 LIBER II |
LIBER IV  |
LIBER TERTIUS. recensere
111 CAPUT PRIMUM. 1. Cum sacrae historiae sensus qualiter electorum moribus conveniret studiose quaereremus, allegoriae ordinem repetere exponendo distulimus. Ut ergo ea quae omisisse cernimur suppleamus, quaeritur: Quid est quod dum Samuel ministrare Domino coram Heli memoratur, pretiosus sermo Domini esse describitur? Sed, sicut superius est dictum, per Samuelem praedicatores sanctae Ecclesiae, per Heli etiam electi patres testamenti veteris designantur. Puer ergo Samuel ministrabat Domino coram Heli, cum novus doctorum ordo Redemptoris fidem praedicabat. De quo nimirum ministerio Paulus loquitur, dicens: Quandiu sum gentium apostolus, ministerium meum honorificabo (Rom. XI, 13). Hinc iterum dicit: Hebraei sunt, et ego: Israelitae sunt, et ego: ministri Christi sunt, et ego (II Cor. XI, 22). 112 Ministrare ergo Domino, in laborem praedicationis pergere est. Quod profecto ministerium Samuel coram Heli Domino impendisse dicitur, quia quidquid de religione novae fidei, novus praedicatorum ordo asseruit, hoc Patrum veterum auctoritate roboravit. Domino quippe ministrabat Samuel, quando novus praedicator asserebat, dicens: Dico enim Christum Jesum ministrum fuisse circumcisionis propter veritatem Dei, gentes autem super misericordia honorare Deum (Rom. XV, 8). Qui profecto ut ministerium, quod Domino exhibebat, coram Heli quoque impenderet, adjunxit, dicens: Sicut scriptum est: Laudate, omnes gentes, Dominum, et collaudate eum, omnes populi (Psal. CXVI, 1). Et ut se arctius coram Heli in ministerio Domini cohiberet, adjunxit: Isaias enim dicit: Erit radix Jesse, qui exsurget regere gentes, in eum gentes sperabunt (Rom. XV, 12; ex Isa. XI, 10). Puer Samuel Domino ministrabat, cum dominicae Resurrectionis gloriam 113 Petrus assereret, dicens: Jesum Nazarenum virum approbatum a Deo in vobis signis et prodigiis, traditum per manus impiorum interemistis; hunc Deus suscitavit a mortuis praefinito consilio tertia die, sicut impossibile erat teneri eum doloribus inferni (Act. II, 22, seq.). 2. Sed hoc ministerium, quod Domino exhibuit, etiam coram Heli exhibuit, quia subjunxit, dicens: David enim dicit: Quoniam non derelinques animam meam in inferno, nec dabis sanctum tuum videre corruptionem (Act. II, 27; Psal. XV, 10). Coram Heli itaque Samuel ministrare Domino apte dicitur, quia electi sanctae Ecclesiae praedicatores, dum statum novae fidei praedicando erigerent, quod ratione asserere conati sunt, Patrum veterum auctoritate firmaverunt. 3. Et tunc quidem sermo Domini pretiosus fuisse perhibetur. Pretiosa quippe res parvo pretio emi non potest. Pretium autem, quo sermo Dei emitur, labor est sanctae operationis. Velut enim rem quam habere volumus pretio emimus, cum per sermonem praedicationis quem accipimus laborem operis exhibemus. Tunc autem erat sermo pretiosus, cum pro qualicunque labore operis non dabatur, cum omnis qui emptorem sermonis interficiebat obsequium Deo se praestare cogitabat. Eo igitur tempore sermonis emptor multo pretio eguit, quia sine magno labore verbum fidei servare non potuit, qui pro eo quod credidit ad tormenta pervenit. Tempus namque tunc erat quo is qui emebatur sermo, non typo figurata moralitatis, sed apertae locutionis praecepto hortabatur, dicens: Qui vult venire post me, tollat crucem suam quotidie, et sequatur me (Matth. XVI, 24). Hinc item dicit: Qui autem amat patrem aut matrem plus quam me, non est me dignus (Ibid., X, 37). Et: Qui non renuntiaverit omnibus quae possidet, non potest meus esse discipulus (Luc. XIV, 33). Itaque cum ministerium Samuelis asseritur, pretiosus sermo Domini esse perhibetur, quia profecto inter initia fidei, illi qui praedicantibus aeternae vitae doctoribus crediderunt, pro accepto verbo fidei magni laboris opera expendisse credendi sunt. Et quia Judaicus populus jam lumen divinae cognitionis amiserat, sequitur: (I Reg. 3, 1.) In diebus illis non erat visio manifesta.
4. Manifesta namque visio ejus esset, si in Redemptorem, quem ad visitationem suam venisse audierat, credidisset. De qua nimirum ejus caecitate subjungitur: (Vers. 2.) Factum est autem, Heli jacebat in loco suo, nec poterat videre lucernam Dei, antequam exstingueretur.
Visio namque Heli manifesta non est, quia Judaeorum sacerdotium in perfidiae suae caecitate sepultum est. Heli ergo jacet in loco suo, quia et litteram legis habet, et in lege et prophetis non habet statum luminis, sed lapsum caecitatis. Locus namque Heli, videlicet Judaici praedicatoris, sacra lex est. Quia ergo Judaicum sacerdotium adhuc sacram Scripturam habet, in loco suo est. Et quia virtutem sanctae Scripturae nesciens ad statum fidei non erigitur, nimirum in loco suo non stare, sed jacere perhibetur. Quia item usque ad mundi finem projectus est, lucernam Dei videre non posse memoratur. Unde et cum quotidie tot a sancta Ecclesia praedicationis hortamenta suscipiant, cum tot sacrae fidei assertionibus Judaei victi non credant, quid aliud, nisi hoc quod in sancta Scriptura 114 de eis legimus, et etiam per experimentum tenemus, quia videlicet projecti sunt, non solum ut non videant, sed etiam ut videre non possint? Unde et apostoli superfluum laborem reputantes eorum qui videre non poterant, in Actibus suis dicunt: Quia indignos vos fecistis aeternae vitae, ecce convertimur ad gentes (Act. XIII, 46). Sed qui videre non posse relatus est, Dei lucerna vocatur. Synagogae namque ministerium Dei lucerna fuit, quando in electis Patribus et per verae praedicationis lumen, et per venturi Redemptoris promissionem luxit. Quae profecto lucerna, ministrante Samuele, videri non potuit, quia tempore novae praedicationis, Synagogae magisterium poenam perpetuae repulsionis incurrit.
5. Et notandum quia non dicitur, lucere non poterat, quia profecto adhuc lumen sanctae Scripturae pro nobis portat, sed quod portat ignorat. Unde et antequam exstingueretur, videre non posse dicitur. Nondum enim exstinguitur, et videre non potest, quia certe, ut jam dixi, lumen gerit, quod non attendit, ante enim quam exstinguatur, est, donec lucet. Et quia ab eo usque ad mundi finem sacra Scriptura non tollitur, si antequam exstinguatur, non videt, cum mundi fine extenditur in caecitate. Quod si accensio ejus refertur ad zelum perfidiae, idcirco non potest videre, quia non exstinguitur. Nam si ignem perfidiae de mente exstingueret, ablato impietatis zelo, ad placitum verae fidei lumen mentis oculos aperiret. Sed dum videre non posse dicitur, indigna lucerna perhibetur, et ad videndum ea quae digna est quaeritur. Nam subdit, dicens: (Vers. 3.) Samuel autem dormiebat in templo Domini, ubi erat arca Domini, et vocavit Dominus Samuelem.
6. Confirmata caecitate Heli, Samuelem Dominus vocavit, quia, damnato Judaeorum sacerdotio, ad majorem gratiam novum praedicatorum ordinem assumpsit. Sed qui exposuit quem vocavit, unde etiam vocaret ostendit; quia in templo Domini, ubi erat arca, Samuelem dormire perhibuit. Templum enim Dei est locus ubi habitat Deus. Unde et per Psalmistam dicitur: Dominus in templo sancto suo, Dominus in coelo sedes ejus (Psal. X, 5). Quem profecto locum Paulus insinuat, dicens: Templum Dei sanctum est, quod estis vos (I Cor. III, 17). Templum itaque Dei uniuscujusque est anima electi. Templum ubi arca Dei reconditur mens est, in qua divini eloquii sacramenta per intelligentiam reservantur. Quid ergo ei aliud dormire in templo, nisi per intentionis custodiam in propria circumspectione persistere? Samuel itaque dormiebat in templo Dei, quia novae gratiae unusquisque praedicator, dum cuncta quae mundi sunt perfecte contempsit, in electae suae mentis intima circumspectione requievit. Et quia in sacramentis divinae Scripturae eruditus fuit, in templo dormiebat, ubi erat arca. 7. Et notandum quia non dicitur dormivit, sed dormiebat, quia nimirum eamdem mentis suae circumspectionem non in transitu servare studuit, sed in diuturnitate perseverantiae. Sumnus itaque Samuelis perfectum mundi contemptum designat in mente doctoris. Dormit ergo praedicator in templo, dum, repulsa a se penitus mundana sollicitudine, sese per considerationem rerum spiritualium recondit in mente. Hujus namque somni quietem Petrus elegerat, cum dicebat: Non est bonum relinquere 115 verbum Dei, et ministrare mensis (Act. VI, 2). Hinc Jetro Madianita Moysen cognatum suum juste arguit, dicens: Stulto labore consumeris tu; sed audi verba mea, et erit Dominus tecum. Esto tu populo in iis quae ad Deum pertinent, ut referas quae dicuntur ad eum (Exod. XVIII, 18, 19). Hinc Paulus ad templi somnum Corinthios revocat, dicens: Jam quidem delictum est in vobis, quod judicia habetis inter vos. Quare non magis fraudem patimini (I Cor. VI, 7)? Dormire quippe in templo Dei non posse conspexerat, quos judiciorum occupatio a spiritali meditatione retrahebat. Dormiens ergo in templo vocatus a Domino dicitur, quia ille tunc doctor ad cognoscenda divina secreta assumptus est, qui per cordis intentionem non in exterioribus, sed in interioribus morabatur. Sequitur: (Vers. 4, 5.) Qui respondens, ait: Ecce ego. Et cucurrit ad Heli et dixit: Vocasti enim me. Qui dixit: Non vocavi te, fili mi, revertere et dormi.
8. Cur is qui vocantem se Dominum audivit, ad Heli cucurrit, nisi quia se ab Heli vocatum putavit? Et quia explanationis typicae ordinem tenemus, quomodo Heli putatur, cum vocato puero Deus loquitur? Sed quaecunque in Scripturis sanctis Patres nostri veteres locuti sunt, ad Heli referuntur locutionem. Qui nimirum, quia a semetipsis non sunt locuti, dum Deus per eos quae voluit locutus est, ea quae in Scripturis sanctis auditur vox Dei esse cognoscitur, quae per Heli profertur. Puer autem, quia, loquente Deo, ad Heli cucurrit, vocem profecto Deus Heli similem protulit. Quid ergo est quod divinae locutionis vox ab Heli voce non differt, nisi quia et per Patres veteres ipse locutionem profert? Vox namque Heli Dei esse cognoscitur, quoniam electi Patres quidquid per sacra eloquia loquuntur, non a semetipsis, sed a Domino acceperunt. Unde et in prophetis per omnem fere locutionem repetitur: Haec dicit Dominus, ut ea quae prophetae oraculo vox resonat sentiamus non esse loquentis hominis, sed praecipientis Dei. 9. Aliquando autem per Scripturam loquitur Deus, aliquando per occultam inspirationem. Revelatione autem occulta loquitur, cum electae menti per Spiritum, aut agenda, aut docenda panduntur. Samuel itaque, cum vocantem se Dominum audivit, ad Heli cucurrit, quia electus ordo praedicatorum sanctae Ecclesiae hoc quod, Deo revelante, cognoverat, quale esset in sacro eloquio perquirebat. Regula quippe rectae intelligentiae in Scripturae sacrae libris expressa est, quia divina consilia ibi per venerabiles Patres nostros exposita sunt, qui Spiritum sanctum habuerunt. Vocatus ergo tam saepius a Domino Samuel, ad Heli cucurrit, quia ordo praedicatorum in omni quod spiritali revelatione didicit Patrum veterum dicta consuluit, ut tunc demum a Domino sibi fuisse revelatum crederet, cum ab eo quod in sacra Scriptura legebat nequaquam differre cognovisset. Nam facile fallitur qui hoc quod occulta contemplatione colligit in praeclara sanctae Scripturae veritate nescit discutere quale sit. Unde et Apostolus denuntiat, dicens: Transfigurat se Satanas in angelum lucis (II Cor. XI, 14). Quomodo autem falsa in verae lucis claritate discernuntur? Ad Heli ergo currit Samuel, quoties a Domino vocatur, quia sancti praedicatores, ne falsae lucis imagine in intima contemplatione fallantur, modum occultae revelationis in 116 aperta Scripturae sanctae veritate discutiunt. 10. Quia in re quaerendum est quomodo Heli dicere competat: Non te vocavi, fili mi. Sed Patres nostri, qui per sacrum eloquium novis praedicatoribus loquuntur, non eos vocant, sed qualis sit interna eorum revelatio indicant. Vocare etenim Dei electorum suorum mentes aspiratione suae gratiae excitare est. Antiqui vero Patres per Scripturam quidem sacram loquuntur, sed tamen aspiratione divinae gratiae corda audientium excitare non possunt. Consulta ergo sacra eloquia, dum se donum spiritualis gratiae dare non posse indicant, auctoritate Samuelis sese Heli velut quibusdam locutionibus excusant. Sed hoc nimirum, quod dare non possunt, insinuare qualiter acquiri debeat possunt. Unde et Heli voce ad Samuelem dicitur: Revertere, et dormi. 11. Quid est quod vocatum puerum redire Heli ad somnum praecipit, nisi quia praedicatoribus ostendit ut ad percipiendum donum internae gratiae se per mentis quietem parent? Et notandum quia dicitur: Revertere. Samuel namque revertitur cum electus praedicator a meditatione sacri eloquii ad secretum redit internae contemplationis. Reversus ergo dormivit, quia in internae contemplationis intentione requievit. Quo in loco etiam hoc notandum est, quia Samuel a Domino ter vocatur, ter iterum ab Heli dormire praecipitur: 12. Quid est hoc, nisi quia tres gradus dilectionis esse, ipsa Veritate docente, didicimus? Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo, et ex tota anima tua, et ex tota virtute tua (Matth. XXII, 17). Sed quid in corde accipimus, nisi consilium? Quid autem in mente, nisi voluntatem? Quid vero in virtute, nisi amoris affectio designatur? Sed et per consilium quid aliud quam veritatis certitudinem investigamus? Et per voluntatem quid diligentes, nisi bona valde concupiscimus? Per affectionem quid nisi veri gaudii perfruitionem quaerimus? Per gradus namque dilectionis ad summa sustollimur, cum cordis nostri consilio veritas revelatur, et voluntati mentis bonitas vera conceditur, atque affectioni virtutis nostrae per infusionem divinae gratiae spiritale et verum gaudium datur. 13. Ter igitur est Samuel vocatus a Domino, quia dum ordo praedicatorum rudis adhuc Ecclesiae ad superna se studia extendit, et veritatem de ratione consilii, et bonitatem de electione voluntatis, et verum gaudium appetiit de intentione affectionis. Ter etiam ad Heli vocatus accessit, quia de omni appetitu suo sacram Scripturam meditationis festinatione consuluit. Ter item, quia ab eo non vocaretur audivit, quia meditando didicit quod Patres nostri ad eruditionem nostram sacra nobis eloquia scripta tradiderunt; verumtamen dona nobis spiritalia dare minime possunt. Quid est ergo dicere Non te vocavi, nisi desiderium donorum spiritalium ego non dedi? Nam si sacra Scriptura, aut aliquis scriptorum dona spiritalia conferret, quotquot sacra eloquia legerent, quotquot sanctae Scripturae tractatores audirent, donis spiritalibus ornarentur. Nunc vero cum multi sacram Scripturam legant, et tractantes praedicatores audiant, et post studium lectionis, et praedicationis adhortationem, alii in pristino frigore vitiorum suorum remaneant, alii per gratiam in amorem sanctarum virtutum ferveant; aperte liquet quia 117 ordo Patrum venerabilium dona nobis virtutum per editas Scripturas ostendit, sed amorem virtutum, quas insinuat, solus nobis conditor tribuit. Quare et Jacobus pie admonet, dicens: Omne datum optimum, et omne donum perfectum desursum est, descendens a Patre luminum (Jac. I, 17). Hinc Paulus ait: Neque qui plantat est aliquid, sed qui incrementum dat, Deus (I Cor. III, 7). Quid est ergo aliud dicere: Non te vocavi, nisi aperta eruditione ostendere quia hoc quod fidelis anima ad superna desideria erigitur, ex sola divinae gratiae infusione generatur? Quia ergo ter vocatur a Domino, ter ad dormiendum a magistro reverti praecipitur, tres ille gradus dilectionis insinuat qualiter acquirantur. Nam quia cordi consilium aptavimus, consilium vero invenire veritatem desiderat, magnus utique sopor est necessarius, ne prius amans evigilet quam quaesita veritas inveniatur. Revertatur ergo puer, et dormiat, ut qui veritatis lucem invenire desiderat, per quietem caveat, ut ad se errorum tenebras non admittat. Secundo etiam dormiat, ut amoris obsequium omnipotenti Deo ex tota mente impendat, ut bona quae amat pura simplicitate nulloque malorum velamine pallientur. Quod profecto quia non nisi magna discretionis subtilitate cognoscitur, vocatus puer a Domino ab Heli reverti ut dormiat jubetur. Nam si dormire pro ascendendo isto amoris gradu negligit, hoc quod de virtute appetit non acquirit, quia etsi jam bona, Deo aspirante, amare possumus, nisi magna mentis quiete qualia sint ipsa bona quae volumus non dijudicamus. Ter ergo ad dormiendum Samuel mittitur, quia profecto novus praedicatorum ordo ut ex tota virtute diligat admonetur. Et quia virtutem ad affectionem retulimus, affectio autem mentis de gaudio spiritali perficitur, magnam somni quietem Samuel habuit; et dum spiritualia per quietem ordo praedicatorum certus didicit, sub specie veri gaudii gaudium extraneum non recepit. Nam sicut de virtutibus caeteris, ita et de profectu contemplationis mens contemplantis plerumque inaniter hilarescit. Dormivit ergo iterum Samuel, quia nimirum ordo doctorum nisi caute se in contemplatione circumspiceret, aliquando vane gaudendo se vero gaudio gaudere existimaret. Primo itaque dormivit, quia dum cognoscendae veritati animum intendit, magna consilii subtilitate erronea cuncta reprobavit. Secundo dormivit, quia cum conditorem diligere ex tota mente didicit, magna apud se quiete disposuit ut bonis quae cuperet aliqua reproba non misceret. Tertio etiam dormivit, ut dum supremum gaudium de divina contemplatione perciperet, vanam laetitiam reprobare consulta mente potuisset. Et quia hoc de Samuele adhuc proficiente dicitur, apte subjungitur: (Vers. 7.) Porro Samuel necdum sciebat Dominum, nec revelatus ei fuerat sermo Domini.
14. Dominum namque tunc ordo praedicatorum nesciit ea perfectione qua postea profecit. Vel fortasse idcirco nescire Dominum dicitur, quia alta et profunda quae noverat infirmis adhuc et rudibus auditoribus non pandebat. Unde et volentibus diem dominici adventus agnoscere ea quae omnia noverat, et indicare nolebat, Veritas dicit: De die autem illa et hora nemo scit, neque angeli coelo, neque Filius, nisi solus Pater (Marc. XIII, 32). Quid est quod sciens omnia Filius judicii diem nescit, 118 nisi quia inter cuncta quae noverat, diem sciens, nesciebat eum ut diceret, sed ejus tempus et qualitatem sciebat? Hinc Joannes Baptista, qui Dominum perfecte noverat, ad eum quasi nesciens discipulos mittebat, dicens: Tu es qui venturus es, an alium exspectamus (Luc. VII, 20)? Velut enim Dominum nesciens Samuel praedicabat, cum evangelista Matthaeus, divinitatem Redemptoris praeteriens, a sola humanitate ejus inchoavit, dicens: Liber generationis Jesu Christi filii David, filii Abraham (Matth. I, 1, seq.). Sed sciebat profecto Dominum, et revelatus erat ei sermo Domini, cum Joannes, divinitatem ejus alta exponendo suscipiens, ait: In principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum (Joan. I, 1). Nesciebat Dominum, cum Paulus loqueretur, dicens: Factus sum omnia omnibus, ut omnes facerem salvos (I Cor. IX, 22). Qui enim infirmis infirmus, et parvulis fiebat parvulus, et omnibus omnia, nimirum cum ignorantibus etiam ignorabat. Nam ut ejusdem ignorantiae verbo uteretur, Corinthiis loquens, ait: Nihil judicavi me scire inter vos, nisi Christum Jesum, et hunc crucifixum (Ibid., II, 2). Nam cum sapientibus et Dominum noverat, et sermonem ejus revelatum habebat. Unde et dicit: Nos autem revelata facie Domini gloriam speculantes, in eamdem imaginem transformamur, tanquam a Domini spiritu (II Cor. III, 18). Hinc item loquitur, dicens: Sapientiam loquimur inter perfectos, non sapientiam hujus mundi, neque principum hujus saeculi, sed loquimur Dei sapientiam, quae in mysterio abscondita est (I Cor. II, 6). Hinc item eum quem noverat Dominum praedicat, dicens: Qui cum sit splendor gloriae, et figura substantiae ejus, portansque omnia verbo virtutis suae, purgationem peccatorum faciens, sedet ad dexteram majestatis in excelsis, tanto melior angelis effectus, quanto differentius prae illis nomen haereditavit. Cui enim dixit angelorum: Filius meus es tu, ego hodie genui te (Hebr. I, 3-5)? Nescire ergo Dominum dicitur, non ignorantia cognitionis, sed praetextu simplicitatis. Sequitur: (Vers. 9.) Intellexit ergo Heli quia Dominus vocaret puerum.
15. Nam si non intelligeret, per sacra eloquia ei salutis consilia nequaquam ministrasset. Intellexit namque, quia praevidit. Quidquid enim omnipotens Deus in constructione futurae Ecclesiae agere disposuit, hoc veteribus Patribus per sanctum prophetiae spiritum revelavit. Nam per Amos prophetam dicitur: Non faciet Dominus Deus verbum, quod non revelaverit servis suis prophetis (Amos. III, 7). Quid enim aliud quam novorum praedicatorum vocationem intellexerat qui dicebat: Pro patribus tuis nati sunt tibi filii, constitues eos principes super omnem terram (Psal. XLIV, 17). Sed ei quem vocandum intellexit etiam consilium subministravit, dicens: (Vers. 9.) Vade et dormi, et si deinceps vocaverit te, dices: Loquere, Domine, quia audit servus tuus.
16. Jam quidem de somno Samuelis satis, ut arbitror, quia internae meditationis quietem designet ostensum est. Qui profecto somnus ab Heli Samueli praecipitur, quia ad contemplanda interna mysteria vacare doctor per sacrum eloquium docetur. Sed quid est quod Samuel quoties vocatur, toties ad dormiendum remittitur, et tamen ei adhuc nequaquam jubetur ut dicat Deo: Loquere, Domine, quia audit servus tuus. Ibi enim dormire jubetur, non tamen loqui; hic autem etiam cum obedienda somni etiam licentia injungitur locutionis. 119 Ibi etiam ad dormiendum misso, non dicitur: Vade, sed, Revertere; hic quoque nequaquam dicitur Revertere, sed Vade. Quid enim sibi vult tanta praecipiendi varietas? Quam nimirum varietatem clarius agnoscimus, si illud quod hoc in loco Samuelis somnus significat attendamus. Et quia superiores somni modos ad probationem donorum sanctae dilectionis retulimus (Supra, num. 11, 12), quid est hoc loco Samueli, id est novo praedicatori dormire, nisi probata jam et cognita eadem dona cum securitatis quiete possidere? Merito igitur ei prius non dicebatur Vade, sed Revertere; nunc autem non Revertere, sed Vade. Qui enim adhuc examinabat reverti jubebatur, ut mentis tranquillitate aliud donum discuteret, qui aliud jam eadem mentis quiete cognovisset. Ei autem quia jam cuncta examinando probaverat, Vade dicitur, quia ad possidenda cognita secura jam intentione mittebatur. Cur ergo prius somnus sine locutione praecipitur, nunc autem somnus cum locutione, nisi quia non licebat dicere Loquere, nisi ei qui vera cognitione certus existeret quia is qui loqueretur mentis suae affectibus Deus esset? Examinanti ergo non dicitur, quia nisi loquentem intus perfecte dijudicet, locutionem spiritalem sibi adhuc incertam non debet cupere, et excipere quasi certam. Dicere enim menti Deo Loquere, est internam ejus aspirationem secure excipere. Igitur perfecte cognoscenti hoc competit, non probanti, quia ante judicium interni examinis, sicut divina locutio non probatur, ita quod de Deo nobis est incognitum pro certo et cognito non excipitur. Dictum namque est Samueli Vade et dormi, quia cum ordo sanctorum praedicatorum dona spiritalia per sacri eloquii probationem didicit, ejusdem sanctae scripturae eruditione cognovit, ut in ejusdem donis eo securius per amorem requiesceret, quo eorum virtutem apertiori ratione cognovisset. Praeceptum quoque est ei ut vocanti Deo diceret Loquere, Domine. Quia sacrae locutionis studio doctus est, non solum per internae visitationis gratiam loquentem Dominum devote audire, sed silentem etiam, ut loqui dignaretur, magnis desideriis implorare. (Vers. 9.) Abiit ergo Samuel, et dormivit in loco suo.
17. Tot habet loca praedicator sanctae Ecclesiae, quot profectus vitae. Unde et profectus sui loca divinis laudibus consecrans, beatus Job dicit: Per singulos gradus meos pronuntiabo eum (Job. XXXI, 37). Non enim jam in loco examinis, sed certe cognitionis sistitur, cum ad altiora sublevatur. Locus namque praedicatoris rerum cognoscendarum certa cognitio est. Nam de reprobis praedicatoribus Dominus dicit: Tenentes legem meam, nescierunt me (Jerem. II, 8). In loco igitur suo Samuel dormivit, cum ordo doctorum spiritalium rerum cognitionem cum certitudine veritatis retinuit. Sed in quem gradum proficiat ostendiditur, quia repente subinfertur. (Vers. 10.) Venit ergo Dominus, et stetit.
18. Quia non redire, sed venire Dominus dicitur, Judaeae destitutio et sanctae Ecclesiae visitatio designatur. Unde non solum venire, sed stare perhibetur. Ad Judaeae visitationem se venisse insinuat, dicens: Non sum missus nisi ad oves quae perierunt domus Israel (Matth. XV, 24). Sed veniens non stetit, quia salutis suae bonum contemnentem deseruit. Unde et Synagogae principibus minatur, dicens: Relinquetur vobis domus vestra deserta (Ibid., XXIII, 38). Hinc item denuntians, ait: Amen dico vobis quia auferetur a vobis 120 regnum, et dabitur genti facienti fructus ejus. Ad Samuelem itaque venit, et stetit, quia praedicatores sanctae Ecclesiae semel assumpsit, a quibus per custodiam suae gratiae ulterius non recedit. Nam ad Samuelem venerat, cum novos praeferens orbi praedicatores, dicebat: Ite in orbem universum, et praedicate Evangelium omni creaturae; qui crediderit, et baptizatus fuerit, salvus erit; qui vero non crediderit, condemnabitur (Marc. XVI, 15, seq.). Sed si stare debeat qui venit Dominus, dicat: Ecce ego vobiscum sum omnibus diebus usque ad consummationem saeculi (Matth. XXVIII, 20). Venerat ergo Dominus, non ut recederet, sed ut staret, quia novos fidei ministros elegit, quos usque in mundi finem per sanctarum virtutum sibi patrimonium succedentes protegit. Sed qui venit per gratiam visitans, qui stat per electionis suae immutabilitatem perseverans, quid adjungat audiamus. (Vers. 10.) Et vocavit, sicut vocaverat secundo, Samuel, Samuel.
19. Secundo quippe vocavit, quia ei in ministerio praedicationis officium duplex praebuit, ut videlice Synagogae superbiam repellendo contereret, et humilitatem gentilitatis ad finem vocando sublevaret. Vel certe secundo vocatur, quia in destructionem veteris hominis atque in novi aedificationem excitatur. Vocatus est ergo semel cum per spiritum instruebatur qualiter peccata et vitia in peccatorum cordibus delere potuisset; secundo vocatus, cum interni magisterii eum Deus documento instruxit, ut, destructa in mente conversorum impietatis aedificatione, novam sanctarum virtutum fabricam erigere deberet. Quod profecto magisterium, quia ordo sanctorum praedicatorum et libenter didicit, atque ad obediendum devote se obtulit, subditur: (Vers. 10.) Ait ergo Samuel: Loquere, Domine, quia audit servus tuus.
20. Audire loquentem Deum praecepta ejus operibus adimplere est. Quod contra in Evangelio reprobis per semetipsam Veritas dicit: Qui ex Deo est verba Dei audit; propterea vos non auditis, quia ex Deo non estis (Joan. VIII, 47). Sed audienti quod insinuare appetit subdit; namque sequitur: (Vers. 11.) Et ait Dominus ad Samuelem: Ecce facio verbum in Israel, quod quicunque audierit tinnient ambae aures ejus.
Et idem verbum aperiens, ait:
(Vers. 13 et 14.) Praedixi enim ei quod judicaturus essem domum ejus usque in aeternum propter iniquitatem, eo quod noverat indigne agere filios suos, et non corripuit eos. Idcirco juravi domui Heli quod non expietur iniquitas domus ejus victimis et muneribus in aeternum.
21. Quid enim his verbis aliud quam toties jam explicata Judaeorum repulsio designatur? Domus namque praedicatoris est multitudo populi subjecti, quam velut possidendo inhabitat, dum per suae sollicitudinis curam servat. Domus ergo Heli, id est sacerdotii veteris, Judaea fuit, quam dum per conversationem reprobam coluit, pravitatis suae maculis immundam fecit. Qui profecto filios suos indigne agere conspexit, quia summum sacerdotium minoris ordinis sacerdotes in Redemptorem saevientes vidit, et eos non corripuit, nec ab effusione tanti sanguinis ulla eos auctoritate revocavit. Idcirco ei divina comminatione promittitur quod domus ejus in aeternum judicetur. Judicare etenim Dei damnare est. In aeternum ergo 121 judicatur, quia perire aeterna poena decernitur. Et quia hoc aeterna Dei animadversione fit, jurejurando se affirmasse perhibuit quod iniquitas domus Heli in aeternum precibus et muneribus non expietur. Quod profecto aperta veritate impleri conspicimus, quia Judaicus populus in suae perfidiae obstinatione perseverat. Quid enim est praesens duritia, et caecitas quondam tam electi populi, nisi jusjurandum divinae animadversionis? Nam digno supplicio se sub aeterna morte cohibuit, qui ad mortem temporis aeternam vitam cogere non expavit. Sed hoc quod jurejurando asserit praedixisse se dicit, quia nimirum sanctae Ecclesiae doctoribus subsequentibus de Judaeae repulsione illud innotuit, quod eorum praedecessoribus ante manifestavit, quia hoc per Samuelem ad Heli nunc dicitur, quod ei per virum Dei superius dicebatur. Sequitur: (Vers. 15.) Dormivit Samuel usque mane.
22. Quid est quod per sacrum eloquium Samuelis somnus tam attente describitur? Et quia jam quater repetisse somnum dicitur, multum desipit qui a Dei Spiritu hoc non spiritualiter dictum credit. Nam etsi dormisse toties recte intelligitur pro veritate historiae, ad hoc scribitur, ut in veritate litterae intellectus proferantur allegoriae. Quid ergo designat Samuelis haec quinta dormitio? Sed quia primum somnum retulimus ad exquisitionem veritatis, secundum ad probationem veri operis, tertium ad explorationem veri gaudii, quartum ad perfruitionem inventae et probatae cognitaeque perfectionis, quinta somni species refertur ad studium disponendae locutionis. Samuel igitur quinta repetitione dormivit, quia ordo praedicatorum, etsi per cordis consilium veritatem didicit, per voluntatem mentis bona elegit, per affectionem virtutis verum gaudium recepit, per certitudinem inventae et cognitae beatitudinis in virtutum sublimium securitate requievit, hoc tamen quod in semetipso cognovit sine magni dispensatione consilii subditis praedicare non potuit. Plerumque etenim doctor et quae praedicet apud semetipsum habet, sed tamen ea quae habet prout debet praedicare ea non potest, quia si ea quae dicat jam Domino revelante didicit, modum quo ad populum sunt proferenda non novit. Dormivit ergo Samuel iterum, quia ordo praedicatorum apud se magna quietis intentione disposuit ne praedicando verbi Dei semen inutiliter spargeret, quod utili contemplatione collegisset. Nam dum praedicator considerare compellitur quid et quantum, sive quando, loquitur, quae dicat simul omnibus, qualiter moneat aliquos seorsum, quia magna sanctae meditationis quiete utitur, apte nimis in typo novi praedicatoris Samuel iterum dormire perhibetur. Dormire quippe ei tunc est dicendi modum tranquilla mente disponere. Et evigilare ei est a quiete meditationis ad loquendum exire. Et quia rationabiliter non evigilat antequam dicenda disponat, sequitur: Usque mane. Mane enim perfecta pronuntiandi verbi cognitio in mente doctoris est. Unde et praecipites doctores Propheta arguit, dicens: Vanum est vobis ante lucem surgere (Psal. CXXVI, 2). Ante lucem quippe surgunt qui usque mane non dormiunt, sed in vanum evigilant, quia inutiliter verbum proferunt, quod qualiter proferri debeat meditatione nulla didicere. Unde et consilium eis ostendit, dicens: Surgite postquam sederitis, ut videlicet per quietem meditando 122 verbum colligant, quod per laborem locutionis non in vanum, sed in audientium lucrum spargant. Sequitur: (Vers. 15.) Et timuit indicare visionem Heli.
23. Quidnam est quod timebat, nisi quia hoc dormiendo didicerat? Nam qui meditando verbum ordinat, ratione statuit quando etiam verbum dicat. Visionem quippe Samuel vidit, et Heli indicare timuit, quia doctorum ordo sanctae Ecclesiae, et Judaeae repulsionem debitam conspexit, atque ei eam objicere ante repulsionis suae tempora formidavit. Unde et ad poenitentiae remedium eam potius cohortatur, dicens: Poenitentiam agite, et baptizetur unusquisque vestrum (Act. II, 38). Quare et subditur: (Vers. 15.) Aperuit ostia domus Domini.
24. Quaenam est alia domus Domini quam sancta Ecclesia? Et quae sunt hujus domus ostia, nisi spirituales virtutes? Ostia namque domus Domini Samuel aperuit quando concurrentibus ad unitatem verae fidei praedicatorum ordo virtutum spiritalium dona patefecit. Velut enim clausa erant domus ostia cum sanctae Ecclesiae virtutes ignorabantur. Bene autem, cum visionem Heli indicare Samuel timuit, domus Domini ostia aperuisse memoratur, quia prius quam apertam Judaeae repulsionem praedicatorum ordo indicaret, dum ad poenitentiam monuit, electis ad fidem currentibus virtutum spiritalium occulta reseravit. Nam qui misericordiae tempore dicere visa timuit, tempore exquirendae justitiae visionem justitiae indicavit, dicens: Quia indignos vos fecistis aeternae vitae, ecce convertimur ad gentes. (Act. XIII, 45). Ex qua profecto ratione quaestio oritur, quia videlicet visionem Samuelis prece magis et imprecatione Heli indicatam fuisse perhibetur. Nam subditur: (Vers. 16--18.) Venit ergo Heli ad Samuelem, et dixit: Samuel, fili mi. Qui respondit: Praesto sum. Et interrogavit eum: Quis est sermo quem locutus est Dominus ad te? oro, ne celaveris mihi. Haec faciat tibi Deus, et haec addat, si absconderis a me sermonem ex omnibus quae dicta sunt tibi. Indicavit igitur ei Samuel universos sermones, et non abscondit ab eo.
25. Quomodo enim ab exsecutore divinae sententiae visionem suae repulsionis didicit, qui hoc non tam a comminante quam ab eo qui magis precibus cogebatur audivit? Sed qui istud quaerunt primo intelligant quia non ad litteram, sed ad spiritalem et typicam significationem ista discutimus. Hoc enim loco venire Heli, neque ad motum corporis Judaici sacerdotii refertur, neque ad affectum mentis, sed tamen venire ei fuit hoc ipsum quod rationalis Dei creatura est praedicatoribus apparere. Venit itaque cum in humana natura visus est, doctorumque corda sibi ad miserandum movit. Venire ergo Heli non est in veteri populo accessus mentis, aut corporis, sed ostensio humanae conditionis. Vel fortasse venire ei fuit ex eo quod ex omnibus populis ad Dei cultum electus fuit. Eum quoque filium appellavit qui ab illo respicitur qui in electis Patribus institutor sanctae Ecclesiae fuisse memoratur. Vocat ergo filium non affectu appellationis, sed ostensione amissae dignitatis. Et quia in caligine caecitatis aspicitur, indicari sibi visionem postulasse perhibetur. Obsecrare etenim ei est respectu communis naturae praedicatorum mentes ad misericordiam provocare. Qui etiam imprecationem 123 precibus addidit, quia ordo praedicantium, dum in tanta miseria positum Judaeorum sacerdotium attenderet, irasci sibi omnipotentem Dominum timuit, si non ei verbo subveniret. Unde et apte subjungitur: Indicavit ei Samuel universos sermones, et non abscondit ab eo. Omnia quippe ei visa indicavit, ut, audito quod meruit, magnitudo formidinis ad sollicitudinem eum converteret impetrandae divinae miserationis. Universos ei Domini sermones indicavit, ut dum in vetustate sua se projectum cognosceret, per poenitentiae lacrymas ad verae fidei renovationem festinaret. Qui profecto respondit, dicens: (Vers. 18.) Dominus est, quod bonum est in oculis suis faciat.
26. Quibus nimirum verbis quid aliud quam Judaici populi perfidia clarius agnoscitur? Nam qui omnipotentem Deum Dominum vocat, adhuc ei servire se existimat. Cum igitur Judaico populo repulsio sua a sanctae Ecclesiae doctoribus insinuatur, dicit: Dominus est, quod bonum est in oculis suis faciat. Quia dum Deo se placere per veterem institutionem credit, sanctae Ecclesiae nequaquam minas expavescit. Quasi enim apertiori voce Judaica perfidia asserat, et comminantibus sibi sanctae Ecclesiae praedicatoribus dicat; Eo nobis minis vestris terrorem nullum incutitis, quo circa fidem ei nos ministrare credimus a cujus gratia nos decidisse praedicatis. Cum ergo adjungit: Faciat quod bonum est in oculis suis, sanctae Ecclesiae doctores subsannat potius quam se divinae sententiae offerat. Quasi alia intentione loquatur, et dicat: Eo nobis tale aliquid non facit, quo noster est Dominus ille quem nobis ad vindictam proponitis. Sequitur: (Vers. 19.) Crevit autem Samuel, et Dominus erat cum eo.
27. Quid est quod postquam Heli visionem exposuit, crevisse Samuel dicitur, nisi quia doctorum nostrorum ordo, postquam verbo Synagogae filios repulit, majoris reverentiae gloriam apud gentilitatem invenit? Crevit ergo, quia qui per verbi ministerium se prius in una gente cohibuit, postmodum sanctitatis atque doctrinae famam in universo mundo dilatavit. Unde et per Psalmistam dicitur: In omnem terram exivit sonus eorum, et in fines orbis terrae verba eorum (Psal. XVIII, 5). Hinc iterum sanctae Ecclesiae loquens, ait: Pro patribus tuis nati sunt tibi filii, constitues eos principes super omnem terram (Psal. XLIV, 17). Crevit itaque cum in universo mundo radiavit. Cum quo etiam Dominus esse perhibetur, quia omne quod de fama sanctitatis redoluit, omne quod clarum per verbum luxit, de praesentia Redemptoris accepit, quem secum habuit. Nam etsi verbo Paulus non solum infirma et terrena, sed etiam summa et coelestia penetrat, ex eo hanc dicendi virtutem obtinet, quem secum esse affirmat, dicens: An experimentum ejus quaeritis qui in me habitat Christus (II Cor. XIII, 3)? Qui enim in se loquebatur secum erat. Redolet omni mundo per vitam, sed ex eo vitae odorem trahit quem ostendit: dicens: Christi bonus odor sumus in omni loco (Ibid. II, 15). Omnia esse de praesentia Redemptoris Joannes insinuat, quia dicit: De plenitudine ejus omnes accepimus (Joan, I, 16). Samuel ergo cum crevisse dicitur, cum eo Dominus esse memoratur, quia doctorum ordo cum magnae sanctitatis atque doctrinae gratia omni mundo resplenduit, ex eo tam magnus apparere potuit qui eum in mundo positum non reliquit. Sequitur: 124 (Vers. 20.) Et cognovit universus Israel a Dan usque Bersabee quod fidelis Samuel propheta esset Domini.
28. Quibus profecto terrae nominibus Judaeae universitas designatur. Quid ergo in universa Judaea nisi omnis designatur Ecclesia? Universitas itaque Israel quia Samuel propheta est Domini recognoscit, quia profecto omnis qui fidelis est credit quod sanctorum praedicatorum ordo vera de futuris dicit. Prophetae namque officium est, et futura praedicere, et occulta revelare. Praedicatores autem sanctae Ecclesiae dum latentia quaeque vitia in mente deprehendunt, dum spiritalium virtutum secreta aperiunt, dum sanctarum Scripturarum latentes intellectus ad communem notitiam proferunt, dum futura coelestis patriae gaudia electis fidelibus repromittunt, prophetae ministerio utuntur. Ab universo igitur Israele propheta Domini fidelis Samuel esse cognoscitur, quia omnipotentem Dominum fide videre non potest, qui sanctae Ecclesiae doctoribus fidem non adhibet. Et quia eadem divinae cognitionis gloria in sancta Ecclesia remansit, quae se doctoribus primis aperuit, subditur: (Vers. 21.) Et addidit Dominus ut appareret in Silo.
29. Silo quippe missus interpretatur. Et quia usque in mundi finem in praedicationis ministerium mittit, in Silo Dominus apparet, quia se eis clarius ostendit per quos lucis suae gloriam aliis aperit. Bene autem dicitur Addidit ut appareret, quia incessanter eliguntur quibus claritas divinae lucis infunditur. Unde et causam cur auditam visionem asserat subdit, dicens: (Vers. 21.) Quoniam revelatus fuerat Dominus Samueli.
30. Idcirco enim ut appareat addit, quoniam qui revelatus fuerat Dominus se iterum atque iterum revelat, et suae ostensionis donum a sancta Ecclesia nequaquam subtrahit, quam ei exhibere ex ejus exordio non cessavit. Sed qui Samueli revelatus asseritur, quoties apparere addiderit non refertur, quia nimirum usque in mundi finem sancta Ecclesia ducitur, cui praedicatores praesunt, qui ex eo in infimis alta aeternitatis gaudia praedicent, quo summa quae praedicant in alta Dei manifestatione vident. Quam profecto apparitionem juxta verbum Domini factam perhibetur. Quid est autem verbum Domini, nisi promissio Redemptoris? Addidit ergo ut appareret juxta verbum Domini, quia promissionis suae veritatem exhiberet non desinit. Verbum namque Domini in additione apparitionis est: Ecce ego vobiscum sum omnibus diebus, usque ad consummationem saeculi (Matth. XXVIII, 20). Sequitur: (Vers. 21.) Et venit sermo Samuelis in universo Israeli.
31. Sermo etenim venire cognoscitur, cum praedicatorum nostrorum promissio adimpletur. Promissio enim verbi est gaudium sine fine mansurum. Universo igitur Israeli sermo Samuelis venit, quia omnis multitudo sanctae Ecclesiae ad gaudium aeternae beatitudinis pervenit, et quod nunc in fide sermonis a sanctis ejus praedicatoribus repromittitur, per rei veritatem eidem in regnis coelestibus exhibetur. Verbum namque doctorum in repromissione fidelium est: Omnis qui credit in ipsum non perit, sed habebit vitam aeternam (Joan. III, 15). Vel certe sermo doctorum in repromissione munerum est: Quae oculus non vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis ascendit, quae preparavit Deus diligentibus se (Isa. LXIV, 4; I Cor. II, 9). Sermo itaque Samuelis in universo Israeli venit, 125 quia quisquis sanctis praedicatoribus et vitae praesentis religiosam conversationem suadentibus et aeterna gaudia justis promittentibus credit, ad ea quae pie vivendo exspectavit gaudia aeterna carne moriendo transivit. Unde et is in cujus fide promiserat affirmat, dicens: Amen dico vobis, coelum et terra transibunt, verba autem mea non transibunt (Marc. XIII, 31). Vel certe sermo Samuelis in universo Israeli jam venit, quia per effectum divinae animadversionis generalis impleta cognoscitur repulsio Judaeorum. Unde et ordinem quo idem sermo in universo Israeli venerit latius exponens, ait: CAPUT II. (I Reg. IV, 1-3.) Egressus namque est Israel obviam Philisthiim in praelium, et castrametatus est juxta Lapidem Adjutorii. Porro Philisthiim venerunt in Aphec, et instruxerunt aciem contra Israel. Inito autem certamine, terga vertit Israel, et caesa sunt in illo certamine passim per agros quatuor millia virorum. Et reversus est Israel in castra. 1. Esse spiritalia praelia beatus Apostolus ostendit, dum sanctae Ecclesiae castra ad victoriam cohortatur, dicens: Non est nobis colluctatio adversus carnem et sanguinem, sed adversus principes et potestates, et contra spiritales nequitias in coelestibus (Ephes. VI, 12). De quibus profecto praeliis etiam consequendae victoriae consilium praebens, ait: Et scutum fidei, in quo possitis omnia tela nequissimi ignea exstinguere, et galeam salutis assumite, et gladium spiritus, quod est verbum Dei (Ibid., 16, 17). Hinc Petrus exhortans dicit: Solliciti estote, et vigilate in orationibus, quia adversarius vester diabolus circuit, quaerens quem devoret; cui resistite fortes in fide (I Petr. IV, 7; V, 8). Dum ergo Israelitis praelia per litteram referuntur, interna et spiritalia designantur. Philisthiim namque cadentes poculo interpretantur; quo nimirum nomine reprobi angeli exprimuntur, quia per abundantiorem potum superbiae statum perdiderunt aeternae vitae. Eis quippe velut poculo cadere fuit potum superbiae sine omni mora retractionis assumere. Nam quod potatur facile sumitur. De quorum profecto cadentium principe velut de potante Dominus dicit: Quia in veritate non stetit (Joan. VIII, 44). Velut enim potu corruit, qui, superbiae suae velocitate ebrius, in ea qua fuerat conditus veritate nec ad momentum stetit.
2. Sed valde quaerendum est quomodo Israel secundum carnem egredi in praelium contra istos cadentes poculo intelligatur. Nemo enim pugnat cum eo qui sibi subjicitur. Judaicus ergo populus, qui malignis spiritibus per infidelitatem subjectus, contra eos in praelium quomodo egredi dicitur? Pugnare tamen asseritur non veritate fortitudinis, sed fallacia aestimationis. Veritate quippe fortitudinis a malignis spiritibus victus est, sed tamen dum Patrum veterum traditiones servat, cum malignis spiritibus se certamen habere existimat. Unde et sub captivitatis suae vinculis tanto strictius ligatur, quanto ipsa libertatis quam non habet fiducia ab eorum sibi calliditate suggeritur. Versuti namque adversarii occultis suggestionibus ei falsae libertatis fortitudinem praedicant, ut eam qua premitur caliginem non attendat, et eo securius jam eum deceptum possideant quo ab eis quibus tenetur infidelitatis vinculis solvi in Redemptorem nostrum credendo non curat. Et notandum quia de repulso populo dicitur: Egressus est Israel. 126 Tunc recte exiit cum sacrae fidei monumenta dereliquit. Unde et de iis qui a Scripturae sanctae mysteriis errando deviaverant, Joannes dicit: Ex nobis exierunt, sed non erant ex nobis (I Joan. II, 19). Exire igitur Israeli secundum carnem est rectae fidei terminos errando praeterire. Sed quia alium Christum exspectare non desinunt, juxta Adjutorii Lapidem castra ponunt. Merito igitur terga vertisse Israel dicitur, quia et egressus fuisse perhibetur. Nam si intus maneret, vinci nequaquam potuisset, quia si se intra munitiones servaret fidei, armatos spiritus debellaret erroris. Et quia fraude superatur, Philisthiim in Aphec aciem instruxisse perhibentur. Malignis namque spiritibus aciem instruere est incautis Judaeorum cordibus argumenta deceptionis ordinare. Sed inito certamine, terga vertit Israel, quia dum mori metuit, malignis spiritibus non resistit. Ideo quippe pugnae profugi terga hostibus vertunt, ne resistentes moriantur. Quia vero, si in Redemptorem Judaei credant, mori trepidant, idcirco non resistunt, ut vivant, quia in Redemptorem non credunt, ut in veteri circumcisione salventur. Resisterent quippe malignis spiritibus, si arma suae fortitudinis in Redemptoris nostri fide tenuissent. Sed ideo ne moriantur fugiunt, et ideo quia fugiunt moriuntur. Hostis namque insequens eo facilius fugientem interficit, quo is qui fugiendo percutitur imminentis victoris sui gladio non resistit. Unde et in eodem certamine quatuor Judaeorum millia caesa memorantur. Quae enim sunt haec quatuor millia, nisi qui recipere quatuor Evangeliorum veritatem noluerunt? Quare et in agris mori perhibentur, quia in errorum suorum latitudine immorantur. Et quia erroris sui latibula adhuc nequaquam derelinquunt, Israel in castra reversus asseritur. Nam, ut jam dixi, cum malignis spiritibus adhuc habere certamen se aestimat cum eorum voluntati potius obediat quam repugnet. 3. Quia vero etiam in bona significatione poculum accipitur, cadentes poculo intelligi sanctae Ecclesiae praedicatores possunt. De quo nimirum poculo Propheta gloriatur, dicens: Impinguasti in oleo caput meum, et poculum meum inebrians, quam praeclarum est (Psal. XXII, 5)! Poculum namque inebrians, abundans est gratia Spiritus sancti, quae apte poculum dicitur, quia ejus plenitudine electorum corda in momento inebriantur. Unde et de primis sanctae Ecclesiae pastoribus dicitur: Factus est repente de coelo sonus, tanquam advenientis spiritus vehementis, et replevit totam domum ubi erant sedentes (Act. II, 2). Quo nimirum poculo praedicatores cadunt, quia dum sancti Spiritus gratiam abundanter excipiunt, statum vitae carnalis ex toto derelinquunt. Quotidie namque per hoc poculum velut nimiae potantes cadunt, quia etsi eos aliquando carnales motus ad perpetrandas culpas erigunt, virtute tamen potati spiritus in statu peccati non inveniuntur. Cum quibus profecto quia Judaicus populus certamen habet fidei contra Philisthaeos istos, carnalis Israel quotidie egreditur ad campum belli. 4. Possunt autem Philisthinorum appellatione idcirco sanctae Ecclesiae praedicatores intelligi, quia de errore gentilium ad gratiam fidei per Dei misericordiam sunt perducti. Cum quibus nimirum Israel praelians terga vertit, quia loquenti per ora praedicatorum spiritui non resistit. In praelium namque Israel contra Philisthiim exierat cum praedicanti Stephano Judaei obsisterent, et de fidei nostrae ratione disputarent. Sed praelians terga vertit, quia 127 resistere disputando non potuit. Nam de terga vertentibus in apostolorum Actibus dicitur: Non poterant resistere sapientiae et spiritui qui loquebatur (Act. VI, 10). Caedi autem Israelitis est ab infidelitatis vita separari. Bene quoque in agris mori perhibentur; agri enim certaminis sunt sacri eloquii virentes intellectus. In agris igitur caesa pugnatorum Israelitarum millia assignantur, quia qui sanctorum praedicatorum ministerio de Judaea conversi sunt in Redemptorem humani generis per sanctarum Scripturarum documenta crediderunt. Quatuor vero millia caesorum fuisse memorantur, quia eamdem sacri eloquii auctoritatem de lege, prophetis, psalmis, atque de Evangelio voverunt. Sed et caecis aliis, alii in castra revertuntur, quia de Judaea nonnulli praedicatorum ministerio ad cognitionem Redemptoris perducti sunt, sed ejusdem gentis plenitudo sanctae Ecclesiae assertionibus tanto audacius adversatur, quanto, in infidelitatis suae tenebris profundius ejecta, ad veritatis lumen non ducitur. In castra quippe ei reverti est adversari non desistere. Et quia eos qui crediderant velut stultos, et nulla sufficienti ratione superatos arguunt, sequitur: (Vers. 3.) Dixeruntque majores natu Israel: Quare percussit nos hodie Dominus coram Philisthiim?
5. Quare enim hoc loco non est inquisitionis interrogatio, sed querela admirationis. Sub admiratione ergo de percussione interrogant, quia ad eam rationem qua religionis suae homines fidem Redemptoris excepisse conspexerant pertingere non valebant. Et notandum quia qui admiranter interrogant, majores natu de Israel fuisse memorantur, quia profecto superbi quique, in sua sapientia gloriantes, ad divinorum mysteriorum cognitionem pertingere nequaquam potuerunt. Unde et in Evangelio Dominus ad Patrem loquitur, dicens: Confiteor tibi, Pater, rex coeli et terrae, quia abscondisti haec a prudentibus et sapientibus, et revelasti ea parvulis (Matth. XI, 25). Qui profecto se percussos fuisse conqueruntur, quia dum per eos qui crediderunt veterem legis consuetudinem solvi conspicerent, quaedam percussionis vulvera incomprehensibili judicio Dei inflicta sibi arbitrati sunt, quae communi dolore declamarent. Sed qui cecidisse alios conqueruntur, quo se consilio ad resistendum praeparent, subdunt: (Vers. 3.) Afferamus ad nos de Silo arcam foederis Domini, et veniat in medio nostri, et salvet nos de manu inimicorum nostrorum.
Et de affectu ejusdem consilii protinus subinfertur:
(Vers. 4.) Misit ergo populus in Silo, et tulit inde arcam foederis Domini exercituum sedentis super cherubim.
6. Hoc est certe consilium, hoc opus Israelis contra certamen cadentium poculo, sed profecto consilium, et opus inauditum, quia non est Israelis secundum spiritum, sed Israelis secundum carnem, videlicet non Deum videre videntis, sed Deum quem despicit se videre arbitrantis. Quid est enim ad Silo mittere, nisi ad legem Moysi recurrere, cui a Domino dicitur: Veni, mittam te ad Pharaonem (Exod. III, 10)? Quid est afferre arcam Domini, nisi veteris legis sacramenta ad reprobandam novae fidei veritatem recolendo adducere? Et quia eamdem legis scientiam suorum neminem ignorare patiuntur, in medium eorum arca adduci praecipitur. 128 Quid est item quod dicunt: Et salvet nos de manu inimicorum nostrorum, nisi quia dum pertinaciter defendunt vetera, repellunt nova, et hoc habent in fiducia salutis, si ad verae fidei rationem bonorum praedicatorum studio trahi non possunt? Quia igitur veritatem divinae cognitionis per veterem legem habere se jactant, eamdem arcam, quam ad salvationem suam deferri praecipiunt, Domini exercituum esse confirmant. Et quia incomparabili scientia ejus dem legis se pollere arbitrantur, dum arca deferri dicitur, Domini exercituum sedentis super cherubim esse perhibetur. (Vers. 5.) Cumque arca venisset, omnis Israel grandi clamore vociferatus est.
7. Quia profecto de eo quod carnaliter scientiam legis accipiunt, in sanctae Ecclesiae exprobratione garriunt, sine ostensione rationis. Qui enim clamasse, et nihil dicuntur dixisse, hoc profecto exprimunt quod agunt, quia dum loqui spiritualia carnaliter satagunt, clamorem quidem in garrulitate habent, sed rationem veritatis non habent. Voce quidem multa dicunt, sed, sine ratione loquentes, sanctae Ecclesiae electis in nullo obsunt, et, in semetipsa Synagoga loquens, inani devotione concutitur, quia ejus verbis sancta Ecclesia non movetur. Unde apte nimis terra tantum sonuisse relata est. Terra quippe Judaea nunc dicitur, non quia Deo fructificet, sed propter carnalitatem, quia nimirum, dum Redemptoris fidem recipere noluit, coelestem conversationem penitus amisit. Sed dum vociferatione sua concutitur, ea existimatione qua semetipsam considerat esse se terribilem sanctae Ecclesiae praedicatoribus exsultat. (Vers. 6.) Et audierunt Philisthiim vocem clamoris, dixeruntque: Quaenam est haec vociferatio in castris Hebraeorum?
8. Terrae quippe sonitum et castrorum vociferationem Philisthiim audiunt, quia ii qui in sancta Ecclesia poculo sancti Spiritus refecti sunt Judaeae quidem et garrulitatem et vanam perfidiae devotionem cognoscunt. Et quia eorum aestimationem in contemptu derisionis habent, subditur: (Vers. 6, 7.) Et cognoverunt quod arca Domini venisset in castra, timueruntuqe Philisthiim dicentes: Venit Deus in castra, et ingemuerunt.
Arca in castra Hebraeorum venisse, et cadentes poculo timuisse, atque ingemuisse per ironiam dicitur, quia ad conflictum sanctae Ecclesiae sacramenta legis veteris a Synagogae carnalibus defensoribus carnaliter exponuntur. De eo namque disputant, quod si secundum Dei spiritum saperent, hostibus suis, si quos haberent, in veritate terribiles esse potuissent. Dum ergo pertimuisse et ingemuisse cadentes poculo dicuntur, non passiones mentium in sanctis praedicatoribus Scriptura ostendit, sed subsannationem Judaicae disputationis; quae tanto contemptibilior, et risu dignior noscitur, quanto ad spiritalem conversationem Judaicus populus legem a Domino spiritalem accepit, et hoc quod spiritu donante acceperat, in spiritu non attendit. Quare et ejusdem Judaicae derisionis verba addentes dicunt:
(Vers. 8.) Vae nobis, non fuit tanta exsultatio heri, et nudiustertius.
Et quia abundantius deridendi sunt, subdentes dicunt:
(Vers. 8.) Quis nos liberabit de manu deorum istorum sublimium? 129
9. Et notandum quia deorum appellatione deridentur qui, a fide veterum Patrum recedentes, se in veritate fidei existere, atque in filiorum Dei numero confidunt. In se quidem illa divinae laudationis praeconia prolata asserunt, quae per Prophetam Dominus pronuntiat, dicens: Ego dixi, dii estis, et filii excelsi omnes (Psal. LXXXI, 6). Si itaque mendaci existimatione omnes Israelitae secundum carnem nuncupative dii sunt, sublimes dii ejusdem Judaicae existimationis mendacio sunt sapientes Judaeorum. Et quia periti Synagogae ad sanctae Ecclesiae conflictum veniunt, ipsi sanctorum praedicatorum voce deridentur, qui de ea quam non habent doctrinae virtute gloriantur. Et quia de antiqua Patrum veterum conversatione superbiunt, verba subsannationum supponuntur. (Vers. 8.) Hi sunt dii qui percusserunt Aegyptum omni plaga in deserto.
10. Ipsi namque essent, si nobilitatem quam trahunt ex carnis origine rectae fidei virtutibus illustrarent. Nunc autem quia per carnis propaginem eorum sunt filii quorum virtutes non habent, de amissa earumdem virtutum successione per contraria verba deridentur: Hi sunt, inquiunt, dii. Quasi aperta derisione Judaeorum sapientes doctorum nostrorum ordo reprobet, dicens: Carne quidem magnorum virorum se filios esse gloriantur, sed eorum de quorum generatione superbiunt nobilitatem fidei non consequuntur. Ipsi ergo sunt dii subsecutione generis, sed quia ipsi non sunt imitatione virtutis, cum ipsi esse dicuntur qui virtute claruerunt, deridentur potius quam laudantur. Et quia eorum assertiones sanctae Ecclesiae doctores pro nihilo ducunt, sequitur: (Vers. 9.) Confortamini, et estote viri, Philisthiim, ne serviatis Hebraeis, sicut ipsi servierunt vobis.
11. Contra Judaeorum quippe vanas assertiones sanctae Ecclesiae doctores eo nihil fortius noviter praeparant, quo quidquid a Judaeis de Redemptoris contemptu falso asseritur pro nullo pensant. Contra eorum quippe congressionem confortarentur, et quasi virili fortitudine decertarent, si velut a sapientioribus et rationabiliter disputantibus assertionis suae munimenta infringi timuissent. Quasi enim dicat: Contra eorum objectiones eo robusta et acuta aliqua nobis exquirenda non sunt, quo ipsi nequaquam subtilia et timenda, sed debilia et contemnenda objiciunt. Sed, ut dixi, praedicatores sanctae Ecclesiae etsi contra Judaeorum vaniloquia noviter nulla praeparant, plana tamen et humili verae fidei nostrae ratione quocunque modo defensorum Synagogae impetum debellant. Unde et subdit: (Vers. 10, 11.) Pugnavit ergo Philisthiim, et aversus est Israel, unusquisque in tabernaculum suum, et facta est plaga magna nimis, et arca Dei capta est. Duo quoque filii Heli mortui sunt, Ophni et Phinees.
12. Philisthiim, id est poculo cadentes pugnant, cum doctores sanctae Ecclesiae cum catholicae fidei vexillo Judaeis impugnantibus obviant. Israel autem avertitur, quia in omni disputatione Judaeorum versutia superatur. Averti enim ei est ex pari virtute adversari non posse. Qui autem praeliando avertitur, in praelio quidem est, sed fugiens, etsi virtute deficiens, nocendi tamen desiderium non amittens. Sic namque est omnis repulsus Israel. Fugit quippe, quia doctoribus sanctae Ecclesiae respondere non sufficit; sed fugiens vellet resistere, quia victus et confusus cuperet sibi 130 suppetere unde veritati, qua vincitur, refragari potuisset. Bene itaque cum aversus Israel dicitur; caute subjunctum est: Unusquisque in tabernaculum suum. Tabernaculum quippe uniuscujusque Israelitae est cor perfidiae conclusione circumseptum. Quia igitur, victi a sanctae Ecclesiae praedicatoribus, erroris sui latibula repetunt, singuli fugientes de praelio in suum tabernaculum revertuntur. Et quia hoc totum de adimpletione verbi Samuelis, videlicet de Ecclesiae primitivae comminatione, dicitur, plaga magna nimis facta fuisse perhibetur, quae profecto plaga, pro lectoris arbitrio, et secundum spiritalem percussionem, et secundum materialem accipi convenienter potest. 13. Nam de spiritali eorum plaga ad discipulos in praedicatione destinatos Dominus dicit: Quicunque non receperint vos exeuntes foras de domo, vel civitate, excutite pulverem de pedibus vestris. Amen dico vobis: tolerabilius erit terrae Sodomorum et Gomorrhaeorum in die judicii, quam illi civitati (Matth. X, 14). Hinc iterum dicit: Qui crediderit et baptizatus fuerit, salvus erit; qui vero non crediderit, condemnabitur (Marc. XVI, 16). Secundum materialem quoque percussionem plagam magnam insinuat, cum ad Jerusalem loquitur, dicens: Venient dies in te, et circumdabunt te inimici tui vallo, et coangustabunt te undique et filios tuos, et ad terram prosternent te, et non relinquetur in te lapis super lapidem (Luc. XIX, 43, 44). Hinc compatientibus sibi atque lugentibus mulieribus, ad passionis suae dignationem proficiscens, loquitur, dicens: Filiae Jerusalem, nolite flere super me, sed super vos ipsas flete, et super filios vestros, quoniam ecce venient in te dies in quibus dicent: Beatae steriles, et ventres qui non genuerunt, et ubera quae non lactaverunt. Tunc incipient dicere montibus: Cadite super nos; et collibus: Operite nos. Quia si in viridi ligno haec faciunt, in arido quid fiet (Luc. XXIII, 28, seq.)? Quibus profecto verbis ea quae Judaeorum populo a Romanis principibus Vespasiano et Tito illata est et mors et captivitas designatur. Tunc quippe plaga magna facta fuit, quando cum internecione populi Judaeorum civitas et capta exstitit et eversa, quando pro ultione divini sanguinis, et hostili gladio populus corruit, et qui evadere ferrum potuit poenam sustinuit aeternae captivitatis. Quae profecto plagae immensitas averso jam Israeli perhibetur, quia Judaicus populus ante fuit a sanctae Ecclesiae doctoribus et victus et reprobatus quam a Romano exercitu expugnatus, peremptus et in captivitatem ductus. Nam inde expugnari, occidi et in captivitatem duci temporaliter potuit, quia aeternae libertatis securitatem oblatam sibi a sanctae Ecclesiae doctoribus non recepit. Sed et eadem plaga in Israelem veterem alta divinae bonitatis dispensatione decernitur, ut arca Dei a gentilibus caperetur, et divinorum sacramentorum intellectus sanctae Ecclesiae fideles tanto securius sub spiritali explanatione perciperent, quanto in Judaea nihil remanere cernerent, quod carnaliter exhiberet. Volente namque Deo, civitatem, templum, arcam foederis vetus populus perdidit, ut nova plebs sanctae Ecclesiae eo plenius veri et novi sacrificii mysterium recognoscat, quo apud Judaeos, novis apparentibus, vetera penitus defecisse considerat. Arca itaque Dei a Philisthaeis capta asseritur, quia, destructo more veteris Scripturae, sacramenta a gentilibus secundum veritatem spiritus fideliter accipiuntur. Capit quippe arcam Dei qui divinae cognitionis mysteria in sacro eloquio per veritatem 131 intelligentiae, mentis devotione comprehendit. Sed capta arca, duo protinus Heli filii moriuntur, quia profecto et majoris ordinis sacerdotes, atque minoris, in officio immolationis veteris nusquam vivunt. Mori namque perhibentur, qui offerre sacra omnino desiere. Sequitur: (Vers. 12, 13.) Currens autem vir unus de Benjamin ex acie, venit in Silo in die illo, scissa veste, et conspersus pulvere caput. Cumque ille venisset, Heli sedebat super sella, spectans contra viam. Vir autem ille, postquam ingressus est, nuntiavit urbi, et ululavit omnis civitas.
14. Quid per virum istum exprimitur, qui de acie fugit, nisi ea pars Judaici populi quae ad Redemptoris cognitionem veniendo Judaicam perfidiam dereliquit? Currere namque ei fuit a pravitate erroris sui devotionis velocitate desistere. Quia vero fortia agere in Redemptoris professione disposuit, vir fuit. Qui nimirum eo die quo victus est de praelio currit, quia ea fidei illuminatione qua perfidiae tenebras deseruit ad praedicandum veritatem quam noverat accessit. Unde et in Silo venisse perhibetur, quia ad praedicationem mittitur. Qui vestem scidit, quia veterem se hominem exuit; caput pulvere conspersit, quia de splendore novi hominis, quo se induit, nequaquam superbivit. Scissa namque vestis ad decorem sanctae conversationis pertinet, conspersio pulveris ad aestimationem humilitatis. Quia ergo sanctis praedicatoribus, nec vitae munditia sine humilitate, nec humilitas sufficit sine sancta conversatione, vir qui in doctorum typo ad annuntiandum Israelis interitum venit, et vestem scidit, et caput pulvere conspersit. Hoc namque pulvere caput conspersum portabat, qui, Domino loquens, ait: Loquar ad Dominum meum, cum sim pulvis et cinis (Gen. XVIII, 27)? Consperso item capite loquebatur Propheta, cum supplicaret, dicens: Memento, Domine, quia pulvis sumus (Psal. CII, 15). Vestem quoque sciderat, qui confitens, dixit: Conscidisti saccum meum, et praecinxisti me laetitia (Psal. XXIX, 12). 15. Sed cum ecclesiastici praedicatoris humilitas commendatur, pariter et superbia Judaici doctoris exprimitur, quia videlicet Heli super sella sedere perhibetur. In isto quippe loco Heli non pontifices, sed legisperitos Synagogae insinuat. Quid est autem quod sedet super sella, nisi quia superbe extollitur de doctrina? Et quid est quod spectat contra viam, nisi quia dum superbe Scripturas accipit, ei per quem ire ad aeternam patriam debuit contradicit? Via quippe salutis illa est quae semetipsam asserit, dicens: Ego sum Via, Veritas et Vita (Joan. XIV, 6). Non itaque viam, sed contra viam respicit, quia Redemptorem non cognoscit, cui contradicit. Et bene mortuis filiis pater super sella sedere dicitur, quia qui veteri more sacrificent Synagoga non habet, et tamen qui veteri more doceant adhuc habet. Et quia per sapientes doctores ad ministerium erudiebantur, dum cessavit qui sacrificaret, et adhuc qui doceat remaneret, apte filii referuntur mortui, et pater super sella sedere; sed de ea quam audivit annuntiatione Redemptoris multitudo Synagogae non gaudium, sed moerorem habuit. Unde et postquam vir de praelio venit, et captionem arcae annuntiavit, ululasse omnis civitas dicitur. Quae nimirum tristitia, quia usque ad doctores pervenit, sequitur: (Vers. 14.) Et audivit Heli sonitum clamoris, dixitque: Quis est hic sonitus tumultus hujus? 132
16. Tumultus est vociferatio populi, sed confusa, cum videlicet sine disciplina audiendi, multis simul loquentibus, magnitudo fit murmuris sine ostensione rationis. Heli ergo cum ululatum civitatis audivit, dixit: Quis est sonitus tumultus hujus? Quia videlicet magisterium Synagogae, subjectis sibi perfidis, de praedicatione Jesu Christi dolentibus, dum causam doloris audire voluit, non percepit responsionem rationabilem, sed confusionem querelae. Ut autem excusationem ignorantiae habere non posset, qui de circumcisione ad ministerium ecclesiasticae praedicationis accesserat, ei rei veritatem aperuit. Unde et subditur: (Vers. 14.) At ille festinavit, et venit, et nuntiavit Heli.
Sed quia idem Heli statim mortuus annuntiationem suscepit viri venientis, qualis sit ipse audiens subsequenter innotescit:
(Vers. 15.) Heli autem erat nonaginta et octo annorum, et oculi ejus caligaverant, et videre non poterat.
17. Perfectae namque senectutis esset, si centenarium numerum annorum vivendo peregisset. Cui profecto numero, quia duo anni deesse conspiciuntur, quid est aliud, nisi quia perfectae maturitatis existeret, si sacramentum geminum in Redemptoris nostri incarnatione cognovisset, videlicet veram divinitatem in humanitate ejus, et veram humanitatem in divinitate? Nunc autem, quia multa de lege veteri, plurima de mandatis coelestibus recte intelligit, nonaginta et octo annorum est. Et dum Deum credit, et ex Virgine nasci potuisse per carnem, et humanitatis ejus naturam suscipi abnegat in divinitate, centum annorum non est. Unde et, audita viri relatione, juste moritur, quia sine fide Redemptoris ei bona quae cognoscit et alia nequaquam prosunt. Et quia alto et incomprehensibili judicio Dei caecitas ignorantiae ejus menti incutitur, caligasse et videre non potuisse memoratur. Sequitur: (Vers. 16.) Et dixit ad Heli: Ego sum qui veni de praelio, ego qui de acie fugi hodie.
18. Quasi in praelio se fuisse memorabat ille qui dicebat: Audistis conversationem meam aliquando in Judaismo; quoniam supra modum persuequebar Ecclesiam Dei, et expugnabam illam, et proficiebam in Judaismo supra multos coaetaneos meos, in genere meo, abundantius aemulator existens paternarum mearum traditionum (Gal. I, 13, 14). Sed de praelio venit qui dicit: Qui prius fui blasphemus et persecutor; sed misericordiam consecutus sum, quia ignorans feci (I Tim. I, 13). Fugere ergo de acie Judaeo quid est aliud quam a perfidorum errore separari? et de praelio venire quid est, nisi rectae fidei bonum aliis nuntiare? Fugere namque metuentis est; venire, volentis. Quo in loco, quia prius dicitur venire de praelio, quam ex acie fugere, cum prius deseratur perfidia quam veritas praedicetur, mirum non est. Nam hoc, quod de acie se fugisse posterius dicit, non ad ordinem quo factum est dicitur, sed ad certitudinem verbi quod praemisit. Quod etiam secundum historiae ordinem demonstratur, quia nisi prius de acie fugisset, venire de praelio nequaquam potuisset. 19. Nos autem qui secundum spiritum spiritalia etiam in rebus Judaeorum carnaliter gestis inquirimus, illum virum quem loquentem paulo superius introduximus attendamus. Nam auditum est ab Ecclesia quia is qui quondam persequebatur evangelizaret, sicut scriptum de eo jam evangelizante est: Cum autem venisset Jerusalem, tentabat 133 se jungere discipulis, et omnes timebant eum, non credentes quia esset discipulus (Act. IX, 26). Hinc item ad Ananiam discipulum Dominus Damasci apparens, ait: Surgens vade in vicum qui vocatur Rectus, et quaere in domo Judae Saulum nomine Tarsensem, et impone sibi manum, ut visum recipiat (Ibid., 11 et 12). Qui nimirum confestim Domino respondit, dicens: Domine, audivi a multis quanta mala sanctis tuis fecerit in Jerusalem, et potestatem habet a principibus sacerdotum alligandi omnes qui invocant nomen tuum (Ibid., 13 et 14). Cum ergo illum Judaeis praedicabat, quem impugnare minis solebat et caedibus, nimirum de praelio veniebat. Sed dum ei praedicanti discipuli omnes se jungere timerent, de acie eum fugisse dubitabant. De praelio quippe veniebat, cum a vocante Domino in terram prostrato dictum fuerat: Surge, et ingredere civitatem, et dicetur tibi quid te oporteat facere (Ibid., 7). Sed fugisse eum de acie, Ananias non credidit, qui ea mala quae sanctis in Jerusalem fecerat, et potestatem quam acceperat, Domino praecipienti intimavit. Ut ergo eum venisse de praelio et fugisse de acie veraciter demonstraret, eidem Ananiae Dominus praecipit, dicens: Vade, quia vas electionis est mihi iste, ut portet nomen meum coram Gentibus, et regibus et filiis Israel (Act. IX, 15). Et notandum, quia eo die quo haec nuntiabat, se venisse de praelio et fugisse de acie asserebat. In die quippe fugiunt: quia, attestante Veritate: Qui in tenebris est, nescit quo vadat (Joan. XII, 35). Hinc etiam scriptum est: Qui dormiunt, in nocte dormiunt; et qui ebrii sunt, in nocte ebrii sunt (I Thess. V, 7). Et quia in exemplo beati apostoli Pauli, virum de acie fugientem videre coepimus, hoc quod in die fugiat attendamus. Nam nox erat quando aciem contra sanctam Ecclesiam construebat, quando acceptis epistolis a principibus sacerdotum ad Damascum, minarum et caedis spirans in discipulos, festinabat (Act. IX, 1, 2). Sed qui in nocte bellum paravit, in die fugit; quia in itinere lux de coelo eum subito circumfulsit, in terramque prostravit, ineffabili pavore terruit, ut tenebras immensi erroris agnosceret, et pro ea quam expugnabat nocte Ecclesia in diei lumine dimicaret. In die igitur fugit, quem ut perfidiae noctem desereret, de coelo ostensa Redemptoris claritas circumfulsit. Quid est ergo quod eo die se fatetur venire de praelio quo de acie fugerit, nisi quia rectae praedicationis intentio designatur? Quidam namque eo die de acie fugiunt, sed alio veniunt de praelio: quia errores pristinos amore aeternae vitae derelinquunt, sed, cum ad praedicationis ministerium assumuntur, de sua praedicationis facundia temporales retributiones appetunt. Alio igitur die quam eo quo fugerant veniunt: quia nimirum recti sunt conversatione, sed praedicationis intentione perversi. Sancti ergo praedicatores, qui per Redemptoris nostri gratiam de circumcisione crediderunt, non alio die, sed eo quo de acie fugerant de praelio venerunt: quia profecto utrumque donum in superni amoris splendore consecuti sunt, veritatem scilicet conversationis, cum praedicatione verbi. Et quia Judaicum magisterium, etsi non intentione cognoscendae veritatis, curiositatis tamen sollicitudine sanctorum praedicatorum assertiones audire voluit, sequitur: (Vers. 16.) Cui ille ait: Quid actum est, fili mi?
20. Sub unius quippe descriptione omnibus loquitur, quia gentis suae homines vidit, quos aliquando doctrina Legis instruxit. Vel fortasse filium vocavit, non affectu amoris, sed adulatione calliditatis: 134 ut eo hunc facilius per deceptionem caperet, quo se eum paterno affectu diligere demonstraret. Eum itaque filium vocat, a quo quid actum fuerit scire appetit: ut profecto ille, pro impenso honore adulationis, seriem perverteret veritatis. Honor igitur appellationis non ad amorem refertur, sed ad calliditatem. Sed qui praelatae laudis favorem respuit, constanter vera patefecit. Unde et subditur: (Vers. 17.) Respondens autem qui nuntiabat: Fugit, inquit, Israel coram Philisthiim, et ruina magna facta est in populo. Insuper et duo filii tui mortui sunt, Ophni et Phinees. Et arca Dei capta est.
21. Hoc namque vir fugiens nuntiavit, quod experientia didicit. Quid est igitur quod fugisse Israelem asserit, nisi quia constanter affirmat quod, dum Judaicus populus Legis sensum carnaliter retinet, spiritalibus sanctae Ecclesiae doctoribus resistere disputando non potest? Et quid est quod magnam ruinam factam fuisse in populo praedicat, nisi quia omnes qui de Judaico populo verbum fidei repulerunt aeterna morte periisse confirmat? Et quid est quod duo Heli filii mortui referuntur, nisi quia uterque ordo veteris sacerdotii defecisse asseritur? Et quid est quod arcam Dei captam fuisse dicit, nisi quia cognitionem divinorum sacramentorum a Judaeis ablatam, atque a Gentibus fideliter apprehensam asserit? quia a Gentibus jam, Dei gratia vocante, fidelibus divina mysteria cognoscuntur. Sequitur: (Vers. 18.) Cumque ille nominasset arcam Dei, cecidit Heli de sella retrorsum juxta ostium, et fractis cervicibus, mortuus est.
22. Quid est quod Heli, audita Israelis fuga, relata sibi ruina populi, intimata filiorum morte, de sella nequaquam cadit: cognita autem arcae captione, et de sella cadit, et vitam perdit? Sed quia in Heli sapientes Judaeorum et legisperitos designari diximus, audita Israelis fuga, de sella non cecidit: quia, quod simplices Synagogae filii a sanctae Ecclesiae doctoribus in praedicatione superentur, pro parvo ducit. Non cadit relata sibi ruina populi: quia, dum perire audit eos qui in Judaismo moriuntur, nequaquam expavescit. Intimata filiorum morte non cadit: quia, et objecta sibi sacerdotii utriusque cessatione, superbire non desinit. Illata autem sibi arcae captione cadit: quia, dum sacramenta Scripturae suae profunde et spiritualiter sciri a sanctae Ecclesiae praedicatoribus et fidelibus videt, de ea quam carnaliter tantum intelligit, sacri eloquii eruditione superbire non audet. De sella igitur cadit, quia, spiritali cognito, superbire de carnali magisterio non praesumit. Sed, quia vera praedicari sublimiter audit et nequaquam credit, dum confunditur et non salvatur, cadit et moritur. Capit quippe de sella, quia extolli desinit de doctrina. Sed cadens moritur, quia si ratione vincitur, ejusdem tamen rationis judicio, pervenire ad aeterna gaudia non meretur. 23. Qua in re notandum est, quia qui cadens moritur, juxta ostium cadit. Quid est enim quod cadit juxta ostium, nisi quia, dum caecus errat, impingit in Redemptorem? Qui nimirum de semetipso asserit, dicens: Qui ceciderit super lapidem istum, confringetur; super quem vero ceciderit, conteret eum (Matth. XXI, 44). Ipse quoque de semetipso ait: Ego sum ostium; per me si quis introierit, salvabitur et egredietur, et regredietur, et pascua inveniet (Joan. X, 9). Juxta ostium ergo mortuus est Heli, quia Synagogae magisterium idcirco 135 periit, quia in Redemptorem offendit. Ibi enim cecidit, ubi deliquit. Qui etiam cadens, cervices fregit. In cervice tumor temporalis potentiae designatur. Fracta ergo cervice moritur, qui perfidiae magnitudine, amissa regni potentia, condemnatur. 24. Potest quoque per ostium sacrae Scripturae littera designari. Nam velut per ostium ad aeterni templi atria ducimur, dum per sacri eloquii litteram ad allegoricam et spiritualem intelligentiam sublevamur. Intus quoque rex cernitur: quia promissus Redemptor humani generis in spirituali sacrae Scripturae intelligentia invenitur. Heli ergo juxta ostium mortuus cecidit: quia profecto Synagogae magisterium idcirco interiit, quia per spiritalem Scripturam eum qui in spiritu promissus fuerat Redemptorem humani generis, non spiritaliter, sed carnaliter, quaesivit. Juxta ostium namque mortuus est: quia de eo interiit, quod spiritalem Redemptoris promissionem, non secundum intelligentiam spiritalem, sed secundum simplicem locutionem historiae intellexit. Et quia per doctrinae suae studium multo tempore, Judaeae, non amore bona operanti, sed timore a malo declinanti, praefuit, sequitur: (Vers. 18.) Senex enim erat, et grandaevus: et ipse judicavit Israel quadraginta annis.
25. Senex etenim fuit, et grandaevus diuturnitate temporum. Quadraginta vero annis praefuit, per timorem legalium mandatorum. Quadragenarius quippe numerus ad peccatores pertinet. Unde et Quadragesimae tempus in sancta Ecclesia eodem dierum numero consecratum est, ut videlicet ea quae committimus peccata tergere poenitendo studeamus. Quadragenarius quippe numerus ex denario et quaternario consummatur. Et quia, peccando, Decalogum divinae Legis transgredimur, ipsam vero peccandi facultatem ex ea qua consistimus, quatuor elementorum compactione contrahimus; sub numero quadragenario, quandiu in peccato existimus, continemur. Heli ergo quadraginta annis Israelem judicavit, quia Synagogae magisterium et austeram Legis disciplinam ad timorem subjectae plebis exhibuit: ut materiam humanae conditionis, per concupiscentiam fragilem, in statu justitiae per timorem retineret. Sed jam mortuus est Heli, jam fractis cervicibus juxta ostium jacet; sed tamen pravae doctrinae ejus virus in semine remanet. Jam quippe, qui non credit de Judaeorum sapientibus, judicatus est; sed quia in ejus instructione pravitatis semina mentes concipiunt, qui ejus doctrina filii nascuntur perfidiae ejus vesaniam non relinquunt. Quare et subditur: (Vers. 19, 20.) Nurus autem ejus uxor Phinees praegnans erat, vicinaque partui: quae, audito nuntio, quia capta esset arca, et mortuus socer suus, et vir suus, incurvavit se, et peperit. Irruerunt enim in eam dolores subiti. In ipso autem momento mortis ejus dixerunt ei, quae stabant juxta eam: Ne timeas, quia filium peperisti. Quae non respondit, neque animadvertit.
26. Quae autem fuit nurus Heli, nisi plebs Judaeorum, reprobis sacerdotibus subjecta? Quae quia per eorum praedicationem semina perfidiae in mente susceperat, praegnans erat. Et quia conceptam malitiam ipsa quoque cogitabat effundere, non solum praegnans fuisse dicitur, sed etiam partui vicina. Quid est autem quod, audita arcae captione et soceri atque viri sui morte, peperisse dicitur, 136 nisi quia Judaicae plebis residuum, dum spiritalia sacramenta Scripturarum ad Gentium eruditionem transisse cognoscit, dum sapientes Synagogae cum utroque sacerdotio interiisse jam conspicit, ea quae concepit, haeresis suae semina, loquendo effundere non desistit? Parere autem ei, est conceptam pravitatem loquendo aliis aperire. Et quia reproba praedicat, dum parere asseritur, incurvata memoratur. Velut enim non se curvantes pariunt, qui coelestia loquuntur: quia in statu fidei auditorum suorum corda ad studium erigunt bonae operationis. Quae igitur prava asserit, incurvata parit: quia profecto hoc sibi loquendo agitur, ut quo attentius loquitur, in damnationis suae barathro profundius deponatur. Recte igitur dum ad partum incurvatur, mori dicitur. Pariens namque moritur, quia in blasphemiae suae merito condemnatur. Et quia mortis suae tormenta non praevidet, subiti dolores in eam irruere dicuntur. Subiti namque dolores sunt repentinae afflictiones mortis sine praevisione venientis. Subito enim dolores irruunt, cum Judaicae plebi suppliciorum perennium retributiones obviant: quae nunc in contemptu veritatis posita, non formidat. Quia enim pro paternarum traditionum observatione, ad aeternam vitam moriendo se transire aestimat, in subitos dolores tunc corruit, cum sustinere tormenta inchoat, quae non speravit. Et notandum, quia de moriente dicitur: Irruerunt in eam dolores subiti: quia videlicet dum per carnis molestias ad exitum vitae cogitur, tunc flagella dolorum irruere in eam temporaliter incipiunt, quibus ejus impietas aeterna vindicta puniatur; et quia vicino exitu reprobae Judaeorum mentes se alterutrum ad perfidiam cohortantur. In ipso autem momento mortis ejus, dixerunt ei, quae stabant juxta eam: Ne timeas, quia filium peperisti. Filium quippe peperit: quia durum in nequitia et insuperabilem populum erudivit. Quae autem mulieres juxta stant, nisi mentes aequali ordine impietatis adstrictae? Stant quippe non veritate et rectitudine fidei, sed praesumptione et jactantia religionis. Idcirco eam, ne timeat, cohortantur, quia filium peperit: ut videlicet tanto securius in veteri traditione mori non timeat, quanto illos etiam in ea obduratos et inconvertibiles aspicit, quos suo magisterio eruditos cognoscit. Sed dum in se abundantius dolore compellitur, pro nihilo ducit, quidquid alii sua eruditione profecerunt, unde et subditur: Quae non respondit, neque animadvertit. Nam dum aeterni doloris experiri amaritudinem inchoat, hoc, quod temporaliter aliis praefuit, non delectat. Vel certe idcirco de nato puero non laetatur: quia is, qui gignitur sua institutione, in captivitate conspicitur. Unde et subditur: (Vers. 21, 22.) Et vocavit puerum Hichaboth, dicens: Translata est gloria Domini, quia capta est arca Dei.
27. Arca quidem capitur: quia jam, auctore Deo, a veris fidelibus, sanctae Scripturae sacramenta verae intelligentiae capacitate retinentur. Et gloria Israel translata est: quia, postquam a vera religione cecidit, redolere per bonae famae opinionem cessavit. Bene autem non perire Israel gloria dicitur, sed transferri: quia religionis fama, quam perdidit, ad Gentilitatem transivit. Translata quippe est gloria: quia in sancta Ecclesia verae religionis fragrantia redolet, quae in fide Redemptoris posita, pro aeterni splendoris certitudine, quem exspectat, donum sancti Spiritus pignus tenet. Idcirco de nato filio laetari refugit: quia profecto, dum 137 ad Gentes transisse praeteritam gloriam conspicit, ad captivitatem se parere ingemiscit. A translatione etiam gloriae filium nominat: quia profecto impietatem in qua permanet, quasi praelato nomine, perpetuo repraesentat. Potest autem per hoc, quod a matre ei nomen imponitur, aperte intelligi quod videmus. Ex ea enim nomen suscepit, a qua ei meritum impietatis venit. Sequitur: CAPUT III. (I Reg. V, 1-3.) Philisthiim autem tulerunt arcam, et asportaverunt a Lapide Adjutorii in Azotum. Tulerunt Philisthiim arcam Dei, et intulerunt eam in templum Dagon, et surrexerunt Azotii altera die, et invenerunt Dagon jacentem ante arcam, pronum in terra. 1. Quid est quod arca a Lapide Adjutorii asportatur, nisi quia praecones veritatis ab eo, quem Judaei falsa opinione exspectant, Christo mysteria Scripturarum auferunt? Dum enim ad veri Redemptoris cognitionem sanctae Scripturae testimonia convertunt, ab eo nimirum in quem sui auxilii spem Judaei posuerant arcam tollunt. Et quia Gentibus fidei mysteria creduntur, arca Dei in Azotum perducitur. Quae profecto arca in templum infertur. Quid ergo fuit templum Dagon, nisi unaquaeque anima infidelis, quondam idololatriae superstitione polluta? Quid simulacrum Dagon, nisi totius idololatriae superstitionem designat? Quid igitur erat aliud, mysteria fidei cordibus Gentilium intimare, quam arcam Dei in templum Dagon inferri? Velut enim juxta Dagon statuebatur arca, dum praedicatores sanctae Ecclesiae Gentiles admonerent, ut, ad probandam fidei veritatem, et praedicationem quam audiebant, et idololatriae quam tenebant errores discuterent. Bene itaque die alia Dagon pronum in terra ante arcam jacentem Azotii repererunt. Unam quippe diem Azotus habuit, in audita praedicatione veritatis, alteram in cognitione fidei. Primo namque die arca Dei juxta Dagon statuitur, quia in audita praedicatione Redemptoris, erroris vetusti tenebras deprehendunt. Altera vero die surgentes, pronum in terra ante arcam jacentem Dagon invenerunt: quia et in cognitione veritatis statum idololatria perdidit. Unde et bene cum lapsus Dagon asseritur, jacere pronus in terra memoratur. Ante arcam quidem cadit, quia ex mysteriorum divinorum scientia innotescit. Sed pronus in terra jacet, quia, auctore jam Deo, ad aspectum fidelium simulatae rationis imaginem non habet. Qui enim pronus in terra jacet, faciem in terra deprimit. Per faciem vero simulacri, simulatio exprimitur rationis. Pronum itaque in terra jacere, est jam vera cognoscentibus, simulationis suae fraudibus illudere nequaquam posse. Sed tamen, ut certius Gentiles vera cognoscerent, eamdem fidei nostrae auditam rationem, et superstitionis suae vetustam consuetudinem magis ac magis discutere conati sunt. Apte itaque sequitur:
(Vers. 3.) Tulerunt Dagon, et restituerunt eum in locum suum.
2. Id est, in templo, ubi arca Dei posita fuerat. Quid est ergo Dagon in locum suum restituere, nisi juxta jam cognitam spiritualium sacramentorum veritatem, idololatriae statum subtili consideratione perquirere? Et quia quo subtilius idololatriae error aspicitur, verius condemnatur, subjunctum est: (Vers. 4.) Rursusque diluculo surgentes, invenerunt Dagon jacentem super faciem suam coram arca Domini.
138 Diluculo iterum surgunt: quia ad amorem auditae bonitatis jam certitudine deliberationis se erigunt. Primus itaque dies probationis est, sequens cognitionis, tertius vero deliberatae jam certitudinis, et oblatae professionis. Qui profecto dies, quia illuminatis conversorum mentibus, in splendore perfectae et consummatae fidei illuxit, sequitur:
(Vers. 4.) Caput autem Dagon, et duae palmae manuum ejus abscissae erant super limen. Porro Dagon truncus remanserat in loco suo.
3. Quid enim Dagon, id est idololatriae caput, est aliud, nisi ipsum initium omnis iniquitatis diabolus? Et quae sunt palmae manuum ejus, nisi universa opera idololatriae? Caput itaque Dagon amisit: quia per idolorum culturam regnare maligni spiritus in corde Gentilium desinunt. Palmae etiam manuum ejus abscissae sunt, quia idolis vanis sacrificia nusquam offeruntur. Et quia a cunctis fidelibus ejus deformitas ubique conspicitur, truncus Dagon in loco suo remansisse memoratur. Caput vero et manus abscissae, et super limen positae memorantur: quia profecto quisquis ad veram fidem ingreditur, principia diabolicae suasionis repellere, atque universis ejusdem Satanae operibus renuntiare praecipitur. Posita ergo haec sunt in limine, ut ab introeuntibus conculcentur: quia vere fidelis esse non poterit, qui et pravis maligni spiritus consiliis adversari, atque iniquis operibus, non proponit. Nam qui Dagon caput atterere, et manus vitat, etsi fidelium numero contineri videtur, idololatra quodam modo esse convincitur. In oblectatione etenim daemonum non solum exteriora sacrificia, sed etiam iniqua desideria ab eorum cultoribus offeruntur. Qui ergo in verae fidei cognitione receptus est, et ab immundis desideriis et pravis operibus non remotus, quia Dagon collidere caput et manus despicit, maligno spiritui, quem in oblatione caerimoniarum despicit, per internae concupiscentiae, et exterioris vitae immunditiam, oblationem facit. Quare et subditur: (Vers. 5.) Propter hoc non calcant sacerdotes Dagon super limen usque in hodiernum diem.
4. Sacerdotes quippe Dagon se esse insinuant, qui super limen non calcant. Quibus in verbis caute inspiciendum est, quia non dixit, limen, sed super limen, ut caput et manus Dagon calcanda esse doceantur, quae super limen abscissa esse referuntur. Idcirco autem sacerdotes super limen non calcant, quia abscissas ejus manus et caput pede conterere vitant. Sacerdotes namque Dagon usque in hodiernum diem remanent: quia qui per immunda desideria antiquo hosti sacrificent, adhuc sunt. Qui profecto super templi limen calcare refugiunt: quia nec immundis suggestionibus, nec malis operibus resistunt. Dagon itaque sacerdotes sunt, quia etsi manufactis se idolis non humiliant, concupiscentiarum tamen simulacris per nefaria opera se incurvant. Sequitur: (Vers. 6.) Aggravata est manus Domini super Azotios.
5. Manus Domini est virtus divinae potestatis. Et quia in Azotiis primordia gentilitatis designata sunt, quid est quod manus Domini super Azotios aggravata perhibetur? Sed manum super Azotum aggravavit, cum Gentilium corda virtute suae potentiae ad conversionem movit. Nam dum per internam aspirationem eis vim aeternae mortis innotuit, de perpetratis iniquitatibus, Gentium mentes mirabili terrore percussit. Quia ergo dum manus Domini aggravata dicitur, interfici Azotii perhibentur, 139 gravedo haec manus accipitur in multiplicatione conversorum. Nam mori Gentilibus fuit, ab infidelitate separari. Manu quoque Domini occidi, est eamdem verae fidei cognitionem, non ministerio hominum, sed divina virtute, promereri. Levis itaque erat manus Domini super Azotum, cum adhuc per paucos ministros fidei pauci errorem desererent gentilitatis. Unde et quasi de aggravatione manus orare verbi ministros Dominus admonet, dicens: Messis quidem multa est, operarii autem pauci: rogate Dominum messis, ut mittat operarios in messem suam (Matth. IX, 38). Quasi aliter dicat: Qui per paucos ministros, velut levi manu paucos ab infidelitate separat, rogate ut ministros multiplicet, ut quasi in conversorum multitudine manum gravet. Sed et modus interfectionis exponitur: quia quisquis mori hac interfectione dicitur, dum ad purgandum ventrem exiret, in secretiori parte natium morderi a muribus perhibetur. Ad litteram una percussio hic ostenditur, sed in typica expositione geminatur. Nam per litterae significationem, et gravationem manus Domini, et murium morsus ad ejusdem mortis effectum pertinet: quia ad hoc dicitur manus Domini super Azotios aggravari quod per murium morsus interfici. 6. Quia vero per spiritalem significationem duas mortes agnovimus: unam videlicet qua peccatores justitiae peccando moriuntur, alteram qua justi a peccatis in quibus vixerant poenitendo se erigunt; unam quae ad humana corda, diabolo suadente, ingreditur, alteram quam omnipotentis Dei virtus operatur: necesse est ergo ut utramque mortem in hoc loco spiritualiter attendamus. Mors quidem, qua peccatores a peccatis poenitendo resurgunt, designatur, quia dicit: Aggravata est super Azotios manus Domini. Illa autem mors qua Gentiles se immunditiae et iniquitati servos exhibuerunt, designatur, cum morderi a muribus, et interfici, dicuntur. Mus quippe immundum est animal, et per Legem edi prohibitum (Levit. XI, 29). Quid ergo per mures, nisi daemonia designantur? Et quid est morderi a muribus, nisi peccati poena lacerari? Sed mordebantur a muribus, cum ad purgandum ventrem egrediebantur. Quid est ergo purgare ventrem, nisi expletione peccati, miserae famae fetorem proferre? Qui ergo ad purgandum ventrem egreditur, murium morsu perimitur: quia qui peccando ad aliorum notitiam per exemplum pravitatis extenditur, ad aeternam quoque mortem gravi daemonum obligatione retinetur. In secretiori enim parte natium percussi perhibentur: quia peccator quisque ex ea parte vulnus accipit animae quam incurvat ad peccati delectationem. Cum ergo manus Domini super Azotum aggravatur, a muribus percussus asseritur: quia praedicantibus aeternae vitae doctoribus, dum ab infidelitate Gentiles conversi sunt, qua peccatorum morte, suasione daemonum, obligati essent, cognoverunt. Morderi igitur Azotiis post aggravatam manum Domini, est post verae fidei cognitionem, daemonibus non subjici, sed quibus se peccati fetoribus poenae mortis obtulerant, per fidei illuminationem intueri. Quasi enim tunc morsi sunt, quando peccatorum suorum morsus agnoverunt. Sequitur: (Vers. 7.) Videntes autem viri Azotii hujuscemodi plagam, dixerunt: Non maneat arca Dei apud nos, quoniam dura est manus ejus super nos, et super Dagon deum nostrum.
7. Nam cum cernerent templa destrui, sacrificia 140 cessare, uxores a viris et viros ab uxoribus dividi, a genitoribus filios et patres a filiis separari; quid aliud quam et super se et super superstitionem suam manum Domini duram esse putaverunt? Sed quid deinde factum fuerit, sequitur: (Vers. 8.) Et mittentes congregaverunt omnes satrapas Philisthinorum, responderuntque Gethaei: Circumducatur arca Dei.
8. Quia satrapas Philisthinorum congregaverunt dicitur, quare autem congregaverunt non dicitur. Sed quia respondisse satrapae dicuntur, et circumducendae arcae consilium tribuisse, quia ad tribuendum pro eadem arca consilium vocati essent aperte cognoscitur. Qui ergo sunt satrapae Philisthinorum, nisi electi praedicatores Gentilium? Satrapae quidem principes dicuntur. De quibus profecto principibus per Psalmistam dicitur: Principes populorum congregati sunt cum Deo Abraham (Psal. XLVI, 10). Populorum namque appellatione Gentes designantur. Qui ergo populorum nomen et principum posuit, nimirum eos, de quibus loquitur, Philisthinorum satrapas designavit. Qui certe populorum principes cum Abraham Deo convenerunt, quando ad salutem convertendarum Gentium, hoc praedicatores sonuerunt verbo, quod omnipotens Deus interno eis aspirabat desiderio. Quasi enim in auditorum Gentilium cordibus mira erat convenientia Dei et principum, cum simul et a sanctis praedicatoribus rationem rectae praedicationis acciperent, atque a Domino fructum bonae voluntatis. Et quia adversarii esse cognoscuntur, qui dixerant: non maneat arca Dei apud nos: quomodo principes mittentes congregant? Sed mittere, et principes congregare, est sanctorum praedicatorum mentes ad praedicationis instantiam provocare: quia illic erat attentius praedicandum, ubi Gentilium corda in errore profundius mergebantur. Hinc est quod egregius doctor nobiliorem de indomitis hostibus se elegisse victoriam gloriatur, dicens: Ab Jerusalem usque Illyricum per circuitum replevi Evangelium Christi: sic autem hoc praedicavi Evangelium, non ubi de eo annuntiatum fuerat, ne super alienum fundamentum aedificarem (Rom. XV, 19, 20). Provocati ergo sunt principes non desiderio, sed errore infidelium, cum inde Deo lucrum majus facere arbitrati sunt, unde caligo errorum per flatum superbiae sublimius ferebatur. Quare et sanctae praedicationis instantia designatur, cum subditur: Responderuntque Gethaei: Circumducatur arca Dei. Illi dicunt: Non maneat arca Dei apud nos; et isti dicunt: Circumducatur. Quid est enim arcam Dei circumducere, nisi verae fidei mysteria publice praedicare? Manet enim arca apud eos, qui verae fidei sacramenta, quae audiunt, per amorem amplectuntur. Qui autem Non maneat apud nos arca dicunt, praedicationem fidei a se averti concupiscunt. Satrapae ergo e contrario dicunt: Circumducatur arca Dei; quia illis attentius divina praedicabant, quos ad odium veritatis gravis error accenderat. Et quia per sanctorum praedicatorum ministeria etiam talium magna lucra regnis coelestibus illata sunt, sequitur: (Vers. 9.) Illis autem circumducentibus eam, fiebat manus Domini per singulas civitates interfectionis magnae nimis, et percutiebat viros uniuscujusque urbis a parvo usque ad majorem, et computrescebant prominentes extales eorum.
9. Arca quippe circumducitur, cum mysteria fidei palam et sine timore praedicantur. Et quia inter initia fidei innumeri convertebantur, interfectio magna nimis 141 per civitates singulas facta perhibetur. Item quia non solum simplices, sed sapientes conversi sunt: eadem interfectio a parvo usque ad majorem facta asseritur. Sed per eamdem percussionem computrescere extales referuntur. Extales quippe putrescere, est peccati meatus ab effusione consueti fetoris penitus interire. Bene namque percussus est, cujus prominentes extales computrescunt: quia nimirum nonnulli sunt, qui post munditiam conversionis, pristina involvuntur sorde flagitii. Horum profecto prominentes extales minime computrescunt: quia ad consuetum peccatorum fluxum per iniqua opera recurvantur. Hos nimirum ab imperfecta percussione male sanos ille redarguit, qui ad fetores pristinos devolutos insinuat, Canis reversus ad vomitum, et sus lota in volutabro luti (Prov. XXVI, 11; II Petr. II, 22). Quasi enim ad computrescendum extales percutiebat ille, qui verbi gladium ingerens, ait: Non regnet peccatum in vestro mortali corpore, ut obediatis concupiscentiis ejus (Rom. VI, 12). 10. Potest autem per hoc, quod Azotii dicunt: Non maneat arca apud nos, eorum, qui de eisdem Gentibus et verbum fidei audierunt, et ad aeternam vitam minime praedestinati credere noluerunt, perversitas designari. Circumducere ergo arcam Dei satrapis fuit, sanctis praedicatoribus ejus verbum veritatis subtrahere, atque illis, qui digni erant, mysteria fidei revelare. Circumducta ergo est arca: quia fidei nostrae sacramenta ab aliorum notitia sublata sunt, atque aliis revelata. Unde et cum circumduceretur, interfectio magna nimis per singulas civitates fieri perhibetur: quia ubicunque verbum ducebant fidei, gratia multiplicabatur conversionis. Et quia ubicunque praedicabant, inter eos qui credebant erant qui praedestinati ad aeternam vitam non erant, sequitur: (Vers. 10, 11.) Miserunt arcam Dei in Accaron. Cumque venisset arca Dei in Accaron, exclamaverunt Accaronitae, dicentes: Miserunt ad nos arcam Dei, ut interficiat nos et populum nostrum. Miserunt ergo et congregaverunt omnes satrapas Philisthinorum, qui dixerunt: Dimittite arcam Domini in locum suum.
11. Satrapae, ut diximus, sancti praedicatores intelliguntur. Accaronitae, qui interpretantur steriles, Gentiles designant inconvertibiles. Qui nimirum praedicatores dimittendae arcae consilium tribuerunt, ut si salutem suam de divina praedicatione recusarent, fidelibus ad aeternam patriam cum sacramentis fidei tendentibus, non obsisterent. Locus namque arcae, divinorum videlicet sacramentorum ibi esse cognoscitur, ubi quidquid de omnipotente Deo nunc per Scripturarum mysterium dicitur, aperta postmodum nobis cognitione revelatur. Proprium quippe arcae locum cognoverat, qui dicebat: Videmus nunc per speculum in aenigmate, tunc autem facie ad faciem: nunc cognosco ex parte, tunc cognoscam, sicut et cognitus sum (I Cor. XIII, 12). Consilium itaque satraparum fuit, ut in locum suum reverti arcam Dei permitterent: ut videlicet, qui de verbi praedicatione nullum fidei fructum ferebant, eam saltem illis dimitterent, qui ex ea fructum sibi in aeternitate praepararent. Bene igitur, qui remittendae arcae consilium accipiunt, Accaronitae nominantur. Accaronitae quippe interpretantur steriles. Quia enim de audita fidei veritate, nullum credulitatis, aut boni operis fructum dederant, steriles erant. Tollendae ergo arcae principes consilium 142 praebuerunt, sed a sterilibus; ut videlicet verbi Dei semen, quod in pessima terra germinare non poterat, terrae optimae servaretur, quae de hoc labore hiemis, in perenni vita fructum centesimum proferret aestatis. Et causam protinus relaxandae arcae ostendunt, cum praedicatores subdunt: (Vers. 11.) Ne interficiat nos cum populo nostro.
12. Accaronitae clamaverunt: Miserunt arcam Dei ad nos, ut interficiat nos et populum nostrum. Satrapae consilium tribuunt, dicentes: Dimittite arcam Dei Israel, ut non interficiat nos cum populo nostro. Quis est populus, de quo satrapae, id est principes, dicunt: ut non interficiat nos cum populo nostro? Quis est populus, nisi populus Christianus? Dicunt ergo principes, Dimittite arcam Dei Israel, ut revertatur in locum suum. Quasi dicat hoc: Unde vos mori pertimescitis, nobis ad aeternae vitae meritum excercere non prohibeatis. Sed quod addunt: Ut non interficiat nos cum populo nostro, Gentilium quidem reproborum corda in errore suo per hanc responsionem confunduntur, dum inde se isti affirmarent mortem evadere, unde illi trepidarent mori. Arcam quoque Dei sancti praedicatores auferunt: quia dum contemptoribus spiritalia panduntur, ad damnationem indiscreti praedicatoris agitur, si eadem divina mysteria, non imitanda perfidis, sed irridenda, et concludenda deserantur. Nam quasi transferendae arcae non tam satrapae, quam satraparum Dominus praeceptum ponebat, dicens: Nolite sanctum dare canibus, neque ponatis margaritas ante porcos, ne conversi conculcent eas pedibus suis (Matth. VII, 6). Hinc iterum dicit: Si persecuti vos fuerint in una civitate, fugite in aliam (Matth. X, 23). Arcam itaque, ne moriantur, auferunt: quia contemptoribus idcirco spiritualia abscondunt, ne de eorum contemptu ii qui temere ea proferunt, ex indiscretione puniantur. Sed quia Accaronitis arca praecipitur dimitti, hoc profecto insinuat, quod praemisi: quia tempore persecutionis sanctorum praedicatorum exhortatio facta est, ut ipsi crederent; aliquando autem, ut si ipsi vitae verbum non reciperent, illud recipientibus non obstarent: et si ipsi tormentorum metu, salutis viam non arriperent, eis impedimento non essent, qui ad regna coelestia festinare nec minis, nec poenis destitissent. Sequitur: (Vers. 12.) Fiebat enim timor mortis in singulis urbibus, et gravissima valde manus Domini.
Hoc quidem ad exteriorem persecutionem qualiter accipiatur, supra expositum est. Sequitur:
(Vers. 12.) Viri quoque, qui mortui non fuerant, percutiebantur in secretiori parte natium: et ascendebat ululatus uniuscujusque civitatis in coelum.
13. De natium quidem percussione, quia superius diximus, dicendum hic non esset, si hic aliud quam ibi nequaquam diceretur. Quid est ergo, quod dicit: Viri quoque, qui mortui non fuerant, percutiebantur? Numquid vero ii, qui mortui fuerant, morderi iterum pro arcae poena debuerunt? Sed et cum percussorum clamor in coelum ascendisse dicitur, satis ostendi poterat, quia de vivis, et non de mortuis diceretur. Neque enim in coelum ascendere clamor poterat virorum mortuorum. Sed quia percussionem natium superius retulimus ad cognitionem peccatorum, sunt profecto viri, qui non sunt mortui. Viri quippe sunt, qui pro aeterna vita quam appetunt, agere fortia decreverunt. Sed viri adhuc non sunt mortui, qui agere magna deliberant, 143 et tamen ad dolorem compunctionis mala praeterita nequaquam pensant. Mordentur ergo a muribus, ut moriantur: quia in quibus nequiter ceciderunt, recolunt, et pro praeteritis actibus se promereri aeternae vitae amissionem credunt. Quia ergo viri sunt, de Dei misericordia non desperant: et quia mordentur, ut moriantur, de eo quod magni esse incipiunt, se non exaltant. 14. Quorum profecto clamor in coelum ascendit quia omnipotens Deus conversorum gemitus clementer accipit. Et quia in tempore conversionis Gentium magnus erat ad fidem concursus, non ab aliqua una, sed a pluribus civitatibus clamor ascendisse per hibetur. Unde et in persona universalis Ecclesiae propheta deprecatur, dicens: Intende orationi meae, a finibus terrae ad te clamavi (Psal. LX, 2, 3). Et in coelum ascendisse clamorem a finibus terrae clamantis ostendens, ait: Exaudivit de templo sancto suo vocem meam, et clamor meus in conspectu ejus introivit in aures ejus (Psal. XVII, 7). Cum ergo unaquaeque civitas in coelum clamasse dicitur, universalis poenitentia conversionis commendatur. Quod si percussio ad conversionem, clamor autem refertur ad divinae laudis devotionem; hoc profecto in mysteriis Scripturarum legimus, quod videmus. In Dei namque omnipotentis laudibus unaquaeque civitas clamat: quia Redemptoris praeconia orbis universus nequaquam tacet; quam non absconse praedicat, sed ineffabilis laetitiae jubilatione collaudat. Quid enim aliud, quam universas civitates ad clamorem cohortabatur, qui dicebat: Omnes Gentes, plaudite manibus, jubilate Deo in voce exsultationis, quoniam Deus summus et terribilis, et rex magnus super omnes deos (Psal. XLVI, 2, 3). Hinc iterum admonens, ait: Jubilate Deo omnis terra, servite Domino in laetitia (Psal XCIX, 2). Hinc rursum, tam plagam mordentium murium, quam clamorem civitatum exprimit, dicens: Commoveatur a facie ejus universa terra, dicite in Gentibus, quia Dominus regnavit (Psal. XCV, 9, 10). Praemiserat enim: Cantate Domino canticum novum, cantate Domino omnis terra (Ibid. 1). Commotio quippe terrae pertinet ad dolorem poenitentiae: cantare Domino, sive annuntiare in Gentibus quia Dominus regnavit, ad studium praedicationis, et ad devotionem divinae laudis. Uniuscujusque civitatis clamor in coelum ascendit: quia in universo orbe tam praedicationis veritas, quam devotionum laudes a fidelibus sanctae Ecclesiae declamantur, quae ad superni auditus celsitudinem per susceptionem divinae dignationis assumuntur. CAPUT IV. (I Reg. VI, 1.) Fuit ergo arca Domini in regione Philisthinorum septem mensibus. 1. Quid septem menses isti, nisi totam vitae praesentis prolixitatem designant? Quanquam Azotii et Accaronitae clamarent, Circumducatur arca Dei Israel, et non maneat arca Dei apud nos: veritate tamen sanctae historiae dicitur, quod in typo sanctae Ecclesiae cognoscamus, quia in regione Philisthinorum arca Dei septem mensibus fuit. Non ergo malorum et impiorum hominum voluntas, sed Dei dispensatio in salute Gentilium adimpleta est. Jam quidem de gentilitate sublati sunt impii, jam mortui sunt, qui Christi confessores persequebantur, et tamen arca Dei a Philisthinorum regione non tollitur: quia divina sacramenta apud Gentes, sancti Spiritus poculo debriatas, per studiosam sollicitudinem reservantur. Bene autem dicitur septem mensibus, quia sanctarum Scripturarum mysteria 144 usque in mundi finem cum Christi fidelibus perdurabunt. Sed quisquis ejusdem sanctae Scripturae mysteria per gratiam intimae charitatis apprehendit, non de loco, in quo temporaliter arca dimittitur, sed de eo, in quo aeternaliter sistitur, sollicitus fuit. Quare et subditur:
(Vers. 2.) Et vocaverunt Philisthaei sacerdotes, et divinos dicentes: Quid faciemus de arca Dei? Indicate nobis. Et quomodo remittamus eam in locum suum.
2. Qui sunt, qui sacerdotes et divinos consulunt, nisi fideles sanctae Ecclesiae, qui aeternae salutis viam sine errore tenere concupiscunt? Et qui sacerdotes, et divini, nisi sanctae Ecclesiae praedicatores intelliguntur? Sacerdotes quippe sunt ob oblationem sacramenti: divini vero, ministerio praedicationis. Nam duo ista in pastoris persona conveniunt, si ei adsit et sanctitas vitae, et eruditio sapientiae: quia ad purganda peccata subditorum constitutus est, et ad errorum caliginem praedicationis luce depellendam. Pastor ergo sanctae Ecclesiae, qui vitae sanctitatem habet, et divinae praedicationis virtutem non habet, sacerdos quidem, et non divinus est. Item si verbi facundiam retinet, sine vitae sanctitate, etsi divinus esse cernitur, sacerdotii honore nequaquam decoratur: quia quod sublimiter praedicat, terrena actione conculcat. Qui autem de arcae loco, et de remittenda arca Dei interrogant, et sacerdotes et divinos vocant: quia nimirum ii, qui de cognitione divinae praedicationis, venturae vitae gaudia diligunt, ad salutis consilium, nec carnales sapientes, nec multum simplices religiosos pastores quaerunt. Sacerdotes itaque et divinos vocant: quia eis se committunt, qui et superni rectitudinem itineris demonstrant sublimitate scientiae, et pro subditis omnipotenti Deo idonei intercessores sunt, per puritatem vitae. De remittenda igitur in locum suum arca interrogant: quia de ista cognitione Scripturarum, quam in mysteriis verborum accipiunt, transire ad perfectam Dei cognitionem in aeternitate concupiscunt. Velut enim arca remittitur, cum parva ista cognitio per vitae praesentis transitum adimpletur. Et in loco suo ostensae areae Dei gloriam cernimus, quando ab altis figurarum tegminibus speciem divinae majestatis revelata facie contuemur. De ista quippe in loco suo arcae relatione per prophetam dicitur: Et non docebit vir ultra proximum suum, dicens: Cognosce Dominum: a minimo usque ad maximum cognoscent me (Jerem. XXXI, 34). Hinc Joannes repromittit, dicens: Cum apparuerit, similes ei erimus, quoniam videbimus eum sicuti est (I Joan. III, 2). Sed jam remittendae quod consilium sacerdotes et divini quaerentibus tribuant, attendamus. Nam sequitur: (Vers. 3.) Quid dixerunt: Si dimiseritis arcam Dei Israel, nolite dimittere eam vacuam, sed quod debetis, reddite ei pro peccato, et tunc curabimini, et scietis quare non recedat manus ejus a vobis.
3. Quidnam est arca vacua, nisi divina scientia sine bona operatione? Vacuam namque arcam remittere, est de cognitione spiritualium sacramentorum fructum boni operis nullum ferre. Vacua ergo arca remittitur, cum mens ad fidem venientis, ad aeternam Dei contemplationem jam transire desiderat, et tamen in hac vita bonis operibus insudare nequaquam curat. Praedicatorum ergo voce praecipitur, ut arca cum dimittitur, vacua non relaxetur, ut, si bona opera, quisquis fidelis est, non multiplicat, ad aeternam Dei omnipotentis cognitionem, quod transiturus sit, confidere non praesumat. 145 Vacua autem arca non dimittitur, si illud ei pro peccato redditur, quod debetur. Quid est quod pro peccato debetur arcae, nisi afflictio devotae poenitentiae? Quo in loco notandum est, quia eis loquitur qui a muribus morsi sunt. Qui enim sunt morsi a muribus, nisi qui in fidei catholicae illuminatione positi, ante ejusdem fidei cognitionem, sive post, prava egisse se recolunt? Nam qui ante gratiam regenerationis nulla crimina admisit, et regenerationis donum digna conversatione retinuit, arcae quidem debet, sed ei pro peccato non debet. Cognitione quidem divini eloquii, boni operis reddere fructum cogitur, sed ad poenitentiae satisfactionem ex scelerum, quae respuit, debito non urgetur. Qui ergo mordentur adhuc, debitum arcae pro peccato reddant; ut pro criminum memoria, humilem poenitentiae oblationem omnipotenti Deo restituant. Et tunc quidem curantur; quia tum conscientiae vulnus obducitur, cum afflicta mens per poenitentiam ad sperandae veniae securitatem relevatur. Tunc etiam sciunt, quare manus Domini non recedat ab eis: quia tunc utilitatem compunctionis, seu afflictae carnis bonum intelligunt, cum de fiducia divinae indulgentiae ineffabiliter laetantur. Quid est enim dolor poenitentiae, nisi plagae molestia ex daemonum percussione? Nam quasi in dolore plagae adhuc acriter pungentis suspirabat conversus ille, cum diceret: Conversus sum in aerumna mea, dum configitur spina (Psal. XXXI, 4). Quid enim aerumna, nisi afflictionem insinuat poenitentiae? Sed in eadem aerumna conversum se asserit, dum spinae confixuram sentit. Quasi dicat: Dum recordatione flagitii mordeor, arcae debitum reddere non desisto. Spina quippe configitur, dum per omnipotentis Dei dispensationem, ad lacrymas conversorum anima criminum recordatione inflammatur. Et arcae debitum solvitur, quando jam pro qualitate criminis, mensura extenditur lamentationis: cum post diuturnas lacrymas afflictae diu menti, interni solatii lux infunditur, atque a percussionis intimae pondere divino dono levigatur: cum jam purgatae menti per gratiam suae inspirationis omnipotens Deus appropiat, atque ex fiducia consecutae indulgentiae eam exhilarat, quam ei ex praesentiae suae gratia subministrat. Quasi enim de percussione tunc sanatur, cum per refusae indulgentiae: gratiam magnitudo doloris de poenitentis afflicta mente removetur. 4. Unde et is, qui in aerumna convertebatur, dum configeretur spina, in eodem psalmo omnipotentem Deum curationis suae auctorem laetanter alloquitur, dicens: Tu es mihi refugium a pressura, quae circumdedit me, exsultatio mea (Psalm. XXXI, 7). Pressuram quippe vocat gravissimam valde manum Domini. De qua percussione gravissimae manus etiam Paulus loquitur, dicens: Ipse enim spiritus pro nobis postulat gemitibus inenarrabilibus (Rom. VIII, 26). Qui ergo a pressura invenisse Domini refugium, et exsultationem insinuat, ab interni doloris percussione, gaudio divinae indulgentiae curatum se esse manifestat. Hinc item dolens adhuc confitetur, dicens: Tibi soli peccavi, et malum coram te feci (Psal. L, 6). Sed quia de curatione praesumit, insinuans, ait: Auditui meo dabis gaudium et laetitiam, et exsultabunt ossa humiliata (Ibid., 7). Debitum ergo arcae redditur pro peccato, cum peccatores ex Scripturae sacrae cognitione affliguntur, et cruciatu tergere culpas satagunt, quas carnis delectatione traxerunt. Curantur autem, quando jam expleta mensura afflictionis, ad fiduciam divinae indulgentiae 146 per auxilium relevantur interni solatii. Unde et Psalmista loquitur, dicens: Cibabis nos pane lacrymarum, et potum dabis nobis in lacrymis in mensura (Psal. LXXIX, 6). Lacrymarum quippe potus ad mensuram dat: quia profecto peccator, etsi ex interna Dei aspiratione pro culpa compungitur, ex eadem compunctionis afflictione eodem consolante relevatur. Unde et per Moysen Dominus dicit: Ego occidam, et ego vivere faciam: percutiam, et ego sanabo (Deut. XXXII, 39). Percutit namque, et sanat: quia quos per compunctionem sauciat, per indulgentiae securitatem curat. Bene itaque curatis jam dicitur: Et scietis, quare manus ejus non recedat a vobis. Nam antequam curet, quare manus Domini ab eis non recedat, scire non possunt: quia tunc poenitentiae bonum intelligunt, cum in purificato jam corde sancti Spiritus gratiam recognoscunt, et divinae indulgentiae dona concupiscunt, de quibus ineffabili exsultatione gratulantur. Nam curantis jam manus Domini causam, qua ab afflictione non recesserat, eos scisse conspexerat, qui percussorum exsultationes exprimit, Deo loquens et dicens: Repleti sumus mane misericordia tua, exsultavimus et delectati sumus pro diebus, quibus nos humiliasti, annis quibus vidimus mala (Psal. LXXXIX, 14, 15). Velut enim in nocte poenitentiae luctum exceperant, qui mane, videlicet divinae dignationis apparente claritate, se repletos misericordia congaudebant, qui se delectatos pro diebus, in quibus humiliati fuerant, asserunt: per donum curationis, gravitatem manus Domini, quare ab eis non recesserat, scire demonstrantur. Sed quia a principibus adhuc per consilium dicitur, ut quod debetur pro peccato arcae reddatur; et quid sit illud quod debetur, non exponitur, adjunctum est: (Vers. 4, 5.) Qui respondentes dixerunt: Quid est quod pro delicto reddere debeamus? Responderunt illi: Juxta numerum provinciarum Philisthiim quinque anos aureos facietis, et quinque mures: quia plaga una fuit vobis et satrapis vestris. Facietisque similitudines anorum vestrorum, et similitudines murium, qui demoliti sunt terram, et dabitis Deo Israel gloriam, si forte relevet manum suam a vobis, et a diis vestris, et a terra vestra.
5. Quid est, quod quinque anorum similitudines, et totidem similitudines murium, juxta provinciarum numerum, fieri jubentur, et sic arcae debitum solvitur? Haec profecto, si more Judaico secundum litterae vilitatem pensantur, non solum despicienda sunt, sed nec auditu digna. Quae profecto digne accipit, qui quo viliora per litterae sonum audit, eo ea per spiritalem significationem utiliora esse intelligit. Nam sanctus Spiritus, quo inspirante tota haec sacra historia scribitur, nunquam tam vilia promeret, si in hujus vilitatis arcano magna quaedam, et pretiosa valde mysteria non signaret. Unde doctor egregius fatetur, dicens: Omnia in figura contingebant illis; scripta sunt autem propter nos, in quos fines saeculorum devenerunt (I Cor. X, 11). Eo igitur per spiritum altius requirenda sunt, quo in exposita velut carne litterae vile cernitur quod loquuntur. Quae ergo sunt anorum similitudines, quae murium imagines? Et quia haec tam ad tentantia daemonia, quam ad membra peccatorum fetoribus exposita, superius retulimus, similitudines anorum et murium, qua significatione deaurantur? Sed profecto tunc arcae debitum pro peccato bene solvitur, si anorum et murium similitudines ex auro fabricentur. In ani quippe similitudine emittendi 147 fetoris membrum cernitur: et tamen, quia similitudo, non veritas est, fetore jam nullo maculatur. Et quia de auro efficitur, hoc profecto insinuat: quia ex splendore pulchritudinis species commutatur deformitatis. Peccator ergo conversus ani similitudinem facit, cum quibus peccati fetoribus membra sua deposuerat, ad memoriam ducit. Ani ergo similitudinem fabricare, est membrorum suorum nuper peccantium turpitudinem poenitenti corde recolere. Non itaque anum, sed ani similitudinem fabricat, qui et a peccati fetoribus membra abluit, et eadem membra, quibus peccatis subdiderit, recolere non omittit. Et quidem ex auro fieri ani similitudo cernitur, quia ad pretium aeternae salutis peccatorum turpitudines atteruntur. Vel fortasse memorando similitudines anorum fiunt, flendo deaurantur: quia et recolendo, quae fecimus, fingimus: et dum commissa attentius lugemus, in justitiae splendorem membra deauramus. Anorum ergo similitudo, non veritas cernitur, quia tunc peccator suae deformitatis ignominiam respicit, cum prava opera non solum committendo non exercet, sed etiam in praeterito se commisisse vehementer dolet. Quinque autem ani fieri jubentur, quia universalis omnium Gentilium satisfactio imperatur. Unde et caute notatum est: Juxta numerum provinciarum Philisthiim. Quare enim quinque sunt Philisthinorum provinciae, nisi quia carnalis vita Gentilium designatur? Quia enim quinque sensus corporis non ad laudem Creatoris, sed ad carnalem vitam contulit, per quinarium numerum Philisthinorum provinciae exprimuntur. Quinque anos aureos praecipiuntur ut faciant, ut de omnibus compungantur sensibus: et quia omnes peccaverunt, ideo ad supernae vitae claritatem membra omnia redigant, quae per oblectamenta carnis omnimoda polluerunt sorde flagitii. In auro quippe supernae conversationis fulgor ostenditur, quia per Joannem de superna civitate dicitur: Ipsa vero civitas aurum munaum, similis vitro mundo (Apoc. XXI, 18). Membra igitur deaurantur, cum corpus terrena et coenosa concupiscentiarum foeditate deforme, in splendorem commutatur aeternae vitae: cum videlicet per sanctae conversationis pulchritudinem radiat, quod in appetitu mundanae delectationis peccatorum fetore sordebat. Ad istam namque deaurationem beatus Paulus auditores suos admonebat, dicens: Sicut exhibuistis membra vestra servire immunditiae, et iniquitati ad iniquitatem, ita exhibeatis membra vestra servire justitiae in sanctificationem (Rom. VI, 19). Et quasi ad anorum similitudines eos respicere compellens, intulit, dicens: Quem ergo fructum habuistis in illis, in quibus nunc erubescitis? Nam finis illorum mors. Anorum ergo similitudines ad ruborem fiunt: quia profecto foeditatis nostrae maculas ad memoriam ducimus, ut de eisdem maculis confundamur. Sed deaurantur ad securitatem: quia profecto dum deformitatem nostram supernae vitae claritate obducimus, divini examinis discussionem quadam securitate praestolamur. 6. Mures etiam, qui terram demoliti sunt, de auro fieri jubentur: quia et immundi spiritus, qui carni nostrae corruptionis oblectamenta suggerunt, ad justificationem nostram memorantur. Quid est enim similitudines murium facere, nisi eas quas de nobis maligni spiritus habuerunt victorias, memorari? Sed murium quoque similitudines deaurantur, cum nos eorum elisos viribus suspiramus. Nam dum ipsorum nos fraudibus victos plangimus, 148 similitudines profecto murium aureas tenemus, dum praeterita consilia daemonum non habemus in blandimento operis, sed in contemptu reprobationis. Ex auro itaque similitudines murium fiunt, quia praeteritae fraudes daemonum ad fulgorem nobis bonae vitae proficiunt. Tanto enim humiliores jam sumus, quanto membra nostra per supernae conversationis fulgorem radiant; et ipsi qui jam Dei omnipotentis auxilio fortia agimus, immundorum spirituum prostratos fuisse fraudibus nosmetipsos videmus. Quod profecto consilium, quia pluribus tribuunt, ejusdem quoque rationem ostendunt, quia dicunt: Quia plaga una fuit vobis et satrapis vestris. Quasi aperte dicant: Quia omnes peccato subditi fuistis, necesse est ut ad melioris vitae studium corda pariter praeparetis. Unde et Paulus dicit: Omnes peccaverunt, et egent gloria Dei, justificati gratis per gratiam ipsius (Rom. III, 23). 7. Et ut attentius meliorandae vitae propositum commendent, inculcando repetunt, dicentes: Facietis similitudines anorum vestrorum, et murium, qui demoliti sunt terram, et dabitis Deo Israel gloriam, si forte relevet manum suam a vobis, a diis vestris, et a terra vestra. Eis, quae praedictae sunt, similitudinibus factis, Deo gloriam dare, est de studio boni operis, et de aestimatione humilitatis, in semetipso inaniter non gloriari; sed Dei omnipotentis laudibus omne quod agitur impendere. Et quia dicunt: Si forte relevet manum suam a vobis (I Reg. VI, 5): quid aliud in hoc verbo dubitationis accipitur, nisi quia difficilis ostenditur reconciliatio criminosorum? Unde et per Jonam dicitur: Quis scit, si convertatur, et ignoscat Deus (Jonae III, 2)? Quia ergo, si forte relevet manum, dicitur, commoveri ad poenitentiae lacrymas cum magna fortitudine debemus: quia etsi hi qui poenitentiam austeram faciunt, vix fiduciam salutis inveniunt, negligentes salvi fieri quando possunt? Quae profecto reconciliationis difficultas si in poenitentium aestimatione tenetur, apud omnipotentem Deum nequaquam invenitur: quia et dum Ninivitae velut pro difficili reconciliatione gravi poenitentia se dejiciunt, omnipotentis Dei misericordiam facile meruerunt. Et cum prophetae Joelis voce acri se Deo populus lamento prostraret, egit profecto, ut qui videbatur ad placandum difficilis, ejus iram levigaret. Nam statim in eo scriptum est: Zelatus est Dominus terram suam, et pepercit populo suo (Joel II, 18). Manus itaque relevatur, cum mens in poenitentia valide compuncta ad consecutae misericordiae donum, divina aspiratione sustollitur. Et quia, ut dixi, in initio nascentis Ecclesiae, sicut generalis peccatorum conversio, ita et generalis erat reconciliatio conversorum: manus Dei, quae relevanda asseritur, et ab auditoribus, et a diis eorum, et a terra relevanda perhibetur. Per deos namque sublimes et sapientes viri designantur. Nam et ad Moysen Dominus dicit: Posui te in deum Pharaonis (Exod. VII, 1). Et in Legis etiam mandato praecipitur: Diis non detrahes (Exod. XXII, 28). Per terram vero, simplicium vita exprimitur: quia dum praedicationem superiorum, velut coeli pluviam in se cadentem, recipiunt, de irrigatione verbi fructum proferunt bonae operationis. A diis ergo, et a terra manus Domini relevatur, cum tam sapientes, quam simplices ad certitudinem divinae indulgentiae aut occulto et spiritali solatio, aut praedicatorum judicio reducuntur, Unde et is, qui paulo superius deaurari membra monuerat, dicens: Exhibete membra vestra servire justitiae in sanctificationem. (Rom. VI, 19), quasi relevatae manus 149 Domini judicium proferens, ait: Nunc autem liberati a peccato, servi autem facti Deo, habetis fructum vestrum in sanctificationem, finem vero vitam aeternam (Ibid., 22). Hinc iterum conversis a nequioris vitae deformitate, integrum auri fulgorem mirabatur, dicens: Fuistis aliquando tenebrae, nunc autem lux in Domino (Eph. V, 8). Hinc idem suos collaudans, ait: In medio nationis pravae et perversae, in quibus lucetis, quasi luminaria in mundo (Phil. II, 15). Factis igitur ex auro similitudinibus anorum et murium, et data Deo gloria, manus Domini relevatur: quia post poenitentiae luctum, post meliorationem vitae, et aestimationis humilitatem, ad plenam omnipotentis Dei misericordiam peccatores reducuntur. Et quia ista omnia adhuc per consilium praecipiuntur; praedicatorum vero consilium alii devote perficiunt, alii vero contemnunt, qui de bonae vitae splendore bonos laudibus efferunt, contra superbos per invectionem increpationis accenduntur. Nam sequitur: (Vers. 6.) Quare aggravatis corda vestra, sicut Aegyptus, et Pharao?
8. Cor namque, ut Aegyptus et Pharao, aggravat, qui jam cognitione sacri eloquii, vulnera peccatorum suorum intelligit, et tamen per meliorationem vitae, per amaritudinem poenitentiae, ad vera futurae vitae gaudia animum non intendit. Bene ergo Aegyptiis in gravitate cordis similatur. Aegyptus quippe tenebrae dicitur. Quid ergo Aegypti nomine accipitur, nisi a coelorum sedibus angelorum lapsa multitudo? Et quid in Pharaone Aegypti rege, nisi ipse tenebrarum auctor diabolus designatur? Bene ergo dissimulatores poenitentiae, Aegypto et Pharaoni in cordis aggravatione similantur. Reprobi quippe angeli semel a coelestibus lapsi, sicut amorem amissae beatitudinis non recipiunt, ita et poenitentiam agere de perpetrata superbia nunquam possunt. Dum ergo sancti praedicatores contra impudentes peccatores per acutam increpationem se invehunt, Aegypti et Pharaonis similitudinem ad medium ducunt; ut auditores eorum tanto facilius ad satisfactionem proruant, quanto per id, quod poenitentiam nolunt agere, damnatis angelis se esse similes non ignorant. Unde et instanter ad studium adimplendi consilii eos cogunt, dum subinferentes dicunt: (Vers. 7-9.) Accipite ergo, et facite plaustrum novum unum, et duas vaccas fetas, quibus non est impositum jugum, jungite ad plaustrum, et claudite vitulos earum domi: tolletisque arcam Domini, et ponetis eam in plaustrum, et vasa aurea, quae exsolvistis ei pro delicto, ponetis in capsella ad latus ejus, et dimittite eam, ut vadat. Et aspicietis: et si quidem per viam confinium suorum ascenderit contra Bethsames, ipse fecit vobis grande malum hoc. Si autem minime, scietis quia nequaquam manus ejus tetigit nos, sed casu accidit.
9. Quid enim plaustri nomine, nisi aut universa simul sancta Ecclesia, aut unaquaeque cujusque fidelis anima designatur? Cujus profecto plaustri rotae sunt utrumque Testamentum. Nam dum sancta Ecclesia, vel electa quaelibet mens per vetus et novum Testamentum instructa, ad aeternam vitam innititur, quasi sublimibus praelatis rotis, ad propositum locum per altum fertur. Sed plaustrum fieri novum praecipitur, ut videlicet, qui ad aeterna gaudia pervenire desiderat, per praeceptum dilectionis novi hominis splendore vestiatur. Hoc quippe plaustrum innovari praecipiebat Dominus, 150 dicens: Hoc est praeceptum meum, ut diligatis invicem, sicut dilexi vos (Joan. XV, 12). Hinc Paulus praecipit, dicens: Renovamini spiritu mentis vestrae, et induimini novum hominem, qui secundum Deum creatus est (Ephes. IV, 23). Hinc Romanos alloquens, ait: Non in comessationibus et ebrietatibus, non in contentione et aemulatione, non in cubilibus et impudicitiis, sed induimini Dominum Jesum Christum (Rom. XIII, 13). Plaustrum igitur novum facit, qui et utrumque Testamentum recte intelligit, et splendore sanctae conversationis indutus, ad superna sese desideria extendit. 10. Possunt quoque rotae, quibus hoc plaustrum graditur, electi cujusque geminum desiderium designare: quia quisquis jam, opitulante Deo, praesentem vitam in aerumnam peregrinationis tenet, ad futuram beatitudinem idcirco pervenire desiderat; ut impassibilis et immortalis fiat: ut videlicet per unum, eam quam horret, miseriam deserat; per aliud, eam, quam promeretur, beatitudinem nunquam perdat. Vaccae autem sunt sancti praedicatores. Qui quia et gemino praecepto charitatis insignes sunt, et in nova conversatione conversorum animas gignunt, recte tam binario numero, quam feminino genere designantur. Vituli autem sunt desideria terrena. Cum ergo vaccae plaustrum trahunt, domi vitulos claudunt: quia dum electis fidelibus ad supernam patriam ducatum praebent, ea desideria quae eis reprobam vitam suggerunt, prodire ad effectum prohibent. Claudunt quippe vitulos, cum jam superba desideria in ipso suggestionis initio, intra conscientiam conterunt, et proficere ea ad effectum operis non permittunt. Unde et vaccae, quibus non est jugum impositum, ad trahendum plaustrum exquiri perhibentur: quia praedicatores electis fidelibus providendi sunt, qui per nulla onera criminis subjecti sint imperio diabolicae potestatis. De quo profecto jugo per prophetam dicitur: Computrescet jugum a facie olei (Isa. X, 27). Bene autem processus sensuum ordini concordat verborum: quia etsi adversa dominatione sunt liberi, necesse est ut semper sint de futura conversatione suspecti. Vaccae ergo et sine jugo sunt, et tamen earum vituli domi clauduntur: quia sancti praedicatores adversariis spiritibus ex virtute dominantur: sed ab edomandis pravis desideriis, eo intentionem non auferunt, quo de sanctitate, qua se ornatos aspiciunt, securitatem in hac vita perpetuam habere non possunt. Et quia talibus divinae cognitionis gratia latius aperitur, apte arca Domini tolli, et super plaustrum poni praecipitur. Quod autem imponi arca auditoribus super plaustrum jubetur, hoc profecto insinuat, videlicet, quod in sancta Ecclesia plures ordines praesulum invenimus: quia dum praerogativa alii aliis digniores sunt, etiam auctoritatem praecipiendi sortiuntur in culmine ordinis altioris. Cum ergo arca Domini reduci praecipitur, super plaustrum novum poni perhibetur: quia profecto ad aeternam patriam cum cognitione sacramentorum spiritualium recte graditur, qui hoc quod de sancta Scriptura didicit, per novae conversationis pulchritudinem non relinquit. 11. Ad latus autem ejusdem arcae vasa aurea, quae ei pro delicto sunt reddita, poni praecipiuntur. Vasa quippe aurea vocat, quae superius memorat, dicens: Facietis similitudines anorum vestrorum et murium. In quibus profecto vasis peccatorum atque tentationum memoria designari dixeramus. Quid est ergo, quod superius anorum, et 151 murium similitudines esse perhibuit, nunc vasa aurea appellavit? Sed ibi de eo, quod arcae pro peccato exsolvi debebat, tractabatur, hic autem de arcae remissione. Quid ergo est, quod res istae eaedem honestiori nomine exprimuntur, nisi quia peccata, quae poenitentiae fletibus tersa non sunt, in deformitate sua attentius videnda atque lugenda sunt: ea vero, quae jam sunt diluta magnis fletibus, non attentius, neque in deformitate sua respicienda, sed aestimatione humilitatis aliquando cogitanda? Quasi enim in mente poenitentis, et acriter dolentis ani similitudo, et murium est: quando ut attentius lugeat eam, quam ante mentis suae oculos congerit, peccati massam coadunatam videt. Sed cum jam magnis et diuturnis fletibus quodammodo de peccatorum suorum remissione securus ad supernam patriam festinare cursu magnae conversationis coeperit, quasi aurea jam vasa conspicit: quia peccata videt, non quibus se obligatum viderat, sed quae omnipotentis Dei laudibus impendat. Bene autem in capsella ad latus arcae eadem vasa reponuntur. Nam si arca divinae cognitionis secretum insinuat, ad latus vasa dependuntur: quia dum altitudo divinae cognitionis mentem elevat, ad virtutem humilitatis infirma nostra praeterita ad memoriam reducenda sunt. Non igitur ponenda sunt ante arcam; ne, dum immoderatius infirma respicimus, attolli ad superna nequeamus. Constat itaque, quia ex latere dependantur: ut et superna videamus libere, et, cum expedit, ad nostra infirma mentis oculos revocemus. 12. Quid est autem, quod praecipiuntur: Et dimittite eam, ut vadat? Sed arca dimittitur, quando eruditae mentes subditorum a suis rectoribus libere vivere permittuntur: ut videlicet ad aeternam patriam properent, non jam majoris imperio, sed propriae arbitrio rationis. Tenenda est igitur, ut plaustro imponatur; imposita quoque dimittitur: quia nimirum electis subditis disponendae vitae suae licentia a praelatis ante danda non est, quam doctrinae spiritualis eruditionem percipiant, et firmam consuetudinem bonae operationis. Nam nec simplicibus subjectis et bene viventibus, nec eruditis et infirmis vivendi libertas recte conceditur. Illi quippe a callido adversario decipi tanto facilius poterunt, quando et deprehendere ejus insidias per spiritalem eruditionem nequaquam didicerunt: isti vero eo difficilius servant bonum eruditionis, quo tentatoris laqueos eruditi conspiciunt, et eorum vincula devitare eruditi non possunt. Tunc ergo competenter arca dimittitur, cum id, cui imponi debeat, plaustrum ante fabricatur, cum ei vasa aurea, quae debentur pro peccato, ex latere dependuntur: quia profecto tunc secura esse poterit vita libere viventis subditi, cum renovationem interioris hominis custodire longo usu didicerit; cum ex vitae puritate celsitudinem divinae eruditionis apprehendit, atque inter dona sublimia, ea quae aliquando prave egisse memorat, recolere ad humilitatem non negligit. Quae profecto vivendi libertas, quia ad solum studium superni amoris bonis subjectis impenditur, apte et causam, qua eadem arca dimittatur, adjungit: ut vadat, inquit. Quasi enim et aliis verbis dicat: Ad hoc solum liberius vivere permittendi sunt, ut ad coelestem patriam celerius proficiscantur. Sed quia nonnulli subditi tam conversatione quam scientia humano judicio perfecti sunt, 152 non divino; providendum bonorum rectorum studio est, ut eorum curam tunc nec omnino praetereant, cum iidem subditi se de eorum cura dimissos putant, sed pia calliditate explorent jam liberi qualiter vivant, quorum subditionis bona plenius noverant. Quare et subjungitur: Et aspicietis, et si quidem per viam finium suorum ascenderit contra Bethsames, ipse fecit nobis hoc malum grande. Sin autem minime, sciemus quia nequaquam manus ejus tetigit nos, sed casu accidit. 13. Bethsames, ut jam diximus, interpretatur domus solis. Dimissam autem arcam praedicatores aspiciunt, utrum recto itinere contra Bethsames gradiatur: quia et cum proprio arbitrio dimittuntur subditi, explorare praelati debent, an bonum libertatis ad profectum convertant coelestis itineris. Sed et caute notandum est: quia tunc recte contra Bethsames arca ascendit, cum confinium viam gradiendo non deserit. Confines etenim nostri sunt electi priores: confines quippe sunt, qui juxta se possessiones dispositas habent. Confines igitur electorum sunt aeterni regni perpetui cohaeredes. Nam velut juxta se dispositis possessionibus habitant, qui in eamdem aeternae patriae societatem vocati, de una et eadem Conditoris majestate sortiti sunt jura aeternae haereditatis. Vel idcirco dicuntur confines: quia cum de bona conversatione ad perennis vitae gaudia electi perveniant, qui recte vivunt in hoc mundo, coelestibus civibus vicini sunt. Quae est ergo via confinium, nisi afflictio temporalis? Hanc viam Bethsamis per semetipsum Dominus demonstrat, dicens: Arcta est via, quae ducit ad vitam (Matth. VII, 14). Hanc item commendat, cum discipulos increpans, ait: O stulti, et tardi corde ad credendum, nonne oportuit pati Christum, et ita intrare in gloriam suam? (Luc. XXIV, 25.) Hinc Paulus ait: Per multas tribulationes oportet nos intrare in regnum Dei (Act. XIV, 21). Contra Bethsames ergo tunc arca dirigitur, cum per viam confinium ascendere videtur: quia in superna conversatione ille verius proficit, qui ad aeterna gaudia pervenire non per mundanas delectationes, sed per carnis afflictiones et mundi adversitates quaerit. Sed quia non ire, sed ascendere dimissa arca dicitur, altior via dimissis in libertate subditis indicatur: quia per viam Bethsamis non recte gradiuntur, si non quotidie de bonis ad meliora proficiunt. Ascendere enim meritis virtutum, quotidie ad meliora proficere est. Sed cum recte contra Bethsames arca ducitur, malum grande quod perpessi fuerant omnipotentis Dei operibus ascribunt. Malum namque grande eam percussionem vocant, de qua superius legitur: Fiebat manus Domini super singulas civitates interfectionis magnae nimis. Et quia eamdem interfectionem tam ad conversionem Gentilium, quam ad fidelium delinquentium salubrem compunctionem retulimus, cum arca recte contra Bethsames graditur, malum illud grande quod acciderat, a Deo esse indicatur: quia profecto electorum singulorum finis indicat, qualiter praedicatoris animus eorum prima opera recognoscat. 14. Nam si in fine deficiunt, aperte cognoscitur, quia bona eorum principia a Domino non fuerunt. Unde et subditur: Sin autem minime, scimus quia nequaquam manus ejus tetigit nos, sed casu accidit. Manus Domini quid est, nisi unigenitus Patris aeterni? Manu namque Domini non tanguntur, qui 153 non inspiratione divini verbi, sed subita deliberatione cordis sui a pristina conversatione separantur. Qui certe tanto celerius ab incoepta bonitate deficiunt, quanto quod per arctam viam ingredi ad aeternam patriam proposuerant, qua fortitudine exsequendum esset, praecogitare nescierunt. Quare apte dictum est: Casu accidit. Quod enim casu accidit, subito et sine consilio et provisione contingit. Cum ergo hi qui a mundi amore, sive qui ab infidelitate discessisse videbantur conversi, ad prioris vitae nequitiam reviviscunt, aperte cognoscitur, quia non manu Domini, ut videbantur interfecti, sed accidente casu a pristina sint conversatione separati. Sequitur: (Vers. 10, 11.) Fecerunt illi hoc modo, et tollentes duas vaccas junxerunt ad plaustrum, vitulosque earum clauserunt domi, et posuerunt arcam Dei super plaustrum, et capsellam quae habebat mures aureos et similitudines anorum.
Quia haec supra latius exposita sunt, quid jam in se de spiritali eruditione contineat ipsa profectio arcae, videamus. Nam sequitur:
(Vers. 12.) Ibant autem in directum vaccae per viam quae ducit Bethsames, et itinere uno gradiebantur, pergentes et mugientes: et non declinabant neque ad dexteram, neque ad sinistram.
15. In directum per viam quae ducit Bethsames ire, est in studio coelestis perfectionis, afflictionem carnis tenere per virtutem discretionis. Nam in directum vaccae nequaquam gradiuntur, si in afflictione carnis discretio non servatur. Denique dum ultra modum caro affligitur, conferre opem spiritui eadem caro omnino defecta non sufficit. Et si digne non affligitur, dum superbit, velut libera servire menti indomita dedignatur. Bene igitur, dum per viam Bethsamis in directum vaccae ire referuntur, subjunctum est: Quia non declinabant neque ad dexteram, neque ad sinistram. Ad dexteram quippe declinare, est virtuti abstinentiae immoderate insistere: quia per bonum, quod videtur, viam deserimus, dum sic necessariam abstinentiae virtutem sequimur, ut alia nobis auxilia de carne subtrahamus. Ad sinistram quoque declinare, est carni abundantius indulgere. Nam per apertae remissionis vitium a Bethsamis via deflectimur, dum carnem per delicias deducimus, qui paradisi viam in afflictione dispositam noveramus. 16. Et quia nulla est vitae parcioris sinceritas, si munditiae boni operis simplicitas non concordat intentionis, caute expressum est: Et itinere uno gradiebantur. Uno quippe itinere graditur, qui virtutem quam praetendit in bono opere, in recta servat intentione. Quo contra de unoquoque reprobo dicitur: Vae peccatori ingredienti terram duabus viis (Eccli. II, 14). Duabus quippe viis peccator terram ingreditur, cum Dei videtur esse quod agit, sed ex omni quod religiosum foris exhibet, intus saeculi intentionem tenet. Uno autem itinere gradi electos suos Dominus insinuat, dicens: Si oculus tuus fuerit simplex, totum corpus tuum lucidum erit (Matth. VI, 22). Hinc Paulus ait: Gloria nostra haec est, testimonium conscientiae nostrae (II Cor. I, 12). Hinc David: Omnis gloria ejus filiae regis ab intus (Psal. XLIV, 14). Uno igitur itinere contra Bethsames vaccae gradiuntur, quia electi ad aeternam patriam festinantes, bona foris agunt, sed ex eisdem bonis operibus saeculi praemia non requirunt. 17. Quid est autem quod de eisdem vaccis dicitur, quia gradiebantur pergentes et mugientes. Sed pergere dicuntur, quia sancti viri bona incessanter faciunt: 154 mugiunt vero, quia carnalia desideria in semetipsis exstinguere sine magna quotidie tribulatione non possunt. Mugire namque, ad laborem edomandae carnis pertinet; pergere autem, ad perseverantiam bonae voluntatis. Nam dum contra naturam caro carnales motus comprimere cogitur, velut mugit dum graditur, quia propria desideria adimplere prohibetur. Bene quippe duo haec in sanctorum profectione describuntur, videlicet pergere et mugire. Quia etsi eis ad supernam patriam festinantibus, magna est instantia desiderii, est nihilominus invincibilis patientia laboris. Nam de his vaccis pergentibus per Ezechielem dicitur: Non revertebantur, cum incederent (Ezech. I, 12). Vaccarum quoque mugitum, et causam exprimit Paulus, dicens: Video aliam legem contradicentem legi mentis meae, et captivum me ducentem in lege peccati. Infelix ego homo, quis me liberabit de corpore mortis hujus? (Rom. VII, 23, 24.) Mugiunt ergo vaccae, sed pergunt: quia sancti viri, etsi magna sunt tentamenta quae perferunt, viam tamen supernae patriae non relinquunt. Pergunt item, sed mugiunt: quia etsi magnis desideriis ad superna properant, profectum tamen superni itineris non de quiete pacis obtinent, sed ex triumpho tentationis. Sequitur: (Vers. 12.) Sed et satrapae Philisthinorum sequebantur usque ad terminos Bethsamis.
18. Quinam sunt termini ad quos sequi proficiscentem arcam Dei praelatis necessarium est, et quos in arcae Dei comitatu progredi congruum non est? Quos nimirum terminos si accipiamus in eruditione sacri eloquii, et bona operatione, contrarium non videtur. Sed hi profecto termini Bethsamis, sequentium principum termini sunt, cum pro modo suo quisque super subditis perfectus est doctrina sacri eloquii, et usu bonae operationis. Eo enim jam de isto securus pastor efficitur, quo et caute jam spiritalia conspicit, et ea quae ratione comperit fortitudine boni operis apprehendit. Qui profecto termini, Bethsamis esse termini dicuntur: quia nimirum, dum eruditos Dei operarios dignanter excipiunt, ad contemplationem supernae patriae introducunt. Termini namque sunt: quia et dignos ad contemplationem suscipiunt, indignos expellunt. Indocti quippe si ad contemplanda subtilius superna se sustollere praesumunt, potius errando deviant, quam lumen veritatis apprehendant. Et nisi quis bona opera praemittat, hoc profecto agit, ut illam quam appetit claritatem internae visionis, nunquam inveniat. Unde et Dominus in Evangelio, quasi ad terminos Bethsamis contemplativae vitae amatores transmittens, ait: Qui habet verba mea, et facit ea, hic est qui me diligit: qui autem diligit me, diligetur a Patre meo, et ego diligam eum, et manifestabo ei meipsum (Joan. XIV, 21). Qui enim se manifestaturum non nisi diligentibus dicit, se autem diligere eos qui servant mandata ejus, aperte docet quia lucem suae occultae visionis non tribuit, nisi pro retributione bonae operationis. Sequitur: (Vers. 13.) Porro Bethsamitae metebant triticum in valle.
19. Qui enim Bethsamitae rectius possunt intelligi quam hi qui perfecti jam viri sunt in sublimitate contemplationis? Nam velut de domo solis sunt, qui, contemptis terrenis omnibus, veri luminis splendoribus illustrantur. De domo quidem solis sunt, qui, jam omni mundo sepulti, ad videndam Conditoris sui claritatem flamma mirae dilectionis inardescunt. Qui ad civitatem suam duobus modis 155 ascendunt: qui ad supernae patriae claritatem, et nunc per contemplationem, et in fine per veritatem gloriae perducuntur, nunc ad domum solis contemplando evolant; sed quod nunc mentis puritate aspiciunt, tunc per praesentem laetitiam aeternae retributionis veritatem apprehendunt. Bethsames ergo arca Dei perducitur, cum mens electa, aut per contemplationis altitudinem, aut per assumptionem retributionis, ad aeterna gaudia sublimatur. Qui ergo aeternum illum, et ineffabilem arcae situm scire non possumus, ea, quae de isto, quem novimus, dicuntur, audiamus. Quid est ergo, quod Bethsamitae metunt triticum in valle, nisi quia contemplativae vitae dediti, delicias internae refectionis colligunt in virtute humilitatis? Vallis quippe in sacro eloquio aestimationem designat humilium, Psalmista testante, qui de Domino loquens, ait: Qui emittis fontes in convallibus (Psal. CIII, 10). Nam infusionem supernae gratiae mentibus infundit dispositis per humilitatem. Bethsamitae ergo in valle triticum metunt: quia contemplationi vacantes, dum pro humilitatis merito clarius superna conspiciunt, ad suaviorem refectionem mentium ligant manipulos gaudiorum. Nam triticeus panis, sicut aspectu candidior, ita et sapore delectabilior est. 20. Sed fortasse in ista vita adhuc positi non sumimus panem, sed spicas metimus; in illa autem superna vita beatitudinis, non spicas, sed panem manducamus. In ista etenim vita, cum ad contemplanda aeterna sustollimur, supernarum rerum similitudines capere de rebus istis infimis et visibilibus nitimur: ut juxta egregii doctoris vocem, Invisibilia a creatura mundi, per ea quae visibilia facta sunt, cognoscamus (Rom. I, 20). Quare et ille verus Bethsamita, et domesticus solis justitiae exsultans, ait: Delectasti me, Domine, in factura tua, et in operibus manuum tuarum exsultabo. Quam magnificata sunt opera tua, Domine, nimis profundae factae sunt cogitationes tuae (Psal. XCI, 5, 6). Sed dum in rebus visibilibus invisibilium rerum gaudia excipimus, velut intra paleas adhuc triticum tenemus. Tunc autem nobis purum triticum, sive de tritico panis erit. Nam cum absorpta jam morte, in aeterna vita, revelata facie, clarius Redemptorem cernemus, ad ejus cognitionem thecis similitudinum non egemus. Bene ergo de Bethsamitis dicitur, quod metebant triticum in valle: quia perfecti viri, etsi pro humilitatis merito sublimitatem supernae contemplationis accipiunt, ad illam omnipotentis Dei puram substantiam contemplandam eo pertingere nequeunt, quo refectionem suae mentis adhuc velut inter paleas metunt. Cujus profecto humilitatis bonum designatur, cum subditur: (Vers. 13.) Et elevantes oculos viderunt arcam Dei.
21. Oculos quippe elevant: quia dum de se alta non sentiunt, aestimatione sua velut in plano sunt. Oculos elevant: quia eos, quos divina gratia dignos aspiciunt, in alto positos meritorum culmine contemplantur. Sed elevantes oculos arcam vident: quia quo se humilius per aestimationem dejiciunt, proximorum bona cognoscere melius possunt. Ea etenim veritas, quae superborum corda per semetipsam deserit, illa eis etiam dona, quae confert humilibus, abscondit; ut velut obcaecati penitus, nec in terra diffusum jam solem videant, qui ejus claritatis radios videre in coelo desierunt. Sed quia regressionem arcae Dei ad propositum 156 contemplativae vitae retulimus, elevatio etiam oculorum ad studium discernendorum spirituum non inconvenienter referri potest. Bethsamitae quippe oculos levant, cum vitae secretioris proposito confluentium ad se dona, subtili inspectione considerant; cum intenta mente discutiunt, an vitae altioris propositum, quod accedendo expetunt, recta validaque intentione prosequantur. Levare igitur oculos eis est novitiorum spiritum altius considerare. Sed levantes oculos arcam Dei respiciunt: quia dum subtilius ejus conversiones discutiunt, quia virtutum spiritualium gratia fulgeant, deprehendunt. Et quia per affectum dilectionis, de cognitis eorum bonis hilarescunt, apte subjungitur: (Vers. 13.) Et gavisi sunt, cum venissent.
Sequitur:
(Vers. 14.) Et venit plaustrum in agrum Josue Bethsamitae, et stetit ibi.
22. Si Bethsames interpretatur domus solis, domus solis civitas est coelestis. Hic Josue Bethsamita non tam typo, quam ipso nomine et dignitate humani generis Redemptorem significat. Josue quippe, salvator nostro eloquio dicitur. Et de semetipso Dominus dicit: Venit filius hominis quaerere, et salvum facere quod perierat (Luc. XIX, 10). Hinc est etiam, quod Joseph in somnis per angelum repromittitur: Ipse salvum faciet populum suum a peccatis eorum (Matth. I, 21). Bethsamitam quoque se esse per semetipsum manifestat, dicens: Ego sum panis vivus, qui de coelo descendi (Joan. VI, 41). Hinc Joannes Baptista ait: Qui de coelo venit, super omnes est (Joan. III, 31). Quis est ergo ager Josue Bethsamitae, nisi amoenitas vitae contemplativae? Ibi enim et herbarum virores, et odores aromatum, et florum diversa pulchritudo cernitur; quia nimirum quo superna illa societas clarius aspicitur, quod incorruptibile floret angelis, quod immarcescibile viret sanctis, quod inviolabile in virginibus redolet, contemplantium oculis gratius exhibetur. Bene autem idem ager Salvatoris esse perhibetur; quia contemplativae vitae amatores, quo secretius conversantur, Redemptori nostro gratiores et familiariores sunt. In agrum quoque Josue Bethsamitae plaustrum venit, cum mens electa a saeculi intentione divisa, solis coelestibus intendit, cum coelestis jam amoenitate visionis fruitur; quia terrena respicere per amorem dedignatur. Et notandum quia hoc plaustrum novum fuisse, non valde supra relatum est; quia profecto mens criminum vetustate resoluta, ad tantam gloriam recipi non meretur. 23. Sed habet vita secretior delicias in amoenitate visionis, habet ingentem laborem in strenuitate certaminis; quia nimirum divina praemia sicut ex triumpho consequimur, ita et strenue dimicando custodimus. Bene ergo de veniente in agrum Jesu plaustro subjungitur: Et stetit ibi. Stare quippe ad praelii custodiam pertinet, non ad pacis quietem. Stetit quippe plaustrum in agro; quia etsi mens, amoena jam illius supernae, et semper virentis patriae videndo atque amando inhabitat; tamen quod amorem visionis delectabiliter possidet, sine incessantis curae sollicitudine nequaquam servat. Sed nimirum in tanto agone posita mens humana deficeret, si ille, qui humanam infirmitatem in sua divinitate roboravit, ei praesentiae suae auxilium non praeberet. Quare et causam exponens, qua stare in agro plaustrum potuerit, addidit, dicens: (Vers. 14.) Erat enim ibi lapis magnus. 157
24. Lapis quippe magnus Redemptor intelligitur generis humani. De quo lapide per Psalmistam dicitur: Lapidem hic quem reprobaverunt aedificantes, factus est in caput anguli (Psal. CXVII, 22). Hinc doctor egregius collaudans, ait: Superaedificati supra fundamentum apostolorum et prophetarum, ipso summo angulari lapide Christo Jesu (Eph. II, 20), in quo et vos tanquam lapides vivi superaedificamini (I Petr. II, 5). Et magnus quidem lapis dicitur: quia incomparabili fortitudine praedicatur. Cum ergo venisse et stetisse in agro plaustrum dicitur, additum est: Erat ibi lapis magnus: ut latentibus mysteriis designaret: quia contemplativae vitae dediti, servare dona tam ingentia ideo possunt, quia juxta eum per gratiam sunt, a quo eadem dona perceperunt. Sequitur: (Vers. 14.) Et conciderunt ligna plaustri, vaccasque imposuerunt super ea in holocaustum Domino.
25. Quae sunt ligna plaustri arcae Dei, nisi sanctae Scripturae sententiae, et exempla justorum? Bethsamitae quippe ligna concidunt, cum secretioris vitae praepositi subjectorum suorum mentibus Scripturarum sensus subtilius aperiunt, cum excellentiora exempla Patrum ad eorum imitationem proferunt; ut in eorum cordibus superni amoris flamma tanto ferventius ardeat, quanto fomentum incendii, velut concisa ligna, citius subministrant. Plaustri quippe ligna sunt, quia mens per Dei gratiam renovata, ea per memoriam retinet. De quibus profecto lignis sanctus legislator decernit, dicens: Ignis in altari meo semper debet esse: quem nutriat sacerdos, suggerens mane ligna per singulos dies (Levit. VI, 12). Quia vero concidi ligna memorantur, apertius indicant, quia contemplativae vitae puritatem quaerentibus, non communia de sacro eloquio, sed altiora et excellentia quaeque pandenda sunt; ut eo fortius se in alta videndo sublevent, quo eis nobiliora bona quae audiunt magis placent. Unde et bene subjungitur: Quia vaccas imposuere super ea in holocaustum Domino. Holocaustum namque combustum dicitur. Cum ergo ligna conciduntur, holocausta desuper impositis vaccis fiunt: quia qui eximia de Scripturis devota mente suscipiunt, quo in superna se desideria altius extendunt, eo nil in eis deseritur, quod non divini amoris flamma comburatur. Et tunc quidem curare doctorem necesse est, ut religiosi subjecti alta considerent, et tamen per aestimationem de se alta non teneant; ne, quo celsius summa videndo proficiunt, per elationem corruentes, periculosius elidantur. Unde et hic quoque subditur: (Vers. 15.) Levitae autem deposuerunt arcam Dei, et capsellam quae erat juxta eam, in qua erant vasa aurea, et posuerunt super lapidem grandem.
26. Levitae interpretantur assumpti. Qui ergo sunt Levitae, nisi qui sic sunt divina gratia confirmati, ut a sancto Spiritu deseri nunquam possint? Arcam quippe Levitae deponunt, cum perfecti praedicatores suos subjectos admonent, ut eos spiritalis scientia nequaquam inflet. Capsellam quoque cum vasis aureis deponunt, cum eos etiam de vitae splendore conveniunt, ut eo de se humilius sentiant, quo etiam Redemptorem nostrum ad exaltationis suae praemium, eorum quisque jam pervenisse didicit, quia de se inaniter alta non sensit. Bene itaque deposita arca, et vasa aurea super grandem lapidem posita memorantur: quia inter dona sublimia de se humiliter sapere illi verius possunt, qui Redemptoris magnitudinem et humilitatem recolere 158 saepius didicerunt. Nam deponere arcam Dei, et super lapidem grandem volebat ponere, qui dicebat: Hoc sentite in vobis, quod in Christo Jesu. Qui cum in forma Dei esset, non rapinam arbitratus est se esse aequalem Deo; sed semetipsum exinanivit, formam servi accipiens, in similitudinem hominum factus, et habitu inventus ut homo; humiliavit se factus obediens usque ad mortem crucis (Philip. II, 5). Sed qui de subditorum cordibus amoris hostiam ministerio praedicationis Deo immolant, de suis etiam mentibus excellentiora valde oblationum dona repraesentant. Unde et subditur: (Vers. 15.) Viri autem Bethsamitae obtulerunt holocausta, et immolaverunt victimas in die illa Domino.
27. In qua die, nisi in illa in qua holocaustum Domino vaccas super plaustri ligna posuere? Quae est igitur dies illa, nisi illuminatio divinae praedicationis? Ea namque die Bethsamitae holocausta Domino offerunt, ea die victimas immolant qua ligna concidunt, qua super ea holocaustum Domino vaccas imponunt; quia sancti praedicatores ea luce verbi, qua subjectis emicant, sibi quoque ad rectitudinem superni itineris officium visionis administrant, et contemptis rebus infimis, per vim dilectionis omnipotenti Deo tanto se liberius exhibent, quanto etiam auditores suos ei jam magna familiaritate conjunctos vident. Quia vero non solum holocausta obtulisse, sed immolasse victimas viri Bethsamitae relati sunt, perfectorum virorum spiritalis oblatio designatur. Nam holocausta offerunt, cum per contemplationis ascensum se Deo omnipotenti ineffabili affectione conjungunt. Sed holocaustis victimas sociant: quia nimirum tantae jucunditatis bonum non suis meritis, sed divinae referunt bonitati. Sine victimis quidem holocaustum offert, qui jam supernis in magna delectatione conjungitur; et insurgentibus elationis occultae motibus, per humilitatis virtutem nequaquam dominatur. In oblationibus ergo perfectorum simul holocausta et victimae convenisse describuntur: quia et divina frui dulcedine digni sunt, et in omni quod totos se jam coelites faciunt, elationis ignari. (Vers. 16.) Et quinque satrapae Philisthinorum viderunt, et reversi sunt in Accaron in die illa.
28. Satrapae Philisthinorum, ut jam superius dixi, electi sunt praedicatores Gentilium. Qui nimirum quinario numero continentur; quia ad refrenandos quinque sensus corporis, aut rudibus adhuc fidelibus, aut carnalibus praesunt. Hi profecto plaustrum cum Dei arca comitantur; quia ad studium spiritalis vitae transeuntes jam eruditos discipulos, sollicitudinis suae cura prosequuntur. Sed applicante in agrum Josue plaustro, et vaccis immolatis, in Accaron redeunt: quia cum eorum perfectionem jam consideraverint, conversationis eorum itinera ulterius non explorant. In Accaron autem redeunt, quia ad convertendos alios se convertunt. Accaron quippe nostro eloquio sterilis dicitur. Steriles quoque sunt, qui aut fide carent, aut bona conversatione. Bene autem cum reversi principes dicuntur, additum est: In die illa: quia nisi in eis claritatem tantae perfectionis agnoscerent, ab eorum sollicitudine securitatis certitudine non redirent. Sequitur: (Vers. 17, 18.) Hi sunt ani aurei, quos reddiderunt Philisthiim pro delicto, Azotus unum, Gaza unum, Ascalon unum, Geth unum, et Accaron unum. Et mures aureos, 159 secundum numerum urbium Philisthiim, quinque provinciarum, ab urbe murata usque ad villam, quae erat absque muro, et usque ad Abelmagnum, super quem posuerunt arcam Domini, qui erat usque in die illa in agro Josue Bethsamitae.
29. Quid haec omnia designent, late supra expositum est. Quid est autem, quod cum reddi pro peccato debitum arcae praecipitur, quinque ani aurei et quinque mures simul nominantur; cum vero jam redditum quod debebatur asseritur, urbes singulae separatim unum reddidisse referuntur? Sed simul supra nominantur: quia simul omnium membrorum demonstrabatur ornatus, in commutatione bonorum operum; hic autem cum redditum debitum arcae describitur, caute ostenditur: quia urbes singulae anos aureos singulos et mures obtulerunt: ut profecto peccatori converso insinuetur, ut semel peccata deserat, quae per solitam pravitatem ulterius non requirat. Urbes quippe singulae anos et mures singulos reddunt, cum conversi peccatores semel tersa lacrymis poenitentiae peccata non repetunt. Unde et sacra Scriptura admonet, dicens: Non iteres verbum in oratione (Eccli. VII, 15). Verbum quippe in oratione iterat, qui precibus purgare peccata conatus est; sed tamen committere non omittit alia, pro quibus oret. Qui profecto anum unum et murem Deo pro delicto non offert: quia etsi poenitendo compungitur, foeditates multiplicat, quas Deo confitens ei repraesentat. Cum ergo anum unum et murem unum urbes Philisthiim sive provinciae singulae reddidisse describuntur, quid aliud designat, nisi perfectionem verae conversionis? Perfecte enim convertitur, qui cum semel quod prave egerat plangit, quod rursum plangat ultra non repetit. Igitur anum unum et murem unum pro peccato offert, qui sic commissa luget praeterita, ut perfecte caveat futura. Et quia ista forma conversionis tam sapientibus quam indoctis, tam fortibus quam debilibus in sancta Ecclesia observanda est, bene ab urbe murata, usque ad villam sine muro haec solutio debiti extensa perhibetur. Nulli enim intra sanctam Ecclesiam constituto liberum est peccare, nulli innoxium prava committere. Quare per prophetam Dominus comminatur, dicens: Anima quae peccaverit ipsa morietur (Ezech. XVIII, 4). Muratae quippe urbes sunt mentes sanctarum Scripturarum eruditione circumdatae. Villae autem absque muro sunt mentes simplices. Unum ergo anum aureum non solum singulae urbes reddunt, sed etiam villae; ut quicunque ad religiosam vitam, Deo auctore, convertitur, ablutis jam fetoribus, ulterius non foedetur. Et quia nemo tam sanctus est, qui in se non habeat aliquid foeditatis quod plangat, solutio hujus debiti usque ad Abelmagnum, super quem posuerant arcam Dei, pertenditur. Abel quippe interpretatur luctus. Quo nimirum nomine lapis in quo arcam Dei posuerant vocabatur. Sed hoc profecto Redemptori nostro nomen congruit: quia, etsi propria quae fleret non habuit, nostra tamen quotidianis precibus et fletibus peccata purgavit. Sunt quoque in sancta Ecclesia viri perfecti, et illi summo lapidi charitatis consummatione conjuncti. Huic namque unitus erat lapidi, qui dicebat: Nemo me separat a charitate Christi (Rom. VIII, 35); qui an arcae debitum solvat, audiamus: Primum, inquit, fui blasphemus, et persecutor (I Tim. I, 13). Hinc iterum confitens, ait: Non sum dignus vocari apostolus: quia persecutus sum Ecclesiam Dei (I Cor. XV, 9). Notandum etiam quod usque ad lapidem excurrisse arcae debitum legitur, qui usque in die illo 160 in agro Josue manere, et in quo posita arca Dei memoratur. Qua in re quid aliud tenemus, nisi quod in sancta Ecclesia cernimus: quia illi etiam Deo pro culpa satisfaciunt, qui non solum a peccatis per Dei gratiam erepti, sed etiam per magna sanctarum virtutum culmina, in ejus tabernaculum sunt assumpti? Sequitur: (Vers. 19.) Percussit autem Dominus de viris Bethsamitibus, eo quod vidissent arcam Domini, et percussit de populo septuaginta viros, et quinquaginta millia plebis.
30. Qui sunt Bethsamitae percussi, nisi falsa contemplatione decepti haeretici? Bethsamitae enim non veritate fuerunt, sed praesumptione. Dum igitur arcam videre in lapide praesumerent, percussi sunt: quia cum Domini ac Redemptoris nostri sacramenta indigni discuterent, aeternae damnationis laqueis, per fallaciam proprii sunt depressi erroris. Quid est autem, quod de populo septuaginta viri, de plebe autem quinquaginta millia percussa sunt? Sed quia appellatione populi etiam urbium nobiles continentur, plebs autem vulgus est reliquum sine nobilibus, potest hoc colligi: quia haereticorum alii inter alios, quasi nobiles exstiterunt, qui in munditia operum, solo errore perierunt; caeteri vero quasi plebis rusticitatem secuti, cum errore fidei obscurati sunt sorde pravae operationis. Unde et alii quinquagenario, alii septuagenario numero exprimuntur: quia et illi per quinque sensus corporis concepta flagitia perfecerunt; illi dum falso sibi dona ascriberent spiritus septiformis, aeterna obruti sunt caligine caecitatis. Et quia de eorum percussione veri fideles contristati sunt, sequitur: (Vers. 20.) Dixeruntque Bethsamitae: Quis poterit stare in conspectu Domini Dei sancti hujus?
Quasi etenim veri fideles, sed simplices, dicant: Si tam sapientes et philosophi in summae veritatis cognitione falluntur, indocti et simplices quando venire ad ejus notitiam possunt? Sed etsi de sua mensura diffidunt, donum tamen divinae cognitionis adesse Ecclesiae non diffidunt. Quare et subditur:
(Vers. 20.) Et ad quem ascendet a nobis?
31. A nobis quippe Dominus ascendit, quando id quod de ejus cognitione nobis absconditur, per electorum fidelium vocem praedicatur. Velut ascendere namque ejus a nobis est, quod simplicioribus, sive infirmioribus, de aeterna contemplatione celaverit, sublimibus per humilitatem cordibus revelare. Quid est ergo dicere: Ad quem ascendet a nobis: nisi dignum doctorem quaerere, qui sic divina praedicet, ut a via veritatis non erret? In quibus etiam verbis, si historicum sensum requirimus, aperte cognoscimus: quia qui ideo mortui sunt quia arcam Domini viderunt, intelligimus nempe quod eadem visione digni non fuerunt. Merito igitur, qui percussos aspiciunt, dicunt: Quis poterit stare in conspectu Domini Dei sancti hujus? Nam si hi qui indigni sunt videndo moriuntur, contrectantes, quomodo vivunt? Bethsamitae quidem in sancta Ecclesia sunt mortui sacerdotes, et ministri sacri altaris reprobi; quia de domo quidem solis justitiae sunt dignitate ministerii, non virtute et gratia sanctitatis. Bethsamitae quidem sunt: quia per sacrae oblationis officium conversantur in domo Dei; sed tanto sunt acriori damnatione percutiendi, quanto non solum videre audent sacra mysteria, sed contrectare, quanto non jam veteris Testamenti arcam respiciunt, sed, quod omnia superat, 161 indigne se corpori et sanguini ingerunt Redemptoris: quos percussos insinuat Paulus, dicens: Qui manducat et bibit indigne, judicium sibi manducat et bibit (I Cor. XI, 29). Veri etenim fideles dicunt: Quis poterit stare in conspectu Domini Dei sancti hujus? Altitudinem quippe tantae administrationis considerant, et tanti sacramenti dignitatem formidant. Sed dum tantae rei subire officium metuunt, qui id exhibere valeant, digniores quaerunt. Unde et sequitur: Et ad quem ascendet a nobis. Quasi ergo sacra mysteria humiliter fugientes, dicant: Quia nos infirma conversatione percutimur ministri ex altiori vita quaerendi sunt, quos dum in altissimam virtutum sanctificationem conversatio sublimis erigit, assistere Deo per officium tantae oblationis possint. Sequitur: (Vers. 21.) Miserunt ergo nuntios ad habitatores Cariathiarim, dicentes: Remiserunt Philisthiim arcam Domini, descendite et reducite eam ad vos.
32. Cariathiarim dicitur, civitas eorum. Quae est sanctorum civitas, nisi illa Jerusalem quae sursum est? Qui sunt ergo habitatores ejus, nisi perfecti viri ab amore mundi alta conversatione separati? Quorum profecto unus caeteris efficacior ait: Nostra conversatio in coelis est (Philip. III, 20). Ad hos quippe nuntii mittendi sunt, ut Dei arcam suscipiant: quia ad electionem sacerdotum viri sancti non solum recipiendi sunt, sed etiam invitandi. Et notandum, quia viris sublimioribus per nuntios dicitur: Descendite et reducite eam. Descendunt quippe, quia obediunt: nequaquam enim descenderent, si id, quod ab eis fraternus amor expetit, impendere superba mente refutarent. Tunc quidem vere sublimes sunt, cum se Christo non auferunt; cum id, quod ex fraterno judicio eis imponitur, non repellunt. Unde apte subinfertur: CAPUT V. (I Reg. VII, 1.) Venerunt ergo viri Cariathiarim, et reduxerunt arcam Domini, et intulerunt eam in domum Aminadab in Gabaa. Eleazarum autem filium ejus sanctificaverunt, ut custodiret arcam Domini. 1. Aminadab interpretatur, populus meus spontaneus; Gabaa, sublimis. Et nimirum talibus arca Dei committenda est. Populus namque spontaneus est, quem ad exercenda virtutum opera, sola bona voluntas trahit, quem ad implenda mandata Dei necessitas non compellit. Quos nimirum sub unius descriptione beatus Paulus praedicat, dicens: Hilarem datorem diligit Deus (II Cor. IX, 7). Quae est domus spontanei populi, nisi munimentum sanctae dilectionis? Nam in virtutum ministerio spontaneus esse non posset, si mansionem sibi dilectionis non conderet. Quae profecto domus in Gabaa, id est in sublimi sita cognoscitur: quia charitatis altitudine ad coelestia sublevamur. Vel certe in sublimi est domus, quia charitas omnibus virtutibus antefertur. Nam sublimitatis hujus altitudinem insinuans Paulus, ait: Adhuc excellentiorem viam vobis demonstro. Si linguis hominum loquar et angelorum, charitatem autem non habeam, factus sum velut aes sonans aut cymbalum tinniens (I Cor. XII, 31; XIII, 1). Quid est autem, quod Eleazarum sanctificant ad custodiendum arcam Dei? Sed hoc nimirum ex usu sanctae Ecclesiae novimus, quia electus minister prius benedictionem consecrationis a summis viris accipit quam ministerium impendat oblationis. Quia vero Eleazarus Dei adjutor dicitur, 162 profecto ostenditur quia non solum sanctificari Dei ministri debeant, sed etiam inspici quales sint ad ejusdem consecrationis ordinem promovendi. Qui enim sunt Dei adjutorium, nisi qui cum divina gratia ministrando conveniunt, et quos omnipotentis Dei dignatio intus visitat, quam ipsi per exterius ministerium bene vivendo et docendo confirmant? Unde et cum Paulo non inaniter gloriantes dicunt: Dei etenim sumus adjutores (I Cor. III, 9). Qui nimirum conversatione fortissimi, scientia eruditi, amore fervidi, constantia robusti, non solum alieno non egent auxilio, sed quocunque se conferunt, subvenire aliis possunt. Bene itaque dicitur: Eleazarum sanctificaverunt, ut custodiret arcam. Quia hi, quibus adhuc aliena auxilia necessaria sunt, ad subveniendum aliis promovendi non sunt. Bene item idem Eleazarus filius Aminadab esse dicitur: quia certe, qui ad ministerium praedicationis eligitur, in imitatione sanctorum positus, auxilium omne quod exhibet esse debet ex dilectione.
2. Quia vero nos superius plaustrum Scripturam sacram, arcam vero scientiam ejus spiritalem esse diximus, vaccas quoque electas animas, timor Bethsamitarum, quem inesse electis ostendimus in oblatione sacramenti, potest referri etiam ad onus praelationis. Non enim minor sanctitas idonea est animabus instruendis, quam offerendis sacris mysteriis. Et idcirco Bethsamitae perhibentur percussi: quia plerique vivunt subditi, qui moriuntur praelati. Habet enim arca Dei etiam extrinsecus pulchritudinem, quam si minister infirmus non ad spiritalem venerationem, sed ad concupiscentiam saecularem inspexerit, nequaquam vivit. Bene itaque causa percussionis eorum declaratur, cum dicitur: Quia viderunt arcam Dei. Quid est enim, viderunt, nisi quia ejus gloriam videndo concupierunt? Nunc autem, auctore Deo, per orbem universum sanctae Ecclesiae gloria est copiosa. Quae profecto gloria, quia a reprobis sacerdotibus saeculariter appetitur, Bethsamitae viri arcam Dei exterius videndo moriuntur. Non enim spiritalem ejus honorem pro interna virtutum gloria appetunt, sed ut arcae Dei splendorem rapiant, et ecclesiasticae praelationis fulgorem, in flore saeculi suis cultibus ferant. Arca quoque Dei male foris ad percussionem respicitur, quando flagitiosi praepositi subditarum personarum exteriori specie devicti, ad carnalem concupiscentiam pertrahuntur. Viri timore ingentem multitudinem concupiscentiae telo prostratam intuentes, dicunt: Quis poterit stare in conspectu Domini Dei sancti hujus? Stat quippe, in conspectu Dei, qui fortis est in ordine divini ministerii. Stare etenim fortitudinis est, ministrare obsequii. Stare ergo in conspectu Dei dicitur, qui ordinem superni officii in altitudine disponit dignae conversationis; qui in ministerio quo fungitur nullo appetitu ecclesiastici honoris decipitur, nulla carnali concupiscentia superatur. Quia vero tam idonei ministri raro inveniuntur, merito dicunt: Quis poterit stare in conspectu Domini Dei sancti hujus? Et quia tantum onus parvuli Christi viris fortioribus deserunt, subdunt: Et ad quem ascendet a nobis? Quomodo autem ad habitatores Cariathiarim miserint, quomodo arcam Dei in domum Aminadab intulerint, quomodo Eleazarum sanctificaverint, sicut supra expositum est, non mutamus. (Vers. 2.) 163 Et factum est ex quo arca Dei mansit in Cariathiarim, multiplicati sunt dies.
Si ad historiam respicimus, dies mansionis arcae multiplicati sunt, quia illic multo tempore fuit. Unde et subditur:
(Vers. 2.) Erat enim annus vicesimus.
Et ad quid istam dierum multiplicationem introduxerit, subdens, ait:
(Vers. 2.) Et requievit omnis Israel post Dominum.
Quae nimirum requies in illo veteri populo non bonorum operum, sed bonae devotionis intelligenda est. Nam sequitur:
(Vers. 3.) Ait autem Samuel ad universam domum Israel, dicens: Si in toto corde vestro revertimini ad Deum, auferte deos alienos de medio vestrum, Baalim et Astaroth; et praeparate corda vestra Domino, et servite ei soli, et liberabit vos de manu Philisthiim.
3. Qui deos alienos de medio sui non abstulerant, nisi bona voluntate, post Dominum quomodo requiescebant? Quae nimirum omnia si spiritaliter inquirantur, dies mansionis arcae multiplicantur. Sed cum manet in Gabaa; cum manet in custodia Eleazari; quia cum animarum fidelium cura apud religiosos praedicatores reconditur, perfectio religionis, quae sublimi doctrina impenditur, bonorum operum studio adimpletur. Unde et annus vicesimus tunc instare relatus est. Si enim denarius numerus perfectionem antiquae Legis designat, quid vicenarius, nisi splendidiorem novae vitae religionem significat? Vicenarius quippe numerus, denarius est duplicatus. Qui certe numerus in electorum conversatione perficitur, cum per amorem vitant Legis prohibita, et sublimia Evangelii mandata complent. 4. Quia vero nos arcae profectionem ad contemplativae vitae perfectionem retulimus, in Cariathiarim manet arca Dei, cum eruditae mentes contemplantium, ejusdem eruditionis suae donum, in oblectamento perficiunt revelatae sibi supernae claritatis. Viginti quippe annis manet ibi nunc arca Dei, quia electae animae, ad exaltationis intimae culmen evectae, habent denarium numerum in perfectione scientiae, vicenarium vero in superna delectatione. Potest etiam dierum multiplicatio ad virtutum spiritalium incrementa referri. Cum igitur causa, qua dies multiplicentur, expressius dicitur, annus vicesimus esse perhibetur: quia videlicet electae mentes contemplantium, quo uberius superna contemplatione pascuntur, eo plenius virtutum spiritalium fulgoribus illustrantur. 5. Quid vero est, quod anno vicesimo requiescere omnis Israel post Dominum dicitur, nisi quia sublimitas perfectionis electorum non consistit in fortitudine boni operis, sed in virtute contemplationis? Quiescere namque post Dominum, Redemptoris nostri imitationem invincibili charitate retinere est. Et quisquis illa supernae civitatis ineffabilia gaudia contemplando fortiter amare non didicit, quia saepius ad mundi amorem potest dejici, post Dominum nequaquam requiescit. Cum ergo manet arca in Cariathiarim, et dies multiplicantur, universus Israel post Dominum requiescit: quia profecto dum electae mentis scientia in experientiam supernae delectationis erigitur, dum lace refusae gloriae, virtutum spiritalium sibi claritates glomerantur, imitationem Dominicam tenere eo perseverantius potest quo, immensis illustrata claritatibus, eas tenebras quibus a vero dividatur lumine sentire non potest. Unde et bene qui post Dominum 164 requiescere dicitur, Israel esse perhibetur, videlicet videns Deum: quia quo altius contemplator in divina rapitur, eo ab humanis quae potenter cohibet nequaquam superatur. 6. Verum quia, auctore Deo, arcam ejus proficiscentem usque ad sublimitatis ejus situm deduximus, quo studio praedicator erga subditorum correctionem invigilet, videamus. Nam sequitur: Et ait Samuel ad universam domum Israel: Si in toto corde vestro revertimini ad Dominum, auferte deos alienos de medio vestrum. Quos autem alienos deos Scriptura sacra appellare consuevit, nisi daemonia, quae in manufactis simulacris habitant? In Samuele novos sanctae Ecclesiae praedicatores designari diximus. Recte itaque de medio sui deos alienos in universam Israel domum auferre praecepit: quia in accedentibus ad fidem Gentilibus, non solum rectae profectionis veritatem praedicatorum ordo petiit, sed etiam damnationem antiquae superstitionis. Nil enim eis prodesset veritatem profitendo colere, vel obsequendo, nisi falsa prius detestanda reliquissent. Quisquis etiam nunc intra sanctam Ecclesiam positus est per fidem, sed Deo rebellis per iniquam operationem, admonendus est ut alienos deos de medio sui auferat. Nam, etsi manufacta simulacra detestatur, daemonum tamen imperiis prava actione submittitur. De medio autem sui alienos deos abjicit, qui sic ad Deum convertitur, ut per mala opera immundos spiritus nunquam veneretur. 7. Potest etiam cautioris vitae studium per haec exhortationis verba designari. Nam in medio nostri quid est, nisi cor nostrum? Sunt tamen nonnulli operatione mundi, sed infirmitate cordis, usu foedantur pravae cogitationis. Bona quidem incessanter faciunt, sed cogitare reproba nunquam praetermittunt. Quia vero tot in eorum cordibus daemonia requiescunt quot desideria immunda, auferre de medio sui alienos deos instanter admonentur: quatenus omnipotenti Deo non solum rectitudinem impendat operis, sed et gloriam internae puritatis. Unde et apte subditur: Et praeparate corda vestra Domino. Cor quippe Domino praeparat, qui mentem non solum ab immunda cogitatione separat, sed etiam cogitationum sanctarum ac virtutum fulgoribus illustrat: ut velut abjectis et comminutis idolis, se Dei templum efficiat; dum illic divinae gratiae sedem erigit, ubi reprobos spiritus manere per subjecta eis prava desideria non permisit Bene itaque prius auferre alienos deos de medio su Israelitas admonet, deinde corda Deo praeparare quia rectus ordo inchoatae religionis est, ut prius unusquisque prava reprobet, deinde ad omnipotentem Deum studio bonae intentionis appropinquet. Ad extremum vero necesse est, ut qui jam Deo bonae voluntatis propositum, et puri cordis munditiam obtulit, id quod intus bene vivendo deliberat, in rectitudine boni operis exponat. Quare et subditur: Et servite soli Deo. 8. Soli quippe Domino servit qui bonis operibus prava non inserit. Nam qui sic bona agit, ut mala non deserat, Deo soli nequaquam servit: quia malo spiritui obsequium exhibet, cujus perficere non metuit voluntatem. Unde agitur, ut etiam bona agens Deo non serviat: quia qui totum hominem condidisse creditur, habere eum communem cum adversario non dignatur. Hinc namque est, quod ipsa Veritas per semetipsam denuntiat, dicens: Nemo potest duobus dominis servire (Matth. VI, 24). Hinc Paulus 165 exquirens, ait: Quae participatio justitiae cum iniquitate, aut quae societas luci ad tenebras? Quae autem conventio Christi ad Beliat? aut quae pars fideli cum infideli, aut quis consensus templo Dei cum idolis (II Cor. VI, 14, 15)? Soli ergo Domino servire praecipimur, ut qui jam aspirante Deo pro obtinenda peccatorum nostrorum remissione agere bona coepimus, eisdem bonis prava nulla misceamus. A peccatorum namque nostrorum obligatione tunc solvimur, cum bona quae pro eorum impendimus absolutione malis admixta non sunt. Devotis namque poenitentibus loquens praedicator, dicit: Si in toto corde vestro revertimini ad Dominum, auferte deos alienos de medio vestri, et servite Deo soli. Quasi dicat: Tunc a peccatis solvi poteritis, cum cordis et operis bona, quae pro vestra absolutione impenditis Deo, supervenientibus criminibus aliis non foedatis. Quare et repromittens; dicit: Et liberabit vos de manu Philisthiim. 9. Qui hoc loco alii Philisthiim quam maligni spiritus designantur? Qui nimirum dum superbiae suae calice in momento debriati sunt, a statu gloriae tumescendo ceciderunt. Quae est igitur manus Philisthiim, nisi potestas illa daemonum, qua mortuas in peccato animas ad aeterna tormenta perducunt? Ab ista Philisthiim manu solus liber fuerat, qui dicebat: Venit princeps mundi hujus, et in me non habet quidquam (Joan. XIV, 30). Hinc Paulus ait: Omnes peccaverunt, et egent gloria Dei (Rom. III, 23). Hinc iterum dicit: Eramus et nos filii irae, sicut et caeteri (Ephes. II, 3). O quam magni muneris est ista promissio, qua dicitur: Liberabit vos de manu Philisthiim. Nam ille solus liber hujus manus exstitit, qui peccatum non fecit. Ab ea utique omnes contra meritum liberamur. Unde et Paulus dicit: Justificati gratis per gratiam ipsius, per redemptionem justitiae suae, propter redemptionem praecedentium delictorum, in sustentatione Dei ad ostensionem justitiae ejus in hoc tempore, ut sit ipse justus, et justificans eum, qui est ex fide Domini nostri Jesu Christi (Rom. III, 24-26). Hinc item dicit: Gratia liberati estis (Ephes. II, 8). Tale est ac si dicat: Liberabit vos de potestate spirituum malignorum, ut velut fugatis de itinere crudelibus hostibus, dum mors carnis intervenit, ea quae cupitis aeterna gaudia securius adeatis. Magna itaque promisit, qui magna praecipiendo docuit, ut magnitudo muneris ad fortitudinem incitaret laboris. Magnum quippe est soli Domino servire, videlicet instanter bona agere, bonis actibus reproba non miscere. Sed o quam maximum in vitae hujus transitu, potestatem cruentorum spirituum non incurrere, nullas in via horribilitates cernere, contrarietates objectionum nullas invenire, aeternas poenas evadere, liberatoris nostri praesidia sentire, momentaneam saeculi lucem perdere, sed repente ineffabilem claritatem aeternitatis invenire. Audiant ergo, audiant, qui de manu Philisthiim liberari desiderant: Praeparate corda vestra Domino, et servite illi soli: ut hic sibi quique colligere studeant, unde illic manus tantorum hostium non incurrant, et securi ad vitam transeant, qui inter salutis suae thesauros, quos hic bene vivendo congregant, mortis opera nulla portant. Electorum vero mores insinuantur, per hoc, quod subditur: (Vers. 4.) Abstulerunt ergo filii Israel de medio sui Baalim, et Astaroth, et servierunt Domino soli.
10. Electorum quippe mos est, ut cum divinae praedicationis hortamenta suscipiunt, ad studium auditae bonae operationis accendantur. Nam reprobi 166 e frequenter verba Dei audiunt, et eisdem tamen verbis nulla bona opera proponunt. Pigri, in suis actionibus remanent: quia a divina luce projecti, omnipotentis Dei gloriam, cujus verba audiunt, interna contemplatione non vident. Recte ergo, qui obediunt, Israel filii dicuntur: quia quo majestatem apertiori manifestatione conspiciunt, ejus praeceptis obedire devotius agnoscuntur. Sed quia conversis loquitur, quid eis adhuc deesse conspiciat, audiamus: Nam sequitur: (Vers. 5, 6.) Dixit autem Samuel: Congregate universum Israel in Masphath, ut orem pro vobis Dominum. Et congregaverunt in Masphath.
11. Masphath dicitur speculatio seu contemplatio. Quam profecto speculationem beatus Paulus exponit dicens: Videmus nunc per speculum in aenigmate (I Cor. XIII, 12). Speculari etenim nobis est, de altitudine Scripturarum aeterna bona contemplari. Quasi enim speculamur, quod jam fidei veritate cognoscimus, et adhuc revelata facie non videmus. Conversis vero peccatoribus in Masphath convenire, est per mentis intentionem de Dei omnipotentis miseratione confidere. Sed sic de Dei misericordia praesumant, ut tamen id, quod se nequiter egisse recolunt, per poenitentiam delere non negligant. Unde et illic repente subjungitur: (Vers. 6.) Hauseruntque aquam, et effuderunt in conspectu Domini.
12. Quid enim est aquam haurire, nisi de profunda animi poenitentis confusione lacrymarum fluenta producere? Velut enim aquam haurimus, dum, quam profunda iniquitate cecidimus considerantes, plangimus. Quam profecto aquam in conspectu Domini effundimus, si cum poenitendo compungimur, de ejusdem compunctionis fletu non quaerimus favorem saeculi, sed solum fructum divinae placationis. Sed et dum mens flendo compungitur, necesse est ut etiam caro quae delectationibus subjacuit affligatur. Unde et subditur: (Vers. 6.) Et jejunaverunt in die illa.
13. Dies peccatricis animae est spes consequendae indulgentiae in divini verbi repromissione. Unde et per prophetam Dominus repromittit, dicens: Nolo mortem peccatoris: magis autem, ut convertatur et vivat (Ezech. XVIII, 32, 33, 11). In die igitur illa jejunant, qui idcirco carnem poenitendo atterunt: quia in luce spei pervenire ad indulgentiam se indubitanter credunt. Quae tamen afflictio poenitentiae ad delenda peccata tunc demum idonea est, cum sacerdotis fuerit judicio imperata, cum ab eo confitentium actibus discussis, pro modo criminis, onus eis decernitur afflictionis Bene itaque sequitur: (Vers. 6.) Dixeruntque: Tibi peccavimus, Domine. Judicavitque Samuel filios Israel in Masphath.
14. In Masphath quippe sacerdos judicat, cum non humanum arbitrium sequitur, sed divinum; cum in omni quod disponendum est se in alta contemplatione sublevat, et hoc in subditorum judicio disponit: quod aequum esse in superna visione cognoscit. Hinc namque est, quod in omni fere negotio Moyses in tabernaculo foederis Dominum consulit (Exod. XXXIII, 8): quia nimirum praedicator sanctae Ecclesiae in intima debet veritatis contemplatione conspicere, ut subditorum vitam foris irreprehensibiliter valeat ordinare. Tunc enim et tenere peccata, et dimittere verius potest, cum in arcano speculationis, Domino loquente, audit quod loquitur. Unde et resurgens à mortuis Dominus prius in discipulorum faciem insufflavit, et postea dimittendi 167 retinendique peccata auctoritatem tribuit (Joan. XX, 21, 23): ut profecto monstraret, quia qui illam mentis speculationem non habet, judex animarum esse non debet. In electorum quippe praedicatorum faciem Dominum insufflare, est intimas secretasque vias spiritalis examinis eis per Spiritum sanctum revelare. Hinc Paulus ait: Spiritalis judicat omnia (I Cor. II, 15). Hinc item divinae gratiae largitatem commendans, ait: Nos spiritum hujus mundi non habemus, sed spiritum qui ex Deo est, ut sciamus quae a Deo donata sunt nobis (Ibid., 12). Qui autem hujus mundi spiritum habet, in Masphath, id est in speculatione subditos judicare non potest: quia dum per spiritum interiora non penetrat, in causis examinis quas exquirit, mundano spiritu foris errat. Bene igitur Samuel filios Israel in Masphath judicasse dicitur: quia nimirum praedicatores sancti, in subditorum judiciis aliud extra nequaquam definiunt, nisi quod intus eis divina inspiratione revelatur. Sed dum boni subditi majorum judicio semetipsos subjiciunt, spiritalium hostium iras contra se validius accendunt. Unde et subditur: (Vers. 7.) Et ascenderunt satrapae Philisthinorum ad Israel.
15. Ablatis namque diis alienis, peracto jejunio, exhibita a praedicatore censura examinis, ad Israel Philisthinorum principes ascendunt: quia cum altiori vita proficimus, maligni spiritus, qui semper bene agentibus invident, nobis infestiores sunt. Et quia de innocentis vitae sublimitate nos deponere appetunt, ascendere dicuntur. Ascendere quippe malignis spiritibus, est se ad expugnanda alta per coeleste desiderium corda sublevare. Quia etiam contra perfectiores Christi milites non quorumlibet malorum spirituum, sed fortiorum daemonum praelia excitantur; non Philisthiim contra Israel ascendere, sed Philisthinorum satrapae perhibentur. Principes quoque pluribus praesunt. Per hoc ergo, quod contra Israel satrapae ascendere dicuntur, potest rationabiliter colligi quia ad probandam electorum patientiam, nec unus spiritus malus electorum singulis, sed innumeri deputantur; ut de consecuta eorum victoria, tanto sit copiosior fidelium gloria, quanto eis irrogata fuerint praelia graviora. Tamen inter eadem praelia nuper conversi vehementer pavere solent: repente etenim inveniunt se in campo laboris, praeter experimentum consuetudinis. Armata hinc contra se aspiciunt desideria, quae sibi dudum pacata serviebant: illinc supernus amor invitat, ut coepta bona non deserant. Hinc spiritus mentem elevat, illinc caro gravat; ac dum finis sui modum scire non possunt, de electionis suae incertitudine vehementer expavescunt. Unde et hic apte subditur: (Vers. 7.) Quod audientes filii Israel, timuerunt a facie Philisthinorum.
16. A facie enim Philisthinorum timent, ut eorum posteriora non timeant. Quae est enim malorum spirituum facies, nisi concupiscentia saecularis? In hac enim specie quicunque componitur eorum imagini conformatur. Quia vero non Philisthinorum faciem, sed ab eorum facie timuisse Israel dicitur; sic electorum mentes insinuat, ut etiam reproborum stultitiam latenti ratione reprehendat. Non enim faciem, sed a facie timuerunt: quia videlicet sancti viri, aliud est quod foris aspiciunt, aliud quod intus expavescunt. Nam etsi aliquando florentem mundum humana ratione considerant, repente mentis oculos ad ea mala quae mundi gaudia sequuntur retractantes levant, et 168 velut a facie trepidant, qui poenis sequentibus contingere praesentes delectationes vitant. At contra reprobi, qui hanc Philisthinorum faciem nequaquam metuunt, sequentes ferocitatis eorum impetus non evadunt. Dum enim vana mundi gaudia tota virtute suscipiunt, afflictiones perpetuas, daemonum virtute, capiunt. Quibus nimirum Veritas comminatur, dicens: Vae vobis, divites, quia recepistis consolationem in vita vestra (Luc. VI, 24). Hinc item denuntians, ait: Vae vobis qui ridetis, quia flebitis (Ibid., 25). Quasi aliter dicat: Quia a Philisthinorum facie nequaquam pertimescitis, cum sequentes eorum vires irruunt, salutis invenire refugium non potestis. Tunc quidem timor adest, sed qui adjuvet non adest. Vindicta datur flagitii sine spe liberationis; et quam sint Philisthinorum horribilia posteriora sentiunt, qui faciei eorum blandimenta in mundi amore voluerunt. Bene igitur de Israelitis, in electorum typo dicitur: Timuerunt a facie Philisthinorum: quia nimirum dum conversandi modum sibi solerter ordinant, non disponunt metuere aeterna mala, cum veniunt; sed a temporali concupiscentia trepidant, cujus merito irrogantur. Et quia non tam suis meritis quam majorum hoc intercessione posse obtinere credunt, sequitur: (Vers. 8.) Dixeruntque ad Samuelem: Ne cesses clamare pro nobis ad Dominum Deum Israel, ut salvet vos de manu Philisthiim.
17. Sed et tentatis subditis pastores boni non solum orationum praesidia conferunt, sed etiam sacrificiorum. Unde subditur: (Vers. 9.) Tulit autem Samuel agnum lactentem unum, et obtulit illum holocaustum integrum Domino, et clamavit Samuel.
Quid est clamor Samuelis, nisi in supplicatione pontificis magna virtus desiderii? Unde ad tacentem labiis Moysen, licet populi subditi salutem ferventi devotione cupientem, a Domino dicitur: Quid clamas ad me (Exod. XIV, 15)? Quis vero est agnus lactens, nisi ille quem praecursor ejus ostendit, dicens: Ecce agnus Dei, ecce qui tollit peccata mundi (Joan. I, 29)? Et lactens dicitur, quia in ejus innocentia vera humanitas praedicatur. Sed unus agnus offertur, quia, praeter ipsum, qui mundi tollat peccata nequaquam reperitur. Quem profecto agnum integrum obtulit. Integritas quippe agni ad soliditatem pertinet catholicae professionis. Velut enim agnum dividit, qui a canone fidei per gladium separatur erroris. Agnus itaque dicitur pro innocentia, lactens pro assumptione naturae, unus pro singularitate potentiae, integer pro fidei nostrae firmissima soliditate.
18. Quod si quis haec non ad ipsum, sed ad ejus imitatorem referre voluerit, potest. Agnum quippe offerimus, cum per bonum castitatis et innocentiae, Redemptori nostro conformamur; et cum doctrina innocentium Patrum nostrorum pascimur, velut ubera sugimus, quibus ad aeternam vitam nutriamur. Unum quoque agnum offerimus, si post initia religiosae conversationis, nulla polluimur inquinatione pravitatis. Unum quippe agnum offert, qui a proposito innocentiae, ad pollutae vitae maculas nequaquam diffluit, a quibus redeat per iterationem bonae operationis. Integrum quoque agnum offerre, est ad aeternam vitam non solum carnis continentiam, sed mentis integritatem praeparare. Integrum quoque agnum Domino nequaquam offert, qui carnem Deo per continentiam consecrat, sed mentis suae secreta ab immundarum cogitationum lascivia 169 non refrenat. Velut enim agni partem sacrificio subripit, qui puritatem cordis, corporis continentiae non conjungit. Unde et ipse agnus integrum offerre discipulis praecipiens, ait: Audistis quia dictum est antiquis: Non maechaberis; ego autem dico vobis, qui viderit mulierem ad concupiscendum, moechatus est in corde suo (Matth. V, 27, 28). Hinc etiam fatuae virgines in Evangelio notantur, quae lampades paraverunt, et oleum non paraverunt (Matth. XXV, 3). Lampades namque paratas habent, qui bonum pudicitiae servant in corpore: oleum quoque habent, qui nitorem puritatis tenent in mentis suae circumspectione. Dicatur ergo de Samuele: Obtulit agnum integrum Domino: quia ut bonum pudicitiae divinae placationi sufficiat, non solum in candore corporis servari debet, sed in splendore internae puritatis. Merito itaque subditur: (Vers. 9.) -- Et exaudivit eam Dominus.
19. Ille namque exaudiri a Domino pro aliis orans potest, qui ex parte aliqua ei, cui supplicat, Domino odibilis non est. Nam si adhuc propria infirmitate deprimitur, pro obtinenda proximorum fortitudine nequaquam exauditur: et eo desiderium suum ad divinae celsitudinis arcem non sublevat, quo ipse de imo, quo per lapsum jacet, conatu ferventioris studii ascendere nequaquam curat. Sed et modus exauditionis exponitur, cum subinfertur: (Vers. 10. 11.) Factum est, dum Samuel offerret holocaustum, Philisthaeos inire praelium contra Israel. Intonuit autem Dominus fragore magno in die illo super Philisthiim, et exterruit eos, et caesi sunt a filiis Israel. Egressique filii Israel de Masphath, persecuti sunt Philisthaeos, et percusserunt eos usque ad locum, qui erat subter Bethchar.
20. Offerente holocaustum Samuele, Philisthiim contra Israel praelium ineunt: quia maligni spiritus tunc adversus fideles subditos graviores tentationes commovent, cum contra se stare instantius Pastores vident. Sed super Philisthaeos Dominus intonat: quia orantibus doctoribus et fidelibus subditis, divina gratia robur administrat. Tonitrua enim fieri per nubila solent. Nubes autem sublimes per coeleste desiderium animae intelliguntur. Unde et propheta mentes electorum in amore coelestium elevatas admirans, dixit: Qui sunt isti, qui ut nubes volant (Isa. LX, 8)? Quae sunt autem tonitrua nubium, nisi illa ferventia et superna electorum desideria: quibus dum per divinam gratiam eorum mens succenditur, omne, quod maligni spiritus decipiendo suggerunt, ab ea penitus expellunt? Bene ergo dicitur: Intonuit Dominus super Philisthaeos, et exterruit eos. Nam dum per gratiam suam electis mentibus superna desideria infundit, quia etiam terrena omnia facit contemnere, eos etiam, qui ea eis appetere suggerunt, nequam spiritus in fugam vertit. Velut enim tonitruo territi fugiunt, dum in electis mentibus, quas tentando pulsaverant, ingentem sonitum divinae virtutis expavescunt. Quia vero fragore magno intonuisse Dominus dicitur, quid est aliud, nisi quia imperfecta Christianorum desideria daemonibus terribilia non sunt? Fragor enim magnus tonitrui, perfectum est uniuscujusque desiderium electi. Cum igitur fragore magno super Philisthaeos Dominus intonat, tunc a filiis Israel caeduntur: quia dum electorum mentem perfecta devotio ad superna gaudia erigit, omne, quod adversae parti militat, a se penitus abscindit. Bene quoque prius territi Philisthaei, deinde a filiis Israel 170 caedi memorantur: nam terrentur electorum devotione, caeduntur opere. Et quia opere devotio prior est, terreri prius, postea vero caedi recte perhibentur. Nam prius donum bonae voluntatis a Domino accipimus, ut consilia malorum spirituum postmodum confutare valeamus. Bene etiam Dominus super Philisthaeos intonare, et exterrere eos dicitur, filii autem Israel illos caedere perhibentur: quia bona desideria nobis per divinam gratiam ministrantur, sed nos dona gratiae per conatum liberi arbitrii ad virtutum victorias promovemus. Ordo igitur coelestis militiae est, ut ante tonans fragore magno audiatur Deus, et post miles ad caedenda hostium agmina progrediatur: ut videlicet in se prius dona gratiae videat, deinde ad certaminis campum validius erumpat, et securus victoriae proventum speret, qui eis, quibus coronetur, viribus ante congressionis tempora fultus est. 21. Bene autem, qui Philisthaeos caedunt, de Masphath egressi perhibentur. In Masphath etenim, quae speculatio dicitur, morantur, qui in divinarum rerum contemplatione persistunt. Sed ad caedendos Philisthaeos exeunt, cum ex arcano internae meditationis consulti venientes, comprimunt vires adversae dominationis. Intus enim latenter ordinant, qualiter foris in apparato opere, hostium cuneos irrumpant. Tanto quidem graviores pugnas eis procedentes exhibent, quanto, dum interna cogitant, apud se quietiores latent. Et quia maligni spiritus ab electis Dei semper comprimendi sunt, usque ad locum subter Bethchar Philisthiim percussi fuisse memorantur. Bethchar quippe, domus agni interpretatur. Hunc agnum nobis Isaias insinuans, ait: Tanquam agnus ad occisionem ducetur, et tanquam ovis coram tondente se, sine voce (Isai. LIII, 7). Quae igitur fuit domus agni, nisi illa sublimis, et singulariter munita conversatio Redemptoris, quae dum culpa caruit, cunctis nequam spiritibus inaccessibilis exstitit? Ad Bethchar, id est domum agni pervenire nemo potest: quia quisquis multum proficit, sanctitate Redemptoris inferior est. Unde et praedicator egregius ejusdem Redemptoris laudibus insistens, dicit: Talis decebat, ut nobis esset pontifex sanctus, innocens, impollutus, segregatus a peccatoribus, et excelsior coelis factus, qui non habet necessitatem, sicut sacerdotes, prius pro suis delictis hostias offerre (Hebr. VII, 26, 27). Quis est ergo locus subter Bethchar, ad quem usque Philisthiim caedere, et persequi debemus? Sed si Bethchar perfectionem signat Dominicae conversationis, locum subter Bethchar, communem Sanctorum summam exprimit sanctitatis. Qui et eidem Redemptori se obediendo humiliant, et ejus gloriae per studium vitae innocentis appropinquant. Locus enim, qui subter Bethchar situs ostenditur, eidem loco cui subest, et inferior esse cognoscitur, et vicinus: quia sancti viri, quo Deo per vitae altitudinem vicini sunt, eo et humiliori cogitatione subjecti. Dum ergo novitiorum fidelium triumphus sub Israelitarum gestis ostenditur, usque ad locum sub domo agni caesi alienigenae dicuntur: quia profecto per indesinentem conatum certaminis, contendere debemus ad arcem perfectionis: ubi jam tanto simus hostibus nostris terribiliores, quanto Redemptori nostro viciniores. Ibi enim jam quaedam securitas est, quae perturbari hostium pavore non potest. Talibus namque concessae virtutis dona insinuans Dominus, ait: Ecce dedi vobis potestatem calcandi super serpentes, et scorpiones, et omnem virtutem inimici (Luc. X, 19). Unde et is, qui ad locum domui agni 171 vicinum pervenerat, dicit: Quis nos separabit a charitate Christi, tribulatio, an augustia, an fames (Rom. VIII, 35), an caetera talia? Potest etiam domus agni coelestem patriam designare. Unde et Joannes dicit: Vidi supra montem Sion agnum stantem, et cum eo centum quadraginta quatuor millia, habentia nomen ejus, et nomen patris ejus scriptum in frontibus suis (Apoc. XIV, 1). Quis est igitur locus, qui est sub domo agni, nisi terminus temporalis vitae, ex quo ad supernae patriae gaudia assumuntur electi? Qui enim usque ad statutum nobis terminum ducimur, quem praeterire vivendo non possumus, velut ad locum venimus, unde alio transferamur. Sed terminus vitae electi viri sub domo agni situs ostenditur: quia unde per angustias mortalitatis demergitur, inde ad vitae indeficientis gaudia sublevatur. Nam et agnus ipse, qui in citharoedorum citharizantium et cantantium domum suam laetus inhabitat, antequam ad hujus domus laetitiam duceretur, sub domo fuit. Hinc namque est, quod immolationis suae tempore dicit: Tristis est anima mea usque ad mortem (Matth. XXVI, 38; Marc. XIV, 34). Electi ergo uniuscujusque finis dum loco ostenditur, subter Bethchar, id est domo agni esse memoratur; quia sancti viri cum per mortis poenam temporalia deserunt, de vicino praeeminentem sibi supernam patriam conscendunt. Nam Paulus, confidenter asserens, dicit: Scimus, quia si terrestris domus nostra dissolvatur, habemus habitaculum ex Deo, non manufactum in coelo (II Cor. V, 1). Igitur usque ad locum, qui est subter domo agni, Philisthaeos caedimus, si quandiu in hac vita sumus, de malignis spiritibus triumphamus. Sequitur: (Vers. 12.) Tulit autem Samuel lapidem unum, et posuit eum inter Masphath et Sen; et vocavit nomen ejus Lapis Adjutorii, dixitque; Hucusque auxiliatus est nobis Dominus.
22. Lapis in sacro eloquio Dominum, et Redemptorem nostrum significat. Lapis vero unus a Samuele tollitur, cum a sanctae Ecclesiae praedicatore Redemptoris fortitudo singulariter praedicatur. Qui profecto inter Masphath et Sen praefigitur: quia in vitae exitu electos protegit, reprobos confringit. Sen quippe excussio dicitur. Excussi autem sunt reprobi, id est a fidelium societate separati. Dum ergo usque ad locum subter Bethchar Philisthaei caesi perhibentur, lapis inter Sen et Masphath praefixus asseritur: quia dum electi Dei victoriae suae titulum in fine percipiunt, Redemptoris judicio a malorum societate separantur. Modo vero, velut in area frumentum, et palea simul sumus, sed dum ad vitae terminum ducimur, electi a reprobis Dominica virtute dividuntur, et velut inter se lapidem habent medium, dum illi pondus Redemptoris in damnationis suae judicium sustinent, et isti in ejus fortitudine aeternae gloriae palmas tenent. Possunt per Sen etiam maligni spiritus designari. Excussi quippe sunt, quia a coelesti secreto per superbiam projecti. Et quia nunc in hac vita nobiscum praeliantur, bene cum victoriae nostrae tempus asseritur, lapis inter nos et eos positus perhibetur: quia cum militiae nostrae donativa percipimus, ultra nobis eorum praelia nequaquam renovantur. Samuel autem hunc lapidem in medium ponit: quia nobis Redemptoris nostri bonitatem sanctae Ecclesiae doctor ostendit. Et quia omne, quod a nobis in omni vita nostra prosperum geritur, divinae gratiae adscribitur, apte ab eo lapis ille, qui in medio sistitur, Lapis Adjutorii vocatur. Ipse est namque Lapis Adjutorii, qui si nobis subvenire 172 noluerit, vinci possumus, vincere nequimus. De quo jam in medium posito dicitur: Usque huc auxiliatus est nobis Dominus; quia ejus praesidia electos suos usque ad aeternae retributionis tempora persequuntur. Et quia, ut diximus, jam tunc a nobis in aeterna requie susceptis, a depressis hostibus praelia nulla commoventur, sequitur: (Vers. 13). Et humiliati sunt Philisthiim, nec apposuerunt, ut venirent ultra in terminos Israel.
23. Haec profecto sic electorum singulorum facta exprimunt, ut sanctae catholicae Ecclesiae et procinctum innuant belli, et gaudia remunerationis. Hanc namque universalis Ecclesiae victoriam jam post resurrectionis nostrae gloriam futuram, beatus Paulus ostendit; qui, quasi futurae incorruptioni praesens, morti insultabat, dicens: Absorpta est mors in victoria? ubi est mors victoria tua? ubi est mors stimulus tuus (I Cor. XV, 54, 55)? Humiliatos etiam Philisthaeos vidit: quia apostatarum angelorum memorans, ad amorem futurae dignitatis electos accendit, dicens: An nescitis, quia angelos judicabimus (I Cor. VI, 3)? Tunc quippe Philisthaei humiliantur, cum in praeparata sibi ab origine mundi aeterni ignis incendia daemones mittuntur. Et in terminos Israel venire ulterius non apponunt: quia ad tentanda electorum corda non exeunt. Qui autem sunt Israelis termini, nisi coeli? Quomodo autem mali spiritus in Israelis terminos venient, qui sic in inferni profundo damnati sunt, ut a summersione poenarum nunquam resurgant? Quia ergo aeterna oppressione dejiciuntur, apte subinfertur: (Vers. 13). Facta est, inquit, manus Domini super Philisthaeos cunctis diebus Samuelis.
24. Qui enim sunt dies boni doctoris, nisi vernantes illi radii fulgentis aeternitatis? Qui apte Samuelis esse referuntur: quia etsi communes sunt electorum omnium, speciali quadam gratia ad gaudia lucent praedicatorum. Vel certe praedicatorum sunt, quia specialius eorum mentibus fulgent, quorum praedicatione nunc sanctae Ecclesiae demonstrantur. Manus autem Domini super Philisthaeos cunctis diebus Samuelis facta perhibetur, quia divina potestas malos spiritus semper opprimit, quae in aeternae claritatis gloria etiam electos exhilarare nunquam desistit. Tunc vero angelorum damna reparantur, cum quidquid de ordine conditorum spirituum, eorum superbia sublatum beatitudini fuerat, de electis hominibus adimpletur. Quare sequitur: (Vers. 14.) Et redditae sunt urbes, quas tulerant Philisthiim Israeli.
25. Urbes sublatae sunt illae perditae multitudines angelorum. Sed tunc redduntur, quando de electa natura humana assumitur, unde quod de angelis periit, suppleatur. Quod etiam in conversione flagitiosorum hominum accipi convenienter potest. Urbes namque Philisthiim tollunt, cum unitas fidelium mentes tentando decipiunt, et sibi eas peccatis immergendo supponunt. Sed ablatae urbes Israeli redduntur: quia sic in hac vita poenitentes satisfaciunt, ut in perenni gloria splendidi ad electorum gaudium exhibeantur. Quia vero non solum, qui agere bona negligunt, sed etiam, qui abundanter iniquitatem faciunt, poenitendo salvantur, subditur: (Vers. 14.) Ab Accaron usque Geth.
26. Accaron dicitur sterilis, Geth torcular. Steriles quidem sunt, qui bona opera non agunt. In torculari autem uva premitur, et vinum promulgatur. 173 Quid est autem concupiscentia saecularis, nisi uva reprobae mentis? Quid vero est fervor peccandi, nisi liquor vini, qui peccatoris mentem aeternorum bonorum immemorem facit? Dum enim ex concupiscentia cordis peccatum generatur, quasi in torculari de uva vinum producitur. Ab Accaron ergo usque Geth sublatae urbes Israeli redduntur: quia bona agere negligentium, et mala audacter perpetrantium mentes, quae poenitendo ad Dominum modo redeunt, tunc in communi electorum gloria splendidae demonstrantur. Earum quippe mala in Dei memoria nequaquam veniunt, quae ipsi poenitentiae afflictione delere obliti non sunt. Sequitur: (Vers. 14.) Eratque pax inter Israelem et Amorrhaeum.
27. Quae est ista pax, nisi quam propheta Michaeas asserit, dicens: Et erit iste pax in terra, cum venerit (Mich. V, 5). Hinc Paulus ait: Ipse est pax nostra, qui facit utraque unum (Eph. II, 14). Quid est autem, quod inter Israelem, et Amorrhaeum pax ostenditur? Sed quid per Amorrhaeum, nisi pars hominum reproba designatur? Qui vero per Israelem figurantur, nisi electi? Et quia electi in dextera Dei, reprobi vero in sinistra futuri sunt (Matth. XXV, 33), dum pax esse inter utrosque asseritur, sanctorum beatitudo inclyta demonstratur; qui justitiae Conditoris tanta aequitate conveniunt, ut de conspecta reproborum poena nulla compassione moveantur. Dum ergo inter Israelem, et Amorrhaeum pax esse ostenditur, non demonstratur bonum, quod commune cum sanctis habeant reprobi, sed quo muniantur electi. Unde et sub Israelis specie per prophetam sanctae Ecclesiae repromittitur: Qui posuit fines tuos pacem, et adipe frumenti satiat te (Psal. CXLVII, 14). Pacem quippe Ecclesiae fines ponit: quia dum Redemptoris potentia eam in intimae aequitatis celsitudinem erigit, per dolorem compassionis, perditorum miseria non affligit. Sed ad tantam beatitudinem quo pastorum studio boni subditi promoveantur, exponit, dicens: (Vers. 15.) Judicavit quoque Samuel Israelem omnibus diebus vitae suae.
28. Qui sunt dies vitae uniuscujusque doctoris, nisi virtutum spiritalium claritates? Omnibus namque diebus vitae suae Israelem judicat, qui lucem justitiae, quam loquendo asserit, ad subditorum fidelium exemplum, perfectione repraesentat bonae conversationis. Qui autem virtutum spiritalium lucem non habet, quia ad docendum assumit bona conversationis extraneae, diebus profecto judicat vitae alienae. De quibus profecto per prophetam Dominus dicit: Ecce ego ad prophetas, qui furantur verba mea, unusquisque a proximo suo (Jerem. XXIII, 30). Verba quippe furantur, qui bonum, quod docendo praedicant, operando non sequuntur: quia veluti clam de alieno tollunt, quod dato proprii laboris pretio suum nequaquam faciunt. Post denuntiatam itaque futuram beatitudinem, qualis interim debeat esse fidelium pastor, ostenditur: quia omnibus vitae suae diebus Samuel Israelem judicasse perhibetur. Perfectionis etenim viam male insinuat, si lucis iter quis voce volens pandere, actione tenebrescat. Nam qui cunctos vitae suae dies ad judicandum Israelem contulerat, dicit: Non audeo loqui horum aliquid, quae per me non efficit Deus, in obedientia Gentium verbo et factis (Rom. XV, 18). Judicet igitur doctor, sed qui dies vitae suae inclytos habet: ut videlicet in se prius virtutum spiritualium radios bene vivendo foveat, quos providendis subditorum itineribus loquens administrat: quia et lucerna tunc iis, qui 174 in domo sunt, utiliter ostenditur, si ipsa antea eo, quod sparsura est, bene repleatur lumine. Sequitur: (Vers. 46.) Et circuibat per singulos annos Bethel, et Galgal, et Masphath, et judicabat Israelem in supradictis locis.
29. Bethel dicitur domus Dei; Galgal, rota; Masphath, ut jam superius replicatum est, speculatio interpretatur. Quid ergo Bethel, nisi viros officio sacri altaris deputatos significat; qui dum spiritalibus studiis inhaerent, velut domestici Dei omnipotentis familiares sunt? Et quid Galgal, quae rota dicitur, nisi conjugatorum ordinem designat? Velut enim in rota circumeunt, dum volubilis mundi curis penitus carere non possunt. Et quid per Masphath, quae speculatio interpretatur, nisi illi exprimuntur, qui divinae contemplationi vacantes, solis supernis gaudiis inardescunt? Quid ergo est, quod Samuel et Bethel, et Galgal, et Masphath circuire dicitur, et in eisdem locis Israelem judicare, nisi quia electus praedicator omnium electorum ordinum exempla sequitur, ut subditorum fidelium esse valeat censor doctus? Non enim esse poterit aequi examinis, si de exemplis praecedentium electorum dedignatur assumere, quod decernit. Sed et per singulos annos ista circumeat, ut doctor providus ordinum singulorum perfectionem sigillatim respiciat: ut, quo subtilius praecedentium bona viderit, praesentia disponere decentius possit. Ibi ergo, ibi judicet Israelem, ut subjectos fideles, quos ad Dei visionem erudit, illorum rectitudine corrigat, quos Deo placuisse indubitanter credit. Potest etiam per Bethel, quae domus Dei dicitur, universa electorum Ecclesia designari: per Galgal, quae interpretatur rota, Scriptura sacra. Quidquid vero in subditorum profectu doctor exhibet, aut de exemplo electorum accipit, aut magisterio sacri eloquii, aut revelatione internae ac secretae contemplationis. 30. Samuel itaque Bethel circuit, cum praedicator Ecclesiae auctoritatem disponendorum operum, de exemplis majorum quaerit. Galgal, id est, rotam circuit, quando doctrinae suae auctoritatem de magisterio sanctae Scripturae comprehendit. Masphath quoque circuit, cum per secretae contemplationis meditationem, revelationem meretur suscipere veritatis. Ibi enim judicat Israelem: quia quidquid subditis proponit ad normam rectitudinis, aut de exemplis electorum accipit, aut doctrina sacri eloquii, aut ex revelatione internae contemplationis. Quibus profecto verbis ostenditur, non tantum, quae doctor perfectus agat, sed etiam quia perfectus non sit, si agere haec non possit. Nam si solum bonorum exempla noverit, aut si sacrae Scripturae etiam quis eruditus sit, et contemplationis revelatione caruerit, in ordine praedicationis vir perfectus non erit. Contemplatio enim virtus est, per quam non solum ipsa Scriptura condita recognoscitur, sed per quam nondum condita conderetur: et per quam condita ad Dei voluntatem quotidie disponatur. Bene ergo dicitur: Et judicavit Israelem in supradictis locis. Nam non solum in Bethel, et Galgal, sed etiam in Masphath: ut qui ad perfectionem praedicationis innititur [ Forte leg. enititur], dum per humilitatem exempla majorum sequitur, dum per studium sacri eloquii eruditione fulcitur, curet omnino necesse est, ut puritate mentis, ea quae disponenda sunt, contemplando cognoscat. Dei namque debet esse docibilis, qui suscepto praedicationis officio, 175 docere homines cupit. Tamen sic praesumat de eo, qui secretae contemplationis eruditione instruitur, ut nec editas per Spiritum sanctum Scripturas fastidiat, nec sequi electorum exempla dedignetur. Samuel enim Bethel, et Galgal, et Masphath circuire describitur; ut alterum ab altero per discordiam nequaquam dividatur: ut videlicet et exempla recipiat quae sacra Scriptura approbat; et illas sacras Scripturas, quas electi homines scripserant, recognoscat: atque eas revelationes contemplationis a Deo sibi ostensas sentiat, quae nec ab electorum operibus, nec a sanctae Scripturae auctoritate discordant. Sed et omne quod agit, ad rectitudinem redigat supernae intentionis. Unde et subditur: (Vers. 17.) Revertebatur in Ramatha: ibi enim judicabat Israelem, et ibi erat domus ejus.
31. Ut longe supra jam diximus, Ramatha interpretatur visio consummata: et supernorum civium illam beatam et perfectam societatem significat: ad quam Samuel revertitur, ne laboris sui onere deprimatur. In Ramatha quippe Samuel revertitur, cum mens praedicatoris per amorem coelestium relevatur. Nam inter officii sui onera tam immensa corrueret, si ad amorem coelestium per spei suae desiderium non rediret. Reverti etenim praedicatoribus, est intentionem mentis suae ad gaudia patriae coelestis reducere. Et ibi Israelem judicant: quia supernae patriae pulchritudini, quam in mente retinent, fideles subditos facere conformes praedicando, student. Ibi judicant Israelem: quia ex illa jam perfecta civitate formam videntes trahunt, quam filiorum mentibus loquentes imprimunt: et quidquid illa pulchritudine indignum conspiciunt, ab eorum mentibus abscindere conantur. Et quia in illius beatae patriae gloria tota dilectione requiescunt, ibi ejus domus esse perhibetur. Ejus namque 176 domus esse cognoscitur, in qua amando conversatur. Unde et ille egregius praedicator gloriatur, dicens: Nostra conversatio in coelis est. Bethel namque circuit, Galgal, et Masphath, et in earum aliqua non habet domum, in Ramatha autem domum habet: quia doctores sanctae Ecclesiae quidquid nunc accipiunt de exemplis electorum, quidquid de eruditione sacrorum voluminum, quidquid de altitudine supernae revelationis transitorie rimantur, ad adjutorium habent itineris, non ad amorem remunerationis. Illud vero, quod in superna civitate diligunt, non ad profectum itineris, sed ad sufficientem, imo ad abundantem largitatem mercedis. Et quia illuc cuncta bona congregantur, sequitur: (Vers. 17). Aedificavit ibi etiam altare Domino.
32. Quid est enim altare Domini, nisi cor justi? Veritatis autem judicio dicitur: Ubi est thesaurus tuus, ibi et cor tuum (Matth. VI, 21). Qui autem pro amore supernae patriae bona agit, dum ardenter ad ea, quae sursum congregat, pervenire desiderat, profecto altare aedificat, super quod quotidiani desiderii hostias incendat. Bene autem dicitur: Aedificavit ibi altare Domino: quia ex incremento studii coelestis, sicut flamma crescit in corde boni desiderii, ita et velut additis lapidibus, altare sursum construitur, ubi Deo holocausta offerantur amoris. Quod etiam ad lucrum animarum referri convenienter potest. Doctor namque in Ramatha altare Domino aedificat, cum subditorum merita in coelo locat, et dum quotidiano ejus studio electae animae ad coelestia regna conscendunt, velut ad structuram superni altaris lapides mittuntur. Dicatur ergo de Samuele, dicatur: Aedificavit ibi altare Domino: quia nimirum valde otiosum est doctoris studium, si per hoc, quod ab illo in terris agitur, coeleste aedificium non augetur.