DU RUMONIM. recensere
[3907] [3908]---þo auk launa fravaurhtais dauþus. ïþ ansts guþs libains aiveino ïn xristau ïesu fraujin unsa [3909] [3910] ramma. þau niu vituþ. broþrjus. kunnandam auk vitoþ rodja. þatei vitoþ fraujinoþ mann sva lagga [3911] [3912] weila sve libaiþ. jah auk uf vaira qens at libandin abin gabundana ïst vitoda. aþþan jabai gasviltiþ [3913] [3914] aba. galausjada af þamma vitoda abins. þannu þan at libandin abin haitada horinondei. jabai vairþiþ vaira anþaramma. jabai gasviltiþ vair. frija ïst þis vitodis ei ni sijai horinondei vaurþana abin anþaramma. [3915] [3916] svaei nu jah jus. broþrjus meinai. afdauþidai vaurþuþ vitoda þairh leik xristaus. ei vairþaiþ
[3917] [3918] anþaramma þamma us dauþaim urreisandin. ei akran bairaima guþa. þan auk vesum ïn leika. [3919] [3920] vinnons fravaurhti þos þairh vitoþ vaurhtedun ïn liþum unsaraim du akran bairan dauþau. ïþ nu sai andbundanai vaurþum af vitoda gadauþnandans ïn þammei gahabaidai vesum svaei skalkinoma [3921] [3922] ïn niujiþai ahmins jah ni fairniþai bokos. wa nu qiþam. vitoþ fravaurhts ïst. ni sijai. ak fravaurht [3923] [3924] ni ufkunþedjau. nih þairh vitoþ. unte lustu nih kunþedjau. nih vitoþ qeþi. ni gairnjais. ïþ lev nimands [3925] [3926] fravaurhts þairh anabusn gavaurhta ïn mis allana lustu. unte ïnu vitoþ fravaurhts vas navis. ïþ ïk [3927] [3928] simle ïnu vitoþ libaida. at qimandein anabusnai fravaurhts gaqiunoda. ïþ ik gadauþnoda jah bigitana [3929] varþ mis anabusns. sei vas du libainai. visan du dauþau. unte fravaurhts lev nimands þairh anabusn [3930] uslutoda mik jah þairh þo usqam. aþþan nu sveþauh vitoþ veihata jah anabusns veiha jah [3931] garaihta jah þiuþeiga. þata nu þiuþeigo varþ mis dauþus. ni sijai. ak fravaurhts. ei uskunpa vaurþi fravaurhts þairh þata þiuþeigo mis gavaurkjandei dauþu. ei vaurþi ufarassau fravaurhta fravaurhts [3932] þairh anabusn. vitum auk þatei vitoþ ahmein ïst. ïþ ïk leikeins ïm frabauhts uf fravaurht. [3933] [3934] [3935] þatei vaurkja. ni fraþja. unte ni þatei viljau tauja. ak þatei hatja þata tauja. ïþ jabai þatei in viljau [3936] þata tauja. gaqiss ïm vitoda. þatei goþ. ïþ nu ju ni ïk vaurkja þata ak so bauandei ïn mis fravaurhts. [3937] [3938] vait auk þatei ni bauïþ ïn mis. þat-ïst ïn leika meinamma. þiuþ. unte viljan atligiþ mis. ïþ gavaurkjan [3939] [3940] goþ ni bigita. unte ni þatei viljau vaurkja goþ ak þatei ni viljau ubil tauja. jabai nu þatei ni viljau [3941] [3942] ïk. þata tauja. ju ni ïk vaurkja ïta ak sei bauïþ ïn mis fravaurhts. bigita nu vitoþ viljandin mis goþ [3943] [3944] [3945] taujan. unte mis atïst ubil. gavizneigs ïm auk vitoda guþs bi þamma ïnnumin mann. aþþan gasaiwa anþar vitoþ ïn liþum meinaim andvaihando vitoda ahmins meinis jah frahinþando mik ïn vitoda [3946] [3947] fravaurhtais þamma visandin ïn liþum meinaim. vainans ïk manna. was mik lauseiþ us þamma leika [3948] [3949] dauþaus þis. aviliudo guþa þairh ïesu xristu fraujan unsarana. jau nu silba ïk skalkino gahugdai
[3950] [3951] vitoda guþs ïþ leika vitoda fravaurhtais. ni vaiht þannu nu vargiþos þaim ïn xristau ïesu ni gaggandam [3952] bi leika. unte vitoþ ahmins libainais ïn xristau ïesu frijana brahta mik vitodis fravaurhtais jah [3953] dauþaus. unte þata unmahteigo vitodis. ïn þammei siuks vas þairh leik. guþ seinana sunu ïnsandjands [3954] [3955] ïn galeikja leikis fravaurhtais ja bi fravaurht gavargida fravaurht ïn leika. ei garaihtei [3956] vitodis usfulljaidau ïn uns þaim ni bi leika gaggandam. unte þai bi leika visandans þo þoei leikis [3957] sind mitond. ïp þai bi ahmin þo þoei ahmins. aþþan fraþi leikis dauþus. ïp fraþi ahmins libains [3958] [3959] jah gavairþi. unte fraþi leikis fijands du guþa vitoda guþs ni ufhauseiþ. ïþ nih mag. aþþan ïn [3960] [3961] leika visandans guþa galeikan ni magun. ïþ jus ni sijuþ ïn leika ak ïn ahmin. sveþauh jabai ahma [3962] guþs bauïþ ïn ïzvis. ïþ jabai was ahman xristaus ni habai. þis ni ïst ïs. jabai auk xristus ïn ïzvis. [3963] [3964] [3965] leiks raihtis------saei ïst ïn taihsvon guþs. saei jah bidjiþ faur uns. was uns afskaidai af friaþvai [3966] xristaus. aglo þau aggviþa þau vrakja þau huhrus þau naqadei þau sleiþei þau hairus. svasve [3967] gameliþ ïst þatei ïn þuk gadauþjanda all dagis. rahnidai vesum sve lamba slauhtais. akei ïn þaim [3968] [3969] allaim jiukam þairh þana frijondan uns. gatraua auk þatei ni dauþus nih aggeljus ni reikja ni mahteis [3970] nih andvairþo nih anavairþo. nih hauhiþa nih diupiþa nih gaskafts anþara mahteiga ïst uns [3971] [3972] afskaidan af friaþvai guþs þizai ïn xristau ïesu fraujin unsaramma. sunja qiþa. ni vaiht liuga miþveitvodjandein [3973] [3974] mis miþvissein meinai ïn ahmin veihamma. þatei saurga mis ïst mikila jah unweilo [3975] [3976] aglo hairtin meinamma. usbida auk anaþaima visan silba ik af xristau faur broþruns meinans þans [3977] [3978] samakunjans bi leika. þaiei sind ïsraelitai. þizeei ïst frastisibja jah vulþus jah vitodis garaideins [3979] jah triggvos jah skalkinassus jah gahaita. þizeei attans jah us þaimei xristus bi leika. saei ïst [3980] ufar allaim guþ þiuþiþs ïn aivam amen. aþþan sveþauh ni usdraus vaurd guþs. ni auk allai þai us [3981] [3982] ïsrael þai sind ïsrael. niþ-þaiei sijaina fraiv abrahamis allai barna. ak ïn ïsaka. haitada þus fraiv. [3983] [3984] [3985] þat-ïst ni þo barna leikis barna guþs. ak barna gahaitis rahnjanda du fraiva. gahaitis auk vaurd
[3986] þat-ïst. bi þamma mela qima jah vairþiþ sarrin sunus. aþþan ni þat-ain ak jah raibaikka us [3987] [3988] ainamma galigrja habandei ïsakis attins unsaris. aþþan nauhþanuh ni gabauranai vesun. aiþþau tavidedeina wa þiuþis aiþþau unþiuþis ei bi gavaleinai muns guþs visai ni us vaurstvam ak us [3989] [3990] þamma laþondin. qiþan ïst ïzai þatei sa maiza skalkinoþ þamma minnizin. svasve gameliþ ïst. ïakob [3991], [3992] [3993] frijoda ïþ esav fijaida. wa nu qiþam. ïbai ïnvindiþa fram guþa. nis-sijai. du mose auk qiþiþ. [3994] gaarma þanei arma jah gableiþja. þannu nu ni viljandins ni rinnandins ak armandins guþs. [3995] [3996] giþiþ auk þata gamelido du faraoni. unte ïn þize jah raisida þuk ei gabairhtjau bi þus maht meina [3997] jah gateihaidau namo mein and alla airþa. þannu nu jai þanei vili armaiþ ïþ þanei vili gahardeiþ. [3998] [3999] [4000] qiþis mis nu. aþþan wa nauh faianda. unte viljin ïs was andstandiþ. þannu nu jai manna. þu was [4001] [4002] ïs ei andvaurdjais guþa. ïbai qiþiþ gadikis du þamma digandin. wa mik gatavides sva. þau niu habaiþ kasja valdufni þahons us þamma samin daiga taujan sum du galaubamma kasa. sumuþ-þan [4003] [4004] du ungalaubamma. ïþ jabai viljands guþ ustaiknjan þvairhein jah uskannjan þata mahteigo [4005] [4006] usbeidands ïn managai laggamodein bi kasam þvairheins gamanvidaim du fralustai. ei gakannidedi [4007] gabein vulþus seinis bi kasam armaions. þoei fauragamanvida du vulþau. þanzei jah laþoda uns [4008] ni þatainei us ïudaium ak jah us þiudom. svasve jah ïn oseïn qiþiþ. haita þo ni managein meina [4009] [4010] managein meina jah þo unliubona liubona. jah vairþiþ. ïn þamma stada þarei qiþada ïm. ni managei [4011] meina jus þai haitanda sunjus guþs libandins. ïþ esaïas greteiþ bi ïsrael. jabai vesi raþjo sunive [4012] ïsraelis svasve malma mareins. laibos ganisand. vaurd auk ustiuhands jah gamaurgjands ïn garaihtein. [4013] [4014] unte vaurd gamaurgiþ taujiþ frauja ana airþai. jah svasve fauraqaþ esaïas. nih frauja sabaoþ biliþi [4015] [4016] unsis fraiva. sve saudauma þau vaurþeima jah sve gaumaurra þau galeikai vaurþeima. wa nu qiþam. þatei þiudos þos ni laistjandeins garaihtein gafaifahun garaihtein aþþan garaihtein þo us galaubeinai
[4017], [4018] [4019] ïþ ïsrael laistjands vitoþ garaihteins bi vitoþ garaihteins ni gasnau. duwe. unte ni us galaubeinai ak [4020] [4021] us vaurstvam vitodis. bistuggqun du staina bistuggqis. svasve gameliþ ïst. sai. galagja ïn sion [4022] [4023] stain bistuggqis jah hallu gamarzeinais jah sa laubjands du ïmma ni gaaiviskoda. broþrjus. sa [4024] raihtis vilja meinis hairtins jah bida du guþa bi ïns du naseinai. veitvodja auk ïm þatei aljan guþs [4025] haband akei ni bi kunþja. unkunnandans auk guþs garaihtein jah seina garaihtein sokjandans [4026] stiurjan garaihtein guþs ni ufhausidedun. ustauhts auk vitodis xristus du garaihtein allaim þaim [4027] galaubjandam. moses auk meleiþ þo garaihtein us vitoda þatei sa taujands þo manna libaiþ ïn [4028] ïzai. ïþ so us galaubeinai garaihtei sva qiþiþ. ni qiþais ïn hairtin þeinamma. was ussteigiþ [4029] [4030] ïn himin. þat-ïst xristu dalaþ attiuhan. aiþþau was gasteigiþ ïn afgrundiþa. þat-ïst xristu us [4031] dauþaim ïup ustiuhan. akei wa qiþiþ. newa þus þata vaurd ïst ïn munþa þeinamma jah ïn hairtin [4032] [4033] þeinamma. þat-ïst vaurd galaubeinais. þatei merjam. þei jabai andhaitis ïn munþa þeinamma fraujan ïesu jah galaubeis ïn hairtin þeinamma þatei guþ ïna urraisida us dauþaim. ganisis. [4034] [4035] [4036] hairto auk galaubeiþ du garaihtiþai. ïþ munþa andhaitada du ganistai. qiþiþ auk þata gameliþ. [4037] [4038] wazuh sa galaubjands du ïmma ni gaaiviskoda. ni auk ïst gaskaideins ïudaiaus jah krekis. sama [4039] auk frauja allaize gabigs ïn allans þans bidjandans sik. wazuh auk saei anahaitiþ bidai namo [4040] [4041] fraujins ganisiþ. waiva nu bidjand þammei ni galaubidedun. aiþþau waiva galaubjand þammei [4042] ni hausidedun. ïþ waiva hausjand ïnu merjandan. ïþ waiva merjand niba ïnsandjanda. svasve [4043] gameliþ ïst. waiva skaunjai fotjus þize spillondane gavairþi þize spillondane þiuþ. akei ni allai [4044] [4045] uf hausidedun aivaggeljon. esaïas auk qiþiþ. frauja. was galaubida hauseinai unsarai. þannu [4046] [4047] galaubeins us gahauseinai. ïþ gahauseins þairh vaurd xristaus. akei qiþa. ïbai ni hausidedun. [4048] [4049] raihtis and alla airþa galaiþ drunjus ïze jah and andins midjungardis vaurda ïze. akei qiþa.
ïbai ïsrael ni fanþ. frumist moses qiþiþ. ïk ïn aljana ïzvis brigga. ïnuh þiudom ïn þiuda [4050] [4051] unfraþjandein ïn þvairhein ïzvis brigga. ïþ esaïas anananþeiþ jah qiþiþ. bigitans varþ miþ þaim [4052] mik ni gasokjandam. svikunþs varþ þaim mik ni gafraihnandam. ïþ du ïsraela qiþiþ. allana dag [4053] [4054] usbraidida handuns meinos du managein ungalaubjandein jah andstandandein. qiþa nu. ïbai [4055] [4056] afskauf guþ managein seinamma. nis-sijai. jah auk ïk ïsraeleites ïm------ei gadruseina. [4057] nis-sijai. ak þizai ïze missadedai varþ ganists þiudom du ïn aljana briggan ïns. aþþan jabai [4058] missadeds ïze gabei fairwau jah vanains ïze gabei þiudom. wan mais fullo ïze. ïzvis auk qiþa [4059] þaim þiudom. sva lagga sve ïk ïm þiudo apaustaulus. andbahti mein mikilja. ei waiva ïn aljana [4060] [4061] brigga leik mein jah ganasjau sumans us ïm. jabai auk usvaurpa ïze gabei fairwaus. was [4062] andanumts nibai libains us dauþaim. þandei ufarskafts veiha jah daigs jah jabai vaurts veiha [4063] [4064] jah astos. jah jabai sumai þize aste usbruknodedun. ïþ þu vilþeis alevabagms visands ïntrusgiþs [4065] [4066] varst ïn ïns jah gamains þizai vaurtsai jah smairþra alevabagmis varst. ni wop ana þans astans. ïþ [4067] [4068] jabai wopis. ni þu þo vaurts bairis ak so vaurts bairiþ þuk. qiþais nu. usbruknodedun astos ei ïk [4069] ïntrusgjaidau. vaila. ungalaubeinai usbruknodedun. ïþ þu galaubeinai gastost. ni hugei hauhaba [4070] [4071] [4072] [4073] ak ogs. þandei guþ þans us gabaurþai astans ni freidida. ïbai aufto ni þuk freidjai. sai nu selein jah wassein garaihta guþs. aþþan ana þaim þaiei gadrusun wassein. ïþ ana þus selein. jabai [4074] þairhvisis ïn selein. aþþan jah þu usmaitaza. jah jainai niba gatulgjand sik ïn ungalaubeinai. [4075] [4076] ïnstrusgjanda. mahteigs auk ïst guþ aftra ïntrusgjan ïns. jabai auk þu us vistai usmaitans þis vilþeis alevabagmis jah aljakuns visands ïntrusgans varst ïn godana alevabagm. wan filu
[4077] [4078] mais þai bi vistai ïntrusgjanda ïn svesana alevabagm. ni auk viljau ïzvis. broþrjus. þizos runos. ei ni sijaiþ ïn ïzvis silbam frodai. unte daubei sumata ïsraela varþ. und þatei fullo þiudo [4079] [4080] ïnngaleiþai. jah sva allai ïsrael ganisand. svasve gameliþ ïst. urrinniþ us sion sa lausjands du [4081], [4082] afvandjan afgudein af ïakoba. jah so ïm fram mis triggva þan afnima fravaurhtins ïze. aþþan bi [4083] aivaggeljon fijandans ïn ïzvara. ïþ bi gavaleinai liubai ana attans. ïnu ïdreiga sind auk gibos jah laþons [4084] guþs. svasve raihtis jus suman ni galaubideduþ guþa ïþ nu gaarmaidai vaurþuþ þizai ïze ungalaubeinai. [4085] sva jah þai nu ni galaubidedun ïzvarai armaion ei jah eis gaarmaindau. galauk auk guþ [4086] [4087] allans ïn ungalaubeinai. ei allans gaarmai. diupiþa gabeins handugeins jah vitubnjis guþs. waiva [4088] unusspilloda sind stauos ïs jah unbilaistidai vigos ïs. was auk ufkunþa fraþi fraujins aïþþau was [4089] [4090] ïmma ragineis vas. aiþþau was ïmma fruma gaf jah fragildaidau ïmma. unte us ïmma jah þairh ïna [4091] jah ïn ïmma alla. ïmmuh vulþus du aivam amen. bidja nu ïzvis. broþrjus. þairh bleiþein guþs usgiban [4092] [4093] leika ïzvara saud qivana veihana vaila galeikaidana guþa andaþahtana blotinassu ïzvarana. ni galeikoþ ïzvis þamma aiva ak ïnmaidjaiþ ananiujiþai fraþjis ïzvaris du gakiusan. wa sijai vilja guþs. þatei goþ [4094] [4095] jah galeikaiþ jah ustauhan. qiþa auk þairh anst guþs. sei gibana ïst mis. allaim visandam ïn ïzvis ni mais fraþjan þau skuli fraþjan ak fraþjan du vaila fraþjan. warjammeh svasve guþ gadailida mitaþ [4096] [4097] galaubeinais. svasve raihtis ïn ainamma leika liþuns managans habam. þaiþ-þan liþjus allai ni þata
[4098] [4099] [4100] samo tauï haband. sva managai ain leik sijum ïn xristau. aþþan ainwarjizuh anþar------sa dailjands [4101] [4102] [4103] ïn allsverein sa faurastandands ïn usdaudein sa armands ïn hlasein. friaþva unliuta. fiandans ubila. [4104] [4105] haftjandans godamma. broþralubon ïn ïzvis misso friaþvamildai. sveriþai ïzvis misso faurarahnjandans. [4106] [4107] [4108] usdaudein ni latai. ahmin vulandans. fraujin skalkinondans. venai faginondans. aglons usþulandans. [4109] [4110] [4111] [4112] bidai haftjandans. andaviznim veihaize gamainjandans. gastigodein galaistjandans. þiuþjaiþ [4113] [4114] þans vrikandans ïzvis. þiuþjaiþ jah ni unþiuþjaiþ. faginon miþ faginondam, gretan miþ gretandam. [4115] [4116] [4117] þata samo ïn ïzvis misso fraþjandans. ni hauhiþa fraþjandans ak hnaivam miþgavisandans. ni vairþaiþ [4118] [4119] [4120] ïnahai bi ïzvis silbam. ni ainummehun ubil und ubilamma usgibandans. bisaiwandans godis [4121] [4122] ni þatainei ïn andvairþja guþs ak jah ïn andvairþja manne allaize. jabai magi vairþan us ïzvis miþ [4123] [4124] [4125] allaim mannam gavairþi habandans. ni ïzvis silbans gavrikandans. liubans. ak gibiþ staþ þvairhein. [4126] [4127] [4128] gameliþ ïst auk. mis fraveit letaidau. ïk fragilda. qiþiþ frauja. jabai gredo fijand þeinana. mat gif [4129] [4130] [4131] ïmma. ïþ jabai þaursjai. dragkei ïna. þata auk taujands haurja funins rikis ana haubiþ ïs. ni gajiukaizau [4132] [4133] af unþiuþa ak gajiukais af þiuþa unþiuþ. all saivalo valdufnjam ufarvisandam ufhausjai. unte [4134] [4135] [4136] nist valdufni alja fram guþa. ïþ þo visandona fram guþa gasatida sind. svaei sa andstandands valdufnja [4137] [4138] [4139] guþs garaideinai andstoþ. ïþ þai andstandandans silbans vis vargiþa nimand. þai auk reiks ni sind agis godamma vaurstva ak ubilamma. aþþan vileis ei ni ogeis valdufni. þiuþ taujais jah habais [4140] [4141] [4142] hazein us þamma. unte guþs andbahts ïst þus ïn godamma. ïþ jabai ubil taujis. ogs. unte ni svare [4143] [4144] [4145] þana hairu bairiþ. guþs auk andbahts ïst fraveitands ïn þvairhein þamma ubil taujandin. duþþe [4146] [4147] ufhausjaiþ ni þatainei ïn þvairheins ak jah ïn miþvisseins. ïnuþ-þis auk jah gilstra ustiuhaiþ. unte [4148] [4149] andbahtos guþs sind þamma silbin skalkinondans. usgibiþ nu allaim skuldo. þammei gabaur gabaur.
[4150] [4151] [4152] þammei mota mota. þammei agis agis. þammei sveriþa sveriþa. ni ainummehun vaihtais [4153] [4154] [4155] skulans sijaiþ niba þatei misso frijoþ. unte saei frijoþ newundjan vitoþ usfullida. þata auk ni horinos. ni maurþrjais. ni hlifais. nih faihugeironjais jah jabai wo anþaraizo anabusne in þamma vaurda [4156] [4157] [4158] usfulljada. þamma frijos newundjan þeinana sve puk silban. friaþva newundjins ubil ni vaurkeiþ. [4159] [4160] [4161] usfulleins nu vitodis ïst friaþva. jah þata vitandans þata þeihs þatei mel ïst uns ju us slepa urreisan. [4162] [4163] unte nu newis ïst naseins unsara þau þan galaubidedum. nahts framis galaiþ ïþ dags atnewida. usvairpam [4164] [4165] nu vaurstvam riqizis ïþ gavasjam sarvam liuhadis. sve ïn daga garedaba gaggaima ni gabauram [4166] [4167] [4168] jah dragkaneim. ni ligram jah aglaitjam. ni haifstai jah aljana. ak gahamoþ fraujin unsaramma [4169] [4170] xristau ïesua jah leikis mun ni taujaiþ ïn lustuns. ïþ unmahteigana galaubeinai andnimaiþ ni du tveifleinai [4171] [4172] [4173] [4174] [4175] mitono. sums raihtis galaubeiþ matjan allata. ïþ saei unmahteigs ïst gras matjiþ. sa matjands [4176] [4177] þamma ni matjandin ni frakunni. ïþ sa ni matjands þana matjandan ni stojai. guþ auk ïna andnam. [4178] [4179] [4180] þu was ïs. þuei stojis framaþjana skalk. seinamma fraujin standiþ aiþþau driusiþ. aþþan standiþ. [4181] [4182] [4183] mahteigs auk ïst frauja gastoþanan ïna. sums raihtis stojiþ dag hindar daga------jah qivaim jah [4184] dauþaim fraujinoþ. ïþ þu. wa stojis broþar þeinana. aiþþau jah þu. wa frakant broþr þeinamma. [4185] [4186] allai auk gasatjanda faura stauastola xristaus. gameliþ ïst auk. liba ïk. qiþiþ frauja. þatei mis all [4187] [4188] knive biugiþ jah andhaitiþ alla razdo guþa. þannu nu warjizuh unsara fram sis raþjon usgibiþ guþa. [4189] ni þanamais nu uns misso stojaima. ak þata stojaiþ mais ei ni satjaiþ bistugq broþr aiþþau gamarzein. [4190] [4191] vait jag-gatraua ïn fraujin ïesua þatei ni vaiht gavamm þairh sik silbo niba þamma munandin [4192] wa unhrain visan þamma gamaïn ïst. ïþ jabai ïn matis broþar þeins gaurjada. ju ni bi friaþvai [4193] gaggis. ni nunu mata þeinamma jainamma fraqistjais. faur þanei xristus gasvalt. ni vajamerjaidau [4194] [4195] unsar þiuþ. nist auk þiudangardi guþs mats jah dragk ak garaihtei jah gavairþi jah faneþs ïn ahmin [4196] [4197] veihamma. saei auk ïn þaim skalkinoþ xristau. vaila galeikaiþ guþa jah gakusans ïst mannam. [4198] [4199] þannu nu þoei gavairþjis sind laistjaima jah þoei timreinais sind ïn uns misso. ni nunu ïn matis
[4200] [4201] [4202] gatair vaurstv guþs------þize ïdveitjandane þuk gadrusun ana mik. sva filu auk sve fauragameliþ [4203] varþ. du unsaraï laiseinai gameliþ varþ. ei þairh þulain jah gaþrafstein boko ven habaima. ïþ guþ [4204] þulainais jah þrafsteinais gibai ïzvis þata samo fraþjan ïn ïsvis misso bi xristu ïesu. ei gaviljai ainamma [4205] munþa hauhjaiþ gub jah attan fraujins unsaris ïesuis xristaus. ïn þizei andnimaiþ isvis [4206] [4207] misso svasve jah xristus andnam ïzvis du vulþau guþs. qiþa auk xristu ïesu andbaht vaurþanana [4208] bimaitis fram sunjai guþs du gatulgjan gahaita attane. ïþ þiudos ïn armahairteins hauhjan guþ [4209] svasve gameliþ ïst. duþþe andhaita þus ïn þiudom frauja jah namin þeinamma liuþo. jah aftra [4210] [4211] qiþiþ. sifaiþ þiudos miþ managein ïs. jah aftra qiþiþ. hazjiþ allos þiudos fraujan jah hazjaina ïna [4212] [4213] allos manageins. jah aftra esaeias qiþiþ. vairþiþ vaurts ïaissaizis jah sa usstandands reikinoþ [4214] [4215] [4216] þiudom. du ïmma þiudos venjand. ïþ guþ lubainais fulljai ïzvis allaizos fahedais------jah lukius [4217] jah ïasson jah soseipatrus þai niþjos meinai. golja ïzvis ïk tertius sa meljands þo aipistaulein [4218] [4219] ïn fraujin. goleiþ ïzvis gaïus vairdus meins jah allaizos aikklesjons. goleiþ ïzvis airastus [4220] [4221] fauragaggja baurgs jah qartus sa broþar. ansts fraujins unsaris ïesuis xristaus miþ ahmin ïzvaramma. amen
DU KAURINþIUM ·A· recensere
[4222] [4223] [4224]---ïk ïm pavlaus ïþ ïk apaullons ïþ ïk kefins ïþ ïk xristaus. disdailiþs ïst. ïbai pavlus ushramiþs varþ ïn ïzvara [4225] aiþþau ïn nanim pavlaus daupidai veseiþ. aviliudo guþa ei ainnohun ïzvara ni daupida niba krispu jah [4226] [4227] gaiu. ei was ni qiþai þatei ïn meinamma namin daupidedjau. ïk daupida auk jaþ-þans staifanaus gadaukans.
[4228] þata anþar ni vait ei ainnohun daupidedjau. niþ-þan ïnsandida mik xristus daupjan ak vailamerjan. [4229] ni ïn snutrein vaurdis ei ni lausjaidau galga xristaus. unte þata vaurd galgins þaim fralusnandam dvaliþa [4230] ïst ïþ þaim ganisandam mahts guþs ïst. gameliþ ïst auk. fr aqistja snutrein þize snutrane jah frodein þise [4231] frodane uskiusa. war handugs. war bokareis. war sokareis þis aivis. ni dvala gatavida guþ handugein [4232] þis fairwaus. unte auk ïn handugein guþs ni kunnaida sa fairwus þairh handugein guþ. galeikaida [4233] guþa þairh þo dvaliþa þizos vailamereinais ganasjan þans galaubjandans. unte ïudaieis taikne [4234] [4235] [4236] bidjand ïþ krekos handugein sokjand. ïþ veis merjam ïesu ushramidana ïudaium gamarzein ïþ [4237] [4238] þiudom dvaliþa. ïþ þaim galaþodam ïudaie jah þiudo xristu guþs maht jah guþs handugein. unte [4239] [4240] [4241] so dvaliþa guþs handogozei mannam------ei was triggvs bigitaidau. aþþan mis ïn minnistin ïst ei [4242] fram ïzvis ussokjaidau aiþþau fram manniskamma daga. akei nih mik silban ussokja. nih vaiht auk [4243] [4244] mis silbin miþvait akei ni ïn þamma garaihtiþs ïm. ïþ saei ussokeiþ mik frauja ïst. þannu nu ei faur mel ni stojaiþ. unte qimai frauja. saei jah galiuhteiþ analaugn riqizis jah galiuhteiþ runos hairtane [4245] [4246] jaþ-þan hazeins vairþiþ warjammeh fram guþa. aþþan broþrjus. þairhgaleikonda ïn mis jah apaullon ïn ïzvara ei ïn ugkis ganimaiþ ni ufar þatei gameliþ ïst fraþjan. ei ains faur ainana ana anþarana [4247] ufblesans ni sijai. was auk þuk ussokeiþ. wauþ-þan habais. þatei ni namt. aiþþau jabai andnamt. [4248] wa wopis sve ni nemeis. ju sadai sijuþ. ju gabigai vaurþuþ. ïnu uns þiudanodeduþ jah vainei þiudanodedeiþ. [4249] ei jah veis ïzvis miþþiudanoma. man auk þei guþ uns apaustauluns spedistans ustaiknida [4250] [4251] svasve dauþubljans unte fairveitl vaurþum þizai manasedai jah aggilum jah mannam. veis dvalai ïn xristaus ïþ jus frodai. veizuþ-þan unmahteigai ïþ jus svinþai. juzuþ-þan vulþagai ïþ veis unsverai.
[4252] [4253] und þo nu weila jah hugridai jah þaursidai jah naqadai jah kaupatidai jah ungastoþanai. jah------ju [4254] [4255] [4256] gastauïda sve andvairþs þana sva þata gataujandan. ïn namin fraujins unsaris ïesuis xristaus [4257] samaþ gagaggandam ïzvis jah meinamma ahmin miþ mahtai fraujins unsaris ïesuis xristaus atgiban [4258] þana svaleikana unhulþin du qisteinai leikis ei ahma ganisai ïn daga fraujins ïesuis. ni goda woftuli [4259] [4260] ïzvara. ni vituþ þatei leitil beistis allana daig gabeisteiþ. ushraineiþ þata fairnjo beist. ei sijaiþ [4261] niujis daigs svasve sijaiþ unbeistjodai. jah auk paska unsara ufsniþans ïst faur uns xristus. þannu dulþjam ni ïn beista fairnjamma niþ-þan ïn beista balvaveseins jah unseleins ak ïn unbeistein unvammeins [4262] [4263] [4264] jas-sunjos. gamelida ïzvis ana þizai aipistaulein. ni blandaiþ ïzvis horam. ni þaim horam þis fairwaus aiþþau þaim faihufrikam jah vilvam aiþþau galiugam skalkinondam. unte skuldedeiþ [4265] [4266] þan us þamma fairwau usgaggan. ïþ nu sai melida ïzvis ni blandan. jabai was broþar namnids sijai hors aiþþau faihufriks aiþþau galiugam skalkinonds aiþþau ubilvaurds aiþþau afdrugkja aiþþau vilvs. [4267] [4268] [4269] þamma svaleikamma ni miþmatjan. wa mik jah þans uta stojan. niu þans ïnna jus stojiþ ïþ þans uta [4270] guþ stojiþ. usnimiþ þana ubilan us ïzvis silbam. gadars was ïzvara viþra anþarana staua habands [4271] [4272] stojan fram ïnvindaim jah ni fram------ïzvara misso niba þau us gaqissai wo weilo. ei uhteigai sijaiþ fastan jah bidan. þaþroþ-þan samaþ gavandjaiþ ei ni fraisai ïzvara satana ïn ungahobainais [4273] [4274] [4275] ïzvaraizos. þatuþ-þan qiþa gakunnands ni bi haitjai. ïþ viljau allans mans visan sve mik silban. akei [4276] [4277] warjizuh svesa giba habaiþ fram guþa sums sva sumsuh sva. aþþan qiþa þaim unqenidam jah viduvom. [4278] [4279] goþ ïst ïm jabai sind sve ïk. ïþ jabai nï gahabaina sik. liugandau. batizo ïst auk liugan þau [4280] [4281] [4282] ïntundnan. ïþ þaim liugom haftam anabiuda ni ïk ak frauja genai fairra abin ni skaidan. ïþ jabai gaskaidnai. visan unliugaidai aiþþau du abin seinamma aftra gagavairþjan. jah aban qen ni fraletan. [4283] ïþ þaim anþaraim ïk qiþa ni frauja. jabai was broþar qen aigi ungalaubjandein jah so gavilja
[4284] ïst bauan miþ ïmma. ni afletai þo qen. jah qens. soei aig aban ungalaubjandan jah sa gavilja [4285] [4286] ïst bauan mïþ ïzai. ni afletai þana aban. veihaida ïst qens so ungalaubjandei ïn abin jah gaveihaids [4287] ïst aba sa ungalaubjands ïn qenai. aiþþau barna ïzvara unhrainja veseina ïp nu veiha sind. ïþ jabai sa ungalaubjands skaidiþ sik. skaidai. nist gaþivaids broþar aiþþau svistar ïn paim svaleikaim. [4288] [4289] aþþan ïn gavairþja laþoda uns guþ. wa nuk-kannt. þu qinon. ei aban ganasjais. aiþþau wa kannt. guma. [4290] [4291] [4292] þatei qen þeina ganasjais. ni ei warjammeh svasve gadailida guþ. ainwarjatoh svasve [4293] galaþoda guþ sva gaggai. jah sva ïn allaim aikklesjom anabiuda. bimaitans galaþoþs varþ [4294] [4295] was. ni ufrakjai. miþ faurafillja galaþoþs varþ was. ni bimaitai. þata bimait ni vaihts ïst jah þata [4296] faurafilli ni vaihts ïst ak fastubnja anabusne guþs. warjizuh ïn laþonai. þizaiei laþoþs vas. ïn þizai [4297] [4298] sijai. skalks galaþoþs vast. ni karos. akei þauhjabai freis magt vairþan. mais brukei. saei auk ïn fraujin haitans ïst skalks. fralets fraujins ïst. samaleiko saei freis haitada. skalks ïst xristaus. [4299] [4300] [4301] vairþa galaubamma usbauhtai sijuþ. ni vairþaiþ skalkos mannam. warjizuh ïn þammei galaþoþs [4302] vas. broþrjus. ïn þamma gastandai at guþa. aþþan bi maujos anabusn fraujins ni haba. ïþ ragin [4303] giba sve gaarmaiþs fram fraujin du triggvs visan. man nu þata goþ visan ïn þizos andvairþons þaurftais. [4304] þatei goþ ïst mann sva visan. gabundans ïs qenai. ni sokei lausjan. galausiþs ïs qenai. ni sokei [4305] [4306] qen. aþþan jabai nimis qen. ni fravaurhtes. jah jabai liugada mavi. ni fravaurhta. ïþ aglon leikis [4307] [4308] gastaldand þo svaleika. ïþ ïk ïzvis freidja------vairþai þaim unmahteigam. jabai auk was gasaiwiþ þuk þana habandan kunþi ïn galiuge stada anakumbjandan. niu miþvissei ïs siukis visandins timrjada [4309] [4310] du galiugagudam gasaliþ matjan. fraqistniþ auk sa unmahteiga ana þeinamma vitubnja broþar. ïn [4311] [4312] þize xristus gasvalt. aþþan fravaurkjandans viþra broþruns slahandans ïze gahugd siuka du xristau fravaurkeiþ.
[4313] [4314] vaurkeiþ. duþþe jabai mats gamarzeiþ broþar. ni matja mimz aiv. ei ni gamarzjau broþar meinana. [4315] [4316] niu ïm apaustaulus. ni ïm freis. niu ïesu xristau fraujan saw. niu vaurstv meinata jus sijuþ ïn fraujin. [4317] [4318] jabai anþaraim ni ïm apaustaulus. aiþþau ïzvis ïm. unte sigljo meinaizos apaustauleins jus sijuþ. [4319] [4320] meina andahafts viþra þans mik ussokjandans þat-ïst. ïbai ni habam valdufni matjan jah drigkan. [4321] ïbai ni habam valdufni svistar qinon bitiuhan svasve þai anþarai apaustauleis jah broþrjus fraujins [4322] [4323] [4324] jah kefas. þau ainzu ïk jah barnabas ni habos valdufni du ni vaurkjan. was drauhtinoþ svesaim annom wan. was satjiþ veinatriva jah akran þize ni matjai. was haldiþ aveþi jah miluks þis aveþjis [4325] [4326] [4327] [4328] ni matjai. ïba bi mannan þata qiþa aiþþau jah vitoþ þata qiþiþ. ïn vitoda auk mosezis gameliþ ïst. [4329] [4330] ni faurmuljais auhsau þriskaidai. ni þatei bi auhsum us. .------ei managizans gageigaidedjau. [4331] [4332] jah varþ ïudaium sve judaius ei judaiuns gageigaidedjau. þaim uf vitoda sve uf vitoda ni visands [4333] [4334] silba uf vitoda ak uf anstai ei þans uf vitoda gageiggaidedjau. þaim vitodalausam sve vitodalaus ni [4335] [4336] visands vitodis laus guþs ak ïn vitoþ xristaus. ei gageiggau vitodalausans. vas þaim unmahteigam [4337] sve unmahteigs ei unmahteigans gageiggaidedjau. alaim vas all ei waiva sumans ganasjau. þatuþþan [4338] [4339] tauja ïn aivaggeljis ei gadaila ïs vairþau. niu vituþ þatei þai ïn spraud rinnandans allai rinnand. [4340] [4341] ïþ ains nimiþ sigislaun. sva rinnaiþ ei garinnaiþ. ïþ wazuh saei haifstjan sniviþ allis sik gaþarbiþ. [4342] aþþan eis ei riurjana vaip nimaina. ïþ veis unriurjana. aþþan ïk nu sva rinna ni du unvisamma.
[4343] [4344] sva jiuka ni sve luftu bliggvands. ak leik mein vlizja jah anaþiva ïbai anþaraim merjands silba uskusans [4345] vairþau. ni viljau ïzvis unvitans. broþrjus. þatei attans unsarai allai uf milhmin vesun jah [4346] [4347] allai marein þairhïddjedun. jah allai ïn mose daupidai vesun ïn milhmin jah ïn marein. jah allai [4348] [4349] [4350] þana saman mat ahmeinan matidedun jah þata samo dragk ahmeino drugkun------. . daim qiþa. [4351] [4352] domeiþ jus þatei qiþa. stikls þiuþiqissais. þanei gaveiham. niu gamainduþs bloþis fraujins ïst. [4353] [4354] hlaifs. þanei brikam. niu gamainduþs leikis fraujins ïst. unte ains hlaifs ain leik þai managans [4355] sium. þaiei auk allai ainis hlaibis jah ainis stiklis brukjam. saiwiþ ïsrael bi leika. niu þai matjandans [4356] [4357] hunsla gamainjandans hunslastada sind. wa nu qiþam. þatei þo galiugaguda wa sijaina aiþþau [4358] [4359] þatei galiugam saljada wa sijaï. ni þatei þo galiugaguda vaihts sijaina. ak þatei saljand þiudos. [4360] [4361] skohslam saljand jan-ni guþa. ni viljau auk ïzvis skohslam gadailans vairþan. ni maguþ stikl fraujins [4362] drigkan jah stikl skohsle. ni maguþ biudis fraujins fairaihan jabbiudis skohsle. þau ïnaljanom [4363] fraujan. ïbaï svinþozans ïmma sium. all binah. akei ni all daug. all mis binauht ïst. akei [4364] [4365] ni all timreiþ. ni ainshun sein sokjai ak anþaris warjizuh. all þatei at skiljam frabugjaidau. [4366] [4367] matjaiþ ni vaiht andhruskandans ïn miþvisseins. fraujins ïst auk airþa jah fullo ïzos. ïþ jabai was laþo ïzvis þize ungalaubjandane jah vileiþ gaggan. all þatei faurlagjaidau ïzvis. matjaiþ ni [4368] [4369] vaiht andsitandans bi gahugdai. ïþ jabai was qiþai þatei galiugam gasaliþ ïst. ni matjaiþ ïn jainis [4370] þis bandvjandins jah þuhtu. fraujins ïst auk airþa jah fullo ïzos. þuhtuþ-þan qiþa ni silbins ak [4371] [4372] anþaris. duwe auk frijei meina stojada þairh ungalaubjandins þuhtu. jabai ïk anstai andnima. duwe [4373] anaqiþaidau ïn þize ïk aviliudo. jaþþe nu matjaiþ jaþþe drigkaiþ jaþþe wa taujiþ. allata du vulþau [4374] [4375] [4376] guþs taujaiþ. unufbrikandans sijaiþ jah ïudaium jah þiudom jah aikklesjon guþs. svasve ïk [4377] [4378] allaim all leika ni sokjands þatei mis bruk sijai ak þatei þaim managam ei ganisaina. galeikondans [4379] meinai vairþaiþ svasve ïk xristaus. hazjuþ-þan ïzvis. broþrjus. þei allata mein gamunandans
[4380] [4381] sijuþ jas-svasve anafalh ïzvis anabusnins gafastaiþ. viljauþ-þan ïzvis vitan þatei allaize abne [4382] haubiþ xristus ïst. ïþ haubiþ qinons aba. ïþ haubiþ xristaus guþ. wazuh abne bidjans aiþþau praufetjands [4383] gahulidamma haubida gaaiviskoþ haubiþ sein. ïþ woh qinono bidjandei aiþþau praufetjandei andhulidamma haubida gaaiviskoþ haubiþ sein. ain auk ïst jah þata samo þizai biskabanon. [4384] [4385] unte jabai ni huljai sik qino skabaidau. iþ jabai agl ïst qinon du kapillon aiþþau skaban. [4386] [4387] gahuljai haubiþ sein------seinamma faursniviþ du matjan jah þan sums gredags sumzuþ-þan [4388] drugkans ïst. ïbai gardins ni habaiþ du matjan jah drigkan. þau aikklesjon guþs frakunnuþ jah [4389] [4390] gaaiviskoþ þans unhabandans. wa qiþau ïzvis. hazjau ïzvis. ïn þamma ni hazja. unte ïk andnam [4391] [4392] at fraujin þatei jah anafalh ïzvis þatei frauja ïesus ïn þizaiei naht galeviþs vas. nam hlaif jah aviliudonds gabrak jah qaþ. nimiþ. matjiþ. þata ïst leik mein þata ïn ïzvara gabrukano. þata [4393] [4394] vaurkjaiþ du meinai gamundai. sva samaleiko jah stikl afar nahtamat qiþands. sa stikls so niujo [4395] triggva ïst ïn meinamma bloþa. þata vaurkjaiþ sva ufta sve drigkaiþ du meinai gamundai. sva ufta auk sve matjaiþ þana hlaif jaþ-þana stikl drigkaiþ dauþau fraujins gakannjaiþ. unte qimai. [4396] [4397] eiþan wazuh saei matjiþ þana hlaif aiþþau drigkai þana stikl fraujins unvaiþaba fraujins. skula [4398] vairþiþ leikis jah bloþis fraujins. aþþan gakiusai sik silban manna jah sva þis hlaibis matjai [4399] [4400] jaþ-þis stiklis drigkai. saei auk matjiþ jah drigkiþ unvairþaba. staua sis silbin matjiþ ni domjands [4401] [4402] leik fraujins. duþþe ïn ïzvis managai siukai jah unhailai jag-gaslepand ganohai. ïþ jabai silbans [4403] [4404] [4405] uns stauïdedeima. ni þau------sumammuh skeireins razdo. þatuþ-þan all vaurkeiþ ains jah sa [4406] [4407] sama ahma daileiþ sundro warjammeh svasve vili. sve leik raihtis ain ïst ïþ liþuns habaiþ managans. þaiþ-þan liþjus allai us leika þamma ainamma managai visandans ain ïst leik. sva jah [4408] xristus. jah auk ïn ainamma ahmin veis allai du ainamma leika daupidai sium jaþþe judaieis jaþþe [4409] þiudos jaþþe skalkos jaþþe frijai jah allai ainamma ahmin dragkidai sijum. jaþ-þan leik nist ains [4410] [4411] liþus ak managai. jabai qiþai fotus þatei ni ïm handus. ni ïm þis leikis nih at þamma leika. nist
[4412] [4413] us þamma leika. jabai qiþai auso þatei ni ïm augo. ni ïm þis leikis. ni at þamma leika. nist us [4414] [4415] þamma leika. jabai all leik augo. war hliuma. jabai all hliuma. war dauns. ïþ nu guþ gasatida [4416] [4417] [4418] liþuns ainwarjanoh ïze ïn leika svasve vilda. ïþ veseina þo alla ains liþus. war leik ïþ nu managai [4419] liþjus iþ ain leik. niþ-þan mag augo qiþan du handau. þeina ni þarf aiþþau aftra haubiþ du fotum. [4420] [4421] ïggqara ni parf. ak mais filu þaiei þugkjand liþive leikis lasivostai visan þaurfta sind ------aiþþau [4422] [4423] [4424] [4425] klismo klismjandei. jah jabai habau praufetjans jah vitjau allaize runos jah all kunþi [4426] [4427] jah habau alla galaubein svasve fairgunja miþsatjau ïþ friaþva ni habau. ni vaihts ïm. jah jabai fraatjau allos aihtins meinos jah jabai atgibau leik mein ei gabrannjaidau ïþ friaþva habau. ni [4428] vaiht botos mis taujau. friaþva usbeisneiga ïst. sels ïst. friaþva ni aljanoþ. friaþva ni flauteiþ. [4429] [4430] [4431] ni ufblesada. ni aiviskoþ. ni sokeiþ sein ain. ni ïngramjada nih mitoþ ubil nih faginoþ [4432] [4433] ïnvindiþai. miþfaginoþ sunjai. allata þulaiþ. allata galaubeiþ. all veneiþ. all gabeidiþ. friaþva aiv ni gadriusiþ ïþ jaþþe praufetja gatairanda. jaþþe razdos gaweiland. jaþþe kunþi gataurniþ. [4434] [4435] [4436] suman kunnum suman praufetjam. biþe qimiþ þatei ustauhan ïst. gataurniþ þata us dailai. [4437] [4438] þan vas niuklahs. sve niuklahs rodida. sve niuklahs frop. sve niuklahs mitoda. biþe varþ vair. barniskeins [4439] [4440] aflagida. saiwam nu þairh skuggvan ïn frisahtai ïþ þan andvairþi viþra andvairþi. nu vait [4441] [4442] [4443] us dailai. þan ufkunna------barniskai sijaiþ akei fraþjam fullaveisai sijaiþ. ïn vitoda gameliþ ïst þatei ïn anþaraim razdom jah vairilom anþaraim rodja managein þizai jan-ni sva andhausjand [4444] mis. qiþiþ frauja. svaei nu razdos du bandvai sïnd ni þaim galaubjandam ak þaim ungalaubjandam.
[4445] [4446] ïþ praufetja ni þaim ungalaubjandam ak þaim galaubjandam. jabai gaqimiþ alla aikklesjo samana jah rodjand razdom allai. atuþ-þan gaggand ïnn jah unveisai aiþþau ungalaubjandans. niu qiþand [4447] þatei dvalmoþ. ïþ jabai allai praufetjand. ïþ ïnnatgaggai was ungalaubjands aiþþau unveis. gasakada [4448] [4449] fram allaim. ussokjada fram allaim. þo analaugnjona hairtins ïs svikunþa vairþand. þanuh driusands [4450] [4451] ana andavleizn ïnveitiþ guþ gateihands þatei bi sunjai guþ ïn ïzvis ïst. wa nu ïst. broþrjus. þan samaþ garinnaiþ. warjizuh ïzvara psalmon habaiþ. laisein habaiþ. andhulein habaiþ. skerein habaiþ. [4452] razda habaiþ. allata du timreinai vairþai. jaþþe razdai was rodjai bi tvans aiþþau maist þrins jah------aþþan [4453] [4454] kannja ïzvis. broþrjus. þatei aivaggeli. þatei merida ïzvis. þatuh jah andnemuþ ïn þammei [4455] jah standiþ. þairh þatei jah ganisiþ. ïn wo sauþo vailamerida ïzvis. skuluþ gamunan. niba svare [4456] galaubideduþ. atgaf auk ïzvis in frumistjam. þatei andnam ei xristus gasvalt faur fravaurhtins unsaros [4457] [4458] afar bokom jaþ-þatei ganavistroþs vas jaþ-þatei urrais þridjin daga afar bokom jaþ-þatei ataugids [4459] [4460] ïst kefin jah afar þata þaim ainlibim. þaþroh gasaiwans ïst managizam þau [fif hundam] taihun [4461] [4462] tevjam broþre suns. þizeei þai managistans sind und hita. sumaiþ-þan gasaizlepun. þaþroh þan [4463] ataugida sik ïakobau þaþroþ-þan apaustaulum allaim. ïþ spedistamma allaize svasve usvaurpai ataugida [4464] [4465] sik jah mis. ïk auk ïm sa smalista apaustaule ïkei ni ïm vairþs ei haitaidau apaustaulus. duþe [4466] [4467] ei vrak aikklesjon guþs. aþþan anstai guþs ïm saei ïm. jas-so ansts ïs ïn mis halka ni varþ ak managizo [4468] [4469] ïm allaim arbaidida jah usaivida aþþan ni ïk ak ansts guþs miþ mis. ïþ jaþþe ïk jaþþe jainai
[4470] [4471] sva merjam jah sva galaubideduþ. þande nu xristus merjada þatei urrais us dauþaim. waiva qiþand [4472] [4473] [4474] sumai ïn ïzvis þatei usstass dauþaim nist. ïþ jabai usstass dauþaim nist. nih xristus urrais. aþþan [4475] [4476] jabai xristus ni urrais. svare þau jas-so mereins unsara jah so galaubeins unsara lausa. biþ-þan gitanda galingaveitvods guþs. unte veitvodidedum bi guþa þatei urraisida xristu. þanei ni urraisida. [4477] [4478] [4479] jah jabai auk dauþans ni urreisand. nih xristus urrais. ïþ jabai xristus ni urrais. svare jah so galaubeins [4480] ïzvara ïst jan-nauh sijuþ ïn fravaurhtim ïzvaraim. þanuh jab-pai gaslepandans ïn xristau [4481] [4482] fraqistnodedun. jabai ïn þizai libainai ainai ïn xristau venjandans sijum þatainei. armostai sium [4483] [4484] [4485] allaize manne. ïþ nu þande xristus urrais us dauþaim anastodeins gaslepandane vaurþans unte auk [4486] [4487] þairh mannan dauþus jah þairh mannan usstass danþaize. unte svasve ïn adama allai gadauþnand. [4488] [4489] svah ïn xristau allai gaqiunand. aþþan warjizuh ïn seinai tevai. anastodeins xristus. þaþroþ-þan [4490] þai xristaus. þaiei ïn quma ïs. þaþroþ-þan andeis. þan anafilhiþ þiudinassu guþa jah attin. þan [4491] [4492] gatairiþ all reikjis jah valdufnjis jah mahtais. skal auk ïs þiudanon und þatei galagjiþ guþ allans fijands [4493] [4494] ïs uf fotuns ïmma. alluh auk ufhnaivida uf fotuns ïmma. aftumista fijands gatairada dauþus. ïþ biþe [4495] [4496] qiþiþ. alla ufhnaivida sind. bairht þatei ïnu þana ïze ufhnaivida uf ïna þo alla. þanuh biþe alla gakunnun sik faura ïmma þanuþ-þan ïs silba sunus gakann sik faura þamma ufhnaivjandin uf ïna þo alla [4497] [4498] ei sijai guþ alla ïn allaim. aiþþau wa vaurkjand þai daupjandans faur dauþans. jabai allis dauþans [4499] [4500] [4501] ni urreisand. duwe þau daupjand faur ïns. duwe þau veis bireikjai sijum weilo woh. daga wammeh [4502] gasviltandans ïn ïzvaraizos woftuljos. broþrjus. þoei haba ïn xristau ïesu fraujin unsaramma. jabai bi mannan du diuzam vaih ïn aifaison. wo mis boto. jabai dauþans ni urreisand. matjam jah drigkam. [4503] [4504] [4505] unte du maurgina gasviltam. ni afairzjaindau. riurjand sidu godana gavaurdja ubila. usskavjiþ [4506] ïzvis garaihtaba jan-ni fravaurkjaiþ. unkunþi guþs sumai haband. du aiviskja ïzvis rodja. akei
[4507] [4508] qiþiþ sums. waiva urreisand dauþans------ahmeino. sa fruma manna us airþai muldeins. sa anþar [4509] [4510] manna frauja us himina. wileiks sa muldeina. svaleikai jah þai muldeinans. wileiks sa ufarhiminakunda. [4511] [4512] svaleikai jah þai ufarhiminakundans. jah svasve berum manleikan þis airþeinins. sva [4513] bairaima jah frisaht þis himinakundins. þata auk qiþa. broþrjus. þei leik jah bloþ þiudinassu guþs [4514] ganiman ni magun nih riurei unriureins arbjo vairþiþ. sai. runa ïzvis qiþa. allai auk ni gasvitam. [4515] ïþ allai ïnmaidjanda. suns ïn brawa augins ïn spedistin þuthaurna. þuthaurneiþ auk jah dauþans [4516] usstandand unriurjai jah veis ïnmaidjanda. skula ïst auk þata riurjo gahamon unriurein jah þata [4517] [4518] divano gahamon undivanein. þauuþ-þan þata divano gavasjada undivanein. þanuh vairþiþ vaurd [4519] [4520] þata gamelido. ufsaggkiþs varþ dauþus ïn sigis. war ïst gazds þeins. dauþu. war ïst sigis þein. [4521] [4522] [4523] halja. aþþan gazds dauþaus fravaurhts. ïþ mahts fravaurhtais vitoþ. ïþ guþa aviliuþ. ïzei gaf unsis [4524] [4525] sigis þairh fraujan unsarana ïesu xristu. svaei nu. broþrjus meinai liubans. tulgjai vairþaiþ ungavagidai ufarfulljandans ïn vaurstva fraujins sinteino vitandans þatei arbaids ïzvara nist lausa ïn fraujin. [4526] [4527] [4528] ïþ bi gabaur þata þaim veiham svasve garaidida aikklesjom galatiais. sva jah jus taujiþ. ainwarjanoh sabbate warjizuh ïzvara fram sis silbin taujai. huhjands þatei viti. ei ni biþe qimau. þan gabaur [4529] [4530] [4531] vairþai. aþþan biþe qima þanzei gakiusiþ þairh bokos. þans sandja briggan anst ïzvara in [4532] [4533] ïairusalem. jah þan jabai ïst mis vairþ galeiþan. galeiþand miþ mis. aþþan qima at ïzvis. þan [4534] [4535] makidonja usleiþa. makidonja auk þairhgagga. ïþ at ïzvis vaitei salja aiþþau jah vintru visa ei jus [4536] [4537] mik gasandjaiþ þiswaduh þe ïk vrato. ni viljau auk ïzvis nu þairhleiþands saiwan. unte venja mik [4538] [4539] wo weilo saljan at ïzvis. jabai frauja fraletiþ. visuh þan ïn aifaison und paintekusten. haurds auk [4540] [4541] mis usluknoda mikila jah vaurstveiga jah andastaþjos managai. aþþan jabai qimai teimauþaius. [4542] [4543] saiwaiþ ei unagands sijai at ïzvis. unte vaurstv. fraujins vaurkeiþ svasve jah ïk. ni washun ïmma [4544] [4545] frakunni. ïþ ïnsandjaiþ ïna ïn gavairþja ei qimai at mis. usbeida auk ïna miþ broþrum. aþþan bi
apaullon þana broþar bandvja ïzvis þatei filu ïna bad ei ïs qemi at ïzvis miþ broþrum jah aufto ni [4546] [4547] vas vilja ei nu qemi. ïþ qimiþ. biþe uhtiug. vakaiþ standaiduh ïn galaubeinai. vairaleiko taujaiþ [4548] [4549] [4550] gaþvastidai sijaiþ. allata ïzvar ïn friaþvai vairþai. bidja ïzvis. broþrjus. vituþ gard staifanaus. þatei [4551] sind anastodeins akaije jah du andbahtja þaim veiham gasatidedun sik. ei nu jah jus ufhausjaiþ [4552] þaim svaleikaim jah allaim þaim gavaurstvam jah arbaidjandam. aþþan fagino ïn qumis staifanaus [4553] [4554] jah faurtunataus jah akaïkaus. unte ïzvarana vaninassu þai usfullidedun. gaþrafstidedun auk jah [4555] [4556] meinana ahman jah ïzvara. ufkunnaiþ nu þans svaleikans. goljand ïzvis aikklesjons asiais. goleiþ [4557] ïzvis ïn fraujin filu akvila jah priska miþ. ïngardjon seinai aikklesjon. at þaimei jah salja. goleiþ [4558] [4559] ïzvis misso ïn frijonai veihai. goleins meinai handau pavlus. jabai was ni frijoþ fraujan ïesu xristu. [4560] [4561] [4562] anaþaima. maran aþa. ansts fraujins ïesuis miþ ïzvis. friaþva meina miþ allaim ïzvis ïn xristau ïesu. amen.
DU KAURINþAIUM ANþARA dustodeiþ. recensere
[4563]
[4564] [4565] Pavlus apaustaulus ïesuis xristaus þairh viljan guþs jah teimauþaius broþar aikklesjon guþs þizai [4566] visandein ïn kaurinþon miþ allaim þaim veiham þaim visandam ïn allai akaijai. ansts ïzvis jah gavairþi
[4567] fram guþa attin unsaramma jah fraujin ïesu xristau. þiuþiþs guþ jah atta fraujins unsaris ïesuis [4568] xristaus atta bleiþeino jah guþ allaizo gaþlaihte. saei gaþrafstida uns ana allai aglon unsarai ei mageima veis gaþrafstjan þans ïn allaim aglom þairh þo gaþlaiht. þizaiei gaþrafstidai sijum silbans [4569] fram guþa. unte svasve ufarassus ïst þulaine xristaus ïn uns sva jah þairh xristu ufar filu ïst jah gaþrafsteins [4570] [4571] unsara. aþþan jaþþe þreihanda ïn ïzvaraizos gaþlaihtais jah naseinais þizos vaurstveigons ïn stivitja þizo samono þulaine þozei jah veis vinnam jah vens unsara gatulgida faur ïzvis. jaþþe [4572] [4573] gaþrafstjanda ïn ïzvaraizos gaþlaihtais jah naseinais. vitandans þatei svasve gadailans pulaine sijuþ [4574] [4575] jah gaþlaihtais vairþiþ. unte ni vileima ïzvis unveisans. broþrjus. bi aglon unsara þo vaurþanon [4576] uns ïn asiai. unte ufarassau kauridai vesum ufar maht svasve skamaidedeima uns jah liban. akei silbans ïn uns silbam andahaft dauþaus habaidedum. ei nisijaima trauandans du uns silbam ak du [4577] [4578] guþa þamma urraisjandin dauþans. ïzei us svaleikaim dauþum uns galausida jah galauseiþ. du þammei [4579] [4580] venidedum ei galauseiþ. at hilpandam jah ïzvis bi uns bidai ei ïn managamma andvairþja so ïn [4581] [4582] uns giba þairh managans aviliudodau faur uns. unte woftuli unsara so ïst veitvodei miþvisseins unsaraizos. þatei ïn ainfalþein jah hlutrein guþs ni ïn handugein leikeinai ak ïn anstai guþs usmetum [4583] [4584] ïn þamma fairwau ïþ ufarassau at ïzvis. unte ni alja meljam ïzvis alja þoei anakunnaiþ aiþþau [4585] [4586] jah ufkunnaiþ. aþþan venja ei und andi ufkunnaiþ. svasve gakunnaideduþ uns bi sumata. unte [4587] woftuli ïzvara sijum svasve jah jus unsara ïn daga fraujins ïesuis xristaus. jah þizai trauainai vilda [4588] [4589] faurþis qiman at ïzvis ei anþara anst habaidedeip. jah þairh ïzvis galeiþan ïn makidonja jah aftra af [4590] makidonjai qiman at ïzvis jah fram ïzvis gasandjan mik in ïudaia. þatuþþan nu mitonds ïbai aufto [4591] [4592] leihtis bruhta. aiþþau þatei mito. bi leika þagkjau ei ni sijai at mis þata ja ja jah þata ne ne. aþþan [4593] [4594] triggvs guþ ei þata vaurd unsar þata du ïzvis nist ja jah ne. unte guþs sunus ïesus xristus. saei ïn ïzvis þairh uns vailamerjada þairh mik jah silbanu jah teimauþaiu. nih varþ ja jah ne ak ja ïn ïmma
[4595] [4596] varþ. waiva managa gahaita guþs ïn ïmma þata ja. duþþe jah þairh ïna amen guþa du vulþau þairh [4597] [4598] [4599] uns. aþþan sa gaþvastjands unsis miþ ïzvis ïn xristau jah salbonds uns guþ. jah sigljands uns jah [4600] gibands vadi ahman ïn hairtona unsara. aþþan ïk veitvod guþ anahaita ana meinai saivalai ei freidjands [4601] [4602] ïzvara þanaseiþs ni qam ïn kaurinþon. ni þatei fraujinoma ïzvarai galaubeinai ak gavaurstvans [4603] [4604] sijum anstais ïzvaraizos. unte galaubeinai gastoþuþ. aþþan gastauïda þata silbo at mis ei aftra [4605] ïn saurgai ni qimau at ïzvis. unte jabai ïk gaurja ïzvis jah was ïst saei gailjai mik nibai sa gaurida [4606] [4607] us mis. jah þata silbo gamelida ïzvis ei qimands saurga ni habau. fram þaimei skulda faginon gatrauands [4608] [4609] ïn allaim ïzvis þatei meina faheds allaize ïzvara ïst. aþþan us managai aglon jah aggviþai hairtins gamelida ïzvis þairh managa tagra ni þeei saurgaiþ ak ei friaþva kunneiþ. þoei haba ufarassau [4610] du ïzvis. aþþan jabai was gaurida. ni mik gaurida ak bi sumata ei ni anakaurjau allans ïzvis. [4611] [4612] [4613] ganah þamma svaleikamma andabeit þata fram managizam. svaei þata andaneiþo ïzvis mais fragiban [4614] jah gaþlaihan. ïbai aufto managizein saurgai gasiggqai sa svaleiks. ïnuh þis bidja ïzvis tulgjan ïn ïmma [4615] [4616] [4617] [4618] friaþva duþþe gamelida ei ufkunnau kustu ïzvarana. sijaidu ïn allamma ufhausjandans. aþþan þammei [4619] [4620] wa fragibiþ jah ïk. jah þan ïk jabai wa fragiba. fragiba ïn ïzvara ïn andvairþja xristaus. ei ni galiginondau [4621] [4622] fram satanin. unte ni sijum unvitandans munins ïs. aþþan qimands ïn trauadai ïn aivaggeljon xristaus jah at haurdai mis uslukanai ïn fraujin ni habaida gaweilain ahmin meinamma. ïn [4623] [4624] [4625] [4626] þammei ni bigat teitaun broþar meinana. ak tvistandands ïmma galaiþ ïn makidonja. aþþan guþa aviliud þamma sinteino ustaiknjandin hroþeigans uns ïn xristau jah daun kunþjis seinis gabairhtjandin [4627] [4628] ïn allaim stadim þairh uns. unte xristaus dauns sijum voþi guþa ïn þaim ganisandam jah ïn
[4629] [4630] þaim fraqistnandam. sumaim auk dauns dauþaus du dauþau. sumaimup - þan dauns us libainai du [4631] [4632] libainai jah du þamma was vairþs. unte ni sijum sve sumai maidjandans vaurd guþs ak us hlutriþai [4633] ak svasve us guþa ïn andvairþja guþs ïn xristau rodjam. duginnam aftra uns silbans anafilhan aiþþau [4634] [4635] ïbai þaurbum sve sumai anafilhis boko du ïzvis aiþþau us ïzvis anafilhis. aipistaule unsara jus sijuþ [4636] [4637] gamelida ïn hairtam unsaraim kunþa jah anakunnaida fram allaim mannam. svikunþ þatei sijuþ aipistaule xristaus andbahtida fram uns ïnna gamelida ni svartizla ak ahmin guþs libandins ni ïn [4638] spildom staineinaim ak ïn spildom hairtane leikeinaim. aþþan trauain svaleika habam þairh xristu [4639] [4640] du guþa. ni þatei vairþai sijaima pagkjan wa af uns silbam svasve af uns silbam ak so vairþida [4641] unsara us guþa ïst. ïzei jah vairþans brahta uns andbahtans niujaizos triggvos ni bokos ak ahmins. [4642] [4643] unte boka usqimiþ ïþ ahma gaqiujip. aþþan jabai andbahti dauþaus ïn gameleinim gafrisahtiþ ïn stainam varþ vulþag. svaei ni mahtedeina sunjus ïsraelis fairveitjan du vlita mosezis ïn vulþaus [4644] [4645] [4646] [4647] vlitis ïs þis gataurnandins. waiva nei mais andbahti ahmins vairþai in vulþau. jabai auk andbahti [4648] vargiþos vulþus. und filu mais ufarïst andbahti garaihteins us vulþau. unte ni vas vulþag þata vulpago [4649] ïn þizai halbai ïn ufarassaus vulþaus. jabai auk þata gataurnando þairh vulþu. und filu mais [4650] þata visando ïn vulþau. habandans nu svaleika ven managaizos balþeins brukjaima. jah ni svasve [4651] [4652] moses lagida hulistr ana andavleizn duþe ei ni fairveitidedeina sunjus ïsraelis in andi þis gataurnandins. [4653] [4654] ak afdaubnodedun fraþja ïze. unte und hina dag þata samo hulistr ïn anakunnainai þizos [4655] [4656] fairnjons triggvos visiþ unandhuliþ. unte ïn xristau gatairada. akei und hina dag miþþanei siggvada [4657] moses. hulistr ligiþ ana hairtin ïze. aþþan miþþanei gavandeiþ du fraujin. afnimada þata hulistr. [4658] [4659] [4660] [4661] aþþan frauja ahma ïst. aþþan þarei ahma fraujins. þaruh freihals ïst. aþþan veis allai andhulidamma andvairþja vulþu fraujins þairhsaiwandans þo samon frisaht ingaleikonda af vulþau ïn vulþu
[4662] [4663] svasve af fraujins ahmin. duppe habandans þata andbahti svasve gaarmaidai vaurþum ni vairþaima [4664] usgrudjans ak afstoþum þaim analaugnjam aiviskjis ni gaggandans ïn varein nih galiug taujandans vaurd guþs ak bairhtein sunjos ustaiknjandans uns silbans du allaim miþvisseim manne ïn [4665] [4666] [4667] andvairþja guþs. aþþan jabai ïst gahulida aivaggeljo unsara. ïn þaim fralusnandam ïist gahulida. ïn [4668] [4669] þaimei guþ þis aivis gablindida fraþja þize ungalaubjandane ei ni liuhtjai ïm liuhadein aivaggeljons [4670] vulþaus xristaus. saei ïst frisahts guþs ungasaiwanins. aþþan ni uns silbans merjam ak ïesu xristu [4671] [4672] fraujan ïþ uns skalkans ïzvarans ïn ïesuis. unte guþ saei qaþ ur - riqiza linhaþ skeinan. saei jah [4673] [4674] liuhtida ïn hairtam unsaraim du liuhadein kunþjis vulpaus guþs ïn andvairþja ïesuis xristaus. aþþan [4675] habandans þata huzd ïn airþeinaim kasam ei ufarassus sijai mahtais guþs jah ni us unsis. ïn allamma [4676] þraihanai akei ni gaaggvidai. andbitanai akei ni afslauþidai. vrikanai akei ni biliþanai. gadrausidai [4677] [4678] [4679] akei ni fraqistidai. sinteino dauþein fraujins ïesuis ana leika unsaramma---uskunþa sijai. sinteino veis libandans ïn dauþu atgibanda ïn ïesuis ei jah libains ïesuis svikunþa vairþai in riurjamma [4680] [4681] leika unsaramma. svaei nu dauþus ïn uns vaurkeiþ ïþ libains ïn ïzvis. habandans nu þana saman ahman galaubeinais bi þamma gamelidin. galaubida ïn þizei jah rodida jah veis galaubjam ïn þize [4682] jah rodjam. vitandans þatei sa urraisjands fraujan jah unsis þairh ïesu urraiseiþ jah fauragasatjiþ [4683] miþ ïzvis. þatuh þan allata ïn ïzvara ei ansts managnandei þairh managizans aviliud ufarassjai du [4684] [4685] vulþau guþa. ïnuh þis ni vairþam usgrudjans akei þauhjabai sa utana unsar manna fravardjada. aþþan [4686] [4687] sa ïnnuma ananiujada daga jah daga. unte þata andvairþo weilawairb jah weiht aglons unsaraizos
[4688] [4689] biufarassau aiveinis vulþaus kaurein vaurkjada unsis ni fairveitjandam þizei gasaiwanane ak þizei ungasaiwanane. [4690] [4691] unte þo gasaiwanona riurja sind ïþ þo ungasaiwanona aiveina. vitum auk þatei jabai airþeina unsara gards þizos hleiþros gatairada. ei gatimrjon us guþa habam gard unhanduvaurhtana aiveinana [4692] ïn himinam. unte jah ïn þamma svogatjam bauainai unsarai þizai us himina ufarhamon gairnjandans. [4693] [4694] jabai sveþauh jah gavasidai ni naqadai bigitaindau. jah auk visandans ïn þizai hleiþrai svogatjam kauridai. ana þammei ni vileima afhamon ak anahamon ei fraslindaidau þata divano fram libainai. [4695] [4696] [4697] aþþan saei jah gamanvida uns du þamma guþ. saei jah gaf unsis vadi ahman. gatrauandans nu sinteino [4698] jah vitandans þatei visandans ïn þamma leika afhaimjai sijum fram fraujin. unte þairh galaubein [4699] [4700] gaggam ni þairh siun. aþþan gatrauam jah valjam mais usleiþan us þamma leika jah anahaimjaim [4701] [4702] visan at fraujin. ïnuh þis usdaudjam jaþþe anahaimjai jaþþe afhaimjai vaila galeikan [4703] [4704] ïmma. unte allai veis ataugjan skuldai sijum faura stauastola xristaus ei ganimai warjizuh þo [4705] [4706] svesona leikis afar þaimei gatavida jaþþe þiuþ jaþþe unþiuþ. vitandans nu agis fraugins mannans fullaveisjam ïþ guþa svikunþai sijum. aþþan venja jah ïn miþvisseim ïzvaraim svikunþans visan [4707] [4708] uns. ni ei aftra uns silbans uskannjaima ïzvis ak lev gibandans ïzvis woftuljos fram uns ei habaiþ [4709] viþra þans ïn andvairþja wopandans jah ni hairtin. unte jaþþe usgeisnodedum guþa jaþþe fullafraþjam [4710] [4711] [4712] ïzvis. unte friaþva xristaus dishabaiþ uns domjandans þata þatei ains faur allans gasvalt. þannu allai gasvultun. jah faur allans gasvalt ei þai libandans ni þanaseiþs sis silbam libaina ak [4713] [4714] þamma faur sik gasviltandin jah urreisandin. svaei veis fram þamma nu ni ainnohun kunnum bi [4715] leika. ïþ jabai ufkunþedum bi leika xristu akei nu ni þanaseiþs ni kunnum ïna. svaei jabai wo ïn [4716] [4717] xristau niuja gaskafts. þo alþjona usliþun. sai. vaurþun niuja alla. aþþan alla us guþa þamma [4718] gafriþondin unsis þairh xristu jah gibandin uns andbahti gafriþonais. unte sveþauh guþ vas ïn xristau manaseþ gafriþonds sis ni rahnjands ïm missadedins ïze jah lagjands ïn uns vaurd gafriþonais. [4719] [4720] faur xristu nu airinom. sve at guþa gaþlaihandin þairh uns. bidjam faur xristu gagavairþnan
[4721] [4722] guþa. unte þana ïzei ni kunþa fravaurht. faur uns gatavida fravaurht ei veis vaurþeima garaihtei [4723] [4724] [4725] [4726] guþs ïn ïmma. gavaurstvans jah þan bidjandans ni svarei anst guþs niman ïzvis. mela auk qiþiþ andanemjamma andhausida þus jah ïn daga naseinais gahalp þeina. sai nu mel vaila andanem. sai [4727] [4728] nu dags naseinais. ni ainhun þannu ïn vaihtai gibandans bistuggq ei ni anavammjaidau andbahti [4729] unsar. ak ïn allamma ustaiknjandans uns sve guþs andbahtos ïn stivitja managamma ïn aglom ïn [4730] nauþim ïn aggviþom. ïn slahim ïn karkarom ïn unsutjam ïn arbaidim ïn vokainim ïn lausqiþrein [4731] ïn svikniþai ïn kunþja ïn laggamodein ïn selein ïn ahmin veihamma ïn friaþvai unhindarveisai. [4732] [4733] ïn vaurda sunjos ïn mahtai guþs þairh vepna garaihteins taihsvona jah hleidumona. þairh vulþu [4734] jah unsverein þairh vajamerein jah vailamerein sve airzjandans jah sunjeinai sve unkunþai jah ufkunnaidai sve gasviltandans jah sai libam sve talzidai jah ni afdauþidai sve saurgandans ïþ sinteino [4735] [4736] faginondans. sve unledai ïþ managans gabigjandans sve ni vaiht aihandans jah allata disnimandans. [4737] [4738] [4739] munþ unsar usluknoda du ïzvis. kaurinþius. hairto unsar urrumnoda. ni þreihanda jus [4740] ïn uns ïþ þreihanda ïn hairþram ïzvaraim. aþþan þata samo andalauni. sve frastim qiþa. urrumnaiþ [4741] [4742] jah jus. ni vairþaiþ gajukans ungalaubjandam. unte wo dailo garaihtein miþ ungaraihtein [4743] [4744] aiþþau wo gamainduþe liuhada miþ riqiza. wouh þan samaqisse xristau miþ bailiama aiþþau wo [4745] [4746] daile galaubjandin miþ ungalaubjandin. wouh þan samaqisse alhs guþs miþ galiugam. unte jus alhs guþs sijuþ libandins. qiþiþ auk guþ þatei baua ïn ïm jah ïnna gagga jah vairþa ïze guþ jah [4747] eis vairþand mis managei. ïnuh þis usgaggiþ us midumai ïze jah afskaidiþ ïzvis. qiþiþ frauja, jah [4748] unhrainjamma ni attekaiþ jah ïk andnima ïzvis. jah vairþa ïzvis du attin jah jus vairþiþ mis du [4749] [4750] sunum jah dauhtrum. qiþiþ frauja allvaldands. þo habandans nu gahaita. liubans. hrainjam unsis [4751] af allamma bisauleino leikis jah ahmins ustiuhandans veihiþa ïn agisa guþs. gamoteima ïn ïzvis. ni
[4752] [4753] ainummehun gaskoþum ni ainnohun fravardidedum ni ainnohun bifaihodedum. ni du gavargeinai [4754] qiþa. fauraqaþ auk þatei ïn hairtam unsaraim sijuþ du gasviltan jah samana liban. managa mis trauains du ïzvis. managa mis woftuli faur ïzvis. usfulliþs ïm gaþlaihtais. ufarfulliþs ïm fahedais ïn [4755] [4756] allaizos managons aglons unsaraizos. jah auk qimandam unsis ïn makidonjai ni vaiht habaida [4757] [4758] gaweilainais leik unsar ak ïn allamma anapragganai utana vaihjons ïnnana agisa. akei sa gaþlaihands [4759] [4760] hnaividaim gaþrafstida uns guþ ïn quma teitaus. aþþan ni þatainei ïn quma ïs ak jah ïn gaþlaihtai þizaiei gaþrafstiþs vas ana ïzvis gateihands uns ïzvara gairnein ïzvarana gaunoþa ïzvar [4761] [4762] aljan faur mik svaei mis mais faginon varþ. unte jabai gaurida ïzvis ïn þaim bokom. ni ïdreigo mik [4763] [4764] jah jabai ïdreigoda. gasaiwa auk þatei so aipistaule jaina jabai dul-leitilai weilai gaurida ïzvis. nu fagino. ni unte gauridai vesuþ ak unte gauridai vesuþ du ïdreigai. saurgaideduþ auk bi guþ ei ïn [4765] [4766] vaihtai ni gasleiþjaindau us unsis. unte so bi guþ saurga ïdreiga du ganistai gatulgidai ustiuhada [4767] [4768] ïþ þis fairwaus saurga dauþu gasmiþoþ. saiw auk silbo þata bi guþ saurgan ïzvis welauda gatavida ïzvis usdaudein akei sunjon akei unverein akei agis akei gairnein akei aljan akei fraveit. ïn allamma [4769] ustaiknideduþ ïzvis hlutrans visan þamma toja. aþþan jabai melida ni ïn þis anamahtjandins ni ïn þis anamahtidins ak du gabairhtjan usdaudein unsara. þoei faur ïzvis habam viþra ïzvis ïn and [4770] [4771] vairþja guþs. ïnuh þis gaþrafstidai sium aþþan ana gaþrafsteinai unsarai filaus mais faginodedun [4772] ana fahedai teitaus. unte anaweilaiþs varþ ahma ïs fram allaim ïzvis. unte jabai wa ïmma fram ïzvis waiwop. ni gaaiviskoþs varþ ak svasve allata ïzvis ïn sunjai rodidedum sva jah woftuli unsara [4773] [4774] so du teitau sunja varþ. jah brusts is ufarassau du ïzvis sind gamunandins þo allaize ïzvara ufhausein [4775] [4776] sve miþ agisa jah reiron andnemuþ ïna. fagino nu unte ïn allamma gatraua ïn ïzvis. aþþan kannja
[4777] ïzvis. broþrjus. ants guþs þo gibanon ïn aikklesjon makidonais. þatei ïn managamma kustau aglons [4778] [4779] managduþs fahedais ïze jah þata diupo unledi ïze usmanagnoda du gabein ainfalþeins ïze. unte bi mahtai [4780] [4781] veitvodja jah ufar maht silbaviljos vesun. miþ managai usbloteinai bidjandans uns niman [4782] [4783] anst seina jah gamainein andbahtjis ïn þans veihans. jah ni svasve venidedum ak sik silbans [4784] atgebun frumist fraujin. þaþroh þan uns þairh viljan guþs. svaei bedeima teitaun ei svasve [4785] [4786] faura dustodida. svah ustiuhai ïn ïzvis jah þo anst. akei sve raihtis ïn allamma managniþ galaubeinai jah vaurda jah kunþja jah ïn allai usdaudein jah ana þizai us ïzvis ïn uns friaþvai [4787] [4788] ei jah ïn þizai anstai managnaiþ. ni svasve fraujinonds qiþa ïzvis ak ïn þizos anþaraize usdaudeins [4789] jah ïzvaraizos friaþvos airkniþa kiusands. unte kunnuþ anst fraujins unsaris ïesuis xristaus þatei ïn ïzvara gaunledida sik gabigs visands ei jus þamma ïs unledja gabeigai vairþaiþ. [4790] [4791] jah ragin ïn þamma giba. unte þata ïzvis batizo ïst. juzei ni þatainei viljan ak jah taujan [4792] [4793] dugunnuþ af fairnin jera. ïþ nu sai jah taujan ustiuhaiþ ei svasve faura ïst muns du viljan sva jah [4794] [4795] du ustiuhan us þammei habaiþ. jabai auk vilja ïn gagreftai ïst. svasve habai. vaila andanem ïst. ni [4796] [4797] [4798] svasve ni habai. ni sva auk ei anþaraim ïusila ïþ ïzvis aglo ak us ïbnassau. ïn þamma nu mela ïzvar ufarassus du jainaize þarbom. ei jah jainaize ufarassus vairþai du ïzvaraim þarbom ei vairþai [4799] [4800] [4801] [4802] ïbnassus. svasve gameliþ ïst. saei filu ni managizo jah saei leitil ni favizo. aþþan aviliud guþa. ïzei [4803] gaf þo samon usdaudein faur ïzvis ïn hairto teitaus. unte raihtis bida andnam. aþþan usdaudoza [4804] [4805] visands silba viljands galaiþ du ïzvis. jaþ-þan miþsandidedum ïmma broþar. þizei hazeins ïn aivaggeljons [4806] [4807] and allos aikklesjons. aþþan ni þat-ain ak jah gateviþs fram aikklesjom miþ gasinþam
[4808] [4809] uns miþ anstai þizai andbahtidon fram uns du fraujins vulþau jah gairnein unsarai. bivandjandam [4810] þata ïbai was uns fairinodedi ïn digrein þizai andbahtidon fram uns. garedandans auk goda ni [4811] [4812] þatainei ïn andvairþja guþs ak jah ïn andvairþja manne. ïnsandidedum þan miþ ïm broþar unsarana. þanei gakausidedum ïn managaim ufta usdaudana visandan aþþan nu sai filaus mais usdaudozan [4813] [4814] trauainai managai ïn ïzvis. jaþþe bi teitu. saei ïst gaman mein jah gavaurstva ïn ïzvis jaþþe [4815] [4816] broþrjus unsarai apaustauleis aikklesjono vulþus xristaus. aþþan ustaiknein friaþvos ïzvaraizos [4817] [4818] jah unsaraizos woftuljos faur ïzvis ïn ïm ustaiknjandans ïn andvairþja aikklesjono. aþþan bi andbahti. [4819] [4820] þatei rahtoda du veihaim. ufjo mis ïst du meljan ïzvis. unte vait gairnein ïzvara. þizaiei fram ïzvis wopa at makidonnim. unte axaja gamanvida ïst fram fairnin jera jah þata us ïzvis aljan gavagida [4821] þans managistans ïzei. aþþan fauragasandida broþruns ei woftuli unsara so fram ïzvis ni [4822] [4823] vaurþi lausa ïn þizai halbai ei svasve qaþ gamanvidai sijaiþ. ïbai jabai qimand miþ mis makidoneis jah bigitand ïzvis unmanvjans. gaaiviskondau veis. ei ni qiþau jus. ïn þamma stomin þizos [4824] woftuljos. naudiþaurft nu man bidjan broþruns ei galeiþaina du ïzvis jah fauragamanvjaina þana fauragahaitanan aivlaugian ïzvarana þana manvjan visan svasve vailaqiss jah ni svasve bifaihon. [4825] [4826] þatuþ þan saei saïïþ us gaþagkja. us gaþagkja jah sneiþiþ jah saei saïïþ ïn þiuþeinai. us þiuþeinai [4827] [4828] jah sneiþiþ. warjizuh svasve fauragahugida hairtin ni us trigon aiþþau us nauþai. unte hlasana [4829] giband frijoþ guþ. aþþan mahteigs ïst guþ alla anst ufarassjan ïn ïzvis ei in allamma sinteino [4830] [4831] allis ganauhan habandans ufarassjaiþ ïn allamma vaurstve godaize. svasve gameliþ ïst. tahida gaf [4832] unledaim. usvaurhts ïs visiþ du aiva. aþþan sa andstaldands fraiva þana saiandan jah hlaiba du [4833] mata andstaldiþ jah managjai fraiv ïzvar jah vahsjan gataujai akrana usvaurhtais ïzvaraizos. ïn
[4834] allamma gabignandans ïn allai ainfalþein. sei vaurkeiþ þairh uns aivxaristian guþa. unte andbahti þis gudjinassaus ni þatainei ïst usfulljando gaidva þize veihane ak jah ufarassjando þairh managa [4835] aviliuda guþa. þairh gakust þis andbahtjis mikiljandans guþ ana ufhauseinai andahaitis ïzvaris ïn [4836] aivaggeljon xristaus jah ïn ainfalþein gamainduþais du ïm jah du allaim jah ïzei bidai faur ïzvis [4837] [4838] gairnjandans ïzvara ïn ufarassau anstais guþs ana ïzvis. aviliud guþa ïn þizos unusspillodons ïs [4839] [4840] gibos. aþþan ïk silba pavlus bidja ïzvis bi qairrein jah mukamodein xristaus. ïkei ana andaugi [4841] [4842] raihtis hauns ïm ïn ïzvis. aþþan aljar visands gatraua ïn ïzvis. aþþan bidjam ei ni andvairþs gatrauau trauainai. þizaiei man gadaursan ana sumans þans munandans uns sve bi leika gaggandans [4843] [4844] ïn leika auk gaggandans ni bi leika drauhtinom. unte vepna unsaris drauhtinassaus ni leikeina ak [4845] [4846] mahteiga guþa du gataurþai tulgiþo. mitonins gatairandans jah all hauhiþos ushafanaizos viþra kunþi [4847] guþs jah frahinþandans all frapje jah ïn ufhausein xristaus tiuhandans. jah manvuba habandans du [4848] fraveitan all ufarhauseino. þan usfulljada ïzvara ufhauseins. þo bi andvairþja saiwiþ jabai was gatrauaiþ sik silban xristaus visan. þata þagkjai aftra af sis silbin ei svasve ïs xristaus sva jah veis. [4849] [4850] aþþan sveþauh jabai wa managizo wopam bi valdufni unsar. þatei atgaf frauja unsis du timreinai jah [4851] [4852] [4853] [4854] ni du gataurþai ïzvarai ni gaaiviskonda. ei ni þugkjaima sve þlahsjandans ïzvis þairh bokos. unte þos [4855] raihtis bokos qiþand kaurjos sind jah svinþos ïþ qums leikis lasivs jah vaurd frakunþ. þata þagkjai sa svaleiks þatei wileikai sium vaurda þairh bokos aljar visandans svaleikai jah andvairþai vaurstva [4856] [4857] unte ni gadaursum domjan unsis silbans aiþþau gadomjan uns du þaim sik silbans anafilhandam ak [4858] [4859] eis ïn sis silbam sik silbans mitandans jah gadomjandans sik silbans du sis silbam ni fraþjand. ïþ [4860] veis---ak bi mitaþ garaideinais. þoei gamat nnsis guþ mitaþ fairrinnandein und jah ïzvis. ni auk svasve ni fairrinnandans und ïzvis ufarassau ufþanjam uns. unte jah und ïzvis gasniumidedum ïn
[4861] aivaggeljon xristaus. ni ïnu mitaþ wopandans ïn framaþjaim arbaidim aþþan ven habam at vahsjandein [4862] [4863] galaubeinai ïzvarai ïn ïzvis mikilnan bi garaideinai unsarai du ufarassau. ufarjaina ïzvis [4864] aivaggeljon merjan ni ïn framaþjaim arbaidim du manvjaim wopan. aþþan sa wopands ïn fraujin [4865] [4866] [4867] [4868] wopai. unte ni saei sik silban gasvikunþeiþ. jains ïst gakusans ak þanei frauja gasvikunþeiþ. vainei [4869] [4870] usþulaidedeiþ meinaizos leitil wa unfrodeins akei jah uspulaiþ mik. unte aljanonds ïzvis guþs aljana [4871] [4872] gavadjoda auk ïzvis ainamma vaira mauja svikna du usgaban xristau. aþþan og ïbai aufto svasve vaurms aivvan uslutoda filudeisein seinai riurja vairþaina fraþja ïzvara af ainfalþein jah [4873] [4874] sviknein þizai ïn xristau. jabai nu sa qimanda anþarana ïesu mereiþ. þanei veis ni meridedum. aiþþau ahman anþarana nemuþ. þanei ni nemuþ. aiþþau aivaggeljon anþara. þoei ni andnemuþ. [4875] [4876] vaila usþulaideduþ. man auk ni vaihtai mik minnizo gataujan þaim ufar mikil visandam apaustaulum. [4877] [4878] jabai unhrains ïm vaurda akei ni kunþja. aþþan in allamma gabairhtida ïn allaim du ïzvis. [4879] aiþþau ïbai fravaurht tavida mik silban haunjands ei jus ushauhjaindau. unte arvjo guþs aivaggeljon [4880] [4881] merida ïzvis. anþaros aikklesjons birauboda nimands andavizn du ïzvaramma andbahtja jah [4882] [4883] vizands at ïzvis jah ushaista ni ainnohun kaurida. unte þarbos meinos usfullidedun broþrjus qimandans [4884] af makidonai jah ïn allaim unkaureinom ïzvis mik silban fastaida jah fasta. ïst sunja xristaus [4885] ïn mis. unte so woftuli ni faurdammjada ïn mis ïn landa akaje. ïn wis. unte ni frijo ïzvis. guþ [4886] vait. ïþ þatei tauja jah taujan haba ei usmaitau ïnilon þize viljandane ïnilon ei ïn þammei wopand. [4887] bigitaindau svasve jah veis. unte þai svaleikai galiugaapaustauleis vaurstvjans hindarveisai gagaleikondans [4888] [4889] sik du apaustaulum xristaus. jah nist sildaleik. unte silba satana gagaleikoþ sik aggillau liuhadis. [4890] [4891] nist mikil jabai andbahtos ïs gagaleikond sik sve andbahtos garaihteins. þizeei andeis vairþiþ
[4892] [4893] bi vaurstvam ïze. aftra qiþa ïbai was mik muni unfrodana. aiþþau vaila þau sve unfrodana nimaiþ [4894] mik ei jah ïk leitil wa wopau. þatei rodja. ni rodja bi fraujin ak sve ïn unfrodein ïn þamma stomin [4895] þizos woftuljos. unte managai wopand bi leika jah ïk wopa. unte azetaba usþulaiþ þans unvitans [4896] [4897] frodai visandans. usþulaiþ jabai was ïzvis gaþivaiþ. jabai was fraïtiþ. jabai was usnimiþ. jabai was [4898] [4899] ïn arbaidai briggiþ. jabai was ïzvis ïn andavleizn slahip. bi uns veriþai qiþa sve þatei veis siukai [4900] veseima. ïþ ïn þammei we was anananþeiþ. ïn unfrodein qiþa. gadars jah ïk. haibraieis sind jah ïk. [4901] [4902] ïsraeleiteis sind jah ïk. fraiv abrahamis sind jah ïk. andbahtos xristaus sind. svasve unvita qiþa. mais [4903] ïk. ïn arbaidim managizeim. ïn karkarom ufarrassau. ïn slahim ufarrassau. ïn dauþeinim ufta. fram [4904] ïudaium fimf sinþam fidvortiguns ainamma vanans nam. þrim sinþam vandum usbluggvans vas. ainamma sinþa stainiþs vas. þrim sinþam usfarþon gatavida us skipa. naht jah dag ïn diupiþai vasnareins. [4905] vratodum ufta. bireikeim awo. bireikeim vaidedjane. bireikeim us kunja. bireikeim usþiudom. bireikeim ïn baurg. bireikeim ïn auþidai. bireikeim ïn marein. bireikeim ïn galiugabroþrum. [4906] [4907] aglom jah arbaidim. ïn vocainim ufta. ïn gredau jah þaurstein. ïn lausqiþreim ufta. ïn friusa jah [4908] [4909] naqadein. ïnuh þo afar þata arbaiþs meina seiteina. saurga meina allaim aikklesjom. was siukiþ [4910] jah ni siukau. was afmarzjada jah ïk ni tundnau. jabai wopan skuld sijai. þaim siukeins meinaizos [4911] [4912] [4913] [4914] wopau. guþ jah atta fraujins ïesuis vait sa piuþeiga du aivam þatei ni liuga. ïn damaskon [4915] fauramaþleis þiudos araitins þiudanis vitaida baurg damaskai gafahan mik viljands. jah þairh [4916] [4917] augadauro ïn snorjon athahans vas and baurgsvaddjau jah unþaþlauh handuns ïs. wopan binah [4918] [4919] akei ni batizo ïst. jah þan qima ïn siunins jah andhuleinins fraujins. vait mannan ïn xristau faur
jera fidvortaihune jaþþe ïn leika ni vait. jaþþe ïnuh leik ni vait. guþ vait. fravulvanana þana [4920] svaleikana und þridjan himin. jah vait þana svaleikana mannan jaþþe ïn leika jaþþe ïnuh leik nih [4921] vait. guþ vait. þatei fravulvans varþ ïn vagg jah hausida unqeþja vaurda. þoei ni skulda sind mann [4922] rodjan. faur þana svaleikana woþa ïþ faur mik silban ni vaiht wopa niba ïn unmahtim meinaim. [4923] [4924] aþþan jabai viljau wopan. ni sijau unvita. unte sunja qiþa. ïþ freidja. ïbai was ïn mis wa muni. [4925] [4926] ufar þatei gasaiwiþ aiþþau gahauseiþ wa us mis. jah bi filusnai andhuleino ei ni ufarhafnau. [4927] [4928] [4929] atgibana ïst mis hnuto leika meinamma aggilus satanins ei mik kaupastedi ei ni ufarhugjau bi þatei þrim sinþam fraujan baþ ei afstoþi af mis. jah qaþ mis. ganah þuk ansts meina. unte mahts ïn siukeim ustiuhada. filu gabaurjaba nu mais wopa ïn siukeim meinaim ei ufarhleiþrjai ana [4930] [4931] mis mahts xristaus. ïn þizei mis galeikaiþ ïn siukeim ïn anamahtim ïn nauþim ïn vrekeim ïn [4932] [4933] þreihslam faur xristu. unte þan siuka. þan mahteigs ïm. varþ unvita wopands. jus mik gabaidideduþ. aþþan ïk skulds vas fram ïzvis gakannjan. unte ni vaihtai mins habaida þaim ufar [4934] [4935] filu apaustaulum jah jabai ni vaihts ïm. aiþþau sveþauh taikneis apaustaulaus gatavidos vaurþun ïn [4936] ïzvis ïn allai þulainai taiknim jah fauratanjam jah mahtim. wa auk ïst. þize vanai veseiþ ufar [4937] anþaros aikklesjons. niba þatei ïk silba ni kaurida ïzvis. fragibiþ mis þata skaþis. sai þridjo þata manvus ïm qiman at ïzvis jah ni kaurja ïzvis. unte ni sokja ïzvaros aihtins ak ïzvis. ni auk skulun [4938] [4939] barna fadreinam huzdjan ak fadreina barnam. aþþan ïk gabaurjaba fraqima jah fraqimada faur [4940] [4941] saivalos ïzvaros. sveþauh ei ufarassau ïzvis frijonds minz frijoda. aþþan sai nu ïk ni kaurida ïzvis [4942] [4943] ak visands aufto listeigs hindarveisein ïzvis nam. ïbai þairh wana þizeei ïnsandida du ïzvis bifaihoda [4944] [4945] ïzvis. baþ teitu jah miþïnsandida ïmma broþar. ïbai wa bifaihoda ïzvis teitus. niu þamma samin
[4946] [4947] ahmin ïddjedum. niu þaim samam laistim. aftra þugkeiþ ïzvis ei sunjoma uns viþra ïzvis. ïn [4948] [4949] andvairþja guþs ïn xristau rodjam. þatuþ-þan all. liubans. ïn ïzvaraizos gatimreinais. unte og ïbai aufto qimands ni svaleikans sve viljau bigitau ïzvis jah ïk bigitaidau ïzvis svaleiks sve ni vileiþ mik. ïbai aufto þvairheins aljan jiukos bihaita birodeinos haifsteis bifaiha ufsvalleinos [4950] [4951] drobnans. ïbai aftra qimandan mik guþ gahaunjai at ïzvis jah qaino managans þize faura fravaurkjandane jah ni ïdreigondane ana unhrainiþai. þoei gatavidedun. horinassau jah aglaitja. [4952] [4953] þridjo þata qima at ïzvis. ana munþa tvaddje veitvode jah þrije gastandai all vaurde. [4954] [4955] fauraqaþ jah aftra fauragateiha svasve andvairþs anþaramma sinþa jah aljaþro nu melja þaim faura [4956] [4957] fravaurkjandam jah anþaraim allaim þatei jabai qima. aftra ni freidja. unte kustu sokeiþ þis ïn mis [4958] [4959] rodjandins xristaus. saei ni siukeiþ ïn ïzvis ak mahteigs ïst ïn ïzvis. aþþan jabai ushramiþs vas us siukein akei libaiþ us mahtai guþs. jah auk siukam ïn ïmma akei libam miþ ïmma us mahtai guþs ïn [4960] [4961] ïzvis. ïzvis silbans fraisiþ. sijaidu ïn galaubeinai. silbans ïzvis kauseiþ. þauh niu kunnuþ ïzvis patei [4962] [4963] ïesus xristus ïn ïzvis ïst. ïbai aufto ungakusanai sijuþ. appan venja ei kunneiþ þateï veis ni sijum [4964] [4965] ungakusanai. aþþan bidja du guþa ei ni vaiht ubilis taujaiþ ni ei veis gakusanai þugkjaima ak ei jus [4966] [4967] pata godo taujaiþ ei veis ungakusanai þugkjaima. ni auk magum wa viþra sunja ak faur sunja. aþþan [4968] [4969] faginom þan veis siukam ïþ jus svinþai sijuþ. þizuh auk jah bidjam ïzvaraizos ustauhtais. duþþe þata aljaþro melja ei andvairþs harduba ni taujau bi valdufnja. þammei frauja fragaf mis du gatimreinai [4970] [4971] jah ni du gataurþai. þata anþar. broþrjus. faginoþ ustauhanai sijaiþ gaþrafstidai sijaiþ samo fraþjaiþ
[4972] gavairþi taujandans sijaiþ jah guþ gavairþeis jah friaþvos vairþiþ miþ ïzvis. goljaiþ ïzvis misso ïn [4973] [4974] frijonai veihai. goljand ïzvis þai veihans allai. ansts fraujins unsaris ïesuis xristaus jah friaþva guþs jah gaman ahmins veihis miþ allaïm ïzvis. amen.
DU GALATIM. recensere
[4975]
[4976] [4977] Pavlus apaustaulus ni af mannam nih þairh mannan ak þairh ïesu xristu jah guþ attan. ïze urraisida [4978], [4979] ïna us dauþaim. jah þai miþ mis allai broþrjus aikklesjom galatiais. ansts ïzvis jah gavairþi fram [4980] [4981] guþa attin jah fraujin unsaramma ïesu xristau. ïzei gaf sik silban faur fravaurhtins unsaros ei uslausidedi [4982] [4983] uns us þamma andvairþin aiva ubilin bi viljin guþs jah attins unsaris. þammei vulþus du [4984] [4985] aivam amen. sildaleikja ei svasve sprauto afvandjanda af þamma laþondin ïzvis ïn anstai xristaus du [4986] anþaramma aivaggelja. þatei nist anþar. alja sumai sind þai drobjandans ïzvis jah viljandans ïnvandjan [4987] aivaggeli xristaus.------aþþan þatei melja ïzvis. sai ïn andvairþja guþs ei ni liuga. þapro qam [4988] [4989] ana fera saurais jah kileikiais. vasuþ-þan unkunþs vlita aikklesjom ïudaias þaim ïn xristau. þatainei [4990] [4991] hausjandans vesun þatei saei vrak uns simle. nu mereiþ galaubein. þoei suman brak. jah ïn mis mikilidedun [4992] [4993] guþ. þaþro bi fidvortaihun jera usïddja aftra ïn ïairusaulyma miþ barnabin ganimands miþ [4994] [4995] mis jah teitu. uzuþ-þan ïddja bi andhuleinai jah ussok ïm aivaggeli. þatei merja ïn þiudom ïþ sundro. [4996] þaimei þuhta ïbai svare rinnau aiþþau runnjau. akei nih teitus sa miþ mis kreks visands baidiþs [4997] [4998] vas bimaitan. aþþan ïn þize ufsliupandane galiugabroþre. þaiei ïnnufslupun biniuhsjan freihals
[4999] [5000] unsarana. þanei aihum ïn xristau ïesu. ei unsis gaþivaidedeina. þaimei ni weilohun gakunþedum [5001] [5002] ufhnaivein ei sunja aivaggeljons gastandai at ïzvis. aþþan af þaim þugkjandam visan wa. wileikai simle vesun. ni vaiht mis vulþris ïst. guþ mans andvairþi ni andsitiþ. aþþan mis þai þugkjandans [5003] ni vaiht anaïnsokun. ak þata viþravairþo gasaiwandans þatei gatrauaida vas mis aivaggeljo faurafilljis [5004] [5005] svasve paitrau bimaitis. unte saei vaurstveig gatavida paitrau du apaustaulein bimaitis. vaurstveig [5006] [5007] gatavida jah mis ïn þiudos. jah ufkunnandans anst þo gibanon mis paitrus jah ïakobus jah ïohannes. þaiei þuhtedun sauleis visan. taihsvons atgebun mis jah barnabin gamaineins. svaei veis du þiudom [5008] [5009] [5010] ïþ eis du bimaita. þatainei þizei unledane ei gamuneima. þatei usdaudida. þata silbo taujan. aþþan [5011] þan qam paitrus ïn antiokjai ïn andvairþi ïmma andstoþ. unte gatarhiþs vas. unte faurþizei qemeina sumai fram ïakobau. miþ þiudom matida. ïþ biþe qemun. ufslaup jah afskaiskaid sik ogands þans [5012] [5013] us bimaita. jah miþlitidedun ïmma þai anþarai ïudaieis svaei barnabas miþgatauhans varþ þizai litai [5014] ïze. ake biþe usgasaw þatei ni raihtaba gaggand du sunjai aivaggeljons. qaþ du paitrau faura allaim. [5015] [5016] jabai pu ïudaius visands þiudisko libais jah ni ïudaivisko. waiva þiudos baideis ïudaiviskon. veis raihtis [5017] [5018] ïudaieis visandans jah ni us þiudom fravaurhtai. aþþan vitandans þatei ni vairþiþ garaihts manna us vaurstvam vitodis alja þairh galaubein ïesuis xristaus. jah veis ïn xristau ïesua galaubidedum ei garaihtai vairþaima us galaubeinai xristaus ïesuis jah ni us vaurstvam vitodis. unte ni vairþiþ garaihts [5019] [5020] us vaurstvam vitodis ainhun leike. aþþan jabai sokjandans ei garaihtai domjaindau ïn xristau bigitanai [5021] sijum jas-silbans fravaurhtai. þannu xristus fravaurhtais andbahts. nis sijai. unte jabai þatei [5022] gatar. þata aftra timrja. missataujandan mik silban ustaiknja. unte ïk þairh vitoþ vitoda gasvalt [5023] [5024] ei guþa libau. xristau miþushramiþs varþ ïþ liba. nu ni þanaseiþs ïk. ïþ libaiþ ïn mis xristus. aþþan þatei nu liba ïn leika. ïn galaubeinai liba sunus guþs þis frijondins mik jah atgibandins sik [5025] [5026] silban faur mik. ni faurqiþa anstai guþs. unte jabai þairh vitoþ garaihtei. aiþþau jah xristus svare
[5027] [5028] gasvalt. o unfrodans galateis. was ïzvis afhugida sunjai ni ufhausjan. ïzvizei faura augam ïesus [5029] xristus faurameliþs vas ïn ïzvis ushramiþs. þat-ain viljau vitan fram ïzvis. uzu vaurstvam vitodis [5030] ahman nemuþ þau uzu gahauseinai galaubeinais. sva unfroþans sijuþ. anastodjandans ahmin nu [5031] [5032] [5033] leika ustiuhiþ. sva filu gavunnuþ svare. aþþan jabai svare. saei nu andstaldiþ ïzvis ahmin jah [5034] vaurkeiþ mahtins ïn ïzvis uzu vaurstvam vitodis þau uzu gahauseinai galaubeinais. svasve jah [5035] abraham galaubida guþa------sva managai auk sve ïn xristau daupidai vesuþ. xristau gahamodai [5036] [5037] sijuþ. nist judaius nih kreks. nist skalks nih freis. nist gumakund nih qinakund. unte allai jus [5038] ain sijuþ ïn xristau ïesu. aþþan þande jus xristaus. þannu abrahamis fraiv sijuþ jab-bi gahaitam [5039] arbjans. aþþan qiþa svalaud melis sve arbinumja niuklahs ïst. ni und vaiht ïusiza ïst skalka frauja [5040] [5041] [5042] allaize visands. akei uf raginjam ïst jah fauragaggam und garehsn attins. sva jah veis þan vesum [5043] barniskai. uf stabim þis fairwaus vesum skalkinondans. ïþ biþe qam usfulleins melis. ïnsandida [5044] [5045] guþ sunu seinana vaurþanana us qinon vaurþanana uf vitoda ei þans uf vitoda usbauhtedi ei sunive [5046] [5047] sibja andnimaina. aþþan þatei sijuþ jus sunjus guþs. ïnsandida guþ ahman sunaus seinis ïn hairtona [5048] [5049] ïzvara hropjandan. abba fadar. svaei ni þanaseiþs ïs skalks. þande sunus jah arbja guþs [5050] [5051] þairh xristu. akei þan sveþauh ni kunnandans guþ þaim þoei vistai ni sind guþa skalkinodeduþ. [5052] ïþ nu sai ufkunnandans guþ maizuþ-þan gakunnaidai fram guþa waiva gavandideduþ ïzvis aftra [5053] [5054] du þaim unmahteigam jah halkam stabim. þaimei aftra ïupana skalkinon vileiþ. dagam vitaiþ jah [5055] [5056] [5057] menoþum jah melam jah aþnam. og ïzvis ïbai svare arbaididedjau ïn ïzvis. aþþan vairþaiþ sve ïk. [5058] [5059] unte jah ïk sve jus. broþrjus. bidja ïzvis. ni vaiht mis gaskoþuþ. vituþ þatei þairh siukein leikis [5060] aivaggelida ïzvis þata frumo jah fraistubnjai ana leika meinamma ni frakunþeduþ ni andspivuþ ak [5061] [5062] sve aggelu guþs andnemuþ mik sve xristu ïesu. wileika vas nu audagei ïzvara. veitvodja auk ïzvis [5063] [5064] þatei jabai mahteig vesi augona ïzvara usgrabandans atgebeiþ mis. ïþ nu sve fijands ïzvis varþ
[5065] [5066] sunja gateihands ïzvis. aljanond ïzvis ni vaila ak usletan ïzvis vileina ei ïm aljanoþ. aþþan goþ ïst [5067] [5068] aljanon ïn godamma sinteino jan-ni þatainei ïn þammei ïk sijau andvairþs at ïzvis. barnilona meina. [5069] þanzei aftra fita. unte gabairhtjaidau xristaus ïn ïzvis. aþþan vilda qiman at ïzvis nu jah ïnmaidjan [5070] [5071] stibna meina. unte afslauþiþs ïm ïn ïzvis. qiþiþ mis jus uf vitoda viljandans visan þata vitoþ niu [5072] hauseiþ. gameliþïst auk þatei abraham tvans aihta sununs. ainana us þiujai jah ainana us frijai. [5073] [5074] [5075] [5076] akei þan sa us þiujai bi leika gabaurans vas. ïþ sa us frijai bi gahaita. þatei sind aljaleikaidos. þos [5077] [5078] auk sind tvos triggvos. aina raihtis af fairgunja seinai ïn þivadv bairandei. sei ïst agar. seina [5079] fairguni ïst ïn arabia gamarko þizai nu ïairusalem ïþ skalkinoþ miþ seinaim barnam. ïþ so ïupa [5080] [5081] ïairusalem frija ïst. sei ïst aiþei unsara. gameliþ ïst auk. sifai stairo so unbairandei. tarmei jah [5082] [5083] hropei so ni fitandei. unte managa barna þizos auþjons mais þau þizos aigandeins aban. aþþan [5084] [5085] veis broþrjus bi ïsakis gahaita barna sium. akei þan svasve sa bi leika gabaurana vrak þana. bi [5086] ahmin. svah jah nu. akei wa qiþiþ þata gamelido. usvairþ þizai þiujai jah þamma sunau ïzos. unte [5087] ni nimiþ arbi sunus þiujos miþ sunau frijaizos. þannu nu broþrjus ni sijum þiujos barna ak frijaizos. [5088] [5089] þammei freihalsa uns xristus frijans brahta. standaiþ nu. ni aftra skalkinassaus jukuzja [5090] [5091] [5092] [5093] usþulaiþ. sai ïk pavlus qiþa ïzvis þatei jabai bimaitiþ. xristus ïzvis nist du botai. aþþan veitvodja [5094] [5095] wammeh manne bimaitanaize þatei skula ïst all vitoþ taujan. lausai sijuþ af xristau. juzei ïn vitoda
[5096] garaihtans qiþiþ ïzvis. us anstai usdrusuþ. aþþan veis ahmin us galaubeinai venais garaihteins [5097] beidam. unte ïn xristu ïesu nih bimait vaiht gamag ni faurafilli ak galaubeins þairh friaþva vaurstveiga. [5098] [5099] runnuþ vaila. was ïzvis galatida sunjai ni ufhausjan. so gakunds ni us þamma laþondin [5100] [5101] [5102] [5103] ïzvis ïst. leitil beistis allana daig distairiþ. ïk gatraua ïn ïzvis ïn fraujin þatei ni vaiht aljis hugjiþ [5104] [5105] aþþan sa drobjands ïzvis sa bairaiþ vargiþa. sawazuh saei sijai. aþþan ïk broþrjus jabai bimait [5106] merjau. duwe þanamais vrikada. þannu gatauran ïst marzeins galgins. vainei jah usmaitaindau [5107] [5108] þai drobjandans ïzvis. jus auk du freihalsa laþodai sijuþ. broþrjus. þatainei ïbai þana freihals du [5109] leva leikis taujaiþ ak ïn friaþvos ahmins skalkinoþ ïzvis misso. unte all vitoþ ïn ïzvis ïn ainamma [5110] [5111] vaurda usfulljada ïn þamma. frijos newundjan þeinana sve þuk silban. ïþ jabai ïzvis misso beitiþ [5112] jah fairrinoþ. saiwiþ ïbai fram ïzvis misso fraqimaindau. aþþan qiþa ei ahmin gaggaiþ jah lustu [5113] leikis ni ustiuhaiþ. unte leik gairneiþ viþra ahman ïþ ahma viþra leik. þo nu sis misso andstandand [5114] [5115] ei ni þiswah þatei vileiþ. þata taujaiþ. aþþan jabai ahmin tiuhanda. ni sijuþ uf vitoda. aþþan [5116] [5117] svikunþa sind vaurstva leikis. þatei ïst horinassus kalkinassus unhrainiþa aglaitei galiugagude [5118] [5119] skalkinassus lubjaleisei fiaþvos haifsteis aljan hatiza jiukos tvisstasseis birodeinos hairaiseis neiþa maurþra drugkaneins gabauros jah þata galeiko þaim. þatei faurqiþa ïzvis sve ju fauraqaþ þatei [5120] [5121] þai þata svaleik taujandans þiudangardjos guþs arbjans ni vairþand. ïþ akran ahmins ïst friaþva faheþs [5122] gavairþi usbeisnei selei bleiþei galaubeins qairrei gahobains sviknei. viþra þo svaleika nist [5123] vitoþ. ïþ þaiei sind xristaus. leik sein ushramidedun miþ vinnom jah lustum. jabai libam ahmin. [5124] ahmin jah gaggam. ni vairþaima flautandans misso ushaitandans. misso ïn neiþa visandans.
[5125] [5126] broþrjus. jabai gafahaidau manna ïn wizai missadede. jus þai ahmeinans gaþvastjaiþ þana svaleikana [5127] ïn ahmin qairreins. atsaiwands þuk silban ïbai jah þu fraisaizau. ïzvaros misso kauriþos [5128] [5129] bairaiþ jah sva usfulleiþ vitoþ xristaus. ïþ jabai þugkeiþ was wa visan. ni vaiht visands. sis silbin [5130] [5131] fraþjamarzeins ïst. ïþ vaurstv sein silbins kiusai warjizuh jah þan ïn sis silbin woftulja habai jah [5132] [5133] [5134] [5135] ni ïn anþaramma. warjizuh auk svesa baurþein bairiþ. aþþan gamainjai sa laisida vaurda þamma [5136] [5137] laisjandin ïn allaim godaim. ni vairþaiþ airzjai. guþ ni bilaikada. manna auk þatei saiïþ. þatuh jah [5138] [5139] sneiþiþ. unte saei saiïþ ïn leika seinamma. us þamma leika jah sneiþiþ riurein. ïþ saei saiïþ in [5140] ahmin. us ahmin jah sneiþiþ libain aiveinon. aþþan þata godo taujandans ni vairþaima usgrudjans. [5141] unte at mel svesata sneiþam ni afmaindai. þannu nu þandei mel habam. vaurkjam þiuþ viþra [5142] [5143] [5144] [5145] allans þishun viþra svesans galaubeinai. sai wileikaim bokom ïzvis gamelida meinai handau. sva managai sve vileina samjan sis ïn leika. þai nauþjand ïzvis bimaitan. ei weh vrakja galgins xristaus [5146] [5147] ni vinnaina. nih þan sveþauh þai ïzei bimaitanai sind vitoþ fastand ak vileina ïzvis bimaitan [5148] [5149] ei ïn ïzvaramma leika wopaina. ïþ mis ni sijai wopan ïn ni vaihtai niba ïn galgin fraujins unsaris [5150] [5151] ïesuis xristaus. þairh þanei mis fairwaus ushramiþs ïst jah ïk fairwau. unte nih bimait vaiht ïst [5152] ni faurafilli ak niuja gaskafts. jah sva managai sve þizai garaideinai galaistans sind. gavairþi ana [5153] [5154] ïm jah armaio jah ana ïsraela guþs. þanamais arbaide ni ainshun mis gansjai. unte ïk stakins fraujins [5155] unsaris ïesuis xristaus ana leika meinamma baira. ansts fraujins unsaris ïesuis xristaus miþ ahmin ïzvaramma broþrjus. amen.
AIPISTAULE PAVLAUS DU AIFAISIUM anastodiþ. recensere
[5156]
[5157] Pavlus apaustaulus xristaus ïesuis þairh viljan guþs þaim veiham þaim visandam ïn aifaison jah [5158] triggvaim ïn xristau ïesu. ansts ïzvis jah gavairþi fram guþa attin unsaramma jah fraujin ïesu [5159] xristau. þiuþiþs guþ jah atta fraujins unsaris ïesuis xristaus. ïzei gaþiuþida uns ïn allai þiuþeinai [5160] [5161] ahmeinai ïn himinakundaim ïn xristau. svasve gavalida unsis ïn ïmma faur gasatein fairwaus ei [5162] [5163] sijaima veis veihai jah unvammai ïn andvairþja ïs ïn friaþvai. fauragarairoþ uns du sunive gadedai [5164] þairh ïesu xristu ïn ïmma bi leikainai viljins seinis. du hazeinai vulþaus anstais seinaizos. ïn þizaiei [5165] [5166] ansteigs vas uns ïn þamma liubin sunau seinamma. ïn þammei habam faurbauht fralet fravaurhte [5167] þairh bloþ ïs bi gabein vulþaus anstais ïs. þoei ufarassau ganohida ïn uns ïn allai handugein jah [5168] [5169] [5170] frodein kannjan unsis runa viljins seinis bi viljin. saei fauragaleikaida ïmma du fauragaggja usfulleinais [5171] [5172] mele aftra usfulljan alla ïn xristau þo ana himinam jah ana airþai ïn ïmma. ïn þammei hlauts gasatidai vesum fauragaredanai bi viljin guþs þis alla ïn allaim vaurkjandins bi muna viljins seinis. [5173] [5174] [5175] ei sijaima veis du hazeinai vulþaus ïs þai fauravenjandans ïn xristau. ïn þammei jah jus gahausjandans vaurd sunjos aivaggeli ganistais ïzvaraizos þammei galaubjandans gasiglidai vaurþuþ ahmin [5176] [5177] gahaitis þamma veihin. ïzei ïst vadi arbjis unsaris du faurbauhtai gafreideinais du hazeinai vulþaus [5178] [5179] ïs. duþþe jah ïk gahausjands ïzvara galaubein ïn fraujin ïesu xristau jah friaþva ïn allans þans veihans [5180] [5181] [5182] unsveibands aviliudo ïn ïzvara gamund vaurkjands ïn bidom meinaim ei guþ fraujins unsaris ïesuis xristaus atta vulþaus gibai ïzvis ahman handugeins jah andhuleinais ïn ufkunþja seinamma. [5183] [5184] ïnliuhtida augona hairtins ïzvaris ei viteiþ jus wa ïst vens laþonais ïs. wileiku gabei vulþaus arbjis [5185] [5186] ïs ïn veihaim. jah wa ufarassus mikileins mahtais ïs ïn uns þaim galaubjandam bi vaurstva mahtais
[5187] svinþeins ïs. þatei gavaurhta ïn xristau urraisjands ïna us dauþaim jah gasatida ïn taihsvon seinai ïn [5188] himinam ufaro allaize reikje jah valdufnje jah mahte jah fraujinassive jah allaize namne namnidaize [5189] ni þatainei ïn pamma aiva ak jah ïn þamma anavairþin. jah all ufhnaivida uf fotuns ïmma jah ïna [5190]; [5191] atgaf haubiþ ufar alla aikklesjon. sei ïst leik ïs fullo þis alla ïn allaim usfulljandins. jah ïzvis visandans [5192] [5193] dauþans missadedim jah fravaurhtim ïzvaraim. ïn þaimei simle ïddjeduþ bi þizai aldai þis aivis [5194] [5195] bi reik valdufnjis luftaus ahmins þis nu vaurkjandins ïn sunum ungalaubeinais. ïn þaimei jah veis allai usmetum suman ïn lustum leikis unsaris taujandans viljans leikis jah gamitone jah vesum [5196] [5197] vistai barna hatizis svasve jah þai anþarai. ïþ guþ gabeigs visands ïn armahairtein ïn þizos managons [5198] [5199] frijaþvos ïn þizaiei frijoda uns jah visandans uns dauþans fravaurhtim miþgaqivida uns xristau. [5200] [5201] anstai sijum ganasidai jah miþurraisidai jah miþgasatidai ïn himinakundaim ïn xristau ïesu. [5202] ei ataugjai ïn aldim þaim anagaggandeim ufarassu gabeins anstais seinaizos ïn selein bi uns ïn [5203] [5204] xristau ïesu. unte anstai sijuþ ganasidai þairh galaubein jah þata ni us ïzvis ak guþs giba ïst. ni us [5205] [5206] vaurstvam ei was ni wopai ak ïs sijum tauï gaskapanai ïn xristau ïesu du vaurstvam godaim. þoei [5207] [5208] fauragamanvida guþ ei ïn þaim gaggaima. duþþe gamuneiþ þatei jus þiudos simle ïn leika vesuþ [5209] [5210] namnidans unbimaitanai fram þizai namnidon bimait ïn leika handuvaurht. unte vesuþ þan ïn jainamma mela ïnuh xristau framaþjai usmetis ïsraelis jah gasteis gahaite trausteis ven ni habandans [5211] jah gudalausai ïn manasedai. ïp nu sai ïn xristau ïesu jus juzei simle vesuþ fairra. vaurþuþ newa ïn [5212] bloþa xristaus. sa auk ïst gavairþi unsar. saei gatavida þo ba du samin jah miþgardavaddju faþos [5213] gatairands. fijaþva. ana leika seinamma vitoþ anabusne garaideinim gatairands ei þans tvans gaskopi ïn [5214] [5215] sis silbin du ainamma niujamma manu vaurkjiands gavairþi jah gafriþodedi þans bans ïn ainamma
[5216] [5217] leika guþa þairh galgan afslahands fijaþva ïn sis silbin. jah qimands vailamerida gavairþi, ïzvis [5218] juzei fairra jah gavairþi þaim ïzei newa. unte þairh ïna habam atgagg bajoþs ïn ainamma ahmin [5219] [5220] du attin. sai nu ju ni sijuþ gasteis jah aljakonjai ak sïjuþ gabaurgjans þaim veiham jah ïngardjans [5221] [5222] guþs anatimridai ana grunduvaddjau apaustaule jah praufete at visandin auhumistin vaihstastaina [5223] [5224] silbin xristau ïesu. ïn þammei alla gatimrjo gagatiloda vahseiþ du alh veihai ïn fraujin. ïn þammei [5225] [5226] jah jus miþgatimridai sijuþ du bauainai guþs ïn ahmin. ïn þizozei vaihtais ïk pavlus bandja xristaus [5227] ïesuis ïn ïzvara þiudo. jabai sveþauh hausideduþ fauragaggi guþs anstais. sei gibana ïst mis ïn ïzvis. [5228] [5229] unte bi andhuleinai gakannida vas mis so runa sve fauragamelida ïn leitilamma. duþþe ei siggvandans [5230] [5231] mageiþ fraþjan frodein meinai ïn runai xristaus. þatei anþaraim aldim ni kunþ vas sunum [5232] manne svasve nu andhuliþ ïst þaim veih am ïs apaustaulum jah praufetum ïn ahmin. visan þiudos [5233] [5234] gaarbjans jah galeikans jah gadailans gahaitis ïs ïn xristau ïesu þairh aivaggeljon. þizozei varþ [5235] [5236] andbahts ïk bi gihai anstais guþs þizai gibanon mis bi toja mahtais ïs. mis þamma undarleijin allaize þize veihane atgibana varþ ansts so ïn þiudom vailamerjan þo unfairlaistidon gabein xristaus [5237] jah ïnliuhtjan allans. wileik þata fauragaggi runos þizos gafulginons fram aivam ïn guþa [5238] [5239] þamma alla gaskapjandin. ei kanniþ vesi nu reikjam jah valdufnjam ïn þaim himinakundam þairh [5240] aikklesjon so managfalþo handugei guþs bi muna aive. þanei gatavida ïn xristau ïesu fraujin unsaramma. [5241] [5242] [5243] [5244] ïn þammei habam balþein freihals atgagg ïn trauainai þairh galaubein ïs. ïn þize bidja. ni [5245] vairþaiþ usgrudjans ïn aglom meinaim faur ïzvis. þatei ïst vulþus ïzvar. ïn þis biuga kniva meina
[5246] [5247] du attin fraujins unsaris ïesuis xristaus. us þammei all fadreinis ïn himina jah ana airþai namnjada. [5248] [5249] ei gibai ïzvis bi gabein vulþaus seinis mahtai gasvinþnan þairh ahman seinana ïn ïnnuman mannan. [5250] [5251] [5252] bauan xristu þairh galaubein ïn hairtam ïzvaraim. ei ïn friaþvai gavaurhtai jah gasulidai mageiþ [5253] [5254] gafahan miþ allaim þaim veiham. wa sijai bra idei jah laggei jah hauhei jah diupei. kunnan þo [5255] [5256] ufarassau mikilon þis kunþjis friaþva xristaus ei fullnaiþ du allai fullon guþs. aþþan þamma mahteigin [5257] [5258] ufar all taujan maizo þau bidjam aiþþau raþjam bi mahtai þizai vaurkjandein ïn uns. ïmma [5259] vulþus ïn aikklesjon ïn xristau ïesu ïn allos aldins aive amen. bidja nu ïzvis ïk bandja ïn fraujin [5260] vairþaba gaggan þizos laþonais. þizaiei laþodai sijuþ. miþ allai hauneinai jah qairrein miþ usbeisnai [5261] usþulandans ïzvis misso ïn friaþvai. usdaujandans fastan ainamundiþa ahmins ïn gabundjai gavairþeis. [5262] [5263] ain leik jah ains ahma svasve atlaþodai sijuþ ïn aina ven laþonais ïzvaraizos. ains frauja [5264] [5265] aina galaubeins aina daupeins ains guþ jah atta allaize. saei ufar allaim jah and allans jah ïn allaim [5266] [5267] [5268] uns. ïþ ainwarjammeh unsara atgibana ïst ansts bi mitaþ gibos xristaus. ïn þizei qiþiþ. ussteigands [5269] [5270] ïn hauhiþa ushanþ hunþ jah atuhgaf gibos mannam. þatuþ - þan usstaig wa ïst niba þatei [5271] jah atstaig faurþis ïn undaraisto airþos. saei atstaig. sa ïst jah saei usstaig ufar allans himinans ei [5272] [5273] usfullidedi allata. jah silba gaf sumans apaustauluns sumanzuþ - þan praufetuns sumansuþ - þan [5274] aivaggelistans sumansuþ - þan hairdjans jah laisarjans du ustauhein veihaize du vaurstva andbahtjis [5275] [5276] du timreinai leikis xristaus. unte garinnaima allai ïn ainamundiþa galaubeinais jah ufkunþjis sunus [5277] [5278] guþs du vaira fullamma du mitaþ vahstaus fullons xristaus. ei þanaseiþs ni sijaima niuklahai usvagidai jah usvalugidai ïn wammeh laiseinais liuteis manne ïn filudeisein du listeigon usvandjai airzeins.
[5279] [5280] [5281] ïþ sunja taujandans ïn frijaþvai vahsjaima ïn ina þo alla. ïze ïst haubiþ xristus. us þammei all leik gagatiloþ gagahaftiþ þairh allos gavissins andstaldis bi vaurstva ïn mitaþ ainis warjoh fero [5282] usvahst leikis taujiþ du timreinai seinai ïn frijaþvai. þata nu qiþa jah veitvodja in fraujin ei þanaseiþs [5283] ni gaggaiþ svasve jah anþaros þiudos gaggand ïn usvissja hugis seinis. riqizeinai gahugdai visandans [5284] [5285] framaþjai libainais guþs ïn unvitjis þis visandins ïn ïm ïn daubiþos hairtane seinaize. þaiei usvenans vaurþanai sik silbans atgebun aglaitein ïn vaurstvein unhrainiþos allaizos ïn faihufrikein. [5286] [5287] ïþ jus ni sva ganemuþ xristu. jabai sveþauh ïna hausideduþ jah in ïmmai uslaisidai sijuþ. svasve [5288] ïst sunja ïn ïesu. ei aflagjaiþ jus bi frumin usmeta þana fairnjan mannan þana riurjan bi lustum [5289] [5290] afmarzeinais. anuþ-þan niujaiþ ahmin fraþjis ïzvaris jah gahamoþ þamma niujin mann þamma bi [5291] [5292] guþa gaskapanin ïn garaihtein jah veihiþai sunjos. ïn þizei aflagjandans liugn rodjaiþ sunja warjizuh [5293] [5294] miþ newundjin seinamma. unte sijuþ anþar anþaris liþus. þvairhaiþ-þan sijaiþ jah ni fravaurkjaiþ. [5295] [5296] [5297] [5298] sunno ni disiggqai ana þvairhein ïzvara. ni gibiþ staþ unhulþin. saei hlefi. þanaseiþs ni hlifai [5299] [5300] ak mais arbaidjai vaurkjands svesaim handum þiuþ ei habai dailjan þaurbandin. ainhun vaurde ubilaize us munþa ïzvaramma ni usgaggai ak þatei goþ sijai du timreinai galaubeinais ei gibai anst [5301] [5302] hausjandam. jah ni gaurjaiþ þana veihan ahman guþs. þammei gasiglidai sijuþ in daga uslauseinais. [5303] alla baitrei jah hatis jah þvairhei jah hropi jah vajamereins afvairpaidau af ïzvis miþ allai unselein [5304] [5305] vairþaiduh miþ ïzvis misso seljai armahairtai fragibandans ïzvis misso svasve guþ ïn xristau fragaf
[5306] [5307] ïzvis. vairþaiþ nu galeikondans guþa sve barna liuba jah gaggaiþ ïn friaþvai svasve jah xristus frijoda [5308] [5309] uns jah atgaf sik silban faur uns hunsl jah sauþ guþa du daunai voþjai. aþþan horinassus jah [5310] [5311] allos unhrainiþos aiþþau faihufrikei nih namnjaidau ïn ïzvis. svasve gadob ïst veihaim. aiþþau dvalavaurdei aiþþau saldra. þoei du þaurftai ni fairrinnand. ak mais aviliuda. þata auk viteiþ [5312] [5313] kunnandans þatei wazu hors aiþþau unhrains aiþþau faihufriks. þatei ïst galiugagude skalkinassaus. [5314] [5315] ni habaiþ arbi ïn þiudangardjai xristaus jah guþs. ni manna ïzvis uslusto lausaim vaurdam. [5316] [5317] þairh þoei qimiþ hatis guþs ana sunum ungalaubeinais. ni vairþaiþ nu gadailans ïm. vesuþ auk [5318] suman riqiz. ïþ nu liuhap ïn fraujin. sve barna liuhadis gaggaiþ. aþþan akran liuhadis ïst ïn allai [5319] [5320] [5321] selein jah garaihtein jah sunjai. gakiusandans þatei sijai vailagaleikaiþ fraujin jah ni gamainjaiþ [5322] [5323] vaurstvam riqizis------duþþe ni vairþaiþ unfrodai ak fraþjandans. wa sijai vilja fraujins. jah ni [5324] [5325] anadriggaiþ ïzvis veina. ïn þammei ïst usstiurei. ak fullnaiþ ïn ahmin rodjandans ïzvis ïn þsalmom [5326] jah hazeinim jah saggvim ahmeinaim siggvandans ïn hairtam ïzvaraim fraujin. aviliudondans sinteino [5327] fram allaim ïn namin fraujins unsaris ïesuis xristaus attin jah guþa. ufhausjandans izvis misso [5328] [5329] [5330] ïn agisa xristaus. qenes seinaim abnam ufhausjaina svasve fraujin. unte vair ïst haubiþ qenais [5331] [5332] svasve jah xristus haubiþ aikklesjons jah ïs ïst nasjands leikis. akei svasve aikklesjo ufhauseiþ [5333] xristu. svah qenes abnam seinaim ïn allamma. jus vairos frijoþ qenins ïzvaros svasve jah xristus [5334] frijoda aikklesjon jah sik silban atgaf faur þo. ei þo gaveihaidedi gahrainjands þvahla vatins ïn [5335] [5336] vaurda. ei ustauhi silba sis vulþaga aikklesjon ni habandein vamme aiþþau maile aiþþau wa svaleikaize [5337] [5338] ak ei sijai veiha jah unvamma. sva jah vairos skulun frijon seinos qenins sve leika seina. sein
[5339] [5340] silbins leik frijoþ. saei seina qen frijoþ jah sik silban frijoþ. ni auk manna wanhun sein leik fijaida ak [5341] fodeiþ ïta jah varmeiþ svasve jah xristus aikklesjon.------taujiþ þiupis. þata ganimiþ at fraujin jaþþe [5342] [5343] skalks jaþþe freis. jah jus fraujans þata samo taujaiþ viþra ïns fraletandans ïm wotos vitandans þatei [5344] [5345] ïm jah ïzvis sama frauja ïst ïn himinam jah viljahalþei nist at ïmma. þata nu anþar broþrjus meinai ïnsvinþïaiþ [5346] [5347] ïzvis ïn fraujin jah ïn mahtai svinþeins ïs. gahamoþ ïzvis sarvam guþs ei mageiþ standan viþra [5348] [5349] listins unhulþins. unte nist ïzvis brakja viþra leik jah bloþ ak viþra reikja jah valdulnja viþra þans [5350] fairwu habandans riqizis þis viþra þo ahmeinona unseleins ïn þaim himinakundam. duþþe nimiþ sarva [5351] [5352] guþs ei mageiþ andstandan ïn þamma daga ubilin jah ïn allamma usvaurkjandans standan. standaiþ [5353] nu ufgaurdanai hupins ïzvarans sunjai jah gapaidodai brunjon garaihteins jah gaskohai fotum ïn [5354] [5355] manviþai aivaggeljons gavairþjis. ufar all andnimandans skildu galaubeinais. þammei maguþ allos [5356] arwaznos þis unseljins funiskos afwapjan. jah hilm naseinais nimaiþ jah meki ahmins. þatei ïst [5357] [5358] vaurd guþs. þairh allos aihtronins jah bidos aihtrondans ïn alla mela ïn ahmin jah du þamma vakandans [5359] [5360] sinteino ïn allai usdaudein jah bidom fram allaim þaim veiham jah fram mis ei mis gibaidau [5361] [5362] vaurd ïn usluka munþis meinis ïn balþein kannjan runa aivaggeljons. faur þoei airino ïn kunavedom [5363] [5364] ei ïn ïzai gadaursjau sve skuljau rodjan. ei jus viteiþ wa bi mik ïst. wa ïk tauja kanneiþ [5365] [5366] ïzvis allata tukeikus sa liuba broþar jah triggva andbahts ïn fraujin. þanei ïnsandida du ïzvis duþþe [5367] ei kunneiþ wa bi ugk ïst jah gaþrafstjai hairtona ïzvara. gavairþi broþrum jah friaþva miþ galaubeinai [5368] [5369] fram guþa attin jah fraujin ïesu xristau. ansts miþ allaim. þaiei frijond fraujan unsarana ïesu xristu ïn unriurein. amen.
DU FILIPPISIUM. recensere
[5370]
[5371] [5372]--- . . . tans broþre ïn fraujin gatrauandans bandjom meinaim mais gadaursan unagandans vaurd [5373] [5374] guþs rodjan. sumai raihtis jah ïn neiþis jah haifstais. sumai þan ïn godis viljins xristu merjand. [5375] [5376] sumai þan ïn friaþvai vitandans þatei du sunjonai aivaggeljons gasatiþs ïm. ïþ þaiei us haifstai [5377] xristu merjand. ni sviknaba munandans sik aglons urraisjan bandjom meinaim. wa auk. þandei allaim haidum jaþþe ïnilon jaþþe sunjai xristus merjada. jah ïn þamma fagino akei jah faginon duginna. [5378] unte vait ei þata mis gagaggiþ du ganistai þairh ïzvara bida jah andstald ahmins xristaus [5379] ïesuis bi usbeisnai jah venai meinaim. unte ni ïn vaihtai gaaiviskoþs vairþa ak ïn allai trauainai sve [5380] sinteino jah nu mikiljada xristus ïn leika meinamma jaþþe þairh libain jaþþe þairh dauþu. aþþan [5381] mis liban xristus ïst jah gasviltan gavaurki. ïþ jabai liban ïn leika þata mis akran vaurstvis ïst jah [5382] [5383] wa þau valjau. ni kann. aþþan dishabaiþs us þaim tvaim þanuh lustu habands andletnan jah miþ [5384] [5385] [5386] xristau visan. und filu mais batizo ïst. aþþan du visan ïn leika þaurftizo ïn ïzvara. jah þata triggvaba vait þatei visa jah þairhvisa at allaim ïzvis du ïzvarai framgahtai jah fahedai galaubeinais ïzvaraizos [5387] [5388] [5389] ei woftuli ïzvara biauknai ïn xristau ïesu ïn mis þairh meinana qum aftra du ïzvis. weh þatainei vairþaba aivaggeljons xristaus usmitaiþ ei jaþþe qimau jah gasaiwau ïzvis jaþþe aljaþro gahausjau bi ïzvis þatei standiþ ïn ainamma ahmin ainai saivalai samana arbaidjandans galaubeinai aivaggeljons. [5390] jah ni ïn vaihtai afagidai fram þaim andastaþjam. þatei ïst ïm ustaikneins fralustais ïþ ïzvis ganistais [5391] [5392] jah þata fram guþa. ïzvis fragiban ïst faur xristu ni þatainei du ïmma galaubjan ak jah þatei faur ïna [5393] [5394] vinnan. þo samon haifst habandans. þoei gasaiwiþ ïn mis jah nu hauseiþ ïn mis. jabai wo nu gaþrafsteino ïn xristau jabai wo gaþlaihte friaþvos jabai wo gamainduþe ahmins jabai wo mildiþo jah gableiþeino. [5395] usfulleiþ meina fahed ei þata samo hugjaiþ þo samon friaþva habandans samasaivalai
[5396] [5397] samafraþjai. ni vaiht bi haifstai aiþþau lausai hauheinai ak ïn allai hauneinai gahugdais anþar anþarana [5398] [5399] munands sis auhuman. ni þo seina warjizuh mitondans ak jah þo anþaraize warjizuh. þata auk [5400] [5401] fraþjaidau ïn ïzvis. þatei jah ïn xristau ïesu. saei in guþaskaunein visands ni vulva rahnida visan sik [5402] [5403] galeiko guþa. ak sik silban uslausida vlit skalkis nimands ïn galeikja manne vaurþans jah manaulja [5404] bigitans sve manna. gahaunida sik silban vaurþans ufhausjands attin und------þatei sve attin barn [5405] [5406] miþskalkinoda mis ïn aivaggeljon. þanuh nu venja sandjan. biþe gasaiwa. wa bi mik ïst suns. aþþan [5407] [5408] gatraua ïn fraujin þammei jah silba sprauto qima. aþþan þarb munda aipafraudeitu broþar jah gavaurstvan jah gahlaiban meinana ïþ ïzvarana apaustulu jah andbaht þaurftais meinaizos sandjan du [5409] [5410] [5411] ïzvis. unte gairnjands vas allaize ïzvara jah unvunands ïn þizei hausideduþ ïna siukan. jah auk siuks vas newa dauþau akei guþ ïna gaarmaida. aþþan ni þatainei ïna ak jah mik ei gaurein ana gaurein [5412] [5413] ni habau. sniumundos nu ïnsandida ïna ei gasaiwandans ïna aftra faginoþ jah ïk hlasoza sijau ufmunnands [5414] [5415] wa bi ïzvis ïst. andnimaiþ nu ïna ïn fraujin miþ allai fahedai jah þans svaleikans sverans habaiþ. [5416] unte ïn vaurstvis xristaus und daupu atnewida ufarmunnonds saivalai seinai ei usfullidedi ïzvar [5417] gaidv bi mein andbahti. þata anþar broþrjus meinai faginoþ ïn fraujin þo samona ïzvis meljan mis [5418] [5419] sveþauh ni latei ïþ ïzvis þvastiþa. saiwiþ þans hundans saiwiþ þans ubilans vaurstvjans saiwiþ þo [5420] [5421] gamaitanon. aþþan veis sijum bimait veis ahmin guþa skalkinondans jah woþandans ïn xristau ïesu
[5422] jah ni ïn leika gatrauam. jah þan ïk habands trauain jah ïn leika. jabai was anþar þugkeiþ trauan in [5423] [5424] leika. ïk mais. bimait ahtaudogs us knodai ïsraelis kunjis baineiameinis haibraius us haibraium bi [5425] [5426] vitoda fareisaius. bi aljana vrakjands aikklesjon. bi garaihtein þizai sei ïn vitoda ïst. visands usfairina. [5427] [5428] [5429] [5430] akei þatei vas mis gavaurki. þatuh rahnida ïn xristaus sleiþa visan. aþþan sveþauh all domja sleiþa visan ïn ufarassaus kunþjis ïesuis xristaus fraujins meinis. ïn þizei allamma gasleiþiþs ïm jah domja [5431] [5432] smarnos visan allata ei xristau du gavaurkja habau jah bigitaidau ïn ïmma ni habands meina garaihtein [5433] [5434] þo us vitoda ak þairh galaubein ïesuis xristaus. sei us guþa ïst garaihtei ana galaubeinai du [5435] [5436] kunnan ïna jah maht usstassais ïs jah gamainduþ þulaine ïs. miþkauriþs vas dauþau ïs. ei waiva gaqimau [5437] [5438] ïn usstassai us dauþaim. ni þatei ju andnemjau aiþþau ju garaihts gadomiþs sijau. aþþan ïk [5439] [5440] afargagga ei gafahau. ïn þammei gafahans varþ fram xristau. broþrjus ik mik silban ni þau man [5441] [5442] gafahan. aþþan ain sveþauh þaim afta ufarmunnonds ïþ du þaim þoei faura sind mik ufþandjans bi [5443] [5444] mundrein afargagga afar sigislauna þizos ïupa laþonais guþs ïn xristau ïesu. sva managai nu sve [5445] [5446] sijaima fullavitans. þata hugjaima jah jabai wa aljaleikos hugjiþ. jah þata ïzvis guþ andhuljiþ. aþþan sveþauh du þammei gasnevum ei samo hugjaima jah samo fraþjaima. samon gaggan garaideinai. [5447] [5448] miþgaleikondans meinai vairþaiþ broþrjus jah mundoþ ïzvis þans sva gaggandans svasve habaiþ [5449] frisaht unsis. unte managai gaggand. þanzei ufta qaþ ïzvis ïþ nu jah gretands qiþa þans [5450] [5451] fijands galgins xristaus. þizeei andeis vairþiþ fralusts. þize guþ vamba ïst jah vulþus ïn skandai [5452] ïze. þaiei airþeinaim frapjand. ïþ unsara bauains ïn himinam ïst. þaþroei jah nasjand usbeidam [5453] [5454] fraujan ïesu xristu. saei ïnmaideiþ leika hauneinais unsaraizos du ïbnaskaunjamma leika vulþaus
[5455] [5456] seinis bi vaurstva. unte mag jah ufhnaivjan sis alla. svaei nu broþrjus meinai liubans jah [5457] [5458] lustusamans. faheþs jah vaiþs meins sva standiþ ïn fraujin. aiodian bidja jah syntykein [5459] [5460] bidja þata samo fraþjan ïn fraujin. jai jah þuk valiso bidja gajuko niþais þos þozei miþarbaididedun mis ïn aivaggeljon miþ klemaintau jah anþaraim gavaurstvam meinaim. þizeei namna sind ïn bokom [5461] [5462] [5463] [5464] libainais. nunu nu faginoþ ïn fraujin sinteino. aftra qiþa faginoþ. anavilje ïzvara kunþa siai [5465] [5466] allaim mannam. frauja newa ïst. ni vaihtai maurnaiþ ak ïn allai bidai jah aihtronai miþ aviliudam [5467] [5468] bidos ïzvaros kunþos sijaina at guþa. jah gavairþi guþs. þatei ufarïst all ahane. fastaiþ hairtona jah [5469] [5470] leika ïzvara ïn xristau ïesu. þata anþar broþrjus þiswah þatei ïst sunjein þiswah þatei gariud þiswah þatei garaiht þiswah þatei veih þiswah þatei liubaleik þiswah þatei vailameri. jabai wo godeino. [5471] jabai wo hazeino. þata mitoþ. þatei jah galaisideduþ ïzvis jah ganemuþ jah gahausideduþ [5472] [5473] jah gasewuþ ïn mis. þata taujaiþ jah guþ gavairþeis sijai miþ ïzvis. aþþan faginoda ïn fraujin mikilaba. unte ju wan gaþaihuþ du faur mik fraþjan. ana þammei jah froþuþ aþþan analatidai vaurþuþ. [5474] [5475] [5476] ni þatei bi þarbai qiþau. unte ïk galaisida mik. ïn þaimei ïm ganohiþs visan. lais jah haunjan mik lais jah ufarassu haban. ïn allamma jah ïn allaim usþroþiþs ïm jah sads vairþan jah gredags [5477] jah ufarassau haban jah þarbos þulan. all mag ïn þamma ïnsvinþjandin mik xristau. aþþan sveþauh [5478] [5479] vaila gatavideduþ gamainja briggandans meina aglon. aþþan vituþ jah jus filippisius þatei ïn anastodeinai aivaggeljons þan usïddja af makidonai. ni ainnohun aikklesjono mis gamainida ïn [5480] raþjon gibos jah andanemis alja jus ainai. unte jah ïn þaissalauneikai jah ainamma sinþa jah tvaim [5481] [5482] andavizn mis ïnsandideduþ. ni þatei gasokjau giba ak gasokja ak . . . ---
DU KAULAUSSAIM. recensere
[5483] [5484] [5485]---ïn sunjai. svasve ganemuþ af aipafrin þamma liubin gaskalkja unsaramma. saei ïst triggva faur [5486] [5487] [5488] ïzvis andbahts xristaus ïesuis. saei jah gakannida uns ïzvara friaþva ïn ahmin. duþþe jah veis fram þamma daga ei hausidedum ni weilaidedum faur ïzvis bidjandans jah aihtrondans ei fullnaiþ [5489] [5490] kunþjis viljins ïs ïn allai handugein jah frodein ahmeinai. ei gaggaiþ vairþaba fraujins ïn allamma [5491] þatei galeikai. ïn allamma vaurstve godaize akran bairandans ïn ufkunþja guþs ïn allai mahtai [5492] [5493] gasvinþidai bi mahtai vulþaus ïs ïn allai usþulainai jah usbeisnai miþ fahedai aviliudondans attin [5494] saei laþoda ïzvis du dailai hlautis veihaize ïn liuhada. saei galausida ïzvis us valdufnja riqizis jah [5495] [5496] atnam ïn þiudangardja sunaus friaþvos seinaizos. ïn þammei habam faurbauht fralet fravaurhte. [5497] [5498] [5499] [5500] saei ïst frisahts guþs ungasaiwanis frumabaur allaizos gaskaftais. unte ïn ïmma gaskapana vaurþun alla ïn himina jah ana airþai þo gasaiwanona jah þo ungasaiwanona jaþþe sitlos jaþþe fraujinassjus [5501] jaþþe reikja jaþþe valdufnja. alla þairh ïna jah ïn ïmma gaskapana sind. jah ïs ïst faura allaim [5502] jah alla ïn ïmma ussatida sind. jah ïs ïst haubiþ leikis aikklesjons. saei ïst anastodeins frumabaur [5503] [5504] [5505] us dauþaim ei sijai ïn allaim ïs frumadein habands. unte ïn ïmma galeikaida alla fullon bauan jah þairh ïna gafriþon alla ïn ïmma gavairþi taujands þairh bloþ galgins ïs þairh ïna jaþþe þo ana airþai [5506] [5507] jaþþe þo ana himinam. jah ïzvis simle visandans framapidans jah fijands gahugdai ïn vaurstvam ubilaim. [5508] [5509] ïþ nu gafriþodai ïn leika mammons ïs þairh dauþu du atsatjan ïzvis veihans jah unvammans jah unfairinans [5510] [5511] faura ïmma. jabai sveþauh þairhvisiþ ïn galaubeinai gaþvastidai jah gatulgidai jah ni afvagidai af venai aivaggeljons þoei hausideduþ sei merida ïst ïn alla gaskaft þo uf himina. þizozei varþ ïk pavlus [5512] [5513] andbahts. nu fagino ïn þaimei vinna faur ïzvis jah usfullja gaidva aglono xristaus ïn leika meinamma
[5514] faur leik ïs. þatei ïst aikklesjo. þizozei varþ ïk andbahts bi ragina guþs. þatei giban ïst mis [5515] ïn ïzvis du usfulljan vaurd guþs. runa sei gafulgina vas fram aivam jah fram aldim ïþ nu gasvikunþida [5516] [5517] varþ þaim veiham ïs. þaimei vilda guþ gakannjan gabein vulþaus þizos runos ïn þiudom. þatei [5518] ïst xristus ïn ïzvis vens vulþaus. þanei veis gateiham talzjandans all manne jah laisjandans all [5519] [5520] manne ïn allai handugein ei atsatjaima all manne fullavitan ïn xristau ïesu. du þammei arbaidja usdaudjands [5521] bi vaurstva sei ïnna usvaurkeiþ ïn mis ïn mahtai.------fravaurhte leikis ïn bimaita xristaus. [5522] miþganavistrodai ïmma ïn daupeinai. ïn þizaiei jah miþurrisuþ þairh galaubein vaurstvis [5523] [5524] guþs. saei urraisida ïna us dauþaim. jah ïzvis dauþans visandans missadedim jah unbimaita leikis [5525] [5526] ïzvaris miþgaqivida miþ ïmma fragibands uns allos missadedins. afsvairbands þos ana uns vadjabokos raginam seinaim. þatei vas andaneiþo uns jah þata usnam us midumai ganagljands ïta du galgin. [5527] [5528] andhamonds sik leika reikja jah valdufnja gatarhida balþaba gablauþjands þo bairhtaba ïn sis. [5529] [5530] ni manna nu ïzvis bidomjai ïn mata aiþþau ïn dragka aiþþau ïn dailai dagis dulþais aiþþau fulliþe [5531] [5532] aiþþau sabbatum. þatei ïst skadus þize anavairþane ïþ leik xristaus. ni washun ïzvis gajiukai viljands ïn hauneinai jah blotinassau aggile. þatei ni saw ushafjands sik svare ufblesans fram fraþja leikis [5533] seinis jah ni habands haubiþ. us þammei all leik þairh gavissins jah gabindos auknando jah þeihando [5534] [5535] vahseiþ du vahstau guþs. jabai gasvultuþ miþ xristau af stabim þis fairwaus. wa þanaseiþs [5536] [5537] [5538] sve qivai ïn þamma fairwau urrediþ. ni teikais ni atsnarpjais ni kausjais. þatei ïst all du riurein. [5539] [5540] þairh þatei ïs brukjaidau bi anabusnim jah laiseinim manne. þoei sind sveþauh vaurd habandona handugeins þuhtaus ïn fastubnja jah hauneinai hairtins jah unfreideinai leikis ni ïn sveriþo wizai du
[5541] soþa leikis. jabai nu miþurrisuþ xristau. þoei ïupa sind sokeiþ. þarei xristus ïst ïn taihsvai guþs sitands. [5542] [5543] þaimei ïupa sind fraþjaiþ ni þaim þoei ana airþai sind. unte gadauþnodeduþ jah libains ïzvara [5544] [5545] gafulgina ïst miþ xristau in guþa. þan xristus svikunþs vairþiþ libains ïzvara. þanuh jah jus bairhtai [5546] [5547] vairþiþ miþ ïmma ïn vulþau. dauþeiþ nu liþuns ïzvarans þans þaiei sind ana airþai horinassu [5548] unhrainein vinnon lustu ubilana jah faihugeironi. sei ïst galiugagude skalkinassus. þairh þoei qimiþ [5549] [5550] [5551] hatis guþs ana sunum ungalaubeinais. ïn þaimei jah jus ïddjeduþ simle. þan libaideduþ ïn þaim. ïþ nu aflageiþ jah jus þo alla hatis þvairhein unselein anaqiss aglaitivaurdein. us munþa ïzvaramma ni [5552] usgaggai. ni liugaiþ ïzvis misso afslaupjandans ïzvis þana fairnjan mannan miþ tojam ïs jah gahamoþ [5553] niujamma þamma ananividin du ufkunþja bi frisahtai þis saei gaskof ïna. þarei nist kreks jah ïudaius. bimait jah faurafilli. barbarus jah skyþus. skalks jah freis. ak alla jah ïn allaim xristus. [5554] [5555] gahamoþ ïzvis nu sve gavalisai guþs veihans jah valisans brusts bleiþein armahairtein selein haunein [5556] [5557] a . . . qairrein usbeisnein. þulandans ïzvis misso jah fragibandans silbans. jabai was viþra wana habai [5558] fairina svasve jah xristus fragaf ïzvis sva jah jus taujaiþ. aþþan ufar alla friaþva. sei ïst gabindi [5559] [5560] ustauhtais. jah gavairþi guþs svignjaiþ ïn hairtam ïzvaraim. ïn þammei jah laþodai vesuþ ïn ainamma [5561] [5562] leika jah aviliudondans vairþaiþ. vaurd xristaus bauai ïn ïzvis gabigaba. ïn allai handugein jah frodein ahmeinai laisjandans jah talzjandans ïzvis silbans psalmom hazeinim saggvim [5563] [5564] ahmeinaim ïn anstai siggvandans ïn hairtam ïzvaraim fraujin. all þiswah þatei taujaiþ ïn vaurda aiþþau ïn vaurstva. all ïn namin fraujins ïesuis aviliudondans guþa attin þairh [5565] [5566] [5567] ïna. jus qinons ufhausjaiþ vairam ïzvaraim sve gaqimiþ ïn fraujin. vairos frijoþ qenins
[5568] ïzvaros jah ni sijaiþ baitrai viþra þos. barna ufhausjaiþ fadreinam bi all. unte þata vaila [5569] [5570] galekaiþ ïst ïn fraujin. jus attans ni gramjaiþ barna ïzvara du þvairhein ei ni vairþaina [5571] [5572] ïn unlustau. þevisa ufhausjaiþ bi all leika fraujam ni ïn augam skalkinondans sve mannam samjandans [5573] [5574] ak ïn ainfalþein hairtins ogandans guþ. þiswah þatei taujaiþ us saivalai vaurkjaiþ sve fraujin [5575] [5576] ni mannam vitandans þatei af fraujin nimiþ andalauni arbjis. unte fraujin xristau skalkinoþ. sa auk [5577] skaþula andnimiþ þatei skoþ jah nist viljahalþei at guþa. jus fraujans garaiht jah ïbnassu þevisam [5578] [5579] atkunnaiþ vitandans þatei aihuþ jah jus fraujan ïn himinam. bidai haftjandans ïzvis vakandans ïn [5580] ïzai ïn aviliudam. bidjandans samana jah bi uns ei guþ uslukai unsis haurd vaurdis du rodjan runa [5581] [5582] xristaus ïn pizozei jah gabundans ïm. ei gabairhtjau þo svasve skuljau rodjan. ïn handugein gaggaiþ [5583] [5584] du þaim uta þata mel usbugjandans. vaurd ïzvar sinteino ïn anstai salta gasuqoþ siai ei viteiþ waiva [5585] skuleiþ ainwarjammeh andhafjan. þatei bi mik ïst all gakanneiþ ïzvis tykekus sa liuba broþar jah [5586] triggva andbahts jah gaskalki ïn fraujin. þanei ïnsandida du ïzvis duþþe ei kunnjai wa bi ïzvis ïst [5587] [5588] jah gaþrafstjai hairtona ïzvara miþ aunisimau þamma liubin jah triggvin broþr. saei ïst us ïzvis. [5589] [5590] þaiei all ïzvis gakannjand þatei her ïst. goleiþ ïzvis areistarkus sa miþfrahunþana mis jah markus [5591] [5592] gadiliggs barnabins. du þanei nemuþ anabusnins. jabai qimai at ïzvis. andnimaiþ ïna. jah ïesus saei haitada justus þaiei sind us bimaita. þai ainai gavaurstvans sind þiudangardjos guþs. þaiei vesun mis [5593] [5594] du gaþrafsteinai. goleiþ ïzvis aipafras sa us izvis skalks xristaus sa sinteino usdaudjands bi ïzvis ïn [5595] [5596] bidom ei standaiþ allavaurstvans jah fullavitans ïn allamma viljin guþs. veitvodja auk ïmma þatei [5597] [5598] habaiþ manag aljan bi ïzvis jah du þans þaiei sind ïn laudeikaia jah ïairaupaulein. goleiþ ïzvis lukas [5599] leikeis sa liuba. goleiþ þans ïn laudeikaia broþruns jah nymfan jah þo ïngardjon ïs aikklesjon.
[5600] [5601] jah þan ussiggvaidau at ïzvis so aipistaule. taujaiþ ei jah ïn laudekaion aikklesjon ussiggvaidau jah [5602] þoei ïst us laudeikaion jus ussiggvaid. jah qiþaiþ arkippau saiw þata andbahti þatei andnamt ïn [5603] [5604] [5605] fraujin ei ïta usfulljais. goleins meinai handau pavlaus. gamuneiþ meinaizos bandjos. ants miþ ïzvis amen.
DU þAISSALAUNEIKIM. ·A· recensere
[5606]
[5607] [5608]---jah guþ waiva veihaba jah garaihtaba jah unfairinodaba ïzvis þaim galaubjandam vesum. [5609] [5610] [5611] svasve vituþ ainwarjanoh ïzvara sve atta barna seina bidjandans ïzvis jah gaþlaihandans jah veitvodjandans [5612] [5613] du gaggan ïzvis vairþaba guþs. saei laþoda ïzvis du seinai þiudangardjai jah vulþau. duþe jah veis aviliudom guþa unsveibandans. unte nimandans at uns vaurd hauseinais guþs andnemuþ ni svasve vaurd manne ak svasve ïst sunjaba vaurd guþs. þatei jah vaurkheiþ ïn izvis juzei galaubeiþ. [5614] jus auk galeikondans vaurþuþ broþrjus aikklesjom guþs þaim visandeim ïn ïudaia ïn xristau ïesu. [5615] unte þata samo vunnuþ jah jus fram ïzvaraim ïnkunjam svasve jah veis fram ïudaium. þaiei jah fraujin usqemun ïesua jah svesaim praufetum jah uns fravrekun jah guþa ni galeikandans jah allaim [5616] mannam andaneiþans sind. varjandans uns du þiudom rodjan ei ganisaina du usfulljan seinos fravaurhtins [5617] [5618] sinteino. aþþan snauh ana ïns hatis guþs und andi. aþþan veis broþrjus gaainanaidai af ïzvis du mela weilos andvairþja ni hairtin ufarassau sniumidedum andaugi ïzvara gasaiwan ïn managamma [5619] lustau. unte vildedum qimam at ïzvis ïk raihtis pavlus jah ainamma sinþa jah tvaim jah analatida uns [5620] [5621] satana. wa auk ist unsara vens aiþþau faheþs aiþþau vaips woftuljos. niu jus ïn andvairþja fraujins
[5622] [5623] unsaris ïesuis xristaus ïn ïs quma. jus auk siuþ vulþus unsar jah faheþs. ïn þizei ju ni usþulandans [5624] [5625] þanamais galeikaida uns ei biliþanai veseima ïn aþeinim ainai. jah ïnsandidedum teimauþaiu broþar unsarana jah andbaht guþs ïn aivaggeljon xristaus ei ïzvis gatulgjai jah bidjai bi galaubein ïzvara. [5626] [5627] [5628] ei ni ainshun afagjaidau ïn þaim aggviþom. silbans auk. vituþ þatei du þamma ratidai sijum. jah auk þan vesum at ïzvis. fauraqeþum ïzvis þatei anavairþ vas uns du vinnan agliþos svasve jah varþ [5629] [5630] jah vituþ. duþþe jah ïk ju ni usþulands ïnsandida du ufkunnan galaubein ïzvara ïbai aufto usfaifraisi [5631] [5632] ïzvis sa fraisands jah svare vairþai arbaiþs unsara. aþþan nu at quimandin teimauþaiu at unsis fram ïzvis jah gateihandin uns galaubein friaþva ïzvara jah þatei gaminþi unsar habaiþ god sinteino gairnjandans [5633] unsis gasaiwan svasve jah veis ïzvis. ïnuh þis gaþrafstidai sijum broþrjus fram ïzvis ana [5634] allai nauþai jah aglon unsarai ïn ïzvaraizos galaubeinais. unte sai libam. jabai jus gastandiþ ïn [5635] [5636] fraujin. wa auk aviliude magum usgildan fraujin guþa bi ïzvis ana allai fahedai. þizaiei faginom ïn [5637] [5638] ïzvara faura guþa unsaramma. naht jah daga ufarassau bidjandans ei gasaiwaima andvairþja ïzvara [5639] jah ustiuhaima vaninassu galaubeinais ïzvaraizos. aþþan silba guþ jah atta unsar jah frauja unsar [5640] ïesus xristus garaihtjai vig unsarana du ïzvis. aþþan ïzvis frauja managjai jah ganohnan gataujai [5641] friaþvai ïn ïzvis misso jah allans svasve jah veis ïn ïzvis du tulgjan hairtona ïzvara unfairinona ïn veihiþai faura guþa jah attin unsaramma ïn quma fraujins unsaris ïesuis xristaus miþ allaim þaim [5642] [5643] veiham seinaim. þannu nu broþrjus anahaitam bidai ïzvis jah bidjam ïn fraujin ïesua ei svasve andnemuþ [5644] [5645] at uns waiva skuluþ gaggan jah galeikan guþa svasve jah gaggiþ jah gaaukaiþ mais. vituþ [5646] [5647] auk waizos anabusnins atgebum ïzvis þairh fraujan ïesu xristu. þata auk ïst vilja guþs veihiþai ïzvara [5648] ei gahabaiþ ïzvis af kalkinassau. ei viti warjizuh ïzvara gastaldan sein kas ïn veihiþai jah sveriþai. [5649] [5650] [5651] ni ïn gairunja lustaus svasve jah þiudos. þozei ni kunnun guþ. ei was ni ufargaggai nih bifaih..---broþar
[5652] seinana. unte fraveitands frauja ïst allaize svasve jah fauraqeþum ïzvis jah veitvodidedum. ni [5653] [5654] auk laþoda uns guþ du unhrainiþai ak du veihiþai. ïnuh þis nu saei ufbrikiþ. ni mann ufbrikiþ ak [5655] [5656] guþa saei gaf ahman seinana veihana ïzvis. aþþan bi broþrulubon ni þaurbum meljan ïzvis. unte [5657] silbans jus at guþa uslaisidai sijuþ du frijon ïzvis misso. jah auk taujiþ þata ïn allans broþruns ïn [5658] [5659] allai makidonai. aþþan bidjam ïzvis broþrjus biauknan mais jah biarbaidjan anaqal jah taujan svesa [5660] [5661] jah vaurkjan handum ïzvaraim svasve jah ïzvis anabudum. ei gaggaiþ gafehaba du þaim þaiei uta [5662] [5663] sind jah ni ainishun wis þaurbeiþ. aþþan ni vileima ïzvis unveisans broþrjus bi þans anaslepandans [5664] [5665] ei ni saurgaiþ sve þai anþarai þaiei ni haband ven. unte jabai galaubjam þatei ïesus gasvalt jah usstoþ. [5666] sva jah guþ þans þaiei anasaislepun þairh ïesu tiuhaiþ miþ ïmma. þatuþ---þan ïzvis qiþam ïn vaurda fraujins þatei veis þai libandans þai bilaibidans ïn quma fraujins ni bisnivam faur þans [5667] [5668] anaslepandans. unte silba frauja ïn haitjai ïn stibnai arkaggilaus jah ïn þuthaurna guþs dalaþ atsteigiþ [5669] [5670] af himina jah dauþans þai ïn xristau usstandand faurþis. þaþro þan veis þai libandans þai aflifnandans suns miþ ïmma fravilvanda ïn milhmam du gamotjan fraujin ïn luftau jah framvigis miþ [5671]; [5672] [5673] fraujin vairþam. svaei nu þrafsteiþ ïzvis misso ïn þaim vaurdam. aþþan bi þo þeihsa jah mela [5674] broþrjus ni þaurbum ei ïizvis meljaima. unte silbans gaaggvo vituþ þatei dags fraujins sve þiubs [5675] [5676] ïn naht sva qimiþ. þan qiþand gavairþi jah tulgiþa. þanuh unveniggo ïns biqimith fralusts svasve [5677] sair qiþuhaftons jah unþaþliuhand. aþþan jus broþrjus ni sijuþ ïn riqiza ei sa dags ïzvis sve þiubs [5678] [5679] [5680] gafahai. unte allai jus sunjus liuhadis sijuþ jah sunjus dagis ni siuþ nahts ni riqizis. þann nu ni [5681] [5682] slepaima sve þai anparai ak vakaima jah varai sijaima. unte þaiei slepand. naht slepand jah [5683] [5684] þaiei drugkanai vairþand. nahts drugkanai vairþand. ïp veis dagis visandans unskavai sijaima gahamodai
[5685] brunjon galaubeinais jah friaþvos jah hilma venai nasseinais. unte ni satida uns guþ ïn hatis [5686] ak du gafreideinai ganistais þairh fraujan unsarana ïesu xristu. saei gasvalt faur uns ei jaþþe [5687] slepaima jaþþe vakaima samana miþ ïmma libaima. ïnuh þis þrafsteiþ ïzvis misso jah timrjaiþ [5688] [5689] ainwarjizuh anþar anþarana svasve jah taujiþ. aþþan bidjam ïzvis broþrjus kunnan þans [5690] arbaidjandans ïn ïzvis jah faurstassjans ïzvarans ïn fraujin. sveraiþ ïns ufarassau ïn friaþvai ïn [5691] [5692] vaurstvis ïze jah gavairþi habaiþ ïn ïzvis. bidjamuþ-þan ïzvis broþrjus talzjaiþ þans ungatassans [5693] [5694] þrafstjaiþ þans grindafraþjans usþulaiþ þans siukans usbeisneigai sijaiþ viþra allans. saiwiþ ïbai was ubil ana ubilamma wamma usgildai ak sinteino þiuþ laistjaiþ miþ ïzvis misso jah viþra allans. [5695] [5696] sinteino faginoþ ïn fraujin. unsveibandans bidjaiþ. ïn allamma aviliudoþ. þata auk ïst vilja guþs ïn [5697] [5698] xristau ïesu ïn ïzvis. ahman ni afwapjaiþ. praufetjam ni frakunneiþ. aþþan all uskiusaiþ. þatei goþ [5699] [5700] [5701] sijai gahabaiþ. af allamma vaihte ubilaizo afhabaiþ ïzvis. aþþan silba guþ gavairþjis gaveihai ïzvis allandjo jah gahailana ïzvarana ahman jah saivala jah leik unfairinona ïn quma fraujins unsaris ïesuis [5702] [5703] xristaus gafastaidau. triggvs saei laþoda ïzvis. saei jah taujiþ. broþrjus bidjaiþuþ-pan jah bi uns. [5704] [5705] goljaiþ broþruns allans ïn gafrijonai veihai. bisvara ïzvis ïn fraujin ei ussiggvaidau so aipistaule [5706] þaim veiham broþrum. ansts fraujins unsaris ïesuis xristaus miþ ïzvis. amen.
DU þAISSALAUNEKAIUM ANþARA ANASTODEIþ. recensere
[5707]
[5708] Pavlus jah silbanus jah teimauþaius aikklesjon þaissalauneikaie ïn guþa attin unsaramma jah fraujin [5709] [5710] ïesu xristau. ansts ïzvis jah gavairþi fram guþa attin unsaramma jah fraujin ïesu xristau. aviliudon
skulum guþa sinteino ïn ïzvara broþrjus svasve vairþ ïst. unte ufarvahseiþ galaubeins ïzvara jah [5711] [5712] managniþ friaþva ainwarjizuh allaize. ïzvara ïn ïzvis misso. svaei veis silbans ïn ïzvis wopam ïn aikklesjom guþs ïn stivitjis ïzvaris jah galaubeinais ïn allaim vrakjom ïzvaraim jah aglom þozei [5713] [5714] usþulaiþ. taikn garaihtaizos stauos guþs du vairþans briggan ïzvis þiudangardjos guþs ïn þizozei jah [5715] [5716] [5717] [5718] vinniþ. sveþauh jabai garaiht ïst at guþa usgildan þaim gaþreihandam uns aggviþa. ïþ izvïs gaþraihanaim ïusila miþ uns ïn andhuleinai fraujins unsaris ïesuis xristaus af himinam miþ aggilum mahtais [5719] [5720] ïs. ïn funins lauhmonai gibandins fraveit ni kunnandam guþ jah ni ufhausjandam aivaggeljon fraujins [5721] [5722] unsaris ïesuis xristaus. þaiei . . . . . . . fralust aiveinon fram andvairþja fraujins jah fram vulþau [5723] [5724] mahtais ïs. þan qimiþ ushauhjan ïn þaim veiham ïs jah . . . . . le . . . . . . ba . . . . . . ïn allaim þaim [5725] [5726] galaubjandam unte galaubida ïst veitvodei unsara ïzvis in jainamma daga. du þammei jah bidjam sinteino bi ïzvis ei ïzvis vairþans briggai þizos laþonais guþ unsar jah fulljai alla leikain þiuþeinais [5727] [5728] seinaizos jah vaurstv galaubeinais ïn mahtai. ei ushauhnai namo fraujins unsaris ïesuis ïn ïzvis jah
[5729] [5730] jus ïn ïmma bi anstai guþs unsaris jah fraujins unsaris ïesuis xristaus. aþþan bidjam ïzvis broþruns [5731] [5732] ïn qumis fraujins unsaris ïesuis xristaus jah . . gaqumþais unsaraizos du ïmma. du ni sprauto vagjan ïzvis ahin nih drobnan nih þairh ahman nih þairh vaurda nih þairh aipistaulein sve þairh uns [5733] [5734] þatei ïnstandai dags xristaus. ni washun ïzvis usluto wamma haidau unte niba qimiþ afstass faurþis [5735] [5736] jah andhulids vairþai manna fravaurhtais sunus fralustais. sa andstandands jah ufarhafjands sik [5737] [5738] [5739] ufar all qiþana guþ aiþþau allata blotinassu svaei ïn guþs al sitan s . . .------unsaros. aþþan silba frauja unsar ïesus xristus jah guþ jah atta unsar saei frijoda uns jah atgaf gaþlaiht aiveina jah [5740] [5741] ven goda ïn anstai. gaþrafstjai hairtona ïzvara jah gatulgjai ïn allaim vaurstvam jah vaurdam godaim. [5742] [5743] þata anþar ei bidjaiþ jah bi unsis broþrjus ei vaurd fraujins þragjai jah mikiljaidau svasve [5744] [5745] jah at ïzvis. jah ei uslausjaindau af gastojanaim jah ubilaim mannam. ni auk ïst allaim galaubeins. [5746] [5747] [5748] aþþan triggvs frauja saei gatulgeiþ ïzvis jah galausjai ïzvis af þamma ubilin. aþþan gatrauam ïn [5749] [5750] fraujin ei þatei anabudum ïzvis jah taujip jah taujan habaiþ. frauja garaihtjai hairtona izvara ïn [5751] [5752] friaþvai guþs jah ïn usþulainai xristaus. aþþan anabiudam ïzvis broþrjus ïn namin fraujins unsaris ïesuis xristaus ei gaskaidaiþ ïzvis af allamma broþre wairbandane ungatassaba jah ni bi anafilham [5753] [5754] [5755] þoei andnemuþ at uns. silbans auk kunnuþ waiva skuld ïst galeikon unsis. unte ni ungatevidai vesum ïn ïzvis nï arvjo hlaib matidedum at wamma ak vinnandans arbaidai naht jah daga vaurkjandans [5756] ei ni kauridedeima wana ïzvara. ni þatei ni habaidedeima valdufni ak ei uns silbans du
[5757] [5758] frisahtai gebeima du galeikon unsis. jah auk þan vesum at ïzvis pata ïzvis anabudum ei jabai [5759] was ni vili vaurkjan ni matjai. hausjam auk sumans wairbandans ïn ïzvis ungatassaba ni vaiht [5760] [5761] vaurkjandans ak fairveitjandans. þaimuh svaleikaim anabiudam jah bidjam ïn fraujin ïesua xristau [5762] ei miþ rimisa vaurkjandans seinana hlaib matjaina. aþþan jus broþrjus ni vairþaiþ usgrudjans vaila [5763] [5764] taujandans. ïþ jabai was ni ufhausjai vaurda unsaramma þairh þos bokos þana gatarhjaiþ. ni blandaiþ [5765] ïzvis miþ ïmma ei gaskamai sik. jah ni svasve fijand ïna rahnjaiþ ak talzjaiþ sve broþar. [5766] aþþan silba frauja gavairþeis gibai ïzvis gavairþi sinteino ïn allaim stadim. frauja miþ allaim [5767] [5768] ïzvis. so goleins meinai handau pavlaus þatei ïst bandvo ana allaim aipistaulem meinaim. sva [5769] melja. ansts fraujins unsaris ïesuis xristaus miþ allaim ïzvis. amen.
DU þAIMAUþAIAU FRUMEI DUSTODEIþ. recensere
[5770]
[5771] [5772] Pavlus apaustaulus xristaus ïesuis bi anabusnim guþs nasjandis unsaris jah xristaus ïesuis venais [5773] [5774] unsaraizos. þeimauþaiu valisin barna ïn galaubeinai ansts armaio gavairþi fram guþa attin jah xristau [5775] [5776] ïesu fraujin unsaramma. svasve baþ þuk saljan ïn aifaison galeiþands makidonais ei faurbiudais [5777] [5778] sumaim ei anþarleiko ni laisjaina. niþ-þan atsaiwaina spille jah gabaurþivaurde andilausaize þoei [5779] [5780] soknim andstaldand mais þau timreinai guþs þizai visandein ïn galaubeinai. aþþan andeis ïst anabusnais [5781] friaþva us hrainjamma hairtin jah miþvissein godai jah galaubeinai unhindarveisai. af þaimei [5782] sumai afairzidai usvandidedun du lausavaurdein. viljandans visan vitodalaisarjos ni fraþjandans nih [5783] [5784] [5785] [5786] wa rodjand nih bi wa stiurjand. aþþan vitum þatei god ïst vitoþ jabai was ïs vitodeigo brukeiþ. vitands þatei garaihtamma vitoþ nist satiþ ak vitodalausaim jah untalaim jah unsibjaim jah fravaurhtaim jah unairknaim jah usveihaim attans bliggvandam jah aiþeins bliggvandam mannans maurþrjandam [5787] [5788] horam mannans gaþivandam liugnjam ufarsvaram jah jabai wa alja þizai hailon laiseinai [5789] [5790] andstandand. sei ïst bi aivaggeli vulþaus þis audagins guþs þatei gatrauaiþ ïst mis, jah aviliudo þamma ïnsvinþjandin mik xristau ïesu fraujin unsaramma unte galaubjandan mik gahugida gasatjands [5791] ïn andbahtja. ïkei faura vas vajamerjands jah vraks jah ufbrikands akei gaarmaiþs vas unte [5792] [5793] unvitands gatavida ïn ungalaubeinai. ïþ ufarassiþ ansts fraujins miþ galaubeinai jah friaþvai þizai ïn [5794] xristau. triggv þata vaurd jah allaizos andanumtais vairþ þatei xristus ïesus qam ïn þamma fairwau
[5795] [5796] fravaurhtans nasjan þizeei frumists ïm ïk. akei dupe gaarmaiþs varþ ei ïn mis frumistamma ataugidedi xristaus ïesus alla usbeisnein du frisahtai þaim ïze anavairþai vesun du galaubjan ïmma du [5797] [5798] libainai aiveinon. aþþan þiudana aive undivanjamma ungasaiwanamma ainamma frodamma guþa [5799] [5800] sveriþa jah vulþus ïn aldins aive amen. þo anabusn anafilha þus barnilo teimauþaiu bi þaim faura [5801] faursnivandam ana þuk praufetjam ei driugais ïn þaim þata godo drauhtivitoþ. habands galaubein jah goda miþvissein þizaiei sumai afskiubandans bi galaubein naqadai vaurpun. þizeei ïst hymainaius [5802] jah alaiksandrus þanzei anafalh satanin ei gatalzjaindan ni vajamerjan. bidja nu frumist allis taujan [5803] [5804] bidos aihtronins liteinins aviliuda fram allaim mannam. fram þiudanam jah fram allaim þaim ïn [5805] ufarassau visandam ei slavandein jah sutja los bauaima ïn allai gagudein jah gariudja. þatuþ-þan ïst [5806] god jah andanem ïn andvairpja nasjandis unsaris guþs. saei allans mans vili ganisan jah ïn ufkunþja [5807] [5808] [5809] sunjos qiman. ains allis guþ ains jah midumonds guþs jah manne manna xristus ïesus. sa gibands [5810] sik silban andabaht faur allans veitvodein melam svesaim. du þammei gasatiþs ïm ïk merjands jah [5811] [5812] apaustaulus sunja qiþa ïn xristau ni liuga laisareis þiudo ïn galaubeinai jah sunjai. viljau nu vairans [5813] [5814] bidjan ïn allaim stadim ushafjandans sviknos handuns ïnuh þvairhein jah tveiflein. samaleiko jah qinons ïn gafeteinai hrainjai miþ gariudjon jah mahein fetjandeins sik ni ïn flahtom aiþþau gulþa [5815] [5816] aiþþau markreitum aiþþau vastjom galubaim. ak þatei gadob ïst qinom gaha tandeim guþ blotan
[5817] [5818] [5819] [5820] þairh vaurstva goda. qino ïn hauïþa galaisjai sik ïn allai ufhauseinai. ïþ galaisjan qinon ni uslaubja [5821] [5822] ni frauginon faura vaira ak visan ïn þahainai. adam auk fruma gadigans varþ þaþroh aivva. jah adam [5823] ni varþ uslutoþs ïþ qino uslutoda ïn missadedai varþ. ïþ ganisiþ þairh barne gabaurþ jabai gastandand [5824] ïn galaubeinai jah friaþvai jah veihiþai miþ gafraþjein. triggv þata vaurd jabai was aipiskaupeins [5825] [5826] gairneiþ godis vaurstvis gairneiþ. skal nu aipiskaupus ungafairinonds visan ainaizos qenais aba [5827] [5828] andaþahts gariuds froþs gafaurs gastigods laiseigs nih veinnas ni slahals ak sutis airknis ni sakjis ni [5829] [5830] [5831] faihufriks seinamma garda vaila fauragaggands barna habands ufhausjandona miþ allai anaviljein. ïþ [5832] [5833] jabai was seinamma garda fauragaggan ni mag waiva aikklesjon guþs gakarai. nih niujan satidana [5834] [5835] ïbai aufto ufarhauhiþs ïn staua atdriusai unhulþins. skal auk ïs veitvodiþa goda haban fram þaim [5836] [5837] uta ei ni atdriusai ïn ïdveit jah hlamma unhulpins. jah sva diakaununs gariudans nih faihufrikans [5838] [5839] ni veina filu haftjandans nih aglaitgastaldans. habandans runa galaubeinais ïn hrainjai gahugdai. [5840] [5841] [5842] jah þai þan gakiusaindau frumist jas-sva andbahtjaina ungafairinodai visandans. qinons samaleiko [5843] gariudos ni diabulos gafaurjos triggvos ïn allamma. diakaunjus sijaina ainaizos qenais abans barnam [5844] [5845] vaila fauragaggandans jah seinaim gardim. þai auk vaila andbahtjandans grid goda fairvaurkjand jah
[5846] [5847] managa balþein galaubeinai þizai ïn xristau ïesu. þata þus melja venjands qiman at þus sprauto. aþþan jabai sainjau ei vitais waiva skuld ïst ïn garda guþs usmitan saei ïst aikklesjo guþs libandins [5848] [5849] sauls jah tulgiþa sunjos. jah unsahtaba mikils ïst gagudeins runa saei gabairhtiþs varþ ïn leika garaihts gadomiþs varþ ïn ahmin ataugids varþ þaim aggilum merids varþ ïn [5850] [5851] þiudom galaubiþs varþ ïn fairwau andnumans varþ ïn vluþau. aþþan ahma svikunþaba qiþiþ þatei ïn spidistaim dagam afstandand sumai galaubeinai atsaiwandans ahmane airziþos [5852] jah laiseino unhulþono. ïn liutein liugnavaurde jah gatandida habandane svesa miþvissein. [5853] [5854] varjandane liugos gaþarban mate þanzei guþ gaskop du andniman miþ aviliudam galaubjandam jah [5855] ufkunnandam sunja. unte all gaskaftais guþs goþ jah ni vaiht du usvaurpai miþ aviliudam andnuman. [5856] [5857] [5858] gaveihada auk þairh vaurd guþs jah bida. þata ïnsakands broþrum goþs vairþis andbahts xristaus ïesuis [5859] [5860] alands vaurdam galaubeinais jah godaizos laiseinais þoei galaistides. ïþ þo usveihona sve usalþanaizo [5861] [5862] spilla bivandei ïþ þroþei þuk silban du gagudein. aþþan leikeina usþroþeins du favamma ïst bruks ïþ gagudei du allamma ïst bruks gahaita habandei libainais þizos nu jah þizos anavairþons. [5863] [5864] [5865] triggv þata vaurd jah allaizos andanumtais vairþ. duþþe allis arbaidjam jah ïdveitjanda unte [5866] venidedum du guþa libandin saei ïst nasjands allaize manne þishun galaubjandane. anabiud þata [5867] [5868] jah laisei. ni manna þeinai jundai frakunni ak frisahts sijais þaim galaubjandam ïn vaurda ïn usmeta
[5869] [5870] [5871] ïn friaþvai ïn galaubeinai ïn svikniþai. unte qima gaumei saggva boko gaþlaihtai laiseinai. ni sijais unkarja þizos ïu þus anstais sei gibana varþ þns þairh praufetjans afar analageinai handive praizbytaireis. [5872] [5873] [5874] [5875] þo sido (þize) ïnuþ-þaim sijais ei þatei þeihais þu svikunþ sijai allaim. atsaiw du þus silbin jah du laiseinai usdaudo þairhvis ïn þaim. þatuh auk taujands jah þuk silban ganasjis jah [5876] [5877] hausjandans þus. seneigana ni andbeitais ak gaþlaih sve attin juggans sve broþruns seneigos sve aiþeins [5878] [5879] [5880] juggos sve svistruns ïn allai sviknein. viduvons sverai þozei bi sunjai sijaina viduvons. ïþ [5881] [5882] jabai wo viduvono barna aiþþau barne barna habai galaisjaina sik faurþis svesana gard barusnjan jah andalauni usgiban fadreinam þata auk ïst god jah andanem ïn andvairþja guþs. [5883] [5884] aþþan soei bi sunjai viduvo ïst jah ainakla venida du guþa jah þairhvisiþ ïn bidom nahtam jah [5885] [5886] dagam. ïþ so vizondei ïn azetjam jah libandei dauþa ïst. jah þata inabiud ei ungafairinodos sijaina. [5887] [5888] aþþan jabai was svesaim þishun ïngardjam ni gaþlaihiþ galaubein ïnvidiþ jah ïst ungalaubjandin [5889] [5890] [5891] [5892] vairsiza. viduvo gavaljaidau ni mins saihstigum jere sei vesi ainis abins qens ïn vaurstvam godaim veitvodiþa habandei jah barna fodidedi jah gastins andnemi jah veihaim fotuns þvohi jah [5893] [5894] aglons vinnandam andbahtidedi jah allamma vaurstve godaize afarlaistidedi. ïþ juggos viduvons [5895] [5896] [5897] [5898] bivandei. . . . . galaubein vana gatavidedun. aþþan samana jah unvaurstvons laisjand sik þairhgaggan gardins aþþan ni þatain unvaurstvons ak jah unfaurjos jah fairveitjandeins jah rodjandeins [5899] [5900] [5901] þoei ni skulda sind. viljau nu juggos liugan barna bairan garda valdan. . . . . . . viduvons andbahtjai [5902] [5903] [5904] [5905] ïm-jah ni kaurjaidau aikklesjo ei þaim bi sunjai. . . . . . . ïn vaurda jah laiseinai. qaþ auk gameleins [5906] [5907] auhsau þriskandin munþ ni faurvaipjais jah vairþs sa vaurstva mizdons ïs. bi praizbyterein [5908] vroh ni andnimais niba ïn andvairþja tvadje aiþþau þrije veitvode. ïþ þans fravaurhtans ïn andvairþja allaize gasak ei jah þai anþarai agis habaina. veitvodja ïn andvairþja guþs jah fraujins [5909] [5910] unsaris ïesuis xristaus jah þize gavalidane aggile ei þata fastais ïnu faurdomein ni vaiht taujands [5911] [5912] bi viljahalþein. handuns sprauto ni mannhun lagjais ni gamainja siais fravaurhtim framaþjaim [5913] [5914] þuk silban sviknana fastais. ju ni drigkais þanamais vato ak veinis leitil brukjais ïn qiþaus [5915] [5916] þeinis jah þizo ufta sauhte þeinaizo. sumaize manne fravaurhteis svikunþos sind faurbisnivandeins [5917] [5918] du stauai sumaize þan jah afargaggand. samaleiko þan jah vaurstva goda svikunþa sind jah þa [5919] [5920] aljaleikos sik habandona filhan ni mahta sind. sva managai sve sijaina uf jukuzjai skalkans seinans fraujans allaizos sveriþos vairþans rahnjaina ei namo fraujins jah laiseins ni vajamerjaidau. [5921] aþþan þaiei galaubjandans haband fraujans ni frakunneina unte broþrjus sind ak mais skalkinona unte galaubjandans sind jah liubai þaiei vailadedais gadailans sind. þata laisei jah [5922] [5923] gaþlaih. jabai was aljaleikos laisjai jah ni atgaggai du hailaim vaurdam þaim fraujins unsaris [5924] [5925] ïesuis xristaus jah þizai bi gagudein laiseinai. ïþ hauhþuhts ni vaiht vitands ak siukands bi soknins [5926] [5927] jah vaurdajiukos us þaimei vairþand neiþa maurþra haifsteis anaqisseis anamindeis ubilos ushalþeins fravardidaize manne ahin at þaimei gatarniþ ïst sunja hugjandane faihugavaurki visan gagudein. [5928] [5929] [5930] aþþan ïst gavaurki mikil gagudei miþ ganauhin. ni vaiht auk brahtedum ïn þamma fairwau. [5931] [5932] bi sunjai þatei ni usbairan wa magum. aþþan habandans usfodein jah gaskadvein þaimuh [5933] [5934] ganohidai sijaima. aþþan þaiei vileina gabigai vairþan atdriusand ïn fraistubnja jah hlamma unhulþins jah lustuns managans unnutjans jah skaþulans þaiei saggqjand mans ïn fravardein [5935] [5936] jah fralust. vaurts allaize ubilaize ïst faihugeiro þizozei sumai gairnjandans afairzidai vaurþun af [5937] [5938] galaubeinai jah sik silbans gaþivaidedun sairam managaim. ïþ þu jai manna guþs þata þliuhais [5939] ïþ laistjais garaihtein gagudein galaubein friaþva þulain qairrein. haifstei þo godon haifst galaubeinais undgreiþ libain aiveinon du þizaiei laþoþs ïs jah andhaihaist þamma godin andahaita ïn [5940] [5941] andvairþja managaize veitvode. anabiuda ïn andvairþja guþs þis gaqiujandins alla jah xristaus [5942] ïesuis þis veitvodjandins uf paunteau peilatau þata godo andahait. fastan þuk þo anabusn unvamma [5943] [5944] ungafairinoda und qum fraujins unsaris ïesuis xristaus. þanei ïn melam svesaim taikneiþ sa audaga [5945] [5946] jah ains mahteiga jah þiudans þiudanondane jah frauja fraujinondane. saei ains aih undivanein jah liuhaþ bauïþ unatgaht þanei saw manne ni ainshun nih sai. . .---
DU TEIMAUþAIU ANþARA. recensere
[5947]
[5948] Pavlus apaustaulus ïesuis xristaus þairh viljan guþs bi gahaitam libainais þizos ïn xristau ïesu. [5949] teimauþaiau liubin barna ansts armaio gavairþi fram guþa attin jah xristau ïesu fraujin unsaramma. [5950] [5951] aviliudo guþa meinamma þammei skalkino fram fadreinam ïn hrainjai gahugdai waiva unsveibando [5952] [5953] haba bi þuk gaminþi ïn bidom meinaim naht jah daga. gairnjands puk gasaiwan gamunands tagre [5954] [5955] þeinaize ei fahedais usfullnau. gamaudein andnimands þizos sei ïst ïn þus unliutons galaubeinais sei [5956] [5957] bauaida faurþis ïn avon þeinai lauïdja jah aiþein þeinai aivneika. aþþan traua þatei jah ïn þus. ïn þizozei vaihtais gamaudja þuk anaqiujan anst guþs sei ïst ïn þus þairh analagein handive meinaizo. [5958] [5959] [5960] unte ni gaf unsis guþ ahman faurhteins ak mahtais jah friaþvos jah ïnaheins. ni nunu skamai þuk veitvodiþos fraujins unsaris ïesuis nih meina bandjins ïs ak miþarbaidei aivaggeljon bi mahtai guþs [5961] [5962] þis nasjandins uns jah laþondins laþonai veihai ni bi vaurstvam unsaraim ak bi seinai leikainai jah [5963] [5964] anstai sei gibana ïst unsis ïn xristau ïesu faur mela aiveina. ïp gasvikunþida nu þairh gabairhtein nasjandis unsaris ïesuis xristaus gatairandins raihtis dauþau ïþ galiuhtjandins libain jah unriurein [5965] [5966] [5967] þairh aivaggeljon. ïn þoei gasatiþs ïm ïk merjands jah apaustaulus jah laisareis þiudo. ïn þizozei fairinos jah þata vinna. akei nih skama mik unte vait wamma galaubida jah gatraua þammei mahteigs [5968] [5969] ïst þata anafilh mein fastan ïn jainana dag. frisaht habands hailaize vaurde þoei at mis hausides [5970] ïn galaubeinai jah friaþvai ïn xristau ïesu. þata godo anafilh fastai þairh ahman veihana saei bauïþ [5971] [5972] ïn uns. vaist þatei afvandidedun sik af mis allai þaiei sind ïn asiai. þizei ïst fygailus jah airmogaineis. [5973] gibai armaion frauja auneiseifauraus garda unte ufta mik anaþrafstida jah naudibandjo [5974] [5975] [5976] meinaizo ni skamaida sik. ak qimands ïn rumai usdaudo sokida mik jah bigat. gibai frauja ïmma bigitan armahairtein at fraujin ïn jainamma daga jah wan filu mais ïn aifaison andbahtida mis vaila [5977] [5978] [5979] þu kant. þu nu barn mein valiso ïnsvinþei þuk ïn anstai þizai ïn xristau ïesu jah þoei hausides at mis þairh managa veitvodja vaurda guþs þo anafilh triggvaim mannam þaiei vairþai sijaina jah anþarans [5980] [5981] [5982] laisjan. þu nu arbaidei sve gods gadrauhts xristaus ïesuis. ni ainshun drauhtinonds fraujin [5983] dugavindiþ sik gavaurkjam þizos aldais ei galeikai þammei drauhtinoþ. jah þan jabai haifsteiþ was [5984] [5985] [5986] [5987] ni veipada niba vitodeigo brikiþ. arbaidjands airþos vaurstvja skal frumist akrane andniman. fraþei [5988] þatei qiþa. gibiþ auk þus frauja fraþi us allaim. gamuneis xristu ïesu urrisanana us dauþaim us [5989] fraiva davidis bi aivaggeljon meinai. ïn þizaiei arbaidja und bandjos sve ubiltojis. akei vaurd [5990] guþs nist gabundan. ïnuh þis all gaþula bi þans gavalidans ei jah þai ganist gatilona sei [5991] ïst ïn xristau ïesu miþ vulþau aiveinamma. triggv þata vaurd jabai miþgadauþnodedum jah [5992] [5993] miþlibam. jabai gaþulam jah miþþiudanom. jabai afaikam jah ïs afaikiþ uns. jabai ni galaubjam [5994] [5995] jains triggvs visiþ afaikan sik silban ni mag. þizei gamaudei veitvodjands ïn andvairþja fraujins. [5996] vaurdam veihan du ni vaihtai daug niba usvalteinai þaim hausjondam. usdaudei puk silban gakusanana [5997] [5998] usgiban guþa vaurstvjan unaiviskana raihtaba raidjandan vaurd sunjos. ïþ þo dvalona usveihona [5999] [6000] lausavaurdja bivandei unte filu gaggand du afgudein. jah vaurd ïze sve gund vuliþ. þizeei vesun ymainaius [6001] [6002] jah filetus. þaiei bi sunja usvissai usmetun qiþandans usstass ju vaurþana jah galaubein [6003] sumaize usvaltidedun. aþþan tulgus grunduvaddjus guþs standiþ habands sigljo þata. kunþa [6004] [6005] frauja þans þaiei sind ïs jah afstandai af unselein wazuh saei namnjai namo fraujins. aþþan ïn mikilamma garda ni sind þatainei kasa gulþeina jah silubreina ak jah triveina jah digana [6006] jah suma du sverain sumuþ-þan du unsverain. aþþan jabai was gahrainjai sik þizei vairþiþ [6007] [6008] kas du sveriþai gaveihaiþ bruk fraujin du allamma vaurstve godaize gamanviþ. aþþan juggans lustuns þliuh ïþ laistei garaihtein galaubein friaþva gavairþi miþ þaim bidai anahaitandam [6009] fraujan us hrainjamma hairtin. ïþ þos dvalons jah untalons soknins bivandei vitands þatei [6010] gabairand sakjons. ïþ skalks fraujins ni skal sakan ak qairrus visan viþra allans laiseigs usþulands [6011] [6012] ïn qairrein talzjands þans andstandandans niu wan gibai ïm guþ ïdreiga du ufkunþja sunjos. [6013] [6014] jah usskavjaindau us unhulþins vruggon fram þammei gafahanai tiuhanda afar ïs viljin. [6015] [6016] [6017] aþþan þata kunneis ei ïn sþedistaim dagam atgaggand jera sleidja. jah vairþand mannans sik friondans faihugairnai bihaitjans hauhhairtai vajamerjandans fadreinam ungawairbai launavargos [6018] [6019] unairknai unhunslagai unmildjai fairinondans ungahabandans sik unmanariggvai unseljai [6020] [6021] [6022] fralevjandans untilamalskai ufbaulidai frijondans viljan seinana mais þau guþ habandans hivi [6023] [6024] gagudeins ïþ math ïzos ïnvidandans. jah þans afvandei. unte us þaim sind þaiei sliuþand ïn gardins jah frahunþana tiuhand qineina afhlaþana fravaurhtim þoei tiuhanda du lustum missaleikaim. [6025] [6026] [6027] [6028] sinteino laisjandona sik ni aiv wanhun ïn ufkunþja sunjos qiman mahteiga. aþþan þamma haidau ei jannis jah mambres andstoþun moseza sva jah þai andstandand sunjai mannans fravaurþanai [6029] [6030] ahin uskusanai bi galaubein. akei ni þeihand du filusnai unte unviti ïze svikunþ vairþiþ [6031] [6032] allaim svasve jah jainaize vas. ïþ þu galaista ïs laiseinai meinai usmeta muna sidau galaubeinai [6033] [6034] usbeisnai friaþvai þulainai. vrakjom vunnim wileika mis vaurþun ïn antiaukiai ïn eikaunion ïn [6035] lystros wileikos vrakos usþulida jah us allaim mik galausida frauja. jah þan allai þaiei vileina [6036] [6037] gagudaba liban ïn xristau ïesu vrakos vinnand. ïþ ubilai mannans jah liutai þeihand du vairsizin [6038] [6039] airzjai jah airzjandans. ïþ þu framvairþis visais ïn þaimei galaisides þuk jah gatrauaida sind þus [6040] [6041] vitands at wamma ganamt. jah þatei us barniskja veihos bokos kunþes þos mahteigons þuk [6042] [6043] usfratvjan du ganistai þairh galaubein þo ïn xristau ïesu. all boko gudiskaizos ahmateinais jah [6044] [6045] þaurftos du laiseinai du gasahtai du garaihteinai du talzeinai ïn garaihtein. ei ustauhans [6046] [6047] sijai manna guþs du allamma vaurstve godaize gamanviþs. veitvodja ïn andvairþja guþs jah [6048] [6049] fraujins xristaus ïesuis saei skal stojan qivans jah dauþans bi qum ïs þiudinassu ïs. merei vaurd [6050] [6051] stand uhteigo unuhteigo gasak gaþlaih gawotei ïn allai usbeisnai jah laiseinai. vairþiþ mel þan [6052] haila laisein ni usþuland ak du seinaim lustum dragand sis laisarjans suþjondans hausein. aþþau [6053] af sunjai hausein afvandjand ïþ du sþillam gavandjand sik. ïþ þu andaþahts sijais ïn allaim [6054] [6055] arbaidei vaurstv vaurkei aivaggelistins andbahti þein usfullei. aþþan ïk ju hunsljada jah mel [6056] [6057] [6058] meinaizos disvissais atïst. haifst þo godon haifstida run ustauh galaubein gafastaida. þaþro þan galagiþs ïst mis vaiþs garaihteins þanei usgibiþ mis frauja ïn jainamma daga sa raihta staua. [6059] [6060] [6061] aþþan ni þatainei mis ak jah allaim þaiei frijond qum ïss. sniumei qiman at mis sprauto. unte demas mis bilaiþ frijonds þo nu ald jah galaiþ du þaissalauneikai krisþus du galatiai teitus [6062] [6063] du dalmatiai. lukas ïst miþ mis ains marku andnimands brigg miþ þus silbin unte ïst mis bruks [6064] [6065] du andbahtja. aþþan tykeiku ïnsandida ïn aifaison. hakul þanei bilaïþ ïn trauadai at karpau [6066] [6067] qimands atbair jah bokos þishun maimbranans. alaiksandrus aizasmiþa managa mis unþiuþa [6068] ustaiknida. usgildiþ ïmma frauja bi vaurstvam ïs. þammei jah þu vitai filu auk andstoþ [6069] [6070] unsaraim vaurdam. ïn frumiston meinai sunjonai ni manna mis mipvas ak allai mis biliþun. ni rahnjai . . . ------
DU TEITAU ANASTODEIþ. recensere
[6071]
[6072] Pavlus skalks guþs ïþ apaustaulus ïesuis xristaus bi galaubeinai gavalidaize guþs jah ufkunþja sunjos [6073] sei bi gagudein ïst. du venaï libainais aiveinons þoei gahaihait unliugands guþ faur mela aiveina.
[6074] [6075] ïþ atbairhtida mela svesamma vaurd sein ïn mereinai sei gatrauaida ïst mis bi anabusnai nasjandis [6076] [6077] unsaris guþs. teitau valisin barna bi gamainjai galaubeinai ansts jah gavairþi fram guþa attin jah [6078] [6079] xristau ïesu nasjand unsaramma. ïn þizozei vaihtais bilaiþ þus ïn kretai ïn þize ei vanata atgaraihtjais [6080] jah gasatjais and baurgs praizbytairein svasve ïk þus garaidida. jabai was ïst ungafairinonds [6081] [6082] ainaizos qenais aba barna habands galaubeina ni ïn usqissai usstiureins aiþþau ungawairba. skaluþþan aipiskaupus ungafairinoþs visan sve guþs fauragaggja ni hauhhairts ni bihaitja ni þvairhs ni [6083] [6084] [6085] [6086] veinnas ni slahals ni aglaitgastalds. ak gastigods bleiþs andaþahts garaihts veihs gaþaurbs. andanemeigs bi laiseinai vaurdis triggvis ei mahteigs sijai jah gaþlaihan ïn laiseinai hailai jaþ-þans [6087] [6088] andstandandans gasakan. sind auk managai ungawairbai lausavaurdai lutondans þishun þai us bimaita. [6089] þanzei skal gasakan þaiei gardins allans usvaltjand laisjandans þatei ni skuld ïst ïn faihugairneins. [6090] [6091] qaþ auk sums ïze sves ïze praufetus kretes sinteino liugnjans ubila biarja vambos latos. [6092] [6093] [6094] so ïst veitvodei sunjeina ïn þizozei fairinos gasak ïns wassaba ei hailai sijaina ïn galaubeinai. ni [6095] atsaiwandans judaiviskaize spilli jah anabusne manne afvandjandane sis sunja. aþþan all hrain hrainjaim ïþ bisaulidaim jah ungalaubjandam ni vaiht hrain ak bisaulida sind ïze jah aha jah miþvissei. [6096] [6097] guþ andhaitand kunnan ïþ vaurstvam ïnvidand andasetjai visandans jah ungalaubjandans [6098] jah du allamma vaurstve godaize uskusanai. ïþ þu rodei þatei gadof ïst þizai hailon laiseinai------
DU FILEMAUNA. recensere
[6099]
[6100] [6101] [6102]---iþ nu þus jah mis bruks. þanuh ïnsandida. ïþ þu ïna þat-ïst meinos brusts andnim. [6103] [6104] [6105] þanei ïk vilda at mis gahaban ei faur þuk mis andbahtidedi ïn bandjom aivaggeljons. iþ ïnu þein [6106] ragin ni vaiht vilda taujan ei ni svasve bi nauþai þiuþ þein sijai ak us lustum. aufto auk duþe afgaf [6107] sik du weilai ei aiveinana ïna andnimais. ju ni svasve skalk ak ufar skalk broþar liubana ussindo [6108] mis ïþ wan filu maïs þus jah ïn leïka jah in fraujin. jabai nu mik habais du gamana andnim þana [6109] [6110] [6111] sve mik. ïþ jabai wa gaskoþ þus aiþþau skula ïst þata mis rahnei. ik pavlus gamelida meinai handau [6112] ïk usgiba ei ni qiþau þus þatei jaþ-þuk silban mis skula ïs. jai broþar ïk þeina niutau ïn fraujin [6113] anaþrafstei meinos brusts ïn xristau. gatrauands ufhauseinai þeinai gamelida þus vitands þatei [6114] [6115] jah ufar patei qiþa taujis. bijandzuþ-þan manvei mis saliþvos venja auk ei þairh bidos ïzvaros fragibaidau [6116] ïzvis. goleiþ þuk aipafras sa miþfrahunþana mis ïn xristau ïesu------
Glosa recensere
[3907]---haec enim stipendia peccati mors, verum gratia Dei vita aeterna in Christo Iesu, domino nostro.]
[Note: leguntur in cod. Ambros. A.
[3908]auk launa] hanc nostram conjecturam Cast.,qui ipse mikiluna ediderat, auctoritate codicis A denuoinspecti probari confitetur. Articuli autem insolitususus nunc non offendit, vid. XIII, 3 þai aukreiks. X, 1 sa raihtis vilja.
[3909]Aut nonne scitis, fratres, scientibus enim legem loquor, quod lex regit hominem tam longum tempusquam vivit?
[3910]mann sva] cod. A et Cast. + manns: primummann dativum constructio fraujinon verbi requirit;deinde sva, cujus nullum vestigium in cod.A cognosci Cast. dicit, ex parte tantum a librarioomissum est, nam s legitur, cf. vs. 25, ubi pro ïklibrarius omisso k solummodo ï scripsit; aut va litteraefortasse in margine scriptae litura interierunt.
[3911]Et enim sub viro mulier in vivente marito ligata est lege, at si moritur maritus, liberaturab hac lege mariti.
[3912]jah auk] etenim, gr. omn. γάρ, sic Cor. I,XV, 16 jah jabai auk = εἰγάρ.---uf va ra] aegre desideramusarticulum so, quem hac verborum structuraGothi addere solent, vid. X, 6 so us galaubeinai garaihtei.XI, 21 þans us gabaurþai astans; vide tamenIX, 11, ubi articulo eumdem in modum omisso bigavaleinai muns scribitur, cf. ad Cor. II, VII, 10.---atlibandin abin] Ulf. ζῶντοςτοῦἀνδρός legisse videtur,vid. vs. 3.
[3913]Utique igitur in vivente marito vocatur adultera, si fit viro alii; si moriturvir, libera est hac lege, ut non sit adultera, facta marito alii.
[3914]þannu] sic cod. A; Cast. + þanuh; proedito þanuh etiam Cor. I, 15, 18 þannu legendumesse censemus, nam þannu=ἄρα (vid. Rom. X, 17;XIV, 12, 19; Cor. II, V, 15, all.), quod gr. omn. ibihabent.---haituda harinondei] ¶ gr. omn.---jabai]sec. Goth. o δέ.
[3915]Igitur nunc etiam vos, fratres mei, mortificatifuistis legi per corpus Christi, ut fiatis alii, huic e mortuis resurgenti, ut fructum feramus Deo.
[3916]nu] nunc, o gr. omn.---jah jus] gr. postmeinai.
[3917]Cum enim essemus in carne, passiones peccatorum hae per legem operatae-sunt in membris nostris ad fructumferendum morti;
[3918]fravaurhti] sic cod. A pro fravaurhte, uti Tit.I, 14 spilli pro spille.
[3919]verum nunc ecce soluti fuimus a lege, morientes in qua detenti fuimus, ita-ut serviamusin novitate spiritus et non vetustate litterae.
[3920]sai] ecce, hac vocula conjuncta cum nu adverbio,Goth. semper fere graecum νυνί reddit, vid.Cor. I, V, 11; II, VIII, 11, 22; Eph. II, 13; utituretiam pro simplici νῦν Gal. IV, 9; et simplici nu proνυνί Rom. VII, 17; Cor. I, XII, 18, 20; XV, 20; Col.I, 21; III, 8; denique sai pro νῦν Thess. I, III, 8.
[3921]Quid nunc dicimus, lex peccatum est? Ne sit; sed peccatumnon novissem, nisi per legem, nam cupiditatem non novissem, nisi lex diceret: ne concupiscas.
[3922]ïst] est, o gr.---ni sijai] notanda est haechujus formulae scriptio h. l. et vs. 13, quae aliis locisnis-sijai esse solet, vid. L. XX, 16; Rom. IX, 14; XI,1, 11; Gal. II, 17.---unte] Goth. o τε, vid. ad L. II,16.---qeþi] sic cod. A; Cast. + qeþ.
[3923]Verumoccasionem sumens peccatum per praeceptum operatum-est in mihi omnem cupiditatem, nam sine lege peccatumfuit mortuum;
[3924]nimands] pro nimandei, vid. ad Neh. VI, 16.---vas]fuit, o gr.
[3925]Verum ego aliquando sine peccato vixi; in veniente praecepto peccatum revixit
[3926]simle---libaida] in gr. omn. haec verba sedibussuis mutatis leguntur.---qimandein] Goth. o δέ(þan), vel Cast. fortasse legere non potuit, nampropter deletitiam membranam etiam qimandeinanabusnai conjecisse se potius quam legisse confitetur.
[3927]Verum ego mortuus-sum et inventum fuit mihi praeceptum, quod fuit ad vitam, esse ad mortem;
[3928]gadauþnoda] in cod. A nihil nisi gadauþ.legi potuit, recte tamen Cast. complevit.---visan]esse, o gr. omn., cujus loco αὕτη aut αὐτή habent;pendet autem ille infinitivus a bigitana varþ.
[3929]nancpeccatum occasionem sumens per praeceptum decepit me et per hoc perdidit.
[3930]At igitur quidem lex sanctaet praeceptum sanctum et justum et bonum.]
[Note: aþþan nu] at nunc, o gr. omn. ὥστε.
[3931]Hoc igitur bonum factum-est mihi mors? Ne sit, sed peccatum;ut cognitum fieret peccatum per hoc bonum mihi operans mortem, ut fieret supra-modum peccaminosum peccatumper praeceptum.]
[Note: varþ mis] ¶ gr. omn.---ni sijai] vid. ad vs. 7.
[3932]Scimus enim, quod lex spiritualis est, verum ego carnalis sum, venditus subpeccatum.
[3933]Quod operor, non intelligo; nam non quod volo, facio, sed quod odi, hoc facio.
[3934]þatei] Goth. o γάρ.---viljau] Goth. c.codd. o τοῦτο.
[3935]Verumsi quod non volo, hoc facio, consentiens sum legi, quod bona;
[3936]verum nunc amplius non egooperor hoc, sed hoc habitans in me peccatum.
[3937]Scio enim, quod non habitat in me, hoc-est in carnemea, bonum, nam velle adjacet mihi, verum operari bonum non invenio;
[3938]bauïþ] sic cod. A pro bauaiþ, quasi proficiscaturab forma prioris conjugationis: mutare ipsinoluimus, quia eadem forma vs. 20 et VIII, 9; Tim.II, I, 14 repetitur.---atligiþ] sic cod. A; Cast. +ataigiþ.
[3939]nam non quod volo, operorbonum, sed quod non volo, malum facio.]
[Note: ubil] Goth. o τοῦτο.
[3940]Si igitur quod non volo ego, hoc facio, amplius non ego operorid, sed quod habitat in me peccatum.]
[Note: bauïþ] vid. ad vs. 18.
[3941]Invenio nunc legem volenti mihi bonum facere; nam mihi adestmalum.
[3942]goþ taujan] ¶ gr. omn.---atïst ubil] ¶ gr.omn.
[3943]Laetus sum enim lege Dei secundum hunc internum hominem;]
[Note: ïnnumin] vid. ad Coloss. I, 29.
[3944]at video alteram legem inmembris meis adversantem legi spiritus mei et capientem me in lege peccati hac existente in membris meis.
[3945]andvaihando] sic cod. A et Cast.; lectiosine dubio falsa est, pro qua aut andvaihando (cf.Cor. I, XV, 32) aut fortasse andvaihjando scribendumest.
[3946]Infelix ego homo? Quis me liberat ex hoc corpore mortis hujus!
[3947]vainans] Cast. errat, qui pro participiopassivi ad verbum vainan partinens habet; fortassevainahs legendum est; Grimm. Gr. IV, 78 et 763vainags emendat; sed si litterarum ductus respiciuntur,vainahs, quod non conjecimus, probabilius est.
[3948]Gratias-ago Deo per Iesum Christumdominum nostrum; sane nunc ipse ego servio mente legi Dei, verum carne legi peccati.
[3949]jau] sic cod. A, quod nobis falsum essevidetur, quia jau particulam interrogationi inservientem(vid. L. VI, 7. J. VII, 48) h. l. sensus nonadmittit; Cast. conjecit jai, non male, cf. infra IX,18 et 20; nisi audaciores fuisse videbimur, proponimussai, sic sai nu pro graeco ἄραοὖν Eph. II, 19.---ïk]Cast. o +, cod. A ï; vid. ad vs. 1.---skalkino gahugdai] ¶ gr. omn., caeterum Goth. c. codd.o μέν.
[3950]Non quidquamutique nunc damnationis his in Christo Iesu, non ambulantibus secundum carnem;
[3951]þannu nu] Cast. + jct., uti hic vir doctussemper scribit.---ni---leika] non---corpus,o gr., qui habent, apud eos gaggandam post leikaponitur.
[3952]nam lex spiritusvitae in Christo Iesu liberum reddidit me lege peccati et mortis;
[3953]nam hoc impossibile legis, in quo infirmafuit per carnem, Deus suum filium mittens in similitudine carnis peccati et secundum peccatum damnavitpeccatum in carne,
[3954]ut justificatio legis impleretur in nobis his non secundum carnem ambulantibus.
[3955]gaggandam] Goth. o ἀλλὰκατὰπνεῦμα.
[3956]Nam hi secundum carnem existentes haec, quae carnis sunt, sentiunt; verum hi secundum spiritum haec,quae spiritus.
[3957]At prudentia carnis mors, verum prudentia spiritus vita et pax;
[3958]nam prudentia carnisinimica adversus Deum legi Dei non paret, verum ne-quidem potest;]
[Note: vitoda] Goth. o γάρ, salvo tamen sensu.
[3959]at in carne existentes Deo placerenon possunt.
[3960]Verum vos non estis in carne, sed in spiritu; tamen si spiritus Dei habitat invobis; verum si quis spiritum Christi non habeat, hujus non est is;
[3961]þis---ïs] haec verba in gr. omn. sedessuas mutarunt; caeterum notandum est ni ïst, quodaliis locis per synaloephen nist scribitur, cf. ad VII, 7.
[3962]si enim Christus in vobis, caroquidem---
[3963]---qui est in dextra Dei, qui etiam orat pro nobis.
[3964]saei] Goth. c. codd. o καί.---bidjiþ] siccod. A; Cast. + bideiþ.
[3965]Quis nos dirimat a caritateChristi? dolor, an angustia, an persecutio, an fames, an nuditas, an periculum, an gladius?
[3966]Sicutscriptum est, quod propter te mortificamur omni die; aestimati fuimus ut oves occisionis.
[3967]Sed in hisomnibus vincimus per hunc amantem nos.
[3968]Confiteor enim, quod non mors, neque angeli, non principatus,non virtutes, neque praesentia, neque futura,
[3969]dauþus] Goth. o οὔτεζωή.---reikja] Cast.hanc vocem, quam in cod. legere non poterat, exproba conjectura dedit.---ni mahteis] gr. postanavairþo.
[3970]neque altitudo, neque profunditas, neque creaturaalia potens est nos dirimere a caritate Dei hac in Christo Iesu, domino nostro.]
[Note: nih] tert., Goth. c. codd. o τίς.
[3971]Veritatem dico, nonquidquam mentior, testante-cum me conscientia mea, in Spiritu sancto,
[3972]qiþa] Goth. o ἐνΧριστῷ---vaiht] quidquam,o gr. omn.
[3973]quod moeror mihi est magnuset continuus dolor cordi meo.
[3974]unweilo] notanda est forma concreta, quamvocant, praecedente abstracta (mikila); sic Skeir.37, 6, ni ïbna nih galeiks. 46, 17, ni ïbnon ak galeika.
[3975]Exopto enim anathema esse ipse ego a Christo pro fratribus meis, hiscognatis secundum carnem,
[3976]usbida] precor, gr. ηὐχόμην; caeterum usbidaponitur h. l. pro usbidja, uti Cor. I, VII, 5, bidanpro bidjan; pro usbida Grimm. IV, 101, audacius usbidjascribit.---silba ïk] sic cod. A; Cast. + silban;caeterum gr. post auk.---samakunjans] Goth. c.codd. o μοῦ.
[3977]qui sunt Israelitae, quorum est adoptatio et gloria et legis latio et testamentaet obsequium et promissiones;
[3978]ïst] est, o gr. omn.---jah triggvos] gr.omn. ante jah vitodis.
[3979]quorum patres et e quibus Christus secundum carnem, qui estsuper omnia Deus benedictus in saecula, amen.
[3980]At tamen non excidit verbum Dei, non enim omneshi ex Israel hi sunt Israel,]
[Note: sind] sunt, o gr. omn.
[3981]neque qui sint semen Abrahami omnes, filii, sed in Isaco vocatur tibisemen,
[3982]þaiei] qui, gr. omn. ὅτι, quam ob causamsuspicari aliquis potest, þatei legendum esse (cf. adL. VIII, 14); sunt tamen versiones et patres, quiὅσοι et qui legunt.
[3983]hoc-est: non hi filii carnis filii Dei, sed filii promissionis aestimantur in semine;
[3984]þo] hi, Goth. ταῦτα cum praecedentibus τὰτέκνατῆςσαρκός conjungit.
[3985]promissionisenim verbum hoc-est: secundum hoc tempus venio et fit Sarae filius;]
[Note: ïst] est, o gr. omn.
[3986]at non hoc-unum, sed etiam Rebeccaex uno concubitu habens Isacis, patris nostri.
[3987]At adhuc non nati fuerunt, alioquin facerent aliquidboni aut mali, ut secundum electionem propositum Dei maneret, non ex operibus, sed ex hoc vocante.
[3988]ni] pr., Cast. o + in cod. quidem obliteratumest, sed spatium ad illam vocem capiendamsufficit.---aiþþau] pr. alioquin, gr. μηδέ, salvotamen sensu, quod interpres sensum, non verbareddit.
[3989]Dictumest ei, quod hic major servit huic minori, sicut scriptum est:],
[Note: Iacob amavi, verum Esau odio-habui.
[3990]fijaida] in margine codicis varia lectiopenitus abrasa, quam andvaih (oppugnavi) legendamsuspicor. CAST.
[3991]Quid nunc dicimus? num iniquitas a Deo?
[3992]Ne-sit; ad Mosem enim dicit: misereor, cujus misereoret misericordia-moveor.
[3993]gableiþja] Goth. o ὃνἂνοἰκτίρω (þaneigableiþja), quae omissio sine dubio culpa librarii factaest, nam quae omittuntur, propter sensum abesse nonpossunt. Sic isti homines, si in eodem versu quaedamverba bis legebantur, oculis ab altero ad alterum labentibus,saepius singula verba aut commata omiserunt,vid. Mc. X, 39; J. X, 18; Cor. II, III, 5; IV,10; XIII, 11 (cod. B). Eph. V, 4; cf. Mc. XI, 7; Cor.II, V, 18; Gal. IV, 7 et ad L. X, 5.
[3994]Utique igitur non volentis, non currentis, sed miserentis Dei.
[3995]Dicitenim hoc scriptum ad Faraonem: quia propter haec etiam excitavi te, ut ostendam in te virtutem meamet nuntietur nomen meum per totam terram.
[3996]jah] pr. etiam, o gr. omn.---jah] sec.,Goth. o ὅπως.
[3997]Utique igitur profecto, cujus vult miseretur, verumquem vult, indurat.]
[Note: jai] profecto, o gr. omn.
[3998]Dicis mihi igitur: at quid adhuc vituperant, nam voluntati ejus quis resistat?
[3999]mis nu] ¶ gr.---aþþan] at, o gr.---andstand]cf. ad Cor. II, XIII, 3.
[4000]Utique igitur profecto homo, tu quis es, ut respondeas Deo? Num dicit figmentum ad hunc fingentem:quid me fecisti sic?
[4001]Aut nonne habet figulus potestatem luti ex hac eadem massa facere unum ad pretiosumvas, alterum autem ad non-pretiosum?
[4002]kasja valdufni] ¶ gr. omn.---kasa] Cast.,nescimus qua causa in eum errorem ductus, proplurali habet, cum sit dativus singularis a du pendens.
[4003]Verum si volens Deus ostendere iram et notificarehoc validum, patiens in multa longanimitate in vasibus irae paratis ad interitum,
[4004]mahteigo] Goth. o αυτοῦ---usbeidands]ferens, gr. omn. ἤνεγκεν.
[4005]ut monstraret ubertatemgloriae suae in vasibus misericordiae, quae praeparavit ad gloriam;
[4006]init. Goth. c. codd. o καί.---vulþus] provulþaus, vid. ad L. I, 54.
[4007]quos etiam vocavit nos nonsolum ex Iudaeis, sed etiam ex paganis,
[4008]sicut etiam in Osea dicit: voco hunc non populum meumpopulum meum et haec non-dilecta dilecta;
[4009]et fit: in hoc loco, ubi dictum-est iis, non populus meusvos, hi vocantur filii Dei viventis.
[4010]þai] hi (sic cod. A), gr. ἐκεῖ, quod etiam iihabent, qui αὐτοί legunt.
[4011]Verum Esaias clamat de Israel: si esset numerus filiorum Israelis,sicut arena maris, reliquiae servantur.
[4012]Verbum enim perficiens et abbrevians in aequitate, nam verbumabbreviatum facit dominus in terra;
[4013]et sicut praedixit Esaias: nisi dominus Sabaoth relinqueret nobissemen, ut Sodoma fortasse fieremus et ut Gomorra fortasse similes fieremus.
[4014]nih] cod. A et Cast. + niu; graeco εἰμήrespondet nih, quod edidimus, ad quod probandumexempla proferre nos taedet; niu autem interrogationiinservire item constat, quam h. l. sensus nonadmittit.---fraiva] Cast. pro fraiv scriptum esse opinatur,sed recte habet codicis A lectio, nam bileiþanetiam casum tertium regit, vid. Mc. XII, 19; J. VIII,29.
[4015]Quid igitur dicimus?quod pagani hi non sequentes justitiam apprehenderunt justitiam, at justitiam hanc ex fide;
[4016]wa] cod. A et Cast. + wo, quod cum femininumsit, locum non habet, et si formam solamspectantes wo neutrum pluralis numeri esse concederevellemus, h. l. nec per sensum liceret, nec pergraecum textum.---galaubeinai] Cast. + galaubein,in cod. A solummodo galaubei legitur; quod nos edidimus,id ratio us praepositionis postulat. Idem errorinsidet Col. II, 23 codici B, ubi unfreidei pro unfreideinai(sic recte cod. A) scribitur; cf. ad L. XVIII,11.
[4017]verumIsrael sequens legem justitiae ad legem justitiae non pervenit.
[4018]Cur? quia non ex fide, sed ex operibuslegis; offenderunt ad lapidem offensionis,
[4019]ak] Goth. c. cod. k ap. Mi o ὡς.---bistuggqun]Goth. c. codd. o γάρ.
[4020]sicut scriptum est: ecce, pono in Sion lapidem offensioniset saxum sollicitationis, et hic credens ad eum non confunditur.
[4021]galagja] sic cod. A; Cast. + galatja.---jah]sec., Goth. c. codd. o πᾶς.---laubjands] sic cod. A etCast.; Mssm., quem et verbum simplex laubjan (quodgalaubjan semper esse solet) et infra mirabilis compositiogaraihtis (quod Cast. antea pro sa raihtis ediderat)offendit, illo falso ga a raihtis dempto et antelaubjands posito, lectionem effecit hanc: galaubjandsdu ïmma---broþrjus raihtis. Etiamsi negari non potestillam conjecturam permultam mereri laudem,nam raihtis interdum primo enuntiati loco ponitur(vid. infra ad X, 18), tamen, cum sa raihtis in cod. Adiserte legatur (de articulo autem vid. ad VI, 23),nec desint loci, ubi simplicia pro verbis vulgo cum gacompositis inveniantur (sic sviltan, bindan, dauþjan,dauþnan, filhan, hrainjan, bairhtjan, cf. bairan, levjanall.), lectionem codicis A intactam reliquimus.
[4022]Fratres, haec quidem voluntasmei cordis et precatio ad Deum de iis ad salutem.
[4023]sa raihtis] sic cod. A; Cast. + garaihtis, vid.ad IX, 33.
[4024]Testor enim iis, quod aemulationem Dei habent, sednon secundum scientiam;
[4025]ignorantes enim Dei justitiam et suam justitiam quaerentes statuere justitiaeDei non paruerunt.
[4026]Perfectio enim legis, Christus, ad justitiam omnibus his credentibus.
[4027]Moses enimscribit hanc justitiam ex lege, quod hic faciens hanc homo vivit in ea,]
[Note: ïzai] ea, gr. αὐτοῖς.
[4028]verum haec ex fide justitia sicdicit: ne dicas in corde tuo: quis ascendit in coelum, hoc-est Christum deorsum adducere;
[4029]aut quisdescendit in abyssum, hoc-est Christum e mortuis sursum educere.
[4030]ïup] cod. A in margine . . . rjo, cujus verbi haesint reliquiae, nescimus; hoc autem scimus adverbiiufarjo, quod Cast. videtur, esse non posse, quiaquod ille vult, ufaro scribitur.
[4031]Sed quid dicit? prope te hoc verbumest in ore tuo et in corde tuo, hoc-est, verbum fidei, quod praedicamus.]
[Note: galaubeinais] Cast. + gllaubeinais.
[4032]Quod si confiteris in ore tuodominum Iesum et credis in corde tuo, quod Deus eum suscitavit e mortuis, servaris.
[4033]ïesu] cod. A + ūī pro ïū.---urraisida us]sic cod. A syllabis us da supra lineam scriptisdaus(urraisidauþain) quod cum Cast. initio non conspexisset+ urraisi edidit.---ganisis] sic cod. A; Cast. +ganisi.
[4034]Cor enim creditad justitiam, verum ore consentitur ad salutem.
[4035]hairto---galaubeiþ] cor---credit, gr. omn.καρδία---πιστεύεται.---garaihtiþai] cod. A et Cast. +garaihtiþa.
[4036]Dicit enim hoc scriptum: quisque hic credens ad eumnon confunditur;
[4037]non enim est distinctio Iudaei et Graeci; idem enim dominus omnium dives in omneshos precantes se.
[4038]ïudaiaus] Goth. o τέ, vid. ad L. II, 16.---krekis]sic cod. A; Cast. + krekos.
[4039]Quisque enim qui confitetur precatione nomen domini, servatur.]
[Note: bidai] precatione, o gr. omn.
[4040]Quomodo igiturprecantur, cui non crediderunt? aut quomodo credunt, quem non audiverunt? verum quomodo audiunt sinepraedicante?
[4041]ïnu] Cast. c. cod. A + ïna.---aiþþau] aut,gr. omn. δέ, quapropter fortasse aþþan legendum est.
[4042]verum quomodo praedicant, nisi mittuntur? Sicut scriptum est: quomodo formosi pedeshorum nuntiantium pacem, horum nuntiantium bonum?
[4043]Sed non omnes obediverunt evangelio; Esaiasenim dicit: domine, quis credidit auditui nostro?
[4044]Utique fides ex auditu, verum auditus per verbumChristi.
[4045]þannu] Cast. + þau nu (aut nunc), vid. adVII, 3.---xristaus] Christi, gr. Θεοῦ.
[4046]Sed dico: num non audiverunt, quidem per totam terram ivit sonus eorum et per finesorbis-terrarum verba eorum.
[4047]raihtis] notanda est particula sede insolitaposita; de auk particula, interdum idem passa, vid.ad J. IX, 30.---andins] sic Cast., codice A denuo inspecto,legit, vid. Cast. Addend. ad Thess. II, p. 65.andins autem, si vere ita scriptum est, ad ands, formamadhuc incognitam, pertinet.
[4048]Sed dico: num Israel non cognovit? Primum Moses dicit: ego inaemulationem vos duco, sine gentibus in gentem insipientem, in iram vos duco;
[4049]ïnuh] sine, haec codicis A lectio sine dubiofalsa est, nam non solum accusativus post ïnuh ponidebebat, sed etiam ne sic quidem sensus tolerabilisefficitur; igitur graeci textus vestigiis nobis insistentibusïn ni scriptum fuisse et rescribendum esse videtur.Massmannus pro ïnuh þiudom probabiliterconjicit ïn unthiudom.
[4050]verum Esaias audetet dicit: inventus fui cum his me non quaerentibus, cognitus fui his me non interrogantibus.
[4051]miþ] cum, o gr., Goth. concinit cum iis,qui ἐν habent, cf. J. XII, 35.
[4052]Verumad Israelem dicit: omnem diem expandi manus meas ad populum non-credentem et adversantem.
[4053]Dico nunc: num depulit Deus populum suum? Ne-sit! Et enim ego Israelitus sum---
[4054]seinamma] soloece pro seinai, vid. ad Neh.VI, 16.
[4055]---utcaderent? Ne-sit! sed hac eorum improbitate facta-est salus gentibus ad in aemulationem ducendum eos.
[4056]gadruseina] sic cod. A; Cast. + gadruseinai.---missadedai]sic, uti videtur, cod. A recte; Cast. +missadeda.---varþ] facta est. o gr. omn.---du] cumbriggan conjungendum est, sic du diremptum ab infinitivosuo interpositis aliis verbis, quae ad ejus regnumpertinent, Philipp. IV, 10 du faur mik fraþjan.Skeir. XL, 14 du garehsn daupeinais andniman, cf. adL. XIX, 7.
[4057]At si improbitas eorum divitiae mundo et defectus eorum divitiae gentibus, quanto magis plenitudoeorum?
[4058]Vobis enim dico, his gentibus: tam diu quam ego sum gentium apostolus, munus meumglorifico, si quomodo in aemulationem duco carnem meam et servem quosdam ex iis.]
[Note: sve] Goth. c. codd. o μέν.---ïk ïm] ¶ gr.
[4059]leik mein] ¶ gr.
[4060]Si enim emissioeorum divitiae mundi, quae assumptio, nisi vita e mortuis?
[4061]gabei] divitiae, gr. omn. καταλλαγή, quod estgafriþons; hoc gabei fairwaus fortasse errore librariiortum est ex gabei fairwau, vs. 12. Deinde etiam prowas andanumts rectius dicendum erat wo andanumts.
[4062]Si delibatio sancta et massa et si radixsancta et rami,]
[Note: þandei] vid. ad vs. 21.
[4063]et si quidam horum ramorum effracti-sunt; verum tu, agrestis olea existens, insertusfuisti in eos et socius huic radici et pinguedini oleae factus es;
[4064]vaurtsai] Cast. + vaurtsa, cod. A (uti Cast.eo denuo inspecto dicit) + vaurhtsa; ex hac falsalectione codicis saltem id lucramur, ut s nominativiradicalem esse litteram, certo sciamus, et Cast. advs. 18 adnotantem vaurts accusativum pro vaurt falsoscriptum esse, erravisse nunc apparet. vaurteis pluralis(vid. ad Mc. IV, 6) illud s emittit.---varst] vid.Cast. addend. ad Thess. II, p. 65.
[4065]ne gloriare contra hos ramos, verum sigloriaris, non tu hanc radicem portas, sed haec radix portat te.
[4066]astans] cod. A et Cast. + anstans.---bairiþ]sic cod. A; Cast. + bairaiþ; caeterum o gr. omn.
[4067]Dicas igitur: effracti sunt rami, utego inserar.
[4068]astos] hanc vocem, quia in cod. A litteraeomnes omnino evanuerunt, Cast. de conjecturadedit.
[4069]Bene; incredulitate effracti-sunt, verum tu fide stetisti. Ne sape alte, sed time!]
[Note: gastost] sic cod. A; Cast. + gastos.
[4070]SiDeus his ex natu ramis non pepercit, ne fortasse non tibi parcat.
[4071]þandei]=εἰγάρ, sic pro εἰδέ supra vs. 16;Gal. IV. 7 et fortasse J. VIII, 46.---þuk] sic recte cod.A; Cast. + þus.
[4072]Ecce igitur bonitatem et severitatemjustam Dei; at in hos, qui ceciderunt, severitatem, verum in te bonitatem, si permanes in bonitate;alioquin etiam tu excideris,
[4073]garaihta] justum, o gr. omn.---aþþan] sec.sic cod. A et Cast., quod falsum nobis esse videtur,quia sensum perturbat, nam non ea significationeh. l. ponitur, qua L. VI, 24 cf. XIX, 17, ubi = πλήν,quo simpliciter transitum ad sequentia paratur; sednunc requiritur particula, quae graeco ἐπεί (alioquin,sonst, wo nicht) respondeat; haec autem est aiþþau,vid. Cor. I, XV, 29, cf. VII, 14.
[4074]et illi, nisi confirmant se in incredulitate, inseruntur, potens enim estDeus iterum inserere eos.]
[Note: jainai] Goth. o δέ.
[4075]Si enim tu a natura excisus hujus agrestis oleae et alienus existens insertusfuisti in bonam oleam, quam multo magis hi secundum naturam inseruntur in propriam oleam?
[4076]us vistai---alevabagmis] e natura---oleae,gr. omn. ἐκτῆςκατὰφύσιν---ἀγριελαίου. Caeterumnotanda est ïntrusgans insolita forma participii passivipro ïntrusgiþs; sic geminae formae verbi gagganinveniuntur gaggiþs M. III, 11, et gaggans Mc. VII,30. Caeterum pro vilþeis Grimm. Gr. IV, 326, legeresuadet vilþeins, formam inauditam.---godana] siccod. A uti speramus, nam Cast. dignoscere non ampliuspoterat, ipse autem dedit + gudana.
[4077]Nonenim volo vos, fratres, (ignaros) hujus mysterii, ut non sitis in vobis ipsis sapientes, nam caecitas exparteIsraeli facta-est, usque quod plenitudo gentium intret,
[4078]ïzvis] librarii errore verbum omissum est,quo graecum ἀγνοεῖν redditum erat; id unveisansesse Cast. e Cor. II, I, 8 et Thess. I, IV, 13 rectevidit.---sumata] = ἀπὸμέρους, id aliis locis bi sumataesse solet, vid. Cor. II, I, 14; II, 5.
[4079]et sic omnes Israel servantur, sicut scriptumest: oritur e Sion hic liberans ad avertendum impietatem ab Iacobo.
[4080]du afvandjan] ad avertendum, gr. καὶἀποστρέψει.---afgudein]impietatem, gr. omn. ἀσεβείας,plurali numero.
[4081]Et hoc iis a me testamentum:cum aufero peccata eorum.
[4082]At secundum evangelium inimici propter vos, verum secundumelectionem cari in patres.
[4083]Sine poenitentia sunt enim dona et vocatio Dei.]
[Note: sind] sunt, o gr. omn.
[4084]Sicut enim vos aliquandonon credidistis Deo, verum nunc misericordiae-participes facti - estis hac eorum incredulitate;]
[Note: raihtis] Goth. c. codd. o καί.
[4085]sic etiam hi nunc non crediderunt vestrae misericordiae, ut etiam ii misericordiam-consequantur,],
[Note: conclusit enim Deus omnes in incredulitate, ut omnium misereatur.
[4086]Profunditas divitiarum sapientiaeet scientiae Dei! quomodo ineffabilia sunt judicia ejus et investigabiles viae ejus!
[4087]init. Goth. o ὦ, cf. ad L. VI, 20.---gabeins]Goth. c. codd. o καί.---handugeins] post hoc verbum,ubi cod. Ambr. desinit, incipit fragmentum primumcodicis Carol., quod usque ad XII, 5 pertinet.---unusspilloda]lh. Ulfil. illust. p. 105 conjecit unusspillodos,quae conjectura, cum saepius fiat, ut genusadjectivi substantivo non aptum sit (vid. ad Neh. VI,16), nobis non necessaria esse videtur. Aliud autemest, quod diligentis lectoris animum advertat:cum enim usspillon verbum graeco κηρύσσεινvel διηγεῖσθαι respondeat, eamque ob rem Cor. II,IX, 15, unusspilloþs pro ἀνεκδιήγητος recte dictumsit, nostro loco, ubi gr. omn. ἀνεξερεύνητος habent,Goth. graecum verbum non probe intellexisse et cumquodam ab εἴρειν radice ducto confudisse videtur:Griesb. igitur adnotat Goth. ἄῤῥητα legisse.---sind]sunt, o gr. omn.
[4088]Quis enimcognovit sensum domini, aut quis ei consiliarius fuit,]
[Note: ïmma] ei, gr. αὐτοῦ, omnes autem post ragineis.
[4089]aut quis ei primus dedit et retribuatur ei?
[4090]ïmma] gr. omn. post gaf.---fruma gaf] siccod. Carol.; editt. + frumozo fragaf; perspicue fruma. .f leguntur, et intenta oculorum acie etiam litteraega cognoscuntur.]
[Note: Nam ex eo et per eum et in eo omnia; ei gloria in saecula, amen.]
[Note: unte] sic. cod. Carol.; Kn. Ih. + uste.
[4091]Rogo nunc vos, fratres,per misericordiam Dei, exhibere corpora vestra hostiam viventem, sanctam, bene placentem Deo, rationabilemcultum vestrum.]
[Note: blotinassu] Ih. p. 102 + bloti. nassu.
[4092]Ne conformate vos huic saeculo, sed reformamini novitate sensus vestri adprobandum, quid sit voluntas Dei, quod bonum et placens et perfectum.
[4093]init. Goth. c. codd. o καί.---ak ïnmaidjaiþananiujiþai] in codice Carol., quia membranae superiorpars mutilata est, desideratur unus versus eaverba continens, quibus Goth. graeca ἀλλὰμεταμορφοῦσθεexpressit, et de quibus nihil superest, nisi þin initio proximi versus positum, quod editores noncurantes illud þ cum sequentibus conjunxerunt et+ . . . þana niujiþai scripserunt; lh. solus p. 107suspicatur, þ ab ana esse separandum. Quod dedimus,eo codicis lacunam recte explevisse nos speramus;per ïnmaidjan enim graecum μεταμορφοῦν Ulf.etiam Mc. IX, 2 reddit, et pro medio aut passivograeco Goth. activo, omisso sik, saepissime utitur(de multis locis vid. infra XII, 9 haftjan), cujus pronominisomissio h. l. eo facilior erat, quia ïzvis proximepraecessit. Sed quibus nostra ratio parum placuerit,ii cum Z. p. 127 ïnmaididai vairþaiþ legant.Deinde niujiþa est καινότης,καίνωσις, sed ἀνακαίνωσιςreddi debet per ananiujiþa, cf. Cor. II, IV,16. Col. III, 10: Eph. IV, 23, ubi ananiujan = ἀνακαινοῦνet ἀνανεοῦν.---fraþjis] cod. Carol. et editt.+ framaþjis, rectam lectionem jam Ih. p. 111 invenit.---gakiusan]Goth. c. cod. 18 ap. Mi. o ὑμᾶς.---sijai]sit, o gr. omn.---þatei] quod, scil. ïst (est),quo gr. τό redditur; hanc verbi substantivi ellipsinin his articuli graeci circumscriptionibus saepius repetitaminvenies, vid. Eph. IV, 6, ains atta allaizesaei ïn allaim uns (εἷςπατὴρπάντωνὁἐνπᾶσινἡμῖν),II, 17, L. XVII, 31; monuimus autem id, ne quiscum Griesb. opinetur, Goth. c. verss. quod (?) addere.---galeikaiþvid. ad Tim. I, VI, 6.
[4094]Dico enim per gratiam Dei,quae data est mihi, omnibus existentibus in vobis, non magis sapere, quam oporteret sapere, sed saperead bene sapiendum; cuique sicut Deus impertivit mensuram fidei.
[4095]guþs] Dei, o gr.---vaila fraþjan] lh. Z.Cast. + jet.
[4096]Sicut enim in uno corpore membramulta habemus, haec autem membra omnia non hoc idem opus habent;
[4097]þaiþ-þan] Kn. Cast. + jet. Ih. temere improbanscodicis lectionem conj. þaih þan, vid. adM. V, 37.---tauï haband] ¶ gr. omn.
[4098]sic multi unum corpus sumusin Christo, at unusquisque alter---
[4099]---hic impertiens in simplicitate, hic praesul in studio, hic miserensin hilaritate;
[4100]exstant in cod. A et de his inde abïn andvairþja guþs XII, 17 usque ad XIII, 5, duþþeufhausjaiþ etiam in cod. Carol.
[4101]dilectio infucata, odientes mala, adhaerentes bono,
[4102]exstant in cod. A et de his inde abïn andvairþja guþs XII, 17 usque ad XIII, 5, duþþeufhausjaiþ etiam in cod. Carol.
[4103]ubila] mala, gr. omn. τὸπονηρόν.
[4104]caritate-fraterna in vosinvidem pii, honore vos invicem praevenientes,
[4105]exstant in cod. A et de his inde abïn andvairþja guþs XII, 17 usque ad XIII, 5, duþþeufhausjaiþ etiam in cod. Carol.
[4106]studio non pigri, spiritu ferventes, domino servientes,spe gaudentes,
[4107]exstant in cod. A et de his inde abïn andvairþja guþs XII, 17 usque ad XIII, 5, duþþeufhausjaiþ etiam in cod. Carol.]
[Note: fraujin] domino, gr. καιρῷ.]
[Note: dolores patientes, precationi adhaerentes,
[4108]exstant in cod. A et de his inde abïn andvairþja guþs XII, 17 usque ad XIII, 5, duþþeufhausjaiþ etiam in cod. Carol.
[4109]necessitatibus sanctorum compartientes,hospitalitatem sectantes;
[4110]exstant in cod. A et de his inde abïn andvairþja guþs XII, 17 usque ad XIII, 5, duþþeufhausjaiþ etiam in cod. Carol.
[4111]andaviznim] Cast. + andaviznam; locusin cod. A obliteratus.]
[Note: benedicatis his persequentibus vos, benedicatis et ne maledicatis;
[4112]exstant in cod. A et de his inde abïn andvairþja guþs XII, 17 usque ad XIII, 5, duþþeufhausjaiþ etiam in cod. Carol.
[4113]gaudere cum gaudentibus, plorare cum plorantibus.
[4114]exstant in cod. A et de his inde abïn andvairþja guþs XII, 17 usque ad XIII, 5, duþþeufhausjaiþ etiam in cod. Carol.]
[Note: faginondam] Goth. c. codd. o καί.
[4115]Hoc idem in vos invicem sentientes,non altitudinem sentientes, sed humilibus adhaerentes; ne fiatis prudentes apud vos ipsos,
[4116]exstant in cod. A et de his inde abïn andvairþja guþs XII, 17 usque ad XIII, 5, duþþeufhausjaiþ etiam in cod. Carol.
[4117]hauhiþa] altitudinem, gr. omn. τὰὑψηλά.Pro hauhiþa Grimm. gr. IV, 695, hauhiþai optat, quodpost fraþian dativus sequi soleat; solet quidem, sedetiam accusativum secum habet, vid. Phil. IV, 2.
[4118]non unimalum pro malo reddentes, respicientes bonum non solum in facie Dei, sed etiam in facie hominum omnium.
[4119]exstant in cod. A et de his inde abïn andvairþja guþs XII, 17 usque ad XIII, 5, duþþeufhausjaiþ etiam in cod. Carol.
[4120]ni þatainei---ak jah] non solum---sedetiam, o gr.---ïn] pr. hinc incipit fragmentum alterumcodicis Carol., vid. ad vs. 8.---manne allaize¶ gr. omn.
[4121]Si possit fieri ex vobis cum omnibus hominibus pacem habentes,
[4122]exstant in cod. A et de his inde abïn andvairþja guþs XII, 17 usque ad XIII, 5, duþþeufhausjaiþ etiam in cod. Carol.]
[Note: magi vairþan] possit fieri, gr. omn. δυνατόν.
[4123]non vos ipsos ulciscentes,cari, sed date locum irae; scriptum est enim: mihi vindicta relinquatur, ego retribuo, dicit dominus.
[4124]exstant in cod. A et de his inde abïn andvairþja guþs XII, 17 usque ad XIII, 5, duþþeufhausjaiþ etiam in cod. Carol.
[4125]gavrikandans] sic codd.; Kn. + gavrisandans,rectam lectionem, ab Ih. inventam, jam Z. ete cod. A Cast. dederunt.---þravirhein] sic codd. Z.Cast.; Kn. þvair. . ., Ih. + tvair. . . Kn. male supplevitþvairheinai, nam ab adjectivis formantur substantivanon in---eins, sed in---ei innixa, quod siIh. et Z. scivissent, vix adnotassent et þvairhein etþvairheinai recte se habere. Deinde Kn. in erroremperductus per lineolam super i scriptam, qua n terminationisexprimitur et quam ipse signum notae ḡþs̄esse putavit, guþs addidit, quod cum Ih. nescimusquo sensu veri ductus comtemsisset, Z. tamen retinuit.---fraveitletaidau] sic cod. A et Cast.; cod. Carol.fraveit leitaidau, de qua codicum varietate vid.ad M. IX, 6; Kn. Ih. Z. + fraveito ei gildau, quorumauctoritate fretus Griesb. adnotat Goth. ἵναἀποδίδωlegisse; nos nunc adnotamus letaidau (relinquatur)ab omn. gr. omitti.
[4126]Si esurit inimicus tuus, cibum da ei, verum si sitiat, potione-recrea eum; hoc enim faciens carbonesignis cumulas in caput ejus.
[4127]exstant in cod. A et de his inde abïn andvairþja guþs XII, 17 usque ad XIII, 5, duþþeufhausjaiþ etiam in cod. Carol.
[4128]jabai] Goth. c. codd. o οὖν.---mat] sic cod.A et Cast.; cod. Carol. Kn. Ih. Z. + mad.---ïþ] verum,o gr.
[4129]Ne vincaris ab improbo, sed vincas a probo improbum.
[4130]exstant in cod. A et de his inde abïn andvairþja guþs XII, 17 usque ad XIII, 5, duþþeufhausjaiþ etiam in cod. Carol.
[4131]gajiukaizau] Cast. + gajiukizau.---fram]sec. a, gr. omn. ἐν.
[4132]Omneanimarum potestatibus superantibus pareat, nam non-est potestas nisi a Deo; verum hae existentes a Deoconstitutae sunt;
[4133]exstant in cod. A et de his inde abïn andvairþja guþs XII, 17 usque ad XIII, 5, duþþeufhausjaiþ etiam in cod. Carol.
[4134]itaque hic resistens potestati, Dei instituto restitit; verum hi resistentes ipsi sibi damnationemsumunt.
[4135]exstant in cod. A et de his inde abïn andvairþja guþs XII, 17 usque ad XIII, 5, duþþeufhausjaiþ etiam in cod. Carol.
[4136]andstoþ] restitit, Goth. gr. perfecti ἀνθέστηκενsignificationem nesciens, male per praeteritumreddit, cum andstandiþ scribere deberet; idem Ulfilaeaccidit Mc. III, 26 ἀνέστη per usstoþ interpretanti.
[4137]Hi enim reges non sunt terror bono operi, sed malo; at vis ut non timeas potestatem,bonum facias; et habeas laudem ex hoc;
[4138]exstant in cod. A et de his inde abïn andvairþja guþs XII, 17 usque ad XIII, 5, duþþeufhausjaiþ etiam in cod. Carol.
[4139]godamma---ubilamma] bono---malo, gr.τῶνἀγαθῶνἔργωνἀλλὰτῶνκακῶν.
[4140]nam Dei minister est tibi in bono; verum si malumfacis, time; nam non frustra hunc gladium gerit, Dei enim minister est, vindicans in iram hunc malum facientem.
[4141]exstant in cod. A et de his inde abïn andvairþja guþs XII, 17 usque ad XIII, 5, duþþeufhausjaiþ etiam in cod. Carol.
[4142]hairu] cod. A et Cast. hairau, de qua varietatevid. ad Mc. VII, 32.
[4143]Ideo pareatis non solum propter iram, sed etiam propter conscientiam.
[4144]exstant in cod. A et de his inde abïn andvairþja guþs XII, 17 usque ad XIII, 5, duþþeufhausjaiþ etiam in cod. Carol.
[4145]ufhausjaiþ] pareatis, gr. ἀνάγκηὑποτάσσεσθαι.Caeterum hic finitur fragmentum alterum codicisCarol., vid. ad XII, 8.
[4146]Propter hoc enimetiam tributa pendatis, nam ministri Dei sunt huic ipsi servientes.
[4147]exstant in cod. A et de his inde abïn andvairþja guþs XII, 17 usque ad XIII, 5, duþþeufhausjaiþ etiam in cod. Carol.
[4148]Reddite igitur omnibus debita: cuitributum, tributum; cui vectigal, vectigal; cui timorem, timorem; cui honorem, honorem.
[4149]exstant in cod. A et de his inde abïn andvairþja guþs XII, 17 usque ad XIII, 5, duþþeufhausjaiþ etiam in cod. Carol.]
[Note: þammei] cui, scil. debetis, gr. omn. τῷ.
[4150]Ne unicujusquam debitores sitis, nisi quod invicem diligitis, nam qui diligit propinquum, legem implevit,
[4151]exstant in cod. A et de his inde abïn andvairþja guþs XII, 17 usque ad XIII, 5, duþþeufhausjaiþ etiam in cod. Carol.
[4152]frijoþ] pr. sic cod. A; Cast. + frijaiþ.---usfullida]sic cod. A; Cast. + usfullide.
[4153]hocenim ne moecheris; ne occidas, ne fureris, neque concupiscas et si quod aliorum praeceptorum in hocverbo summatim-comprehenditur, hoc: ames propinquum tuum, ut te ipsum.
[4154]exstant in cod. A et de his inde abïn andvairþja guþs XII, 17 usque ad XIII, 5, duþþeufhausjaiþ etiam in cod. Carol.
[4155]anþaraizo] sic cod. A, uti suspicamur;ultimae syllabae elementa Cast. cognoscere non potuit,edidit autem + anþaraize.---þauma] Sec. hoc,gr. omn. ἐντῷ.
[4156]Amor propinqui malumnon operatur; observatio igitur legis est amor.
[4157]exstant in cod. A et de his inde abïn andvairþja guþs XII, 17 usque ad XIII, 5, duþþeufhausjaiþ etiam in cod. Carol.
[4158]newundjins] proximi, gr. omn. τῷπλησίονab ἐργάζεται pendens, cum Goth. ad friaþva retulerit.---ïst]est, o gr. omn.
[4159]Et hoc scientes hoc tempus, quod hora est, nosjam e somno surgere, nam nunc propius est salus nostra, quam cum crederemus.
[4160]exstant in cod. A et de his inde abïn andvairþja guþs XII, 17 usque ad XIII, 5, duþþeufhausjaiþ etiam in cod. Carol.
[4161]ïst] utr. est, o gr. omn.---naseins unsara]¶ gr. omn.
[4162]Nox porro ivit, verumdies propinquavit; abigimus nunc opera tenebrarum, verum induimus arma lucis,
[4163]exstant in cod. A et de his inde abïn andvairþja guþs XII, 17 usque ad XIII, 5, duþþeufhausjaiþ etiam in cod. Carol.
[4164]ut in die honesteeamus non comessationibus et vinolentiis, non concubitibus et impudicitiis, non rixa et aemulatione;
[4165]exstant in cod. A et de his inde abïn andvairþja guþs XII, 17 usque ad XIII, 5, duþþeufhausjaiþ etiam in cod. Carol.]
[Note: dragkaneim] vid. ad Gal. V, 21.
[4166]sedinduite dominum nostrum, Christum Iesum, et carnis curam ne faciatis in cupiditates.
[4167]exstant in cod. A et de his inde abïn andvairþja guþs XII, 17 usque ad XIII, 5, duþþeufhausjaiþ etiam in cod. Carol.
[4168]unsaramma] nostrum, o gr., Goth.c. codd. d et 8 ap. Mi.---xristau ïesua] ¶ gr. omn.
[4169]verum infirmumfide excipiatis, non ad disceptionem cogitationum.
[4170]exstant in cod. A et de his inde abïn andvairþja guþs XII, 17 usque ad XIII, 5, duþþeufhausjaiþ etiam in cod. Carol.
[4171]Quidam quidem credit edere omne; verumqui infirmus est, olus edit.
[4172]exstant in cod. A et de his inde abïn andvairþja guþs XII, 17 usque ad XIII, 5, duþþeufhausjaiþ etiam in cod. Carol.
[4173]Hic edens hunc non edentem ne spernat; verum hic non edens huncedentem ne judicet; Deus enim eum assumpsit.
[4174]exstant in cod. A et de his inde abïn andvairþja guþs XII, 17 usque ad XIII, 5, duþþeufhausjaiþ etiam in cod. Carol.
[4175]frakunni] cod. A et Cast. + frakuni.---matjandan]cod. A et Cast. + matjandin.
[4176]Quidam quidem credit edere omne; verumqui infirmus est, olus edit.
[4177]exstant in cod. A et de his inde abïn andvairþja guþs XII, 17 usque ad XIII, 5, duþþeufhausjaiþ etiam in cod. Carol.
[4178]Tu quis es, tu qui judicas alienum servum? Suo dominostat aut cadit. At stat; potens enim est dominus statuere eum.
[4179]exstant in cod. A et de his inde abïn andvairþja guþs XII, 17 usque ad XIII, 5, duþþeufhausjaiþ etiam in cod. Carol.
[4180]frauja] dominus, gr. θεός.---gastoþanan]Cast. conjecit gastoþan, quod nobis probatur, cf.tamen Thess. I, 2, 17 gaainanaidai.
[4181]Quidam quidem judicat diem post diem---
[4182]exstant in cod. A et de his inde abïn andvairþja quþs XII, 17 usque ad XIII, 5, duþþeufhausjaiþ etiam in cod. Carol.]
[Note: ---et vivos et mortuos regit;]
[Note: 13 leguntur in cod. Carol.
[4183]qivaim---dauþaim] ¶ gr.
[4184]verum tu, quid judicas fratrem tuum? aut etiam tu, quid spernisfratrem tuum? omnes enim statuuntur ante tribunal Christi.]
[Note: 13 leguntur in cod. Carol.
[4185]Scriptum est enim: vivo ego, dicit dominus,quod mihi omne genuum flectit et confitetur omnis linguarum Deo.]
[Note: 13 leguntur in cod. Carol.
[4186]biugiþ] gr. omn. ante all.---andhaitiþ]gr. post razdo.
[4187]Utique igitur quisque nostrumde se rationem reddit Deo.]
[Note: 13 leguntur in cod. Carol.
[4188]usgibiþ] reddit, gr. δώσει, Ulf. c. codd.ἀποδώσε.
[4189]Ne amplius igitur nos invicem judicemus, sed hoc judicetis magis,ut non ponatis offendiculum fratri aut sollicitationem.]
[Note: 13 leguntur in cod. Carol.]
[Note: ni] pr. Kn. + ui.
[4190]Scio et confido in domino Iesu, quod non quidquamturpe per se ipsum, nisi huic cogitanti aliquid impurum esse, huic commune est.]
[Note: 13 leguntur in cod. Carol.
[4191]jag-gatraua] sic cod. Carol.; Kn. + jaitatraua, lh. Z. Cast. ÷ jai gatraua, unde Griesbachiierror natus est annotantis, Goth. ναί pro καί legisse.---waunhrain visan] haec supplevimus litterarumomnino fere abscissarum (vid. ad XII, 2) infimispartibus observatis; Kn. Z. Cast. lacunam habent,cujus signum ponere lh. neglexit.---ïst] est, o gr.omn.
[4192]Verum sipropter cibum frater tuus contristatus, jam non secundum amorem ambulas; ne igitur cibo tuo illum perdas,pro quo Christus mortuus-est.]
[Note: 13 leguntur in cod. Carol.]
[Note: nunu] igitur, o gr. omn., sic vs. 20.
[4193]Ne blasphemetur nostrum bonum;]
[Note: vajamerjaidau] Goth. c. codd. o οὖν.
[4194]non-est enim regnum Deicibus et potus, sed justitia et pax et gaudium in Spiritu sancto.
[4195]þiudangardi] sic cod. Carol.; editt. +þiudangard.
[4196]Qui enim in his servit Christo, beneplacet Deo et probatus est hominibus.
[4197]ïst] est, o gr. omn., sic supra etiam provaila galeikaiþ gr. omn. εὐάρεστος.
[4198]Utique igitur quae pacis sunt, sequamur et quae aedificationissunt in nos invicem.]
[Note: sind] sec., lh. + find.]
[Note: Ne igitur propter cibum destrue opus Dei.---
[4199]nunu] vid. ad vs. 15.
[4200]---horum exprobrantiumte ceciderunt in me.]
[Note: þize] Kn. + vize.
[4201]Tam multum enim quam ante-scriptum fuit, ad nostram doctrinam scriptum fuit,ut per patientiam et solatium scripturarum spem habeamus.
[4202]gameliþ varþ] scriptum fuit, gr. omn.προεγράφη, vid. ad Tim. I, VI, 6. auk] Ih. + ank.---jah]Goth. c. codd. o διά.
[4203]Verum Deus patientiae et solatii det vobishoc idem sentire in vobis invicem secundum Christum Iesum,
[4204]ut unanimes uno ore glorificetis Deumet patrem domini nostri Iesu Christi.
[4205]Propter quod excipiatis vos invicem, sicut etiam Christus excepitvos ad gloriam Dei.]
[Note: svasve] Ih. + sva ve.
[4206]Dico enim Christum Iesum ministrum factum circumcisionis pro veritate Deiad confirmandum promissiones patrum,
[4207]auk] enim, gr. δέ.---xristu ïesu] ¶ gr.---bimaitis]de nostris addidimus, vid. ad XII, 2. Caeterumnotandum est Goth., quod nullo alio loco fecit,nunc post qiþan ponere vaurþanana participium; fecisseautem eum arbitramur, quia visan addere nonliceret; eumdem verbi substantivi infinitivum omittitin formula viljau ïzvis unvitans s. unveisans (θέλωὐμᾶςἀγνοεῖν)Cor. I, X, I; II, I, 8. Thess. I, IV, 13.Versu sequente recte pergit ïþ þiudos haujan guþ.
[4208]verum gentes propter misericordiam glorificare Deum, sicutscriptum est: ideo confiteor tibi in gentibus, domine, et nomini tuo canto.]
[Note: frauja] domine, o gr.
[4209]Et rursus dicit: gaudete,gentes, cum populo ejus.
[4210]Et rursus dicit: laudate, omnes gentes, dominum et laudent eum omnespopuli.
[4211]qiþiþ] dicit, o gr. fraujan] gr. ante allos.---hazjaina]laudent, gr. ἐπαινέσατε.
[4212]Et rursus Esaias dicit: fit radix Iessezis et hic surgens regit gentes, ad eum gentes sperant;
[4213]ïaissaizis] lh. + jaisaizis---reikinoþ]regit, quia, gr. omn. ἄρχειν habent, Ih. p. 132 proreikinoþ legendum esse reikinon existimat; recte quidemille, sed Goth. interpretatione sua sensum nonpervertit, quare codicis lectionem emendare nonausi sumus.
[4214]verum Deus spei impleat vos omni gaudio---
[4215]---et Lucius et lasson et Sosipatrus, hi cognatimei;
[4216]Quae inde usque ad finem eduntur, e cod.A hausta sunt.
[4217]saluto vos ego Tertius, hic scribens hanc epistolam in Domino;
[4218]salutat vos Gaius,hospes meus et omnis ecclesiae, salutat vos Erastus, oeconomus urbis, et Quartus hic frater.
[4219]gaius] sic Cast. sine punctorum supra ipositorum vestigio et h. l. et Cor. I, I, 14, in cod.A scriptum esse dicit; minus recte autem Goth. itascripsit; nunquam enim hoc nomen bisyllabum estita, ut ai vocales diphthongum efficiant.---allaizosaikklesjons] ¶ gr.
[4220]Gratiadomini nostri Iesu Christi cum spiritu vestro, amen.Ad Romanos explicit.Ad Romanos scriptum est e Corintho.
[4221]ahmin izvaramma] spiritu vestro, gr. omn.πάντωνὑμῶν.Subscript. du rumonim ustauh] c. Goth. solus cod.G.---du rumonim meliþ---kaurinþon] gr. alii alialegunt aut omittunt, Goth. c. codd. B. et D.
[4222]---ego sum Pavli, verum ego Apollois, verum ego Cefae, verum ego Christi.
[4223]pavlaus] sic cod. A; Cast. ÷ pavlus (vid.ad L. I, 54).
[4224]Divisusest? num Pavlus crucifixus fuit propter vos aut in nomine Pavli baptizati essetis?]
[Note: ïst] Goth. o Χριστός.
[4225]Gratias ago Deoquod unum vestrum non baptizavi praeter Crispum et Gaium,]
[Note: gaiu] vid. ad Rom. XVI, 23.
[4226]ut quis non dicat, quod in meo nominebaptizarem.]
[Note: Ego baptizavi enim etiam hos Stefani domesticos; hoc aliud non scio, quod unum baptizarem.
[4227]ïk] ego, gr. omn.---gadaukans] hanc vocemdubiae originis et significationis Cast. cumdauhts (coena) comparatam per commensales convertit,Mssm. gadaurans, qui eadem porta utuntur, legeremavult; gr. omn. οἶκον---þata] hoc, o gr.,Goth. c. codd. τό legit, sic II, XIII, 11, cf. Eph. VI,10; Philipp. III, 1.---ainnohun] Goth. c. codd. oἄλλον.
[4228]Neque vero misit me Christus baptizare, sed praedicare, non in sapientia verbi, ut noninanis-redderetur crux Christi.
[4229]Nam hoc verbum crucis his pereuntibus stultitia est, verum his salvispotentia Dei est.]
[Note: ganisandam] Goth. o c. codd. ἡμῖν.
[4230]Scriptum est enim: perdo sapientiam horum sapientium et prudentiam horum prudentiumreprobo.
[4231]Ubi sapiens? ubi scriba? ubi disputator hujus aevi? Non stultam fecit Deus sapientiamhujus mundi?
[4232]Quia enim in sapientia Dei non cognovit hic mundus per sapientiam Deum, placuitDeo per hanc stultitiam hujus praedicationis servare hos credentes.]
[Note: ni] cod. A et Cast. + niu ni (nonne non).
[4233]Nam Iudaei signa petunt, verumGraeci sapientiam quaerunt;]
[Note: unte] Goth. o καί.
[4234]verum nos praedicamus Iesum crucifixum, Iudaeis offensionem,
[4235]ïesu] Iesum, gr. omn. Χριστόν.---ïudaium]Goth. o μέν.
[4236]verumgentibus stultitiam, verum his vocatis Iudaeorum et gentium Christum, Dei potentiam et Dei sapientiam.]
[Note: ïudaie o τε, vid. ad L. II, 16.
[4237]Nam haec stultitia Dei sapientior hominibus---
[4238]handugozei] sic legendum est, Cast. + handugo;in cod. A spatium syllabam zei capiens superest,sed nullum litterarum vestigium.
[4239]---ut quis fidelis inveniatur.
[4240]was triggvs] ¶ gr. omn.; caeterum Cast. +tkiggvs.
[4241]At mihiin minimo est, ut a vobis aestimer aut ab humano die, sed neque me ipsum aestimo,]
[Note: ussokjaidau] sic cod. A; Cast. + ussokjaida.
[4242]neque quidquamenim mihi ipsi conscius-sum, sed non in hoc justificatus sum, verum qui aestimat me, dominus est.
[4243]Itaquenunc ut ante tempus non judicetis, donec veniat dominus, qui et illustrat absconditum tenebrarum etillustrat consilia cordium, et tum laus fit cuique a Deo.
[4244]ei] ut, particula otiosa, nam μή h. l. nonconjunctio (ut non), sed adverbium (ne) est, hoc autem = ni.---ni] Goth. c. codd. o τί.---vairþiþ] sic cod.A; Cast. + vairþaiþ.---warrjammeh] sic cod. A;Cast. + wakjizummah.
[4245]At, fratres, transferuntur in me et Apollo proptervos, ut in nobis comperiatis, non supra quod scriptum est sentire, ut unus pro uno adversus alterum inflatusnon sit.
[4246]aþþan] Goth. o ταῦτα, aut þo librarii oscitantiaexcidit, quod þairhgaleikonda plurali probarividetur, qui numerus non habens, quo referatur,nimium offendit. Fortasse etiam aut pro aþþan legendumest þo þan, aut þairhgaleikoda pro þairhgaleikonda,quod graecus textus (μετεσχημάτισα)postulare nobis videtur; neque tamen hoc probato þoabesse debet. Cast., codice denuo reviso, nunc Add.p. 66 dicit, þairgaleikonda quidem in codice scriptumesse, sed litteram n minus evidentem esse quamreliquas, ita ut librarius ipse eam delevisse videatur.---ganimaiþ]Ulf. c. codd. τό.---ufar] Cast. +ufak.---ufblesans sijai] inflatus sit, gr. omn. φυσιοῦστε.---anaanþaranagr. omn. post sijai.
[4247]Quis enim te aestimat? quid autem habes, quod non accepisti? aut si accepisti, quid gloriaris,ut non acceperis?]
[Note: jabai] Goth. c. cod. d ap. Mi. o καί.
[4248]Jam saturi estis, jam divites facti-estis, sine nobis regnastis et utinam regnaretis, utetiam nos vobis simul-regnemus.]
[Note: vainei] Goth. c. codd. o γέ.
[4249]Existimo enim, quod Deus nos apostolos ultimos ostendit, sicut morti-addictos,nam spectaculum facti-sumus huic mundo et angelis et hominibus.]
[Note: apaustauluns] sic cod. A; Cast. + apaustaulans.
[4250]Nos stulti propterChristum, verum vos prudentes; nos quidem impotentes, verum vos robusti; vos quidem nobiles, verum nosinhonorati,
[4251]frodai.] Goth. o ἐνΧριστῷ, nisi potius aciemCast., qui vel syllabam ai cognoscere non potuit,etiam ïn xristau (i. e. ïn x̄āū) in fine lineae positaeffugerunt.---þan] utr. quidem, o gr. omn.
[4252]usque hanc nunc horam et esurientes et sitientes et nudi et colaphizati et instabiles,
[4253]hugridai] pro huggrïdai (J. VI, 35), cf.tamen ad Mc. X, 37.]
[Note: et---
[4254]---nunc judicavi, ut praesens hunc sic hoc facientem,
[4255]in nomine domini nostri IesuChristi, simul congregatis vobis et meo spiritu, cum potentia domini nostri Iesu Christi
[4256]samaþ gagaggandam] Cast. + jct., sic etiamVII, 5; XIV, 26; vid. ad Mc. IX, 25; cf. ad Cor. II,VII, 3.
[4257]tradere hunctalem diabolo ad perditionem carnis, ut spiritus servetur in die domini Iesu.
[4258]Non bona gloria vestra;nonne scitis quod paucum fermenti totam massam fermentat?
[4259]Expurgatae hoc vetus fermentum, ut sitisnova massa, sicut sitis infermentati, et enim pasca nostrum immolatus est pro nobis Christus.
[4260]ushraineiþ] sic cod. A; Cast. + ushrainaiþ.---unbeistjodai]exspectaveris unbeistidai (vid. vs.6), neque tamen nostram formam vitiosam essejudicamus, nam in---jon desinit etiam auhjon.---ufsniþansïst] gr. omn. ante xristus.
[4261]Itaquefestum - celebramus non in fermento vetere, neque autem in fermento nequitiae et malitiae, sed in azymosinceritatis et veritatis.
[4262]Scripsi vobis in hac epistola: ne misceatis vos scortatoribus,]
[Note: blandaiþ] misceatis, gr. omn. συναναμίγνυσθαι.
[4263]non hisscortatoribus hujus mundi aut his avaris et rapacibus aut idolis servientibus, nam deberetis utique ex hocmundo exire.
[4264]init. Goth. c. codd. o καί.---ni] Goth.o πάντως.---jah] et, gr. ἤ.---þan] h. l. respondensgraeco ἄρα pro þannu positum est; idem infra XV,14 pro þau, quod in cod. A falso legitur, reponendumesse censemus.
[4265]Verum nunc ecce scripsi vobis non misceri, si quis frater nominatus sit scortator autavarus aut idolis serviens aut maledicus aut vinolentus aut rapax, cum-hoc tali non simul-edere.
[4266]faihufriks] hanc vocem cum omisisset librarius,supra lineam addidit, indeque etiam factumest, ut vox aiþþau (aut) semel desit (CAST.), cf. adJ. XII, 42. Nos aiþþau in textu posuimus, quod sensusrequirit.
[4267]Quidme etiam hos foris judicare? nonne hos intra vos judicatis?
[4268]wa] Goth. o γάρ.---mik] sic cod. A recte,nam supplendum est kara sive kar-ïst. (M. XXVII, 4),cui accusativus jungi solet, vid. J. X, 13; locorumM. VIII, 29. Mc. I, 24 all. (wa uns jah þus) alia estratio.
[4269]verum hos foris Deus judicat? Tollite huncimprobum e vobis ipsis.
[4270]Audet aliquis vestrum contra alium judicium habens judicare apud injustos etnon apud---]
[Note: staua habands] gr. ante viþra.
[4271]---vos invicem, nisi forte e consensu aliquam horam, ut otiosi sitis jejunare et precari,deinde autem una convertatis, ut non tentet vos Satana propter intemperantiam vestram.
[4272]niba] Goth. o τι; fortasse μήτι legit.---fastanjah] jejunare et, o gr.---bidan] vid. ad Rom.IX, 3.---samaþ gavandjaiþ vid. ad V, 4; caeterumCast. + samlþ; pro ἦτε autem Goth. c. codd. sinedubio συνέρχεσθε legit.
[4273]Hoc vero diconoscens, non secundum mandatum.
[4274]Verum volo omnes homines esse uti me ipsum, sed quisque propriumdonum habet a Deo, alius sic, alius sic.
[4275]ïþ] verum, gr. γάρ, sic XI, 31.---sve] Goth.o καί---giba habaiþ] ¶ gr.
[4276]At dico his caelibibus et viduis: bonum est iis, si manent,uti ego;
[4277]ïst ïm] ¶ gr. omn.---ïk] Goth. c. cod. k.ap. Mi. ἐγώ pro κἀγώ legit.
[4278]verum si non contineant se, nubant; melius est enim nubere quam uri.
[4279]liugandau] sic cod. A, est autem forma medii,qua Goth. h. l. (γαμησάτωσαν) uti atsteigadau Mc.XV, 32 et M. XXVII, 42 (καταβάτω) utitur, quamquamgr. activis formis utuntur; caeterum vid. ad J. XIII,35.---ïst auk] ¶ gr. omn.
[4280]Verumhis matrimoniis junctis praecipio, non ego, sed dominus, mulieri a marito non sejungere;]
[Note: liugom haftam] Cast. + jct.
[4281]verum sisejungatur, esse caelibi aut ad maritum suum rursus reconciliari; et maritum mulierem non dimittere.
[4282]jabai] Goth. o καί.---visan---gagavairþjan]manere---reconciliari, μενέτω---καταλλαγήτω,cf. M. 5, 24, caeterum aftra o gr. omn.---aban] exspectaverisabin (vid. vs. 10), pendet enim ab anabiuda.
[4283]Verum his aliis ego dico, non dominus: si quis frater mulierem habeat non-credentem et haec volensest habitare cum eo, ne dimittat hanc mulierem,]
[Note: þo qen] hanc mulierem, gr. omn. αὐτήν.
[4284]et mulier, quae habet maritum non-credentem et hicvolens est habitare cum ea, ne dimittat hunc maritum.]
[Note: þana aban] hunc maritum, gr. αὐτόν.
[4285]Sanctificata est mulier haec non-credens inmarito et sanctificatus est maritus hic non-credens in muliere; alioquin filii vestri impuri essent, verum nuncsancti sunt.
[4286]Colon, in quo mulier sanctificari dicitur,gr. omn. ponunt post alterum, in quo maritus dicitur;caeterum Goth. ab initio o γάρ.---aiþþau]Goth. ἄρα omittere videtur, nam aiþþau ἐπεί solirespondet; vid. XV, 29 et ad Rom. XI, 22.
[4287]Verum si hic non - credens sejungit se, sejungat; non - est in - servitutem-redactusfrater aut soror in his talibus, at in pace vocavit nos Deus.
[4288]Quid nunc scis, tu mulier, utmaritum serves, aut quid scis, vir, ut mulierem tuam serves?
[4289]nuk-kannt] cave cum Mssm. Skeir. p. 59pro exemplo geminationis consonantium habeas,quam figuram sic nusquam reperies, potius assimilatioest pro nuh kannt, in quo nuh quaerentis èst, vid.Mc. XII, 9 (wa nuh) J. XVIII, 37 (an nuh). Idem statuendumest de dul-leitilai, Cor. II, VII, 8, scriptumest enim pro duh leitilai, uh autem encliticum respondetgraeco καί, cf. ad J. XVIII, 26. In reliqua exemplaa Mssm. l. l. alligata, valent ea, quae ad M. V, 37adnotavimus.---þu qinon] sic cod. A; Cast. +qenon, omisso þu pronomine. Observa autem insolitamvocativi formam pro qino; caeterum de þu, quodvocativis addi solet, vid. L. VI, 20.---ganajsais] pr.cod. A et Cast. + ganasjas.---kannt] sic cod. A etCast. pro solito kant; veremur ne forma duplicato nerrore librarii effecta sit.---þeina] tuam, o gr. omn.sic Goth. saepius possessivo pronomine pro articulograeco utitur, vid. II, 12, 7; M. VIII, 20; Mc. I, 41;L. XXVIII, 13; J. XIV, 31; Gal. V, 24.
[4290]Non ut cuique sicut impertiit Deus,unumquemque sicut vocavit Deus, sic eat. Et sic in omnibus ecclesiis praecipio.
[4291]ni ei || non dubium est, quin Goth. ellipticumsensum particularum εἰμή non perspexerit,nam quod ipse scripsit (non ut), sensu caret.---warjammeh]sic cod. A; Cast. + warjizummeh.---guþ]pr. Deus, gr. κύριος.---ainwarjizoh]sic ediditCast., sed non dubitamus, quin falso pro ainwarjanohlegerit. Codice denuo inspecto Cast. ainwarjatohscriptum esse sibi videri dicit; quae lectio si veraest, Goth. ἕκαστον pro genere neutro habuit.---allaimaikklesjom] ¶ gr. omn. praeter cod. i ap. Mi.
[4292]bimaitai] circumcidat, pro circumcidatur,cf. ad XV, 29.
[4293]Circumcisus vocatus fuitaliquis, ne attrahat; cum praeputio vocatus fuit aliquis, ne circumcidat.]
[Note: was] gr. omn. utroque loco ante galaþoþs.
[4294]Haec circumcisio non quidquamest, et hoc praeputium non quidquam est, sed observatio praeceptorum Dei.
[4295]ni vaihts] pr. cod. A et Cast. + ni vaihi nivaihts, de quibus ni vaihts e glossa vitiosam lectionemni vaiht (vid. ad Mc. VII, 15) emendante, in textumillatum esse videtur.
[4296]Quisque in vocatione,qua vocatus fuit, in hac sit:
[4297]servus vocatus fuisti, ne cures, sed tametsi potes liber fieri, magisutere;
[4298]qui enim in domino vocatus est servus, manumissus domini est; similiter qui liber vocatur,servus est Christi.]
[Note: samaleiko] Goth. c. cod. o καί.
[4299]Pretio magno redempti estis; ne fiatis servi hominibus.
[4300]galaubamma] magno, o gr. omn., Goth. c.Vulg.; vid. ad J. XII, 3.
[4301]Quisque in quo vocatusfuit, fratres, in hoc stet apud Deum.
[4302]At de virginibus praeceptum domini non habeo; verumconsilium do uti misericordiam-nactus a domino ad fidelis existendum.
[4303]Existimo igitur hoc bonumesse propter praesentem necessitatem, quod bonum est viro sic esse.]
[Note: ïst] est. o gr. omn.---mann] Goth. o τό.
[4304]Conjunctus es mulieri, ne quaeresolvere; solutus es muliere, ne quaere mulierem;
[4305]at si ducis mulierem, non peccasti, et si nubitvirgo, non peccavit; verum afflictionem carnis habent haec talia. Verum ego vobis parco---
[4306]jabai] Goth. o καί.---nimis qen] Goth. c.codd. λάβῃςγυναῖκα pro γήμῃς legit.---fravaurhta]Cast. + fravahrhta.
[4307]---fiathis impotentibus;
[4308]si enim quis videt te, hunc habentem cognitionem in idolorum loco incumbentem,nonne conscientia ejus, debilis existentis aedificatur ad idolis sacrificatum edendum.]
[Note: galiuge stade] Cast. + jct.
[4309]Perit enim hicimpotens in tua cognitione, frater, propter quem Christus mortuus-est.
[4310]auk] enim, gr. omn. καί.---broþar] gr.omn. ante ana.---þize] vid. ad. L. X, 5.
[4311]At peccantes contra fratres,percutientes eorum conscientiam imbecillam, contra Christum peccatis.
[4312]aþþan] Goth. o οὕτω.---broþruns] Goth.c. cod. G o καί.
[4313]Ideo si cibus sollicitat fratrem,non edo carnem unquam, ut non sollicitem fratrem meum.
[4314]broþar] pr. Goth. c. codd. o μοῦ.---gamarzjau]gr. omn. post meinana.
[4315]Nonne sum apostolus? non sumliber? nonne Iesum Christum dominum vidi? nonne opus meum vos estis in domino?
[4316]niu] pr. sic cod. A; Cast. + nih.---apaustaulus---freis]¶ gr.---fraujan] Goth. o ἡμῶν---vaurstv]cod. A et Cast. + vausstv.
[4317]Si aliis nonsum apostolus, tamen vobis sum, nam sigillum mei apostolatus vos estis.
[4318]aiþþau] vid. ad II, IV, 16.---sijuþ] Goth.e. codd. o ἐνκυρίῳ.
[4319]Mea defensio contra hos mepetentes hoc-est.
[4320]þat-ïst] exemplum constructionis germanicarumlinguarum propriae, cujus generis aliud ad Mc.VI, 3 adnotavimus.]
[Note: Num non habemus potestatem edere et bibere?
[4321]num non habemus potestatem sororemuxorem circumducere, sicut hi alii apostoli et fratres domini et Cefae?]
[Note: svasve] Gothic. codd. o καί.
[4322]An unusne ego et Barnabasnon habemus potestatem ad non operandum?
[4323]Quis militat propriis stipendiis unquam? quisplantat vitem et fructum horum non edat? quis pascit gregem et lac hujus gregis non edat?
[4324]satjiþ] sic cod. A; Cast. + sateiþ.---akran]fructum, gr. ἐκτοῦκαρποῦ.---matjai] pr. Goth. c.codd. o ἤ.---miluks] errant ii, qui miluks pro accusativoformae neutrius habent, est enim genere femininum,ut in omnibus affinibus linguis (vid. Grim.III, 463), ad eorumque numerum pertinet, quae genitivoformam nominativi conservant (Grim. I, 610, 2);h. l. est autem genitivus casus, quem partitivum vocant,sic XI, 28 þis hlaibis matjai. J. VI, 26 et 50;omnibus his locis, sicut nostro, gr. ἐκ praepositionemaddunt.
[4325]Numsecundum hominem hoc dico aut etiam lex hoc dicit?
[4326]mannan] sic cod. A; Cast. + manna.---aiþþau]Goth. o οὐχί, qua particula omissa Goth.sensui male consuluit; sunt quidem codd., qui etiamomittant, ii autem pro ea εἰ particulam habent.
[4327]In lege enim Mosis scriptum est: ne alliges-osbovi trituranti, non quod de bovibus---
[4328]vitoda] gr. post mosezis.---þriskaidai] sicin cod. A scriptum esse, Cast. affirmat; primum autemmale habet forma passiva pro activa, deindeut passivum dari possit, alia participii forma, þruskans(vid. Grim. II, 40 et III, 431) esse debet; deniqueapud auhsus nomen masculinum idem genusadjectivi exspectabatur; omnino þriskandin scribendumerat. Caeterum in margine cod. A haec variaelectionis vestigia cognoscuntur:.. s munþ a..þr..,quae Cast. ex loco gemino Tim. I, V, 18, supplendaesse arbitratur: ni faurvaipjais munþ auhsau þriskandin,i. e. ne obliges os bovi trituranti.---andin,cum Cast. propter lituram membranae addere omisisset,ipsi nos addidimus.---þatei quod, o gr. omn.---auhsum]sic cod. A et Cast. + auhsun.
[4329]---ut plures lucrarer.
[4330]gageigaidedjau] cod. A marg. gastaistaldjau(possiderem).
[4331]Et factus-sum Iudaeis ut Iudaeus utIudaeos lucrarer; his sub lege ut sub lege, non existens ipse sub lege, sed sub gratia, ut hos sub lege lucrarer;
[4332]gageigaidedjau] cod. A et Cast. + gageigaidau.---akuf anstai] sed sub gratia, o gr. omn.,Goth. c. August., teste Millio.---gageiggaidedjau] siccod. A, uti vs. 21 et 22.
[4333]his legem-non-habentibus ut legem-non-habens, non existens lege liber Dei, sed in legem Christi,ut lucrer legem-non-habentes;
[4334]vitodis laus] Cast. ÷ jct.---ïn vitoþ] inlegem, ïn vitoda (in lege) dici debebat.---gageiggau]cod. A marg., gavandidedjau (converterem).
[4335]fui his imbecillis ut imbecillus, ut imbecillos lucrarer; omnibus fuiomne, ut fortasse quosdam servarem.
[4336]waiva] fortasse, gr. omm. πάντως, cui gr.voci lectio marginalis vaila (bene) haud aptius respondet;qui waiva convertit, sine dubio pro πάντωςin codice suo πῶς legit, cf. Rom. II, 14.
[4337]Hoc autem facio propter evangelium, ut particeps ejus fiam.
[4338]Nonne scitis, quod hi in stadium currentes omnes currunt, verum unus accipit praemium; sic curratis,ut consequamini.
[4339]spraud] sic cod. A transpositione litterarumpro spaurd; vid. J. VI, 19; XI, 18.---allai] Goth.o μέν.
[4340]Verum quisque qui luctari contendit, omni se abstinet; at ii, ut corruptibilem coronamaccipiant, verum nos incorruptibilem.
[4341]haifstjan sniviþ] pugnare contendit, gr.omn. ἀγωνιζόμενος, eadem ubertate dicendi loquiturUlf. J. XII, 18, ïddjedun gamotjan (ὑπήντησεν); XIII,38, afaikis kunnan (ἀπαρνήσῃ); simili Mc. XII, 4, gaaiviskodedunjah haubiþ vundan brahtedun (ἐκεφαλαίωσαν),infra, XV, 10, arbaidida jah usaivida (ἐκοπίασα).Philipp. III, 16, ei samo hugjaima jah samo fraþjaima(τόαὐτόφρονεῖν). cf. ad M. IX, 8 et 23.---gaþarbiþ]Grimm. IV, 31, suspicatur legendum esse gaþarbaiþ,nec possumus quin ei assentiamus, cf. Tim. I, IV.3.---eis] Goth. c. codd. o οὖν.
[4342]At ego nunc sic curro non ad incertum, sic pugno non utaerem verberans;]
[Note: rinna] Goth. o ὡς.---ni sve] ¶
[gr. omn.
[4343]sed corpus meum castigo et in-servitutem-redigo, ne aliis praedicans ipse reprobatusfiam.
[4344]leik mein] ¶ gr. omn.---vlizja] gr. omn.ante leik.
[4345]Non volo vos inscios, fratres, quod patres nostri omnes sub nube fuerunt et omnes mare transierunt,]
[Note: viljau] Goth. o γάρ.
[4346]et omnes in Mose baptizati fuerunt in nube et in mari,
[4347]et omnes hunc eumdem cibum spiritualemederunt
[4348]et hunc eumdem potum spiritualem biberunt---]
[Note: jah] Goth. c. cod. 2 ap. Mi. o πάντες.
[4349]---(scient)ibus loquor; judicate vos,quod dico;
[4350]..daim] fragmentum vocis frodaim, utiCast. recte supplevit.
[4351]calix benedictionis, quem sanctificamus, nonne communicatio sanguinis domini est? panis,quem frangimus, nonne communicatio carnis domini est?
[4352]fraujins] pr. domini, gr. omn. Χριστοῦ.---hlaifs]panis, gr. τὸνἄρτον, vid. ad Mc. XII, 10.---fraujins]sec. domini, gr. Χριστοῦ.
[4353]Nam unus panis, una caro hi multi sumus,qui enim omnes uno pane et uno calice utimur.
[4354]þaiei] qui, gr. omn. οἱ ad πάντες pertinens,pro quo Goth. οἵ legisse videtur, sed ista lectio sensumpervertit.---jah ainis stiklis] et uno calice,o gr.
[4355]Videte Israel secundum carnem, nonne hi edentes victimasparticipes altaris sunt.
[4356]Quid igitur dicimus? quod haec idola aliquid sint, aut quod idolis immolaturaliquid sit;
[4357]qiþam] dicimus, gr. omn. φημί.---saljada]sic cod. A; Cast. + saljida.
[4358]non quod haec idola quidquam sint, sed quod immolant gentes, daemoniis immolant et nonDeo. Non volo enim vos daemoniis socios fieri.
[4359]ni---sijaina] non---sint, o gr. omn.---þatei]sec., id graeco ἅ respondet, praecedens ὅτι Goth.omisit.---skohslam gadailans] ¶ gr. om.
[4360]Non potestis calicem domini bibere et calicem daemoniorum;non potestis mensae domini participes-esse et mensae daemoniorum.
[4361]fairaihan] sic cod. Cast. Add. p. 66 edidit;in cod. A iterum inspecto fairannan scriptum, sedlectio duplicis n incerta esse ei videtur.
[4362]An aemulamur dominum;num fortiores eo sumus?
[4363]Omne licet, sed non omne conducit; omne mihi concessum est, sed non omneaedificat;]
[Note: mis] mihi, o gr.
[4364]non ullus suum quaerat, sed alterius quisque.]
[Note: warjizuh] quisque, o gr.
[4365]Omne quod apud carnifices vendatur, edatisnon quidquam examinantes propter conscientiam;
[4366]domini est enim terra et plenitudo ejus.]
[Note: ïst] est, o gr. omn.
[4367]Verum siquis vocet vos horum non-credentium et vultis ire, omne quod apponatur vobis, edatis, non quidquam reponentespropter conscientiam.
[4368]Verum si quis dicat, quod idolis immolatum est, ne edatis propterillum hunc judicantem etiam conscientiam: domini est enim terra et plenitudo ejus;
[4369]was] Goth. c. codd. o ὑμῖν.---þatei] quod,gr. omn. τοῦτο.---þuhtu] Goth. accusativum maleposuit, nam non pendet a bandvjandins, ut existimavissevidetur, sed ab ïn, quapropter þuhtaus scribendumfuit---fraujins---ïzos] domini---ejus, o gr.,qui habent ïst, est, uti vs. 26 omittunt.
[4370]conscientiamautem dico non ipsius, sed alterius. Cur enim libertas mea judicatur per non-credentis conscientiam?]
[Note: ungalaubjandins] infidelis, gr. ἅλλης.
[4371]Si ego gratia accipio, cur blasphemer propter quae ego gratias-ago?
[4372]andnima] cod. A marg. brukja (utor), vid.vs. 17.
[4373]Sive igitur editis, sive bibitis,sive quid facitis, omne ad gloriam Dei faciatis.
[4374]Offendiculo-carentes sitis et Iudaeis et gentilibus etecclesiae Dei,
[4375]sicut ego omnibus omne placeo, non quaerens, quod mihi utile sit, sed quod his multis,ut serventur.
[4376]ïk] ego, gr. omn. κἀγώ, sic XI, 1. cf. ad VII,8; XVI, 4.---allaim all] ¶ gr.
[4377]Imitatores mei fiatis, sicut ego Christi.
[4378]galeikondans meinai] pro galeikonds meinai(vid. M. V, 47; L. XX, 43; J. XI, 11; Rom. XII, 20;Philipp. III, 18; Neh. VI, 16), aut galeikondans mis(M. V, 46; L. VI, 27), nam si participia activa cumsignificatione naturam substantivorum accipiunt, aliterflecti solent (vid. Grim. I, 1017, II), sin solitamflectendi formam sequuntur, casum verbi ipsius secumhabent. Sed uti nostro loco Philipp. etiam III,17, miþgaleikondans meinai legitur.---ïk] vid. adX, 33.
[4379]Laudo autem vos, fratres, quod omnemeum recordantes estis et sicut tradidi vobis praecepta observatis.
[4380]Volo autem vos scire, quod omniumvirorum caput Christus est, verum caput mulieris vir, verum caput Christi Deus.
[4381]viljauþ-þan] Cast. + vilja uþþan; caeterumvid. ad M. V, 37.
[4382]Quisque virorumprecans aut praedicens obvelato capite dehonestat caput suum;
[4383]verum quaeque mulierum precans autpraedicens detecto capite dehonestat caput suum; unum enim est et hoc idem huic tonsae.
[4384]Nam si nonvelet se mulier, tondeatur; verum si turpe est mulieri ad radendum aut tondendum, obvelet caput suum---
[4385]qino] Goth. c. cod. 9 et verss. o καί.---ïst]est, o gr. omn.---du kapillon] Cast. + jct.---haubiþsein] caput suum, o gr. omn.; sufficiebat diceresik.
[4386]---suum praeoccupat ad edendum et quidem alius famelicus, alius autem ebrius est.
[4387]du matjan] pro ἐντῷφαγεῖν Goth. c. codd.ἐπὶτῷφαγεῖν legisse videtur.---þan] sic cod. A;Cast. + þau.
[4388]Num domosnon habetis ad edendum et bibendum? aut ecclesiam Dei contemnitis et dehonestatis hos non-habentes?Quid dicam vobis? Laudem vos? in hoc non laudo;]
[Note: ïbai] Goth. o γάρ.---qiþan ïzvis] ¶ gr.
[4389]nam ego accepi a domino, quod etiam tradidivobis, quod dominus Iesus in qua nocte proditus fuit, sumsit panem
[4390]ïn þizaiei naht] in qua nocte, in nullo gr.(ἐντῇνυκτὶᾗ) haec attractio, vid. ad L. I, 20.
[4391]et gratias-agens fregit et dixit:sumite, edite, hoc est corpus meum hoc propter vos fractum; hoc faciatis ad meam memoriam!
[4392]nimiþ matjiþ] accipite, edite, o gr.; caeterummiramur Goth. more suo non scripsisse nimiþmatjiduh, vid. infra ad XVI, 13.---mein] gr. ante ïst,Goth. c. cod. e ap. Mi.
[4393]Sicsimiliter etiam calicem post coenam dicens: hic calix hoc novum testamentum est in meo sanguine; hocfaciatis tam saepe quam bibatis, ad meam memoriam.
[4394]sva] sic, additum verbo samaleiko abundat,id enim solum graeco ὡσαύτως respondet, vid. Mc.XII, 21 sq. L. XX, 31.---qiþands] sic cod. A; Cast.+ qitands.
[4395]Tam saepe quam edatis hunc panem et hunccalicem bibatis, mortem domini nuntietis, donec veniat.]
[Note: dauþau] pro dauþu, vid. ad Mc. VII, 32.
[4396]Itaque quicunque qui edit hunc panem autbibat hunc calicem domini indigne domino, reus fit corporis et sanguinis domini.
[4397]eiþan] Cast. + div., vid. ad J. IX, 41. =þana] sec., Cast. + þlna.---fraujins] sec. domini,o gr.
[4398]At probet se ipsumhomo et sic de-hoc pane edat et de-hoc calice bibat,]
[Note: sik silban] gr. omn. post manna.
[4399]qui enim edit et bibit indigne, judicium sibiipsi edit non discernens corpus domini.
[4400]drigkiþ] Cast. + drigriþ.---matjiþ] sec.,Goth. o καὶπίνει.
[4401]Ideo in vobis multi infirmi et aegroti et dormiunt multi;]
[Note: verum si ipsos nos judicaremus, non utique---
[4402]ïþ] verum, gr. γάρ.
[4403]---alii interpretatio sermonum.
[4404]Hoc autemomne operatur unus et hic idem spiritus, impertit seorsim cuique, sicuti vult.
[4405]þatuþ---all] ¶ gr. omn.---daileiþ] impertit,gr. omn. διαιροῦν.
[4406]Uti corpus quidemunum est, verum membra habet multa, haec autem membra omnia e corpore hoc uno, multa existentia,unum est corpus, sic etiam Christus.
[4407]leik raihtis] ¶ gr. omn.---ïþ] verum, gr.καί.---allai] gr. omn. ante þaiþ.---us] ex, o gr.
[4408]Et enim in uno spiritu nos omnes ad unum corpus baptizatisumus, sive Iudaei, sive gentiles, sive servi, sive liberi, et omnes uno spiritu potati sumus.]
[Note: allai] sec. Goth. c. codd. o εἰς.
[4409]Et verocorpus non-est unum membrum, sed multa;
[4410]si dicat pes, quod non sum manus, non sum hujuscorporis, neque ad hoc corpus: non-est ex hoc corpore?
[4411]nih---leika] neque in hoc corpore, Goth.hoc et sequente versu sensum textus gr. omnino nonintellexit; παρὰτοῦτρ enim formulam nihilominussignificantem interpretatus est, quasi τὸσῶμα supplendumesset, et interrogationem a nist demumincipit. Sensus autem ei esse videtur hic: non summanus, ergo non sum pars corporis, neque igitur adcorpus pertineo: nonne tamen e corpore pendet?Cast. nih at þamma leika glossam ad ni þis leikis esseexistimans; versionem vulgatam secutus esse videtur,et sic Goth. illud παρὰτοῦτο omisisse putandusest.
[4412]Si dicat auris, quod non sum oculus, nonsum hujus corporis, non ad hoc corpus: non-est ex hoc corpore?
[4413]init. Goth. c. codd. o καί.---ni at þammaleika] vid. ad vs. 15.
[4414]Si omne corpus oculus, ubi auditus?si omne auditus, ubi olfactus?
[4415]Verum nunc Deus collocavit membra unumquodque eorum incorpore, sicut voluit;]
[Note: nu] vid. ad Rom. VII, 6.
[4416]si essent haec omnia unum membrum, ubi corpus?
[4417]ïþ] verum, gr. omn. εἰδέ; si quis est quiïþ pro graeco εἰ positum esse censeat, quod in evangelioruminterpretatione saepius factum esse vidimus,is meminerit, tum non solum δέ, quod propter sensumgr. omn. habent, omissum, sed etiam omniumillorum locorum, in quibus ïþ = εἰ invenitur, aliamrationem esse, vid. L. VII, 39; X, 13; XIX, 42; J.VIII, 19; XI, 32; XV, 24; XVIII, 36. Quam ob causamlibrarii culpa jabai (si) excidisse nobis videtur.
[4418]Verum nunc multamembra, verum unum corpus.]
[Note: managai] Goth. c. codd. o μέν.
[4419]Neque autem potest oculus dicere ad manum: tui non egeo; autiterum caput ad pedes: vestri non egeo;]
[Note: þan] autem, o gr.
[4420]sed magis multo, quae videntur membrorum corporis infirmissimaesse, necessaria sunt---
[4421]mais filu] ¶ gr. omn.---þaiei þugkjand]sic cod. A; Cast. + þai þugkand.---þaurfta] fortassein cod. A þaurftai scriptum est, quod constructiopostulat; si recte habet lectio edita, compareturRom. XI, 33, unusspilloda sind stauos, vid. ad Neh.VI, 16.
[4422]---aut tintinnabulum tinniens;
[4423]klismo klismjandei] sic cod. A; Cast. +klismoklis moandei; Mssm. (Skeir. Gloss. p. 144) +klismo klismoandei.
[4424]et si habeam profetias etsciam omnium mysteria et omnem cognitionem et habeam omnem fidem, sic-ut montes transponam,verum amorem non habeam, non quidquam sum;
[4425]praufetjans] profetias, sic in cod. A scriptumesse, Cast. testatur; mirum est, quod id nomenpraufetja, praufetjins pro praufetjos flectitur.Caeterum gr. omn. προφητείαν.---allaize] omnium,gr. omn. πάντα ad μυστήρια pertinens et post μυστήριαquidem.---jah] ult. Goth. o ἐάν.
[4426]et si cibum-distribuam omnes facultates meas etsi dem corpus meum, ut urar, verum amorem habeam, non quidquam utilitatis mihi faciam.
[4427]ei gabrannjaidau] cod. A marg. ei wop . . . (sic scribendum est, non wop, uti Cast., nam estwop fragmentum verbi wopau), quo glossator lectionemcodicum quorumdam graecorum καυχήσομαι provulgata καυθήσωμαι indicare voluit.---friaþva] cod.A + o μή (ni).
[4428]Amorpatiens est, probus est; amor non aemulatur, amor non se-ostentat, non inflatur,
[4429]non indecore-se-gerit,non quaerit suum solum, non irritatur, neque cogitat malum,
[4430]ni sokeiþ sein ain] cod. A marg. ni ïnaljanoþsein ain (non studet suo uni), ubi Cast. recte adnotat,glossatorem ζηλοῖ pro ζητεῖ legisse, quod autemin nullo cod. gr. invenitur. Caeterum ain (uni)o gr. omn.---nih] nec, gr. omn. οὐ, sic vs. seq.]
[Note: neque gaudet iniquitate,
[4431]nih] vid. ad vs. 5.---miþfaginoþ] Goth.o δέ.
[4432]congaudet veritati, omne perfert, omne credit, omne sperat, omne sustinet.
[4433]Amorunquam non excidit, verum sive praedictiones, tolluntur; sive sermones, cessant; sive scientia, destruitur;
[4434]modo novimus, modo praedicimus.
[4435]suman] pr., Goth. c. codd. o γάρ.---kunnum]sic cod. A; Cast. + runnum; caeterum Goth.postea o καί.]
[Note: Cum venit, quod perfectum est, destruitur hoc ex parte.
[4436]biþe] Goth. o δέ.---ïst] Goth. c. codd.o τότε.---gataurniþ] gr. omn. post dailai.
[4437]Cum essem puer, ut puer locutus-sum, ut puer sapui, ut puer cogitavi: cum fierem vir, puerilitatesdeposui.
[4438]biþe] Goth. c. codd. o δέ---barniskeinsaflagida] ¶ gr. omn. praeter cod. 7 ap. Mi.
[4439]Videmus nunc per speculum in aenigmate, verum tum faciem contra faciem. Nunc scio exparte, tum cognosco---
[4440]saiwan] Goth. c. codd. o γάρ.---þan] sec.Goth. o δέ (ïþ), nisi ea omissio librarii errore factaest, cui dailaiþan illud ïþ etiam continere videretur.
[4441]---pueri sitis, sed mentibus perfecti sitis,
[4442]akei] sed, gr. omn. δέ; sic akei pro δέGoth. raro utitur, cf. Eph. IV, 28 ubi ak = δέ.
[4443]In lege scriptum est, quodin aliis sermonibus et labiis aliis loquor multitudini huic et non sic exaudiunt me, dicit dominus.]
[Note: jah] Goth. o ἐν.
[4444]Itaqueergo sermones ad signum sunt, non his credentibus, sed his non-credentibus; verum praedictiones nonhis non-credentibus, sed his credentibus.]
[Note: nu] igitur, o gr. omn., sic XV, 58.
[4445]Si convenit omnis ecclesia una et loquuntur sermonibus omnes,ad autem veniunt intro etiam nescientes aut non-credentes, nonne dicunt, quod insanitis?
[4446]jabai] Goth. c. codd. o οὖν.---alla aikklesjo]¶ gr. omn.---rodjand---allai] ¶ gr. omn.---atuþ-þan gaggand] vid. ad Mc. XIV, 44. jah] sec. etiam,o gr. omn. praeter cod. f ap. Mi.
[4447]Verumsi omnes praedicunt, verum intret quis non-credens aut nesciens, refutatur ab omnibus, quaeritur ab omnibus.
[4448]Haec occulta cordis ejus manifesta fiunt, et cadens in faciem adorat Deum nuntians, quod secundum veritatemDeus in vobis est.
[4449]þanuh] Goth. c. codd. o οὕτω; caeterumþanuh; pro καί poni, ad M. IX, 2, probavimus.---guþ]gr. ante bi.
[4450]Quid nunc est, fratres? cum una convenitis, quisque vestrum canticum habet,doctrinam habet, revelationem habet, interpretationem habet, linguam habet, omne ad aedificationemfiat.
[4451]samaþ garinnaiþ] vid. ad V, 4.---skerein---razda] in cod. A super vocem skerein adest litterab, super vocem razda littera a ad indicandum haecverba transponenda esse (CAST.), uti gr. omn. habent.Caeterum pro skereins rectius XII, 10 skeireinslegitur propter skeirs.
[4452]Sive lingua quis loquatur secundum duos, aut maxime tres et------
[4453]At indico vobis, fratres,quod evangelium, quod praedicavi vobis, quod etiam accepistis, in quo etiam statis,
[4454]þatei] pr. quod, o gr. omn., Goth, autemaliter atque gr. sic construit: kannja ïzvis þatei aivaggeli---skuluþgamunan (indico vobis, ut evangelium---debeatisrecordari), legit enim vs. 2 pro εἰκατέχετεc. codd. ὐφεὶλετεκατέχειν. Gamunan cumaccusativo positum habes etiam supra X, 2; II, VII,15; Mc. XIV, 72.---þatuh] pro þatei (quod), vid. adJ. XVIII, 26.
[4455]per quod etiam servamini,in quam rationum praedicavi vobis, debetis recordari, nisi temere credidistis.]
[Note: skuluþ gamunan] vid. ad vs. 1.
[4456]Dedi enim vobisin primis, quod accepi, quod Christus mortuus-est pro peccatis nostris, secundum libros,]
[Note: þatei] Goth. o καί.
[4457]et quod sepultusfuit et quod surrexit tertio die, secundum libros,]
[Note: et quod visus est Cefae et post hoc his undecim;
[4458]jah afar þata] et post hoc, gr. εἶτα.---ainlibim]undecim, gr. δώδεκα.
[4459]deinde visus est pluribus quam
[quingentis] decem cohortibus fratrum simul, quorum hi plurimi suntusque hodiernum, quidam autem dormiunt.
[4460]þau] Cast. + þan.---(fifhundam) taihuntevjam] Cast. + jct. Nemo est, quin glossam h. l. intextum illatam esse videat. Cum enim Goth. πεντακοσίοιςnumerum indefinitum imitans expressisset pertaihun tevjam i. e. decem ordinibus I. manipulis (cf.infra vs. 23, ubi teva = τάγμα); glossator πεντακοσίοιςad verbum convertens aut taihun tevjam explicans,in margine fifhundam (sic pro solito fimf hundam)addidit, quae glossa deinde a librario codicis Ain textu posita est. Mssm, (Skeir. Gloss. p. 166) fifhundamtahiun-tevjam scribens et formam tevis (ordinarius)ponens, quid sibi velit, nescire nos confitemur;nisi forte de discipulis ordinariis, i. e. rite indiscipulorum numerum receptis accipi voluit, at eainterpretatio vix habet, quo comprobetur; et quidtandem de fifhundamtahiun, inepta numeralium compositione,fiat?---þan] Goth. c. codd. o καί.
[4461]Deinde autem ostendit se lacobo, deinde autem apostolisomnibus,
[4462]þaþroþ-þan] Goth. pro εἶτα c. codd. suisἔπειτα legisse videtur, ei enim particulae þaþroþ-þanrespondere solet, quanquam etiam infra vs. 24εἶτα = þaþroþ-þan legitur.
[4463]verum ultimo omnium, sicut abjecto, ostendit se etiam mihi.]
[Note: usvaurpai] Cast. + usvaukpai.
[4464]Ego enim sum hic minimusapostolorum, ego-qui non sum dignus, ut vocer apostolus, propterea quod persecutus-sum ecclesiam Dei.
[4465]haitaidau] sic cod. A; Cast. + haitadau.---duþeei] Cast. + du þeei.
[4466]At gratia Dei sum, qui sum, et haec gratia ejus in me pauper non fuit, sed plus iis omnibus laboravi etsustinui, at non ego, sed gratia Dei cum me.
[4467]saei] qui, gr. omn. ὅ, quod Goth. non imitatumesse eo magis miramur, cum aliis locis velpraeter graecorum auctoritatem secundum usum germanicarumlinguarum in ejusmodi formulis neutroutatur, vid. ad IX, 3, et Mc. VI, 3.---halka] Goth.pro κενή c. codd. suis πτωχή legisse probamus exGal. IV, 9.---arbaidida jah usaivida] laboravi et sustinui,gr. omn. ἐκοπίασα, vid. ad IX, 25.
[4468]Verum sive ego, sive illi sic praedicamus et sic credidistis.
[4469]ïþ] verum, gr. οὖν, sic L. XV, 28, ubi caveUlf. οὖν legisse opineris, nam, uti Sch. recte adnotat,illo loco quoque c. codd. δέ legit; ïþ = οὖν vix usquaminvenies.
[4470]Si igitur Christus praedicatur quod resurrexit e mortuis, quomodo dicunt quidam in vobis quod resurrectiomortuis non-est?
[4471]urrais] gr. omn. post dauþaim.---dauþaim]sec. mortuis, gr. omn. νεκρῶν, sic vs. seq.
[4472]Verum si resurrectio mortuis non-est, neque Christus resurrexit;
[4473]at siChristus non resurrexit, temere utique etiam haec praedicatio nostra et haec fides nostra inanis.
[4474]svare] de adverbiis vice adjectivorum positisvid. ad L. XIX, 37.---þau] vid. ad V, 10.---jah]gr. δὲκαί.---lausa] gr. omn. ante jah.
[4475]In autemvenimur falsi testes Dei, nam testati-sumus de Deo, quod resuscitavit Christum, quem non resuscitavit;
[4476]biþ-þan gitanda] vid. ad Mc. XIV, 44. CaeterumGoth. c. codd. o καί---urraisida] sec., Goth. c.codd. o εἴπερἄρανεκροὶοὐκἐγείρονται.
[4477]et si enim mortui non resurgunt, neque Christus resurrexit;]
[Note: jah] et, o gr. omn.
[4478]verum si Christus non resurrexit, temereetiam haec fides vestra est et adhuc estis in peccatis vestris.
[4479]svare] vid. ad vs. 14.---jah] etiam, o gr.omn.---ïst jan] est et, o gr.
[4480]Utique etiam hi dormientes in Christoperierunt.]
[Note: þanuh] vid. ad Rom. VII, 3.
[4481]Si in hac vita sola in Christum sperantes sumus modo, miserrimi sumus omnium hominum.
[4482]ainai] sola, o gr., cf. ad L. V, 35.---ïn xristau]gr. post sijum.---armostai] miserrimi, gr.omn. ἐλεεινότεροι.---sium] gr. omn. post manne.
[4483]Verum nunc si Christus resurrexit e mortuis, initium dormientium factus;
[4484]þande] si, o gr. omn., sed sequente vaurþansparticipio ea particula addi debebat; vaurþans(factus) autem o gr., alii legunt ἐγένετο; cum Goth.participium solus cod. 80 ap. Griesb. habet.
[4485]quod enim per hominemmors, etiam per hominem resurrectio mortuorum;
[4486]nam sicut in Adamo omnes moriuntur, sic in Christoomnes vivificantur.
[4487]svah] = οὕτωκαί, vid. ad J. XVIII, 26.
[4488]At quisque in suo ordine, initium Christus, deinde autem hi Christi, qui in adventumejus;
[4489]þaiei] qui, Goth. sine dubio c. codd. οἱἐλπίζοντες (þaiei---venjand) legit, cum autem venjandpropter sensum addendum nunc desideretur, librariiincuria omissum esse videtur.
[4490]deinde autem finis, cum tradit regnum Deo et patri, cum destruit omne regni et potentiae etvirtutis.]
[Note: jah. sec., Goth. cum cod. 7 ap. Mi. o πᾶσαν.
[4491]Debet enim is regnare usque quod ponit Deus omnes hostes ejus sub pedes ei;
[4492]guþ] deus, o gr. omn.---ïs] sec. ejus,o gr.
[4493]omneenim subjicit sub pedes ei: ultimus hostis destruitur mors.]
[Note: alluh---ïmma] gr. post dauþus.
[4494]Verum cum dicit: omnia subjecta sunt, manifestum,quod praeter hunc, qui subjecit sub eum haec omnia.]
[Note: qiþiþ] Goth. o ὅτι.
[4495]Tunc cum omnia confitentur se ante eum,tunc autem is ipse filius confitetur se ante hunc subjicientem sub eum haec omnia, ut sit Deus omnia in omnibus.
[4496]alla] pr. gr. omn. post ïmma.---þan] autem,gr. καί.
[4497]Alioquin quid operantur hi baptizati pro mortuis, si omnino mortui non resurgunt? Cur utiquebaptizantur pro iis?
[4498]daupjandans] forma activa h. l. passivamquamdam accipit significationem (se baptizare facientes)uti proxime sequens daupjand (cf. Mc. VII,4 ubi daupjan = βαπτίζεσθαι, se lavare), sic Gal.V, 2 bimaitiþ = vos circumcidere facitis.---þau]hoc et seq. vs. graeco καί in interrogatione positorespondet.
[4499]Cur utique nos periclitantes sumus horarum quaque?]
[Note: weilo woh] ¶ gr. omn.
[4500]Die quoque morientespropter vestram gloriam, fratres, quam habeo in Christo Iesu, domino nostro.
[4501]gasviltandans] morientes, gr. ἀποθνήσκω.---ïn]propter, gr. νή.---broþrjus] fratres, o gr.
[4502]Si secundum hominemadversus bestias pugnavi in Efeso, quae mihi utilitatum, si mortui non resurgunt? Edimus et bibimus,nam ad crastinum morimur.
[4503]Ne sollicitemini! corrumpunt mores bonos colloquia mala.
[4504]riurjand] cod. A in marg. fravardjand(perdunt), sic enim pro fravaurdjand, quod Cast. eloco omnino, uti dicit, obliterato, male edidit, legendumest, vid. II, IV, 16; VII, 2.
[4505]Cavetevobis recte et ne peccetis; ignorantiam Dei quidam habent, ad pudorem vobis loquor.]
[Note: unkunþi] Goth. o γάρ.
[4506]Sed dicit quidam:quomodo resurgunt mortui?---
[4507]---spirituale.
[4508]Hic primus homo e terra pulvereus; hic alterhomo dominus e coelo.]
[Note: fruma] sic cod. A; Cast. + frums.
[4509]Qualis hic pulvereus, tales etiam hi pulverei; qualis hic coelestis, tales etiamhi coelestes;
[4510]muldeinans] Goth. c. cod. i ap. Mi. o καί.---wileiks]sec., hinc cod. B incipit.
[4511]et sicut portavimus imaginem hujus terreni, sic portemus etiam imaginem hujus coelestis.
[4512]manleikan] sic cod B; cod. A + mannleikan.---sva]sic, o cod. A c. gr. omn.
[4513]Hoc enim dico, fratres, quod caro et sanguis regnum Dei consequi non possunt, nec corruptio incorruptionisheres fit.
[4514]Ecce, mysterium vobis dico: omnes enim non morimur, verum omnes immutamur.
[4515]Statim in ictu oculi in ultima tuba, canit-tuba enim et mortui resurgunt incorrupti et nos immutamur.
[4516]Debitum est enim hoc corruptibile induere incorruptionem et hoc mortale induere immortalitatem.]
[Note: ïst auk] ¶ cod. A.
[4517]Tum cum hoc mortale induit immortalitatem, tunc fit verbum hoc scriptum: absorpta fuitmors in victoriam.
[4518]þanuþ---undivanein] o cod. B; caeterumcod. A c. codd. etiam o τὸφθαρτὸν---καί, de quaomissione vid. ad Rom. IX, 15; deinde de þanuþþanvid. ad M. IX, 25; denique de gavasjada ad J.XIII, 35.---ufsaggqiþs] cod. A ufsagqiþs.
[4519]Ubi est stimulus tuus, mors? Ubi est victoria tua, orce?
[4520]ïst] utr. est, o gr. omn.---gazds] gr. omn.post dauþu; sic etiam mox sigis post halja.---dauþu]pro dauþau, vid. ad L. XVIII 38.
[4521]At stimulus mortispeccatum, verum potentia peccati lex.
[4522]Verum Deo gratia, qui dedit nobis victoriam per dominum nostrumIesum Christum.
[4523]aviliuþ] cod. A aviliud.---ïzei] cod. A ïze,cf. ad L. III, 5.---xristu] cod. A xristau, de qua varietatevid. ad Mc. VII, 32. Caeterum cod. B in marg.habet sihv, quo quid significetur, nec Cast., nec noseruere potuimus, vid. tamen Prolegg. p. +
[4524]Itaque igitur, fratres mei dilecti, stabiles fiaris, immobiles, abundantes in opereDomini semper, scientes quod labor vester non-est inanis in domino.
[4525]nu] vid. ad XIV, 22. vairþaiþ] cod. A vairþiþ(fite).
[4526]Verum de collectione hachis sanctis, sicut ordinavi ecclesiis Galatiae, sic etiam vos facite]
[Note: galatiais] cod. A galatie (Galatarum).
[4527]Unumquemque sabbatorum quisque vestruma se ipso faciat cogitans, quod vult, ut non, cum veniam, tum collectio fiat.
[4528]taujai] cod. A lagjai (ponat)---huhjands]sic codd. et Cast. pro huzdjands (θησαυρίζων).---vairþai]Cast. + vairþli.
[4529]At cum venio, quosprobatis, per litteras hos mitto, ferre gratiam vestram in Ierusalem.
[4530]Et autem si est mihi dignum ire,eunt cum me.
[4531]mis vairþ] ¶ gr. omn.; caeterum Goth. o καί(in κἀμέ), cf. ad X, 33.---galeiþand] gr. omn. postmis.
[4532]Et autem si est mihi dignum ire,eunt cum me.
[4533]mis vairþ] ¶ gr. omn.; caeterum Goth. o καί(in κἀμέ), cf. ad X, 33.---galeiþand] gr. omn. postmis.]
[Note: At venio ad vos, cum Macidoniam relinquo; Macidoniam enim transeo.]
[Note: auk] o cod. B.
[4534]Verum apudvos forsitan hospitor aut etiam hiemem maneo, ut vos me deducatis quocumqne quod ego proficiscor.
[4535]vaitei] Cast. + div. Omnino hic vir doctissimussignificationem hujus vocis non satis perspexit,opinatur enim ni omissum esse, ut sensus praebeaturnon scio an, cum potius elliptice dictum essevideatur pro Deus scit an i. e. forsan, cf. J. XVIII, 35,et particulam vainei.---þiswaduh] Cast. + bis div.---þe]cod. A þei, cf. ad L. X, 5.---ïk] ego,o gr. omn.
[4536]Nonvolo enim vos nunc praetereuntes videre, nam spero me aliquod temporum manere apud vos, si dominuspermittit.
[4537]venja] cod. A + venjan.---wo weilo] ¶ gr.,Goth. c. codd. 2 et 7 ap. Mi.
[4538]Maneo autem in Efeso usque-ad pentecusten,]
[Note: visuh þan] cod. A visuþ-þan.
[4539]porta enim mihi aperta-est magna et efficaxet adversarii multi.
[4540]At si veniat Timotheus, videatis ut impavidus sit apud vos; nam opus dominioperatur sicut etiam ego.
[4541]saiwaiþ] cod. A saiwiþ (videte).---unagands]cod. A + unagans, cf. ad Mc. XII, 24.
[4542]Ne quisquam eum spernat, verum deducatis eum in pace, ut veniat adme, exspecto enim eum cum fratribus.
[4543]washun] Goth. c. codd. o οὖν.---ïþ] indeusque ad vs. 22. fin. in cod. A desunt.
[4544]At de Apollo, hoc fratre, notifico vobis quod multum oraviut is veniret ad vos cum fratribus, et fortasse non fuit voluntas ut nunc veniret. Verum venit, cum opportunum.
[4545]bandvja ïzvis þatei] notifico vobis quodo gr.---ïna bad] ¶ gr. omn.---ïs] is, o gr. omn.
[4546]Vigiletis stetisque in fide, viriliter faciatis, firmi sitis;
[4547]standaiduh] stetisque, graecorum asyndetonGothus non imitans aliter atque supra XI, 23 (nimiþmatjiþ) imperativos hos affixa uh particula (cf.ad Mc. II, 11 et J. XVIII, 26) jungit, sic M. XXVII, 65gaggiþ vitaiduh (ὑπάγετε,ἀσφαλίσασθε).
[4548]omne vestrum in amore fiat.]
[Note: vairþai] Cast. + vairþa.
[4549]Precor vos, fratres, nostis domum Stefani, quod sunt initium Acaejorum et ad ministerium his sanctisordinarunt se,
[4550]bidja] Goth. c. codd. o δέ.---sind] sunt,gr. omn. ἐστί; Goth. ad collectivum nomen jam h.l. numerum pluralem verbi ponit, quod gr. intra demumfaciunt.---akaije] vid. ad II, I, 1.
[4551]ut nunc etiam vos obediatis his talibus et omnibus his operariis et laborantibus.]
[Note: nu] igitur, o gr. omn.
[4552]Atgaudeo propter praesentiam Stefani et Fortunati et Acaici, nam vestram inopiam hi suppleverunt.
[4553]Consolati-suntenim et meum spiritum et vestrum. Cognoscatis igitur hos tales.
[4554]jah] pr. et, o gr.---ïzvara] aut Cast. autlibrarii errore pro ïzvarana; ïzvara pro genitivo pluralisgraecorum more positi accipere, non patiturusus sermonis gothici.
[4555]Salutant vos ecclesiaeAsiae; salutat vos in domino multum Acvila et Prisca cum inquilina sua ecclesia, apud quos etiam hospitor;
[4556]goleiþ] salutat, gr. omn. ἀσπάζονται praetercod. g. ap. Mi.---priska] gr. πρίσκιλλα.---at---salja]apud---hospitor, o gr.
[4557]salutate vos invicem in osculo sancto;]
[Note: init. Goth. o ἀσπάζονται---πάντες.
[4558]salutatio mea manu Pavli.]
[Note: pavlus] pro pavlaus, vid. ad L. I, 54.
[4559]Si quis non amat dominumIesum Christum, anathema, maranatha.]
[Note: xristu] Goth. o ἤτω.
[4560]Gratia domini Iesu cum vobis.
[4561]ïesuis] Goth. c. cod. o Χριστοῦ.Subscript. o cod. B.---du kaurinþium ·a· ustauh]Goth. c. codd. D (F G).---du kaurinþium frume---filippai]quibuscum codd. Goth. conspirare solet, iialii aliud de his addunt. Caeterum de forma frume(sic in cod. A legitur, non fruma, uti Cast. falso edidit)pro frumei scripta, vid. ad L. X, 5; silbons autem,cum ad apaustaulaus referendum sit, soloecumest pro silbins.---sve---asiai] ut---Asia o gr. omn.
[4562]Amor meus cumomnibus vobis in Christo Iesu, amen.Ad Corinthios I explicit.Ad Corinthios prima scripta est e Filippa, ut dixerunt quidam; verum potius videtur secundum ipsiusapostoli indicium scripta esse ex Asia.
[4563]Haec epistola integra codice B continetur, maximampartem etiam cod. A.Inscript. kaurinþaium] sic h. l. et in subscriptionehujus epistolae pro kaurinþium, uti jam Cast. recteadnotavit; in cod. A, ubi illud nomen invenitur, peri et sic in cod. B quoque VI, 11 kaurinþius rectiusscribitur; cum ïudaius, nazoraius aliisque in---aiusinnixis nominibus conferri non debet kaurinþaius,quia illas formas graecae (Ἰουδαῖος,Ναζοραῖος) praeiverunt.---anþara]Goth. c. codd. o ἐπιστολή.---dustodeiþ]incipit, o gr. omn. Pro dustodeiþ in inscriptionibusevangeliorum Marci et Lucae et epistolaead Ephesios anastodeiþ legitur.
[4564]Pavlus apostolus Iesu Christi per voluntatem Dei et Timotheus frater ecclesiae Dei huic existentiin Corintho cum omnibus his sanctis his existentibus in omni Acaeja;
[4565]allaim] gr. omn. post veiham.---akaijai] siccod. B pro akajai, vid. IX, 2; sic etiam I, XVI, 15akaije legitur pro akaje, vid. infra XI, 10.
[4566]gratia vobis et pax a Deo, patrenostro et domino Iesu Christo;
[4567]venerandus Deus et pater domini nostri Iesu Christi, pater misericordiarumet Deus omnium consolationum,
[4568]qui consolatus-est nos in omni sollicitudine nostra, ut possimusnos consolari hos in omnibus sollicitudinibus per hanc consolationem qua requieti sumus ipsi a Deo.
[4569]Nam sicut abundantia est passionum Christi in nobis, sic etiam per Christum super multum est etiamconsolatio nostra.]
[Note: jah] pr. etiam, o gr.
[4570]At sive tribulamur propter vestram consolationem et salutem hanc efficacem in tolerantiamharum earumdem passionum, quas etiam nos patimur et spes nostra stabilita pro vobis; sive requiescimuspropter vestram consolationem et salutem,
[4571]jaþþe gaþrafstjanda.---naseinais] gr. anteþizos vaurstveigons et jah naseinais.
[4572]scientes, quod sicut socii passionum estis, etiam consolationisfitis;
[4573]sijuþ] gr. omn. ante þulaine; caeterum Goth.o οὕτω.---vairþiþ] fitis, o gr. omn.
[4574]nam non volumus vos inscios, fratres, de sollicitudine nostra hac facta nobis in Asia,nam supramodum gravati fuimus super facultatem, adeo-ut taederet nos etiam vivere;
[4575]unveisans] inscios, scil. visan.---svasve] indeusque IV, 10 unsaramma etiam in cod. A leguntur.---svasve.---liban]cod. A svasve afsvaggvidai veseimajal-liban (adeo-ut haesitantes essemus etiam vivere)«indicatur tamen et altera lectio in margine sic . . .maide . . . iterumque inferius in eodem margine skamaidedeima.» CAST.
[4576]sed ipsi in nobisipsis responsionem mortis habuimus, ut non simus fidentes in nos ipsos, sed in Deum hunc suscitantemmortuos,]
[Note: sijaima trauandans] ¶ gr. omn.
[4577]qui a talibus mortibus nos liberavit et liberat, in quo speravimus, quod liberat.
[4578]svaleikaim dauþum] talibus mortibus, gr.τηλικούτουθανάτου.---uns galausida] ¶ gr. omn.---ei]Goth. o καὶἔτι.
[4579]In adjuvantibusetiam vobis pro nobis precatione, ut in multa praesentia haec in nobis donatio per multos gratecommemoreturpro nobis;
[4580]ïn managamma andvairþja] in multa praesentia,gr. ἐκπολλῶνπροσώπων.
[4581]nam gloria nostra hoc est testimonium conscientiae nostrae, quod in simplicitateet sinceritate Dei, non in sapientia carnali, sed in gratia Dei versati-sumus in hoc mundo, verumsupramodum apud vos.
[4582]hlutrein] sic codd. h. I. et II, 17 hlutriþai.VII, 11 hlutrans; Cast. + hautrein, hautriþai, hautrans.---usmetum]cod. A usmeitum.
[4583]Nam non alia scribimus vobis, sed quae legitis aut etiam cognoscitis; at spero,quod usque finem cognoscitis,
[4584]alja] sec. || ἀλλ᾽ἤ, cf. Mc. IX, 8 ubi etiampro ἀλλά varia lectio ἀλλ᾽ἤ est.---ei] Goth. c. codd.o καί.
[4585]sicut cognovistis nos de quodam, nam gloria vestra sumus, sicut etiam vosnostra in die domini Iesu Christi.
[4586]svasve] pro Goth. o καί.---xristaus] o cod. Ac. gr.
[4587]Et hac confidentia volui prius venire ad vos, ut alteram gratiamhaberetis,]
[Note: faurþis.---ïzvis] ¶ gr.
[4588]et per vos ire in Macidoniam et rursus a Macidonia venire ad vos et a vobis deducere me inIudaeam.
[4589]jah þairh] cod. A jaþ-þairh.---makidonja]cod. A makaidonja, sic idem II, 13 paulo infra et VII,5 makaidonjai; quam varietatem lectionis non indenatam esse existimamus, uti Castil., quod Graecis etΜακηδονία et Μακεδονία scribere mos fuisset, quarumformarum alteram cod. B. per makidonja (quia Ulfilaeaetate η uti i pronuntiatum esset), alteram cod. Aper makaidonja reddidisset; neutiquam enim Graeciillis formis promiscue utebantur, sed Μακηδονία metrirationibus expostulatum apud solos poetas invenitur;potius makidonja formam insolentiorem essejudicamus, nec quidquam in promptu est cum quocomparari possit, praeter aggiljus et aggeljus (ἄγγελοι).
[4590]Hoc vero igitur cogitans, num fortasse levitate usus-sum aut quod cogito, secundum carnemputem, ut non sit apud me hoc sane, sane! et hoc minime, minime!]
[Note: ni] non, o cod. A c. gr. omn.
[4591]At fidelis Deus, quod hoc verbumnostrum, hoc ad vos, non-est sane et minime;
[4592]nist.] non est, gr. οὐκἐγένετο.---jah ne] cod.A jan-ne.
[4593]nam Dei filius, Iesus Christus, qui in vobis per nos praedicatur,per me et Silbanum et Timotheum, non factus-est sane et minime, sed sane in eo factum-est.
[4594]vailamerjada] cod. A merjada.---teimauþaiu]sic recte cod. B; cod. A + teimaiþaiu.---nih] cod.A ni.---jah ne] cod. A jan-ne.
[4595]Quam multae promissiones Dei in eo hoc sane, ideo etiam per eum amen Deo ad gloriam per nos.
[4596]waiva] Goth. o γάρ.---duþþe---ïna] ideo---eum,gr. καὶἐναὐτῷ; caeterum pro jah þairh cod.A jaþ-þairh.
[4597]At hicconfirmans nos cum vobis in Christo et ungens nos Deus;]
[Note: unsis] cod. A uns.---salbonds] cod. A + salbonsd.
[4598]et signans nos et dans pignus spiritum incorda nostra.
[4599]ahman] spiritum, gr. omn. πνεύματος pendensa vadi, c. Goth. patres esse latinos, qui eamdemlectionem sequantur, Mill. testatur.
[4600]At ego testem Deum invoco contra meam animam, quod parcens vobis amplius non veniin Corinthum,
[4601]non quod imperamus vestrae fidei, sed adjutores sumus gratiae vestrae, nam fide stetistis.
[4602]fraujinoma] sic recte cod. A; cod. B + fraujoma.---anstai]gratiae, χαρᾶς, Goth. c. codd. 37 et71 χάριτος, legentibus consentit.
[4603]At statui hoc ipsum apud me, ut iterum in moerore non veniam ad vos;
[4604]þata---mis] hoc ipsum apud me, gr. omn.ἐμαυτῷτοῦτο, in quo non solum transpositio verborum,verum etiam Gothum interpretari, quasi τὸαὐτό(I. τοῦτοαὐτὸ)ἐμοί legisset, notandum est.---qimau]gr. post ïzvis.
[4605]nam si ego contristo vos,et quis est qui delectet me, nisi hic contristatus a me?]
[Note: nibai] cod. A niba.
[4606]Et hoc ipsum scripsi vobis, ut veniens moeroremnon habeam de quibus debui gaudere, confidens in omnibus vobis, quod meum gaudium omnium vestri est.
[4607]jah þata] cod. A jaþ-þata.---þata silbo] gr.post ïzvis.---faheds] cod. A faheþs.
[4608]At e multa afflictione et angore cordis scripsi vobis per multas lacrymas, non ut moereatis, sed ut amoremcognoscatis quem habeo abundanter ad vos.
[4609]ak ei] Cast. + jct., caeterum ei gr. omn. postfriaþva.---friaþva] cod. A frijaþva.
[4610]At si quis contristavit, non me contristavit, sed ex parte, utnon onerem omnes vos.
[4611]Sufficiens huic tali vituperium hoc a pluribus,
[4612]Adeo ut hoc contrarium vosmagis donetis et consolemini, ne forte pluri moerore absumatur hic talis.
[4613]ïzvis mais] ¶ gr.---jah gaþlaihan] cod. Ajag-gaþlaihan.
[4614]Propter hoc precor vos firmarein eo amorem.]
[Note: ïnuh þis] cod. A ïnuþ-þis.
[4615]Ideo scripsi ut cognoscam experimentum vestrum, sitisne in omni obedientes.
[4616]duþþe] Goth. o γὰρκαί.---sijaidu] sitisne,gr. omn. εἰἐστέ (et ἐστέ quidem post ufhausjandans);sic Goth. εἰ indirectae interrogationis fere solet reddere,vid. M. XXVII, 49; Mc. X, II; XV, 36.
[4617]Atcui quid donatis, etiam ego; et enim ego si quid dono, dono propter vos in facie Christi,
[4618]fragiba] sec. gr. ante jabai; caeterum Goth.c. Tertull. o ὅ(ᾧ) et pro fragiba cod. A bis fragaf(donavi) legit.
[4619]ut non decipiaminia Satana, nam non sumus inscii cogitationum ejus.
[4620]galiginondau] galiginon Grim. W. J. XLVI,p. 193 a ligan proficisci et insidiari significare dicit;recordantes autem quod ad Mc. IX, 20 docuimus,verba in---inon desinentia non ad verba, sed ad substantivareferri, an vir doctissimus recte viderit, adhucdubitamus; accedit quod secundum graecumtextum (πλεονεκτεῖν) verbum non insidiari, sed decipereaut sibi facere significans requiritur. Cui significationiaccommodatius videbatur galiuginondau, quodautem cum in utroque cod. legi Cast. neget, aliudemendandi periculum fecimus, fortasse enim gaaiginondaulegendum est, quod verbum quanquam nulloalio loco invenitur, tamen recte ab aigin (possessio)ducitur et nostrum eignen est, eo autem melius vixaliud graeco πλεονεκτεῖν respondet, idque indicare videturetiam glossa codicis A gafaihondau ductum afaihu (divitiae) et idem valens quod bifaihondau (πλεονεκτεῖν,vid. VII, 2; XII, 17, 18; Thess. I, IV, 6). Caeterumdistinctio litterarum a et l in codd. gothicisiisque rescriptis difficillima est.---unvitandans---ïïs]¶ gr. omn.
[4621]At veniens in Troadem ad evangeliumChristi et in porta mihi reclusa in domino, non habui requiem spiritui meo, in quo non inveni Titum,fratrem meum,
[4622]aivaggeljon] cod. A aivaggeljons c. gr. quiδιὰτὸεὐαγγέλιον legunt.
[4623]sed valedicens ei ivi in Macidoniam.
[4624]tvistandands ïmma] cod. A tvisstandans ïm(iis) c. gr. omn. (αὐτοῖς); caeterum cf. ad Gal. V,20, ubi aliter tvisstassei duplici s in cod. B, simpliciin cod. A scriptum est.---makidonja] vid. ad I, 16.
[4625]At Deo gratias-ago huic semper efficientivictores nos in Christo et odorem notitiae suae manifestanti in omnibus locis per nos;
[4626]aviliud] cod. A aviliuþ.---gabairhtjandin]cod. A. gabairhjandin, sic. Tit. I, 3 atbairhida.---þairhuns] cod. A c. gr. omn. ante ïn.
[4627]nam Christiodor sumus bonus Deo in his salvatis et in his perditis;
[4628]xristaus] cod. A o + voþi] Cast. antea propraepositione (in) habentem erravisse, jam Grim. W.J. XLVI. p. 208 vidit, cum enim εὐωδία interpretandumesset, dauns autem in universum odorem significaret,restabat εὐ, quod Goth. addito voþi (dulcis,jucundus) adjectivo reddidit, cf. Eph. V, 3 du daunaivoþjai (εἰςὀσμὴνεὐωδίας); caeterum vid. ad Neh. VI,16.---fraqistnandam] cod. A marg. fralusnandam.
[4629]aliis quidem odor mortis ad mortem, aliis autemodor ex vita ad vitam, et ad hoc quis aptus?
[4630]auk] o cod. A.---dauþaus] cod. A c. codd.us dauþau.---us libainai] e vita, gr. ζωῆς.---jahdu] cod. A jad-du.
[4631]Nam non sumus ut quidam corrumpentes verbum Dei, sed esinceritate, sed sicut e Deo in facie Dei in Christo loquimur.
[4632]sijum] cod. A sium.---sve] cod. B o +---sumai]quidam, gr. aut πολλοὶ aut λοιποί.---ak]Goth. c. codd. o ὡς.---hlutriþai] vid. ad I, 12.
[4633]Incipimus iterum nos ipsos commendare?aut num egemus, ut quidam, commendationis litteris ad vos aut e vobis commendationis?
[4634]Epistola nostravos estis scripta in cordibus nostris cognita et lecta ab omnibus hominibus.
[4635]jus sijuþ] cod. B + jusijuþ, sic Gal. II, 8vaurstveigatavida et cod. A infra IV, 5 unskalkans, cf.Mc. X, 44.
[4636]Manifestum, quod estisepistola Christi ministrata a nobis, intus scripta non atramento, sed spiritu Dei viventis, non in tabulis lapideis,sed in tabulis cordium carnalibus.
[4637]svikunþ] manifestum, cod. A svikunþai(manifesti) graeco accommodatum; lectio receptaconstructionem germanicarum linguarum propriampraebet, cf. ad Mc. VI, 3.---sijuþ] cod. A siuþ.---svartizla]quid codd. vere habeant, magna est dissensio:Cast. ipse ediderat + svartizaai, nunc nobisindicavit emendandum esse in svartizla; Mssm. Bair.Ann. 1834 p. 325 in altero cod. svartizai, in alterovartizla, ad Skeir. autem p. 182 svartizlai (an incod. B?) legi dicit. Ex his indiciis si conjecturamfacere nobis licet, in cod. A svartizla, cod. B autemsvartizlai scriptum esse videtur. Grim. cum W. J.XLVI. p. 203 svartizai aut svartizvai conjecisset,Gram. III. 526 etiam svartizlai proposuit.---hairtane]cordium; gr. omn καρδίας.
[4638]At fiduciam talem habemus per Christum ad Deum,
[4639]nonquod digni simus cogitare quid a nobis ipsis, sicut a nobis ipsis, sed haec dignitas nostra a Deo est,
[4640]af uns silbam] pr. gr. ante þagkjan. svasveaf uns silbam] cod. A o +, vid. ad R. IX, 15.---ïst]est, o gr. omn.
[4641]quietiam dignos reddidit nos ministros novi testamenti, non litterae, sed spiritus; nam littera perdit, verumspiritus vivum - facit.
[4642]At si ministerium mortis in scriptis insculpta in lapidibus fuit gloriosum, adeo - utnon possent filii Israelis intueri in faciem Mosis propter gloriam faciei ejus hanc cessantem,
[4643]vulþag] gloriosum, gr. om. ἐνδόξῃ, pro quoGoth. nisi sermonem suo more variavit (vid. vs.seq.), ἐνδόξη legisse videtur.---mahtedeina] sic cod.A; cod. B (et Cast.) + mahtede] deina, vid. ad Gal.IV, 5 et ad M. V, 31.---fairveitjan] gr. omn. antesunjus.
[4644]quomodononne magis ministerium spiritus fiat in gloria.
[4645]nei] pro niu aut ni, hoc uno loco invenitur,nec suspicione caret.
[4646]Si enim ministerium damnationis gloria, in multomagis abundat ministerium justitiae e gloria.
[4647]andbahti] pr. cod. A andbahtja (ministerio)c. gr. (τῇδιακονίᾳ).---us] ex, cod. A c. codd. ïn.
[4648]Nam non fuit gloriosum hoc gloriosum in hoc dimidiopropter abundantiam gloriae;]
[Note: init. Goth. o καί.
[4649]si enim hoc cessans per gloriam, in multo magis hoc exsistens in gloria.
[4650]Habentes igitur talem spem multa fiducia utamur,
[4651]et non sicut Moses posuit velamentum in faciemut non intuerentur filii Israelis in finem hujus cessantis;
[4652]jah ni] cod. A jan-ni.---moses] cod. Amosez,---andavleizn] Goth. o ἑαυτοῦ.
[4653]sed obduratae-sunt mentes eorum, nam adhodiernum diem hoc ipsum velamentum in lectione hujus veteris testamenti manet non - revelatum, nam inChristo cessat.
[4654]afdaubnodedun] cod. A in marg. gablindnodedun(obcaecatae sunt).---þata] Cast. + þaþa.
[4655]Sed ad hodiernum diem dum legitur Moses, velamentum jacet in corde eorum;
[4656]dag] diem, o gr. omn. praeter cod. c. ap.Mi.---ligiþ] gr. omn. post ïze.
[4657]atdum convertit ad dominum, demitur hoc velamentum.
[4658]At dominus spiritus est; at ubi spiritus domini,ibi libertas est.
[4659]freihals] cod. A freijhals.---ïst] sec. est,o gr. omn.
[4660]At nos omnes revelata facie gloriam domini perspicientes hac eadem imagine transformamura gloria in gloriam, sicut a domini spiritu.
[4661]frisaht] Cast. + frisath; de accusativoGraecorum more posito. vid. ad J. XI, 44.---ahmin]sic recte cod. A; cod. B + ahmins.
[4662]Ideo habentes hoc ministerium, sicut misericordiaeparticipes facti - sumus, non fiamus segnes,
[4663]andbahti] cod. A andbahtei.---vairþaima]cod. A vairþam (fimus) c. omnibus fere gr. lectiocodicis B c. Patrr. lat. conspirat.---usgrudjans] siccodd.; Cast. + ustrudjans, sic vs. 16, vid. ad L.XVIII, 1.
[4664]sed abstitimus his occultis dedecoris non ambulantesin astutia, neque mendosum facientes verbum Dei, sed manifestatione veritatis commendantes nos ipsosad omnes conscientias hominum in facie Dei.]
[Note: nih] cod. A ni.
[4665]At si est velatum evangelium nostrum, in his perditis estvelatum,]
[Note: jabai] Goth. c. codd. o καί.
[4666]in quibus Deus hujus saeculi obcaecavit mentes horum non - credentium, ut non in endat iislucem evangelii gloriae Christi, qui est imago Dei invisibilis.
[4667]guþ] adest punctum ad ostendendum hocverbum separandum esse a sequentibus (CAST.), utillud τοῦαἰῶνοςτούτου non referatur ad θεός, sed adἀπίστων, quomodo contendunt etiam omnes qui contraManichaeos et Marcionitas rem habuerunt (MILL.)---iis,o gr. liuhadein] sic cod. B et Cast; nisi eodemmendo, quo VIII, 8, s finale excidit, aut pro accusativocasu (ut non incendat lucem evangelii sc. Deus)aut pro dativo (ut non luceat luce evangelii sc.Deus) accipiendum est; neutrum adjectivi liuhadeins(M. VI, 22) haberi posse vix credimus. Pro liuhadeincod. A liuhadeins legit, quod cave nominativum essecenseas, nam substantiva in---eins innixa, a verbisnascuntur, est potius genitivus vocis liuhadei (vid.vs. 6), quae sola forma statuenda est, de liuhaþ formata.Genitivus autem pendet a ni particula, si itadici licet, cf. M. IX, 36 ni habandona hairdeis. Mc. XII,19 barne ni bileiþai. L. II, ni vas ïm rumis.---ungasaiwanins]o cod. A c. gr.
[4668]At non nos ipsos praedicamus, sed IesumChristum dominum, verum nos servos vestros propter Iesum.
[4669]ïesu xristu] ¶ gr. omn.---uns skalkans] vid.ad III, 2.
[4670]in quibus Deus hujus saeculi obcaecavit mentes horum non - credentium, ut non in endat iislucem evangelii gloriae Christi, qui est imago Dei invisibilis.
[4671]Nam Deus, qui dixit e tenebris lucemsplendere, qui etiam illuxit in cordibus nostris ad lucem scientiae gloriae Dei in facie Iesu Christi.
[4672]ur-riqiza] sic codd. pro us riqiza, quod genusassimilationis consonantium alias in sola verborumcompositione locum habet.---jah] etiam, o gr.omn., Goth. c. vers. Arm.
[4673]athabentes hunc thesaurum in terrenis vasibus, ut abundantia sit virtutis Dei et non e nobis.
[4674]habandans] habentes, gr. omn. ἕχομεν.---sijaimahtais] ¶ gr. omn.
[4675]In omnivexati, sed non angore - pressi; haerentes, sed non territi;]
[Note: akei] pr., o cod. B.
[4676]persecutionem - passi, sed non relicti; dejecti,sed non perditi,
[4677]semper mortem domini Iesu in corpore nostro---manifesta sit.
[4678]fraujins] domini, o gr.---unsaramma] nostroo gr. Post hoc verbum desunt in cod. A duaepaginae (textum hinc usque ad V, 1 gatimrjon continentes);librarius autem codicis B in errorem inductusrepetitione verborum leika unsaramma in eodemversu, omisit ea quibus Goth. graeca περιφέροντεςἵνακαὶἡζωὴτοῦἸησοῦἐντῷσώματιἡμῶν interpretatuserat, vid. ad Rom. IX, 15.
[4679]Semper nosviventes in mortem tradimur propter Iesum, ut etiam vita Iesu manifesta fiat in corruptibili corpore nostro.]
[Note: sinteino] Goth. o γάρ.
[4680]Igitur nunc mors in nobis operatur, verum vita in vobis.]
[Note: nu] nunc, o gr. omn.
[4681]Habentes nunc hunc eumdem spiritum fideisecundum hoc scriptum: credidi propter quod etiam locutus - sum, et nos credimus, propter quod etiam loquimur,]
[Note: jah] pr. etiam, o gr. omn.
[4682]scientes quod hic suscitans dominum etiam nos per Iesum suscitat et constituit cum vobis.]
[Note: fraujan] Goth. o Ἰησοῦν.
[4683]Hoc vero omne propter vos, ut gratia abundans per plures gratiam augeat ad gloriamDeo.
[4684]Propter hoc non fimus segnes, sed etiamsi hic extra noster homo corrumpitur, attamenhic interior renovatur die et die.
[4685]usgrudjans] vid. ad vs. 1.---aþþan] h. l.= ἀλλά, Grim. igitur III 275 minus recte docet proἀλλά neque ïþ nec aþþan poni debere, uti h. l. etiaminfra II, 6 et sine dubio aþþan 1, IX, 2 pro aiþþaulegendum est, ut Cast. jam suspicatus est. Poniturautem aþþan pro ἀλλὰ praegresso jabai vel þauhjabai(etsi) et significat tamen, attamen.---ïnnuma] sicsine dubio in codice legitur, uti Rom. VII, 22, Eph.III, 16, vid. ad Col. I, 29; Cast. + ïnnuna pro quoGrim. W. J. l. l. p. 187 ïnnana scribendum esseputavit.
[4686]Nam hoc praesens momentaneum et leve tristitiae nostrae ad abundantiamaeternae gloriae onus operatur nobis,
[4687]veilawairb jah] momentaneum et, o gr.---weiht]sic cod. B; Grim. W. J. l. l p. 212 sq. leihtconjecit, quae conjectura loco I, 17 probatur, ubileihts = ἐλαφρία---ufarassau] Goth. c. codd. f et gap. Mi. o εἰςὑπερβολήν.---aiveinis vulþaus kaurein]aeternae gloriae pondus, gr. omn. αἰώνιονβάροςδόξης.
[4688]non intuentibus haec visibilia, sed haec invisibilia; namhaec visibilia corrumpibilia sunt, verum haec invisibilia aeterna.
[4689]fairveitjandam] Goth. o ἡμῶν (unsis) fortassepropter praecedens unsis, ad quod refert participium.---sind]sunt, o gr. omn.
[4690]Scimus enim, quod si terrena nostradomus hujus tabernaculi evertitur, quod aedem a Deo habemus, domum non manufactam aeternam in coelis.
[4691]airþeina] sic cod. B; Cast. + airteina; caeterumnotandum est ad gards verbum masculinumnunc adjectivum femininum poni, vid. ad Neh. VI,16.---ei] quod, o gr. vid. ad J. XIII, 29.---us] incipitcod. A.
[4692]Nam etiam in hoc deploramus habitationem nostram hanc e coelo induere cupientes,
[4693]si tamen etiaminduti non nudi inveniamur.]
[Note: jah] o cod. A.
[4694]Et enim exsistentes in hoc tabernaculo deploramus onerati, in quo nonvolumus exuere, sed induere, ut absorbeatur hoc mortale a vita;
[4695]at qui etiam effecit nos ad hoc Deus,qui etiam dedit nobis pignus spiritum.
[4696]jah] etiam, o gr. omn.; cod. A jag.---ahman]spiritum, gr. omn. πνεύματος.
[4697]Confidentes nunc semper et scientes, quod exsistentes in hoccorpore peregrini sumus a domino;
[4698]nam per fidem imus, non per visum.
[4699]At confidimus et optamuspotius exire ex hoc corpore et domestici esse apud dominum.
[4700]anahaimjaim] dativus, in quo Cast. offendissevidetur et quem Grim. W. J. l. l. p. 188 falsumesse judicat, recte habet, pendet enim a valjam sc.unsis (optamus nobis).
[4701]Propter hoc studemus sive domestici siveperegrini bene placere ei.
[4702]ïnuh] cod. A ïnuþ; caeterum Goth. o καί, vid.ad J. XVIII, 26.---jaþþe] sec., cod. A + þe.
[4703]Nam omnes nos apparere debiti sumus coram tribunali Christi, ut accipiatquisque haec propria corporis, secundum quae fecit sive bonum sive malum.
[4704]svesona] propria, gr. omn. διά, Goth. c.verss. ἴδια legit.
[4705]Scientes igitur timoremdomini hominibus suademus, verum Deo cogniti sumus. At spero etiam in conscientiis vestris cognitos essenos,
[4706]svikunþans] cognitos, quasi antea venjamscriptum esset; post venja exspectandum erat svikunþana---mik.
[4707]non ut iterum nos ipsos commendemus vobis, sed occasionem dantes vobis gloriae a nobis, uthabea is adversus hos in facie gloriantes et non corde.
[4708]ei] ut, o gr. omn., pro quo Goth. c. codd.o γάρ.---uskannjaima] cod. A marg. anafilhaima,idem significans.---ans] sec. cod. A unsis.---jahni] cod. A jan-ni, addens c. codd. ïn.
[4709]Nam sive attoniti-sumus, Deo; sive sobrii-sumus,vobis;
[4710]nam charitas Christi continet nos,
[4711]aestimantes hoc, quod unus pro omnibus mortuusest, utique omnes mortui-sunt et pro omnibus mortuus-est, ut hi viventes non amplius sibi ipsisvivant, sed huic pro se morienti et resurgenti.
[4712]þatei] Goth. c. codd. o εἰ.---sis] cod. Ao +---libaina] sic cod. A; cod. B + libainai.
[4713]Igitur nos ab hoc nunc non ullum cognoscimus secundumcarnem, verum si cognovimus secundum carnem Christum, sed nunc non amplius non cognoscimuseum;
[4714]jabai] Goth. c. codd. o καί.---ni þanaseiþsni] vid. ad J. XVI, 21.---ïna] eum, o cod. A c. gr.omn.
[4715]igitur si qua in Christo nova creatura, haec vetusta transierunt, ecce facta-sunt nova omnia;
[4716]at omnia e Deo hoc reconciliante nos per Christum et dante nobis ministerium reconciliationis.
[4717]unsis] Goth. o ἑαυτῷ, fortasse scriptum eratunsis sis, aut uns sis, vid. vs. seq., cf. ad Rom. IX,15 et Cor. II, III, 2.---þairh] Goth. c. codd. o Ἰησοῦ.---jah]cod. A jag.---uns] cod. A unsis.
[4718]Namquidem Deus fuit in Christo mundum reconcilians sibi, non imputans iis peccata eorum et ponens in nobisverbum reconciliationis.
[4719]Pro Christo igitur legati sumus, ut in Deo exhortante per nos, precamur proChristo reconciliari Deo.
[4720]bidjam] cod. A c. codd. bidjandans (precantes).---gagavairþnan]reconciliari, gr. καταλλάγητε,cf. ad M. V, 24.
[4721]Nam hunc, qui non noverat peccatum, pro nobis fecit peccatum, ut nos fieremusjustitia Dei in eo.
[4722]ïzei] cod. A ïze.---gatavida fravaurht] ¶ gr.omn.
[4723]Adjutores etiam vero precantes non temere gratiam Dei accipere vobis,
[4724]jah] cod. A jaþ.---bidjandans] precantes,gr. παρακαλοῦμεν---svarei] cod. A svare.
[4725]tempore,enim dicit: accepto audivi te et in die salutis adjuvi te; ecce nunc, tempus bene acceptum, ecce nuncdies solutis.
[4726]mela---qiþiþ] ¶ gr. omn. nisi fortasse haecverba transponenda sunt, cf. ad L. IX, 36.---andanem]sic recte cod. A; cod. B + andnem.
[4727]Non ullam utique in quoquam dantes offensionem, ut non vituperetur ministerium nostrum;
[4728]þannu] utique, o cod. A c. gr. omn.---bistuggq]sic cod. B, in quo tamen ei bis scriptumest; cod. A bistugq, vid. Castill. Add. p. 67.---unsar] nostrum, o gr.
[4729]sed in omni praebentes nos ut Dei ministri in patientia multa, in tristitiis, in necessitatibus, in angustiis,
[4730]in plagis, in carceribus, in turbis, in laboribus, in vigiliis, in jejunio,]
[Note: lausqiþrein] jejunio, gr. omn. νηστείαις.
[4731]in castitate, in scientia, inlonganimitate, in probitate, in Spiritu sancto, in caritate non-ficta,]
[Note: friaþvai] cod. A frijaþvai.
[4732]in verbo veritatis, in virtute Dei per armajustitiae dextra et sinistra,
[4733]per gloriam et infamiam, per maledictionem et benedictionem, ut seducentes etveri, ut ignoti et cogniti,]
[Note: init. cod. A addit jah (et).
[4734]ut morientes et ecce vivimus, ut docti et non mortui,
[4735]ut moerentes,verum semper gaudentes, ut pauperes verum multos locupletantes, ut non quidquam habentes et omnecontinentes.
[4736]vaiht aihandans] sic codd., uti Grim. W.J. l. l. p. 188 jam pridem conjecerat; Cast. + vaihtaihandans.
[4737]Os nostrum apertum-est ad vos, Corinthii, cor nostrum dilatatum-est.
[4738]munþ] pro munþs, L. I, 64; VI, 45.---urrumnoda]sic cod. A; cod. B usrumnoda (Cast. +usrumnada quia in cod. extrema verbi pars perspicuelegi non potest) infra vs. 13 idem cod. recte urrumnaiþ,vid. ad L. VIII, 24.
[4739]Non premiminivos in nobis, verum premimini in visceribus vestris.]
[Note: jus] vos, o gr. omn.
[4740]At hanc eamdem remunerationem, uti filiisdico, dilatamini etiam vos.
[4741]Ne fiatis socii non-credentibus, nam quae participationum justitiae cuminjustitia, aut quae societatum luci cum tenebris?
[4742]miþ] pr. cum, gr. omn καί.---aiþþau] autgr. δέ.
[4743]Quis autem consensuum Christo cum Beliamo autquae partium credenti cum non-credente?
[4744]wouh þan] cod. A wouþ-þan, sic vs. seq.---bailiama]]forma bailiam pro graeco Βελίαρ aut ΒελίαλCastillionaeo, quia omni etymologiae auctoritatecareat, omnino rejicienda videtur, nos defendi posseillam judicamus, nam si Goth. Βελία, quod latiniauctores habent, legit, addito m proferre poteratbailiam, potissimum cum terminatio a vocali incipiensadderetur; sic aizleimis et salamis pro τοῦἘσλὶ et Σαλά scripsit, cf. nauelis pro τοῦΝῶε. An nominativobailiam, aizleim, salam scripturus fuissetdubitamus?
[4745]Quis autem consensuum templi Dei cum idolis? nam vostemplum Dei estis viventis. Dicit enim Deus: quod habito in iis et intro eo, et fio eorum Deus et ii fiuntmihi populus.
[4746]wouh þan] vid. ad vs. 15.---alhs] pr. templi,concinnitas sermonis alh dativum requirit, necest dubium, quin Goth. ita scripserit, librarius autemformula alhs guþs in sequentibus deceptus etiam h.l. eam posuit.---sijuþ] cod. A siuþ.---auk] enim,gr. καθὼς.---ïnna gagga]Cast. + jct., ïnna particulacum verbis non componitur, neque quia quietem(vid. I, V, 12) non motum significat, h. l. cum gaggancomponi potest, dicit enim apostolus se in iis circumire,versari.
[4747]Propter hoc exite e medio eorum et separate vos, dicit Dominus, et impurum ne attingatiset ego accipio vos;]
[Note: ïnuh þis] cod. A ïnuþ-þis.
[4748]et fio vobis ad patrem et vos fitis mihi ad filios et filias, dicit Dominus omnipotens.
[4749]Has habentes igitur promissiones, cari, purificamus nos ab omni sordium corporis etspiritus, perficientes sanctificationem in timore Dei.
[4750]habandans nu) ¶ gr. omn.---bisauleino] sicrecte cod. A, cod. B transpositione litterarum s et lmale bilauseino, cf. bisauljan Tit. I, 15 et bisaulnanJ. XVIII, 28.
[4751]Locum inveniamus in vobis, non ullum laesimus,non ullum corrupimus, non ullum decepimus.
[4752]Non ad condemnationem dico, praedixi enim quod incordibus nostris estis ad moriendum et una vivendum.
[4753]sijuþ] sic recte cod. A; cod. B sine sensusijum.---gasviltan] cod. A miþgasviltan (simul mori,συναποθανεῖν), utraque lectio codd. graecorum auctoritatecomprobatur.---jah samana liban] cod. A jassamana(+) libam, Cast. + jct. samanaliban (vid. adMc. IX, 25).
[4754]Multa mihi confidentia ad vos, multa mihi gloriatiopro vobis, impletus sum consolatione, impletus sum gaudio propter omnem multam tristitiam nostram,]
[Note: managons] multam, o gr. omn.
[4755]Et enim venientibus nobis in Macidoniam non quidquam habuit requiei corpus nostrum, sed in omnivexati, extra certamina, intus timores.
[4756]makidonjai] cod. A makaidonjai, vid. adI, 16.
[4757]Sed hic consolans humiles consolatus-est nos Deus in adventuTiti,
[4758]gaþlaihands] sic recte cod. A; cod. B +gaþlaihans, vid. ad Mc. XII, 24.
[4759]at non solum in adventu ejus, sed etiam in consolatione qua admonitus fuit in vobis, nuntiansnobis vestrum desiderium, vestrum fletum, vestrum studium pro me, adeo-ut mihi magis gaudere factum-esset.
[4760]ïzvarana] exspectaveris ïzvara ad gaunoþarelatum; Grim. W. J. l. l. p. 193 ut ïzvarana rectehabeat, gaunoþa librarii mendum esse judicat progaunoþ, nobis ad eos soloecismos pertinere videtur,de quibus ad Neh. VI, 16 diximus.---varþ] fieret,o gr. omn.
[4761]Nam si contristavi vos in his litteris, non poenitet me, et si poenituit, video enim quod haecepistola illa si ad paucum tempus contristavit vos,
[4762]jabai] Goth. c. cod. c. ap. Mi. o καί.---þaim]o cod. A.---jah jabai] gr. omn. εἰκαί, formula hocverborum ordine invenitur etiam XII, 11, cum L.XVIII, 4 jabai jah legatur.---gasaiwa auk] cod. A untegasaiwa (nam video).---dulleitilai] cod. A du leitilai;lectio recepta, quod jam Cast. adnotavit, pro duhleitilai (vid. ad Cor. I, VII, 16), cui inest καί particula(-uh); nam etsi ad J. XVIII, 26 uh encliticum proκαί etiam significante particula poni posse negavimus,tamen eos locos excipimus quibus καί cum εἰ conjungitur;his enim Goth. jah aut plane omittit, autante jabai ponit (vid. supra), unde his locis Goth. in illo καί gravem quemdam sensum non posuisse apparet;caeterum leitilai (paucum) o gr. omn. nequeJoan. V, 35; Phil. 15 additur; dicitur autem Skeir.p. 47, 3 du leitilamma mela.
[4763]nunc gaudeo, non quia contristati fuistis, sed quodcontristati fuistis ad poenitentiam. Moeruistis enim secundum Deum, ut in quoquam non castigemini a nobis,
[4764]saurgaideduþ] sic recte cod. A; cod. B +saurgideduþ.---ïn] o cod. A.
[4765]nam hic secundum Deum moeror poenitentiam ad salutem firmam efficit, verum hujus mundi moerormortem parat.
[4766]so] o cod. A.---gatulgidai] cod. A gatulgidaad ïdreiga relatum, cum gatulgidai ad ganistai referendumsit.---ustiuhada] vid. ad J. XIII, 35.---duteitau ad Titum. gr, ἐπὶΤίτου; Goth. c. codd. πρόςΤίτον.
[4767]Vide enim ipsum hoc secundum Deum moerere vos quantam perfecit vobis sollicitudinem,sed defensionem, sed indignationem, sed timorem, sed desiderium, sed studium, sed vindictam; inomni praestitistis vos puros esse hoc opere.
[4768]saiw] cod. A + saiwa (video).---hlutrans]sic codd.; Cast. + hautrans, vid. ad I, 12.---visan]Goth. c. codd. o ἐν.
[4769]At si scripsi non propter hunc injuria-afficientem, nonpropter hunc injuria-affectum, sed ad ostendendum sollicitudinem nostram, quam pro vobis habemus ergavos in facie Dei.]
[Note: jabai] Goth. o καί.---melida] Goth. o ὑμῖν.
[4770]Propter hoc moniti sumus, at in consolatione nostra multo magis gavisi-sumus degaudio Titi, nam refectus fuit spiritus ejus ab omnibus vobis.
[4771]ïnuh þis] cod. A ïnuþ-þis.---sium] cod.A sijum.---aþþan] at, o gr.; Goth. conspirat cum iiscodd. qui δέ h. l. ponunt et infra post περισσότερος(filaus) omittunt.---ana] pr. o cod. A.---unsarai]nostra, gr. ὑμῶν.
[4772]Nam si quid ei de vobis gloriatus sum, nonpudore affectus fui, sed sicut omne vobis in veritate locuti-sumus, sic etiam gloriatio nostra haec ad Titumveritas fuit,]
[Note: ïzvis] gr. omn. post rodidedum.
[4773]et viscera ejus abundanter ad vos sunt reminiscentis hoc omnium vestrum obsequium, utcum timore et tremore suscepistis eum.
[4774]jah brusts] cod. A jab-brusts.---ïna] sicrecte cod. A; cod. B + ïne.]
[Note: Gaudeo igitur, nam in omni confido in vos.]
[Note: nu] igitur, o gr.
[4775]At notificovobis, fratres, gratiam Dei hanc datam in ecclesia Macidoniae.
[4776]kannja] notifico, gr. γνωρίζομεν.---aikklesjon]sic cod. B; cod. A omnino melius cum gr. omn.aikklesjom (ecclesiis).
[4777]quod in multo experimento tristitiae multitudogaudii eorum et haec profunda paupertas eorum abundavit ad divitias simplicitatis eorum;]
[Note: jah þata] cod. A jaþ-þata.
[4778]nam secundumvirtutem testor et supra virtutem voluntarii fuerunt,
[4779]silbaviljos] quod adverbiumme esset (utialjaleikos Philipp. III, 15), an adjectivum, cum Cast.dubitasset, Grim. W. J. p. 202 et Gram. III, 596pluralem substantivi esse recte monuit, rectius autempro silbavilis formam silbavileis posuisset, vid.Gram. l, 599 sq.---vesun] fuerunt, o gr. omn.
[4780]cum multa exhortatione precantes nos accipere gratiamsuam et communicationem ministerii in hos sanctos.
[4781]usbloteinai] cod. B + usbloþeinai.---niman]accipere, o gr., qui habent cum uns post veihansponunt; Ulf. c. Ambrst.---seina] suam, o gr.omn. cf. ad l, VII, 16.
[4782]Et non sicut speravimus, sed se ipsos dederuntprimum Domino, deinde autem nobis per voluntatem Dei,
[4783]jah ni] cod. A jan-ni.---þaþroh þan] cod.A þaþroþ-þan, caeterum gr. omn. καί; Goth. c.verss. lat., cf. tamen L. IV, 9, ubi þaþroh =καί.
[4784]adeo-ut precaremur Titum, ut sicut anteaincepit, sic perficiat in vos etiam hanc gratiam.
[4785]Sed uti quidem in omni abundatis, fide et verbo etcognitione et in omni sollicitudine et in hac e vobis in nos caritate, ut etiam in hac gratia abundetis.
[4786]raihtis] hac particula περ encliticum redditur,sic L. I, 1 unte raihtis (ἐπειδήπερ). XVIII, 14þau raihtis (ἤπερ).---ïn] sec. in, o gr. omn.---ana]in, o gr. omn.---friaþvai] cod. A frijaþvai.
[4787]Non sicut dominans dico vobis, sed propter hanc aliorum sollicitudinem etiam vestrae caritatis sinceritatemprobans.
[4788]svasve fraujinonds] sicut dominans, gr.omn. κατ᾽ἐπιταγήν; Goth. c. Vulg.---ïzvis] vobis,o gr. om.---usdaudeins] sic recte cod. A, cod. B +usdaudein.---friaþvos] cod. A frijaþvos.
[4789]Nam cognoscitis gratiam domini nostri Jesu Christi, quod propter vos pauperem-fecit sedives existens, ut vos hac ejus paupertate divites fiatis.]
[Note: gabeigai] cod. A gabigai.
[4790]Et consilium in hoc do, nam hoc vobis meliusest, vos qui non solum velle, sed etiam facere incepistis a praecedente anno.
[4791]jah ragin] cod. A jar-ragin.---viljan---taujan]¶ cod. A c. gr. omn.; cod. B cum vers. Syr.et Arab. (ab ea, quam edidit Walton prorsus diversa,exstante in bibliotheca Ambrosiana in cod. pentaglottoepistolas Pauli continente. CAST.), CaeterumGoth. o τό utr., sic vs. seq.
[4792]Verum nunc ecceetiam facere perficiatis, ut sicut adest animus ad cupiendum, sic etiam ad perficiendum, ex quo habetis.
[4793]fauraïst] adest, o gr. omn.---du] sec.ad, gr. τό; Goth. c. cod. n ap. Mi. et verss. lat. τοῦlegit.---habaiþ] habetis, cod. A habai (habeat) c.vers. Copt.
[4794]Si enim voluntas in parato est, sicut habeat, bene acceptum est, non sicut non habeat.
[4795]vilja] sic codd., Cast. + viljan.---gagreftai]sic Grim. W. J. p. 192 et Gram. III, 514 recteconjecit (cf. L. II, 1) et Mssm. B. A. p. 325 dicit incod. altero ita scriptum esse videri, cum alter hacparte mutilatus sit; Cast. gagrei . . . . tai, sed gagreftaiap. Add. p. 67.---svasve] Goth. o ἐάν et paulo postc. codd. τις.---ïst] sec. est, o gr. omn.
[4796]Non sicenim ut aliis quies, verum vobis tristitia, sed ex aequalitate;
[4797]sva] sic, o gr. omn., nisi Goth. svaei interjectaauk particula diremit; de simili tmesi vid. adL. I, 20.
[4798]in hoc nunc tempore vestra abundantiaad illorum inopias, ut etiam illorum abundantia fiat ad vestras inopias, ut fiat aequalitas,
[4799]sicutscriptum est: qui multum, non plus et qui paucum, non minus.
[4800]managizo---faviso] plus---minus, gr.omn. ἐπλεόνασε---ἠλαττόνησε.---jah saei] cod. Ajas-saei.
[4801]At gratia Deo, qui dedit hanceamdem sollicitudinem pro vobis in cor Titi, nam quidem precem accepit;
[4802]aviliud] cod. A aviliuþ.---ïzei] cod. A ïze.---faurïzvis] cod. B o +.
[4803]at sollicitior existensipse volens profectus-est ad vos,]
[Note: silba viljands] Cast. + jct.
[4804]et autem misimus cum eo fratrem, cujus laus propter evangeliumper omnes ecclesias.
[4805]jaþ þan] cod. B. (?) + gaþ-þan, cod.A (?) + gah þan.---þizei] cod. A + þizai.---ïn] propter,gr. omn. ἐν (in).---and] per, sic in cod. B scriptumesse videri Cast. in Add. p. 68 dicit, dum incod. A ana videatur, sed and solum est rectum.
[4806]At non hoc-solum, sed etiam ordinatus ab ecclesiis inter socios-peregrinationisnobis cum gratia hac ministrata a nobis ad domini gloriam et promptitudinem nostram,
[4807]miþ gasinþam] inter socios, cod. A c. gr.omn. miþgasinþa] (consocius).---du] Goth. c. codd.o αὐτοῦ.
[4808]devitantibushoc, ne quis nos vituperaret in abundantia hac ministrata a nobis;
[4809]bivand jandam] devitantibus, ad proximepraecedens uns relatum, cod. A bivandjandans (devitantes)c. gr. omn., ad sequentia pertinens, cf. adIV, 18.---digrein] sic in cod. A posteriorem manumrecte emendasse pro digrjin (quod in cod. B legituret prima manu etiam in cod. A scriptum fuit), jamGrim. W. J. p. 194 indicavit.
[4810]curantes enim bona nonsolum in facie Dei, sed etiam in facie hominum.]
[Note: guþs] Dei, gr. κυρίου.
[4811]Misimus autem cum iis fratrem nostrum, quemprobavimus in multis saepe sollicitum existentem, at nunc ecce multo magis sollicitiorem confidentia multain vos;
[4812]usdaudana] sic recte cod. A, cod. B + usdauda---filaus mais] de qua ubertate loquendi vid. adM. VI, 26; cod. A filu.
[4813]sive pro Tito, qui est socius meus et adjutor in vos, sive fratres nostri, apostoli ecclesiarum,gloria Christi.
[4814]jah gavaurstva] cod. A jag-gavaurstva;caeterum gavaurstva gr. omn. post ïzvis.---vulþus]cod. A vulþaus (gloriae) c. Veles. et verss. latt. ap.Mill. nisi vulþaus pro vulþus scriptum est, vid. adMc. VII, 32.
[4815]At ostensionem caritatis vestrae et nostrae gloriationis de vobis in iis exhibentesin praesentia ecclesiarum.
[4816]friaþvos] cod. A frijaþvos.---ustaiknjandans]ostendentes, gr. ἐνδείξασθε.
[4817]At de ministerio, quod pertinuit ad sanctos, superfluum mihi est adscribendum vobis;
[4818]aþþan] Goth. aut μέν aut γάρ omittit, utramqueenim graecam particulam per aþþan reddit; veritamen est similius, eum μέν omisisse: primum quiaγάρ in omnibus iis codd. legitur, quibuscum aliisetiam locis consentire solet; deinde quia δέ vs. 3 illiμέν oppositum, iterum per aþþan convertit, nullusautem nobis innotuit locus, ubi μέν---δέ per aþþan---aþþanredditum esset, sed aut μέν aut δέ respondet;accedit quod Goth. μέν saepius omittit, cf. XI4.---du meljan] Cast. + jct.; caeterum Goth. c. codd.τοῦ pro τό legit, cf. 8, 11.
[4819]nam scio promptitudinem vestram, qua de vobis glorior ad Macidones, nam Achajapraeparata est a praecedente anno; at haec ex vobis aemulatio concitavit hos plurimos eorum.
[4820]wopa] glorior, cod. A wopam (gloriamur).---makidonnim]sic cod. B pro makidonim, vid. adGal. V, 15.---axaja] cod. A akaja, utrumque rectehabet, sic pasxa, zaxarias et paska, zakarias scribitur.---gavagida]cod. A usvagida, idem significans.---izei]eorum, o cod. A c. gr. omn.
[4821]At praemisifratres, ut gloriatio nostra haec de vobis non fieret inanis in hoc dimidio, ut, sicut dixi, praeparatisitis,
[4822]ne, si veniunt cum me Macidones et inveniunt vos imparatos, pudeat nos, ut non dicam vos,in hac confirmatione hujus gloriationis.
[4823]jah bigitand] cod. A jab-bigitand.---unmanvjans]cod. A + unmanvjands, vid. ad L. X, 2.---gaaiviskondau]cod. A + gaaiviskonda.---qiþau] dicam,gr. λέγωμεν.---þizos wolftuljos] hujus gloriationis,o gr. et cod. A o þizos.
[4824]Necessitatem igitur puto rogare fratres, ut eant ad vos etpraeparent hanc promissam eulogiam vestram hanc paratam esse uti benedictionem et non uti deceptionem.]
[Note: jah ni] cod. A jan-ni.
[4825]Hoc autem qui serit e parcimonia, e parcimonia etiam metit, et qui serit in benedictione, ebenedictione etiam metit.
[4826]saïiþ] utr., cod. A saijiþ.---us gaþagkja]utr., Cast. + jct.---þiuþeinai] benedictione, gr.εὐλογίαις; caeterum Goth. pro priore ἐπί c. cod. ἐνlegisse videtur, de altero utrum ἐπί an ἐξ legerit, nonsatis liquet.
[4827]Quisque sicut praedestinavit corde non e dolore aut e necessitate, nam hilaremdatorem amat Deus.
[4828]nauþai] hinc usque ad (andhulei) nins XII,1 in cod. A deest.---giband] Cast. hanc formam falsampro gibandan esse dicens, errat. vid. Grim. I,1017.
[4829]At potens est Deus omnem gratiam augere in vobis, ut in omni semperomnis sufficientiam habentes abundetis in omni operum bonorum,]
[Note: ïst] est, o gr. omn.
[4830]sicut scriptum est: dispersit,dedit pauperibus, justitia ejus manet in aevum.
[4831]usvaurhts] cod. B. + usvaurts, vid. ad M.V, 15.
[4832]At hic donans semine hunc serentem etiam panead cibum donat, et augeat semen vestrum, et crescere faciat fructus justitiae vestrae.
[4833]In omni locupletati,in omni simplicitate, quae operatur per nos eucharistiam Deo;
[4834]nam ministerium hujusmuneris non solum est implens inopiam horum sanctorum, sed etiam augens per multas gratias Deo.
[4835]Per experimentum hujus ministerii glorificantes Deum in obedientia confessionis vestrae in evangeliumChristi et in simplicitate communicationis ad eos et ad omnes,]
[Note: ïn] sec. in gr. omn.
[4836]et eorum prece pro vobisdesiderantes vos in abundantia gratiae Dei in vobis.
[4837]Gratia Deo propter hoc inenarrabile ejusdonum.
[4838]aviliud] Goth. c. codd. o δέ.---unusspillodons]cod. B + unusspillidons, vid. Rom. XI, 33;i pro o aliquoties falso a librariis scriptum esse, adL. I, 23 vidimus.
[4839]At ego ipse Paulus rogo vos per humanitatem et lenitatem Christi, ego-qui in faciequidem humilis sum in vobis, at alias existens confido in vos.
[4840]ïk silba] ¶ gr. omn.---ïm] sum o gr. omn.---aljarvisands] Cast. + jct., sic vs. 11.
[4841]At rogamus ut non praesens confidamfiducia, qua puto audere in quosdam hos putantes nos ut secundum carnem ambulantes,
[4842]bidjam] cod. B + bidjan, graecis accommodatumesset. si bidja (rogo) legeretur.---gatrauau]cod. B + gatraiau, Castillionaeo (Gloss. p. 64) aipro au scriptum esse videbatur, ut duplicatio ejusdemdiphthongi vitaretur; quam defendendi rationem utsapientibus probaverit, admodum veremur.
[4843]in carneenim ambulantes non secundum carnem militamus;
[4844]nam arma nostrae militiae non carnalia, sed potentiaDeo ad eversionem munimentorum,]
[Note: unsaris drauhtinassaus] ¶ gr. omn.
[4845]opiniones evertentes et omne altitudinis elatae contra scientiam Deiet capientes omne mentium, et in obedientiam Christi ducentes,
[4846]jah] tert. et, o gr. omn.---tiuhandans] ducentes,o gr.
[4847]et parate habentes ad ulciscendumomne inobedientiarum, cum expletur vestra obedientia.
[4848]Haec de facie videtis? Si quis confidit se ipsumChristi esse, hoc opinetur rursus a se ipso, ut sicut is Christi, sic etiam nos.
[4849]At quidem si quid plusgloriamur de potentia nostra, quam dedit Dominus nobis ad aedificationem et non ad eversionem vestram,non erubescimus,
[4850]sveþauh jabai] quidem si = ἐάντε, ut Goth.καί omisisse videatur; sveþauh reddendis encliticisinservit aliis etiam locis, vid. Rom. VIII, 9 sveþauhjabai = εἴπερ; pro sveþauh ita saepius raihtis ponitur,vid. ad VIII, 7;---τε a Goth. plerumque exprimi nonsolere, ad L. II, 16 comprobavimus.---wa managizo]¶
[gr.---gaaiviskonda] erubescimus, gr. omn. αἰσχυνθήσομαι.
[4851]ut non videamur ut terrentes vos per litteras;
[4852]þugkjaima] videamur, gr. δόξω.---þlahsjandans]terrentes, gr. ἐκφοβεῖν.
[4853]nam hae quidem litterae, dicunt,graves sunt et fortes, verum adventus corporis infirmus et verbum despectum.
[4854]qiþand] dicunt, gr. omn. φησί; Goth. c.Vulg.---sind] sunt, o gr. omn.---qums] sic cod. B;Cast. + quma.
[4855]Hoc opinetur hic talis,quod quales sumus verbo per litteras alias existentes, tales etiam praesentes opere,]
[Note: aljar visandans] vid. ad vs. 1.
[4856]nam non audemusjudicare nos ipsos aut comparare nos cum his se ipsos commendantibus, sed ii in se ipsis se ipsos metienteset comparantes se ipsos cum se ipsis non intelligunt.
[4857]unsis silbans] nos ipsos, gr. o omn.---duþaim] ad hos, gr. omn τισὶτῶν.---sik] cod. B + siksik; idem verbum librariorum negligentia mendoserepetitum saepius invenitur, sic supra VI, 3 ei ei, infraXII, 6 aiþþau aiþþau, cf. ad J. IX, 41; etiam pluraverba, uti Eph. VI, 9, ubi jah jus fraujans in cod. Abis scripta sunt.
[4858]Verum nos---sed secundum mensuram regulae,quam mensus-est nobis Deus, mensuram pertingentem usque-ad etiam vos.
[4859]veis] initio versiculi desunt verba respondentiahis textus graeci οὐχὶεἰςτὰἄμετρακαυχησόμεθα;amanuensis enim in transcribendo integramlineam omisit, cumque postea vidisset sensum omninoconstare non posse, vocem veis (nos) supra lineamaddidit (CAST.), cf. ad. IV, 10.---fairrinnandein]pertingentem, gr. omn. ἐφικέσθαι.
[4860]Non enim sicut non pertingentesusque-ad vos abundanter extendimus nos, nam etiam usque-ad vos contendimus in evangelioChristi.]
[Note: und] sec., gr. omn. ante unte.
[4861]Non sine mensura gloriantes in alienis laboribus, at spem habemus in crescente fide vestra invobis augeri secundum regulam nostram ad abundantiam,]
[Note: habam] habemus, gr. omn. ἔχοντες.
[4862]ultra vos evangelium praedicare, non inalienis laboribus ad parata gloriari:
[4863]ufairjaina] sic cum Cast. jct. dedimus, fortasserectius div. scribendum est ufar jaina, uti XI,5 ufar mikil (ὑπερλίαν).---arbaidim] laboribus, gr.omn. κανόνι, quod nunc legitur e versu praecedentehuc pervenisse videtur.
[4864]at hic glorians in Domino glorietur,
[4865]nam non qui se ipsumcommendat, ille est probatus, sed quem dominus commendat.
[4866]gakusans] cod. B + gakusands, vid. ad L.X, 2.
[4867]Utinam pateremini meae paucumaliquid stultitiae, sed etiam patiamini me;
[4868]meinaizos---unfrodeins] meae---insipientiae,gr. μου---ἀφροσύνῃ et wa (τι) o gr.
[4869]nam aemulans vos Dei aemulatione, despondi enim vos univiro puellam castam ad exhibendum Christo.
[4870]aljanonds] aemulans, gr. omn. ζηλῶ, Goth.c. verss. latt.---du usgaban] Cast. + jct.; caeterumsine dubio pro usgaban, quod perspicue in cod. legiCast. ait, usgiban legendum est, vid. Rom. XII, 1.
[4871]At timeo, ne forte sicut serpens Evvan decepit dolo suo,corruptae fiant mentes vestrae a simplicitate et castitate hac in Christo.
[4872]seinai] Goth. c. codd. o οὕτω.---jah sviknein]et castitate, o gr.
[4873]Si igitur hic veniens alium Iesumpraedicat, quem nos non praedicavimus: aut spiritum alium accepistis, quem non accepistis; aut evangeliumaliud, quod non recepistis; bene passi-estis.
[4874]jabai] Goth. o μέν.---veis] nos, o gr. omn.---ahman]cod. B + ahma; jam Cast. veram lectionemin textu posuit, uti mox aivaggeljon pro codicis Bfalsa lectione aivaggeljo---nemuþ] pr. accepistis, gr.omn. λαμβάνετε; quod praeteritum nos male habet,sed non ab interprete sed a librario, cujus oculi adsequens idem verbum aberrarent, scriptum esse videtur.
[4875]Puto enim non quoquam me minus facere his supra multumexsistentibus apostolis.
[4876]visandam] existentibus, o gr. omn.---apaustaulum]cod. B + apauslum, vid. ad J. XVIII,15.
[4877]Sinpurus sum verbo, sed non scientia, at in omni me-manifestavi in omnibusad vos.
[4878]jabai] Goth, o δὲκαί.---ïm] sum, o gr. omn.---gabairhtida]manifestavi sc. me, gr, φανερωθέντες;fortasse gabairhtidai (manifestati) legendum est.
[4879]Aut num peccatum feci me ipsum humilians, ut vos exaltemini, quod nequidquam Dei evangeliumpraedicavi vobis?]
[Note: ïbai] num, o gr. omn.; Goth. c. Vulg. (nunquid).
[4880]Alias ecclesias spoliavi, accipiens obsonium ad vestrum ministerium et existensapud vos et egenus non ullum gravatus-sum;
[4881]ïzvis] vis, quod cod. B habet, falsum essenobis videtur; eodem errore librarius cod. A 5, 9þe pro jaþþe posuit; Grimm. W. J. p. 214 lectiocodicis non prorsus contemnenda esse videbatur,sed jam Cast. ïzvis in textum recepit.---ainnohunkaurida] ¶ gr. omn.
[4882]nam egestates meas suppleverunt fratres venientes a Macidoniaet in omnibus non-molestiis vobis me ipsum servavi et servo.
[4883]ïn allaim unkaureinom] in omnibus nonmolestiis; Cast. et Grim. (W. J. p. 199 et Gram. III,136) unkaureinom pro adverbio habentes, errant,nam ut adverbium esse posse concedatur, sed etCastillionaeo forma ejus insolita videtur esse, necGrim alio exemplo comprobare potuit: tamen constructioverborum repugnat, nam cum ïn allaim progr. ἐνπάντι Goth. nunquam ponat, fieri non potest,quin ad unkaureinom, dativum pluralis (cf. Grim. I605), retulerit; gr. omn. ἀβαρῆ, quod non est neutrum,absolute positum, sed masculinum ad sequensἐμαυτόν pertinens.
[4884]Est veritas Christi in me, namhaec gloriatio non obstruitur in me in terra Acaeorum; propter quid?
[4885]Quia non amo vos? Deus scit.
[4886]Verum quod facio et facere habeo, ut excidam occasionem horum cupientium occasionem, ut in quo gloriantur,inveniantur sicut etiam nos.
[4887]Nam hi tales falsi-apostoli operarii dolosi assimilantes se adapostolos Christi;
[4888]et non-est mirum, nam ipse Satana assimilat se angelo lucis;
[4889]nist] non est, gr. omn. οὐ, sic vs. 15.---aggillau]sic cod. B pro aggilau, vid. ad Gal. V,15.
[4890]non-estmagnum, si ministri ejus assimilant se, ut ministri justitiae, quorum finis fit secundum opera eorum.
[4891]nist] vid. ad vs. 14.---mikil] Goth. c. codd.o οὖν.---jabai] Goth. c. cod. 9 ap. Mi. o καί.---bi]cum hoc loco foramen membranae lacunam effecerit,Cast. hanc voculam de conjectura addidit.
[4892]Iterum dico, ne quis me cogitet insipientem, alioquin bene quidem uti insipientem accipiatis me, utetiam ego paucum quid glorier.
[4893]unfrondana] pr., Goth. o εἶναι, cf. ad Rom.XV, 8.---vaila þau] bene quidem, gr. omn οὖν, cuiparticulae, etiam si significanti, illud vaila þau parumaccommodatum esse videtur; si lectio genuina est,Gotho κἄν male intellectum et pro καὶἄν acceptumsignificare visum est nostrum doch, wohl, wenigstens(Gall. encore, mais bien, au moins) (cf. Luc. XVI, 4);sed etiam sic vaila otiosum est, nisi pro synonymoþau particulae addito haberi potest, quod ut possitveremur, certe locos eum usum probantes desideramus;quamdam significationis similitudinem habetvaila Cor. I, IX, 12 marg. codicis A pro πάντως positum.
[4894]Quod loquor, non loquor secundum Dominum, sed uti in insipientiain hac substantia hujus gloriae.
[4895]Quia multi gloriantur secundum carnem, etiam egoglorior;]
[Note: nam libenter patimini hos inscios, prudentes exsistentes;
[4896]patimini, si quis vossevos-facit, si quis devorat, si quis capit, si quis in laborem ducit, si quis vos in faciemcaedit.
[4897]usþulaiþ] Goth. o γάρ.---ïn arbaidai briggiþ] in laborem ducit, quae circumlocutio quamquamgraeco ἐπαίρεται non adverbum respondet, tamennemo nobis persuadebit, Gothum fortasseἐπηρεάζει legisse, nam neque ullus gr. hoc verbumhoc loco legit, neque si legeret, ejus significationemverba gothica probe exprimerent.
[4898]Secundum ignominiam dico, uti quod nos aegroti essemus, verum in quo quidem quisaudet, in imprudentia dico, audeo etiam ego;
[4899]we] nisi librarii errore pro wa scriptum est,quod pronomen Goth. saepius contra gr. auctoritatemaddit (vid. XII, 6 et 18), pro gr. ἄν positum esse judicendumest; at si exceperis weh (modo, Gal. VI,12, Philipp. I, 27), haec particula nullo alio loco invenitur,neque unquam ἄν post relativa pronominapositum a Goth. reddi solet.
[4900]Hebraei sunt, etiam ego; Israelitae sunt, etiamego; semen Abrahamis sunt, etiam ego;
[4901]ministri Christi sunt, sicut inscius dico, magis ego;in laboribus pluribus, in carceribus abundanter, in plagis abundanter, in mortibus saepe.
[4902]svasve] sicut, o gr. omn., Goth. c. Vulg.---karkarom---slahim]gr. omn; Goth. c. vulg.
[4903]AIudaeis quinque vicibus quadraginta uno carentes accepi,
[4904]tribus vicibus virgis caesus fui; una vicelapidatus fui, tribus vicibus egressionem feci e nave, nocte et die in profunditate fui maris;]
[Note: mareins] maris, o gr. omn.; Goth. c. Vulg.
[4905]itineribussaepe periculis fluminum, periculis latronum, periculis e genere, periculis a gentilibus, periculis in urbe,periculis in deserto, periculis in mari, periculis in falsis-fratribus;
[4906]afflictionibus et laboribus, in vigiliissaepe, in fame et siti, in jejuniis saepe, in frigore et nuditate.
[4907]init. Goth. c. codd. o ἐν.---aglom---arbaidim]afflictionibus---laboribus, ¶ gr. omn. et κόπῳ---μοχθῳsingulari numero habent.---naqadein] sic cod. B;Cast. + naqadin.
[4908]Sine his post hoc labor meus sempiternus,cura mea omnibus ecclesiis.
[4909]meina] sec. meus, o gr. omn.---seiteina] siccod. B pro sinteina (M. VI, 11); Grim. W. J. p. 202illud seiteins lectionem vitiosam esse judicat, quiaelisiones n consonantis gothica lingua non patiatur.]
[Note: Quis aegrotat, et non aegrotem? Quis sollicitatur, et ego, non urar?]
[Note: tundnau] sic cod. B; Cast. + tundvjau.
[4910]Si gloriari debitum sit, his infirmitatis meae glorier.
[4911]Deus et pater domini Iesu scit, hic benedictusin saecula, quod non mentior.
[4912]fraujins] Goth. c. codd. o ἡμῶν.---sa] Goth.o ὤν.
[4913]In Damasco praepositus gentis Aretae regis custodivit urbem Damascenam,comprehendere me volens;
[4914]baurg damaskai] civitatem damascenam,gr. omn. Δαμασκηνῶνπόλιν, Cast. damaskai] formamesse adjectivam cum nesciret, damaskaie legi maluit.
[4915]et per fenestram in laqueo demissus fui per murum et effugi manus ejus.]
[Note: handuns] cod. B + handus.
[4916]Gloriari oportet, sed non melius est et enim venio in visiones et revelationes Domini.
[4917]woþan---ïst] gloriari est, gr. καυχᾶσθαιδὴοὐσυμφέρειμοι, pro quibus Goth. c. vers. Syr. legit:καυχᾶσθαιδεῖ,ἀλλ᾽οὐσυμφέρει.---andhuleinins] pergitcod. A.
[4918]Sciohominem in Christo ante annos quatuordecim sive in corpore, non scio, sive sine corpore, non scio, Deusscit, abreptum hunc talem ad tertium coelum;
[4919]fidvortaihune] cod. B + vidvortaihune, cod.A. id Caeterum hanc miram numeratis verbi constructionem,Cast. cum Glossar. p. 78 sq. altero locoGal. II, 1 confirmasset, nunc ibi veram codicis lectionembi fidvortaihun jera edidit, quam ob causam eth. l. deleto illo e finali fidvortaihun legendum, etGrim. W. J. p. 207 fidvortaihune accusativum nescimusquem neutrius pluralis statuere frustra ausumesse existimamus.---ïnuh] cod. A ïnu, sic vs. seq.
[4920]et scio hunc talem hominem sive in corpore, sive sinecorpore, non scio, Deus scit,]
[Note: ïnuh] cod. A ïnu, idem mox ni pro nih.
[4921]quod abreptus fuit in paradisum et audivit ineffabilia verba quae nondebita sunt homini dicere.
[4922]De hoc tali glorior, verum de me ipso non quidquam glorior, nisi inimpotentiis meis.]
[Note: vaiht] quidquam, o gr. omn.
[4923]At si volo gloriari, non sim inscius, nam veritatem dico, verum parco, ne quis in mequid cogi, et supra quod videt aut audit, quid ad me.
[4924]wa] quid o gr. omn.---saiwiþ] Goth. c. codd.6. et 9 ap. Mi. o με.---aiþþau] cod. A + aiþþauaiþþau, vid. ad X, 12.
[4925]Et secundum ubertatem revelationum, ut nonefferar, datus est mihi stimulus carni meae, angelus Satanae, ut me colaphizet, ut non superbiam.
[4926]hnuto] cod. A hnuþo et in margine gairu.---meinamma]meae, o gr. omn.
[4927]Secundum quod tribus vicibus Dominum rogavi, ut absisteret a me; et dixit mihi:]
[Note: fraujan] sic cod. A; cod. B. + frauja.
[4928]Sufficit tibi gratiamea, nam virtus in infirmitatibus perficitur. Valde libenter igitur magis glorior in infirmitatibus meis, uthabitet super me virtus Christi,
[4929]mahts] Goth. c. codd. o μοῦ.---siukeim] infirmitatibus,cod. A c. gr. omn. siukein (infirmitate).
[4930]in qua mihi placet in infirmitatibus, in injuriis, in necessitatibus, inpersecutionibus, in angustiis pro Christo; nam cum aegroto, tum potens sum.
[4931]þreihslam] sic cod. A; cod. B. þleihslam(sic enim legitur, non þleihsham, ubi Cast. in adnotationead h. l. neque þleihsam, uti Mssm. ad Skeir.p. 182 dicit); lectionem autem codicis A nunc praetulimus,quod in þreihan verbo habet, quo comprobetur,cum þleihst omni comprobatione careat; etiamGrim. l. l. p. 187 lectionem cod. B librarii errorenatam esse existimat.
[4932]Factus-sum insciusglorians, vos me coegistis, at ego debitus fui a vobis commendari, nam non quoquam minus habui hissuper multum apostolis, etiam si non quidquam sum.
[4933]woþands] glorians, o gr.---jah jabai] ¶ gr.omn., vid. ad VII, 8.
[4934]Praeterea quidem signa apostoli facta fuerunt invobis in omni patientia, signis et prodigiis et virtutibus.
[4935]aiþþau sveþauh] praeterea quidem, sicuterque cod.; gr. solummodo μέν, ut aiþþau abundet;sunt quidem codd., qui aliter legunt, nulliautem earum lectionum gothicum aiþþau accommodatumest; nam si Goth. ἀλλ᾽ἤ cum aliquot aliislegisset, sine dubio alja scripsisset vid. ad I, 13).Cast. qui in codd. lectione etiam offendit, aþþansveþauh conjecit, quo quidem graecum πλήν convertitur,Luc. XIX, 37. Philipp. III, 26. cf. Rom. IX, 6,et nisi verbis graecis plane congruit, tamen sensumnon pervertit. Aiþþau sveþauh sic conjunctum nulloalio loco invenitur.---apaustaulaus] cod. A apaustaulus,de qua varietate vid. ad L. I, 54.---þulainai]Goth. c. codd. o ἐν.
[4936]Quid enim est quo carentes fueritis praealiis ecclesiis, nisi quod ego ipse non molestavi vos?]
[Note: þize] vid. ad L. X, 5.---ïk silba] ¶ gr. omn.
[4937]Ignoscite mihi hanc injuriam. Ecce, tertiumhoc paratus sum venire ad vos et non molesto vos, nam non quaero vestras possessiones, sed vos; nonenim debent filii parentibus opes colligere, sed parentes filiis.]
[Note: jah ni] cod. A jan-ni.
[4938]At ego libenter insumo et insumorpro animis vestris; tamen ut abundanter vos amans minus amer.
[4939]gabaurjaba] cod. A laþaleiko et in marginelectionem codicis B habet.---sveþauh ei] tamen ut,gr. omn. εἰκαι.---minz] cod. A mins.
[4940]At ecce nunc, ego non molestavi vos,sed existens fortasse astutus dolo vos cepi.
[4941]aþþan sai nu] at ecce nunc, quasi Goth.νυνὶδέ legisset, vid. VIII, 22. cf. ad Rom. VII, 6; sedcum gr. omn. ἔστωδέ legant, fortasse siai (sijai) scribendumest, sic etiam Grim. Gram. III, 247 judicat.Caeterum nu o gr. omn.---aufto] fortasse, o gr. omn.
[4942]Num per aliquem, quorum misi ad vos, decepi vos?
[4943]þairh wana] per aliquem, gr. omn. τινα.---δι᾽αὐτοῦ;Goth. c. Vulg.
[4944]Rogavi Titum et misi cum eo fratrem; numquid decepit vos Titus? Nonne hoc eodem spirituambulavimus? nonne his iisdem vestigiis?
[4945]ïmma] eo, gr. omn. praeter cod. d ap Mi.---wa]Goth. aut contra gr. auctoritatem addit (vid.ad XI, 21), aut pro μήτι legit μήτι.---laistim] cod.B. + laustim, vid. Skeir. 40, 19; 45, 9.
[4946]Iterum videtur vobis, quod defendimus nos adversus vos?In facie Dei in Christo loquimur, hoc autem omne, cari, propter vestram aedificationem;
[4947]þugkeiþ] sic recte. cod. A; cod. B + þukeiþ.---sunjoma]sic recte cod. A; cod. B. + sunjodama;caeterum sunjoma uns gr. omn. post ïzvis.---þatuþ-þan]hoc autem, gr. τάδε; Goth. c. codd. τὰδέ legit.
[4948]nam metuo,ne forte veniens non tales quam volo, inveniam vos et ego inveniar vobis talis, quam non vultis me, ne forteirae, aemulatio, animositates, rixae, obtrectationes, insusurrationes, deceptiones, inflationes, seditiones;
[4949]mik] me, o gr. omn.---aljan] aemulatio,gr. ζῆλοι, sic Gal. V, 20.---haifsteis] cod. B + hafsteis,vid. Rom. XIII, 13; Skeir. 44, 22 all.---bifaihaufsvalleinos] o cod. B, addidimus e cod. A; quorumverborum prius (cui Cast. b initialem litteram, in cod.evanidam, recte addidit) gr. omn. omittunt, hocomn. agnoscunt; caeterum de bifaiha notandum est,nunc esse formam neutralem bifaih, cum aliis locisbifaiho esse soleat.
[4950]neiterum venientem me Deus humiliet apud vos et deplorem multos horum antea peccantium et non poenitentiumob impuritatem, quam fecerunt, fornicationem et impudicitiam.
[4951]guþ] gr. omn. post gahaunjai; caeterumGoth. c. codd. o μοῦ et proxime praecedens με.---jahni] cod. A jan-ni.---þoei gatavidedun] gr. omn. postaglaitja; postea Goth. o καί.---aglaitja] sic cod. A;cod. B + aglaiteino pro quo aglaiteinom, Massmanniconjectura, laudari non potest, quia forma nominativinon aglaiteins, sed aglaitei (Mc. VII, 22; Eph.IV, 19; cf. ad Cor. II, IV, 4) est; si aglaitein scriptumesset, lectionem haberemus veram, genitivo autemnunc locus non est.
[4952]Tertium hoc venio ad vos;in ore duorum testium et trium stet omne verborum.
[4953]jah þrije] cod. A jaþ-þrije.---gastandai]cod. A gastandiþ (stat).
[4954]Praedixi et iterum praenuntio, sicuti praesens, alteravice et absens nunc scribo his antea peccantibus et aliis omnibus, quod si venio, iterum non parco.
[4955]aftra] iterum, o gr. omn.; Goth. c. vers.Arm.---melja] scribo, o gr.
[4956]Namexperimentum quaeritis hujus in me loquentis Christi, qui non aegrotat in vobis, sed potens est in vobis.
[4957]sokeiþ þis] sic recte cod. A et Cast.; cod.B + sokeiþis, vid. ad III, 2.---ïn ïzvis] gr. omn. anteni.---siukeiþ] cod. A siukiþ.
[4958]At si crucifixus fuit ex imbecillitate, sed vivit e virtute Dei; et enim aegrotamus in eo, sed vivimuscum eo e virtute Dei in vobis.
[4959]jabai] cod. A c. gr. addit jah (etiam).---auk]cod. A c. gr. addit veis (nos).
[4960]Vos ipsos tentate, sitisne in fide; ipsos vos probate, an nonne cognoscitisvos, quod Iesus Christus in vobis est? num forte improbati estis.
[4961]ïzvis] pr. o cod. A.---fraisiþ] sic cod. A;cod. B fragiþ illam lectionem cum Grim. W. J.p. 210 praeferendam esse judicavimus, quia nonsolum forma fragan inaudita est, verum etiam, siGothica esset, non eum sensum praeberet, quem gr.textus habet.---sijaidu] Cast. + sigaidu.---þauh]cod. A þau.---ïzvis] tert. o cod. B.---ïbai] cod. Anibai (nisi).
[4962]At spero, ut cognoscatis, quodnos non sumus improbati.
[4963]ei---þatei] cod. A. þatei---ei.---sijum]cod. A sium.
[4964]At precor ad Deum, ut non quidquam mali faciatis, non ut nos probativideamur, sed ut vos hoc bonum faciatis, ut nos improbati videamur.
[4965]vaiht---taujaiþ] ¶ gr. omn.; Goth. c. vulg.---gakusanai]cod. A ungakusanai (improbati) c. cod.Lincoln. ap. Mill.---ak ei] Cast. + jct.---ei veis] utnos, gr. omn. ἡμεῖςδὲὡς, quos sequitur cod. A, quiïþ veis sve) verum nos uti) legit.---þugkjaima] videamur,gr. omn. ὦμεν.
[4966]Non enim possumus aliquidcontra veritatem, sed pro veritate.]
[Note: magum] sic codd.; Cast. + mageim.
[4967]At gaudemus, cum nos aegrotamus, verum vos validi estis; hoc enimetiam oramus, vestram perfectionem.]
[Note: sijuþ] cod. A siuþ.
[4968]Ideo hoc absens scribo, ut praesens dure non faciam secundumpotestatem, quam dominus dedit mihi ad aedificationem et non ad destructionem.
[4969]harduba] cod. A hardaba, utrumque rectehabet, sic glaggvaba et glaggvuba dicitur.---frauja]gr. omn. post mis.---jah ni] cod. A jan-ni.
[4970]Hoc caeterum,fratres, gaudete, perfecti sitis, confisi sitis, idem sentiatis, pacem facientes sitis, et Deus pacis et charitatissit cum vobis.
[4971]þata] vid. ad I, I, 16.---gaþrafstidai sijaiþ]o cod. B, addidimus e cod. A, et cum gr. omn.habeant, veremur ne in illo cod. librarii oscitantiaexciderit, vid. ad Rom. IX, 15.---samo] exspectavimusþata samo, quod sama addito articulo || ὁαὐτός,eo omisso autem = εἷς, vid. ad Mc. X, 8.---gavairþeis]vid. ad L. I, 24; caeterum gavairþeis---friaþvos¶ gr., et cod. a frijaþvos.
[4972]Salutate vos invicem in osculo sancto; salutant vos hi sancti omnes.]
[Note: frijonai veihai] ¶ gr.
[4973]Gratiadomini nostri Iesu Christi et caritas Dei et communio Spiritus sancti cum omnibus vobis, amen.Ad Corinthios altera explicit.Ad Corinthios II, scriptum est e Filippa Macidoniae.
[4974]unsaris] nostri, o cod. A cum gr.---friaþva]cod. A frijaþva.---ahmins veihis] ¶ gr. omn.---amen]amen, o gr.Subscript. du---ustauh] o gr. omn.; caeterum prokaurinþaium anþara habet cod. A kaurinþium ·b·.Quae post ustauh usque ad finem sequuntur, e cod. Aaddidimus: omittunt ea gr.; qui habent, addunt διὰΤίτουκαὶΛουκᾶ, et alii alia.
[4975]Inscript. Epistola abrupte incipit sine titulo. CAST.
[4976]Pavlus, apostolus non ab hominibus, neque per hominem, sed per Iesum Christum et Deum patrem,qui resuscitavit eum e mortuis,
[4977]leguntur in cod. B et I, 22---II, 8 etiamin cod. A.
[4978]et hi cum me omnes fratres ecclesiis Galatiae.
[4979]Gratia vobis et paxa Deo patre et domino nostro Iesu Christo,
[4980]qui dedit se ipsum pro peccatis nostris, ut liberaret nos expraesenti aevo malo secundum voluntatem Dei et patris nostri,
[4981]andvairþin] sic legendum est, nam anavairþin,quod cod. B praebet et Cast. recepit, cum futuro significet,sensum pervertit; ἐνεστώς per andvairþs convertiturRom. VIII, 38; Cor. I, VII, 26.
[4982]cui gloria in saecula, amen.
[4983]aivam] Goth. c. codd. o τῶναἰώνων.
[4984]Miror,quod sicut celeriter avertimini ab hoc vocante vos in gratiam Christi ad aliud evangelium,
[4985]svasve] sicut, sic cod. B mendose pro sva(οὕτω).
[4986]quod non-estaliud, nisi quidam sunt hi conturbantes vos et volentes pervertere evangelium Christi.------
[4987]At quodscribo vobis, ecce in facie Dei, quod non mentior.],
[Note: Deinde veni in regionem Sorae et Ciliciae,
[4988]fuiautem ignotus vultu ecclesiis Iudaeae his in Christo;]
[Note: unkunþs] incipit cod. A.
[4989]modo audientes fuerunt, quod qui persecutus-estnos aliquando, nunc praedicat fidem, quam olim fregit,]
[Note: þatainei] Goth. o δέ.
[4990]et in me glorificarunt Deum.
[4991]ïn mis] gr. omn. post mikilidedun.---mikilidedun]cod. A melidedun (scripserunt).
[4992]Deinde adquatuordecim annos exii iterum in Ierusolymam cum Barnaba, sumens cum me etiam Titum.
[4993]þaþro] cod. A þaþroh.---fidvortaihun] siccod. A et Cast.; cod. B + ·di· pro ·id· vid. Cor. II,XII, 2, et sic littera majorem numerum indicans minorisemper anteponitur, sive jah additur, sive non.Caeterum quod olim Cast. Glossar. Corinth. p. 78 seq.in cod. fidvortaihune jera legi dixerat, in erroremerat inductus, quod cum librarius fidvortaihunejerajera scripsisset, postea---ejera---abradendo deleverat;cf. ad Cor. II, XII, 2.---usïddja aftra] ¶ gr.---miþmis] cum me, o gr. omn.
[4994]Ex autemivi secundum revelationem et enarravi iis evangelium, quod praedico in gentilibus, verum seorsim, quibusvisum-est, ne temere curram aut cucurrerim,
[4995]uzuþ-þan ïddja] vid. ad Mc. XIV, 44.---þiudom]cod. A þiudos (gentes), vid. vs. 8.
[4996]sed neque Titus, hic cum me Graecus existens, coactusfuit circumcidi.
[4997]At propter hos subintroductos falsos-fratres, qui irrepserunt, explorare libertatem nostram,quam habemus in Christo Iesu, ut nos servos-redderent,
[4998]þize] cod. A et Cast. þizei, cf. ad L. III, 5.---freihalscod. A freijhals.
[4999]quibus non aliquamdiu cessimus submissione,ut veritas evangelii stet apud vos.
[5000]ni] cod. A nih.---weilohun] sic recte cod. A;cod. B + weilohum.---gastandai] cod. A marg.þairhvisai (permaneat).
[5001]At ab his videntibus esse aliquid, quales aliquando fuerunt,non quidquam mihi majus est; Deus hominis faciem non moratur, at mihi hi videntes non quidquam insuperaddunt,
[5002]vulþris] sic cod. B adverbio comparativi, vid.Grim. III, 590 seq.; cod. A vulþrais, genitivo vulþrssubstantivi, cf. Cor. I, XIII, 3 ni vaiht botos mis taujau.Caeterum ex hoc loco miserum illud maisve aþrizansM. VI, 26 in mais vulþrizans emendari possevidetur, et aut litura membranae oculos nostros fefellit,aut librarius erravit.---andvairþi] gr. omn. anteguþ.---andsitiþ] cod. A + andsitaiþ et in marg.glossam nimiþ (accipit) habet.
[5003]sed hoc contrarium conspicientes, quod creditum fuit mihi evangelium praeputii sicut Petrocircumcisionis.]
[Note: viþravairþo] cod. A + viþraþo.
[5004]Num qui efficaciam fecit Petro ad apostolatum circumcisionis, efficaciam fecit etiam mihiin gentiles,
[5005]vaurstveig gatavida] sic utr. cod. A. et inmarg. vaurhta (effecit); cod. B utr. + vaurstveigatavida,vid. ad Cor. II, III, 2.---paitrau] cod. A paitru,vid ad L. I, 54.---þiudos] cod. A desinit.
[5006]et cognoscentes gratiam hanc datam mihi Petrus et Iacobus et Iohannes, qui visi-sunt columnaeesse dextras dederunt mihi et Barnabae societatis, ut nos ad gentiles, verum ii ad circumcisionem,
[5007]paitrus---ïakobus] gr. Ἰάκωβος---Κηφᾶς.---veis]Goth. c. codd. o μέν.
[5008]modo horum pauperum ut recordemur, quod studui hoc ipsum facere.]
[Note: þatei] Goth. o καί.
[5009]At cum venit Petrus in Antiociamin facie ei adsteti, quod reprehensus fuit.
[5010]gatarhiþs] cod. B + gaþarhiþs, vid. M.XXVII, 16; Col. II, 15; Skeir. 44, 22; eumdem ejusdemlibrarii errorem Cor. II, VIII, 4, animadvertimus,cf. ad Mc. II, 9.
[5011]Nam priusquam venirent quidam a Iacobo, cum gentilibuscoenatus-est, verum cum venirent, erepsit et segregavit se timens hos e circumcisione,]
[Note: ogands] cod. B + ogans, vid. ad Mc. XII, 24.
[5012]et simularunt-cumeo hi alii Iudaei, adeo ut Barnabas simul-abrepius fieret hac simulatione eorum.
[5013]ïmma] Goth. c. verss. et Patr. latt. o καί.---svaei]Goth. c. Complut. o καί.---ïze] gr. anteþizai, Goth. c. codd. f et d ap. Mi.
[5014]Sed cumconspicerem, quod non recte ambulant ad veritatem evangelii, dixi ad Petrum ante omnes: si tu, Iudaeusexistens, gentiliter vivis et non iudaice, quomodo gentiles cogis iudaizare?]
[Note: ake] pro akei, cf. ad L. X, 5.
[5015]Nos enim Iudaei existenteset non e gentilibus peccatores.
[5016]raihtis] enim, o gr. omn.; Goth. c. vers.Arm.---ïudaieis visandans] Judaei existentes, gr.omn. φύσειἸουδαῖοι.
[5017]At scientes, quod non fit justus homo ex operibus legis, sed per fidemIesu Christi, etiam nos in Christum Iesum credidimus, ut justi fiamus e fide Christi Iesu et non ex operibuslegis; nam non fit justus ex operibus legis unum corporum.
[5018]ïesuis] sec., o gr.---ni vairþiþ garaihts] gr.post vitodis; caeterum de garaihts, masculino generead ainhun leike subjectum neutrius generis relato,vid. ad Neh. VI, 16.
[5019]At si quaerentes, ut justi judicemur, in Christo,inventi simus et ipsi peccatores, utique Christus peccati minister? Ne sit!
[5020]sokjandans] pergit cod. A.---ïn] desinitcod. B.---þannu] gr. omn. ἆρα, pro quo veremurne Goth. ἄρα falso legerit, huic enim particulae þannuhrespondet, ἆρα autem L. XVIII, 8 per u encliticuminterrogativum redditum est.
[5021]Nam si quid everti, hociterum aedifico, maleficum me ipsum statuo.]
[Note: missataujandan] cod. A et Cast. + missataujandin.
[5022]Nam ego per legem legi mortuus-sum, ut Deo vivam,
[5023]Christo concrucifixus fui, verum vivo, nunc non amplius ego, verum vivit in me Christus. At quodnunc vivo in carne in fide vivo filii Dei hujus amantis me et tradentis se ipsum pro me.
[5024]nu] nunc, o gr. omn.---sunus] sic cod. Aet Cast. pro sunaus, vid. ad L. I, 54.
[5025]Non contemnogratiam Dei, nam si per legem justitia, sane etiam Christus frustra mortuus est.
[5026]aiþþau jah] sane etiam, gr. omn. ἄρα; sicaiþþau in enunciatorum conditionalium altero membrosequente indicativo modo etiam Cor. I, IX, 2legitur, ubi gr. ἀλλάγε habent, cf. ad Cor. II, IV, 16.
[5027]O insipientesGalatae! quis vos obcaecavit veritati non obedire? vos-quibus ante oculos Iesus Christus coram-scriptus fuit,in vobis crucifixus?
[5028]sunjai ni ufhausjan] veritati non obedire,o gr.
[5029]Hoc unum volo scire a vobis, exne operibus legis spiritum accepistis, an exneauditu fidei.
[5030]Sic insipientes estis? incipientes spiritu, nunc carne perficitis?
[5031]Tam multum perpessiestisfrustra? At si frustra.
[5032]aþþan jabai] at si, gr. omn. εἴγε, ut γε particulaper aþþan translata sit, cf. L. XVIII, 5, ubi perïþ reddita est.
[5033]Qui igitur donat vos spiritu et operatur virtutes in vobis, exne operibuslegis, an exne auditu fidei?
[5034]Sicut etiam Abraham credidit Deo.------]
[Note: jah] etiam, o gr.
[5035]Tam multi enim, quam inChristo baptizati fuistis, Christo vestiti estis.
[5036]Non-est Iudaeus, neque Graecus; non-est servus, nequeliber; non-est masculus, neque femina, nam omnes vos unum estis in Christo Iesu.
[5037]ain] unum, gr. εἷς; Goth. c. codd. ἔν legissevidetur, cf. J. X, 30; XVII, 22.
[5038]At si vos Christi,ergo Abrahami semen estis et secundum promissiones heredes.]
[Note: gahaitam] promissiones, gr. omn. ἐπαγγελίαν.---arbjans] cod. A + abrjans.
[5039]At dico: tantum temporis, quamheres parvulus est, non in quoquam melior est servo, dominus omnium exsistens,
[5040]sed sub tutoribusest et praefectis usque ad statutum-tempus patris.
[5041]Sic etiam nos cum fuimus parvuli, sub elementishujus mundi fuimus servientes;
[5042]uf---fairwaus] cod. A marg. uf tugglam (subsideribus), hae voces potius pro glossemate quampro varia lectione habendae sunt, nam Augustinuscum aliis Patribus pro elementis mundi hic intelliguntastra. CAST.
[5043]verum cum venit finis temporis, misit Deus filium suum factum e muliere,factum sub lege,
[5044]ut hos sub lege redimeret, ut filiorum communitatem acciperent.
[5045]usbauhtedi ei] Cast. + usbauhtidedi ei, quodsi vere in cod. scriptum est, librarius eodem modolapsus est, uti L. IX, 40 et Cor. II, III, 7 (vid. adLuc. l. l.); cum autem ultimas duas litteras incertasesse Cast. fateatur, fortasse usbauhtide (pro usbauhtedi,cf. ad L. XIV, 29) þeei ille scripsit.---sunivesibja] Cast. + jct.
[5046]At quodestis vos filii Dei, misit Deus spiritum filii sui in corda vestra clamantem: abba pater!
[5047]jus] vos, o gr. omn.---guþs] Dei, o gr.---ïzvara]vestra, gr. ἡμῶν (unsara).
[5048]Itaque nonamplius es servus, si filius et heres Dei per Christum.
[5049]skalks] Goth. o ἀλλ᾽υἱός---(ak sunus); eumomissionem librarii culpa (vid. ad Rom. IX, 15) factamesse, jam Cast. vidit; quod autem dicit illumεἰδὲυἱός omisisse, errat.
[5050]Sed tum quidem non scientes Deum his quae naturanon sunt numina, serviistis;
[5051]vistai ni] ¶ gr.---skalkinodeduþ] gr. omn.ante þaim; Goth. c. Vulg.
[5052]verum nunc ecce cognoscentes Deum, magis autem cogniti a Deo, quomodoconvertistis vos iterum ad haec imbecilla, et misera elementa, quibus iterum denuo servire vultis?]
[Note: ïþ nu sai] vid. ad Rom. VII, 6.
[5053]Diesobservatis et menses et tempora et annos?
[5054]melam] cum gr. omn. καιρούς numero pluralilegant, Cast. quanquam propter lituram membranaemelam an mela legatur, dignoscere non potuit,tamen quin recte edidisset, dubitare non debebat.
[5055]Timeo vos, ne frustra laboraverim in vobis.
[5056]arbaididedjau] Cod. A et Cast. + arbaidedidjau,vid. ad J. XVIII, 36.
[5057]At fiatis, ut ego,nam etiam ego ut vos, fratres. Oro vos, non quidquam mihi nocuistis.]
[Note: aþþan] at, o gr. omn.
[5058]Scitis, quod per imbecillitatemcarnis praedicavi vobis hoc prius
[5059]vituþ] Goth. c. codd. o δέ.---siukein] cod.A marg. unmaht (impotentiam).
[5060]et tentationem in carne mea non sprevistis, non respuistis, sed utangelum Dei accepistis me, ut Christum Iesum.]
[Note: fraistubnjai] Goth. c. codd. o μοῦ.
[5061]Qualis fuit igitur beatitudo vestra? Testor enim vobis,quod si possibile esset, oculos vestros effodientes daretis mihi.
[5062]vas nu] ¶ gr. omn.---vesi] esset, o gr.omn.
[5063]Verum nunc uti odiens vos factus sumveritatem nuntians vobis?
[5064]ïþ nu sve] verum nunc uti, gr. omn.ὥστε.
[5065]Student vobis non bene, sed excludere vos volunt, ut iis studeatis.
[5066]Atbonum est studere in bono semper et non modo, in quo ego sim praesens apud vos.]
[Note: ïst] est, o gr. omn.
[5067]Pueri mei, quositerum gigno, donec manifestetur Christus in vobis;
[5068]þanzei] pergit cod. B.---gabairhtjaidau]manifestetur, gr. omn. μορφωθῇ; Goth. teste Cast.c. vers. Aethiop. φανερωθῇ legit. Cod. A in marg.nonnulla verba sunt scripta, de quibus Cast. adhibitamulta opera fere haec legere potuit: d . . . . . laudjaigafrisah..naim et quae ita explevit: du laudjai gafrisahtnaim.Sed primum non debebat glossam vocare,quae est varia lectio, qua librarius vel si quis aliusgraecum μορφωθῇ ad verbum reddere voluit; nequedeinde illa explendi ratio nobis placet, non solumquia sensum probum non habet, verum etiam quiasic signum ad marginem spectans post ïzvis positumesse debet, quod supra gabairhtjaidau recte pictumest; denique Castillionaei interpretatio vel suae lectionis(ad abundantiam deformatis) prorsus falsa est.Res autem ita habere videtur: μορφοῦσθαι qui interpretarivoluit, verbis uti debebat quibus sensus inessetin formam redigi, idque fecit scribens: duludjai gaf risahtnai ïn (ïzvis) i. e. ad speciem conformeturin (vobis) sc. Christus. Ludja, cujus verbi,proprie πρόσωπον (M. VI, 17) significantis, synonymonvlits Philipp. II, 7 pro μορφή quoque ponatur,etiam ipsum pro graeco μορφή adhiberi potest. Proludjai qui audacius agere velit, etiam skaunjai conjicerepotest, nam guþaskaunei et ïbnaskaunis Philipp.II, 6 et III 21 Goth. pro θεοῦμορφή et σύμμορφος utitur.Laudjai quo comprobetur, nihil habet, certe einunc locus non datur, si Cast. cum Grim. III, 46---laudssuffixum quantitatis significationem habereexistimat.---xristaus] sic cod. B; cod. A et Cast.xristus, de qua codd. varietate vid. ad Mc. VII, 32.
[5069]at volui venire ad vos nunc et mutarevocem meam, nam conterritus sum in vobis.
[5070]Dicite mihi, vos sub lege volentes esse, hanclegem nonne auditis?
[5071]niu hauseiþ] cod. A marg. niu ussuggvuþ(nonne legistis). c. verss. (οὐκαναγιγνώσκετε).
[5072]Scriptum est enim, quod Abraham duos habuit filios, unum e serva et unum elibera;]
[Note: aihta sununs] ¶ gr. omn.
[5073]sed quidem hic e serva secundum carnem natus fuit, verum hic e libera secundum promissionem;
[5074]leika] desinit cod. A.---gahaita] non estpluralis, uti Cast. censet, nam sic gahaitam dicendumerat, vid. III. 29; sed dativus singularis, quem etiamgr. omn. habent.
[5075]quod sunt aliter-placentes, hae enim sunt duo testamenta, una quidem a monte Sina in servitutemferens, quae est Agar;
[5076]aljaleikaidos] sic cod. B, id cum aliter placentessignificet, sensus autem allegorice dictae postulet,aljaleikodos exspectandum erat.
[5077]Sina mons est in Arabia confinis huic nunc Ierusalem, verum servit cum suisfiliis.
[5078]init. Goth. c. codd. o τὸγὰρἌγαρ.---gamarko]confinis, gr. συστοιχεῖδέ.---ïþ] Cast. legitguþ (i. e. gþ), quia spatium majus ei esse videbaturquam inter ï et þ esse deberet; cum autem ductumsuperiorem litterae g exiliorem esse et incertum ipsefateatur, et sensus guþ omnino non patiatur, ïþautem ad reddendum γάρ necessarium sit, non dubitamusin cod. exaratum esse, quod edidimus.---seinaimburnam] ¶ gr. omn.
[5079]Verum haec sursum Ierusalem libera est, quae est mater nostra.
[5080]Scriptum est enim: gaudeatsterilis haec non-pariens, erumpe et clama haec non gignens, nam multi filii hujus desertae magis quam hujushabentis virum.
[5081]anþjons] sic cod. B; Cast. + auþjos.---þau]sic cod. B; Cast. + þan.
[5082]At nos, fratres, secundum Isaci promissionem filii sumus.
[5083]bi ïsakis gahaita] secundum Isaci (i. e. Isacofactam) promissionem, gr. omn. κατὰἸσαάκἐπαγγελίας(pendens a sequente τέκνα).
[5084]Sed tum sicut hicsecundum carnem natus persecutus-est hunc secundum spiritum, sic etiam nunc.
[5085]þan svasve] ¶ gr. omn.---swah jah] sic cod.abundante, ut videtur, aut jah aut---h enclitico(vid. ad J. XVIII, 26), cf. tamen infra VI, 7 þatuhjah.
[5086]Sed quid dicit hocscriptum? Ejice hanc servam et hunc filium ejus, nam non accipit hereditatem filius servae cum filio liberae.
[5087]Itaque igitur, fratres, non sumus servae filii, sed liberae.
[5088]Qua libertare nos Christus liberosfecit. Stetis igitur, ne iterum servitutis jugum patiamini.
[5089]þammei freihalsa] qua libertate, gr. τῇἐλευθερίᾳᾗ, cf. ad L. I, 20.---nu] igitur, o gr., pro quoGoth. omittit καί, quod gr. omn. habent.---skalkinassausjukuzja] ¶ gr. omn.
[5090]Ecce ego Pavlus dico vobis, quod si circumciditis,Christus vobis non-est ad utilitatem.
[5091]bimaitiþ] circumciditis, i, e. vos circumciderefacitis, vid. ad Cor. l, XV, 29.
[5092]At testor cuique hominum circumcisorum, quod reusest omnem legem facere.
[5093]veitvodja] Goth. c. codd. o πάλιν.---wammeh]cod. B et Cast. + wamme, cf. ad Mc. XV. 6.
[5094]Liberi estis a Christo, vos-qui in lege justos dicitis vos; e gratia excidistis.
[5095]garaihtans qiþiþ ïzvis] Cast. postquam dixitGothum justi pro justificati convertisse, deinde interpretatusest dicit vobis sc. Christus, addiditqueqiþiþ ïzvis in graecis et latinis caeterisque verss. omnibusdeesse et videri ea verba e glossa in textumillata; sed miramur virum doctum non sensisse,quam probe Goth. δικαιοῦσθε reddiderit per garaihtansqiþiþ ïzvis i. e. justos dicitis vos; cf. garaihtanagateihan = δικαιοῦν L. XVIII, 14.
[5096]at nos spiritu e fide spem justitiae exspectamus.
[5097]Nam in Christo Iesu neque circumcisio quidquamvalet, neque praeputium, sed fides per amorem operans.]
[Note: xristu] pro xristau, vid. ad L. I, 54.
[5098]Cucurristis bene; quis vos impedivit veritatinon parere?]
[Note: Haec persuasi non est hoc vocante vos est.
[5099]gakunds] Cast. qui gaku(nd)s edidit. potiusgak(un)ds edere debebat, nam un litterae in cod. noncomparent; eum autem evanidas recte restituissenon dubium est, etiamsi gakunds nullo alio loco invenitur.---laþondin]cod. B et Cast. + laþodin.---ïst]est, o gr. omn.
[5100]Paucum fermenti omnem massam corrumpit.
[5101]beistis] cod. B et Cast. + beitis.---distairiþ]corrumpi, gr. ζυμοῖ, pro quo Goth. c. codd. etVulg. δολοῖ legit; ζυμοῖ per gabeisteiþ reddendumerat, vid. Cor. I, V, 6.
[5102]Ego confido in vos in domino, quod non quidquam alius cogitatis, at hic perturbans voshic ferat damnationem, quicunque qui sit.
[5103]sa] sec. hic, o gr. omn.---bairaiþ] sic cod.B et Cast. pro bairai, vid. ad Thess. I, IV, 14.
[5104]At ego, fratres, si circumcisionem praedicam, cur adhucpersecutionem-patiar? Utique perdita est sollicitatio crucis.
[5105]bimait] Goth. c. codd. o ἔτι.---þanamais]Cast. + div.---gatauran] sic cod. B et Cast. + progataurana, nisi soloecismus est, quos permultos adNeh. VI, 16 annotavimus; cf. ad Eph. III, 10.
[5106]Utinam etiam excidantur hi perturbantesvos.
[5107]Vos enim ad libertatem vocati estis, fratres, modo ne hanc libertatem ad occasionem carnisfaciatis, sed propter amorem spiritus servite vobis invicem.
[5108]leikis] carnis gr. σαρκί.---taujaiþ] faciatis,o gr. omn. praeter cod. G (δῶτε) et Vulg. (detis).---ahmins]spiritus, o gr.
[5109]Nam omnis lex in vobis in uno verboimpletur in hoc: ames pro inquum tuum, ut te ipsum.]
[Note: ïn ïzvis] in vobis, o gr.
[5110]Verum si vos invicem mordetis et incusatis,videte, ne a vobis invicem occidamini.
[5111]fairrinoþ] incusatis, gr. omn. κατεσθίετε,Goth. c. verss. et Patrr. latt. Caeterum pro fairrinoþrectius scriberetur fairinoþ; sed liquidae litterae saepiusa librariis mendose duplicantur, sic Cor. I, VII,18 kannt. II, IX, 2 makidonnim. Philipp. IV, 15 ainnohun.Cor. II, X, 14 aggillau. L. II, 46 allh. Thess.l, V, 8 nasseinais; nec rectius, aliis locis altera liquidaomittitur, id quod maxime factum est in vocefullnan vid. ad L. II, 21.
[5112]At dico, ut spiritu ambuletis et cupiditatem carnis non perficiatis.]
[Note: ei] ut, o gr. omn.
[5113]Nam caro cupit contra spiritum, verum spiritus contra carnem. Haec igitur sibi invicemresistunt, ut ne quodcunque quod vultis, hoc faciatis.]
[Note: ïþ] pergit cod. A.
[5114]At si spiritu ducimini, non estis sub lege.]
[Note: At manifesta sunt opera carnis, quod est adulterium scortatio, impuritas, lascivia,
[5115]horinassus] adulterium, o gr.
[5116]idolorumservitus, veneficium, immicitiae, rixae, aemulatio, irae, animositates, dissensiones, obtrectationes, haereses,
[5117]aljan] aemulatio, gr. omn. ζῆλοι, sic Cor. II,XII, 20.---tvisstasseis] sic cod. B; cod. A tvistasseis,cf. ad MC. III, 13 et Cor, II, III, 2.---birodeinos] obtrectationes,o gr. omn., Goth. e loco parallelo Cor.II, XII, 20 huc traxisse videtur.
[5118]invidiae, homicidia ebrietates, comessationes et hoc simile his, quod interdico vobis, sicutjam antedixi, quod hi hoc tale facientes regni Dei heredes non fiunt.
[5119]drugkaneins] sic codd.; etiam Rom. XIII, 13,ubi cum Cast. dragkameim edidimus, codice denuoinspecto drugkaneim scriptum esse docemur; librariusenim dragkaneim scripserat, cognito autem erroreipse a in u mutavit. Cast. Add. p. 65.---faurqiþa]sic codd. et Cast. + pro fauraqiþa (antedico).---ju]jam gr. omn. καί.---svaleik taujandans] siccod. A; cod. B. teste Cast. svaleik tataujandans, sedaut svaleikata taujandans, aut svaleik gataujandansscriptum esse suspicamur.
[5120]Verum fructus spiritus estamor, gaudium, pax, longanimitas, bonitas, benignitas, fides,
[5121]friaþva] sic cod. B; cod. A et Cast. frijaþva.---faheþs]cod. A faheds.---sviknei] castitas,o gr.
[5122]mansuetudo, continentia, castitas;contra haec talia non-est lex.
[5123]Verum qui sunt Christi, carnem suam crucifigunt cum affectibus etcupiditatibus.]
[Note: sein] suam, o gr.]
[Note: Si vivimus spiritu, spiritu etiam ambulemus.
[5124]Ne fiamus gloriantes invicem provocantes,invicem in invidia existentes.
[5125]Fratres, si deprehendatur homo in aliquo peccatorum,vos hi spirituales corrigatis hunc talem in spiritu lenitatis, considerans te ipsum, ne etiam tu tenteris.
[5126]jabai] Goth. c. codd. o καί.---atsaiwands]attendens; cod. A andsaiwands (respiciens), quarumlectionum utraque habet, quo commendetur.---ïbai]sic cod. B; cod. A et Cast. ïba, cf. Cor. II,II, 2.
[5127]Vestra invicem onera feratis et sic impletis legem Christi.
[5128]Verum si putat quis quid esse, non quidquamexistens, sibi ipsi sollicitatio est.
[5129]þugkeiþ] sic cod. B; cod. A et Cast. þugkiþ,cf. Cor. II, XIII, 3.---wa visan] ¶ gr. omn.---vaiht]h. l. et vs. 15 pro vaihts, vid. ad Mc. VII, 15.---sis---ïst]cod. A marg. variam lectionem habet, quamevanidam Cast. sic legit: sic silban uslutonds ïst (seipsum decipiens est), cf. Tit. I, 10 ubi lutonds---φρεναπάτης.
[5130]Verum opus suum ipsius probet quisque, et tum in se ipsogloriam habeat et non in alio.
[5131]silbin] Goth. c. verss. o μόνον.---woftulja]Cast. numerum pluralem esse existimans et gloriationesconvertens, errat, nam woftuli genere nonneutrum, sed femininum esse constat.---ni] cod.A o +.
[5132]Quisque enim propriam sarcinam fert.
[5133]baurþein] sic cod. B; cod. A baurein; caeterumin cod. A recte bairiþ legitur, non bauriþ, utiCast. in adnotatione edidit.
[5134]At communicet hic institutusverbo huic instituenti in omnibus bonis.
[5135]godaim] Cast. in cod. A ïs (ejus) additumesse videtur, sed propter lituram membranae perspicuecognoscere non potuit.
[5136]Ne fiatis erronei; Deus non illuditur; homo enim quod serit,hoc etiam metit.
[5137]manna] gr. omn. post saiïþ.---saiïþ þatuh]cod. A et Cast. saijiþ þata.
[5138]Nam qui serit in carne sua, ex hac carne etiam metit interitum; verum qui serit inspiritu, e spiritu etiam metit vitam aeternam.
[5139]saiïþ] utr. cod. A et Cast. saijiþ.---jah] utr.etiam, o gr. omn.; Goth. priore loco c. Vulg.
[5140]At hoc bonum facientes non fiamus segnes, nam adtempus proprium metimus non defatigati.]
[Note: sneiþam] cod. A + sneiþa (meto).
[5141]Utique igitur, cum tempus habemus, operamur bonumerga omnes, maxime erga familiares fide.
[5142]Ecce, qualibus litteris vobis scripsi mea manu.
[5143]ïzvis] cod. A et Cast. post gameliaa, gr.omn. ante bokom.
[5144]Tammulti quam volunt placere sibi in carne, hi cogunt vos circumcidere, ut modo persecutionem crucis Christinon patiantur.
[5145]ei weh] ut modo, ¶ gr. omn. cf. Philipp. I,27.---vrakja] cod. A et Cast. vraka, qua lectione, sigenuina est, confirmatur vrakom Mc. X, 30, quod aliquandoan rectum esset, dubitavimus.
[5146]Neque enim quidem hi qui circumcisi sunt, legem servant, sed volunt vos circumcidere,ut in vestra carne glorientur.
[5147]nih] cod. A et Cast. niþ.---sveþauh] quidem,o gr. omn.---ïzei] cod. A et Cast. ïze.---sind]Goth. o gr. αὐτοί.
[5148]Verum mihi ne sit gloriari in non quoquam, nisi in cruce domininostri Iesu Christi, per quem mihi mundus crucifixus est et ego mundo.
[5149]ïn ni vaihtai] in non quoquam, o gr. omn.---fairwaus]sic cod. B; cod. A et Cast. fairwus, vid.ad Mc. VII, 32.
[5150]Nam neque circumcisio quidquamest, non praeputium, sed nova creatura,
[5151]unte] Goth. c. codd. o ἐνΧριστῷἸησοῦ.---vaiht]vid. ad vs. 3.
[5152]et tam multi quam hanc regulam secuti sunt, paxsuper eos et misericordia et supra Israelem Dei.
[5153]Amplius labores ne ullus mihi praebeat, nam egonotas domini nostri Iesu Christi in corpore meo fero.
[5154]mis] gr. omn. ante ni.---unsaris] nostri,e gr. omn.; cf. ad Cor. I, VII, 16.---xristaus] Christi,o gr. omn.Subscript. o gr. omn.
[5155]Gratia domini nostri Iesu Christi cum spirituvestro, fratres, amen.Ad Galatas explicit.
[5156]Inscriptionem, quae deest in cod. B, addidimus ecod. A.---aipistaule pavlaus] ¶ gr.---anastodiþ]incipit, o gr. omn. Caeterum quod Cast. Specim. p.35 supra inscriptionem sigla A. F. legi dicit, interhas litteras I litura membranae excidisse videtur etscriptum fuisse AIF, quibus litteris librarius titulumepistolae, quadam pictura ornatum, exhibere voluit,vid. Tab. II.
[5157]Pavlus, apostolus Christi Iesu per voluntatem Dei, his sanctis his existentibus in Efeso et fidelibusin Christo Iesu.]
[Note: xristaus ïesuis] ¶ gr. omn.
[5158]Gratia vobis et pax a Deo patre nostro et domino Iesu Christo.
[5159]Benedictus Deuset pater domini nostri Iesu Christi, qui benedixit nobis in omni benedictione spirituali in coelestibus inChristo.
[5160]Sicut elegit nos in eo ante constitutionem mundi, ut simus nos sancti et maculis - vacui infacie ejus in charitate.
[5161]unsis] cod. A uns---veis] nos, o cod. A.---friaþvai]cod. A frijaþvai.
[5162]Decrevit nos ad filiorum adoptationem per Iesum Christum in eo secundum placitumvoluntatis suae
[5163]sunive gadedai] Cast. + jct.---ïmma] cod. Ac. gr. omn. ïna (eum).
[5164]ad laudem gloriae gratiae suae, in qua gratus fuit nobis in hoc caro filio suo,]
[Note: sunau seinamma] filio suo, o gr.
[5165]inquo habemus redemptionem, remissionem peccatorum per sanguinem ejus secundum divitias gloriae gratiaeejus,
[5166]þairh bloþ ïs] gr. omn. ante fralet.---vulþaus]gloriae, o gr. omn.
[5167]quam abundanter concessit in nos in omni sapientia et prudentia,
[5168]notificare nobis mysteriumvoluntatis suae secundum voluntatem, quae ante-placuit ei
[5169]kannjan] notificare, gr. γνωρίσας.---viljin]Goth. c. codd. o αὐτοῦ. Caeterum pro bi---ïmma inmargine codicis A legitur: ana leikainai (Cast. +leikeinai, quia propter lituram a et e litteras dignoscerenon potuit) þoei garaidida ïn ïmma (i. e. inplacito, quod proposuit in eo) quod graecis accommodatumest; notandus tamen usus ana praepositionispro bi positae, cujus alterum exemplum frustraquaesivimus.
[5170]ad institutionem impletionis temporum,iterum implere omnia in Christo haec super coelos et super terram in eo,]
[Note: jah] cod. A jaþ-þo (et haec) c. gr. omn.
[5171]in quo sors collocati fuimus.praedestinati secundum voluntatem Dei hujus omnia in omnibus operantis secundum cogitationem voluntatissuae,
[5172]þammei] Goth. o καί.---guþs] Dei, o gr.---ïnallaim] in omnibus, o gr. omn.; Goth. e vs. 23huc intulisse videtur.
[5173]ut simus nos ad laudem gloriae ejus hi antesperantes in Christo,
[5174]in quo etiam vos audientesverbum veritatis, evangelium salutis vestrae, cui credentes consignati fuistis spiritu promissionis hoc sancto,
[5175]sunjos] cod. A + sunjus.---þammei] sec.,Goth. c. codd. o καί.
[5176]qui est pignus haereditatis nostrae ad redemptionem conservationis ad laudem gloriae ejus.
[5177]ïzei] cod. A saei.---arbjis] codd. et Cast.+ arbjos, vid. vs. 18.---gafreideinais] cod. A marg.ganistais (salutis).
[5178]Ideo etiamego audiens vestram fidem in domino Iesu Christo et amorem in omnes hos sanctos,
[5179]ïzvara] vestram, gr. omn. τὴνκαθ᾽ὑμᾶς.---xristau]Christo, o gr. omn.---friaþva] cod. A frijapva.
[5180]non-cessans gratiasdicopropter vos mentionem faciens in precibus meis,
[5181]unsveibands aviliudo] non cessans gratiasago, gr. omn. οὐπαύομαιεὐχαριστῶν, cf. ad Mc. II,23.---gamund] Goth. c. codd. o ὑμῶν.
[5182]ut Deus domini nostri Iesu Christi, pater gloriae,det vobis spiritum sapientiae et revelationis in cognitione sua,
[5183]illuminatos oculos cordis vestri, ut sciatisvos, quid est spes vocationis ejus, quale divitiae gloriae haereditatis ejus in sanctis
[5184]ïnliuhtida] cod. B + ïnliuhitida.---wa]quid, gr. τίς, Goth. c. codd. τί legit---ïs || pr., Goth.c. codd. o καί.---wileiku] sic codd.; mira est enclisisu interrogativi in verbo interrogativo; fortassewileika legendum est.
[5185]et quid abundantiaeminentiae virtutis ejus in nobis his credentibus secundum opus virtutis potentiae ejus,
[5186]ïn uns] cod. A marg. ïn ïzvis (in vos) c. codd.quos Goth. fe re solet sequi.
[5187]quod operatus-estin Christo suscitans eum e mortuis et collocavit ad dextram suam in coelis]
[Note: himinam] coelis, gr. ἐπουρανίοις.
[5188]supra omnia imperia etpotestates et virtutes et dominationes et omnia nomina nominata non solum in hoc saeculo, sed etiam inhoc futuro,
[5189]et omne humiliavit sub pedes ei et eum dedit caput super omnia ecclesiae,]
[Note: all. omne, cod. A alla.
[5190]quae estcorpus ejus, plenitudo hujus omnia in omnibus implentis.
[5191]Et vos existentes mortuos sceleribus etpeccatis vestris,]
[Note: ïzvaraim] vestris, o gr.
[5192]in quibus olim ambulastis secundum hanc aetatem hujus saeculi, secundum principempotestatis aeris spiritus hujus nunc operantis in filiis incredulitatis,
[5193]aivis] saeculi, cod. A fairwaus (mundi).---sunum]cod. B + sumun.
[5194]in quibus etiam nos omnes versatisumusolim in cupiditatibus carnis nostrae facientes voluntates carnis et cogitationum et fuimus natura filiiirae, sicut etiam hi alii.
[5195]viljans] voluntates, cod. A marg. lustuns(voluptates) cum Clar. lat. et Ambros.---vesum]cod. B visum, haec nova scribendi ratio notanda estjuxta veisi, veiseis, veisun; vid. ad J. XI, 32.---vistaibarna] ¶ gr.---hatizis] sic legendum est. vid. IV, 31,L. III, 7, Skeir. 51, 19; cod. B (non A, uti Cast. annotat)hatis et post hanc vocem supra lineam signumε litterae graecae non absimile, quod nullo alio locoinventum est; cod. A (non B) hatize (vid. Cast. Add.p. 68); non hatizos, uti Cast. in annotatione indicat.Caeterum cod. A marg. us sateinai (l. ussateinai) urrugkai,i. e. ab origine reprobati.
[5196]Verum Deus dives existens in misericordia propter hunc magnum amorem, inquo amavit nos,
[5197]gabeigs] cod. A gabigs.---frijaþvos] Goth.c. codd. o αὐτοῦ.
[5198]et existentes nos mortuos peccatis convivificavit nos Christo; gratia sumus servati
[5199]uns] sec. nos, o gr. omn.---sijum] sumus,cod. A c. gr. omn. sijuþ (estis).
[5200]et conresuscitati et concollocati in coelestibus in Christo Iesu,
[5201]miþurraisidai---miþgasatidai] conresuscitati---concollocati,quae pluralia ad praecedens sijumsunt referenda; cod. A cum gr. omn. miþurraisida---miþgasatida (conresuscitavit---concollocavit.
[5202]ut ostendat in aetatibus his accedentibusabundantiam divitiarum gratiae suae in bonitate secundum nos in Christo Iesu.]
[Note: aldim] cod. A + aldaim.
[5203]Nam gratia estis servati perfidem et hoc non ex vobis, sed Dei donum est;
[5204]sijuþ] cod. a siuþ.---ak] sed, o gr. omn.;Goth. c. vers. Arm. et Patrr. latt.---ïst] est, o gr.omn.]
[Note: non ex operibus, ut quis non glorietur,
[5205]sed ejus sumusopus creati in Christo Iesu ad opera bona, quae praeparavit Deus, ut in his eamus.
[5206]ak] sed, gr. omn. γάρ, vid. ad Joan. XVI, 26.---sijum]I cod. A sium.---godaim cod. A marg.þiuþeigaim.
[5207]Ideo recordamini, quodvos gentiles olim in carne fuistis, nominati non-circumcisi ab hac nominata circumcisio in carne manu-facta.
[5208]þiudos simple] ¶ gr. omn.---vesuþ fuistiso gr. omn.; cod. A ante ïn.---namnidans] cod. A þaiarticulum addit.---fram.---bimait] Grimm GGA. 1836p. 1792 et Gr. IV. 591 recte monet hoc framþizai---handuvaurht interpretandum esse: ab ea(gente) quae dicitur «circumcisio in carne manufacta.»Caeterum sane mira loquendi ratio, in quanon solum nominativus post þizai namnidon offendit,sed etiam quod femininum participii substantivoneutro appositum est; quodammodo comparari potestMc. III, 16 gasatida seimona namo paitrus pro paitru,vid. L. I, 13; M. IX, 9.
[5209]Nam fuistis tum in illo tempore sine Christo alienati conversatione Israelis et hospites promissionum foederis,spem non habentes et impii in mundo.
[5210]þan] tum, o gr. omn.---ïnuh] cod. A ïnu---xristau]pro xristu, accusativum enim ïnuh praepositiopostulat.---gahaite trausteis] promissionumfoederis, gr. τῶνδιαθηκῶντῆςἐπαγγελίας.
[5211]Verum nunc ecce in Christo Iesu vos, vos-qui olim fuistis procul,facti-estis prope in sanguine Christi.]
[Note: vaurþu newa] gr.; Goth. c. codd. ap. Mill. et Mi,
[5212]Hic enim est pax nostra, qui fecit haec ambo ad unum et parietem-intergerinumsepis destruens,
[5213]inimicitiam, in carne sua legem praeceptorum regulis destruens, ut hosduos crearet in se ipso ad unum novum hominem, faciens pacem,]
[Note: anabusne] Goth. c. cod. e ap. Mi. o ἐν.
[5214]et reconciliaret hos ambos in unocorpore Deo per crucem occidens inimicitiam in se ipso.
[5215]afslahands] cod. B + afslahans, vid. adMc. XII, 24.---sis silbin] se ipso, gr. αὐτῶ.
[5216]Et veniens praedicavit pacem vobis, vos - quiprocul, et pacem his, qui prope.
[5217]gavairþi] sec. pacem, o gr.---ïzei] cod. Aize; caeterum de ellipsi sind verbi vid. ad Rom. XII, 2.
[5218]Nam per eum habemus accessum ambo in uno spiritu ad patrem.
[5219]Ecce nunc jam non estis hospites et alienigenae, sed estis cives his sanctis et domestici Dei,
[5220]ju] o cod. A.---aljakonjai] sic codd. proaljakunjai, vid. ad L. IV, 13.---sijuþ] sec. estis,o gr.
[5221]aedificatiin fundamento apostolorum et profetarum in existente summo angulari - lapide ipso Christo Iesu,
[5222]anatimridai] desinit cod. A.---xristau ïesu]¶ gr. omn.
[5223]in quo omne aedificium compositum crescit ad templum sanctum in domino,
[5224]in quo etiam voscoaedificati estis ad domicilium Dei in spiritu.
[5225]Propter quam rem ego Pavlus vinctus Christi Iesupropter vos gentiles;
[5226]þizozei vaïhtais] quam rem, gr. omn. τούτου;sic Goth. saepius contra graec. auctoritatem relativoutitur ad conjungenda singula enuntiata, vid.V, 6 þoei (ταῦτᾶγάρ) Cor. II. XII, 8 bi þatei (ὑπὲρτούτου). M. XXVII, 46 þatei ïst (τοῦτ᾽έστί).
[5227]si quidem audistis institutionem Dei gratiae, quae data est mihi in vos.]
[Note: guþs anstais] ¶ gr.
[5228]Namsecundum revelationem notificatum fuit mihi hoc mysterium, ut ante - scriptum in parvo.
[5229]Ideo ut legentespossitis intelligere prudentiam meam in mysterio Christi.]
[Note: siggvandans mageiþ] ¶ gr. omn.
[5230]Quod aliis aetatibus non notum fuitfiliis hominum, sicut nunc revelatum est his sanctis ejus apostolis et profetis in spiritu:
[5231]ïs apaustaulum] ¶ gr. omn. praeter cod. dap. Mi.
[5232]esse gentilescohaeredes et unicorporales et participes promissionis ejus in Christo Iesu per evangelium,]
[Note: ïesu] Iesu, o gr. omn.; Goth. c. Vulg.
[5233]cujus factus-summinister ego secundum donum gratiae Dei, hoc datum mihi secundum opera virtutis ejus,
[5234]ïk] ego, o gr. omn. praeter cod. m ap. Mi.qui ante andbahts habet.---gibai] sic cod. B; Cast.+ gibos.
[5235]mihi huicinfimo omnium horum sanctorum data fuit gratia haec in gentilibus praedicare has investigabiles divitias Christi
[5236]undarleijin] sic cod. B; Mssm. B. A. p. 1038conjecit undarleikin, quae conjectura nobis mirificeplacet prae illa, quam Grim. W. J. LXX p. 48 proposuitundarlegjin (subjacenti), nam ipse Grim. monet, significationemverbi in undar positum esse, cf. IV, 9undaraists, quae superlativi forma, uti graecum κατώτατος,ex adverbio effecta est.---þize] horum, o gr.---unfairlaistidon]haec Massmanni l. l. indicata conjectura,codicis denuo inspecti auctoritate comprobatur;Cast. + unfairrastidon.
[5237]et illuminare omnes, qualis haec dispensatio mysterii hujus absconditi a saeculis in Deo hoc omnia creante,]
[Note: ïn] pergit cod. A.
[5238]ut notificata esset nunc imperiis et potestatibus in his coelestibus per ecclesiam haec varia sapientiaDei
[5239]kanniþ] cum ad handugei (aut ad praecedensruna) referendum sit, kannida scribendum fuit,uti infra IV, 7 gibana ïst ansts; sed ut h. l., sic etiamGal. V, 11 gatauran ïst marzeins pro gataurana legitur,cf. ad Neh. VI, 16.---managfalþo] cod. A filufaihuet in marg. managna . . (quod noli cum Cast.managnando, sed managnandei explere) managei i. e.ab undans multitudo, quo quid glossator explicarevoluerit, incertum est, nisi forte duae lectiones (managnandeihandugei et managei handugeins) conjunctaesunt. Managei autem, si recte conjecimus, nunc promanagduþs (abundantia) ponitur, cum aliis locis significetmultitudinem, quae numerari possit. Caeterumex illa codicis A lectione dicimus, Grim. I, 722non ita recte auguratum esse, adjectivorum in---usexeuntium formam concretam convenire cum eademadjectivorum in---is terminantium; nam secundumillam doctrinam nunc filufaihjo scriptum esse debebat.Si vero Grim. recte conjecit, aut filufaihu proadverbio habendum est, uti filu L. VI, 5 (vid. ad L.XIX, 37), aut filufaihus scribendum, vid. L. VI, 6handus þaursus, Grim. I, 721 Anm. 1.
[5240]secundum constitutionem saeculorum, quam fecit in Christo Iesu, domino nostro,
[5241]in quohabemus fiduciam, libertatem, accessum in confidentia per fidem ejus,
[5242]freihals] libertatem, o cod. B c. gr. omn.(praeter cod. D); addidimus e cod. A; qui e librislatinis hausit, quorum lectio comparetur cum cod. Dἐντῷἐλευθερωθῆναι addente. Caeterum Goth. καί anteatgagg omittit.
[5243]propter quod precor, ne fiatislassi in afflictionibus meis pro vobis, quod est gloria vestra.
[5244]vairþaiþ usgrudjans] fiatis lassi, gr. omn.oratione obliqua ἐκκακεῖν; caeterum de usgrudjansvid. ad L. XVIII, 1.
[5245]Propter hoc flecto genua mea ad patremdomini nostri Iesu Christi,
[5246]e quo omne paternitatis in coelo et super terram vocatur,
[5247]himina] coelo, gr. omn. οὐρανοῖς, praetercodd. c d k ap. Mi.
[5248]ut detvobis secundum divitias gloriae suae, vi confirmari per spiritum suum in internum hominem,
[5249]gasvinþnan---ïn ïnnuman mannan] corroborari---ininteriorem hominem; cod. A omni gr.auctoritate destitutus ïnsvinþjan---ïnnuman mannani. e. corroborare interiorem hominem. Caeterum Cast+ ïnnunan, vid. ad Coloss. I, 29.
[5250]habitareChristum per fidem in cordibus vestris,
[5251]ut in caritate facti et fundati possitis capere cum omnibushis sanctis, quid sit latitudo et longitudo et altitudo et profunditas,
[5252]ei] gr. omn. post gasulidai.---friaþvai]cod. A frijaþvai.---gavaurhtai facti, gr. omn. ἐῤῥιζωμένοι;Cast. in eo verbo offendit, quia evidenter avaurts (radix) derivandum fuerit et Mssm. gavaurtsidaiscribendum esse existimat; nos lectionem utriusquecod. consensa firmatum non condemnaverimus,satis habentes lectorem commonefacere loci Cor. I,XVI, 2, ubi pro huzdjands, quod textus ratione habitaexspectabatur, huhjands legitur.---sijai] sit,o gr. omn.---jah laggei] cod. A jal-laggei.---hauhei---diupei]¶ gr.
[5253]cognoscere hanc abundanter magnamhujus cognitionis caritatem Christi, ut impleamini ad omnem plenitudinem Dei.
[5254]kunnan] Goth. o τε, vid. ad L. II, 16.---friaþva]cod. A frijaþva.---fullnaiþ] cod. A fulnaiþ,cf. ad L. II, 21.---du] ad, cod. A ïn (in).
[5255]At huic potentisuper omne facere plus quam precamur aut intelligimus secundum vim hanc operantem in nobis,
[5256]þau] sic codd.; Cast. + þan.---bidjam]cod. A + bidjan.---uns] cod. A unsis.
[5257]eigloria in ecclesia in Christo Iesu in omnes aetates saeculorum, amen.
[5258]ïmma] cod. A ïmmuh (eique) sic in eademclausula Rom. XI, 36.---ïn aikklesjon] cod. A postïesu.---aldins] Goth. c. codd. o τοῦαἰῶνος.
[5259]Precor nunc vos, ego ligatusin domino, digne ambulare hac vocatione, qua vocati estis,]
[Note: sijuþ] cod. A siuþ.
[5260]cum omni humilitate et humanitate, cumlonganimitate, ferentes vos invicem in charitate,]
[Note: friaþvai] cod. A frijaþvai.
[5261]studentes observare consensum spiritus in vinculopacis.
[5262]Unum corpus et unus spiritus, sicut vocati estis in unam spem vocationis vestrae;]
[Note: svasve] Goth. c. codd. o καί.
[5263]unus dominus,una fides, unus baptismus,
[5264]unus Deus et pater omnium, qui super omnes et per omnes et inomnibus nobis.
[5265]saei] de ellipsi ïst verbi in sententia relativavid. ad Rom. XII, 2; caeterum hic cod. B desinit.
[5266]Verum unicuique nostrum data est gratia secundum mensuram doni Christi,
[5267]propterquod dicit: adscendens in altitudinem cepit captivitatem et dedit dona hominibus.
[5268]ussteigands] in marg. cod. A legitur psalmo. . . indicans haec verba desumpta esse a libroPsalmorum (LXVIII, 19), quod unicum occurrit citatorumbibliorum in gothicis exemplum. CAST.---ushanþ]sic legendum est pro ushunþ, quod cod. Aet Cast. habent; veram lectionem etiam Grim. W. J.l. l. p. 48 invenit.
[5269]Hoc autem ascendit,quid est, nisi quod etiam descendit antea in inferius terrae?
[5270]faurþis] Cast. + div.; caeterum o gr.---undaraisto]sic cod. A; Cast. + undarnisto; caeterumGoth. o μέρη.---airþos] quid cod. A, unde Cast.airþais edidit, vere habeat, propter membranae lituramincertum est, sed neque Cast. formam evidenterfalsam rescribere, neque Grim., censuramillius libri agens, tacendo probare debebat.
[5271]Qui descendit, hic est etiam, qui adscenditsuper omnes coelos, ut impleret omne,
[5272]et ipse dedit alios apostolos, alios autem profetas, aliosautem evangelistas, alios autem pastores et magistros
[5273]apaustauluns] sic sine dubio in cod. A proapaustaulans, Cast. lectione, scriptum est; suspicamurid memores loci Cor. I, IV, 9, ubi illam editamlectionem falsam esse auctoritas codicis denuo inspectidocuit.
[5274]ad perfectionem sanctorum ad opus ministerii,ad aedificationem corporis Christi,
[5275]donec perveniamus omnes in consensum fidei et cognitionis filiiDei ad virum perfectum, ad mensuram incrementi plenitudinis Christi,
[5276]sunus] pro sunaus, vid. ad L. I, 54.---vairafullamma] cod. A marg. lectionem variam habet,de qua Cast. legere posse sibi visus est guma. . . ma; an vero recte legerit, ipse dubitat, cumguma dativus, qui casus requiritur, esse non possit.
[5277]ut amplius non simus infantesagitati et circumlati in quoque doctrinae, nequitiae hominum, in astutia ad fraudulentam devitationem erroris,
[5278]niuklahai] sic cod. A; Cast. + niuklahsai.usvalugidai] Grim. l. l. p. 48 probabili conjectura usvalvidailegere mavult, monemus tamen, lectionemeditam codicis A denuo inspecti auctoritate confirmari.---ïn]pr. in, o gr. omn.---wammeh] manifestolibrarii errore verbum voci graecae ἀνέμῳ respondensexcidit; id esse censet Cast. luftau, quodpropter idem initium ante liuteis facile a librarioomitti potuerit; Grim. l. l. rectius vinda, quo verboGothus gr. ἄνεμος reddere soleat, supplet aut vinde,qui genitivus pluralis a wammeh pendeat.---liuteis]sic cod. A teste Cast., sed ut forma illa secundumCast. doctrinam probari possit, quod posse negamus,certe sensus genitivum non patitur; est potiuslegendum liutein (in quoque
[vento l. ventorum]doctrinae, nequitia hominum); n et s litteras in codd.saepius permutari, ad M. VII, 23 annotavimus. Caeterumïn suo loco movere et ante liutein ponere,quod vult Grim., nobis non necessarium esse videtur,propterea quod praepositiones primo loco positae,altero omitti possunt et tertio demum repetiopus est, vid. M. VIII, 9; Mc. VI, 56.---filudeiseindu listeigon usvandjai] haec nostra conjectura codicisA auctoritate confirmata est; Cast. + filudeiseinailisteigo us vandjai, quam editam lectionem Grim. l. l.p. 49 fere totam probavit, sed ea comprobatione judiciisui subtilitatem nunc non probavit; nam primumfiludeiseinai non vera, sed falsa forma est, vid.Cor. II, II, 3 et cf. ad Cor. II, IV, 4; deinde usvandjai, quod pro πρὸςμεθοδείαν positum esse illedicit, si lectio genuina esset, aliquid aliud significaret;denique listeigo si recte sic legeretur, non otiosevel e glossa additum esset, quasi idem quod us vandjaivalens, sed listeigon adjectivum ad usvandjaipositum eum efficit sensum, quem habet μεθοδεία,cf. infra VI, 11, ubi lists = μεθοδεία.
[5279]verum veritatem facientes in charitate crescamus in eum haec omnia, qui est caput Christus,
[5280]e quo omne corpus compactum, connexum per omnia vincula auxilii secundum opus in mensura uniusquarumque partium augmentum corporis facit ad aedificationem suam in charitate.
[5281]gagahaftiþ] locus in cod. obliteratus est;gagahartiþ, quod Cast. edidit, vocem gothicam nonesse, jam Mssm. et Grim. l. l. p. 49 indicaverunt etveram lectionem conjectura invenerunt; caeterumGrim. etiam, cum gr. omn. ante illud verbum καίponant, hanc particulam in gagahaftiþ latere existimansjah gahaftiþ legere maluit; cum vero prior hujusverbi pars in cod. perspicue legi posse videaturet particula copulativa sic omitti soleat (vid. III, 12)gagahaftiþ retinere voluimus.
[5282]Hoc nunc dico ettestor in domino, ut amplius non ambuletis, sicut etiam alii gentiles ambulant, in vanitate sensus sui:]
[Note: init. pergit cod. B.
[5283]tenebricosi intellectu existentes, alienati-a vita Dei propter inscientiam, hanc existentem in iis, proptersurditatem cordium suorum,
[5284]qui desperantes facti se ipsos dederunt impudicitiae, in operationem immunditiaeomnis, in avaritiam.
[5285]usvenans vaurþanai] desperantes facti, gr.ἀπηλγηκότες.---faihufrikein] cod. A + faihufaikein.
[5286]Verum vos non sic accepistis Christum;
[5287]si tamen eum audivistis etin eo edocti estis, sicut est veritas in Iesu,
[5288]ut deponatis vos secundum primam conversionem hunc veteremhominem, hunc corruptibilem secundum cupiditates deceptionis.
[5289]Re autem novetis spiritum mentisvestrae]
[Note: anuþ-þan niujaiþ] vid. ad Mc. XIV, 44.
[5290]et induatis hunc novum hominem, hunc secundum Deum creatum in justitia et sanctitateveritatis.]
[Note: jah gahamoþ] cod. A jag-gamahoþ.
[5291]Propter quod deponentes mendacium loquamini veritatem quisque cum propinquo suo, namestis alter alterius membrum.
[5292]sijuþ] estis, cod. A c. gr. omn, sijum(sumus).
[5293]Irati autem sitis et ne peccetis; sol ne occidat super iram vestram;
[5294]þvairhaiþ-þan] vid. ad M. V, 37; caeterumþan (autem) o gr. omn.---disiggqai] pro hac codicisB lectione cod. A rectius dissiggqai, de qua varietatevid. ad Mc. III, 13.
[5295]ne date locum diabolo.
[5296]ni gibiþ] ne date, cod. A et Cast. c. gr.ni gibaiþ (nec detis).
[5297]Qui furatus-sit, amplius ne furetur, sed potius laboret operans propriismanibus bonum, ut habeat impertiri egenis;
[5298]ak] sed, cod. A ïþ (verum), vid. ad Cor.I, XIV, 20.---svesaim] propriis, o gr.---þiuþ] gr.ante svesaim.
[5299]ullum verborum malorum ex ore vestro ne exeat, sed quodbonum sit ad aedificationem fidei, ut det gratiam audientibus.
[5300]sijai] sit, · gr. omn.---galaubeinais] fidei,gr. χρείας.
[5301]Et ne contristetis hunc sanctum SpiritumDei, quo signati estis in die liberationis;
[5302]veihan ahman] ¶ gr. omn.---þammei] cod.A c. gr. omn. ïn þammei.
[5303]omnis amaritudo et animositas et ira et clamor et maledictioabjiciatur a vobis cum omni improbitate]
[Note: hropi] cod. A hropei.
[5304]fiatisque cum vobis invicem boni, misericordes, condonantesvobis invicem, sicut Deus in Christo condonavit vobis.
[5305]vairþaiduh] fiatisque, gr. γίνεσθεδὲ l. οὖν,quam utramque particulam a Goth. per uh suffixuminterdum reddi, ad Joan. XVIII, 26 annotavimus.---svasve]Goth. o καί.
[5306]Fiatis igitur imitantes Deum, uti filii chari,
[5307]et ambuletis in charitate, sicuti etiam Christus amavit nos et dedit se ipsum pro nobis sacrificium etvictimam Deo ad odorem bonum.]
[Note: friaþvai] cod. A frijaþvai.
[5308]At adulterium et omnes immunditiae aut avaritia ne-quidem nomineturin vobis, sicut decorum est sanctis,
[5309]namnjaidau] desinit cod. A. Notandum estautem, Gothum praecedentibus compluribus subjectis,in iisque uno plurali (allos unhrainiþos), verbumin singulari numero posuisse, quod non textu graeco(ὀνομαζέσθω), qui omnia subjecta singularia habet,inductus fecisse existimandus est, cum etiam Neh. V,18 lamba gavalida saihs jah gaitsa gamanvida vas (gr.ἐγίνοντο) mis scripserit.---gadob] sic cod. B; Cast.÷ gadof.
[5310]aut stultiloquium, aut scurrilitas, quae ad necessitatem non pertinent,sed potius gratiae.
[5311]init. Goth. o ἢαἰσχρότης, quod sine ullo dubiolibrarii errore excidit propter repetitionem particulaeaiþþau, vid. ad Rom. IX, 15.---aiþþau] pr.aut, gr. καί.
[5312]Hoc enim scite cognoscentes, quod quisque adulter aut impurus aut avarus,quod est idolorum servitus, non habet haereditatem in regno Christi et Dei.
[5313]wazu] sic, omisso h in fine, in cod. scriptumesse nunc Cast. Add. p. 70.---þatei skalkinassaus]quod---servitus, gr. ὅςἐστινεἰδωλολάτρης. Miramur,hic Grim. l. l. skalkinassaus pro genitivo partitivo abïst pendente habuisse (quod est cultus sc. pars, quodad cultum pertinet); quae interpretandi ratio et textuigraeco plane adversatur et simplicitatis laude caret;potius ita statuendum est, skalkinassaus insolentioreforma positum esse pro skalkinassus, cujus varietatisexempla ad Mc. VII, 32 collegimus, et Goth. cum codd.et verss. lat., quibuscum fere conspirat, ὅἐστινεἰδωλολατρείαlegisse.
[5314]Ne homo vos concupiscatmanibus verbis, per quae venit ira Dei super filios incredulitatis.
[5315]uslusto] sic cod. B, quod librarii mendumesse suspicamur pro usluto, nam hoc respondet graecoἀπατάτω, vid. Rom. VII, 11; Cor. II, XI, 3; Timoth.I, II, 14; Skeir. 38, 3, 15; luston autem, quodἐπιθυμεῖν significat, h. l. sensui non accommodatumest.---þoei] quae, gr. omn. ταῦταγάρ, vid. adIII, 1.
[5316]Ne fiatis nunc socii iis.]
[Note: vairþaiþ nu] ¶ gr. omn.
[5317]Fuistisenim aliquando tenebrae, verum nunc lumen in domino, uti filii luminis ambuletis.
[5318]At fructus luminisest in omni probitate et justitia et veritate.]
[Note: ïst] est. o gr. omn.
[5319]Probantes, quod sit bene-placitum domino
[5320]et necommunicetis operibus tenebrarum------
[5321]vaurstvam] Goth. o ἀκάρποις.---riqizis] desinitcod. B.
[5322]ideo ne fiatis imprudentes, sed prudentes, quid sit voluntasdomini,]
[Note: pergit cod. A.---sijai] sit, o gr. omn.]
[Note: et ne inebrietis vos vino, in quo est luxuria, sed impleamini in spiritu,
[5323]anadriggaiþ] vid. ad L. V, 39.---usstiurei]sic cod. A; Cast. + ustiurei.
[5324]loquentes vobisin psalmis et laudibus et cantibus spiritualibus, canentes in cordibus vestris domino,
[5325]ïn] pr. in, o gr.---siggvandans] Goth. c. codd.o καὶψάλλοντες.---hairtam] cordibus, gr. καρδίᾳ.
[5326]gratias-agentessemper de omnibus in nomine domini. nostri Iesu Christi patri et Deo,]
[Note: attin---guþa] ¶ gr.
[5327]obedientes vobis invicem intimore Christi.
[5328]Uxores suis maritis obediant, sicut domino,
[5329]qenes] sic cod. A h. l. et vs. 24 pro qeneis,cf. ad L. X, 5.---ufhausjaina] obediant, gr. ὐποτάσσεσθε.
[5330]nam vir est caput uxoris, sicutietiam Christus caput ecclesiae et is est servator corporis,]
[Note: jah] sec. et, o gr.
[5331]sed sicuti ecclesia obedit Christo, sic mulieresmaritis suis in omni.
[5332]xristu] pro xristau, vid. ad L. I, 54.---abnamseinaim] ¶ gr.
[5333]Vos viri, amate uxores vestras, sicuti etiam Christus amavit ecclesiam etse ipsum dedit pro hac,]
[Note: jus] vid. ad L. VI, 20.
[5334]ut hanc sanctificaret purificans lotione aquae in verbo,
[5335]ut exhiberet ipsesibi gloriosam ecclesiam non habentem macularum, aut naevorum, aut quid talium, sed ut sit sancta et immaculata.
[5336]ak ei] Cast. + jct., nam gr. omn. ἀλλ᾽ἵναlegunt, cf. ad Cor. II, II, 4.
[5337]sic etiam viri debent amare suas uxores, uti corpora sua. Suum ipsius corpus amat, qui suamuxorem amat et se ipsum amat.
[5338]jah] pr. etiam, o gr.---vairos skulun] ¶ gr.---leika seina]¶ gr.---sein silbins leik frijoþ] suumipsius corpus amat, o gr. omn.; Goth. c. vers. lat. aSabat. edita. Caeterum pro silbins Cast. + siabins.---frijoþ]sec., gr., omn. ante seina.---jah] sec.et, o gr. omn.
[5339]Non enim homo unquam suam carnem odit, sed nutrit eam et calefacit,sicuti etiam Christus ecclesiam.---
[5340]sein] sic cod. A; Cast. + seina.---ïta] gr.omn. post varmeiþ---aikklesjon] desinit cod. A.
[5341]---facit boni, hoc accipit a domino sive servus, sive liber.]
[Note: pergit cod. B.
[5342]Et vos, domini, hoc idem faciatis adversus eos, remittentes iis comminationes, scientes, quod iis etvobis unus dominus est in coelis et benevolentia-immerita non-est apud eum.
[5343]jah jus fraujans] haec in cod. B + bis scriptasunt, vid. ad Cor. II, X, 12.---fraletandans] pergitcod. A.---ïm] pr. iis, o gr. omn.---wotos] comminationes,gr. omn. ἀπειλήν.---ïm jah ïzvis] iiset vobis, gr. καὶὑμῶναὐτῶν.---sama] unus, gr.omn. ὁ.
[5344]Hoc igitur alterum,fratres mei, corroboretis vos in domino et in virtute corroborationis ejus.
[5345]nu] igitur, o gr. omn.---ïnsvinþjaiþ] sicrecte cod. A, cod. B + ïnsvinjaiþ.
[5346]Induite vos armis Dei, utpossitis stare adversus dolos diaboli;
[5347]unhulþins] sic cod. B; cod. A et Cast.diabulaus (diabuli).
[5348]nam non-est vobis lucta contra carnem et sanguinem, sed contraimperia et potestates, contra hos mundum tenentes tenebrarum harum, contra haec spiritualia improbitatisin his coelestibus.
[5349]ïzvis] vobis, gr. ἠμῖν.---leik---bloþ] ¶ gr.omn.; Goth. c. Vulg.---jah] sec. et, gr. πρός.
[5350]Ideo capite arma Dei, ut possitis resistere in hoc die malo et in omni operantesstare.
[5351]Stetis igitur cincti lumbos vestros veritate et induti lorica justitiae
[5352]hupins] lumbos, gr. omn. ὀσφύν; caeterumvid. ad Joan. XI, 44; num vero Cast. et Grim. l. l.p. 50 brunjon recte pro accusativo habuerint, admodumdubitamus; nam partem in qua quid fit, Goth.c. graecis in accusativo ponere solet quidem, remqua quid fit, non solet; nos pro dativo habemus, licetVulg. graecos secuta sit, quia verba induendi,vestiendi, semper cum dativo rei, si additur accusativuspersonae aut verbum in passivo ponitur,construuntur; et insuper vid. Thess. I, V, 8 gahamodaibrunjon jah hilma.
[5353]et calceati pedibus inpraeparatione evangelii pacis,
[5354]super omne accipientes scutum fidei, quo potestis omnia tela hujus maliignea exstinguere,
[5355]unseljins] sic cod. A; cod. B et Cast. unseleins,quae lectio vix digna erat, quam Grim. l. l.p. 51 defendere studeret.
[5356]et galeam salutis sumatis et gladium spiritus, quod est verbum Dei,
[5357]peromnes rogationes et precationes rogantes in omnia tempora in spiritu et ad hoc vigilantes semper in omnistudio et precibus de omnibus his sanctis
[5358]alla mela] omnia tempora, gr. omn. παντὶκαιρῷ, pro alla fortasse allamma scriptum fuit, idautem gr. accommodatum esset.---vakandans] cod. Aduvakandans.---sinteino] semper, o gr.---ïn allai]o cod. A.---bidom] precibus, gr. omn. δεήσει.
[5359]et de me, ut mihi detur verbum in apertione oris mei infiducia notificare mysterium evangelii,
[5360]vaurd] desinit cod. A.---meinis] sic cod.B; Cast. + meinais.
[5361]pro quo legatus-sum in catenis, ut in eo audeam, uti debeamloqui,
[5362]kunavedom] catenis, gr. omn. ἁλύσει.---skuljau]cod. B + skulja.
[5363]ut vos sciatis, quid secundum me est; quid ego facio, notificat vobis omne Tucicus, hic charusfrater et fidelis minister in domino,
[5364]ei] Goth. o δέ et καί, deinde jus c. codd.ante viteiþ ponit.---ïk] ego, o gr. omn.---kanneiþ---allata]¶ gr. omn.
[5365]quem misi ad vos ideo, ut cognoscatis, quid secundum nos est etconsoletur corda vestra.
[5366]ugk] brevior forma pro ugkis, uti uns prounsis.
[5367]Pax fratribus et charitas cum fide a Deo patre et domino Iesu Christo.
[5368]Gratia cum omnibus, qui amant dominum nostrum Iesum Christum in incorruptione, amen.Ad Efesios explicit.
[5369]amen] amen, o gr.Subscript. o gr.; Goth. c. cod. D.
[5370]Quae de hac epistola supersunt, omnia in cod. Bcontinentur, quae etiam in cod. A leguntur, suo locoindicabitur.Inscript. deest; caeterum nos filippisium, non filippesum, quam scriptionem aliquis propter gr.Φιλλιππήσιος exspectaverit, edidimus e IV, 15, ubi idnomen proprium legitur.
[5371]---(pluri) mos fratrum in domino confidentes vinculis meis plus audere non-timentes verbum Deiloqui.
[5372]. . . tans] fragmenta vocis managistans, utiexplendum esse Cast. recte monet.---guþs] Dei,o gr.
[5373]Alii quidem et propter invidiam et contentionem; alii autem propter bonam voluntatem Christumpraedicant,
[5374]hai stais] cod. B et Cast. + haiftais.---þan]Goth. c. cod. d ap. Mi. o καί.
[5375]verum qui e contentione Christum praedicant, non sincere, putantes se afflictiones excitarevinculis meis.]
[Note: ïn] in, gr. omn. ἐκ.]
[Note: alii autem in charitate scientes, quod ad defensionem evangelii constitutus sum.
[5376]ïþ þaiei] verum qui, gr. omn. οἱδέ; subaudiendumest sind, uti infra I, 29.---aglons] afflictiones,gr. omn. θλίψιν---urraisjan] excitare, gr.ὲπιφέρειν.
[5377]Quid enim? dum omnibus modis sive praetextu, sive veritate Christus praedicatur,et in hoc gaudeo, sed etiam gaudere incipio,]
[Note: þandei] dum, gr. πλήν; Goth. c. Vulg.---duginna] vid. ad L. VI, 25.
[5378]nam scio, quod hoc mihi convenit adsalutem per vestram precationem et auxilium spiritus Christi Iesu,]
[Note: xristaus ïesuis] ¶ gr. omn.
[5379]secundum exspectationem et spemmeas, nam non in re confusus fio, sed in omni fiducia, uti semper, etiam nunc magnificatus Christusin corpore meo, sive per vitam, sive per mortem.
[5380]At mihi vivere Christus est et mori lucrum.]
[Note: ïst] est, o gr., sic vss. seqq.
[5381]Verum si vivere in corpore hoc mihi fructus operis est et quid fortasse optem, non novi;]
[Note: ïst] vid. ad vs. 21.---þau] fortasse, o gr. omn.
[5382]at coartatusex his duobus: tunc cupiditatem habens solvi et cum Christo esse, per multum magis melius est;
[5383]dishabaiþs] coartatus, gr. omn. συνέχομαι.---þanuh]tunc, gr. omn., nec sensui est accommodatum;si quis pro articulo haberi malit, ne sicquidem locus difficultate caret; nam articuli hic ususprobari vix potest.---habands] Goth. c. codd. o εἰς.---filu]Goth. c. codd. o γάρ.---ïst]vid. ad vs. 21.
[5384]at ad existendum in carne, magis-necessarium propter vos.]
[Note: du visan] Cast. + jct.
[5385]Et hoc fideliter scio, quod maneoet permaneo apud omnes vos ad vestrum progressum et gaudium fidei vestrae,
[5386]þairhvisa] permaneo, gr. συμπαραμενῶ.---ïzvaraizosvestrae, o gr. omn.; Goth. c. Syr. et Aethiop.verss. cf. etiam ad Cor. I, VII, 16.
[5387]ut gloriatio vestracrescat in Christo Iesu in me per meum adventum rursus ad vos.
[5388]Certe solum digne evangelioChristi versemini, ut sive veniam et videam vos, sive aliunde audiam de vobis, quod statis inuno spiritu, una anima simul laborantes fidei evangelii.
[5389]weh] certe o gr. omn.; cf. Gal. VI, 12.---qimau---gasaiwau]veniam---videam, gr. omn.ἐλθών---ἰδών: caeterum Gothus post gahausjau o τά.
[5390]et non in re deterriti ab his adversariis,quod est iis demonstratio perditionis, verum vobis salutis, et hoc a Deo.]
[Note: afagidai] gr. omn. ante ïn.
[5391]Vobisdatum est pro Christo non solum ad eum credere, sed etiam quod pro eo pati,
[5392]init. Goth. o ὅτι.---þatei]subaudi ïst, cf.supra Add. ad ¶ I, 16
[5393]hanc eamdemcontentionem habentes, quam videtis in me et nunc auditis in me.
[5394]Si quae igitur consolationumin Christo, si quod solatiorum charitatis, si quae communitatum spiritus, si quae lenitatum et misericordiarum,
[5395]explete meum gaudium, ut hoc idem cogitetis hanc eamdem charitatem habentes, unanimes,idem sentientes;
[5396]non quidquam secundum contentionem aut inanem exaltationem, sed in omni humilitatementis alter alterum existimans se altiorem;
[5397]ïn allai] in omni, o gr. omn.---gahugdais]vid. ad Coloss. III, 12.---sis auhuman] ¶ gr. omn.;caeterum de auhuman vid. ad J. XV, 18.
[5398]non haec sua quisque considerantes, sed etiam haecaliorum quisque.
[5399]warjizuh] sec. Cast. + warwizuh, caeterumgr. ἕκαστοι.]
[Note: Hoc enim sentiatur in vobis, quod etiam in Christo Iesu,]
[Note: fraþjaidau] cod. B et Cast. + fraiþjaidau.
[5400]qui in divina-forma exsistensnon rapinam ratus-est esse se similier Deo,
[5401]guþaskaunein] Cast. nec div. edere debebat,nec lectionis ita comparatae explicationem conari;caeterum rectius gudaskaunein (cf. gudafaurhts, gudalaus,al.) scribendum esse, ille recte annotat, cf. tamenguda J. X, 34 et guþa Gal. IV, 8.---galeiko]similiter, gr. omn. ἶσα; hinc Cast. Excurs. ad h. l.p. 63 sqq. Gothorum arianismum demonstrari posserecte docet; Mssm. Skeir. p. 73 in eo errat, quodgaleiks et samaleiks, voces diversae significationis,nam altera graeco ὅμοιος, altera ἶσος respondet, prosynonymis habet; galeiks significationem aequalitatishabere non posse, cognoscitur e Skeir. p. 37, 6, ni ïbnanih galeiks (non aequalis, nec similis quidem). XLVI,17, ni ïbnon ak galeika sveriþa usgiban (non aequalem,sed similem honorem tribuere.)
[5402]sed se ipsum inanem-fecit, formam servi assumens,in similitudine hominum factus
[5403]et habitu inventus, ut homo; humiliavit se ipsum factus obediens patriusque---]
[Note: attin] patri, o gr. omn.; Goth. c. Ambrst.
[5404]---quod ut patri filius conservivit mihi in evangelio.]
[Note: miþskalkinoda] gr. omn. σύν---ἐδούλευσεν.
[5405]Hunc igitur spero mittere, cum videoquid de me est, statim.]
[Note: þanuh] Goth. o μέν.]
[Note: At confido in domino, quod etiam ipse cito venio.
[5406]þammei] Cast. a librario mendose pro þateiscriptum esse existimans, errat; est enim hic locusin iis ubi Goth. particulae relativae ei, cum gr.sola conjunctione ὅτι utantur, pronomen demonstrativuma verbo enuntiati primarii pendens praefigit; siigitur nunc dicit gatraua þammei, id ponit pro gatrauaþamma ei (confido in eo, quod---darauf dass); sic L.XV, 6, faginoþ miþ mis þammei bigat (ὅτιεὗρον, darüberdass) Mc. IV, 38, niu kara þuk þizei fraqistnam (ὅτιἀπολλύμεθα, dessen dass) VII, 18; XVI, 4; J. VI, 5.
[5407]At necessarium existimaviEpafroditum, fratrem et cooperarium et socium meum, verum vestrum apostulum et ministrumnecessitatis meae, mittere, ad vos.
[5408]þarb] sic cod. B et Cast.; Specim. p. 12. +þari, Mssm. Skeir. p. 169 + þarbi.---ïzvarana] cod.B et Cast. + ïzvana; veram lectionem Cast. jam adSpecim. p. 12 indicavit.---apaustulu] sic cod. B prosolito apaustaulu cf. L. VI, 13.
[5409]Nam cupidus fuit omnium vestri et moestus, propter quod audivistiseum aegrotare;
[5410]ïn] incipit cod. A.---þizei] cod. A þize.---ina siukan]eum aegrotare, gr. ὅτιἠσθένησε.
[5411]et enim aegrotus fuit prope mortem, sed Deus ejus misertus-est; at non solum ejus, sedetiam mei, ut moerorem super moerorem non habeam.]
[Note: þatainei ïna] ¶ gr. omn.
[5412]Studiosius nunc misi eum, ut videntes eumrursus gaudeatis et ego hilarior sim recordans, quid de vobis est.
[5413]sniumundos] quod Cast. annotat, Gothumadverbio positivi gradus pro comparativo graeco uti,errat; nam sniumundos est adverbium comparativigradus, vid. Grim. III, 596, 1, cum adverbium positivisniumundo sit, vid. Mc. VI, 25 et L. I, 39.---gasaiwandansïna] o cod. A.---ufmunnands---ïst] recordans---est,o gr. omn., neque in ulla versioneaut Patre vestigium hujus additamenti reperimus.Cast. in annotatione ad Specim. h. l. M. IX, 23 et L.I, 3 comparavit, ubi Goth. similia additamenta apposuerit;sed nunc de illis locis tacendo illam prioriseditionis annotationem ipse improbavisse videtur,idque merito; nam quae illis locis praeter gr. auctoritatemadduntur, eorum est alia ratio.
[5414]Excipiatis igitur eum in dominocum omni gaudio et hos tales honoratos habeatis; nam propter opus Christi usque-ad mortem propinquavit,obliviscens animae suae, ut expleret vestram inopiam secundum meum ministerium.
[5415]habaiþ] sic recte cod. A. et Cast.; cod. B +haibaiþ.
[5416]ufarmunnonds] gr. παραβουλευσάμενος.---seinai]suae, o gr.---gaidv] sic in codd. legi, non gahiv,uti Cast. in Specim. ediderat, jam Mssm. Skeir.p. 182 indicavit.---mein] meum, objective accipiendumest, gr. omn. πρόςμε.
[5417]Hoc aliud,fratres mei, gaudete in domino; haec eadem vobis scribere, mihi quidem non molestia, verum vobis securitas.]
[Note: ïzvis meljan] ¶ gr. omn.
[5418]Videte hos canes, videte hos malos operatores, videte hanc concisionem.
[5419]þo gamaitanon] Grim. II, 845; IV, 527, falsopro gamait dictum esse censet ab interprete, quiκατατομήν pro participio habuisset, quod ei vix quiscrediderit.
[5420]At nos sumus circumcisio,nos spiritu Deo servientes et gloriantes in Christo Iesu et non in carne confidimus.
[5421]sijum] cod. A sium.---veis] sec. nos, gr.omn. οἱ.---jah ni] cod. A jan-ni.---gatrauam] confidimus,gr. omn. πεποιθότες; caeterum cod. A gatrauan,quam lectionem Cast. defendi quoque posseautumat.
[5422]Et autem ego habensfiduciam etiam in carne, si quis alius putat fidere in carne, ego magis.
[5423]Circumcisione octiduanus, e genteIsraelis, generis Benjaminis, Hebraeus ex Hebraeis, secundum legem Farisaeus,
[5424]bimait] accusativi graeco more, sed h. l. contragr. auctoritatem positi, nunc novum genus (vid.ad Eph. VI, 14) habemus; gr. περιτομῇ, pro quo crediGoth. περιτομή nominativum cum Patribus graecislegisse, ahtaudogs adjectivum genere masculinumvetat. Caeterum pro bimait Grimm. IV, 53 scribendumesset opinatur bimaimait, cujus emendationislaudatorem certo habebit neminem.---anþar þugkeiþ]¶ gr.]
[Note: baineiameinis] cod. A bainiameinis.
[5425]secundum aemulationempersequens ecclesiam, secundum justitiam hanc quae in lege est, existens irreprehensus.
[5426]usfairina] sic codd., aliis locis est unfairina,vid. Coloss. I, 22; Thess. I, III, 13; V, 23; de permutatione litterarum n et s diximus ad M. VII, 23.
[5427]Sed quodfuit mihi lucrum, hoc arbitratus-sum propter Christum damnum esse.
[5428]gavaurki] lucrum, gr. omn. κέρδη.---visan]esse, o gr. omn.
[5429]At tamen omne judico damnumesse propter abundantiam cognitionis Iesu Christi, domini mei, propter quem omni punitus sum et judicoquisquilias esse omne, ut Christum ad lucrum habeam,
[5430]aþþan sveþauh] Goth. c. codd. o μὲνοὖν.---alldomja] ¶ gr. omn.---kunþjis] sic codd.; Specim.+ kunþjos.---ïesuis xristaus] ¶ cod. A c. gr. omn.,sic vs. seq.---allata] omne, o gr. omn.---xristau]pro xristu, vid. ad Mc. VII, 32.
[5431]et inveniar in eo non habens meam justitiamhanc e lege, sed per fidem Iesu Christi, quae e Deo est justitia super fidem
[5432]þo] cod. A pronomen h. l. omissum post akinserit.---ïesuis xristaus] ¶ cod. A, caeterum ïesuiso gr.; Goth. c. codd. b e 4 ap. Mi.
[5433]ad cognoscendum eum etvim resurrectionis ejus et societatem dolorum ejus; cooneratus fui morte ejus,
[5434]gamainduþ] Cast. Specim. + gamaindaiþ.---miþkauriþs]cooneratus, gr. συμμορφούμενος.---vas]fui, o gr. omn.
[5435]ut quomodo veniam inresurrectionem e mortuis,
[5436]waiva] sic codd.; Specim. + wa sva.---us]e, o gr.
[5437]non quod jam acceperim aut jam justus judicatus sim, at ego sequor utcapiam in quo captus fui a Christo.
[5438]garaihts gadomiþs sijau] justus judicatussim, gr. τετελείωμαι.---ïk] ego, o cod. A c. gr. omn.---ei]Goth. c. codd. o καί.---gafahau] sic cod. A;cod. B et Cast. + gafahan.---þammei] Goth. c. codd.o καί.
[5439]Fratres, ego me ipsum non quidem puto capere,
[5440]þau] quidem, o gr. omn.; cod. A nauh c.codd. iis qui οὔπω legunt.
[5441]at unumquidem horum retro obliviscens, verum ad haec quae ante sunt, me extendens secundum scopum sequorpost praemium hujus superne vocationis Dei in Christo Iesu.
[5442]afta] sic codd., non aftra, uti Mssm. Skeir.p. 182 in iis scriptum esse dicit.
[5443]Tam multi igitur quam simus perfecti,hoc sentiamus, et si quid aliter sentitis, etiam hoc vobis Deus revelat.
[5444]sijaima] simus, o gr. omn.---wa] addimuse cod. A, cum gr. omn. habeant; abesse tamen etiampoterat, vid. ad M. XXV, 40.---ïzvis guþ] ¶ gr. omn.---andhuljiþ]sic in cod. A quamquam obliteratoscriptum fuisse videtur, uti textus (ἀποκαλύψει) postulatpro andhugjiþ, lectione codicis B sine dubiofalsa.
[5445]At tamen, ad quod pervenimus,ut idem sentiamus et idem cogitemus, eadam ire regula.
[5446]ei---fraþjaima] ut---cogitemus, o gr.;caeterum vid. ad Cor. I, IX, 25.---samon---garaideinai]haec in cod. B (non A, uti Cast. adnotat) etapud Cast. omissa e cod. A hic posuimus; gr. o garaideinai.
[5447]Coimitatores mei fiatis, fratres, et observatevobis hos sic euntes, sicut habetis exemplum nos.
[5448]miþgaleikondans meinai] vid. ad Cor. I, XI,1.---jah mundoþ] cod. A jam-mundoþ.
[5449]Nam multi eunt, quos saepe dixi vobis, verumnunc etiam flens dico hos osores crucis Christi,
[5450]quorum finis fit perditio; horum Deus venter est etgloria in dedecore eorum, qui terrestria cogitant;
[5451]þizeei] cod. A þizeiei.---vairþiþ] fit, o gr.omn.---þize] sic cod. B; cod. A et Cast. c. gr. omn.þizeei (quorum).---ïst] est, o gr. omn.---vulþus]cod. A vulþaus, vid. ad Mc. VII, 32.
[5452]verum nostra habitatio in coelis est, unde etiam servatoremexspectamus dominum Iesum Christum,
[5453]qui immutat corpus humilitatis nostrae ad conformatumcorpori gloriae suae, secundum opus; nam potest etiam subjicere sibi omnia.
[5454]leika] pr. veremur, si Cast. recte legit, nelibrarii mendo pro leik accusativo, quem postulatverbi ïnmaidjan constructio, sit scriptum.---du ïbnaskaunjammaleika] haec verba ita construuntur, utleika ab ïbnaskaunjamma pendeat, non cum eo sitconjungendum; du ïbnaskaunjamma enim praedicatiloco ponitur, quod du praepositione addita saepissimeindicari notum est; neque ita, uti Cast. voluit, Gothumεἰςσύμμορφον legere opus est opinari, legit illepotius, uti vulgo editur.---vulþaus] sic cod. A etCast.; cod. B + vusþaus.
[5455]Itaque igitur, fratresmei cari et desiderati, gaudium et corona mea, sic state in domino.
[5456]nu] igitur, o gr. omn.---fraujin] Goth. oἀγαπητοί.
[5457]Eodian rogo et Syntycenrogo hoc ipsum cogitare in domino;
[5458]aiodian] scribendum fuit aivaudian ad reddendumΕὐοδίαν, cf. aivxaristia, aivlaugia, paraskaive,all.; at cf. agustus pro avgustus; nec desunt verba inquibus o breve Gothus per o quod ω longo responderesolet, etiam exprimit; fortasse in ejus libroΕὐωδιαν scriptum fuit, quod quidem in aliis factumesse videmus.---jah] cod. A jas
[5459]sane etiam te, optate, rogo, socie, juva has quae collaboraveruntmihi in evangelio cum Clemente et aliis operatoribus meis, quorum nomina sunt in libris vitae.
[5460]bidja] gr. omn. ante jah.---valiso---gajuko]¶ gr.---miþarbaididedun mis] gr. omn. post aivaggeljon.---miþ]Goth. c. codd. o καί.---klemaintau]cod. A klaimaintau, citra solitam η vocalem reddendiconsuetudinem, vid. ad M. VIII, 28; caeterum Cast.+ klemaintaii et klaimaintaii.---sind] sunt, o gr.omn.
[5461]Itaquenunc gaudete in domino semper, iterum dico, gaudete!
[5462]nunu nu] itaque nunc, o gr. omn.; caeterumalteram harum particularum librarii incuria abundaresuspicamur.
[5463]Modestia vestra cognita sit omnibus hominibus,dominus prope est.
[5464]anavilje] sic codd. pro anaviljei, vid. ad L.X, 5.---siai] cod. A (?) sijai.---ïst] est, o gr.omn.
[5465]Non rem curetis, sed in omni prece et rogatione cum gratiis preces vestrae cognitaesint apud Deum,
[5466]allai] quasi Goth. legit πάσῃ; ἐνπαντί essedebebat ïn allamma.---aihtronai] Cast. + aihtkonai.aviliudam] gratiis, gr. omn. εὐχαριστίας, singularinumero.
[5467]et pax Dei, quae superat omne mentium, servat corda et corpora vestra in ChristoIesu.
[5468]ufarïst] desinit cod. A.---hairtona] Goth.o ὑμῶν.---leika] corpora, gr. νοήματα.
[5469]Hoc aliud, fratres, omne quod est verum, omne quod verecundum, omne quod justum, omnequod sanctum, omne quod jucundum, omne quod laudabile, si quae bonitatum, si quae laudum, hoc cogitate;
[5470]veih] sanctum, Goth. c. verss. latt. ἅγια proἁγνά legisse videtur.---godeino] Goth. c. verss.o καί.
[5471]quod etiam docuistis vos et accepistis et audivistis et vidistis in me, hoc faciatis et Deus pacis sitcum vobis.]
[Note: gavairþeis] vid. ad L. I, 23.
[5472]At gavisus-sum in domino valde, nam jam aliquando crevistis ad pro me cogitandum; inquo etiam cogitastis, at occupati fuistis.
[5473]du] ad fraþjan pertinet, vid. ad Rom.XI, 11.
[5474]Non quod secundum inopiam dicam, nam ego docui me, inquibus sum, sufficiens esse;
[5475]scio etiam humiliare me, scio et am abundantiam habere; in omni etin omnibus initiatus sum: et satur fieri et famelicus et abundantiam habere, et inopiam pati,
[5476]ufarassau] pro ufarassu, vid. supra et cf. adMc. VII, 32.
[5477]omnepossum in hoc corroboranti me Christo.]
[Note: xristau] Christo, o gr.]
[Note: At tamen bene fecistis communem reddentes meam afflictionem.]
[Note: gamainja briggandans] Cast. + jct.
[5478]At scitis etiam vos, Filippisii, quod in initio evangelii, cum exii a Macidonia, non ulla ecclesiarum mihicommunicavit in ratione doni et accepti, nisi vos soli.
[5479]ainnohun] sic cod. B et Cast. falso proainohun, vid. ad Gal. V, 15.---aikklesjono mis] ¶ gr.omn.
[5480]Nam etiam in Thessalonice et una vice et duabuscommeatum mihi misistis,]
[Note: tvaim] Goth. c. codd. o εἰς.
[5481]non quod quaeram donum, sed quaero fru(ctum).
[5482]ak . . . ] fragmentum vocis akran, uti Cast.recte explevit.
[5483]in veritate;]
[Note: ïn sunjai] incipit cod. B.
[5484]sicut accepistis ab Epafra, hoc dilecto conservitio nostro, qui est fidus provobis minister Christi Iesu,
[5485]svasve] Goth. c. codd. o καί.---ïesuis] o gr.omn.; Goth. c. Vulg.
[5486]qui etiam notificavit nobis vestrum amorem in spiritu;
[5487]ideo etiam nosab hoc die quo audivimus, non cessavimus pro vobis orantes et precantes, ut impleamini cognitione voluntatisejus in omni sapientia et prudentia spirituali,
[5488]þamma daga ei] sic pro þammei daga (ἧςἡμέρας),uti loquitur Cor. I, II, 23; Gal. V, 1; vid. tamenad L. I, 20.
[5489]ut eatis digne domino in omni quod placeat, inomni operum bonorum fructum ferentes in scientia Dei,
[5490]ei gaggaiþ] ut eatis, gr. omn. περιπατῆσαι(ὑμᾶς), cf. IV, 6.---vairþaba] incipit cod. A.---bairandans]Goth. o καὶαὐξανόμενοι.---ïn] tert. in,o gr.
[5491]in omni potentia corroborati secundum potentiamgloriae ejus, in omni patientia et longanimitate cum gaudio,
[5492]gratias-agentes Patri, qui vocavit vosad partem sortis sanctorum in luce,
[5493]saei laþoda] qui vocavit, gr. ἱκανώσαντι.---ïzvis]vos, gr. ἡμᾶς.---liuhada] Cast. + liuhadai.
[5494]qui liberavit vos e potestate tenebrarum et accepit in regnum filiiamoris sui,]
[Note: ïzvis] vos, gr. ἡμᾶς.
[5495]in quo habemus redemptionem, remissionem peccatorum,
[5496]fravaurhte] cod. B et Cast. + fravaurte, cf.ad M. V, 15; codex A h. l. obliteratus est.
[5497]qui est imago Dei invisibilis,primogenitus omnis creaturae.
[5498]ungasaiwanis] sic (pro usitatiore ungasaiwanins,vid. Cor. II, IV, 4) in cod. B; cod. A planedeleticius est. CAST.
[5499]Nam in eo creata fuerunt omnia in coelo et super terram, haec visibilia ethaec invisibilia, sive throni, sive dominationes, sive regna, sive potestates, omnia per eum et in eo creata sunt.
[5500]himina] coelo, cod. A c. gr. omn. praeterh. ap. Mi. himinam (coelis); caeterum Goth. etiam τάcum codd. omisisse videtur.---jah þo] cod. A jaþþo.
[5501]Et is est ante omnia et omnia in eo composita sunt,
[5502]et is est caput corporis ecclesiae, qui est principium,primogenitus e mortuis, ut sit in omnibus is primatum tenens.
[5503]Nam in eo placuit omnem plenitudinemhabitare,
[5504]et per eum reconciliare omnia in eo, pacem faciens per sanguinem crucis ejus per eum,sive haec super terram, sive haec super coelos.
[5505]ïmma] eo, Goth. c. verss. latt. αὐτόν proαὑτόν legisse videtur, sic vs. 22.---ana] sec. super,Goth. c. codd. ἐπί legit.
[5506]Et vos quondam exsistentes alienatos et inimicos sensuin operibus malis,
[5507]nu] vid. ad Rom. VII, 6.---gafriþodai] reconciliati,gr. ἀποκατήλλαξεν.
[5508]verum nunc reconciliati in corpore carnis ejus per mortem ad exhibendum vos sanctoset immaculatos et inculpatos ante eum;
[5509]mammons] carnis, sic Castillionaeo in cod.B scriptum esse videtur; cod. A h. l. adeo est exesus,ut inde alterius lectionem confirmare non ausussit. Cum Cor. I, VIII, 13 κρέας, verbum cognataesignificationis, per mimz translatum sit, codd. acriusinspicienti aut h. l. aut Corinth. l. l. lectionem erutumiri speramus, quae verba forma sibi similioraexhibebit.---ïs] vid. ad vs. 20.
[5510]si quidem permanetis in fide firmati et stabiliti et non moti a speevangelii, quod audivistis, quod praedicatum est in omnem creaturam hanc sub coelo, cujus factus-sum ego Pavlusminister.
[5511]ïn] pr. in, o gr.---gaþvastidai---gatulgidai]¶ cod. A.
[5512]Nunc gaudeo in quibus patior pro vobis et expleo quae desunt afflictionum Christi incarne mea pro corpore ejus, quod est ecclesia,
[5513]usfullja] expleo, Goth. c. codd. ἀναπληρῶpro ἀνταναπληρῶ legisse videtur.---gaidva] Cast. +gaidvl.
[5514]cujus factus-sum ego minister secundum constitutionemDei, quae data est mihi in vos ad explendum verbum Dei;
[5515]mysterium, quod absconditum fuit a saeculiset ab aetatibus, verum nunc manifestatum fuit his sanctis ejus,]
[Note: nu] vid. ad Rom. VII, 6.
[5516]quibus voluit Deus notificare divitiasgloriae hujus mysterii in gentibus, quod est Christus in vobis spes gloriae,
[5517]gabein] divitias, gr. τίςὁπλοῦτος.---þatei]quod, gr. ὅς.
[5518]quem nos praedicamusadmonentes omne hominum et docentes omne hominum in omni sapientia, ut exhibeamus omne hominumperfectum in Christo Iesu,]
[Note: ïesu] Iesu, o gr.
[5519]ad quod laboro certans secundum opus, quod intus operatur in me invirtute.
[5520]þammei] Goth. καί.---bi] desinit cod. B.---vaurstv]Goth. o αὐτοῦ.---ïnnana usvaurkeiþ] sice certa conjectura edidimus; Cast. postquam ediditinnuna vaurkeiþ, iterum inspecto codice ïnnu . . . svaurkeiþscriptum esse ei videtur, quamquam locus obliteratussit. Usvaurkjan enim pro simplici vaurkjanetiam Eph. VI, 13 invenitur; deinde ïnnuna, quodsuperstites reliquiae suadeant et quod ab Cast. Rom.VII, 22; Cor. II, IV, 16, et Eph. III, 16 editum est,propterea in textu non posuimus, quia, uti Grim. W.J. LXX. p. 31 loco epistolae ad Ephesios divina conjecturainvenit, non sic, sed ïnnuma (interior) incodd. legitur; neque igitur ïnnuna adverbii formaesse potest, sed ïnnana vel ïnna, quod Grim. omisit,qui l. l. Cor. II, IV, 16 sa ïnnuna sibi probavit et eodemmodo dictum esse existimavit, quo quod sequitursa utana.---mahtai] desinit cod. A.
[5521]------peccatorum carnis in circumcisione Christi.]
[Note: fravaurhte] peccatorum, o gr.; pergit cod. B.
[5522]Consepulti ei in baptismo, in quoetiam consurrexistis per fidem operis Dei, qui suscitavit eum e mortuis,
[5523]et vos mortuos existentes delictis etpraeputio carnis vestrae convivificavit cum eo, ignoscens nobis omnia delicta,
[5524]visandans] Goth. c. codd. o ἐν.---miþgaqivida]Goth. c. codd. o ὑμᾶς.
[5525]obliterans haec de nobis chirographadecretis suis, quod fuit contrarium nobis, et hoc tulit e medio, affigens id ad crucem,
[5526]ana] cod. B + ama.---seinaim] suis, o gr.omn.; Goth. c. vers. Arm.---þatei vas] exspectavimusþozei vesun propter vadjavokos; cum Goth. graecaὃἦνὑπεναντίον ad praecedens χειρόγραφον referendaesse, non satis diligenter reputavisset, ei graeci textusimitatio nunc erroris sui causa fuit; idque ei nonsemel tantum accidit.---usnam] cod. B. et Cast. +usman.---galgin] cod. B per compendium ggin exaratumhabet.
[5527]exuensse carne regna et potestates defamavit audacter abrogans haec palam in se.
[5528]leika] carne, o gr., qui habent (σάρκα),omittunt τἀςἀρχάς et eorum ratio verba conjungendiprorsus alia est, uti e versione latina nostra cognoscipotest; c. Goth. vers. Syr. et Patr. latt. conspirant.---gablauþjandsþo bairhtaba] abrogans haec palam,gr. omn. θριαμβεύσαςαὐτούς; αὐτάς c. Goth. cod. kap. Mi. legit.
[5529]Ne homo nunc vosjudicet in cibo aut in potu aut in parte diei festi aut pleniluniorum aut sabbatis,
[5530]dagis] diei, o gr. omn.---fulliþe] pleniluniorum,gr. omn. νουμηνίας; cum et novilunia et pleniluniaGermanis sacra haberentur tempora (cf. Tacit.German. 11, Caes. de Bell. Gall. 1, 50. Grim.deutsche Mythol. p. 404 sqq.), mirari aliquis potest,cur interpres nunc contra graeci textus auctoritatemplenilunia posuerit; sed inde plenilunia noviluniissolemniora fuisse discimus, quod ipsum etiam apudSaxones fuisse Beda de temporum ratione cap. 13indicat.---sabbatum] sabbatis, gr. omn. σαββάτων velσαββάτῳ.
[5531]quod est umbrahorum futurorum, verum corpus Christi.
[5532]Ne quisquam vos palma-fraudet volens in humilitateet cultu angelorum, quod non vidit extollens se frustra inflatus a mente carnis suae
[5533]et non habenscaput, ex quo omne corpus per nexus et ligaturas auctum et alitum crescit ad incrementumDei.
[5534]Si mortui-estis cum Christo ab elementis hujus mundi, quid amplius ut vivi in hoc mundodecernitis?
[5535]þis] cod. A pergit.---þanaseiþs] adhuc,o gr. omn.; Goth. c. vers. Arm. Vulg. et Patr.latt.
[5536]Ne tangas, ne adedas, ne gustes,
[5537]ni] sec et tert., cod. A nih.---atsnarpjais---kausjais]¶ gr. omn.
[5538]quod est omne ad corruptionem, per quod idadhibeatur secundum praecepta et doctrinas hominum,]
[Note: laiseinim] sic codd.; Cast. + laisenim.
[5539]quae sunt quidem rationem habentia sapientiaeopinionis in observatione et humilitate cordis et non-temperatione corporis, non in honore aliquo ad saturitatemcarnis.
[5540]sveþauh vaurd] ¶ gr. omn.---þuhtaus]opinionis, o gr., omn.; Goth. hoc additamento perversamvel ineptam sapientiam indicare voluisse videtur.---fastubnja]observatione, gr. ἐθελοθρησκεία.---hairtins]cordis, o gr.; sunt quidem codd., qui τοῦνοός addant, sed vid. ad III, 12.---unfreideinai] siccod. A; cod. B et Cast. + unfreidei, vid. ad Rom.IX, 30.
[5541]Si igitur consurrexistis Christo, quae supra sunt, quaerite, ubi Christus est in dextraDei sedens;]
[Note: þarei] cod. A þar (ibi).
[5542]quae supra sunt, cogitate, non haec quae super terram sunt,
[5543]nam mortui-estis et vitavestra abscondita est cum Christo in Deo.
[5544]Cum Christus manifestus fit, vita vestra, tunc etiam vos manifestifitis cum eo in gloria.
[5545]ïzvara] vestra, gr. ἡμῶν.---þanuh] siccodd., nec B þannu, nec A þannuh, uti Cast.edidit et adnotavit.---miþ ïmma] gr. ante bairhtai.
[5546]Occidite igitur membra vestra haec, quae sunt super terram adulterium,impuritatem, libidinem, cupiditatem malam et avaritiam, quae est idolorum servitus;
[5547]horinassu] cod. A norinassau, vid. ad Mc. VII,32.---vinnon] cod. A vinna.---ubilana] sic rectecod. A; cod. B + ubila---sei] vid. ad Tim. l, VI,10.
[5548]per quae venit iraDei super filios incredulitatis,
[5549]in quibus etiam vos ivistis olim, cum vixistis in his.
[5550]Verum nunc deponiteetiam vos haec omnia: iram, animositatem, improbitatem, convicium, impudicum-sermonem; ex orevestro ne exeat.
[5551]nu] vid. ad Rom. VII, 6.---ïzvaramma] desinitcod. A.---ni usgaggai] ne exeat, o gr. omn.praeter cod. G. Goth. conspirat cum loco paralleloEph. IV, 29.
[5552]Ne mentiamini vobis invicem, exuentes vobis hunc antiquum hominem cum factis ejus]
[Note: et vestite novo, hoc renovato ad cognitionem secundum imaginem hujus, qui creavit eum.]
[Note: gahamoþ] vestite, gr. omn. ἐνδυσάμενοι.
[5553]Ubinon-est Graecus et Iudaeus, circumcisio et praeputium, barbarus et Scythus, servus et liber, sed omniaet in omnibus Christus.]
[Note: jah] tert. et quart. et, o gr.
[5554]Induite vobis igitur, ut electi Dei sancti et electi, viscera, commiserationem,misericordiam, probitatem, humilitatem m(entis), mansuetudinem, patientiam,
[5555]bleiþein] commiserationem, gr. omn. οἰκτιρμοῦvel οἰκτιρμῶν; quod deinde Goth. armahairtein(misericordiam) addit, o gr. omn. et glossam ad verbumbleiþein in textum illatam esse judicamus.---a . . . ]praeter hanc litteram Cast. propter liturammembranae nihil conspicere potuit; in adnotationeahins supplendum esse suspicans, verum tetigissenobis videtur, nam sic ταπεινοφροσύνη etiam Philip.II, 3 per hauneins gahugdais et supra II, 23 per hauneinshairtins convertitur, quorum altero loco codd.τοῦνοός additum habent, cui voci, aut si Gothus nonlegit, ejus sensui optime respondet, uti gahugds ethairto, sic aha, vid Philipp. IV, 7; Tit. I, 15.
[5556]tolerantes vos invicem etcondonantes ipsi; si quis adversus quem habeat querelam, sicut etiam Christus condonavit vobis, sic etiamvos faciatis.
[5557]viþra] Cast. + viþka.---taujaiþ] faciatis,o gr.
[5558]At super omnia amorem, qui est vinculum perfectionis,]
[Note: alla] Goth. o τούτοις.
[5559]et pax Dei exsultet incordibus vestris, in quo etiam vocati fuistis in uno corpore et grati fiatis;
[5560]guþs] Dei, gr. Χριστοῦ.---svignjaiþ] vid. adThessal. I, IV, 14.
[5561]verbum Christihabitet in vobis largiter, in omni sapientia et prudentia spirituali docentes et admonentes vosipsos psalmis, laudibus, cantibus spiritualibus in gratia canentes in cordibus vestris domino.
[5562]jah frodein ahmeinai] et prudentia spirituali,o omn. gr. et verss.; efficitur hoc additamento,nisi ex alio loco huc translatum est, amplificatio notionis,cujus figurae exempla ad Cor. I, IX, 25 collegimus;ahmeinai autem h. l. Goth. ex eodem fontehausisse videtur, unde I, 28 codd. graeci et verss.,quibuscum Goth. fere semper consentire solet, πνευματικῇduxerunt.---psalmom] Goth. e. codd. et h. l.et aute saggvam o καί---saggvim] sic cod. B Cast. +saggvam, sed postea saggvim Add. p. 70.---fraujin]domino, gr. θεῷ.
[5563]Omne quodcumque quod faciatis in verbo aut in opere, omne in nomine domini Iesu gratificantesDeo patri per eum.
[5564]init. et deinde post guþa Goth. c. codd.o καί.
[5565]Vos uxores, pareatis viris vestris, ut convenit in domino;
[5566]jus] vos, vid. ad L. VI, 20.---ïzvaraim] vestris,o gr., cf. ad Cor. I, VII, 16.
[5567]viri, amateuxores vestras et ne sitis acerbi contra has;]
[Note: ïzvaros] vestras, o gr.
[5568]filii, pareatis parentibus secundum omne, nam hocbene placitum est in domino;]
[Note: ïst] gr. ante vaila.
[5569]vos patres, ne sollicitetis filios vestros ad animositatem, ut non fiantin aegritudine;
[5570]du þvairhein] errat Cast. dicens du þvairheinsuperfluum esse, quia gramjan proprie ἐρεθίζεινsignificet; nam quod additum est du þvairhein (adiram) verbo gramjan (sollicitare), eo comprobaturGoth. non ἐρεθίζετε, sed c. codd. παροργίζετε legisse.
[5571]servi, pareatis secundum omne corpore dominis, non in oculis servientes, ut hominibusplacentes, sed in simplicitate cordis timentes Deum.
[5572]leika fraujam] Cast. + jct., nam leika respondetgraeco κατὰσάρκα quod quidem addita bipraepositione reddendum erat, et aegre etiam þaimarticulum desideramus (þaim bi leika fraujam).---guþ]Deum, gr. κύριον.
[5573]Quodcumque quod faciatis, ex animo opereminiut domino, non hominibus,
[5574]init. Goth. c. codd. o καὶπᾶν.---fraujin]Goth. o καί.
[5575]scientes, quod a domino accipitis mercedem haereditatis, nam dominoChristo servitis.]
[Note: Hic enim noxius accipit quod nocuit, et non - est favor apud Deum.
[5576]auk] enim, gr. δέ.---viljahalþei] cod. B etCast. + viljahalþein, vid. Eph. VI, 9.---at guþa]apud Deum, o gr.
[5577]Vosdomini justitiam et aequitatem servis praestate, scientes quod habetis etiam vos dominum in coelis.]
[Note: aihuþ] gr. omn. post jus.
[5578]Rogationiadjungentes vos, vigilantes in ea in gratibus:
[5579]haftjandans] adjungentes, gr. omn. προσκαρτερεῖτε,praeter cod. Colb. 7 ap. Mill.---aviliudam]gratibus, gr. omn. εὐχαριστίᾳ.
[5580]rogantes simul etiam pro nobis, ut Deus aperiatnobis ostium verbi ad dicendum mysterium Christi, propter quod etiam vinctus sum,
[5581]ut manifestemhoc, sicuti debeam loqui;]
[Note: svasve] pergit cod. A.]
[Note: in sapientia eatis ad hoc foris, hoc tempus redimentes.
[5582]þata] o cod. A.
[5583]Verbum vestrumsemper in gratia sale conditum sit, ut sciatis quomodo debeatis unicuique respondere.
[5584]ïzvar] Cast. + ïzvak.---gasuqoþ] sic codd.,nec cod. A gasukoþ, uti Cast. adnotavit; in cod.Arg. bis (Mc. IX, 50; L. XIV, 34) gasupon eodemsensu legitur.---siai] cod. A sijai, quod gr. omn.omittunt.---ei viteiþ] ut sciatis, gr. omn. εἰδέναι;Goth. c. Vulg.
[5585]Quodsecundum me est, omne notificat vobis Tycecus, hic carus frater et fidus minister et conservitium in domino,]
[Note: tykekus] cod. A tykeikus.
[5586]quem misi ad vos ideo, ut cognoscat quid de vobis est, et consoletur corda vestra,
[5587]cumOnisimo, hoc caro et fido fratre, qui est e vobis, qui omne vobis notificant, quod hic est.
[5588]liubin---triggvin] ¶ gr.---þaiei] qui, o gr.;Goth. c. cod. D οἵ.
[5589]Salutatvos Aristarcus, hic concaptivus mihi et Marcus, consobrinus Barnabae, de quo accepistis mandata, siveniat ad vos, accipiatis eum;
[5590]areistarkus] cod. A + ariastarkus.---du]notandus est novus usus hujus praepositionis, cumaccusativo positae, praeter hunc locum etiam vs. 13;valet autem utroque loco idem quod bi (pro),quapropter ii loci non ad confirmandam opinionemafferri possunt, etiam J. XVI, 32 seina accusativum adu pendentem esse; ad illum enim locum haecsignificatio non pertinet.
[5591]et Iesus, qui vocatur Justus, qui sunt e circumcisione. Hi uni cooperatoressunt regni Dei, qui fuerunt mihi ad consolationem.
[5592]sind] sunt, o gr.---þiudangardjos] regni,gr. omn. εἰςτὴνβασιλείαν.
[5593]Salutat vos Epafras, hic e vobis servusChristi, hic semper certans de vobis in precibus, ut stetis omnoperantes et perfecti in omni voluntateDei;
[5594]sa] sec. hic, o gr. omn.---allavaurstvans---fullavitans]¶ gr. omn. et Goth. c. codd. πεπληροφορημένοιpro πεπληρωμένοι legit.
[5595]testor enim ei, quod habet multum studium pro vobis et de his qui sunt in Laudicea et Ieropola.
[5596]manag aljan] multam aemulationem, gr.πολὺνπόνον.---du] pro, o gr. omn.; caeterum vid. advs. 10.---sind] desinit cod. A.---jah] sec. Goth.o τῶνἐν.
[5597]Salutat vos Lucas, medicus hic carus;
[5598]liuba] Goth. o καὶΔημᾶς.
[5599]salutate hos in Laudicea fratres et Nymfan et hancinquilinam ejus ecclesiam.
[5600]Et cum legatur apud vos haec epistola, faciatis, ut etiam in Laudeceaecclesia legatur, et quae est e Laudicea, vos legatis,
[5601]laudekaion] sic scribendum est pro mendosacodicis B lectione laudekaiom.---þoei] nisi sic errorelibrarii pro soei (i. q. sei) scripta est, div. þo ei(hanc quae) legendum, vid. ad L. I, 20.---laudeikaion]sec. Goth. c. Vulg. o ἵνακαί.---ussiggvaid. jah] cod.B et Cast. + ussiggvaidjau.
[5602]et dicatis Arcippo: vide hoc ministerium quodaccepisti in domino, ut id impleas.
[5603]Salutatio mea manu Pavli.
[5604]Mementote mei vinculi. Gratiacum vobis amen.Ad Colossenses explicit.
[5605]bandjos] vinculi, gr. omn. δεσμῶν.---amen]amen, o gr.Subscriptio. Nullus gr. eam uti Goth. habet;caeterum pro kaulaussaim in cod. per compendiumkaussaim scriptum est.
[5606]Fragmenta hujus epistolae in cod. B leguntur;cod. A inde a V, 22 usque ad finem solummodohabet.Inscriptionem supplevimus e Philipp. IV, 16, ubiþaissalauneika, Thessalonices oppidi nomen invenitur.
[5607]------et Deus, quam sancte et juste et irreprehensibiliter vobis his credentibus fuimus,
[5608]waiva] quam (πῶς), gr. ὡς.---veihaba]sancte, Goth. fortasse c. cod. F ἁγίως pro ὁσίως legit,nam veihs graeco ἅγιος respondet, vid. tamen Tit. I,8, ubi quoque pro ὅσιος ponitur.
[5609]sicutscitis unumquemque vestrum, uti pater filios suos rogantes vos et consolantes
[5610]vituþ] Goth. o ὡς(πῶς).
[5611]et testantes ad eundumvos digne Deo, qui vocavit vos ad suum regnum et gloriam.
[5612]Ideo etiam nos gratias agimus Deo indesinenter,nam accipientes a nobis verbum auditus Dei accepistis non sicuti verbum hominum, sed sicuti estvere verbum Dei, quod etiam operatur in vobis, vos - qui creditis.
[5613]unsveibandans] sic cod. B; Cast. Add. p. 71.---atunst] gr. omn. post hauseinais; Goth. c. Vulg.---svasve]pr., o gr. omn.; Goth. c. verss.---vaurkeiþ] sicscribendum est pro vaurkei, codicis B et Cast. lectione.
[5614]Vos enim imitatores facti - estis,fratres, ecclesiis Dei his exsistentibus in Iudaea in Christo Iesu; nam hoc idem passi estis etiam vos a vestrispopularibus, sicuti etiam nos ab Iudaeis,]
[Note: veis] nos, gr. omn. αὐτοί.
[5615]qui etiam dominum occiderunt Iesum et proprios profetaset nos persecuti-sunt et Deo non placentes et omnibus hominibus adversarii sunt,]
[Note: svesaim] proprios, gr. τούς.
[5616]arcentes nos ad gentilesloqui, ut servarentur, ad explendum sua peccata semper. At properavit super eos ira Dei usque finem.]
[Note: guþs] dei, o gr.
[5617]At nos, fratres, orbati a vobis ad tempus horae, facie non corde abundantia properavimus vultum vestrumconspicere in multa cupiditate.
[5618]ïzvara] ad andaugi pertinens soloece proïzvar dictum est; pro genitivo plurali haberi, sermonisgothici usus vetat.
[5619]Nam voluimus venire ad vos ego quidem Pavlus et una vice et duabus,et impedivit nos Satana.]
[Note: unte] nam, gr. διό.
[5620]Quid enim est nostra spes aut gaudium aut corona gloriationis? Nonnevos in facie domini nostri Iesu Christi in ejus adventu?
[5621]ïst] est, o gr. omn.---niu] nonne, gr. omn.ἢοὐχὶκαί; Goth. c. Vulg.
[5622]Vos enim estis gloria nostra et gaudium.]
[Note: Propter quod non sustinentes amplius placuit nobis, ut relicti essemus in Athenis soli;
[5623]ju---þanamais] de hac loquendi ubertate vid.ad L. XV, 19, sufficiebat enim ju ni ad reddendumgraecum μηκέτι, vid. vs. 5.
[5624]et misimusTimotheum, fratrem nostrum et ministrum Dei in evangelio Christi, ut vos confirmaret et oraretsecundum fidem vestram,
[5625]andbaht] ministrum, gr. συνεργόν.---ïz isgatulgjai] ¶ gr. omn.---bidjai] Goth. c. codd. o ὑμᾶς.
[5626]ut non ullus absterreatur in his angustiis, ipsi enim scitis quod ad hocconstituti sumus.
[5627]ratidai] Cast. sine ullo dubio recte satidaiconjecit, vid. Philipp. I, 17, ubi Goth. pro κεῖμαιgasatiþs ïm quoque utitur.
[5628]Et enim cum fuimus apud vos, praediximus vobis quod futurum fuit nobis ad patiendumafflictiones, sicuti etiam factum - est, et scitis.]
[Note: vesum] gr. omn. post ïzvis.
[5629]Ideo etiam ego jam non sustinens misi ad cognoscendamfidem vestram, ne forte tentaverit vos hic tentans et frustra fiat labor noster.
[5630]usþulands] cod. B et Cast. + usþulans, vid.ad Mc. XII, 24.
[5631]At nunc inveniente Timotheo ad nos a vobis et narrante nobis fidem, amorem vestrum et quod memoriam nostramhabetis bonam semper, cupientes nos videre, sicuti etiam nos vos;
[5632]teimauþaiu] pro teimauþaiau, vid. ad L. I,54.---galaubein] Goth. o καί.---habaiþ] gr. omn.ante gaminþi.
[5633]propter hoc consolationem-habentessumus, fratres, a vobis in omni necessitate et afflictione nostra propter vestram fidem.]
[Note: fram] a, gr. omn. ἐφ᾽.---nauþai---aglon] ¶ gr.
[5634]Nam ecce vivimus,si vos statis in domino.
[5635]Quid enim gratiarum possumus retribuere domino Deo de vobis in omnigaudio, quo gaudemus propter vos coram Deo nostro.
[5636]usgildan] gr. omn. praeter cod. I ap. Mi.post guþa.---fraujin guþa] domino Deo, gr. autθεῷ aut κυρίῳ habent, uti Mi. adnotat.
[5637]Nocte et die abundantia precantes, ut videamusfacies vestras et expleamus defectum fidei vestrae.
[5638]andvairþja ïzvara] facies vestras, gr. omn.ὑμῶντὸπρόσωπον; Vulg. c. Goth. pronomen substantivopostponit.---ustiuhaima] sic cod. B; Cast. +usþiuhaima.---vaninassu] sic cod. B; Cast. + vanonaþis.
[5639]At ipse Deus et pater noster et dominus nosterIesus Christus dirigat viam nostram ad vos.
[5640]At vos dominus augeat et redundare faciat amore in vosinvicem et omnes, sicuti etiam nos in vos,]
[Note: jah] sec. Goth. o εἰς.
[5641]ad confirmandum corda vestra inculpata in sanctitate coramDeo et patre nostro in adventu domini nostri Iesu Christi cum omnibus his sanctis suis.]
[Note: hairtona ïzvara] ¶ gr. omn.; Goth. c. Vulg.
[5642]Itaqueigitur, fratres, rogamus prece vos et precamur in domino Iesu, ut sicuti accepistis a nobis, quomodo debetisambulare et placere Deo, sicuti etiam ambulatis, etiam augeatis plus.
[5643]þannu] itaque, gr. om. (τὸ)λοιπόν.---ei]ut, o gr.---svasve jah gaggiþ] sicuti etiam ambulatiso gr.; Goth. c. codd., qui καθὼςκαὶπεριπατεῖτεlegunt; neque igitur svasve pro sva positum esse cumCast. statuere opus est.---jah] quart. et: ἵνα, quodh. l. habent gr., Goth. c. codd. supra post ïesuaposuit.
[5644]Scitis enim qualia praeceptadedimus vobis per dominum Iesum Christum.
[5645]xristu] Christum, o gr. omn. praeter codd.a et d ap. Mi.
[5646]Hoc enim est voluntas Dei, sanctitas vestra, utdetineatis vos ab fornicatione,
[5647]ei gahabaiþ] ut detineatis, gr. omn. ἀπέχεσθαι;Goth. c. Vulg. sic vs. seq. graecum εἰδέναι perei viti reddidit.---kalkinassau] cod. B. + kalkinassaus,nam af praepositio tertium casum postulat; locorumquorum ad M. XXVII, 57 mentionem fecimus, aliaest ratio et idem vitium a librario codicis B commissumjam supra Cor. II, III, 18 (af ahmins) animadvertimus,ubi A recte af ahmin habet.
[5648]ut sciat quisque vestrum possidere suum vas in sanctitate et honore,]
[Note: gastaldan] gr. omn. post kas.
[5649]non in passione cupiditatis, sicuti etiam gentiles, qui non noverunt Deum,
[5650]ut quis non transgrediaturneque decip(iat)---fratrem suum, nam vindex dominus est omnium, sicuti etiam praediximus vobiset testati - sumus.
[5651]nih] neque, gr. omn. καί.---bifaih . . .] Cast.edidit bifaihodai ïn . . o . . s, ex quibus posterioribuslitteris toïs, pro tojis dictum, efficit; quam conjecturam(nam praeter bifaih, quod edidimus, nihilfere certo cognosci posse ipse confitetur) an cuiquamprobaverit, dubitamus, et nunc ipse fortasse ei patrociniumrenuntiavit. Nos legimus bifaiho (ïn) wammatoje, i. e. decipiat (in) aliquo operum, ut cumvers. Armen., cum qua Gothum saepius concinerevidemus, τῳ pro τῷ legerit.---ïst] est, o gr. omn.---allaize]omnium, gr. omn. περίπάντωντούτων.
[5652]Non enim vocavit nos Deus in immunditiam, sed in sanctitatem.
[5653]Propter hocigitur qui spernit, non hominem spernit, sed Deum, qui dedit spiritum suum sanctum vobis.
[5654]ïnuh] sic cod. B; Cast. + ïþ.---saei] sec.,Goth. c. codd. o καί.---ïzvis] vobis, gr. εἰςἡμᾶς.
[5655]At defraterno-amore non opus - habemus scribere vobis, nam ipsi vos a Deo edocti estis ad amandum vos invicem;
[5656]broþrulubon] sic cod. B; Rom. XII, 10 broþralubon,legitur.---þaurbum] opus habemus, gr.χρείανἔχετε, cf. V, 1.
[5657]et enim facitis hoc in omnes fratres in omni Macidonia; at oramus vos, fratres, augeri pius
[5658]et studere requiei et facere propria et operari manibus vestris, sicuti etiam vobis praecepimus,
[5659]vaurkjan] Goth. c. codd. o ἰδίαις.---jah]quart. etiam, o gr. omn. praeter cod. f et α ap. Mi.
[5660]utambuletis honeste ad hos, qui foris sunt, et non ullius aliquo egeatis.
[5661]gafehaba] sic cod. B denuo inspectus; nosolim garedaba (vid. Rom. XIII, 13) scriptum esse conjiciebamus.---niainishun wis] non ullius aliquo, gr.omn. μηδενός; Goth. c. Vulg.
[5662]At non volumus vos inscios,fratres, de his obdormiscentibus, ut non moereatis, uti hi alii qui non habent spem.
[5663]unveisans] sc. visan, vid. ad. Rom. XV, 8,---broþrjus]Cast. + broþrus.---sve] Goth. o καὶ.
[5664]Nam si credimus,quod Iesus mortuus-est et resurrexit, sic etiam Deus hos qui obdormiverunt per Iesum agit cumeo.
[5665]tiuhaiþ] cum non solum h. l. þiuhaiþ,sed etiam Gal. V, 10 bairaiþ et Coloss. III, 15 svignjaiþlegatur, pro quibus formis, si indicativi essedebent, tiuhiþ, bairiþ, svigneiþ, si conjunctivi, tiuhai,bairai, svignjai secundum regulas formationisscribendum fuit, nunc non dubium est quin illaforma conjunctivi cum addito þ, a sermone evangeliorumaliena, posteriore aetate inducta sit et itaadhibita, ut pro graeco futuro aut imperativo poneretur.
[5666]Hoc enim vobis dicimus in verbo domini, quod nos hi viventes, hi relicti in adventu domini nonpraevenimus ante hos obdormiscentes.
[5667]Nam ipse dominus in jussu, in voce arcangeli et in tuba Dei deorsumdescendit a coelo et mortui hi in Christo resurgunt antea.
[5668]haitjai] sic. cod. B; Cast. + hait jah---þai]hi, o gr. omn.
[5669]Deinde autem nos hi viventes hi relictistatim cum eo rapimur in nubibus ad occurrendum domino in aere et perpetuo cum domino fimus.
[5670]ïmma] eo, gr. omn. αὐτοῖς; Goth. c. Slav.5.---jah] Goth. o οὕτω.
[5671]Adeo nunc consolamini vos invicem in his verbis.]
[Note: nu] igitur, o gr. omn.
[5672]At de his momentis et temporibus, fratres, nonegemus, ut vobis scribamus;
[5673]þaurbum---meljaima] gr. χρείανἔχετε---γράφεσθαι;Goth. c. Vulg.
[5674]nam ipsi accurate scitis, quod dies domini, uti fur in nocte, sic venit.
[5675]Cum dicunt: pax et securitas, tunc repente eos supervenit interitus, sicuti dolor gravidae et effugiunt.
[5676]biqimith] sic cod. Cast. Add. p. 71.---fralusts]hanc vocem in cod. B prorsus evanidam Cast.recte restituit.---sair qiþuhaftons] sic cod. B; Cast.+ qaisv þis hafteis, quamquam in adnotatione eamlectionem certam esse dicit.---jah] sec., deest ni,aperto librarii mendo, nisi in loco propter lituramdifficili lectu, scriptum fuit ni gaþliuhand; unþaþliuhandquidem est verbum recte compositum ipsumquegraeco ἐκφεύγειν reddendo aptissimum, vid.Cor. II, II, 33, sed additum sibi habere solet id,quod effugitur, is autem casus ubi omittitur, gaþliuhan,quod proposuimus, Goth. utitur, vid. M. VIII,33; Mc. V, 14; XIV, 50; XVI, 8.
[5677]At vos, fratres, non estis in tenebris, ut hic dies vos uti fur capiat;
[5678]nam omnes vos filii lucis estiset filii diei non estis noctis, non tenebrarum.
[5679]siuþ] estis, gr. ἐσμέν.---nahts] cod. B. +nahs.
[5680]Itaque ergo non dormiamus, uti hi alii, sed vigilemus etsobrii simus;]
[Note: sve] Goth. c. codd. et verss. o καί.
[5681]nam qui dormiunt, nocte dormiunt, et qui ebrii fiunt, noctu ebrii fiunt;
[5682]nahts] Cast. non debebat nahti conjicere,nam ea non est insueta, quam ipse vocat, sed falsaforma; nahts recte habet, vid. L. II, 8.
[5683]verum nosdiei existentes sobrii simus, induti lorica fidei et amoris et galea, spe salutis;
[5684]unskavai] e Cor. I, XV, 34 Cast. usskavaivel potius usskavjai legendum esse, recte monet, cf.vs. 6; n et s litteras saepius permutari vidimus M. VII,23; Mc. VI, 2.---nasseinais] sic cod. B pro naseinais,vid. ad Gal. V, 15.
[5685]nam non posuit nosDeus in iram, sed ad acquisitionem salutis per dominum nostrum Iesum Christum,
[5686]qui mortuus - estpro nobis, ut sive dormiamus, sive vigilemus simul cum eo vivamus.]
[Note: slepaima---vakaima] ¶ gr.
[5687]Propter hoc consolamini vos invicemet aedificetis unusquisque alter alterum, sicut etiam facitis.
[5688]At rogamus vos, fratres, cognoscerehos laborantes in vobis et praesides vestros in domino.
[5689]fraujin] Goth. o καὶνουθετοῦνταςὑμᾶςκαί.---sveraiþ]honorate, gr. ἡγεῖσθαι ab ἐρωτῶμενpendens; Goth. cum nunc imperativo utatur, antegavairþi habaiþ recte addit jah, quod a gr. itemrecte abest.---ïzvis] vobis, gr. omn. ἑαυτοῖς (vobisipsis), cf. II, 14
[5690]Honorate eos abundantia in amore propteropus eorum et pacem habete in vobis.
[5691]Rogamus autem vos, fratres, moneatis hos incompositos consoleminihos pusillanimes, sustineatis hos imbecillos, longanimi sitis erga omnes;
[5692]broþrjus] cod. B + broþjus.---ungatassans]sic c. B; Cast. + ungatlisans.---usþulaip] sustineatis,gr. omn. ἀντέχεσθε (andnimaiþ;, cf. Tit. I, 9), Goth.videtur per errorem ἀνέχεσθε legisse, quod idemetiam librario codicis 74 accidit.
[5693]videte, ne quismalum pro malo cui retribuat, sed semper bonum sequamini cum vobis invicem et erga omnes;
[5694]ubil ana] Cast. + jct.; caeterum pro ana(super) gr. omn. ἀντί, cujus praepositionis significationieum ana non respondeat, non dubitamus quinin cod. B und scriptum sit, uti legitur Rom. XII, 17ni ainummehun ubil und ubilamma usgibands, cf. M. V,38.---laistjaiþ] Goth. c. codd. o καί.
[5695]sempergaudete in domino;]
[Note: ïn fraujin] in domino, o gr.]
[Note: non - cessantes orate, in omni gratias - agite;
[5696]hoc enim est voluntas Dei inChristo Iesu in vos;]
[Note: ïst est, o gr.
[5697]spiritum ne exstinguite,]
[Note: profetias ne spernite,
[5698]sed omne probetis, quodbonum sit, teneatis;
[5699]ab omni rerum malarum detinete vos,]
[Note: ubilaizo] incipit cod. A.
[5700]at ipse Deus pacis sanctificet vosomnimodis, et integrum vestrum spiritum et anima et corpus inculpata in adventu domini nostri Iesu Christiservetur.
[5701]jah---ahman] cum Goth. nunc accusativumponat, nihil est certius quam καὶὁλόκληρονὑμῶντὸπνεῦμα ab ἁγιάσαι pendere eum existimavisse cumapud omn. gr. et verss. cum ψυχή et σῶμα ad τηρηθείηpertineat et nominativus casus esse debeato (jahgahails ïzvar ahma).
[5702]Fidelis qui vocavit vos, qui etiam facit,]
[Note: fratres, oretis autem etiam pro nobis
[5703]þan jah] autem etiam, pro gr. καί,utiMatth. IX, 17.
[5704]Salutetisfratres omnes in osculo sancto.]
[Note: Obtestor vos in domino, ut recitetur haec epistola his sanctis fratribus.
[5705]aipistaule] cod. B. c. cod. 17 o πᾶσι; in cod.A etiamsi illius vocis (allaim) vestigia propter liturammembranae non cognoscuntur, tamen spatiumad capiendam eam sufficit.
[5706]Gratia domini nostri Iesu Christi cum vobis, amen.]
[Note: amen] amen, o gr.
[5707]Inscript. du þaissalaunekaium anþara] cod. A: duþaissalauneikaum (sic!) b̄ anas
[todeiþ]; verbi anastodeiþ,quod e cod. A in inscriptione posuimus, litteraeultimae quas uncis inclusimus, adeo erant exstinctae,ut Castillionaeus conjectura eas restitueret; cf. Prolegg.col. 480 not. 8. Caeterum in inscriptione ad epistolampriorem pro þaissalauneikim, uti secundumrumonim, galatim all. scripsimus, potius þaissalauneikaiumscribere debebamus (hoc enim rectius est,quam quod codd. praebent, et sic etiam in subscriptionehujus epistolae legitur), atque etiam kaulaussaimCol. subscr. in kaulaussaium mutandum essevidetur.
[5708]Pavlus et Silbanus et Timotheus ecclesiae Thessalonicensium in Deo patri nostro et domino IesuChristo:
[5709]gratia vobis et pax a Deo patre nostro et domino Iesu Christo.
[5710]Gratias - agere debemus eosemper propter vos, fratres, sicuti dignum est; nam supercrescit fides vestra et abundat amor unius cujusqueomnium vestrum in vos invicem:
[5711]ita - ut nos ipsi in vobis gloriemur in ecclesiis Dei propter patientiamvestram et fidem in omnibus persecutionibus vestris et doloribus, quos patimini;
[5712]ïn] pr. in, o cod. B, addidimus e cod. A,---stivitjis]sic pro stivitjons, quod Cast. e loco penitusexeso edidit, legendum est: id autem exigit primumizvaris, forma neutrius, deinde quod Gothi ὑπομονήνnon stivitjon sed stiviti dicunt, vid. Cor. II, I, 6; VI, 4.---vrakjom]sic codd.; Cast. + vrakjam.
[5713]Exemplum justi judiciiDei, ad dignos faciendum vos regno Dei, propter quod etiam patimini.
[5714]ïn] desinit cod. B; quae hinc edidit Cast. usquead jabai versu sequente, ea omnia, cum membranapenitus abrasa esset, conjectura invenit; sic quoque,inquit ille, in hac et sequentibus pagellis duabusmultis opus fuit conjecturis.
[5715]Tamen si justum est apud Deumretribuere his tribulantibus nos angorem,
[5716]jabai] gr. omn. εἴπερ; quod cum Gothus persveþauh jabai reddere soleat (vid. Rom. VIII, 9; cf.Cor. II, X, 8), id etiam hoc loco pro simplici jabaiscribendum esse censuimus; nam Cast. etiamsi codiceiterum consulto litteras fere nullas conspexit,tamen locum ad tot litteras capiendas sufficere dicit.Aliis quidem locis περ encliticum gothice raihtis est(vid. ad Cor. II, VIII, 7), ut jabai raihtis quoque legipossit; quoniam autem Cast. post jabai nihil conspiciad h. l. diserte dicit, conjectura jabai raihtis abstinendumest.---ïst] est, gr. omn.---uns] nos, gr.omn. ὑμᾶς, praeter cod. B 2 ap. Mill.
[5717]verum vobis tribulatis requiem cum nobis in revelationeDomini nostri Iesu Christi de coelis cum angelis potentiae ejus,
[5718]ïþ] verum, gr. omn. καί, Goth. c. vers. lat.Sabat.---gapraihanaim] Massm. M. G. A. 1840 p.127 injuria pro falso habet, vid. Matth. VII, 14; Cor.II, IV, 8; neque versu proxime praecedente legitur,uti ille ait, gaþraihandam, sed recte gaþreihandam---ïusila]hanc vocem penitus obliteratam restituiope Cor. II, VIII, 13. CAST.---unsaris] nostri, o gr.,Goth. c. codd. ap. Mill.---xristaus] Christi, o gr.,Goth. c. codd. ap. Mill. et Mi.---himinam] coelis, sicpro himina (οὐρανοῦ) in membrana exesa Castillionaeoscriptum esse videtur; mirum: nam cum in evangeliisοὐρανὸς singularis a Gothis semper fere per himinos,numero plurali, convertatur, in epistolis interpretesnostri non solum graecorum vestigia persequuntur,sed etiam praeter eorum auctoritatem proplurali singularem ponunt, vid. ad Eph. III, 15 etCol. I, 16.
[5719]in ignis fulgure dantis vindictam non noscentibusDeum et non obedientibus evangelio domini nostri Iesu Christi;
[5720]funins lauhmonai] ignis fulgure, gr. πυρὶφλογός.Goth. c. codd. φλογὶπυρός, verbis transpositis, legit.Caeterum pro lauhmonai cum Massm. l. l. p. 126lauhmonjai legendum esse putamus, vid. Luc. X, 18;XVII, 24.---gibandins], sic pro gibandis, quod Cast. eloco plane exeso male edidit, legendum est.
[5721]qui poenam dant, interitumaeternum, a facie domini et a gloria potentiae ejus;
[5722]þaiei] Cast. duo verba inde sequentia, quaegraecis verbis δίκηντίσουσι, respondeant, cum in cod.omnino essent exstincta, conjectando per fraveitusgiband reddidit; quam conjecturam Massm. l. l. p.134 injuria laudat, nam verbum quod ἐκδίκησιν, i. e.ultionem significat, idem δίκην, i. e. poenam, significarenon potest. Rectius Cast. pro τίσουσι usgibandposuit, vid. Philem. 19. Quod autem aliud verbumgothicum pro fraveit scriptum fuerit, difficile estdictu, nam δίκη nullo alio novi testamenti loco legitur,ut inde conjectura fieri possit.
[5723]ubi venit glorificari in his sanctis ejus et . . . . . .in omnibus his credentibus, nam creditum est testimonium nostrum vobis in illo die.
[5724]qimiþ] Cast. + qemi conjectura restituit; idenim verborum junctura non admittit, quia Gothi,ubi conjunctivus aoristi graeci, pro Latinorum futuroexacto positus, exprimendus est, indicativo, rariusconjunctivo praesentis uti solent, vid. Grim. Gr. IV,147. Sic etiam infra II, 3 pro qemi iterum qimiþ velqimai legendum est, quod etiam vairþai probat, quodsequitur.---ushauhjan] fortasse ushauhnan legendumest, uti Cast. etiam vers. 12 edidit.--- . . . le . . . ba . . . ]ex his singulis litteris Cast. fecit mikilein atgibanguþa, quae significent: magnalia dare Deo; eaquelectio Massmanno l. l. p. 134 placet. Sed interpres,si vere sic scripsisset, quam longe quaesumus ab auctoregraeco aberravisset? et quomodo is, qui θαυμασθῆναιἐνπᾶσιτοῖςπιστεύσασι dicitur, ab interpretemagnalia dare Deo in omnibus credentibus dici potest?Probabilius esset, si legeretur mikilein haban ïnallaim þaim galaubjandam.---þzvis] vobis, gr. omn.ἐφ᾽ὑμᾶς, procul dubio ante ïzvis praepositio du vel ïnexcidit, quod propter sequens ï facile fieri poterat;cave autem ana suppleas, hoc propter significationemadversariam hic locum non habet.---jainamma daga]illo die. ¶ gr. omn.
[5725]Ad quod etiamprecamur semper pro vobis, ut vos dignos reddat hac vocatione Deus noster et perficiat omne placitum bonitatissuae et opus fidei in potentia,
[5726]seinaizos] suae, o gr. omn Goth. cum Vulg.et vers. arab. et aethiop.
[5727]ut glorificetur nomen domini nostri Iesu in vobis et vos in eo secundumgratiam Dei nostri et domini nostri Iesu Christi.
[5728]ïesuis] Goth. c. codd. o χριστοῦ.---unsaris]sec., nostri, o gr. omn., Goth. cum Sabat.
[5729]At precamur vos, fratres, propter adventum domininostri Iesu Christi et congregationem nostram ad eum,
[5730]broþruns] fratres, Gothus accusativo cumïzvis e bidjam pendente pro vocativo Graecorum (ἀδελφοί)utitur; Massm. l. l. p. 126 cum broþruns vocativiformam esse recte negasset, id quod Cast. h. l.dixerat, non debebat idem opinari, Gothum versionibuslatinis (rogamus vos fratres) deceptum sic convertisse,nam e graecis libris, non e latinis versionibushausta est versio gothica, uti ipse cum Cast. judicatl. l. p. 332.---qumis] sic legendum est proquma, quod Cast. repudiatis legibus grammaticisedidit; ultima enim littera in codice exstincta est.---. . .gaqumþais unsaraizos] congregationem nostram,¶ gr. omn.; caeterum Cast. miþgaqumþais edidit, sedlectio est incerta, nec nobis gothicum miþ---ad exprimendumgraecum ἐπι---in compositis aptum essevidetur.
[5731]ad non cito movendum vos mente nec terrendum,nec per spiritum nec per verba nec per epistolam, uti per nos; quod instet dies Christi.
[5732]ïzvis ahin---washun ïzvis] haec omniaadeo sunt deleta, ut magna ex parte essent divinanda;tamen litterae, quae legi possunt, lectioni meae conveniunt.CAST.---ïzvis] sic nos scripsimus pro soloecojus, nam post du cum infinitivo subjectum sententiaecasu accusativo ponitur, vid. Thess. I; II, 12veitvodjandans du gaggan ïzvis vairþaba guþs.cf. Marc. IV, 1 galesun sik du ïmma manageins filu,svasve ïna galeiþan ïn skip.---drobnan] ubiGothi hoc verbo utuntur, compositum est aut ïndrobnan(Joan. XIII, 21; XIV, 1, 27.) aut gadrobnan (Luc.I, 12; Joan. XII, 27); Cast. a nobis de hoc loco interrogatus,plane nihil amplius legere se posse respondit;fortasse igitur alterutrum illorum compositorumh. l. in cod. scriptum fuit.---vaurda] verba,gr. omn. λόγου numero singulari, lectionem editamCast. effinxit ex ultima littera a, quae sola legi potest.---ïnstandai]hujus verbi duae tantum ultimae litteraesupersunt, Cast. comparato loco Tim. II, IV, 2 ïnstandanconjecit, quod Massm. l. l. p. 134 injuriacomprobat; nam ἐνεστάναι, quod h. l. convertendumerat, et ἐπιστῆναι quod Tim. l. l. Gothus per ïnstandanreddidit, res plane dissimiles significant; fortasserectius scribitur atgaggai, vid. Tim. II, III, 1.---xristaus]Christi, gr. κυρίου.---wamma haidau] cujussic legendum est, Cast. e conjectura + wammeh, cujusverbi primam solummodo litteram cognoscere potuit;wazuh quod omnis, quisque significat, in ejusmodisententiis negativis locum non habet. Caeterum cavecum Castillionaeo Gothum aliter atque habent graeci,legisse arbitreris, nam Graecorum morem negationesduplicandi Gothi non ubique imitantur.---niba---faurþis]vix apparent hic vestigia litterarum. CAST.Recte explevit, praeterquam quod qimiþ vel qimaipro qemi ponere debebat, vid. ad I, 10.
[5733]Ne quis vosdecipiat ullo modo, nam nisi venerit discessio prius et revelatus fiat homo peccati, filius perditionis.
[5734]ïzvis ahin---washun ïzvis] haec omniaadeo sunt deleta, ut magna ex parte essent divinanda;tamen litterae, quae legi possunt, lectioni meae conveniunt.CAST.---ïzvis] sic nos scripsimus pro soloecojus, nam post du cum infinitivo subjectum sententiaecasu accusativo ponitur, vid. Thess. I; II, 12veitvodjandans du gaggan ïzvis vair þaba guþs.cf. Marc. IV, 1 galesun sik du ïmma manageins filu,svasve ïna galeiþan ïn skip.---drobnan] ubiGothi hoc verbo utuntur, compositum est aut ïndrobnan(Joan. XIII, 21; XIV, 1, 27.) aut gadrobnan (Luc.I, 12; Joan. XII, 27); Cast. a nobis de hoc loco interrogatus,plane nihil amplius legere se posse respondit;fortasse igitur alterutrum illorum compositorumh. l. in cod. scriptum fuit.---vaurda] verba,gr. omn. λόγου numero singulari, lectionem editamCast. effinxit ex ultima littera a, quae sola legi potest.---instandai]hujus verbi duae tantum ultimae litteraesupersunt, Cast. comparato loco Tim. II, IV, 2 ïnstandanconjecit, quod Massm. l. l. p. 134 injuriacomprobat; nam ἐνεστάναι, quod h. l. convertendumerat, et ἐπιστῆναι quod Tim. l. l. Gothus per ïnstandanreddidit, res plane dissimiles significant; fortasserectius scribitur atgaggai, vid. Tim. II, III, 1.---xristaus]Christi, gr. κυρίου.---wamma haidau] cujussic legendum est, Cast. e conjectura + wammeh, cujusverbi primam solummodo litteram cognoscere potuit;wazuh quod omnis, quisque significat, in ejusmodisententiis negativis locum non habet. Caeterum cavecum Castillionaeo Gothum aliter atque habent graeci,legisse arbitreris, nam Graecorum morem negationesduplicandi Gothi non ubique imitantur.---niba---faurþis]vix apparent hic vestigia litterarum. CAST.Recte explevit, praeterquam quod qimiþ vel qimaipro qemi ponere debebat, vid. ad I, 10.
[5735]Hicresistens et extollens se supra omne dictum Deum aut omne cultum, ita-ut in Dei templo sedeat---
[5736]ufar supra, gr. omn ἐπί, Goth. c. vet. lat.---qiþana]hoc falsum est. sive Gothus cum vetere illalat. versione qui dicitur legit (sic qiþanana scribendumerat), sive ad all retulit (sic qiþan vel qiþanoesse debebat); nos qiþanana praeferimus, cf. etiamMassm. l. l. p. 133.---svaei ïn] nullum harum litterarumvestigium deprehendo, sed locus adest. CAST.Addere etiam ille debebat ïna, nam svaei post sesuumque infinitivum habere solet accusativum subjecti,vid. ad vers. 2; si vet. latina et Vulg. is omittunt,res alia est.---al] sic cod. pro alh, uti Marc.XV, 38; vid. ad Matth. V, 15.---s . . . . . .] Cast.edidit sik ustaiknjands; cum autem de his nihil remanseritnisi prima littera s, lectio omnino dubiaest, nec minus conjici poterat sve guþ . . . , nam gr.multi hic inserunt ὡςθεόν. Caeterum definit cod. A.
[5737]---nostram.
[5738]unsaros] pergit cod. B. Cast. opinatur praecessisseþairh aipistauleins et Gothum plurali pro δι᾽ἐπιστολῆςἡμῶν usum esse et h. l. aliter atque Neh.VI, 17 (ubi legitur aipistaulans) flexisse. Nobis secusvidetur; nam cur interpres h. l. plurali usussit, nulla est causa, et ἐπιστολή per aipistaule singularinumero redditum in Pauli epistolis saepius invenitur;cum autem ad pronomen unsaros substantivumplurali numero requiratur, sine dubio praecessitþairh bokos, sic infra III, 14, διὰτῆςἐπιστολῆςiterum per þairh þos bokos redditur; cf. Cor. II, VII,8; III, 1.
[5739]At ipse dominus noster Iesus Christus et Deus et pater noster, qui amavit nos et dedit consolationemaeternam et spem bonam in gratia,
[5740]consoletur corda vestra et confirmet in omnibusoperibus et verbis bonis.
[5741]hairtona ïzvara] ¶ gr. omn. praeter cod. kap. Mi.; sic infra III, 5 ubi nullus gr. consentit,---gatulgjai]Goth. c. codd. o ὑμᾶς.---vaurstvam jahvaurdam] operibus et verbis, ¶ gr.
[5742]Hoc reliquum, ut precemini etiam pro nobis, fratres, ut verbum dominicurrat et glorificetur, sicuti etiam apud vos,
[5743]ei bidjaiþ] ut oretis, gr. omn. προσεύχεσθε;sic Gal. V, 16 pro λέγωδὲπνεύματιπεριπατεῖτε dicit:aþþan qiþa, ei ahmin gaggaiþ; cf. ad Marc.XV, 36.---jah bi unsis broþrjus] etiam pro nobis fratres,gr. omn. ἀδελφοὶπερὶἡμῶν; haec transpositioverborum etiam in Sabat. invenitur; cod. autem B+ broþrous habet.
[5744]et ut liberemur ab importunis et malis hominibus, non enimest omnibus fides.
[5745]af gastojanaim] hanc lectionem Cast. cod.iterum inspecto certam esse confirmat, sed eam falsamesse multa arguunt. Primum enim, quae esthaec forma participii de verbo stojan flexa? ea certestauïþs vel stojiþs esse debebat; deinde si hanc formamconcedimus, qui fieri potest, ut judicatus dicatur,quem Graeci ἄτοπον vocant? Nobis potius jct.afgasto þanaim legendum esse videtur; uti enim ungastoþansvisan Cor. I, IV, 11 est ἀστατεῖν, certumlocum non habere, sic afgastoþans proprie est, quisuo loco motus est, ἄτοπος. Verba autem translataesignificationis Gothi saepe ad verbum reddunt,sic, ut unum e multis citemus, Tim. I, III, 6 νεόφυτονGothus niujana satidana dicit. Scilicet talia suntCastillionaeo oscitantiae interpretis, cf. eum ad vers.7. Quam conjecturam per se spectatam qui probant,ii fortasse ἀπὸ post ῥύειν a Gotho omissum desiderabunt;sed pariter interpres praepositione afpost verba solvendi, liberandi omissa Cor. I, VII, 27galausiþs ïs qenai pro λέλυσαιἀπόγυναικός dicit. CaeterumCast. vocem uslausjaindau magna ex parte exstinctamprobe restituit.---ïst] est, o gr. omn.
[5746]At fidelis dominus, qui confirmat vos et liberet vos ab hoc malo.]
[Note: triggvs] Goth. o ἐστίν.
[5747]At confidimus indomino, ut quod praecepimus vobis, etiam faciatis et facturi sitis.
[5748]anabudum] praecepimus, gr. omn. et verss.παραγγέλλομεν.
[5749]Dominus dirigat corda vestra in amore Deiet in patientia Christi.
[5750]frauja] Goth. o δέ---hairtona ïzvara] vid. adII, 17.
[5751]At praecipimus vobis, fratres, in nomine domini nostri Iesu Christi, ut separetis vosob omni fratrum ambulantium inordinate et non secundum traditiones quae accepistis a nobis.
[5752]wairbandane ungatassaba] ambulantium inordinate,¶ gr. omn., Goth. c. Vulg.---anafilham]traditiones, gr. omn. παράδοσιν.---andnemuþ] accepistis,gr. παρελάβοσαν.
[5753]Ipsienim nostis quomodo debitum est imitari nos;]
[Note: ïst] pergit cod. A.
[5754]nam non inordinati fuimus in vobis, non gratis panemcomedimus apud quemquam, sed patientes labore nocte et die operantes, ut non gravaremus quemquam vestrum.
[5755]ni] sec., cod. A nih (neque).---vinnandansarbaidai] patientes (in) labore, gr. omn. ἐνκόπῳκαὶμόχθῳ. Caeterum pro solo arbaidai scribendum fuisseïn arbaidai, Cast. recte monet.
[5756]Non quod non haberemus potestatem, sed ut nos ipsos ad exemplum daremus ad imitandum nos.]
[Note: gebeima] Goth. o ὑμῖν.
[5757]Et enim cum essemus apud vos, hoc vobis praecipimus: ut si quis non velit operari, non edat.
[5758]ïzvis anabudum] vobis praecepimus ¶ gr.omn.---ni] sec., in cod. A locus uni litterae vacat,ut scriptum esse possit nih (nec); nullum tamen litteraeh vestigium. CAST.
[5759]Audimusenim aliquos ambulantes in vobis inordinate, non quidquam operantes, sed nugas-sectantes.
[5760]Hisquetalibus praecipimus et precamur in domino Iesu Christo ut cum silentio operantes suum panem comedant.
[5761]þaimuh] hisque, gr. omn. τοῖςδέ; sic---uhencliticum pro graeco δέ Gothus posuit Matth.XXVII, 44; vid. ad Joan. XVIII, 26.---ïn fraujin] indomino, gr. διὰτοῦκυρίου; caeterum Goth. c. Vulg.o ἡμῶν.
[5762]At vos, fratres, ne fiatis lassi bene facientes.
[5763]Verum si quis non obediat verbo nostro perhas litteras, hunc notetis, ne misceatis vos cum eo, ut pudeat eum.
[5764]ni] sec., ne, gr. καὶμή.
[5765]Et ne sicuti inimicum eum ex stimetis,sed doceatis uti fratrem.]
[Note: ïna] eum, o gr. omn.
[5766]At ipse dominus pacis det vobis pacem semper in omnibus locis. Dominuscum omnibus vobis.]
[Note: stadim] locis, gr. τρόπῳ.
[5767]Haec salutatio mea manu Pavli, quod est signum in omnibus epistolis meissicscribo.
[5768]aipistaulem meinaim] epistolis meis, cod. B+ aipistaulemeinaim, ut librarius non solum m inexitu verbi aipistaulem propter sequentem eamdemlitteram omiserit (sic Tim. II, II, 2, 2 þrighvaimannampro þriggvaim mannam, cf. ad Joan. XII, 42), sedetiam pro integra terminatione---eim mutilatam---emposuerit (vid. ad Luc. X, 5, ubi addenda sunt haec:frume Cor. I subscr. anavilje Phil. 4, 5, ne Skeir.38, 7). Caeterum cod. A h. l. exesus est et gr. omn.omittunt meinaim (meis).---Subscriptio. Gr. alii aliter.---anþara] altera;cod. B (nam cod. A est obliteratus) mendose frumei(prior). Cum enim subscriptio hujus alterius adThessalonicenses epistolae et inscriptio prioris ad Timotheumin eadem pagella sint scriptae et librarioesset scribendum: du þaissalauneikaium anþara ustauh;deinde: du teimauþaiu frumei dustodeiþ, falsoille quidem supra frumei pro anþara, infra autemustauh pro dustodeiþ scripsit; cf. ad Tim. I inscript.
[5769]Gratia domini nostri Iesu Christi cum omnibus vobis. Amen.Ad Thessalonicenses altera explicit.
[5770]Inscriptio in cod. B solummodo legitur.---þeimauþaiau]cod. B + þaimaauþaiau; caeterum þeimauþaiuspro teimauþaius scriptum est, sic etiam I, 2 (vid.ad II, 10); recte autem teimauþaius infra I, 18; II, I,2.---dustodeiþ] incipit, cod. B + ustauh, explicit;vid. ad Subscript. Thess. II.Initium hujus epistolae in utroque cod. legitur.
[5771]Pavlus apostolus Christi Iesu secundum praecepta Dei servatoris nostri et Christi Iesu, spei nostrae
[5772]xristaus ïesuis] pr. ¶ gr. omn. praeter cod. fap. Mi.---anabusnim] praecepta, gr. omn. ἐπιταγήν.
[5773]Thimotheo, optato filio in fide gratia, misericordia, pax a Deo patre et Christo Iesu, domino nostro.
[5774]þeimauþaiu] sic cod. B, cod. A rectius þeimauþaiau,vid. ad Luc. I, 54.---attin] Goth. c. codd.o ἡμῶν.
[5775]Sicuti rogavi te manere in Efeso proficiscens in-Macedoniam, ut interdicas quibusdam, ut aliter non doceant,
[5776]galeiþands] sic recte cod. A; cod. B + galeiþans;sic saepius librarius codicis B lapsus est: infravs. 9 vitans. III, 4 fauragaggans, quo utroque loco cod.A recte vitands et fauragaggands habet; idem mendumcontinet etiam II, II, 6, ubi pro arbaidjandsscriptum est arbaidjans; contra I, II, 13, pro gadigandslegendum est gadigans, vid. ad Marc. XII, 24.---makidonais]cod. A makedonais, cf. ad Cor. II, I,16. Caeterum de genitivo post verba proficiscendiposito vid. ad Luc. XV, 15.
[5777]neque intendant fabulis et genealogiis interminatis, quae quaestiones praebent magis quam aedificationemDei, hanc existentem in fide.
[5778]andilausaize] cod. A + andalausaize, vid. adV, 14.---þau] sic codd.: Cast. + þan.---timreinai]aedificationem, gr. οἰκονομίαν.---visandein] existentem,o gr. omn.; caeterum cod. A + visandin, uti infraIII, 4 anaviljin pro anaviljein; procul dubio sicetiam visandin Skeir. p. 49, 17 pro visandein scriptumest.
[5779]At finis est praecepti amor ex puro corde et conscientia bona etfide sincera.
[5780]aþþanandeis] cod. B + aþþandeis, librariienim non solum singulas litteras, dupliciter scribendas,omittunt, sed etiam syllabas, sic Matth. XXVI, 73standans pro standandans, sic infra III, 13; IV, 7; II,I, 8, al. cf. ad I, 17.---ïst anabusnais] est praecepti,¶ gr. omn.---miþvissein] cod. A marg. gamundai, recordatione.
[5781]De quibus quidam seducti converterunt ad vaniloquium,
[5782]volentes esse legis-doctores,non cogitantes, nec quid loquuntur, nec de quo affirmant.]
[Note: ni] cod. A nih (nec).
[5783]At scimus quod bona est lex, si quis ea legitimeutitur;
[5784]vitum] scimus, cod. A vituþ (scitis).---vitodeigo]legitime, cod. a vitoda (lege, secundum legem),qui est dativus modi, uti Luc. I, 74 unagein ἀφόβως.Errant igitur Cast. et Massm. l. l. p. 212 vitodabrukeiþjunctim scribentes, uti erravit Cast. Col. III, 22leika fraujam (κατὰσάρκακυρίοις) junctim scribens,cf. infra ad V, 14. Plane alia ratio est verborum vitodalaisarjoset svultavairþja, quae nobis Cast. objicit.
[5785]sciens quod justo lex non-est posita, sed lege-solutis et contumacibus et impiis et peccatoribuset sceleratis et incestis, patres percutientibus et matres percutientibus, homines necantibus,
[5786]vitands] cod. B + vitans, vid. ad vs. 3. CaeterumGoth. o τοῦτο, vid. ad II, I, 15.---vitoþ nist] ¶cod. A.---ak] sed, gr. omn. δέ, vid. ad Cor. I, XIV,20.---jah] sec. et quart., et, o gr. omn.---unsibjaim]ἀνόμοις, cod. A marg. c. gr. omn. afgudaim,ἀσεβέσι.---aipeins] desinit cod. A.---horam] Goth.o ἀρσενοκοίταις, de ea omissione cf. Massm. l. l. p.220.
[5787]fornicariis,viros subigentibus, mendacibus, perjuris et si forte alia huic sanae doctrinae resistunt,
[5788]gaþivandam] Cast. ex loco omnino exeso +gaþivjandam, quod Massm. l. l. p. 134 probare nondebebat; sic anaþivan (δουλαγωγεῖν) Cor. I, IX, 27 etgaþivan (δουλοῦν) Cor. I, VII, 15 (καταδουλοῦν); II, II,20; Gal. II, 4 (περιπείρειν); Tim. I, VI, 10 nullo autemloco þivjan.---wa alja---andstandand] siquidemea lectio certa est neque wo pro wa in cod. legitur,cave cum Cast. wa pro plurali habeas, is enim wo essedebet; potius wa est easus absolutus pro adverbio posituset significat forte, vid. Cor. II, XII, 6, 18; Joan.XIV, 13; sic we Cor. II, XI, 21; et Gothus pro εἴτι junctimεἴτι legisse videtur.
[5789]quaeest secundum evangelium gloriae hujus beati Dei, quod creditum est mihi;]
[Note: sei ïst] quae est, o gr. omn.; Goth. c. verss.
[5790]et gratias-ago huic confortantime Christo Iesu domino nostro, nam credentem me existimavit ponens in ministerio,
[5791]ego quiprius fui blasphemans et persecutor et contumeliosus; sed misericordiam-nactus fui, nam inscius feci inincredulitate.
[5792]Verum abundat gratia domini cum fide et amore hoc in Christo.
[5793]ufarassiþ] sic Cast. loco exeso legendum essevidetur, et ufarasseiþ legi posse negat, quia locus totlitteris non vacet. Nos quia graeci omn ὑπερεπλεόνασεpraeterito tempore habent, ufarassida conjecimus;fieri etiam potest ut librarius ufaraseiþ pro ufarasseiþscripserit; ufarassiþ autem prorsus falsum est.---fraujins]Goth. o ἡμῶν.---xristau] Goth. o ἰησοῦ.
[5794]Fidele hoc verbumet omni acceptione dignum, quod Christus Iesus venit in hunc mundum, peccatores servare, quorum primussum ego.
[5795]Sed ideo misericordiam nactus fui, ut in me primo ostenderet Christus Iesus omnempatientiam ad exemplum his qui futuri fuerunt ad credendum ei ad vitam aeternam.
[5796]xristaus ïesus] ¶ gr. omn.; caeterum de xristaus,non mendosa quidem, uti ait Cast., sed insolitaforma pro xristus, vid. ad Marc. VII, 32, ubi adde:Gal. IV, 19 xristaus; Marc. X, 46 barteimaiaus; Joan.VIII, 52 et Tim. II, I, 10 dauþau pro xristus, barteimaius,dauþu.---du galaubjan] Cast. + jct.; sic ducum infinitivo post anavairþs iterum legitur Thess. I,III, 4 anavairþ vas uns du vinnan agliþos.
[5797]At regi saeculorumimmortali, invisibili, uni, sapienti Deo, honor et gloria in aetates saeculorum, amen.
[5798]undivanjamma] sic pro undivanamma, uti essedebebat (vid. Cor. I, XV, 53, 54; II, V, 4), in codicedenuo inspecto legi Cast. affirmat. Utrum autem Gothusἀθανάτῳ an ἀφθάρτῳ legerit, certo dici non potest,divans etiam Cor. I, XV, 54 pro φθαρτός ponitur.---frodamma]sapienti, o gr.; caeterum cod. B + fridamma.---aldinsaive] in codice lego: ald . . . dinsaive; sed prior d evanidum et adhuc magis litteraequae inter utrumque d intercedunt. Videtur igiturlibrarius litteras dins bis scripsisse et deinde semeldelevisse. CAST. Fortasse etiam scriptum fuit allosaldins aive, uti Eph. III, 21, sic quidem saepius Gothuslocos parallelos alterum ex altero auget.
[5799]Hoc praeceptumcommendo tibi, fili Timothee, secundum has prius praecedentes ad te prophetias, ut milites in his hanc bonammilitiam,
[5800]faura] prius, abundat et o gr. omn.; caeterumhinc pergit cod. A.
[5801]habens fidem et bonam conscientiam, quam quidem depellentes de fide nudi facti-sunt;quorum est Hymenaeus et Alexander, quos tradidi Satanae, ut doceantur non blasphemare.
[5802]Rogo nuncprimum omnis facere rogationes, preces, petitiones, gratiarum-actiones pro omnibus hominibus;]
[Note: frumist] Cast. + fkumist.
[5803]proregibus, et pro omnibus his in eminentia existentibus, ut quietam et tranquillam vitam agamus in omni pietateet castitate.
[5804]fram] sec. pro, o gr. omn.---jah sutjat] cod.A jas-sutja.---sutja los] sic in utroque cod. scriptumesse videri Cast. dicit; qui nobiscum divisim scribunt,eos nec slavandein pro substantivo, nulla auctoritatecomprobato, nec sutjalos pro adverbio inusitato atqueinsuper comparativo maxime otioso habere oportet.
[5805]Hocce enim est bonum et acceptum in facie servatoris nostri Dei,]
[Note: ïst] est, o gr. omn.
[5806]qui omnes hominesvult servari et in cognitionem veritatis venire.]
[Note: ïn] ad, cod. B o + addidimus e cod. A.
[5807]Unus enim Deus, unus etiam mediator Dei et hominum,homo Christus Iesus,
[5808]hic dans se ipsum redemptionem pro omnibus, testimonium temporibuspropriis;
[5809]andabaht] sic cod. uterque, pro quo andabauhtexspectabas, uti jam Massm. Skeir. Gloss. p.125 judicavit, cui Cast. h. l. assentit; sic faurbauhtsEph. l, VII, 14; Col. I, 14. Si pro andabaht scriptumesset andbaht, non dubitaremus lectionem codicumprobare. nam Christus etiam ministrum pro multissese dedisse dici potest.
[5810]ad quod constitutus sum ego praeco et apostolus, veritatem dico in Christo, non mentior, doctorgentilium in fide et veritate.]
[Note: ïn xristau] in Christo, o gr.
[5811]Volo nunc viros precari in omnibus locis, tollentes puras manus sine fracundiaet disceptatione;
[5812]vairans bidjan] viros precari, ¶ gr. omn., cf.tamen cod. d ap. Mi.
[5813]similiter etiam mulieres in vestimento puro cum castitate et modestia ornantesse, non in torquibus aut auro aut margaritis aut vestibus pretiosis,
[5814]mahein] Massm. M. G. A. p. 127 et Grimm.Gr. I, p. 40 (3. edit.) ïnahein legendum esse rectemonent; idem verbum, quod h. l. σωφροσύνη significat,infra II, I, 7 pro σωφρονισμός et Rom. XII, 16adjectivum ïnahs pro φρόνιμος interpres usurpavit.---gulþa]cod. B et Cast. + gulþ; nimirum proptersequentem vocem aiþþau alterum a intercidit; cf. adJoan. XII, 42. Cod. A hoc loco exesus.---galubaim]sic in utroque cod. pro usitato galaubaim, vid. Rom.IX, 21; Cor. I, V, 23; filugalaubs Joan. XII, 3; ungalaubsRom. IX, 21. Sic u minus accurate pro au etiamscribitur in voce diabulus, et saepius in terminationibusverborum, vid. ad Luc. I, 54.
[5815]sed quod decorum est mulieribusconfidentibus Deum colere per opera bona.
[5816]blotan] cod. B et Cast. + bloþan; cod. Aexesus; vid. ad Gal. II, 11. Sic idem librarius in eodemverbo Cor. II, VIII, 4 peccaverat, et uterque þeimaþaiussupra I, 2 pro teimauþaius scripserunt; etcod. A III, 16 ïnsahþaba pro ïnsahtaba.
[5817]Mulier in silentio doceat se in omni obedientia;
[5818]hauïþa] sic in utroque cod. scriptum esseCast. affirmat; offendit autem ipsum Castillionaeumhaec vox insolita, et conjicit hauniþa (immo hauniþai),in humilitate; sed neuter codex breviationissignum habet, et hauniþa nimis longe a sensu textusgraeci aberrare nobis videtur, quam ut probare possimus;fortasse autem legendum est ïn hliuþa in auditu,i. e. audientes, cf. Goth. hliuma, Island. hliodrhlyda; Graff IV, p. 1102.
[5819]verumdocere mulieri non permitto, non dominari coram viro, sed esse in taciturnitate.
[5820]galaisjan qinon] docere mulieri, ¶ gr.---faura]coram, o gr. omn., Gothus igitur formula nifraujinon faura vaira indicat, feminas in concionibuscoram viris nec auctoritatem sibi arrogare, nec dominaridebere.---þahainai] Cast. e cod. B (nam A h.l. plane exesus est) þeigainai edidit, quanquam edistincte legere non poterat; cum autem inter vocesgothicas, quae quidem sunt cognitae, nulla sit a quarecte deflecti possit (quis enim credere potest þeigainsa þeihan esse et h. l. ubi de taciturnitate sermoest, interpretem tam diligentem profectus ponere?),id quod etiam ad þageinai valet, quod Massm. l. l.p. 127 conjecit: non dubitavimus, conjecturam nostramin textu ponere; þahains autem est a þahan(σιγᾶν,σιωπᾶν,φιμοῦσθαι).
[5821]Adam enim priorformatus fuit, deinde Evva;
[5822]gadigans] cod. B + gadigands, cod. A exstinctus;vid. ad I, 3.]
[Note: et Adam non fuit seductus, verum mulier seducta in facinore fuit.
[5823]Verumservatur per puerorum generationem, si manent in fide et amore et sanctitate cum modestia.]
[Note: friaþvai] cod. A frijaþvai.
[5824]Fidele hoc verbum; si quis episcopatum desiderat, bonum opus desiderat.
[5825]Debet nunc episcopus integeresse, unius mulieris maritus, sobrius, pudicus, prudens, modestus, hospitalis, aptus-ad-docendum,
[5826]ungafairinonds] sic forma activa in utroquecodice, cum esse deberet ungafairinoþs, uti recte legiturIII, 10; V, 7; VI, 14; Tit. I, 7, et unfairinodabaThess. I, II, 10; sed emendare noluimus, cum Tit. I,6 ungafairinonds eodem sensu repetatur.---gariuds]pudicus, o gr. omn.; Goth. c. Vulg., quae tamen habetpost κόσμιον.
[5827]necvinolentus, non plagiarius, sed mitis, pius, non litigiosus, non avarus,
[5828]airknis] pius, o gr. omn.; caeterum iis, quiairkns optant pro airknis, Cast. respondet, vocemeditam in utroque cod. esse dubiam, videri tamen inis inniti.---sakjis] Cast. edidit + sakjas, codice autemdenuo inspecto, exesum quidem esse locum, sedsakjis legi posse dicit.
[5829]suam domum bene administrans,pueros habens obedientes cum omni modestia.
[5830]fauragaggands] sic recte cod. A, fauragaggansautem, quod cod. B praebet, idem est mendum,quod supra ad I, 3 notavimus, nec potest defendi, utiCastillionaeo videtur, nam participii gaggans longealia est ratio.---ufhausjandona] desinit cod. B---anaviljein]cod. A + anaviljin, vid. ad I, 4.
[5831]Verum si quis suam domum administrare non potest,quomodo ecclesiam Dei curet?
[5832]Neque recentem plantatum, ne forte elatus in judicium incidat Satanae.
[5833]niujan satidana] cum skal visan praecessisset,Gothus niuja satiþs, nominativo casu, scribere debebat;sed hoc saepius interpreti accidit, ut auctoritatemtextus graeci secutus a constructione rectaaverteretur. Sic etiam versu 8 pro diakaununs scribendumerat diakaunjus, uti V, 1, 2 dativi pro accusativis.Caeterum cod. A + satidina, et Gothus pressiusgraecum νεόφυτος per niuja satiþs convertit, namillud non proprie de recens plantato dicitur, sed deeo qui nuperrime coetui Christiano socius adscriptusest.---staua] sic legendum est; Cast., qui hoc verbumin codice legere non poterat, male stauai edidit,id autem ordo verborum non patitur, vid. vs. 7 atdriusaiïn ïdveit.
[5834]Debet enim is testimonium bonum habere ab his extra, ut non incidat in vituperationem et laqueum Satanae.
[5835]atdriusai ïn ïdveit] incidat in vituperationem,¶ gr. omn.
[5836]Et sic diaconos castos, nec avaros, non vino multum adhaerentes, nec turpe-lucrum-sectantes;
[5837]jah] et, o gr. omn.---sva diakaununs] sicdiaconos, ¶ gr. omn.; caeterum de diakaununs accusativo,cum nominativus esse deberet, vid. ad vs. 6.---faihufrikans]avaros, gr. omn. διλόγους.---veinafilu] notandum est, apud Gothum alia verborum structurausum, veina non pendere ex filu, uti in textugraeco est, sed ex verbo haftjandans; pariter infra V,23 οἴνῳὀλίγῳχρῷ per veinis leitil brukjais, et II, II,16 ἐπὶπλεῖονπροκόψουσινἀσεβείας per filu gaggand duafgudein convertit filu; enim et leitil ei sunt adverbia,quapropter substantiva his locis ex verbis pendent.
[5838]habentes mysterium fidei in pura conscientia.
[5839]hrainjai] Cast. + hrainjon (vid. II, I, 3), incodice enim nullum litterarum vestigium superest.
[5840]Et hi vero probentur primum et sic ministrent irreprehensibilesexistentes.
[5841]jas-sva] et sic, gr. εἶτα.---visandans] cod.A bis scriptum habet, vid. ad Cor. II, X, 12.]
[Note: Mulieres similiter castas, non calumniatrices, sobrias, fideles in omni.
[5842]gafaurjos] cod. A marg. an..þ . . . . . , proculdubio, andaþahtos. CAST. Recte, vid. vs. 2.
[5843]Diaconisint unius mulieris mariti, pueros bene curantes et suas domos.
[5844]Hi enim bene ministrantes gradumbonum acquirunt et multam fiduciam fide hac in Christo Iesu.
[5845]grid] Goth. o ἑαυτοῖς.---galaubeinai] fide,gr. omn. ἐνπίστει, ut Gothus ἐν omittat; probabiliusautem est librarium ïn omisisse, quae litterae eaedemsunt, in quibus praecedens balþein innititur, sic etiamjudicat Massm. l. l. p. 138, vid. ad I, 5.
[5846]Hoc tibi scribo sperans venire ad tecito;
[5847]at si tardem, ut scias quomodo debitum est in domo Dei conversari, quae est ecclesia Dei viventis,columna et firmamentum veritatis.]
[Note: usmitan] sic cod. A; Cast. + usmetan.
[5848]Et impugnate magnum est pietatis mysterium, qui revelatus fuit incarne, justus judicatus fuit in spiritu, conspectus fuit his angelis, nuntiatus fuit in gentilibus, creditus fuit inmundo, acceptus fuit in gloria.
[5849]unsahtaba] cod. A + unsahþaba, vid. ad II,10.---saei] Castillionaeo, qui in epicrisi ad Philipp.p. 63 hoc loco guþ legi affirmaverat, intenta oculorumacie et membrana acidis et sapone iterum iterumquetentata, tandem apparuere tenues ductusvocis soei, vid. eum ad Tim. p. 62 sq. Si autem Gothusrevera ita scripsisset, in codice suo lectionem habuisset:μυστήριονὃἐφανερώθη; cum autem dicat gabairhtiþsvarþ---garaihts gadomiþs varþ caet., fieri nonpotest ut soei ad runa relatum scripserit, sed sine dubioscripsit saei, quod aptum est et praecedenti mikilset sequentibus participiis. Quod autem saei scripsimus,minus audacter fecimus, nam denuo confiteturCast. locum plane exesum esse.
[5850]At spiritus manifeste dicit, quod in ultimis diebus deficiunt quidam afide attendentes spiritibus erroris et doctrinis daemoniorum,
[5851]pergit cod. B.---spidistaim] ultimis, gr. omn.ὑστέροις praeter cod. Colbert., sic tamen ὕστερος perspedists etiam Luc. XX, 32 convertitur. Caeterum prospidistaim cod. A usitatius spedistaim habet; Grimm.(Gr. I, p. 59, 3 edit.) lectionem editam scripturaemendum pro speidistaim esse existimat.---dagam]diebus, gr. omn. καιροῖς.---airziþos] erroris, gr. πλάνοις,Goth. c. codd. πλάνης legit.
[5852]in dolo mendacium et cauteriatam habentiumsuam conscientiam,]
[Note: jah] et, o gr.
[5853]prohibentium nuptias, abstinere cibis, quos Deus produxit ad accipiendumcum gratiarum-actionibus credentibus et cognoscentibus veritatem.
[5854]mate] cod. B + amte; cod. A plane oblitteratus,---aviliudam]gratiarum actionibus, gr. omn.εὐχαριστίας singulari numero, sic vers. 4 et Eph.V, 4.
[5855]Nam omne creaturae Dei bonum etnon res ad abjectionem, cum gratiarum-actionibus accepta;
[5856]sanctificatur enim per verbum Dei etprecationem.
[5857]Hoc suppeditans fratribus bonus fis minister Christi Iesu, nutritus verbis fidei et bonaedoctrinae, quam assecutus-es.
[5858]xristaus ïesuis] ¶ gr.---alands] sic cod. B;cod. A exesus; Cast. opinatur Gothum participioactivo uti, quia ἐντρεφόμενος per errorem pro mediohabuerit; Massm. l. l. p. 140 librarium alands proalans frequenti permutatione (vid. ad I, I, 3) scripsisse;quarum opinionum neutra placet, potiusforma verbi est alan, crescere, nutriri (Grimm. Gr.II, p. 8), cujus participium alands est; deinde formaturaljan transitivum pascere, nutrire.
[5859]Verum haec frivola, uti anuum fabulas, evita; verum exerce te ipsum adpietatem.
[5860]sve usalþanaizo spilla] quasi vetularum fabulas;usalþans est participium verbi usalþan, senescere,veralten, (gall. vieillir), et usalþana est eineeraltete (gall. une vieille), uti apud Germanos veteresab ar-sive iralten fit ar-sive iraltet vetula, veterosus,vid. Graff, I. p. 200 sq. cf. usvahsans (ἡλικίανἔχων)Ioan. IX, 21. Miramur quod Castill. qui us alþanaizodiv. scribit, non vidit hanc verborum structuramsoloecam esse; Massm. l. l. p. 131 hoc animadvertitet ne leges laedantur sermonis, us tanquam alibrario falso loco positum ad þroþei trahere conatur;sed quibus haec conjectura, ingeniosa quidem,placet, iis comprobandum est, simplex alþana γραῦςsignificare posse. usalþanaizo jct. etiam Grimm.Gr. I, p. 41 (3 edit.) legit.---ïþ] cod. B omittitvel potius librarius bivandeiþroþei scripsit pro bivandeiïþþroþei,sic Cor. I, XIII, 12. cf. supra ad III, 13;in cod. A admodum exeso exstare videtur.
[5861]Nam corporalis exercitatio ad paucum est utilis, verum pietas ad omne est utilis, promissioneshabens vitae hujus nunc et hujus futurae.
[5862]gagudei] cod. B + gagudein; in cod. A leginequit.---ïst bruks] sec., est utilis, ¶ gr. omn. praetercod. l ap. Mi.---gahaita] promissiones, gr. ἐπαγγελίαν.---anavairþons]desinit cod. A.
[5863]Fidele hoc verbum et omni acceptione dignum.
[5864]Ad hoc enim laboramus et vituperamur, quia speravimus ad Deum viventem, qui est servator omniumhominum, maxime credentium.
[5865]allis] Goth. c. codd. o καί; caeterum Cast.recte annotat, allis hac significatione in evangeliissaepe, in epistolis praeter hunc locum non inveniri;cf. tamen ad VI, 10.
[5866]Praecipe hoc et doce.
[5867]Non homo tuam adolescentiam aspernetur,sed exemplum sis his credentibus in verbo, in conversatione, in amore, in fide, in castitate.
[5868]manna] sic cod. B; Cast. + mann.---frisahts]sic legendum; cod. B et Cast. + frisaht, ubiomissum est s propter sequentem eamdem litteram,quod saepe observavimus. Lectionem editam etiamMassm. l. l. p. 136 sq. rectam esse animadvertit, sedan quisquam toto orbe inveniatur, qui etiam accusativumhoc loco recte positum esse cum eo opinetur,valde dubitamus.
[5869]Dum venio,attende lectioni librorum, consolationi, doctrinae.
[5870]Ne sis negligens hujus in te gratiae, quae data fuittibi per prophetias post impositionem manuum presbyteri.
[5871]afar analageinai] post impositionem, quasilegerit interpres μετὰἐπιθέσιν, cum autem gr. omn.μετὰἐπιθέσεως praebeant, convertendum erat miþ analageinai.---praizbytaireis]presbyteri, gr. omn. πρεσβυτερίου,praeter cod. Leicest., qui πρεσβυτέρουhabet, cum quo Goth. concinit. Si Goth. lectionem vulgatamsecutus esset, scribendum ei erat praizbytaireins,sed nullum breviationis signum super syllabam---eisconspicitur, quae etiam in initio lineae scriptaest.
[5872]Haec meditare (horum), inque his sis, ut quodproficis tu, manifestum sit omnibus.
[5873]þize] horum, omnino superfluum est, namad sequentia pertinere non potest, quia ïnuþ-þaimin initio sententiae poni debet; neque potest ad praecedentiaþo sido, nisi forte quis variam lectionem emargine in textu positam esse existimat.---ïnuþ-þaim]inque his, sic cod. B; Cast. + ïnuþþan, etinsuper opinatur, ïn cum visan componendum esse,quod verbum, scilicet ïnvisan, genitivum (þize) postse habere; sed ïnvisan plane aliam habet significationem,vid. ad Marc. XVI, 1, neque si inesse significaret,genitivum e se pendentem habere posset; igiturmiramur quod Massm. l. l. p. 217 tam incautecum Cast. consentit.---sijai] Goth. c. codd. o ἐν.
[5874]Adspice ad te ipsum et ad doctrinam, sollicite permane in his;hocce enim faciens et te ipsum conservas et audientes te.
[5875]usdaudo] sollicite, o gr. omn.---ïn] in,o gr.
[5876]Senem non increpes, sed adhortare uti patrem,juvenes uti fratres,
[5877]attin] Massm. l. l. p. 138 falsum pro attanesse censet; idque ei in mentem venisse videtur, quodcomplures accusativi sequuntur; sed dativus attinrecte habet post gaþlaihan, vid. Marc. X, 16; Cor.II, VII, 6; Tim. I, V, 8; de accusativis autem sequentibusstatuendum est idem, quod supra ad III,6 annotavimus.
[5878]anus uti matres, juvenculas uti sorores in omni castitate;
[5879]aiþeins] sic scribendum est pro aiþeis, utiin cod. B, sed in fine lineae, legitur.
[5880]viduas honora, quaein veritate sunt viduae;
[5881]verum si quae viduarum liberos aut liberorum liberos habeat, doceant se prius propriamdomum pie-colere et gratiam retribuere parentibus; hoc enim est bonum et acceptum in facie Dei.
[5882]galaisjaina] pergit cod. A---sik] cod. B o +addidimus e cod. A, nam μανθάνειν est laisjan sikvid. II, 11; V, 13; II, III, 14; Phil. 4, 9, 11. Skeir.45, 7.---barusnian] sensus hujus verbi, cujus lectioin utroque codice indubia est, viris doctis planenon cognitus esse videtur. Castillionaeus h. l. e beruseisdeflecti et regendi significationem habere dicit;sed quid commune habet notio regendi cum εἰσεβειν,quod textus habet, et quid rei familiaris imperiumad puerulos pertinet? Massmannus, cui Castillionaeiinterpretatio merito non placet, l. l. p. 130 et 179,barusnjan profectum esse existimat e BARU, quodad paro (nemus), parawari (sacerdos) et alia referendumsit, et colere, adorari significet; sed etiam hocsensus nostri loci non admittit. Nobis potius cumbarn ex eadem radice natum esse et significare videtur:colere filiorum more, uti liberi solent, quodgraeco εὐσεβεῖν, pie agere, aptissime respondet.---godjah] bonum et, o cod. A c. gr.
[5883]At quae in veritate vidua est et desolata speravit ad Deum et perseverat in precibus noctibus et diebus;
[5884]bidom] Goth. c. verss. latt. o καὶταῖςπροσευχαῖς.
[5885]verum haec degens in deliciis etiam vivens mortua est.]
[Note: jah] et, o gr. omn.]
[Note: Et hoc praecipe, ut irreprehensibiles sint.
[5886]ungafairinodos] sic recte cod. A (non unfairinodos,uti Cast. edidit); cod. B + ungafairidos.
[5887]At si quis suos, maxime domesticos, non adhortatur, fidem negat et est non-credente pejor.
[5888]svesaim] Goth. o καί.---ïnvidiþ] negat, gr.omn. ἤρνηται (renuntiatum habet) sic infra II, III, 5.
[5889]Viduaeligatur non minus sexaginta annorum, quae fuerit unius mariti uxor,
[5890]saihstigum jere] sexaginta annorum, ¶ gr.omn.
[5891]in operibus bonis testimoniumhabens, et filios nutriverit et hospites exceperit et sanctis pedes laverit et afflictiones patientibus subministraveritet omne operum bonorum secuta-sit.
[5892]jah---jah] sive---sive, aliis locis hoc jaþþe---jaþþeesse solet; cave autem cum Massm. l. lp. 141 jah in jabai mutes aut cum Cast. ei jah---jah(quod et---et) scriptum fuisse opineris.---gastins]sic codd., Cast. + gastis, quod hic vir doctuspro gasteis esse arbitrabatur.---allamma] desinitcod. B.
[5893]Verum adolescentes viduas devita . . . . .
[5894]bivandei] quae inde sequuntur usque ad galaubeinversu sequente adeo sunt exstincta, ut Cast.eorum ne vestigium quidem invenire potuerit.
[5895]. . . . fidemirritam reddiderunt.
[5896]vana] sic legendum est, Cast. + vanana exloco plane exeso edidit.
[5897]At simul etiam otiosae docent se obire domos; at non solum otiosae, sed etiamgarrulae et male-sedulae et loquentes, quae non debita sunt.
[5898]fairveitjandeins] post primam hujus verbisyllabam desinit plagula XLI et incipit XLIV codicis A,in qua scriptura omnis deleta est, et Castillionaeus,quod nondum sibi accidisset, adeo nulla vestigialitterarum vidit, ut quae usque ad versum 17 edidit(ibi autem incipit plagula XLIII) e singulis lineisconjectando componeret.---jah] ult. et, o gr. omn.
[5899]volo nunc adultas nubere, filios procreare,domum gubernare . . . . .
[5900]garda valdan] Cast. et Massm. l. l. p. 212+ j
[.....]., sic etiam nobis ipsis Matth. X, 25 et Luc. XIV,21 garda valdands div. scribendum erat, nam verbumcompositum gardivaldands esse debet, uti matibalgs,gastigods, frastisibja, drauhtivitoþ, andilaus (nonigitur andalaus, uti cod. A supra I, 4 habet).]
[Note: . . . viduas, subministret iis et non gravetur ecclesia, ut his in veritate . . . . . . .
[5901]andbahtjai] Cast. dubitat, utrum sic, anandstaldai legendum sit; sed andstaldan personamaccusativo casu post se habet, dativo autem rem, vid.Cor. II, IX, 10; Gal. III, 5; Tim. I, I, 4.
[5902]. . . in verbo et doctrina.
[5903]laiseinai] Cast. ïn laiseinai, cum vero nullusgr. ïn habeat neque Cast. in cod. legere posset, sedhanc solam ob causam adderet, quod locus ei vacarevideretur, nos quidem omisimus.
[5904]Dixit enim scriptura: bovi trituranti os ne capistro obdures, et dignus hicoperarius mercede ejus.
[5905]qaþ] dixit, gr. omn. λέγει.---vaurtsva]Massmanno l. l. p. 126 displicet et vaurstvja legimavult, negans unvaurstvons, quod supra vs. 13 legatur,exemplo uti posse. Sane illud non potest, necpotest allavaurstvans Col. IV, 12, sed uti nunc vaurstvahabemus, sic permultis locis gavaurstva (συνεργός,ὁσυνεργῶν) legitur, neque nos quidem illa forma offensisumus.
[5906]In presbyterium accusationem ne accipias nisi in facie duorum aut triumtestium;
[5907]ïn andvairþja] Cast. praeter litteras . . . rþ . . . nihil cognoscere potuit; pro ïn male bi scripsit, dequo errore etiam Massm. l. l. p. 134 monuit. CaeterumGothus, si vere ita scripsit, a Graecorum auctoritatenimis discedit, nec propius eis accederet, siCastillionaei conjectura ana munþa probabilior esset;fortasse bi veitvodiþai scribendum est.---tvadje] sicCast. edidit pro tvaddje, quod duplex d locus caperenon posse ei videretur.
[5908]verum hos peccatores in facie omnium argue, ut etiam hi reliqui timorem habeant.]
[Note: ïþ] verum, o gr.
[5909]Testorin facie Dei et domini nostri Iesu Christi et horum electorum angelorum, ut hoc observes sine praejudicio,non rem faciens secundum propensionem.
[5910]unsaris] nostri, o gr. omn. praeter cod. 9ap. Mi.---viljahalþein] pergit cod. B.
[5911]Manus cito ne homini imponas, ne socius sis peccatisalienis.
[5912]mannhun] Cast. e cod. B + manhun, cod.A exesus; vid. Marc. I, 44.
[5913]Te ipsum purum custodias; jam ne bibas amplius aquam, sed vino modice utaris propterventrem tuum et has saepe infirmitates tuas.
[5914]qiþaus] cod. B marg. suqnis.---þizo ufta---þeinaizo]sic codd. quanquam omnis pene scripturadeleta est, et sic Massm. etiam l. l. p. 133 legendumesse censet; Cast. + þize ufte---þeinaize.
[5915]Quorumdam hominum peccata manifesta sunt, properantiaad judicium; quorumdam vero etiam subsequuntur.
[5916]sumaize] sec., cod. A sumaizeh; caeterumGoth. τινῶν cum cod. Colbert. ap. Mill. legit proτισί.
[5917]Similiter vero etiam opera bona manifesta sunt et haecaliter se habentia; abscondi non possibilia sunt.
[5918]þan] autem, o gr. omn. praeter cod. ap.Mill.
[5919]Tam multi quam sint sub jugo servi, suos dominosomni honore dignos existiment, ut nomini domini et doctrinae non maledicatur.
[5920]jukuzjai] Massm. l. l. p. 136 comperire cupit,an vere sic legatur, quia Gal. V, 1 idem casusjukuzja sit; sed vir doctus errat, illo loco jukuzjaest accusativus, nostro autem jukuzjai dativus, quodutrumque recte ad formam jukuzi redit.---fraujins]domini, gr. θεοῦ.
[5921]At qui credentes habentdominos, ne contemnant, quia fratres sunt, sed magis serviant, quia credentes sunt et dilecti, qui beneficiiparticipes sunt. Hoc doce et adhortare.
[5922]Si quis aliter doceat et non accedat ad sana verba haec domininostri Iesu Christi et hanc secundum pietatem doctrinam:
[5923]atgaggai] accedat, cod. A atgaggiþ (accedit)---laiseinai]Cast. + laisenai, ipse p. 72 emendat.
[5924]verum superbus, non quidquam sciens, sedaegrotans de quaestionibus et verbi-controversiis, ex quibus fiunt invidiae, caedes, contentiones, convicia,suspiciones malae,
[5925]ïþ] verum, o gr. omn., Goth. c. vers. etpatribus latt.---hauhþuhts] superbus, o gr. omn. τετύφωται.---maurþra]caedes, o gr. omn., nec legiturin cod. A; etiamsi enim vestigium litterae a apparet,et spatium aliquod esse videtur, tamen hoc integroilli verbo non sufficit, eamque litteram Cast. a librariofalso scriptam ab eodemque deletam esseexistimat. Caeterum non dubium est quin maurþrain cod. B inde sit natum, quod alii pro φθόνοι legebantφόνοι, quam utramque lectionem aut interpresrecepit aut librarius de margine inseruit; cf. adEph. II, 3.---haifsteis] sic recte cod. A; cod. B +haifteis.
[5926]contentiones deperditorum hominum mente, apud quos occultata est veritas, existimantiumquaestum esse pietatem.
[5927]ahin] Goth. o καί.---gatarniþ] sic cod. Bpro gatarnida, cf. ad Nehem. VI, 16. Non est autem,quod Cast. mendum scriptoris pro gatairniþ (imogataurniþ) esse suspicetur; nam praeclare habet gatarnan,si comparas tarnjan et tarnen, occulere, quibusverbis Germani superioris et medii aevi utuntur,vid. Glossarium V. Tarnjan.---gagudein] cod. B o c.gr. ἀφίστασοἀπὸτῶντοιούτων; in cod. A ea scriptaesse videntur, sed prae nova scriptura Cast. nihilnisi litteram þ cognoscere potuit.
[5928]At est quaestus magnus pietas cum contento-animo;
[5929]gavaurki] versu proxime praecedente eratfaihugavaurki; de hoc Gothorum more, si duo verbacomposita proxime sese subsequuntur, in altero particulamnon repetendi sed simplex ponendi, jam adLuc. XV, 24 diximus; addimus nunc haec: Rom. XV,4 sva filu auk sve fauragameliþ varþ, du unsarai laiseinaigameliþ varþ (ὅσαγὰρπροεγράφη,εἰςτὴνἡρετέρανδιδασκαλίανπροεγράφη). XII, 1, 2 vaila galeikaidana---galeikaiþ(εὐάρεστον---εὐάρεστον). Cor. I, XV, 48;49 sa ufarhiminakunda---þis himinakundins (ὁἐπουράνιος---τοῦἐπουρανίου). Thess. II, III, 15 svasve---sve(ὡς---ὡς). Ioan. IX, 31 andhauseiþ---hauseiþ(ἀκούει---ἀκούει); XIII, 14 usþvoh---þvahan (ἐνιψα---νίπτειν);XVII, 25 ufkunþa---kunþa (ἔγνω---ἔγνων).Igitur Tim. II, III, 4 φιλἡδονοιμᾶλλονἣφιλόθεοι Gothussic convertit: frijondans viljan seinana mais þauguþ; similiter Matth. VIII, 32 hairda sveine---hairda(τὴνἀγέληντῶνχοίρων---ἡἀγέλητῶνχοίρων). cf. Ioan.X, 31 nemun stainans ei vaurpeina (sc. stainam λιθάσωσι)ana ina. Raro praecedit simplex et sequiturcompositum: Cor. I, IV, 7 namt---andnamt (ἔλαβες---ἔλαβες);II, III, 2; 3 gamelida---ïnna gamelida (gr.bis ἐγγεγραμμένη).
[5930]non remenim portavimus in hunc mundum, in veritate, quod non auferre quidquam possumus.]
[Note: bi sunjai] in veritate (ἀληθές), gr. δῆλον.
[5931]At habentesalimentum et vestimentum, hisce contenti simus.
[5932]usfodein---gaskadvein] alimentum---vestimentum,gr. διατροφὰς---σκεπάσματα.
[5933]At qui volunt divites fieri, incidunt in tentationem etlaqueum diaboli et cupiditates multas inutiles et noxias, quae demergunt homines in interitum et deperditionem.
[5934]hlamma] Cast. et Massm. l. l. p. 202 injuriapro dativo habent, cujus verbi nominativumMassm. p. 219 hlams (sic!) facit; accusativum essestructura verborum et h. l. et supra III, 7 perspicuedocet; dubium autem est, sitne forma ipsa hlammneutra (tum utitur Gothus plurali), an hlamma feminina;de verbis linguarum cognatarum vid. Graff.IV, 557; Gr. II, 33.---unhulþins] diaboli, o gr.---unnutjans]inutiles, gr. ἀνοήτους, Goth. c. codd. etverss. ἀνονήτους.---saggqjand] Cod. A sagqjand.
[5935]Radix omnium malorum est avaritia, quam quidam cupientes abducti fuerunt a fide et se ipsossubjecerunt doloribus multis.
[5936]vaurts] Goth. o γάρ; sed fieri potuit utlibrarius allis omiserit propter sequens allaize, cf.ad Rom. IX, 15.---faihugeiro] Massm. l. l. p. 139legendum esse censet faihugeironi, uti Col. III, 5;nobis e contrario Col. III, 5 faihugeironi ex nostroloco in faihugeiron mutandum esse videtur; namforma feminina esse debet, uti illo loco pronomensei et hoc loco þizozei monstrat.---gaþivaidedun]subjecerunt, gr. omn. περιέπειραν.
[5937]Verum tu profecto, homo Dei, hoc fugias, verum secteris justitiam,pietatem, fidem, amorem, patientiam, mansuetudinem;
[5938]jai] profecto, o gr. omn., vid. Rom. IX, 18,20.---friaþva] cod. A frijaþva.
[5939]pugna hanc bonam pugnam fidei, apprehendevitam aeternam ad quam vocatus es et confessus-es hanc bonam confessionem in praesentia multorumtestium.]
[Note: libain aiveinon] vitam aeternam, ¶ gr. omn.
[5940]Jubeo in praesentia Dei hujus vivificantis omnia et Christi Iesu hujus testantis sub PonteoPilato hanc bonam confessionem,
[5941]anabiuda] Goth. o σοί c. codd. ap. Mill.---andvairþja]desinit cod. A.---paunteau] sic indubitatein cod. B legi Cast. affirmat, exspectabamus autpauntiau, uti scriptum est Matth. XXVII, 2; Luc. III,1, aut pauntjau; lectio codicis ferri posset, si nomengraecum illi viro Ποντεῖος esset, cum autem Πόντιοςappelletur, librarius sine dubio---eau pro---jaufalso scripsit; sic librarii negligentia e et j permutatasunt etiam Cor. II, VIII, 20, et Nehem. VI, 18.
[5942]observare te praeceptum immaculatum, irreprehensibile usque-adadventum domini nostri Iesu Christi,]
[Note: qum] sic cod. B; Cast. + quma.
[5943]quem in temporibus suis ostendit hic beatus et unus potens et rexregnautium et dominus dominantium,
[5944]ïn] in, o gr. omn.---taikneiþ] sic cod. B,Cast. + taikniþ.---jah] sec. et, o gr. omn.
[5945]qui unus habet immortalitatem et lucem inhabitat inaccessabilem,quem vidit hominum non unus neque vi
[dere] . . . . .
[5946]jah] et, o gr.---manne ni ainskun] hominumnon unus, ¶ gr. omn.
[5947]Inscript. In cod. A nulla inscriptio legitur; in cod.B initium usque ad vs. 5 deest; igitur inscriptionemde conjectura addidimus.
[5948]Pavlus apostolus Iesu Christi per voluntatem Dei secundum promissiones vitae hujus in Christo Iesu,]
[Note: gahaitam] promissiones, gr. omn. ἐπαγγελίαν.
[5949]Timotheo, dilecto filio. Gratia, misericordia, pax a Deo patre et Christo Iesu domino nostro.
[5950]GratiasagoDeo meo, cui servio a parentibus in pura conscientia, quomodo indesinenter habeo de te memoriam inprecibus meis nocte et die.
[5951]aviliudo] Cast. + aviliuao.---meinamma] meoo gr.---unsveibando] Cast. opinatur, Gothum h. l.neutro uti, quemadmodum Graeci, nimirum ἀδιάλειπτον,usi sint; sed vir doctus non vidit, ἀδιάλειπτονnon neutrum, sed femininum idque ad μνείαν referendumesse; Gothum autem neutro eam ob causamuti, quia gaminþi ejus generis est. Quod si non adgaminþi referretur, dicendum erat unsveibands aviliudo,uti legitur Eph. I, 16, cf. Thess. I, V, 17unsveibandans bidjaiþ. Qua opportunitate usi monemus,etiam Thess. I, II, 13 pro unsveibandanei, quodCastillionaei auctoritate freti edidimus, scribendumesse unsveibandans, eamque lectionem, a nobis jampridem conjectura inventam, Cast. in codice iteruminspecto invenit.---þuk] sic cod. A; Cast. + þus.
[5952]Cupiens te videre, recordans lacrymarum tuarum, ut gaudio explear,
[5953]tagre þeinaize] Cast. e loco plane deleticiomale þeinaize tagre edidit.
[5954]memoriamaccipiens hujus, quae est in te infucatae fidei, quae habitavit prius in avia tua Loide et matre tuaEvnice; at confido, quod etiam in te.
[5955]lauïdja] sic cod. A, nos malumus lauïdjai;caeterum Gothus pro Λωἳδί legisse videtur Λοἳδί, quiagraecum o gothice per au exprimi solet, quanquametiam au pro graeco ω ponitur; adauneikam ἈδωνικάμEsdr. II, 13. dauriþaius Δωρι - s. Δωρόθεος Calend.Goth. nauel Νῶε Luc. XVII, 27. praitauria πραιτώριονIoan. XVIII, 33. trauada Τρωάς Cor. II, II, 12; Tim. II,IV, 14. trakauneitidus Τρακωνίτις Luc. III, 1.---aivneika]ab ultimis litteris duabus hujus vocis cod. B incipit,libraries autem pro ka male ra scripsit. Caeterumpro aivneika optamus aivneikai.---aþþan] Cast.+ þan, nam þan si significat δέ, in initio enuntiatinon ponitur, et Cast. ipse aþþan legendum esse existimat,nam ante þan in utroque codice locus litterisduabus vacat.
[5956]Propter quam rem admoneo te, resuscitare gratiam Dei, quae estin te per impositionem manuum mearum;
[5957]analagein] sic cod. B; cod. A lagein, sic I, V,22 χεῖραςἐπιτιθέναι Gothus per simplex lagjan handunsconvertit.
[5958]nam non dedit nobis Deus spiritum timoris, sed virtutis etamoris et sobrietatis.]
[Note: friaþvos] cod. A frijaþvos.
[5959]Ne igitur pudeat te testimonii domini nostri Iesu, neque mei vincti ejus, sedcollabora evangelio secundum virtutem Dei,
[5960]nunu] cod. A + nu, nam inter nu et nunu insententiis prohibitivis hoc interest, quod nunu postnegationem ipsam collocatur: Matth. X, 26 et 31 ninunu ogeiþ ïzvis ïns. Rom. XIV, 15 ni nunu mata þeinammajainamma fraqistjais. XIV, 20 ni nunu ïn matisgatair vaurstv guþs; nu autem inter se ipsum et negationemverbum interpositum habet: Matth. VI, 8ni galeikoþ nu þaim. VI, 31 ni maurnaiþ nu qiþandans.Rom. XIV, 13 ni þanamais nu uns misso stojaima.Eph. V, 7 ni vairþaiþ nu gadailans ïm. Col.II, 16 ni manna nu ïzvis bidomjai ïn mata.---ïesuis]o gr., qui habent, Χριστόν addunt.
[5961]hujus servantis nos et vocantis vocatione sancta, nonsecundum opera nostra, sed secundum suum placitum et gratiam, quae data est nobis in Christo Iesu antetempora aeterna,
[5962]laþondins] cod. A lapondins uns, vocantisnos, cum edit. Aldin. apud Mill.---
[5963]verum manifestata nunc per apparitionem servatoris nostri Iesu Christi, destruentisquidem mortem, verum illuminantis vitam et perpetuitatem per evangelium,
[5964]dauþau] sic pro dauþu cod. B; cod. A oblitteratusest, vid. ad Tim. I, I, 16.---aivaggeljon]sic cod. A, ut speramus, qui h. l. exesus est; cod.B + aivaggejon.
[5965]in quo positus sum egopraedicans et apostolus et doctor gentilium;
[5966]propter quam causam etiam hoc patior; sed nec pudetme, nam scio, cui credidi, et confido, quod potens est hoc traditum meum servare in illum diem.
[5967]þammei] pro þatei (ὅτι), vid. ad Phil. II, 24.ubi adde: Marc. XVI, 4 gaumidedun þammei afvalviþsïst sa stains. Luc. XVII, 15 gaumjands þammeihrains varþ. Dicitur etiam Luc. X, 20 þamma nifaginoþ ei þai ahmans ïzvis ufhausjand. ïþ faginodïn þammei cet. (ἐντούτῳμὴχαίρετε,ὅτιτὰπνεύματαὑμῖνὑποτάσσεται,χαίρετεδὲὅτικτλ.)---ïn jainanadag] cod. B et Cast. + ïn jainamma dag; in cod.B enim daga scriptum esse videtur, a autem in terminationelibrarius cum propter sensum delevisset,praecedens pronomen emendare neglexit.
[5968]Delineationemhabens sanorum verborum, quae apud me audivisti in fide et amore in Christo Iesu,
[5969]habands] habens, gr. ἔχε, Goth. c. cod.German. ap. Mill.---friaþvai] cod. A frijaþvai; interfriaþvai et ïn in cod. A vacuus locus est, in quo articulusþizai (τῇ) scriptum fuisse videtur, quem cod.B omnino omittit.
[5970]hocbonum traditum serva per spiritum sanctum, qui habitat in nobis.]
[Note: bauïþ] vid. ad Rom. VII, 18.
[5971]Scis, quod averterunt se a meomnes qui sunt in Asia; horum est Fygelus et Ermogenes.
[5972]vaist] cod. B et Cast. + vaits, cod. A exstinctus;sic librarii litteras saepe temere transponunt, cf.Marc. XIV, 13. Caeterum Goth. o τοῦτο, nisi forte librariusþata propter sequens þatei negligenter omisit;idem factum est I, I, 9.---þizei] horum, sic incod. B, codex autem A oblitteratus esse pergit; caeterumgraecum ὧν per þizeei reddendum erat, necdubitamus quin interpres sic scripserit, librariusautem duplex e negligentia semel tantum posuerit,vid. II, 17.---fygailus] gr. φύγελλος.---airmogaineis]sic Gothus pro Ἑρμογένης suppresso spiritu asperopronuntiavit, sic infra II, 17 ymainaius, cum I, I, 20recte hymainaius scripsisset. Notandum etiam est ineodem nomine proprio graecum o parvum per gothicumo longum exprimi, cf. ad Phil. IV, 2.
[5973]Det misericordiam dominus Onesiforidomui, nam saepe me consolatus - est et vinculorum meorum non puduit eum.]
[Note: garda] sic cod. B; Cast. + gardin.
[5974]sed veniens in Romamsollicite quaesivit me et invenit;]
[Note: usdaudo] sollicite, gr. σπουδαιότερον.
[5975]det dominus ei invenire misericordiam apud dominum in illo die etquam multum magis in Efeso subministravit mihi, bene tu scis.
[5976]frauja ïmma] dominus ei, ¶ gr. omn.---mais]magis, hoc adverbium hoc loco positum sensum planeperturbat, cum autem paulo infra vaila positivus proβέλτιον comparativo legatur, illud mais, a librariofalso loco scriptum ante aut post vaila collocandumesse existimamus. Caeterum h. l. cod. A adeo exstinctusest, ut ubi haec pagina finiatur, Castillionaeoplane dubium sit; pergit autem demum II, 21.
[5977]Tu igitur, fili mi dilecte, confirma tein gratia hac in Christo Iesu,]
[Note: vailso] dilecte, o gr. omn.
[5978]et quae audivisti a me per multa testimonia verba Dei, haec commenda fidelibushominibus, qui idonei sint etiam alios docere.
[5979]veitvodja vaurda guþs] testimonia verba Deigr. omn. μαρτύρων. Gothum potius μαρτυρίων legissevideri, jam Cast. recte annotavit; vaurda guþs,quae omnino abundant, sine dubio librarius e margine,ubi a glossatore posita erant, huc inseruit,de qua re diximus ad Cor. I, XV, 6 et Prolegg.Caeterum Cast. + jct. veitvodjavaurda, Massm. l.l. p.211 et 212 modo junctim, modo divisim scribit, etubi dividit veitvodja ei adjectivum esse videtur; siautem sic statuitur, quid guþs, additamento otiosissimo,fiet?---triggvaim mannam] cod. B + triggvaimannam,vid. ad Thess. II, III, 17.
[5980]Tu igitur labora uti bonus miles Christi Iesu.]
[Note: xristaus ïesuis] ¶ gr.
[5981]Nonunus militans domino implicat se negotiis hujus vitae, ut placeat, cui militat.
[5982]fraujin] domino, graeci alii omittunt, alii τῳθεῷ legunt; Goth. τῷκυρίῳ in libro suo legit.---gavaurkjamþizos aldais] negotiis hujus vitae. ¶ gr. omn.---galeikaiþammei drauhtinoþ] placeat cui militat,gr. omn. τῷστρατολογήσαντιἀρέσῃ.
[5983]Et vero si certat quis, noncoronatur, nisi legitime luctatur.
[5984]Laborans terrae cultor debet primum fruges percipere.
[5985]arbaidjands] cod. B + arbaidjans, vid. ad I,I, 3.---airþos vaurstvja] terrae cultor, gr. omn. γεωργός;quod si Cast. dicit, Gothis nomen agricolae nonfuisse, quod rudes fuissent et pecudes secuti, eumMassm. l. l. p. 219 sq. optime confutat et patribusnostris rei agrariae cognitionem fortissime vindicat;modo ne agricolam bauman sive akraman vocibusbarbaricis nominasset, paratum enim erat vaurstvja,quod Marc. XII, 1; Luc. XX, 9; Joan. XV, 1 γεωργόνsignificat.
[5986]Intellige,quod dico; dat enim tibi dominus intelligentiam ex omnibus.
[5987]gibiþ] dat, gr. δῴη, Goth. c. codd. δώσει legit.---usallaim] ex omnibus, gr. omn. ἐνπᾶσιν.
[5988]Recordare Christum Iesum resuscitatum emortuis e semine Davidis secundum evangelium meum,]
[Note: xristu ïesu] ¶ gr. omn.
[5989]in quo laboro usque-ad vincula uti maleficus; sedverbum Dei non-est vinctum.
[5990]Propterque id omne patior de his electis, ut etiam hi salutem assequantur,quae est in Christo Iesu cum gloria aeterna.
[5991]Fidele hoc verbum, si commortui-sumus, etiam cumvivimus;]
[Note: jabai] Goth. o γάρ.
[5992]si patimur, etiam cumregnamus; si non-agnoscimus, etiam is non-agnoscit nos;
[5993]si non credimus,ille fidelis manet, renuntiare sibi ipsi non potest.]
[Note: afaikan Goth. c. codd. o γαρ.
[5994]Horum recordare testificans in facie domini; verbiscontendere ad non quidquam prodest nisi (ad) subversionem his audientibus.
[5995]vaurdam---hausjondam] verbis---audientibus,Gothus sensum magis quam verba textus graecisecutus est, convertit enim quasi legisset: λογομαχεῖν(γὰρ)εἰςοὐδὲνχρήσιμονεἰμὴἐπὶκτλ. Caeterum hausjondamnon mendose scriptum est pro hausjandam,uti Cast. opinatur, nam vid. ad Luc. V, 15.
[5996]Stude te ipsum probatum exhibereDeo operatorem inconfusibilem, recte constituentem verbum veritatis.]
[Note: gakusanana] sic cod. B; Cast. + gakiusanana.
[5997]Verum hos ineptos, profanosinanes-sermones devita, nam multum eunt ad impietatem,
[5998]dvalona, usveihona] ineptos, profanos, gr.omn. solummodo βεβήλους.---lausavaurdja] Massmannol. l. p. 126 dubium esse videtur, quia I, I, 6lausavaurdei legatur, sed utrumque recte habet; lausavaurdjahoc loco est a lausavaurdi, quam formametiam andavaurdi Luc. II, 47; Joan. XIX, 9 et gavaurdiCor. I, XV, 33 habent; lausavaurdei autem formatumest uti aglaitivaurdei Col. III, 8; dvalavaurdeiEph. V, 4; filuvaurdei Matth. VI, 8.---unte---afgudein]nam---impietatem, Cast. qui, ut feresolet, hoc loco inique, ne dicamus maligne de linguaegothicae virtutibus loquitur, sensum horum verborumplane non perspexit, vid. autem quae annotavimusad I, III, 8. Nam praepositio ἐπί a Gotho nonomissa, sed per du reddita et ad afgudein posita est,neque si vere abesset, Cast. dicere debebat, per unteposse reddi, id quod Massm. l. l. p. 134 jam animadvertit;neque und filu h. l. dici potest, nam hoc,nisi cum mais junctum, ante comparativum non invenitur,vid. Luc. XVIII, 39; Cor. II, III, 9; Phil. I, 23.
[5999]et verbum eorum uti pus fervet; quorum fueruntYmenaeus et Filetus,
[6000]gund vuliþ] Cast. + gun svuliþ, cod. Bgun.. vuliþ, littera inter n et v omnino deleta; cumigitur gunt, kund apud Germanos veteres et gundapud Anglosaxones pus, saniem significet (Graff IV,219), deinde svulan gothicum non sit, vulan autemjam Rom. XII, 11 inveniatur, non dubitamus lectionemnostram pro certa habere, neque multum adfuit,quin Massmann., qui l. l. p. 201 guns vuliþ conjecit,et Grimm, qui Gram. I, 564 (3 edit.) gunds vuliþoptavit, rectam lectionem invenirent.---vesun] fuerunt,gr. omn. ἐστί; pariter cum duobus subjectissingularibus verbum plurale ponitur Luc. II, 43 vissedunïosef jah aiþei, gr. ἔγνωἸωσὴφκαὶἡμήτηρ.---ymainaius]vid. ad I, 15; Cast. edidit ymainaïus,dicit autem in codice super i non duo tantum, sedtria puncta posita esse videri. Sed neque scriptoreshorum codicum in mediis verbis puncta scribereneque Gothi sonum ai in his nominum terminationibuspronuntiando distrahere solent. Fortasse illapuncta maculae membrana fortuito factae sunt, cf.Massm. Skeir. p. 17.
[6001]qui circa veritatem secreti versati-sunt, dicentes, resurrectionem jam factam et fidemquorumdam subverterunt.
[6002]sunja] cod. B et Cast. + sunjai, quod satisinepte dictum esset, non enim κατὰτὴνἀλήθειαν sedπερὶτὴνἀλήθειιαν aberraverunt. Orta autem codicislectio e terminatione verbi sequentis usvissai, vid.Skeir. p. 33, 10 miþ baitreins þvairheins, pro baitrein.cf. Cor. II, III, 18 cod. B af fraujins ahmins pro ahmin;Skeir. 40, 20 du daupeinais garehsnais pro garehsnai,ubi librarius terminatione praecedente in errorem inductusest.---galaubein---usvaltidedun] fidem---subverterunt,¶ gr. omn.
[6003]At firmum fundamentum Dei stat, habens signaculum hoc: novit dominushos qui sunt ejus, et: discedat ab impietate quisque, qui nominet nomen domini.
[6004]At in magna domonon sunt solum vasa aurea et argentea, sed etiam lignea et fictilia et quaedam ad honorem, quaedam autemad contumeliam.
[6005]sverain---unsverain] Massm. l. l. p. 132 rectedicit, hanc codicis lectionem falsam et aut sverainai---unsverainai,aut sverein---unsverein legendum esse;nam de accusativo post du praepositionem posito, adexemplum Col. IV, 10, 13. h. l. cogitari non debet.
[6006]At si quis mundat se his, fit vas ad honorem sanctificatum; utile domino ad omneoperum bonorum paratum.]
[Note: gaveihaiþ] Goth. o καί.---du] pergit cod. A.
[6007]At juveniles cupiditates fuge, verum sequere justitiam, fidem, amorem,pacem cum his prece invocantibus dominum ex puro corde;
[6008]friaþva] cod. A frijaþva.---bidai anahaitandam]prece invocantibus, gr. solummodo ἐπικαλουμένων,sic Rom. X, 13; cf. Thess. I, IV, 1.---fraujan]ita recte in cod. A; in cod. B dubito an legam frauja,quod mendum librarii. CAST.
[6009]verum has ineptas et stultas quaestionesdevita, sciens, quod proferunt concertationes.
[6010]Verum servus domini non debet concertare, sed mansuetusesse adversus omnes, docibilis, patiens,
[6011]in mansuetudine docens hos adversantes, num fortedet iis Deus poenitentiam ad cognitionem veritatis,
[6012]andstandandans] resistentes, gr. ἀντιδιατιθεμένους,Goth. c. codd. ἀντικειμένους legit, vid. I, I, 10;Gal. V, 17; Thess. II, II, 4.---niu wan] Castillionaeovidetur Luc. IV, 11 wan ni (imo ei wan ni) eademsignificatione dici, qua h. l. niu wan; nobis non idemvidetur, sed Gothus sensum, utroque loco diversum,optime perspexit, id quod ejus translatio utriusqueloci diversa comprobat.
[6013]et resipiscant ex diaboli tendicula, a quo captiducuntur post ejus voluntatem.
[6014]usskavjaindau] sic cod. B; cod. A usskarjaindau.Lectionem codicis B cum Castillionaeo praeferimus,propterea quod Gothus etiam Cor. l, XV,34 ἐκνήφειν per usskavjan sik et Thess. I, V, 8 νήφωμενper usskavai sijaima convertit; lectionem codicis A,quae Massmanno l. l. p. 138, 203 valde arridet etquam (allato veterosaxon. scerian) ordinare, ornareexplicat, ferremus, si h. l. mentio ordinationis velornatus cujusdam (ex diaboli tendiculis) sensui aptaesset. Passivi autem pro activo cum sik positi simileexemplum invenies Cor. I, XV, 33 ni afairzjaindau(irret euch nicht! Gall. fasse que vous ne vous trompiezpas!).---fram þammei gafahanai tiuhanda] a quo captiducuntur, gr. omn. ἐζωγρημένοιὐπ᾽αὐτοῦ, Goth. c.Vulg.; caeterum cod. A pro tiuhanda praebet habanda(tenentur).---afar] post, gr. omn. εἰς.
[6015]At hoc cognoscas, quod in ultimis diebus accedunt anni difficiles,]
[Note: jera] anni, gr. omn. καιροί.
[6016]et fiunt homines se amantes, pecuniae-cupidi, jactatores, superbi, maledici, parentibus non-obedientes,ingrati, impii,
[6017]jah] et, gr. γάρ.---friondans] cod. A frijondanset in marg. seinaigairnai, perperam pro seinagairnai,sic idem cod. Tit. I, 10 lausaivaurdai pro lausavaurdai;hoc mendum e terminatione sequentium ortum est;aut cum librarius ejusdem codicis Tim. I, I, 4 andalausaizepro andilausaize male scripserit, fere adducimurut suspicemur, hunc hominem verba nonnunquamscripsisse, uti os vulgi ea indistincte pronuntiaret.Caeterum etiam div. seina gairnai scribendumest, nam cum pronominibus verba componi non solent.---hauhhairtai]cod. B + hauhairtai.---unairknai]cod. A unairknans.
[6018]non-libantes, non-diligentes, calumniantes, non-continentes se, inmansueti, bonoruminimici,
[6019]unhunslagai, unmildjai] non-libantes, non-diligentes,¶ gr.---unmanariggvai] cod. A + unmanarigvai.---
[6020]prodentes, protervi, inflati, amantes voluntatem suam magis quam Deum,
[6021]frijondans viljan seinana] amantes voluntatemsuam, gr. omn. φιλήδονοι, quod est voluptatemamantes; Castillionaeo probabile videtur, Gothumlatinas versiones sequentem in iis pro voluptatem legissevoluntatem; cf. ad Eph. II, 3.---þau] Cast. +þan.
[6022]habentes speciempietatis, verum virtutem ejus negantes; etiam hos devita.]
[Note: jah þans] cod. A jaþ-þans.
[6023]Nam ex his sunt, qui irrepunt in domos etcaptivas agunt mulierculas oneratas peccatis, quae aguntur ad cupiditates varias,
[6024]þaiei] sic recte cod. A; cod. B et Cast. +þoei, quae.---du lustum] ad cupiditates, gr. omn.ἐπιθυμίαις, casu instrumentali; caeterum pro lustumcod. A + luslustum, cf. ad loan. IX, 41.
[6025]semper docentes se,non tempore ullo in cognitionem veritatis venire potentes.
[6026]ni] non, cod. A c. gr. omn. jan-ni, καὶμὴ.
[6027]At hoc modo quo Iannis et Mambres restiteruntMosi, sic etiam hi resistunt veritati, homines deperditi mente, reprobati de fide.
[6028]þamma---ei] vid. ad Luc. I, 20 et ad Col. I,9. cf. Rom. IX, 20 et ad Luc. X, 5.---jannis] cod. Annes.---mambres] gr. Ἰαμβρῆς.
[6029]Sed non proficiuntad multitudinem, nam insipientia eorum manifesta fit omnibus sicuti etiam illorum fuit.
[6030]svikunþ] cod. A marg. gatarhiþ, famosa.---jah]etiam. o cod. B, in cod. A supra lineam scriptumest.
[6031]Verum tusectator es doctrinae meae, vitae rationi, proposito, mori, fidei, longanimitati, amori, patientiae,
[6032]galaista ïs] Cast. et Massm. l. l, p. 138galaistais, quod ab utroque librario male pro galaistjaisscriptum esse illi opinantur; sed quid quaesumusconjunctivus hoc loco et hac verborum structurasignificat, cum textus graecus perfectum habeat?Lectioni nostrae fides datur e Gal. VI, 16 sva managaisve þizai garaideinai galaistans sind, ὅσοιτῷκανόνιτούτῳστοιχήσουσι; Marc. I, 36 jah galaistans vaurþunïmma, καὶκατεδίωξαναὐτόν. Caeterum cod. Amarg. + galaisides pro galaistides (secutus es).---laiseinaimeinai] doctrinae meae, ¶ gr. omn.---sidau]mori, o gr. omn.---friaþvai] cod. A frijaþvai.
[6033]persecutionibus,passionibus, qualia mihi facta-sunt in Antiocia, in Iconio, in Lystris, quales persecutionespassus-sum et ex omnibus me liberavit dominus.
[6034]lystros] cum haec forma dativi non gothicasit, interpres graeca forma usus esse videtur, quodeum saepius fecisse inter omnes constat, sic ïairusaulymon,gazaufylakio, þoman al.; o autem posuitpro graeco οι, quia haec vocalis linguam gothicamplane deficit; Βέροια igitur in Calend. Goth. perbairauja redditur.---vrakos] cod. A vrakjos, cf. adGal. VI, 12.---usþulida] sic uterque cod. + prousþulaida.
[6035]Et autem omnes, qui volunt pie vivere in Christo Iesu,persecutiones patiuntur.
[6036]Verum mali homines et simulatores proficiunt ad pejus, errantes et errarefacientes,
[6037]du vairsizin] cod. A marg. du ubelamma (sicpro ubilamma, vid. ad Luc. VIII, 17), ad malum.---airzjaijah airzjandans] errantes et errare facientes,¶ gr. omn.; Goth. cum Vulg.
[6038]verum tu porro maneas, in quibus docuisti te et (quae) credita sunt tibi, sciens a quo accepisti,
[6039]framvairpis] porro (non constans, uti Cast.interpretatur], o gr. omn.---jah] sic cod. B; in cod.A utrum jan an jau scriptum sit, Cast. discernerenon potuit.
[6040]et quod a pueritia sacros libros nosti hos valentes te instruere ad salutem per fidem hanc inChristo Iesu.
[6041]usfratvjan] sic codd. pro usfraþjan aut usfraþvjan,uti Castillionaeo videtur.
[6042]Omne librorum divinae spirationis et utiles ad doctrinam, ad vituperationem, ad instructionem,ad institutionem in justitia,
[6043]garaihteinai---garaihtein] Cast. vult notari,garaihteins hoc versu et graeco ἐπανόρθωσις et δικαιοσύνηrespondere; sed errat ille quidem, nam garaihteinai sensu transitivo a garaihteins, garaihtein autemsensu intransitivo a garaihtei est.
[6044]ut perfectus sit homo Dei ad omne operum bonorum paratus.
[6045]manna guþs] homo Dei, ¶ gr. omn.; Goth.cum Vulg.
[6046]Testificor in facie Dei et domini Christi Iesu, qui debet judicare vivos et mortuos in adventu ejus,regno ejus;
[6047]fraujins] domini. o gr.---xristau ïesuis] ¶ gr.---bi]in gr. καί.---qum] Massmanno l. l. p. 204 dativus,elisione ortus, esse videtur, cujus mirae conjecturaenulla est necessitas, nam bi etiam aliis locissic cum accusativo ponitur.---ïs] pr., Goth. o καί.
[6048]praedica verbum, insta opportune, importune, vitupera, adhortare, increpa in omni patientiaet doctrina.
[6049]stand] cod. A ïnstand.---uhteigo] sic rectiuscod. A, cod. B. ohteigo, cf. ad Luc. IV, 13.---gaþlaihgawotei] adhortare, increpa, ¶ gr.
[6050]Fit tempus cum sanam doctrinam non patiuntur, sed ad suas cupiditates acervant sibi doctorestitillantes auditum;
[6051]vairþiþ] Goth. o γάρ.---dragand sis] acervantsibi, ¶ gr.; caeterum cod. A gadragand, coacervant.---suþjondans]cod. A suþjandans, cf. ad II, 14.Caeterum Goth. h. l. sensum magis quam verba sequitur;suþjondans enim est accusativus ad laisarjansreferendus et interpretandum est: quaeruntmagistros, qui aures suas delectent.
[6052]at a veritate auditum avertunt, verum ad fabulas convertunt se.]
[Note: init. Goth. o καί.
[6053]Verumtu sobrius sis in omnibus, labora, opus operare evangelistae, ministerium tuum exple.
[6054]At ego nuncsacrificor et tempus mei discessus adest.
[6055]disvissais] discessus, cod. A marg. gamalteinais,dissolutionis.
[6056]Pugnam hanc bonam pugnavi, cursum finivi, fidem servavi;
[6057]inde autem imposita est mihi corona justitiae, quam dat mihi dominus in illo die, hic justus judex; atnon solum mihi, sed etiam omnibus qui amant adventum ejus.
[6058]þaþro þan] inde autem, cod. A þaþroh,inde.---vaiþs garaihteins] corona justitiae, ¶ gr. omn.---raihta]cod. A garaihta, quod multo frequentiusest, cf. tamen ad Rom. IX, 33.
[6059]Festina venire ad me celeriter;
[6060]nam Demas me deseruit amans hanc nunc vitam et profectus-est ad Thessalonicem, Crispus ad Galatiam,Titus ad Dalmatiam;
[6061]jah] cod. A jag---.---krispus] sic cod. B cumSyr.; cod. A kreskus, cum gr.---teitus du dalmatiai]Titus ad Dalmatiam, o cod. B.
[6062]Lucas est cum me unus; Marcum excipiens duc cum te ipso, nam est mihi utilisad ministerium.
[6063]miþ mis ains] cum me unus, ¶ gr.---andbahtja]desinit cod. B.]
[Note: At Tycecum misi in Efesum.
[6064]Penulam, quam reliqui in Troade apud Carpum,veniens affer et libros, maxime membranas.
[6065]hakul] sic in cod. A, quod Massm. l. l. p. 127sq. conjectura invenit; Cast. + hakga.
[6066]Alexander ferrarius-faber multis me malis affecit; remuneratei dominus secundum opera ejus;
[6067]alaiksandrus] cod. A + alaiaiksandrus, dequa falsa syllabarum repetitione vid. ad loan. IX,41.---usgildiþ] retribuit (ἀποδώσει), gr. ἀποδώη.
[6068]quem etiam tu cave, multum enim restitit nostris verbis.
[6069]In prima mea defensione non homo mihi adfuit, sed omnes me deseruerunt; ne impute
[tur]------
[6070]miþvas] cod. A + miþvasa.---ni] Goth.αὐτοῖς aut omisit, aut post λογισθείη in codice suoinvenit, quanquam in nullo eorum librorum, quoshabemus, sic legitur.
[6071]Fragmenta hujus epistolae usque ad I, 10 in cod.B, I, 9---II, 1 in cod. A leguntur et jam edita suntin Specim. Ulfilae partium ineditarum, Mediol. 1819p. 18 sq.Inscript. anastodeiþ] de hoc verbo nihil nisi litteraprima in codice superest. CAST. cf. Prolegg.
[6072]Pavlus servus Dei, verum apostolus Iesu Christi, secundum fidem electorum Dei et cognitionem veritatis,quae secundum pietatem est,
[6073]ad spem vitae aeternae, quam promisit non-mentiens Deus ante temporaaeterna,
[6074]verum manifestavit tempore proprio verbum suum in praedicatione, quae credita est mihisecundum praeceptum servatoris nostri Dei,
[6075]atbairhtida] sic cod. B; Specim. + atbairhida.---melasvesamma] tempore proprio, gr. omn. καιροῖςἰδίοις.
[6076]Tito, dilecto filio, secundum communem fidem, gratia etpax a Deo patre et Christo Iesu servatore nostro.
[6077]valisin] sic cod. B; Specim. + validin, hocenim est optato (vid. Cor. II, V, 8; Phil. I, 22), γνήσιοςautem convertitur per valis, vid. Phil. IV, 3;Tim. I, I, 2; cf. II, II, 1. Col. III, 12.---galaubeinai]sic cod. B; Specim. + galaubeinais.---jah] pr., gr.ἔλεος.---xristau ïesu] gr. κυρίουἸησοῦΧριστοῦ.
[6078]Propter quam rem reliqui te in Creta, propter haec utdefectum corrigas et constituas per urbes presbyterium sicuti ego tibi ordinavi.
[6079]þizozei vaihtais] quam rem. gr. omn. τούτου.---ïnþize ei] propter haec ut, gr. omn. ἵνα; caeterumCast. + jct. þizeei; sic etiam Neh. V, 18 ïn þize eini div. scribendum est.---vanata] sic cod. B; Specim.+ van
[an].---and] sic cod. B; Specim. + ana.---praizbytairein]presbyterium, gr. omn. πρεσβυτέρους,Goth. c. Latin.---
[6080]Si quis est integer,unius feminae maritus, filios habens fideles, non in diffamatione luxuriae aut non-obedientes.]
[Note: ungafairinonds] vid. ad Tim. I, III, 2.
[6081]Debetqueenim episcopus irreprehensus esse, uti Dei dispensator, non superbus, non jactator, non iracundus, non vinolentus,non percussor, non turpis-lucri-studiosus;
[6082]ni bihaitja] non jactator, o gr. omn.; caeterumSpecim. + ni bihatgja; neque significat bihaitjajurgiosus, uti Cast. Specim. p. 30 convertit, nequeiracundus (ὀργίλος), uti Massm. Skeir. Gloss. p. 137interpretatur, sed ἀλαζών, jactator, vid. Tim. II, III,2, e quo loco gemello illud ni bihaitja huc ductumesse videtur.
[6083]sed hospitalis, benignus, sobrius, justus, sanctus,modestus,
[6084]gaþaurbs] sic cod. B; Cast. + gataurbs, Specim.+ gaþair
[d]s.
[6085]curans secundum doctrinam verbum fidele, ut potens sit et consolari in doctrina sana et hosreluctantes arguere.
[6086]vaurdis] incipit cod. A.---vaurdis triggvis]verbum fidele, ¶ gr. omn.; caeterum pro triggvis,recta lectione codicis B, cod. A + triggvs, Specim.+ traiggvs.
[6087]Sunt enim multi non-obedientes, vaniloqui, seducentes, maxime hi ex circumcisione,
[6088]managai] Goth. c. codd. o καί.---lausavaurdai]cod. A + lausaivaudai, vid. ad Tim. II, III, 2;caeterum Goth. o καί.---þishun] desin. cod. B.
[6089]quos debet arguere; qui domos totas subvertunt, docentes quod non debitum est propter lucri-turpis-cupiditatem.]
[Note: gardins allans] domos totas, ¶ gr. omn.
[6090]Dixit enim quidam eorum, proprius eorum propheta: Cretes semper mendaces,malae bestiae, ventres pigri.
[6091]auk] enim, o gr.; Goth. aut cum cod. d ap.Mi. γάρ, aut cum cod. F et G δέ legit, sic auk prograeco δέ legitur Rom. VIII, 10; Cor. I, X, 20; XV, 50;cf. auk jah pro δὲκαί Cor. I, I, 16; II, XIII, 9.---kretes]sic cod. pro kreteis, cf. ad Luc. X, 5 et Thessal.II, III, 17.---biarja] sic. cod. A; Specim. + unbiarja,cf. Grim. Gr. I, 39 (3 edit.). Caeterum cumhaec verba versum heroicum, quem Paulus apostolusab Epimenide vate desumpserit (vid. Blomf. ad Callim.lov. 8), efficere inter omnes constet, Massm. l.l. p. 224 etiam verba gothica in ejusmodi versum compescerestuduit; fecit autem hunc:kretos (sic!) || sintei- || no
[ga]- || liugnjans || ubila ||biar- || ja.Medius fidius nae, versus bellissimus!
[6092]Hoc est testimonium verum, propter quam causam argue eos severe, utsani sint in fide,
[6093]ïst] gr. omn. ante sunjeina.---wassaba] sicnunc Cast. edidit, cum Specim. + þrussaba edidisset,duae enim litterae priores in cod. exesae sunt;wassaba adverbium firmatur ex substantivo wassei,ἀποτομία, Rom. XI, 22 þrussaba autem nihil habet,quo probetur.]
[Note: non spectantes judaicas fabulas et praecepta hominum avertentium sibi veritatem.
[6094]spilli] sic cod. A pro spille, vid Rom. VII, 5;Grimm I, 36. **).---afvandjandane sis sunja] sis nonabundat, uti Cast. existimat, sed addito sis Gothumverba media reddere, etiam Massm. l. l. p. 125 rectemonet.
[6095]At omne purum puris, verum maculatis et infidelibus non quidquam purum sed maculata sunt eorumet mens et conscientia.
[6096]Deum confitentur nosse, verum operibus negant, abominabiles existenteset non-credentes et ad omne operum bonorum reprobati.
[6097]uskusanai] cod. A marg. ungakusanai, quodetiam graeco ἀδόκιμος respondet, vid. Cor. II, XIII, 5 sqq,
[6098]Verum tu loquere, quod decens est huicsanae doctrinae------
[6099]Quae de hac epistola supersunt, in solo cod. Acontinentur.
[6100]---verum nunc tibi et mihi utilis.
[6101]þanuh] Cast. existimat, Gothum pro ὅν legisseοὖν; sed hujus conjecturae nulla est necessitas, þanuhpro panei dictum est, uti saepius, vid. ad Joan.VIII, 26, ubi adde Luc. XVI, 20 · XVII, 12.---ïnsandida]misi, gr. ἀνέπεμψα.]
[Note: Huncce misi; verum tu eum, id est mea viscera, excipe;
[6102]meinos brusts] mea viscera, cod. A marg.meina h
[air]þra, quod idem significat; litteras air,cum membranae parte abscissas, Cast. probe restituit,vid. Cor. II, VI, 12.
[6103]quem ego volui apud me retinere, ut pro te mihi ministraret in vinculis evangelii.
[6104]Verum sinetuo consilio non quidquam volui facere, ut non sicuti secundum necessitatem bonum tuum sit, sed ex animipromptitudinibus.
[6105]þiuþ þein sijai] cod. A et Cast. + þiuþeinssijai,modo omissa littera þ propter sequentem eamdem(vid. ad Marc. X, 44), modo falso duplicata litteras.---us lustum] cod. A marg. gabaurjaba (libenter),quod saepius pro ἡδέως positum est, vid. Marc.VI, 20; XII, 37; XIV, 65; Cor. II, IX, 15.
[6106]Forsitan enim ideo detulit se ad tempus, ut aeternum eum excipias,
[6107]jam nonsicuti servum, sed supra servum, fratrem dilectum, maxime mihi, verum quam multo magis tibi et in carneet in domino?
[6108]Si igitur me habes ad socium, excipe hunc uti me.
[6109]Verum si quid nocuit tibi autdebitor est, hoc mihi imputa.
[6110]Ego Pavlus scripsi mea manu, ego reddo, ut non dicam tibi, quod ettui ipsius mihi debitor es.
[6111]þuk silban mis skula ïs] notandum est, ad skulaïs, pariter atque nos hodieque loquimur, accusativumesse positum, quasi illud esset verbum transitivum;Rom. autem XIII, 8. ni ainummehun vaihtais skulanssijaiþ, res debita genitivo ponitur. De accusativis,similiter ita positis, cf. Grimm Gr. IV, 755 sqq.
[6112]Profecto, frater, ego te fruar in domino; refice mea viscera in Christo.
[6113]Confidens obsequio tuo scripsi tibi, sciens, quod etiam supra quod dico facis.
[6114]Simulque vero paramihi hospitium; spero enim, ut per preces vestras doner vobis.
[6115]bijandzuþ-] unde hoc verbum ductum sit etquid vere significet, adhuc dubium est. Cast. Spec.p. 31 comparat anglosax. bigeondan, angl. beyond,et convertit per praeterea; Grimm Gr. II, 127 *) averbo bijan (i. e. praeterire, transire, progredi) ducit,et genitivum participii anomalum esse et pro adverbiopositum pariter, ulterius, praeterea significare,existimat. Si bijands vere est participium, quod nondubitamus, etiam nominativus esse potest (Grimmautem genitivum aut pluralis accusativum esse putat),ad subjectum enuntiati referendus, hoc sensu: pergens,addens para mihi hospitium; sic pro adverbiisgraecis Gothus participia ponit: Cor. I, XVI, 10 ei taimauþaius unagands sijai at ïzvis, gr. ἀφόβωςγένηται.Thess. I, II, 13 veis aviliudom guþa unsveibandans(sic pro edito unsveibandane in cod. legitur)gr. ἀδιαλείπτως. sic V, 17. Aliis autem locis ἅμα,quod gr. h. l. habent, gothice est samana Ps. LIII, 3;Col. IV, 3; Thess. I, V, 10, aut suns Thess. I, IV, 17.
[6116]Salutat te Epafras, hic concaptivusmihi in Christo Iesu------