 Caput IX |
Caput XI  |
caput x.
Summam rem ad Budam primum obsessam servat. Neosolium Turcicis auxiliis intercludit; cujus uti et mox Eperiei expugnationibus adest: et Cassoviae dedendae opportunitatem praebet.
mdclxxxiv.Anno belli secundo Germani pro sua fortuna et virtute expeditionem deliberant. Nam Neosolium, intimum Turcarum in Austriam munimentum, quod commeatus secundo fluvio per Danubium Budam deferri facile prohibebat, omittunt;Budae obsidium. et urbem regni caput, cui in Turcarum potestate redactae Posonium in Hungaricarum urbium principatum suffecta, armis cingere aggrediuntur. Caraphaeus ad bellum Rhenanum mittitur.Per idem tempus bello turbatur Rhenus, ad cujus ripam Ludovicus XIV suo ductu rem gerit, et Lucemburgum, unum e Germaniae ab Rheno claustris, oppugnatione maxime infesta capit. Qua victoria Germania pene perculsa est: unde Bavarus eo sua convertit arma, et Caesar Capraram, Caraphaeum aliosque duces cum justo exercitu, ut Gallis obsisterent, misit. Quod induciis quiescit.Sed induciis mox cum Ludovico depactis, arma Caesaris jam belli Gallici metu liberata Hungariam repetebant, ubi ad Budam Lotharingius rem ita gesserat. Secundo flumine in Danubii, quod Hungariam interfluit, ripis tres praecipue urbes magnis inter se intervallis, longisque fluminis amfractibus dissitae celebrantur; Tres praecipuae prisci Hungarici Regni urbes.Strigonium, Buda Bellogradumque; prima religione, secunda dignitate, tertia munimento principes prisci Hungariae Regni. Sed uti eae urbes minora oppida supra infraque flumen sita sua continent majestate, ita et haec omnia alia alius securitati pro virili conferunt in commune. Ad hoc instar Vicegradum et Pestum Budae incolumitati subserviunt. Igitur Lotharingius Vicegradum obsederat ac reciperaverat; mox Pestum obsessum perrexerat: Budae Praeses contenderat; eoque repulso, Pesto potitus erat. Hinc Budam circumsederat et oppugnabat. Ad Budam Christianorum res impeditae.
Caraphaeus ad servandam rem Christianam celeriter accersitur. Obsessi constanti ferocia sustinebant obsidium. Interea obsessores aut adversi Martis, aut vexatae naturae fato ad decem millia occubuerant, sive obierant. Heic Caraphaeus cum suo et Bavaro equite a Lotharingio desideratus, quando nemo melius ab hostium insultibus militem protegeret, imperiaque servare nosset. Itaque per ejus literas imperatus iter quamocissime maturare; ad ea enim mora, vel celeritate magnam summae rei partem in utrumque momentum pendere[1]. Praesto adest, et cum his legionibus obsessores protegere jussus. Seitanes cum pollenti exercito appetit, ut in obsessam urbem auxilium inducat. Caraphaeus hostem a proelio deterret.Sed Caraphaeus ita milite disposito aditus obstruxit et operibus communivit, ut hostis ab ea parte nihil ausus abscesserit. Mox Lotharingius in morbum incidit. Succedit Bavarus, et arcem oppugnare instituit. Seitanes redit; eique Germanus exercitus opponitur. Ibi Turca, dum per levia certamina distinet hostem, ab inobservata parte strenuum in urbem immittit auxilium. Salvis rebus Budae obsidium solvitur.Quamobrem Lotharingius viris imminutus, rei frumentariae indigus, crudescente hyeme infestatus, Pestum solo aequat, inferiora Budae urbis incendit, obsidionem dissolvit. Id adversi aliquo tamen pacto solatae sunt Virovicza ad Dravi ripam a Jacobo Leslaeo capta, et trans Danubium Marchovitza Ragoctiae urbs: quam, subministrante belli subsidia Caraphaeo, D. Schultius subegit, et Techelium bis ad Eperiem fudit, fugavit.
Ut in hyberna discessum, Caraphaeus, qui in institutis habebat militem hyemes semper proximis aestatibus utiles commodasque transigere, in superiore Hungaria ad Zendraviam[2] castris positis, auxilia et commeatus, Unâ operâ Neosolium hostibus intercludit. et Agriam.
Techelianos semel atque iterum fundit, caeditque.quos Neosolium Hibraimus Seitanis successor mittebat, occipit impedire, quo eodem tempore ab Agriensibus prohibebat. Cumque nosset, quingentum perduelles Agriam contendere, ut Turcis sociati eo commeatus inveherent; C. Tertium cum centum Germanis ac biscentum Hungaris militibus ad intercipienda iis itinera misit. Qui tempori eos adortus, bona parte caesa, biscentum ferme cum ipso ductore captivos egit. Et per M. Auriam, suae legionis legatum, alium perduellium ducem eadem tentantem oppressit.
mdclxxxv.Adest tertius belli annus, quo Caesar quinquaginta virorum millia in campum educit. Sed rebus ipsis edocti, Strigoniensem provinciam non tantam prae claritudine utilitatem attulisse, et Budensis obsidii grandia adhuc intertrimenta sentiri, quia utrunque alieno incoeptum loco; ne nunc quoque imparibus viribus res quoque male geratur, Neosolii reciperandi utilitates.Neosolium firmissimum munimentum, Viennâ octoginta passuum millia distans, Austriae Moraviaeque finibus imminens, superioris Hungariae porta; quod reciperatum rebellium Turcarumque ulteriores impetus frangeret, Budae recipiendae secundo flumine Danubio commodans commeatus; Anxia Turcarum de eo obtinendo cura.ob quae omnia per Primum Vezirium Hibraimo legato satis certo mandatum, ut eam urbem quoquo modo salvam curaret; Ejus obsidium decretum.tota belli mole sub Lotharingii imperio ductuque obsidendum decernitur. Is igitur, postquam ea urbs satis providenter a Caraphaeo universam hyemem omni hostium commeatu auxilioque interclusa est, D. Heislerio imperavit ut stativa circa eam propius obtenderet; dum ipse Novigradum impeteret, unde commeatus et suppetiae commodae facilesque oppugnantibus: nam, eo capto, Neosolium sua sponte deditum esse rerum Hungaricarum historiae produnt. Sed summa oppidi arduitate deterritus incoeptum deserit, et ad obsidendum Neosolium proficiscitur. Hibraimus, ut inde hostem oppugnantem eliciat, Vicegradum oppugnari jubet; ipse Strigonium obsidione cingit. Lotharingius, ut parta conservet, Capraram oppugnationi manere jubet; Caraphaeus obsidionem subsidium firmat.et evocato prius Caraphaeo, ut eam subsidio firmaret, ipse magnam castrorum partem a Turcis reciperatur; Strigonium propugnando Caesari perstat. Lotharingius Hibraimum proelio lacessit; quod is Lacie belli sciens detrectat. Igitur Dux Caesareus ad imperatorios dolos confugit, et inde loci excedere simulat. Turca inconstans propositi eum insequitur, tractusque est ad pugnandi necessitatem. Christiani vincunt, et Neosolium victoriae fructus cedit. Nam obsessi, omni auxilii spe dejecti, urbem dedere, at sero, volunt. Quamobrem Germani in extremam vim conatos ultimas armorum leges exercent. Hibraimus ne universam Rempublicam in casum objiciat, Novigradum ac Vicegradum demoliri jubet; ipse sub Budae muris copias recipit.
Neosolianâ provinciâ mature confectâ, Lotharingius, ut reliquo anni tempore ad belligerandum commodo utatur, dimissis subsidiis, Leslaeum et Schultium, alterum in inferiore, in superiore Hungaria alterum legatum confirmat. Leslaeus fuso fugatoque ad Essechium hoste, incendiariis navibus demissit magna ex parte pontem incendit, quem Soleymanes morti proximus cis Dravum super longo paludum tractu, ad novem passuum milla stagnantium, ab triginta hominum millibus paucos infra dies extenuari jussit, praesentis potentiae testem, futurae augendae mumimentum.
Caraphaeus sub Caprara in superiore Hungaria rem bene gerit.Caraphaeus autem cum Caprara superiorem Hungariam repetit ad instaurandas Germanorum vires, qui Eperiem acriter diuque oppugnabant. Sed antequam adessent, D. Schultius eam ceperat. Igitur alio vertunt, et Cassoviam provinciae caput castra movent. In agmine ut Toccajam et Kalaviam conspexere, in deditionem accipiunt. Sed Cassoviam validum perduellium praesidium, firmissima urbis munimenta, anni tempus ad hyemem vergens, et Techelius, qui obsessos proxima auxilii spe confirmabat, haut facilem deditu faciebant. Capta tamen est, divulgato, Techelium a Varadiniensi Praetore inter mensas comprehensum, et Hadrianopolim ad Turcarum Imperatorem custoditum missum. Cassoviâ captâ, Patachum, Ungar et alia his minora oppida Caprara recipit, et Agriensem Praesidem, dum Cassoviae auxilium ferre conatur, ubi Zagyva cum Tibisco confluit, militum Tribuni Mercyius, et Heislerius cum Germano Hungaroque equite de improviso aggrediuntur et fugant; majoremque copiarum partem fugitantem aut caedunt aut capiunt; et Zolnochum ibi sitam urbem, tres et triginta supra centum annos ab Hungariae Regno discerptum, reciperant. Ita Techelii vincula Cassoviam ad Caesarem retraxere, et Cassovia capta Techelii factionem afflixit.
Carephaeus Techelio vincula praestruit.
Techelius Transylvaniae regnum apud Turcas adfectat.Id autem a Caraphaeo dante opportunitatem natum. Cum enim is per satis certos nuncios nosset, Techelium Transylvaniae Regnum apud Turcicum Senatum ambire; veritus ne, pro deside Apaffio et sene, acer juvenis et bellicosus Transylvanis imponeretur; ad suos, quos ibi colebat, amicos Caesaris studiosos scripsit, ut haec Telechio per ejus factionis homines significarent; quo is Apaffio regnum, sibi potentiam obtineret. Pro consilio eventus. Dum enim Neosolio capto Turcarum Senatus de insinuanda Christianis pace cogitaret,Arte Telechii quibus Techelium perdat. per id tempus Telechius Hibraimo, quem Techelio infensum noverat, indicavit, eum de venia a Caesare impetranda pluries agitasse: quare si forte velint pacis mentionem cum Christianis injicere, eum, face veritum ne nulla in foederis legibus de se ratio habeatur, quavis tolerabili conditione accepta omnem Hungariam turbatam in Caesaris obsequium secum esse tracturum: unde eos postea venturos in Caesaris de pace leges duriores.
Techelii de regno furores.Et vero Techelius pluries id conatus: sed quia non veniam uti majestatis reus petere, sed foedus tanquam Princeps summus inire velle videbatur: et quia in civilibus bellis partium principes summum rerum arbitrium non habent; seu adrogans repulsus a Caesare, seu modestus deterritus a suis, semper eo abiit consilio frustratus. Principio enim Cassoviensi armorum praefectura depacisci pacem volebat; mox Cassovia potitus, in ea summum Principem constitui concupierat. Postea, si tredecim Comitatus, in quibus munitissima oppida Mungactium, Unguar, Marchovitza, sibi addicerentur; et in iis ad Ducis Litthuaniae exemplum cum Caesare Hungariae Rege, uti ille cum Rege Poloniae, impari foedere jungeretur, Cassoviam Austrio se redditurum: quod vecors desiderium et Caesar indignatus, et ejus asseclae aversati sunt: qui rati se tantisper vereri, dum armis Hungaria perstreperet, in Turcae fide et clientela perstare suaserunt; spem offerentes, Viennâ captâ, totius Hungariae dominum fore. Insuper anno belli secundo ad Caesaris clementiam invitatus, is Principis appellatione, qua Regni Palatino dignitate aequaretur, decorari, militiam suo sub imperio habere, sua oppida munimentaque Germano praesidio libera, superbe praefracteque petierat; et Poloniae Regem ut pacem conciliaret rogarat, sub adroganti exemplo, Galliae Regem pacem jam facere cum ipso Polono animatum, tamdiu distulisse, ut Summus Pontifex eos conciliaret. Quem conditionum tumorem Rex graviter indignatus, ei significavit, ut Caesaris clementiae, uti tantorum admissorum reum decebat, sese submitteret; et quicquid ejus benignitate retulerit, singulari ejus beneficio pessima meritus adponeret. Postremo Cassovia capta et partibus adflictis, eo redactus, ut sibi privato sua sibi et uxoris habere tuto permitteretur. Sed ne id quidem per suos fautores ei licuit: qui ei auctores erant, ut summus in Hungaria Princeps statueretur: namque sat legationam semper habiturum, quibus amicitias cum Austriae Domus aemulis colere posset, unde regnum sibi constabiliret. Igitur, cum Hibraimus, antequam Achmedem Celebim de pace ad Lotharingium mitteret, Techelium a Varadiniensi Praeside per dolos comprehendi jussisset, is ex lubrico regno in eam miseriam conjectus cum Stephano Papajo, participe secretorum, suae factionis studiosos est detestatus, quod antequam Turcae iras ex adversis rebus conceptas in se converterent, in Caesaris gratiam redire prohibuissent[3].
Techelianarum rerum vicissitudo.Sed dextera quae in Turcica Aula extilit opportunitas Techelium custodiâ liberavit. Etenim Turcarum Imperator improspera belli maxime Hungarici iniquo animo ferens, et in Primum Vezirium transferens culpam, eum in ordinem redegit; et a Polonia provincia, quam bene gerebat, Soleymani evocato amplissimum munus demandat. Is autem simultates et occulta odia cum Hibraimo exercebat: unde facile inventi qui et Techelium haut recte vinctum suaderent, docerentque, quae et quanta in Hungaria Turcis mala id Hibraimi consilium peperit; Cassoviam deditam; Techelii profligatas partes; Germanos in spem erectos Hungariam universam brevi reciperandi, principe factionis sublato; quae prima omnium est cura iis qui bella civilia pacare student. At hercule partium principem, virum acerrimum animi, audacibus consultis, celeribus incoeptis, inter populares factiosissimum, ad convertendos sibi externorum animos singularem: quem ob haec omnia non solum in ea Principatus umbra, unde tantum luminis Osmanico Imperio, servari, sed ad Transylvaniae quoque Regnum promoveri oportebat: cui civilis Musulmanorum ratio postularet, non Apaffium Principem socordem praeesse, et duplicis animi Telechium administrare; qui uterque, ut id obtineat, fraudem ac dolos, timidorum et imbecillium solitas artes exercent, et pro tempore modo Osmanicum, modo Germanorum Imperium alterum alteri produnt; sed in opulentum et bellicosum Regnum generosum Austriae Domus hostem evehi, qui, uti Bathorei Ragoctiique, gravibus bellis ei sit incommodus et infestus. Atque ei ipsius Techelii indicium edunt, qui in castra ad Bellogradum hoc anno profectus nosse dicebat, Transylvanum Musulmanorum consilia Christianis per literas prodidisse. Quare si Regno Apaffius mulctetur, ex clientelari jure , quo id a Turcis habet, quando contra ejus leges fecit, merito in eum factum omnes dicturos.
His atque talibus Soleymanes, qui Hibraimum ultro perditum ibat, extimulatus, ejusdem morte factum notavit; Techelium absolvit, novisque honoribus auget, et Veziriorum cultu decorat, ac brevi quoque Transylvaniae Principem adpellaturum promittit. Quapropter is fiduciae plenus, tumidas has edidit voces: Etiamsi male peream, meis rebus tales tantosque paravi patronos, ut eas ab inferis revocarent: immo si facerem parem, non duraret diu; nam ii, in quorum sum fide, me foedus rumpere adigerent: se alienis imperiis necessario servandum; bellumque armis in speciem gerere, re autem ipsa Caesarem consiliis oppugnare[4].
| Caput IX |
Caput XI |