ains þize siponje ïs ïn barma ïesuis. þanei frijoda ïesus. bandviduh þan þamma seimon paitrus du [3641] fraihnan. was vesi. bi þanei qaþ. anakumbida þan jains sva ana barma ïesuis qaþuh ïmma. frauja. [3642] [3643] was ïst. andhof ïesus. sa ïst. þammei ïk ufdaupjands þana hlaif giba. jah ufdaupjands þana hlaif gaf ïudin
[3644] seimonis skariotau. jah afar þamma hlaiba þan galaiþ ïn jainana satana. qaþ þan du ïmma [3645] ïesus. þatei taujis. tavei sprauto. þatuh þan ainshun ni vissa þize anakumbjandane. duwe qaþ ïmma. [3646] [3647] sumai mundedun ei unte arka habaida ïudas. þatei qeþi ïmma ïesus. bugei þizei þaurbeima du dulþai [3648] aiþþau þaim unledam ei wa gibau. biþe andnam þana hlaib jains. suns galaiþ ut. vasuh þan nahts. [3649] [3650] [3651] þan galaiþ ut. qaþ þan ïesus. nu gasveraids varþ sunus mans jah guþ hauhiþs ïst ïn ïmma. jabai nu [3652] guþ hauhiþs ïst ïn ïmma. jah guþ hauheiþ ïna ïn sis jah suns hauhida ïna. barnilona. nauh leitil mel miþ ïzvis ïm. sokeiþ mik. jah svasve qaþ du ïudaium. ei þadei ïk gagga. jus ni maguþ qiman. [3653] jah ïzvis qiþa nu. anabusn niuja giba ïzvis ei frijoþ. ïzvis misso sve ïk frijoda ïzvis. þei jah jus frijoþ [3654] [3655] misso ïzvis. bi þamma uf kunnanda allai. þei meinai siponjos sijuþ. jabai friaþva habaid miþ izvis [3656] [3657] misso. þanuh qaþ du ïmma seimon paitrus. frauja. wad gaggis. andhafjands ïesus qaþ. þadei ïk [3658] [3659] gagga. ni magt mik nu laistjan. ïp biþe laisteis. þaruh paitrus qaþ du ïmma. frauja. duwe ni mag þuk [3660] [3661] laistjan nu. saivala meina faur þuk lagja. andhof ïesus. saivala þeina faur mik lagjis. amen amen [3662] qiþa þus. þei hana ni hrukeiþ. unte þu mik afaikis kunnan þrim sinþam. ni ïndrobnai ïzvar hairto. [3663] galaubeiþ du guþa jah du mis galaubeiþ. ïn garda attins meinis saliþvos managos sind. aþþan niba [3664] [3665] veseina. aiþþau qeþjau du ïzvis. gagga manvjan stad ïzvis. jah þan jabai gagga. manvja ïzvis stad. [3666] aftra qima jah franima ïzvis du mis silbin. ei þarei ïm ïk. þaruh sijuþ jah jus. jah þadei ïk gagga. [3667] kunnuþ jah þana vig kunnuþ. þaruh qaþ ïmma þomas. frauja. ni vitum waþ gaggis jah waiva [3668] magum þana vig kunnan. qaþ ïmma ïesus. ïk ïm sa vigs jah sunja jah libains. ainshun ni qimiþ at [3669] [3670] attin niba þairh mik. ïþ kunþedeiþ mik aiþþau kunþedeiþ jah attan meinana. jah þan fram himma [3671] [3672] kunnuþ ïna jah gasaiwiþ ïna. ïþ filippus qaþuh du þmma. frauja. augei unsis þana attan. þatuh ganah
[3673] [3674] unsis. þaruh qaþ ïmma ïesus. svalaud melis miþ ïzvis vas. jah ni ufkunþes mik. filippu. saei gasaw [3675] mik. gasaw attan. jah waiva þu qiþis. augei unsis þana attan. niu galaubeis þatei ïk ïn attin jah atta ïn mis ïst. þo vaurda. þoei ïk rodja ïzvis. af mis silbin ni rodja. ak atta. saei ïn mis ïst. sa [3676] [3677] taujiþ þo vaurstva. galaubeiþ mis þatei ïk ïn attin jah atta ïn mis. ïþ jabai ïn þize vaurstve ni [3678] [3679] galaubeiþ mis. amen amen qiþa ïzvis. saei galaubeid mis. þo vaurstva. þoei ïk tauja. jah ïs taujiþ [3680] jah maizona þaim taujiþ. unte ïk du attin gagga. jah þatei wa bidjiþ ïn namin meinamma. þata [3681] tauja ei hauhjaidau atta ïn sunau. jabai wis bidjiþ mik ïn namin meinamma. ïk tauja. jabai mik frijoþ. [3682] anabusnins meinos fastaid. jah ïk bidja attan. jah anþarana parakletu gibiþ ïzvis. ei sijai miþ ïzvis [3683] [3684] du aiva. ahma sunjos. þanei so manaseiþs ni mag niman. unte ni saiwiþ ïna. nih kann ïna. ïþ jus [3685] kunnuþ ïna. unte ïs miþ ïzvis visiþ jah ïn ïzvis ïst. ni leta ïzvis viduvairnans. qima at ïzvis. [3686] nauh leitil. jah so manaseiþs mik ni þanaseiþs saiwiþ. ïþ jus saiwiþ mik. þatei ïk liba. jah jus [3687] libaiþ. ïn jainamma daga ufkunnaiþ jus þatei ïk ïn attin meinamma jah jus ïn mis jah ïk ïn ïzvis. [3688] [3689] saei habaid anabusnins meinos jah fastaiþ þos. sa ïst saei frijoþ mik. jah þan saei frijoþ mik. [3690] [3691] frijoda fram attin meinamma. jah ïk frijo ïna jah gabairhtja ïmma mik silban. þaruh qaþ ïmma ïudas. ni sa ïskarjotes. frauja. wa varþ ei unsis munais gabairhtjan þuk silban ïþ þizai manasedai ni. [3692] [3693] andhof ïesus jah qaþ du ïmma. jabai was mik frijoþ jah vaurd mein fastaiþ. jah atta meins frijoþ [3694] [3695] ïna. jah du ïmma galeiþos jah saliþvos at ïmma gataujos. ïp saei ni frioþ mik. þo vaurda meina ni [3696] fastaiþ. jah þata vaurd. þatei hauseiþ. nist mein ak þis sandjandins mik attins. þata rodida ïzvis at [3697] [3698] ïzvis visands. aþþan sa parakletus. ahma sa veiha. þanei sandeiþ atta ïn namin meinamma. sa ïzvis [3699] laiseiþ allata jah gamaudeiþ ïzvis allis. þatei qaþ du ïzvis. gavairþi bileiþa ïzvis. gavairþi mein giba ïzvis. ni svasve so manaseþs gibiþ. ïk giba ïzvis. ni ïndrobnaina ïzvara hairtona nih faurhtjaina. [3700] [3701] hausideduþ ei ïk qaþ ïzvis. galeiþa jah qima at ïzvis. jabai frijodedeiþ mik. aiþþau jus faginodedeiþ [3702] ei ïk gagga du attin. unte atta meins maiza mis ïst. jah nu qaþ ïzvis. faurþizei vaurþi. ei biþe vairþai.
[3703] [3704] galaubjaiþ. þanaseiþs filu ni maþlja miþ ïzvis. qimiþ saei þizai manasedai reikinoþ jah ïn mis ni [3705] [3706] bigitiþ vaiht. ak ei ufkunnai so manaseþs þatei ïk frijoda attan meinana jah svasve anabaud mis atta [3707] sva tauja. urreisiþ. gaggam þaþro. ïk ïm veinatriu þata sunjeino. jah atta meins vaurstvja ïst. [3708] [3709] all taine ïn mis unbairandane akran goþ usnimiþ ïta. jah all akran bairandane gahraineiþ ïta. ei [3710] [3711] managizo akran bairaina. ju jus hrainjai sijuþ ïn þis vaurdis. þatei rodida du ïzvis. visaiþ ïn mis jah ïk ïn ïzvis. sve sa veinatains ni mag akran bairan af sis silbin. niba ïst ana veinatriva. svah nih jus. [3712] [3713] niba ïn mis sijuþ. ïk ïm þata veinatriu. ïþ jus veinatainos. saei visiþ ïn mis jah ïk ïn ïmma. sva [3714] [3715] bairiþ akran manag. þatei ïnuh mik ni maguþ taujan ni vaiht. niba saei visiþ ïn mis. usvairpada [3716] [3717] ut sve veinatains jah gaþaursniþ jah galisada jah ïn fon galagjand jah ïnbranjada. aþþan jabai sijuþ [3718] ïn mis. jah vaurda meina ïn ïzvis sind. þatawah þei vileiþ. bidjiþ. jah vairþiþ ïzvis. ïn þamma [3719] [3720] hauhiþs ïst atta meins. ei akran manag bairaiþ. jah vairþaiþ meinai siponjos. svasve frijoda mik atta. [3721] svah ïk frijoda ïzvis. visaiþ ïn friaþvai meinai. jabai anabusnins meinos fastaid. sijuþ ïn friaþvai [3722] meinai. svasve ïk anabusnins attins meinis fastaida jah visa ïn friaþvai ïs. þata rodida ïzvis ei faheþs [3723] [3724] meina ïn ïzvis sijai jah faheds ïzvara usfulljaidau. þata ïst anabusns meina ei frijoþ ïzvis misso [3725] [3726] svasve ïk frijoda ïzvis. maizein þizai friaþvai manna ni habaiþ. ei was saivala seina lagjiþ faur frijonds [3727] [3728] seinans. jus frijonds meinai sijuþ. jabai taujiþ. þatei ïk anabiuda izvis. þanaseiþs ïzvis ni qiþa skalkans. unte skalks ni vait wa taujiþ ïs frauja. ïþ ïk ïzvis qaþ frijonds. unte all þatei hausida at attin meinamma. [3729] [3730] gakannida ïzvis. ni jus mik gavalideduþ. ak ïk gavalida ïzvis ei jus snivaiþ jah akran bairaiþ [3731] jah akran ïzvar du aiva sijai. ei þatawah þei bidjaiþ attan ïn namin meinamma. gibiþ ïzvis. þata [3732] [3733] anabiuda ïzvis ei frijoþ ïzvis misso. jabai so manaseds ïzvis fijai. kunneiþ ei mik fruman ïzvis [3734] [3735] fijaida. jabai þis fairwaus veseiþ. aiþþau so manaseds svesans frijodedi. aþþan unte us þamma [3736] fairwau ni sijuþ. ak ïk gavalida ïzvis us þamma fairwau. duþþe fijaid ïzvis so manaseþs. gamuneiþ þis vaurdis þatei ïk qaþ du ïzvis. nist skalks maiza fraujin seinamma. jabai mik vrekun. jah ïzvis vrikand.
[3737] jabai mein vaurd fastaidedeina. jah ïzvar fastaina. ak þata allata taujand ïzvis ïn namins meinis. unte [3738] ni kunnun þana sandjandan mik. nih qemjau jah rodidedjau du ïm. fravaurht ni habaidedeina. ïþ [3739] [3740] [3741] nu ïnilons ni haband bi fravraurht seina. saei mik fijaiþ. jah attan meinana fijaiþ. ïþ þo vaurstva ni gatavidedjau ïn ïm. þoei anþar ainshun ni gatavida. fravaurht ni habaidedeina. ïþ nu jah gasewun [3742] mik jak fijaidedun jah mik jah attan meinana. ak ei usfullnodedi vaurd þata gamelido ïn vitoda ïze. ei [3743] fijaidedun mik arvjo. aþþan þan qimiþ parakletus. þanei ïk ïnsandja ïzvis fram attin. ahman sunjos. ïzei [3744] [3745] fram attin urriniþ. sa veitvodeiþ bi mik. jah þan jus veitvodeiþ. unte fram fruma miþ mis sijuþ. þata [3746] rodida ïzvis ei ni afmarzjaindau. us gaqumþim dreiband ïzvis. akei qimiþ weila ei sawasuh ïzei usqimiþ [3747] ïzvis þuggkeiþ hunsla saljan guþa. jah þata taujand. unte ni ufkunþedun attan nih mik. akei þata rodida [3748] [3749] ïzvis. ei biþe qimai so weila ïze. gamuneiþ þize. þatei ïk qaþ ïzvïs. ïþ þata ïzvis fram fruma ni qaþ. [3750] unte miþ ïzvis vas. ïþ nu gagga du þamma sandjandin mik. jah ainshun us ïzvis ni fraihniþ mik. waþ [3751] [3752] [3753] gaggis. akei unte þata rodida ïzvis. gauriþa gadaubida ïzvar hairto. akei ïk sunja ïzvis qiþa. batizo ïst ïzvis ei ïk galeipau. unte jabai ïk ni galeiþa. þarakletus ni qimiþ at ïzvis. aþþan jabai gagga. [3754] sandja ïna du ïzvis. jah qimands ïs gasakiþ þo manaseþ bi fravaurht jah bi garaihtiþa jah bi staua. [3755] [3756] [3757] bi fravaurht raihtis þata. þatei ni galaubjand du mis. ïþ bi garaihtiþa. þatei du attin meinamma [3758] [3759] gagga jah ni þanaseiþs saiwiþ mik. ïþ bi staua. þatei sa reiks þis fairwaus afdomiþs varþ. nauh [3760] ganoh skal qiþan ïzvis. akei ni maguþ frabairan nu. ïþ þan qimiþ jains. ahma sunjos. briggiþ ïzvis ïn allai sunjai. nih þan rodeiþ af sis silbin ak sva filu sve hauseiþ. rodeiþ jah þata anavairþo gateihiþ [3761] [3762] ïzvis. jains mik hauheiþ. unte us meinamma nimiþ jah gateihiþ ïzvis. all þatei aih atta. mein [3763] [3764] ïst. duhþe qaþ þatei us meinamma nimiþ jah gateihiþ ïzvis. leitil nauh jah ni saiwiþ mik. jah aftra [3765] [3766] leitil jah gasaiwiþ mik. unte ïk gagga du attin. þaruh qeþun us þaim siponjam du sis misso. wa ïst þata þatei qiþiþ unsis. leitil ei ni saiwiþ mik jah aftra leitil jah gasaiwiþ mik. jah þatei ïk gagga du [3767] [3768] [3769] attin. qeþunuh þata wa sijai þatei qiþiþ. leitil. ni vitum wa qiþiþ. ïþ ïesus vissuh þatei vildedun ïna fraihnan jah qaþ ïm. bi þata sokeiþ miþ ïzvis misso. þatei qaþ. leitil jah ni saiwiþ mik. jah aftra
[3770] leitil jah gasaiwiþ mik. amen amen qiþa ïzvis þei greitiþ jah gaunoþ jus ïþ manaseþs faginoþ. jus [3771] [3772] saurgandans vairþiþ. akei so saurga ïzvara du fahedai vairþiþ. qino þan bairiþ. saurga habaid. unte qam weila ïzos. ïþ biþe gabauran ïst barn. ni panaseiþs ni gaman þizos aglons faura fahedai. [3773] [3774] unte gabaurans varþ manna ïn fairwau. jah pan jus auk nu saurga habaiþ. ïþ aftra saiwa ïzvis jah [3775] [3776] faginoþ ïzvar hairto. jah þo fahed ïzvara ni ainshun nimiþ af ïzvis. jah ïn jainamma daga mik ni fraihniþ vaihtais. amen amen qiþa ïzvis þatei þiswah þei bidjiþ attan ïn namin meinamma. gibiþ [3777] ïzvis. und hita ni beduþ ni vaihtais ïn namin meinamma. bidjaiþ jah nimiþ ei faheþs ïzvara sijai [3778] [3779] usfullida. þata ïn gajukom rodida ïzvis. akei qimiþ weila. þanuh ïzvis ni þanaseiþs ïn gajukom [3780] rodja. ak andaugiba bi attan gateiha ïzvis. ïn jainamma daga ïn namin meinamma bidjiþ. jah ni [3781] [3782] qiþa ïzvis. þeï ïk bidjau attan bi ïzvis. ak silba atta frijoþ ïzvis. unte jus mik frijodeduþ jah galaubideduþ [3783] [3784] þatei ïk fram guþa urrann. uzuhïddja fram attin jah atïddja ïn pana fairwu. aftra bileiþa [3785] [3786] þamma fairwau jah gagga du attin. þaruh qeþun þai siponjos ïs. sai. nu andaugiba rodeis jah gajukono [3787] [3788] ni ainohun qiþis. nu vitum ei þu kant alla jah ni þarft ei þuk was fraihnai. bi þamma galaubjam [3789] [3790] [3791] þatei þu fram guþa urrant. andhof ïm ïesus. nu galaubeiþ. sai. qimiþ weila jah nu qam ei [3792] distahjada warjizuh du seina jah mik ainana bileiþiþ. jah ni ïm ains. unte atta miþ mis ïst. þata rodida ïzvis. þei ïn mis gavairþi aigeiþ. ïn þamma fairwau aglons habaid. akei þrafsteiþ ïzvis. ïk [3793] [3794] gajiukaida þana fairwu. þata rodida ïesus uzuhhof augona seina du himina jah qaþ. atta. [3795] qam weila. hauhei þeinana sunu. ei sunus þeins hauhjai þuk. svasve atgaft ïmma [3796] [3797] valdufni allaize leike ei all þatei atgaft ïmma. gibai ïm libain aiveinon. soh þan ïst so aiveino [3798] libains. ei kunneina þuk ainana sunja guþ jah þanei ïnsandides ïesu xristu. ïk þuk hauhida ana [3799] [3800] airþai. vaurstv ustauh. þatei atgaft mis du vaurkjan. jah nu hauhei mik. þu atta. at þus silbin [3801] þamma vulþau. þanei habaida at þus. faurþizei sa fairwus vesi. gabairhtida þeinata namo mannam. þanzei atgaft mis us þamma fairwau. þeinai vesun jah mis atgaft ïns. jah þata vaurd þeinata gafastaidedun.
[3802] [3803] [3804] nu ufkunþa ei alla. þoei atgaft mis. at þus sind. unte þo vaurda. þoei atgaft mis. atgaf [3805] ïm. jah eis nemun bi sunjai þatei fram þus urrann jah galaubidedun þatei þu mik ïnsandides. ïk bi [3806] ïns bidja. ni bi þo manaseþ bidja ak bi þans þanzei atgaft mis. unte þeinai sind. jah meina alla [3807] þeina sind jah þeina meina jah hauhiþs ïm ïn þaim. ni þanaseiþs ïm ïn þamma fairwau. ïþ þai ïn þamma fairwau sind. jah ïk du þus gagga. atta veiha. fastai ïns ïn namin þeinamma. þanzei atgaft [3808] mis ei sijaina ain svasve vit. þan vas miþ ïm ïn þamma fairwau. ïk fastaida ïns ïn namin þeinamma. þanzei atgaft mis. gafastaida. jah ainshun us ïm ni fraqistnoda niba sa sunus fralustais. ei [3809] þata gamelido usfulliþ vaurþi. ïþ nu du þus gagga jah þata rodja ïn manasedai. ei habaina fahed [3810] meina usfullida ïn sis. ïk atgaf ïm vaurd þeinata. jah so manaseþs fijaida ïns. unte ni sind us þamma [3811] fairwau. svasve ïk us þamma fairwau ni ïm. ni bidja ei usnimais ïns us þamma fairwau ak ei bairgais [3812] ïm faura þamma unseljin. us þamma fairwau ni sind. svasve ïk us þamma fairwau ni ïm. [3813] [3814] veihai ïns ïn sunjai. vaurd þeinata sunja ïst. svasve mik ïnsandides ïn manaseþ. svah ïk ïnsandida [3815] [3816] [3817] ïns ïn þo manased. jah fram ïm ïk veiha mik silban. ei sijaina jah eis veihai ïn sunjai. aþþan ni bi [3818] þans bidja ainans ak bi þans galaubjandans þairh vaurda ïze du mis. ei allai ain sijaina svasve þu. atta. ïn mis jah ïk ïn þus. ei jah þai ïn uggkis ain sijaina. ei so manaseþs galaubjai þatei þu mik [3819] [3820] [3821] ïnsandides. jah ïk vulþu. þanei gaft mis. gaf ïm ei sijaina ain svasve vit ain siju. ïk ïn ïm jah þu ïn mis. ei sijaina ustauhanai du ainamma jah kunnei so manaseþs þatei þu mik ïnsandides jah frijodes [3822] [3823] ïns svasve mik frijodes. atta. þatei atgaft mis. viljau ei þarei ïm ïk jah þai sijaina miþ mis. ei [3824] saiwaina vulþu meinana. þanei gaft mis. unte frijodes mik faur gaskaft fairwaus. atta garaihta. jah [3825] so manaseþs þuk ni ufkunþa. ïþ ïk þuk kunþa jah þai ufkunþedun þatei þu mik ïnsandides. jah [3826] [3827] gakannida ïm namo þeinata jah kannja ei friaþva. þoei frijodes mik. ïn ïm sijai jah ïk ïn ïm. þata qiþands ïesus usïddja miþ siponjam seinaim ufar rinnon þo kaidron. þarei vas aurtigards. ïn þanei [3828] [3829] galaiþ ïesus jah siponjos ïs. vissuh þan jah ïudas sa galevjands ïna þana stad. þatei ufta gaïddja [3830] [3831] ïesus jainar miþ siponjam seinaim. ïþ ïudas nam hansa jah þize gudjane jah fareisaie andbahtans [3832] ïddjuh jaindvairþs miþ skeimam jah haizam jah veþnam. ïþ ïesus vitands alla þoei qemun ana ïna [3833] [3834] usgaggands ut qaþ ïm. wana sokeiþ. andhafjandans ïmma qeþun. ïesu þana nazoraiu. þaruh qaþ ïm
[3835] ïesus. ïk ïm. stoþuh þan jah ïudas sa levjands ïna miþ ïm. þaruh sve qaþ ïm. þatei ïk ïm. galiþun [3836] ïbukai jah gadrusun dalaþ. þaþroh þan ïns aftra frah. wana sokeiþ. ïþ eis qeþun. ïesu þana nazoraiu. [3837] [3838] andhof ïesus. qaþ ïzvis þatei ïk ïm. jabai nu mik sokeiþ. letiþ þans gaggan. ei usfullnodedi [3839] [3840] þata vaurd þatei qaþ. ei þanzei atgaf mis. ni fraqistida ïze ainummehun. ïþ seimon þaitrus habands hairu uslauk ïna jah sloh þis auhumistins gudjins skalk jah afmaimait ïmma auso taihsvo. sah [3841] þan haitans vas namin malkus. þaruh qaþ ïesus du þaitrau. lagei þana hairu ïn fodr. stikl [3842] þanei gaf mis atta. niu drigkau þana. þaruh hansa jah sa þusundifaþs jah andbahtos [3843] [3844] ïudaie undgripun ïesu jah gabundun ïna jah gatauhun ïna du annin frumist. sa vas auk svaihra [3845] kajafin. saei vas auhumists veiha þis ataþnjis. vazuh þan kajafa. saei garaginoda ïudaium. [3846] [3847] þatei batizo ïst. ainana mannan fraqistjan faur managein. þaruh laistida ïesu seimon paitrus jah anþar siponeis. sah þan siponeis vas kunþs þamma gudjin. jah miþïnngalaiþ miþ ïesua ïn [3848] rohsn þis gudjins. ïþ paitrus stoþ at daurom uta. þaruh usïddja ut sa siponeis anþar. saei vas [3849] [3850] kunþs þamma gudjin. jah qaþ dauravardai jah attauh ïnn paitru. þaruh qaþ jaina þivi so dauravardo [3851] [3852] du paitrau. ïbai jah þu þize siponje ïs þis mans. ïþ ïs qaþ. ni ïm. þaruh stoþun skalkos jah andbahtos haurja vaurkjandans. unte kald vas. jah varmidedun sik. jah þan vas miþ ïm paitrus [3853] [3854] standands jah varmjands sik. ïþ sa auhumista gudja frah ïesu bi siponjans ïs jah bi laisein ïs. andhof ïmma ïesus. ïk andaugjo rodida manasedai. ïk sinteino laisida ïn gaqumþai jah ïn gudhusa. þarei [3855] sinteino ïudaieis gaqimand. jah þiubjo ni rodida vaiht. wis mik fraihnis. fraihn þans hausjandans. [3856] [3857] wa rodidedjau du ïm. sai. þai vitun. þatei qaþ ïk. ïþ þata qiþandin ïmma sums andbahte [3858] standands gaf slah lofin ïesua qaþuh. svau andhafjis þamma reikistin gudjin. andhof ïesus jabai [3859] [3860] ubilaba rodida. veitvodei bi þata ubil. aiþþau jabai vaila. duwe mik slahis. þanuh ïnsandida ïna [3861] [3862] annas gabundanana du kajafin þamma maistin gudjin. ïþ seimon paitrus vas standands jah varmjands sik. þaruh qeþun du ïmma. niu jah þu þize siponje þis ïs. ïþ ïs afaiaik jah qaþ. ne. ni ïm. [3863] [3864] qaþ sums þise skalke þis maistins gudjins. sah niþjis vas. þammei afmaimait paitrus auso. niu þuk
[3865] [3866] [3867] saw ik ïn aurtigarda miþ ïmma. þaruh aftra afaiaik paitrus. jah suns hana hrukida. ïþ eis tauhun ïesu fram kajafin ïn praitoriaun. þanuh vas maurgins. ïþ eis ni ïddjedun ïn praitoria. ei ni bisaulnodedeina [3868] ak matidedeina pasxa. þaruh atïddja ut peilatus du ïm jah qaþ. wo vrohe bairiþ ana [3869] [3870] þana mannan. andhofun jah qeþun du ïmma. nih vesi sa ubiltojis. ni þau veis atgebeima pus ïna. [3871] [3872] þaruh qaþ ïm peilatus. nimiþ ïna jus jah bi vitoda ïzvaramma stojiþ ïna. ïþ eis qeþunuh du ïmma [3873] ïudaieis. unsis ni skuld ïst usqiman manne ainummehun. ei vaurd fraujins usfullnodedi. þatei qaþ [3874] bandvjands wileikamma dauþau skulda gasviltan. galaiþ ïn praitauria aftra peilatus jah vopida ïesu [3875] [3876] qaþuh ïmma. þu ïs þiudans ïudaie. andhof ïesus. abu þus silbin þu þata qiþis þau anparai þus qeþun [3877] bi mik. andhof peilatus. vaitei ïk ïudaius ïm. so þiuda þeina jah gudjans anafulhun þuk mis. wa gatavides. [3878] [3879] andhof ïesus. þiudangardi meina nist us þamma fairwau. ïþ us þamma fairwau vesi meina þiudangardi. aiþþau andbahtos meinai usdaudidedeina. ei ni galeviþs vesjau ïudaium. ïþ nu þiudangardi [3880] [3881] meina nist þaþro. þaruh qaþ ïmma peilatus. an nuh þiudans ïs þu. andhafjands ïesus. þu qiþis ei þiudans ïm ïk. ïk du þamma gabaurans ïm jah du þamma qam ïn þamma fairwau ei veitvodjau sunjai. [3882] [3883] wazuh saei ïst sunjos. hauseiþ stibnos meinaizos. þanuh qaþ ïmma peilatus. wa ïst so sunja. jah [3884] [3885] þata qipands galaiþ ut du ïudaium jah qaþ ïm. ïk ainohun fairino ni bigita ïn þamma. ïþ ïst biuhti ïzvis [3886] [3887] ei ainana ïzvis fraletau ïn pasxa. vileidu nu ei fraletau ïzvis þana þiudan ïudaie. ïþ eis hropidedun [3888] aftra allai qipandans. ne þana ak barabban. sah þan vas sa barabba vaidedja. panuh þan nam peilatus [3889] ïesu jah usblaggv. jah þai gadrauhteis usvundun vippja us þaurnum jah galagidedun ïmma [3890] ana haubid jah vastjai paurpurodai gavasidedun ïna jah qeþun. hails þiudans ïudaie. jah gebun ïmma [3891] slahins lofin. atïddja aftra ut peilatus jah qaþ ïm. sai. attiuha ïzvis ïna ut ei viteiþ þatei ïn ïmma [3892] ni ainohun fairino bigat. þaruh usïddja ut ïesus bairands þana þaurneinan vaip jah þo paurpurodon [3893] [3894] vastja jah qaþ ïm. sa ïst sa manna. þaruh biþe sewun ïna þai maistans gudjans jah andbahtos. hropidedun qiþandans. ushramei ushramei ïna. qaþ ïm peilatus. nimiþ ïna jus jah hramjiþ. ïþ ïk [3895] [3896] fairina ïn ïmma ni bigita. andhofun ïmma ïudaieis. veis vitoþ aihum. jah bi þamma vitoda unsaramma [3897] skal gasviltan. unte sik silban guþs sunu gatavida. biþe gahausida peilatus þata vaurd. mais [3898] [3899] ohta sis jah galaiþ ïn praitauria aftra jah qaþ du ïesua. waþro ïs þu. ïþ ïesus andavaurdi ni gaf [3900] [3901] ïmma. þaruh qaþ ïmma peilatus. du mis ni rodeis. niu vaist þatei valdufni aih ushramjan þuk jah [3902] [3903] valdufni aih fraletan þuk. andhof ïesus. ni aihtedeis valdufnje ainhun ana mik. nih vesi þus atgiban [3904] ïupaþro. duhþe sa galevjands mik þus maizein fravaurht habaid. framuh þamma sokida peilatus fraletan ïna. ïþ ïudaieis hropidedun qiþandans. jabai þana fraletis. ni ïs frijonds kaisara. sawasuh [3905] [3906] ïzei þiudan sik silban taujiþ. andstandiþ kaisara. þanuh peilatus hausjands þize------
Glosa
recensere[735] At ego in aqua vos baptizo, verum hic post me veniens major me est, cujus ego non sum dignus, utme-inflectens resolvam corrigiam calcei ejus; hic vero vos baptizat in spiritu sancto.
[736]Hunc versum et V, 8, qui in cod. Arg. nonleguntur, ex libro, qui a Massmanno editus Skeireinsaivaggeljons þairh ïohannen inscribitur, addidimus.Hic prior versus citatus est Sk. p. 14 (42).---ïn---daupja]¶ gr. omn., deinde Goth. o εἰςμετάνοιαν, quodin locis parallelis (Mc. I, 8; L. III, 16; J. I, 26) gr.etiam omittunt; eadem verba M. IX, 13; Mc. II, 17 etapud Goth. et apud quosdam gr. desiderantur.---ïk]sec. ego o gr. omn.---anahneivands] me inflectens,o gr. omn., videtur ex Mc. I, 7 additum esse (cf. adXXVII, 42).---andbindau---ïs] solvam corrigiam calceiejus, gr. omn. τὰὑποδήματαβαστάσαι.---þan] vero,o gr. omn.---veihamma] Ulf. c. edd. o καὶπυρί.
[737]Beati hi mundicorde,nam hi Deum vident.
[738]Hic versus primum editus in Ulfilae partiumineditarum specimine ab Ang. Maio et C. O. Castillionaeoedito pag. 24, nunc repetitur Sk. p. 26 (48).---audagai]leguntur deinde auk þan qaþ (enim autemdixit), quae ab auctore hujus operis, ut verba Scripturaesacrae cum suis cohaererent, addita sunt.
[739]. . . sed super candelabrum, et lucet omnibus his in hac domo.
[740]Principium eorum, quae conservata sunt incod. Arg.---lukarnastaþan] J. St. ÷ lukarnastaþin,H. + div.---liuteiþ] utrum sic, an liugeiþ, quod editt.habent, in cod. Arg. scriptum sit, hodie distingui nonpotest; nos cum G. (Ulfil. illustr. append. p. 50) praetulimusliuteiþ, quod pro liuhteiþ (Cor. I, IV, 5) errorelibrarii scriptum esse, ille recte dicere videtur, vid.vs. 16 liuhtjai, adde Cor. II, IV, 4 liuhtjai, vs. 6 liuhtida.Singulae litterae librarii negligentia saepius omissaesunt, h ipsum Mc. quoque XV, 38 als pro alhs, L.VI, 12 þairvakands pro þairhvakands, VI, 17 et VIII, 4hiuma pro hiuhma, J. VI, 12 drausnos pro drauhsnos.---þamma]H. + þamna.
[741]Sic luceatlux vestra in praesentia hominum, ut videant vestra bona opera et celebrent patrem vestrum hunc in coelis.]
[Note: liuhtjai] H. + liughtjai.
[742]Ne putetis, quod ego venerim abrogare legem aut profetas; non veni abrogare, sed perficere.
[743]ïk] ego, o gr. omn., B. + ni.---ei ïk qem-jau] J. St. + ei qam.
[744]Amenenim dico vobis, usque dum perit coelum et terra, iota unum aut una linea non perit de lege, donec omne fit.
[745]jah] H. + jau.---allata vairþiþ. J. St. B. +alla gavairþiþ. H. + alla tavairþiþ.
[746]Verum qui nunc abrogat unum praeceptorum horum minimorum et doceat sic homines, hic minimus nominaturin regno coelorum: verum qui facit et doceat sic, hic magnus nominatur in regno coelorum.
[747]sah] pr. Z.---sa; caeterum o gr. omn.---þiudangardjai]H. + div.---sva] sec. sic, o gr.
[748]Dico enim vobis, quod, nisi plus fit vestrae justitiae, quam horum scribarum et Farisaeorum, non quidem venitisin regnum coelorum.
[749]ni þau] editt. + jet.---ïzvaraizos garaihteins,¶ gr. Caeterum Ulf. o πλεῖον.
[750]Audistis, quod dictum est his majoribus: ne occidas; verum qui occidit,reus fit judicio:
[751]at ego dico vobis, quod quisque iratus fratri suo temere reus fit judicio; verum qui dicitfratri suo: raka! reus fit concilio; at qui dicit: fatue! reus fit in geennam ignis.]
[Note: skula] pr. Schm. + scula.
[752]Si igitur feras munustuum ad aram et illic recorderis quod frater tuus habet aliquid contra te;
[753]jabai] H. semper + gabai.---aibr] sic cod.Arg.; neque Ihrii conjectura bair, neque Zahnii librdigna, quae recipiatur, quia utrumque verbum auctoritatecaret; nec giba habet, quo se commendet, cumþein, non þeina, quod giba postulat, in textu scriptumsit. Vocem aibr dubiae originis et significationis Grim.quoque I, 44, sq. retinuit; postea autem DM. p. 25 etGr. I, 43 (3 edit.) tibr conjecit, quod etiam Ett mullerHLZ. 1838 no 224 (in censura editionis nostrae)legendum esse existimat, sed vid. ad Glossar. V. Aibr.
[754]relinque illic hanc oblationemtuam in praesentia arae et vade prius te-reconciliare fratri tuo, et posthac accedens offer hanc donationemtuam.
[755]andvairþja] H. + andvirþja.---gasibjon] tereconciliare, gr. omn. διαλλάγηθι.---atbair] H. + div.
[756]Sis bene volens adversario tuo propere, usque dum es in via cum eo, ne quando tradat te hic adversariusjudici et hic judex te tradat commentariensi, et in carcerem ducaris.]
[Note: atgibai þuk] ¶ gr. omn.
[757]Amen dico tibi non exisillinc, donec reddis hunc minimum obolum.
[758]minnistan] minimum, gr. omn. ἔσχατον, quapropterSch. Ulfilam in suo libro ἐλάχιστον legissesuspicatur; fortasse Gothus falso vertit, quod quidemnon semel tantum ei accidit.
[759]Audistis, quod dictum est: ne moecheris;
[760]at ego dicovobis. quod omnis qui adspicit mulierem ad concupiscendam eam, jam moechatus-est cum-ea in corde suo.
[761]Verum si oculus tuus hic dexter sollicitet te, erue eum et projice a te; melius est enim tibi, ut perdaturunum membrorum tuorum et non totum corpus tuum cadat in geennam;
[762]þata] J. St. + þana.---usstagg] Schm. +afstagg; codicis Arg. lectionem esse falsam pro usstigg,jam Grim. II, 190 * recte notavit. In codice rasumest a, qua re fortasse emendatio indicatur.---gadriusai]Z praef. p. XIV absurde contendit Gothumlegisse πέσῃ pro βληθῇ, scilicet Ulfilam habet pro interpreteverborum graecorum tenacissimo; at cf. VI,2 andnemum (acceperunt) = ἀπέχουσι, et alia.
[763]et si dextra tua manus sollicitette, abscinde hanc et projice a te; melius est enim tibi, ut perdatur unum membrorum tuorum et nontotum corpus tuum cadat in geennam.
[764]þeinaize] St. + þeinlize.---gadriusai] H. ÷driusai.
[765]Dictum autem est, quod omnis qui repudiet uxorem, det ei divortiilibros;
[766]qiþanuh þan] J. St. Hz. uti fere ubique +quiþan uhþan; nam uh est particula enclitica, nonproclitica, vid. Gram.; hunc errorem permultis locisZ. quoque admittit.---wazuh] cod. Arg. + wa ||wazuh; sic saepius syllabae in lineae antecedentis finescriptae, ab initio sequentis repetitae sunt, vid. ad L.I, 65. J. IX, 41.---qen] Ulf. o αὑτοῦ c. cod. 6 (utiScholzius notat).
[767]verum ego dico vobis, quod omnis qui repudiat uxorem suam sine crimine adulterii, facithanc moechari; et hic qui repudiatam ducit in-matrimonium, moechatur.
[768]sa ïze] F. ÷ sa ïzei; Hz. ex corr. + saïze;Z. h. l. et VII, 15 recte div., sed Mc. IX, 1 + jct.
[769]Iterum audistis, quod dictumest his majoribus: ne pejeres, verum reddas domino juramenta tua;
[770]ni ufarsvarais] J. St. B. H. + niu farsvarais.---usgibais]St. + usgibas.---fraujin] in cod. Arg.exceptis iis locis, ubi non de Deo aut Jesu sermo est(M. VI, 24; XXVII, 63; L. XVI, 13; J. XV, 15) semperscribitur per notam fin (sic etiam fins, fan pro fraujins,fraujan), quam J. St. B. H. + fanin sunt interpretati,rectam atque integram formam primus restituitGordon. p. 51.
[771]at ego dico vobis, non jurare omnino,non per coelum, nam sedes est Dei;
[772]guþs] editt. + goþs, H. + jþ. Caeterumeditiones semper forma goþ, goþis, etc., utuntur:Maresch. p. 408, Gord. p. 52 f. et lh. guþ, guþs scribimerito jusserunt, vid. Joan. X, 34, ubi sine nota gudalegitur; sic semper etiam Castill. in editione epistolarumrecte dedit.
[773]neque per terram, nam scabellum est pedum ejus; nec perJerusolymam, nam civitas est hujus magni regis;]
[Note: þiudanis] H. + þiudanins.
[774]neque per caput tuum jures, nam non potes unumpilam album aut nigrum reddere.]
[Note: gataujan] H. + gataugan (sic V, 47).
[775]Sit autem verbum vestrum: sane, sane; minime minime; verum hocplus his ex hoc malo est.
[776]sijaiþ-þan, J. + sij aiþþan, B. ÷ sijai þan,Z. + sijaiþ þan, II. + sijai þau, Schm. + sijaiþþan.Veram hujus formae naturam nullus interpretumperspexit; Z. coaluisse eam putat ex sijai et uþþanvel aþþan, quod synaloephes genus cum aþþaninauditum est; aliquid veri inest in altera illa opinione;Schm. videtur aliquid desiderare, quod punctoposito indicat. Res autem ita se habet: uh particulaenclitica cum vi quadam copulativa ab initio sententiarumverbis annectitur; quod si ea vox, cui annectitur,in vocalem longam aut diphthongum desinit,ad vitandum hiatum u particulae omittitur; nostro locoigitur sijaih pro sijaiuh (uti viljauh
[Cor. I, XI, 3], sumaih,þaih, al. pro viljau-uh, sumai-uh, þai-uh]; sinvero brevis est vocalis terminationis, ea ipsa abjicituret integra particula uh additur (J. VI, 64 vissuh, L.VII, 6 ïddjuh al. pro vissa-uh, ïddja-uh). Deinde illudh saepius subsequenti consonanti assimilatur, cf. janniXXV, 42; jag-gabairaidau J. III, 4; jas-sa M. XXVI,71; nis-sijai L. XX, 16 et potissimum sumaiþ-þan M.XXVI, 67; J. XI, 46, þaiþ-þan Rom. XII, 4. Frequentaturea figura in epistolis, vid. Mssm. Sk. p. 60.
[777]Audistis, quod dictum est: oculum pro oculo et dentem pro dente;
[778]verumego dico vobis, non resistere omnino huic malo, sed si quis te percutiat ad dextram tuam malam, offerei etiam hanc alteram.
[779]allis] omnino, o gr. omn., solus Ptolem. ap.Epiphan. Haeres. 33, 6 testante Millio ὅλως habet.---unseljin]H. + unselgin.---taihsvon] H. + taishvon.
[780]Et huic volenti cum te judicium et pallium tuum tollere, permitte ei etiam tunicam.]
[Note: staua] St. + stava.
[781]Et si quis te cogat miliare unum, eas cum eo duo.
[782]Huic oranti te des, et huic volenti a temutuari sibi, ne avertaris.]
[Note: jah] St. + jak.
[783]Audistis, quod dictum est: ames propinquum tuum et oderis inimicum tuum]
[Note: fiais] St. + filis.---newundjan] H. + div.
[784]at ego dico vobis: ametis inimicos vestros, benedicatis his persequentibus vos, bene faciatis his odientibusvos et precemini pro his calumniantibus vos,
[785]Falluntur Griesb. et Mill. opinantes Gothumκαὶδιωκόντωνὑμᾶς omisisse, nam ea verbis jah vrikandansïzvis reddidit; potius in suo codice legit etsecundum eum vertit: ἀγαπᾶτετοὺςἐχθροὺςὑμῶν,εὐλογεῖτετοὺςδιώκονταςὑμᾶς,καλῶςποιεῖτετοῖςμισοῦσινὑμᾶςκαὶπρρσεύχεσθεὑπὲρτῶνἐπηρεαζόντωνὑμᾶς. Ita nec opus est verbo vrikan novam significationemtribuere, quam ejus etymon respuit, nec cumRw. fraqiþandans pro vrikandans conjicere, cf. ad L.III, 14.
[786]ut fiatis filii patris vestri hujus in coelis, nam solemsuum oriri-facit super malos et bonos et pluere-facit super justos et super injustos.]
[Note: ana] tert. super, o gr. omn.
[787]Si enim amatis hosamantes vos solos, quam mercedem habetis? nonne etiam hi paganorum hoc ipsum faciunt?
[788]ainans] solos, o gr. omn.---þiudo] paganorum,gr. τελῶναι.
[789]Et si salutatishos amicos vestros tantum, quo plus facitis? nonne etiam portitores hoc ipsum faciunt?
[790]frijonds] amicos, gr. ἀδελφούς.---taujiþ] H.+ taugiþ, uti vs. 36 et saepius.---motarjos] portitores,gr. ἐθνικοί.---þata samo] hoc ipsum, gr. οὕτω.
[791]Sitis igiturvos perfecti, sicut pater vester hic in coelis perfectus est.
[792]fullatojai] H. utrumque + div.---atta] H.+ attah.---ïzvar Z. + zvar.
[793]Curate beneficium vestrum non facerein praesentia hominum, ut videamini eis, alioquin mercedem non habetis a patre vestro hoc in coelis.
[794]armaion] St. + armajon; caeterum gr: δικαιοσύνην.---andvairþja]St. + andvairþia, H. + andvairþga.
[795]Cum igitur facias beneficium, ne cornu-canas ante te, sicut hi simulatores faciunt in conciliis et in viis, ut celebrenturab hominibus; amen dico vobis: acceperunt mercedem suam.
[796]ei] H. o +---hauhjaindau fram] H. + hauhjaindaufram.---andnemun] H. + div. uti saepius.
[797]Verum te facientem beneficium nesciat sinistra tua quid faciat dextra tua,
[798]ut sit hoc beneficium tuum in abscondito et pater tuus, qui videt inabsconditum, reddit tibi in aperto.
[799]sijai] Z. ÷ siai.---þeina] gr. ante so.---fulhsnja] pr. cod. Arg. + fulhsja.---fulhsnja] sec. Ulf.o αὐτός c. codd. et verss.
[800]Et cum oretis, ne sitis sicut hi simulatores, nam amant in conciliis etangulis platearum stantes orare, ut observentur hominibus; amen dico vobis, quod habent mercedem suam.
[801]bidjaiþ---sijaiþ] oretis---sitis, gr. προσευχῃ---ἔσῃ---jah]sec. Ulf. o ἐν.---plapjo] cum innulla germanicarum linguarum hoc verbum inveniatur,Ulfilas ex graeca mutuasse videtur πλατεῖα, eamqueob causam platjo scribendum esse putamus.
[802]Verum tu, cum oras, vade in cubiculum tuum et claudens januam tuam ora ad patrem tuum hunc inabscondito, et pater tuus, qui videt in absconditum, reddit tibi in aperto.
[803]galukands] J. St. + galaukands---haurdaiZahnii conjectura paurdai non necessaria est, vid.Cor. II, II, 12.
[804]Orantes autem ne multaloquaminisicut hi paganorum; videtur eis enim ut in multiloquio suo exaudiantur.]
[Note: bidjandansuþ-þan] editt. + bidjandans uþ-þan.
[805]Ne similes-sitisigitur his, scit enim pater vester cujus vos indigetis, antequam vos oretis eum.
[806]jus] pr. vos, o gr. omn., H. + gus, ut saepiusg pro j.---faurþizei] H. + div.
[807]Sic igitur oretis vos:pater noster tu in coelis, sanctificetur nomen tuum,
[808]Oratio dominica saepius, sed male repetitain libris varii argumenti, e. g. in Anonymi librode litteris et lingua Getarum, quem edidit Bonav.Vulcan., Graeteri Bragure I, p. 110. Adelungii MithridateII, p. 182.---þu] tu, gr. ὁ, vid. ad L. VI, 20.
[809]veniat regnum tuum, fiat voluntas tua, ut in coelo,etiam super terra;
[810]panem nostrum hunc quotidianum da nobis hodierno die,
[811]sinteinan] ea vox, Adelungio l. I obscuraesignificationis esse visa, comparanda est cum seiteinsCor. II, XI, 28 = ὁκαθ᾽ἡμέραν; significat igitur quotidianum.---himmadaga] editt. + j t.
[812]et remitte nobis,quod rei sumus, sicut etiam nos remittimus his debitoribus nostris,
[813]et ne ducas nos in tentationem,sed libera nos ab hoc malo: nam tuum est regnum et potentia et gloria in saecula, amen.]
[Note: unte---amen] o gr.
[814]Nam siremittitis hominibus peccata eorum, remittit etiam vobis pater vester hic super coelis;
[815]verum sinon remitti is hominibus peccata eorum, non quidem pater vester remittit peccata vestra.
[816]ni þau] editt. + jet., nam þau pertinet adverbum afletiþ.
[817]At quandojejunatis, ne fiatis sicut hi simulatores tristes; permutant enim facies suas, ut videantur hominibusjejunantes; amen dico vobis, quod acceperunt mercedem suam.
[818]svasve] Z. ÷ sve.---fravardjand] J. St. +fravaurdjand., H. + fravardjana.---gasaiwaindau]J. St. + gasaiwandau.
[819]Verum tu jejunans unge caput tuum etfaciem tuam lava:]
[Note: haubiþ þein] ¶ gr. omn.
[820]ut non videaris hominibus jejunans, sed patri tuo huic in abscondito, et pater tuus,qui videt in absconditum, reddit tibi.
[821]Ne colligatis vobis thesauros super terra, ubi tinea et aerugo perdit etubi fures effodiunt et furantur.
[822]Verum colligite vobis thesauros in coelo, ubi neque tinea, neque aerugo perditet ubi fures non effodiunt neque furantur.]
[Note: huzdjaiþ] St. + husdjaiþ.
[823]Ubi enim est thesaurus vester, ibi est etiam cor vestrum.
[824]Lucerna corporis est oculus; si igitur oculus tuus clarus est, totum corpus tuum lucidum fit;
[825]verumsi oculus tuus malus est, totum corpus tuum tenebrosum fit; si igitur lumen hoc in te tenebrae sunt,hae tenebrae quam multae!
[826]Non homo potest duobus dominis servire; nam si odit unum, etiam alterumamat; aut uni obedit, verum alterum contemnit: non potestis Deo servire et mammonae.
[827]unte jabai] nam si, gr. omn. ἢγὰρ, quamobremputandus est Ulphilas legisse εἰγὰρ, et sensusest: nam si odit alterum, etiam alterum diligit. Inloco parallelo L. XVI, 13 etiam a graeco differt Goth.,vid. ad h. l.---fijaiþ ainana] ¶ gr. omn.---ufhauseiþ]obedit, gr. omn. ἀνθέξεται; Ulf. fortasse legitὑποτάξεται, ei enim verbo respondet ufhausjan L. II,51; X, 17, 20; Rom. XIII, 1.---ïþ] verum, gr. omn.καί, pro qua graeca voce gothicum ïþ etiam aliis locisin enuntiatis adversativis ponitur (Mc. X, 42; XV,15; cf. XV, 31).
[828]Ideo dico vobis,ne solliciti sitis animae vestrae, quid edatis et quid bibatis, neque corpori vestro, quo vestiatis; nonne anima plusest cibo et corpus vestibus?]
[Note: matjaiþ] Z. + maþjaiþ.
[829]Videte ad aves coeli, quod non serunt neque metunt neque colligunt in horrea, etpater vester hic super coelis alit eas; nonne vos (Vide paginam sequentem.)magis potiores estis his?
[830]nih] pr. Z. ÷ nih.---sneiþand] J. St. B. +sneiand, Bü. II. + sneidhand.---maisve aþrizans](vide quae de h. l. ad Gal. II; 6 monuimus) sic incod. Arg. legitur, quamquam litterae pene legi nonpossunt; H. + mais veaþrizans. Interpretes lectionemcodicis Arg. merito habentes corruptam, aliialiam conjecturam proposuerunt; Gord. p. 54 maisvairþizans, Z. mais sveraiþans, probante Schm., utividetur, et Wackernagel Deutsch. Lesebuch I praef.p. XXIII; Rw. Gloss. p. 77 vulgatam defendit, sedquid maisve sit, nescire se fatetur; gothicam formamesse Z. Gloss. p. 178 recte negat. Non dubium est,quin monstrosa illa lectio librarii negligentia ortasit, et cum conjectura ad medendum opus sit, nullafacilior et verior ea inveniri potest, quam Gordonusfecit; nam quod Z. addubitat, mais cum comparativoconjungi posse, constat non solum Graecos etLatinos μᾶλλον et potius cum comparativo ponere,sed etiam Islandos (vid. Gloss. Edd. v. Heldr);atque adeo ipsos Gothos ejusmodi pleonasmos sibiconcedere, vid. Cor. II, VIII, 22 mais usdaudozan.Nostro autem loco accedit, quod Vulgata etiam magispluris habet---þaim] J. St. + þaima.
[831]Verum quis vestrum sollicitus potest addere ad staturam suam cubitumunum?
[832]vahstu] J. St. + vahstm.---seinana aleina]sic cod. Arg., editt. + seinan alleina.
[833]Et de vestibus quid solliciti-estis? considerate flores campi, quomodo crescunt, nequelaborant neque nent.]
[Note: saurgaiþ] J. St. B. H. + saurjaiþ.
[834]Dico autem vobis, quod neque Solomon in tota gloria sua vestivit seut unus horum.]
[Note: vulþau] J. St. + vulþu.
[835]Et si hoc fenum campi hodierno die existens et cras in fornace positum Deussic vestit, quomodo magis vos parum credentes?
[836]jah] pr. J. St. + jabai.---gistradagis]αὔριον; vox gistra, cujus radix in omnibus affinibusdialectis non cras, sed heri significat, videtur erroreinterpretis posita esse; si quis ex bohemica linguazegtra, cras, ad tuendam lectionem comparare etUlfilam a culpa injuriae vindicare velit, ejus in memoriamvocamus Cor. I, XV, 32, ubi αὔριον = dumaurgina.---waiva mais] quanto magis, gr. οὐπολλῲμᾶλλον.
[837]Ne solliciti-sitis igitur dicentes, quid edimus autquid bibimus aut quo vestiamus;]
[Note: we] J. St. + wa.
[838]omne enim hoc pagani quaerunt; scit autem pater vester hicsuper coelis, quod indigetis---]
[Note: all auk] H. + alla uk.
[839]---(fac)iant vobis homines, sic etiam vos faciatis iis, hoc enimest lex et profetae.
[840]Intrate per angustam portam, nam lata porta et spatiosa via haec ferens in perniciemet multi sunt hi ingredientes per hanc.
[841]vigs] H. + vigis; cod. Arg. vigss; priusautem illud s linea perpendiculari ab recenti manusuperinducta deletum est, quam viri docti litteram iesse putarunt; neque tamen negamus, illum refectorem,cujus inscitia linguae gothicae etiam aliis locisdeprehenditur, vigis legendum esse existimavisse---ïnngaleiþ.]J. St. B. + ïngaleiþ.
[842]Quam angusta haec porta et torta via haec ferens in vitamet pauci sunt hi invenientes hanc.
[843]Attendite vero a falsis-profetis his, qui veniunt ad vos in vestibusovium, verum intrinsecus sunt lupi rapientes.
[844]sveþauh] J. St. + sveþau, sic enim nusquam,sed þau cum sve compositum semper scribituraddito h (i. e. uh); male sveþau olim scribebatur II,22 et 24.---liugnapraufetum] St. + div.---þaim ïzei]J. St. Hz. + jct., vid. ad V, 32.
[845]In fructibus eorum cognoscatis eos; num colliguntur aspinis uvae, aut a tribulis ficus?
[846]Sic omne arborum bonarum fructus bonos facit, verum haec malaarbor fructus malos facit.]
[Note: gataujiþ] Z. + gataujit.
[847]Non potest arbor bona fructus malos facere, neque arbor mala fructus bonoslacere.
[848]Omne arborum non facientium fructum bonum exciditur et in igne ponitur.
[849]Ergo in fructibuseorum cognoscatis eos.
[850]Non omnis, qui dicit mihi: Domine! Domine! ingreditur in regnumcoelorum, sed hic faciens voluntatem Patris mei hujus in coelis.
[851]Multi dicunt mihi in illo die: Domine!Domine! nonne tuo nomine vaticinati sumus et tuo nomine daemonia ejecimus et tuo nomine virtutes magnasfecimus?
[852]Et tum confiteor iis, quod non unquam novi vos, abite procul me, vos operantes iniquitatem.
[853]unsibjana] hanc fermam corruptam essejam G. et LM. contenderunt; pro Gordoni conjecturaunsibjata suspicamur legendum esse unsibja] sawazuhnu saei, etc.; sawazuh quidem frequens usus sermonisgothici postulat, vid. X, 32; cf. Mc. IX, 37; X, 11 alia.(quamquam dicitur etiam M. VII, 26 jah wazuh saei---J.VI, 45 wazuh nu sa---). N pro S et vice versaetiam aliis locis librarii ponunt. vid. Mc. VI, 2; cf.ad L. III, 14.
[854]Omnis igitur qui audit verba mea et facit haec, assimilo eum viro prudenti, qui aedificavit domum suamsuper petra,
[855]vaurda meina] ¶ gr. omn. h. l. et vs. 26,ceterum Ulf. utroque loco o τούτους. c. codd.
[856]et cecidit deorsum pluvia, et venerunt aquae, et flaverunt venti, et ruerunt contra hancdomum illam et non concidit, nam fundata erat super petra.
[857]Et omnis qui audit verba mea et non facithaec, assimilatur homini stulto, qui aedificavit domum suam super arena.]
[Note: vaurda meina] vid. ad vs. 24.
[858]et cecidit deorsum pluvia, etvenerunt aquae, et flaverunt venti, et ruerunt contra illam domum, et concidit et erat ruina ejus magna.
[859]jainamma razna] ¶ gr. omn.---drus] J. St.+ draus.
[860]Et factum-est, cum conficeret Iesus haec verba, tremuerunt turbae de doctrina ejus;
[861]ïesus] J. B. H. + ïaisus, St. + jaisus;cod. Arg. semper is; primus Maresh. (vid. Jun.p. 405) rectam lectionem invenit; post eum commendavitGord. (Ulf. illustr. append.) p. 52 et Z. adM. VIII, 7. cf. Castill. ad Esdr. II, 36.---biabridedun]hanc formam, cujus loco Z. bibairdedun (immo bibairidedun!)reponere volebat, rectam esse comprobatabrs L. XV, 14 et abraba M. XXVII, 54.
[862]fuit enim docenseos ut potestatem habens et non sicut scribae.
[863]Deorsum autem descendente eo de monte,secutae-sunt post eum turbae multae.
[864]ïumjons] J. St. B. II. + ïunjons, Z. +jumjons.
[865]Et ecce, homo leprae-cutem habens accurrens adoravit eum dicens:Domine! si vis potes me mundare.]
[Note: mik] J. St. + mir.
[866]Et extendens manum attigit eum dicens: volo; fi mundus! et statimmunda facta-est haec leprae cutis ejus.
[867]ïmma] Ulf. o Ἰησοῦς.---qiþands] St. +qitands.---þata---ïs] gr. omn. αὐτοῦἡλέπρα.
[868]Et dixit ei Iesus: vide, ut homini non dicas, sed vade, te ipsumostende sacerdoti et offer oblationem quam praecepit Moses ad testimonium eis.
[869]jah] pr. St. + ïah, uti saepius.---mann] J.St. B. H. + man.
[870]Post autem hoc ingredienteeo in Cafarnaum, adiit eum centurio orans eum]
[Note: ufaruh þan þata] post vero hoc. gr. δέ.
[871]et dicens: Domine, servus meus jacet in domo paralyticus,male affectus.
[872]Et dixit ad eum Iesus: ego veniens sano eum.
[873]Et respondens hic centurio dixit:domine, non sum dignus, ut sub tectum meum ingrediaris, sed tantum dic verbum, et sanatur hic servus meus.]
[Note: mein] gr. omn. ante uf.
[874]Et enim ego homo sum habens sub potestate mea milites, et dico ad hunc, vade! et vadit; et alii: veni! etvenit; et ad servum meum: fac hoc! et facit.
[875]habands---meinamma] habens sub imperiomeo, gr. ὑπὸἐξουσίαν,ἔχωνὑπ᾽ἐμαυτόν.
[876]Audiens autem Iesus miratus-est et dixit ad hos sequentes:amen dico vobis, non ïn Israele talem fidem inveni.
[877]At dico vobis, quod multi ab oriente et occidenteveniunt et accumbunt cum Abrahamo et Isaco et Iacobo in regno coelorum;
[878]aþþan] J. St. + aþþau.---saggqa] J. St.+ saitqa.---ïakoba] Schm. + ïacoba.
[879]verum hi filii regniejiciuntur in tenebras has extremas; illic fit fletus et fremitus dentium.
[880]Et dixit Iesus huic centurioni:vade et sicut credidisti, fiat tibi. Et sanatus-est hic servus ejus in illa hora.]
[Note: jainai weilai] ¶ gr. omn.
[881]Et veniens Iesus in domumPetri et vidit socrum ejus jacentem in febribus
[882]jah] sec. abundat praecedente participio,uti J. VI, 45 et saepius.
[883]et attigit manum ejus et dimisit eam haec febris; et surrexitet ministravit ei.]
[Note: ïmma] ei, gr. αὐτοῖς.
[884]In vespere autem facto attulerunt ad eum daemoniacos multos, et ejecit hos spiritusverbo et omnes hos male habentes sanavit,
[885]at andanahtja] J. St. + ict., H. + at andenahtja.
[886]ut impleretur hoc scriptum per Esaiam profetam dicentem:hic infirmitates nostras suscepit et morbos tulit.
[887]usnam] si Ulf. ἀνέλαβε in cod. suo legisse.quod Sch. contendit, scripsisset andnam (vid. L. IX,51); subsequitur etiam usbairan pro simplici βαστάζεαι---sauhtins]B. II. + sautins.
[888]Videns autem (Vide paginam sequentem.)Iesus multas turbas circum se, jussit ire discipulos trans mare.
[889]siponjans] discipulos, o gr. omn.; Ulf. c.verss.
[890]Et accedens unus scriba dixit ad eum:magister, sequor te quocunque quo vadis.]
[Note: atgaggands] H. + atgangands.
[891]Et dixit ad eum Iesus: vulpes foveas habent et aves coeli nidos,verum Filius hominis non habet, ubi caput suum reclinet.
[892]qaþ] dixit, gr. omn. λέγει; sic Ulf. in narrationesemper fere praeterito utitur tempore pro praesentehistorico Graecorum.---sein anahnaivjai] J. St.+ seinana hnaivjai; ceterum sein, suum, o gr. omn.
[893]Alius autem discipulorum ejus dixit ad eum:Domine, permitte mihi primum ire et sepelire patrem meum.
[894]Verum Iesus dixit ad eum: sequerepost me et sine hos mortuos sepelire suos mortuos.
[895]Et ingrediente co in navem, secuti sunt eum discipuliejus.
[896]Et ecce, motus magnus factus est in mari, adeo ut haec navis tecta fieret a fluctibus; verumis dormivit.]
[Note: saislep] J. St. + div.
[897]Et accedentes discipuli ejus suscitarunt eum dicentes: Domine, salva nos perimus!]
[Note: ïs] ejus, o gr.
[898]Etdixit ad eos Iesus: quid timetis, parum credentes? Tunc surgens increpavit ventis et mari, et facta-est tranquillitasmagna.
[899]ïesus] o gr. omn.; Ulf. c. verss.---wa]J. + wl.
[900]Verum hi homines admirati-sunt dicentes: qualis est hic ut etiam venti et mare obediantei?]
[Note: wileiks] H. + div.---sa ei] editt. + jct.
[901]Et veniente eo trans mare in regionem Gergesenorum, occurrerunt ei duo daemoniaci e sepulcriscurrentes, saevi valde, adeo-ut non posset homo ire per hanc illam.
[902]gairgaisaine] exspectaveris gairgaisene,solet enim Ulfilas graecum η per e non per ai reddere,certe raro, uti Esdr. II, 31 aillam (Ἠλάμ, ) L. X,13; IX, 10 baiþsaïda (Βηθσαἳδά) L. I, 17 hailias (Ἡλίας)Mc. VI, 17 hairodias (Ἡρωδίας) Sk. 52, 4 neikaudaimus(Νικόδημος, pro quibus tamen aliis locis inveniturbeþsaida, helias, herodias, neikaudemus.
[903]Et ecce, clamaruntdicentes: quid nobis et tibi, Iesu, fili Dei! venisti huc ante tempus torquere nos?]
[Note: sunau] H. + sundu.
[904]Fuit autem proculeis grex porcorum multorum pascens.
[905]haldana] Lye Gram. p. 50 male conjecithaldanda (immo haldandei), cui Z. h. l. et ad L. VIII,32 injuria adstipulatur; recte enim jam Ih. notavit,significare haldan pascere (vid. vs. 33), non pasci,vid. etiam Mc. V, 11.
[906]Verum haec daemonia orarunt eum dicentes: si ejicis nos, permittenobis ire in hunc gregem porcorum.
[907]qiþandans] Schm., quem masculinumoffendit, nescire videtur, esse constructionem persynesin, vid. IX, 33, L. IX, 11 et saepissime.---uslaubeiuns galeiþan] permitte nobis ire, gr. ἀποστεῖλονἡμᾶς. Ceterum Z. Schm. + uslaubai.
[908]Et dixit ad eos: ite! verum ii exeuntes iverunt in gregemporcorum, et ecce, cursum fecerunt sibi totus hic grex de praecipitio in mare et perierunt in aquis.
[909]hairda sveine] gregem porcorum, gr. τοὺςχοίρους.---hairda] sec., Ulf. o τῶνχοὶρων, quod sinedubio in codice suo legit, vid. de ejusmodi omissionibusad L. XV, 24 et ad Tim. I, VI, 6.---and driuson]J. St. H. + jct.
[910]Verum hi pascentes fugerunt et euntes praedicarunt in urbe omne de his daemoniacis.
[911]gaitaihun in baurg] ¶ gr. omn., Sch. cumZ. convertit in vico; sed baurg etiam accusativus essepotest.---bi] de (non propter,) Ulf. c. codd. κατάlegit.
[912]Et ecce, totahaec urbs exiit obviam Iesu et videntes eum orarunt, ut exiret trans fines eorum.
[913]Et conscendensin navem transiit et venit in suam urbem.
[914]Tum attulerunt ad eum paralyticum super lecto jacentem,et videns Iesus fidem eorum dixit ad hunc paralyticum: consolare te, filiole, remittuntur tibi peccatatua!
[915]þan usatberun] gr. omn. καὶἰδοὺπροσέφερονSch. cum Z. vertit tunc, suspicans Ulf. τότε legisse;male, nam þan ea significatione nunquam initio sententiarumponitur (vid. M. VII, 23; IX, 15; Mc. XIII,21, 26, all.), sed þanuh (M. VIII, 26; IX, 6; XIV, 29,all.). Quamquam Ulf. M. XXVII, 51 καὶἰδού per jah þanreddit, tamen h. l. in suo cod. ἰδού non legisse videtur,abest etiam in cod. E apud Mi. et in compluribusverss. ap. Sch. Cum vero Goth. καὶπροσέφερονMc. X, 13 convertat þanuh atberun et aliis locis quoquegraecum προσφέρειν per atbairan reddere soleat,etiam h. l. þanuh atberun scribendum esse videtur.Accedit, quod cum Iesus in urbem intravisset (vid.vs. 1), nec aegrotum ante urbem portari oporteret,usatbairan (efferre) aptum sensum non praebet.
[916]Tunc quidam horum scribarum dixerunt in se ipsis: hic blasphemat.
[917]Et sciens Iesushas cogitationes eorum dixit. cur vos cogitatis mala in cordibus vestris?
[918]vitands] sciens, gr. ἰδών.---hairtam.] St. +har am.
[919]Utrum est enim faciliusdicere: remittuntur tibi peccata, an dicere: surge et vade?
[920]waþar] Z. + watar.---ïst raihtis] ¶ gr. omn.;male notat Griesb. abesse γάρ in Goth.---þus] tibi,gr. σοῦ.
[921]At ut sciatis, quod potestatemhabet hic filius hominis in terra remittere peccata, tunc dixit ad hunc paralyticum: surgens tolle hunclectum tuum et vade in domum tuam.
[922]afleitan] sic leitan pro frequentiore letan Mc.XV, 9; L. II, 29; XVI, 18.---þeinana] gr. omn. ante þana.
[923]Et surgens ivit in domum suam.]
[Note: seinana] St. + seinada.
[924]Videntes autem turbaetimuerunt admirantes et laudarunt Deum hunc dantem potestatem talem hominibus.
[925]ohtedun sildaleikjandans] ex Maresh. sententiaUlf. utramque lectionem graec. ἐθαύμασαν etἐφοβήθησαν conjunxit; B. statuit lectionem nostrame glossa in textum immissa ortam esse; sed neutra ratiointelligenti probabitur; nisi Ulf. ἐφοβήθησανθαυμάσαντεςlegit (cf. L. VIII, 25), quod Brix. quoque versiohabet, cogitandum est de amplificatione quadam notionis,qua Ulf. saepius utitur, vid. Mc. I, 27, afslauþnodedunsildaleikjandans (ἐθαμβήθησαν), ubi B.injuria quoque judicat sildaleikjandans ex glossa ortumesse; II, 12 hauhidedun mikiljandans (δοξάζειν)cf. II, 4, M. IX, 23; XXVI, 72. Joan. XIII, 36 andhafjandsqaþ. De simili notionis amplificatione vid. adCor. I, IX, 25.---valdufni) J. St. + valaufni.
[926]Et transiensIesus illinc vidit hominem sedentem ad telonium, Maththaeum vocatum, et dixit ad eum: sequerepost me; et surgens ivit post eum.
[927]maþþaiu] sic pro matþaiu (Mc. III, 18) L.quoque VI, 15.
[928]Et factum est, quando is accubuit in domo, et ecce, multiportitores et peccatores venientes accubuerunt cum Iesu et discipulis ejus.
[929]Et observantes Farisaeidixerunt ad hos discipulos ejus: curcum portitoribus et peccatoribus coenatur hic magister vester?
[930]VerumIesus audiens dixit ad eos: non indigent sani medici, sed hi insanitatem habentes.
[931]At ite, discite, quidsit; misericordiam volo et non sacrificium; neque enim veni vocare justos, sed peccatores.]
[Note: wa] Z. + sva.
[932]Tuncaccesserunt discipuli Iohannis dicentes: cur nos et Farisaei jejunamus multum, verum hi discipuli tui nonjejunant?
[933]atïddjedun] Ulf. o αὐτῷ.---fastam] J. St. +fastaim.
[934]Et dixit ad eos Iesus: num possunt filii sponsi flere per hoc temporis, quod cum eis estsponsus? verum accedunt dies, cum aufertur ab iis hic sponsus, et tum jejunant.
[935]atgaggand] cod. Arg. + atgaggand.---þan]J. St. + þam.
[936]At non ullus ponitpro assumento pannum villosum super vestimento vetere; nam tollit plenitudinem ab hoc vestimento etpejor fissura fit.
[937]du plata] J. St. B. II. + jct.; praepositiodu uti Mc. XI, 17; XII, 10. all. praedicato enuntiatiaddita est.---fanan þarihis ana] sic cod. Arg. superscriptoi (þarihis); J. St. + fananþa rihis; B. +fanan þarhis; Gord. (Ulf. illustr. app. p. 56) conj.fanan þarhisana ana---neglecto illo superscripto i;Schm. conjecit þarihis aut anþaris, sed indicare debebatvir doctus, quid significaret illud novum verbum,aut quo sensu anþar h. l. accipi vellet. Textumgraecum legenti apparet αὐτοῦ post πλήρωμα, quod omnescodd. et verss. habent, in Goth. desiderari; quidimpedit quominus statuamus ïs ex alio loco ab eo, quiscripsit codicem Argenteum, verbo þarih esse affixum,quod nesciret, quo pertineret? Illud is ab þarihisdemptum si post fullon collocatur, ad reliquum þarihautem syllaba ana, quam sine dubio propter sequensana librarius omisit, additur; lectionem lucramuraptam: þarihana ana snagan---fullon ïs af þamma,etc. Ceterum þarihs Ulf. videtur a graeco verboτραχύς mutuatus esse, quod significat ἄγναπτος(ἄγναφος),vid. Etym. Magn. p. 714, 24.
[938]Neque autem fundunt vinum novum in utres veteres; alioquin rumpuntur utres, deindetunc et vinum effluit et utres perduntur; sed fundunt vinum novum in utres novos, et ambobus consulitur.
[939]biþeh þan] deinde tunc, o gr. omn. Schm.haesitat et Z. cum B. suspicatur þan esse glossamad biþeh, quod tamen þanuh esse debebat (vid. ad IX,2); sed nihil frequentius ejusmodi pleonasmis, sicauk raihtis, auk allis, þan auk, ïþ þan, aþþan sveþauh,all. Re tamen melius perpensa, potius videturbiþeh tantum abundare, þaniah autem significareκαὶ, uti Tim. I, V, 25.
[940]Dum is locutus-est hoc ad eos, tunc princeps unus veniens adoravit eum dicens, quod filiamea nunc mortua-est; sed veniens pone manum tuam super ea et vivit.
[941]miþþanei] J. St. + div.; sic alias etiamreliquae editt.---þata] gr. omn. ante ïs.---þeinaana] II. + jct.---jah] B. + jau.
[942]Et surgens Iesus ivit post eum etdiscipuli ejus.
[943]Et ecce, mulier sanguiflua duodecim hiemes accedens retro attigit fimbriam vestis ejus;
[944]vintruns] hiemes; gr. omn. ἔτη; gentiumgermanicarum propria est ista temporum secundumhiemes computatio, non annorum.---ïb] sic cod.Arg. J. B.; St. Z ÷ XII.
[945]dixit enim in se: si tantum attingo vestem ejus, sanor.
[946]jabai] Z. + div.---þatainei] H. + div. vastjai]J. St. + vastjan.
[947]Verum Iesus vertens se et videns hanc dixit:consolare te, filia, fides tua sanavit te! Et sanata est haec mulier ab hac hora illa.
[948]Et veniens Iesus indomum hujus principis et videns tibicines et buccinatores buccinantes et multitudinem tumultuantem,
[949]svigljans] J. + svilgjans.---jah haurnjanshaurnjandans] et buccinatores buccinantes, o gr. omn;B. probante Zahnio glossam ad svigljans esse suspicatur,sed sviglja significat αὐλητής, cf. M. II, 17;L. VII, 32, (ubi svigljan = αὐλεῖν, haurnja autem estσαλπιγκτής cf. M. VI, 2 (ubi haurnjan = σαλπίζειν).Potius videnda est in illis, uti L. II, 29 in fraujinondfrauja, amplificatio rei, cui similem ad IX, 8 notavimus.
[950]dixit ad eos: abite! nam non mortua-est haec puella, sed dormit, et deriserunt eum.
[951]slepiþ] sic legitur in cod. Arg., uti Mc. IV,27 et 38, nec mutavit eadem impia et imperita manus,quae Mc. v. 39; L. IX, 32. J. II, 12 sq. slepiþ insaepiþ corrupit (cf. ad Mc. IV, 7), formam omninonon gothicam, nam neque ae, neque eu, nec ui suntgothicae diphthongi, cf. Ih. Ulf. illustr. p. 15, et miramurRw. Gloss. p. 143 * periculum illius monstridefendendi fecisse. Illa mutatio ab homine quodamScandinavo facta esse videtur, qui islandicum sofa,suedanum sofva, all. nos et quidem, sed non itemanglo-saxonicum slapan, anglicum slepp, all. Caeterumutramque formam ex eadem radice natas esse, docetBopp. Vergleichende Gram. I. p. 84 sq. cf. p. 19.
[952]Tunc cumexpulsa esset haec multitudo, accedens intro tenuit manum ejus et surrexit haec puella.
[953]þanuh þan] male editt. vertunt; cum verocf. ad IX, 2), nam þanuh est demonstrativum, siclegitur etiam Cor. I, XV, 54; pro þanuh þan scribiturMc. VIII, 20 aþþan þan, et Cor. I, XV, 28 þanuhbiþe.
[954]Et exiit fama haecin totam illam terram.]
[Note: jaina airþa] ¶ gr. omn.
[955]Et abeunte Iesu illinc secuti-sunt post eum duo caeci clamantes et dicentes:miserere nostri, fili Davidis!]
[Note: ïesua jainþro] ¶ gr. omn.
[956]Veniente autem in domum, adierunt eum hi caeci et dixit iis Iesus:creditisne, quod possim hoc facere? dixerunt ad eum: utique, Domine!
[957]gaulaubjats] sic cod. Arg. II. Schm.; J.St. B. Z. Hz. ÷ galaubjats, quibus incognitus eratusus mere gothicus u interrogativum inter ga praefixumet verbum ipsum ponendi, sic L. XVIII, 8 biugitai,J. 9, 35 gaulaubeis, sic eti m interposito alioverbo Mc. VIII, 23 gau wa sewi, cf. J. V, 46 ga þaulaubidedeiþ, et cf. ad Mc. IX, 44.
[958]Tunc attigit oculos eorumdicens secundum fidem vestram fiat vobis!
[959]Et reclusi-sunt iis oculi et comminatus-est eis Iesusdicens: videte, ut homo non sciat.]
[Note: qiþands] St. + qiþans.
[960]Verum ii exeuntes diffamarunt eum in tota terra illa.
[961]Tunccum foras exirent ii, ecce, attulerunt ei hominem mutum daemoniacum,
[962]ut] foras, o gr. omn.---usïddjedun eis] ¶gr. om.
[963]et cum ejectus esset daemon,locutus est hic mutus, et admiratae-sunt turbae dicentes: non ex-aeterno sic cognitum fuit in Israële.
[964]usdribans] haesitant Z. Schm.; est figurasynesis, cf. ad VIII, 31. Grim. DM. p. 555 pro unhulþolegendum esse videtur unhulþa, sed vid. Glossar. h.v.---ni aiv] J. St. + ni ïn aiva.---sva uskunþ] ¶ gr.---ïsraela] J. St. B. II. + ïsraelan.
[965]Verum Farisaei dixerunt: in principe daemoniorum ejicit daemonios.]
[Note: fauramaþlja] J. St. B. + faurabaþaja.
[966]Et circumiit Iesus urbes omneset vicos docens in conciliis eorum et praedicans evangelium regni et sanans omnes morbos et omnes insanitates.]
[Note: gaqumþim] J. St. + gaqumþin.
[967]Videns autem has turbas misertus-est ob eos, nam fuerunt vexati et dispersi, ut ovesnon habentes pastorem.
[968]Tunc dixit ad discipulos suos: messis quidem multa, verum operariipauci.
[969]Orate igitur dominum messis, ut emittat operarios in messem suam.
[970]Et advocanshos duodecim dis(cipulos)---
[971]---hac urbe, fugiatis in aliam; amen enim dico vobis, quod non consummatisurbes Israelis, donec venit hic Filius hominis.
[972]þliuhaiþ] II. + þluhaiþ.---anþara] Ulf. c.cod. k. et verss. o ἑτέραν---εἰςτήν.
[973]Non-est discipulus super magistro, neque servus super dominosuo.]
[Note: seinamma] Z. + sainamma.
[974]Sufficit discipulo, ut fiat, ut magister ejus, et servus ut dominus ejus; si patrem-familias Beelzebulvocarunt, in quam multum magis hos domesticos ejus.
[975]siponi] sic recte, nam ganah accusativumsecum habere solet, vid. etiam Cor. II, XII, 9.---baiailzaibul]J. St. + baiailzabul.---ïnnakundans]H. + ïnnarundans.
[976]Ne igitur timete vobis eos, non quidquamenim est contectum, quod non detegatur, et absconditum, quod non cognoscatur.
[977]ni nunu] J. St. B. Hz. H. + ninu nu.---nivaiht] Z. + nivaith.
[978]Quod dico vobis intenebris, dicatis in luce; et quod in aurem auditis, nuntietis in tectis.
[979]Et ne timete vobis nos perdentescorpus modo, verum animam non potentes perdere; verum timete magis hunc potentem et animam etcorpus occidere in geennam.
[980]þatainei] modo, o gr. omn.---saivalai pr.,Hz. ÷ saivala.
[981]Nonne duo passeres assario emuntur? et unus eorum non cadit in terramsine patris vestri voluntate.
[982]bugjanda] emuntur, gr. omn. πωλεῖται, quodest frabugjanda.---viljan] voluntate, ο gr. omn.
[983]At vestri etiam capilli capitis omnes numerati sunt.]
[Note: tagla] H. + tagal.
[984]Ne igitur timete,multis passeribus meliores estis vos.
[985]ni nunu] J. St. + jct., B. H. + ninu nu,vid. vs. 26.---managaim] J. St. + managain.
[986]Omnis igitur qui confitetur me in praesentia hominum, confiteoretiam ego eum in praesentia patris mei, qui in coelis est.]
[Note: sawazuh] Z. ÷ div.---andhaita] II. + adhaita.
[987]Verum omnem qui negat me in praesentia hominum,nego etiam ego eum in praesentia patris mei hujus qui in coelis est.]
[Note: þiswanoh] Z. ÷ div.---ina] gr. ante jah ïk.
[988]Ne putetis, quod venerimferre pacem in terram; non veni ferre pacem, sed gladium.
[989]Veni enim distrahere hominem contrapatrem ejus et filiam contra matrem ejus et nurum contra socrum ejus.
[990]Et inimici hominis domesticiejus.
[991]Qui amat patrem aut matrem supra me, non-est me dignus, et qui amat filium aut filiam suprame, non est me dignus.
[992]Et qui non sumit crucem suam et sequatur post me, non-est me dignus.]
[Note: Qui invenit animam suam, perdit eam, et qui perdit animam suam ob me, invenit hanc.
[993]Hic recipiensvos, me recipit, et hic me recipiens, recipit hunc mittentem me;
[994]hic recipiens profetam in nomineprofetae, mercedem profetae accipit, et hic recipiens justum in nomine justi, mercedem justi accipit;
[995]et qui potu-recreat unum horum minimorum calice frigidae aquae modo in nomine discipuli, amendico vobis, quod non perdit mercedem suam.
[996]minnistane] minimorum, gr. μικρῶν; Sch.errat dicens, Ulf. legere c. cod. 157 τῶνμικρῶντούτωντῶνἐλαχιστων.
[997]Et factum est, cum consummaret Iesus mandanshis duodecim discipulis suis, extulit se illinc ad docendum et praedicandum per urbes eorum.]
[Note: biþe] Z. + biþ.
[998]VerumIohannes audiens in carcere opera Christi, mittens de discipulis suis dixit ad eum:
[999]bi] B. ut graeco δύο respondeat lectio, positumesse existimat pro b, eamque litteram duo significareet a Gothis bi pronuntiatam esse; Maresh, ap.lun. p. 403 et lh. Ulf. illustrat. p. 135 per vertuntet Ulfilam διά c. codd. et verss. legisse putant; Z.conjecit scriptum fuisse ·b· bi. Z. et B. conjecturaepari modo contra usum loquendi peccant, nam nequeïnsandjan cum dativo ponitur, neque bi significat ex,de (hoc sensu). Quamquam Maresh. et lh. sententianobis maxime probatur, tamen confitemur, nos bihac significatione (per) nullo alio loco invenisse:nam quod Gal. II, 1 graecum διά per bi redditur, idemest in temporis significatione, neque cum nostro lococomparari potest. Neque medetur loco Ettmüller I.l. si bi siponjam cum qaþ conjungit, nam sic quoquebi debet significare per, quod non significat, et qiþanbi ainana est dicere de aliquo.
[1000]tu es hicveniens, an aliumne expectemus?
[1001]Et respondens Iesus dixit ad eos: euntes nuntiate Iohanni, quod auditiset videtis;
[1002]caeci vident et claudi eunt, leprosi mundi fiunt et surdi audiunt et mortui resurgunt et pauperesevangelio-edocentur.
[1003]ussaiwand] St. + assaiwand.---þrutsfillai]St. + þrustfillai.---jah] tert. o gr.
[1004]Et beatus est omnis qui non scandalizatur in me.
[1005]In his autem abeuntibus coepitIesus dicere his turbis de Iohanne: quid exiistis in desertum videre, arundinem a vento agitatam?
[1006]þan afgaggandam] J. St. + þana fargaggandam;in cod. Arg. inter af et gaggandam quaedamlitterae (ar?) scriptae fuerunt, sed iis suo jure deletislacuna relicta est.---usïddjeduþ] St. + usïddjedut.
[1007]Sed quidexiistis videre, hominem mollibus vestibus indutum? Ecce, qui mollibus induti sunt, in domibus regum sunt.]
[Note: þaiei] J. St. + þaei.
[1008]Sed quid exiistis videre, profetam? utique dico vobis et plus profeta!
[1009]jai] St. + ïah.---managizo] J. St. B. H. ÷managiza.---praufetau] H. + praufetan.
[1010]Hic est enim, de quo scriptumest: ecce, ego mitto angelum meum ante te, qui parat viam tuam ante te.
[1011]ïst auk] ¶ gr. omn.; sic Goth. auk particulamsaepissime post duo verba enuntiati ponere solet,vid. Glossar.---meinana] J. St. + meinna, H.+ meina.---faura] B. + frura.
[1012]Amen dico vobis, non exstititin natis mulierum major Iohanne hoc baptizante; verum hic minor in regno coelorum major eo est.
[1013]Ab autem his diebus Iohannis hujus baptizantis usque hodiernum regnum coelorum violatur etviolantes arripiunt hoc.]
[Note: fravilvand] J. St. + fravilvan.
[1014]Omnes enim profetae et lex usque Iohannem praedixerunt,
[1015]et sivelletis concipere, hic est Elias, qui debuit venire.
[1016]Qui habeat aures audientes audiat.
[1017]pagina haec codicis Arg., quae hos decemversus continet, dimidia fere parte rupta est,(quod si Schmellerus scivisset, non adnotasset litterasin hac pagina scriptas ita exolevisse, ut pene leginon possent): vid. Tabulam ap. Ih. Ulf. illustr. p. 189.Quae ita interierunt de verbis gothicis, ea primus lh.ex L. VII, 32 sqq. et X. 13 sqq. supplendi periculumlecit; eum secuti sunt Z. H. et maximam partemSchm. cum. vs. 15 apud J. et St. totus et alia etiam,quae nunc desunt, legantur, aliquis conjicere potest,eorum temporibus illam scissuram non tam latehiasse; sed qui illorum gothica ex graecis supplendimorem novit, tali opinioni non multum tribuet.
[1018]ausona] de hac voce littera s omnino nonlegitur et litterae u inferior tantum pars.---gahausjai]syllaba ga in cod. Arg. non legitur, non satisaccurate igitur Schm. edidit.
[1019]Cuiigitur assimilo hoc genus? Simile est pueris sedentibus in foro, et vocantibus alios,
[1020]wamma] editt. we; quod nos dedimus, conjecitSchm.; ea autem conjectura non solum proptersensum commendari videtur, nam non quaeritur, cuirei (we), sed cui personae (i. e. wamma) simile idgenus sit, vid. L. VI, 47 wazuh sa gaggands du mis---wamma galeiks ïst? (quamquam we non falsumesse, e loco parallelo L. VII, 31 apparet); sed etiamquod vocula we spatium omnino non explet.---kuni]J. St. B. + kunni. J. St. habent a þata usque ad anþaran(sic quidem pro anþarans). In cod. Arg. pro spars litterae þ clare apparet, pro qua J. St. v posuerunt;anþarans postulant regulae syntacticae (vid.etiam L. VII, 32) et veri simile videtur, librarii errorescriptum fuisse anþaranþarans, quae vitia saepiusreperiuntur (L. VI, 17; J. IX, 41; XII, 47; XIII,13; cf. ad M. V, 31). Caeterum Ulf. c. codd. et verss.ἑτέροις legit, et ab Ih. male addita frijonds seinansmale repetierunt Z. et Schm.; iis enim transferturἑταίροιςαὐτῶν, quod alii codd. gr. pro τοῖςἑτέροιςlegunt; neque omnino spatium tam multa capit.---garunsai]cum codd. alii ἀγορᾷ, alii ἀγοραῖς habeant,legi etiam potest garunsim.---jah] H. + jai.
[1021]et dicentibus:cecinimus vobis et non saltavistis; ploravimus et non flevistis.
[1022]integri hi versus ap. J. St. leguntur.---hufum] ïzvis, quod J. St. Ih. Z. Schm. post hufumaddunt, delendum est; nam pars paginae abrupta totlitteras non capit; ὑμῖν omittunt etiam plerique codd.---nih matjands] Ih. Z. ÷ ni matjands.---unhulþon]legitur in cod. Arg. unhulþ.., non unhul.., ut habetSchm.
[1023]Venit enim Iohannes nec edens necbibens, et dicunt: daemonium habet.
[1024]Venit hic Filius hominis edens et bibens, et dicunt: ecce, homoedax et bibax, portitorum amicus et peccatorum, et justa judicata fuit sapientia a filiis suis.
[1025]afdrugkja] J. St. hunc versum integrumhabent excepto verbo afdrugkja, pro quo afd . . . legunt;sed in cod. Arg. tantummodo a exstat; ab Ih.recte suppletum esse docet Cor. I, V, 11.---frijonds]H. + frijands.
[1026]Tunc coepitexprobrare urbibus, in quibus factae-sunt hae plurimae virtutes ejus, quod non converterunt se.
[1027]apud J. St. totus legitur.---þanuh] St. Z.+ tanuh.---ni] J. St. + nih.---ïdreigodedun] fortassegavandidedun reponendum est, sic L. XVII, 3sq. variatur.---sik] J. St. B. o +
[1028]Vae tibi,Corazin! vae tibi, Bethsaida! nam si fierent in Tyriorum et Sidoniorum terra virtutes hae factae in vobis, priusfortasse in sacco et cinere poeniteret-eos.
[1029]kaurazein] Ib. Z. + horazein, vid. L. X,13; recte jam B. H. dederunt.---beþsaïdan] aut simavis beþsaeidan, vid. J. XII, 21.---vaurþeina---vaurþanons]B. + in tyrai jah seidonai vaurþeina . . .laudai mahteis þos vaurþanons; Ih. Z. H. Schm. +vaurþeina ïn tyrai (H. + turai) jah seidonai svelaudamahte svasve þos vaurþanons. Landa perspicue incod. Arg. legitur; quamquam in gr. desideratur,tamen retinendum est, quia alio modo lectio restituinon potest. Caeterum ¶ gr. omn. De litteris þa vocisvaurþanons partes tantum supersunt.---airisþau] Schm. + jet.---azgon] J. St. B. Ih. p. 236,2 ÷ azgom. idreigodedeina] rectius scribereturgaïdreigodedeina, uti Luc. X, 13 scriptum est.
[1030]Verumtamen dico vobis, Tyriis et Sidoniis facilius fit in diejudicii, quam vobis.
[1031]sveþauh] sic cod. Arg; J St. Ih. Z. H.Schm. + sveþau, vid. ad VII, 15.---tyrim] H. +turim; J. St. post ïzvis addunt ÷ þatei.---sutizo]Ih. II. + suþizo,---ïzvis] fin. J. St. ÷ þus.
[1032]Et tu, Cafarnaum, tu usque coelum exaltata, deorsum usque infernum vadis, namsi in Sodomitis fierent virtutes hae factae in vobis, fortasse ii existerent usque hodiernum diem.
[1033]dalaþ und halja] Ih. H. Z. Schm. + undhalja dalaþa; nam dalaþa significat infra (Mc. XIV,66) non deorsum, id autem est dalaþ.---unte jabai]J. St. + þatei ei; nam ei, non nisi in interrogativissententiis pro graeco εἰ ponitur, (Mc. XI, 13; XV, 44;Philipp. III, 11); id sentientes Ih. Z. Schm. dederuntunte ïþ, (pro quo H. + unþe ïþ) recte quidem, sednon explet versum.---saudaumjam] J. St. + saudaumjan]---matheis]Ih. Z. H. Schm. + adduntþos; neque spatium tot litteras capit, neque ullumillius vocis vestigium apparet, cum alibi infra lineamexcurrentes litterarum partes omnes conspiciantur.---ïzvis]vobis, gr. omn. σοί.---eis] ii, o gr. omn.
[1034]Verumtamendico vobis, quod terrae Sodomitarum facilius fit in die judicii, quam tibi.
[1035]sveþauh] J. St. + sveþau; Z. Schm. +sve þau, vid. ad VII, 15
[1036]In illo temporerespon (dens)---
[1037]andhaf.] hactenus cod. Arg.; J. St. desuis integram formam andhafjands addiderunt, quossecutus est Z.]
[Note: Quando vero te vidimus hospitem et invitavimus? aut nudum et vestivimus?
[1038]---26. 3 init. Hoc fragmentum, quod incod. Arg. non reperitur, ab Ang. Maio et Castillionaeoin codice quodam Ambrosiano inventum et inSpecimine Ulphilae part. inedit. p. 8 sq. editum est.
[1039]Quando vero te vidimus aegrotum aut in carcere et venimus ad te?
[1040]Et respondens hic rex dicit ad eos:amen dico vobis, etiam vero ut feceritis uni horum minimorum fratrum meorum, mihi fecistis.
[1041]jah þan ei] etiam vero ut, (gesetzt auchdass
[Cast. + jah þanei (cf. ad L. V, 24]; gr. omn.ἐφ᾽ὅσον. Gothus sollicitius ingressus graecorum vestigiisaccusativam rei (aliquid) omisit; sic vs. 45.---minnistane]gr. omn. post meinaize.---meinaize]Cast. + meinaze.
[1042]Tuncdicit etiam his a sinistro latere: ite procul me vos damnati in ignem hunc aeternum hunc paratum diabolo etangelis ejus.
[1043]Nam famelicus fui, et non dedistis mihi edere, sitiens fui, et non potu-recreastis me;]
[Note: hospes, et non invitastis me; nudus, et non vestivistis me; aegrotus et in carcere, et non visitastis me.]
[Note: gasts] Ulf. o ἤμην.
[1044]Tunc respondent etiam hi dicentes: Domine, quando te vidimus famelicum aut sitientem aut hospitemaut nudum aut aegrotum aut in carcere et non ministravimus tibi?
[1045]Tunc respondet iis dicens: amen,dico vobis, etiam vero ut non feceritis uni horum parvorum, mihi non fecistis.
[1046]jah þan ei] vid. ad vs. 40.---leitilane]parvorum, gr. omn. ἐλαχίστων.
[1047]Et eunt hi in suppliciumaeternum, verum hi justi in vitam aeternam.
[1048]Et factum-est, cum finiret Iesus omnia haec verba,dixit discipulis suis:
[1049]scitis, quod post duo dies pasca fit et hic Filius hominis traditur ad crucifigendum?
[1050]Tunc------
[1051]egemus testibus? ecce, nunc audistis hanc blasphemiam (Vide paginam sequentem)Verum ii respondentes dixerunt: reus mortis est.
[1052]haec in eodem codice continentur,de quo ad XXV, 38 dictum est; cod. Arg. dehis ea habet, quae inde ab versu 70 capitis XXVI sequuntur.
[1053]sai nu gahausideduþ] Cast. + saikggahausideduþ, Schm. + sai gahausideduþ. Veram lectionemjam pridem conjectura assecuti eramus,cum Mssm. etiam (Sk. p. 182) eam in cod. Ambr.legi adnotavit, et miramur, Grimmium, virum tantaeprudentiae, monstrosam illam formam saikgga G. III,12 defendere tentasse.
[1054]Tunc spuerunt in faciem ejus et colaphis-affecer uteum, alii vero palmis verberarunt dicentes:
[1055]praedica nobis, Christe, quis est hic verberans te?
[1056]Verum Petrus foris sedit in atrio et accessit-ad eum una serva dicens: etiam tu fuisti cum Iesu hoc Galilaeo!
[1057]uta sat] foris sedit; Cast. versione seductusSch. male dicit Goth. ἔξωθεν post ἐκάθητο legere.
[1058]Verum is negavit coram his omnibus dicens: non scio quid dicis.
[1059]þaim] iis, Goth. igitur αὐτῶν non repudiat,uti Sch. + notat.---wa qiþis] his verbis incipitfragmentum cod. Arg.
[1060]Exeuntem autem eum inportam vidit eum alia et dixit ad hos illic: etiam hic fuit cum Iesu hoc Nazoraeo.
[1061]jah sa] cod. Ambr. jas-sa, vid. adV, 37.
[1062]Et iterum negavitcum juramento jurans, quod non novi hunc hominem.
[1063]afaiaik] J. St. + afaiair; cod. Ambr.laugnida, quod idem significat.---svarands] jurans,o gr. omn.; B. videtur glossa esse ad miþ aiþa, sedhabet uterque codex, nec insolita est ea abundantialocutionis, cf. Mc. I, 6 vaurda qiþan, IV, 3 saianfraiva, VI, 9 gaskohs suljom, I, 40 knivam knussjands,cf. ad M. IX, 8.
[1064]Post paulum autem accedentes hi stantes dixeruntPetro: in veritate etiam tu horum es, et enim sermo tuus manifestat te.
[1065]standandans] cod. Ambr. + standans.---paitrau]cod. Ambr. du paitrau, sed additamentumdu expunctum est.---bi sunjai] J. St. B. Z. H. +jct., sic ubique.
[1066]Tunc coepit detestari etjurare, quod non novi hunc hominem; et statim gallus cantavit.
[1067]Et meminit Petrus verbi Iesu dicti adse, quod ante galli cantum tribus vicibus negas me; et exiens foras flevit amare.
[1068]qiþanis] dicti, gr. omn. εἰρηκότος, sicMc. XV, 28 þata gamelido þata qiþano (hoc scriptumhoc dictum) = ἡγραφὴἡλέγουσα.---afaikis] cod.Ambr. ïnvidis, quod idem valet.
[1069]Ad mane autemfactum consilium inierunt omnes sacerdotes et hi natu-maximi populi de Iesu, ut interficerent eum.
[1070]at maurgin] J. St. + jct.; B. + at maurgan.---vaurþanana] lh. conj. vaurþanamma, sed accusativumhabet uterque codex et pro eo casu maurgin(a nominativo maurgins) habendum est. Praepositioat raro quidem cum accusativo construitur, seduti hoc loco, etiam Mc. XII, 2: L. II, 41.---runa] cod.Ambr. garuni.---gudjans] add t cod. Ambr. articulumþai.---jah þai] hucusque pertinet fragmentumcod. Ambr.
[1071]Et vincientes eum duxerunt et tradiderunt eum Pontio Pilato praefecto.
[1072]Tunc videns Iudas hictradens eum, quod ad judicium ductus fuit, poenitentia-motus retulit hos triginta argenteorum sacerdotibuset natu-maximis
[1073]dicens: peccavi mihi tradens sanguinem innoxium; verum ii dixerunt: quidcura nobis? tu scias!
[1074]mis] non male, uti H. vertit, sed mihi, cf.L. XV, 18.---svikn] Ulf. quoq e videtur ἀθῶον legisse,nam δίκαιος ab eo per garaihts aut usvaurhts reddisolet.
[1075]Et projiciens hos argent os in templum abiit et iens suspendit se.
[1076]aflaiþ] Z. Schm. o + reliquae editt.omnes habent, nec Sch. adnotare debebat Ulfilamomittere ἀνεχώρησε.
[1077]Verum hi sacerdotes sumentes hos denarios dixerunt: non debitum est ponere hos in corbanon, nampretium sanguinis est.
[1078]gudjans] St. + gudjands.---andvairþi]sic cod. Arg., B. lh. Z. Schm. + andavairþi.
[1079]Consilium autem ineuntes emerunt ex his hunc agrum figuli ad sepulera hishospitibus.
[1080]usfilham] sic cod. Arg. usfilha; editt. +usfilhan, Ih. Ulf. illustr., p. 229, 2 + usfilha (vid.Mc. XIV, 8; cf. J. XII, 7).---þaim] J. St. + . . a;Ih. Z. II. Schm. + ana; in codice Arg. hujus vocisultima tantum pars dignoscitur, quae litterae a nonpotest, m esse potest, quam ob causam B. conjecturaprobabilis videtur, etsi articuli usus hoc loco insolentiorest.
[1081]Ideo vocatus fuit ager ille ager sanguinis usque hodiernum diem.
[1082]Tunc impletumesthoc dictum per Ieremiam profetam dicentem: et acceperunt triginta argenteorum pretium hujusaestimati, quod appretiarunt e filiis Israelis.
[1083]usnemun] J. St. B. ÷ ganemun.---silubreinaize]vs. 3 erat silubrinaize.---andvairþi] editt.+ andavairþi, vid. ad vs. 6.
[1084]et dederunt eos pro agro figuli, sicut praecepit mihidominus.
[1085]Verum Iesus stetit coram praefecto, et interrogavit eum hic praefectus dicens: tu es rex ludaeorum?verum Iesus dixit ad eum: tu dicis!
[1086]kindina] J. St. + kindana.---immaZ. + ïma.
[1087]Et dum accusatus fuit ab his sacerdotibus et natu-maximis,non quidquam respondit.
[1088]miþþanei] J. St. + div.---vrohiþs]J. St. + vrohits.
[1089]Tunc dixit ad eum Pilatus: nonne audis, quam multum contrate testantur?]
[Note: Et non respondit ei contra non unum verborum, adeo-ut miraretur hic praefectus multum]
[Note: sildaleikida] St. + sildaleikjda.
[1090]ad festum autemquodcumque consuetus fuit hic praefectus dimittere unum huic turbae vinctum, quem voluerunt.
[1091]warjanoh] quodcumque, o gr. omn.; caeterumvid. ad Mc. XV, 6.
[1092]Habueruntautem vinctum famosum Barabbam.
[1093]þan] Goth. o τότε, þanuh, quod fortassea librario propter praecedens þan omissum est.---gatarhidana]St. + datarhidana. Maresh. ap. J. p. 410speciosius quam verius legi suadet gataiknidana; videSk. 44, 22 ubi gatarhjan eodem sensu invenitur.---barabban]Ulf. o λεγόμενον.
[1094]Congregatis autem iis, dixit iis Pilatus: quem vultis, ut dimittamvobis, Barabbam an Iesum, qui vocatur Christus?
[1095]Scivit enim, quod ob invidiam tradiderunt eum.]
[Note: Sedente autem eo in tribunali, misit ad eum uxor ejus dicens: non quidquam tibi et huic justo.---
[1096]---Israelis est, descendat nunc ab hac cruce, ut videamus et credamus ei;
[1097]atsteigadau] vid. ad J. XIII, 35.---ei gasaiwaima]ut videamus, o gr. omn., Ulf, qui c. verss.legit, ex Mc. XV, 32 addidisse videtur (cf. ad III, 11).
[1098]Confidit in Deo, liberet nunceum, si velit eum; dixit enim, quod Dei sum filius.
[1099]Hoc ipsum etiam hi malefici hi crucifixi-cum eo exprobraruntei.
[1100]þatuh] hoc, gr. omn. τὸδέ, fortasse hocδέ latet in uh enclitico, cf. ad Joan. XVIII, 26 et adEph. IV, 32.
[1101]A sexta autem hora facta-est caligo super omnem terram usque horam nonam.
[1102]þan] H. o +---weilai] J. St. Hz. +weila; B. lac.; in cod. Arg. weil. tantummodo legipotest.---varþ riqis] ¶ gr. omn.
[1103]Verumtum circa horam nonam exclamavit Iesus voce magna dicens: Heli, Heli; lima sabacthani! quod est: Deus mi,Deus mi, cur me reliquisti!
[1104]weila niundon] ¶ gr. omn.---helei] Ulf.ἠλεί non ἠλί legisse, cum Griesb. contendi non potest,nam saepius Ulf. graecum i accentu insignitum perdiphthongum ei reddit, vid. Grimmium. I, 38.---lima gr. λαμά.
[1105]Verum quidam horum illic stantium audientes dixerunt, quod Heliam vocathic.
[1106]Et statim cucurrit unus ex iis et sumpsit spongiam implens aceto et ponens super arundinem poturecreaviteum.]
[Note: jah lagjands] St. + jct.
[1107]Verum hi alii dixerunt: sine, ut videamus, veniatne Helia salvare eum.
[1108]let ei] J. St. + jct., vid. ad Mc. XV, 36.---nasjan] servare, gr. σώσων.
[1109]Verum Iesusiterum clamans voce magna emisit spiritum.
[1110]Et tum velum templi scissum-est in duo, superne usquedeorsum, et terra mota-est et saxa scissa-sunt
[1111]disskritnoda] sic cod. Arg.; J. St. B. diskritnoda,rectius quidem, sed uti codex habet, saepiusscribitur, vid. ad Mc. III, 13.---ïupaþro] Z. +jupaþro.
[1112]et sepulcra aperta-sunt et multa corpora horum jacentiumsanctorum surrexerunt
[1113]ligandane] jacentium, gr. omn. κεκοιμημένων;B. satis acute suspicatur Ulf. falso legisseκειμένων; κεκοιμῆσθαι certe aliis locis gaslepan reddisolet, vid. Cor. I, XV, 20.
[1114]et exeuntes ex sepulcris post surrectionem ejus introeuntes in hanc sanctamurbem et ostenderunt se multis.
[1115]ïnnatgaggandans] J. St.÷ïnngaggandans.---managaim] B. lac.
[1116]Verum centurio et hi cum eo custodientes Iesum videntes hunc motumet haec facta timuerunt valde dicentes: in veritate, Dei filius est hic.
[1117]vaurþanona] J. St. + vaurþano.---sunus]J. St. + sunu.---ïst] est gr. omn. ἦν.
[1118]Fuerunt autem illic mulieresmultae procul videntes, quae secutae sunt post Iesum a Galilaea, ministrantes ei,
[1119]saiwandeins] J. St. + saiwaindeins.---þozei]J. St. B. H. + þosei.
[1120]in quibus fuitMarja haec Magdalene et Marja haec Iacobi et Iosis mater et mater filiorum Zebedaei.
[1121]ïosez] insolent or forma genitivi propterz in fine; Mc. XV, 40, 47; L. III, 29 recte ïosezis legitur;si scriberetur ïoses, defendi posset comparatisformis moses J. IX, 28; anos Esdr. II, 33; nunc veroïosezis scribendum esse videtur.
[1122]Verum cumsero fieret, venit homo dives ab Arimathaea, hujus nomen Iosef, qui etiam ipse discipulus-fuit Iesu;
[1123]af areimaþaias] offendet lectorem haecstructura, quod af dativum secum habere solet; praeterhunc locum Mc. quoque XV, 43 et af beþanias J. II,1; elliptice id dictum esse ex L. VI, 17 apparet, ubius allamma ïudaias legitur, omnibus in his locis landasupplendum est, cf. ad L. VIII, 49.---þizuh namo]hujus nomen gr. omn. τούνομα, quam formam nonnovisse videtur Ulf., constructio enim postulat þizeinamo, ut L. I, 27; II, 25; vide tamen ad J. XVIII, 26.
[1124]Hicaccedens ad Pilatum petiit hoc corpus Iesu. Tunc Pilatus permisit dare hoc corpus;
[1125]uslaubida] permisit, gr. omn. ἐκέλευσε;Maresh. p. 410 uslaubida ex loco parallelo J. XIX, 38huc pervenisse suspicatur, ibi enim ἐπέτρεψε legitur,cui verbo uslaubjan semper respondet.
[1126]et sumens hoc corpusIosef involvit id linteo mundo
[1127]et posuit id in novo suo sepulcro, quod excidit in saxo et praecludens saxomagno ostia hujus sepulcri ivit.
[1128]Fuit autem illic Marja Magdalene et haec altera Marja sedentes e-regionehuic sepulcro.
[1129]Postero autem die, qui est post parasceven, convenerunt summi sacerdotes etFarisaei ad Pilatum
[1130]paraskaivein] accusativus forma graeca,sic synagogein L. VII, 5. aipistaulein Rom. XVI, 22.
[1131]dicentes: domine, meminimus, quod ille seductor dixit adhuc vivens: post tresdies surgo.
[1132]lube igitur custodire hoc sepulcrum usque hunc tertium diem, ne forte venientes hi discipuliejus auferant eum et dicant ad populum: surrexit e mortuis, et sit haec posterior seductio pejor hacpriore.
[1133]þridjan] J. St. B. Hz. + þridjin.---ufto]sine dubio legendum est aufto.---frumein] sic recte,vid. Grim. I, 757.
[1134]Dixit iis Pilatus: habete custodes, ite, custodite sicut scitis.
[1135]vardjans] custodes, gr. omn. (praetercod. D. ubi prima manu scriptum erat φύλακας)κουστωδιάν;sic vs. seq.
[1136]Verum ii euntes clauserunthoc sepulcrum signantes hunc---
[1137]Inscript. anastodeiþ] o gr. omn., sic etiam Luc.inscript.
[1138]Initium evangelii Iesu Christi, filii Dei.
[1139]Ut scriptum est in Esaia profeta: ecce, ego mittoangelum meum ante te, qui parat viam tuam ante te.]
[Note: faura þus] sec. ante te, o gr.
[1140]Vox clamantis in deserto: parate viam domini,rectas facite semitas Dei nostri!]
[Note: guþs unsaris] Dei nostri, gr. αὺτοῦ.
[1141]Fuit Iohannes baptizans in deserto et nuntians baptismum poenitentiaead remissionem peccatorum;
[1142]aflageinai] sic cod. Arg. aperte; J. St. B. +aflateinai. a Z. injuria probatum.
[1143]et exierunt ad eum omnis Iudaea-terra et Ierusolymitani et baptizatifuerunt omnes in Iordano aqua ab eo, confitentes peccata sua.
[1144]usïddjedun] exierunt, Ulf. aut c. gr. ἐξεπορεύοντοlegit, aut ex usu sermonis gothici vocem landsensu collectivo construit.---allai] gr. post ïairusaulymeis.
[1145]Fuit autem Iohannes indutus piliscameli et zona pellicea circa coxam suam et comedit locustas et mel agreste
[1146]haiþivisk] cod. Arg. in marg. vilþi idem significans,vid. Rom. XI, 17, 24.
[1147]et nuntiavit dicens: venitfortior me hic post me, cujus ego non sum dignus procumbens solvere corrigiam calceorum ejus.
[1148]sa] hic, o gr. omn.---þizei J. St. + þize.---ïkego, o gr. omn.---anahneivands] St. + anahneivauds
[1149]At egobaptizo vos in aqua, verum is baptizat vos in Spiritu sancto.]
[Note: aþþan] vid. ad IX, 12.
[1150]Et factum-est in illis diebus, venit Iesusa Nazareth Galilaeae, et baptizatus fuit ab Iohanne in Iordano.]
[Note: ïohanne] J. St. + ïohannes.
[1151]Et statim exiens ex hac aqua vidit reclusoscoelos et Spiritum uti columbam accedentem super eum.
[1152]usluknans] lh. Ulfil. illustr. p. 155 p o usluknandanspositum esse ait, de qua re Z. Gram. p.55 recte dubitans pro participio passivi verbi uslukanhabere maluit; sed haec forma secundum regulasgrammaticas uslukanans esse debebat: itaque statuendumest, aut librarium errasse scribendo usluknanspro uslukanans (quod placet Grimm. Gr. 4, 26, etEttmüller l. l.), aut formam usluknans pertinere adadjectivum uslukns, cf. L. VI, 35 usvenans (ab usvens).
[1153]Et vox venit e coelis: tu es filius meushic carus, in te-quo valde me-oblecto.
[1154]qam] venit, gr. omn. ἐγένετο, cf J. VI, 25.---ïn þuzei vaila galeikaida] cod. Arg. in marg. þukeivilda (te quem volui).
[1155]Et statim, ecce, spiritus eum eduxit in desertum,
[1156]suns sai] statim ecce; cum nullus graecorumullum illius sai vestigium habeat (quia prorsus sensuirepugnat), complures autem εὐθέως praebeant provulg. εὐθύς, deinde noster εὐθέως per sunsaiv redderesoleat (III, 6; V, 29 sq.; VI, 25; X, 52 all.), etiam h.l. sine dubio sunsaiv legendum est.
[1157]et fuitin hoc deserto diebus quadraginta tentatus a Satana et fuit cum feris, et angeli ministrarunt ei.
[1158]diuzam] editt. + dihzam; sine dubio rectalectio in cod. Arg. exstitit, sed hodie certo dici nonpotest, quia hic locus in earum plagularum una scriptuserat, quas impia manus e codice avertit. Diuzamprimus Grim. I, 606 divina conjectura assecutus est,et repudiatam II, 266, repetiit III, 359, monitus locoCor. I, XV, 32.
[1159]Verumpost quod traditus fuit Iohannes, venit Iesus in Galilaeam nuntians evangelium regni Dei.]
[Note: atgibans] J. St. + atihdans.
[1160]Dicens,quod impletum-est hoc tempus et appropinquavit se regnum Dei, resipiscite et credite in evangelium.
[1161]qiþands] ante hoc verbum Ulf. c. codd.o καὶ.
[1162]Etambulans ad mare Galilaeae vidit Simonem et Andream, fratrem ejus, hujus Simonis, jacientes rete in mare;fuerunt enim piscatores.
[1163]jah warbonds] Ulf. c. codd. καὶπαράγων legissevidetur, vid. II, 14---andraian] St. + andrajan.---þisseimonis] hujus Simonis, o gr.---fiskjans] St.+ fiskians.
[1164]Et dixit iis Iesus: venite post me et facio vos fieri captores hominum.]
[Note: ïgqis] J. St. + ïgvis; recte Maresh. p. 414.
[1165]Et statim relinquentes haec retia sua secuti-sunt post eum.
[1166]Et illinc iniens ultra paulum, vidit Iacobum,hunc Zebedaei, et Iohannem, fratrem ejus, etiam hos in nave parantes retia.
[1167]jainþro ïnngaggands] ¶ gr. omn.; caeterum J.St. + ïngaggands---framis leitil] J. Z. + framisleitl,St. B. + framisleita. Z. h. l. et Versuch, etc. p.86 + fram ïs leitil; quid in codice Arg. scriptum fuerit,nec lh. adnotavit, neque hodie cognosci potest,quia haec plagula e codice direpta est. Framis Grim.III, 591, cf. 97 recte pro adverbii comparativo habet,ulterius significante et graeco πρό in compositis verbisrespondente, sic Rom. XIII, 12 framis galaiþ =προέκοψεν. Quod vero dicit leitl esse formam breviorempro leitil. rectius videmur fecisse statuentes, leitl negligentialibrarii pro leitil ortum esse.---zaibaidaiaus]St. + zaibaidajaus.---ïohanne] J. St. + ïohannes.
[1168]Et statim vocaviteos et relinquentes patrem suum Zebedaeum in hac nave cum mercenariis iverunt post eum.
[1169]Et iveruntin Cafarnaum; et statim sabbato die iens in synagogam docuit eos.]
[Note: synagogen] Z. + syn gogin.---ïns] eos, o gr.
[1170]Et attoniti fuerunt super hacdoctrina ejus, nam fuit docens eos uti potestatem habens et non sicut hi scribae.
[1171]Et fuit in hac synagogaeorum homo in immundo spiritu et exclamavit
[1172]dicens: desine, quid nobis et tibi, Iesu Nazarene,venisti perdere nos? novi te, qui tu es, hic sanctus Dei.
[1173]nazorenai] sic Goth. constanter legit cumsint loci, ubi gr. aut Ναζαρηνὸς aut Ναζαραῖος habent,XIV, 67; XVI, 6; L. IV, 34.---þu] tu, o gr. omn.
[1174]Et increpavit eum Iesus dicens: tace et exi foras exhoc, spiritus immunde.
[1175]ahma unhrainja] spiritus immunde, o gr. omnespraeter cod. D.
[1176]Et laceravit eum spiritus hic impurus et clamans voce magna exiit ex eo.
[1177]Etobstupuerunt omnes admirantes, ita-ut disputarent inter se invicem dicentes, qui sit hoc, quae haec doctrinarumhaec nova, quod cum potestate etiam spiritibus his immundis imperat et obediunt ei?
[1178]afslauþnodedun] B. + afslauþnodeaun; quodUlf. sildaleikjandans addit, a gr. omnibus omissumvid. ad M. IX, 8. et Cor. l, IV, 25.---laiseino] vid. adVI, 2.
[1179]Exiit autemfama ejus statim per omnes vicinos Galilaeae.
[1180]Et statim ex hac synagoga exeuntes venerunt indomum Simonis et Andreae cum Iacobo et Iohanne.]
[Note: ïohannen] J. St. + ïohannes.
[1181]Verum socrus Simonis jacuit in febre, et statimdixerunt ei de ea.
[1182]Et accedens erexit hanc apprehendens manum ejus, et dimisit hanc haec febris statim,et ministravit iis.
[1183]Vespere autem facto, cum occidit sol, tulerunt ad eum omnes hos male habenteset daemones habentes.
[1184]gasaggq sauïl] sic recte lh. Ulfil. illustr. p.113. sq.; J. St. + gasag ju sa uïl; B. Hz. + gasaggqsau ïl.
[1185]Et haec urbs tota collecta fuit ad januam.
[1186]Et sanavit multos male habentesvariis morbis, et daemones multos ejecit, et non permisit loqui hos daemones, nam noverunt eum:]
[Note: usvarp] J. St. + usvairp.
[1187]Etmane crepusculo exsurgens exiit et ivit in desertum locum et illic oravit.
[1188]air uhtvon] Z temere coni. airuh tvon; namlectio vulgata eo confirmatur, quod in affinibus linguiseadem vox reperitur, vid. Schmid Schwäb. Wörterb.p. 8. Graff Althochdeutsch. Sprachsch. I, p. 138. CaeterumUlf. c. codd. et verss. o λίαν.
[1189]Et comites facti-sunt ei Simonet hi cum eo.
[1190]Et invenientes eum dixerunt ad eum, quod omnes te quaerunt.]
[Note: þuk sokjand] ¶ gr.
[1191]Et dixit adcos: imus ad hos circumcirca vicos et urbes, ut etiam illic nuntiem, nam ideo veni.
[1192]bisunjane] circumcirca, Ulf. cum cod. Dἐγγύς legisse videtur.---haimom jah baurgim] vicos eturbes, gr. κωμοπόλεις. Caeterum J. St. B. Hz. + haimon,vid. lh. Ulfil. illustrat. p. 229.
[1193]Et fuit praedicansin synagogis eorum per totam Galilaeam et daemones ejiciens.
[1194]ïn synagogim] in synagogis; gr. εἰςτὰςσυναγωγάς.
[1195]Et venit ad eum lepram habens, oranseum et genibus nitens et dicens ad eum, quod si vis, potes me mundare.]
[Note: knussjands] Ulf. c. codd. o αὐτόν.
[1196]Verum Iesus miserens extendensmanum suam tetigit eum et dixit ei: volo, fi mundus.
[1197]seina] suam, o gr. omn. praeter unum cod.D. (Bezae), referente Maresh. p. 418.
[1198]Et cum dixit hoc Iesus, statim haec lepraabiit ab eo et purus factus-est.
[1199]þata] pr. hoc, o gr. omn.---ïesus] cum gr.omn. hoc loco et L. VI, 12; VIII, 10; J. XVIII, 1, pronomendemonstrativum (αὐτός vel ὁ) habeant, suspicarilicet ïs legendum esse, pro quo librarius facileīs̄ scribere poterat; fortasse eadem emendatio II, 25adhibenda est, ubi praeter Syriam et Armeniam versionesnullus liber ïesus praebet; (aliter pro ïs J. XI,4 jam Lye ap. Benz. praef. p. LXVII ïesus. cum gr. omn.scribere maluit). Sed negari non potest esse locos inquibus non ita facile de ejusmodi errore cogitare liceat,e. gr. Mc. V, 22, ubi īūīs̄ (i. e. ïesuis), in omnibusautem gr. constanter αὐτοῦ legitur. Difficiliusetiam est de loco Mc. VI, 55 sententiam ferre: ei ïsvesi, quod legitur, respondet versionibus latinis; eiïesus vesi, si legeretur, lectioni codicis D et eis versionibusaptius esset, cum quibus in aliis locis conspiraresolet; Benzelii judicium Ulfilam ἐκεῖνος proἐκεῖ legisse arbitrantis, amplecti non libuerit. Ut veroh. l. rem conficiamus, addimus, Mc. I, 45 et L. V,34 pro ïs, quod cod. Arg. cum gr. omn. habet, J. St.(et Luc. loco B etiam) et Mc. II, 15 omnes editorescontra codicis Arg. auctoritatem male ïesus reposuisse.---þataþrutsfill] gr. omn. praeter cod. e ap. Mi.post ïmma.
[1200]Et comminans ei statim emisit eum
[1201]et dixit ad eum: vide, ut alicuinon dicas quidquam, sed i te ipsum ostendere sacerdoti et offer pro purificatione tua, quod praecepit Mosesad testimonium iis.
[1202]mannhun] Z. + manhun.---gudjin] Ulf. ἀρχιερεῖpro ἱερεῖ legisse, Griesb. temere contendit, namgudja et auhumists gudja Ulf. promiscue utitur, neclicet eam ob causam conjicere II, 26 eum simplexἱερέως in suo cod. legisse, uti idem vir doctus fecit.
[1203]Verum is exiens coepit praedicare multum et eloqui hoc verbum, adeo-ut is ampliusnon posset palam in urbem ire, sed foris in desertis locis fuit et iverunt ad eum undique.]
[Note: iþ ïs] vid. ad I, 42.
[1204]Et ivititerum in Cafarnaum post dies, et compererunt, quod in domo est.
[1205]galaiþ aftra] ¶ gr.---gafrehun] compererunt,gr. omn. ἠκούσθη---ïn garda] in domo, gr. εἰςοἶκον.
[1206]Et statim convenerunt multi, adeoutamplius non locum-invenirent ne-quidem ad januam, (Vide paginam sequentem.)et locutus-est iis verbum.
[1207]at daura] Ulf. o τά cum codd. 28 et 131.---gamostedun]gamotan est locum habere, capi, vid. J.VIII, 37; Cor. II, VII, 2.
[1208]Et venerunt ad eum paralyticum ferentes sublatum a quatuor.]
[Note: fidvorim] cod. Arg. et editt. + fidvorin.
[1209]Et non potentes prope venire ei prae turbis detexerunt tectum, ubi fuit Iesus, et effodientes illaquearunthunc grabatum et demiserunt, super quo jacuit hic paralyticus.
[1210]ïnsailidedun---fralailotun] illaquearunt---demiserunt,gr. omn. χαλῶσι; est amplificatio, cujusalia exempla collecta sunt ad M. IX, 8, 23; Cor. I, IX,25.---lag] gr. omn. post usliþa.
[1211]Videns autem Iesusfidem eorum dixit ad hunc paralyticum: filiole, remittuntur tibi peccata tua.
[1212]þus---þeinos] t bi---tua, gr. σοῦ; Ulf. c. codd.σοί---σοῦ; sic vers. 9.
[1213]Fuerunt autemquidam horum scribarum illic sedentes et cogitantes sibi in cordibus suis:
[1214]quid hic sic loquiturblasphemias, quis potest remittere peccata, nisi unus Deus?
[1215]Et statim cognoscens Iesusspiritu suo, quod sic hi cogitarunt sibi, dixit ad eos: cur cogitatis hoc in cordibus vestris?]
[Note: mitoþ þata] ¶ gr. omn.
[1216]Utrum estfacilius ad dicendum huic paralytico: remittuntur tibi peccata tua. an dicere: surge et sume hunc grabatumtuum etsi;
[1217]afletanda] cod. Arg. + afleþanda.---þus---þeinos]vid. ad vs. 5.---jah] pr. et, o gr.---þeinata] gr.omn. ante þata.
[1218]at ut sciatis, quod potestatem habet filius hominis in terra remittere peccata, dixit adhunc paralyticum:
[1219]tibi dico, surge sumeque hunc grabatum tuum et i ad domum tuam.
[1220]nimuh] sunt qui dicant Ulf. omittere καί,sed errant nescientes, particulam uh habere vim copulativam,sic XIV, 13 qaþuh=καὶλέγει, cf. ad Cor.I. XVI, 13. Nimuh autem pro jah nim vs. 9 dictum est,solet enim Gothus sermonem variare.
[1221]Et surrexitstatim et attollens grabatum exiit coram facie omnium, adeo-ut obstupuerint omnes et honorificarintmagnificantes Deum dicentes, quod unquam sic non vidimus.
[1222]hauhidedun mikiljandans] vid. ad M. IX, 8;caeterum St. + haubidedun.---þatei]St. + þaþei.---gasewum]J. St. cum cod. Arg + gasewun, nec graecisrespondens, nec sensum aptum praebens; in cod.gasewū pro gasewu, errore librarii.
[1223]Et ivit iterum ad mare; et omnes turbae iveruntad eum et docuit eos.
[1224]galaiþ] St. + gelaiþ.---jah all---ïmma] hoccolon cod. Arg. non in textu, sed in marg. habet, J.St. B. + jah alla managei usïddjedun, scilicet in cod.litterae ns vocis manageins diremptae novum versumincipiunt, illi autem pro us habuerunt; veram lectionemcum hac falsa miscens, is qui confecit Hz. manuscriptum,dedit: jah all manageins usïddjedun.
[1225]Et ambulans vidit Levvi, hunc Alfaei, sedentem ad telonium et dixit ad eum:i post me; et exsurgens ivit post eum.
[1226]alfaiaus] J. St. + alfaius.---usstandands] St.+ usstandans.
[1227]Et factum est, cum is accumberet in domo ejus, et multi portitoreset peccatores accubuerunt cum Iesu et discipulis ejus, fuerunt enim multi et iverunt post eum.
[1228]ïs] pr., vid. ad I, 42; caeterum gr. omn. postanakumbida.
[1229]Ethi scribae et Farisaei videntes eum edentem cum his portitoribus et peccatoribus dixerunt ad hos discipulosejus: quid est quod cum portitoribus et peccatoribus edit et bibit?
[1230]ïst] est, o gr. omn.---fravaurhtaim] cod. Arg.+ fraaurhtaim.
[1231]Et audiens Iesus dixit ad eos: nonindigent validi medici, sed hi male habentes; non veni invitare justos, sed peccatores.
[1232]fravaurhtans] Ulf. c. codd. o εἰςμετάνοιαν, cf.ad M. III, 11.
[1233]Et fuerunt discipuli Iohanniset Farisaei jejunantes; et adierunt et dixerunt ad eum: cur discipuli Iohannis et Farisaei jejunant, verum hitui discipuli non jejunant:
[1234]fareisaieis] sec., gr. omn. οἱτῶνΦαρισαίων,praeter unum cod. 239, qui cum Goth. consentit.
[1235]Et dixit iis Iesus: num possunt filii sponsi, usque dum cum iis est sponsus, jejunare?tam longum tempus quam cum se habent sponsum, non possunt jejunare.
[1236]bruþfaþs] gr. omn. ante miþ; J. St. + adduntarticulum sa.
[1237]At accedunt dies, cumaufertur ab iis hic sponsus, et tum jejunant in illo die.
[1238]Non homo assumentum panni novi suit ad amictumveterem; ne auferat plenitudinem ab hoc hic novus hoc vetere et pejor fissura fiat.]
[Note: af þamma] ab hoc, gr. αὐτοῦ.
[1239]Non homo funditvinum novum in utres veteres, ne forsan disrumpat vinum hoc novum hos utres et vinum effluat et hi utres pereant;sed vinum novum in utres novos fundunt.
[1240]init. U f. o καί.---balgins] sec. J. St. + baljins;iidem mox + baljeis.---giutand] fundunt, gr.omn. βλητέον, Ulf. e L. V, 38, ubi codd. aliqui βάλλουσιpraebent.
[1241]Et factum-est transire ei sabbato die per satum etcoeperunt discipuli ejus praetereuntes vellere aristas,
[1242]skevjandans raupjan] praetereuntes vellere,gr. ὁδὸνποιεῖντίλλοντες; Ulf. c. verss.
[1243]et Farisaei dixerunt ad eum: ecce, quid faciuntdiscipuli tui sabbatis, quod non fas est?]
[Note: siponjos þeinai] discipuli tui, o gr.
[1244]Et Iesus dixit ad eos: nonne perlegistis unquam, quod fecitDavid, cum indiguit et famelicus fuit, ipse et hi cum eo;]
[Note: ïesus] vid. ad I, 42.
[1245]quomodo ivit in domum Dei sub Abjatharesacerdote, et panes propositionis comedit, quos non fas est edi, nisi solis sacerdotibus; et dedit etiam hiscum se existentibus.
[1246]gudjin] vid. ad I, 44.---faurlageinais] J.St. + fauralageinais, vid. L. VI, 4.---ainaim] solis,o gr.
[1247]Et dixit iis: sabbatus causa hominis fuit creatus, non homo causa sabbati diei;
[1248]varþ gaskapans] fuit creatus; gr. solumἐγένετο, Ulf. c. codd. ἐκτίσθη.
[1249]ita ut dominus sit hic filius hominis etiam huic sabbato.
[1250]Et ivit iterum in synagogam, et fuitillic homo arefactam habens manum,
[1251]et observarunt eum, sanaret sabbato die, ut accusarent eum.
[1252]hailidedi] gr. omn. post daga; caeterumJ. St. + jau (εἰ) e L. VI, 7 addunt et Ulf. c. codd.o αὐτόν.
[1253]Et dixit ad hunc hominem hunc arefactam habentem manum: surge in medio.
[1254]Et dixit ad eos, fasneest in sabbatis bene facere, aut male facere? animam servare, aut perdere? verum ii tacuerunt.
[1255]ïn] in. o gr.---usqistjan] utrum Ulfil.ἀπολέσαι, an ἀποκτείνειν legerit, certo dici non potest,nam usqistjan utrique graeco verbo respondet.
[1256]Et adspicienseos cum ira, tristis ob obdurationem cordis eorum, dixit ad hunc hominem: protende hanc manumtuam; et protendit, et constitit rursus haec manus ejus.
[1257]gastoþ aftra] constitit rursus = graecoἀποκατεστάθη, cf. VIII, 25.
[1258]Et euntes tum Farisaei statim cum his Herodianisconsilium fecerunt contra eum, ut eum occiderent.]
[Note: þan] tum, o gr. omn.
[1259]Et Iesus abiit cum discipulis suis ad mare et multumturbae e Galilaea secuti-sunt post eum et ex Iudaea]
[Note: aflaiþ] gr. post seinaim.
[1260]et ex Ierusolymis et ex Idumaea, et ultra Iordanumet hi circa Tyrum et Sidonem turbae multum audientes, quam multum is fecit, venerunt ad eum.
[1261]seidona] J. St. B. e graeco textu codicis Dtemere addunt bi.---ïs] is, o gr. omn.
[1262]Et dixithis discipulis suis, ut navis praesto esset apud eum propter hanc turbam, ut non comprimerent eum.]
[Note: þraiheina] J. St. + praiheinai.
[1263]Multos enim sanavit, adeo-ut ruerent in eum, ut eum attingerent, et tam multi quam habuerunt vulnera]
[Note: jah] et, o gr.
[1264]et spiritus immundos, hi cum eum viderent, ruerunt ad eum et clamarunt dicentes, quod tu es filiusDei]
[Note: þaih] hi, o gr. omn.
[1265]Et multum comminatus-est iis, ut eum non manifestarent.
[1266]Et conscendit in montem etadvocavit quos voluit is et iverunt ad eum.
[1267]ustaig] sic cod. Arg.; editt. usstaig, rectiusquidem, sed in verbis compositis saepius alterum s alibrariis omissum est, sic M. XXVII, 51 diskritnoda,L. VIII, 55 ustoþ, XIV, 14 ustassai; vid. Massm. Sk.p. 59. Idem factum est, si alterum verbum in sdesinit, alterum ab s incipit, vid. ad Mc. X, 45;XVI, l.
[1268]Et fecit duodecim ad versandum cum se et ut mittereteos praedicare
[1269]et habere potestatem ad sanandos morbos et ejiciendos daemones.
[1270]Et imposuitSimoni nomen Petrus.
[1271]paitrus] secundum regulas grammaticasscribendum fuit paitru, accusativo casu, vid. L. I, 13haitais namo ïs ïohannen, cf. M. IX, 9. Id Ettmüll. l.l. dubitare non debebat; quod Grimm. Gr. IV, 622dicit, recte habet de haltan et vopjan, non de namjan,neque dubitamus, quin Gr. GGA. 1836 p. 1792,ubi dicit: nach den Wörtern namnjan wird immerder nominativ construirt, id est, post verba namnjanconstructionem cum nominativo semper adhiberi, depassivo cogitaverit. Nos autem recte adnotasse depaitrus, etiam L. VI, 14 loco gemello comprobatur,dicitur illic thanei jah namnida paitru. Deinde vs. 17pro ïakobau et ïohanne dativis propter sensum jakobuet johannem accusativos optabamus: pendere possehos dativos a gasatida, cum sui sequatur jah gasatidaïm, non cogitavimus, et si Ettmülleri sententia dehoc loco recta est, facere non possumus, quin Ulfilamsensui parum consuluisse dicamus.
[1272]Et Iacobo, huic Zebedaei, et Iohanni, fratri Iacobi, et imposuit iis nomina Boanerges,quod est filii tonitru.
[1273]ïakobau---ïohanne] ii dativi non habent,unde pendeant, accusativos verbo gavaurhta conjungendosrequirit sensus. Caeterum pro ïohanne J. St.+ ïohannes.
[1274]Et Andream et Philippum et Bartholomaeum et Matthaeum et Thomam et Iacobum,hunc Alfaei, et Thaddaeum et Simonem, hunc Cananitem,
[1275]matþaiu] St. + matþaju.---kananeiten]St. Z. + kananeiþen.
[1276]et Iudam Iscariotem, qui etiam tradidit eum.
[1277]Et adierunt in domum et collegit se turba, adeo-ut non possent ne-quidem panem edere.
[1278]atïddjedun] St. + atïddiedun. sic gaïddiapro gaïddja, matian pro matjan et saepius. CaeterumUlf. o πάλιν et αὐτοῦς.
[1279]Et audientesde eo scribae et alii exierunt prehendere eum, dixerunt enim, quod furore-perculsus est.
[1280]fram---anþarai] de---alii, gr. οἱπαρ᾽αὐτοῦ.usgaisiþs] Grimm. Gr. IV, 26 usgeisiþs emendandumesse censet, vid. Glossar. V. Geisan.
[1281]Etscribae hi ab Ierusolymis venientes dixerunt, quod Beelzebul habet et quod in hoc supremo daemonum ejicithos daemones.]
[Note: ïairusaulymai] J. + ïairusaulyma.
[1282]Et advocans eos in parabolis dixit ad eos: quomodo potest Satanas Satanam ejicere?
[1283]gajukom] J. St. + gajukon.---waiva] siccod. Arg., non weaiva, uti B. in eo legi dicit.
[1284]Et si regnum contra se dividitur, non potest stare hoc regnum illud;
[1285]et si domus contra se dividitur,non potest stare haec domus illa;
[1286]et si Satanas insurrexit contra se ipsum et divisus fuit, non potestconstare, sed finem habet.
[1287]satana usstoþ] editt. + satanaus stoþ; satanausnominativo nunquam dicitur, sed satana J.XIII, 27; Cor. II, XI, 14; aut satanas Mc. III, 23.---gastandan]J. St. B. + standan.---ak] St. + ah.
[1288]Non homo potest vasa validi iens in domum ejus rapere, nisi antea hunc validumvincit et hanc domum ejus diripiat.
[1289]þana] sec., Ulf. o τότε aut þan ante articulumþana librarii oscitantia excidit.
[1290]Amen dico vobis, quod omne remittitur hoc peccatorumfiliis hominum et blasphemiae tam multae quam blasphemant;
[1291]at qui blasphemat Spiritum sanctum, nonhabet remissionem unquam, sed reus est aeterni peccati;]
[Note: fravaurhtais] peccati, gr. κρίσεως.
[1292]quia dixerunt, spiritum immundum habet.]
[Note: Et venerunt tum mater ejus et fratres ejus et foris stantes immiserunt ad eum vocantes eum,
[1293]jah] pr. et, gr. οὖν
[1294]etsederunt circa eum turba, dixerunt autem ad eum: ecce, mater tua et fratres tui et sorores tuae foris quaeruntte.
[1295]managei] gr. ante bi.---svistrjus] J. St. +svistrjos.
[1296]Et respondit iis dicens: quae est haec mater mea, aut hi fratres mei?
[1297]Et circumspiciens circumcircahos circa se sedentes dixit: ecce, mater mea et hi fratres mei!
[1298]sai] ecce, Ulf. videtur ἰδού legisse; quamquamloci sunt, in quibus sai graeco ἴδε respondet(XI, 21; XV, 4; J. VII, 26; XI, 36; all.), quod Goth.alias saiw interpretari solet.
[1299]Qui enim facit voluntatem Dei, hicetiam frater meus et soror et mater est.
[1300]jah] pr. et, o gr.---svistar] Ulf. c. codd.e. verss. o μοῦ.
[1301]Et iterum Iesus coepit docere ad mare et congregaverunt se adeum turbae multum, adeo-ut is iret in navem, sederet in mari, et omnis haec turba adversus mare in ripa fuit.
[1302]ïesus] o gr. omn.---galeiþan] ire, gr. omn.ἐμβάντα; cum hic infinitivus cum sequentibus particulacopulativa non jungatur, pro galeiþan olim galeiþandan(euntem) scriptum fuisse videtur; nontamen inaudita sunt similia asyndetorum genera.---alla]Z. + allo.---staþa] littore (nostrum rivage,germ. Gestade), gr. γῆς.
[1303]Et docuit eos in parabolis multum et dixit iis in doctrina sua:
[1304]audite, ecce, exiit hic serens ad serendumsemine suo.
[1305]urrann] J. St. + urran, sic etiam vs. 5.---fraivaseinamma] semine suo, o gr. vid., ad M.XXVI, 72.
[1306]Et factum est, dum serit, quoddam quidem cecidit ad viam, et venerunt aves et vorarunthoc.]
[Note: saiso] J. St. + div.
[1307]Aliud autem cecidit in lapidosum, ubi non habuit terram multam, et statim exiit, propterquod non habuit profundam terram.]
[Note: urrann] vid. ad vs. 3.
[1308]In sole autem oriente exarsit, et quia non habuit radices,exaruit.
[1309]vaurtins] Z. pro genitivo singularis haberiposse arbitrans errat, nam vaurts singulari numero Gothusnon utitur, nisi sensu improprio (Rom. XI, 16sqq. XV, 12); ubi propriam habet significationem,vaurteis plurali numero ponit, vid. infra vs. 17; XI,20; L. III, 9; VIII, 13; XVII, 6.
[1310]Et quoddam cecidit in spinas, et superscenderunt hae spinae et exstinxerunt hoc,et fructum non dedit.
[1311]þaurnuns] St. + þaurnus.---afwapidedun]cod. Arg. manu secunda et B. + afwauidedun, quamimmanem formam imperitus corrector etiam IV, 19;V, 13 in codice posuit, aliis autem locis (IX, 43 seqq.;L. VIII, 14, 33) sinceram lectionem intactam reliquit,nihilo tamen minus etiam in iis B. afwaujan edidit.Cf. ad M. IX, 24.
[1312]Et quoddam cecidit in terram bonam et dedit fructum adscendentem etcrescentem et tulit unum XXX et unum LX et unum C.]
[Note: urri nando] St. + urrinanao.
[1313]Et dixit, qui habeat aures audientes, audiat.
[1314]saei habai] qui habeat, fortasse Ulf. c. Vat.et Cant. ὃςἔχει legit.---hausjandona] audientes, gr.omn. ἀκούειν, cf. vs. 23; VII, 16.
[1315]Et cum factus-est seorsim, interrogarunt eum hi circa eum cum his duodecim de-hac parabola.
[1316]Etdixit iis: vobis datum-est scire mysterium regni Dei; verum illis his foris in parabolis omne fit,
[1317]jainaim] St. + jainam.---gajukon] parabola,sine dubio gajukom plurali numero legendum est.
[1318]utvidentes videant et non cognoscant, et audientes audiant et non intelligant; ne quando convertant se etremittantur iis peccata.
[1319]nibai wan] male vertunt viri docti: nisiquando, pro (timeo) ne quando.
[1320]Et dixit ad eos, non scitis hanc parabolam et quomodo omnes has parabolasnoveritis.
[1321]þo] hanc, injuria Ulf. ταύτην omittere, Schcontendit.
[1322]Hic serens verbum serit;]
[Note: saijands] St. + sajands.
[1323]verum hi circa viam sunt, ubi seritur hoc verbum, et cumaudiunt incurii, statim venit Satanas et aufert verbum hoc insitum in corda eorum.
[1324]vig] J. St. + vigs.---sind] gr. omn. anteviþra.---unkarjans] incurii, o gr. omn.; ex eodemfonte haustum est, unde Ver. Verc. Colb. (cf. B.ix.)suum negligenter duxerunt.---ïnsaiano] St. + ïnsajano.
[1325]Et sunt similiterhi in lapidosum sati, qui cum audiunt hoc verbum, statim cum laetitia capiunt id,
[1326]jah] Ulf. o οὗτοι.---þaiei] J. St. + þaei.---fahedai]St. + fahelai.
[1327]et non habentradices in se, sed temporales sunt, deinde cum venit afflictio aut persecutio propter hoc verbum,statim sollicitantur.
[1328]aglo] J. St. + algo.---aiþþau] St. + aiþau.---vrakja]J. St. B. + vrakjai.
[1329]Et hi sunt hi in spinas sati, hi verbum audientes,
[1330]þai] pr. hi, gr. ἄλλοι.---saianans] Ulf. c.codd. o οὗτοίεἰσι.
[1331]et curae hujus vitae etsollicitatio possessionis et hae circa hoc aliud cupiditates introeuntes exstinguunt hoc verbum et infructuosumfit.
[1332]saurgos] J. St. B. + saurjos.---libainaisvitae, gr. αἰῶνος.---ïnnatgaggandans] St. + ïnatgaggandans.---afwapjand]vid. ad vs. 7.
[1333]Et hi sunt hi in terram hanc bonam sati, qui audiunt hoc verbum et accipiunt et fructum ferunt,unum XXX et unum LX et unum C.
[1334]Et dixit ad eos: num lucerna venit ideo, ut sub modium ponaturaut sub lectum? nonne ut super candelabrum ponatur?
[1335]Neque enim est quidquam occulti, quod nonmanifestetur, neque factum est occultum, sed ut manifestum fiat.
[1336]þatei ni] male notant Mill. et Griesb. Nostramlectionem consentire cum iis libris, qui ἀλλ᾽ἵνα habent, immo Goth. vel ὃἔανμή vel ὃμή legit.---svikunþ vairþai] Ulf. pro εἰςφανερὸνἔλθῃ cum Vat.φανερωθῇ legisse videtur. Vid. Cor. II, IV, 11.
[1337]Si quis habeat aures audientes,audiat.]
[Note: housjandona] vid. ad vs. 9.
[1338]Et dixit ad eos; videte quod audistis, in qua mensura mensuratis, mensuraturvobis et augetur vobis his credentibus.
[1339]mitaþ] sic recte, non mitaþai, uti Z. maluit,vid. Cor. II, X, 13.---jah biaukada---galaubjandam]et augetur---credentibus, o gr.; qui habent, progalaubjandam (credentibus) omnes ἀκούουσι legunt;sola vers. Brix. cum Goth. consentit.
[1340]Quia omni qui habet, datur ei, et qui non habet, etiamquod habet, aufertur ei.
[1341]Et dixit: sic est regnum Dei, sicut si homo jacit semen in terram.
[1342]Etdormit et surgit nocte et die, et hoc semen germinat et crescit, uti non scit is.
[1343]Ipsa enim terra fructumfert, primum herbam, deinde aristam, deinde plenitudinem granis in hac arista.
[1344]Tunc quandodatur fructus, statim immittit falcem, quia adest messis.
[1345]Et dixit: cui assimilamus regnum Dei autin quali parabola comparamus hoc?]
[Note: wileikai] Z. + weleikai.
[1346]Ut granum sinapis, quod cum seritur in terram, minimum omniumseminum est horum in terra.
[1347]kaurno] St. + kauron.---minnist] minimum,gr. omn. μικρότερος.
[1348]Et cum seritur, surgit et fit omnium herbarum maximum et facitramos magnos, adeo-ut possint sub umbra ejus aves coeli nidulari.
[1349]vairþiþ] St. + vairþit.---maist] maximum,gr. omn. μείζων, vid. ad IX, 34.
[1350]Et talibus multis parabolislocutus-est ad eos hoc verbum, sicut potuerunt audire.]
[Note: managaim gajukom] ¶ gr.
[1351]Verum sine parabola non locutus-est iis, verumseorsim discipulis suis solvit omne.]
[Note: gajukon] J. St. + gajukom.
[1352]Et dixit ad eos in illo die: in vespere autem facto eximus illo loco.
[1353]at andanahtja] J St. + jct.---þan] autem,o gr. omn. praeter cod. E apud Mi.; is autem praecedentiaaliter atque Gothus legit.
[1354]Et dimittentes hanc turbam acceperunt eum ut fuit in nave; et tum alia navigia fuerunt cum eo.
[1355]Etfacta-est procella venti magna et fluctus ruerunt in navigium, adeo-ut id jam impleretur.]
[Note: jah] sec. et, gr. δέ.
[1356]Et fuit is inpuppi super cervicali dormiens et suscitarunt eum et dixerunt ad eum: doctor, nonne cura tibi quod perimus?
[1357]þizei] editt. + div.; caeterum þizei proprieest: hujus (cura) quod.
[1358]Et surgens comminatus-est vento et dixit ad mare: tace! obmutesce! et cessavit hic ventus et facta-estmalacia magna.
[1359]anasilaida] ten Kate minus probabiliter conjecitanastilaida.
[1360]Et dixit ad eos: cur timidi estis tam? quomodo non adhuc habetis fidem?
[1361]ni nauh] editt. + jct. Nostra lectio waiva ninauh e duabus codd. dive sorum lectionibus πῶςοὐκet οὔπω conflata esse videtur, aut Goth. legit πῶςοὔπω uti VIII, 21 cum compluribus codd.; caeterumuti Goth., habet etiam Brix. (quomodo nondum.)
[1362]Et timueruntsibi timorem magnum et dixerunt ad se invicem: quis ergo hic sit, nam et ventus et mare obediuntei?
[1363]þannu] editt. + div., sic M. VII, 20 Rom.X, 17 (ubi pejus etiam þau nu editur) Cor. II, V, 15;deinde pro þan nunu legendum est þannu nu Rom.IX, 18, 20; XIV, 12, 19; Cor. I, IV, 5.
[1364]Et venerunt ultra mare in regionem Gaddarenorum;
[1365]et exeunti ei e nave statim occurrit ei homoe sepulcris in spiritu immundo,]
[Note: manna] gr. omn. post aurahjom.
[1366]qui domicilium habuit in sepulcris et non catenis ferreis homopotuit eum ligare,
[1367]nam is saepe ferris circa pedes curvatis et catenis ferreis ligatus fuit et solvita se has catenas et haec in pedibus ferra confregit, et homo non potuit eum domare.
[1368]bi fotuns] J. St. + jct.---ana fotum] J. St.+ anafotun, B. + ana fotun; errat etiam lb. Ulfil.illustr. p. 244 fotun in cod. Arg. exaratum esse dicens;diligenter inspicienti fotum clare apparet.---mahtaïna] ¶ gr.---gatamjan] in marg. cod. Arg. gabindan(i. e. ligare).
[1369]Et semper noctibuset diebus in sepulcris et in montibus fuit, clamans et percutiens se lapidibus.]
[Note: fairgunjam] Z. + fairngunjam.
[1370]Videns autem Iesumprocul cucurrit et adoravit eum
[1371]. . . saiwands] Editt. ÷ gasaiwands. Ih. in cod.Arg. gaisaiwands legi adnotat; sed vir doctus errat,nam quid ante saiwands scriptum fuerit, conjici quidempotest, certo dici non potest, quia membrana inhac parte plagulae perforata et sola linea perpendicularisrelicta est, quam Ih. pro littera i habet. At ga,quod conjectura addidit, veremur, ut spatium expleat;cum vero Ulf., καί initio sententiarum per jah---þansaepius reddat (vid. III, 6, 31; Luc. VI, 6; all.), sinedubio legendum est jah saiwands þan, et Gothum cumcodd. καὶἰδών legisse statuendum est. Illa autem relictalinea est posterior pars litterae h.
[1372]clamans voce magna dixit: quid mihi et tibi, lesu, fili Dei, hujus altissimi!adjuro te per Deum, ne torqueas me.]
[Note: balvjais mis] ¶ gr. omn.
[1373]Nam dixit ei: exi, spiritus immunde, ex hoc homine.
[1374]Et interrogaviteum: quod nomen tuum? et dixit ad eum: nomen meum Legeon, nam multi sumus.
[1375]namo þein] gr. σοίὄνομα.---namo mein laigaion]nomen meum Legeon, gr. omn. Λεγεὼνὄνομάμοι.
[1376]Et adoravit eummultum ut non ejiceret eos ex regione.
[1377]usdrebi ïm] ¶ gr.; caeterum usdrebi diciturh. l. pro usdribi, vid. Grim. l. 844.]
[Note: Fuit autem illic grex porcorum pascens sub hoc monte,
[1378]hairda sveine] gr. post fairgunja; caeterumUlf. c. codd. o μεγάλη.
[1379]etorarunt eum omnes hi daemones dicentes: immitte nos in hos porcos, ut in hos eamus.]
[Note: allos] omnes, o gr.
[1380]Et permisit iisIesus statim, et exeuntes spiritus hi immundi iverunt in hos porcos; et cucurrit hic grex de praecipitio in mare.Fuerunt autem circiter duo millia et suffocati-sunt in mari.
[1381]ïesus suns] ¶ gr. omn., Goth. cum Rd.---unhrainjansgaliþun] Editt. + unhrainjai usgaliþun,quae lectio ne in cod. quidem Arg. exstat, nam mutilationemembranae factum est, ut de verbo unhrainjansultimae duae litterae exciderint. Falsa est editorumlectio, quia unhrainjai forma abstracta, quamdicunt, addito articulo locum habere non potest, necusgaleiþan (exire) graeco εἰσελθεῖν respondit, nec ulloalio loco id compositum invenitur. Quod nos dedimuset linguae gothicae convenit et lectione locorum parallelorumM. VIII, 32; L. VIII, 33, ubi galiþun legitur,satis confirmatur. Hanc emendationem nostram, quametiam Ettmüll. l. l. probavit et quae adeo certa est, utomnes intelligentes assentire debeant, tamen GraffAldh. Sprachsch V, 36 sprevit et---quis credat?---editionumvitiosam lectionem (cf. etiam Bopp Vocalism.p. 102) tenet, neque ei usgaliþun h. l. sensumpervertere videtur; quam quidem opinionem ei profectonemo invidebit!---and driuson] J. St. + jct.---þusundjos]J. St. + þusudjos.---afwapnodedun] vid.ad IV, 7.
[1382]Et hi pascentes hos porcos effugerunt et praedicaruntin urbe et in vicis; et venerunt videre, quid esset hoc factum.
[1383]sveina] porcos, gr. αὐτοὺς.---haimom] J. St.+ haimon.---qemun] venerunt, gr. ἐξῆλθον, Ulf. c.codd. ἦλθον.
[1384]Et iverunt ad Iesum et videnthunc insanum sedentem et vestitum et mentis-compotem hunc, qui habuit Legeon, et timuerunt.]
[Note: gavasidana] J. St. B. + gavasidanan.
[1385]Etnarrarunt iis, qui viderunt, quomodo factum-est de hoc insano et de his porcis.
[1386]Et coeperunt orare eumire ultra limites suos.
[1387]Et ingredientem eum in navem oravit eum qui fuit insanus, ut cum eo esset.]
[Note: vesi] gr. ante miþ.
[1388]Et non sivit eum, sed dixit ad eum: vade in domum tuam ad tuos et nuntia iis, quam multum tibi dominusfecit et misertus est tui.
[1389]Et ivit et coepit praedicare in decapoli, quam multum fecit sibi Iesus etomnes mirati-sunt.
[1390]Et exeunte Iesu in nave iterum ultra mare, congregarunt se turbae multum ad eumet fuit circa mare.
[1391]faura] dicendum erat faur, vid. Gr. Gr. IV,785, neque debebat hic vir doctissimus defenderefaura citato loco L. IX, 47, cujus loci plane alia estratio, cum enim faur sit ad germ. an, an etwas hin,faura est apud, ad ger. vor bei.
[1392]Et ecce, venit unus horum synagogae-praefectorum nomine Jaïrus et videns eum ceciditad pedes Iesu.]
[Note: jaeirus] Z. + ïaeirus.---ïesuis.] vid. ad I, 42.
[1393]Et oravit eum multum dicens, quod filia mea extremum habet, ut veniens ponassuper hanc manus, ut valeat et vivat.
[1394]Et ivit cum eo et iverunt post eum turbae multum et torserunteum.
[1395]Et mulierum quaedam existens in fluxu sanguinis annos duodecim
[1396]et multum patiens amultis medicis et amittens omne suum et non quoquam sanata, sed potius pejus habens,
[1397]allamma seinamma] ¶ gr. omn.---botida---habaida]errant St. B. Z. has formas pro verbis finitishabentes, sunt autem participia graecis ὠφεληθεῖσα etἐλθοῦσα respondentia.
[1398]audiens de Iesu,accedens in turba retro attigit vestem ejus.]
[Note: Nam dixit, quod si vestes ejus attingo, valeo.
[1399]Et statimexaruit hic fons sanguinis ejus et sensit in corpore, quod sanata-est ab hac plaga.]
[Note: sunsaiv] St. + sunsajv.
[1400]Et statim Iesus sensitin se ipso hanc ex se potentiam exeuntem, convertens se in turba dixit: quis mihi tetigit vestes?
[1401]Et dixeruntad eum discipuli ejus: vides hanc turbam torquentem te et dicis, quis me tetigit?]
[Note: þuk] J. St. + þus.
[1402]Et circumspexitvidere hanc hoc facientem.
[1403]Verum haec mulier timens et tremens, sciens quod factum-est de se,venit et cecidit ad eum et dixit ei omnem hanc veritatem.
[1404]Verum is dixit ad eam: filia, fides tua sanavitte; vade in pacem et sis sana ab hac plaga tua.]
[Note: slaha] St. + ssaha.
[1405]Adhuc eo loquente venerunt ab hoc synagogae-praefeco dicentes, quod filia tua obiit; quid adhuc vexas hunc doctorem?]
[Note: nauh þanuh] J. St. + div.
[1406]Verum Iesus statim audiens hocverbum dictum dixit ad hunc synagogae-praefectum: ne time, tantummodo crede!
[1407]Et non perinisit unumeorum cum se sequi, nisi Petrum et Iacobum et Iohannem, fratrem Iacobi.
[1408]ïze miþ sis] eorum cum se; in goth. versioneduae lectiones graecorum (αὐτῷ et αὐτῶν) conflataeesse videntur.
[1409]Et ivit in domum hujus synagogae-praefectiet vidit tumultum et flentes et ejulantes multum.]
[Note: vaifairwjandans] St. + vaifaawjandans.
[1410]Et ingrediens dixit ad eos: quid tumultuaminiet fletis? haec puella non obiit, sed dormit.
[1411]slepiþ] cod. Arg. ex correctura manus secundae+ sa uiþ, vid. ad M. IX, 24.
[1412]Et deriserunt eum, verum is ejiciens omnesassumit patrem hujus puellae et matrem et hos cum se et ivit intro, ubi fuit haec puella jacens.]
[Note: ligando] jacens. o gr.
[1413]Et prehenditapud manum hanc puellam dixitque ad eam: talitha kumi, quod est explicatum: puella, ad te dico, surge!
[1414]Et statim surrexit haec puella et ivit; fuit enim annorum duodecim; et obstupuerunt timore magno.
[1415]faurhtein] J St. + faurhteni, quod e B. sententialibrarii erratum est; Ih. tacet de h. l., nequenum in cod. Arg. vere sic scriptum fuerit, hodie dicipotest, quia plagulae textum V, 42---VII, 26 continentesnunc desiderantur.
[1416]Et praecepit iis multum, ut homo non sciret hoc et jussit ei dare edere.]
[Note: ïzai giban] ¶ gr. omn.
[1417]Et surrexit illinc et venitin regionem suam, et secuti-sunt post eum discipuli ejus.
[1418]Et cum fieret sabbatum, coepit in synagogadocere, et multi audien es mirati-sunt dicentes: unde huic hoc et quae haec sapientiarum haec data ei, quodvirtutes tales per manus ejus fiunt?
[1419]wo so] cod. Arg. (uti dicitur, cf. ad V, 42) eteditt. + wono, quae forma non gothica est (cf. Grim.I, 798); quam lectionem in textu posuimus, ea probaturloco I, 27 wo so laiseino (quae haec doctrinarum),vid. lh. Ulfil. illustrat. p. 227, 4; Grim. l, 605, 2. Depermutatione litterarum n et s diximus ad M. VII, 23.---ei]quod, gr. καί.
[1420]Nonne hoc est hic faber-lignarius, hic filius Mariae, verum fraterIacobi et Iusi et Iudae et Simonis, et nonne sunt sorores ejus hic apud nos? et scandalizati fuerunt in hoc.
[1421]þata] hoc, gr. οὗτος; exemplum constructionisgermanicarum linguarum propriae.
[1422]Dixit autem iis Iesus, quod non-est profeta inhonoratus, nisi in patria sua et in cognatis et in domo sua.
[1423]Et non potuit illic unam virtutum facere, nisi paucis aegrotis manus imponens sanavit.]
[Note: handuns galagjands] ¶ gr. omn.
[1424]et miratus estpropter incredulitatem eorum et circumiit castella circumcirca docens.
[1425]Et advocavit hos duodecim etcoepit eos mittere duos quosque et dedit iis potestatem spirituum immundorum.
[1426]tvans wanzuh] duos quosque, i. e. binos, gr.δύοδύο; Ulf. c. cod. D ἀνὰδύο legisse videtur, vid.L. X, 1.
[1427]Et interdixit iis, utquidquam non sumerent in viam, nisi virgam unam, neque peram, neque panem, neque in zonas aes,]
[Note: nih] sec., J. St, + ni.
[1428]sedcalceati soleis, et ne induatis duas tunicas.
[1429]Et dixit ad eos: ubicunque quo itis in domum, ibi maneatis,donec exitis illinc.
[1430]Et tam multi quam non recipiant vos, neque audiant vos, exeuntes illinc excutitepulverem hunc sub pedibus vestris ad testimonium iis; amen dico vobis, facilius est Sodomis aut Gomoris indie judicii, quam huic urbi illi.
[1431]jainþro] St. + janþro.---undaro] J. St. +undar.---amen---jainai] amen---illi, o gr.---sutizo]St. + suntizo.---gaumaurjam] suspicamur duplicataliquida scribendum esse gaumaurrjam, sic quidemRom. IX, 29 gaumaurra probe legitur.
[1432]Et exeuntes praedicarunt, ut converterentur.
[1433]Et daemones multosexpulerunt et unxerunt oleo multos aegrotos et sanarunt.
[1434]Et audivit rex Herodes, manifestum enim factum-estnomen ejus, et dixit, quod Iohannes hic baptizans ex mortuis surrexit, ideoque operantur hae potentiaein eo;
[1435]duþþe] tantum abest ut Ulf. καί omisisseputemus, ut duþþe (pro duh þe, idque pro du uh þe)pro jah duþe dictum esse existimaverimus; vid. L.XIV, 21 et cf. ad II, 11 et ad J. XVIII, 26.
[1436]alii vero dixerunt, quod Helias est, alii vero dixerunt, quod profeta est, ut unus horumprofetarum.]
[Note: þatei] pr. St. + þatai.
[1437]Audiens autem Herodes dixit, quod cui ego caput abscidi Iohanni, hic est, hic surrexit emortuis.
[1438]ïohanne] J. St. + ïohannes.---sa ïst sah] hicest hic, gr. οὗτος.---sah] St. + jah.
[1439]Hic enim quidem Herodes mittens cepit Iohannem et ligavit eum in carcere ob Herodiadem,uxorem Filippi, fratris sui; nam hanc duxit.
[1440]hairodiadins] vid. ad M. VIII, 28.---broþrs]J. St. + broþr.
[1441]Dixit enim Iohannes ad Herodem, quod non fas est tibihabere uxorem fratris tui.
[1442]Verum haec Herodias insidiata-est ei et voluit eum occidere et non potuit,
[1443]herodianai svor] haec codicis Arg. lectio,quam editt. omnes reddiderunt, sine dubio vitiosaest; pro svor legendum esse saisvor, jam B. L. Z. suspicatisunt, in iisque L. anglosaxonico verbo syrvanin comparationem vocato, sveran esse debere verbum,unde illud praeteritum derivetur, rectissime dicit, cf.taitok a tekan et alia. Syllaba sai, quam desideramus,in ultima parte monstrosi illius herodianai latet, s autemet n litteras saepius permutatas esse in codd. gothicisversu 2 hujus capitis vidimus, adde etiam quaead M. VII, 23 monuimus. Detracta syllaba sai restatherodia, cujus vocis littera extrema s, quia eademprima erat verbi sequentis, a librario omissa est;quam saepe id factum sit, vid. ad III, 13.
[1444]nam Herodes timuit sibi Iohannem, sciens eum virum justum et sanctum et custodivit eum et audienseum multum fecit et libenter ei auscultavit.]
[Note: herodis] J. St. + herodes.
[1445]Et factus dies opportunus, cum Herodes tempore nativitatissuae coenam fecit his maximis suorum et tribunis et his primis Galilaeae.
[1446]Et aggrediente intro filiaHerodiadis et saltante et placente Herodi et his una-accumbentibus dixit rex ad hanc puellam: ora me omnequod vis et do tibi.
[1447]dauhtar] e sententia Ib. (Ulfil. illustrat. p.238), aut dativi forma insolita, aut error librarii prodauhtr est; cum vero accusativi etiam absoluti M. VI,3 inveniantur, lectionem codicis Arg. recte se habereputamus; caeterum Ulf. c. codd. o αὐτῆς.
[1448]Et juravit ei, quod omne quod ores me, do tibi usque dimidium regnum meum.]
[Note: bidjais mik] ¶ gr.
[1449]Verum ea egrediens dixit ad matrem suam, quid orem? verum ea dixit: caput Iohannis hujus baptizantis.]
[Note: ïohannis] St. + johannis, sic quoque vs. 25.
[1450]Et aggrediens statim propere ad hunc regem oravit dicens: volo ut mihi des super patina caput Iohannishujus baptizantis.
[1451]gibais] Ulf. c. codd. o ἐξαυτῆς.---ïohannis]vid. ad vs. 24.
[1452]Et tristis factus hic rex propter haec juramenta et propter hos una-accumbentes, nonvoluit eam rejicere.]
[Note: ïn] sec. propter, o gr.
[1453]Et statim mittens hic rex speculatorem jussit ferre caput ejus. Verum is iens absciditei caput in carcere
[1454]ïnsandjands] J. St. + ïnsandjans.---spaikulatur]St. + spaiculatur.---afmaimait] St. + afmaimat.
[1455]et attulit hoc caput ejus super patina et tradidit id huic puellae et haec puellatradidit id matri suae.]
[Note: þizai] J. St. þize.
[1456]Et audientes discipuli ejus venerunt et abstulerunt corpus ejus et posuerunt id insepulcro.
[1457]Et coiverunt apostoli ad Iesum et narraverunt ei omne et tam multum quam fecerunt---]
[Note: gaïddjedun] vid. ad III, 20.
[1458]et applicuerunt.]
[Note: Et exeuntibus iis e nave statim cognoscentes eum,
[1459]percurrentes omnem hanc regionemcoeperunt super lectis hos male habentes ferre, ubi audiverunt, quod is esset.
[1460]badjam] St. + badiam.---bairan] Ulf. c.codd. φέρειν pro περιφέρειν legisse videtur.---ïs] vid.ad I, 42.
[1461]Et ubicumquequo ivit in vicos aut urbes aut in castella, in platea posuerunt aegrotos et orarunt eum, ut saltem fimbriamvestis ejus attingerent et tam multi quam attigerunt eum, sana i-sunt.
[1462]ïn] sec. m, o gr.---gagga] via, Ulf. pro ἀγοραῖςc. cod. D et verss. latinis πλατείαις vel πλατείᾳlegisse videtur, cf. XI, 4.
[1463]Et collegerunt se ad eum Farisaeiet quidam horum scribarum venientes ex Ierusolymis;
[1464]et videntes quosdam horum discipulorumejus communibus manibus, hoc-est illotis, edentes panes:
[1465]gamainjaim] St. + gamainiaim.---unþvahanaim]J. St. + unþvaihanaim.
[1466]verum Farisaei et omnes Iudaei, nisi frequenterlavant manus, non edunt, tenentes traditionem horum majorum;
[1467]ïþ] verum, gr. omn. γάρ, sic. J. VI, 6 etsaepius.---ufta] crebro, Ulf. c. verss. latinis πυκνάlegit, vid. L. V, 33.
[1468]et a foro, nisi lavant, non edunt,et aliud est multum, quod acceperunt ad tenendum: lotiones poculorum et urceorum et lebetum et lectorum;]
[Note: ïst manag] ¶ gr. omn.
[1469]deinde autem interrogarunt eum hi Farisaei et hi scribae: cur hi discipuli tui non eunt secundum quod tradiderunthi majores, sed illotis manibus edunt panem?
[1470]þaþroh] J. St. + þaþro.---þan] autem, o gr.omn.---unþvahanaim] illotis, gr. κοιναῖς.
[1471]Verum is respondens dixit ad eos, quod bene praedixitEsaias de vobis his hypocritis, ut scriptum est: haec turba labiis me colit, verum cor eorum procul tenetse me;]
[Note: hairto] St. + hairþo.
[1472]verum frustra me colunt docentes doctrinas, praecepta hominum;]
[Note: mik blotand] ¶ gr. omn.
[1473]relinquentes enim praeceptumDei, tenetis quod tradiderunt homines, lotiones urceorum et poculorum, et aliud simile tale multumfacitis.
[1474]raihtis] enim, Goth. γάρ omittere, Griesb.male adnotat.---svaleikata] J. St. + div.
[1475]Et dixit ad eos: bene abrogatis praeceptum Dei, ut hoc traditum vestrum observetis.]
[Note: fastaiþ] St. + fastaih.
[1476]Mosesenim quidem dixit: cole patrem tuum et matrem tuam, et qui male dicat patri suo aut matri suae, morte occidatur.
[1477]sverai] Hz. + sveran.---seinamma et seinai]suo---suae, o gr. omn.; pro seinai autem J. St. B. +seina.
[1478]Verum vos dicitis: si dicat homo patri suo aut matri: corban! quod est munus omne quod a mejuvaris.
[1479]seinamma] suo, o gr. omn.---þiswah þatei]J. St. + þiswa þatei.
[1480]Et non permittis eum non quidquam facere patri suo aut matri suae,]
[Note: ni] non, gr. plerique οὐκέτι.
[1481]delentes verbumDei hoc praecepto vestro, quod tradidistis, et simile tale multum facitis. (Vide paginam seqentem.)
[1482]þizai---þoei] J. St. lac., quod dedimus,primus B. et post eum Ih. legit; an recte illi quidem,dici non potest, quia haec plagula una ex iis est quaefurto ablatae sunt.---anabusnai] praecepto, videri potestGoth. ἐντολῇ aut ἐντάλματι legisse (vid. vs. 7 et9), nam gr. omn. παραδόσει habent, quod aliis locisanafilhs esse solet (vs. 3), vid. tamen Cor. I, XI, 2.---galeik]J. St. male addunt anþar, quod h. l. negraeci quidem habent.---taujiþ] St. + tavjiþ.
[1483]Et advocans omnem hanc turbam dixit iis: audite me omnes et intelligite;
[1484]non quidquamest extra hominem ingrediens in eum, quod possit eum polluere, sed hoc exiens ex homine hocest hoc polluens hominem.
[1485]ni vaihts] J. St. B. ni vaiht, idque rectius,nam vaihts ita non nisi praedicati loco ponitur: J. VIII,54 so hauheins meina ni vaihts ïst; Cor. I, X, 20 niþatei þo galiugaguda vaihts sijaina; VII, 19 þata bimaitni vaihts ïst (ubi ni vaiht, quod imperitus librarius addidit,e textu ejiciendum est); XIII, 2 jabai friaþva nihabau, ni vaihts ïm.---utaþro] J. St. B. + uzaþro.---þateimagi] J. St. B. + þata ÷ mag.---utgaggando---mannan]J. St. B. ÷ usgaggando af ïmma (J. St. +ïna) þata mag ïna gamainjan. Caeterum pro us mann(ex homine) gr. ἀπ᾽αὐτοῦ.
[1486]Si quis habeat aures audientes audiat.]
[Note: hausjandona] vid. ad IV, 9.
[1487]Et cum iret in domumex hac turba, interrogarunt eum discipuli ejus de hac parabola,
[1488]us---vs. 19 usgagg---] J. St. B. lac.; quaehodie leguntur, debemus Ihrio, qui hos versus difficillimoslectu fuisse ait: saepius tamen erravit.
[1489]et dixit ad eos: sic etiamvos inscii estis? non intelligitis, quod omne hoc extrinsecus ingrediens in hominem non potest eumpolluere;
[1490]jah] sec. Z. + ïah.---unvitans] cod. Arg. (Ih.referente) + ïnvitans, quam lectionem Ih., quamvisunvitans ei praeplaceat, defendere frustra studet;unvits legitur etiam Cor. II, XI, 19, 23; XII, 6, 11, cf.unviti Mc. VII, 22. Z. unvitans tacite in textu posuit.---þaumei]quod, vid. ad Phil. II, 24.---ïnngaggando] Ih.Z. + ïngaggando; (caeterum ïst supplendum esse, Ih.male monet.)
[1491]nam non intrat ei in cor, sed in ventrem, et in exitu exit, purgat omnes escas.
[1492]gahraineiþ] purgat, gr. καθαρίζον, Ulf. c.cod. D καθαρίζει legisse videtur.
[1493]Dixit autem, quod hoc ex homine exiens hoc polluit hominem;
[1494]intus enim ex corde hominumcogitationes malae exeunt, scortationes, adulteria, homicidia,
[1495]furta, avaritiae, nequitiae, simulatio,impudicitia, oculus malus, blasphemiae, superbia, stultitia;
[1496]aglaitei] Griesb. male pro plurali habet,sed veremur ne ea adnotatio ad verbum βλασφημίαpertineat, nam de vajamereins ambigitur, utrum sitnominativus pluralis formae vajamerei, an singularis;quamquam enim J. X, 33 forma vajamerei ponendaest, tamen geminae ejusdem nominis formae inveniuntur,uti veitvodei et veitvodeins, sviknei et svikneins,hrainei et hraineins; et Eph. IV, 31 iterum vajamereinsscribitur, ubi nullus graecorum pluralem βλασφημίαςagnoscit.
[1497]haec omnia mala intus exeunt et polluunthominem.]
[Note: þo alla] ¶ gr.
[1498]Et illinc exsurgens ivit in limites Tyriorum et Sidonum et intrans in domum non voluitscire hominem, et non potuit occultari.]
[Note: usstandands] St. + ustandands.
[1499]Audiens enim mulier de eo, cujus habuit filia spiritum immundum,veniens cecidit ad pedes ejus.
[1500]gahausjandei, etc.] Griesb. errat dicens,Ulf. legis e ἀλλ᾽εὐθὺςἀκούσασαγυνή, nam sequiturtextum vulgatum.---dauhtar] Ulf. c. codd. o αὐτῆς.---fotum] cod. Arg. (?) editt. Hz. + fotun.
[1501]Fuit autem haec mulier ethnica, Sorinifynicisca gente, et oravit eum,ut hunc daemonem ejiceret e filia ejus.
[1502]saurinifynikiska] J. St. + sauraifyniska,B. (fortasse recte) sauraifynikiska---usvaurpi] J. St.+ div.---dauhtr] J. + dauhtar, St. + dauþar, Z. +dauþr.
[1503]Verum Iesus dixit ad eam: sine antea saturos fieri liberos, namnon bonum est sumere panem liberorum et projicere canibus.
[1504]Verum ea respondit ei et dixit ad eum:utique domine! et enim canes sub mensa edunt de micis liberorum.]
[Note: ïmma] pr. ei, o gr. omn.
[1505]Et dixit ad eam: ob hoc verbumvade, exiit daemon e filia tua.
[1506]Et intrans in domicilium suum invenit daemonem egressum et hancfiliam jacentem in lecto.
[1507]Et iterum abiens a limitibus Tyriorum et Sidonum venit ad mare Galilaeoruminter utrosque limites decapoleos;
[1508]markom] pr., J. St. + markon.---miþ tveihnaim]J + jct., St. + miþtveihnam.
[1509]et tulerunt ad eum surdum mutum et orarunt eum, utimponeret ei manum.
[1510]handau] pro handu; ea terminationum accusativiet dativi permutatio in nominibus propriisfrequentior, in appellativis rarior est, sic L. IX, 27þiudinassau pro þiudinassu, vid. Mc. IX, 1; Cor. I, II,26 dauþau pro dauþu; pro hairau, quod Rom. XIII, 4in cod. Ambros. legitur, cod. Carol. recte hairu praebet.Similiter L IV, 3 sunaus, vs. 5 diabulaus, et Eph.V, 5 skalkinassaus pro diabulus, sunus, skalkinassusscribitur; cf. ad L. I, 54.
[1511]Et abbducens eum a turba seorsim posuit digitos suos in aures ei et spuens attigit linguamejus,
[1512]spevanas] sic cod. Arg.; editt. speivands,quod rectius, certe frequentius est.
[1513]et suspiciens ad coelum, ingemuit et dixit ad eum: effatha! quod est recludere.
[1514]Et statimreclusi-sunt ei aures et solutum-est vinculum linguae ejus et locutus-est recte.
[1515]Et praecepit iis ut homini nondicerent; quam multum is iis praecepit, magis hoc ii praedicarunt.
[1516]wan filu] Ulf. o δέ---mais þamma magishoc, gr. omn. μᾶλλονπερισσότερον.---eis] ii, o gr.
[1517]Et valde mirati sunt dicentes: bene omnefecit, et surdos facit audire et mutos loqui!
[1518]In illis autem diebus iterum in valde multa turba existente etnon habentibus, quid ederent, advocans discipulos dixit ad eos:
[1519]þan] autem, o gr. omn.---aftra] iterum,o gr.; caeterum Ulf. etiam pro simplici πολλοῦ legitπαμπόλλου, quod per filu managai reddit.---siponjans]Ulf. c. codd. o αὑτοῦ.
[1520]miseruit-me hujus turbae, nam jam diestres cum me fuerunt et non habent, quid edant;
[1521]dagans] dies accusativo casu, gr. ἡμέραι, cf.IX, 21.---haband] Z. + hahand.
[1522]et si dimitto eos jejunos ad domum eorum, subjacentin via; quidam enim eorum procui venerunt.
[1523]Et responderunt ei discipuli ejus; unde hos potest aliquissatiare panibus in deserto?]
[Note: was] Ulf. c. codd. et verss. ὧδε.
[1524]Et interrogavit eos: quam multos habetis panes? verum ii dixerunt: septem.
[1525]Et praecepit huic turbae accumbere super terra et accipiens hos septem panes et gratias-agens fregitet dedit discipulis suis, ut apponerent pro, et apposuerunt pro hac turba.
[1526]þizai] J. St. + þ ze.---jah] tert. et, o gr.---aviliudonds]St + aviliudons.
[1527]Et habuerunt pisces paucos,et hos benedicens dixit, ut apponerent etiam hos.]
[Note: þans] pr. hos, o gr.
[1528]Comederunt autem et saturi facti-sunt et sustuleruntreliquias fragmentorum septem sportas.
[1529]Fuerunt autem hi edentes circiter quatuor millia, et dimisit eos.]
[Note: fralailot] St. + ralailot.
[1530]Et ivit statim in navem cum discipulis suis et venit ad limitem Magdalan.]
[Note: galaiþ sunsaiv] ¶ gr.---magdalan] gr. Δαλμανουθά.
[1531]Et excurrerant Farisaei etcoeperunt conquirere-cum eo quaerentes ab eo signum e coelo, tentantes eum.
[1532]Et suspirans spiritu suodixit: quid hoc genus signum quaerit? amen dico vobis, si dentur generi huic signa.
[1533]kuni] J. St. + kun.---gibaidau] J. St. +gibaidi, B. + gabaid, terminatio au in cod. Arg. prorsusevanuit.
[1534]Et dimittens eosingrediens iterum in navem exiit trans mare.
[1535]Et obliti-sunt sumere panes, et nisi unum panem non habueruntcum se in nave.
[1536]Et praecepit iis dicens: videte, ut caveatis vobis hoc fermentum Farisaeorumet fermentum Herodis.]
[Note: ei] ut, o gr. omn.
[1537]Et cogitarunt cum se invicem dicentes: quia panes non habemus.
[1538]Et cognoscensIesus dixit ad eos: quid cogitatis, quia panes non habetis; non adhuc cognoscitis nec scitis, quiastupidum habetis cor vestrum.
[1539]unte] sec. quia, gr. ἔτι; Ulf. c. cod. 106ap. Griesb. ὅτι legit, quod jam B. vidit.
[1540]Oculos habentes non videtis et aures habentes non auditis, et nonrecordamini,
[1541]cum hos quinque panes fregi quinque millibus, quam multas sportas plenas fragmentorumsustulistis? Dixerunt ad eum: duodecim.
[1542]At cum hos septem panes quatuor millibus, quammultos cophinos plenos fragmentorum sustulistis? Verum ii dixerunt: septem.
[1543]hlaibans] panes, o gr.---usnemuþ] J. St. +usnemiþ.
[1544]Et dixit ad eos:quomodo non adhuc cognoscitis?
[1545]ni nauh] non adhuc, gr. οὐ, cf. ad IV, 40;(caeterum J. St. B. + jct.)
[1546]Et venerunt in Bethamam (Vide paginam sequentem.)et tulerunt ad eum caecum et orarunt eum, ut eum attingeret.
[1547]qemun] venerunt, gr. ἔρχεται.---beþaniïn]gr. Βηθσαἳδάν.
[1548]Et apprehendens manum hujuscaeci eduxit eum extra vicum et spuens in oculos ejus, apponens insuper manus sua, interrogaviteum, an quid videret.
[1549]seinos] suas (αὐτοῦ), gr. αὐτῷ.---gau] vid.ad M. IX, 28.
[1550]Et suspiciens dixit: video homines quod ut arbores video euntes.
[1551]þatei] quod, o gr.---gasaiwa] sec. video,gr.
[1552]Deinde iterum posuit manus super hos oculos ejus et fecit eum suspicere, et rursus sanatus fuit et vidit clareomnes.
[1553]aftra] sec. rursus, pro ἀπό verbi compositiἀποκατεστάθη positum est, sic IX, 12 aftra gaboteiþ=ἀποκατεστᾷ,cf. L. XIV, 12 aftra haitaina=ἀντικαλέσωσι.
[1554]Et misiteum ad domum ejus dicens: ne in hunc victum eas, ne cuiquam dicas in hoc vico.
[1555]mannhun qiþais] ¶ gr.---þamma] J. St. +þammah.
[1556]Et exiit Iesus et discipuli ejus in vicos Caesariae hujus Filippi, et in via interrogavit discipulos suos dicens adeos: quem me dicunt homines esse?]
[Note: usïddja] St. + ussïddja.
[1557]Verum ii responderunt: Iohannem hunc Baptistam; et alii Heliam;quidam autem unum profetarum.]
[Note: þan] St. + þain.
[1558]Et is dixit ad eos: at vos quem me dicitis esse? Respondensautem Petrus dixit ad eum: tu es Christus.
[1559]Et interdixit iis, ut cuiquam non dicerent de eo.
[1560]Et coepit docere eos, quod debet Filius hominis multum pati, et rejici debet ab his natu maximis et his summissacerdotibus et scribis, et occidi et post tres dies exsurgere.
[1561]skulds ïst] Z. glossam ad skal esse dicenserrat; illo enim verbo Ulf. utitur ad graecorum infinitivumpassivum reddendum, quo lingua gothica omninocaret, sic L. IX, 44 skulds ïst atgiban (μέλλειπαραδίδοσθαι) J. XII, 34 ushauhjan (ὑψωθῆναι), Cor. I,V, 10 ataugjan (φανερωθῆναι), cf. mahtana visan Mc.XIV, 5; J. III, 4; X, 35.---usstandan] St. + ustandan.
[1562]Et palam hoc verbum locutus-est, et abducenseum Petrus coepit increpare eum;
[1563]verum is vertens se et videns hos discipulos suos increpavit Petrumdicens: vade post me, Satana! nam non cognoscis haec Dei, sed haec hominum.]
[Note: andbait] St. + andbaiþ.
[1564]Et advocans hanc turbamcum discipulis suis dixit ad eos: qui vult post me sequi, deneget se ipsum et sumat crucem suam etsequatur me.
[1565]Qui enim vult animam suam servare, perdit eam; verum qui perdit animam suam ob meet ob hoc evangelium, servat hanc.
[1566]saivalai seinai] ¶ gr.---ïn] sec. propter,o gr. omn.
[1567]Quid enim juvat hominem, si lucratur hunc mundum omnem, etlaedit se anima sua.
[1568]boteiþ] St. + boþeiþ.---allana] J. St. +allama.
[1569]Aut quid dat homo pretium-redemptionis animae suae?
[1570]Nam quem pudet mei etverborum meorum in generatione hac adultera et peccaminosa, etiam filium hominis pudet ejus, cum venitin gloria patris sui cum angelis his sanctis.
[1571]vaurde meinaize] ¶ gr. omn.---seinis] +St. seinins.
[1572]Et dixit ad eos: amen dico vobis, quod sunt quidam horumhic stantium, hi qui non gustant mortem, donec vident regnum Dei veniens in potentia.]
[Note: þai ïze] editt. + jct., vid. ad M. V, 32.
[1573]Et post dies sexassumit Iesus Petrum et Iacobum et Iohannem et eduxit eos in montem altum seorsim solos et permutavit sein praesentia eorum.
[1574]Et vestes ejus factae-sunt splendentes, albae uti nix, tales, uti fullo in terranon potest dealbare.
[1575]glitmunjandeins] J. St. B. + glitmunjandesva.---weitos] Ulf. c. verss. o λίαν.---snaivs] St. +snaiys.---vullareis] J. St. B. + vuslareis.
[1576]Et visus fuit iis Helias cum Mose, et fuerunt loquentes cum Iesu.]
[Note: varþ] St. + qarþ.
[1577]Et respondensPetrus dixit ad Iesum: rabbi, bonum est nobis hic esse, et facimus tabernacula tria, tibi unumet Mosi unum et unum Heliae.]
[Note: ainana helijin] ¶ gr. omn.
[1578]Non enim scivit, quid loqueretur; fuerunt enim exterriti.
[1579]Et facta estnubes obumbrans eos et venit vox ex hac nube: hic est filius meus hic carus, hunc audiatis.
[1580]Et subitocircumspicientes non amplius quemquam viderunt, nisi Iesum unum cum se.
[1581]ni þanaseiþs] St. Z. + jct.---ainohun] siccod. Arg. pro ainnohun, sic etiam L. VIII, 51; J. V, 22.
[1582]Deorsum autem descendentibusiis de hoc monte, praecepit iis, ut cuiquam non narrarent quod viderunt, nisi quando Filius hominis e mortibussurgeret.
[1583]mannhun] J. St. B. + manhun.---þatei] St.+ þetei.
[1584]Et hoc verbum habuerunt ad se invicem quaerentes: quid est hoc e mortuis surgere?
[1585]Etinterrogaverunt eum dicentes: quia dicunt hi scribae, quod Helias debuit venire antea.]
[Note: faurþis] J. St. + div.
[1586]Verum is respondensdixit ad eos: Helias quidem veniens antea iterum reficit omnia, et quomodo scriptum est de Filio hominis,ut multum patiatur et contemtus fiat.
[1587]helias] J. St. ÷ helia.---sveþauh] Sch. cumZ. autem vertit, sed quanquam M. VII, 15 pro graecoδέ ponitur, tamen illo loco sensum habet, quem nostroloco habere non potest; potius eam particulam graecoμέν respondere existimandum est, vid. X, 39; Philipp.III, 1; idque, etsi Marcum fere nusquam particula μένuti Sch. dicit, Ulf. et h. l. legit et I, 8, ubi per aþþanvertit, vid. Tit. I, 15.---aftra gaboteiþ] editt. + jct.vid. ad VIII, 25.
[1588]Sed dico vobis, quod jam Helias venit et fecerunt ei tammultum quam voluerunt, sicut scriptum est de eo.]
[Note: ju] jam, gr. omn. καί.
[1589]Et veniens ad discipulos vidit multum turbae apudeos et scribas quaerentes cum iis;]
[Note: filu manageins] ¶ gr. omn.
[1590]et statim omnis turba videntes eum obstupuerunt et accurrentes adorarunteum.
[1591]gasaiwandans] videntes, Ulf. ἰδόντες legisse,Griesb. audacius contendit, sic enim saepius Goth. persynesin scribit, graecis non consentientibus.
[1592]Et interrogavit hos scribas: quid quaeritis cum his?]
[Note: þans bokarjans] hos scribas, gr. αὐτούς.
[1593]Et respondens unus ex hac turbadixit: magister, tuli filium meum ad te, habentem spiritum mutum.
[1594]Et ubicunque quod eum capit, projiciteum et spumat et stridet dentibus suis et arescit, et dixi discipulis tuis, ut expellerent eum, et non potuerunt.
[1595]gavairpiþ] projicit, gr. ῥήσσει, c. cod. 12 apudMi.---usdreibeina ïna] ¶ gr. omn.; caeterum usdreibeinapro usdribeina, vid. Grim. I, 844.
[1596]Verum is respondens iis dixit: o genus incredulum: quam diu apud vos sim? quam diu toleremvos? ferte eum ad me.
[1597]ïs] editt. + ïesus, vid. ad I, 42.---kuni] J. St.+ kunni.---þulau] J. St. + þuldu, sic uterque cumB. etiam L. VIII, 15 + þuldinai pro þulainai legunt.
[1598]Et tulerunt eum ad eum, et videns eum statim hic spiritus conturbavit eum,et cadens in terram volutus-est spumans.
[1599]valvnoda] J. St. + valvinoda; cod. Arg. B.Hz. Z. + valvisoda; neutra lectio habet quo probaripossit; requiritur enim verbum instransitivum, quoda primitivo valvjan esse debet valvnan; sic afwapnan,gafullnan, gahailnan ab afwapjan, gafulljan, gahailjanproficiscuntur; verba autem in---inon desinentia asubstantivis formantur: fraujinon, reikinon, gudjinona frauja, reiks, gudja alia. Nullum autem verbum gothicumhabet terminationem---ison.---waþjands] J. St.+ kawjands.
[1600]Et interrogavit hunc patrem ejus, quam longumtempus est, ut hoc fieret ei? Verum is dixit: ab infantia.
[1601]Et saepe eum etiam in ignem conjecit et inaquam, ut perderet eum, sed si potes, adjuva nos miserens nostri.]
[Note: jabai] Ulf. o τί.
[1602]Verum Iesus dixit ad eum hoc sipotes credere; omne possibile huic credenti.
[1603]Et statim exclamans hic pater hujus pueri cum lacrymisdixit: credo, adjuva meam incredulitatem.
[1604]Videns autem Iesus, quod in-unum cucurrit turba, minatus-estspiritui huic immundo dicens ad eum: tu spiritus, tu mute et surde, ego tibi praecipio, exi ex hoc etamplius ne eas in eum.
[1605]samaþ rann] editt. + jct.; sic etiam Cor. I,V, 4 samaþ gaggandam, et VII, 5 samaþ gavandjaiþdiv. scribendum est.---þu] vid. ad M. VI, 9.
[1606]Et clamans et multum discerpens eum (Vide paginam sequentem.)exiit et factus-est ut mortuus, adeo-ut multi dicerent, quod mortuus-est.]
[Note: ïna] eum, o gr.
[1607]Verum Iesus apprehendens eumin manu elevavit eum et surrexit.
[1608]Et euntem eum in domum discipuli ejus interrogarunt eum seorsim:cur nos non potuimus expellere hunc?
[1609]galeiþandan] St. + galeitandan.---duwe,cur, gr. ὅτι.---mahtedum] J. St. B. Hz. + mahtedun,sic etiam cod. Arg.
[1610]Et dixit ad eos: hoc genus in re non potest exire, nisi in orationeet jejunio.
[1611]Et illinc exeuntes iverunt per Galilaeam, et non voluit, ut quis sciret,
[1612]nam docuit discipulossuos et dixit ad eos, quod Filius hominis traditur in manus hominum et occidunt eum et occisus tertio die resurgit.
[1613]Verum ii non intellexerunt hoc verbum et timuerunt eum interrogare.]
[Note: froþun] J. St. + frodun.
[1614]Et venit in Cafarnaumet in domum veniens interrogavit eos: quid in via cum vobis invicem cogitavistis?]
[Note: qumans] sic cod. Arg. recte; editt. + qumands.
[1615]Verum ii tacuerunt:ad se invicem disputaverunt, quis maximus esset.
[1616]misso] Ulf o γάρ.---andrunnun] Ulf. c.cod. et verss. o ἐντῇὁδῷ.---maists vesi] maximusesset, gr. μείζων; caeterum cum nullo graeco Ulf.conspirat, cf. IV, 32.
[1617]Et sedens advocavit hos duodedim et dixit ad eos: siquis vult primus esse, sit omnium ultimus et omnibus minister.]
[Note: atvopida] St. + otvopida.
[1618]Et sumens puerum posuit eum in mediisiis et super ulnas sumens eum dixit ad eos:
[1619]qui unum horum talium puerorum suscipit in nominemeo, me suscipit et omnis qui me suscipit, non me suscipit, sed hunc mittentem me.
[1620]ana] Ulf. cum codd. ἐν pro ἐπὶ legisse, Sch.temere contendit.
[1621]Respondit autemei Iohannes dicens: magister, vidimus quemdam in tuo nomine expellentem daemones, qui non sequitur nos,et prohibuimus eum, quia non sequitur nos.
[1622]ïn] in o gr.---saei---unsis] qui---nos, o gr.;caeterum pro laisteiþ St. + laisteih.
[1623]Verum Iesus dixit: ne prohibite eum; non quisquamenim est, qui facit virtutem in nomine meo, et possit subito male dicere mihi;
[1624]nam qui non est contravos, pro vobis est.
[1625]Qui enim omnino bibere-det vobis poculum aquae in nomine meo, qui a Christi estis,amen dico vobis, quod non perdit mercedem suam;
[1626]meinamma] meo, o gr.---ei] quod, o gr.---mizdon]St. + misdon.
[1627]et omnis qui sollicitet unum horum parvorum horumcredentium ad me, bonum est ei magis, ut ponatur asinarius-lapis in collum ejus et al jectus esset in mare.
[1628]asiluqairnus] J. St. + div.; cum asiluquairnusproprie sit lapis molaris ab asino motus, Ulf. sinedubio c. codd. et verss. μύλοςὀνικός legit.---balsaggan]sic quidem cod. Arg. et editt. (praeter St., quiin textu halsaggan, in glossario autem balsaggan habet);sed an haec lectio recte se habeat, valde dubitamus;quid valeat illud verbum, nec e gothica, nequee cognatis linguis decerni potest. Certa, ut videtur,conjectura offerimus halsaggan; hals pro graecoτράχηλος L. XV, 20 invenitur; de agga vid. Grimm.III, 399, cf. Schmid Schwäbisches Worterb, s. v. Anke,Graff Althochd. Sprachsch, I, 345. Litteras h et baliis quoque locis permutari, indicat Ih. ad L. VI, 40.---fravaurpans]J. St. + fravairpans.
[1629]Et si sollicitet te manus tua, abscinde hanc; bonum tibi est debili in vitam ire, quam duas manus habentiire in geennam, in ignem hunc inexstinguibilem,
[1630]jabai marzjai] St. + jarbimazjai.---afmait]St. + afmaiþ---goþ] J. + joþ.---þau] S. + þan.---unwapnando] vid. ad IV, 7.
[1631]ubi vermis eorum non moritur et ignis non exstinguitur.
[1632]Et si pes tuus sollicitet te, abscinde eum; bonum tibi est ire in vitam claudo, quam duos pedes habenticonjici in geennam, in ignem hunc inexstinguibilem,
[1633]þus ïst] ¶ gr.---gaiainnan] J. St. +gaiainnin.
[1634]ubi vermis eorum non moritur et ignis non exstinguitur.
[1635]Et si oculus tuus sollicitet te, ejice eum; bonum tibi est lusco ire in regnum Dei, quam duos oculoshabenti abjici in geennam ignis,]
[Note: augona] J. + aqgona.
[1636]ubi vermis eorum non moritur et ignis non exstinguitur.
[1637]Omnisenim igne salitur et omne sacrificiorum sale salitur;]
[Note: hunsle] St. + hunse.
[1638]bonum sal; verum si sal insulsum fit, quo conditur?habeatis in vobis sal et pacifici sitis cum vobis invicem.
[1639]we] Ulf. c. codd. o αὐτό.---supuda] prosupoda, vid. Grimm. I, 40, 855; sic L. XX, 18 gakrotuda;cf. Mc. XI, 32 uhtedun pro ohtedun et quae notavimusad L. IV, 13. Caeterum Ulf. pro ἀρτύσετε cumcodd. ἀρτύσεται vel ἀρτυθήσεται legit.
[1640]Et illinc exsurgens venit in fines Iudaeae ultraIordanum et collegerunt se iterum turbae ad eum et uti solitus iterum docuit eos.
[1641]hindar] gr. διὰτοῦπέραν, quod si legissetUlf. hindar cum accusativo posuisset, nam ïaurdanaunon, uti volunt interpretes, accusativus est, sed dativus;hindar cum dativo autem indicat locum nonad quem pergebat Iesus, sed ubi fines Iudaeae erant ii,ad quos venit (πέραν), sic J. III, 26 saei vas miþþus hindar (πέραν) ïaurdanau. VI, 22 stoþ hindar(πέραν) marein. 25 bigetun ïna hindar (πέραν) marein.Praepositionem hindar cum dativo Gothos ponere,viris doctis adhuc ignotum fuit, vid. etiam.Rom. XIV, 5 hindar daga.
[1642]Et accedentesFarisaei interrogarunt eum, debitumne sit homini uxorem destituere, tentantes eum.
[1643]Verum isrespondens dixit; quid vobis praecepit Moses?]
[Note: qaþ] Ulf. o αὐτοῖς.
[1644]Verum ii dixerunt: Moses permisit nobis litterasrepudii scribere et dimittere.
[1645]unsis] nobis o gr. omn., additum ex M.XIX, 8.
[1646]Et respondens Iesus dixit ad eos: contra duritiem-cordis vestramscripsit vobis hoc praeceptum.
[1647]þo] hanc, Sch. igitur falso adnotat, Ulf.ταύτην omittere; sed hic vir doctus sic centieserravit.
[1648]Verum a principio creationis marem et feminam fecit Deus;]
[Note: gatavida] Ulf. c. codd. et verss. o αὐτούς.
[1649]propterhoc relinquat homo patrem suum et matrem suam,
[1650]seinai] o gr. omn. cf. VII, 10 sq. Finem versusκαὶ.---αὐτοῦ o Ulf. c. codd. B. et c. ap. Mi., sed fortasseculpa librario tribuenda est, cujus oculi a prioreseinai ad alterum delaberentur, cf. ad Rom. IX, 15.
[1651]et sint haec duo ad corpus idem, adeo-ut amplius nonsint duo, sed corpus unum.
[1652]leika samin] J. St. B. + leikas ain; caeterumsamin (idem) = graeco μίαν, sic L. XVII, 34 et Eph.II, 14 eam significationem sama sine articulo postiumhabet.---leik ain] ¶ gr.
[1653]Quod igitur Deus conjunxit, homo hoc non separet.]
[Note: þamma] hoc, o gr. omn.
[1654]Et in domo iterumdiscipuli ejus de hoc ipso interrogaverunt eum;
[1655]et dixit ad eos: omnis qui dimittit uxorem suam etducit aliam, moechatur cum hac.]
[Note: wazuh] St. + wasuh.
[1656]Et si uxor relinquit maritum suum et nubit alteri, moechatur.]
[Note: horinoþ] St. + horinnoþ.
[1657]Tuncattulerunt ad eum pueros, ut attingeret eos; verum hi discipuli ejus objurgarunt hos ferentes.
[1658]attaitoki] J. St. + attaitok.---ïs] ejus, o gr.---bairandam]cum versu sequente dugasaiwands, quodverbum compositum nullo alio loco invenitur, necgraeco ἰδών satis accommodatum esse videtur, suspectumsit; contra ea pro προσφέρειν non simplex (bairan),sed compositum (dubairan) exspectetur, fortasselegendum est: bairandam du. gasaiwands, etc. Praepositionesadverbiorum loco postpositae non raraesunt: Mc. VIII, 6 atlagjan faur. 23 atlagjan ana.XI, 7 galagidedun ana L. VIII, 44 atgaggan du. XIX, 4biþragjan faur, 28 gaggan fram, cf. M. IX, 15. Mc. V,40; XV, 43. Notandum etiam est, in cod. Arg. hosduos versus puncto interposito non esse distinctos,quod quidem aliis etiam locis non factum est.
[1659]Adspiciensautem Iesus indignatus---est et dixit ad eos: sinite hos pueros ire ad me et ne prohibete hos, nam horumest regnum Dei.
[1660]barna] J. St. + barn.---jah] sec. et, o gr.---þize]horum, gr. omn. τῶντοιούτων; Ulf. aut.τούτων pro τοιούτων legit. aut τοιούτων propter similitudinempraecedentis verbi per errorem omisit.
[1661]Amen dico vobis, qui non accipit regnum Dei uti puer, non fortasse venit in id.
[1662]Etamplectens eos, ponens manus in eos benedixit iis.
[1663]Et exeunte eo in viam accurrens unus etgenu-flectens oravit eum dicens: magister bone, quid faciam, ut vitae aeternae heres fiam?
[1664]knussjands] St. + knussjads; Ulf. c. verss. oαὐτόν.---qiþands] dicens o gr.
[1665]Verum Iesusdixit ad eum: quid me dicis bonum? non ullus bonus, nisi unus Deus.
[1666]Haec praecepta nosti: ne moecheris,ne occidas, ne fureris, ne sis falsus-testis, ne defraudes; honora patrem tuum et matrem tuam.]
[Note: þeina] tuam, o gr.
[1667]Tunc respondens dixit ad eum: magister, haec omnia servavi a pueritia mea.
[1668]Verum Iesus conspiciensad eum amavit eum et dixit ad eum: unius tibi inopia est; vade, tam multum quam habes vende et dapauperibus, et habes thesaurum in coelis, et accede sequi me, sumens crucem.
[1669]himinam] coelis, gr. omn. οὐρανῷ, exceptouno cod. E ap. mi., qui cum Ulf. concinit.
[1670]Verum is moerens obhoc verbum ivit tristis; erat enim habens divitias multas.
[1671]faihu] pecuniam, gr. omn. κτήματα; Maresh.p. 434 Ulf. χρήματα legisse, haud injuria suspicatur,nam pro eo graeco verbo faihu poni solet, vid. vss.seqq. et L. XVIII, 24.
[1672]Et circumspiciens Iesus dixit discipulis suis:ecce, quomodo difficulter hi divitias habentes in regnum Dei eunt.
[1673]sai] ecce, o gr. omn.---faiho] insolita formapro faihu; vid. ad L. 4, 13.
[1674]Verum hi discipuli obstupuerunt obverba ejus; tunc Iesus iterum respondens dixit iis: filioli, quomodo difficile est his cupientibus divitias inregnum Dei ire.
[1675]ïm] J. St. + ïn.---hunjandam] sic cod. Arg.et editt.; Ih. adnotat, codicis esse h. l. tantam obscuritatem,ut certo dici non possit, utrum hunjandaman hugjandam sit legendum; in quo errat, namnihil desideratur nisi n inter a et d; quae littera membranaemutilatione interiit. Sed aliud est, quod interpretemadvertat; hunjan enim editores convertuntper confidere, certe quia in graeco textu πεποιθόταςscriptum est; sed πεποιθέναιἐπίτινι Gotho est trauancum dativo aut du positum (L. XVIII, 9; Cor. II, I, 9);sed cum nostro loco afar additum sit, quae praepositiostudium, desiderium, cupiditatem rei indicat, verbohunjan significatio desiderandi, cupiendi inesse debet(cf. anglosax. hongian, anglic. hone); itaque hunjanafar wa est cupere aliquid, cupidum, avidum esserei. Quibus probatis Ulf. fieri non potest, ut πεποιθότας,sed πεποθηκότας per errores quemdam legerit;similes errores saepius invenient diligentes lectores.cf. ad L. III, 14; VII, 25; J. XVI, 6; Cor. II, I, 24.
[1676]Facilius est camelo per foramen acus ire, quam diviti in regnum Dei ire.
[1677]azitizo] insolita forma pro azetizo (II, 9; M.X, 5; L. V, 23; XVI, 17; cf. Cor. II, XI, 19).
[1678]Verumii magis obstupuerunt, dicentes ad se invicem: et quis potest servari?
[1679]Conspiciens ad eos Iesus dixit:sed apud homines impossibile est, non apud Deum; omne enim possibile est apud Deum.
[1680]ïnsaiwands] Ulf. c. codd. o δέ---akei] sed,gr. omn. ante ni, quod sensus postulare videtur.---ïst]est, o gr.
[1681]Coepit autemPetrus dicere ad eum: ecce, nos reliquimus omnia et secuti-sumus te.]
[Note: þan] autem, o gr.
[1682]Respondens iis Iesus dixit:amen dico vobis, non ullus est, qui reliquerit domum aut fratres aut matrem aut patrem aut uxorem autliberos aut agros ob me et ob hoc evangelium,
[1683]ïm] iis, o gr. omn.---aflailoti] cod. Arg.+ aflailoloti.---broþruns] Ulf o ἢἀδελφάς.---aiþþauaiþein] gr. post attan, pro quo cod. Arg. et editt. +attin.---haimoþlja] sic cod. Arg. hoc et sequenteversu; editt. + haimoþaja; veram lectionem jampridem conjectura assecuti sunt Z. Gloss. p. 178.Grim. II, 257.
[1684]qui non accipiat centuplum jam in hoc tempore domoset fratres et sorores et patrem et matrem et liberos et agros cum persecutionibus et in aevo hoc futuro vitamaeternam.
[1685]saei] St. + sai; Ulf. ὃς pro ὃςἄν legisse,audaciores contendunt.---jah attan] et patrem, o gr.---aiþein]matrem, gr. μητέρας---haimoþlja] vid.ad vs. 29.---vrakom] fortasse legendum est vrakjom.vid. IV, 17; Rom VIII, 35; nam a verbo vrakjan nonlicet formare vraka, sed vrakja, et a vrekun praeteritoverbi vrikan, proficiscitur vrekei (Cor. II, XII, 10).De vraka forma genuina vid. ad Gal. VI, 12.
[1686]At multi fiunt primi ultimi et ultimi primi.
[1687]Fuerunt autem in via euntes ad Ierusolymaet praecedens eos Iesus, et mirati-sunt et sequentes timidi facti-sunt et assumens iterum hos duodecim coepitiis dicere, quae forent ei accidere.
[1688]ïairusaulymai] J. St. B. ÷ ïairausaulymai,sic vers. seq.---jah] pr., Ulf. o ἦν.---gadaban] sicrecte, cf. gadof ïst Tit. II, 1; Skeir. p. 38, 5. 11, 40,14, 42, 3.
[1689]Quod ecce, eximus in Ierusolyma et Filius hominis traditur his sacerdotibuset scribis et damnant eum capite
[1690]ïairusaulyma] vid. ad vs. 32.---dauþau]Ulf. o καὶπαραδώσουσιναὐτὸντοῖςἔθνεσι, quam clausulamomn. gr. habent, in cod. Arg. nullum eorumvestigium apparet.
[1691]et irrident eum et flagellant eum et spuunt in eum et occidunteum et tertio die resurgit.]
[Note: usstandiþ] St. + ustandiþ
[1692]Et (Vide paginam sequentem.)contulerunt se ad eum Iacobus et Iohannes, filii Zebedaei, dicentes: magister, volumus, ut quod teoramus, facias nobis.]
[Note: þuk] te o gr.
[1693]Verum is dixit iis: quid vultis facere me vobis?
[1694]Verum ii dixeruntad eum: da nobis ut unus a dextra tua et unus a sinistra tua sedeamus in gloria tua.
[1695]ugkis] vers. 35 est uggkis; sic variant drigkanet driggkan, þagkjan et þaggkjan, þugkjan etþuggkjan, alia.---sitaiva] Ih. suspicatur sitaima esselegendum, quod Z. temere in textum recepit; Grim.I, 840 dualis formam eam esse arbitratur, quod nobisetiam videtur.
[1696]VerumIesus dixit ad eos: non scitis, quod oratis; potestisne bibere calicem, quem ego bibo, et baptismo, quoego baptizor, ut baptizemini?
[1697]vituts] J. St. B. + vituþs.---magutsu driggkan]J. St. ÷ maguts driggkan, B. conjecit + magutsudrigqkan; u suffixum esse interrogativum,recte monent L. Ih. Z.---ïk] pr., St. + ïh.---eidaupjaindau] sic Ulf., quia infinitivum passivi, quemexspectes, gothica lingua non habet, sic J. III, 4 ïbaimag aftra galeiþan jah gabairaidau, cf. ad VIII, 31.
[1698]Verum ii dixerunt ad eum: possumus! Verum Iesus dixit ad eos:certe hunc calicem, quem ego bibo, bibitis, et hoc baptismo, quo ego baptizor;
[1699]magu] sic cod. Arg.; editt. + magum; maguest forma dualis, cf. siju J. X, 30; XVII, 22.---daupjada]Goth. o βαπτισθήσεσθε per errorem librarii,vid. ad Rom. IX, 15.
[1700]verum hoc sedere adextra mea aut a sinistra non-est meum dare, sed quibus paratum fuit.]
[Note: aiþþau] aut, gr. καί.
[1701]Et audientes hi decem coeperuntindignari erga Iacobum et Iohannem.
[1702]Verum Iesus advocans eos dixit ad eos: scitis quod putantimperare populis, regunt eos; verum hi magni eorum dominantur-in eos.
[1703]þatei] duas Z. proponit conjecturas, utsinceram restituat lectionem; aut pro þuggkjandmavult legere þuggkjands, breviore (?) forma proþuggkjandans; aut þaiei pro þatei, quae lectio aliquamveri haberet speciem, nisi omn. gr. ὅτι legerent,quod etiam propter sensum abesse non debet,et accedit quod t vocis þatei in cod. Arg. diserte legitur;nos tutius esse arbitramur suspicari, librarium,qui in hac plagula multa erravit, post þateiomisisse þaiei, cf. ad L. X, 5 et ad Cor. I, XII, 22.---þuggkjand]Z. ÷ þugkjand.---ïþ] vid. ad M. VI, 24.
[1704]Verum non sic sit in vobis;sed omnis qui vult fieri magnus in vobis, sit vester minister;
[1705]et qui vult vestrum fieri primus, sitomnibus servus.
[1706]frumists] cod. Arg. J. St. + frumist; s proptersequentem eamdem litteram omissum esse, rectemonet Z., sic vs. 45; XVI, 1 alia, vid. apud Massm.Skeir. p. 59.
[1707]Et enim Filius hominis non venit ad servitia, sed ministrare et dare animam suam promultis redemptionis-pretium.
[1708]al andbahtjam] B. Hz. et Grim. I, 855 +jct., J. St. + atandbahtjan; Z. conjecit + at andbahtnan,nam at nullo alio loco infinitivo adjunctuminvenitur; quid Grim. de h. l. statuerit, non intelligimus.Ulf. circumlocutione infinitivi passivi, quolingua gothica omnino caret (vid. ad VIII, 31; X, 38;XV, 9), utitur; est igitur at andbahtjam (ab andbahti,servitium, munus) ad servitia sc. sibi praestanda, cf.Cor. I, XVI, 15.---faur managans saun] ¶ gr. omn.;caeterum cod. Arg. J. St. B. + managan, vid. ad vs.44, cf. ad M. XXVII, 51; Mc. III, 13; Cor. II, III, 2;IV, 5. Notandum autem est, Skeir. p. 37, 9 ubi iterumsaun, vel potius ussaunei legitur, simili quoquevitio alterum s (usaunein) omissum esse.
[1709]Et venerunt in Ierico, et exeunte eo illinc cum discipulis suis et turbamulta, filius Timaie Bartimaeus caecus sedit ad viam ad mendicandum.
[1710]jainþro] illinc, gr. ἀπὸἹεριχώ.---miþ] cum,gr. καί.---teimaiaus barteimaiaus] J. St. ÷ timaiausbartimaiaus.
[1711]Et audiens, quod Iesus, hic Nazoraeus,est, coepit clamare et dicere: fili Davidis, Iesu, miserere mei!
[1712]Et objurgarunt eum multi, uttaceret; verum is multo magis clamavit: fili Davidis, miserere mei!
[1713]Et stans Iesus jussit advocari eumet vocaverunt hunc caecum dicentes ad eum: consolare te! surge, vocat te.
[1714]gastandands] St. + gastandans.---atvopjanïna] ¶ gr.
[1715]Verum is abjiciens vestemsuam exsiliens venit ad Iesum.
[1716]ushlaupands] exsiliens, gr. ἀναστάς; Ulf. c.codd. ἀναπηδήσας legisse videtur.---ïesu] Z. pro accusativohabens errat, is enim casus rarissime (v.ad M. XXVII, 1) cum praepositione at ponitur; haecbrevior forma pro ïesua saepius legitur, vid. L. III,21 et in epistolis xristau ïesu passim dicitur.
[1717]Et respondens dixit ad eum Iesus: quid vis, ut faciam tibi? verumhic caecus dixit ad eum: rabboni, ut videam.
[1718]Verum Iesus dixit ad eum: vade, fides tua sanavitte! Et statim vidit et secutus est in via Iesum.]
[Note: ïesu] gr. αὐτῷ et post laistida quidem.
[1719]Et cum prope essent Ierusalem in Bethsfageet Bethania ad montem oliferum, misit duos discipulorum suorum
[1720]vesun] J. + vemun, St. ÷ qemun.---ïairusalem]J. St. + ïairusaleim.---beþsfagein] gr. Βηθφαγή.---biþaniïn]aliis locis est beþania, vid. vs. 11 et 12.
[1721]et dixit ad eos: ite in vicum hunc oppositumvobis et statim introeuntes in hanc urbem invenitis pullum alligatum, in quo adhuc quisquam hominumnon sedit; solventes eum adducite.
[1722]ïnngaggandans] Z. + ïngaggandans.---þobaurg] hanc urbem, gr. omn. αὐτήν.---nauh] adhuc,o gr., Ulf. c. codd. οὔπω (nauh ni) legit.---andbindandans]Z. + andbindandands.---attiuhits] sine dubiofalsum est et legendum attiuhats, uti XIV, 13gaggats; cf. I, 17 hirjats.
[1723]Et si quis vobis dicat: cur hoc facitis? dicatis quod dominus huncdesiderat, et statim eum mittit huc.]
[Note: þata taujats] ¶ gr. omn.
[1724]Iverunt autem, et invenerunt pullum alligatum ad portam foris in plateaet solverunt eum.
[1725]Et quidam horum illic stantium dixerunt ad eos: quid facitis solventes hunc pullum?
[1726]Verum ii dixerunt ad eos, sicut praecepit iis Iesus, et dimiserunt eos.]
[Note: ïm] iis, o gr.
[1727]Et duxerunt hunc pullum adIesum et posuerunt insuper vestes suas, et sedit super eum.
[1728]ana] insuper, cum gr. omn. αὐτῷ habeant,aliquis suspicari potest, post ana pronomen ïna (eum)excidisse, quod ipsum nobis quoque videtur; quamquampraepositiones pro adverbiis ponuntur, vid. adX, 13.
[1729]Multi vero vestes suas straverunt in via,quidam ramos ceciderunt de arboribus et straverunt in via.]
[Note: sumai] Ulf. o δέ.
[1730]Et hi praeeuntes clamarunt dicentes: osanna,benedictus hic veniens in nomine domini;
[1731]fauragaggandans] Ulf. o καὶοἱἀκολουθοῦντες,---velpotius librarii negligentia verba jah þai afargaggandansexciderunt, cf. ad Rom. IX, 15.
[1732]benedictum hoc veniens regnum in nomine patris nostri Davidis,osanna in altissimis.]
[Note: ïn namin] in nomine, o gr.
[1733]Et ivit in Ierusolyma Iesus et in templum et circumspiciens omnia, vesperejam existente hora, exiit in Bethaniam cum his duodecim.]
[Note: at andanahtja] J. St. + jct.
[1734]Et postero die exsurgentibus iis e Bethaniafamelicus fuit,
[1735]usstandandam] J. St. + usgaggandan.---beþaniïnB. + beþanian.
[1736]et videns ficum procul, habentem frondem, accessit, ut forte inveniret quid in ea, etveniens ad eam non quidquam invenit in ea, nisi frondem, non enim fuit tempus ficorum.]
[Note: ana ïmma] sec. in illa, o gr. omn.
[1737]Et prorumpensdixit ad eam: non amplius ex te unquam homo fructum edat. Et audiverunt hi discipuli ejus,
[1738]etiverunt ad Ierusolyma; et accedens Iesus in templum coepit ejicere hos vendentes et ementes in templo etmensas nummulariorum et sedilia horum vendentium columbas evertit.]
[Note: ïesus] o gr.
[1739]Et non permisit, ut quis transferretvas per hoc templum.]
[Note: þairhberi] J. St. + þairhbeki.
[1740]Et docuit dicens ad eos: nonne scriptum est, quod domus mea domusprecum vocatur omnibus gentibus? verum vos fecistis eam ad latibulum maleficorum.
[1741]vaidedjane] sic cod. Arg., superscripta linealitteram n indicante; J. St. + vaidedjins, B. +vaidedjine.
[1742]Et audiverunt hiscribae et sacerdotum summi et quaesiverunt, quomodo cum perderent; timuerunt enim eum, nam omnisturba mirati-sunt ob doctrinam ejus.
[1743]Et cum vesper fieret, exiit foras ex hac urbe.
[1744]Et in manepraeeuntes viderunt hanc ficum aridam e radicibus;]
[Note: smakkabagm] J. St. + smakkanbagm.
[1745]et recordans Petrus dixit ad eum: rabbi, ecce! ficus,cui maledixisti, exaruit.
[1746]Et respondens Iesus dixit ad eos: habeatis fidem Dei;
[1747]amen enim dico vobis,omnis qui dicat ad hunc montem: extolle te et conjice te in mare, et non haesitet in corde suo, sed credat hoc,ut, quod dicit, procedat, fit ei omne, quod dicit
[1748]ïzvi] Ulf. c. codd. et verss. o ὅτι.---þata]hoc, o gr. omn.; caeterum þata ei J. St. B. + jct.
[1749]Itaque dico vobis, totum omne, quod orantes quaeritiscredite, quod accipitis et fit vobis.
[1750]et cum stetis orantes, remittatis, si quid habetis contra aliquem, utetiam pater vester hic in coelis remittat vobis transgressiones vestras.
[1751]Verum si vos non remittitis, nonutique pater vester hic in coelis remittit vobis transgressiones vestras.]
[Note: ïzvis] vobis, o gr.
[1752]Et iverunt iterum ad Ierusolymaet in templo ambulante eo adierunt ad eum hi summi sacerdotes et scribae et natu-maximi
[1753]et dixerunt ad eum:in qua potestatum hoc facis? et quis tibi hanc potestatem dedit, ut hoc facias?]
[Note: taujis] sec., St. + þaujis.
[1754]Verum Iesus respondensdixit ad eos: interrogo etiam ego vos unum verbum et respondete mihi, et dico vobis in qua potestatumhoc facio.]
[Note: ïzvis] pr. gr. ante jah.
[1755]Baptismus Iohannis exne coelo fuit, an exne hominibus? respondete mihi.
[1756]andhafeiþ] exspectabas andhafjïþ, cf.Grimm. Gr. I, 846 sq.
[1757]Et cogitaruntad se invicem dicentes: si dicimus, ex coelo, dicit: at cur non creditis ei?
[1758]aþþan] proprie at, ponitur pro graeco οὖνin ejusmodi sententiis interrogativis; vid. L. XX, 5,17; J. VI, 30.
[1759]Sed dicimus: ex hominibus,timuerunt hanc turbam, omnes enim omnino habuerunt Iohannem, quod in veritate profeta fuit.
[1760]ak] Ulf. c. codd. o ἐάν.---uhtedun] proohtedun, vid. ad IX, 50.---alakjo] omnino, o gr.omn., sic L. IV, 22.
[1761]Etrespondentes dixerunt ad Iesum: non scimus; et respondens Iesus dixit ad eos, neque ego vobis dico, inqua potestatum hoc facio.
[1762]du ïesua] sic cod. Arg. (īūā); J. St. B. +du ïna; Z. ÷ du ïmma.---andhafjands ïesus] ¶ gr.---ïzvisqiþa] ¶ gr. omn.
[1763]Et coepit iis in parabolis dicere: vineam plantavit homo et circumdediteam sepibus et effodit lacum sub torculari et aedificavit turrim et tradidit eam operariis et abiit peregre.
[1764]veinagard] J. St. + veingard.---manna]St. + mannna.---bisatida] J. St. ÷ atlagida; incod. Arg. praeter satida quidquam legi non potest;evanuerunt enim quae litterae ante satida scriptae fuerunt,sed probabiliter viri docti conjecerunt, quoddedimus.---ïna] pr. eum. o gr.---dal] J. St. lac.;B. o +; Z. dal-, quia dalg scriptum fuisse suspicatur,fretus, ni fallimur, loco L. VI, 39.; sed eo locopro dalga driusand quin legendum sit dal gadriusandnon est dubium. Ih. jam pridem locum restituit, rectemonens nullum lacunae post dal vestigium apparereet nisi quod membrana ex parte mutilata est sineulla difficultate legitur, quod editum est. Dal uf mesa(B. Ih. + ufmesa) autem, uti jam Z. recte interpretatur,foveam vel vas sub torculari (positum) significat.
[1765]Et misit ad hos operarios ad tempus servum, ut ab his operariis sumeret fructum hujus vineae.]
[Note: at] Z. ÷ af, vid. ad XV, 45.
[1766]Verumii capientes eum flagellarunt et miserunt vacuum.]
[Note: usbluggvun] J. St. + usblauggvun.
[1767]Et iterum misit ad eos alium servum; et hunc lapidibusjacientes improbrarunt et capite vulneratum fecerunt et miserunt vitiatum.
[1768]ïm] J. St. B. + ïns.---gaaiviskodedun jah]improbrarunt et, o gr. omn. vid. ad Cor. I, IX, 25;caeterum J. St. B. + gaaiviskodudun.---haubiþ vundan]Grimm Gr. II, 578; IV, 623 legit jct. haubiþvundan, quod potius esse debet haubidavundan, vundanest accusativus formae debilioris a vunds, haubiþautem accusativus quem dicunt absolutum, vid. adJoan. XI, 44; igitur haubiþ vundan est capite sauciuml. vulneratum, quod Heliand 149, 1 dicitur an thathobid vund.---ganaitidana] J. St. + gahnaigidana,B. + ganaigidana.
[1769]Et iterum misit alium;etiam illum occiderunt, et multos alios, quosdam flagellantes, quosdam autem occidentes.
[1770]aftra] iterum, o gr.---anþarana] gr. omn.ante ïnsandida.
[1771]Tunc adhucunum filium habens, carum sibi, misit etiam hunc ad eos ultimum dicens, quod aestimant filium meum.]
[Note: spedistana] J. St. ÷ speidistana.
[1772]Verum illi hi operarii dixerunt ad se invicem, quod hic est hic heres, agite! occidimus eum et nostra fit haechaereditas.
[1773]Et apprehendentes eum occiderunt et ejecerunt eum foras ex hac vinea?
[1774]ïmma] eum, o gr. omn. exceptis codd. f et10 ap. Mi.
[1775]Quid igitur faciatdominus hujus vineae? Venit et perdit hos operarios et dat hanc vineam aliis.
[1776]Neque hoc scriptum perlegistis:lapis, quem rejecerunt hi fabri, hic factus-est ad caput anguli.
[1777]stains] lapis, gr. omn. λίθον ad pronomenrelativum (ὅν) referendum, quem graecismum (MatthiaeGramm. Graec. p. 886) Gothus non imitans nominativum,qui requiritur, ponit.---sah] J. St. ÷ sa.
[1778]A domino factus-est hic et estmirabilis in oculis nostris.
[1779]Et quaesiverunt eum prehendere et timuerunt hanc turbam, intellexeruntenim, quod ad eos hanc parabolam dixit, et relinquentes eum abierunt.
[1780]Et miserunt ad eum quidamhorum Farisaeorum et Herodianorum, ut eum caperent verbo.]
[Note: sumai] quidam, gr. omn. τινάς.
[1781]Verum ii venientes dixerunt ad eum: magister,scimus, quod verax es et non cura ( - tangit) te cujusquam; non enim spectas in faciem hominum,sed in veritate viam Dei doces; debitumne est caesareum-tributum dare Caesari, an non demus?
[1782]saiwis] J. St. B. + saiwais.---laiseis] Z +laisis.---giban kaisara] ¶ gr.---þau] J. St. +þan.---gibaima] Ulf. c. cod. 225 et verss. o ἢμὴδῶμεν, et ita quidem, ut gibaima cum praecedente þauniu (ἢοὐ) conjungat.
[1783]VerumIesus videns eorum dolum dixit ad eos: quid me tentatis? afferte mihi numum, ut videam.
[1784]ïesus] sic cod. Arg.; J. St. Hz. Z. + ïs.---gasaiwands]videns, gr. εἰδώς, sic XII, 28.---wamik] J. St. + wa me, B. Iac.
[1785]Verum iiattulerunt et dixit ad eos: cujus est haec effigies et haec inscriptio? verum ii dixerunt ad eum: Caesaris.
[1786]ïst] est, o gr. omn.---manleika) J. St. +manaleik.
[1787]Et respondens Iesus dixit ad eos: reddite haec Caesaris Caesari, et haec Dei Deo; et mirati-sunt de hoc.
[1788]Et adierunt Sadducaei ad eum, qui dicunt, resurrectionem non esse, et interrogarunt eum dicentes:
[1789]magister, Moses scripsit nobis, quod si cujus frater moriatur et relinquat uxorem et liberos non relinquat, utsumat frater ejus hanc uxorem ejus et excitet liberos fratri suo.]
[Note: barna] liberos, gr. omn. σπέρμα.
[1790]Septem fratres fuerunt et hic primusduxit uxorem et moriens non reliquit semen;
[1791]et alter duxit hanc et mortuus-est et non hic reliquit semen;et tertius similiter.
[1792]Et duxerunt hanc similiter hi septem et non reliquerunt semen; ultima omniumobiit etiam haec uxor;]
[Note: samaleiko] similiter, o gr.---so] J. St. + sa.
[1793]In hac resurrectione, cum exsurgunt, cui eorum fit uxor? hi enim septemhabuerunt hanc ad uxorem.]
[Note: þizai] Ulf. c. codd. et verss. o οὖν.
[1794]Et respondens Iesus dixit ad eos: nonne ideo erronei estis, non noscentesscripta neque potentiam Dei.
[1795]andhafjands] cod. Arg. + andhafjans eodemvitio, quo Cor. II, VII, 6 gaþlaihans, et Eph. II,16 afslahans in cod. B pro gaþlaihands et afslahandsscribitur, cf. ad L. XX, 37. Alia ejusmodi vitia notatavid. ad Tim. I, I, 3,---niu] J. + uiu, sic idem L.III, 15; IX, 55.---mela] cod. Arg. marg. bokos (libros).
[1796]Nam cum resurgunt e mortuis, non ducunt, non ducuntur, sed sunt utiangeli hi in coelis.
[1797]usstandand] gr. omn. post dauþaim.---þai]hi, o gr.
[1798]At de mortuis, quod resurgunt, nonne cognovistis in libris Mosis in rubo, quomodoei dixit Deus dicens: ego sum Deus Abrahami et Deus Isaci et Iacobi.
[1799]ïmma qaþ] ¶ gr. omn.---ïm] sum, o gr.omn.---jah] ult. Ulf. o ὁθεός.
[1800]Non-est Deus mortuorum, sedvivorum; at vos multum erronei estis.
[1801]Et accedens unus horum scribarum, audiens eos una quaerentes,videns, quod bene iis respondit, interrogavit eum: quae est omnium legum prima?
[1802]samana sokjandans] J. St. + samasokjandans,B. + sammasokjandans.---gasaiwands] vid. advs. 15; J. St. ÷ jah addunt e graecis.---ïm] J. St.B. + ïn.---anabusne] St. ÷ anabuzne.---frumista]gr. omn. ante allaizo.
[1803]Verum Iesusrespondit ei, quod prima omnium lex: audi Israel! dominus, Deus noster, dominus unus est,
[1804]et amesdominum, Deum tuum, ex omni corde tuo et ex omni anima tua et ex omni mente tua et ex omni potestatetua; haec prima lex,]
[Note: frijos] J. St. + frigos.
[1805]et altera aequalis huic: ames propinquum tuum uti te ipsum; major hisalia lex non - est,]
[Note: þizai] huic, gr. αὕτη.
[1806]Et dixit ad eum hic scriba: bene, magister, in veritate dixisti, quod unusest et non - est alius praeter eum,
[1807]et hoc ad amandum eum ex omni corde et ex omni mente etex omni anima et ex omni potestate, et hoc ad amandum propinquum, uti se ipsum, majus est omnibus hisholocaustis et sacrificiis.
[1808]Et Iesus videns eum, quod prudenter respondit, dixit ad eum: non procul esregno Dei, et unus amplius non ausus-est eum interrogare.
[1809]Et respondens Iesus dixit docens in templo:quomodo dicunt hi scribae, quod Christus filius est Davidis?
[1810]Ipse enim David dixit in spiritu sancto:dicit dominus ad dominum meum, sede a dextra mea, donec ego pono inimicos tuos scabellum pedum tuorum.
[1811]ïn] J. St. B. + du.---ïk] ego, o gr.omn.
[1812]Ipse enim David dicit eum dominum, et unde ei filius est? Et omnis haec turba audiverunt eumlibenter.
[1813]raihtis] enim, gr. omn. οὖν; aut Ulf. autlibrarius initio versus praecedentis in errorem ductusscripsisse videtur, nam raihtis nullo alio loco pro οὖνponitur.---fraujan] J. St. B. + fraujin (fanin); in cod.Arg. nunc legi amplius nequit.---ïmma sunus] ¶ gr.omn.---alla] omnis, gr. omn. πολύς.]
[Note: Et dixit ad eos in doctrina sua: cavete a---,
[1814]faura] in cod. Arg. post faura duae litterae(non ïs, quod J. St. dederunt, sed fortasse bo---) scriptaefuerunt; ita autem adesa est membrana ut quidvere scriptum fuerit, certo dici non possit.
[1815]---vestem suam.
[1816]At vae his gravidiset lactantibus in illis diebus.
[1817]daddjandeim] editt. + daddjandein; incod. Arg. syllaba dadd . . . integra conservata est, sedea reliquarum litterarum fragmenta sunt, ut lectio indeeruta pro sincera haberi possit.]
[Note: At oretis, ut non fiat haec fuga vestra hieme;
[1818]fiunt enim hi dies illiafflictio talis, uti non fuit talis ab initio creationis, quam creavit Deus, usque hodie et non fit.
[1819]Et nidominus breviaret hos dies, non utique valeret unum corporum, sed ob hos electos, quos elegit, breviavit hosdies.
[1820]ni] pr. fortasse nih legendum est, namhoc, non ni, pro graeco εἰμή poni solet: J. IX, 33; XV,22; XVIII, 30; XIX, 11; Rom. VII, 7; IX, 29 (quo ultimoloco niu male editum erat) aut librarii incuriajabai post jah intercidit.---þanzei] sic cod. Arg.; editt.+ þansei.
[1821]Et tum si quis vobis dicat, ecce hic Christus, aut ecce illic, ne credatis;
[1822]nam surguntpseudochristi et pseudoprofetae, et dant signa et portenta ad seducendum, si possibile sit, etiam hos electos.
[1823]galiugaxristjeis] editt. + galiugaxristjais(J. St. + div.);---ei in terminatione, quia in ea partemembrana laesa est, quanquam cognosci non potest,postulat tamen usus linguae gothicae;---ais autem propluralis nominativo sine exemplo est.---galiugapraufeteis]J. St. + div.---sijai] sit, o gr. omn.
[1824]Verum vos videte, ecce, praedixi vobis omne.
[1825]Sed per illos dies post hanc afflictionem illam sol tenebraturet luna non dat lumen suum.
[1826]sauïl] J. St. + sa uïl, B. + sau ïl.---liuhaþ]B. + lauhaþ.
[1827]et stellae coeli fiunt cadentes et vires hae in coelis commoventur.
[1828]himinis] Griesb. falso adnotat, Ulf. legereἐκτοῦοὐρανοῦ.
[1829]Et tum vident filium hominis venientem in nubibus cum potentia multa et gloria.
[1830]Et tum mittit angelossuos et colligit hos electos suos a quatuor ventis, a finibus terrae usque finem coeli.
[1831]At a ficosumite hanc parabolam; cum jam hujus ramus tener fit et germinant folia, cognoscitis, quod prope est messis.]
[Note: ïst asans) ¶ gr. omn.
[1832]Sic etiam vos, cum videtis hoc fieri, cognoscite, quod prope sit tum---
[1833]gasaiwiþ þata] ¶ gr. þatei] J. St. + þata.---siju]sic cod. Arg.; Ih. Z. + siiau; secundum regulasgrammaticas sijai scribendum est.
[1834]---..ditio hujus balsamifacta-est.
[1835]. . teins] sic cod. Arg.; editt. +.. meins;plene fortasse fraqisteins est, vid. Cor. I, V, 5 ubisimplex qisteins (ὄλεθρος) invenitur. frabugjan, St. +farbugjan.
[1836]Possibile esset enim hoc balsamum vendere plus quam trecentis denariorum et dare pauperibus,et fremuerunt-in hanc.
[1837]Verum Iesus dixit: sinite hanc! cur ei asperi-estis? profecto bonumopus fecit in me.
[1838]þannu] Z. male convertit nam, quapropterGriesb. Ulf. cum iis codd. consentire ait, qui γὰρ addant,quod si vero consideramus particulam þannugraeco ἄρα,ἄραγε respondere solere: M. VII, 20; Mc.IV, 41, Rom. XIV, 12, 19; Cor. II, V, 15 (VI, 3), Ulf.aut ἄρ legisse, aut propter sensum illam particulamde suo addidisse videtur; est autem nostrum ja (siehat ja ein gutes werk an mir gethan: gall., oui, elle a faiten moi une bonne oeuvre).
[1839]Semper enim hos pauperes habetis cum vobis, et cum vultis, potestis iis bene facere;verum me non semper habetis.
[1840]Quod habuit haec, fecit; praeivit ungere meum corpus ad sepulturam.
[1841]Amen dico vobis, ubicunque quod nuntiatur hoc evangelium per omnem mundum, etiam quod fecithaec, dicitur ad memoriam ejus.]
[Note: gamundai] J. St. B. + gamunjan.
[1842]Et Iudas Iscariotes, unus horum duodecim, ivit ad hos sacerdotes, uttraderet eum iis.
[1843]Verum ii audientes gavisi-sunt et promiserunt ei pecuniam dare, et quaesivit, quomodoapte eum traderet.
[1844]Et hoc primo die azymorum, cum pasca immolarunt, dixerunt ad eum hi discipuliejus: ubi vis, ut euntes paremus, ut edas pasca?]
[Note: ei] pr. ut, o gr. omn.
[1845]Et misit duos discipulorum suorum dixitque ad eos:ite in hanc urbem, et occurrit vobis homo vas aquae ferens; ite post hunc,]
[Note: gaggats] sec. cod., Arg. J. St. + gaggast.
[1846]et quo introeat, dicatis huicdomino, quod magister dicit, ubi sunt mansiones, ubi pascca cum discipulis meis edam?
[1847]Et hic vobisostendit coenaculum magnum stratum paratum, et illic parate nobis.
[1848]ïzvis] J. St. + ïgvis (sic uterque etiam I,17) pro ïgqis; sunt fortasse, quibus quod dualis aliquotiespraecesserit, ïgqis etiam h. l. praeplaceat; sedinvito codice nihil mutandum est.---jah] sec. et, o gr.]
[Note: Et exierunt hi discip(uli)---
[1849]---ecce,traditur filius hominis in manus peccatorum.]
[Note: Surgite, imus! ecce, hic tradens me appropinquavit.
[1850]Et statim adhuc in eo loquente, venit Iudas, quidam horum duodecim, et cum eo turba cum gladiiset contis ab his summis sacerdotibus et scribis et natu-maximis.
[1851]sums] Ulf. c. codd. et verss. o ὤν.---managei]Ulf. c. codd. et verss. o πολύς.
[1852]Dedit autem hic tradens iis signumdicens: quem osculer, hic est, prehendite hunc et ducite caute.
[1853]atuh þan gaf] B. Z. + at uhþan gaf; rectejam J. St. ediderunt, quos Z. injuria vituperat; scilicetignoravit hic vir doctus encliticam naturam voculae---uh,neque eorum praesertim meminerat locorum,qualis est XVI, 8 dizuh þan sat, nam s non nisiin mediis verbis aut compositis in cognatum z permutatur.Caeterum inter praepositiones et verba cum illiscomposita, illud---uh saepius fit ut ponatur: L. XVII,7 anuhkumbei (pro anakumbei-uh) XVIII, 38 ubuhvopida(pro ufvopida-uh) J. VII, 32; XI, 41; XVI, 28, XVII,1; Eph. IV, 9; dirimuntur composita etiam aliis interpositisparticulis: L. XX, 25 us nu gibiþ, J. VI, 22miþ ni qam. Utraque figura hoc nostro loco adhibetur,sic etiam Cor. I, XIV, 23 atuþ-þan gaggand. XV, 15biþ-þan gitanda. Eph. IV, 23 anuþ-þan niujaiþ, cf.ad M. IX, 28.---ïm] iis, gr. omn. αὐτὸν---αὐτοῖς.
[1854]Et veniens statim accedens ad eumdixit: rabbi! rabbi! et osculatus-est eum.]
[Note: Verum ii injecerunt manus in eum et ceperunt eum.
[1855]handuns] J. St. B. + handans; caeterumgr. post ana ïna et Ulf. c. codd. et verss. o αὐτῶν.
[1856]Verumunus quidam horum adstantium ei educens gladium percussit servum summi sacerdotis et amputavit eiaurem hanc dextram.
[1857]ïmma] pr. ei, o gr. omn.---þata taihsvo]hanc dextram, o gr. omn.; Ulf. ex locis parallelis(L. XXII, 50) J. XVIII, 10 hausisse videtur.
[1858]Et respondens Iesus dixit ad eos: uti ad maleficum exiistis cum gladiis et contis,prehendere me.
[1859]Die quoque fui apud vos in templo docens et non prehendistis me, sed ut implerenturlitterae.]
[Note: daga wammeh] editt. + jct.
[1860]Et relinquentes eum aufugerunt omnes.]
[Note: gaþlauhun allai] ¶ gr.
[1861]Et unus quidam juvenis secutus-est post eumamictus lino super nudo, et prehenderunt eum hi juvenes.
[1862]Verum is relinquens hoc linum nudus aufugitab iis.
[1863]Et duxerunt Iesum ad summum sacerdotem et (Vide paginam sequentem.)convenerunt cum eo summi sacerdotes omnes et hi natu-maximi et scribae.]
[Note: allai] gr. omn. ante auhumistans.
[1864]Et Petrus procul secutus-est posteum, donec venit in domum hujus summi sacerdotis et fuit sedens cum ministris et calefaciens se ad ignem.
[1865]qam] venit, o gr. omn.; deinde Ulf. ἔσω nonlegit.
[1866]Verum hi summi sacerdotes et omne hoc consilium quaesiverunt contra Iesum testimonium ad interficiendumeum et non invenerunt.
[1867]Multi enim falso testati-sunt contra eum; et convenientia haec testimonia non fuerunt.
[1868]galiug veitvodidedun] Hz. + galiugaveitvodidedun,sic etiam vs. seq.; Z. injuria eam lectionemprobat, memor fortasse nominis galiuga veitvods; sedalia est verborum atque nominum in compositioneratio.
[1869]Et quidam surgentes falso testati-sunt contra eum dicentes,
[1870]quod nos audivimus dicentem eum,quod ego dissolvo templum hoc manufactum et per tres dies aliud non-manufactum aedifico.
[1871]ïna] gr. omn. ante qiþandan.---þo] vid.ad X, 5.
[1872]Et non sicconveniens fuit testimonium eorum.]
[Note: veitvodiþa] J. St. + veitvodidiþa.
[1873]Et ex surgens hic summus sacerdos in mediis interrogavit Iesum dicens:nonne respondes quidquam, quid hi contra te testantur?
[1874]Verum is tacuit et quidquam non respondit. Iterumhic summus sacerdos interrogavit eum et dixit ad eum: tu es Christus, hic filius hujus boni?
[1875]Verum Iesusdixit: ego sum, et videtis hunc Filium hominis a dextra sedentem potentiae et venientem cum nubibus coeli.]
[Note: sitandan] J. St. ÷ sitan.
[1876]Verum hic summus sacerdos scindens vestes suas dixit: quid amplius desideramus nos testes?]
[Note: veis] nos o gr. omn.
[1877]Audivistishanc blasphemiam ejus! quid vobis videtur? Tunc ii omnes judicarunt eum reum esse mortis.]
[Note: ïs] ejus, o gr.---skulan visan] ¶ gr.
[1878]Etcoeperunt quidam spuere in faciem ejus et velare faciem ejus et colaphizare eum et dixerunt ad eum: profetiza!et ministri petulanter volis percusserunt eum.
[1879]ana vlit ïs] in faciem ejus, gr. αὐτῷ; caeterumpro vlit B. + vait.---kaupatjan] St. + raupatjan,quod Ih. probat, sed vid, M. XXVI, 67; Cor. I,IV, 11; II, XII, 7.---qeþun] dixerunt, gr. omn. λέγεινab ἤρξαντο pendens.---gabaurjaba] libenter, o gr.omn.; Ulf. c. verss. latinis.---slohun ïna] ¶ gr.
[1880]Et existente Petro in atrio deorsum, et accessituna ancillarum hujus summi sacerdotis.
[1881]jah] sec. et, J. St. o (+) c. gr. omn.; jahpleonastice post participia saepius ponitur: M. VIII,14 jah qimands ïesus ïn garda jah gasaw. J. VI, 45 wazuhsa gahausjands at attin jah ganam, alia.---atïddja]J. St. + atïdja.
[1882]Et videns Petrum calefacientem se, adspiciens ad eum dixit:etiam tu cum Iesu hoc Nazoreno fuisti!
[1883]ïesua] gr. post nazoreinau; caeterum vid.ad I, 24.
[1884]Verum is negavit dicens; non scio, non novi, quid tu dicis. Et ivitante domum et gallus cantavit.
[1885]faur gard] ante domum, gr. ἔξωεἰςτὸπροαύλιον.
[1886]Et ancilla videns eum iterum coepit dicere his circumstantibus, quod hichorum est.
[1887]Verum is iterum negavit, et post paulum iterum hi adstantes dixerunt ad Petrum: in veritate horumes, et enim sermo tuus similis est.
[1888]jah auk] Ulf. c. codd. o Γαλιλαῖοςεἶκαί.
[1889]Verum is coepit negare et jurare, quod non novi hunc hominem,quem dicitis.
[1890]afaikan] negare, gr. omn. ἀναθεματίζειν,quod loco parallelo M. XXVI, 74 strictius per afdomjanredditur.---þana] vid. ad X, 5.
[1891]Et secunda vice gallus cantavit, et recordatus-est Petrus hoc verbum, ut dixit ei Iesus, quod antequamgallus cantet duabus vicibus, negas me tribus vicibus, et coepit flere.
[1892]jah] pr., Ulf. c. codd. o εὐθέως,---sve] ut,gr. οὗ aut ὅ, Ulf. c. codd. ὡς.---sinþam] sec. J. St. +sinþan.---dugann greitan] coepit lacrymare, gr. ἐπιβαλὼνἔκλαιε.
[1893]Et statim in mane consiliumfacientes hi summi sacerdotes cum his natu-maximis et scribis et omne hoc concilium vincientes Iesum duxerunteum ad Pilatum.
[1894]gudjans] J. St. + gudjands.---brahtedun]Ulf. o καὶπαρέδωκαν; caeterum non est, quod Gothumἀπήγαγον pro ἀπήνεγκον legisse, cum Sch. contendatur;sic briggan pro graeco ἀποφέρειν etiam L. XVI, 22.---ïna]eum, o gr.
[1895]Et interrogavit eum Pilatus: tu es rex Iudaeorum? verum is respondens dixitad eum; tu dicis!]
[Note: ïudaie] St. + jadaje.
[1896]Et accusarunt eum hi summi sacerdotes multum;
[1897]verum Pilatus iteruminterrogavit eum dicens: nonne respondes non quidquam? ecce quam multum contra te testantur!
[1898]Verum Iesus amplius non respondit, adeo-ut miraretur Pilatus.]
[Note: ni] Ulf. o οὐδέν (vaiht).
[1899]Verum per festum quodquedimisit iis unum vinctum, quem petierunt.
[1900]warjoh] B. + warja; cod. Arg. J. St. Z. +warjo; id vitium repetitur Skeir. XLIII, 16, ubi warjanopro warjanoh (cf. L, 8 ubi ainvarjamma pro ainvarjammeh,vel potius pro ainwarjanoh) legitur. Encliticum---h(i. e. uh, cf. ad M. V, 37) addi debet, quia eoomisso pronomen interrogativum relinquitur (Grim.III, 29), quod hoc loco sensus non admittit. Loco paralleloM. XXVII, 15 pro warjoh legitur warjanoh, masculinaforma, quae ipsa apud diligentem lectoremoffensionem habet, nam dulþs genere est femininum(L. II, 42; J. VI, 4).
[1901]Fuit autem hic vocatus Barabbas, cum his cum eo tumultuantibusvinctus, qui in seditione homicidium fecerunt.
[1902]Et exiens omnis turba coeperunt orare, sicut semperfecit iis.
[1903]usgaggandei] ascendens, gr. ἀναβοήσας.---alla]omnis, o gr.
[1904]Verum Pilatus respondit iis dicens: vultisne dimittere vobis hunc regem Iudaeorum?
[1905]vileidu fraleitan] J. St. ÷ vileid ei fraleitau,B. + vileid fraleitam, Z. cum Ih. F. ÷ vileidu fraleitau.Omnino proba est codicis Arg. lectio, quam dedimus;u enim in vileidu certo scriptum fuit, quamquamnunc oculorum acie deprehendi vix potest, etsine dubio omissam hanc encliticam desideraremus,quia interrogationi indicandae inservit. Deinde etiamsiei (ut) Gothus post viljan ponere solet (XV, 12; L. XVIII,41), tamen infinitivum cum accusativo etiam solet(Mc. X, 36; L. XIX, 14); denique si fraleitan pro passivoUlfilas usus est, nemo mirabitur, qui gothicamlinguam infinitivo passivi omnino carere meminit (vid.ad X, 45). Nostro loco similis est L. I, 62 waiva vildedihaitan (καλεῖσθαι) ïna, cf. Mc. IX. 45, 47; L. III,7, 12 et Cor. II, V, 20 ubi δεόμεθα---καταλλάγητετῷθεῷ Goth. uti h. l. convertit bidjam gagavairþnan guþa(petimus reconciliari Deo), sic M. V, 24 gagg gasibjon---ὕπαγεδιαλλάγηθι.
[1906]Scivitenim, quod ob invidiam tradiderunt eum hi summi sacerdotes.
[1907]Verum hi summi sacerdotes commoverunthanc turbam, ut potius Barabbam dimitteret iis.]
[Note: ïm] J. St. + ïns.
[1908]Verum Pilatus iterum respondens dixit ad eos:quid jam vultis, ut faciam quem vocatis regem Iudaeorum?]
[Note: aftra andhafjands] ¶ gr.
[1909]Verum ii iterum clamarunt: crucifige eum!
[1910]Verum Pilatus dixit ad eos: quid enim mali fecit? Verum ii magis clamarunt: crucifige eum!
[1911]VerumPilatus volens huic turbae satisfacere dimisit iis hunc Barabbam, verum lesum tradidit flagellans, ut crucifixusesset.
[1912]þana] articulus, nominibus propriis rarissimeadditus L. VI, 11; J. V, 36 (alia enim est locorum Mc.I, 16; L. III, 1 ratio), cum vi quadam ponitur, significans:talis de quo tam gravia dicuntur.---ïþ] sec.,vid. ad M. VI, 24.---ïesu atgaf] ¶ gr. omn.
[1913]Verum milites duxerunt eum intro atrium, quod est praetorium, et convocarunt omnemcohortem
[1914]ïnnana gardis] editt. ÷ ïnn anagardis, in qualectione offensionem habet non solum compositionisratio, cum neque anagards vocis αὐλή (quae ante domumaut anterior domus pars est) notionem probereddat, et simplex gards illi graecae voci respondeat(vid. XIV, 54), sed etiam genitivus post ïnn adverbiumpositus; nam si genitivo opus est post ejusmodi adverbia,utuntur Gothi formis utana, hindana, cf. GraffAlthochdeutsche Praeposit. p. 10, ad quorum similitudinemdicendum est ïnnana, vid. Cor. II, VII, 5. Quibusprobatis meliore jure contendere videmur Ulf.ἔσω legisse, quam Griesb., qui Gothum εἰς in cod. suoinvenisse ait.
[1915]et vestiverunt eum purpura et imposuerunt in eum spineam coronam plectentes.
[1916]þaurneina] St. + þaurneia.---usvindandans]gr. omn. ante þaurneina.
[1917]et coeperuntsalutare eum: salve, rex Iudaeorum!
[1918]et percusserunt ejus caput arundine et conspuerunt eum etponentes genua adorarunt eum,
[1919]et quando illuserunt ei, exuerunt ei hanc purpuram et induerunt eum vestibuspropriis, et eduxerunt eum, ut crucifigerent eum.
[1920]Et apprehenderunt quemdam hominum, SimonemCyrenaeum, venientem ab agro, patrem Alecsandri et Rufi, ut sumeret crucem ejus.
[1921]sumana manne] quemdam virorum, gr. omn.παράγοντάτινα; Ulf. lectionem suam ex locis parallelisM. XXVII, 32; L. XXIII, 26 hausisse videtur.---kyreinaiu]J. St. + hyreinaium.
[1922]Et duxerunt eum ingolgotha locum, quod est explicatum calvariae locus.
[1923]attauhun] duxerunt, gr. φέρουσι, Ulf. c. codd.ἄγουσι.
[1924]Et dederunt ei bibere vinum cum myrrha;verum is non accepit.
[1925]Et crucifigentes eum, dividentes vestes ejus, jacientes sortem super illas,quisque quid acciperet.
[1926]disdailjandans] distribuentes, gr. διαμερίζονται.---warjizuh wa] quisque quid, gr. τίςτὶ; Goth.graeca non satis intellexisse apparet.
[1927]Fuit autem hora tertia, et crucifixerunt eum.
[1928]Et fuit inscriptio criminisejus superscripta: hic rex Iudaeorum.
[1929]Et cum eo crucifixerunt duos maleficos, unum a dextra etunum a sinistra ejus.
[1930]Et impletum-est hoc scriptum hoc dictum: et cum iniquis numeratus fuit.
[1931]usfullnoda] St. + usfulnoda.---giþano] vid.ad M. XXVI, 75.---rahniþs] J. St. + rahniþ.
[1932]Ethi praetereuntes blasphemarunt eum, moventes capita sua et dicentes: o hic dissolvens hoc templum et pertres dies aedificans hoc,
[1933]fauragaggandans] antecedentes; lectio illacod. Arg. et editt. omnino falsa est pro faurgaggandans,hoc enim est παραπορεύεσθαι, vid. Mc. XI, 20;L. XVIII, 36; fauragaggan autem respondet graeco προπορεύεσθαιsive προάγειν, vid. L. I, 76; XVIII, 39;Mc. XI, 9.---þo] sec hoc, o gr. omn.
[1934]Salva te ipsum et descende de hac cruce.
[1935]Similiter etiam hi summi sacerdotesilludentes ei cum se invicem cum his scribis dixerunt: alios sanavit, verum se ipsum non potest sanare.
[1936]ïna] eum, o gr. omn.---ïþ] verum, o gr.omn.; sic Ulf. saepius in oppositarum sententiarum alteromembro addit ïþ. quod graeci non habent, vid.J. VIII, 15, 23; XV, 5.
[1937]Hic Christus, hic rex Israelis, descendat nunc de hac cruce, ut videamus et credamus. Et hi crucifixi-cumeo convitiati-sunt ei,]
[Note: atsteigadau] vid. ad J. XIII, 35.
[1938]et quando facta-est hora sexta, tenebrae factae-sunt per omnem terram usquehoram nonam.]
[Note: jah] et, gr. omn. δέ.
[1939]Et nona hora clamavit Iesus voce magna dicens: Eloe, Eloe, lima sibachthani, quod estexplicatum: Deus mi, Deus mi, cur me reliquisti?
[1940]niundon weilai] ¶ gr.---lima] gr. λαμμᾶ.---sibakþanei]gr. omn. σαβαχθανὶ, B. lectionem receptamvitiosam esse pro sabakþanei, recte censet, vid. M.XXVII, 46.
[1941]Et quidam horum adstantium audientes dixerunt:ecce, Heliam vocat.]
[Note: gahausjandans] J. + jahausjandans.
[1942]Currens autem unus et implens spongiam aceto ponens in arundinem potum-deditei dicens: sine ut videamus, veniatne Helias detollere eum.
[1943]galagjands] Ulf. o τέ.---let ei] J. St. B. +jct., iidem vero M. XXVII, 49 recte ediderunt. Falsoadnotat Sch., Ulf. ἵνα legisse in cod. suo; immo desuo addidit Goth. particulam ei, vid. XV, 12; Gal. V,16, giþa ei ahmin gaggaiþ; cf. Thess. II, III, 1. þataantþar ei bidjaiþ: ἀφες autem nostrum legisse, Griesb.recte monet.
[1944]Verum Iesus iterum emittens vocemmagnam exspiravit.
[1945]aftra] iterum, o gr. omn.; fortasse e M.XXVII, 50 huc tractum.]
[Note: Et velum templi scissum-est in duo a-summo usque deorsum.
[1946]alhs] cod. Arg. + als, sic. Thess. II, II, 4;vid. ad M. V, 15.---ïupaþro] St. Z. + jupaþro.
[1947]Videns autemhic centurio, hic adstans in facie ejus, quod sic clamans exspiravit, dixit: in veritate hic homo hic filius fuitDei.]
[Note: þatei] St. + þatai.
[1948]Fuerunt autem mulieres procul videntes, in quibus fuit Maria haec Magdalene et Maria Iacobi hujusminoris et Iosis mater et Salome.
[1949]þan] Ulf. o καί.---vas] Ulf. o καί.---ïakobis]Ulf. c. codd. o ἡ, quod M. XXVII, 56 additur; excidisseh. l. eo magis miramur, quod omnis lectionisdiversitas in hoc versu ea est, ut quae a graecis dissentiunt,cum verbis Matthaei consentiant.
[1950]Et cum esset in Galilaea, et secutae-sunt eum et ministrarunt ei etaliae multae, quae iverunt-cum eo in Ierusalem.
[1951]jah] pr., gr. αἳκαί---jah] sec. et, o gr.omn.---þosei] J. St. + þose.
[1952]Et jam in vespere facto, nam fuit parasceve, qui estprimus sabbatorum,
[1953]at andanahtja] J. St. + jct.---fruma sabbato]primus sabbatus, gr. omn. προσάββατον, cf. adXVI, 2.
[1954]veniens losef ab Arimathaeo, probus decurio, qui fuit ipse exspectans regnum Dei,audens ivit intro ad Pilatum et petiit hoc corpus Iesu.
[1955]qimands] veniens, gr. ἦλθεν.---areimaþaias]vid. ad M. XXVII, 57.---gaguds] J. St. + guds, quodZ. eodem sensu poni posse opinatur, quo gaguds;sed errat, nam guds vox est nihili nec ullo loco reperitur,gagudei autem legitur Tit. I, 1; Skeir. 38, 7,cf. afguds Skeir. 44, 22.---saei] Ulf. o καί.---vassilba] ¶ gr. omn.
[1956]Verum Pilatus miratus-est, quod is jam obiit, etadvocans autem centurionem, interrogavit eum, an jam moreretur.
[1957]ïs] is, o gr. omn.---þan] autem, o gr.omn., cum ubi particulae jah þan unam notionem exprimentesponuntur, immisso alio verbo dirimi nonsoleant, in þan vitium latere et, quod jam Lye (apudB. praef. p. XIV) et Z. viderunt, þana legendum essearbitramur, quod vero neutiquam euphoniae gratia,uti viri docti nihil probantia exempla producentesopinantur, in þan mutilari debuit.---juþan] sec. jam,gr. πάλαι.
[1958]Et comperiens ab hoc centurione,tradidit hoc corpus Iosefo.
[1959]at] F. h. l. et Mc. XII, 2 omni auctoritatedestitutus af scribit.
[1960]Et emens linum et sumens id obvolvit hoc lino, et posuit id in sepulcro,quod fuit excisum e saxo, et advolvit saxum ad ostium hujus sepulcri.
[1961]ïta] utr. id, ad leik (σῶμα) referendum; gr.αὐτόν (intell. Iesum); aliter L. II, 28.
[1962]Verum Maria haec Magdaleneet Maria Iosis viderunt, ubi positus esset.]
[Note: galagiþs vesi] positus esset, gr. τίθεται.
[1963]Et imminente sabbati die Maria haec Magdalene et Mariahaec Iacobi et Salome emerunt aromata, ut accedentes ungerent eum.
[1964]ïnvisandins] cod. Arg. J. St. B. + ïnvisandin,omittitur s propter sequentem eamdem litteram, vid.X, 45; cf. ad III, 13. Caeterum pro διαγενομένουσαββάτουGoth. habet instante die et cum L. XXIII, 56; XXIV,1, consentire videtur, vid. ad vers. 2. Genitivi autemnon sunt absoluti, quos dicunt, sed proprie tempusindicantes, uti vs. seq. Opponuntur igitur ïnvisandinssabbate dagis (praecedente sabbato die, quem supraXV, 42 primum sabbatorum dixit, quia dies et sabbatumantecedens et sequens festi dies erant) et þisdagis afar sabbate (postero die sabbati), inter utrumquesabbatus ipse interfuit.
[1965]Et admodum mane hoc die post(ero) sabbatorum, adierunt ad hoc sepulcrum, in oriente sole,
[1966]þis---sabbate] die postero sabbatorum(strictius: am nachtag des sabbats, Gall. le lendemaindu sabbat), gr. τῆςμιᾶςσαββάτων; pro þisafar dagis vid. L. VII, 11, pro afar sabbate forte legendumest jct. afar sabbate, uti olim in partibusquibusdam Germaniae dies martis (Dienstag, mardi).aftermontag (propr. après lundi) vocabatur, vid.Grimm DRA, p. 820. Caeterum Ulf., ab omnibusgraecis dissentientem, Lucae narrationem sequi jamsupra indicavimus; Gothus ita intelligendus est: die,qui sabbatum ipsum praecedit, mulieres aromata emerunt(sabbato ipso quieverunt L. XXIII, 56), die postsabbatum (qui unus est sabbatorum, gr.) ad sepulcrumcontenderunt.---atïddjedun] cod. Arg. +atïddedun.---at urrinandin] J. St. Z. + jct.
[1967]et dixerunt ad se invicem: quis devolvatnobis hoc saxum ab ostiis hujus sepulcri?
[1968]Et inspicientes observarunt, quod devolutum est hoc saxum;fuit enim magnum valde.]
[Note: ïnsaiwandeins] St. + ïnsanwandeins.
[1969]Et accedentes in hoc sepulcrum viderunt juvenem sedentem in dextra amictumveste alba, et obstupuerunt.
[1970]Tunc dixit ad eos: ne timete vobis, Iesum quaeritis Nazoraeum, hunccrucifixum; non est hic, surrexit, ecce hunc locum, ubi posuerunt eum.
[1971]nazorain] Vid. ad I, 24.---urrais] gr. omn.ante nist.---þana staþ] hunc locum, gr. ὁτόπος; eoautem magis mirum est, quod Goth. accusativo utitur,quia nullo alio loco sai interjectio vim imperativiverbi saiwan habet, vid. praesertim L. I, 38.
[1972]Sed ite diciteque ad discipulosejus et ad Petrum, quod praecedit vos in Galilaeam, ibi eum videtis, sicut dixit ad vos.
[1973]faurbigaggiþ] J. St. B. ÷ fauratgaggiþ.---ïzvis]sec., J. St. + ïna ïs; verum vidit Maresh. p.441.
[1974]Et exeuntes abhoc sepulcro aufugerunt; invasit autem eas tremor et pavor et non dixerunt cuiquam quidquam, timueruntsibi enim.
[1975]gaþlauhun] gr. omn. ante af.---dizuh þan]pro diz J. St. + dei verbo praecedenti adpictum,deinde jungunt + uhþan, B. + dis uhþan, Z. + dizuhþan; vid. ad XIV, 44.---ïjos] sic cod. Arg.; Z. +ïzos; J. St. B. + ïgos sinceram lectionem B. in adnotationeexhibet, cf. Grim. I 785.---ni qeþun] J. St.B. + nimanna, deinde lac. usque ad finem versus.
[1976]Surgens autem in mane primo sabbato apparuit primum Mariae huic Magdalenae, e qua ejecitseptem daemones.
[1977]marjin þizai] J. St. B. + marive þamei; B.in adnotatione recte conjecit þizai, quod intenta oculorumacie cum Ih. in cod. Arg. legimus.
[1978]Haec iens nuntaivit his cum eo existentibus, flentibus et plorantibus.
[1979]soh] J. St. ÷ so.---gataih] St. + gataiþ.---visandam]J. St. B. + verun, deinde lac, usque adfinem versus.
[1980]Et iiaudientes, quod vivit et visus fuit ab ea, non crediderunt.
[1981]jah eis hausjandans] J. St. B. ÷ ïþ eis gahausjandans.---gasaiwans]J. St. B. + gasaiwands.
[1982]Post autem hoc.---]
[Note: afaruh þan] J. St. B. + afar uþþan.
[1983]Inscript. anastodeiþ] Vid. ad. Mc. inscript.
[1984]Quia quidem multi coeperunt scribere historiam de his completis apud nos rebus,]
[Note: raihtis] St. + rahtis.
[1985]sicut tradideruntnobis, qui a primo oculati testes et ministri fuerunt hujus verbi:
[1986]placuit etiam mihi et spiritui sancto aprincipio omnia diligenter persequenti continenter tibi scribere, optime Theofile,
[1987]jah ahmin veihamma] et spiritui sancto, o gr.omn., Goth. c. verss. lat.---afarlaistjandin] gr. omn.ante fram.
[1988]ut cognoscas horum,de quibus doctus es, verborum veritatem.
[1989]Fuit in diebus Herodis, regis Iudaeae, sacerdos, nomine Zacarias,ex posteritate Abijae, et mulier ejus e filiabus Aharonis, et nomen ejus Elisabeth.
[1990]þiudanis] J. St. + þiudans.---gudja] cod.Arg. editt. + gudji; caeterum Ulf. o τὶς. = afar]proprie post, h. l. substantivi loco positum significatposteritatem, sed longe aberrat Goth. a gr., qui ἐφημερίαhabent; ejus vocis sensum nec h. l., nec vs. 8, ubiper kuni (genus) vertit, intellexit; ἐφημερία enim estuna viginti quatuor classium sacerdotum, qui singulishebdomadibus ministeriis in templo fungebantur.
[1991]Fuerunt autem justiambo in facie Dei, incedentes in omnibus praeceptis et justitiis domini irreprehensibiles.
[1992]Et non fueruntiis filii, quia fuit Elisabeth sterilis et ambo provecti diebus suis fuerunt.]
[Note: vas] gr. post aileisabaiþ.
[1993]Factum-est autem, dumsacerdotio-functus-est is in vice generis sui in facie Dei,]
[Note: kunjis] generis, vid. ad vs. 5.
[1994]secundum consuetudinem sacerdotii sors eexiit ad immolandum, accedens in templum domini;]
[Note: hlauts] St. + hlauþs.
[1995]et omnis grex fuit turbae exspectantes foris horasuffitionis.
[1996]manageins] B. + managens.---beidandans]exspectantes, gr. προσευχόμενον. Gr. IV, 192 mavultscribere bidjandans, sed sunt codd. qui προσδεχόμενονhabent.
[1997]Factus-est autem ei in visione angelus domini, stans a dextra altaris suffitionis,]
[Note: siunai] J. St. + siuna:
[1998]etturbatus-est Zacarias videns et timor cepit eum.
[1999]Dixit autem ad eum hic angelus: ne time tibi, Zacaria,ideo quod exaudita est precatio tua, et mulier tua Elisabeth parit filium tibi et voces nomen ejus Ioannem.
[2000]Et fit tibi laetitia et gaudium, et multi in nativitate ejus gaudent.]
[Note: þus faheds] ¶ gr. omn.
[2001]Fit enim magnus in facie Dominiet vinum et siceram non bibit et spiritu sancto repletur adhuc in utero matris suae;]
[Note: nauhþan] St. + naukþan.---ïn] sec. in, gr. ἐκ.
[2002]et multos filiorumIsraelis convertit ad dominum, Deum eorum;
[2003]et ipse praecedit in facie ejus in spiritu et potentia Heliae,convertere corda patrum ad filios et indoctos in prudentiam justorum, parare Domino turbam perfectam.]
[Note: ïn] tert., J. St. ÷ du.
[2004]Et dixit Zacarias ad hunc angelum: ex quo scimus hoc? ego enim sum senex et uxor mea provectior indiebus suis.]
[Note: kunnum] novimus, gr. omn. γνώσομαι.
[2005]Et respondens hic angelus dixit ad eum: ego sum Gabriel, hic stans in facie Dei et missussum loqui ad te et evangelizare tibi hoc;
[2006]et sis tacens et non valens loqui usque hunc diem, quo fiathoc, ideo quod non credidisti verbis meis, quae implentur in tempore suo.
[2007]jah] pr., Ulf. o ἰδοὺ.---dag ei] St. + jct.;particulae relativae pro pronomine positae usus notandusest: sic XVII, 30 vairþiþ þamma daga ei; Neh. V, 14fram þamma daga ei; alia vide notata ad Tim. II, III,8; aliis locis ei pronomini demonstrativo adjungitur,ut inde relativum pronomen evadat; sic Cor. I, II, 23ïesus ïn þizaiei naht galeviþs vas, nam hlaif.
[2008]et fuit turba exspectantesZacariam et mirati-sunt, quid tardaret eum in hoc templo.
[2009]Exiens autem non potuit ad eos loqui, etintellexerunt, quod visionem vidit in templo, et ipse fuit significans iis et fuit mutus.
[2010]Et factum-est,quando impleti-sunt dies officii ejus, ivit ad domum suam;
[2011]dagos] cod. Arg. + dagis; quam codicis Arg.lectionem cum Z. defendere auderet, et converteret:cum diei munera finita essent, sacerdotum ministeriumnon unius tantum, sed septem dierum fuisseoblitus est.---andbahteis] B. Z. ÷ andbahtheins; andbahteisdictum est ea genitivi nominum in---i innitentiumforma (---eis pro---jis), quam Grim. I. 606adhuc desideravit; sic gavairþeis Cor. II, XIII, 11;Eph. IV, 3. trausteis Eph. II, 12. valdufneis Skeir. 49,2; de waiteis J. XII, 24 dubitatur, utrum sit generemasculinum (waiteis, cf. germ. der waizen), an neutrum(waiti, cf. island. hveiti).
[2012]post autem hos dies gravida facta-estElisabeth, uxor ejus, et occultavit se menses quinque dicens,
[2013]þan] St. + tan.---ïnkilþo] J. St. + div.uti vs. 36 et II, 5, ubi B. etiam + div.---menoþs]J. St. B. + menaþs.---fimf] Hz. + fim.
[2014]quod sic mihi fecit dominus in diebus,quibus adspexit auferre opprobrium meum in hominibus.
[2015]afniman] Z. + afnimam.---ïdveit] St. +ïdveiþ.
[2016]Tunc autem in mense sexto missus fuit angelusGabriel a Deo in urbem Galilaeae, quae vocatur Nazareth,
[2017]ad virginem in sponsionibus marito, cujusnomen Iosef, e domo Davidis, et nomen hujus virginis Mariam.
[2018]Et iens intro hic angelus ad eam dixit:salve! gratia opulenta, dominus cum te; benedicta tu in mulieribus.]
[Note: anstai audahafta] J. St. + jct.
[2019]Verum ea videns turbata-est deintroitu ejus et cogitavit sibi, qualis esset haec salutatio, quod sic benedixit ei.
[2020]gasaiwandei] videns, o gr.---gaþlahsnoda]gr. post. ïs.---ïnnagahtai] i. e. (non sermone, uti B.interpretatur, sed) introitu, quod Gord. Append. Ulfil.illustrat. p. 57 recte vidit; gr. omn. λόγῳ, Ulfil. c.verss. lat.; ceterum J. St. B. + ïnnsagahtai.---ïs]ejus, o gr.---þatei---ïzai] quod sic benedixit sibi, o gr.
[2021]Et dixit angelus ad eam:ne time tibi, Mariam, invenisti enim gratiam a Deo.
[2022]et ecce, concipis in utero et paris filium, et vocesnomen ejus Iesum.
[2023]Hic fit magnus et filius altissimi vocatur et dat ei dominus Deus sedem Davidis,patris ejus.
[2024]hauhistins] J. St. + hauhistons.---gibid] J.St. ÷ gibiþ.
[2025]Et regnat super domo Iacobi in aevum et regni ejus non fit finis.
[2026]ïn ajukduþ] J. St. B. ÷ ïn aivins.---jah]sec., J. St. B. ÷ ïþ.---andeis] J. St. B. + andei;andeis veram esse nominativi formam, cum nunc didicerimuse Cor. l, XV, 24; II, XI, 15, nec cum Z. deejus auctoritate dubitari debet, neque cum. Ih. andeispro genitivo amplius quisquam habebit.
[2027]Dixit tum Mariamad hunc angelum: quomodo sit hoc, quoniam maritum non nosco?
[2028]Et respondens hic angelus dixitad eam: spiritus sanctus accedit super te et potentia altissimi obumbrat te, ideo ut qui nascitur sanctus,vocetur filius Dei.
[2029]ïzai] J. St. B. + ïzaize.---duþe ei] J. St. B.+ duþeh; ceterum Ulf. o καί.
[2030]Et, ecce Elisabeth cognata tua etiam haec gravida filio in senio suo et hic mensissextus est ei, quae vocatur sterilis,
[2031]aileisabaiþ] St. + aileizabaiþ.---ïnkilþo]vid. ad vs. 24.---sunau---seinamma] J. St. B. + suna(B. + sunu) ganam . . . nin seinam . . . deinde lac. usquead vs. 38 jah galaiþ.
[2032]quia non-est impossibile Deo unum verborum.
[2033]guþa] deo, gr. παρὰθεῷ.
[2034]Dixit autemMariam: ecce, ancilla Domini, fiat mihi secundum verbum tuum; et ivit procul ea hic angelus.
[2035]Exsurgensautem Mariam in his diebus ivit in regionem-montanam festinanter in urbem Iudae.
[2036]et ivit in domumZacariae et salutavit Elisabetham.
[2037]Et factum-est, ubi audivit Elisabeth salutationem Mariae,exsultavit infans in utero ejus et repleta-est spiritu sancto Elisabeth
[2038]et exclamavit voce magna etdixit: benedicta tu in mulieribus et benedictus fructus uteri tui.]
[Note: ufvopida] St. + usvopida.
[2039]Et unde mihi hoc, ut veniret materdomini mei ad me?
[2040]Ecce enim, cum-primum facta-est vox salutationis tuae in auribus meis, exsultavithic infans in gaudio in utero meo.
[2041]Et beata haec credens, quod fit perfectio horum dictorum ei a domino.
[2042]Et dixit Mariam: magnificat anima mea dominum
[2043]et exultat spiritus meus in Deo, servatoremeo.
[2044]Nam adspexit ad humilitatem ancillae suae; ecce enim ab hodierno nunc praedicant me omniagenera.
[2045]Nam fecit mihi magnitudinem hic potens, et sanctum nomen ejus.
[2046]Et misericordia ejusin aetates aeta um his verentibus eum.
[2047]Fecit fortitudinem in brachio suo, dispersit superbos cogitationecordis sui;
[2048]praecipitavit potentes de sedibus et exaltavit humiles;
[2049]famelicos satiavit bonis etdivites dimisit vacuos;]
[Note: adjuvit Israelem, servum suum, recordans misericordiae,
[2050]þiumagu] insolentior forma dativi pro þiumagau,sic. VII, 26 praufetu. IX, 26 vulþu. 38 sunu,pro praufetau, vulþau, sunau; cf. I, 79 dauþus. Rom.IX, 23 vulþus. Cor. I, I, 12 pavlus (si Cast. recte edidit)pro dauþaus, vulþaus, pavlaus; cf. ad Mc. VII, 32.---gamunands]recordans, gr. omn. μνησθῆναι; Ulf.cum verss.
[2051]sicut locutus-estad patres nostros, Abrahamo et semini ejus in saeculum.
[2052]fraiv] haec cod. Arg. et editt. lectio omninofalsa est; dativus fraiva postulatur; fraiv pro lectioneintegra habere, ut sit accusativus casus (qui etiamabrahama esse potest, vid. vs. 73) non permittitsensus.
[2053]Mansit autem Mariam cum ea circitermenses tres et convertit se ad domicilium suum.
[2054]Elisabethae impletum-est tempus ad pariendum etpeperit filium.]
[Note: aileisabaiþ] Ulf. o δέ.
[2055]Et audiverunt vicini et cognati ejus, quia magnificavit dominus misericordiam suamde ea, et gavisi-sunt-cum ea.
[2056]Et factum-est in die octavo, venerunt circumcidere hunc puerum etvocarunt cum secundum nomen patris sui Zacariam.]
[Note: daga ahtudin] ¶ gr.; J. St. 'B. + ahtudim.
[2057]Et respondens haec mater ejus dixit: minime,sed vocetur Iohannes.
[2058]Et dixerunt ad eam, quod non unus est in cognatione tua, qui vocetur hocnomine
[2059]Innuerunt autem patri ejus, hoc quomodo vellet vocare eum.
[2060]Verum is quaerens tabulamcepit et scripsit dicens: Iohannes est nomen ejus; et mirati-sunt omnes.
[2061]ïs] pr. is, o gr. omn.---nam jah] cepit et,o gr. omn.
[2062]Apertum-est autem os ejusstatim et lingua ejus, et locutus est benedicens Deo.]
[Note: tuggo] St. + tungo.
[2063]Et factus-est super omnes timor hos habitantes-circumeum, et in omni regione-montana Iudaeae nuntiata fuerunt omnia haec verba.
[2064]ïna] eum, gr. αὐτούς.---bisitandam] cod.Arg. + bisitantandam; alterum tan sequentemlineam incipit.
[2065]Et posuerunt omneshi audientes in corde suo dicentes, quid debeat hic puer fieri, et enim manus domini fuit cum eo.
[2066]wa] Ulf. o ἄρα.---jah þan] et enim, gr.καί, Ulf. c. codd. fortasse καὶγάρ legit, vid. Cor. II,II, 10.
[2067]EtZacarias, pater ejus, impletus-est spiritu sancto et profetavit et dixit:]
[Note: praufetida] B. + praufedida.
[2068]Benedictus dominus DeusIsraelis, nam visitavit et fecit liberationem populi sui;
[2069]et erexit cornu salutis nobis in domo Davidis,servi sui,]
[Note: daveidis þiumagaus] St. + deveidis þiumagans.
[2070]sicuti locutus-est per os sanctorum horum ab initio aevi profetarum suorum:
[2071]fram anastodeinai aivis] ab initio aevi, gr.omn. ἀπ᾽αἰῶνος, quod. J. IX, 32 simpliciter framaiva redditur.
[2072]dare salutemex inimicis nostris et e manu omnium horum odientium nos;
[2073]giban] dare, o gr. omn.---handau] J. St. +handam.
[2074]facere misericordiam de patribusnostris et recordari foederis sancti sui;
[2075]juramenti, quod juravit erga Abrahamum, patrem nostrum, utdaret nobis,
[2076]aiþis] genitivus pendens a gamunan; gr.ὅρκον; cum Goth. facit Teophylact. in edit. Rom. Paris.Venet.---abrahama] insolens forma pro abraham(L. III, 8; J. VIII, 57); cf. vs. 55.
[2077]securitate e manu inimicorum nostrorum liberatis servire ei
[2078]in veritate et justitiain facie ejus omnes dies nostros.]
[Note: garaihtein] J. St. B. Hz. ÷ garaihteim.
[2079]Et tu, puerule, profeta altissimi vocaris; praeis enim prae facie dominiparare vias ei]
[Note: fauragaggis] St. + fauragangis.
[2080]ad dandum scientiam salutis populo ejus in remissione peccatorum eorum
[2081]percommiserantem misericordiam Dei nostri, in quo visitat nos oriens ex altitudine
[2082]ïn þammei] in quo, gr. omn. ἐνοἷς (intell.σπλάγχνοις), omnino rectius esset ïn þizaiei, namproprie ad armahairtei referendum est.
[2083]lucere his in tenebriset umbra mortis sedentibus ad dirigendum pedes nostros in viam pacis.]
[Note: dauþus] vid. ad vs. 54.
[2084]Verum hic puer crevit et corroboratus-estspiritu et fuit in desertis usque diem ostensionis suae ad Israelem.]
[Note: dag ustaikneinais] J. St. + dagus taikneinais.
[2085]Factum-est autem indies illos, exiit edictum a Caesare Agusto, describere omnem orbem;
[2086]agustau] Z. + augustau. Errant autem, utid h. l. moneatur, Grim. I, 46 et Bopp Vergleichende Grammatik I, p. 68 docentes Ulfilam graecamdiphthongum αυ in nominibus propriis per au exprimeresolere, quod enim ad probandam doctrinamproducunt augustus, uti vidimus, falsum est;deinde Παῦλος non est gothice paulus, sed pavlusCor. II, I, 1; Tit. I, 1: Philem. 19, uti Ἡσαῦ =esav Rom. IX, 13 et latinum cautio = kavtsjoin Monument. Neapolit. Sic graecam diphthongum εὐGothi non per aiu, sed per aiv reddunt, cf. aivaggeljo,aivxaristia, aivlaugia (εὐαγγέλιον,εὐχαριστία,εὐλογία).
[2087]haec autem descriptio prima facta-estin exsistente praeside Syriae regente Syris Cyrenaeo.
[2088]þan] autem, o gr. omn.---at visandin] J.St. Z. + jct.---syriais] sic cod. Arg. et Z.; J. St.B. ÷ syrias; cf. Cor. I, XVI, 1 (cod. B) galatiais.XVI, 19 asiais. II, VIII, 1 makidonais. L. IV, 26 seidonais,cf. VIII, 41 synagogais. Caeterum visandin kindinasyriais est glossa ad raginondin saurim prius inmargine scripta, deinde ab imperito librario in textumillata.
[2089]Et iverunt omnes, ut scripti essent quisque insua urbe.
[2090]seinai] sua, gr. ἰδίαν, quod cum Gotho svesreddi soleat, Ulf. h. l. c. codd. ἑαυτοῦ legisse suspicarialiquis potest, sed J. VII, 18; VIII, 44; Rom. XIV,4; Cor. I, II, 21 etiam seins = ἴδιος.
[2091]Exiit autem etiam Iosef e Galilaea, ex urbe Nazareth, in Iudaeam in urbem Davidis, quae vocaturBethlahem, ideo quod fuit e domo familiae Davidis,
[2092]þan] B. + þanei.---galeilaia] J. St. +galilaia; B. + o us galeilaia et J. + o us baurgnazaraiþ.---baurg] sec. J. + baurh.---beþlahaim]J. St. B. ÷ beþlaihaim, sic quidem J. VII,42, sed apud Luc. beþlahaim, vid. vs. 15.---gardafadreinais] domo familiae, gr. omn. οἴκουκαὶπατριᾶς.
[2093]inscribi cum Maria, quae in sponsionibus fuit eimulier, exsistente gravida.]
[Note: ïnkilþon] vid. ad I, 24.
[2094]Factum-est autem, dum hi fuerunt illic, impleti-sunt dies ad pariendum ei.]
[Note: þo vesun] ¶ gr. omn.
[2095]Et peperit filium suum hunc primogenitum et obvolvit eum et posuit eum in praesepio, quia non fuit iisspatium in loco hoc.
[2096]seinana---frumabaur] J. St. + seinama---frumabauri.---ïm]St. + ïn.---þamma] hoc, o gr.omn.
[2097]Et pastores fuerunt in hac ipsa regione pervigilantes et custodientes vigilias noctissuper gregem suum.]
[Note: þamma samin] gr. omn. post landa.
[2098]Verum angelus domini supervenit eos et splendor domini circumfulsit eos et timuerunttimore magno.]
[Note: ïþ] Ulf. c. codd. et verss. o ἰδού.
[2099]Et dixit ad eos hic angelus: ne timete, nam ecce, narro vobis laetitiam magnam,quae fit omni populo,
[2100]quod natus est vobis hodierno die salvator, qui est Christus, dominus in urbe Davidis.]
[Note: gabaurans] Z. + gabauran.
[2101]Et hoc vobis signum: invenitis infantem involutum et positum in praesepio.]
[Note: jah] sec. et, o gr.
[2102]Et subito facta-estcum hoc angelo turba agminis coelestis laudantium Deum et dicentium:]
[Note: aggilau] J. + aggilu, sic etiam vs. 21.
[2103]gloria in altissimis Deo et interra pax in hominibus bonae voluntatis.]
[Note: godis viljins] bonae voluntatis, gr. εὐδοκία.
[2104]Et factum-est, cum irent procul iis in coelum hi angeli, et hihomines hi pastores dixerunt ad se invicem: pergamus jam usque Bethlahem et videamus verbum hocfactum, quod dominus ostendit nobis.
[2105]vaurþano] St. + vaurþand.---ju] jam, gr.omn. δή, Ulf. ἤδη legisse videtur, vid. Prolegg. p.
[2106]Et venerunt properantes et invenerunt Mariam et Iosef et huncinfantem jacentem in praesepio.
[2107]sniumjandans] St. + snumjandans.---bigetun]Ulf, o τέ; ea vocula, J. VI, 18 per ïþ reddita,saepius etiam in epistolis omittitur, vid. Rom.VII, 7; X, 12; Cor. I, I, 24; Eph. III, 19.
[2108]Videntes autem ostenderunt de hoc verbo, quod dictum fuit ad eos dehoc infante.]
[Note: gakannidedun] J. St. + gakannadedun.
[2109]Et omnes hi audientes mirati-sunt de his dictis ab his pastoribus ad eos;]
[Note: hairdjam] J. St. B. + hairdjan.
[2110]verumMaria omnia conservavit haec verba cogitans in corde suo.
[2111]Et converterunt se hi pastores glorificanteset laudantes Deum ob omnia, quae audiverunt et viderunt, sicut dictum fuit ad eos.
[2112]sis] Grimm postquam Gr. IV, 30 in sik mutandumsuasit, deinde p. 943 defendi dativum posseexistimat; id recte quidem, sed Tit. I, 14 compararenon debebat; illo enim loco afvandjandana sissunja est: avertentium sibi veritatem, pro a se veritatem;hoc autem loco Gothus c. codd. longe plerisqueἐπέστρεψαν legisse videtur, ut sis sit ad se, ad gregessuos; cf. Luc. XVIII, 11 standands sis σταθεὶςπρὸςἑαυτῶν.---hairdjos]J. St. B. + hairdjonds.---þizeei]J. St. B. + þoeei; ad probandam cod. Arg. lectionemIh. non ita recte eos ex loan. citat locos, in quibushausjan significat nostram anhören (orationem,verba, doctrinam), nam h. l. genitivus þizeei non abhausjan pendet, sed esse ex usu attractionis figuraepositum, docebit comparatio gr.
[2113]Et cum implerenturdies octo ad circumcidendum eum, et vocatum fuit nomen ejus Iesus, hoc dictum ab angelo, antequam conceptusesset in uterum.
[2114]usfulnodedun] lh. Z. usfullnodedun, rectiusquidem, sed omissa altera liquida illud verbum saepiusnon solum in cod. Arg. scriptum invenies, vid.vs. 22; IX, 51; XIV, 23 (quo ultimo loco Z. parumsibi constans usfulnai in textum recepit), sed etiamEph. III, 19 cod. A.---aggilau] J. St. + aggilu.
[2115]Et cum implerentur dies purificationis eorum secundum legem Mosis, tulerunteum in Ierusalem, apponere coram domino,
[2116]usfulnodedun] vid. ad vs. 21.---hraineinais]J. St. + hraineimais.
[2117]sicut scriptum est in lege domini, quod quisque masculorumaperiens uterum sacer domini vocatur,
[2118]et ut darent de eo sacrificium, sicut dictum est in legedomini, par turturum aut duos pullos columbarum.
[2119]fram ïmma] de (pro) eo, o gr. omn.;praepositionis fram hoc sensu (pro, de) positae usus,quem Iunius Glossar. p. 53 omnino ignoravisse videtur,non ita frequens est, vix inveneris praeter locosMc. I, 44; L. V, 14; VI, 28; J. XVII, 19; Eph. V,20; cf. Rom. XIV, 12.---hraivadubono] St. + hraivadubona.
[2120]Tunc fuit homo in Ierusalem, cujus nomen Symeon,et hic homo fuit justus et pius, exspectans consolationem Israelis, et spiritus sanctus fuit super eo.
[2121]þaruh] an Ulf. ἰδού omiserit, dubitari potest;ponitur eadem particula pro graeco καὶἰδούetiam M. IX, 3, praeterea etiam pro ὶδού M. IX, 18,et pro καί permultis locis.---vas] sec. fuit, o gr. omn.---veihsvas] ¶ gr.
[2122]Etfuit ei nuntiatum a spiritu hoc sancto, non videre mortem; priusquam videret Christum domini.
[2123]Etvenit in spiritu in hoc templum, et dum induxerunt parentes hunc infantem Iesum, ut facerent secundumconsuetudinem legis de eo,
[2124]et is suscepit eum super brachia sua et benedixit Deo et dixit:
[2125]ïna] eum, intellige Iesum; gr. αὐτὸ, adπαιδίον referendum, sic I, 59 cf. ad Mc. XIV, 46.
[2126]jamdimittas servum tuum, dominans domine, secundum verbum tuum in pace,
[2127]fraleitais] Hz. ÷ fraletais, vid. ad M. IX,6.---fraujinond frauja] B. frauja pro glossa in textumillata habet, in quo Ih. et Z. assentiunt; sedMaresh. p. 447 lectionem multo rectius defendit;Goth. enim hac ubertate dicendi utitur aut ad reddendumgravem ensum vocis δεσπότης, aut cum amplificationerei, uti M. IX, 23 haurnjans haurnjandans,cf. ad M. IX, 8.
[2128]quia viderunt oculi mei salutemtuam,
[2129]quam parasti in facie omnium populorum,
[2130]lucem ad revelationem gentibus et gloriampopulo tuo Israeli.
[2131]Et fuit Iosef et mater ejus mirantes de his, quae dicta fuerunt de eo:
[2132]ïosef---ïs] Iosef et mater ejus, gr. ὁπατὴραὐτοῦκαὶἡμήτηρ.
[2133]et benedixitei Symeon et dixit ad Mariam, matrem ejus: ecce, hic jacet ad casum et resurrectionem multorum inIsraele et ad signum contradictum.
[2134]ïna] eum, gr. omn. fere αὐτούς.---drusajah usstassai] J. St. + drusaei jah usstassau.
[2135]Et autem tuam ipsius animam transit gladius, ut revelentur ex multiscordibus cogitationes.
[2136]Et fuit Anna profetissa, filia Fanuelis, ex genere Aseris, haec pervetusta dierummultorum vivens cum marito annos septem a virginitate sua;
[2137]framaldra] J. St. + div.---soh] Ulf. c.codd. καὶαὕτη legisse videtur, vid. ad vs. 37.---jera]gr. ante miþ.
[2138]haec autem vidua annorum octoginta,et quatuor, haec non abiit procul templo, jejuniis et precibus colens dominum noctibus et diebus.
[2139]viduvo] Ulf. c. codd o ὡς(ἕως).---soh]sec. haec, gr. omn. ἥ, sic vs. 38 soh pro καὶαὕτη,vid. ad J. XVIII, 26; caeterum J. St. ÷ so.---blotande]sic cod. Arg.; editt. blotandei, forma frequentiore,sed vid. ad X, 5.---fraujan] dominum,o gr. omn.
[2140]Haechac hora adstans invocavit dominum et locuta-est de eo in omnibus his exspectantibus consolationem Ierusolymae.
[2141]soh] vid. ad vs. 37.---ïn allaim] interomnes, gr. omn. πᾶσι (ad omnes); J. ÷ o ïn.
[2142]Et cum consummarent omne secundum legem domini, converterunt se in Galilaeam, in urbemsuam Nazareth.
[2143]allata] Ulf. c. codd. o τά, bi vitoda igiturpertinet ad ustauhun.
[2144]Verum hic infans crevit et corroboratus-est spiritu impletus et sapientia, et gratia Deifuit super eo.
[2145]ahmins---handugeins] spiritu imptetus etsapientia, gr. πνεύματιπληρούμενονσοφίας.---fullnands]St. ÷ fulnands.
[2146]Et iverunt hi parentes ejus anno quoque in Ierusalem ad festum Pasca.
[2147]Et cumfactus-est duodecim hiemes, exeuntibus autem iis in Ierusolymam secundum consuetudinem festi,
[2148]tvalib vintruns.] duodecim hiemes, gr. ἐτῶνδώδεκα; uti dedimus legendum esse, jam Lye p. LXVindicavit, vid. M. IX, 20; cod. Arg. et editt. + tvalibvintrus, Ih. Hz. + tvalibvintrus et videtur Ih. proadjectivo habuisse, sed vid. L. VIII, 42. Grimm Gr. II,950 legit jct., tvalibvintruns, idque repetit, IV, 652,quia si nostra verborum illorum diremptio rectaesset, tvalibins vintruns dicendum fuisset; sed ejusmodiaccusativus, quem jam Zahn ad Ioan. VI, 70optabat, nusquam reperitur, nec reperietur. Caeterumea synecdoches figura, qua usi in aestimanda aetatehiemes pro annis (partem pro toto) ponunt, Islandiscum Gothis communis est.---þan] verum, o gr. omn.,vid. ad XVI, 23.
[2149]etconsummantibus hos dies, dum converterunt se iterum, mansit Iesus hic puer in Ierusalem et non sciveruntlosef et mater ejus,
[2150]miþþane] sic cod. Arg. et editt. pro miþþanei,vid. ad X, 5.---aftra] iterum o gr. omn.---vissedun]sciverunt, gr. ἔγνω; cod. Arg. + visedun,quod quia hoc uno loco ita scribitur, formam rectamin textu ponere tutius nobis visum est.
[2151]putantes in comitibus eum esse venerunt diei viam et quaesiverunt eum in cognatiset in notis.
[2152]hugjandona] Ulf. o δέ.---ïna] pr., gr. omn.ante ïn.---ïn] tert. in, o gr.
[2153]Et non invenientes eum converterunt se in Ierusalem quaerentes eum.]
[Note: ïna] pr. eum, o gr.
[2154]Et factum-estpost dies tres, invenerunt eum in templo sedentem in mediis doctoribus et audientem eos et interrogantemeos.]
[Note: alh] cod. Arg. + allh. vid. ad Gal. V, 15.
[2155]Stupuerunt autem omnes hi audientes eum de sapientia et responsis ejus.]
[Note: ïs.] pr., J. St. + ïna.
[2156]Et videntes eummirati-sunt, et dixit ad eum haec mater ejus: puer, quid fecisti nobis sic? ecce, hic pater tuus et egodolentes quaesivimus te.]
[Note: qaþ] gr. post ïs.
[2157]Et dixit ad eos: quid, quod quaesivistis me? nonne scivistis, quod in his patrismei debui esse?]
[Note: skulda] debui, gr. omn. δεῖ praesenti tempore.
[2158]Et ii non intellexerunt hoc verbum, quod locutus-est ad eos.
[2159]Et ivit cum iis etvenit in Nazareth et fuit obediens iis et mater ejus conservavit haec verba omnia in corde suo.]
[Note: þo vaurda] gr. post alla.
[2160]Et lesuscrevit sapientia et statura et gratia apud Deum et homines.
[2161]In anno autem quinto-decimo imperii TiberiiCaesaris, procurante Pontio Pilato Iudaeam et tetrarchia hujus Galilaeae Herodis. Filippi autem, fratrisejus, tetrarchia hujus Ituraeae et Traconitidis terrae et Lysaniae Abilenae tetrarchia;
[2162]fimftataihundin] J. St. B. + fimftaihundin,scilicet in cod. Arg. omissa syllaba ta supra lineamscripta est.---fidurraginja---herodeis] J. St. B. ÷ herodis,Z. + herodei (dativo); fidurraginja a nominativosive fidurragineis sive fidurragini deducas, tetrarchiam,non tetrarcham significat, cui rei est argumentoquod in sequentibus genitivi filippaus et lysaniausponuntur, eaque est causa, cur pro herodei, cui similislativi forma non amplius invenitur, herodeis scripsimus,sic Esd. II, 33 lyddomaies. In cod. Arg. quidpost herodei scriptum fuerit, deprehendere non potuimus,quanquam vestigium alicujus scripturae relictumest. Denique fidurraginja dativum ad nominativumfidurragineis (ragineis Mc. XV, 43; Rom. XI, 34;Skeir. 52, 11), quam fidurragini revocare maluimus,quia nomina appellativa saepius et personam et ejusmunus, officium, artem, etc. significant; inter aliaest fauramaþleis M. IX, 34 ἄρχων, Neh. V, 14 ἡγεμονία(nisi forte ad similitudinem fauragaggi οἰκονομία L.XVI, 2 nominativum fauramaþli statuis); airus L. VII,24 legatus, XIV, 32 legatio; sic gaman L. V, 7 socius,Cor. II, XIII, 13 societas; cf. ad L. XIX, 23. Verbistaua est alia ratio.
[2163]sub summis sacerdotibusAnna et Cajafa factum est verbum Dei ad Iohannem, Zachariae filium, in deserto.
[2164]auhmistam gudjam] summis sacerdotibus, gr.ἀρχιερέως; J. St. B. ÷ auhumistam pro auhmistam.---ïohannen] St. + johannem.
[2165]Et venit per omnesaccolas Iordanis, nuntians baptismum poenitentiae ad remissionem peccatorum.
[2166]Sicut scriptum estin libris verborum Esaiae profetae dicentis: vox clamantis in deserto, parate viam domini, rectas facite semitasejus.
[2167]Omne vallium expletur et omne montium et collium humiliatur et fit hoc pravum ad rectum etaspredines ad vias planas.
[2168]dalei] pluralis genitivus pro usitato dale, cf.V, 32 fareisaiei (idque reponendum est Skeir. 52, 9;vid 31, 4), J. XI, 45; XII, 11 ïudaiei, L. X, 5 gardei(vid. h. l.), þizei Mc. XIV, 69 sq. ïzei J. VII, 50; vid.Grim. I. 36.---þata] J. St. + þana.---usdrusteis]J. St. B. + usþrusteis.
[2169]Et videt omne corporum salutem Dei.
[2170]Dixit autem ad hos accedentesturbas baptizari a se: genus viperarum, quis ostendit vobis fugere ab hac futura ira.
[2171]Faciatis igitur fructumdignum poenitentiae et ne coeperitis dicere in vobis: patrem habemus Abraham; dico enim vobis, quodpotest Deus e lapidibus his suscitare liberos Abrahamo.]
[Note: akran] fructum, gr. καρπούς.
[2172]Verum jam haec securis ad radices arborum jacet;omne igitur arborum non-ferentium fructum bonum exscinditur et in igne ponitur.]
[Note: ju] Ulf. c. cod. D. et verss. o καί.
[2173]Et interrogarunteum turbae dicentes: jam quid faciamus?
[2174]an] J. St. + þan; an in sententiis interrogativisrespondet graeco καί X, 29; XVIII, 26; J. IX,36 (J. XVIII, 37 an nuh = οὐκοῦν).
[2175]Respondens autem dixit: hic habens duas tunicas, dethuic non-habenti, et qui habeat cibos, simile faciat.
[2176]qaþ) dixit; temere faciunt, qui Ulf. ἔλεγεpro λέγει in cod. suo legisse dicunt, nam in narrationeGothum praeterito tempore uti solere ad M. VIII, 20monuimus; Caeterum Ulf. o αὐτοῖς.
[2177]Venerunt autem portitores baptizari et dixerunt adeum: magister, quid faciamus?]
[Note: þan] Ulf. o καί, sic Mc. XV, 40.
[2178]Tunc dixit ad eos: ne quidquam super quod constitutum sit vobis exigatis.
[2179]Interrogarunt autem eum etiam hi militantes dicentes: et nos quid faciamus? et dixit ad eos, nequemquam fraudetis, ne quemquam concutiatis et imperetis stipendiis vestris.
[2180]þa] hi, Ulf. cum codd. legit οἱ.---ni mannanhunanamahtjaid] ne quemquam concutiatis; cumea cum gr., qui hoc loco μηδὲσυκοφαντήσητε habent,non conveniant, Ulf. cum codd. μηδέναἀδικήσητε legisse,sed alio loco posuisse, deinde autem μηδὲσυκοφαντήσητεomnino omisisse (cf. ad M. V, 44), veri estpersimile; aut cum afholon L. XIX, 8 συκοφαντεῖν significet,fortasse pro διασείσητε legit συκοφαντήσητε(καὶεἶπεπρὸςαὐτούς·μηδέναἀδικήσητε,μηδένασυκοφαντήσητε);illud vero probabilius esse videtur. Caeterumpro anamahtjaid J. St. contra codicis Arg. auctoritatemanamahtjaiþ. cf. Maresh. h. l.---valdaiþ]imperetis, gr. omn. ἀρκεῖσθε, cujus verbi sensum glossacod. Arg. ganohidai sijaiþ (sic, non uti Ih. Z. + sijuþediderunt, in cod. Arg. aperte legitur) bene reddit,vid. Skeir. 49, 20 managai ganohjands ïns vailaviznai(multo satisfaciens eis victu), cf. Joan. XIV, 8; Cor. II,XII, 9. Secundum Mareshalli ingeniosam conjecturamUlf. pro ἀρκεῖσθε, male fortasse scripto, legit ἄρχετε.Vid. Prolegg. col. 485---annom] id verbum virisdoctis multas creavit difficultates; nam Ihrio Ulfil.illustr. pag. 292 sq. probatum, Z. (male) in launom,Schmid Schwabisch. Wörterb. p. 99 (omnino melius)in asnom (cf. asneis μισθωτός,μίσθιος) mutare volebant;sed Cor. I, IX, 7 idem verbum eadem significationeiterum legitur.
[2181]In sperante autem omniurba et cogitantibus omnibus in cordibus suis de lohanne, ne forte hic esset Christus.
[2182]at venjandein] J. St. Z. + jct.---allai] omni,o gr. omn.---ïohannein] sic pro ïohannen hoc uno loco,cf. ad III, 5.---niu] J. + uiu.
[2183]Respondit autemIohannes omnibus dicens: ego quidem vos aqua baptizo, verum vadit fortior me, cujus ego non sumdignus solvere corrigiam calcei ejus; hic vos baptizat in Spiritu sancto et igne.
[2184]þan] autem, o gr. omn.---ïzvis] pr., gr.omn. post daupja.---ïk] sec. ego, o gr. omn.
[2185]Habens ventilabrum inmanu sua et mundat aream suam et fert triticum in horreum suum, verum paleas comburit igne inexstinguibili.
[2186]jah] fin. St. + jak.---bansta] J. St. + banstan.---unwapnandin]vid. ad Mc. IV, 7.
[2187]Multum autem et aliud hortans laetum nuntiavit populo.
[2188]þan] Ulf. utrum μέν, an οὖν omiserit, certoquidem dici non potest, nam þan utrumque significat,sed=οὖν praesertim in evangeliis; μέν, cui opponiturïþ (δέ), tantummodo Cor. I, IV, 10.
[2189]Verum Herodes hic tetrarcha vituperatusab eo de Herodiade, uxore fratris ejus, et de omnibus, quae fecit mala Herodes.
[2190]Adjecit etiamhoc ad omnia et inclusit Iohannem in carcere.]
[Note: ïohannen] B. + ïoaannen.
[2191]Factum-est autem, cum baptizaret omnem turbam, et inlesu baptizato et orante apertum-est coelum,
[2192]daupida---managein] baptizaret---turbam,exspectaveris secundum gr. omn. daupjada alla managei,idque sensui accommodatius esset, quam quodUlf. dedit.---alla] J. St. + allama.---managein] St.+ mitoþim.---ïesu] vid. ad. Mc. X, 50.---ufdaupdammajah bidjandin] J. St. + ufdaupidammai jahbidjandein.
[2193]et descendit spiritus hic sanctus corporis specie, uti columbasuper eum, et vox e coelo facta-est dicens: tu es filius meus hic carus, in te-quo bene placui.
[2194]Etipse fuit Iesus circiter annorum triginta sub manifestatione, sicut filius putatus fuit Iosefi, filii Helis,
[2195]uf gakunþai] J. St. B. Ih. + jct. deinde necLyei conjectura us gabaurþai, nec Mareshalli uf gagunþai (quod Ih. in uf gagunnai mutari voluit) opusest; B. codicis lectionem recte interpretatur sub manifestatione,et Ulf. ἀρχόμενος legit, cujus participiiellipsin sua sententia explevit. Caeterum Ulf. c. codd.o ὤν.---svaei] St. + sylei.---sunus] gr. post vas.---sunaus]filii, gr. omn. τοῦ; sic vss. sqq.
[2196]filiiMatthatis, filii Levvis, filii Melcis, filii Iannae, filii Iosefis,
[2197]laivveis] St. + laiveis; sic etiam vs. 29.---jannins] St. + ïannis, Z. + ïannins.---ïosefis] St. +ïosephis, sic vs. 26 et 30.
[2198]filii Mattathii, filii Ammonis, filii Naumis,filii Ezlimis, filii Nangis,]
[Note: aizleimis] gr. Ἐσλί.
[2199]filii Mahathis, filii Matthatii, filii Semeïnis, filii Iosefis, filii Iodae,
[2200]filii Iohannae,filii Resae, filii Zorobabilis, filii Salathielis, filii Nerae,
[2201]ïohannins] St. + ïohannis, nam proficisciturïohannins a nominativo ïohanna; sic vs. 30.
[2202]filii Melcinis, filii Addinis, filii Cosamis, filii Ermodamis,filii Heris,]
[Note: airmodamis] gr. Ἐλμωδάμ.
[2203]filii Iosezis, filii Eliezeris, filii Iorimis, filii Mattathanis, filii Levvis,
[2204]filii Symeonis,filii Iudae, filii Iosefis, filii Iohannae, filii Eliacimis,
[2205]filii Meleanis, filii Maïnanis, filii Mattathanis, filii Nathanis,filii Davidis,
[2206]maila anis] Z. + malaianis; Caeterum gr.omn. Μελεᾶ.---sunaus] tert., St. + sunans, sicvs. 36.
[2207]filii Iessezis, filii Obidis, filii Boozis, filii Salmoni, filii Nabassonis,
[2208]filii Aminadabis,filii Aramis, filii Ezoris, filii Farezis, filii Iudae,]
[Note: aizoris] gr. omn. Ἐσρώμ.
[2209]filii Iacobi, filii Isacis, filii Abrahamis, filii Tharae, filiiNacoris,]
[Note: ïakobis] St. + ïacobis.
[2210]filii Serocis, filii Ragavis, filii Falegis, filii Eberis, filii Salamis,
[2211]sairokis] St. + saikoris.---falaigis] gr.Φαλέκ.
[2212]filii Caïnanis, filii Arfacsadis,filii Semis, filii Noelis, filii Lamecis,]
[Note: filii Mathusalis, filii Enocis, filii Iaredis, filii Malileelis, filii Caï nanis,
[2213]ïaredis] exspectaveris ïaraidis, quia gothicume graeco η respondere solet, sed cf. tertius protairtius---maleilaielis] J. St. + maleiaielis.
[2214]filii Enosis, filii Sedis, filii Adamis, filii Dei.
[2215]Verum Iesus spiritu sancto plenus, convertitse a Iordane et ductus fuit in spiritu in desertum,
[2216]ïn authidai] in deserto, gr. εἰςτὴνἔρημον.
[2217]dies quadraginta tentatus a diabulo; et non editquidquam in diebus illis et in consummatis his diebus deinde famelicus factus-est.
[2218]at ustauhanaim] J. St. + jct.---þaim dagam]his diebus, gr. omn. αὐτῶν.
[2219]Et dixit ad eum diabulus:si filius sis Dei, dic huic lapidi, ut fiat panis.
[2220]diabulus] J. St. B. ÷ diabulaus.---sunaus] siccod. Arg. St. B. itz. Z. pro sunus, vid. ad Mc. VII, 32.
[2221]Et respondit Iesus ad eum dicens: scriptum est,quod non de pane solo vivit homo, sed de omni verborum Dei.
[2222]Et educens eum diabulus in montem altumostendit ei omnia regna hujus mundi in momento temporis
[2223]diabulaus] sic cod. Arg. J. St. B. pro usitatodiabulus, vid. ad vs. 3.
[2224]et dixit ad eum hic diabulus: tibi do hocimperium horum omne et gloriam eorum, nam mihi traditum est, et omni cui volo do hoc.
[2225]sa] J. St. o +.---þize] horum, o gr. omn.,vel potius ταύτην habent.---þei] notandus est hic locus,quia ex eo discimus errasse Grim. III, 19, 5 docentem,illud þei contractam esse formam ex þatei,neutro pronominis relativi, nam h. l. referendum estad masculinum þiswammeh et þammei expectaveris;sed potius contractum est þei ex þatei, particula relativa,idem quod ei valente et saepius pro pronominerelativo posita (cf. ad L. I, 20): sic legimus Mc. XI,23 þiswazuh ei pro þiswazuh saei (Mc. IV, 25) etsaepius.
[2226]Tu igitur siadoras me in facie mea, fit tuum omne.
[2227]mik] me, o gr. omn.; B. haud ita recte putatesse glossam (?), nam ïnveitan non intransitivam habetsignificationem, qua graecum προσκυνεῖν gaudet.
[2228]Et respondens ei Iesus dixit: scriptum est, dominum Deumtuum adores et ei soli satisfacias.
[2229]ïesus qaþ] ¶ gr. omn. excepto cod. 11 ap.Mi.---ïnveitais] gr. ante fraujan.
[2230]Deinde duxit eum in Ierusalem et statuit eum in pinnam templi et dixitad eum: si filius sis Dei, jace te hinc deorsum,]
[Note: vairþ] J. St. + vairpi.
[2231]scriptum est enim, quod angelis suis mandat de te adservandum te
[2232]et quod in manibus te tenent, ut quando non offendas in lapide pedem tuum.
[2233]handum] J. St. + handun.---þuk ufhaband]¶ gr. omn.---gastagqjais bi] J. St. + gastagujaisei,B. + gastagqjaisei.
[2234]Etrespondens dixit ei Iesus, quod dictum est: ne tentes dominum, Deum tuum.
[2235]Et consummans omnetentationum diabulus discessit procul eo usque tempus.
[2236]fraistobnjo] J. St. fraistubnjo, frequentiusquidem (M. VI, 13; L. VIII, 13), sed cf. VII, 12 vidovo.XVII, 13 ushofon. XX, 12 vondon. Mc. X, 23 faiho providuvo, ushofun, vundon, faihu, cf. ad Mc. IX, 50.---diabulus]J. + diabolus, St. + daibolaus.
[2237]Et convertit se Iesus in potentia spiritus in Galilaeam,et fama exiit per omnem regionem vicinorum de eo.
[2238]Et is docuit in conventibus eorum magnificatusab omnibus.
[2239]Et venit in Nazareth, ubi fuit nutritus, et ivit intus secundum consuetudinem suamin die sabbati in synagogam et surrexit legere librum.
[2240]bi biuhtja] St. + jct.---bokos] librum, o gr.omn.
[2241]Et traditus fuit ei liber Isaiae profetae et evolvenshunc librum invenit locum, ubi fuit scriptum:]
[Note: praufetus] vid. ad I, 54.
[2242]spiritus domini super me, propter quod unxit me ad laetumnuntiandum pauperibus, misit me ad sanandum hos contritos corde,
[2243]du ganasjan---hairtin] ad sanandum---corde,o gr.---gamalvidans] Wachter Glossar. German.v. Malmen emendat gamalmidans, quae emendatiospeciosior quam verior est, nam a malan (L. XVII,35) nascitur malvjan, cf. alia in---vjan desinentiaverba balvjan, bandvjan, valvjan, skadvjan.
[2244]praedicare captivis remissionemet caecis visum, dimittere confractos in consolationem, praedicare annum domini acceptum.
[2245]frahunþanaim] J. St. + frahun þanais; Z.conjecturam suam frabunþanaim (saltem frabundanaim)nunc nemini probaverit, vid. Rom. VII, 23;Cor. II, X, 5; Philem. XXIII.---gaþrafstein] consolatione,gr. omn. ἀφέσει.
[2246]Et complicuithunc librum et tradens ministro sedit, et omnibus in hac synagoga fuerunt oculi intendentes ad eum.
[2247]jah] sec. et. o g. omn. praeter cod. X ap.Mi.---þizai] St. + tkizai.---vesun] gr. post augona.
[2248]Coepitautem loqui ad eos, quod hodierno die impleta-sunt scripta haec in auribus vestris.
[2249]dugann] editt. + dugan; in cod. Arg. numgeminata liquida scriptum fuerit, cognosci non potest,sed spatium videtur angustius esse, quam quodnn capere possit.
[2250]Et omnes omninotestati-sunt ei et mirati sunt de his verbis gratiae his exeuntibus ex ore ejus et dixerunt: nonne hic est filiusIosefi?]
[Note: alakjo] vid. ad Mc. XI, 32.
[2251]Et dixit ad eos: fortasse dicitis mihi hanc parabolam: tu, medice, sana te ipsum, quam multumaudivimus factum in Cafarnaum, fac etiam hic in patria tua.
[2252]þo] hanc; errant qui Ulf. ταύτην omisissedicunt.---þu] tu, o gr. omn.
[2253]Dixit autem: amen vobis dico, quod nonunus profetarum acceptus est in patria sua;]
[Note: ïzvis] gr. post qiþa.
[2254]at in veritate dico vobis, quod multae viduae fuerunt indiebus Heliae in Israele, cum clauderetur coelum ad annos tres et menses sex, ubi facta-est fames magna peromnem terram.
[2255]þatei] quod, o gr.---dagam] J. St. + daga.---ïsraela] J. + ïsrael.---jeram þrim] J. St. B. + jeranþrin.
[2256]Et non ad unam harum missus fuit Helias, nisi in Sareptam Sidoniae ad mulierem viduam.
[2257]Et multi leprosi fuerunt sub Helisaeo profeta in Israele et non unus eorum mundatus fuit, nisiNeman hic Syrus.
[2258]haileisaiu] sic cod. Arg.: J. St. + haileisand,Hickes. conj. + haileisaia, B. Z. + haileisaim.---naiman] i. e. Νεμάν aut Ναιμάν, cum autem gr.omn. aut Νεεμάν aut Ναιεμάν legant, fortasse naiaimanlegendum est, uti gaiainna (γέεννα), baiailzaibul(Βεελζεβούλ). cf. tamen ïsak pro ïsaak (Ισαάκ).
[2259]Et pleni facti-sunt omnes ira in hac synagoga audientes hoc.
[2260]Et exsurgentesejecerunt eum foras ex urbe et duxerunt eum usque summum hujus montis, in quo haec urbs eorum aedificatafuit ad praecipitandum eum hinc.
[2261]ut us] J. St. B. + utun.---þaþro] hinc, ogr. omn.
[2262]Verum is transiens per medios eos ivit.
[2263]Et ivit in Cafarnaum,urbem Galilaeae, et fuit docens eos in sabbatis.
[2264]Et mirati-sunt de hac doctrina ejus, nam in potestatefuit verbum ejus.]
[Note: Et in hac synagoga fuit homo habens spiritum daemonii impurum et exclamavit
[2265]unhrainjana] impurum. referendum adahman (πνεῦμα); Goth. c. cod. D (ἀκάθαρτον); gr. reliquiἀκαθάρτου, quod cum δαιμονίου (unhulþons) conjungendumest.---ufhropida] Ulf. c. cod. 33 ap.Griesb. o φωνῇμεγάλῃ, vid. Mc. I, 23.
[2266]dicens: sine! quid nobis et tibi, Iesu Nazorene? venisti perdere nos, nosco te, quis es; hic sanctus Dei.]
[Note: nazorenu] vid. ad Mc. I, 24.
[2267]Etincrepavit eum Iesus dicens: obmutesce et exi ex hoc! Et projiciens eum hic daemon in mediis exiit ab eo,non quoquam nocens ei.
[2268]Et factum est stupescere omnes et locuti-sunt ad se invicem dicentes: quidverborum hoc, quod cum potestate et potentia imperat his impuris spiritibus et exeunt?
[2269]Et exiit famade eo per omnes locos hujus circumjacentium regionis.
[2270]Surgens autem ex hac synagoga ivit in domumSimonis; socrus autem hujus Simonis fuit detenta febri magna, et orarunt eum de ea.
[2271]Et adstans supeream increpavit hanc febrem, et dimisit eam. Statim autem surgens ministravit iis.
[2272]Dum autem occiditsol, omnes tam multi quam habuerunt aegrotos morbis variis, tulerunt eos ad eum; verum is unicuique eorummanus imponens sanavit eos.
[2273]sagq] J. St. + sagu.---ainwarjammeh] J.St. + ainwarjaneh, Hz, + ainwarjameh.
[2274]Exierunt autem etiam daemones a multis elamantes et dicentes, quodtu es Christus, filius Dei, et increpans eos non permisit eos loqui, nam sciverunt ipsum Christum eum esse.
[2275]xristus] Christus, o gr.---ïm] iis, o gr. omn.---silban] ipsum, o gr. omn., sed Ulf. ea vocula graecumarticulum reddere voluisse videtur.
[2276]Cum autem fieret dies, exiens ivit in desertum locum, et turbae quaesiverunt eum et venerunt ad eum ettenuerunt eum, ut non abiret procul iis.]
[Note: afliþi] J. St. + galaiþ.
[2277]Deinde is dixit ad eos, quod etiam his aliis urbibus laetumnuntiareego debeo de regno Dei, nam ideo me misit.]
[Note: skal bi] J. St. + skulda.
[2278]Et fuit praedicans in synagogis Galilaeae.]
[Note: Et factum-est, dum turba ursit eum ad audiendum verbum Dei, et is ipse fuit stans prope mari Gennesareth
[2279]et vidit duo navigia stantia ad hoc mare, verum piscatores abeuntes ab iis laverunt retia.
[2280]Ivit autemin unum horum navigiorum, quod fuit Simonis; jussit eum reducere procul ripa paulum et sedens docuit exhoc navigio turbas.
[2281]galaiþ] conscendit, gr. omn. ἐμβάς.---aftiuhan]gr. post staþa.
[2282]Cum autem cessaret loquens dixit ad Simonem: duc in altum et laxate haec retiavestra ad piscandum.
[2283]brigg] St. + bring.---athahid] J. St. + athaihid;Ulf. χαλάσωμεν legisse, Griesb. falso adnotat.
[2284]Et respondens Simon dixit ad eum: magister, totam noctem perlaborantes quidquamnon cepimus, verum in verbo tuo jacimus retia.
[2285]þairharbaidjandans] J. St. B. + div., cf. VI,12 naht þairhvakands. Cor. I, X, 1 marein þairhïddjedun.---nemum]St. + nemun.---vairpam] jacimus,gr. χαλάσω.
[2286]Et hoc facientes concluserunt multitudinem pisciummultum, ut retia disrumperentur eorum.
[2287]sve---ïze] ut retia disrumperentur eorum, gr.διεῤῥήγνυτοδὲτὸδίκτυοναὐτῶν; Goth. cum cod. Dconsentit, sed nescimus, an in eo αὐτῶν, in Griesb.adnotatione omissum, legatur.
[2288]Et annuerunt sociis, qui fuerunt in altero navigio, ut accederentadjuvare eos; et venerunt et impleverunt ambo haec navigio, ut considerent.
[2289]þoei] J. St. B. + þaei; Ih. h. l. conjecitþaiei, sed Ulfil. illustr. p. 198 codicis Arg. lectionemdefendit propterea, quod piscationi operam dantesutriusque sexus homines fuisse credibile sit; sedGoth. aliter scribere omnino non potuit, quia gamangenere est neutrum, vid. Cor II, VIII, 23 gaman mein.---sugqun] Ulf. o αὐτά.
[2290]Observans autemSimon Petrus cecidit ad genua Iesu dicens: oro te, exi procul me, nam homo peccaminosus sum, domine.]
[Note: bidja þuk] oro te, o gr.
[2291]Stupor enim occupavit eum et omnes hos cum eo ob capturam horum piscium, quos ceperunt.
[2292]þanzei] quos, Ulf. pro ἧ, quod vulgo legitur,c. codd. B et D ὧν legit.
[2293]Similiterautem etiam Iacobum et Iohannem, filios Zebedaei, qui fuerunt socii Simoni, et dixit ad Simonem lesus:ne time tibi, ab hodierno nunc hominum estis captores.
[2294]zaibaidaiaus] J. + zabaidaiaus.---þaiei] J. St.B. + þatei, sic etiam vs 29.---fram himma nu] Z.recte quidem monet fram himma ad reddendum graecumἀπὸτοῦνῦν (J. XIII, 9; XIV, 7) suffecisse, sedegregie errat pergens, fram nu quoque dici posse;nam praepositiones adverbiis non junguntur, nisiaddito pronomine demonstrativo, vid. Cor. II, V,16 fram þamma nu. VIII, 13 ïn þamma nu mela. Caeterumcodicis Arg. lectionem veram esse, e L. I, 48;Skeir. 43, 17 und hita nu discimus.---siud nutans]estis captores, gr. omn. ἔσῃζωγρῶν; referente ZahnioBrix. habet eritis captores.
[2295]Et subducentes haec navigia ad terram,relinquentes omne secuti-sunt post eum.
[2296]Et factum-est, dum fuit is in una urbium, et ecce, homo plenuslepra et videns Iesum, cadens in faciem oravit eum dicens: domine, si vis, potes me mundare.
[2297]Etextendens manum attigit eum dicens: volo, fi mundus, et statim haec lepra abiit ab eo.]
[Note: af] St. o +
[2298]Et is interdixitei, ut homini non diceret, sed vade et ostende te ipsum sacerdoti et offer ei pro hac purificatione tua, quodpraecepit Moses ad testimonium iis.
[2299]ïs] J. St. o +---gagg] St. + gang.---ïmma]sec. ei, o gr. omn.---þatei] quod, gr. omn. καθώς.
[2300]Enuntiatum-est autem hoc verbum magis de eo et concurreruntgreges multi audire et sanari ab eo morbis suis.
[2301]mais] gr. omn. ante þata.---hausjon] J. St.B. ÷ hausjan: sic hausjon Mc. IV, 33; J. VI, 60.---scribituretiam suþjan et suþjon, Tim. II, IV, 3.---seinaizo]St. + se nazo.
[2302]Verum is fuit abiens in deserta et orans.
[2303]Et factumest in uno dierum, et is fuit docens, et fuerunt sedentes Farisaei et legis-doctores, qui fuerunt congressiex omni vicorum Galilaeae et Iudaeae et Ierusolyma, et potentia domini fuit ad sanandum eos.
[2304]vitodalaisarjos] Z. + div.---þaiei] J. St. +þaei.---gaqumanai] congressi, gr. ἐληλυθότες; Ulf. c.codd. συνεληλυθότες legit, vid. J. XVIII, 20; Cor. I, XIV,23; cf. Mc. XXVII, 17; L. VIII, 4.
[2305]Et ecce,homines portantes in lecto hominem, qui fuit paralyticus, et quaesiverunt, quomodo eum inferrent et ponerentin facie ejus.
[2306]galagidideina] J. St. galagidedeina, rectiusquidem, sed vid. ad VIII, 56.
[2307]Et non invenientes quomodo inferrent eum ob turbam, adscendentes in tectum pertegulas posuerunt eum cum hoc lecto in mediis coram Iesu.
[2308]waiva] quomodo, gr. ποίας, Ulf. fortasse c.codd. πῶς legit.---gasatidedun] J. St. + gasandidedun.---midjaim] J. St. B. + midjan.
[2309]Et videns fidem eorum dixit ad hunc paralyticum:homo, remittuntur tibi peccata tua.
[2310]du---usliþin] ad hunc paralyticum, o gr.---afleitanda]J. St. ÷ afletanda.
[2311]Et coeperunt cogitare hi scribae et Farisaei dicentes: quisest hic, qui loquitur blasphemias? quis potest remittere peccata, nisi unus Deus?
[2312]fareisaieis] J. + fareisaeis.---ains] ea voculacum et graeco εἷς et μόνος respondeat, cumGriesb., Ulf. εἷς legisse, periculosius est contendere.
[2313]Cognoscens autemIesus cogitationes eorum, respondens dixit ad eos: quid cogitatis in cordibus vestris?]
[Note: hairtam ïzvaraim] J. St. + hairtan ïzvaramma.
[2314]Utrum est faciliusdicere, remittuntur tibi peccata, an dicere, surge et vade.
[2315]waþar] utrum, Ulf. accuratius quam gr. τί,sic VII, 42.---azetizo] J. St. B. ÷ azeitizo.---fravaurhteis]Ulf. c. codd. o σοῦ (þeinos).
[2316]Verum autem ut sciatis, quod potestatemhabet hic filius hominis in terra remittere peccata, dixit ad hunc paralyticum: ad te dico, surge, et tollenshunc lectum tuum vade in domum tuam.
[2317]ïþ þan ei] editt. + ïþ þanei, vid. M. XXVII,46; cf. jah þan L. XVII, 3; J. VI, 51; all. cf. ad M.XXV, 40.---viteid] J. St. ÷ viteiþ, sic etiam habaiþpro habaid.---sa] J. St. o ÷.
[2318]Et statim exsurgens in facie eorum tollens, in quo jacuit, ivitin domum suam magnificans Deum.
[2319]Et stupor prehendit omnes, et magnificarunt Deum et pleni factisunttimore dicentes: quod videmus mirabilia hodierno die.]
[Note: gasaiwam] videmus, gr. omn. εἴδομεν.
[2320]Et post hoc exiit et vidit portitorem, nomineLevvi, sedentem ad telonium et dixit ad eum: sequere post me.
[2321]Et relinquens omnia surgensivit post eum.]
[Note: ïddja] cod. Arg. marg. laistida (secutus est).
[2322]Et fecit coenam magnam Levvi ei in domo sua et fuit turba portitorum magna et aliorum,qui fuerunt cum iis accumbentes.]
[Note: þaiei] vid. ad vs. 10.
[2323]Et murmurarunt scribae eorum et Farisaei ad discipulos ejusdicentes: cur cum his portitoribus et peccatoribus editis et bibitis.
[2324]matjid jah drigkid] ea cum aut editis et bibitisaut edit et bibit verti possint, Zahnio Glossar. p.182 Ulf. cum verss. ἐσθίεικαὶπίνει ex Mc. II, 16 legisseprobabile videtur; hoc recte; sed quod cod. Detiam, in quo ἐσθίεταικαὶπίνεται legitur, illius lectionistestem adducit, erravit, nam hanc codicis lectionemcorruptam pro ἐσθίετεκαὶπίνετε esse, nihilcertius est.
[2325]Et respondens Iesus dixit ad eos:non indigent sani medici, sed hi insani.]
[Note: Non veni vocare justos, sed peccatores in poenitentiam.
[2326]Verumii dixerunt ad eum: cur discipuli Iohannis jejunant saepe et preces faciunt, similiter etiam Farisaeorum,verum hi tui discipuli edunt et bibunt.
[2327]fareisaiei] pro fareisaie, vid. ad III, 5; J.+ fareisaei, B. ÷ fareisaieis.---siponjos] sec. discipuli,o gr. omn. Ulf. c. verss.
[2328]Tunc is dixit ad eos: non potestis filios sponsi, donechic sponsus cum iis est, facere jejunare;
[2329]ïs] J. St. B. ÷ ïesus, vid. ad Mc. I, 42.---ïst]J. St. + ïs.
[2330]at veniunt dies, et cum aufertur ab iis hic sponsus, ettum jejunant in illis diebus.
[2331]jah] sec. et, o gr.; abundat alterutrum jahet ex margine, ubi ex alio cod. positum erat, alteriloco illatum esse videtur; delendum igitur est aut h.l. aut supra; cf. ad J. XIII, 29; XVIII, 31; Cor. I,XV, 19.
[2332]Dixit autem etiam parabolam ad eos, quod unus assumentum vestimentinovi non ponit in vestimento vetere, alioquin, etiam hoc novum rumpit et huic veteri nonconvenit hoc ab hoc novo.
[2333]þan] St. + tan.---plat.] J. St. + naat.---aiþþau]St. + aihþau.---gatimid] Ulf. c. codd. oἐπίβλημα.
[2334]Et unus non fundit vinum novum in utres veteres, alioquin disrumpithoc novum vinum hos utres et ipsum effunditur et hi utres perduntur.
[2335]Sed vinum novum in utresnovos fundunt, et ambo conservantur.
[2336]giutand] fundunt, gr. βλητέον; sic. Mc. II,22.
[2337]Et unus bibentium vetus, non statim vult novum, dicit enim: hocvetus melius est.
[2338]driggandane] sic cod. Arg. et ita quidem,ut syllaba drig sit ultima plagulae, reliqua verbi parsgandane in sequente plagula scripta sit; Ih. Z. ÷driggkandane, uti in cod. Arg. h. l. sic etiam Eph.V, 18 legitur.---fairni] J. St. + fairnji.---qiþiþ] J. +qiþ.---fairnjo] J. St. B. + fairnji.
[2339]Et factum-est in sabbato secundo primo ire ei per satum, et vellerunt aristas discipuliejus et ederunt conterentes manibus.]
[Note: ahsa] gr. omn. post ïs.
[2340]Verum quidam Farisaeorum dixerunt ad eos: quid facitis,quod non fas est facere in sabbati diebus?
[2341]sabbato dagam] editt. ut semper + jet.,vid. vs. 6 daga sabbato.
[2342]Et respondens ad eos Iesus dixit: non hoc legistis, quodfecit David, cum famelicus esset, ipse et qui cum eo fuerunt?]
[Note: ïesus qaþ] ¶ gr.
[2343]quomodo introiit in domum Dei et panespropositionis sumpsit et dedit his cum eo exsistentibus, quos non fas est edere, nisi unis sacerdotibus.
[2344]gaf] Ult. c. codd. et vers. o καί---visandam]exsistentibus, o gr. omn., Ulf. ex Mc. II, 26.
[2345]Et dixit ad eos, quod dominus est hic filius hominis et huic sabbati diei.
[2346]Et factum-est autem in alio die sabbatiire ei in synagogam et docere, et fuit illic homo, et manus ejus haec dextra fuit arida.
[2347]Observaruntautem hi scribae et Farisaei, an in sabbati die sanaret, ut invenirent facultatem ad accusandum eum.
[2348]til du vrohjan] facultatem ad accusandumpro gr. κατηγορίαν; haud ita recte Griesb. statuit,Ulf. κατηγορεῖν legisse.
[2349]Verum is scivit cogitationes eorum et dixit ad hunc hominem hunc aridam habentem manum; surge et sta inmediis. Tunc is surgens stetit.
[2350]Dixit autem Iesus ad eos: interrogo vos, quid fas est sabbati diebus, benefacere, an male facere, animam servare an perdere?
[2351]Et adspiciens omnes eos dixit ad eum: protendehanc manum tuam. Tunc is protendit, et stetit haec manus ejus, sicut haec altera.]
[Note: ufrakida] protendit, gr. ἐποίησεν
[2352]Verum ii pleni facti-suntinsipientia et locuti-sunt ad se invicem, quid facerent huic Iesu.
[2353]tavidideina] J. St. rectius tavidedeina, sedvid. ad VIII, 56.---þamma] vid. ad Mc. XV, 15.
[2354]Et factum-est in diebus his, utexiret Iesus in montem orare et fuit noctem pervigilans in prece Dei.
[2355]ei usïddja] ut exiret, gr. ἐξῆλθεν omissaparticula; Ulf. sequitur libros. qui ἐξελθεῖναὐτόν habent,cf. VIII, 1.---ïesus] J. St. B. ÷ ïs, vid. ad Mc.I, 42.---þairhvakands] cod. Arg. + þairhvakands,vid. ad M. V, 15.
[2356]Et cum fieret dies, advocavitdiscipulos suos et eligens ex iis duodecim, quos etiam apostulos vocavit,]
[Note: ïm] J. St. + ïn, sic V. 39.
[2357]Simonem, quem etiam vocavitPetrum, et Andream, fratrem ejus, Iacobum et Iohannem, Filippum et Barthulomaeum.
[2358]Maththaeum etThomam, Iacobum hunc Alfaei et Simonem hunc vocatum Zeloten,]
[Note: maþþaiu] vid. ad M. IX, 9.
[2359]Iudam Iacobi et Iudam Iscarioten,qui etiam factus-est tradens eum.]
[Note: ïna] eum, o gr. omn.
[2360]Et iens deorsum cum iis stetit in loco plano et grex discipulorumejus et cohors magna populi ab omni Iudaea et Ierusalem et horum praeter mare Tyrorum et Sidonorum etaliarum urbium,
[2361]atgaggands] cod. Arg. + atgaggaggands,cf. ad Cor. II, X. 12.---hiuma] sic editt cum cod.Arg. h. l. et VIII, 4 pro hiuhma, vid. ad M. V, 15.---faurmarein] J. St. Z. + jct.---jah---baurge] etaliarum urbium, o gr. omn.; sine dubio ea verbaex cod., qui pro Ἱερουσαλὴμ---Σιδῶνος habebat ἄλλωνπόλεων, in margine posita, qui codicem argenteumscripsit, in textum intulit.
[2362]qui venerunt audire eum et sanare se morbis suis, et hi vexati a spiritibus impuris etsanati facti-sunt.
[2363]Et omnis turba quaesiverunt attingere eum, nam potentia ab eo exiit et sanavit omnes.
[2364]Et is extollens oculos suos ad discipulos suos dixit: beati vos pauperes spiritu, nam vestrum est regnumcoelorum;
[2365]siponjam seinaim] J. St. + siponje seinai,B. + siponje seinaize; in cod. Arg. quid scriptumfuerit, cognosci hodie non potest, quod cum Ih. dedimus,constructio postulat praepositionis du.---jus]vos, gr. οἱ, sic Ulf. pronomen personale vocativo adderesolet, ubi Graeci articulo utuntur, vid. M. VI, 11atta unsar þu ïn himinam. VII, 23; Mc. IX, 25; L. IV,23; VI, 25; Eph. VI, 9; morem Graecorum raro imitatur:Mc. XV, 29 sq. o sa gatairands þo alh naseiþuk! aut L. IX, 41 o kuni! saepius omittit pronomen,ut Mc. X, 47, L. VII, 54; J. XIX, 3; aut interjectionem,ut Rom. IX, 20 manna!---ahmin] spiritu o gr.;J. St. addit ÷ nu.---himine] coelorum, gr. omn.θεοῦ.
[2366]beati vos famelici nunc, nam saturi fitis; beati vos flentes nunc, nam exhilaramini;
[2367]fin. J. St. signum lacunae post ufhlohjandaponunt, sed in cod. Arg. nihil additur; illi viri doctiin errorem sunt inducti, quod in extrema lineae partelibrarius nihil scripsit (id quod saepius factum essevidimus) et quae litterae exstare videntur, eae exaversa parte plaqulae pervaserunt.
[2368]beati estis, cum odiunt vos homines et separant vos et exprobrant et ejiciunt nomen vestrum uti malum obfilium hominis.
[2369]sijuþ] Hz. o +---fijand] J. St. + fijond.---jah] pr., Ulf. o ὅταν.
[2370]Gaudete in illo die et exsultate, nam ecce, merces vestra multa in coelis; secundumhoc enim fecerunt profetis patres eorum.
[2371]laikid] J. St. B. + laikod.---himinam]coelis, gr. οὐρανῷ.---praufetum] sic cod. Arg.; J. St.B. + praufetun.
[2372]At vae vobis his divitibus, nam jam habetis consolationemvestram;
[2373]ju] jam, o gr. omn.; J. St. ÷ nu.---gaþlaiht.]J. + gaþrafst. St. + gaþod et pro eo Glossar.p. 56 + gadaliþ, Z. inepte laþon proponit, quod verbumh. l. sensum vix tolerabilem praebet; in cod.Arg. legitur, quod B. dedit, vid. etiam Cor. II, I, 3seqq. VII, 4, 7.
[2374]vae vobis, vos saturi nunc, nam famelici fitis; vae vobis, vos ridentes nunc, nam lugere et flereincipitis;
[2375]sadans] St. + sandans.---nu] pr. nunc,o gr.---duginnid] incipitis, o gr. omn.; Ulf. ad indicandumtempus futurum addidit; pro eo tempore,quo ejus lingua caret, praesens ponere solet, sed aliquotiesillum defectum ita explet, ut circumscriptionequadam utatur, additis verbis praeter duginnan etiamhaban (habere), skulan (debere), munan (cogitare),sik skaftjan (praeparare).
[2376]vae cum bene vobis dicunt omnes homines, similiter enim fecerunt falsis-profetis patres eorum.]
[Note: allai] omnes, o gr.
[2377]Sed vobis dico bis audientibus: amate hos odientes vos, bene facite his odientibus vos,
[2378]fijandam] cod. Arg. marg. hatjandam (odientibus);erravit autem librarius, nam signum glossaenon verbo fijandam, ad quod pertinet glossa, sedverbo hatandans appinxit.
[2379]benedicitehis maledicentibus vobis, orate pro his violentantibus vos.]
[Note: fram] vid. ad II, 24.
[2380]Huic percutienti te in maxillam, trade ei etiamalteram, et huic sumenti a te vestem, etiam tunicam ne prohibeas.]
[Note: ïimma] ei, o gr.
[2381]Cuique autem orantium te da et abhoc sumente tuum ne exige.
[2382]Et sicut vultis, ut faciant vobis homines, etiam vos faciatis iis similiter.
[2383]At si amatis hos amantes vos, quid vobis mercedum est? et enim hi peccatores hos amantes se amant.]
[Note: aþþan] at, gr. omn. καί
[2384]Etsi bene faciatis his bene facientibus vobis, quid vobis mercedum est? et enim hi peccatores hoc ipsum faciunt.
[2385]Et si commodatis, a quibus speratis accipere, quid vobis mercedum est? et enim peccatores peccatoribuscommodant, ut accipiant aequale.]
[Note: þaimei] J. St. B. Hz. ÷ þammei.
[2386]Verumtamen amate hos inimicos vestros, bene facite et commodatenon quidquam exspectantes, et fit merces vestra multa et fitis filii summi, nam is bonus est his inutilibuset malis.
[2387]ïzvarans] Ulf. o καὶ.---jah] tert., Z. + ja.---unfagram] J. St. + unfairam.
[2388]Fiatis misericordes, sicut etiam pater vester misericors est;
[2389]vairþaid] Ulf. c. codd. o οὖν.---svasve]cod. Arg. + svave.---ïzvar] J. St. + ïzvara.
[2390]et ne judicate, ut nonjudicemini; ne condemnetis et non condemnamini; absolvatis et absolvimini.]
[Note: ei] ut, gr. καί; sed vid. ad J. XVI, 17.
[2391]Detis et daturvobis; mensura bona et superplena et concussa et superfusa datur in sinum vestrum, hac enim ipsamensura, qua mensuratis, mensuratur vobis.
[2392]jah] sec. et, o gr.---ufarfulla] superplena.gr. πεπιεσμένον, cui cum gothicum verbum non satisrespondeat, Ulfilam περισσόν legisse B. suspicatur.---gibada] sec. datur, gr. omn. δώσουσι, cf. vs. 44.---mitid]sic et B. conjectura, Ih. etiam (in adnotationead Hz.) probata, dedimus; cod. Arg. et editt. +mitad; librarius sequenti mitada in errorem inductusesse videtur.
[2393]Dixit autem parabolam iis: num potest caecus caecumducere? nonne ambo in foveam cadunt?
[2394]þan] St. + tan.---ïm] J. St. + ïn.---dalgadriusand] editt. + dalga driusand, vid. ad Mc. XII, 1.
[2395]Non est discipulus super magistrum suum, verum paratusquisque fiat uti magister ejus.
[2396]gamanvids] J. St. + gaustaujane manvids,B. + ga ustaujane manvids; cod. Arg. gamanvids et inmarg. ustauhans (perfectus), quod cum jam B. legeritet evidenter scriptum sit, Ihrium miramur dicerein cod. ustaubans legi.
[2397]At quid vides festucam in oculo fratris tui, verum trabem in tuo oculonon vides?]
[Note: gaumeis] sec., J. St. + gaumjeis.
[2398]Aut quomodo potes dicere ad fratrem tuum: frater, sine, ego ejicio festucam hanc in oculotuo; ipse in oculo tuo trabem non videns, hypocrita, ejice antea hanc trabem ex oculo tuo et tum videas ejicerefestucam hanc in oculo fratris tui.]
[Note: ïk] ego, o gr. omn.
[2399]Non enim est arbor bona faciens fructum malum, neque arbor malafaciens fructum bonum.
[2400]Quaeque enim arborum ex proprio fructu nota est, non enim de spinis colligunturficus, neque de rubo calcantur uvae.
[2401]lisanda---trudanda] colliguntur---calcantur,gr. omn. συλλέγουσι---τρυγῶσι, cf. vs. 38. Caeterumgothicum trudan calcare (X, 19), conculcare (VIII,5), graeco τρυγᾶν (metere, vindemiare) omnino nonrespondet; et si quis Ulf. sensum potius quam verbarespexisse dicat, tum us aiwatundjai non ita apteappositum videtur; nos hunc locum in eorum numerohabemus, ubi graecorum verborum significationemnon satis intellexit, vid. ad. I, 5.---veinabasja] uvae(plur.), gr. σταφυλήν; caeterum J. + veinabasjan, St.+ vainabasjan.
[2402]Bonus homo e bono thesauro cordis sui profert bonumet malus homo e malo thesauro cordis sui profert malum; exque enim abundantia cordis loquitur os ejus.]
[Note: usbairid] pr. St. + nsbairid
[2403]At quid me vocatis domine, domine! et non facitis, quod dico?
[2404]Quisque hic iens ad me et audiensverba mea et faciens ea, ostendo vobis, cui similis est.
[2405]vaurda meina] ¶ gr. omn.---galeiks ïst] ¶gr. omn.
[2406]Similis est homini aedificanti domum, qui foditet profundum-fecit et posuit fundamentum super saxum; in inundatione autem facta irruit aqua contra illamdomum et non potuit commovere eam, fundata enim fuit super hoc saxo.
[2407]at garunjon] J. + atarunjan, St. + atgarunjan, B. + atgarunjan.---bistagq awa] J. +bistagun awa, St. + bistaguna wa.---ana] sec., J. St.+ and.
[2408]Verum hic audiens et nonfaciens similis est homini aedificanti domum super terram sine fundamento, cui irruit fluctus et statim cecidit,et facta-est haec eversio hujus domus magna.
[2409]þatei] si pro particula relativa aut causaliaccipitur, sensus omnino turbatur; gr. omn. ᾗ referendumad οἰκία pendet a προσέῤῥηξεν. Si Gothusgraecorum lectionem ad verbum exprimere vellet, biþammei debebat scribere; nam praepositio bi vel duvel viþra verbo stigqan conjungi solet (M. VII, 25, 27;L. IV, 11; XIV, 31; Rom. IX, 32); si þatei ad raznpertinet, id quod sensus postulat, Ulf. constructionemmutavit, quod saepius fecit, sed h. l. audacius.---bistagq].J. St. + bistagun.---flodus] J. St. B. +awaflodus; cod. Arg. marg. awa (fluvius): glossamviri illi docti in textum intulerunt.---gadraus] suspicamur,Ulf. c. gr. συνέπεσε legisse.
[2410]Cum autem expleret omnia haec verba sua in auresturbae, ivit in Cafarnaum.
[2411]Centurionum autem cujusdam servus aegrotans morti-propinquus, qui fuitei carus.
[2412]svultavairþja] Z. + div.; J. St. B. + svultavairþid; svultavairþja = ad mortem vergens i. e.morti appropinquans (Grim. II. 577); gr. ἤπελλετελευτᾶν, forma concreta praecedente abstracta habet,in quo diligens lector offendere possit.
[2413]Audiens autem de Iesu misit ad eum seniores Iudaeorum orans eum, ut veniret et sanaret huncservum ejus.
[2414]qimi] sic cod. Arg.; Hz. ÷ qemi, vid. adVIII, 56.
[2415]Verum ii venientes ad Iesum orarunt eum sollicite dicentes, quod dignus est, cui praestashoc,]
[Note: fragibis] J. St. B. + frambis.
[2416]nam amat gentem nostram et synagogam is aedificavit nobis.]
[Note: synagogein] vid. ad M. XXVII, 62.
[2417]Verum Iesus ivit cum iis et ampliusnon procul exsistente eo hac domo, misit ad eum hic centurio amicos dicens ad eum: domine, ne urgete, nam non sum dignus, ut sub tectum meum intres,
[2418]ïm] pr., J. St. + ïn.---ïmma] pr., gr. omn.post juþan.---du ïmma] sec., J. o +.
[2419]ideoque non me ipsum dignum aestimavi, ad tevenire, sed dic verbum, et sanatur hic puer meus.
[2420]Et vero enim ego homo sum sub imperio constitutus,habens sub me ipso milites, et dico ad hunc: vade, et vadit, et alteri: veni huc, et venit; et ad servummeum: fac hoc, et facit.
[2421]mis silbin] J. B. + jct. uti vs. 49 et saepius,St. + missisbin.---her] huc, o gr. omn.
[2422]Audiens autem hoc Iesus miratus est eum, et vertens se ad hanc sequentem seturbam dixit: amen dico vobis, non in Israele talem fidem inveni.]
[Note: amen] amen, o gr.
[2423]Et convertentes se hi missi ad domuminvenerunt hunc aegrotum servum sanum.
[2424]Et factum-est in hoc postero die, ivit in oppidum vocatumNaen, et comitati-sunt eum discipuli ejus multi et turbae multum.
[2425]afar daga] St. Z. + jct.---naen] in cod.Arg. maen scriptum esse videtur: caeterum gr. omn.Ναΐν.
[2426]Cum autem prope esset portae hujusoppidi, tunc, ecce, elatus fuit mortuus, filius unicus matri suae, et ea ipsa vidua, et turba hujus oppidi multacum ea.
[2427]vidovo] vid. ad IV, 13.---managei] J. St.+ managai.---si silbo] ea ipsa, gr. αὕτη.---ganoha]Ulf. c. codd. o ἦν.
[2428]Et videns hanc dominus Iesus misertus-est super eam et dixit ad eam: ne fle.
[2429]frauja ïesus] dominus Iesus; gr. alii κύριος,alii Ἰησοῦς; utrumque Ulf. et cod. 225 conjungït.
[2430]Et accedensattigit feretrum, verum hi portantes steterunt, et dixit: adolescens, ad te dico, surge!
[2431]Et surrexithic mortuus et coepit loqui, et reddidit eum matri ejus.]
[Note: dugann] St. + dugan.
[2432]Obsedit autem omnes timor, et magnificaruntDeum dicentes: quod profeta magnus exstitit in nobis et quod visitavit Deus populum suum.
[2433]allans agis] ¶ gr. omn.---mikilidedun] J.St. B. + mikelidedun.---qiþandans] lh. h. l. adnotat:Gothus lineolam illam, notam τοῦ n, syllabaeultimae superinducere neglexit; sed errat vir doctus,nam illa lineola clarissime supra est ducta.---seinaizos]St. + seinazos.
[2434]Et exiithoc verbum in omnem Iudaeam de eo et in omnes vicinos.
[2435]Et nuntiarunt Iohanni discipuli ejus de omnihoc;
[2436]et advocans duos discipulorum suorum Iohannes misit eos ad Iesum dicens: tu es hic veniens, analiumne exspectemus?
[2437]tvans] Ulf. c. cod. D. et verss. o τινάς.---ïns]eos, o gr. omn.
[2438]Venientes autem ad eum hi viri dixerunt: Iohannes hic baptizans misit nos ad tedicens: tu es hic veniens, an aliumne exspectemus?]
[Note: venjaima] St. + venjaina.
[2439]In autem hac hora sanavit multos a morbis etplagis et spiritibus malis et caecis multis reddidit visum.
[2440]ahmane ubilaize] St. + ahmanum; B. conjecturaahmam ubilaim non necessaria est, construunturenim verba medendi et sanandi et cum genitivo(L. V, 15; VI, 18; VIII, 2) et cum praepositioneaf (Mc. V, 29, 34). Locos, ubi Ulf. constructionemmutat, habes hos: IV, 25 galuknoda himins du jeramþrim jah menoþs saihs. Mc. I, 6 vas gavasiþs taglamjah gairda; cf. ad Cor. II, XII, 21.
[2441]Et respondens Iesus dixit ad eos: euntesnuntiate Iohanni, quod vidistis et audivistis, quod caeci vident, claudi ambulant, leprosi mundantur, mutiaudiunt, mortui resurgunt, pauperes evangelizantur.]
[Note: gateihats] Z. + gataihats.
[2442]Et beatus est omnis, qui non scandalizatur inme.
[2443]In abeuntibus autem his legatis Iohannis coepit loqui ad turbam de Iohanne: quid exiistisin desertum videre, arundinem a vento motam?]
[Note: at galeiþandam] St. Z. + jct.; J. + afgaleiþandam.
[2444]Sed quid exiistis videre, hominem in mollibusvestibus vestitum? Ecce, hi in vestibus splendentibus et cibo exsistentes in regum aulis sunt.
[2445]vulþagaim] J. St. B. + vulþanaim.---fodeinai]cibo, Ulf. τροφῇ pro τρυφῇ legisse jam Maresh.et B. recte viderunt, nisi forte ad fodeinai ex praecedentibusvulpagai subintelligendum esse aliquis suspicatur,ut fodeins vulþaga (lautus cibus) graeco τρυφήrespondeat; id autem artificiosius ne sit admodumveremur.---þiudangardjom] J. St. + þiudangardja,B. + þiudangardjan (scilicet in cod.---on pro---omexaratum esse videtur).
[2446]Sed quid exiistis videre, profetam? utique dico vobis, etiam magis profeta.
[2447]jai] J. St. + jah.---praufetu] sec., vid. adI, 54.
[2448]Hic est, de quo scriptumest: ecce, ego mitto angelum meum prae facie tua, qui parat viam tuam prae te.]
[Note: þanei] J. St. + þamei.
[2449]Dicoenim vobis: major in natis mulierum profeta Iohanne, hoc baptizante, unus non est, verum hic minoreo in regno Dei major eo est.
[2450]baurim] J. St. + bauran.---nist] J. St. B.+ ni ïst.---ïmma] pr. et, o gr. omn.
[2451]Et omnis turba audiens et portitores justum judicarunt Deum baptizatibaptismo Iohannis.
[2452]gahausjandei] J. St. ÷ gahausjandans.---garaihtanadomidedun guþ] J. St. garaihta . . . . . ; haeccum sequentibus in cod. Arg. omnino evanuerunt.
[2453]Verum Farisaei et legis-periti consilium Dei improbarunt in se, non baptizati abeo.
[2454]frageþun ana] J. St. + frakunþ . . . . B. Hz.Z. + frajeþun and. Quod dedimus fraqeþun. id analogialinguae postulat, cum neque ex jaþan (B. lh.),nec ex jaiþan (Z.) illud jeþun nasci possit; neque incod. Arg. ullum vestigium partis j litterae apparet,quae subter lineam ducitur. Verbum fraqiþan, propriemaledicere (M. XXV, 41; Mc. XI, 21; all.) significans,h. l. significationem contemnendi, repudiandi (aliasufbrikan Mc. VI, 26) induit. And, quod pro ana legunt,quia sensum huic loco alienum praebet, probari omninonon potest, neque lh. ana, quod prius conjecerat(nam in cod. Arg. clare cognosci jam non potest)Benzelii auctoritate motus, rejicere debebat; ad reddendumgraecum εἰςἑαυτούς (contra se, in detrimentumsuum) nihil aptius est, quam ana sik, cf. M. XXVII,13; Mc. III, 26; XIV, 55; J. XVIII, 29; Cor. II, X, 2.
[2455]Cui jam similo hos homines hujus generis et cui sint similes?
[2456]Ab initio versus J. St. qaþ þan frauja.e nonnullis gr. addunt, quod cod. Arg. non agnoscit.
[2457]Similes sunt pueris his in forosedentibus et vocantibus se invicem et dicentibus: tibiis-cecinimus vobis et non saltavistis; lamentati-sumusvobis et non ploravistis.
[2458]seina misso] editt. + jct.---sviglodedum]J. St. + svigalodedum.---gaunodedum] cod. Arg.marg. synonymum hufum e M. XI, 17.
[2459]Prodiit enim Iohannes hic baptizans, nec panem edens, nec vinum bibens, etdicitis: daemonem habet;]
[Note: nih] sec. J. St. ÷ ni
[2460]prodiit filius hominis edens et bibens, et dicitis: ecce, homo deverator etvinolentus, amicus portitorum et peccatorum.]
[Note: afetja] J. St. B. + afetei.
[2461]Et justificata fuit sapientia a filiis suis omnibus.]
[Note: seinaim] J. + seinama, St. + seinamma.
[2462]Oravit autem eum quidam Farisaeorum, ut ederet cum eo, et adiens in domum hujus Farisaei accubuit.]
[Note: ïna sums] ¶ gr. omn.
[2463]Tunc ecce, mulier in hoc oppido, quae fuit peccatrix et cognoscens, quod accubuit in domo hujus Farisaei,afferens alabastrum balsami
[2464]sei] J. St. B. + so.---jah] et, o gr.; J. St.+ sah.---ïn razna] J. + ïn gard, St. + and gard.---þis fareisaiaus briggandei] J. St. + fareisaie brinjandeiomissa ultima versus parte---alabalstraun]B. + alabaastraum; gr. omn. ἀλάβαστρον.
[2465]et stans ante pedes ejus retro flens coepit rigare pedes ejus lacrymis et capillocapitis sui tersit et osculata-est pedes ejus et unxit hoc balsamo.
[2466]aftaro] gr. ante faura.---post fotum usquead fravaurhta vers. 39 J. St. lac.; omnia fere singularumlitterarum vestigia in cod. Arg. interierunt.
[2467]Videns autem hic Farisaeus, quivocavit cum, locutus-est sibi solus dicens: hic si esset profeta, cognosceret utique, quae et qualis haec mulier,quae tangit eum, quod peccatrix est.
[2468]fareisaius] sic cod. Arg.; Hz. Z. + fareisaiaus.---sis]B. ÷ ïn sis.---ains] solus, o gr. omn.---ufkunþedi] sic cod Arg. et secunda manu Hz.;B. lh. (Ulfil. illustr. p. 158) + ufkunþeda.---tekiþïmma] B. + sik attekiþ.
[2469]Et respondens Iesus dixit ad Petrum: Simon, debeo tibi aliquiddicere. Verum is dixit: magister, dic!
[2470]paitrau] Petrum, gr. omn. αὐτόν, qua propterJ. ïmma edidit; St. ÷ paitru; caeterum Goth. cumBrix. concinit.
[2471]Duo debiti rei fuerunt creditori cuidam; unus debuit denariorumquingentos, verum alter quinquaginta.
[2472]dulgis skulans] B. Z. jct., sed vid. Grim.II. 598 sq.; J. St. + dulgiskulans.---dulgahaitjin]J. St. B. + duliahaitjin.
[2473]Non habentibus autem, unde redderent, ambobus remisit;uter igitur horum, dic, magis eum amat?]
[Note: þan] Ulf. o αὐτῶν.
[2474]Respondens autem Simon dixit: hunc puto, cui plusremisit. Tunc is dixit ad eum: recte judicasti!
[2475]þana] J. St. + þama: caeterum o gr. omn.,contra ea Ulf. post gavenja o ὅτι.
[2476]Et convertens se ad hanc mulierem dixit ad Simonem:vides hanc mulierem, accedenti in domum tuam aquam mihi in pedes meos non dedisti, verum ea lacrymissuis rigavit meos pedes et capillo suo tersit;
[2477]qaþ] gr. omn. post seimona.---atgaggandin]accedenti, gr. omn. εἰσῆλθον.---mis] mihi, o gr.omn.---seinaim] suis, o gr. omn.
[2478]non osculatus-es me, verum ea, ex quo introii, non cessavitosculari pedes meos;]
[Note: fotuns meinans] ¶ gr. omn.]
[Note: oleo caput meum non unxisti, verum ea balsamo unxit pedes meos.
[2479]fotuns meinans] ¶ gr.
[2480]Propter hoc dico tibi, remittuntur peccata ejus haec multa, nam amavit multum; verum cui paucum remittitur,paucum amat.
[2481]Dixit autem ad eam: remittuntur tibi peccata tua.
[2482]qaþuh þan] sic cod. Arg.; St. Z. + gaþuþþan.---þus] tibi, o gr. omn., nam quod ii habentσοῦ, id Ulf. per þeinos reddidit.
[2483]Et coeperunt hi concumbentesdicere in se ipsis: quis hic est, qui peccata remittat?
[2484]sis silbam] St. + sissilban.---saei] Ulf. oκαί.
[2485]Verum is dixit tum ad hanc mulierem:fides tua sanavit te; vade in pacem.
[2486]ïs] is, o gr. omn.---gavairþi] J. St. B. +gavairþa.
[2487]Et factum est deinde post hoc, ut etiam is iret per urbes etvicos praedicans et evangelizans regnum Dei, et hi duodecim cum eo
[2488]biþe afar þata] deinde post hoc = ἐντῷκαθεξῆς; neutrum abundat, ut B. Ih putant.---þataei] J. B. Z. + jct., St. + þatei.---ei] ut, o gr. omn.vid. ad VI, 12, sic saepius post varþ (ἐγένετο, es geschah)ei, saepe jah quoque sequitur; quamobrem neaut ei aut jah ex glossa ortum sit suspicamur.---vratodaand baurgs] St. lact., J. v . . . . . B. vratoda . . . . . ---haimos]J. + haimo, St. haimo . . . . omissis reliquisusque ad---londs.---þiuþspillonds] sic cum J. et B.ex loco III, 18 dedimus; in codice Arg. nihil praeter---llonds legi potest; quod scribunt Ih. et Z. vailaspillondsnon probamus, quod ea compositio nusquaminvenitur.
[2489]et mulieres, quae fuerunt sanataespiritibus malis et morbis, et Marja, quae vocata fuit Magdalene, ex qua exierunt daemones septem,
[2490]qinons] Ulf. c. verss. o τινές.---galeikinodos]J. + galeikinode, St. galeik . . . . ---sauhte jah] J.St. + sauthaim---jah] tert. et, o gr. omn.---usïddjedun]gr. omn. post sibun.
[2491]etIohanna, uxor Cusae, praefecti Herodis, et Susanna et aliae multae, quae ministrarunt iis e facultatibus suis.
[2492]fauragagjins] sic cod. Arg. et J. St. B; lh.Z. ÷ fauragaggjins, vid. ad XVI, 1.---herodes] St. +heordes.---andbahtededun] sic cod. Arg. pro andbahtidedun;J. St. B. + andbatheidedun.---ïm] iis, gr.αὐτῷ---seinaim] J. St. + seinain.
[2493]Congressis autem gregibus multis et his, qui ex oppidis coiverunt ad eum, dixit per parabolam:
[2494]hiumam] vid. ad VI, 17; J. + hiuman.---þaieius] St. + jct.---us baurgim] ex oppidis, gr.κατὰπόλιν (i. e. in oppido habitantibus et ex oppidoproficiscentibus).
[2495]exiitserens ad serendum semine suo, et dum sevit, quoddam concidit ante viam et conculcatum fuit et avescoeli vorarunt hoc.
[2496]saiands] J. St. B. e Mc. IV, 3 et 14 sa articulumaddunt, quem h. l. cod. Arg. non agnoscit.---saiso]St. + div.---gatrudon] ea forma cum infinitivuspropter constructionem (nam varþ participiumsecum habere solet), participium autem propter terminationemesse non possit, veremur ne errore librariipro gatrudan scriptum sit, si verum est quodGrim. I. 844 dicit.
[2497]Et aliud concidit in saxum et enatum exaruit, propter quod non habuit humorem.
[2498]uskijanata] Grim. I. 841 falsum pro uskinanataesse suspicatur; nobis potius participium praeteritiad verbum keian (Grim. I. 854, 7) pertinens, esse videtur.---qrammiþa]J. St. + qarmmiþa.
[2499]Et quoddam cecidit in medium spinarum, et simul-enascentes hae spinae exstinxerunt hoc.]
[Note: afwapidedun] vid. ad Mc. IV, 7.
[2500]Et aliud conciditin terram bonam et pullulavit et fecit fructum centuplum. Hoc autem dicens exclamavit: qui habeat auresad audiendum, audiat.
[2501]taihuntaihundfalþ] St. + taihuntaihundfalt.---þan] autem, o gr. omn.
[2502]Interrogarunt autem eum discipuli ejus dicentes, quid sit haec parabola.]
[Note: gajuko] St. + tajuko.
[2503]Verum Iesus dixit: vobis datum est scire mysteria regni Dei, verum his aliis in parabolis, ut videntes nonvideant et audientes non intelligant.
[2504]ïesus] vid. ad Mc. I, 42.---þiudinassaus] J.St. + þiudanassaus.
[2505]At hoc est haec parabola: hoc semen est verbum Dei;]
[Note: þata ïst] ¶ gr. omn.
[2506]verum hi ad viam sunt hi audientes, deinde venit diabulus et demit hoc verbum a corde eorum, ut credentesnon salventur.
[2507]ni] Ulf. morem suum, negationem verbounito, quod dicunt, jungendi secutus, h. l. sensuimale consuluit.
[2508]Verum hi in hoc saxo, qui cum audiunt, cum laetitia assumunt hoc verbum, ethi radices non habent, qui ad tempus credunt et in tempore tentationis desistunt.
[2509]ïze] pro ïzei, sic Mc. IX, 1 et sa ïze M. V,32; cf. ad X, 5.---vaurtins] vid. ad Mc. IV, 6.
[2510]Verum hocin spinas cadens hi sunt, qui audientes et a curis et possessione et voluptatibus hujus vitae euntesexstinguuntur et non fructum-ferunt.
[2511]þaiei] sic cod. Arg.; editt. + þatei. caeterumgr. omn. οἱ, cf. Prolegg. col. 485.---saurgom]sic perspicue cod. Arg.; editt. + saurjom.---afwapnand]vid. ad Mc. IV, 7.
[2512]Verum hoc in hac bona terra hi sunt, hi qui in corde bonoet probo audientes hoc verbum tenent et fructum ferunt in patientia.]
[Note: þulainai] J. St. B. + þuldinai.
[2513]At non homo lucernam incendensoperit eam vase, aut sub lecto ponit, sed super candelabro ponit, ut hi ineuntes videant lucem.
[2514]Non enim est occultum, quod manifestum non fiat, neque absconditum, quod non cognoscatur et in apertumveniat.
[2515]ni auk] J. St. + niuh þan.---nih] J. St.+ ni.---svekunþamma] sic cod. Arg.; J. St. B. +svesunþamma; Maresh. p. 456 et Lye h. l. svikunþamma,recte quidem, sed i et e Gothus saepius promiscueutitur: wileiks et weleiks, azitizo et azetizo,aggeljus et aggiljus, all.
[2516]Videte igitur, quomodo auditis; nam qui habet, datur ei, et qui non habet, etiam quod putathabere, demitur ab eo.]
[Note: andqiþan ïmma] J. St. + duatgaggan.
[2517]Adierunt autem ad eum mater et fratres ejus, et non potuerunt adire eum praeturba.
[2518]Et nuntiatum fuit ei, quod mater tua et fratres tui stant foris videre te cupientes.
[2519]ïmma] Ulf. c. codd. et verss. o λεγόντων.---þatei]quod, o gr.---gasaiwan] B. + gasaivan.---gairnjandona]J. ÷ viljandans, sed ante þuk gasaiwan(hoc enim ordine legit); St. lac. ante þuk gasaiwan.
[2520]Verum isrespondens dixit ad eos: mater mea et fratres mei hi sunt, hi verbum Dei audientes et facientes.]
[Note: sind] J. St. B. + sindon.
[2521]factumestautem in uno horum dierum, et is ivit in navigium et discipuli ejus, et dixit ad eos: imus trans hoc stagnum;et iverunt.
[2522]þan] autem, gr. καί.---þize] J. St. +þizai.---marisaiv] J. St. B. + marein.
[2523]Tunc autem ubi navigarunt, obdormivit et adiit procella venti in hoc stagnum etcompleti-sunt et periclitantes facti-sunt.
[2524]sve] J. St. o +---anasaisleiþ] sic cod.Arg., sed i littera rasa esse videtur; J. St. bis div.,B. Z. ÷ anasaislep, cf. ad III, 5.
[2525]Accedentes autem suscitarunt eum dicentes: praeceptor, perdimur!Verum is surgens increpavit ventum et huic fluctui aquae, et obmutuerunt et facta-est malacia.
[2526]duatgaggandans] J. St. B. ÷ atgaggandans.---urraisidedun]editt. usraisidedun, in cod.Arg. utrum urr---an usr---sit scriptum, quamquamdifficile est cognoscere, tamen quod edidimus, idusus linguae gothicae postulat, sic urrinnan, urrannjan,urruns, urreisan, urrists; unus omnino est locus Cor.II, VI, 11, ubi dum alter cod. veram formam urrumnodapraebet, in altero usrumnoda male legitur.---talzjand]hoc verbum, cujus loco St. lacunae signum habet,J. cum gr. quibusdam bis ponit, in cod. Arg. autemalterius illius nullum vestigium reperimus.
[2527]Dixit autem ad eos: ubi est fides vestra? Timentes autem mirati-sunt dicentes ad se invicem: quis sit hic,ut etiam ventis interdicat et aquis, et obediant ei?
[2528]siai sa] ¶ gr. omn., Ulf. etiam o ἄρα.---vatnam]aquis, gr. omn. ὕδατι.
[2529]Et navigarunt in regionem Gaddarenorum, quaeest contraria Galilaeae.]
[Note: galeilaia] J. + galilaia.
[2530]Exeunti autem ei in terram occurrit ei vir quidam ex oppido, qui habuitdaemones tempora longa, et vestibus non vestitus fuit et in domo non mansit, sed in sepulcris.
[2531]unhulþons] J. ÷ skohsla, glossam marginalempro textus lectione ponens; B. skohsla unhulþonsglossam cum glossemate in textu conjungens.
[2532]Vidensautem Iesum et exclamans cecidit coram eo et voce magna dixit: quid mihi et tibi, Iesu, fili Dei summi,oro te, ne torqueas me.]
[Note: balvjais mis] ¶ gr. omn.
[2533]Nam praecepit spiritui huic immundo exire ab hoc homine, multum enimtempus arripuit eum et ligatus fuit ferreis-catenis et compedibus custoditus fuit et disrumpens hascatenas pulsus fuit ab hoc daemone in deserta.
[2534]eisarnabandjom] J. St. B. + div.---vas]sec. fuit, o gr. omn.
[2535]Interrogavit autem eum Iesus dicens: quod est nomentuum? Tunc dixit: exercitus, nam daemones multi iverunt in eum.
[2536]qiþands] J. o ÷.---þein] gr. omn. (σοί)ante ïst.---harjis] Ulf. h. l. gothico verbo redditgraeco-latinum λεγεών, cum Mc. V, 9 et 15 laigaionscripserit; cf. Skeir. 49, 2. ubi auctor illius libellinomen Petri apostoli per stains reddit.
[2537]Et oravit eum, ut non praeciperetiis in abyssum ire.
[2538]Fuit autem illic grex porcorum multorum pascentium in hoc monte; etorarunt eum, ut permitteret iis in eos ire; et permisit iis.]
[Note: ïm] sec. J. St. + ïn.
[2539]Exeuntes autem statim hi daemones abhoc homine iverunt in hos porcos et cucurrit hic grex ex praecipitio in hoc stagnum et suffocati-sunt.
[2540]suns] statim. o gr. omn.---mann] J. St. B+ manna.---galiþun] J. St. ÷ ïddjedun.---rann]J. St. ÷ draus, omissis reliquis usque ad saiv.---sovriþus] B. lac. et conjectura so hairda reponere vult.---afwapnodedun] vid. ad Mc. IV, 7.
[2541]Videntes autem hi pascentes hoc factum effugerunt et narrarunt in oppidum et in vicos.
[2542]gaþlauhun] J. St. + gaplaujun---baurg]J. St. + baurgi.---veihsa] J. ÷ haiþjos. St. lac.
[2543]Exieruntautem videre hoc factum et venerunt ad Iesum et invenerunt sedentem hunc hominem, a quo daemonesexierunt, vestitum et intelligentem ante pedes Iesu et timuerunt.
[2544]at ïesua] St. lac.---gavasidana] J. St. +gavasidona.---ïesuis] J. St. B. ÷ ïesua.
[2545]Narrarunt autem iis etiam hi videntes,quomodo valuit hic daemoniacus.
[2546]þan ïm jah] St. lac.---ïm] J. + du ïm.---waiva ganas] J. St. + wai vas haileda.
[2547]Et orarunt eum omnes incolae horum Gaddarenorum ire procul se,nam timore magno occupati fuerunt; verum is iens in navigium convertit se.
[2548]bedun ïna] J. St. + badun ïm.---gaujans]St. + manjans.---gaddarene] sic cod. Arg.; J. St.Ih. Z. + gadarene, vid. etiam Mc. V, 1; L. VIII, 26.---fairra sis] J. St. + us fram, deinde lac. usque adfinem hujus versus.
[2549]Oravit autem eum hicvir, a quo hi daemones exierunt, ut esset cum eo; dimisit autem eum Iesus dicens:
[2550]baþ þan ïna] St. lac.---usïddjedun] gr.ante þos.
[2551]converte te addomum tuam et enarra, quam multum fecit tibi Deus. Et ivit per oppidum totum, praedicans, quam multumfecit ei Iesus.
[2552]usspillo] J. St. + uspillo.---galaiþ and]J. St. + galaiþands.---baurg alla] ¶ gr. omn.
[2553]Factum-est autem dum convertit se Iesus, excepit eum turba; fuerunt enim omnesexspectantes eum.
[2554]Et ecce, venit vir, cujus nomen Iairus, hicque praefectus synagogae fuit, et cadensante pedes Iesu oravit eum ire in domum suam;
[2555]þizei] J. St. ÷ þize.---sah] hicque; Ulf.καί non omittit, uti Sch. adnotat; sic sah pro καὶαὐτός XVII, 16; XIX, 2. vid. ad J. XVIII, 26.---gard]St. + garda.
[2556]nam filia unica fuit ei circiter hiemum duodecim, ethaec obiit. Dum autem ivit is, turbae torserunt eum,
[2557]vintrive] J. St. B. + vintraive.---miþþanei---ïs] J. + galeiþanti þanei þan ïna, St. + begaiþþanei þan ïna.---manageins] St. lac.
[2558]et mulier exsistens in fluxu sanguinis annos duodecim,quae in medicos impendit omnem facultatem suam et non potens fuit ab uno sanari,
[2559]lekjans] J. St. ÷ leikjans.---aigina] J. St.B. + aihna.---seinamma] sua o gr.
[2560]veniens adretro attigit fimbriam vestis ejus et statim stetit hic fluxus sanguinis ejus.]
[Note: du] vid. ad Mc. X, 13.
[2561]Et dixit Iesus: quis hic tangensme? Negantibus autem omnibus dixit Petrus et hi cum eo: praeceptor, turbae circumeunt te et torquent,et dicis: quis hic tangens me?
[2562]Tunc Iesus dixit: tetigit me quidam; ego enim cognovi potentiamexeuntem a me.
[2563]Videns autem haec mulier, quod non latuit, tremens et procidens ante eum, propterquod attigit eum, confessa-est ei in praesentia omnis turbae et quomodo sanata-est statim.]
[Note: reirandei] J. St. ÷ qam e graecis addunt.
[2564]Verum Iesusdixit ad eam: consolare te, filia, fides tua sanavit te, vade in pace.]
[Note: ïesus] gr. ὁ.
[2565]Adhuc eo loquente ii quidam hominumde hujus praefecti synagogae dicens ad eum, quod mortua est filia tua, ne urge hunc magistrum.
[2566]nauhþan] editt. + div.---gaggiþ] St. ÷gaggid.---manne] hominum, o gr. omn.---þis fauramaþleis]hic genitivus non pendet a fram praepositione,sed a supplendo substantivo mannam, cf. adXIX, 7; M. XXVII, 57 et J. XVI, 32.---synagogeis]legendum esse videtur synagogais, uti scribitur vs. 41et J. IX, 22.---þeina] J. + þein.
[2567]VerumIesus audiens respondit ei dicens: ne time, tantum crede, et sanatur.
[2568]Veniens autem in domum, nonpermisit unum inire, nisi Petrum et Iacobum et Iohannem et hunc patrem hujus puellae et matrem.
[2569]ainohun ïnngaggan] ¶ gr. omn.; caeterumde ainohun vid. ad Mc. IX, 8.---ïakobu---ïohannen]¶ gr., sic IX, 28.
[2570]Fleveruntautem omnes et planxerunt hanc. Tunc dixit: ne flete, nam non obiit, sed dormit.]
[Note: unte] nam, o gr.
[2571]Et deriserunt eum videntes,quod obiit.
[2572]gasaiwandans] videntes (ἰδόντες), gr. omn.εἰδότες.
[2573]Tunc is expellens omnes foras et apprehendens manum ejus clamavit dicens: puella,surge!]
[Note: allans ut] ¶ gr. omn.
[2574]Et convertit spiritum ejus, et surrexit statim, et praecepit ei dare cibum.
[2575]ustoþ] J. St. usstoþ, rectius quidem, sed h.l. contra codicis Arg. auctoritatem, vid. ad Mc. III, 13.
[2576]Et obstupueruntparentes ejus; verum is interdixit iis, ut homini non dicerent hoc factum.
[2577]qiþeina] pro qeþeina, sic etiam IX, 21 etXVII, 6 qiþeiþ, Grim. l. 844. cf. usdribeina, IX, 40.qimi VII, 3. galagidideina V, 18. tavidideina VI, 11.ufkunþidun Neh. VI, 16. vid. Grim. I. 36.
[2578]Convocans autem hos duodecimapostolos tradidit iis potentiam et imperium super omnes daemones et morbos sanare.]
[Note: apaustauluns] apostolos, o gr.
[2579]Et misit eospraedicare regnum Dei et sanare omnes hos insanos]
[Note: allans] omnes, o gr. omn.
[2580]et dixit ad eos: ne quidquam sumatis in viam,neque baculos, neque peram, neque panem, neque denarios, neque duas tunicas habere,
[2581]nih] pr. Z. + ni.---valuns] baculos, gr.ῥάβδον. nih hlaib] J. o + nih] quart. Z. + ni.---nihþan]Z. + ni þan.
[2582]et in quamdomum eatis, ibi manete et hinc exeatis.]
[Note: þanei] St. + þainei.
[2583]Et tam multi quam non suscipiant vos, exeuntes ex hoc oppidoillo et pulverem a pedibus vestris excutiatis ad testimonium super eos.
[2584]Exeuntes autem transieruntper vicos evangelizantes et sanantes per omne.]
[Note: and all] J. St. B. + jct.
[2585]Audivit autem Herodes, hic tetrarcha, haec facta ab eoomnia et cogitavit, quia dixerunt quidam, quod Iohannes surrexit e mortuis;
[2586]taitrarkes] cod. Arg. Hz. + taitarkes, vid.III, 19.
[2587]quidam autem dixerunt:Helias ostendit se; quidam autem, quod profeta quidam horum seniorum surrexit.
[2588]sumai---qeþun] quidam---dixerunt, gr.omn. ὑπότινων sc. λέγεσθαι; Gothus quia vs. 7 διὰτὸλέγεσθαιὑπότινων vertit unte qeþun sumai (quiadixerunt quidam) h. l. perspicuitatis causa qeþunrepetit; contra ea sequens ὅτι omittit, quod gr. omn.legunt.---sumaiþ-þan] sic cod. Arg.; editt. + sumaiuþþan.
[2589]Et dixit Herodes:Iohanni ego caput abscidi, verum quis est hic, de quo ego audio tale; et quaesivit eum videre.
[2590]ïohannau] Z. + johannau; caeterum notandaest insolita terminatio---au, quae solis nominibus,in---us desinentibus competit; aliis locis aut ïohanne,aut ïohannen scribitur,---ïst] Z. + ïs.---ïna gasaiwan]¶ gr.
[2591]Et convertentesse apostoli enarrarunt ei tam multum quam fecerunt, et adsumens eos abiit seorsim in locum desertumoppidi vocati Bedsa dan.
[2592]namnidaizos] J. + namndaizos, St. +mamndaizos.---baidsaiïdan] manifesto mendo probaidsaïdan vel baidsaeidan, vid. X, 13; J. XII, 21.Caeterum quod scribitur baidsaïdan pro bedsaïdanvid. ad M. VIII, 28.
[2593]Verum hae turbae comperientes secutae-sunt post eum, et adsumens eoslocutus-est ad eos haec de regno Dei et hos indigentes sanationis sanavit.]
[Note: þo] haec, o gr.---þarbans] St. + þarbands.
[2594]Tunc dies jam coepit inclinare;accedentes autem ad eum hi duodecim dixerunt ad eum: dimitte hanc turbam, ut euntes in hos circumcircavicos et pagos divertant et emant sibi cibos, nam hic in deserto loco sumus.
[2595]juþan] jam, o gr.; Goth. et δέ et ἤδη legere,Mill. etiam animadvertit.---du ïmma.] pr. ad eum,o gr. omn.---jah bugjaina sis matins] et emant sibicibos, gr. omn. καὶεὕρωσινἐπισιτισμόν; Ulf. cumBrix.---sium] J. St. ÷ sijum.
[2596]Tunc dixit adeos: date iis vos edere. Verum ii dixerunt ad eum: non est pene nos magis quinque panibus et piscesduo, nisi forte quod nos euntes emamus omni huic populo cibos;
[2597]du ïmma] ad eum o gr. omn.---fiskos] St.+ siskos.---niba þau þatei] nisi forte quod, gr. omn.εἰμητι, quod. Goth. si legisset, aut niba þau solum,uti Cor. I, VII, 5, aut nibai aufto, uti Cor. II, XIII, 5cod. A scripsisset; videtur igitur ille quidem εἰμήτιvel εἰμὴὅτι legisse, cf. niba þatei Cor. II, XII, 13;Eph. IV, 9 (εἰμὴὅτι).---veis gaggandans] ¶ gr.---manaseidai]cod. Arg. in marg. managein (idem significantemvocem), quod J. St. in textum receperunt.
[2598]fuerunt enim circiter quinque milliavirorum. Dixit autem ad discipulos suos: facite iis accumbere accubitus, in quemque quinquaginta.
[2599]vaire] gr. omn. ante fimf.---kubituns] siccod. Arg.; B. Ih. Z. + kumbituns.---warjanoh] siccod. Arg. sine dubio; editt. + warjamoh.---fimftiguns]J. St. + fimftijuns.
[2600]Et feceruntsic, et fecerunt accumbere omnes.
[2601]Sumens autem hos quinque panes et duos pisces, suspiciens ad coelumbenedixit iis et confregit et dedit discipulis ad proponendum huic turbae.
[2602]Et ederunt et saturi factisuntomnes et sublatum fuit, quod superfuit iis frustorum, sportae duodecim.
[2603]Et factum-est, dum fuit isorans seorsim, occurrerunt ei discipuli ejus et interrogavit eos dicens: quem me dicunt esse hae turbae?
[2604]gamotitedun] occurrerunt, gr. omn. συνῆσαν;Ulf. συνήντησαν legisse B. acute suspicatur.---ïs]sec. ejus, o gr.---frah] J. St. B. + froh.---visan]gr. omn. post manageins.
[2605]Verum ii respondentes dixerunt, Iohannem, hunc baptizantem; alii autem Heliam; quidam autem, quodprofeta quidam horum seniorum surrexit.]
[Note: heleian] J. St. ÷ helian, sic etiam vs. 54.
[2606]Dixit autem ad eos: at vos, quem me dicitis esse? Respondensautem Petrus dixit: tu es Christus, filius Dei.
[2607]þu---guþs] tu---Dei, gr. τὸνΧριστὸντοῦθεοῦ; Ulf. cum verss. latt.
[2608]Verum is tum increpans iis interdixit, ut homininon dicerent hoc,]
[Note: qiþeina] vid. ad VIII, 56.
[2609]dicens, quod debet filius hominis multum pati et reprobatus a natu-maximis fieri etsacerdotibus et scribis et occidi et tertio die surgere.
[2610]uskusans] J. St. B. + uskesans.---usqiman]vid. Grimm. Gr. IV, 943.
[2611]Dixit autem ad omnes: si quis vult post me ire,abneget se ipsum et sumat crucem suam diem quemque et sequatur me.]
[Note: dag wanoh] J. St. B. + jct.
[2612]Qui enim vult animam suamservare, perdit eam; at qui perdit animam suam ob me, servat hanc.
[2613]ganasjiþ] J. St. + ganisjiþ; caeterum Ulf. oοὗτος.
[2614]Quam enim utilitatum facit sibihomo lucrans hunc mundum omnem, verum se ipsum perdens aut laedens?
[2615]Qui enim pudet se mei autmeorum verborum, hujus filius hominis pudet se, cum venit in splendore suo et patris et horum sanctorumangelorum;
[2616]aiþþau] aut, gr. omn. καί.---sik biþe] J.St. + urriþe; caeterum iidem, non uti Z. dicitskammaid, sed recte skamaid legunt.---vulþu provulþau (quod B. in textu posuit), vid. ad I, 54.---veihane]J. St. + veihame.---aggele] sic cod. Arg.J. St., B. Ih. Z. + aggile, vid. XV, 10.
[2617]dico autem vobis veritatem: sunt quidam horum hic stantium, qui non gustant mortem,donec vident regnum Dei.
[2618]sunja] veritatem, gr. omn. ἀληθῶς.---dauþau]et mox þiudinassau vid. ad Mc. VII, 32.
[2619]Facti sunt autem post haec verba circiter dies octo, assumens Petrum etIacobum et Iohannem exiit in montem orare.
[2620]vaurþun] facti sunt, gr. omn. ἐγένετο, praeterunum cod. ap. Mi., qui cum Goth. facit.---ahtau]Ulf. c. codd. o καί.---ïakobu.---ïohannen] vid. adVIII, 51.
[2621]Et factum-est, dum oravit is, species faciei ejus alia etvestitus ejus albus splendens.]
[Note: baþ] J. St. ÷ bad.
[2622]Et ecce, viri duo locuti-sunt-eum eo, qui fuerunt Moses et Helias.
[2623]Hivisi in gloria dixerunt exitum ejus, quem debuit explore in Ierusalem.
[2624]urruns] J. St. B. + urrune.---þai] hi,gr. omn. οἱ, cf. Prolegg. col. 485.
[2625]Verum Petrus et hi cum eofuerunt gravati somno; evigilantes autem viderunt splendorem ejus et hos duos viros hos stantes-cum eo.
[2626]Et factum-est, dum separarunt se ab eo, dixit Petrus ad Iesum: praeceptor, bonum est nobis hic esse etfaciamus tabernacula tria, unum tibi et unum Mose et unum Heliae; non sciens quod dicit.
[2627]afskaiskaidun] J. St. Hz. Z. + afskaidun,quae forma cum ab afskaidan deduci non possit, lectiocodicis Arg. tuenda est cum Benzelio, qui recte comparatmaimait, lailaik, quibus adde haihait, aiaik, vid.Grim. I. 840.---gavaurkjaima] J. St. + gavaurkjaim.---jah] ult. Z. + jai.
[2628]Hoc autemeo dicente facta-est nubes et umbravit eos; timuerunt autem in quo illi venerunt in hac nube.
[2629]qemun---milhmin] cod. Arg. in marg. jahat ïm ïn milhmam atgaggandam, i. e. et in iis in nubibusvenientibus. Haec in textu vitiose posuerunt J.(qemun. jah at ïm ïn milhmin atgaggandun) et B.(qemun. jah at ïm ïn pamma milhmin atgaggandam).Ordinem verborum glossae nullus graecorum sequitur;et offendit maxime jah ab initio glossae, nisi forte glossatorjah faurhtitedun at ïm, etc., scribere voluit.
[2630]Et voxfacta-est ex hac nube dicens, hic est filius meus, hic carus, hunc audiatis.
[2631]Et facta-est dum haec vox,inventus fuit Iesus unus et ii tacuerunt et homini non narrarunt in illis diebus non quidquam ejus-quod viderunt.
[2632]varþ miþþanei] haec verba transponendasunt, uti jam Z. recte monuit; mirum etiam verborumordinem vide XIV, 28 ïzvara was raihtis, cf. ad XIV,28, XVII, 17; Cor. II, VI, 2.---gasewum] St. + gaseiwun.
[2633]Factum-est a tem in hoc die, deorsum euntibus iis de monte, occurrit ei turbae multum.
[2634]ïn þamma daga] in hoc die, gr. ἐντῇἑξῆςἡμέρᾳ, unde J. St. ÷ ïn þamma afar daga] (vid. VII,11,) ediderunt.---atgaggandam] J. St. + afgaggandam.---fairgunja]J. St. ÷ articulum þamma addunt.
[2635]Etecce, homo ex hac turba exclamavit dicens: magister, oro te respicere ad filium meum; nam unus mihiest,
[2636]manna] J. St. ÷ vair, deinde lacunam habentusque ad finem versus.---ïnsaiwan] B. + ïnsaivan;caeterum Ulf. c. codd. ἐπιβλέψαι legit.---sunu]B. ÷ sunau, vid. ad I, 54.---meinamma] B. + minamma.---misïst] ¶ gr.
[2637]et ecce, spiritus capit eum impurus et subito clamat et lacerat eum cum spuma et aegre desinit abeo confringens eum.
[2638]unhrains] impurus, J. St. o ÷ c. gr. omn.---anaks hropjiþ] J. ÷ sunsaiv ufhropjiþ, St. + sunfaivufhropjiþ; caeterum hropjiþ (pro hropeiþ Grimm.I. 847 suspectum videtur.---tahjiþ] J. St. lacunamusque ad ïmma habent.---waþon] B. waþ..---aflinniþ]B. afleiþiþ. Quamquam haec tota pagina in cod.Arg. legi vix potest et verbum aflinnan nullo alio locoinvenitur, afleiþan autem M. VII, 23 eadem significationeponitur, tamen Benzelii lectio in textum recipinon debet, nam ἅπαξεἰρημένοις, quae vocantur, interpresin hoc evangelio saepius utitur et verbi aflinnan,ab lh. primum reperti, codicem acriter inspicientivestigia quaedam cognoscuntur.
[2639]Et oravi discipulos tuos, ut expellerent eum, et non potuerunt.
[2640]siponjans þeinans] J. St. + siponjam þeinaim.---usdribeina.]J. St. + usvairpana; B. usdreibeina,hoc recte quidem, sed vid. ad VIII, 56.---ïmma]J. St. + ïna.---mahtedun] J. + mahtidedun, St. +mahtidun; in cod. Arg. utrum mahtidedun, an mahtededunscriptum sit, dignosci non potest, utrumquevero falsum est. Idem mendum insidebat Cor. II, III,7, ubi mahtededeina legebatur.
[2641]Respondensautem Iesus dixit: o genus infidele et injustum, usque quo sim apud vos et patiar vos! Adduc hunc filiumtuum huc.
[2642]qaþ] J. St. addunt ÷ du ïm.---kuni] J. St.+ kunni, uti vs. 43.---ïnvindo.] J. St. lacun. usquegabrak ïna versu sequente.---attiuh] Z. + atþiuh, B.at . . . ---hidrei] B. o + gr. ante þana.
[2643]Tunc adhuc accedentem eum confregit eum hic daemon et laceravit; increpavit autemIesus spiritum hunc impurum et sanavit hunc puerum et tradidit eum patri ejus.
[2644]þaruh] B. o + et legit + nauh þanuh atduatgaggandis ïs distairid. ïna.---ahmin] J. St. +ahman.
[2645]Attoniti autemfacti-sunt omnes super hac magnitudine Dei; in omnibus autem mirantibus ob omnia, quae fecit Iesus,dixit Petrus: domine, cur nos non potuimus expellere hunc? Verum Iesus dixit: hoc genus non exit, nisi inprecibus et in jejunio. Dixit autem ad discipulos suos:
[2646]qaþ paitrus---fastubnja] dixit Petrus---jejunio,o gr. omn., Ulf. cum verss. latt. e locis parallelis M.XVII, 19---21 et Mc. IX, 28 sq.--- kuni] vid. ad vs. 41.---þan] ult. autem, o gr. omn.
[2647]ponite vos in aures vestras haec verba, quiafilius hominis debet tradi in manus hominum.
[2648]Verum ii non intellexerunt hoc verbum et fuit occultumante eos, ut non intelligerent id, et timuerunt interrogare eum de hoc verbo.
[2649]Ivit autem cogitatio ineos, hoc quis quidem eorum maximus esset.]
[Note: ïze---vesi] ¶ gr. omn.
[2650]Verum Iesus videns hanc cogitationem cordis eorumapprehendens puerum statuit ante se]
[Note: gasatida] Ulf. o αὐτό.
[2651]et dixit ad eos: omnis qui suscipit hunc puerum in nomine meo,me suscipit, et omnis qui me suscipit, suscipit hunc mittentem me, nam hic minimus existens in omnibusvobis, hic fit magnus.
[2652]sandjandan] J. St. + sandjandin.---visands]gr. post ïzvis.---allaim] J. St. + allan.
[2653]Respondens autem Iohannes dixit: praeceptor, vidimus quemdam in tuo nomineexpellentem daemones et prohibuimus eum, quia non sequitur cum nobis.
[2654]ana.] J. St. ÷ ïn.---þeinamma namin] ¶ gr.omn.
[2655]Et dixit ad eos Iesus: neprohibite, nam qui non-est contra vos, pro vobis est. Non unus enim est hominum, qui non faciat potentiamin nomine meo.
[2656]ïm] iis, gr. αὐτόν.---ni ainshun---meinamma]non unus---meo, J. St. o ÷ c. gr. omn., Ulf. c.verss. latt. e loco parallelo Mc. IX, 39.
[2657]Factum est autem, in quo impleti-sunt dies assumptionis ejus, et is faciem suam firmavitad eundum in Ierusalem.
[2658]usfulnodedun] Hz. Z. ÷ usfullnodedun, vid.ad II, 21.---andanumtais] sic cod. Arg. B. H. Z.; J.St. + andanumftais, vid. Rom. XI, 15.
[2659]Et misit legatos ante se, et euntes iverunt in vicum Samaritarum, utipararent ei;
[2660]et non receperunt eum, quia facies ejus fuit iens ad Ierusalem.
[2661]Videntes autem discipuliejus Iacubus et Iohannes dixerunt: domine, visne, ut dicamus, ignis descendat e coelo et perdat eos, utietiam Helias fecit?
[2662]gasaiwandans] St. + gasaiwands.---ïakubos]J. St. + ïakobos.---heleias] vid. ad vs. 19.
[2663]Convertens autem increpavit eos et dixit ad eos: nonne scitis, cujus spirituum estis?
[2664]du ïm] ad eos, o gr.---niu] J. + niu.---sijuþ]Ulf. c. codd. o ὑμεῖς.
[2665]Nam filius hominis non venit animas perdere sed servare. Et iverunt in alium vicum.
[2666]unte---nasjan] nam---servare, o gr.---saivalom]Ulf. c. verss. o ἀνθρώπων.
[2667]Factum-estautem euntibus iis, in via dixit quidam ad eum: sequor te, quocunque quo vadis, domine.]
[Note: þiswaduh] J. St. + þuswaduh.
[2668]Et dixit adeum Iesus: vulpes foveas habent et aves coeli sedes; verum filius hominis non habet, ubi caput ponat.
[2669]Dixit autem ad alium: sequere me; verum is dixit: domine, permitte mihi ire antea et sepelire patrem meum.
[2670]Dixit autem ad eum Iesus: sine hos mortuos sepelire suos mortuos; verum tu vade et nuntia regnumDei.
[2671]Dixit autem etiam alius: sequor te, domine, verum antea permitte mihi renuntiare his, qui suntin domo mea.
[2672]þaim þaiei sind] sic codd. Arg.; J. + þammeivesind, St. + þaimmei vesind, B. + þaimei veisind.
[2673]Dixit autem ad eum Iesus: non homo mittens manum suam ad aratrum et videns retroaptus est ad regnum Dei.
[2674]ana---guþs] J. St. lac.---saiwands] B. +saivands.---gatils] B. lac. et conjecit ni fagrs; Ih. locumin cod. Arg. lectu difficillimum bene restituit, cf.Mc. VI, 21.
[2675]Post autem hoc designavit Dominus etiam alios septuaginta et misit eos duosquosque ante faciem suam in omne oppidorum et locorum, quo cogitavit is ire.
[2676]ustaiknida] J. St. B. + usmarkoda.---anþaranssibuntehund] J. St. + anþarana sibuntiguns, B.+ anþarans sibuntiguns.---ïns usque ad fin. versus]J. St. B. lac.
[2677]Dixit autem ad eos: messismagna, verum operarii pauci; orate nunc dominum messis, ut mittat operarios in hanc messem suam.
[2678]ïm] J. St. + ïmma.---asans] J. St. + sa asa.---ei] St. o +---ussatjai] B. ussandjai, uti loco paralleloM. IX, 38 legitur, cf. etiam Mc. I, 43. Lectio codicisArg. prae illa conjectura, quamquam praeclara,tamen non rejicienda est, cf. Mc. XII, 19, ubi ussatjan=ἐξαναστῆσαι---vaurstvjans] ult., cod. Arg. + vaurstvjands;similem errorem in codd. vid. Cor. II, IX,4; X, 18.---þo] J. St. B. o +---seina] J. St. + seinamma.
[2679]Ite, ecce ego mitto vos uti agnos in medium luporum.
[2680]Ne portetis sacculum neque peram neque calceamentum,ne hominem in via salutetis.
[2681]pugg] J. St. B. ÷ gairda.---nih] sec. St. + ni.---gaskohe] sic in cod. Arg. scriptum esse videtur, sedultimae litterae hujus verbi ita evanuerunt, ut legi jamnon possint. Lectio autem illa recepta (J. St. B. ÷skohe habent) nobis non vera esse videtur, nam etiamsivarietas casuum nullam habet offensionem (vid. adVII, 21), tamen num pluralis vocis gaskoh (das geschühe,gall. chaussure) probari possit, admodum dubitamus,vid. XV, 22, ubi Ulf. graecum ὑποδήματα per gaskohsingulari numero reddit, eamque maxime ob causamgaskoh etiam b. l. praeferendum esse nobis videtur.---ni]sec. Ulf. o καί; inde usque ad finem versus J. St.B. lac.
[2682]In quam domorum ineatis, primum dicatis: pax huic domui.
[2683]ïn þane gardei] in quam domorum, sic cod.Arg.; Ih. Z. + ïn þana gard ei, J. St. B. + ïn þanegard ei. Ihrii lectio defendi quidem potest e Neh.V, 14 þamma daga ei (hoc die quo), ubi particularelativa ei pro pronomine relativo (þammei) positavel potius a pronomime demonstrativo avulsa est,ut dictum sit pro þammei daga: cum vero nostroloco in codice Arg. non þana, sed þane evidenterlegatur, secundum usum linguae gothicae (vid.vs. 8 et 10 ïn þoei baurge, cf. Cor. I, XII, 22) lectio sicexplicanda est, ut þane pro þanei (uti L. II, 43 miþþane,cf. II, 37 blotande, XIX, 37 þoze, Cor. I, VIII,11; II, XII, 13 þize, Skeir. 37, 16 þataine pro miþþanei,blotandei, þozei, þizei, þatainei, alia vide not.ad Thess. II, III, 17; vid. etiam ad L. VIII, 13) et gardeipro garde (vid. supra ad III, 5) scriptum esse etin quam domorum converti debeat. Caeterum Ulf. o δέ;fortasse librarius þan omisit propter praecedens þane,cf. ad M. IX, 16; Mc. X, 39 et 42. Rom. IX, 15.---ïnngaggaiþ]J. St. B. + ïngaggiþ, deinde usque adgavairþjis versu sequente lac.]
[Note: Et si sit illic filius pacis, moratur se super eo pax vestra; verum si non, ad vos revertatur.
[2684]In autemhac domo maneatis edentes et bibentes haec apud eos, dignus enim est operarius mercede sua, ne eatis edomo in domum.]
[Note: ïst] gr. post seinaizos.
[2685]Et in quam urbium eatis et suscipiant vos, edatis hoc appositum vobis]
[Note: faurlagido] J. St. + fauralagido.
[2686]et sanatehos in ea aegrotos et dicite ad eos: appropinquavit ad vos regnum Dei.
[2687]Verum in quam urbium eatis etnon suscipiant vos, exeuntes in plateas ejus dicatis:]
[Note: ïnngaggaiþ] St. + ïngaggaiþ.
[2688]etiam pulverem hunc adhaerentem nobis ex hac urbevestra ad pedes nostros extergimus vobis; veruntamen hoc scite, quod appropinquavit se ad vos regnum Dei.
[2689]ana fotuns unsarans] ad pedes nostros, o gr.---sveþauh] J. St. + div., uti J. etiam vs. 14 et 20.---ana ïzvis] ad vos, o gr.---þiudangardi] St. + þiudangardja.
[2690]Dico vobis, quod Sodomis in illo die facilius fit, quam huic urbi illi.
[2691]Vae tibi Corazin! vae tibi Bethsaida!Nam si in Tyro et Sidone fierent virtutes, quae factae-sunt in vobis, olim quidem in accis et cineresedentes poeniterent.
[2692]baiþsaïdan] vid. ad M. VIII, 28.---þozei] J. +þosei.---airis þau] J. St. + jct.---azgon] St. ÷ azgom.
[2693]Veruntamen Tyro et Sidoni facilius fit in die judicii, quam vobis.
[2694]sveþauh] J. + div., St. + se þauh.---ïndaga stauos] in die judicii, gr. ἐντῇκρίσει.
[2695]Et tu Cafarnaum,tu usque coelum exaltata, usque infernum demergeris.
[2696]ushauhido] J. St. ÷ ushauhida.---gadrausjaza]J. St. B. + gadrausjazai.
[2697]Qui audit vos, me audit, et qui spernitvos, me spernit; verum qui spernit me, spernit hunc mittentem me.]
[Note: uf brikiþ mis] ¶ gr. omn.
[2698]Reverterunt autem se hi septuagintacum laetitia dicentes: domine, etiam daemones obediunt nobis in nomine tuo.
[2699]þan sik] J. St. ÷ ¶.---sibuntehund] J. St. +sibuntiguns, B. + sibuntehuns.
[2700]Dixit autem ad eos:vidi Satanam uti fulgur cadentem e coelo.
[2701]driusandan] J. St. + driusandam; caeterumgr. omn. post himina.
[2702]Ecce, tradidi vobis potestatem calcare supra serpentes etscorpiones et super omnem potentiam inimici et rerum una vobis non nocet.
[2703]atgaf] tradidi, gr. δίδωμι, cf. ad J. VI, 32 etVIII, 45.---skaurpjono] St. + skaurpiono.
[2704]Veruntamen hoc ne gaudete,quod hi spiritus vobis obediunt; verum gaudete in eo-quod nomina vestra scripta sunt in coelis.]
[Note: sveþauh] vid. ad vs. 11.
[2705]Inquehac hora exsultavit spiritu Iesus et dixit: confiteor tibi, pater, domine coeli et terrae, quod abscondistihaec a sapientibus et prudentibus et revelasti haec parvulis; utique pater, nam sic facta-est delectatio in vultutuo. Et conversus ad discipulos suos dixit:
[2706]þo niuklahaim] sic clarissime cod. Arg., vid.Cor. I, XIII, 11; Eph. IV, 14; cf. Skeir. 49, 10; editt.+ þaniu klahaim; pro þa legendum esse þo jam L.vidit.---jai] St. Z. + jah.---jah gavandiþs---qaþ] etcon ersus---dixit, o gr. et in quibus leguntur, ii proseinaim (suos) articulum (τούς) habent, sic vs. 23.
[2707]omne mihi traditum est a patre meo, et non quisquam noscit,quis est filius, nisi pater; et quis est pater, nisi filius et cui vult filius revelare.
[2708]Et coversus addiscipulos suos seorsim dixit: beati oculi, qui vident, quae vos videtis.
[2709]seinaim] suos, o gr. omn., vid. ad vs. 21.---jus]vos, o gr. omn.; Ulf. c. verss.
[2710]Dico enim vobis, quod multiprofetae et reges voluerunt videre, quod vos videtis, et non viderunt, et audire, quod vos auditis, et non audiverunt.
[2711]jus] sec. vos, o gr. omn.---gahauseiþ] J. St.+ gahausaiþ, B. ÷ gahauseid.
[2712]Et ecce, legis-peritus quidam surrexit tentans eum et dicens: magister, quid faciens vitaeaeternae haeres fio?
[2713]vitodafasteis] J. St. + vitodafastjeis.---ustoþ]sic cod. Arg. et Hz.; editt. ÷ usstoþ; vid. ad Mc. III,13.---vairþa] J. St. B. ÷ vairþau.
[2714]Tunc dixit ad eum: in lege quid scriptum est? quomodo legis?]
[Note: þaruh] J. St. ÷ þanuh.
[2715]Verum is respondensdixit: ames dominum Deum tuum ex omni corde tuo et ex omni anima tua et ex omni potentia tua etex omni mente tua, et propinquum tuum uti te ipsum.]
[Note: þuk silban] J. St. + þus missan.
[2716]Tunc dixit ad eum: recte respondisti, hoc fac etvivis.]
[Note: þanuh] J. + þannuh.
[2717]Verum is volens justum se judicare dixit ad Iesum: at quis est mihi propinquus?
[2718]an] J. St. B. + jah, vid. ad L. III, 10.---newundja]St. + newundbja.
[2719]Respondensautem Iesus dixit: homo ivit a Ierusalem in Ierico et in maleficos incidit, qui et spoliarunt eum et vulneraimpon(entes) . . . . ---
[2720]manna] Ulf. o τις.---ïaireikon] sic cod. Arg.;editt. + ïaireikom.---þaiei] J. St. + þaei.---biraubodedun]spoliarunt, gr. ἐκδύσαντες.---analag.] hucusquecod. Arg.; J. St. Z. plene analagjandans.
[2721]---(hu)nc ultimum habere locum;
[2722]..na] reliquiae pronominis þana, quod superlativisaddi solet, vid. vs. seq.---haban staþ] ¶ gr.omn.
[2723]sed cum voceris, accedens accumbein hoc ultimo loco, ut cum veniat, qui vocavit te, dicat ad te: amice, adscende altius! tunc est tibigloria coram his accumbentibus-cum te.
[2724]hauhis] altius, viri docti pro genitivo (alti)habentes, erraverunt; Grim. cum III. 88 idem illudstatuisset, p. 591 comparativi adverbium esse rectevidit.
[2725]Nam quisque qui exaltat se ipsum, humiliatur, et qui humiliatse ipsum, exaltatur.
[2726]silban] J. St. + silba, quos lh. non eo nomine,quia constructio casum quartum requireret, vituperaredebebat, sed quia usus linguae gothicae, abhorrensa legibus latinae grammaticae (vid. RamshornGramm. Lat. p. 523), sic postularet, vid. de multisaliis locis Cor. II, V, 12.
[2727]Dixit autem etiam huic vocanti se: cum facias prandium aut coenam, non vocesamicos tuos, neque fratres tuos, nec cognatos tuos, neque vicinos divites, ne forte etiam ii iterum vocent teet fiat tibi redditum;
[2728]gabeigans] J. St. + gabeijans.---aftra haitaina]J. B. Z. + jct., vid. ad Mc. VIII, 25.---þuk] gr.ante aftra.
[2729]sed cum facias convivium, voca pauperes, debiles, claudos, caecos,
[2730]et beatusfis; nam ii non habent reddere tibi, redditur enim tibi in resurrectione horum perfectorum.
[2731]eis] ii, o gr. omn.---ustassai] J. St. ÷ usstassai,vid. ad Mc. III, 13.
[2732]Audiens autemquidam horum accumbentium hoc dixit ad eum: beatus qui edit panem in regno Dei.
[2733]anakumbjandane] B. suspicatur Ulf. ἀνακειμένωνpro συνανακειμένων legisse; certe aliis locis proσυνανακεῖσθαι ponit miþanakumbjan, sic vs. 10; VII, 49;M. IX, 10; Mc. VI, 22, 26; cf. tamen Cor. II, VII, 3 gasviltan=συναποθανεῖν, pro quo alter codex miþgasviltan habet.
[2734]Tunc dixitei dominus: homo quidam fecit coenam magnam et vocavit multos,
[2735]þaruh] J. St. ÷ þanuh.---frauja] dominus,gr. omn. ὁ.---haihait] St. + haihaiþ.
[2736]et misit servum suum hora coenaedicere his vocatis: ite, nam jam paratum est omne.
[2737]Et coeperunt statim excusare omnes; hic primusdixit: agrum emi et debeo ire et videre hunc; oro te, habe me excusatum.
[2738]qaþ] Ulf. o αὐτῷ c. codd. et verss.---faurqiþanana]J. + faurqiþana.
[2739]Et alter dixit: juga boumemi quinque et eo probare hos, oro te, habe me excusatum.]
[Note: faurqiþanana] J. + farqiþanana.
[2740]Et quidam dixit: uxorem duxi et ideo nonpossum venire.
[2741]Et veniens hic servus nuntiavit domino suo hoc. Tunc iratus hic paterfamilias dixitad servum suum: exi subito in plateas et semitas urbis et pauperes et debiles et caecos et claudos adduchuc.
[2742]skalks] Ulf. o ἐκεῖνος c. codd.---blindans---haltans]¶ gr.
[2743]Et dixit hic servus: domine, factum-est, uti praecepisti, et adhuc locus est.]
[Note: stads ïst] St. ÷ ¶.
[2744]Et dixit hic dominusad hunc servum: exi per vias et sepes et compelle introire, ut impleatur domus mea.]
[Note: usfulnai] J. St. ÷ usfullnai, vid. ad II, 21.
[2745]Dicoenim vobis, quod non unus hominum illorum horum antea vocatorum gustat hanc coenam meam.]
[Note: faura haitanane] editt. + jct.
[2746]Iverunt-cumautem eo greges multi, et convertens se dixit ad eos:
[2747]si quis it ad me et non odiat patremsuum et matrem et uxorem et liberos et fratres et sorores, insuper autem suam ipsius animam, non potestmeus discipulus esse;
[2748]þan] Ulf. o καί; esse id expressum particulauþ (uh), voci nauh affixa, propterea nobis nonvidetur, quod h. l. καί = etiam, quod nunquam, quantumscimus, per---uh Gothus reddit, vid. tamen adJ. XVIII, 26.
[2749]et qui non portat crucem suam et eat post me, non potest esse meus discipulus.]
[Note: visan meins] ¶ gr., sic vs. 33.
[2750]Vestrum quis enim volens turrim aedificare, nonne primum sedens computat paratum, haec habeatne adconsummandum,
[2751]ïzvara] gr. omn. post raihtis, cf. ad IX, 36.---manvi---ustiuhan] paratum---consummandum;viri docti alii aliter de hoc loco statuerunt: B. prohabaiulegere malebat habaiþ et convertere, apparatumquem habet ad perficiendum, quod falsum est,quia þo non pronomen relativum, sed demonstrativumest; L. lectionem codicis Arg. servansinterpretatur apparatum habeat, qui ad perficiendumsuppetat, in eo is tantum errat, quod þoad manvi refert, quod fieri non licet; lh. Ulfil. illustrat.p. 234, cui ordo verborum habaiu manvi duustiuhan þo esse videtur, audaciorem criticum sepraestat, et Z., qui eum recte sensisse dicit, si Ulf.τὰπρός cum codd. legisset, se graeca non intelligerecomprobat; quod autem Z. ipse manviþo jct. legerese malle ait et pro participio habere, non meminitille hanc participii formam in---ido, nunquam in---iþodesinere; pro genitivo vero pluralis verbi alicujusmanviþa nemo, qui sensum perspexerit, cum istoviro docto habuerit. Quamquam confitemur lectionemnos male habere, tamen nihil restat, nisi utstatuamus, Ulf. c. codd. τὰεἰς aut τὰπρός legisse etauctoritatem codd. in eo tantum omisisse, quodvoces þo habaiu pro habaiu þo (habeatne haec) transposuerit,qui tamen error librarii esse videtur, vocesenim aliquoties transpositas esse, ad IX, 36 monuimus.Caeterum pro ustiuhan St. + usstiuhan.
[2752]ne forte, cum poneret fundamentum et non posset consummare, omnes hi adspicientescoeperint deridere eum
[2753]mahtedi] cod. Arg. Hz. J. St. B. + mahtide,cf. J. XVIII, 36.
[2754]dicentes, quod hic homo coepit aedificare et non potuit consummare.]
[Note: timbrjan] J. St. ÷ timrjan.
[2755]Autqui rex iens ruere contra alium regem ad bellum, nonne sedens antea cogitat, sitne potens cum decem millibusoccurrere huic cum viginti millibus eunti contra se?
[2756]viganna] sic editt.; cod. Arg. viga || na,sine dubio falsum pro vigana, qui est dativus vocisvigans (bellum); sic quoque Grimm. Gr. IV, 105 interpretatur,et de duplicatione litterae n comparari possunt,quae adnotavimus ad Gal. V, 15; saepius enimlibrariis accidit, ut litteras aut syllabas, in fine lineaescriptas ab initio proximae repeterent, cf. ad J. IX, 41.Erravit lh., qui viganna pro gerundio (Ulf. illustr.p. 154), aut pro infinitivo, addita syllaba na (p. 245)habuit; erravit etiam Z., qui (cum lh.) vigan ïna conjecit,nam infinitivus est veihan non vigan; praetereahoc verbum ponitur cum du (vid. Cor. I, XV, 32), noncum accusativo. Quid denique F. vigamma suo voluerit,nescitur.---pankeiþ] sic cod. Arg. pro usitatopagkeiþ, uti XV, 22 bringiþ, XVII, 9 pank, XIX, 31inqis.---siaiu] J. St. B. + siau; caeterum gr. omn.post mahteigs.---pusundjo] J. St. B. + pusundjom.
[2757]Alioquin si non-est potens, adhuc procul eoexistente mittens legatum orat pacem.
[2758]eiþau] hoc uno loco inventum i. q. aiþþau= εἰδὲμήγε, quae sequuntur jabai nist mahteigs (sinon-est potens) sine dubio orta sunt e glossa in margineadscripta ad explicandam minus usitatam particulam,certe in graecis nullum eorum vestigium apparet.---fairraïmma] ¶ gr.---ïnsandjands airu] ¶gr. omn.
[2759]Sic jam quisque vestrum qui non renuntiat omni possessionisuae, non potest esse meus discipulus.
[2760]aigina seinamma] ¶ gr.---visan meins]vid. ad vs. 27.
[2761]Bonum sal; verum si sal fatuum fit, quo conditur?]
[Note: jabai] St. + jadai.
[2762]Nequead terram, non ad fimum utile est; foras ejiciunt id. Qui habeat aures audientes, audiat.]
[Note: ni] St. nih, quod melius est.
[2763]Fueruntautem ei appropinquantes se omnes telonarii et peccatores audire eum;]
[Note: ïmma newjandans] ¶ gr.
[2764]et murmurarunt Farisaei etscribae dicentes, quod hic peccatores suscipit et edit-cum iis.
[2765]Dixit autem ad eos hanc parabolam dicens:
[2766]quis homo vestrum possidens centum ovium et amittens unam harum, nonne relinquit has nonaginta etnovem in deserto et vadit post hanc amissam, donec invenit hanc;
[2767]taihuntehund] pro usitato taihuntaihund (VIII,8; XVI, 6 sq.); caeterum J. + taihunte hund, sicutpaulo post niunte hund.---fralusanin] J. St. + fralausanin,sic etiam vs. 6.
[2768]et inveniens ponit in humeris suisgaudens]
[Note: uslagjiþ] B. + uslaujiþ.
[2769]et veniens in domum convocat amicos et vicinos dicens ad eos: gaudete cum me, quod inveniovem meam hanc amissam.
[2770]bigat] St. + bigaþ.---fralusano] vid. advs. 4.
[2771]Dico vobis, quod sic laetitia fit in coelo ob unum peccatorem poenitentem,quam ob nonaginta et novem justos, qui non indigent poenitentiae.
[2772]pau] J. St. + pan.---niuntehundis] J. St.+ niutehundas.---þaiei] St. + þaei.
[2773]Aut quaedam mulier drachmas habensdecem, si amittit drachmam unam, nonne incendit lucernam et everrit domum et quaerit diligenter, donecinvenit,
[2774]suma] quaedam, gr. omn. τίς (quae), proquo Ulf. per errorem τις legit.--- taihun jabai] J. St.+ taihunja sai.---usbaugeiþ] J. St. B. + usbaugeiþ.glaggvaba] sic cod. Arg.; Hz. Z. + glaggvuba.
[2775]et inveniens convocat amicas et vicinas dicens: gaudete cum me, nam inveni drachmam, quamamisi.
[2776]drakmein] J. St. B. + drakmin, nam is estcasus tertius formae drakma (vid. vs. 8); nostro locoUlf. forma graeca utitur, uti saepius---ein pro---ήν,vid. M. XXVII, 62 paraskaivein (παρασκευήν), L. VII, 5synagogein (συναγωγήν), Rom. XVI, 22 aipistaulein(ἐπιστολήν); Z. igitur illam formam injuria tentavit.---fralaus]J. St. B. + fralausda.
[2777]Sic dico vobis, laetitia fit in facie angelorum Dei ob unum poenitentem peccatorem.
[2778]aggele] sic cod. Arg. uti IX, 26; J. St. B.+ aggilum.---ïdreigondins fravaurhtis] ¶ gr. omn.
[2779]Dixitautem: hominum quidam habuit duos filios,
[2780]et dixit hic junior eorum ad patrem: pater, da mihi,quae contingit me, partem proprii; et divisit iis possessionem suam.
[2781]sei undrinnai mik] sic cod. Arg.; J. St. B.+ so undrinnanein, pro quibus L. multo melius þoundrinnandein conjecit; lh. Z. + sei undrinnai mis.
[2782]Et post non multos dies tulit inunumomne hic junior filius et abiit in terram procul exsistentem et illic dissipavit hanc possessionem suamvivens effrenate.]
[Note: ïn land fairra visando] vid. ad XIX, 12.
[2783]Cum autem vacuus esset omni, facta-est fames magna per regionem illam, et is coepitegenus fieri.
[2784]alaþarba] sic cod. Arg.; J. St. B. + allaþarba,quod Z. male probat, aut allþarba (quod nonmelius est) legendum esse censet; vid. Grim. II. 627.
[2785]Et iens dedit se cuidam civium illius regionis, et misit eum agri sui pascere porcos.
[2786]baurgjane] J. St. + baurjane.---jainisgaujis] ¶ gr. omn.---haiþjos] agri, genitivus locumindicans, quo mittebatur, sic Mc. IV, 35. L. XIX, 12;vid. Grim. III. 127.
[2787]Et cupit sat edere siliquis, quas ederunt porci; et homo ei non dedit.
[2788]sad ïtan] St. + jct., caeterum Ulf. c. codd.et verss. χορτασθῆναι legisse videtur.---ïmma] gr.omn. post gaf.
[2789]Veniens tum in se dixit:quam multum mercenariorum patris mei abundantiam habent panium, verum ego fame perdor;
[2790]qimands---sis] ¶ gr, omn.---ufarassau] St.+ ufaraslau.---ïk] Ulf. c. codd. o ὧδε.
[2791]surgensvado ad patrem meum et dico ad eum: pater, peccavi mihi in coelum et in facie tua;]
[Note: mis] vid. ad M. XXVII, 4.---ïn] pr. St. + ïs.
[2792]jam amplius nonsum dignus, ut vocer filius tuus; fac me uti unum mercenariorum tuorum.
[2793]ju] Ulf. aut pro καί, quod. h. l. pleriquecodd. habent, posuit, uti Mc. IX, 13 et infra vs. 21,neque cum Griesb. καί omisisse dicendus est; autsi καί non legit, pleonastice adverbio þanaseiþs, utiL. XVI, 2 adverbio þanamais, addidit, nam ju ni prosolito þanaseiþs ni graeco οὐκέτι saepius respondet,vid. Rom. VII, 17, 20; Eph. II, 19; Philem. 16.
[2794]Et surgens venit ad patremsuum; adhuc autem procul exsistentem vidit eum pater ejus et misertus-est, et currens cecidit super collumejus et osculatus-est eum;
[2795]et dixit ei hic filius: pater, peccavi in coelum et in facie tua; jam ampliusnon sum dignus, ut vocer filius tuus.]
[Note: ju] vid. ad vs. 19.---haitaidau] J. + haitaudau.
[2796]Dixit autem hic pater ad servos suos: subito afferte vestem hancprimam et vestite eum et date annulum in manum ejus et calceamentum in pedes ejus,
[2797]atta] St. + arta.---seinaim] J. St. + seiname.---sprauto bringiþ] J. St. B. + suns tobrigg;caeterum sprauto o gr. et de bringiþ pro briggiþ vid.ad XIV, 31.---figgragulþ] J. + friggragulþ, St. +fingragulþ.
[2798]et afferentesvitulum hunc saginatum dissecate, et edentes epulamur laute;
[2799]nam hic filius meus mortuus fuit etrevixit, et amissus fuit et inventus factus-est; et coeperunt epulari.
[2800]varþ] St. + varþa.---visan] J. St. B. ÷vailavisan, quod additamentum eis sensus requirerevidetur; sed nesciverunt illi, visan h. l. non esseverbum substantivum, sed significare epulari et adeorum genus pertinere, quae Grim. I. 842, X enarravit,quod autem vaila vs. 23 additum h. l. omisit, saepiusUlf. sic facere solet, ut eorundem verborumcompositorum altero proxime subsequente particulamnon repetat, vid. L. XIX, 5 dalaþ atsteig et vs. 6 solummodoatstaig, quamquam utrumque pro καταβαίνεινpositum est; alia ejusmodi dicta collegimus ad Tim.I, VI, 6
[2801]Fuit autem filius ejus hic major inagro, et veniens adiit prope domum et audivit cantiones et ludos,
[2802]alþiza] J. St. B. . . þiza.---akra] J. St.+ lande, B. + landa---jah] U f. o ὡς.---qimands---new]J. St. B. + miþþanei gavandida sik jah atïddjanewa.---jah] sec. et, o gr. omn.---saggvins] hincusque ad vs. 27 ufsnaiþ J. St. B. lacunam habent;haec difficilia in cod. Arg. lectu Ih. recte eruit.
[2803]et advocans quendam puerorum interrogavit,quid esset hoc.
[2804]Tunc is dixit ad eum, quod frater tuus venit, et dissecavit pater tuus vitulumhunc saginatum, nam sanum eum accepit.
[2805]ufsnaiþ] sic cod. Arg.; Hz. prima manu +afsnaiþ; errant igitur Z. et Wackernagel Deutsch.Leseb. I, praef. p. XXVI afsnaiþ codicis Arg. lectionemesse dicentes.
[2806]Tunc iratus factus-est et non voluit intrare, verumpater ejus exiens foras oravit eum.
[2807]ïþ] verum, gr. οὖν, Ulf. c. codd. δέ, vid.ad Cor. I, XV, 11.---ut] foras, o gr. omn. vid. Mth.IX, 32.
[2808]Tunc is respondens dixit ad patrem: ecce, tam multum annorumservivi tibi et non unquam praeceptum tuum praeterii, et mihi non unquam dedisti capram, ut cum amicismeis epularer.
[2809]þaruh] St. ÷ þanuh.---skalkinoda] servivi,gr. omn. δουλεύω.---bivesjau] epularer; Ulfilamἀριστήσω pro εὐφρανθῶ cum cod. D legisse Griesb.audacius contendit.
[2810]Verum cum hic filius tuus, qui voravit tuam possessionem cum meretricibus, venit,dissecasti ei vitulum hunc saginatum.
[2811]fret] librarium falso pro frat scripsisse,Grim. l. 844 recte arbitratur, sequitur eum Wackern.l 1.
[2812]Tunc dixit ad eum: filiole, tu semper cum me fuisti et es, etomne hoc meum, tuum est.
[2813]vast jah is] fuisti et esi, gr. omn. solummodoεἶ, Ulf. c. verss. lat.---all.] J. St. + alla.
[2814]Laute epulari et gaudere debitum fuit, nam frater tuus mortuus fuit etrevixit, et amissus et inventus fuit.
[2815]vaila visan] J. St. B. + jct.; caeterumUlf. o δέ.---faginon] J. + fajinon.---broþar] Ulf.c. codd. o οὗτος.---fralusans] Ulf. codd. o ἦν.
[2816]Dixit autem ad discipulos suos: hominum quidam fuit dives, quihabuit villicum et hic diffamatus fuit apud eum, quod dissiparet bonum ejus.
[2817]þan] Ulf. c. codd. et verss. o καί.---saei] St.+ saie.---aihta] J. St. + aihida.---fauragagjan]sic cod. Arg. et J.; St. B. Ih. Z. ÷ fauragaggjan,quod usitatius est, vid. vss. seqq., cf. VIII, 3.---distahidediaigin] J. St. B. + distahidudi aigan.
[2818]Et advocans eum dixit adeum: cur hoc audio de te? redde rationem villicationis tuae, non potes enim jam amplius villicus esse.
[2819]hausja] St. + hausjah.---fauragaggjis]St. ÷ fauragagjis.---ju panamais] J. St. + jct.; cf.ad XV, 19.
[2820]Dixit autem in se hic villicus: quid faciam, quia dominus meus aufert villicationem a me; fodere non possum,mendicare pudet me.
[2821]fauragaggi] J. St. + fauragaggji.---ni mag]St. + nim ag.
[2822]Deliberavi apud-me, quid faciam, ut fortasse, cum amovear e villicatione,recipiant me in domos suas.
[2823]ei þau] J. St. + eiþan; caeterum þau (ἄν)o gr. omn. uti Goth. ipse vs. 9.---us] ex, o g.
[2824]Et advocans unumquemque debitorum domini sui dixit huic primo: quammultum debes domino meo?]
[Note: skalt] St. + shalt.
[2825]Tunc dixit: centum cadorum olei. Et dixit ad eum: summe tibi litteras etsedens subito scribe quinquaginta.
[2826]taihuntaihund] sic cod Arg. h. l. et vs.seq.; B. Hu. Z. utroque loco taihuntehund, vid. adXV, 4.---bokos] St. + hokos.---fimtiguns] sic cod.Arg.; J. B. Z. ÷ fimftiguns.
[2827]Deinde autem ad alterum dixit: at tu quam multum debes? Verumis dixit: centum cororum tritici. Et dixit ad eum: sume tibi litteras et scribe octoginta.]
[Note: taihuntaihund] vid. ad vs. 6.
[2828]Et laudavit hicdominus hunc villicum iniquitatis, quia prudenter fecit; quia hi filii hujus seculi prudentiores filiis lucis ingenere suo sunt.]
[Note: sunjos] pro sunjus, vid. ad IV, 13.
[2829]Et ego vobis dico, faciatis vobis amicos de divitiis iniquitatis, ut cum subjaceatis, recipiantvos in aeternas tabernas.
[2830]Qui fidelis est in parvo, etiam in multo fidelis est; et hic in parvo infidelisetiam in multo infidelis est.
[2831]triggvs] J. St. + triggva.---leitilamma]pr. inde ab hac voce usque ad finem versus J. St.lacunam habent, quamquam in cod. Arg. locus integerexstat, nec habet, quod lectionem difficilemreddat. Caeterum pro leitilamma utroque gr. omn.ἐλαχίστῳ.---sa---untriggva] B. ÷ saei---ïst untriggvs.
[2832]Si igitur in iniquis divitiis fideles non facti-estis, hoc verum quis vobiscredit?
[2833]faihuþraihna] B. + frihuþraihna, sicetiam vs. 13.
[2834]Et si in hoc alieno fideles non facti-estis, hoc vestrum quis vobis dat?
[2835]Non unus servorumpotest duobus dominis servire, alias unum odit et alterum amat; aut uni adhaeret, verum alterumcontemnit; non potestis deo servire et divitiis.
[2836]andizuh] inde usque ad finem versus J.St. lacunam habent; B. ÷ aiþþau. Andizuh, lectiocodicis Arg. manifesta, est verbum incertae originiset significationis (Grim. III, 15); gr. omn. ἢγάρ,quod Ulf. in loco parallelo M. VI, 24 unte jabai (namsi) reddidit, unde conjici potest, andizuh significationemcontra, alioquin habere.---aiþþau] B. +aiþau.---and iloþ] sic in cod. Arg. scriptum essevidetur, sed certo dici non potest, quia litterae admodumevanuerunt: B. and. . . , conjecit ipse +andnimiþ.---ïþ] B. ÷ jah, secundum gr., qui καίhabent.---faihuþraihna] vid. ad vs. 11; c. d. Arg.in marg. mammonim.
[2837]Audiverunt autem haec omnia etiam hi Farisaei, avariexsistentes, et deriserunt eum.
[2838]Fareisaieis] B. + fareisaies.---bimamindedun]sic cod. Arg. et editt. sine dubio +; Grim. I.848, pro bimaminidedun dictum, nobis bimamidedunscribendum esse videtur.
[2839]Et dixit ad eos: vos estis, vos-qui justos judicatis vos ipsos in faciehominum, verum Deus noscit corda vestra, nam hoc altum in hominibus, abominabile in facie Dei.
[2840]hairtona] J. St. B. + hairtana.---hauho]gr. omn. post mannam.---andaset] J. St. + andset.
[2841]Lexet profetae usque lohannem; deinde regnum Dei evangelizatur et quisque in id compellitur.
[2842]nauþjada] compellitur, Ulf. verba gr. iddicentia: ad id (sc. occupandum) vim adhibent, nonintellexit et βιάζεται verbum medium pro passivo habuissevidetur, id quod sensum turbat. Nec nauþjangraeco βιάζεσθαι apte respondet, est id potius anamahtjan(M. XI, 12), nauþjan autem = ἀναγκάζειν L.XIV, 23; cf. Skeir. 38, 2.
[2843]Verum faciliusest coelum et terram perire, quam legis unum apicem cadere.
[2844]ïþ] St. ÷ jah.---vrit gadriusan] J. St. B.+ vruta driusan.
[2845]Quisque qui dimittens uxorem suamet ducens aliam, moechatur; et quisque qui dimissam ducit, moechatur.
[2846]seina] St. + saina.---afleitana] Ulf. c.codd. et verss. o ἀπὸἀνδρός.
[2847]At hominum quidam fuit diveset vestitus fuit purpura et bysso et laute epulans die quoque splendide;
[2848]byssaun] J. St. + byssaum.---jah] tert. et,o gr. omn.---vaila visands] editt. + jct., vid. ad XV,32.---daga wammeh] editt. + jct.
[2849]verum pauper quidam fuit nominevocatus Lazarus, hic projectus fuit ad januam ejus, vulneribus plenus.
[2850]haitans] vocatus, o gr. omn.---sah] hicque,gr. omn. ὅς, vid. ad Joan. XVIII, 26.---fulls] J. St.+ fuls.
[2851]Et cupit sat edere micishis cadentibus a mensa hujus divitis, sed etiam canes accurrentes lamberunt vulnera ejus.
[2852]saþ ïtan] J. St. B. + saþnan.---bilaigodedun]J. St. + bilaigvodedun; Ulf. c. codd. ἐπέλειχον,pro ἀπέλειχον legisse videtur.
[2853]Factum-estautem mori huic pauperi et ferri ab angelis in sinum Abrahami; mortuus-est autem etiam hic dives et sepultusfuit.]
[Note: briggan] Ulf. o αὐτόν.
[2854]Et in inferno attollens oculos suos, exsistens in cruciatibus, vidit autem Abrahamum proculet Lazarum in sinibus ejus.
[2855]þan] sic cod. Arg.; B. lh. Z. + þana, vid.ad J. V, 36; caeterum o gr. omn.; solet quidem Ulf.interdum hanc particulam, praecedentibus particulistemporalibus aut participiis, in apodosi addere, vid.L. II, 42.---lazzaru] J. St. + lazarum, B. ÷ lazaru.
[2856]Et is exclamans---
[2857]---si peccet frater tuus, increpa eum, et autemsi convertat se, remittas ei.
[2858]Jabai] num Ulf. δέ omiserit, uti Griesb.contendit, certo dici non potest, quia ante jabai incod. Arg. quaedam desiderantur, quorum ultima voxïþ fuisse videtur, solemne est enim Ulfilae dicere ïþjubai = ἐἀνδέ,εἰδέ.---fravaurkjai] Ulf. c. codd. etverss. o εἴςσε.---ïdreigo] J. + ïdreijo.
[2859]Et si septem vicibus per diem peccet in te et septem vicibus per diem convertatse dicens: converto me, remittas ei.
[2860]sibun sinpam] J. St. B. + jct.---fraletais]J. ÷ afletais.
[2861]Et dixerunt apostoli ad dominum: adauge nobis fidem.
[2862]Dixit autem dominus: si haberetis fidem sicut granum sinapis, fortasse vos si diceretis ad morum hanc: exsolvete e radicibus et expone te in mare, et obediret fortasse vobis.
[2863]aiþþau jus jabai qiþeiþ] aut vos si diceretis,gr. omn. ἐλέγετεἄν. Lectio nostra sensum pervertit;requiritur particula graecum ἄν exprimens, quae cumsit aiþþau (M. XI, 23; J. XIV, 2, 7, 28; XV, 19; XVIII,36), restat jabai, quod aliquando in margine positumab aliquo, qui ἄν pro ἐάν dictum esse putavit idquevoce jabai reddendum esse indicare voluit, deindeautem a librario in textum illatum, nunc ejiciendumet legendum est: aiþþau jus qiþeiþ. Jus (vos) abomn. gr. omissum, simili loco invenitur etiam additumJ. XIV, 28 jabai frijodedeiþ mik. aiþþau jus faginodedeiþ.Caeterum de qiþeiþ pro qeþeiþ vid. ad VIII,56.---andhausidedi] St. + andhauseidei.
[2864]Quis autem vestrum servum habensarantem aut pascentem, qui regredienti ab agro dicat statim: prodi accumbeque;
[2865]arjandan] J. St. + ariandam.---haldandan]J. St. + haldandam.---atgaggandin] J. St. +qimandim.---hindarleiþ anuhkumbei] J. B. + hindarleiþa nuh kumbei, St. + hindarlei þanuh kumbei; veramlectionem L. jam pridem invenit, vid. ad Mc.XIV, 44.
[2866]sed nonne dicit adeum: para quod in nocte edam et cinctus ministra mihi, dum edo et bibo, et posthac edas et bibas tu.
[2867]naht matjau] editt. + jct.; caeterum B.conjecit + waduh nahtmatjau, nec melius L. wa dunahtmatjan.
[2868]Num gratiam tibi promittis servo illi, quia fecit quod praeceptum fuit; non puto.
[2869]ïba] sic cod. Arg. pro usitato ïbai, cf. Grim.III. 284.---þank þus fairhaitis] sic cod. Arg.; J. St.+ þankjus fairhaitei, B. + þankþ usfairhaitiþ, lh. +þankþ usfairhaitis. Locus, interpretibus difficilior visus,a Zahnio recte constitutus, respondet graecis verbis;Ulf. enim medium ἔχει(ἔχῃ) addito pronomineþus reddere voluit, quam ob causam neque þau, quodZ. conjecit, neque þis, quod Rw. proposuit, hoc locoadmittitur; cf. M. V, 42 leiwan sis (δανείσασθαι), Mc.II, 6 þagkjan sis (διαλογίζεσθαι), cf. J. IX, 22. Tit. I,14 afwandjan sis (ἀποστρέφεσθαι). Caeterum de þankpro þagk scripto, vid. ad XIV, 31.
[2870]Sic etiam vos, cumfaciatis omnia haec praecepta vobis, dicatis, quod servi inutiles sumus; nam quod debuimus facere, fecimus.
[2871]Et factum-est dum ivit is in. Ierusalem, et is is transiit per mediam Samariam et Galilaeam.
[2872]Et ineunteeo in quemdam vicorum, occurrerunt ei decem leprosi homines, hique steterunt procul.
[2873]þaih] J. St. + þai; de þaih pro þaiei vid.ad J. XVIII, 26.
[2874]Et ipsilevarunt vocem, dicentes: Iesu praeceptor, miserere nostri.
[2875]ushofon] sic cod. Arg. pro ushofun, vid.ad IV, 13.
[2876]Et observans dixit ad eos: euntes ostenditevos sacerdotibus! Et factum-est, dum iverunt, mundati facti-sunt.]
[Note: gudjam] J. B. + gudjan.
[2877]Verum unus tum eorum observansquod mundus factus-est, convertit se cum voce magna exaltans Deum,
[2878]hrains varþ] purus factus est, gr. ἰάθη,suspicari possis. Ulf. c. codd. et verss. legisse ἐκαθαρίσθη,cf. V, 13; M. VIII, 3; XI, 5.
[2879]et cecidit in vultum antepedes ejus, gratias-agens ei, hicque fuit Samarites.
[2880]sah] B. falso adnotat, Ulf. καί omisisse,vid. ad J. XVIII, 26.
[2881]Respondens autem Iesus dixit: nonne decem himundati facti-sunt, verum hi novem ubi,
[2882]þai] pr. hi, Ulf. c. gr., qui οὗτοι leguntidque post δέκα ponunt; aut si mavis, transponas taihunþai et legas þai taihun, cf. ad IX, 35, et XIV, 28.
[2883]non inventi facti-sunt convertentes dare gloriam Deo, nisihic alienigena?
[2884]Et dixit ad eum: surgens vade, fides tua sanavit te.]
[Note: usstandands] J. + usstandans, St. Z. ÷ ustandands.
[2885]Interrogatus autem a Farisaeis:quando venit regnum Dei, respondit iis et dixit: non venit regnum Dei cum observatione,
[2886]fraihans] J. St. + fraihands.---andhof]J. St. B. + andhaf.
[2887]nequedicunt: ecce hic, aut ecce illic! ecce enim regnum Dei in vobis est.]
[Note: qiþand] St. + qiþands.
[2888]Dixit autem ad discipulos: at veniuntdies, cum cupitis uno horum dierum filios hominis videre et non videtis.
[2889]aþþan] at, o gr. omn.---þize] horum,o gr.---sununs] cod. Arg. sunus, pro quo Z. Benzeliiconjecturam sunaus temere in textum recepit. Ulf.sine dubio locum male intellectum male interpretatusest. De sununs recte judicavit Ettmüller l. l. p. 583,scriptum est enim propter sequens mans pro sunu,cf. ad Cor. I, VI, 16 et nostra: Beitrage zur Textberichtigung,etc., der Skeireins (id est additamenta adtextum, etc.) p. 53; sic fortasse etiam Sk. p. 48, 7pro atteins veitvodeins legendum est attins veitvodei.
[2890]Et dicunt vobis: eccehic, aut ecce illic, ne eatis neque sequamini.
[2891]Sicut enim fulgur fulgens ex hoc sub coelo in hoc subcoelo lucet, sic fit filius hominis in die suo.
[2892]At antea debet multum pati et rejicitur ab hoc genere.]
[Note: manag gaþulan] J. St. + managai þulan.
[2893]Et sicut factum-est in diebus Noelis, sic fit etiam in diebus filii hominis.
[2894]nauelis] gr. omn. Νῶε; a Gothis consonisiis nominibus propriis, quae in vocalem desinunt, saepiusaffigi solere, ad Cor. II, VI, 15 monebimus.
[2895]Ederunt et biberunt; uxoresduxeruntet nuptae fuerunt usque quem diem ivit Noel in arcam et venit diluvium et perdidit omnes.]
[Note: jah] pr. sec. et, o gr. omn.
[2896]Similiteretiam sicut factum-est in diebus Lodi, ederunt et biberunt, emerunt et vendiderunt, plantarunt, aedificarunt.
[2897]lodis] gr. omn. Λώτ tenui consona scriptum.---jah]sec. tert. et, o gr. omn.
[2898]Verum quo die exiit Lod e Sodomis, pluit sulphure et igne e coelo et perdidit omnes.]
[Note: svibla jah funin] ¶ gr.
[2899]Secundum hoc fit hoc die, quo filius hominis revelatur.]
[Note: þamma---ei] vid. ad I, 20.
[2900]In illo die qui sit super tecto et vasa ejus indomo, ne descendat deorsum sumere haec, et qui in campo, similiter ne vertat se retrorsum.]
[Note: atsteigai] J. St. + qemai.
[2901]Recordaminiuxoris Lodi.
[2902]Qui quaerit animam suam servare, perdit eam, et qui perdit eam ob me, servathanc.
[2903]ïn meina] ob me. o gr.---ganasjiþ] J. St.+ libantaujiþ, quo gr. lectionem ζωοποιήσει vel ζωογονήσειreddere voluisse videntur, sed cum pleriquesint codd. qui σώσει legunt, non dubitamus quin Ulf.hos secutus sit.
[2904]Dico vobis, quod hac nocte duo fiunt in lecto uno, unus assumitur et alter relinquitur;
[2905]þatei] quod, o gr.; Ulf. c. cod. m ap. Mi.---tvai vairpand] ¶ gr.---samin] J. St. + aina (vid.ad Mc. X, 8); hinc usque ad finem versus iidem lac.
[2906]duaefiunt molentes simul, una assumitur, et altera relinquitur.]
[Note: tvos---malandeins] J. St. + tvai---malandans.---samana] J. lac., St. o +.
[2907]Et respondentes dixerunt ad eum:ubi, domine? Verum is dixit iis, ubi corpus, illuc colligunt se aquilae.
[2908]Hujus versus initium (tvai vairþand) apudJ. legitur, apud St. signum lacunae; sed in cod. Arg.nullum alicujus scriptionis vestigium apparet, namUlf. c. gr. hunc totum versum omittit.
[2909]Et respondentes dixerunt ad eum:ubi, domine? Verum is dixit iis, ubi corpus, illuc colligunt se aquilae.
[2910]ïm] J. ÷ du ïm.---þarei] J. St. + þaruh.---jaindre] J. St. B. + jainar; hinc apud B. lac.---galisand]J. St. + qumand, et inde lacunam usque adfinem versus habent.
[2911]Dixit autem etiam parabolamiis, propter quod semper debent orare et non fieri segnes,
[2912]skulun] J. St. + skulum.---usgrudjans]editt. + ustrudjans, quorum auctoritate deceptus, etcum litterae g et t non facile discerni possint, Castill.etiam Cor. II, IV, 1 et 16 ustrudjans edidit; sed monituslocis Eph. III, 13; Gal. VI, 9, ubi clarissime lectioquam dedimus inveniebatur, et denuo inspectis codicibus,vitium illud emendavit.
[2913]dicens: judex fuit quidam in quadamurbe Deum non timens et hominem non aestimans.]
[Note: vas sums] ¶ gr. omn.
[2914]Fuit autem etiam vidua in hac urbe illa et adiit adeum dicens: vindica me adversus adversarium meum.
[2915]vasuþ---viduvo] fuit---vidua, gr. omn.χήραδὲἦν.
[2916]Et non voluit longa mora, post autem hoc dixitin se ipso, si etiam Deum non timeo et hominem non aestimo,
[2917]laggai] J. + lagga, St. + langa.---og] siccod. Arg., non oga, uti B. dicit.
[2918]verum propter quod molestat me haec vidua,vindico hanc, ne usque-ad finem veniens affligat me.
[2919]ïp] verum, gr. omn. γε, pro quo Ulf. δέlegisse videtur.---usþriutiþ] St. + ustriutiþ.---ibaiund] J. St. + ïba ni ïn.---usagljai] J. St. B. + usagajai.
[2920]Dixit autem dominus: audite, quid judex injustitiaedicit.
[2921]Verum Deus nonne vindicet hos electos suos hos clamantes ad se diebus et noctibus etpatiens est in illis?
[2922]dagam---nahtam] diebus---noctibus, gr.omn. ἡμέραςκαὶνυκτός, caeterum St. + naþam.---ïst]est, o gr. omn.
[2923]At dico vobis, quod vindicat eos subito; verum tamen filius hominis veniens inveniatnefidem in terra.
[2924]aþþan] at, o gr. omn.---ïþ sveþauh] estpro gr. πλήν, vid. ad XIX, 27.---biugitai] sic cod.Arg.; J. St. B. + bigiutai, lh. Z. ÷ bigitai; vid. adM. IX, 28. Caeterum cave ἆρα ab Ulf. omissum essedicas, nam eam particulam interrogativam addito illou reddidit.
[2925]Dixit autem ad quosdam, qui ipsi confisi-sunt sibi, quod essent justi, et aspernanteshos alios, hanc parabolam:]
[Note: þan] Ulf. c. codd. o καί.
[2926]homines duo adscenderunt in templum orare; unus Farisaeus et alter portitor.
[2927]Hic Farisaeus stans sibi haec oravit: Deus, gratias-ago tibi, quod non sum sicut hi alii homines,raptores, injusti, adulteri, aut sicut hic portitor;
[2928]ïnvinda] sic cod. Arg.; Hz. sec. manu etZ ÷ ïnvindai; cum inveniri vix possit, quo codicisArg. lectio defendatur (nam loci Mc. III, 31 aiþei jahbroþrjus standandona et similium omnino alia ratioest), cum B. ïnvindans legendum esse dubitari nondebet, quam formam librarius imperfectam reliquit.---aiþþau]Ulf. o καί.
[2929]jejuno duabus vicibus sabbati et do decimam partemomnis quod possideo.
[2930]jah] et, o gr. omn.---taihundon dail allis]sic cod. Arg.; editt. + taihundondai allais.
[2931]Et hic portitor procul stans non voluit nec oculos suos attollere ad coelum, sedpercussit in pectora sua dicens: Deus, propitius sis mihi peccatori.
[2932]seina] suos, o gr. omn.---ushafjan] gr. posthimina.
[2933]Dico vobis, abiit hic justior praedicatusad domum suam, quam quidem ille; nam quisque qui exaltat se ipsum, humiliatur, verum qui humiliatse ipsum, exaltatur.]
[Note: silban] utr., J. St. + silba.
[2934]Tulerunt autem ad eum pueros, ut eos attingeret; videntes autem discipuliincreparunt eos;]
[Note: ïmma] Ulf. o καί.
[2935]verum Iesus advocans eos dixit: sinite hos pueros ire ad me et ne prohibete eos, namhorum talium est regnum Dei.
[2936]gaggan] St. + gangan; sic saepius idem inhoc et seqq. capitibus.---þiudangardi] St. + þiudangardo.
[2937]Amen dico vobis, qui non accipit regnum Dei, uti puer, non venit in id.]
[Note: sve] St. + sue.
[2938]Et interrogavit eum quidam principum dicens: magister bone, quid faciens vitae aeternae haeres fiam?]
[Note: ïna sums] ¶ gr. omn.
[2939]Dixit autem ad eum Iesus: quid me dicis bonum? non ullus bonus nisi unus Deus.
[2940]Has leges nosti:ne moecheris, ne occidas, ne fureris, ne falsus-testis sis; honora patrem tuum et matrem.
[2941]galiugaveitvods] St. + div.---aiþein]Ulf. c. codd. o σοῦ.
[2942]Verum isdixit: hoc omne observavi e pueritia mea.
[2943]Audiens autem hoc Iesus dixit ad eum: adhuc unius tibidefectus est, omne quod habes, vende et distribue pauperibus, et habes thesaurum in coelo, et veni sequime.
[2944]laitsjan] sequi, gr. omn. ἀκολούθει, vid.M. V, 24.
[2945]Verum is audiens hoc tristis factus-est, fuit enim dives multum.
[2946]Videns autem eum Iesustristem factum dixit: quam difficulter hi pecuniam habentes introeunt in regnum Dei!]
[Note: agluba] St. + agauba.
[2947]facilius enimest, camelo per foramen acus transire quam diviti in regnum Dei ire.
[2948]ulbandau] St. + ulbandan.---þairhleiþan]cod. Arg. + þairþleiþan; caeterum Ulf. c.codd. διελθεῖν pro vulg. εἰσελθεῖν legit.---þau] St. +þan.
[2949]Dixerunt autem hi audientes, anquis potest valere.]
[Note: an was] J. St. + jct.
[2950]Verum is dixit: hoc impossibile apud homines, possibile est apud Deum.
[2951]Dixitautem Petrus: ecce, nos reliquimus omne et secuti-sumus te.
[2952]Verum is dixit ad eos: amen, dico vobis,quod non ullus est horum relinquentium domum aut parentes aut fratres aut uxorem aut liberos ob regnumDei,
[2953]qaþuh] St. + qaþun.---broþruns] J.St. B. + broþrus, non animadvertentos signum,litteram n indicans, quod supra u in cod. Arg. clarissimecernitur.
[2954]qui non accipiat multiplex in hoc tempore et in aevo hoc veniente vitam aeternam.]
[Note: managfalþ] St. + managfal.
[2955]Assumensautem hox XII dixit ad eos: ecce, eximus in Ierusalem et perficitur omne hoc scriptum per profetas de filiohominis;
[2956]bi sunu] de filio, gr. τῴυἱῷ, qui dativusad τελεσθήσεται pertinet; Ulf. c. codd. legit περὶτοῦυἱοῦ, quod a γεγραμμένα (gamelido) pendet.
[2957]traditur enim gentibus et illuditur et violatur et conspuitur,
[2958]et percutientes occidunteum et tertio die exsurgit.
[2959]usbliggvandans] St. + usblingvandans.---þridjindaga] ¶ gr.
[2960]Et ii non quidquam hujus intellexerunt, et fuit hoc verbum absconditum abiis, et non sciverunt haec dicta.
[2961]Factum est autem dum prope fuit is Ierico, caecus quidam sedit adviam ad mendicandum;
[2962]du aihtron] ad mendicandum, gr. omn.προσαιτῶν, sic loco paralleto Mc. X, 46, participio autemutitur J. IX, 8 saei sat aihtronds; itaque aliquissuspicari potest, Ulf. illis prioribus locis προσαιτεῖνlegisse; infra XIX, 48 pro ἀκούων sunt codd. quiἀκούειν legunt, Ulf. du hausjan.
[2963]audiens autem turbam praetereuntem interrogavit, quid esset hoc.
[2964]faurgaggandein] Ulf. pro διαπορευομένου c.cod. D. et verss. παραπορευομένου legisse videtur,vid. Mc. II, 20.
[2965]Narraruntautem ei, quod Iesus Nazoraeus transit.]
[Note: þairhgaggiþ] Z. + þairgaggiþ.
[2966]Verum is exclamavit dicens: Iesu, fili Davidis, misereremei!
[2967]ïþ ïs] verum is gr. omn. καί.---ubuhvopida]J. St. + div.; caeterum vid. ad M. IX, 28.---qiþands]St. + qitands.---sunu] pro solita vocativiforma sunau, sic Cor. I, XV, 15 dauþu. L. XIX, 5 zakkaiu.M. XXVI, 28 xristu pro dauþau, zakkaiau, xristau,cf. ad L. I, 54.
[2968]Et hi praeeuntes increparunt eum, ut taceret, verum is usque multum magis clamavit: fili Davidis,miserere mei!]
[Note: ïna] J. St. B. + ïmma.
[2969]Stans autem Iesus jussit eum ducere ad se; cum prope esset autem ei, interrogavit eum
[2970]ïmma] ei, o gr. omn., nam αὐτοῦ, quodlegunt, pertinet ad ἐγγίσσαντος.
[2971]dicens: quid tibi vis ut faciam? verum is dixit: domine, ut videam.
[2972]Et Iesus dixit ad eum: vide,fides tua sanavit te.
[2973]Et statim vidit et secutus-est eum gratias-agens Deo, et omnis turba videns deditlaudem Deo.
[2974]Et iniens transiit Ierico.]
[Note: ïaireikon] J. St. + ïaireiko.
[2975]Et ecce, vir nomine vocatus Zaccaeus, hic fuit praefectusportitorum et fuit dives,
[2976]guma---zakkaius] cod. Arg., uti edidimus;J. + man sakkaius haitands, St. + man zakkaiushaitands, B. ÷ manna zakkaius haitans.---sah] hic,Ulf. fortasse c. codd. D et verss. οὗτος pro vulg. καὶαὐτός legit, sed vid. ad J. XVIII, 26; caeterum B. ÷jah sa, J. St. lac. usque ad motarje.---jah] ult. Ulf.c. codd. o οὗτος.---gabigs] J. St. B. ÷ gabeigs.
[2977]et quaesivit videre Iesum, quis esset, et non potuit prae turba, nam statura parvusfuit.]
[Note: vahstau leitils] J. St. B, + vahstai leitil.
[2978]Et currens prae ascendit in ficum, ut videret eum, nam is per hoc cogitavit transire.
[2979]biþragjands] St. + biþrangands. Pro vulgatalectione προδραμών Ulf. c. cod. προσδραμών legissevidetur; nam bi notioni praepositionis πρόςpropius accedit, quam praepositioni πρό.---faurusstaig] J. St. B. + faura gastaig.---ïs] is, o gr.omn.
[2980]Et cumveniret in hunc locum, spectans sursum Iesus vidit eum et dixit ad eum: Zaccaee, properans deorsum descende,hodierno die enim in domo tua debeo ego esse.
[2981]ïup] J. St. B. o + Z. + jup.---ïmma zakkain]J. St. + ïm zakkaie; caeterum de zakkaiu vid.ad XVIII, 38.---atsteig] J. St. + afsteig.---auk ïn]J. St. + and. Caeterum Griesb. falso adnotat, γάρab Ulf. esse omissum, cum per auk redditum sit.
[2982]Et properans descendit et excepit eum gaudens.]
[Note: atstaig] J. + afstaig.
[2983]Et videntes omnes murmurarunt dicentes, quod ad peccatoris hominis ivit in domum divertere.
[2984]du---ussaljan] mira dicendi ratio, cumdu praepositio posita sit cum genitivo, cum quo casuconjungi non solet. Locum esse corruptum, et duindicat et otiosum illud ïn gard. Z. aut du deleri,aut omisso ïn gard legi maluit du fravaurhtin mann.Si de glossa in textum illata, cujus rei exempla nonpauca inveniuntur (vid. ad II, 2), cogitari licet,glossator quidam ïn gard ad explicandam constructionemdu fravaurhtis mans, nobis videtur addidisse;ea autem ellipsis et graeco sermoni familiaris est(Matthiae Griech Gramm. p. 701), nec abhorret agothico (vid. ad VIII, 49). Sin omnia, quae leguntur,sincera sunt, certe ordo verborum mutandus est huncin modum: fravaurhtis mans galaiþ ïn gard du ussaljan,cf. ad M. IX, 16. Cum Zahnio, qui du ad galaiþtrahi posse arbitratur, veremur ut intelligentes consentiant.---fravaurhtis]J. St. + fravaurhtan.
[2985]Stansautem Zaccaeus dixit ad dominum: ecce, dimidium proprii mei, domine, tribuam pauperibus, et si cujusquid defraudavi, quadruplum reddo.
[2986]zakkaius] J. + sakkaius.---sai] J. St. +sai sa.---fidurfalþ fragilda] ¶ gr. omn.
[2987]Dixit autem ad eum Iesus, quod hodierno die salus huic domnifacta-est, quia etiam hic filius Abrahami est;
[2988]venit enim filius hominis quaerere et salvare hos perditos.
[2989]jah] St. + ah.---þans fralusanans] hosperditos, gr. omn. τὸἀπολωλός
[2990]In audientibus autem iis hoc, addens dixit parabolam, propter quod prope Ierusalem fuit, et visum-estiis, quod statim debitum esset regnum Dei manifestari.
[2991]at gahausjandam] J. St. B. + jct.---ïairusalemvas] ¶ gr. omn.
[2992]Dixit autem: homo quidam nobilis ivit in-regionem-longinquamaccipere sibi regnum et convertit se.
[2993]sums] St. + suns.---landis] gr. εἰςχώρανμακράν, quod supra XV, 12 plene per ïn landfairra visando reddidit.---franiman] St. + franimans.---gavandidasik] convertit se, gr. omn. ὑποστρέψαι.
[2994]Advocans autem decem servos suos tradiditiis decem portiones et dixit ad eos: negotiamini donec ego veniam.]
[Note: ïk] ego, o gr. omn.
[2995]Verum cives ejus oderunt eum etmiserunt legatum post eum dicentes: non volumus hunc regnare super nos.
[2996]airu] inde ab hac voce usque ad finemversus 23 J. St. lacunam habent, quam B. et lh. expleverunt;hodie ea est codicis Arg. conditio, utusque ad vs. 20 praeter litteras ab aversa plagulatransmissas quidquam legi plane non possit.---þana]B. lac.
[2997]Et factum-est cum converteretse iterum accipiens regnum, et jussit vocare ad se hos servos, quibus tradidit hoc argentum, ut cognosceret,quid quisque faceret.
[2998]sik] B. o +---sis] B. lac.---silubr] B.+ silubro.---wa warjizuh) quid quisque, gr. τίςτί(τι).---gavaurhtedi]B. gavaur . . .
[2999]Venit autem hic primus dicens: domine, nummus tuus fecit decemnummos.]
[Note: quam] B. + gan.
[3000]Et dixit ad eum: bene, bone serve, nam in parvo fuisti fidelis, sis imperium habens superdecem urbes.
[3001]unte] B. lac.---leitilamma] Ih. ap. Büsch.+ aleitilamma; caeterum gr. omn. ἐλαχίστῳ.---vasttriggvs]¶ gr. omn.---sijais] B. lac.---taihun] B. +taihunja.
[3002]Et venit alter dicens: domine, nummus tuus fecit quinque nummos.
[3003]gavaurhta] B. + fravaurhta.---fimf] Hz.+ fim, sic quoque vs. 19.
[3004]Dixit autemetiam ad hunc: etiam tu sis super quinque urbes.
[3005]ufaro] B. ÷
[ufar, vid. L. II, 8.---fimf]vid. ad vs. 18.
[3006]Et quidam venit dicens: domine, ecce, hic nummustuus, quem habui positum in panno;
[3007]sums] B. anþar, quod textui gr. accommodatiusest, nam nullo alio loco Ulf. sums pro ἕτεροςponit, excepto XIV, 20.---galagidana] Z. galagidaïna (posuit eum), quod Ih. testante in cod. Arg.scriptum sit; repudiavimus autem, quod sensum perturbat,nec auctoritate ullius gr. confirmatur. CaeterumB. hinc usque ad finem versus signa lacunae ponit.
[3008]timui mihi enim te, nam homo durus es, sumis quod non posuisti,et metis quod non sevisti.
[3009]Et dixit ad eum: ex ore tuo judico te, improbe serve et piger! scivi tiquod ego homo durus sum, sumens quod non posui, et metens quod non sevi.
[3010]jah] pr., quod Sch. contendit, Ulf. cumverss. καί pro δέ legisse, speciosius est quam verius;jah enim pro δέ saepissime ponitur.---jah lata] et piger,o gr. omn., Goth. cum Brix.---visseis] pro visses,vid. Prolegg.
[3011]Et cur non deposuistihoc argentum meum ad argentarios, et veniens cum lucro exigerem hoc?
[3012]du skattjam] ad argentarios, gr. ἐπὶτράπεζαν,cf. Cor. I, X, 25 at skiljam---ἐνμαλέλλῳ cf.etiam ad L. III, 1.---jah] sec., Ulf. o ἐγώ.
[3013]Et ad hos adstantesdixit: auferte ab eo hunc nummum et date huic has decem portiones habenti.]
[Note: faurastandandam] Z. + div.
[3014]Et dixerunt ad eum:domine, habet decem portiones.
[3015]Dico enim vobis, quod cuique habentium datur, verum ab hoc nonhabente,etiam quod habet, aufertur ab eo.
[3016]At praeterea inimicos meos illos, qui non voluerunt moregnare super se, ferte huc et occidite coram me.
[3017]aþþan] at, o gr. omn.; B. sveþauh e marginein textum irrepsisse suspicatur, ut alterumglossa explicans alterum sit, sed vid. Philip. III, 16aþþan sveþauh et supra XVIII, 8 ïþ sveþauh---πλήν;caeterum idem significantes particulae conjunctae saepissimeinveniuntur, vid. ad M. IX, 17.---þaiei] J.St. + þatei.
[3018]Et dicens hoc ivit ultra exiens in Ierusolymam.
[3019]Et factum-est, cum prope esset Bethsfage et Bethaniae a monte, qui vocatur oliferus, misit duos discipulorumsuorum
[3020]af] sic cod. Arg. J. St.; B. Hz. Z. at,quod sensus quidem postulare videtur, sed habet lectiocodicis, quo defendatur, latino enim sermoneetiam dicitur aliquid prope ab aliquo esse.
[3021]dicens: ite in hunc oppositum vicum, in quo ineuntes invenitis pullum asini alligatum,in quo non ullus unquam hominum sedit; solventes eum adducite;
[3022]gaggats] St. + gangaþ.---ïnngaggandans]Hz. + ïngaggandans.---asilaus] asini, o gr. omn.Vulg. etiam addit asinae.
[3023]et si quis vos interroget: cur solvitis?sic dicatis ad eum, quod dominus hunc cupit.
[3024]ïnqis] sic cod. Arg. pro ïgqis; vid. ad XIV,31; J. + ïzqis, St. ÷ ïzvis.
[3025]Euntes autem hi missi invenerunt, sicut dixit adeos.]
[Note: Solventibus autem iis dixerunt hi domini hujus ad eos: cur solvitis hunc pullum?
[3026]andbindandam] J. St. + andbindandan.---ïm] pr., Ulf. o τὸνπῶλον.
[3027]Verumii dixerunt: domino opus hujus est.
[3028]Et adduxerunt hunc pullum lesu et conjicientes vestes suas superhunc pullum imposuerunt lesum.
[3029]þana fulan] hunc pullum, gr. omn. αὐτόν---ïesua]St. + ïaisuna.---vastjos seinos] ¶ gr. omn.
[3030]Eunti autem ei superstraverunt vestes suas in viam;
[3031]cum autemis prope esset jam ad descensum hujus montis olearum, coeperunt omnino turba discipulorum gaudenteslaudare Deum voce magna ob omnes, quas viderunt virtutes,
[3032]alevabagme] J. St. + div.---alakjo] J. St.B. + allai so. Caeterum notandum est, adverbiumalakjo, quod aliis locis cum allai conjungi solet (vid.IV, 22; Mc. XI, 32), h. l. vice adjectivi (= ἅπας)fungi, sic infra vs. 48, cf. L. VI, 5 galukun manageinfiske filu.---þoze sewun] J. St. + þo gesewun; caeterumvid. ad X, 5.
[3033]dicentes: benedictus hic veniens rex in nominedomini, pax in coelo et gloria in altissimis.
[3034]þiuþida] Hz. + þiutida.---vulþus] St. +vultus.
[3035]Et quidam Farisaeorum ex hac turba dixerunt ad eum:magister, increpa hos discipulos tuos.
[3036]Et respondens dixit ad eos: dico vobis, quod si hi tacent, lapidesclamant.
[3037]Et cum-primum prope fuit, adspiciens hanc urbem flevit ob eam
[3038]dicens, quod si sciresetiam tu in hoc die tuo haec ad pacem tuam, verum nunc absconditum est ab oculis tuis,
[3039]þatei] St. + þaþei.---þu] Ulf. c. codd.et verss. o καίγε.---gafulgin] J. St. B. + gafialgin.---augam]J. St. B. + augom.
[3040]quod veniunt diessuper te, et circumfodiunt inimici tui fossa te et circumsistunt et circumdant te undique
[3041]þus] J. St. B. + þuk.---bigraband] J. St.B. + barra . . . et inde usque ad grabai lac.---bistandand]J. St. + bisandand, B. + bisiandand; jam L.veram lectionem invenit.---allaþro] J. St. o +.
[3042]et terrae te adaequantet filios tuos in te et non relinquunt in te lapidem super lapide, ob quod non cognovisti hoc tempus visitationistuae.
[3043]Et iens in templum coepit ejicere hos vendentes in eo et ementes
[3044]ïn ïzai] J. o +, quapropter Griesb. Ulf.inter eos refert, qui ἐναὐτῷ omittunt.
[3045]dicens ad eos: scriptum est,quod domus mea domus precum est, verum vos eam fecistis ad latibulum furum.
[3046]qiþands] St. + qiþandans.---þatei] quod,egr.---bido]precum. gr. omn. προσευχῆς.
[3047]Et fuit docens die quoquein hoc templo, verum hi summi sacerdotes et scribae quaesiverunt eum perdere et hi principes populi.
[3048]daga wammeh] J. St. B. + jct.---þizai]St. + tkizai.---gudjans] J. + judjans, St. + gudians.
[3049]Et non invenerunt, quid facerent; turba enim prorsus suspensa-fuit ad audiendum eum.
[3050]bigetun] Ulf. c. codd. o τό.---managei]J. + managai.---alakjo hahaida] J. St. B. + allai gahahaida;caeterum de alakjo vid. ad vs. 37.---du hausjan]vid. ad XVIII, 35.---ïmma] gr. omn. ante du.
[3051]Et factumestin quodam dierum illorum in docente eo hanc turbam in templo et evangelizante adsteterunt hi sacerdoteset scribae cum his natu-maximis.
[3052]at laijandin] J. St. Z. + jct.---sinistam]St + sinistaim.
[3053]Et dixerunt ad eum dicentes: dic nobis, in qua potestatum hoc facis,aut quis est, qui dedit tibi hanc potestatem?
[3054]Respondens autem dixit ad eos: interrogo vos etiamego unum verbum et dicite mihi:
[3055]andhafjands] St. + andhafjadns.---fraihna]St. + fraina.
[3056]baptismus Iohannis exne coelo fuit an exne hominibus?]
[Note: þau] J. ÷ þauh.
[3057]Verum iicogitarunt cum se invicem dicentes: quod si dicimus, ex coelo, dicit, at cur non credidistis ei?
[3058]þahtedun] St. + þahdedun.---aþþan.] St.+ aþþä pro aþþa.
[3059]Verum sidicimus, ex hominibus, omnis haec turba lapidibus conjicit nos, fideliter credunt enim omnes, Iohannem profetamesse.]
[Note:
[allai omnes, o gr. omn.
[3060]Et responderunt, quod non scirent unde.]
[Note: vissedeina] St. + vissedeinna.
[3061]Et lesus dixit iis, non ego vobis dico, in quapotestatum hoc facio.
[3062]jah] pr., sic cod. Arg.; Hz. ÷ ïþ.---ïzvisqiþa] ¶ gr. omn.
[3063]Coepit autem ad turbam dicere hanc parabolam: homo plantavit vineam et tradiditeam colonis et abiit annos multos.]
[Note: jera] annos, gr. omn. χρόνους.
[3064]Et in tempore misit ad hos hortulanos servum, ut fructus hujusvineae darent ei; verum hi hortulani percutientes eum miserunt vacuum.]
[Note: gebeina] St. + gebena.
[3065]Et addidit mittere aliumservum, verum ii etiam illum percutientes et dehonorantes miserunt vacuum.]
[Note: anþarana] J. St. + anþaran.
[3066]Et addidit mittere tertium;verum ii etiam hunc vulnerantes ejecerunt.
[3067]gavondondans] sic cod. Arg. et editt. progavundondans, vid. ad IV, 13.
[3068]Dixit autem hic dominus hujus vineae: quid faciam?mitto filium meum hunc carum, forte hunc videntes aestimant.
[3069]meinana] J. St. + meinama.---liuban aufto]editt. et Hz. + liubana ufto, lectionem receptam Z. depraestanti conjectura dedit; formam concretam, quamvocant, articulus praepositus requirit, nec ufto nisicum ïbai conjunctum (si lectio M. XXVII, 64 probaest) invenitur.
[3070]Videntes autem eum hi hortulani cogitaruntcum se invicem dicentes: hic est hic haeres; occidimus eum, ut nobis fiat haec haereditas.]
[Note: arbinumja] Ulf. c. codd. o δεῦτε.
[3071]Etejicientes eum foras ex hac vinea occiderunt. Quid nunc faciat iis dominus hujus vineae?
[3072]Venit et perdithortulanos hos et dat hanc vineam aliis. Audientes dixerunt autem: non sit.
[3073]nis-sijai] sic cod. Arg. Hz. Z. (vid. ad M.V, 37); J. St. B. + ni sijai.
[3074]Verum is adspiciens adeos dixit: at quid est hoc scriptum, lapis, quem rejecerunt fabri, hic factus-est ad caput anguli?
[3075]stains] lapis, gr. omn. λίθον, vid. ad Mc.XII, 10.
[3076]Quisquequi cadit in hunc lapidem, conquassatur, verum in quem cadit, comminuit eum.]
[Note: gakrotuda] vid. ad Mc. IX, 50.
[3077]Et quaesiverunt hi scribaeet summi sacerdotes ponere in eum manus in hac hora et timuerunt hanc turbam; intellexerunt enim,quod ad eos hanc parabolam dixit.]
[Note: bokarjos---gudjans] ¶ gr.
[3078]Et discedentes miserunt insidiatores hos e dolo ostendentes se justosesse, ut caperent eum ob-verba et traderent eum principatui et potestati praesidis.
[3079]afleiþandans] discendentes, gr. παρατηρήσαντες,Ulf. c. cod. D et verss. ἀποχωρήσαντες legit.---usliutein] J. St. + usanigein, B. + us anigein;veram lectionem jam Maresh. p. 462 et L. dederunt.---jahatgebeina] et traderent, gr. omn. εἰςτὸ(ὥστε)παραδοῦναι; Ulf. c. verss. lat.
[3080]Et interrogarunteum dicentes: magister, scimus, quod recte loqueris et doces et non respicis faciem, sed in veritate viamDei doces:
[3081]debitumne est nobis Caesari tributum dare an nonne?
[3082]skuldu] J. St. ÷ skuld.---kaisara gild] B.Hz. Z. ÷ jct., quod quamquam loco Mc. XII, 14 comprobatum,h. l. textui graeco (καίσαριφόρον) non respondet.
[3083]Perspiciens autem eorum improbitatemIesus dixit ad eos: quid me tentatis?
[3084]unselein] Ulf. c. codd. pro vulg. πανουργίανlegisse videtur πονηρίαν, vid. Mc. VII, 22; Cor.I, V, 8; Eph. VI, 12; cf. Eph. IV, 31.---ïesus] o gr. omn.
[3085]Ostendite mihi nummum, cujus habet effigiem et inscriptionem?Respondentes autem dixerunt: Caesaris.]
[Note: mis] J. St. + mik.
[3086]Verum is dixit ad eos: igitur reddite haec CaesarisCaesari et haec Dei Deo.]
[Note: us nu gibiþ] vid. ad Mc. XIV, 44.
[3087]Et non potuerunt capere eum ob-verba in praesentia turbae et mirantes ob-responsaejus tacuerunt.
[3088]andavaurde] responsa, gr. omn. ἀποκρίσει;caeterum J. St. + andvaurde.
[3089]Accedentes autem quidam Sadducaeorum, qui dicunt, resurrectionem non esse,interrogaverunt eum
[3090]qiþand] gr. ἀντιλέγοντες, Ulf. c. codd. λέγοντεςlegit.
[3091]dicentes: magister, Moses scripsit nobis, si cujus frater moriatur habens uxoremet hic sine-prole moriatur, ut ducat frater ejus hanc uxorem et suscitet semen fratri suo;]
[Note: ïs] J. St. B. o +.
[3092]septem igiturfratres fuerunt et hic primus ducens uxorem mortuus-est sine-prole.
[3093]Et duxit alter hanc uxorem et hicobiit sine-prole.
[3094]Et tertius duxit hanc similiter; similiter autem etiam hi septem et non reliqueruntliberos et obierunt.
[3095]samaleiko] pr. similiter, o gr.---jah] tert.et o gr.
[3096]Ultima omnium mortua-est etiam haec uxor.
[3097]spedista] ultima, gr. omn. ὕστερον; caeterumUlf. c. codd. o δέ.
[3098]In hac resurrectione igitur cujushorum fituxor? hi enim septem habuerunt hanc ad uxorem.
[3099]nu] gr. omn. ante usstassai.---vaïrþiþ] fitSch. temere contendit, Gothum legisse ἔσται.
[3100]Et respondens dixit ad eos Iesus, hi filii hujusaevi nubunt et nubuntur:
[3101]verum qui digni sunt illud aevum nancisci et resurrectionem e mortuis, nonnubunt, non nubuntur,
[3102]þaiei] J. St. + þatei.---usstassais] St. +usstassai.
[3103]neque enim mori amplius possunt, aequales angelis enim sunt et filii sunt Dei,resurrectionis filii exsistentes.
[3104]At quod surgunt mortui, etiam Moses significavit in rubo, sicut dicit:vidi dominum Deum Abrahami et Deum Isaci et Deum Iacobi.
[3105]banvida] sic cod. Arg. et editt. pro bandvida.---saw] vidi, o gr. omn.; Ulf. c. verss. Caeterum J. St. B.+ saei; iidem reliqua, quae de hoc capite in cod. Arg. exstant,omittunt, nec quidquam litterarum fere in hac plagulacognosci potest; quae nunc legimus, Ihrio debemus.
[3106]At Deus non-est mortuorum, sed vivorum;omnes enim ei vivunt.
[3107]Respondentes autem quidam horum scribarum dixerunt: magister, benedixisti.
[3108]Neque vero amplius ausi-sunt interrogare eum non quidquam.
[3109]Dixit autem ad eos: quomododicunt Christum filium Davidis esse?
[3110]Et ipse David dicit in libro psalmorum: dixit dominus addominum meum, sede a dextra mea,
[3111]donec ego pono inimicos tuos scabellum pedum tuorum.]
[Note: ïk] ego, o gr. omn.
[3112]Davideum dominum vocat, et quomodo filius ei est?]
[Note: daveid] Ulf. o οὖν.---ïna fraujan] ¶ gr.
[3113]In audiente autem omni turba dixit ad discipulossuos:]
[Note: at gahausjandein] Z. + jct.
[3114]attendite a scribis his volentibus ire in albis---
[3115]weitaim] albis, sine dubio vastjom (στολαῖςXV, 22. Mc. XVI, 5), uti jam Ih. recte vidit, proximesequebatur; in gr. nullum verbi weitaim respondentisvestigium adest, quod Ulf. unde hauserit, non liquet;alba vestimenta, tanquam magnitudinem quamdam,decus et majestatem indicantia, placuisse scribisIudaeorum, qui venerationis quidquam accederesuae dignitati ex vestitu autumassent, Ih. annotat.
[3116]Fragmenta, quae de capite primo, tertio et quintousque ad vs. 38 addidimus, asservata sunt in commentariosuper evangelium Iohannis, lingua gothicaconscripto, cujus fragmenta e codd. Vaticanis etAmbrosianis collegit et Skeireins aivaggeljons þairhïohannen inscripta nuper edidit Massmannus, professorMonacensis.
[3117]Ecce, hic est agnus Dei, qui sumit peccatum hujus mundi.---];
[Note: Skeir. p. 4 (37). ïst] est, o gr. omn.
[3118]Amen, amen dico tibi, nisi quinascitur deorsum, non potest videre regnum Dei.]
[Note: Skeir. p. 7 (39).
[3119]---quomodo potens est vir nasci adultus exsistens?num potest in uterum matris suae rursus ire et nascatur?
[3120]Skeir. p. 8 (39) et iterum p. 9 (40). manna]sic recte p. 9 legitur, altero loco + ma; librariusenim alteram hujus verbi partem in proxima lineascribere omisit.---gabairan alþeis visands] sic p. 8c. gr. omn., p. 9 gabairan post visands].---aftra galeiþan]Mssm. p. 39 et 40 + jct.---jag] p. 9 jah, vid.ad M. V, 37.
[3121]---Amen, amen dico tibi, nisi qui nascitur exaqua et spiritu, non potest ingredi in regnum Dei.---]
[Note: Skeir. p. 9 (40).
[3122].. (mul)tae fuerunt illic; igitur venerunt et baptizatifuerunt.
[3123]Skeir. p. 11 (41).. naga vesun] Mssm. conjecitmanaga vatna gavesun; cum vero gavisan non significetesse, sed manere, habitare (μένειν L. VIII, 27), etgr. omn. ὕδαταπολλά legant, nobis potius vatna managavesun complendum esse videtur.---jainar] Mssm.p. 41 o +.
[3124]Non adhuc conjectus fuit in carcerem Iohannes.
[3125]Skeir. p. 11 (41). nauhþanuh] Mssm. +div., caeterum Goth. o γάρ.---galagiþs vas] ¶ gr.omn.
[3126]Tunc vero facta-est quaestio a discipulisIohannis cum Iudaeis de purificatione---
[3127]Skeir. p. 11 sq. (41). þan] cod. (si vereita in eo scriptum est) + þau.---ïudaium] Iudaeis,gr. Ἰουδαίου.
[3128]---rabbi, qui fuit cum te trans Jordanum, cui tu testatus es,ecce, nic baptizat et omnes eunt ad eum.
[3129]Skeir. p. 15 (43). jaurdanau] vid. ad Mc.X. 1.
[3130]Hoc igitur gaudium meum expletum-est.]
[Note: Skeir. p. 15. (43).
[3131]Ille debetcrescere, verum ego minui.]
[Note: Skeir. p. 15 (43) bis et p. 23 (47).
[3132]Hic deorsum veniens super omnibus est.---hic de coelo veniens superomnibus est.
[3133]Skeir. p. 16 sq. (43 sq.). ïst] pr., quaedeinde sequuntur usque ad λαλεῖ in commentario gothiconon ad verbum sunt translata, scriptum estenim: sik airþakundana jah us airþai rodjandan, i. e.se terrigenam et ex terra loquentem intell. dicit,quae sunt interpretis verba, non integre citata, secundumgr. esse debebat: sa visands us airþai (I. saair þakunda) us airþai ïst jah us airþai rodeiþ.
[3134]Et quod vidit et audivit, hoc testatur, et hoc testimonium ejus non ullus accipit.---
[3135]Skeir. p. 17 (44). veitvodida] pro veitvodiþa;pro participio passivi haberi, quod Massmanno videtur,lectio recepta non patitur propter sequens ïs,quod sic af sive fram ïmma esse debet.
[3136]Sicut enim pater suscitat mortuos et vivere facit, sic etiam filius, quos vult, vivere facit.]
[Note: Skeir. p. 20 (45).
[3137]Nec vero paternon judicat ullum, sed judicium omne tradidit filio,
[3138]Skeir. p. 20 (45). ainohun] sic cod. Ambr.;Mssm. emendavit ainnohun, vid. ad Mc. IX, 8.]
[Note: ut omnes colant filium, sicut colunt patrem.---]
[Note: Skeir. bis p. 21 et 22 (46).
[3139]Ille fuit lux ardens et lucens, verum vos voluistis exultare ad horam in luce ejus.]
[Note: Skeir. p. 23 (47).
[3140]At ego habeo testimoniummajus hoc Iohanne; haec enim opera, quae tradidit mihi pater, ut ego faciam haec, haec opera,quae ego facio, testantur de me, quod pater me misit.
[3141]Skeir. p. 23 sq. (47). þamma] de usu articuliad nomina propria positi vid. ad Mc. XV, 15.---ïk]sec. ego, o gr. omn.
[3142]Et qui misit me pater, hic testatur de me. Necvocem ejus unquam audistis, nec faciem ejus vidistis,
[3143]Skeir. p. 25 sq. (48) et Specim. p. 24. sandida]sic cod. Ambr. recte; Specim. + sanda.---wanhungahausideduþ] ¶ gr.---gasewuþ] cod. Ambr.gas., Specim. + gasaiwiþ; veram lectionem jam w.Mssm. invenit, vid. eum ad p. 26.
[3144]et verbum ejus non habetis exsistens in vobis,quod quem misit ille, huic vos non creditis.---]
[Note: Skeir. p. 26 (48) et Specim. p. 24.
[3145]---quod ego accusarem vos apud patrem; est qui accusavitvos Moses, ad quem vos speratis.
[3146]Hinc incipiunt ea, quae de evangelio Iohannisin codice Arg. supersunt.---du] pr., J. St. B. +bi.---vrohida] accusavit, minus recte Ulf. praeteritoutitur pro praesente, gr. omn. participium habent,cujus sensum non recte capiens verba male interpretatusest.
[3147]Si enim Mosi crederetis, utique crederetis mihi, de me enimille scripsit.
[3148]mose galaubidedeiþ] ¶ gr. omn.---ga-þaulaubidedeiþ]J. + jaþau galaubidedeiþ, St. + jaþangalaubidedeiþ, B. + ga þau galaubidedeiþ. Caeterumvid. ad M. IX, 28.---mik auk] ¶ gr.]
[Note: Quod si igitur illius scriptis non creditis, quomodo meis verbis credatis?
[3149]galaubjaiþ] Ulf. c. codd. πιστεύσητεlegissecum B. contendere nolumus, nam ille futurum graecumconjunctivo suo saepissime reddidit.
[3150]Post hocivit Iesus trans mare hoc Galilaeorum et Tiberiadum.
[3151]þata] St. + þaþa.---jah] et, o gr.---tibairiade]J. St. + tiberiade.
[3152]Et secutum-est eum turbae multum, quia videruntsigna quae fecit in aegrotis.
[3153]Exiit autem in montem Iesus et illic sedit cum discipulis suis.
[3154]Fuitautem prope pascha, hoc festum Iudaeorum.
[3155]Ibi sustulit oculos Iesus et observavit, quod turbae multumivit ad eum dixitque ad Filippum: unde emimus panes, ut edant hi?
[3156]augona ïesus] ¶ gr.---manageins filu] ¶ gr.omn.---qaþuh] dixitque vid. ad J. XVIII, 26; cf. adMc. II, 11 et ad Cor. I, XVI, 13.
[3157]Hoc autem dixit tentans eum,verum ipse scivit, quod habuit facere.
[3158]Respondit ei Filippus: ducentis denariorum panes non sufficientessunt his, ut sumat quisque paucum.
[3159]nimai] gr. omn. post leitil; caeterum Ulf. c.codd. o αὐτῶν et τί.
[3160]Dixit unus horum discipulorum ejus, Andreas, frater PetriSimonis:
[3161]qaþ] Ulf. o αὐτῷ.---siponje] B. + sinonje.---paitrausseimonaus] ¶ gr. omn.
[3162]est puer unus hic, qui habet V panes hordeaceos et II pisces; sed hoc, quid est pro tammultis?
[3163]leguntur hi vss. maximam partem etiamSkeir. p. 27 sqq. (49 sq.).]
[Note: ·b·] Skeir. tvans; St. + tvaim.
[3164]Verum Iesus dixit: facite hos homines accumbere. Fuit autem gramen multum in hoc loco,ibi accubuerunt viri numero circa quinque millia.
[3165]leguntur hi vss. maximam partem etiamSkeir. p. 27 sqq. (49 sq.).
[3166]ïesus qaþ] ¶ gr. omn.---vasun---þusundjos]Skeir. sensum, non verba singula reddens sic habet:ïþ eis at hauja managamma visandin ïn þamma stadaþo filusna anakumbjan gatavidedun fimf þusundjosvaire, i. e. verum ii in gramine multo exsistente inhoc loco hanc multitudinem accumbere feceruntquinque millia virorum.
[3167]Sumpsit autem hos panes Iesus et gratias-agens distribuithis accumbentibus; similiter etiam horum piscium tam multum quam voluerunt.
[3168]leguntur hi vss. maximam partem etiamSkeir. p. 27 sqq. (49 sq.).
[3169]gadailida] Ulf. c. codd. o τοῖςμαθηταῖς,οἱδὲμαθηταί.
[3170]Tunc ubi saturifacti-sunt, dixit ad discipulos suos: colligite haec remanentia fragmenta, ut quidquam non pereat.
[3171]leguntur hi vss. maximam partem etiamSkeir. p. 27 sqq. (49 sq.).
[3172]du] o Skeir.---drauhsnos] Skeir. ÷ drausnos,vid. ad M. V, 15.---þei] Skeir. ei.
[3173]Tunc collegerunt et compleverunt XII sportas frustis ex quinque panibus his hordeaceis, quod relictumesthis edentibus.
[3174]leguntur hi vss. maximam partem etiamSkeir. p. 27 sqq. (49 sq.).
[3175]fimf] Skeir. þaim ·e·, quae lectio nobis mirificeplacet prae ea, quam cod. Arg. praebet, namrepetitis nominibus semper fere articulus addi solet.---þaim]pr. his, o Skeir.---barizeinam] Skeir. additjah ·b· fiskam, quod nullus gr. agnoscit.---aflifnoda]sic recte Skeir.; in cod. Arg. exstat aflif . . . a,quod deest, legi non potest, quia in ea parte verbimembrana mutila est; editt. male suppleverunt aflifnanda.---þaim]sec., Skeir. at þaim.
[3176]Tunc hi homines videntes, quod fecit signum Iesus, dixerunt, quod hic est in veritateprofeta hic veniens in hunc mundum.
[3177]Verum Iesus cognoscens, quod cogitarunt exire et rapere, utfacerent eum ad regem, abiit iterum in montem, is solus.]
[Note: vilvan] Ulf. o αὐτόν.
[3178]Verum ubi sero factum-est, adierunt discipuliejus ad mare.
[3179]et adscenderunt in navem, iveruntque trans mare in Cafarnaum, et tenebrae jam factaesuntet non adiit adhuc ad eos Iesus.
[3180]ïddjedunuh ufar] J. + ïddjedun uh ufar,St. + ïddjedun uhufar.---nauhþan] adhuc, o gr.;Ulf. c. gr. οὔπω legit, cf. III, 24; VII, 39.
[3181]Verum mare vento magno flante suscitatum fuit.
[3182]ïþ] verum, gr. omn. τε; Ulf. fortasse δέlegit, cf. ad L. XVIII, 5.---marei] J. St. + marein.
[3183]Tunc remigantescirciter stadiorum XX et V aut XXX vident Iesum euntem supra mare et prope navem venientemet timuerunt sibi.]
[Note: ·k· jah ·e·] St. Hz. + ¶.
[3184]Tunc dixit: ego sum; ne timete vobis.]
[Note: qaþ] Ulf. o αὐτοῖς.
[3185]Tunc voluerunt eum accipere in navem,et statim haec navis facta-est ad terram, ad quam ii iverunt.]
[Note: ïna niman] ¶ gr.---eis] ii, o gr. omn.
[3186]Postero die turba, quae stetitultra mare, viderunt quod navis alia non fuit illic nisi una et quod cum non venit discipulis suis Iesus inhanc navem, sed soli discipuli ejus iverunt.
[3187]daga] die, o gr. omn.---sewun] viderunt,gr. ἰδών; Ulf. c. codd. εἶδον legit.---alja] J. St. +usja.---miþ ni qam] cf. ad Mc. XIV, 44.
[3188]Aliae autem naves venerunt e Tiberiade, prope hunc locum,ubi ederunt panem, in quo gratias-egit dominus.
[3189]skipa qemun] ¶ gr.---ana þammei] in quo,his Ulf. utitur ad circumscribendos genitivos quosvocant absolutos, cf. VII, 14.
[3190]Tunc autem vidit turba, quod Iesus non-est illicneque discipuli ejus, scanderunt in naves et venerunt in Cafarnaum quaerentes Iesum.]
[Note: gastigun] Ulf. c. codd. o αὐτοί.
[3191]Et invenerunteum ultra mare dixeruntque ad eum: rabbi, quando huc venisti?]
[Note: qeþunuh] J. St. + div.
[3192]Respondit iis Iesus et dixit: amen,amen dico vobis, quaeritis me, non quod vidistis signa et prodigia, sed quod edistis-de his panibus et saturifacti-estis.]
[Note: jah fauratanja] et prodigia, o gr.
[3193]Operemini non hunc cibum hunc peribilem, sed cibum hunc manentem ad vitam aeternam,quem filius hominis dat vobis; hunc enim pater signavit Deus.
[3194]aiveinon] J. St. + aiveinan, Z. + aivainon.---gibiþïzvis] ¶ gr.
[3195]Tunc dixerunt ad eum: quid faciamus, utoperemur opera Dei?]
[Note: vaurstva] cod. Arg. + vaursva.]
[Note: Respondit Iesus et dixit ad eos: hoc-est opus Dei, ut credatis cui misit ille.
[3196]Dixerunt ad eum: at quid facis tu signorum, ut videamus et credamus tibi, quid operaris?
[3197]qeþun] Ulf. c. codd. o οὖν, et prius quidem,non uti Griesb. per errorem annotat, alterumillud, quod gr. post τί habent, hoc enim per aþþanredditum est.
[3198]Patres nostri manna ederunt in deserto, sicut est sriptum, panem e coelo dedit iis ad edendum.
[3199]Tunc dixitiis Iesus: amen, amen dico vobis, non Moses dedit vobis panem e coelo, sed pater meus dedit vobis panem ecoelo hunc verum.
[3200]gaf] sec. dedit, gr. omn. δίδωσι, sic etiamvs. 37, cf. ad L. X, 19.
[3201]Hic enim panis Dei est, qui descendit e coelo et dedit vitam huic mundo.]
[Note: gaf libain] ¶ gr.
[3202]Tuncdixerunt ad eum: domine, semper da nobis hunc panem!
[3203]Et dixit ad eos Iesus: ego sum hic panisvitae, hic iens ad me non esurit et hic credens ad me non sitit unquam.
[3204]Sed dixi vobis, quod vidistisme et non creditis.]
[Note: þatei] Ulf. c. codd. o καί.]
[Note: Omne quod dedit mihi pater, ad me venit et hunc euntem ad me non ejicio foras.
[3205]gaf.] vid. ad vs. 32.---gaggandan] St. +gaggandin.
[3206]Nam descendi e coelo, non ut faciam voluntatem meam, sed voluntatem hujus mittentis me.
[3207]Hoc autem est voluntas hujus mittentis me, ut quisque qui videt hunc filium et credit ad eum, habeatvitam aeternam, et suscito eum ego in ultimo die.
[3208]Hic versus in cod. Arg. deest, fortasse pereumdem librarii errorem, quo in cod. 157 ap. Griesb.excidit; facile id fieri poterat, quia hic et sequensversus idem initium eumdemque finem habent. Cf.L. XVII, 36.
[3209]Hoc autem est voluntas hujus mittentis me, ut quisque qui videt hunc filium et credit ad eum, habeatvitam aeternam, et suscito eum ego in ultimo die.
[3210]vilja] cod. Arg. Hz. editt. + viljan; nonnegantes substantivum θέλημα gothice viljan (velle)reddi posse, tamen genitivum subjectivum cum eoconjungi posse negamus. Lectionem receptam jamLye conjectura assecutus est et Ih. probavit. Caeterumcf. Cor. I, XVI, 7 ubi cod. A mendose venjan provenja legit, pro quo rectum venja cod. B. habet.
[3211]Murmurarunt autem Iudaei de eo, quia dixit, ego sumpanis hic descendens a coelo,
[3212]et dixerunt: nonne hic est Iesus, hic filius Iosefi, cujus nos novimuspatrem et matrem, quomodo nunc dicit hic, quod e coelo descendi?
[3213]Respondit autem Iesus et dixit adeos: ne murmurate cum vobis invicem;]
[Note: þan] autem, o gr.
[3214]non homo potest venire ad me, nisi pater, qui misit me,attrahit eum, et ego suscito eum in hoc ultimo die.
[3215]Est scriptum in profetis: et fiunt omnes docti Dei;quisque nunc hic audiens a patre et percepit, it ad me.]
[Note: nu] nunc, o gr.
[3216]Non quod patrem videret aliquis, nisi qui est apatre, hic vidit patrem.
[3217]sewi was] o gr.---attin] patre, gr. omn.θεοῦ.]
[Note: Amen, amen dico vobis: qui credit ad me, habet vitam aeternam.
[3218]Ego sumhic panis vitae.]
[Note: libainais] St. + labainais, sic vs. 63.]
[Note: Patres vestri ederunt manna in deserto et mortui-sunt.
[3219]Hic est panis, qui e coelodescendit, ut qui de-eo edat, non moriatur.
[3220]ei---gadauþnai] ut qui de eo edat, non moriatur,gr. omn. ἵνατιςἐξαὐτοῦφάγῃκαὶμὴἀποθάνῃ;καί c. Goth. omittunt Vulg. Colb. Patrr. lat.
[3221]Ego sum panis hic vivens hic e coelo profectus; si quisedit de-hoc pane, vivit in aeternitatem, et autem hic panis, quem ego do, corpus meum est, quod ego do prohujus mundi vita.
[3222]libanda sa] J. St. B. + libandans.---jabai]Z. + jah.
[3223]Tunc increparunt cum se invicem Iudaei dicentes: quomodo potest hic nobis corpusdare ad edendum?]
[Note: leik giban] ¶ gr.
[3224]Tunc dixit ad eos Iesus: amen, amen dico vobis, nisi editis corpus hujus filii hominiset bibatis ejus sanguinem, non habetis vitam in vobis ipsis.
[3225]driggkaiþ] J. drigkaiþ, sic frequentius quidemhoc verbum; in evangelio Ioan. autem sempergeminata littera g scribi solet, cf. ad Mc. X, 37.
[3226]Qui edit meum corpus et bibit meumsanguinem, habet vitam aeternam, et ego suscito eum in hoc ultimo die.]
[Note: driggkiþ] St. + dringkiþ.---ïn] in, o gr.
[3227]Hoc enim corpus meum in veritateest cibus et hic sanguis meus in veritate est potus.
[3228]Qui edit meum corpus et bibit meum sanguinem,in me manet et ego in eo.
[3229]Sicut misit me vivens pater et ego vivo ob patrem, et qui edit me, etiamhic vivit ob me.
[3230]Hic est panis, qui e coelo descendit, non sicut ederunt patres vestri manna et mortuisunt;verum qui edit hunc panem, vivit in aeternitatem.
[3231]manna] manna, o gr.---ïþ] verum, o gr.omn. Hanc particulam Ulf. apud Ioan. in sententiisadversativis saepius contra graecorum auctoritatemaddit, sic VII, 8, 23, 29; VIII, 15, 23, al.
[3232]Hoc dixit in synagoga docens in Cafarnaum.
[3233]synagoge] Z. + synanoge.---kafarnaum] St.+ kafarnum.]
[Note: Itaque multi audientes horum discipulorum ejus dixerunt: durum est hoc verbum, quis potest hoc audire?
[3234]Verum sciens Iesus in se ipso, quod murmurarunt hoc hi discipuli ejus, dixit ad eos: hoc vos sollicitat?
[3235]si igitur videtis filium hominis assurgere, ubi fuit antea?
[3236]Spiritus est, qui vivere facit; hoc corpusnon prodest quidquam; haec verba, quae ego locutus-sum vobis, spiritus est et vita est.
[3237]liban taujiþ] editt. + jct.---rodida] locutussum, gr. λαλῶ.---libains] vid. ad vs. 48.
[3238]Sed sunt vestrumquidam, qui non credunt. Scivit autem e principio Iesus, qui sunt hi non credentes et quis est, qui traditeum,]
[Note: galeiveiþ] J. St. ÷ galeveiþ.
[3239]et dixit: ideo dixi vobis, quod non ullus potest venire ad me, nisi est datum ei a patre meo.
[3240]Ex hoc tempore multi iverunt discipulorum ejus retrorsi et amplius cum eo non iverunt.]
[Note: mela] tempore, o gr. omn., cf. ad vs. 22.
[3241]Tunc dixitIesus ad hos duodecim: num etiam vos vultis ire?]
[Note: jah] St. + jaþ.
[3242]Tunc respondit ei Simon Petrus: domine, ad quemeamus? verba vitae aeternae habes.]
[Note: þanuh] tunc, o gr.
[3243]Et nos credidimus et agnovimus, quod tu es Christus, filius Dei viventis.
[3244]xristus sunus] Christus filius, gr. ἅγιος.---libandins]viventis, o gr.
[3245]Respondit iis Iesus: nonne ego vos XII elegi et vestrum unus diabolus est?
[3246]Dixit autemhunc Iudam Simonis Iscariotem; hic enim habuit eum tradere, unus exsistens horum duodecim.
[3247]Etambulavit Iesus post hoc in Galilaea, non enim voluit in Iudaea ire, nam quaesiverunt eum hi Iudaei occidere.
[3248]Fuit autem prope festum Iudaeorum, haec scenopegia.
[3249]Tunc dixerunt ad eum fratres ejus: exi hinc etvade in Iudaeam, ut etiam hi discipuli videant opera tua, quae tu facis.]
[Note: siponjos] Ulf. o σοῦ.---þu] tu, o gr.
[3250]Non homo enim in occultationealiquid facit et quaerit se agnitum esse; si hoc facis, manifesta te ipsum huic mundo.
[3251]Non enim hi fratresejus crediderunt ei.
[3252]Tunc dixit iis Iesus: tempus meum non adhuc est, verum tempus vestrum semperest paratum.]
[Note: ni nauh] editt. + jct., sic vs. 8 et saepius.
[3253]Non potest hic mundus odisse vos, verum me odit, nam ego testor de iis, quod opera eorummala sunt.
[3254]ïns] eos, gr. omn. αὐτοῦ, Ulf. per synesinpro ïja.
[3255]Vos ite in festum hoc, verum ego non adhuc eo in hoc festum, nam meum tempus non adhucexpletum est.
[3256]ïþ] verum, o gr. omn. vid. ad VI, 58.---meinatamel] ¶ gr.
[3257]Hoc autem dixit ad eos manens in Galilaea.
[3258]þan] autem, o gr.---qaþ---visands] dixit---exsistens,gr. omn. εἰπὼν---ἔμεινεν; Ulf. c. Brix. (dixitcum esset) conspirare. Z haud ita recte dicit.
[3259]Verum cum irent hi fratres ejus, tunc etiamis ivit in hoc festum non palam, sed sicuti occulte.
[3260]Tunc Iudaei quaesiverunt eum in hoc festo et dixerunt:ubi est ille?
[3261]Et murmuratio magna fuit in turba: quidam dixerunt, quod verus est; alii dixerunt:minime, sed seducit hanc turbam.
[3262]mikila] Ulf. o περὶαὐτοῦ.
[3263]Non autem ullus tamen audacter locutus-est de eo ob timorem Iudaeorum.]
[Note: nih þan] J. St. Z. + jct.
[3264]Verum jam in medio festo ascendit Iesus in templum et docuit,
[3265]midjai] sic cod. Arg.; B. + midja.---dulþusstaig] J. St. + dulþus staig. Notanda est forma datividulþ pro dulþai (vs. 11; XII, 20; cf. VII, 37; L.II, 42); dulþ accusativum esse et cum B. midja legidebere, qui existimat, is reputare debet ana cum accusativoaliam habere significationem, vid. L. XVII, 4ana dag, i. e. per diem; nostro autem loco dativusrequiritur tempus indicans, quo aliquid factum est,cf. J. VI, 23.
[3266]et miratae-sunt turbaedicentes: quomodo hic litteras scit non-edoctus?]
[Note: manageins] turbae, gr. omn. Ἰουδαῖοι.
[3267]Respondit autem Iesus et dixit: haec mea doctrinanon-est mea, sed hujus mittentis me.]
[Note: þan] Ulf. c. cod. o ap. Mi. o αὐτοῖς.
[3268]Si quis vult voluntatem ejus facere, cognoscat de hac doctrina,abne Deo sit, an egone a me ipso loquor.
[3269]ufkunnaiþ] cum Ulfil. illustr. p. 158 et 160h. l. et vs. 51 ufkunnai legi maluerit, nescivisse videtur,ufkunnan duas flectendi rationes sequi.---ïku]J. St. B. + ik.
[3270]Qui a se ipso loquitur, gloriam suam quaerit; verum qui quaeritgloriam hujus mittentis se, hic verus est et injustitia in eo non-est.]
[Note: sik] J. St. + sis.
[3271]Nonne Moses dedit vobis legem? etnon ullus vestrum facit hoc praeceptum. Quid me quaeritis occidere?
[3272]Respondit haec turba et dixerunt:daemonem habes; quis te quaerit occidere?
[3273]Respondit Iesus et dixit ad eos: unum opus feci et omnesadmiramini.
[3274]Ideo Moses dedit vobis circumcisionem, non quod a Mose sit, sed ex patribus, et in sabbatocircumciditis hominem.]
[Note: bimaitiþ] St. + bimaiþ.
[3275]Si circumcisionem sumit homo in sabbato, ut non dissolvatur praeceptumhoc Mosis; verum mihi irascimini, quia totum hominem sanum feci in sabbato.
[3276]þata] cum Ulf. verbo vitoþ articulum adjungat,in suo cod. οὗτος legisse videtur, cujus tamenin nullo gr. libro ullum vestigium deprehendimus.---ïþ]verum, o gr. omn. vid. ad VI, 58.---allana] J.St. + allama.
[3277]Ne judicetis e specie,sed hoc justum judicium judicetis.]
[Note: staua] J. St. + stava.
[3278]Dixerunt autem quidam horum Ierusolymitarum: nonne hic est,quem quaerunt occidere?]
[Note: þize] St. ÷ þizei.
[3279]Et ecce, palam loquitur et quidquam ad eum non dicunt. Num forte in veritateagnoverunt hi principes, quod hic est in veritate Christus?
[3280]vaiht] St. + vaiþt.---bi sunjai] sec. in veritate,o gr.
[3281]Sed hunc novimus, unde est; verumChristus cum venit, non homo scit, unde est.
[3282]Clamavit autem in templo docens Iesus et dicens: et menoscitis et scitis, unde sum, et a me ipso non veni, sed est verus, qui misit me, quem vos non noscitis.
[3283]Verum ego novi eum, nam ab eo sum, et is me misit.]
[Note: ïþ] verum, o gr.; vid. ad VI, 58.
[3284]Quaesiverunt autem eum capere et non ullusimposuit in eum manum, nam adhuc non adiit hora ejus.]
[Note: uslagida] J. ÷ lagida.
[3285]Verum multi hujus turbae crediderunt ei etdixerunt: Christus eum venit, num plures signa faciat iis-quae hic fecit?
[3286]qeþun] Ulf. c. codd. o ὅτι.---ïbai ei] J. St.Z. Grim. (III, 284) jct.; caeterum an haec particularumcompositio recte se habeat, admodum dubitamus;invenitur quidem ei in sententiis interrogativis,tunc vero nec enclitica est, nec suffigi aliis verbisdebet. Cum autem, ïbai particula ad sensum graeciμήτι exprimendum sufficiente, ei superfluum sit, supravero desideretur verbum aliquod, quo ὅτι reddatur,librarii errore ei fortasse hoc loco positum est,quod post qeþun erat ponendum, cf. ad M. IX, 16.---taiknins]Ulf. c. codd. o τούτων.
[3287]Audiverunt autem Farisaei hancturbam murmurantem de eo hoc immiseruntque ministros hi Farisaei et hi summi sacerdotes, ut caperenteum.
[3288]þan] autem, o gr.---ïnuhsanaidedun] deuh ita inter compositorum verborum partes positovid. ad Mc. XIV, 44, quod autem illa enclitica pro καίponitur, de eo cf. ad Mc. II, 11.---andbahtans] gr.post gudjans.
[3289]Tunc dixit Iesus: adhuc breve tempus cum vobis sum et tum vado ad hunc mittentem me.
[3290]leitila] J. St. + leitil.---þan] tum, o gr.omn.
[3291]Quaeritis me et non invenitis, et ubi sum ego, vos non potestis venire.]
[Note: maguþ] J. St. + majup.
[3292]Tunc dixerunt hi Iudaei ad seinvicem: quo hic debeat ire, ut nos non inveniamus eum, nisi in dispersionem gentium debeat ire et doceregentes?]
[Note: skuli] St. + shuli.
[3293]Quid sit hoc verbum, quod dixit: quaeritis me et non invenitis, et ubi sum ego, vos non potestisvenire.
[3294]Verum in ultimo die hoc magno festi stetit Iesus et clamavit dicens: si quis sitiat, eatad me et bibat.
[3295]Qui credit ad me, sicut dixit scriptura, fluvii e ventre ejus fluunt aquae viventis.
[3296]Hoc vero dixit de spiritu, quem debuerunt accipere hi credentes ad eum, nam non adhuc fuit spiritus hicsanctus super iis, nam Iesus adhuc non exaltatus fuit.]
[Note: sa] hic, o gr. omn.---ana ïm] super iis, o gr.
[3297]Multi autem hujus turbae audientes haec verbadixerunt: hic est in veritate hic profeta;
[3298]þize vaurde] haec verba, gr. τὸνλόγον; Ulf.c. codd. iis consentit, qui τῶνλόγωντούτων legunt.
[3299]alii dixerunt: hic est Christus; alii dixerunt: num e GalilaeaChristus venit?
[3300]sumaih] sec. alii (autem), Ulf. fortasse c.codd. οἱδέ legit.---þu] sic cod. Arg., pro eo pronominesine sensu posito B. conjecit þau, quamconjecturam Ih. repetiit. Si nudo ïbai Ulf. usus esset,nemo quidquam desideraret, nam μὴγάρ Cor. I, XI,22 eodem significatu positum Goth. solo ïbai reddidit;cum autem addatur, nec tamen illud þu sensuspatiatur, emendatione opus est: quid probabiliusillorum virorum conjectura sit, ipsi invenire non potuimus,cf. Cor. I, XV, 29 sq.
[3301]Nonne scriptura dixit, quod e semine Davidis et ex Bethlehem oppido, ubi fuit David,Christus venit?
[3302]Tunc dissensio in hac turba facta-est de eo.
[3303]Quidam autem eorum voluerunt capereeum, sed non ullus imposuit in eum manus.
[3304]Hi versus maximam partem etiam inSkeir. p. 31 sqq. (51 sq.) leguntur.]
[Note: ïze vildedun] ¶ gr.---ni] St. + nih.
[3305]Iverunt autem hi ministri ad hos summos sacerdotes etFarisaeos; tunc dixerunt ad eos illi: cur non adduxistis eum?
[3306]Hi versus maximam partem etiam inSkeir. p. 31 sqq. (51 sq.) leguntur.]
[Note: auhumistam] Z. + auhumistan.
[3307]Responderunt hi ministri: non ullo aevolocutus-est homo sicut hic homo.
[3308]Hi versus maximam partem etiam inSkeir. p. 31 sqq. (51 sq.) leguntur.
[3309]andhofun] Skeir. c. codd. þan (autem) addit.---andbahtos]Skeir ÷ qiþandans þatei addit,quod nullus gr. agnoscit, cf. ad M. V, 8.---aiv] Ulf.c. cod. 7 ap. Mi. o οὕτως.]
[Note: Responderunt autem iis hi Farisaei: num etiam vos seducti estis?
[3310]Hi versus maximam partem etiam inSkeir. p. 31 sqq. (51 sq.) leguntur.]
[Note: sijuþ] Skeir. siuþ
[3311]Ecce an unus horum principum crederet ei aut Farisaeorum;
[3312]Hi versus maximam partem etiam inSkeir. p. 31 sqq. (51 sq.) leguntur.
[3313]sai jau] ecce an = μή.---aiþþau] Z. +aiþþan; caeterum Skeir. addit þize.
[3314]sed haec turba, qui non norunt legem,maledicti sunt.
[3315]Hi versus maximam partem etiam inSkeir. p. 31 sqq. (51 sq.) leguntur.]
[Note: so] Z. + sa.]
[Note: Dixit Nicodemus ad eos, qui adiit ad eum in nocte, quidam exsistens eorum:
[3316]Hi versus maximam partem etiam inSkeir. p. 31 sqq. (51 sq.) leguntur.]
[Note: du ïmma] gr. post naht.---ïzei] J. St. ÷ ïze.
[3317]num lex nostra judicat hominem, nisi antea audit ab eo, et agnoscit quid faciat?
[3318]Hi versus maximam partem etiam inSkeir. p. 31 sqq. (51 sq.) leguntur.
[3319]mannan] J. St. + manna.---faurþis] gr.post ïmma.---ufkunnaiþ] vid. ad vs. 17.
[3320]Responderunt et dixeruntad eum: num etiam tu e Galilaea es? exquire et vide, quod profeta e Galilaea non exsurgit.
[3321]Hi versus maximam partem etiam inSkeir. p. 31 sqq. (51 sq.) leguntur.
[3322]jah qeþun] et dixerunt, Skeir. qiþandans(dicentes), omissis quae sequuntur du ïmma contraomn. gr. auctoritatem.---urreisiþ] post hoc verbumJ. St. addunt jah et deinde signum lacunae ponunt.In cod. autem Arg. nec voculae jah nec alius omissionisvestigium apparet, nam Goth. c. permultiscodd. et verss. versum ultimum hujus capitis et pericopamde adultera (VIII, 1-11) omittit; posteriorigitur manus in cod. ad VIII, 12 haec adscripsit: cap.VIII Ioan. Iterum ergo Iesus locutus est eis dicens:Ego sum lux mundi. Quod hic praecedit initium capitisomissum est, uti et illud praecedens: Et profectusest unusquisque in domum suam.
[3323]Rursus ad eos Iesus locutus-est dixitque: ego sum lux mundi, qui sequitur me, non it in tenebris, sed habetlucem vitae.
[3324]aftra] Ulf. c. verss. o οὖν.---du ïm] gr.post ïesus.
[3325]Itaque dixerunt ad eum hi Farisaei: tu de te ipso testaris, hoc testimonium tuum non estverum.
[3326]Respondit Iesus et dixit ad eos: etiam si ego testor de me ipso, verum est hoc testimoniummeum, nam scio unde veni, et quo eo; verum vos non scitis, unde venio, aut quo eo.
[3327]Vos secundumcarnem judicatis, verum ego non judico quemquam.]
[Note: ïþ] verum, o gr.
[3328]At si judico ego, judicium meum verum est namsolus non sum, sed ego et qui misit me pater.
[3329]aþþan] Ulf. c. codd. o δέ, aþþan enim =graeco καί, uti L. VI, 32.
[3330]Et autem in praecepto vestro scriptum est, quod duorumhominum testimonium verum est.
[3331]Ego sum, qui testor de me ipso, et testatur de me, qui misit me,pater.
[3332]Dixerunt autem ad eum: ubi est hic pater tuus? Respondit Iesus: non me nostis neque patremmeum; si me nosceretis, etiam utique patrem meum nosceretis.
[3333]nih] St. ÷ ni.---jah þau] J. (+ jct., St.+ jah þan; caeterum þau gr. omn. post kunþedeiþ.
[3334]Haec verba locutus-est in gazofylaciodocens in templo et ullus non cepit eum, nam adhuc non venit hora ejus.
[3335]Tunc dixit rursus ad eos Iesus:ego eo, et quaeritis me et in peccato vestro morimini; quo ego eo, vos non potestis venire.
[3336]Dixeruntautem Judaei: ne occidat se ipsum, quod dicit, quo ego eo, vos non potestis venire.
[3337]Et dixit adeos Iesus: vos ex his deorsum estis; verum ego ex his superne sum, vos ex hoc mundo estis, verum ego nonsum ex hoc mundo.
[3338]ïesus] Iesus, o gr. omn.---ïþ] utr. verum,o gr. omn., vid. ad VI, 58.---þaim] sec., St. +þain.---ïupaþro] Z. uti semper + jupaþro.
[3339]Dixi jam vobis, quod morimini in peccatis vestris, si enim non creditis, quod egosum, morimini in peccatis vestris.
[3340]Tunc dixerunt ad eum: tu quis es? Et dixit ad eos Iesus: principium,quod etiam loquor ad vos.
[3341]anastodeins] gr. omn. τὴνἀρχήν, quodcum ab initio significare inter omnes constet, Ulf.autem convertat, tanquam Iesus responderit, se principiumesse, sine dubio erravit ille cum versionibuset patribus latinis, qui eodem modo τὴνἀρχήν acceperunt,vid. Griesb.
[3342]Multum debeo de vobis loqui et judicare, sed qui misit me verus est,et ego, quod audivi apud eum, hoc loquor in hoc mundo.
[3343]rodja] loquor, gr. λέγω, Ulf. c. codd. λαλῶlegisse videtur, nam huic graeco verbo rodjan omnibusfere locis respondere solet; idem statuimus devs. 45.
[3344]Non intellexerunt, quod patrem iis dixit.
[3345]Dixit autem ad eos Iesus: cum exaltatis hunc filium hominis, tunc cognoscitis, quod ego sum et a me ipsofacio non quidquam, sed sicut docuit me pater meus, hoc loquor.
[3346]Et qui misit me, cum me est; nonreliquit me solum pater, nam ego, quod placet ei, facio semper.
[3347]Hoc eo loquente multi crediderunt ei.
[3348]Tunc dixit Iesus ad hos credentes sibi Iudaeis: si vos statis in verbo meo, in veritate discipuli mei estis]
[Note: gastandiþ] St. + gastandit.
[3349]et cognoscitis veritatem, et haec veritas liberos vos reddit.
[3350]Responderunt ei: semen Abrahami sumuset non homini servivimus aevo ullo, quomodo tu dicis, quod liberi fitis?
[3351]Respondit iis Iesus: amen,amen dico vobis, quod quisque qui facit peccatum, servus est peccato;
[3352]fravaurhtai] B. Z. ÷ fravaurhtais; frequentissimusest usus dativi a substantivis pendentis,vide de multis locis Mc. II, 28 frauja ïst sa sunusmans jah þamma sabbato, cf. ad J. IX, 28.
[3353]hic autem servus non manet indomo in aeternum, filius manet in aeternum.
[3354]Si igitur filius vos liberos reddit, in veritate liberi estis.
[3355]Scio, quod semen Abrahami estis, sed quaeritis me occidere, quia verbum meum non capit in vobis.
[3356]Ego quod vidi apud patrem meum, loquor, et vos quod audivistis a patre vestro, facitis.
[3357]gasaw] St. + gasah.---jus] Ulf. c. codd.o οὖν.
[3358]Responderuntet dixerunt ad eum: pater noster Abraham est. Dixit iis Iesus: si filii Abrahami essetis, opera Abrahamifaceretis;
[3359]verum nunc quaeritis me occidere, hominem, qui veritatem vobis locutus-sum, quamaudivi a Deo; hoc Abraham non fecit.
[3360]Vos facitis opera patris vestri. Tunc dixerunt ei: nos e fornicationenon sumus nati, unum patrem habemus Deum.
[3361]Dixit ad eos Iesus: si Deus pater vester esset,amaretis utique me, quia ego a Deo exii et veni, neque autem enim a me ipso non veni, sed is me misit.
[3362]urrann] Z. + urran.---ni] non o gr. omn.,offendit ea particula praecedente nih eo magis, quodGoth. graecorum morem negationes cumulandi imitarinon solet, h. l. autem nullo gr. duae negationesapparent. Cum gr. aliquoties fecit, vid. infra IX,33; XVI, 24; M. XXVII, 14; Mc. VII, 12; L. IX, 36.Cum nostro loco, ubi altera negatio temere additur,comparari potest formula ni þanaseiþsni = οὐκέτι J.XVI, 21; Cor. II, V, 16.
[3363]Cur loquelam meam non noscitis? quia non potestis audire verbum meum.]
[Note: mein] J. St. + meins.
[3364]Vos e patre diabolo estis etdesideria hujus patris vestri vultis facere; ille homicida fuit ab initio et in veritate non stetit; nam non-estveritas in eo; cum loquitur mendacium, de suis loquitur, nam mendax est et pater ejus.
[3365]manamaurþrja] sic cod. Arg.; editt. +mannamaurþrja; cf. manaseds.
[3366]Verum ego,quod veritatem locutus-sum, non creditis mihi.
[3367]rodida] locutus sum, gr. omn. λαλῶ (vid.ad vs. 26), cf. ad L. X, 19.
[3368]Quis vestrum increpat me ob peccatum? Dum veritatemdico, cur non creditis mihi?]
[Note: duwe] Ulf. c. codd. o ὑμεῖς.
[3369]Hic exsistens e Deo verba Dei audit; ideo vos non auditis, nam e Deo nonestis.
[3370]Responderunt autem hi Iudaei et dixerunt ad eum: nonne bene dicimus nos, quod Samarita es tuet daemonem habes?]
[Note: þan] autem o gr.---qiþam] St. + qiþan.
[3371]Respondit Iesus: ego daemonem non habeo, sed honoro patrem meum, et vos inhonoratisme.
[3372]Ego non quaero gloriam meam; est qui quaerit et judicat.]
[Note: ïk] Ulf. c. codd. o δή.
[3373]Amen, amen dico vobis, siquis verbum meum servat, mortem non videt aevo dierum.
[3374]aiva dage] St. + jct., sic vs. 52 cum J.;caeterum dage (dierum) o gr. omn. uti etiam vs. seq.
[3375]Tunc dixerunt ad eum hi Iudaei: nunc cognovimus,quod daemonem habes; Abraham mortuus-est et profetae, et tu dicis: si quis meum verbum servet, nongustet mortem aevo dierum.
[3376]mein vaurd] ¶ gr. omn.---aiva dage] vid.ad vs. 51.---dauþau] vid. ad Luc. IX, 27.
[3377]Num tu major es patre nostro Abrahamo, qui mortuus est, et profetae mortuisunt? Quem te ipsum facis tu?]
[Note: þu] tu, o gr.
[3378]Respondit Iesus: si ego exalto me ipsum, haec gloria mea non quidquamest; est pater meus, qui exaltat me, quem vos dicitis, quod Deus noster est.]
[Note: unsar] noster, gr. ὑμῶν.
[3379]Et non noscitis eum:verum ego nosco eum, et si dicerem, quod non noscam eum, sim similis vobis mendax. Sed nosco eum et verbumejus servo.]
[Note: kunnjau] J. St. B. + kunjau.
[3380]Abraham pater vester exsultavit, quod videret diem meum, et vidit et gavisus-est.
[3381]Tunc dixerunt hi Iudaei ad eum: quinquaginta annorum adhuc non habes et Abraham vidisti?
[3382]Dixitiis Iesus: amen, amen dico vobis: antequam Abraham fieret, ego sum.]
[Note: ïm] J. St. + ïmma.
[3383]Tunc sustulerunt lapides, utjacerent in eum; verum Iesus tum abscondidit se et exiit e templo abiens per medios eos et praeteriit sic.
[3384]þan] tum, o gr. omn.---usleiþands---sva]abiens---sic, o gr.
[3385]Et transiens observavit hominem caecum a nativitate.
[3386]Tunc interrogarunt eum discipuli ejus dicentes:rabbi, quis peccavit, hicne an parentes ejus, ut caecus natus fieret?
[3387]sau þau] J. St. + sa uþþau.---blinds] siccod. Arg.; Hz. + blins.
[3388]Respondit Iesus: neque hic peccavit,neque parentes ejus; sed ut manifesta fierent opera Dei in eo.
[3389]Ego debeo facere opera hujusmittentis me, dum dies est; venit nox, cum non homo potest operari.
[3390]þa..ei] editt. + þatei; quid in cod. Arg.scriptum fuerit, cognosci non potest, cum inter þaet ei pars membranae exesa sit, spatium autem tantumest, ut duas litteras capere posse videatur, quarumalterius post a vestigium d, alterius ante e aut maut n aut similis cujusdam relictum est. Itaque quamquamþatei et þarei, quas conjecturas Z. proposuit,quia neque ita spatium expleatur, neque utrumqueverbum illud graeco ὅτε satis accommodatum sit, rectasesse negamus, tamen e tota gothicorum verborumcopia nullum invenimus quod reponi mereatur.Unum quod cum quadam probabilitate conjeceris, estþandei, pro quo librarius litteris negligenter transpositisþadnei scripsisse putandus est, sic quidemMc. XIV, 13 gaggast pro gaggats scripserat.---nimanna] St. + meinamma.
[3391]Dum in hoc mundo sum, lux sumhujus mundi.
[3392]Hoc dicens spuit humum et fecit lutum ex hoc sputo et linivit ei in oculos hoc lutum huiccaeco
[3393]ïmma] ei, o gr.---ana augona] gr. omn., quihabent, post fani ponunt.---blindin] J St. + blindis.
[3394]et dixit ad eum: vade lavare in natatorium Siloamis, quod interpretatur: missus; ivit et abluitet venit videns.
[3395]þvahan] lavare, gr. omn. νίψαι, imperativummedii, sic Gothus alterum imperativum ἀσυνδέτωςalteri adjunctum per infinitivum saepius reddit,vid. M. V, 24 gagg gasibjon. Mc. I, 44. cf. L. XVIII,22; J. X, 21.---galaiþ] Ulf. c. codd. o οὖν.
[3396]Tunc vicini et hi videntes eum antea, quod is mendicus fuit, dixerunt: nonne hic est,qui sedit mendicans?]
[Note: ïs] is, o gr. omn.
[3397]Quidam dixerunt, quod hic est; quidam quod similis huic est; verum is dixit,quod ego sum.
[3398]sumaih] sec., J. St. + sumai---ïþ] verum,o gr.
[3399]Tunc dixerunt ad eum: quomodo aperti-sunt tibi hi oculi?
[3400]þo] J. St. B. o +, forsan quia in cod.Arg. supra est scriptum, sed prima manus scripsit.
[3401]Respondit ille et dixit:homo, vocatus lesus, lutum fecit et unxit mihi oculos et dixit mihi: vade abluere in hoc natatoriumSiloamis; verum ego ivi et lavans vidi.
[3402]afþvahan] abluere, gr. καὶνίψαι et postsiloamis quidem; Ulf. cum iis codd., qui νίψαι postὕπαγε legunt; caeterum vide ad vs. 7.---ïn þatasvumfsl siloamis] in hoc natatorium Siloamis, gr. εἰςτὸνΣιλωάμ.---ïk]ego, o gr. omn.
[3403]Dixerunt autem ad eum: ubi est hic? Verum is dixit: non scio.]
[Note: ïþ ïs] verum is, o gr. omn.
[3404]Adducunt eum ad Farisaeos hunc, qui fuit caecus.
[3405]gatiuhand] St. + gatjuhand.---saei] Ulf. oποτέ.
[3406]Fuit autem sabbatum, cum hoc lutum fecitIesus et aperuit ei oculos.
[3407]Rursus autem interrogarunt eum etiam hi Farisaei, quomodo vidit. Verum isdixit etiam his: lutum posuit mihi ad oculos et ablui et video.]
[Note: fareisaieis] sic cod. Arg.; J. St. Hz. + fareisaeis.---jah] sec. etiam, o gr. omn.
[3408]Dixerunt autem quidam horum Farisaeorum:hic homo non-est a Deo, quia sabbatorum diem non observat; quidam dixerunt: quomodo potesthomo peccator talia signa facere? Et dissensio facta-est inter eos.]
[Note: sumai] gr. omn. post fareisaie.
[3409]Dixerunt ad hunc antea caecumrursus: tu, quid dicis de hoc, quod reclusit tibi oculos? Verum is dixit, quod profeta est.]
[Note: faurþis] antea, Ulf. c. cod. 11 ap. Mi. ποτέ legit.
[3410]Non credideruntautem Iudaei de eo, quod is caecus esset et videret, donec advocarunt hos parentes ejus, hujus videntis.]
[Note: ïs] pr. is, o gr. omn.
[3411]Et interrogarunt eos dicentes: hicne est hic filius vester, quem vos dicitis, quod caecus natusfieret? quomodo nunc videt?
[3412]nu] nunc, qua particula cum graecumἄρτι redditum esse videatur, vid. M. IX, 18; J. IX,25; XVI, 12 (cf. IX, 21), Ulf. οὖν omisit.
[3413]Responderunt autem iis hi parentes ejus et dixerunt: scimus, quod hicest filius noster et quod caecus natus fuit;
[3414]þan] autem, o gr.; caeterum Ulf. c. codd.aliis δέ, an cum aliis οὖν legerit, cum þan utriqueparticulae respondeat, certo dici non potest.
[3415]verum quomodo nunc videt, non scimus, aut quis aperuitei hos oculos, nos non scimus; ipse adultus est, eum interrogate, ipse de se loquatur!
[3416]Hoc dixerunthi parentes ejus; nam timuerunt sibi Iudaeos, jam enim dixerunt-apud se Iudaei, ut si quis eum confitereturChristum, extra synagoga fiat.
[3417]utana synagogais] J. St. + jct.---vairþai]sic. cod. Arg.; J. B. + varþai.
[3418]Itaque hi parentes ejus dixerunt, quod adultus est, ipsum interrogate!
[3419]Advocarunt autem altera vice hunc hominem, qui fuit caecus, et dixerunt ad eum: da gloriam Deo!Nos scimus, quod hic homo peccator est.
[3420]Tunc respondit ille: si peccator est, ego non scio; hocunumscio, quod caecus fui, verum nunc video.
[3421]jains] Ulf. c. codd. o καὶεἶπεν---ïk] ego,o gr. omn.---þat-ain] hoc unum, gr. omn. ἕν, sicRom. IX, 10; Cor. II, VIII, 19; Gal. III, 2 (quo loco= τοῦτομόνον), cf. Skeir. 38, 23. Caeterum de þatainpro þata ain scripto cf. ad X, 13; caveas autemcum þatainei confundas, quod merum adverbiumest, cum þat-ain substantivi vice fungatur.---vasïþ] fui verum, gr. ὤν; Goth. c. codd. ἤμηνκαί.
[3422]Tunc dixerunt rursus: quid fecit tibi, quomodo reclusittibi oculos?]
[Note: qeþun] Ulf. o αὐτῷ.
[3423]Respondit iis: dixi vobis jam et non audivistis, quid iterum vultis audire? num etiamvos vultis huic discipuli fieri?
[3424]Tunc deriserunt eum et dixerunt: tu es discipulus huic, verum nosMosis discipuli sumus.
[3425]þanuh] tunc, o gr.---moses] editores progenitivi forma habent, quae aliis locis mosezis est,vid. VII, 23; Mc. XII, 26; L. II, 22; Cor. I, IX, 9;II, III, 7; sed cum Gothi discipulum esse alicui, nonalicujus dicere soleant (vid. paulo ante siponeis þamma),aut Ulf. moses pro dativo utitur aut librarius promose (V, 46; VII, 22; Mc. IX, 4; L. IX, 33 al.) pererrorem moses scripsit.---siponjos sijum] ¶ gr. omn.
[3426]Nos scimus, quod ad Mosem locutus est Deus; verum hunc non noscimus, undeest.
[3427]Respondit hic homo et dixit ad eos: nam in hoc mirabile est, quod vos non scitis, unde est, etreclusit mihi oculos.
[3428]auk] notanda est particula insolita sedeposita, cum enim post unum plurave verba enuntiatilocum suum habere soleat, nunc a principioponitur, sic allis Marc. XII, 25; cf. de raihtis adRom. X, 18.
[3429]Scimus vero, quod Deus peccatores non exaudit, sed si quis probus est et voluntatemejus facit, hunc audit.]
[Note: guþ fravaurhtaim] ¶ gr.
[3430]Ab aevo non auditum fuit, quod recludit aliquis oculos caeco nato.
[3431]Nisi esset hic a Deo, non posset facere non quidquam.]
[Note: mahtedi] St. + maþedi.
[3432]Responderunt et dixerunt ad eum: in peccatistu natus fuisti omnis et tu doces nos! Et ejecerunt eum foras.]
[Note: þu] S. + tu.
[3433]Audivit Iesus, quod ejecerunteum foras, et invenit eum dixitque ad eum: tu credisne ad filium Dei?
[3434]gaulaubeis] sic cod. Arg.; editt. + galaubeis,vid. ad M. IX, 28.
[3435]Respondit ille et dixit: anquis est, domine, ut credam ad eum?
[3436]an] particula interrogativa respondensgraeco καί in interrogatione ante pronomen collocato,vid. ad L. III, 10, pro quo Goth. aliis locisjah quoque utitur, vid. Mc. X, 26; L. III, 14; Cor.II, II, 2.
[3437]Dixit autem ei Iesus: et vidisti eum et qui loquitur cum te, hicest.
[3438]Verum is dixit: credo, domine! Et adoravit eum.
[3439]Et dixit Iesus: ad judicium ego in huncmundum veni, ut hi non-videntes videant et hi videntes caeci fiant.
[3440]þamma] hunc. Sch. Ulfilam falso in iisnumerat, qui τοῦτον omittunt.
[3441]Et audiverunt horum Farisaeorumquidam hoc hi exsistentes cum eo et dixerunt ad eum: num etiam nos caeci sumus?
[3442]sumai] quidam, o gr. omn., additamentumminus necessarium, cum genitivus fareisaie aþai visandans pendeat.
[3443]Dixit iis Iesus:si caeci essetis, non utique haberetis peccatum; verum nunc dicitis, quod videmus; igitur peccatumvestrum permanet.
[3444]qiþiþ] cod. Arg. + qi\ qiþiþ; sic librariussaepius erravit, repetens easdem syllabas in diversislineis, vid. ad M. V, 31 et L. I, 65; J. VII, 45 (ubiin Skeir. jai\jainai scribitur): saepius id ei etiam ineadem linea accidit, vid. ad XII, 47; XIII, 13; Mc.X, 29; L. VI, 17; cf. ad Cor. II, X, 12.---eiþan\sic recte jct. editt. et Grim. III, 282, respondet enimsimplici particulae οὖν vel ὥστε; male igitur Castill.Cor. I, II, 27 et Mssm. Skeir. 41, 21; 43, 3; 46,14; 47, 6 ei þan div. ediderunt.
[3445]Amen, amen dico vobis, qui intro non adit per portam in stabulum ovium,sed scandit aliunde, hic fur est et maleficus;]
[Note: daur] St. + dauk, sic vs. sq.
[3446]verum hic iniens per portam pastor est ovium,]
[Note: daur] vid. ad vs. 1.
[3447]huic janitorrecludit, et hae oves vocem ejus audiunt, et has proprias oves vocat in nomine et educit has.]
[Note: stibnai] J. St. + stibna.
[3448]Etcum has proprias educit, ante eas vadit et hae oves eum sequuntur, nam noscunt vocem ejus.]
[Note: svesona] Ulf. o πρόβατα.
[3449]Verum alienumnon sequuntur, sed fugiunt ab eo, nam non noscunt horum alienorum vocem.
[3450]Hanc parabolamdixit iis Iesus, verum illi non intellexerunt, quid fuit, quod locutus-est ad eos.
[3451]Tunc dixit iterum adeos Iesus: amen, amen dico vobis, quod ego sum porta harum ovium;]
[Note: ïm] sec., J. + am.
[3452]omnes tam multi quam venerunt,fures sunt et malefici; sed non audiverunt eos hae oves.
[3453]sve] Ulf. c. codd. o πρὸἐμοῦ.
[3454]Ego sum haec porta, per me si quis init,valet et init et exit et pascuam invenit.]
[Note: ïnngaggiþ] sec., St. + ïngaggiþ.
[3455]Fur non venit, nisi ut furetur et dissecet et perdat; verum egoveni, ut vitam habeant et plus habeant.]
[Note: ïþ] verum, o gr. cf. ad VI, 58.
[3456]Ego sum pastor bonus, pastor hic bonus animam suam ponitpro ovibus;]
[Note: faur] J. St. + faura, sic etiam vs. 15.
[3457]verum mercenarius et qui non-est pastor, cujus non sunt oves propriae, videt lupum venientemet relinquit has oves et fugit, et hic lupus arripit has et dissipat has oves.]
[Note: þliuþiþ] St. + tliuhiþ.
[3458]Verum hic mercenariusaufugit, nam mercenarius est et non cura-est ei harum ovium.
[3459]kar-ïst] per elisionem pro kara ïst (cf. XII,6), sic þat-ïst, þat-ain, nist pro þata ïst, þata ain,ni ïst; Ulf. omisso verbo substantivo saepius kara solumponit, vid. M. XXVII, 4; Mc. IV, 38; XII, 14.
[3460]Ego sum pastor hic bonus etnosco meas et noscunt me hae meae,
[3461]kunnun---meina] noscunt---meae, gr. γιγνώσκομαιὑπὸτῶνἐμῶν; caeterum J. St. + kunnon.
[3462]sicut noscit me pater et ego nosco patrem et animam meam ponopro his ovibus.]
[Note: faur] vid. ad vs. 11.
[3463]Et alias oves habeo, quae non sunt hujus ovilis, et has debeo ducere, et vocem meamaudiunt et fiunt unum ovile, unus pastor.
[3464]þis avistris] sic cod. Arg.; J. + þiza vistris,St. + þisa vistris.---ain aveþi] J. St. B. probanteZ. + aina veþi; aveþi, quod jam lh. probavitrectum esse, nunc e Cor. I, IX, 7 cognoscitur;idemque locus Schulzium, qui Ulf. αὐλή pro ποίμνηlegisse adnotat, erroris arguit, ibi enim quoqueaveþi = ποίμνη.
[3465]Ideo pater me amat, quia ego pono animam meam, utiterum sumam hanc.
[3466]Non quisquam sumit hanc a me ipso, potestatem habeo deponere hanc et potestatemhabeo iterum sumere hanc. Hoc praeceptum accepi a patre meo.
[3467]mis silbin] me ipso, pronum esset dicere,Ulf. c. codd. ἀλλ᾽---ἐμαυτοῦ omisisse, sed hoc nonverum esse, mis silbin ostendit, quod graeco ἐμαυτοῦ,non ἐμοῦ respondet; neque sic sensum probum missilbin praeberet. Potius librarius oculis suis a þo afmis ad þo af mis silbin lapsus af mis. akei ïk lag jaþo (ἀπ᾽ἐμοῦ,ἀλλ᾽ἐγὼτίθημιαὐτήν) omisisse dicendusest, vid. ad Rom. IX, 15. Parum abfuit quin Z.jam verum tetigisset. Lacunae, cujus signum St. postþo habet, in cod. Arg. nullum est vestigium.---at]J. St. B. + bi.
[3468]Tunc dissensio iterum facta-estinter Iudaeos ob haec verba]
[Note: dixeruntque multi eorum; daemonem habet et insanit; quid hunc auditis?
[3469]qeþunuh] dixeruntque, gr. ἔλεγονδέ; Ulf.quamquam cum verss. latt. καί, cui apte---uh respondet,legisse dici potest, tamen nobis c. codd.οὖν legisse videtur, vid. XVI, 18 qeþunuh = ἔλεγονοὖν, cf. ad XVIII, 26.
[3470]Quidam dixerunt: haec verba non sunt daemonem habentis, num potest daemon caecis oculosrecludere?
[3471]mag unhulþo] ¶ gr. omn. praeter cod.235.
[3472]Facta-est autem innovatio in Ierusolyma et hiems fuit;
[3473]et ambulavit Iesus in temploin porticu Salomonis.
[3474]ubizvai] cod. Arg. a recentiore manu +ubizali.
[3475]Tunc circumdederunt eum Iudaei et dixerunt ad eum: usque quid animamnostram tollis? si tu sis Christus, dic nobis palam.
[3476]Respondit Iesus: dixi vobis, et non creditis;opera, quae ego facio in nomine patris mei, haec testantur de me.]
[Note: andhof] Ulf. o αὐτοῖς.
[3477]Sed vos non creditis, quia nonestis ovium mearum, sicut dixi vobis.
[3478]Oves meae vocem meam audiunt, et ego nosco has, et sequunturme.]
[Note: meinai] B. + meina.
[3479]Et ego vitam aeternam do iis, et non pereunt unquam, et non eripit quisquam hase manu mea.
[3480]Pater meus quod tradidit mihi, majus omnibus est, et non unquam ullus potesteripere has e manu patris mei.
[3481]þatei---maizo] quod---majus, gr. ὅςς---μείζων,Goth. c. cod. L. Ev. 15 patribus latt. etVulg.---ni aiv] J. St. B. + jct.; caeterum aiv (unquam)o gr. omn.---þo] has, o gr.
[3482]Ego et pater meus unum sumus.
[3483]meins] meus, o gr.---siju] sic cod. Arg.;editt. ÷ sijum; est autem, quam sensus postulat,prima persona dualis numeri, sic infra XVII, 22; cf.ad Mc. X, 39; vid. Grim. I, 840, 1.
[3484]Sustulerunt iterum lapides hiIudaei, ut jacerent super eum.]
[Note: nemun] Ulf. c. codd. o οὖν.
[3485]Respondit iis Iesus: multa bona opera ostendi vobis a patre meo, obquod horum operum lapidatis me?]
[Note: ïm] J. St. B. + him.
[3486]Responderunt ei hi Iudaei: ob bonum opus non lapidamus te, sedob blasphemiam et quod tu, homo exsistens, facis te ipsum ad Deum.]
[Note: ïudaieis] Ulf. c. cod. o λέγοντες.
[3487]Respondit iis Iesus: nonne estscriptum in praecepto vestro: ego dixi, dii estis.
[3488]Si illos dixit deos, ad quos verbum Dei factum est,et non possibile est solvi hoc scriptum:]
[Note: þaimei] J. St. + þammei.
[3489]quem pater sanctificavit et misit in hunc mundum, vos dicitis,quod blasphemem, quia dixi: filius Dei sum.
[3490]vajamerjau] blasphemem, gr. βλασφημεῖς,Ulf. c. cod. ap. Mi.
[3491]Nisi faciam opera patris mei, ne credite mihi;
[3492]niba] exspectaveris jabai ni, sic enim Goth.aliis locis graecum εἰοὐ recte reddere solet, vid. Mc.XI, 26; L. XVI, 11 sq. Cor. I, XV, 13; XVI, 32, aut þandeni J. V, 47; niba=εἰμή.
[3493]verumsi faciam, nisi mihi credatis, his operibus credatis, ut cognoscatis et credatis quod in me pater et egoin eo.
[3494]niba mis] nisi mihi, gr. omn. κἄνμοιμή(οὐ)---þaim vaurstvam galaubjaiþ] Hz. o +---ufkunnaiþ]St. + uskunnaiþ.
[3495]Quaesiverunt eum iterum capere, et exiit e manibus eorum.
[3496]sokidedun] Ulf. c. cod. o οὖν.---ïna aftra] ¶gr.---handum] manibus, gr. omn. χειρός praeter cod.q ap. Mi.
[3497]Et ivit iterum trans Jordanumin hunc locum, ubi fuit Iohannes primum baptizans; et mansit illic.]
[Note: þarei] St. + þatei.---jainar] St. + jainak.
[3498]Et multi venerunt ad eum etdixerunt, quod Iohannes fecit signorum non ullum, verum omne, quod dixit Iohannes de hoc, veritas fuit.
[3499]ïohannes] pr., Ulf. c. codd. o μέν---gatavidataikne] ¶ gr.
[3500]Et crediderunt multi ad eum illic.
[3501]galaubidedun] St. + galaubitedun.---jainar]gr. ante du.
[3502]Fuit autem quidam aegrotus Lazarus a Bethania, ex vico Marjaeet Marthae, sororis ejus.
[3503]beþanias] vid. ad M. XXVII, 57.---svistrs] St.+ svisttrs.
[3504]Fuit autem Marja, quae unxit dominum balsamo et tersit pedes ejus capillosuo, cujus frater Lazarus aegrotus fuit.]
[Note: fraujan] J. St. B. + fraujin.
[3505]Miserunt autem hae sorores ejus ad eum dicentes: domine, ecce,quem amas, aegrotus est.]
[Note: ïs] eius, o gr.
[3506]Verum is audiens dixit: haec aegritudo non-est ad mortem, sed ob gloriamDei, ut exaltetur filius Dei per hoc.
[3507]ïs] is, sic cod. Arg. et editt., gr. omn.Ἰησοῦς, vid. ad Mc. I. 42.---so] haec, Sch. falso adnotat,Ulf. omittere αὕτη.---þairh þata] per hoc, gr.omn. δι᾽αὕτῆς (intell. ἀσθενείας); exspectaveris þairhþo (intell. siukein), sed Goth. ad sensum totius enuntiatirefert.
[3508]Amavit autem Iesus Martham et sororem ejus et Lazarum.
[3509]Ubiaudivit, quod aegrotus fuit, tunc autem mansit in quo fuit loco duos dies;]
[Note: sve] Ulf. o οὖν.---þan] St. + þans.
[3510]deinde autem post hoc dixitad discipulos: imus in Iudaeam iterum.
[3511]Dixerunt ad eum hi discipuli: rabbi, jam quaesiverunt te projicerelapidibus Iudaei, et iterum vadis illuc?]
[Note: þai] St. o +.
[3512]Respondit Iesus: nonne duodecim sunt horae diei? si quisvadit in diem, non offendit, nam lucem hujus mundi videt.
[3513]ïn dag] in diem, gr. omn. εντῇἡμέρᾳ, quodgothice est ïn daga, vid. Rom. XIII, 13; cf. ad Eph.VI, 18.
[3514]At si quis vadit in nocte, offendit, nam luxnon-est in eo.
[3515]Haec dixit et post hoc dicit ad eos: Lazarus, amicus noster, obdormivit, sed imus, utexcitem eum.
[3516]gaggam] imus, gr. omn. πορεύομαι, gaggamaliis locis graeco ἄγωμεν fere respondet.
[3517]Tunc dixerunt hi discipuli ejus: domine, si dormit, sanus fit.]
[Note: slepiþ] vid. ad M. IX, 24.
[3518]Dixit autem Iesus demorte ejus, verum illi putaverunt, quod is de dormitione diceret.
[3519]ïs] sec. is, o gr. omn.---bi slep] de dormitione,gr. omn. περὶτῆςκοιμήσεωςτοῦὕπνου; caeterum recentiormanus in cod. Arg. pro slep absurde mutavitsaeun, vid. ad M. IX, 24.
[3520]Tunc autem dixit ad eos Iesus manifeste:Lazarus obiit,]
[Note: et gaudeo ob vos, ut credatis, quia non fui illic, sed imus ad eum.
[3521]Tuncdixit Thomas, qui vocatur Didimus, his sociis suis; imus etiam nos, ut moriamur cum eo.]
[Note: seinaim] suis, o gr.
[3522]Veniensautem Iesus invenit eum jam quatuor dies habentem in sepulcro.]
[Note: juþan] gr. post dagans.
[3523]Fuit autem Bethania prope Ierusolymiscirciter ad stadia quindecim.
[3524]ïairusaulymiam] sic cod. Arg. B. Z. + proïairusaulymim (Mc. III, 8; VII, 1); J. St. + ïairusaulmiam.
[3525]Et multi Iudaeorum convenerunt circum Martham et Marjam, utconsolarentur eas ob hunc fratrem earum.
[3526]gaqemun bi] convenerunt circum, gr. aliiἐληλύθεισανπρὸςτὰςπερί, alii ἐληλύθεισανπρός, quarumlectionum Ulf. neutram secutus esse, sed συνεληλύθεισανπερί legisse videtur, aut sensum gr. non recteperspexit.
[3527]Verum Martha cum-primum audivit quod Iesus venit,obviam-ivit ei; verum Marja in domo sedit.
[3528]Tunc dixit Martha ad Iesum: domine, si esses hic, nonutique obiret frater meus;
[3529]ïesua] St. + ïaisuna.---gadauþnodedi] St.+ gadauþnodedei.---broþar meins] gr. ante ni.
[3530]sed etiam nunc scio, ut quodcunque quod oras Deum, det tibi Deus.]
[Note: Dixit ei Iesus: resurgit frater tuus.
[3531]Dixit ad eum Martha: scio quod resurgit in resurrectione inhoc ultimo die.]
[Note: spedistin] cod. Arg. Hz. J. St. B. + spedistan.
[3532]Dixit autem Iesus: ego sum haec resurrectio et vita: qui credit ad me, etiamsi moritur,vivit.
[3533]þan] autem, o gr., contra Ulf. o αὐτῇ.---jah]St. + jak.---þauhjaba] cod. Arg. Hz. Z. +þauhgaba; usitatior forma est þauhjabai, vid. Cor.I, VII, 21; II, IV, 16. Skeir. 44, 15.
[3534]Et quisque qui vivit et credit ad me, non moritur unquam. Credis hoc?
[3535]Dixit ei; utiquedomine, ego credidi, quod tu es Christus, filius Dei, hic in mundum veniens.
[3536]Et hoc dicens ivit etvocavit Marjam, sororem suam, clam dicens: magister venit et vocat te.]
[Note: qam] venit, gr. omn. πάρεστι.
[3537]Verum illa cum-primumaudivit, surrexit subito et ivit ad eum.]
[Note: ïþ] verum, o gr.
[3538]Non enim adhuc venit Iesus in vicum, sed fuit adhuc in hoc loco,ubi occurrit ei Martha.]
[Note: nauhþanuh] sec. adhuc, o gr.
[3539]Iudaei autem hi exsistentes cum ea in domo consolantes eam videntes Marjam,quod subito surrexit et exiit, iverunt post eam dicentes, quod it ad sepulcrum, ut fleat illic.
[3540]garda] Ulf. c. codd. o καί---greitai] Hz. ÷gretai.
[3541]VerumMarja cum-primum venit, ubi fuit Iesus, videns eum, cecidit ei ad pedes, dicens ad eum: domine, si esseshic, non utique obiret meus frater.
[3542]veiseis] Z. ÷ veseis, vid. Neh. V, 15, 17;VI, 17, 18 veisun. V, 14 veisjau.
[3543]Tunc Iesus cum-primum vidit eam flentem et Iudaeos, qui veneruntcum ea flentes, infremuit spiritu et commovit se ipsum
[3544]ïudaiuns] gr. post ïzai, Goth. cum iis libris,quos Sch. citat, non consentit.---gretandans] J. St. B.÷ greitandans.
[3545]et dixit: ubi posuerunt eum? Dixerunt ad eum:domine, huc-veni et vide.]
[Note: lagidedun] posuerunt, gr. omn. τεθείκατε.]
[Note: Et lacrymatus-est Iesus.]
[Note: jah] et, o gr.
[3546]Tunc dixerunt hi Iudaei: ecce, quomodoamavit eum.]
[Note: waiva] St. + waiwa.
[3547]Quidam autem eorum dixerunt: nonne potuit hic, qui reclusit oculos huic caeco, facere,ut etiam hic non moreretur?
[3548]Tunc Iesus iterum infremens in se ipso vadit ad hoc sepulcrum. Fuit autemspelunca et saxo contecta fuit superne.
[3549]staina] interpretes falso pro forma nominativihabent; maxime autem erravit Z., qui masculinumejus nominativi genus esse dicit, quia ufarlagidaforma concreta masculina esse non potest, sed femininumest. Qui gothici sermonis gnarus est et graecumtextum considerat, cujus ἐπ᾽αὐτῷ Ulf. adverbioufaro (superne) reddit, non dubitaturum eum existimamus,staina pro dativo, ufarlagida autem pro formafeminini ad hulundi referendi sumendum esse: et saxocontecta (spelunca) fuit superne, cf. Lye ap. Benz.praef. p. LXVII; cf. M. VI, 6 galukands haurdai claudensporta)=κλείσαςτὴνθύραν.
[3550]Dixit Iesus: tollite hoc saxum. Dixit ad eum soror hujus mortuiMartha: domine, jam puter est, quatriduanus enim est.
[3551]Dixit ei Iesus: nonne dixi tibi: quod si credis,vides gloriam Dei?
[3552]Sustulerunt autem hoc saxum, ubi fuit; verum Iesus elevavit oculos sursum etdixit: pater, gratias-ago tibi, quod audivisti me;
[3553]þarei vas] ubi fuit, o gr.---uzuhhof] vid. adMc. XIV, 44.---ïup] Z. + jup.
[3554]et vero ego scivi, quod semper me audis, sed ob turbamhanc circumstantem dixi, ut credant, quod tu me misisti.]
[Note: jah þan] J. St. + jct.
[3555]Et hoc dicens voce magna clamavit:Lazare, huc-veni foras.
[3556]Et exiit hic mortuus ligatus manus et pedes fasciis et vultus ejus sudario alligatus.Dixit ad eos Iesus: solvite eum et sinite ire.
[3557]handuns jah fotuns) ¶ gr.; accusativi, Graecorummore positi (Matthiae Griech. Gramm. p. 782,4.) alia exempla vid. Mc. XII, 4 haubiþ vundan (capitesaucium); Eph. VI, 14 ufgaurdanai hupins (cinctilumbis).---bibundans] colligatus, gr. omn. περιεδέδετο.
[3558]Tunc multi horum Iudaeorum hi venientes ad Marjamet videntes quod fecit, crediderunt ei.
[3559]judaiei] sic cod. Arg. vid. ad L. III, 5; St.÷ ïudaie, J. B. Z. ÷ judaie.
[3560]Quidam autem eorum iverunt ad Farisaeos et dixerunt adeos quod fecit Iesus.]
[Note: sumaiþ] J. St. ÷ sumai, vid. ad M. V, 37.]
[Note: Collegerunt autem hi summi sacerdotes et hi Fari . . . ---
[3561]farei . . . ] hucusque legitur in cod. Arg.; J.St. e conjectura complentes fareisaieis ediderunt.
[3562]---in Bethania,ubi fuit Lazarus, hic mortuus, quem suscitavit e mortuis Iesus.
[3563]ïn] hoc verbo pergitur in cod. Arg.; J. St.e conjectura addunt qam.---ïesus] o gr.
[3564]Tunc fecerunt ei coenam illic et Marthaministravit, verum Lazarus fuit quidam horum accumbentium cum eo.]
[Note: vas sums] ¶ gr. omn.
[3565]Verum Marja cepit libram balsaminardi pistici pretiosi et unxit pedes Iesu et tersit pedes ejus capillo suo, verum haec domus plena facta estodore hujus unguenti.
[3566]nardaus] J. St. + nardans, cui J. etiam pistikeinis+ adnectit.---filugalaubis] tuentur id St. B.Z.; Ih. Ulfil. illustr. praef. p. 6 et Grim. II, 176 proglossa habent, cujus auctor πιστικῆς male intellectuma πίστις (fides) duxerit et filugalaubs interpretatussit. Id non verum esse alii docent loci, ubi galaubssignificationem pretiosi habet, vid. Rom. IX, 21 usþamma samin daiga taujan sum du galaubamma kasa(εἰςτιμὴνσκεῦος) sumuþ-þan du ungalaubamma (εἰςἀτιμίαν) i. e. ex eadem materia facere alterum adpretiosum vas, alterum autem ad non-pretiosum. Cor.I, VII, 23 vairþa galaubamma usbauhtai sijuþ i. e. pretiomagno (τιμῇ) empti estis. Inde apparet filugalaubsgraeco πολύτιμος recte respondere.---skufta seinamma]gr. omn. ante fotuns.
[3567]Dixit autem unus horum discipulorum ejus, Iudas Simonis hic Iscariotes, quiparavit se ad tradendum eum:
[3568]sa] hic, o gr. omn.---galevjan ïna] ¶ gr.omn.
[3569]cur hoc balsamum non venditum fuit in CCC denariorum et distributumesset egenis?
[3570]Hoc autem dixit, non quod ei horum egenorum cura esset, sed quia fur fuit, et loculumhabuit et hoc injectum tulit.
[3571]qaþ] gr. ante þatuh.---ïna] gr. omn. postvesi.
[3572]Dixit autem Iesus: sine eam, in diem sepulturae meae servavit hoc.
[3573]Verumhos pauperes semper habetis cum vobis, verum me non semper habetis.]
[Note: ïþ] pr. J. o +.
[3574]Comperit autem turbaemultum Iudaeorum, quod Iesus illic est et venerunt non ob Iesum unum, sed ut etiam Lazarum viderent,quem suscitavit e mortuis.]
[Note: ïesus] o gr. omn.---urraisida] J. St. + urreisida.
[3575]Cogitarunt autem enim hi summi sacerdotes, ut etiam Lazarum occiderent;
[3576]þan auk] autem enim = δέ, cf. Rom. VIII,10; Cor. I, X, 20.---lazarau] Hz. + lazaru.
[3577]nam multi ob hunc concurrerunt Iudaeorum et crediderunt Iesu.]
[Note: ïudaiei] B. ÷ ïudaie, vid. ad L. III, 5.
[3578]Postero die turbae multum, quaevenit ad festum, audientes quod venit Iesus in Ierosolymam;
[3579]ïftumin daga] J. + jct., caeterum gr. omn.o daga (die).
[3580]ceperunt ramos palmarum et excurreruntoccurrere ei et clamaverunt: osanna, benedictus hic veniens in nomine domini, rex Israelis!]
[Note: qimanda] J. St. + qimands.
[3581]Invenitautem Iesus asinum, insedit in eum, sicut est scriptum:
[3582]ne time tibi, filia Sion, ecce, rex tuus venitsedens in pullo asinae.
[3583]Hoc autem non cognoverunt discipuli ejus primum, sed cum glorificatus fuitIesus, tunc recordati-sunt, quod hoc fuit de eo scriptum, et hoc fecerunt ei.
[3584]Testata-est autem haecturba, quae fuit cum eo, cum Lazarum vocavit e sepulcro et suscitavit eum e mortuis.]
[Note: þan] sec. quum, gr. ὅτι.
[3585]Propterea iveruntoccurrere ei turba, nam audiverunt quod faceret hoc signum.
[3586]duþþe] Ulf. c. codd. o καί.---ïddjedun gamotjan]vid. ad Cor. I, IX, 25.---þo] hoc, gr. omn.ante gatavida.
[3587]Tunc hi Farisaei dixerunt ad se invicem:videtis, quod non proficitis quidquam; ecce, hic mundus post eum ivit.
[3588]Fuerunt autem quidam gentiliumhorum excurrentium, ut adorarent in hoc festo.
[3589]þiudo þize urrinnandane] Grimm. Gr. IV,586 male interpretatur, nam þize urrinnandane nonad þiudo pertinet, sed est genitivus quem vocantpartitivum: erant autem inter excurrentes quidamgentilium.
[3590]Hi adierunt ad Filippum hunc a Bethsaida Galilaeorumet orarunt eum dicentes: domine, volumus Iesum videre.]
[Note: þai] Ulf. c. codd. o οὖν.
[3591]Vadit Filippus et dicit ad Andream,et iterum Andreas et Filippus dixerunt ad Iesum;
[3592]verum Iesus respondit iis dicens: venit hora, utglorificetur filius hominis.
[3593]Amen, amen dico vobis, nisi granum tritici cadens in terram, moritur,ipsum solum delinquitur; verum si moritur, multum fructum fert.]
[Note: waiteis] vid. ad L. I, 23.
[3594]Qui amat animam suam, perdit eam,et qui odit animam suam in hoc mundo, in vita aeterna custodit eam.
[3595]Si mihi quis ministret, me sequatur,et ubi sum ego, ibi hic minister meus esse habet, et si quis mihi ministrat, glorificat eum pater.
[3596]was andbahtjai] ¶ gr.---þaruh] Ulf. o καί,nisi fortasse pro sa legendum est jah.---visan habaiþ]esse habet, i. e. erit, vid. ad L. VI, 25.---jah] sec.et, o gr.---mis] sec. J. St. + mik.
[3597]Nuncanima mea turbata-est et quid dicam: pater, salva me ex hac hora? Sed ideo veni in hanc horam.
[3598]Pater,alta nomen tuum. Venit autem vox e coelo: et altavi et iterum alto.]
[Note: namo þeinata] ¶ gr. omn.
[3599]Turba autem, quae stetitaudiens, dixerunt tonitru fieri, quidam dixerunt: angelus ad eum locutus-est.]
[Note: stoþ] Ulf. c. cod. o καί.
[3600]Respondit Iesus et dixit:non ob me haec vox facta-est, sed ob vos.
[3601]Nunc judicium est huic mundo, nunc hic princeps hujusmundi ejicitur foras,
[3602]fairwaus] St. + faurwaus; caeterum quodSch. adnotat. Ulf. τούτου omittere, errat.
[3603]et ego si exaltor a terra, omnia attraho ad me.]
[Note: alla] omnia, gr. πάντας.
[3604]Hoc autem dixit significansquali morte debuit mori.
[3605]Respondit ei haec turba: nos audivimus in lege, quod Christus sit in aeternum,et quomodo tu dicis, quod debitus est exaltari hic filius hominis? Quis est hic filius hominis?]
[Note: was] J. St. + wa.
[3606]Dixit autem ad eos Iesus: adhuc paucum tempus lux in vobis est; ite dum lucem habetis, ut tenebraevos non capiant, et qui vadit in tenebris non scit quo vadit.
[3607]Dum lucem habetis, credite ad lucem,ut filii lucis fiatis. Hoc locutus-est Iesus, et ivit et, abscondidit se ab iis.]
[Note: galaiþ] B. + galiþ.
[3608]Tam multum eo signorum facientein facie eorum, non crediderunt ei.]
[Note: filu] Ulf. o δέ.
[3609]Ut hoc verbum Esaiae profetae impleretur, quod dixit: domine,quis credidit auditui nostro, et brachium domini, cui detectum fuit.]
[Note: esaeiïns] St. Hz. + esaejins.
[3610]Itaque non potuerunt credere,nam iterum dixit Esaias:
[3611]obcaecavit eorum oculos et induravit eorum corda, ut non viderentoculis et intelligerent corde et converterent et sanarem eos.]
[Note: hairtona] corda, gr. omn. καρδίαν.
[3612]Hoc dixit Esaias, cum vidit gloriam ejuset locutus-est de eo.
[3613]Tunc autem tamen etiam ex his principibus multi crediderunt ad eum, sed propterFarisaeos non confessi-sunt, ut e synagoga non ejecti fierent.
[3614]synagogein] editt. + synagogei; cod. Arg.synagogeinusvaurpanai: apparet librarium niomisisse, cognito errore addidisse, sed ita ut cumlitteram n jam scriptam videret, eam ad ni pertinereet i modo se omisisse putans, alterum n non repeteret.Dativus utique in n desinit: synagogein L IV,16, 20, 28; synagogen Mc. I, 23, 29.
[3615]Amaverunt enim magis gloriam humanam,quam gloriam Dei.
[3616]mais] gr. omn. post manniska.---manniska]humanam, gr. omn. ἀνθρώπων.
[3617]Verum Iesus clamavit et dixit: qui credit ad me, non credit ad me, sed adhunc mittentem me;
[3618]et qui videt me, videt hunc mittentem me.]
[Note: sandjandan] J. St. + sandjandin.
[3619]Ego lumen in hunc mundumveni, ut quisque qui credat ad me, in tenebris non maneat;]
[Note: visai] J. + vizai.
[3620]et si quis mea audiat verba et credat, egonon judico eum, non enim veni, ut judicem mundum, sed ut salvem mundum;
[3621]jah] sec., editt. addunt ni, cujus voculaein cod. Arg. nullum vestigium invenitur, neque alibrario, sed ab ipso interprete omissum esse, codicesii, quibuscum saepissime consentit, probant.---manased]pr., cod. Arg. + mananased; cf. adix, 41.
[3622]qui rejicit me et non accipitverba mea, habet hunc judicantem se: verbum quod locutus-sum, hoc judicat eum in ultimo die.]
[Note: þana] St. + þara.
[3623]Namego ex me ipso non locutus-sum, sed qui misit me pater, hic mihi praeceptum de (dit)---]
[Note: at.] J. e conjectura complet atgaf.
[3624]---dixit:non omnes mundi estis.
[3625]Cum autem lavit pedes eorum et cepit vestes suas, accumbens iterum dixitad eos: scitisne quid feci vobis?]
[Note: vitudu] cod. Arg. Hz. J. St. B. + vitadu.
[3626]Vos vocatis me, magister et dominus? Bene dicitis, sum enim;
[3627]laisareis] cod. Arg. + laisareisareis, nonuti Ih. Z. dicunt laisareissareis, cf. ad IX, 41.---frauja]Ulf. o καί.
[3628]siigitur lavi vobis pedes, dominus et magister, etiam vos debetis vobis invicem lavare pedes.]
[Note: nu] Ulf. o ἐγώ.
[3629]Ad exemplumenim dedi vobis, ut sicut ego feci vobis, sic vos faciatis.]
[Note: sva] sic, gr. omn. καί, vid. ad XV, 9.
[3630]Amen, amen dico vobis, non-est servusmajor domino suo, nec apostolus major hoc mittente se.]
[Note: qiþa] J. + viþa.
[3631]Si hoc scitis, beati estis, si facitis hoc.
[3632]Nonde omnibus vobis dico; ego scio, quos elegi, sed ut impletum fieret hoc scriptum: qui edit cum me panem,sustulit contra me calcaneum suum.
[3633]warjans] quos (pronomen interrogativum),gr. οὕς.---þata gamelido] gr. ante usfulliþ.
[3634]Ab hodierno dico vobis, antequam fieret, ut cum fiat, credatis,quod ego sum.
[3635]Amen, amen dico vobis, qui suscipit hunc, quem ego mitto, me suscipit; verum quime suscipit, suscipit hunc mittentem me.
[3636]þana þanei] hunc quem, gr. ἐάντινα.
[3637]Hoc dicens Iesus turbatus-est spiritu et testatus est et dixit:amen, amen dico vobis, quod unus vestrum tradit me.
[3638]Tunc adspexerunt ad se invicem hi discipulicogitantes, de quo diceret.
[3639]Fuit autem accumbens unus horum discipulorum ejus in sinu Iesu, quemamavit Iesus:
[3640]innuit autem huic Simon Petrus ad interrogandum quis esset de quo dixit.
[3641]Accubuitautem ille sic in sinu Iesu dixitque ei: domine, quis est?]
[Note: sva] sic, o gr.
[3642]Respondit Iesus: hic est, cui ego immergenshunc panem do. Et immergens hunc panem dedit Iudae Simonis Iscariotae.
[3643]seimonis skariotau] sic cod. Arg.; J. St.+ seimon iskariotau, B. seimonis ïskariotau recte,vid. XII. 4. nam nostro loco nullus gr. Σκαριώτῃ legit,quam mutilam formam supra quidam habent.
[3644]Et post huncpanem tum ivit in illum satanas; dixit autem ad eum Iesus: quod facis, fac subito.
[3645]Hoc autem ullusnon scivit horum accumbentium, cur dixit ei.
[3646]Quidam putarunt, quod, quia loculum habuit Iudas, quoddiceret ei Iesus: eme quo egemus ad festum, aut his pauperibus ut quid dem.
[3647]sumai] Ulf. c. codd. o γάρ.---ei unte] quodquia, gr. ἐπεί (cod. D ὅτι); aut alterutrum est glossain textum illata (cf. ad L. V, 35), aut Ulf. ὅτι particulamab ἐδόκουν pendentem bis et ante et post sententiaminterjectam posuit, sic Cor. II, V, 1 vitumþatei, jabai airþeina unsara gards gatairada. ei gatimrjonus guþa habam; cf. Mc. XII, 19.---þaurbeima]J. St. + þaurbeimai.---gibau] dem, gr. omn. δῷ.
[3648]Ubi accepit hunc panemille, statim ivit foras. Fuit autem nox.]
[Note: biþe] Ulf. c. cod. r. ap. Mi. o οὖν.
[3649]Cum ivit foras, dixit tum Iesus: nunc glorificatus factus-estfilius hominis et Deus altatus est in eo.
[3650]þan] sec. tum, o gr. omn. nec in gothicaversione recte se habere existimamus, nam correlationemparticularum, quae in tam minutis sermonismembris adhibita satis inepta videtur, etiamsi ferremus,tamen ferri non potest, quod alterum þan(tum) non primum, quem sic debet (Cor. II, XII, 10),locum in enuntiato obtinet. Quod post prius þan gr.οὖν legunt, id fortasse a quodam in margine per þanredditum, deinde autem a librario codicis Arg., quiapost illud þan poni non posset, alieno loco in textumillatum est.
[3651]Si igitur Deus altatus est in eo, etiam Deus altat eum in se etstatim altavit eum.]
[Note: nu] igitur, o gr. omn., Ulf. c. Brix.
[3652]Filioli, adhuc paucum tempus cum vobis sum; quaeritis me, et sicut dixi ad Iudaeos,quod quo ego eo, vos non potestis venire, etiam vobis dico nunc.]
[Note: mel] tempus, o gr.---ïk gagga] ¶ gr.
[3653]Praeceptum novum do vobis, utametis vos invicem, uti ego amavi vos, ut etiam vos ametis invicem vos.]
[Note: ïk] ego, o gr.
[3654]In hoc cognoscunt omnes,quod mei discipuli estis, si amorem habetis cum vobis invicem.
[3655]uf kunnanda] est forma non passivi, sedmedii, vid. Grim. I. 855, 2 uti atsteigadau M. XXVII,42; Mc. XV, 32. lausjadau M. XXVII, 43; faiandaRom. IX. 19; liugandau Cor. I, VII, 9, gavasjada XV,54; vaurkjada II, IV, 17; ustiuhada VII, 10.
[3656]Tunc dixit ad eum Simon Petrus.domine, quo is? Respondens Iesus dixit: quo ego eo, non potes me nunc sequi; verum postea sequeris.
[3657]þanuh] tunc, o gr. omn.---andhafjands---qaþ]respondens---dixit, gr. ἀπεκρίθηαὐτῷὁἹησοῦς,cum Goth. nullus liber consentit; cf. XVIII, 5.---ïk]ego, o gr.---laisteis] Ulf. c. codd. o μοί.
[3658]Tunc Petrus dixit ad eum: domine, cur non possum te sequi nunc? animam meam pro te pono.
[3659]þaruh] tunc, o gr. omn.---paitrus] gr.omn. post ïmma.---nu] St. o +.
[3660]ResponditIesus: animam tuam pro me ponis? Amen, amen dico tibi, quod gallus non cantat, donec tu meabnegas novisse tribus vicibus.
[3661]andhof] Ulf. c. codd. o αὐτῷ.---þei] quod,o gr.---þu] tu, o gr. omn.---mik] gr. omn. post kunnan.---afaikis kunnan]abnegas novisse = ἀρνήσῃ, vid.ad Cor. I, IX, 25.---þrim sinþam] J. St. + jct.
[3662]Ne turbetur vestrum cor, credite ad Deum et ad me credite.]
[Note: guþa] St. + gtoha.
[3663]Indomo patris mei mansiones multae sunt; at nisi essent, utique dicerem ad vos: eo parare locum vobis.]
[Note: veseina] essent, o gr. omn.
[3664]Et enim si eo, paro vobis locum; iterum venio et accipio vos ad me ipsum, ut ubi sum ego, ibi sitis etiamvos.
[3665]jah þan] et enim, gr. omn. καί, sic vs. 7.---gagga]Ulf. c. codd. o καί.---þaruh] ibi, o gr.Caeterum Hz. + þarei.---sijuþ] gr. omn. postjus.
[3666]Et quo ego eo, scitis et hanc viam scitis.
[3667]Tunc dixit ei Thomas: domine, non scimus, quo is;et quomodo possumus hanc viam scire?]
[Note: þaruh] tunc, o gr. omn.
[3668]Dixit ei Iesus: ego sum haec via et veritas et vita, ullus nonvenit ad patrem, nisi per me.
[3669]Si nosceretis me, utique nosceretis etiam patrem meum, et enim ab hodiernonoscitis eum et videtis eum.
[3670]aiþþau kunþedeiþ] gr. omn. post meinana,caeterum Z. + kundedeiþ.---ïna] pr. St. + ïnna.---gasaiwiþ]videtis, gr. omn. ἑωράκατε, Ulf. c.Brix.
[3671]Verum Filippus dixit ad eum: domine, ostende nobis hunc patrem!hoc sufficit nobis.
[3672]ïþ] verum, o gr. omn.---filippus] gr. omn.post ïmma; caeterum St. + philippus.---þatuh] hoc,gr. omn. καί.
[3673]Tunc dixit ei Iesus: tantum temporis cum vobis fui, et non cognovisti me, Filippe?Qui vidit me, vidit patrem; et quomodo tu dicis, ostende nobis hunc patrem.
[3674]þaruh] tunc, o gr. omn.---vas] fui, gr.omn. εἰμί.
[3675]Nonne credis, quod egoin patre et pater in me est? Haec verba, quae ego loquor vobis, a me ipso non loquor, sed pater, qui in meest, hic facit haec opera.
[3676]Credite mihi, quod ego in patre et pater in me; verum si ob haec opera noncreditis mihi.
[3677]ïþ jabai---mis] verum si---mihi, sinesensu et cave cum B. Ulf. in libro suo εἰδὲδιὰτὰἔργαμὴπιστεύετε legisse credas. Zahnii mirabilis interpretandiratio, ni quod post jabai ponendum fuisset,ab interprete propter euphonicum ordinem verborum(?) ante galaubeiþ collocatum esse, si quibusnon probatur, ii non sunt vituperandi, modo nelocum corruptum esse opinentur (vid. Ribbeck, NeuesJahrb. der Berlin. Gesellschaft, etc. I. p. 41); potiussic statuendum est, Ulf. verborum graecorum sensumnon probe curantem, negationem eo loco posuisse,ubi ponere solet, h. l. autem non debebat. Per similemerrorem lapsus est L. VIII. 12. Junius sensuiconsulere cupiens edidit ïþ jabai ni (L. X, 6), ïnþize vaurstve galaubeiþ mis
[3678]Amen, amen dico vobis, qui credit mihi, haec opera, quae ego facio, etiam is facit etmajora his facit, quia ego ad patrem eo.
[3679]galaubeid] sic cod. Arg.; J. St. ÷ galaubeiþ.---attin]Ulf. c. codd. o μοῦ.
[3680]Et quod quid oratis in nomine meo, hoc facio, ut altetur paterin filio.
[3681]Si quid oratis me in nomine meo, ego facio.]
[Note: mik] me, o gr.]
[Note: Si me amatis, praecepta mea servate,]
[Note: mik frijoþ] ¶ gr. omn., sic vs. 23.
[3682]etego oro patrem, et alium paracletum dat vobis, ut sit cum vobis in aeternum.
[3683]Spiritus veritatis, quemhic mundus non potest capere; nam non videt eum, neque noscit eum; verum vos noscitis eum, nam iscum vobis manet et in vobis est.
[3684]ahma] in cod. Arg. signi, quo n indicatur,vestigium nullum vidimus; fortasse ipse Ulf. erravit,πνεῦμα neutrius forma deceptus.---ïs] is, o gr. omn.
[3685]Non relinquo vos orbos; venio ad vos.
[3686]Adhuc paucum, et hicmundus me non amplius videt, verum vos videtis me, quod ego vivo, et vos vivitis.]
[Note: saiwiþ] sec., J. + saijiþ.
[3687]In illo die cognoscitisvos, quod ego in patre meo et vos in me et ego in vobis.]
[Note: uf kunnaiþ] St. + uf kannaiþ.
[3688]Qui habet praecepta mea et servathaec, hic est qui amat me; et autem, qui amat me amatur a patre meo, et ego amo eum, et ostendo ei meipsum.
[3689]habaid] J. St. ÷ habaiþ.---gabairhtja]B. + gabairhta.
[3690]Tunc dixit ei Iudas, non hic Iscariotes: domine, quid factum-est, ut nobis cogites ostendere teipsum, verum huic mundo non?
[3691]þaruh] tunc, o gr. omn.---frauja] Ulf. c.codd. o καί.
[3692]Respondit Iesus et dixit ad eum: si quis me amat et verbum meumservat, et pater meus amat eum, et ad eum imus et mansiones apud eum facimus.
[3693]mik frijoþ] vid. ad vs. 15.---jah] sec. et,o gr. omn.
[3694]Verum qui nonamat me, haec verba mea non servat, et hoc verbum, quod auditis, non-est meum, sed hujus mittentis mepatris.
[3695]ïþ] verum, o gr. omn.---frioþ] J. ÷ frijoþ,St. + frjioþ.
[3696]Hoc locutus-sum vobis apud vos existens.
[3697]At hic paracletus, spiritus hic sanctus, quemmittit pater in nomine meo, hic vos docet omne et admonet vos omnis, quod dixi ad vos.
[3698]gamaudeiþ] pro eo Ih. Z. gamauneiþ velgamaneiþ emendare voluerunt; sed maudjan et gamaudjanetiam leguntur Skeir. p. 47, 6; 50, 12. cf.maudeins 47, 5.
[3699]Pacem relinquovobis, pacem meam do vobis, non sicut hic mundus dat, ego do vobis. Ne turbentur vestra corda,neque timeant.]
[Note: nih] Z. + ni.
[3700]Audivistis, quod ego dixi vobis: eo et venio ad vos. Si amaretis me, utique vos gauderetis,quod ego eo ad patrem, nam pater meus major me est.
[3701]jus] vos, o gr. omn. vid. ad L. XVII, 6.---ïk]sec. ego, o gr.
[3702]Et jam dixi vobis, antequam fieret, utcum fiat, credatis.]
[Note: ïzvis] St. + ïzis.
[3703]Amplius multum non loquor cum vobis; venit qui huic mundo imperat, et in me noninvenit quidquam.
[3704]qimiþ] Ulf. o γάρ.---bigitiþ] invenit, gr.ἔχει.
[3705]Sed ut cognoscat hic mundus, quod ego amavi patrem meum et sicut praecepit mihipater, sic facio. Surgite! imus inde.
[3706]ïk] ego, o gr. omn.---meinana] meum,o gr. omn. vid. ad Cor. I, VII, 16.
[3707]Ego sum vitis haec vera, et pater meus operarius est.
[3708]Omnemramorum in me non-ferentium fructum bonum desumit eum, et omnem fructum ferentium purgat eum,ut plurem fructum ferant.
[3709]goþ] bonum, o gr. omn., Ulf. e locis parallelisM. VII, 19 et L. III, 9 addidisse videtur.
[3710]Jam vos mundi estis ob hoc verbum, quod locutus-sum ad vos.
[3711]Maneatisin me et ego in vobis, uti hic palmes non potest fructum ferre a se ipso, nisi est in vite, sic neque vos, nisiin me estis.]
[Note: nih] J. St. + ni.
[3712]Ego sum haec vitis, verum vos palmites; qui manet in me et ego in eo, sic fert fructummultum, quod sine me non potestis facere non quidquam.
[3713]ïþ] verum, o gr. omn.---sva] sic, gr. οὗτος,quos J. St. B., sa edentes, secuti sunt.
[3714]Nisi qui manet in me, ejicitur foras, uti palmeset exarescit et colligitur et in ignem ponunt et crematur.
[3715]gapaursniþ] Z. + gataursniþ.---galisada]colligitur, gr. omn. συνάγουσι, hanc lectionis diversitatemSch. indicare voluisse videtur, adnotans, Ulf.c. gr. αὐτό pro αὐτά legere, sed Ulf. pronomen omninoomittit.---ïnbranjada] sic cod. Arg. et editt. +pro ïnbrannjada, vid. Cor. I, XIII, 3 gabrannjaidau,Skeir. 42, 1 gabrannidaizos, Calend. p. 26 gabrannidai,cf. urrannjan a rinnan profectum.
[3716]At si estis in me, et verba mea in vobissunt, quodcunque quod vultis, orate, et fit vobis.
[3717]aþþan] at, o gr. omn. praeter cod. 11 ap.Mi.---þatawah þei] St. + þata waþei, sic vs. 16.
[3718]In hoc altatus est pater meus, ut fructum multumferatis et fiatis mei discipuli.
[3719]Sicut amavit me pater, sic ego amavi vos, maneatis in amore meo.
[3720]frijoda] pr., J. B. + frijode.---svah] sic,gr. omn. καὶ(κἀγώ); sic XVII, 18 et sva XIII, 15. CaeterumJ. St. ÷ sva.
[3721]Si praecepta mea servatis, estis in amore meo, sicut ego praecepta patris mei servavi et maneo in amoreejus.]
[Note: ïs] gr. omn. ante ïn.
[3722]Hoc locutus-sum vobis, ut gaudium meum in vobis sit et gaudium vestrum impleatur.]
[Note: faheþs] St. ÷ faheds; sic XVI, 24
[3723]Hocest praeceptum meum, ut ametis vos invicem, sicut ego amavi vos.
[3724]ïk] ego, o gr. omn. praeter cod. g. ap.Mi.
[3725]Majorem hoc amore homo nonhabet, ut quis animam suam ponat pro amicis suis.
[3726]friaþvai] a gr. omn. (praeter cod. X ap. Mi.)ad μείζονα relatum (majorem hoc amorem), cum Ulf.ad ταύτης referat (majorem hoc amore), ἀγάπης legissevidetur.---faur] J. St. + faura.
[3727]Vos amici mei estis, si facitis quod ego praecipiovobis.
[3728]Amplius vos non dico servos; nam servus non scit, quod facit ejus dominus; verum ego vos dixiamicos, nam omne, quod audivi a patre meo, notificavi vobis.]
[Note: ïk] ego, o gr. omn.
[3729]Non vos me elegistis, sed ego elegi vos,ut vos eatis et fructum feratis, et fructus vester in aeternum sit, ut quodcumque quod oretis patrem in nominemeo, det vobis.
[3730]ïzvis] sec., Ulf. c. codd. o καὶἔθηκαὑμᾶς.---duaiva] in aeternum, o gr. omn.---þatawah þei]vid. ad vs. 7.---bidjaiþ] St. + bidjaþ.
[3731]Hoc praecipio vobis, ut ametis vos invicem.
[3732]Si hic mundus vos oderit, scite quodme priorem vobis oderat.
[3733]fruman ïzvis] priorem vobis, gr. omn. πρῶτονὑμῶν;caeterum notandum est fruman, quod comparativusnon est forma, sed significatione, sic auhuma( = ὑπερέχων) Philipp. II, 3.
[3734]Si hujus mundi essetis, utique hic mundus proprios amaret; at quia ex hocmundo non estis, sed ego elegi vos ex hoc mundo, ideo odit vos hic mundus.
[3735]svesans] proprios, gr. omn] τὸἴδιον.
[3736]Recordamini hujus verbi,quod ego dixi ad vos, non-est servus major domino suo, si me persecuti-sunt, etiam vos persequuntur; simeum verbum servarent, etiam vestrum servent.
[3737]Sed hoc omne faciunt vobis ob nomen meum; namnon noscunt hunc mittentem me.]
[Note: sandjandan] J. St. + sandjandin.
[3738]Nisi venirem et loquerer ad eos, peccatum non haberent; verum nuncexcusationem non habent ob peccatum suum.]
[Note: nih] Hz. + ni.
[3739]Qui me odit, etiam patrem meum odit.
[3740]Si haec operanon facerem in iis, quae alius ullus non fecit, peccatum non haberent; verum nunc etiam viderunt me et oderuntet me et patrem meum.
[3741]anþar ainshun] ¶ gr. omn.---mik] pr. me,o gr.
[3742]Sed ut impleretur verbum hoc scriptum in lege eorum, quod oderunt mefrustra.]
[Note: þata] St. + þaþa.---gamelido] J. + melido.---arvjo] J. St. B. + arujo.
[3743]At cum venit paracletus, quem ego mitto vobis a patre, spiritum veritatis, qui a patre exit, hictestatur de me.]
[Note: sa] St. + sai.
[3744]Et autem vos testamini, nam a principio cum me estis.]
[Note: þan jus] ¶ gr. omn.
[3745]Hoc locutus sumvobis, ut non sollicitemini.
[3746]E conciliis pellunt vos; sed venit hora, ut quisque qui occidit vos,putet sacrificia offerre Deo.
[3747]Et hoc faciunt, quia non cognoverunt patrem, nec me.
[3748]Sed hoc-locutussumvobis, ut cum veniat haec hora eorum, recordemini horum, quod ego dixi vobis; verum hoc vobis aprincipio non dixi, nam cum vobis fui;
[3749]ïze] eorum, o gr. omn. praeter cod. 11 ap.Mi., qui cum sequens αὐτῶν, a nostro per þize redditum,omittat, veremur ne alterutrum e margine intextum illatum sit, cf. ad XIII, 29; L. V, 35.
[3750]verum nunc eo ad hunc mittentem me, et ullus e vobis noninterrogat me: quo vadis?
[3751]Sed quia hoc locutus-sum vobis, tristitia obduravit vestrum cor.
[3752]gadaubida] obduravit, Ulf. πεπώρωκεν (XII,40) pro πεπλήρωκεν legit.
[3753]Sed egoveritatem vobis dico; melius est vobis ut ego eam; nam si ego non eo, paracletus non venit ad vos; at sieo, mitto eum ad vos.]
[Note: ïzvis qiþa] ¶ gr.---parakletus] St. + paracletus.---jabai] sec. J. + gabai.
[3754]Et veniens is arguit hunc mundum de peccato et de justitia et de judicio.
[3755]Depeccato quidem hoc, quod non credunt ad me;
[3756]þata] hoc, o gr. omn. et apud Goth. maximeoffendit; nisi ad similitudinem locorum Mc. IX,23; L. I, 62; IX, 46 dictum est, quod ut sit veremur;quia þata illis locis ubique habet, quo referatur, h.l. autem non habet, neque in gr. est ejus ullum vestigium:delendum est tanquam mendum librariipropter sequens þatei, cf. ad Cor. II, X, 12.
[3757]verum de justitia, quod ad patrem meum eo, et nonamplius videtis me;
[3758]verum de judicio, quod hic princeps hujus mundi damnatus fuit.
[3759]Adhucsatis debeo dicere vobis, sed non potestis ferre nunc;
[3760]verum cum venit ille, spiritus veritatis, ducit vosin omnem veritatem, neque enim loquitur a se ipso, sed tam multum quam audit, loquitur et hoc futurumnuntiat vobis.]
[Note: anavairþo] Z. + anavairhto.
[3761]Ille me altat, nam e meo sumit et nuntiat vobis.
[3762]Omne quod habet pater, meumest; ideo dixi, quod e meo sumit et nuntiat vobis.
[3763]Paucum adhuc et non videtis me, et iterum paucumet videtis me; nam ego eo ad patrem.
[3764]nauh] adhuc, o gr. omn.---ïk] ego,o gr.
[3765]Tunc dixerunt ex his discipulis ad se invicem: quid est hocquod dicit nobis, paucum ut non videatis me, et iterum paucum et videtis me, et quod ego eo ad patrem?
[3766]siponjam] Ulf. c. codd. 7 et x ap. Mi.o αὐτοῦ.---ei] ut, gr. omn. καί, Ulf. autem ita loquitur,ut de more suo sermonem variet, cf. L. VI, 37,ubi nisi cum codd ἵνα pro καὶοὐ legit, eamdem obcausam, quam indicavimus, ei pro jah posuit.
[3767]Dixeruntque hoc, quid sit, quod dicit paucum; non scimus, quid dicit.]
[Note: qeþunuh] vid. ad X, 20.
[3768]Verum Iesus scivit, quodvoluerunt eum interrogare et dixit iis: ob hoc quaeritis cum vobis invicem, quod dixi, paucum et nonvidetis me, et iterum paucum et videtis me.
[3769]ïþ] verum, o gr.---ïesus vissuh] ¶ gr.omn.
[3770]Amen, amen dico vobis, quod ploratis et lugetis vos, verummundus gaudet; vos moerentes fitis, sed hic moeror vester ad laetitiam fit.]
[Note: jus] sec., Ulf. c. codd. o δέ.
[3771]Mulier cum parit, moeroremhabet, nam venit hora ejus; verum cum natus est puer, non amplius non recordatur hujus afflictionis praelaetitia, quia natus fuit homo in mundo.
[3772]gabauran ïst] natus est (puer), gr. omn.γεννήσῃ (puerum mulier).---ni þanaseiþs ni] vid.ad VIII, 42.
[3773]Et autem vos enim nunc moerorem habetis; verum iterumvideo vos, et gaudet vestrum cor, et hanc laetitiam vestram non ullus sumit a vobis.
[3774]þan] gr. omn. post jus.---saurga] gr. anteauk; quod autem Sch. Goth. in eorum numerumrefert, qui νῦνμέν pro μὲννῦν legant, erravit.
[3775]Et in illo die menon interrogatis quidquam; amen, amen dico vobis, quod, quodcunque quod oratis patrem in nomine meo,dat vobis.
[3776]þiswah þei] sic cod. Arg.; St. Z. +þiswaþei.
[3777]Usque hodiernum non orastis non quidquam in nomine meo; oretis et sumitis, ut laetitiavestra sit completa.]
[Note: faheþs] vid. ad XV, 11.
[3778]Hoc in parabolis locutus sum vobis; sed venit hora, tunc vobis non amplius inparabolis loquor, sed palam de patre nuntio vobis.
[3779]akei] sed, o gr.---panuh] tunc, gr. omn.ὅτε.---ïzvis] sec., gr. omn. post rodja.
[3780]In illo die in nomine meo oratis, et non dico vobis,quod ego orem patrem pro vobis,
[3781]sed ipse pater amat vos, quia vos me amavistis et credidistis, quodego a Deo exii.
[3782]ak] sed, gr. omn. γάρ, quod tamen Goth.per ak reddit etiam Eph. II, 10.
[3783]Exii a patre et descendi in hunc mundum; iterum relinquo hunc mundum et eo adpatrem.
[3784]uzuhïddja] vid. ad Mc. XIV, 44.---atïddja]St. + attiddja.
[3785]Tunc dixerunt hi discipuli ejus: ecce, nunc palam loqueris et parabolarum non ullam dicis.
[3786]þaruh] tunc, o gr. omn.---qeþun] Ulf.c. codd. o αὐτῷ.---gajukono] J. St. + gajukno.
[3787]Nunc scimus quod tu scis omnia et non indiges, ut te quis interroget; de hoc credimus, quod tu a Deoexiisti.
[3788]þu] utr. tu, o gr. omn.---þuk was] ¶ gr.omn.---fraihnai] Z. + frahnai.
[3789]Respondit iis Iesus: nunc creditis?]
[Note: ïm] J. B. + him.
[3790]Ecce, venit hora et jam venit, ut dissipetur quisquead sua, et me solum relinquitis, et non sum solus, nam pater cum me est.
[3791]distahjada] dissipetur, gr. omn. σκορπισθῆτε.---seina]haec forma, quam Z. in seinaimmutare malebat, nobis genitivus pronominis reciprociesse videtur, uti L. VII, 32; du seina autem ellipticedictum est, uti L. XIX, 7 du frav urhtis mans,vid. ad L. VIII, 49.
[3792]Hoc locutus-sum vobis, utin me pacem habeatis; in hoc mundo afflictiones habetis, sed consolamini vos; ego subjugavi hunc mundum.]
[Note: fairwu] J. St. + fairwau.
[3793]Hoc locutus-est Iesus elevavitque oculos suos ad coelum et dixit: pater, venit hora, alta tuumfilium, ut filius tuus altet te.
[3794]uzuhhof] elevavitque, vid. ad XVIII, 26 etad Mc. XIV, 44.---ei] Ulf. c. codd. o καί.
[3795]Sicut dedisti ei imperium omnium corporum, ut omne, quod dedisti ei, detiis vitam aeternam.
[3796]Haec autem est haec aeterna vita, ut noscant te unum vere Deum et quem misisti,Iesum Christum.
[3797]sunja] vere, jam Z. recte animadvertit,sunja esse adverbium, cf. alja, sic etiam L. IX, 27sunja secundum gr. (ἀληθῶς) pro adverbio haberipotest.
[3798]Ego te altavi in terra; opus perfeci, quod dedisti mihi ad operandum.
[3799]Et nuncalta me, tu pater, apud te ipsum hoc splendore, quem habui apud te, antequam hic mundus esset.
[3800]at þus] gr. omn. post vesi; Ulf. c.verss.
[3801]Manifestavituum nomen hominibus, quos dedisti mihi ex hoc mundo; tui fuerunt, et mihi dedisti eos, et hoc verbumtuum servaverunt.]
[Note: atgaft ïns] ¶ gr. omn.
[3802]Nunc cognovi, quod omnia, quae dedisti mihi, apud te sunt;
[3803]quodhaec verba, quae dedisti mihi, dedi iis et ii acceperunt in veritate, quod a te exii, et crediderunt,quod tu me misisti.
[3804]nemun] Ulf. c. codd. o καὶἔγνωσαν.
[3805]Ego pro iis oro, non pro hoc mundo oro, sed pro his, quos dedistimihi; nam tui sunt.
[3806]Et mea omnia tua sunt, et tua mea, et altatus sum in his.
[3807]Nonamplius sum in hoc mundo; verum hi in hoc mundo sunt, et ego ad te eo. Pater sancte, serva eosin nomine tuo, quos dedisti mihi, ut sint unum, sicut nos.]
[Note: init. Ulf. o καί.---panzei] quos, gr. ᾧ.
[3808]Cum fui cum iis in hoc mundo, ego servavieos in nomine tuo, quos dedisti mihi, conservavi, et ullus ex iis non periit, nisi hic filius perditionis, ut hocscriptum impletum fieret.
[3809]Verum nunc ad te eo et hoc loquor in mundo, ut habeant laetitiam meamcompletam in se.
[3810]Ego dedi iis verbum tuum, et hic mundus odio habuit eos; nam non sunt ex hocmundo, sicut ego ex hoc mundo non sum.]
[Note: so] St. + sa.---ni ïm] gr. ante us.
[3811]Non oro, ut auferas eos ex hoc mundo, sed ut tuearis eos abhoc malo.
[3812]Ex hoc mundo non sunt, sicut ego ex hoc mundo non sum.
[3813]Sanctifica eos in veritate;verbum tuum veritas est.]
[Note: sunjai] Ulf. c. codd. o σοῦ.]
[Note: Sicut me misisti in mundum, sic ego misi eos in hunc mundum,
[3814]svah] vid. ad XV, 9.---manased] J. St. ÷manaseþ.
[3815]et proiis ego sanctifico me ipsum, ut sint etiam ii sancti in veritate.]
[Note: sijaina] gr. post eis.
[3816]At non pro iis oro solis, sed pro hiscredentibus per verba eorum ad me,
[3817]ak] Ulf. o καί.---vaurda] verba, gr. omn.λόγου.
[3818]ut omnes unum sint, sicut tu, pater, in me et ego in te, ut etiamhi in nobis unum sint; ut hic mundus credat, quod tu me misisti.
[3819]Et ego splendorem, quem dedistimihi, dedi iis, ut sint unum, sicut nos unum sumus.
[3820]siju] editt. ÷ sijum, vid. ad X, 30. Mc.X, 39.
[3821]Ego in iis et tu in me, ut sint perfecti ad unum et cognoscathic mundus, quod tu me misisti et amasti eos, sicut me amasti.]
[Note: jah] sec., Ulf. o ἵνα.
[3822]Pater, quod dedisti mihi, volo, utubi sum ego, etiam hi sint cum me, ut videant gloriam meam, quam dedisti mihi, quia amasti me ante creationemmundi.
[3823]þatei] quod, gr. οὕς.---ïm ïk] sic cod.Arg.; Z. ÷ ïk ïm.
[3824]Pater juste, et hic mundus te non cognovit; verum ego te cognovi et hi cognoverunt, quod tume misisti.
[3825]Et notificavi iis nomen tuum et notifico, ut amor, quo amasti me, in iis sit et ego in iis.
[3826]Hoc dicens Iesus exiit cum discipulis suis trans torrentem, hunc Cedron, ubi fuit hortus, in quem ivitIesus et discipuli ejus.
[3827]ïesus] sec., sic cod. Arg., vid. ad Mc.I, 42.
[3828]Scivit autem etiam Iudas, hic prodens eum, hunc locum, quod saepe convenit Iesusillic cum discipulis suis.
[3829]galevjands] J. St. B. ÷ levjands, in cod.Arg. ga supra lineam scriptum est.
[3830]Verum Iudas cepit cohortem et horum sacerdotum et Farisaeorum ministros ivitqueilluc cum facibus et taedis et armis.
[3831]miþ] Z. + mit.---skeimam] sic cod.Arg. pro qua lectione Zahnii conjectura skeinamprobabilis videtur, ut skeina a skeinan verbo (L. IX,29; XVII, 24; Cor. II, IV, 6) formatum sit.
[3832]Verum Iesus sciens omnia, quae venerunt super eum, exiens forasdixit iis: quem quaeritis?
[3833]Respondentes ei dixerunt: Iesum, hunc Nazoraeum. Tunc dixit iis Iesus: egosum. Stetit autem etiam Iudas, hic prodens eum, cum iis.
[3834]andafjandans---qeþun] respondentes---dixerunt,gr. ἀπεκρίθησαν.---þaruh] tunc, o gr.omn.
[3835]Tunc uti dixit iis, quod ego sum, iveruntretro versi et ceciderunt deorsum.
[3836]Deinde autem eos iterum interrogavit: quem quaeritis? Verum iidixerunt: Iesum, hunc Nazoraeum.]
[Note: aftra] gr. omn. ante þaþroh.
[3837]Respondit Iesus: dixi vobis, quod ego sum; si nunc me quaeritis,sinite hos ire.]
[Note: gaggan] St. + gaggam.]
[Note: Ut impleretur hoc verbum, quod dixit, quod quos dedit mihi, non perdidi eorum unum.
[3838]atgaf] sic cod. Arg.; Hz. et editt. atgaft(dedisti) c. gr. omn. (δέδωκας).
[3839]Verum Simon Petrus, habens gladium, eduxit eum et percussit hujus summi sacerdotis servum et absciditei aurem dextram: hic autem vocatus fuit nomine Malcus.
[3840]sah---namin] hic---nomine, gr. ἦνδὲὄνοματῷδούλῳ:caeterum Z. ÷ sa.
[3841]Tunc dixit Iesus ad Petrum: pone huncgladium in vaginam; calicem, quem dedit mihi pater, nonne bibam hunc?
[3842]Tunc cohors et hic centurioet ministri Iudaeorum prehenderunt Iesum et vinxerunt eum
[3843]et duxerunt eum ad Annam primum; hicfuit enim socer Cajafae, qui fuit summus sacerdos hujus anni.
[3844]sa] hic, o gr.---kajafin] (Massm. Skeir.p. 59 ÷) errore librarii pro kajafins scriptum essesuspicatur, sed errat ipse vir doctus, nam sic Gothidativo pro genitivo uti solent.---þis ataþnjis] J. St.+ þiza taþnjis; veram lectionem jam Maresh.p. 408 commendavit.
[3845]Fuit autem Cajafa, qui consuluit Iudaeis,quod melius est, unum hominem perire pro populo.
[3846]Tunc secutus-est Iesum Simon Petrus et aliusdiscipulus; hic autem discipulus fuit notus huic sacerdoti, et simul-introiit cum Iesu in atrium hujussacerdotis.
[3847]paitrus] cod. Arg. + prus, nunquamhoc nomen per compendium scribitur, nec si scriberetur,signum notae deesse deberet; cf. Cor. II, XI, 5.---miþïnngalaiþ]St. + miþïggalaiþ.
[3848]Verum Petrus stetit ad portas foras. Tunc exiit foras hic discipulus alter, qui fuitnotus huic sacerdoti, et dixit janitrici et adduxit intro Petrum.]
[Note: paitru] J. St. + paitrus.
[3849]Tunc dixit illa serva haec janitrix adPetrum: num etiam tu horum discipulorum es hujus hominis? Verum is dixit: non sum.
[3850]ïþ] verum, o gr. omn.---ïs qaþ] ¶ gr.omn.
[3851]Tunc steteruntservi et ministri prunam facientes, nam frigidum fuit, et calefecerunt se et autem fuit cum iis Petrus,stans et calefaciens se.
[3852]standands] St. + standans, sic vs. 22.---jah]ult., Z. o +.
[3853]Verum hic summus sacerdos interrogavit Iesum de discipulis ejus et de doctrinaejus.
[3854]Respondit ei Iesus: ego palam locutus-sum mundo; ego semper docui in concilio et intemplo, ubi semper Iudaei conveniunt, et occulte non locutus-sum quidquam.]
[Note: sinteino] semper, gr. πάντες.
[3855]Quid me interrogas?Interroga hos audientes, quid locutus-sim ad eos. Ecce, hi sciunt, quod dixi ego.
[3856]Verum hoc dicenteno, quidam ministrorum stans dedit ictum vola Iesu dixitque: sicne respondes huic summo sacerdoti?
[3857]þata] J. St. + þana.---qiþandin ïmma]¶ gr.---standands] vid. ad vs. 18.---slah lofin] J.St. + jct.---svau] J. St. B. + svah.
[3858]Respondit Iesus: si male locutus-sum, testare de hoc malo; aut si bene, cur me percutis?]
[Note: andhof] Ulf. o αὐτῷ.
[3859]Tuncmisit eum Annas vinctum ad Cajafam, hunc summum sacerdotem.
[3860]þanuh] tunc, o gr.---gabundanana] J.St. + gabundana.
[3861]Verum Simon Petrus fuit stans etcalefaciens se; tunc dixerunt ad eum: nonne etiam tu horum discipulorum hujus es? Verum is negavit etdixit: minime, non sum.
[3862]paitrus] J. St. B. + paitraus.---vas] gr.omn. ante seimon.---ïþ] sec. verum, o gr.---ïsafaiaik] ¶ gr.---ne] minime, o gr. omn.
[3863]Dixit quidam horum servorum hujus summi sacerdotis, hicque cognatus fuit,cui abscidit Petrus aurem: nonne te vidi ego in horto cum eo?
[3864]sah] hicque, pro saei (qui); a Grim. III.23 sq. et a nobis (ad Mc. II, 11 et Cor. I, XVI, 13)observatum est, uh encliticam particulam idem quodjah significantem notiones singulas et nuntiata copulare;nunc discimus, eam ad pronomen demonstrativumadditam relativum efficere, sic L. II, 37; XVI,20; XVII, 12; Cor. I, XV, 1: Philem. II. cf. M. XXVII,57. Praeterea sah etiam pro καὶαὐτός vel καὶοὗτος(L. II, 37, sq. VIII, 44; XVII, 16; XIX, 2) aliisque particuliscopulativis ponitur, cf. M. XXVII, 44 (δέ), J.X, 20; XVI, 18 (οὖν).καί ubi etiam significat, peruh reddi natura particulae ipsa vetitum esse videtur,si exceperis svah = οὕτωςκαί Cor. I, XV, 22; II, VIII,6. Eph. V, 24 pro quo etiam sva jah dicitur Cor. II,I, 5; VIII, 11; X, 7; Col. III, 13; Thess. I, IV, 14.---ïk]gr. omn. ante þuk; St. o +
[3865]Tunc iterum negavit Petrus, et statimgallus cantavit.
[3866]Verum ii duxerunt Iesum a Cajafa in praetorium. Tunc fuit mane; verum ii non iveruntin praetorium, ut non contaminarentur, sed ederent pascha.
[3867]eis] pr. ii, o gr. omn.---ak] Ulf. c. codd.o ἵνα.
[3868]Tunc ivit foras Pilatus ad eos etdixit: quam accusationum fertis contra hunc hominem?
[3869]Responderunt et dixerunt ad eum: nisi essethic maleficus, non utique nos traderemus tibi eum.
[3870]veis] nos, o gr. omn.---atgebeima þus]¶ gr. omn.
[3871]Tunc dixit iis Pilatus: sumite eum vos et secundumlegem vestram judicate eum! Verum ii dixerunt ad eum Iudaei: nobis non licitum est, occidere hominumunum.
[3872]jah] Z. o +.---eis] ii, o gr. omn. postulantesensu, ut videtur; fortasse illatum est e codice,ubi pro. Ἰουδαῖοι legebatur ἐκεῖνοι; alterutrum igiturabundat, cf. ad L. V, 35; J. XIII, 29; XVI, 4; Cor.I, XV, 19; cf. tamen Mc. I, 16 ubi Ulf. c. codd. broþarïs þis seimonis legit.
[3873]Ut verbum domini impleretur, quod dixit significans, quali morte debuit mori.]
[Note: fraujins] domini, gr. Ἰησοῦ.
[3874]Ivitin praetorium iterum Pilatus et vocavit Iesum dixitque ei: tu es rex Iudaeorum?]
[Note: galaiþ] Ulf. o οὖν.
[3875]Respondit Iesus: abnete ipso tu hoc dicis, an alii tibi dixerunt de me?
[3876]andhof] Ulf. c. codd. αὐτῷ.---abu] i. e.
[.....]f-u, abne.
[3877]Respondit Pilatus: num ego Iudaeus sum? Haec genstua et sacerdotes tradiderunt te mihi; quid fecisti?]
[Note: vaitei] St. + vaite.
[3878]Respondit Iesus: regnum meum non-est ex hocmundo; si ex hoc mundo esset meum regnum, utique ministri mei decertarent, ut non traditus essem Iudaeis;verum nunc regnum meum non-est hinc.
[3879]meina þiudangardi] ¶ gr.---usdaudidedeina]cod. Arg. editt. + usdaudedideina, syllabis deet di errore librarii transpositis, sic Gal. IV, 11. arbaidedidjaupro arbaididedjau, cf. L. XIV, 29.
[3880]Tunc dixit ei Pilatus: an igitur rex es tu? RespondensIesus: tu dicis, quod rex sum ego; ego ad hoc natus sum et ad hoc veni in hunc mundum, ut tester veritati;quisque qui est veritatis, audit vocem meam.
[3881]an nuh] J. St. + jct.---andhafjands]respondens. gr. omn. ἀπεκρίθη.---veitvodjau] Z. +veidvodjau.---stibnos meinaizos ¶ gr. omn.
[3882]Tunc dixit ei Pilatus: quid est haec veritas? Et hocdicens ivit foras ad Iudaeos et dixit iis: ego ullam culparum non invenio in hoc.
[3883]þanuh] tunc, o gr. omn.---so] haec, o gr.---qiþands]Ulf. o πάλιν.---ïm] J. St. ÷ du ïm.
[3884]Verum est consuetudovobis, ut unum vobis dimittam in pascha; vultisne igitur, ut dimittam vobis hunc regem Iudaeorum?
[3885]ei] ut, o gr. omn. praeter cod. o ap. Mi.---fraletauïzvis] ¶ gr.
[3886]Verum ii clamaverunt iterum omnes dicentes: minime hunc, sed Barabbam. Hic autem fuit hic Barabbasmaleficus.
[3887]eis] ii, o gr. omn.---sah] hic, o gr. omn.caeterum J. St. ÷ sa.
[3888]Tunc autem cepit Pilatus Iesum et flagellavit.
[3889]Et hi milites flexerunt coronam espinis et posuerunt ei in capite et veste purpurata induerunt eum.
[3890]et dixerunt: salve, rex Iudaeorum! etdederunt ei ictus vola.]
[Note: slahins lofin] St, + jct.
[3891]Ivit iterum foras Pilatus et dixit iis: ecce, adduco vobis eum foras, ut sciatisquod in eo non ullam culparum inveni.]
[Note: bigat] inveni, gr. omn. εὑρίσκω.
[3892]Tunc exiit foras Iesus portans hanc spineam coronam et hanc purpuratamvestem et dixit iis: hic est hic homo.]
[Note: ut ïesus] ¶ gr.---sa ïst] hic est, gr. omn. ἴδε.
[3893]Tunc cum viderunt eum hi summi sacerdotes et ministri,clamaverunt dicentes: crucifige, crucifige eum! Dixit iis Pilatus: accipite eum vos et crucifigite; verum egoculpam in eo non invenio.
[3894]fairina---bigita] ¶ gr. omn., caeterum J.St. B. ÷ fairino.
[3895]Responderunt ei Iudaei: nos legem habemus, et secundum hanc legem nostramdebet mori, nam se ipsum Dei filium fecit.
[3896]vitoþ] St. + viþoþ.---guþs sunu] ¶gr.
[3897]Cum audivit Pilatus hoc verbum, magis timuit sibi]
[Note: biþe] Ulf. o οὖν.
[3898]et ivit in praetorium iterum et dixit ad Iesum: unde es tu? Verum Iesus responsum non dedit ei.
[3899]andavaurdi] cur in hac forma F. et Z. offensisint, nescimus, vid. L. II, 47 et gavaurdi Cor.l, XV, 33.
[3900]Tunc dixit ei Pilatus: ad me non loqueris? nonne scis, quod potestatem habeo crucifigere te et potestatemhabeo, dimittere te?
[3901]þaruh] tunc, o gr.---þuk] sec., St.+ þu.
[3902]Respondit Iesus: non haberes potestatum ullam in me, nisi esset tibi traditadesuper; ideo hic prodens me te majus peccatum habet.
[3903]ïupaþro] Z. + jupaþro.---habaid] J. St.B. ÷ habaiþ.
[3904]Ex hoc quaesivit Pilatus, dimittere eum; verumIudaei clamaverunt dicentes: si hunc dimittis, non es amicus Caesari; quisque qui regem se ipsum facit,resistit Caesari.]
[Note: sawazuh] sic cod. Arg.; St. Z. + sahwazuh.
[3905]Tunc Pilatus audiens haec------
[3906]þize] haec (verba), gr. τοῦτον(τὸνλόγον).