 Caput I |
Caput III  |
caput ii.
Brevis Transylvaniae notitia ad luculentiorem rerum a Caraphaeo in ea gestarum expositionem.
Sed quoniam hoc loci Caraphaei facinus, ex omnibus usquam hoc bello gestis maxime anceps lubricumque, ac pro rerum difficultate perinde utile memoraturi sumus; quo opulentam, turbidam, asperam bellicosamque nationem, libertatis tenacissimam, Transylvanos Caesaris obsequio restituit; haec insignis reipublicae mutatio digna est ut ejus gentis historiam a prima origine strictim repetamus, quo praesens status conversio illustrius aliquanto exponatur.
Transylvania bellicosa,
Opulenta.
Cur duri indigenae?
Cur patrii moris tenaces?Quae nunc Transylvania, Dacia olim dicta, bellipotens terrarum plaga, et opum ferax; montosa ut plurimum, duros asperosque homines gignit; et uti difficilis aditu, ita patrii moris tenax. Ea gens Imperii Romani limina diu multumque infestavit; latinamque virtutem sub optimo fortissimoque Imperatore graviter exercitam habuit. Trajani Imperatoris in Dacos prima expeditio inauspicata.Ulpius Trajanus Nervae fil. Caes. ut Dacos intra Romana claustra longe lateque excurrentes coërceret bellum, in eos intulit. Trajani dolor prae Dacia invicta:Sed a Decembalo ferocissimo Rege ingentem cladem accepit, ut prae dolore paludamento non pepercerit suo, quod in partes conscissum in militum vulgus disjecit, et illud unice habuerit in votis, Ejusdem votum.
Secunda expeditio prospera.Utinam Daciam subjugatam videam. Hinc reparans bellum, per aspera montium, invia fluminum ad Dacorum regiam evasit. Decembalus instante Romano hoste perculsus, Trajani mansuetudinem expertus est, qua populi Romani amicus icto foedere habitus: et prae gentis ferocia Dacorum amicitia res Romanis visa triumpho digna, quo Trajanus Dacicus appellatus. Decembali Dacorum Regis perfidia.Sed Decembalus modesti intolerans regni, non multo post urbium munimina reficere, et ad res novas spectare nunciatur. Tertia expeditio.Hinc in eum, hostem a Senatu judicatum, Trajanus tertium bellum expedit. Barbarus viribus non satis fidens, nefarios audet dolosDecembali nefarius dolus in Trajanum tentatus.; et percussores submittit, qui profugos ementiti Principem optimum interficerent. Sed Romana felicitas prohibuit nefas; et Romani manipuli militaribus facetiis et hanc per laetitiam addidere: Ubi eras Ramnusia? ubi era? quantum abfuit, ne Roma lugeret: sed vivit Trajamus. Pons Trajani super Danubio.In hac expeditione Caesar lapideum pontem Istro superduxit, quo expeditius in hostes trajiceret; opus magnitudini Romanae par, sed non perinde Romana gravitate inscriptum: Providentia Augusti vere pontificis virtus Romana quid non domit? Sub jugum ecce rapitur et Danubius. Dacia in provinciam redacta,
Decembalus sibi mortem consciscit.Hinc omni ferme Daciâ in Romanorum potestatem redactâ, captâque Regiâ, Decembalus omnia ut liber occumberet expertus, admissique sceleris conscius, expes clementiae mortem sibi conscivit. Caput Romam perlatum; eique hostiliter inlusit Romanus miles: Nonne tibi dixi, Decembale, funestum est Herculem lacessere? non recte facis, tua ipse quod jaces manu: sed utcumque Cæsar vicit, tulit tibi semper Augur Augustalis. Insignis Dacorum ferocia.Gentis ferocissimus quisque veneno publice hausto a servitute corpora vindicarunt: Dacia Romanarum Provinciarum numerum auxit: et Dacicae virtutis debellatae ad posterorum memoriam columna Romae excitataColumna Trajana triplicis belli Dacici monumentum., ubi Trajani conditus cinis et Dacicum bellum signis expressum.
Cur Hadrianus Trajani super latro pontem demolitus?Sed Hadrianus, Trajani successor, postea veritus ne fera et indomita gens legiones opprimeret, ac prompto exitu loca cis Danubium per tumultus invaderet, pontem demoliri jussit: ratus eos populos solum dignos adiri ut debellentur, cetera maximis fluminibus coërcendos.
Transylvaniae descriptioEam nunc duae cingunt Valachiae, Transalpina, quae generis nomen servat, et Moldavia: illa ad Danubium, haec ad Euxinum pertenta: montibus undique circumsepta in coronae speciem: rerum omnium feracissima, auriferis quoque amnibus interfluitur[1]: oppida complura nobilissima incolit; quorum caput olim Alba-Julia, nunc Cibinium celebratur.
Gentes quae in eam commigrarunt.Romano Imperio fatiscente, tres eam nationes invaserunt, Saxones, Ciculi, Hungarique: qui legibus moribusque privatim dissident, publice conveniunt. Saxones.Saxonicus populus Saxonicâ linguâ utitur, quae ad communem Germanicam Coloniensium adcedit, et in Transylvaniae montes Alpium quoque transtulit nomen. Gentis robur.Ii gentis robur; nam agriculturae et bello aeque pares; antiquissima lege singulari arcium urbiumque claves adservant; Urbium aciumque custodes.
Eorum urbes regius fundus.
Ciculi,
Duri asperique.ex tribus regni partibus ii numerant duas: eorumque urbes regius fundus censentur; et tamen ab Hungaris (an communi in Germanos odio?) uti vilia mancipia miseris modis habentur. Ciculi in Daciae angulo Moldaviae contermino sedes habent: durum prae ceteris asperumque genus; et perinde egentissimi, quanquam rusticam et pecuariam exercent, Omnes pastores agricolaeque;
Et tamen nobiles:
Hungari bello praestant;
Sed mobili ingenio.tamen aequo nobilitatis jure aestimantur, an quod se a Scythis ortos Hunnorum antiquissimos jactent? Hungari, Saxonibus Ciculisque late interfusi, ceteris ut bello praestant, ita ingenii mobilitate notantur. Ex iis quamplurimi privatae fortunae nobiles, quibus regni Proceres superbe dominantur. Ut in summa tres nationes confunduntur.Tres autem eae nationes in publicis rebus agendis aequa dignitate secernuntur in partes tres, tamen confunduntur in summa.
Transylvania diu Regni Hungarici pars per Waywodas recta.
Quando in proprium abiit Principatum.Complura secula Regni Hungarici pars per Praesides, vulgo Waywodas, a Regibus impositos regebatur. Tandem Johannes Zapolya, post funestum Ludovici Regis casum, sub Ferdinando I Caes. et Hungariae Rege, qua Procerum factione, qua Turcarum vi Transylvaniae Princeps anno mdxxvi consalutatus. Olim bellicosi ejus Principes.Cumque id Regnum ad centum ferme virorum millia bello legeret, bellicosos Principes habuit, qui cum Germanis, Turcis, Tartaris Polonisque acerrima et diuturna bella gesserunt. Intestinis externisque bellis debilitata.
Commoda Turcis ad proferendum Imperium.Sed intestinis externisque bellis graviter debilitata provincia, pro libertatis nomine Turcis indigne serviens, iis commodavit ut in Hungaria ampliter fines proferrent. Et inde primi omnium motuum Hungaricorum conatus, eodemque rebellium profugorum asylum. Quo rei Transylvanicae statu, constans fuerat prudentium judicium: Prudentum de Transylvania judicium.Dum Transylvania tributo redimeret Turcarum fidem, Christianis in Hungaria adversus communem sui nominis hostem neque bella administratu facilia, neque tutas victorias, neque utilia bello parta futura.
Transylvanica Lotharingii Ducis expeditio.
Ejusdem Imperatorius astus.His de caussis Lotharingius statim ac Soleymanem ad Mohatium fudit, in Transylvaniam cum xxx Germanorum millibus castra movit; et ne Turca id occuparet incoeptum, agmen Themiswar versus facere simulavit; et consilium profuit: nam Soleymanes ei metuens urbi, justum exercitum misit, qui ejus praesidio consedit. Dux Christianus sperabat iter per Danubii ripam prosequi, et per onerarias naves secundo fluvio devecta cibaria sibi subministrari: sed exundante flumine late stagnantes paludes iter praepedivere: quare Duci Erdodium usque regredi, inde petere Segedinum necesse fuit. Maxima super omnes hoc bello Germanorum aerumna.Nunquam Germanus miles toto eo bello graviorem aerumnam tulit; qui longissimum iter per arida et deserta locorum facit, qua nec gramen equum, nec quidquam frugis hominem itinere et inedia languidum reficiebat: nulla arborum umbra, nulla vel conclusa aquula et temporis et agmninis aestum temperabat: et tamen quia summae rei salus in una expeditionis celeritate sita erat, cum Ducis auctoritas, tum opulentae spes provinciae militem ad Transylvaniae fines perduxere.
Lotharingius Transylvano edicit, hyberna militi in ejus Regno locanda.Ubi Lotharingius per exercitus Quaestores Scharffembergium, et Falchenbeimium Michaëli Apaffio Transylvaniae Principi significavit, necessariam belli rationem postulare ut Caesaris copiae in Transylvania hyemarent; quae et id Regnum a communis hostis invasionibus obtinerent, et facilius ad sequentis anni acies expedirentur. Apaffius per Telechium excusando detrectat.Apaffius per Michaëlem Telechium, primum Regni Administrum, se excusatum mittit, Turcarum metu deterreri, ut in Transylvaniae oppidis universum eum exercitum per hyberna disponat: praestare Germanos in Regni finibus aliquot legiones hybernantes locare, et conlatâ ab se ope contentos esse, ut tribus superioribus annis fecerunt, quam ut ingruentes Tartari et provinciam sibi devastent, et hanc Caesari non contemnerdam utilitatem corrumpant. Lotharingius vim intentat.Sed quia summa res in maximum adducta discrimen erat, quod morâ ingravescebat, Lotharingius Telechii artibus vim opponit; Transylvaniae fines ingreditur; Arcem Samblochum capit,arcem Samblochum capit ac munit, ut si quid adversi accidat, tuto egressui cautum sit. Claudiopolim invadit,Inde Claudiopolim petit, urbem in edito sitam, firmis altisque moenibus circumseptam et satis valido praesidio firmatam. Ibi curiata Regni Comitia, vulgo nunc Status dicti, convocantur. Qui urbi praeerat, eam tradere Principis injussu negat: Accipitque in deditionem;Lotharingius ad eam oppugnandam expeditur: sic intentato bello deditur: miles Transylvanus egreditur, Germanus inducitur. Interea Princeps Cibinium,Mox Cibinio potitur. provinciae, ut diximus, regiam se recipit; putans eam Germanorum hybernis immunem fore, aut certe Cibinienses in ea urbe Regni libertatem propugnaturos. Sed oppidani, magis suae quam Principis saluti prospicientes, sibi consilium dedendae urbis cepere. Apaffius Fogaram se recipit.Itaque Apaffius cum regio comitatu in arcem Fogaram commigravit, et Regni Primores sibi adesse per edictum jussit, perduellionis poenâ in contumaces sancitâ. Albajulia et alia novem oppida a Lotharingio deduntur.
Lotharingii foederis formula.Interea regiae urbis exemplum Albajulia et alia oppida novem numero, omnia ferme in provinciae meditullio sita, secuta sunt, ex foedere in castris ad Palaslavam positis in has leges sancito: Tributum et hyberna in Transylvania Germano militi penditor, praerentorque: Cibinio, et ex aliis oppidis arcibusque, in quas Germanae legiones immittuntur, Transylvanis emigrandi potestas esto: Michaeli patri et Michaeli gilio Apaffiis principalis auctoritas, universo Pop. Transylvano libertas servator: Germanus miles ab omni re, omni jure omnique corpore Transylvano abstineto: ne vani Principis Procerumque delatores audiantor: claves urbium arciumque Saxonico Pop. antiquum adservandi jus ratum esto: proximo vere miles Germanus Regno educitor: Principi Reique publicae Transylvanae ejus actae rei excusatio cum Turcis promittitor.
| Caput I |
Caput III |
- ↑ Qui aurea ramenta et fragmina vel sequilibralia quandoque devolvunt.