Collectio decretalium/LXXXI

Sine Nomine

LXXXI. Collectio decretalium

LXXX	LXXXII

SEQUUNTUR CONCILIA HISPANIAE.

INCIPIUNT CAPITULA CONCILII ELIBERTINI.

1. De his qui post baptismum idolis sacrificant. 2. De sacerdotibus gentilium qui post baptismum immolaverunt. 3. De eisdem si idolis tantum munus dederint. 4. De eisdem si catechumeni adhuc immolant quando baptizabuntur. 5. Si domina per zelum ancillam occiderit. 6. Si quicunque per militiam hominem interfecerit. 7. De poenitentibus moechiae si rursus peccaverint. 8. De feminis quae adulteros maritos relinquunt, et aliis nubunt. 9. De feminis quae, relictis viris suis, aliis nubunt. 10. De relicta catechumeni si alterum duxerit. 11. De relicta catechumena si graviter aegrotaverit. 12. De mulieribus quae lenocinium fecerint. 13. De virginibus Deo sacratis si adulteraverunt. 14. De virginibus saecularibus si moechatae sint. 15. De conjugio eorum qui ex Gentilitate veniunt. 16. De puellis fidelibus, ne infidelibus conjungantur. 17. De eis qui filias sacerdotibus gentilibus conjungunt. 18. De sacerdotibus et ministris si moechati fuerint. 19. De clericis negotia vel nundinas sectantibus. 20. De clericis et laicis usurariis. 21. De his qui tardius ad ecclesiam accedunt. 22. De catholicis in haeresim transeuntibus, si non revertuntur. 23. De temporibus jejuniorum. 24. De his qui peregre baptizantur, ut ad clerum non veniant. 25. De epistolis communicatoriis confessorum. 26. De hoc ut omni sabbato jejunetur. 27. De clericis ut extraneam mulierem in domo non habeant. 28. De oblationibus eorum qui non communicant. 29. De energumenis qualiter habeantur 30. De his qui post lavacrum moechati fuerint, ut nec subdiacones fiant. 31. De adolescentibus qui post lavacrum moechati sunt. 32. De excommunitatis presbyteris, ut in necessitate communionem dent. 33. De episcopis et ministris, ut ab uxoribus abstineant. 34. Ne cerei coemeteriis incendantur. 35. Ne feminae in coemeteriis pervigilant. 36. Ne picturae in ecclesiae fiant. 37. De energumenis baptizandis. 38. Ut in necessitate, et fideles baptizent. 39. Ne de hoc quod idololatratum est, fideles accipiant. 40. Ut prohibeant domini idola colere servis. 41. De his qui ad fidem veniunt, quomodo baptizentur. 42. De celebratione Pentecostes. 43. De meretricibus paganis si convertuntur. 44. De catechumenis qui ecclesiam non frequentant. 45. De fidelibus si apostataverint quandiu poeniteant. 46. De eo qui uxorem habet, si saepius moechatur. 99 47. De baptizandis ut nihil accipiant clerici. 48. De frugibus fidelium, ne a Judaeis benecantur. 49. De Christianis qui cum Judaeis vescuntur. 50. De haereticis ut ad clerum non promoveantur. 51. De his qui in ecclesia libellos famosos ponunt. 52. De episcopis qui excommunicato alieno communicant. 53. De parentibus qui fidem sponsaliorum frangunt. 54. De sacerdotibus gentilium qui jam non sacrificant. 55. De magistratibus et dominantibus. 56. De his qui vestimenta ad ornandam pompam dederint. 57. De his qui communicatorias litteras portant. 58. De fidelibus ne ad Capitolium causa sacrificandi ascendant. 59. De his qui destruentes idola occiduntur. 60. De his qui duabus sororibus copulantur. 61. De auguribus et pantomimis si convertantur. 62. De uxoribus quae filios de adulteris necant. 63. De feminis quae usque ad mortem cum alienis viris adulterantur. 64. De adulteris uxoribus clericorum. 65. De his qui privignas suas ducunt. 66. De conjugio catechumenae feminae. 67. De catechumena adultera quae filium necat. 68. De viris conjugatis postea in adulterium lapsis. 69. De feminis quae consciis maritis adulterantur. 70. De stupratoribus puerorum. 71. De viduis moechis si eumdem postea maritum duxerint. 72. De delatoribus. 73. De falsis testibus. 74. De his qui sacerdotes accusant, nec probant. 75. De diaconibus si ante honorem peccasse probentur. 76. De baptizatis qui nondum confirmati moriuntur. 77. De fidelibus conjugatis si cum Judaea vel gentili moechati sint. 78. De his qui tabula ludunt. 79. De libertis. 80. De feminarum epistolis. INCIPIT CONCILIUM ELIBERTINUM Decem et novem episcoporum, tempore Constantini. Cum convenissent sancti et religiosi episcopi in ecclesia Elibertina, hoc est, Felix episcopus Aquitanus, Conscius episcopus Cordubensis, Savinus episcopus Spalensis, Camerinus episcopus Tacitanus, Sinagius episcopus Pegrensis, Secundinus episcopus Catalensis, Pardius episcopus Mentasanus, Flavianus episcopus Elibertinus, Catonus episcopus Corsitanus, Liberius episcopus Emeritanus, Valerius episcopus Caesaraugustanus, Decentius episcopus Legionensis, Melantius episcopus Toletanus, Januarius episcopus de Siblaria, Vincentius episcopus Ossolobensis, Quintianus episcopus Elborensis, Successus episcopus de Elicroca, Euticianus episcopus Bastitanus, Patricius episcopus Malacitanus, residentibus etiam triginta sex presbyteris astantibus diaconibus, et omni plebe, universi episcopi dixerunt.

CAP. I. Placuit ut quicunque post fidem baptismi salutaris, adulta aetate ad templum idoli idololatraturus accesserit, et fecerit quod est crimen, nec in finem eum ad communionem suscipere. II. Flamines qui post fidem lavacri et regenerationis sacrificaverint, eo quod geminaverint scelera accedente homicidio, vel triplicaverint facinus cohaerente moechia, placuit eos nec in finem accipere communionem. III. Item flamines qui non immolaverunt, sed munus tantum dederunt, eo quod se a funestis abstinuerunt sacrificiis, placuit in finem eis praestare communionem, acta tamen legitima poenitentia. Item ipsi si post poenitentiam fuerint moechati, placuit ulterius eis non esse dandam communionem, ne lusisse de Dominica communione videantur. IV. Item flamines si fuerint catechumeni, et se a sacrificiis abstinuerunt, post triennii tempora placuit ad baptismum admitti debere. V. Si qua femina, furore zeli accensa, flagellis verberaverit ancillam suam, ita ut intra tertium diem animam cum cruciatu effundat, eo quod incertum sit, voluntate, an casu occiderit, si voluntate, post septem annos; si casu, per quinque annorum tempora, acta legitima poenitentia, ad communionem placuit admitti; quod si intra tempora constituta fuerit infirmata, accipiat communionem. VI. Si quis vero maleficio interficiat alterum, eo quod sine idololatria perficere scelus non potuit, nec in finem impartiendam esse illi communionem. VII. Si quis forte fidelis post lapsum moechiae post tempora constituta acta poenitentia denuo fuerit fornicatus, placuit eum nec in finem habere communionem. VIII. Item feminae quae nulla praecedente causa reliquerunt viros suos, et alteris se copulaverunt, nec in finem accipiant communionem. IX. Item fidelis femina quae adulterum maritum reliquerit fidelem, et alterum duxerit, prohibeatur ne ducat; si autem duxerit, non prius accipiat communionem, quam is quem reliquerit de saeculo exierit, nisi necessitas infirmatis dare compulerit. X. Si ea quam catechumenus reliquit, duxerit maritum, potest ad fontem lavacri admitti, hoc et circa feminas catechumenas erit observandum. Quod si fuerit, quae ducitur ab eo qui uxorem inculpatam reliquit, et cum scierit illum ab uxore quam sine causa reliquit, placuit hujusmodi in finem dare communionem. XI. Intra quinquennii autem tempora catechumena si graviter fuerit infirmata, addendum ei baptismum placuit non denegari. XII. Pater vel parens vel quaelibet fidelis si lenocinium exercuerit, eo quod alienum vendiderit corpus vel potius suum, placuit eam nec in finem accipere communionem. XIII. Virgines quae se Deo dedicaverunt, si pactum perdiderint virginitatis, atque eaedem libidini servierint, non intelligentes quod amiserint, placuit nec in fine dandam eis esse communionem; quod si semetipsas poenituerint, quod infirmitate corporis lapsae fuerint, etiam tempore vitae suae hujusmodi feminae egerint poenitentiam, et abstinuerint se a coitu, eo quod lapsae potius videantur, placuit eas in fine communionem accipere debere. XIV. Virgines quae virginitatem suam non custodierint, si eosdem qui eas violaverunt duxerint et tenuerint maritos, eo quod solas nuptias violaverint, post annum sine poenitentia reconciliari debebunt, vel si alios cognoverint viros, eo quod moechatae sint, placuit per quinquennii tempora acta legitima poenitentia admitti eas ad communionem. XV. Propter copiam puellarum gentilibus minime in matrimonium dandae sunt virgines Christianae, ne aetas in flore tumens in adulterio resolvatur animae. XVI. Haereticis qui errant ab Ecclesia catholica nec ipsis catholicas dandas puellas, sed neque Judaeis, neque haereticis dare placuit, eo quod nulla possit esse societas fidelis cum infideli. Si contra interdictum fecerint, parentes abstinere per quinquennium placet. XVII. Si qui forte sacerdotibus idolorum filias suas junxerint, placuit nec in finem eis dandam communionem. XVIII. Episcopi, presbyteri, diacones, si in ministerio positi, detecti fuerint, quod sint moechati, placuit, et propter scandalum, et propter nefandum crimen, nec in finem eos communionem accipere debere XIX. Episcopi, presbyteri, et diaconi, de locis suis negotiandi causa non discedant, nec circumeuntes provincias quaestuosas nundinas sectentur. Sane ad victum sibi conquirendum aut filium, aut libertum, aut mercenarium, aut amicum, aut quemlibet mittant, et si voluerint negotiari, intra provinciam negotientur. XX. Si quis clericorum deditus fuerit usuras accipere, placuit degradari, et abstineri. Si quis etiam laicus accepisse probatur usuras, et promiserit correptus jam cessaturum, nec ulterius exacturum, placet ei veniam tribui. Si vero in ea iniquitate duraverit, ab ecclesia sciat se esse projiciendum. XXI. Si quis in civitate positus, tres Dominicas ecclesiam non accesserit, pauco tempore abstineatur, ut correptus esse videatur. XXII. Si quis de catholica Ecclesia ad haeresim transitum fecerit, rursusque ad Ecclesiam recurrerit, placuit huic poenitentiam non esse denegandam, eo quod cognoverit peccatum suum, qui etiam decem annis agat poenitentiam, cui post decem annos praestari communio debet. Si vero infantes fuerint transducti quod non suo vitio peccaverint, incunctanter recipi debeant. XXIII. Jejunii super abstinentias per singulos menses placuit celebrari exceptis diebus duorum mensium Julii et Augusti ob eorumdem infirmitatem. XXIV. Omnes qui peregre fuerint baptizati, eo quod eorum minime sit cognita vita, placuit ad clerum non esse promovendos in alienis provinciis. XXV. Omnis qui attulerit litteras confessorias sublato nomine confessoris, eo quod sub hac nominis gloria partim concutiant simplices, communicatoriae ei dandae sunt litterae. XXVI. Errorem placuit corrigi, ut omni Sabbati die jejunium super positionem celebremus. 100 XXVII. Episcopus vel quilibet clericus alius, aut sororem, aut filiam virginem dicatam Deo tantum secum habeat, extraneam vero nequaquam secum habeat. XXVIII. Episcopum placuit ab eo qui non communicat, munera accipere non debere. XXIX. Energumenum qui ab erratico spiritu exagitatur, hujus nomen neque ad altare cum oblatione esse recitandum, neque permittendum ut sua manu in ecclesia ministret. XXX. Subdiaconem eum ordinari non debere qui in adolescentia sua fuerit moechatus, eo quod postmodum per subscriptionem ad altiorem gradum non sit promovendus; si autem aliqui sunt in praeteritum ordinati, amoveantur. XXXI. Adolescentes qui post fidem lavacri salutaris fuerint moechati, cum duxerint uxores acta legitima poenitentia, placuit ad communionem eos admitti debere. XXXII. Si quis gravi lapsu in ruinam mortis inciderit, placuit agere poenitentiam non debere sine episcopi consultu, sed potius apud episcopum agat, cogente tamen infirmitate. Non est presbyterorum, diaconorum, communionem talibus praestare debere, nisi eis jusserit episcopus. XXXIII. Placuit in totum prohibere episcopis, presbyteris, diaconibus, ac subdiaconibus positis in ministerio abstinere se a conjugibus suis, et non generare filios. Quod quicunque fecerit, ab honore clericatus exterminetur. XXXIV. Cereos per diem placuit in coemeterio non incendi, inquietandi enim sanctorum spiritus non sunt. Qui haec non observaverint, arceantur ab Ecclesiae communione. XXXV. Placuit prohiberi ne feminae in coemeterio pervigilent, eo quod saepe sub obtentu orationis scelera latenter committant. XXXVI. Placuit picturas in ecclesia esse non debere, ne quod colitur aut adoratur in parietibus depingatur. XXXVII. Eos qui a spiritibus immundis vexantur, si in fine mortis fuerint, constituti baptizari placet. Si vero fideles fuerint, dandam eis esse communionem. Prohibendum etiam ne lucernas publice accendant: si facere contra interdictum voluerint, abstineant a communione. XXXVIII. Peregre navigantes aut si ecclesia in proximo non fuerit, posse fidelem qui lavacrum suum integrum habet, nec sit bigamus, baptizare in necessitate infirmitatis positum catechumenum, ita ut si supervixerit ad episcopum eum perducat, ut per manus impositionem perfici possit. Gentiles si in infirmitate desideraverint sibi manus imponi, si fuerit eorum ex aliqua parte honesta vita, placuit eis manum imponi, et fieri Christianos.

XXXIX. Placuit prohiberi, ut cum rationes suas accipiunt possessores, quidquid ad idolum datum fuerit, acceptum non inferant. Si vero post interdictum fecerint, per quinquennii spatia temporis a communione esse arcendos. XL. Admonere placuit fideles, ut quantum possunt prohibeant, ne idola in domibus suis habeant. Si vero vim metuunt servorum, vel seipsos puros conservent. Si non fecerint, alieni ab Ecclesia habeantur. XLI. Eos qui ad primam credulitatis fidem accedunt (si bonae fuerint conversationis) intra biennium temporis placuit ad baptismi gratiam admitti debere, nisi infirmitate compellente coegerit ratio vel socio subvenire periclitanti, vel gratiam postulanti. XLII. Pravam institutionem emendari placuit juxta auctoritatem Scripturarum, ut cuncti diem Pentecostes celebremus; quod qui non fecerit, quasi novam haeresim induxisse notetur. XLIII Meretrix quae aliquando fuerit, et postea habuerit maritum, si postmodum ad credulitatem venerit, incunctanter placuit esse recipiendam.

XLIV. Qui aliquando fuerit catechumenus per infinita tempora, et nunquam ad ecclesiam accesserit: si eum de clero quisquam agnoverit voluisse esse Christianum, aut testes aliqui exstiterint fideles, placuit baptismum ei non negari, eo quod in vetere homine deliquisse videatur. XLV. Si quis fidelis apostata per infinita tempora ad ecclesiam non accesserit, si tamen aliquando fuerit reversus, nec fuerit idololatra, post decem annos placuit eum communionem accipere. XLVI. Si quis fidelis habens uxorem, non semel sed saepe fuerit moechatus, in finem mortis est conveniendus. Quod si se promiserit cessaturum, detur ei communio; si resuscitatus rursus fuerit moechatus, placuit ulterius non edere eum de communione pacis. XLVII. Emendare placuit, ut hi qui baptizantur (ut fieri solebat) nummos in concham non mittant, ne sacerdos quod gratis accepit pretio distrahere videatur, neque pedes eorum lavandi sunt a sacerdotibus vel clericis. XLVIII. Admonere placuit possessores ut non patiantur fructus suos quos a Deo percipiunt, cum gratiarum actione a Judaeis benedici, ne nostram et infirmam faciant benedictionem. Si quis post interdictum facere usurpaverit, penitus ab Ecclesia abjiciatur. XLIX. Si vero aliquis clericus sive fidelis fuerit, qui cum Judaeis cibum sumpserit, placuit eum a communione abstinere, ut debeat emendari. L. Ex omni haeresi qui ad nos fidelis venerit minime est ad clerum promovendus, vel si qui sunt in praeteritum ordinati, sine dubio deponentur. LI. Si qui inventi fuerint libellos famosos in ecclesia ponere, anathematizentur. LII. Placuit cunctis, ut ab eo episcopo quis recipiat communionem, a quo abstentus in crimine aliquo fuerit. Quod si aliquis episcopus praesumpserit eum admittere illo adhuc minime sciente vel consentiente a quo fuerat communione privatus, sciat se hujusmodi causas inter fratres esse cum status sui periculo praestaturum. LIII. Si qui parentes fidem fregerint sponsaliorum triennii tempore, abstineant se a communione. Si tamen iidem sponsus vel sponsa in gravi crimine fuerint deprehensi, excusati erunt parentes. Si vero in eodem vitio et polluerint se consentiendo, superior sententia servetur. LIV. Sacerdotes qui tantum sacrificantium coronam portant, nec sacrificant, nec de suis sumptibus aliquid idolis praestant, placuit post biennium accipere communionem. LV. Magistratum vero, anno quo agit duumviratum, prohibere placet ut se ab ecclesia cohibeat. LVI. Matronae vel earum mariti vestimenta sua ad ornandum saeculariter pompam non dent, et si fecerint triennii tempore abstineant. LVII. Placuit ubicunque, et maxime in eo loco in quo primae cathedrae constitutus est episcopus, ut interrogentur hi qui communicatorias litteras tradunt, an omnia recta habeant et suo testimonio comprobent. LVIII. Prohibendum ne quis Christianus, aut Gentilis, ad idolum Capitolii sacrificandi causa ascendat et videat. Quod si fecerit pari crimine teneatur; si fuerit fidelis, post decem annos acta poenitentia recipiatur. LIX. Si quis idola fregerit, et ibidem fuerit occisus, quia in Evangelio non est scriptum, neque invenitur ab apostolis unquam factum, placuit in numerum eum non recipi martyrum. LX. Si quis post obitum uxoris suae sororem ejus duxerit, et ipsa sit fidelis, quinquennio a communione placuit abstinere, nisi forte velocius dari pacem necessitas coegerit infirmitatis. LXI. Si augur aut pantomimus credere voluerint, placuit ut prius artibus suis renuntient et tunc demum suscipiantur, ita ut ulterius non revertantur. Quod si facere contra interdictum tentaverint, projiciantur ab Ecclesia. LXII. Si qua mulier per adulterium absente marito conceperit, idque post facinus occiderit, placuit ei nec in finem dandam esse communionem, eo quod geminaverit scelus. LXIII. Si qua mulier usque in finem mortis suae cum alieno fuerit viro moechata, placuit nec in finem dandam esse communionem. Si vero eum reliquerit, post decem annos recipi ad communionem acta legitima poenitentia. LXIV. Si cujus clerici uxor fuerit moechata, et sciat eam maritus suus moechari, et eam non statim projecerit, nec in finem accipiat communionem, ne ab his qui exemplum bonae conversationis esse debent videantur magisteria scelerum procedere. LXV. Si quis privignam suam duxerit uxorem, eo quod sit incestus, placuit nec in finem dandam esse communionem. LXVI. Prohibendum ne qua fidelis vel catechumena, aut comicos, aut viros scenicos habeat, quaecunque hoc fecerit a communione arceatur. LXVII. Catechumena si per adulterium conceperit, et conceptum necaverit, placuit eam in fine baptizari. LXVIII. Si quis forte habens uxorem semel fuerit lapsus, placuit eum quinquennio agere debere poenirentiam, et sic reconciliari, nisi necessitatis coegerit ante tempus dare communionem; hoc et circa feminas observandum. LXIX. Si conscio marito fuerit moechata uxor, placuit nec in finem dandam ei communionem. Si vero eam reliquerit, post decem annos accipiat communionem, si eam cum scierit adulteram aliquo tempore in domo sua retinuit. 101 LXX. Stupratoribus puerorum nec in finem dandam esse communionem.

LXXI. Si qua vidua fuerit moechata, et eumdem postea habuerit maritum, post quinquennii tempus acta legitima poenitentia, placuit eam communione reconciliari. Si alium duxerit, relicto illo, nec in finem dandam esse communionem, vel si fuerit ille fidelis quem acceperit, communionem non accipiat, nisi post decem annos acta legitima poenitentia, nisi infirmitas coegerit velocius dare communionem. LXXII. Delator si quis exstiterit fidelis, et per delationem ejus aliquis fuerit proscriptus, vel interfectus, placuit eum nec in finem accipere communionem. Si levior causa fuerit, intra quinquennium accipere poterit communionem. Si catechumenus fuerit, post quinquennii tempora admittatur ad baptismum. LXXIII. Falsus testis prout crimen est, abstinebit, si tamen non fuerit mortis quod objecit, et si probaverit quod diu tacuerit, biennii tempore abstinebit. Si autem non probaverit in conventu clericorum, placuit per quinquennium abstineri. LXXIV. Si quis autem episcopum, presbyterum, vel diaconem falsis criminibus appetierit, et probare non potuerit, nec in fine dandam ei esse communionem. LXXV. Si quis diaconum se permiserit ordinari, et postea fuerit in crimine detectus mortis, quod aliquando commiserit, si sponte fuerit confessus, placuit eum acta legitima poenitentia post triennium accipere communionem. Quod si alius detexerit, post quinquennium acta poenitentia accipere communionem laicam debere. LXXVI. Si quis diaconus regens plebem sine episcopo vel presbytero aliquos baptizaverit, episcopus eos per benedictionem perficere debebit; quod si ante de saeculo recesserit, sub fide qua quis crediderit, poterit esse justus. LXXVII. Si quis fidelis habens uxorem, cum Judaea vel gentili fuerit moechatus, a communione arceatur. Quod si alius eum detexerit, post quinquennium acta legitima poenitentia poterit Dominicae sociari communioni. LXXVIII. Si quis fidelis, alea, id est tabula, luserit, placuit eum abstinere, et si emendatus cessaverit, post annum poterit communione reconciliari. LXXIX. Prohibendum ut liberti, quorum patroni in saeculo fuerint, ad clerum non provehantur. LXXX. Ne feminae suo potius, absque maritorum nominibus, laicis scribere audeant qui fideles sunt, vel litteras alicujus pacificas ad suum solum nomen scriptas accipiant. Explicit concilium Elibertinum.

INCIPIUNT CAPITULA CONCILII TARRACONENSIS.

1. Ut etiam ad proximas sanguinis cum testimonio clerici vadant. 2. Ut clericis emendi vilius, vel vendendi charius non permittatur licentia. 3. Ut quantum clericus praestiterit, tantum recipiat. 4. Ut nullus episcopus vel infra positus die Dominica causas judicare praesumat. 5. Ut qui in metropolitana civitate episcopus non fuerit ordinatus, post duos menses se metropolitano praesentet. 6. Ut episcopus qui a metropolitano commonitus ad synodum non venerit, excommunicetur. 7. Ut dioecesani clerici septimanas teneant, et die sabbato omnes in unum conveniant. 8. Ut annis singulis episcopi dioecesim visitent, et non plus quam tertiam partem de parochiis accipiant. 9. De clericis et ostiariis qui adulteris mulieribus admiscentur, ut prohibeantur. 10. Ut nullus episcopus pro judiciis munera accipiat. 11. Ut monachus missus alicubi ministerium clericatus agere non praesumat, nec negotiator existat. 12. Ut si episcopus intestatus obierit, inventarium de rebus ejus clerici faciant, et nullus exinde aliquid auferat. 13. Ut episcopus dioecesanos presbyteros, et quosdam ex laicis moneat litteris convenire. INCIPIT CONCILIUM TARRACONENSE Decem episcoporum; aera XLIV. In nomine Christi habita synodus Tarracone, anno 6 Theodorici regis, consulatu Petri, sub die octavo Idus Novembris. Antiquorum Patrum statuta de his censuisse videntur, quae in tempore, aut ad illos relicta pervenerunt, aut acta certe testimonio proprio comprobaverunt; cujus rei et nos sequentes exemplum, illa quae non fiunt placuit observanda decernere, aut praeterita absque ambage custodiantur, et praesentia hac observatione sint firma. Igitur cum in unum pariter convenissemus in urbem Tarraconensem quae est metropolitana observantissime fundata, titulos superannexos conscripsimus observandos.

CAP. I. De his quibus cura properante proximitatem habere permittitur, ut ea cautela earum necessitates sustentent, ut pietatis beneficia quae eis sunt necessaria a longius praebeant. Ipsi vero pro visendis eis cum ingressi fuerint clerici salutatione recurrant, nec ibi faciant mansionem. Qui tamen non ad earum visitationem pergunt, testem solatii sui fide et actione ante probatum adhibeant secum. Si quis haec a nobis statuta contempserit, si clericus est loci sui dignitate privetur. Si vero religiosus vel monachus, in cella monasterii inclusus poenitentiae lamentis incumbat, ubi singulari afflictione panis et aquae victum ex abbatis ordinatione percipiat. II. Canonum statutis firmatum est, ut quicunque in clero esse voluerit, emendi vilius, vel vendendi charius studio non utatur. Certe si voluerit exercere, cohibeatur a clero. III. Si quis clericus solidum in necessitate praestiterit, hoc de vino vel frumento accipiat, quod mercandi causa tempore statuto decretum est venundare. Caeterum si speciem non habuerit necessariam, ipsum quod dedit sine ullo augmento recipiat. IV. Ut nulli episcoporum aut presbyterorum vel clericorum, die Dominico propositum cujuscunque causae negotium audeant judicare, nisi hoc tantum ut Deo statuta solemnia peragant, caeteris vero diebus cohibentibus personis illa quae justa sunt habeant licentiam judicandi exceptis criminalibus negotiis. V. Si quis in metropolitana civitate non fuerit episcopus ordinatus, postea quam suscepta benedictione per metropolitani litteras honorem fuerit episcopi adeptus, id optimum esse decrevimus, ut postmodum statuto tempore, id est impletis duobus mensibus se metropolitani sui praesentet aspectibus, ut ab illo monitis ecclesiasticis instructus, plenius quid observare debeat recognoscat. Quod si forte hoc implere neglexerit, in synodo increpatus a fratribus corrigatur. Et si forte infirmitate aliqua (ne hoc impleat fuerit impeditus, hoc suis litteris metropolitano indicare procuret. VI. Si quis episcoporum commonitus a metropolitano ad synodum nulla gravi intercedente necessitate corporali venire contempserit, sicut statuta Patrum censuerunt, usque ad futurum concilium cunctorum episcoporum charitatis communione privetur. VII. De dioecesanis ecclesiis vel clero id placuit definiri, ut presbyteri vel diaconi, qui inibi constituti sunt cum clericis septimanas observent, id est, ut presbyteri unam faciant hebdomadam, qua expleta succedat diaconus ei similiter, ea conditione servata ut omnis clerus die sabbati ad vesperam sit paratus, quo facilius die Dominico solemnitas cum omni praesentia celebretur, ita tamen ut omnibus diebus vesperas et matutinas celebrent, quia desistente clero, quod est pessimum, comperimus in basilicis nec luminaria ministrari. Si qui sane negligentiae vitio haec implere noluerint, noverint se secundum statuta canonum pro modo personarum canonicae disciplinae subdendos. VIII. Multorum causa experientia magistrante reperimus nonnullas dioecesanas ecclesias destitutas. Ob quam rem hac constitutione decrevimus, ut antiquae consuetudinis ordo servetur, et annuis vicibus ab episcopo dioeceses visitentur, et si qua forte basilica reperta fuerit destituta, ordinatione ipsius reparari praecipiatur, quia tertia ex omnibus antiqua traditione ut accipiatur ab episcopis, novimus statutum. IX. Si quis lectorum adulterae mulieris voluerit misceri vel adhaerere consortio, aut relinquat adulteram, aut a clero habeatur extraneus. Simili sententia ostiariorum punietur lascivia. X. Observandum quoque decrevimus, ne quis sacerdotum vel clericorum more saecularium judicum audeat accipere pro impensis patrociniis munera, nisi forte in ecclesiis oblata gratuita, quae non favore muneris videantur accepta, sed collatione devotionis illata. Quod si quaesita probatur accipere, veluti exactor fenoris, aut usurarum possessor, secundum statuta Patrum se noverit degradandum. XI. Monachi a monasterio foras egredientes ne aliquod ministerium ecclesiasticum praesumant agere prohibemus, nisi forte cum abbatis imperio. Similiter ut nullus eorum, id est monachorum, forensis negotii susceptor vel exsecutor existat, nisi id quod monasterii exposcit utilitas, abbate sibi nihilominus imperante, canonum ante omnia Gallicanorum de his constitutione servata. XII. Sicubi defunctus fuerit episcopus intestatus, post defunctionem ejus a presbyteris et diaconibus de rebus ipsius inventarium fideliter conscribatur a minimo usque ad maximum, id est, utensilibus vel omni suppellectile, ita tamen ut si quis exinde vel praesumpsisse aliquid vel occulte fuerit tulisse convictus, secundum furti tenorem restituat universa. XIII. Epistolae tales per partes a metropolitano sunt dirigendae, ut non solum a cathedralibus ecclesiae presbyteris, verumetiam dioecesanis ad concilium trahant, et aliquos de filiis ecclesiae saecularibus 102 secum adducere debeant. Joannes in Christi nomine episcopus Tarraconensis civitatis, constitutionibus a nobis conscriptis subscripsi. Paulus in Christi nomine episcopus subscripsi, et coepiscopus subscripsit. Fortunianus subscripsi. Agricius subscripsi. Orontius subscripsi. Vincentius subscripsi. Ursus subscripsi. Emidius subscripsi. Nibridius subscripsi. INCIPIUNT CAPITULA CONCILII GERUNDENSIS. 1. Ut unaquaeque provincia in officio unum ordinem teneat. 2. Ut litaniae post Pentecosten a quinta feria usque in sabbato celebrentur. 3. De secundis litaniis faciendis Kalendis Novembris. 4. Ut Pascha tantum et Pentecoste baptismum detur, exceptis his qui in languore consistunt. 5. Ut unius diei infans, si in discrimine est, baptizetur 6. Ut qui sine uxoribus ordinantur, extraneas in domo non habeant. 7. Ne laici qui viduam aut dimissam acceperint, in clero non admittantur. 8. De his qui publice poenitentiam non accipiunt, sed tantum viaticum ut in clero promoveantur. 9. Ut omnibus diebus horis vespertinis et matutinis oratio Dominica dicatur. INCIPIT CONCILIUM GERUNDENSE. Anno 7 Theodorici regis, septimo Idus Junii, Agapeto III consule. CAP. I. Ut institutio missarum sicut in metropolitana ecclesia agitur, ita in Dei nomine in omni Tarraconensi provincia, tam ipsius missae ordo quam psallendi vel ministrandi consuetudo servetur.

II. Ut expleta solemnitate Pentecostes, in sequenti septimana a quinta feria in sabbatum, per hoc triduum abstinentia celebretur. III. Item, secunda litania facienda est Kalendis Novembris, ea tamen conditione servata, ut in iisdem diebus Dominica intercesserit, in alia hebdomada secundum prioris abstinentiae observantiam a quinta feria incipiatur, et in sabbato vespere missa facta finiatur, quibus tamen diebus a carnibus et vino decrevimus abstinendum. IV. De catechumenis baptizandis id statutum est ut in Paschae solemnitate, vel Pentecostes ad baptizandum veniant. Caeteris solemnitatibus infirmi tantummodo debeant baptizari, quibus quocunque tempore convenit baptismum non negari. V. De parvulis qui immaturo utero editi sunt, placuit constitui, ut si infirmi, ut assolet, fuerint et lac maternum non appetunt, etiam eadem die qua nati sunt, si oblati fuerint, baptizentur. VI. De his qui sine uxoribus ordinantur et familias domus habent, habito secum pro vitae conversatione patre in testimonium, non per quamcunque feminei sexus personam eorum substantia gubernetur, sed per puerum, aut per amicum domum suam debeant ordinare, nisi matrem, aut sororem in domo habuerint, ut secundum priorum canonum statuta per earum personas, eorum debeat contulari substantia. VII. Si quis de laicis post uxorem aliam cujuscunque conditionis cognoverit mulierem, in clero nullatenus admittatur. VIII. Is vero qui aegritudinis languore depressus poenitentiae benedictionem quam viatico deputamus per communionem acceperit, et postmodum reconvalescens caput poenitentiae in ecclesia publice non subdiderit, si prohibitis vitiis non detinetur obnoxius, admittatur ad clerum. IX. Id semper placuit observari omnibus diebus, ut post matutinas et vesperas oratio Dominica a sacerdote proferatur. Joannes in Christi nomine episcopus subscripsi. Fortunianus episcopus subscripsi. Paulus episcopus subscripsi. Agricius episcopus subscripsi. Emidius episcopus subscripsi. Nibridius episcopus subscripsi. Orontius episcopus subscripsi. Explicit concilium Gerundense.

INCIPIUNT CAPITULA CONCILII CAESARAUGUSTANI.

1. Ut feminae fideles a virorum clericorum coetibus separentur. 2. Ut qui eucharistiam in ecclesia accipit, et ibi eam non consumit, anathematizetur. 3. Ut diebus Dominicis nullus jejunet, nec diebus quadragesimae ab ecclesia se absentet. 4. Ut tribus hebdomadis quae sunt ante Epiphaniam ab ecclesia nemo recedat. 5. Ut qui a suis episcopis communione privantur, ab aliis non recipiantur. 6. Ut clericus qui propter luxum monachus voluerit esse, excommunicetur. 7. Ut doctoris sibi nomen quis non imponat, cui concessum non est. 8. Ut ante quadraginta annos sanctimoniales virgines non velentur. INCIPIT CONCILIUM CAESARAUGUSTANUM Duodecim episcoporum. Quarto Nonas Octobris Caesaraugusta in secretario residentibus episcopis, Siradio, Delphino, Raticio, Ampelio, Augentio, Lucio, Italio, Splendinio, Valerio, Simposio, Caterio et Italio, ab universis dictum est, Recitentur sententiae; Lucius episcopus legit.

CAP. I. Ut mulieres omnes Ecclesiae catholicae fideles a virorum alienorum lectione et coetibus separentur, ne ad ipsas legentes alii studio vel docendi, vel discendi conveniant, quoniam et hoc Apostolus jubet. Ab universis episcopis dictum est anathema futuros qui hanc concilii sententiam non observaverint. II. Item legit: Eucharistiae gratiam si quis probatur acceptam non consumpsisse in ecclesia, anathema sit in perpetuum. Ab universis episcopis dictum est: Placet. III. Item legit: Ne quis jejunet die Dominica causa temporis, aut persuasionis, aut subreptionis, nec quadragesimarum diebus ab ecclesiis fideles desint, nec habitent in latibulis cubitorum ac montium qui in suspicionibus perseverant, sed exemplum et praeceptum custodiant sacerdotum, et ad alienas nullas agendorum conventuum causas conveniant. Ab universis episcopis dictum est: Anathema sit qui hoc commiserit. IV. Item legit: Viginti et uno die, id est, a XVI Kalendarum Januarii usque in diem Epiphaniae qui est octavo Idus Januarii, continuis diebus nulli liceat de ecclesia absentare in domibus, nec sedere ad villam nec montes petere, nec nudis pedibus incedere, sed concurrere ad ecclesiam. Quod qui non observaverit de susceptis, anathema sit in perpetuum. Ab universis episcopis dictum est: Anathema sit. V. Item dictum est, ut hi qui per disciplinam, aut sententiam episcopi ab Ecclesia fuerint separati ab aliis episcopis non sint recipiendi; quod si scientes fecerint, non habeant communionem. Ab universis episcopis dictum est: Qui hoc commiserit, episcoporum non habeat communionem. VI. Item legit: Si quis clericus propter luxum vanitatisque praesumptum de officio sponte discesserit ac velut observatorem legis monachum videri se maluerit esse quam clericum, ita de Ecclesia repellendum, ut nisi rogando atque obsecrando plurimis temporibus satisfecerit, non recipiatur. Ab universis episcopis dictum est: Ita fiat. VII. Item lectum est: Ne quis doctoris nomen sibi imponat, praeter has personas quibus concessum est, secundum quod scriptum est. Ab universis episcopis dictum est: Placet. VIII. Item lectum est: Non velandas esse virgines quae se Deo voverunt, nisi quadraginta annorum probata aetate, quam sacerdos comprobaverit. Ab universis episcopis dictum est: Placet.

INCIPIUNT CAPITULA CONCILII ILERDENSIS.

1. De his qui altario ministrant, ut a sanguine hominis se abstineant. 2. De his qui abortivum faciunt, vel natos suos exstingunt. 3. De monachis, ut clerici ordinentur cum voluntate abbatis, et quum monasterio offeruntur non auferantur; et de basilicis quas laici fecerint. 4. De incestis, ut quandiu in scelere sunt inter catechumenos habeantur. 5. De his qui altario serviunt, si subito in fragilitatem carnis inciderint. 6. De eo qui viduae poenitenti vel religiosae virgini stuprum intulerit. 7. De his qui sacramento se obligant, ne ad pacem redeant. 8. Si clericus servum vel discipulum de ecclesia traxerit, ut poenitentiam agat. 9. De his qui rebaptizati sunt, quantum poeniteant. 10. De his qui jubente episcopo remissa culpa ab ecclesia exire contemnunt. 11. De clericis qui in mutuam caedem prorumpunt. 12. De his qui contra canones ordinati sunt, ut deponantur. 13. De catholicis qui filios suos haereticorum baptismati tradiderunt. 14. De catholicis, ut cum rebaptizatis non conversentur. 15. Ut clerici cum extraneis mulieribus non habitent. 16. Cum sacerdos moritur, quid de rebus ecclesiae observetur. INCIPIT

CONCILIUM ILERDENSE HABITUM

Habitum anno duodecimo Theodorici regis, octavo Idus Augusti. CAP. I. De his clericis qui in obsessionibus necessitate positi fuerint, id statutum est ut qui altario ministrant, et Christi corpus et sanguinem tradunt, vel vasa sacra officio deputata contrectant, ut ab omni humano sanguine etiam hostili se abstineant; quod si in hoc inciderint, duobus annis, tam officio quam communione priventur, ita ut duobus annis, vigiliis, jejuniis, orationibus et eleemosynis pro viribus quas Dominus donaverit expientur, et ita demum officio 103 vel communioni reddantur, ea tamen ratione ne ulterius ad officia potiora provehantur. Quod si infinito tempore negligentiores circa salutem suam exstiterint, protelandi ipsius poenitentiae tempus in potestate manet sacerdotis.

II. Hi vero qui male conceptos ex adulterio fetus vel editos necare studuerint, vel in ventribus matrum potionibus aliquibus colliserint, in utroque sexu adulteris, post septem annorum curricula communio tribuatur, ita tamen ut omni tempore vitae suae fletibus et humilitati insistant. Si vero clerici fuerint, officium eis ministrandi recuperare non liceat, attamen in choro psallentium a tempore receptae communionis intersint ipsis beneficiis. In exitu tantum, si facinora sua omni tempore vitae suae defleverint, communio eis tribuatur. III. De monachis id observari placuit, quod synodus Agathensis noscitur decrevisse, hoc tantummodo adjiciendo, ut cum pro Ecclesiae utilitate aliquos episcopus probaverit in clericatus officio promovendos, cum abbatis voluntate debeant ordinari. Ea vero quae in jure monasterii de facultatibus offeruntur, in nullo dioecesana lege ab episcopis contingantur. Si autem ex laicis quisquam a se factam basilicam consecrari desiderat, nequaquam eam sub monasterii specie ubi congregatio non colligitur, vel regula ab episcopo non constituitur, a dioecesana lege audeat segregare. IV. De his qui se incestus pollutione commaculant, placuit quousque in ipso detestando et illicito carnis contubernio perseverant, usque ad missas tantum catechumenorum in ecclesia admittantur, cum quibus etiam nec cibum sumere ullum Christianorum, sicut Apostolus jussit, oportet. V. Si qui altario Dei deserviunt, si subito in silenda carnis fragilitate corruerint, et Domino respiciente digne poenituerint, ita ut mortificato corpore cordis contriti sacrificium Deo offerant, maneat in potestate pontificis vel veraciter afflictos non diu suspendere, vel desidiosos prolixiore tempore ab Ecclesiae corpore segregare, ita tamen, ut sic officiorum loca recipiant, ne possint ad altiora officia ulterius promoveri; quod si iterato velut canes ad vomitum reversi fuerint, non solum dignitate officii careant, sed etiam sanctam communionem, nisi in exitu, non percipiant. VI. Qui poenitenti viduae, vel virgini religiosae stuprum intulerit, si se ab eo sequestrare noluerit, pariter a communione Christianorum et consortio segregetur. Si vero illa quae vim pertulit ad sanctam religionem redierit, in illo solo sententia excommunicationis teneatur, quoad usque publice poeniteat. VII. Qui sacramento se obligaverit, ut litigans cum quolibet ad pacem nullo modo redeat, pro perjurio uno anno a communione sanguinis et corporis Domini segregatus, reatum suum eleemosynis, fletibus, et quantis potuerit jejuniis, absolvat; ad charitatem vero, quae operit multitudinem peccatorum, celeriter venire festinet. VIII. Nullus clericorum servum aut discipulum suum ad ecclesiam confugientem extrahere audeat, vel flagellare praesumat; quod si fecerit, donec digne poeniteat, a loco cui honorem non dedit segregetur. IX. De his qui in praevaricatione rebaptizati, sine aliqua necessitate vel tormento delapsi sint, placuit ut circa eos illa Nicaenae synodi statuta serventur quae de praevaricatoribus censita esse noscuntur, id est, ut septem annis inter catechumenos orent, et duos inter catholicos, et postea moderatione et clementia episcopi fidelibus in oblatione eucharistiae communicent. X. Qui jubente sacerdote pro quacunque culpa ecclesiam exire contempserit, pro noxa contumaciae tardius accipiatur ad veniam. XI. Si qui clerici in mutuam caedem proruperint, prout dignitas officiorum in tali excessu contumeliam protulerit, a pontifice districtius vindicetur. XII. Qui contra decreta canonum indiscrete clericos usque nunc ordinaverunt, eis Dominus, vel sancta et ecclesiastica charitas ignoscat. Amodo vero si in tali usu proruperint, decretum canonum quod circa eorum personas statutum est, id est, ut nullum ordinare jam audeant observetur, vel qui deinceps ordinati fuerint, deponantur; hi vero qui tales hactenus ordinati sunt, nullo tempore promoveantur. XIII. Catholicus qui filios suos in haeresi baptizandos obtulerit, oblatio illius in ecclesia nullatenus recipiatur. XIV. Cum rebaptizatis fideles religiosi nec in cibo participent. XV. Familiaritatem extranearum mulierum licet ex toto sancti Patres antiquis monitionibus praeceperint ecclesiis evitandam, id nunc tamen nobis visum est, ut qui talis probabitur, si post primam et secundam commonitionem se emendare neglexerit, donec in vitio perseverat, officii sui dignitate privetur, quod si Deo juvante correxerit, sancto ministerio restauretur. XVI. Licet de re hujusmodi quam constituere salubri ordinatione decernimus prisca auctoritas canonum non siluerit, sed evidenti sanctione praeceperit ut cujuscunque ecclesiae pontifice defuncto non passim pro libitu suo, in earum rerum direptionem quas obiens dereliquit quisquam irruat, domumque subvertat, sed sacerdos qui exsequiarum tempore est ea omnia quae ad utilitatem et conservationem pertinent debeat diligenti circumspectione munire, tamen quia ipsa sanctio, quod pejus est, a multis clericis cognoscitur violari, ita ut non jubente sacerdote expectorato affectu, totaque disciplinae severitate posthabita, immaniter quae in domo pontificali reperiuntur invadunt et abradunt: ideo nunc haec hujus placiti constitutione inter nos censoria placuit custodiri, ut defuncto antistite vel etiam adhuc in supremis agente, nullus clericorum cujuslibet ordinis, officii, gradusve sit, quidquam de domo praesumat, vel quod de utilitate instrumenti domus esse agnoscitur, id est mobilis et immobilis, rei ecclesiasticae conetur invadere, nihil furto, nihil dolo supprimens, auferens atque abscondens, sed is cui domus commissa est subjectis sibi cum consilio uno vel duobus fidelissimis, omnia ad tempus pontificis substituendi debeat conservare, vel his qui in domo inveniuntur clericis consuetam alimoniam administrare. Substitutus autem antistes susceptae sedis commoda ordinabit, velut Deus imperavit ut eis uti cum his debeat quos cognoverit disciplinae et charitati predecessoris sui fideliter paruisse. Quod si quisquam post haec cujuslibet ordinis, ut superius dictum est, quacunque clericus occasione de omni facultate quippiam probatus fuerit abstulisse vel forsitan dolo aliquo sumpsisse, reus sacrilegii prolixiori anathemate condemnetur, et vix quoque peregrina ei communio concedatur, quia durum est ut hi quos constat in servitio Domini cum primae sedis antistite desudasse, ab his qui suarum rerum incubitatores atque vagantes fuisse cognoscuntur despecti aliquatenus crucientur. Sergius in Christi nomine episcopus has constitutiones, secundum quod nobis cum fratribus Deo inspirante complacuit, relegi et subscripsi; Justus in Christi nomine subscripsi; Joannes in Christi nomine episcopus subscripsi; Petrus in Christi nomine episcopus subscripsi; Marulio in Christi nomine episcopus subscripsi; Taurus in Christi nomine episcopus subscripsi; Febrorius in Christi nomine episcopus subscripsi; Gratus in Christi nomine episcopus directus a domino meo Stephano episcopo his constitutionibus interfui et subscripsi. INCIPIUNT CAPITULA CONCILII VALENTINI. 1. Ut Evangelium post Apostolum legatur. 2. Ut defuncto episcopo de rebus ipsius, vel ecclesiae, nullus quidquam praesumat invadere. 3. Ut propinqui morientis episcopi de rebus ejus nihil usurpent sine metropolitani et comprovincialium conscientia. 4. De exsequiis morientis episcopi, et qualiter humetur. 5. De vagis et inobedientibus clericis. 6. Ut clericum alienum nullus ordinet, nec sit clericus qui non spondeat locum ubi sit delegatus. INCIPIT CONCILIUM VALENTINUM Sex episcoporum, DXXXIII habitum anno 15 Theodorici regis. CAP. I. Anno quinto decimo Theodorici regis sub die secundo Nonas Decembris, in nomine Domini nostri Jesu Christi Valentino concilio congregato, dum ecclesiasticas regulas tractaremus antiquos canones relegentes, inter caetera hoc esse censuimus observandum, ut sacrosancta Evangelia ante munerum illationem in missa catechumenorum in ordine lectionum post legantur, quatenus salutaria praecepta Domini nostri Jesu Christi, vel sermones sacerdotis non solum fideles, sed etiam catechumeni ac poenitentes, et omnes qui e diverso sunt, audire licitum habeant, sic enim pontificum praedicatione audita nonnullos attractos ad fidem evidenter scimus.

II. Hoc etiam placuit, ut episcopo a saeculo jubente Domino accersito, clerici ab omni omnino supellectili, vel quaecunque sunt in domo ecclesiae, vel episcopi in libris, speciebus, utensibilibus, vasculis, frugibus, gregibus, animalibus, vel omni omnino re, rapaces manus abstineant, et nihil latronum more diripiant. Qui si canonum auctoritate prohibiti aliqua pervaserint metropolitani, vel omnium comprovincialium sacerdotum districtione coacti in pristinum statum omnia redintegrare cogantur, ut nihil antistiti vel dispensatori futuro necessariorum sub hac justa constitutione depereat. Quod ut confidentius justitia manente servetur, secundum Regiensis synodi constituta, episcopo e corpore recedente, vicinior illi accedat episcopus, qui ex more exsequiis celebratis, statim ecclesiae ipsius curam districtissime gerat, ne quid ante ordinationem futuri pontificis remanentium clericorum subversioni vel direptioni jam liceat, ita ut, perspectis omnibus, inspectio certior, descriptio fidelissima 104, si fieri potest, intra octavas defuncti sub diligentia praesentis episcopi peragatur. Dehinc ad metropolitani notitiam habita ordinate districtio deferatur, ut ejus electione talis persona ordinandae domus ecclesiasticae procuretur, quae vel consueta clericis stipendia dispenset, et creditarum sibi rerum, si forsitan tarditas in episcopo ordinando successerit, metropolitano congruis temporibus reddere possit rationem, ut sub hac salubri constitutione clerici stipendiis suis omnino contenti labores non diripiant episcopi decedentis, et in vacuam ecclesiae domum futurus pontifex non sine dolore succedat, sed magis de praedecessoris sui dimisso possit et ipse gaudere, et aliis ministrare. III. Simili quoque modo parentibus et propinquis decedentis episcopi, si intestatus obierit denuntietur, ut sine metropolitani vel comprovincialium sacerdotum conscientia, nihil de rebus defuncti occupare pertentent, ne forte cum haereditariis rebus etiam aliqua ad ecclesiam pertinentia vel permista usurpent, sed usque ad ordinationem futuri exspectent antistitis, aut certe, si longum fuerit, ad metropolitani, ut dictum est, ordinationem recurrant. Si quis autem contemptor divini timoris contra haec sancta synodica clericus quisque vel laicus venire improba mente tentaverit, et communione, et consortio privetur Ecclesiae, quia durum est ut ad illam conveniat quam exspoliare non metuit, nisi forte spiritu meliore correptus dum a praesumptione cessaverit, recuperet indulgentiam. Si autem rationabiliter modesteque unusquisque repetit quod sibi jure debetur, ei absque aliqua animadversione a metropolitano vel cui injunxerit, aut res, aut ratio non negetur. Hos autem omnes constringunt, qui tam in praeteritum quam in futurum res ecclesiae vel episcopi usurpantes diripuerint. IV. Illud etiam provido consilio decernentes, ut quia saepe sanctorum antistitum per absentiam commendatoris episcopi exsequiae differuntur, ita ut veneranda pontificis membra dum tardius funerantur injuriae omnino subjaceant, episcopus qui post mortem fratris ad sepeliendum eum solet invitatus occurrere, infirmum magis et adhuc in corpore positum admonitus visitare non differat, ut aut de revelatione sacerdotis amplius gaudeat, aut certe de ordinatione domus suae fratrem admoneat, ejusque probabilem voluntatem in effectum transmittat ac recedentem a saeculo, oblatum in ejus commendatione sacrificium Deo offerens, mox sepulturae tradat diligentissime et superius constituta canonice non differat adimplere. Si autem, ut fieri solet, antistes repentino obitu decesserit, et collimitanei sacerdotes de longinquo minime adesse potuerint, uno die tantum cum sua nocte exanimatum corpusculum sacerdotis maneat, nec sine fratrum ac religiosorum frequentia, vel psallentium excubatione servatum, a presbyteris cum omni diligentia in loco conditum seorsum non statim humetur, sed honorifice commendetur, donec sine mora invitato undecunque pontifice, ab ipso, ut condecet, solemniter tumuletur, ut et injuriae tollatur occasio, et mos antiquus in sepeliendis sacerdotibus observetur. V. Hoc etiam placuit, ut vagus atque instabilis clericus, sive etiam in diaconi ministerio vel presbyteri officio constitutus, si episcopi a quo ordinatus est praeceptis non obedierit, ut in delegata sibi ecclesia officium dependat assiduum quousque in vitio permanserit, et communione et honore privetur. VI. Ut nullus alienum clericum secundum decreta canonum sine consensu episcopi sui audeat ordinare, sed nec ullum sanctorum sacerdotum quispiam ordinet, qui localem se futurum primitus non spoponderit, ut per haec nullus a regula vel disciplina ecclesiastica deviare permittatur impune. Celsivus in Christi nomine episcopus subscripsi. Setabius episcopus subscripsi. Benagius episcopus subscripsi, Ampelius episcopus subscripsi. Sallustius archidiaconus vicarius domini mei Marcelli episcopi, subscripsi. INCIPIUNT CAPITULA CONCILII TOLETANI PRIMI. 1. De presbyteris et diaconibus si post ordinationem filios genuerint. 2. Ut poenitens, si necessitas cogat, lector aut ostiarius fiat. 3. De his qui viduas acceperint, ne diaconi efficiantur. 4. Ut subdiaconus si defuncta uxore aliam duxerit, ostiarius fiat. 5. Ut si cujuslibet ordinis clericus tardius ad ecclesiam venerit, deponatur. 6. Ut religiosa puella virorum familiaritatem in domo non habeat. 7. Ut clericus cujus uxor peccaverit praeter necem potestatem habeat distringendi eam, et cum ea cibum non sumat. 8. De eo qui post baptismum militaverit, ut ad diaconatum non permittatur. 9. Ut nulla professa vel vidua, absente sacerdote, in domo sua sacerdotale officium vel lucernale impleat. 10. Ut nullus obligatum cuiquam absque consensu domini vel patroni clericum faciat. 11. Ut si quis potentum exspoliaverit quemlibet et admonente episcopo non reddiderit, excommunicetur. 12. Ut nullus clericus ab episcopo recedat et ad alium se transferat. 13. De his qui in ecclesiam intrant, et non communicant, ut excommunicentur. 14. De eo qui acceperit eucharistiam, et non sumpserit, ut sacrilegus repellatur. 15. De his qui excommunicantur a sacerdotibus, ut nullus ad eos accedat. 16. Ut devota si adulterata fuerit decem annos poeniteat; si maritum duxerit, non permittendam ad poenitentiam, nisi maritus decesserit. 17. De eo qui uxorem habet, si concubinam habuerit, non communicet. 18. Si vidua episcopi, presbyteri, vel diaconi, maritum acceperit. 19. Si sacerdotis, vel diaconi, filia religiosa peccaverit, in fine tantum communicet. 20. Ut nullus praeter episcopum chrisma conficiat. 21. De regulis fidei catholicae contra Priscillianos. INCIPIT CONCILIUM PRIMUM TOLETANUM Decem et octo episcoporum, tempore Honorii et Arcadii, Stilicone consule, habitum. Convenientibus episcopis in ecclesia Toleto, id est, Patrono, Marcello, Alitiano, Aphrodisio, Jocundo, Olympo, Severo, Astutio, Hilario, Lampadio, Eustochio, Exuperantio, Sereno, Floro, Leporio, Aureliano, Lampiode, Gallia, Lucentio. His conventus municipiis Celenis actus est, isti sunt qui in aliis gestis adversus Priscilliani sectatores, et haeresim quam astruxerat libellarem dedere sententiam. Considentibus presbyteris, astantibus diaconibus, et caeteris qui intererant concilio congregatis, Patronus episcopus dixit: Quoniam singuli coepimus in ecclesiis nostris facere diversa, et inde tanta scandala sunt, quae usque ad schisma perveniunt, si placet, communi concilio decernamus quid ab omnibus episcopis in ordinandis clericis sit sequendum. Mihi autem placet constitutum primitus Nicaeni concilii perpetuo esse servandum, nec ab hoc esse recedendum. Universi episcopi dixerunt: Hoc nobis placet, ita ut si quis cognitis gestis Nicaeni concilii aliud quam statutum est facere praesumpserit, et non in eo perseverandum putaverit, tunc excommunicatus habeatur, nisi per correptionem fratrum emendaverit errorem.

CAP. I. Placuit, ut diacones si vel integri, vel casti sint, et continentis vitae, etiam si uxores habeant, in ministerio constituantur, ita tamen ut si qui etiam ante interdictum quod per priores ante nos episcopos constitutum est incontinenter cum uxoribus vixerint, presbyteri honore non cumulentur; si quis vero ex presbyteris ante interdictum filios suos susceperit, de presbytero ad episcopum non admittatur. II. Item placuit, ut poenitentes non admittantur ad clerum, nisi tantum, si necessitas, aut usus exegerit, inter ostiarios deputentur, vel inter lectores, ita ut Evangelia, aut Apostolum non legant. Si qui autem ante ordinati sunt diacones, inter subdiacones habeantur, ita ut manum non imponant, nec sacra contingant. Ex eo vero poenitente dicimus qui post baptismum, aut pro homicidio, aut pro diversis criminibus gravissimisque peccatis publicam poenitentiam gerens sub consilio divino fuerit reconciliatus altario. III. Item constituit sancta synodus, ut lector fidelis si viduam alterius uxorem acceperit, amplius nihil sit, sed semper lector habeatur, aut forte subdiaconus. IV. Subdiaconus autem defuncta uxore si uxorem aliam duxerit, ab officio in quo ordinatus fuerat removeatur, et habeatur inter ostiarios vel lectores, ita ut Evangelium et Apostolum non legat, propterea ne qui ecclesiae servierit publicis officiis servire videatur; qui vero tertiam, quod nec dicendum est, acceperit, abstentus biennio postea inter laicos reconciliatus per poenitentiam communicet. V. Presbyter, vel diaconus vel subdiaconus, vel quilibet ecclesiae deputatus clericus, si intra civitatem non fuerit, vel in loco in quo ecclesia est, aut castella, aut vici sunt, aut villae, si ad ecclesiam, aut ad sacrificium quotidianum non venerit, clericus non habeatur, si castigatus per satisfactionem veniam ab episcopo voluit promereri. VI. Itemque puella Dei nec familiaritatem habeat cum confessore, aut cum quolibet laico sanguinis alieni, aut convivium sola adeat, nisi ubi seniorum, aut honestorum, aut viduarum honestarumque frequentia, ubi honeste confessor quilibet cum plurimorum testimonio testium convivio interesse possit, cum lectoribus autem in ipsorum domibus non admittendas penitus nec videndas, nisi forte consanguinea soror sit vel uterina. VII. Placuit ut si quorumcunque clericorum uxores peccaverint, ne forte licentiam peccandi plus habeant, accipiant mariti earum hanc potestatem praeter necem custodiendi, ligandi in domo sua, ad jejunia salutaria, non mortifera, eas cogentes, ita ut invicem sibi clerici pauperes auxilium ferant, si servitia non habeant; cum uxoribus autem ipsis quae peccaverint, nec cibos sumant, nisi forte ad timorem Dei acta poenitentia revertantur. VIII. Si quis post baptismum militaverit, et chlamydem sumpserit, aut cingulum ad necandos fideles, etiam si gravia non admiserit, si ad clerum admissus fuerit diaconi non accipiat dignitatem. IX. Nulla professa vel vidua absente episcopo vel presbytero in domo sua antiphonas 105 cum confessore vel servo suo faciat; lucernarium vero nisi in ecclesia non legatur, aut si legatur in villa praesente episcopo vel presbytero vel diacono legatur. X. Clericos, siquidem obligati sint vel pro aequatione, vel de genere alicujus domus, non ordinandos nisi probatae vitae fuerint, et patroni consensus accesserit. XI. Si quis de potentibus clericum aut quemlibet pauperiorem, aut religiosum exspoliaverit, et mandaverit eum ad se venire episcopus ut audiatur et contempserit, invicem mox scripta percurrant per omnes provinciae episcopos, et quoscunque audire potuerint, ut excommunicatus habeatur ipse donec obediat ut reddat aliena. XII. Item ut liberum nulli clerico sit discedere ab episcopo suo, et alteri episcopo communicare, ni forte ei quem episcopus alius libenter habeat de haereticorum schismate discedentem, et ad fidem catholicam revertentem. Si qui autem de catholicis discesserint et communione eorum, vel palam, vel occulte cum eis qui vel excommunicati sunt, vel per sententiam jam notati fuerint invenit, habeant illorum ad quos ire voluerint, etiam in damnatione, consortium. XIII. De his qui intrant in ecclesiam, et apprehenduntur nunquam communicare admoneantur. Quod si non communicant, ad poenitentiam accedant; si communicant, non semper abstineant, si non fecerint, abstineantur. XIV. Si quis autem acceptam a sacerdote eucharistiam non sumpserit, velut sacrilegus propellatur. XV. Si quis laicus abstinetur, ad domum ejus, vel clericorum, vel religiosorum, nullus accedat, similiter et clericus, si abstinetur, a clericis devitetur; si quis cum illo colloqui, aut convivari fuerit deprehensus, etiam ipse abstineatur, sed hoc pertineat ad eos clericos qui ejus sunt episcopi, et ad omnes qui commoniti fuerint de eo qui abstinetur, sive laico quolibet sive clerico. XVI. Devotam peccantem non recipiendam in ecclesiam nisi peccare desierit, et si desinens egerit aptam poenitentiam decem annis recipiat communionem, priusquam autem in ecclesiam admittatur ad orationem ad nullius convivium Christianae mulieris accedat, quod si admissa fuerit, etiam haec quae eam receperit habeatur in absentia, corruptorem etiam par poena constringat. Quae autem maritum acceperit non admittatur ad poenitentiam, nisi adhuc ipso vivente marito caste vivere coeperit, aut postquam ipse decesserit. XVII. Si quis habens uxorem fidelis, si concubinam habeat non communicet. Caeterum is qui non habet uxorem et pro uxore concubinam habet a communione non repellatur, tamen ut unius mulieris, aut uxoris, aut concubinae, ut ei placuerit sit conjunctione contentus, alias vero vivens abjiciatur, donec desinat et ad poenitentiam revertatur. XVIII. Si qua vidua episcopi aut presbyteri, aut diaconi maritum acceperit, nullus clericus, nulla religiosa cum ea convivium sumat, nunquam communicet, morienti tantum ei sacramentum subveniat. XIX. Episcopi vel presbyteri sive diaconi filia, si devota fuerit et peccaverit, et maritum duxerit, si eam pater vel mater in affectum receperint, a communione habeantur alieni, pater vero causas in concilio noverit se praestaturum. Mulier autem non admittatur ad communionem, nisi marito defuncto egerit poenitentiam, si autem vivente eo secesserit et poenituerit, nullo modo nisi vitae deficiens accipiat communionem. XX. Quamvis pene ubique custodiatur, ut absque episcopo chrisma nemo conficiat, tamen quia in aliquibus locis vel provinciis presbyteri dicuntur chrisma conficere, placuit ex hac die nullum alium nisi episcopum chrisma conficere, et per dioecesim destinare, ita ut de singulis ecclesiis ad episcopum ante diem Paschae diaconi destinentur, aut subdiaconi qui confectum chrisma ab episcopo destinatum ad diem Paschae possint ad tempus deferre. Episcopo sane certum est quod omni tempore licet chrisma conficere, sine conscientia autem episcopi nihil penitus presbyteri agere praesumant. Statutum vero est diaconum non chrismare, sed presbyterum absente episcopo, praesente vero non, nisi ab ipso fuerit praeceptum. Hujusmodi constitutionem meminerit semper archidiaconus vel praesentibus vel absentibus episcopis suggerendam, ut eam et episcopi custodiant, et presbyteri non relinquant. Patronus episcopus subscripsi; Marcellus episcopus subscripsi; Afrodisius episcopus subscripsi; Alicianus episcopus subscripsi; Olimpius episcopus subscripsi; Asterius episcopus subscripsi; Lampadius episcopus subscripsi; Serenus episcopus subscripsi; Jocundus episcopus subscripsi; Severus episcopus subscripsi; Leonas episcopus subscripsi; Hilarius episcopus subscripsi; Florus episcopus subscripsi; Leporius episcopus subscripsi; Aurelianus episcopus subscripsi; Eustochius episcopus subscripsi; Lampadius episcopus subscripsi; Exuperantius episcopus subscripsi. XXI. Regula fidei contra omnes haereses quam maxime contra Priscillianistas episcopi Tarraconensis, Carthaginensis, Lusitani et Betici fecerunt ex praecepto papae Leonis, et ad Balconium episcopum Galiciae transmiserunt. Ipsi etiam et suprascripta viginti canonum capitula statuerunt in concilio Toletano. Assertio fidei ejusdem concilii.

Credimus in unum verum Deum Patrem omnipotentem, et Filium, et Spiritum sanctum, visibilium factorem, per quem omnia facta sunt in coelo et in terra, unum Deum, et unam esse divinae substantiae Trinitatem. Patrem autem non esse Filium ipsum, sed habere Filium qui Pater non sit; Filium non esse Patrem, sed Filium Dei de Patris esse natura; Spiritum quoque esse Paracletum, qui nec Pater sit ipse, nec Filius, sed a Patre Filioque procedens. Est ergo ingenitus Pater, genitus Filius, non genitus Paracletus sed a Patre Filioque procedens. Pater est cujus vox haec audita est de coelis: « Hic est Filius meus dilectus, in quo mihi bene complacui, ipsum audite (Matth. XVII, 5). » Filius est qui ait: « Ego a Patre exivi, et a Deo veni in hunc mundum (Joan. XVI, 28). » Paracletus est Spiritus de quo Filius ait: « Nisi ego abiero ad Patrem, Paracletus non veniet (Joan. XVI, 7). » Hanc Trinitatem personis distinctam substantia unica, virtute et potestate et majestate indivisibilem, indifferentem, praeter hanc nullam credimus divinam esse naturam, vel angeli, vel spiritus, vel virtutis alicujus quae Deus credatur. Hunc ergo Filium Dei Deum natum a Patre, ante omne omnino principium sanctificasse uterum virginis Mariae, atque ex ea verum hominem sine virili generatum semine suscepisse, duabus duntaxat naturis, id est deitatis et carnis, in unam convenientibus omnino personam, id est Dominum nostrum Jesum Christum. Nec imaginarium corpus, aut phantasmatis alicujus in eo fuisse, sed solidum atque verum hunc et esurisse, et sitisse, et doluisse, et flevisse, et omnes corporis injurias pertulisse. Postremo a Judaeis crucifixum, et sepultum, et tertia die resurrexisse, conversatum postmodum cum discipulis suis, et quadragesima post resurrectionem die ad coelum ascendisse. Hunc filium hominis etiam Filium Dei, et Filium Dei et hominis filium appellamus. Resurrectionem vero futuram humanae credimus carnis, animam autem hominis non divinae esse substantiae, aut Dei Patris, sed creaturam Dei voluntate creatam. Si quis autem dixerit, aut crediderit a Deo omnipotente mundum hunc factum non fuisse, atque omnia ejus instrumenta, anathema sit. Si quis dixerit vel crediderit Filium eumdem esse Patrem, vel Paracletum, anathema sit. Si quis dixerit atque crediderit Deum Patrem eumdem esse Filium, vel Paracletum, anathema sit. Si quis dixerit vel crediderit Paracletum esse, vel Patrem, vel Filium, anathema sit. Si quis crediderit vel dixerit carnem tantum sine anima a Filio Dei fuisse susceptam, anathema sit. Si quis dixerit vel crediderit Christum innascibilem esse, anathema sit. Si quis dixerit vel crediderit deitatem nascibilem esse, anathema sit. Si quis dixerit vel crediderit deitatem Christi convertibilem fuisse, vel passibilem, anathema sit. Si quis dixerit vel crediderit alterum Deum esse priscae legis, alterum Evangeliorum, anathema sit. Si quis dixerit vel crediderit ab altero Deo mundum factum fuisse, et non ab eo de quo scriptum est: In principio fecit Deus coelum et terram, anathema sit. Si quis dixerit, vel crediderit corpora humana non resurgere post mortem, anathema sit. Si quis dixerit, vel crediderit animam humanam Dei portionem, vel Dei esse substantiam, anathema sit. Si quis dixerit vel crediderit alias scripturas praeter quas Ecclesia catholica recipit in auctoritate habendas vel esse venerandas, anathema sit. Si quis dixerit vel crediderit deitatis et carnis unam in Christo esse naturam, anathema sit. Si quis dixerit, vel crediderit esse aliquid quod se extra divinam Trinitatem possit ostendere, anathema sit. Si quis astrologiae vel mathesi existimat esse credendum, anathema sit. Si quis dixerit vel crediderit conjugia hominum quae secundum legem divinam licet habere exsecrabilia esse, anathema sit. Si quis dixerit, vel crediderit carnes avium seu pecudum quae ad escam datae sunt, non tantum pro castigatione hominum abstinendas, seu exsecrandas esse, anathema sit. Si quis in errore Priscilliani sectam sequitur, vel profitetur, ut aliud in salubri baptismo contra sedem sancti Petri faciat, anathema sit.

Explicit regula fidei catholicae adversus Priscillianistas. Patronus episcopus subscripsi; Marcellianus episcopus subscripsi; Afridius episcopus subscripsi; sancti et alii episcopi qui interfuerunt concilio.

INCIPIUNT CAPITULA CONCILII SECUNDI TOLETANI.

1. De his quos parentes ab infantia in clericatus officio mancipaverunt, si postea voluntatem habeant nubendi. 2. De clerico qui ad aliam transit ecclesiam, et qui eum receperit. 3. Ut nullus a subdiaconatu et supra extraneam habeat mulierem. 4. Ut quidquid de jure ecclesiae clerici tenuerunt, post obitum eorum ad ecclesiam revertatur. 5. De his qui se proximis suis copulant, ut a communione Christi separentur INCIPIT CONCILIUM TOLETANUM SECUNDUM Habitum aera DLXV, anno quinto Amalrici regis. Cum in voluntate Domini apud Toletanam urbem sanctorum episcoporum praesentia convenisset, et de institutis sanctorum Patrum canonumque decretis commemoratio haberetur, nobis in unum positis placuit, ut si qua in antiquis canonibus minime commemorata sunt salubri tractatu ac diligenti consideratione instituantur. Si qua vero in anterioribus 106 sunt neglecta, redivivam ordinationis censuram obtineant, quatenus dum his quae in conciliis sunt decreta, sed abusione temporum hactenus dimissa, et ad cultum fidei pertinent, studium religiosae impendimus observationis, Dei misericordiam facilius impetremus.

CAP. I. De his quos voluntas parentum a primis infantiae annis in clericatus officio vel monachali posuit pariter statuimus observandum, ut mox cum detonsi vel ministerio electorum contraditi fuerint, in domo ecclesiae sub episcopali praesentia a praeposito sibi debeant erudiri. At ubi octavum decimum aetatis suae compleverint annum, coram totius cleri plebisque conspectu voluntas eorum de expetendo conjugio ab episcopo perscrutetur; quibus si gratia castitatis Deo inspirante placuerit, et promissionem castimoniae suae absque conjugali necessitate responderint servaturos, hi tanquam appetitores arctissimae viae lenissimo Domini jugo subdantur, ac primo subdiaconatus ministerium probatione habita professionis suae a vicesimo anno suscipiant. Quod si inculpabiliter ac inoffensae vicesimum et quintum annum aetatis suae peregerint, ad diaconatus officium, si scientes implere posse ab episcopo comprobentur, promoveri debent, cavendum tamen est his ne quando suae sponsionis immemores ad terrenas nuptias aut abortivos concubitus ultra recurrant. Quod si forte fecerint, ut sacrilegii rei ab Ecclesia habeantur extranei. His autem quibus voluntas propria interrogationis tempore desiderium nubendi persuaserit, concessam ab episcopis sententiam auferre non possumus, ita ut provectae aetatis in conjugio positi renuntiaturos se pari consensu operibus carnis spoponderint, ad sacratos gradus aspirent. II. Similiter placuit custodire ne quis ex eis qui tali educatione imbuuntur qualibet occasione cogente propriam relinquentes ecclesiam, ad aliam transire praesumant, episcopus vero qui eum suscipere absque conscientia proprii sacerdotis fortasse praesumpserit, totius fraternitatis se reum esse noverit, quia durum est ut eum quem alius rurali sensu ac scelere infantiae exuit, alius suscipere ac vindicare praesumat. III. Illud vero praeterea speciali ordinatione decrevimus, quod nec antiqua concilia in universis canonibus siluerunt, ut nullus clericorum a gradu subdiaconatus et supra in consortio familiaritatis habeat mulierem vel ingenuam, vel libertam, vel ancillam, sed si sunt ei hujusmodi servitia, matri, vel sorori, vel alii propinquae contradat, et quidquid suis manibus perfecerit, proprio domino deferatur. Aut si propinquitatis memoria deest, alterius domus adhaerentis habitaculum requiratur, dum in toto modo nulla occasio introeundi domum clerici feminae permittatur, unde aliqua possit incurrere noxialis famae innocentis portas injuria. Sane deinceps post datam hanc admonitionem quisque earum consortio frui voluerit, noverit se non solum a clericatus officio retrahi vel ecclesiae foribus expelli, sed etiam omnium catholicorum clericorum vel laicorum communione privari, nulla prorsus vel colloquii consolatione relicta quatenus malae consuetudinis abrasa rubigo in posteris radicis suae veneno serpere non possit. IV. Si quis sane clericorum agellos, vel vineolas in terris ecclesiae sibi fecisse probatur sustentandae vitae causa, usque ad diem obitus sui possideat, post suum vero de hac luce decessum juxta priorum canonum constitutiones jus suum ecclesiae sanctae restituat, nec testamentum successorio jure cuiquam haeredum aut prohaeredum relinquat, nisi forsitan cui episcopus pro servitiis ac praestatione ecclesiae largiri voluerit. V. Nam et haec praecavenda salubriter sancimus, ne quis fidelium propinquam sanguinis sui usquequo affinitatis lineamenta generis successione cognoscit in matrimonio sibi desideret copulari, quoniam scriptum est: Omnis homo ad proximam sanguinis sui non accedat, ut revelet turpitudinem ejus, nec sine denuntiatione sit sententiae, nam paulo post infert et dicit: Anima quae fecerit de abominationibus istis quidpiam, peribit de medio populi sui. Si quis ergo hujus decreti temerator exstiterit, ac vetitum violare praesumpserit, tanto graviori sententia multandum se recognoscat, quanto eam propinquiorem cui copulari se maluit serie originis esse non ambigit, tantoque annosioris excommunicationis tempore a Christi corpore et fraternitatis consortio sequestretur, quanto fuerit propinquioris sanguinis contagione pollutus. Hujus institutionis regulam qui subscripsimus irrefragabili auctoritate nos spondemus servaturos. Si quis autem tam nostram vel eorum qui nunc sanctae synodo ex hac provincia defuerunt, huic tam salubri ordinationi obviare praesumpserit, vel solerter adimplere neglexerit, convictus totius fraternae charitatis aliquandiu habeatur extraneus. Sane juxta priorum canonum decreta concilium apud fratrem nostrum Montanum episcopum si Dominus voluerit futurum pronuntiamus. Itaque statuimus, ut frater et coepiscopus noster Montanus qui in metropoli est ad comprovinciales nostros Domini sacerdotes litteras de congreganda synodo adveniente tempore debeat destinare. Nunc ergo in nomine Domini finitis his quae in consultationem venerunt, gratias agimus omnipotenti Deo, deinde Domino nostro glorioso Amalrico regi divinam clementiam postulantes, ut innumeris regni ejus ea quae ad cultum fidei perveniunt peragendi nobis licentiam praestet. Montanus in Christi nomine episcopus his constitutionibus acquievi, relegi et subscripsi die et anno quo supra. Pancarius episcopus his constitutionibus acquievi, et relegi, et subscripsi. Canonius episcopus subscripsi. Paulus episcopus subscripsi. Domitianus episcopus subscripsi. Marracinus episcopus subscripsi. Nibridius episcopus subscripsi. Justus in Christi nomine Ecclesiae catholicae Urgellitanae episcopus, hanc constitutionem consacerdotum meorum in Toletana urbe habitam, cum post aliquantum temporis advenissem, salva auctoritate priscorum canonum relegi, probavi et subscripsi. INCIPIT CONCILIUM TOLETANUM TERTIUM In quo Arii haeresis in Hispania condemnatur. In nomine Domini nostri Jesu Christi anno 4, regnante gloriosissimo atque piissimo, et Deo fidelissimo domino Richardo rege, die VIII Iduum Maiarum, aera D. C. XXVII. Haec sancta synodus habita in sancta civitate regia Toletana ab episcopis totius Hispaniae, vel Galliciae qui infra scripti sunt.

CAP. I. Cum pro fidei suae sinceritate idem gloriosissimus princeps omnes regiminis sui pontifices in unum convenire mandasset, ut tam de ejus conversione quam de gentis Gothorum innovatione in Domino exsultarent, et divinae dignationi pro tanto munere gratias agerent, memoratus sanctissimus princeps sic venerandum concilium alloquitur, dicens: Non incognitum reor esse vobis, reverendissimi sacerdotes, quod propter instaurandam disciplinae ecclesiasticae formam, ad nostrae vos serenitatis praesentiam evocaverim, et quia recursis retro temporibus haeresis imminens in tota Ecclesia catholica agere synodica negotia denegabat, Deus, cui placuit per nos ejusdem haeresis obicem depellere, admonuit de more ecclesiastico reparare. Ergo sit vobis jucunditati, si gaudio quod mos canonicus prospectu Dei per nostram gloriam ad paternos reducetur terminos. Prius tamen admoneo pariter et exhortor jejuniis vos et vigiliis atque orationibus operam dare ut ordo canonicus quem a sacerdotalibus sensibus detraxerat longa ac diuturna oblivio, quam aetas nostra se nescire fatetur, divino dono vobis rursus patefiat. Ad haec autem gratias Deo agentes, et religiosissimo principi universo concilio in laudibus acclamante, triduanum est exinde praedicatum jejunium. Sed cum die octava Iduum Maiarum in unum coetum Dei sacerdotes adessent, et oratione praemissa, unusquisque sacerdotum competenti loco resedisset, ecce in medio eorum adfuit serenissimus princeps seque cum Dei sacerdotibus orationi communicans, divino flamine plenus sic ad loquendum exorsus est, dicens: Non credimus vestram latere sanctitatem quanto tempore in errore Arianorum laborasset Hispania, et non multos post decessum genitoris nostri dies, quibus nos vestra beatitudo fidei sanctae catholicae cognovit esse sociatos. Credimus generaliter magnum, et aeternum gaudium habuisse, et ideo, venerandi patres, ad hanc vos peragendam congregavimus synodum, ut de omnibus nuper advenientibus ad Christum ipsi aeternas Domino gratias deferatis. Quidquid vero verbis apud sacerdotium vestrum nobis agendum erat de fide atque spe vestra quam gerimus in hoc tomo conscripta, atque allegata nota facimus, relegatur enim in medio vestri, et in judicio synodali examinata per omne successivum tempus gloriosa nostra ejusdem fidei testimonio declarata clarescat. Susceptus est autem ab omnibus Dei sacerdotibus offerente rege sacrosanctae fidei tomus, et pronuntiante notario clara voce recensitus est. II. Quamvis Deus omnipotens pro utilitatibus populorum regni nobis cultum subire tribuerit, et moderamen gentium non paucarum regiae nostrae curae commiserit, meminimus tamen nos mortalium conditione perstringi, nec posse felicitatem futurae beatitudinis aliter promereri, nisi nos cultu verae fidei reputemus, et Conditori nostro salutis confessione qua dignus est ipse placeamus. Pro qua re quanto subditorum gloria regali extollimur, tanto providi esse debemus in his quae a Deo sunt, vel nostram spem augere, vel gentibus nobis a Deo creditis consulere. Caeterum quid pro tantis beneficiorum collationibus omnipotentiae divinae valemus tribuere, quando omnia ipsius sunt, et bonorum nostrorum nihil egeat, nisi ut in eum sic tota devotione credamus, quemadmodum per Scripturas sacras se ipse intelligi voluit, et credi praecepit, id est, ut confiteamur esse Patrem qui genuerit ex substantia sua Filium sibi et coaequalem et coaeternum. Non tamen ut idem ipse sit natus ingenitus, sed persona alius sit Pater qui genuit, alius sit Filius qui fuerit generatus, unius tamen utraque substantiae in divinitate subsistat, Pater ex quo sit Filius, ipse vero ex nullo sit alio. Filius qui habeat Patrem, sed sine initio et diminutione in ea qua Patri coaequalis et coaeternus est divinitate subsistat. Spiritus quoque sanctus confitendus a nobis et praedicandus a Patre esse, et Filio procedere, et cum Patre et Filio unius esse substantiae. Tertiam vero in trinitate Spiritus sancti esse personam, qui tamen communionem habet cum Patre et Filio divinitatis essentia. Haec enim sancta Trinitas unus est Deus, Pater et Filius et Spiritus sanctus, cujus bonitate hominis licet bona sit condita creatura, per assumptam tamen a Filio humani habitus formam a damnata progenie reformamur ad beatitudinem pristinam; sed sicut verae salutis indicium est trinitatem in 107 unitate et unitatem in Trinitate sentire, ita erit consummata sententia, si eadem intra universalem Ecclesiam teneamus, et apostolicam unitatem in apostolico positi fundamento servemus. Tamen vos Dei sacerdotes meminisse oportet, quantis huc usque Ecclesia catholica per Hispanias aversae partis molestiis laboraverit, dum et catholici constanter fidei suae tenerent ac defenderent unitatem, et haeretici pertinaciori animositate propriae niterentur perfidiae quoque ut res ipsa conspicit calore fidei accensum in hoc Dominus excitavit, ut depulsa obstinatione infidelitatis, et discordiae submoto furore, populum qui sub nomine religionis famulabatur errori, ad agnitionem fidei et Ecclesiae catholicae consortium revocarem. Adest enim omnis gens Gothorum inclyta et fere omnium gentium virilitate illustrata, quae licet suorum pravitate doctorum a fide hactenus vel unitate fuerit Ecclesiae catholicae segregata, toto nunc tamen modo assensu concordans ejus Ecclesiae communioni participatur, quae diversarum gentium multitudinem materno in sinu suscipit, et charitatis uberibus nutrit, de qua propheta canente, dicitur: « Domus mea domus orationis vocabitur (Matth. XXI, 13) » omnibus gentibus. Nec enim sola Gothorum conversio ad cumulum nostrae mercedis accedit, quinimo et Suevorum gentis infinita multitudo, quam praesidio coelesti nostro regno subjecimus alieno judicio in haeresim deductam, nostro tamen ad veritatis originem studio revocavimus. Proinde, sanctissimi patres, has nobilissimas gentes quae lucris gratiae per nos Dominicis applicatae sunt, quasi sanctum, et placabile sacrificium per vestras manus aeterno Deo offero. Erit enim mihi immarcessibilis corona vel gaudium in retributione justorum, si hi populi qui nostra ad unitatem Ecclesiae solertia transcurrerint fundati in eadem et stabiliti permaneant. Sicut enim divino nutu nostrae curae fuit hos populos ad unitatem Christi et Ecclesiae pertrahere, ita sit vestrae docibilitatis eos catholicis dogmatibus instruere, quo in tota cognitione veritatis instructi, noverint ex toto errores perniciosos respuere, et verae fidei tramitem ex charitate retinere, vel catholicae Ecclesiae communionem desiderio avidiori complecti. Caeterum sicut facile ad veniam pervenisse confido, quod nescia huc usque tam clarissima erraverit gens, ita gravius esse non dubito si agnitam veritatem dubio corde teneat, atque a patenti lumine, quod absit, oculos suos avertat. Unde et valde pernecessarium esse perspexi beatitudinem vestram in unum convenire, habens sententiae Dominicae fidem qua dicit: Ubi fuerint duo vel tres collecti in nomine meo, ibi sum in medio eorum. Credo enim beatam sanctae Trinitatis divinitatem huic sancto interesse concilio, et ideo tanquam ante conspectum Dei ita in medio vestri fidem meam quam protuli conscius admodum sententiae dicentis: Non celavi misericordiam tuam a congregatione multa. Vel apostolum Paulum Timotheo discipulo praecipientem audivi: « Certa bonum certamen fidei, apprehende vitam aeternam in qua vocatus es, confessus bonam confessionem coram multis testibus (I Tim. VI, 12). » Vera est enim Redemptoris nostri ex Evangelio sententia qua « confitentem se coram hominibus confiteri dicit coram Patre, et negantem se esse negaturum (Matth. X, 33) » Expedit enim nobis id ore profiteri quod credimus corde, secundum coeleste mandatum, quo dicitur: « Corde enim creditur ad justitiam, ore autem confessio fit ad salutem (Rom. X, 10). » Proinde sicut anathematizo Arium cum omnibus dogmatibus et complicibus suis, qui unigenitum Dei Filium a paterna degenerem asserebat esse substantia, nec a Patre genitum, sed ex nihilo dicebat esse creatum, vel omnia consilia malignantium quae adversus sanctam synodum Nicaenam instituerunt, ita in honorem et in laudem Dei fidem sanctam Nicaeni observo concilii, et honoro ea quae contra rectae fidei eumdem pestem Arium trecentorum decem et octo sancta episcopalis scripsit synodus. Amplector itaque et teneo fidem centum quinquaginta episcoporum Constantinopoli congregatorum, qui Macedonium Spiritus sancti substantiam minorantem et a Patris et Filii unitate et essentia segregantem jugulo veritatis interemit. Primae quoque Ephesinae synodi fidem, quae adversus Nestorium ejusque doctrinam lata est, credo pariter et honoro. Similiter et Chalcedonensis concilii fidem quam plena sanctitate et eruditione adversus Euticem et Dioscorum protulit, cum Ecclesia catholica reverenter suscipio. Omnium quoque orthodoxorum venerabilium sacerdotum concilia quae ab ipsis supra scriptis quatuor synodis fidei puritate non dissonant, pari veneratione observo. Properet ergo reverentia vestra fidem hanc nostram canonicis applicare monimentis ut ab episcopis vel religiosis et gentis nostrae primoribus solerter fides quam in Ecclesia catholica crediderunt legatur; quam renovatam et apicibus vel eorum subscriptionibus roboratam, futuris olim temporibus in testimonium Dei atque omnium fidelium reservare, ut gentes quas in Dei nomine regia potestate percellimus, et quae relicto antiquo errore per unctionem sacrosancti chrismatis, vel manus impositionem Paracletum intra Dei Ecclesiam perceperint Spiritum, quem unum et aequalem cum Patre et Filio confitentes, quae dono Dei in sinu Ecclesiae sanctae catholicae collatae sunt. Quod si eorum aliqui hanc credulitatem et sanctam confessionem nostram minime credere voluerint, iram Dei cum anathemate aeterno suscipiant, ut de interitu suo fidelibus gaudium, infidelibus sint in exemplum. Huic vero confessioni meae sanctarum Scripturarum et conciliorum constitutionibus consentiens testimonio divino tota cordis simplicitate subscripsi. Fides Nicaeni concilii.

Credimus in unum Deum Patrem omnipotentem, omnium visibilium et invisibilium conditorem; et in unum Dominum Jesum Christum Filium Dei de Patre natum unigenitum, hoc est de substantia Patris, Deum ex Deo, lumen ex lumine, Deum verum ex Deo vero, natum, non factum, omousion Patri, hoc est ejusdem cum Patre substantiae, per quem omnia facta sunt, et quae in coelo et quae in terra, qui propter nos et propter nostram salutem descendit et incarnatus est, homo factus, passus est sub Pontio Pilato, et sepultus est, et die tertia resurrexit, et ascendit in coelos, inde venturus est judicare vivos et mortuos. Et in Spiritum sanctum. Eos autem qui dicunt: Erat, quando non erat, et antequam nasceretur non erat, et quia ex nullis existentibus factus est, aut ex alia substantia vel subsistantia dicunt mutabilem esse et convertibilem Filium Dei, anathematizat catholica et apostolica Ecclesia.

Symbolum centum quinquaginta Patrum Constantinopolitani concilii. Credimus in unum Deum, Patrem omnipotentem, factorem coeli et terrae, visibilium omnium et invisibilium conditorem. Et in unum Dominum Jesum Christum Filium Dei unigenitum, ex Patre natum ante omnia saecula, Deum ex Deo, lumen ex lumine, Deum verum ex Deo vero, natum, non factum, omousion Patri, hoc est ejusdem cum Patre substantiae, per quem omnia facta sunt, et quae in coelo et quae in terra. Qui propter nos et propter nostram salutem descendit, et incarnatus est de Spiritu sancto ex Maria virgine, homo factus, passus est sub Pontio Pilato, et sepultus est, et die tertia resurrexit, ascendit in coelos, sedet ad dexteram Patris, iterum venturus cum gloria judicare vivos et mortuos, cujus regni non erit finis. Et in Spiritum sanctum Dominum et vivificatorem ex Patre procedentem, cum Patre et Filio adorandum et conglorificandum, qui locutus est per prophetas. Unam catholicam atque apostolicam Ecclesiam. Confitemur unum baptisma in remissionem peccatorum, exspectamus resurrectionem mortuorum, vitam futuri saeculi. Amen.

Item, tractatus Chalcedonensis concilii. Suffecerat quidem ad plenissimam pietatis agnitionem et confirmationem cautissimum hoc et salutare divinae gratiae symbolum. De Patre enim et Filio et Spiritu sancto doctrinam perfectam edocet, et incarnationem Dominicam fideliter suscipientibus manifestat. Sed quoniam qui praedicationem veritatis destruere nituntur, quasdam propriae haereseos novitates pariunt: quidam enim ministerium pro nobis actum divinae dispensationis audent corrumpere, et vocem illam virginei partus ad virginem denegant; alii temperamentum confusionum inducentes, et unam esse naturam carnis deitatisque insensate componentes, passibilem unigeniti divinam naturam tali confusione prodigiose divulgant, idcirco omnem adversus veritatem opponendam ab ipsis machinationem volens excludere sancta et magna universalis synodus, antiquam praedicationem immobilem docens statuit, praecipue trecentorum decem et octo sanctorum Patrum fidem incontaminatam manere. Et propter eos qui Spiritui sancto adversantur, centum quinquaginta Patrum paulo posteriori tempore in urbe Constantinopolitana convenientium de substantia Spiritus sancti traditam doctrinam corroborat, quam etiam omnibus illi insinuaverunt, non quod in praecedentibus aliquid deesset, adjicientes de Spiritu sancto eorumdem intellectum adversus eos qui deitatis ejus dominationem nituntur adimere Scripturarum testimoniis plenius manifestant. Propter eos sane qui dispensationis mysterium tentant corrumpere, et purum hominem esse qui ex sancta Virgine natus est, impudenter divulgant, beatissimi quondam Cyrilli Alexandrinae Ecclesiae sacerdotis synodicas epistolas, tam ad Nestorium quam ad caeteros per Orientem congruas et sibi consentientes scripsit, ad confutationem quidam Nestorianae amentiae, interpretationem vero eorum qui religioso zelo salutaris symboli capiunt intellectum. Quibus et epistolam sancti et beatissimi primae sedis archiepiscopi Leonis ad Flavianum scriptam esse recordamur ad penitus perimendam Euticetis malignitatem, quae magni Petri confessioni concordat, et communem quamdam paginam existentem contra eos qui recte non glorificant ad confirmationem catholicae religionis evidenter subjunxit, et eos qui in duos filios dispensationis Dominicae mysterium scindere moliuntur, exsecratur, et eos qui in duas naturas Christi temperamentum vel confusionem argumentantur, aversatur, et qui coelestem aut alterius cujuscunque substantiae existere formam quam pro nobis assumpsit insaniendo asserunt, procul abjicit, et eos qui duas quidem ante unitionem naturas, unam vero post unitionem confingunt, anathema facit. Consentientes ergo sanctis Patribus unum eumdemque Filium confiteri Dominum nostrum Jesum Christum consona voce pariter edocemur, perfectum verum Deum eumdem in unitate, Deum verum et hominem ex anima rationali et corpore, secundum divinitatem unius cum Patre naturae, secundum humanitatem eumdem unius naturae nobiscum, per omnia similem nobis absque peccato, ante saecula quidem ex Patre natum secundum divinitatem, novissimis vero diebus eumdem propter nos et propter nostram salutem ex Maria virgine Dei genitrice secundum humanitatem, unum eumdemque Christum Filium Dominum unigenitum in duabus naturis inconfuse, immutabiliter, indivise, inseparabiliter, cognoscendo, in nullo naturarum differentiam propter unitatem perimendam, magis autem salva utriusque naturae proprietate, et in una coeunte persona, uno quoque statu concurrente, non in duabus personis partiendum vel dividendum, sed unum eumdemque Christum Filium Dominum unigenitum verum Deum Jesum Christum, sicut ab exordio prophetae de eo et ipse nos erudivit, et Patrum nobis tradidit symbolum His itaque cum omni subtilitate et diligentia a nobis ordinatis, statuit sancta et universalis synodus, aliam fidem nulli licere proferre, aut scribere, aut credere, aut separare, aut docere aliter. Qui autem audent aut disponere aliam fidem, aut proferre, aut tradere aliud symbolum volentibus converti ad scientiam veritatis, vel ex gentibus, vel Judaeis, vel haereticis quibuscunque, si quidem aut episcopi aut clerici fuerint, alienos esse episcopos ab episcopatu, et clericos a clero 108 praecipimus. Si vero monachi, aut laici, aut clerici fuerint, anathemate feriri. Ego Reccaredus rex fidem hanc sanctam et confessionem quam una per totum orbem catholica confitetur Ecclesia, corde retinens, ore confirmans, mea dextera Deo protegente subscripsi. Ego Badda gloriosa regina hanc fidem credidi et suscepi, manu mea de toto corde subscripsi. Tunc acclamatum est laudibus Dei et in favore principis ab universo concilio: Gloria Deo Patri, et Filio, et Spiritui sancto, cui cura est pacem et unitatem Ecclesiae sanctae catholicae providere; gloria Domino nostro Jesu Christo, qui pretio sanguinis sui Ecclesiam catholicam ex omnibus gentibus congregavit; gloria Domino nostro Jesu Christo qui tam illustrem gentem unitati fidei verae copulavit, et unum gregem et unum pastorem instituit. Cui a Deo aeternum meritum, nisi vero catholico Reccaredo regi? Cui a Deo aeterna corona, nisi vero orthodoxo Reccaredo regi? Cui praesens gloria et aeterna, nisi amatori Dei Reccaredo regi? Ipse novarum plebium in Ecclesia conquisitor, ipse mereatur veraciter apostolicum meritum, qui apostolicum implevit officium, ipse sit Deo et omnibus amabilis, qui tam mirabiliter Deum glorificavit in terris, praestante Domino nostro, qui cum Patre Deo vivit et regnat in unitate Spiritus sancti in saecula saeculorum.

Item, fidei confessio episcoporum, presbyterorum, vel primorum Gothicae gentis, qui infra subscripserunt. Praecipiente autem universo venerabili concilio atque jubente, unus episcoporum catholicorum ad episcopos et religiosos clericos vel majores natu ab haerese Ariana conversos ejusmodi allocutione exorsus est, dicens: Officii nostri cura et fidelissimi et gloriosissimi principis admonitione compellimur, diligenter a vestra charitate perquirere, vel quid damnetis in haerese, aut quid intra sanctam catholicam credatis Ecclesiam; nam dicente Psalmista, dicimus, incipiente Domino in confessione. Optimum est, et vestrae saluti conveniens palam confiteri quod creditis, et sub auditu universorum anathematizare quod respuistis. Tunc prorsus optime poteritis evangelicae et apostolicae sedis fidei participes fieri, si eadem fidem catholicam ex confessione catholica incipiatis, vel propria subscriptione firmetis, et sicuti Deo jam de bona confessione cogniti estis conscientia, ita et proximos vos Christi esse corporis membra significetis, et nostra exiguitas nihil dubium, nihil infidum unquam de vestra suspicetur fraternitate, dum patuerit vos pestem Arianae perfidiae cum omnibus dogmatibus, regulis, officiis, communione, codicibus condemnare, ac detestandae haereseos exspoliati contagione, innovati quodammodo intra Ecclesiam Dei splendido habitu verae fidei claritatis. Tunc episcopi omnes una cum clericis suis primoresque gentis Gothicae pari consensione dixerunt: Licet hoc quod paternitas atque fraternitas vestra a nobis cupit audire, vel fieri, jam olim conversionis nostrae tempore egerimus, quando secuti gloriosissimum dominum nostrum, Reccaredum regem, hac die ad Ecclesiam transivimus, et perfidiam Arianam cum omnibus superstitionibus suis anathematizavimus, pariterque abjecimus. Nunc vero charitatem et devotionem quam vel Deo vel Ecclesiae catholicae sanctae meminimus nos debere, non tantum haec eadem quae petitis promptissime agere properamus, sed et si qua adhuc congrua fidei esse perspicitis, ac nobis charitate persuadetis, faciemus. Nos etenim semel rectae fidei amor in eam fidei devotionem advexit, ut omne quod nobis verius fraternitate vestra patefacitis teneamus, et libera fateamur confessione. Omnis ergo qui fidem et communionem ab Ario venientem, et usque ad nos retentam adhuc tenere desiderat, et de tota cordis intentione non damnat, anathema sit. Quicunque Filium Dei Dominum Jesum negaverit a paterna substantia sine initio genitum, et aequalem Patri esse vel consubstantialem, anathema sit. Quicunque Spiritum sanctum non credit aut non credit a Patre et Filio procedere, eumque non dixerit coaeternum esse Patri et Filio, et coessentialem, anathema sit. Quicunque in Patre et Filio et Spiritu sancto et personas non distinguit, et unius divinitatis substantiam non agnoscit, anathema sit. Quicunque Filium Dei Dominum nostrum Jesum et Spiritum sanctum esse juxta deitatem Patre minorem asseruerit, et gradibus separaverit, creaturamque esse dixerit, anathema sit. Quicunque Patrem et Filium et Spiritum sanctum unius substantiae, omnipotentiae, aeternitatis esse non crediderit, anathema sit. Quicunque nescire Filium quod Deus Pater sciat dixerit, anathema sit. Quicunque initium Filio Dei et Spiritui sancto deputaverit, anathema sit. Quicunque Filium Dei secundum divinitatem suam visibilem aut passibilem ausus fuerit profiteri, anathema sit. Quicunque Spiritum sanctum sicut Patrem et Filium verum Deum omnipotentem esse non credit, anathema sit. Quicunque alibi fidem et communionem catholicam praeter in Ecclesia quam Nicaeni et Constantinopolitani et primi Ephesini, et Chalcedonensis concilii decreta tenent, pariter et honorant, anathema sit. Quicunque Patrem et Filium honore et gloria et divinitate separat aut disjungit, anathema sit. Quicunque Filium Dei et Spiritum sanctum cum Patre non crediderit esse glorificandos et honorandos, anathema sit. Quicunque non dixerit, gloria Patri et Filio et Spiritui sancto, anathema sit. Quicunque rebaptizandi sacrilegium opus esse bonum credit aut crediderit agere, et egerit, anathema sit. Quicunque libellum detestabilem duodecimo anno Leobigildi regis a nobis editum, in quo continetur Romanorum ad Arianam haeresim traductio, et in quo gloria Patri per Filium in Spiritu sancto, et in quo male a nobis instituta continentur, habuerit, anathema sit in aeternum.

Confitemur enim nos ex haeresi Ariana toto corde, tota anima, et de tota mente nostra ad ecclesiam catholicam fuisse conversos. Nulli dubium sit, nos nostrosque successores errasse in haeresi Ariana et fidem evangelicam atque apostolicam nunc intra Ecclesiam catholicam didicisse. Proinde fidem sanctam quam religiosissimus dominus noster patefecit in medio concilio, et manu sua subscripsit, hanc et nos tenemus, hanc confitemur pariter et suscipimus, hanc in populis praedicare atque docere permittimus. Haec est vera fides (quam omnis Ecclesia dum per totum mundum tenet) catholica esse creditur et probatur. Cui haec fides non placet aut non placuerit, anathema sit maranatha in adventu Domini nostri Jesu Christi. Qui fidem spernit Nicaeni concilii et Constantinopolitani centum quinquaginta episcoporum veramque esse non dixerit, anathema sit. Qui fidem Ephesinae synodi primae et Chalcedonensis non tenet, et ea non delectatur, anathema sit. Qui concilia omnium orthodoxorum episcoporum consona conciliis Nicaeno, Constantinopolitano primo, Ephesino et Chalcedonensi non recipit, anathema sit. Proinde et damnationem hanc perfidiae communionis Arianae et omnium conciliorum haeresem Arianam foventium cum anathemate eorum manu propria subscribimus. Constitutiones vero sanctorum conciliorum Nicaeni, Ephesini, Constantinopolitani vel Chalcedonensis quas gratissima aure audivimus, consensione nostra veras esse probavimus, de toto corde, et de tota anima, et de tota mente nostra subscripsimus, nihil ad cognitionem veritatis lucidius arbitrantes quam quae supradictorum conciliorum continent auctoritates. De trinitate autem et unitate Patris et Filii et Spiritus sancti nihil his verius, nihil lucidius unquam potest vel poterit demonstrari, de mysterio Incarnationis unigeniti Filii Dei pro salute humani generis quo vera probatur humanae naturae sine peccati contagione susceptio, et permanentis incorruptae in eo divinitatis plenitudo, dum haec natura utraque non deperit, et una sit ex utraque Domini nostri Jesu Christi persona satis plane in his conciliis probatur patefieri veritas, quae a nobis credatur, omni remota dubitatione. Qui unquam hanc fidem sanctam depravare, corrumpere, mutare tentaverit, aut ab eadem fide vel communione catholica (quam nuper sumus Deo miserante adepti) sese separare vel dissociare voluerit, sit Deo et universo mundo crimini infidelitatis in aeternum obnoxius. Floreat autem sancta catholica Ecclesia per omnem mundum pacatissime et emineat doctrinae sanctitate et potestate. Si qui intra eam fuerint, communicaverintque, hi audient, ad dexteram Patris positi: Venite, benedicti Patris mei, percipite regnum quod vobis paratum est ab origine mundi. Si qui autem ab ea recesserint, ejusque detraxerint fidei, et communionem spreverint, hi audient ore divino in die judicii: Discedite a me, maledicti, nescio vos. Ite in ignem aeternum qui paratus est diabolo et angelis ejus. Sint ergo damnata in coelo et in terra, quaecunque per hanc catholicam fidem damnantur, et sint accepta in coelo et in terra, quaecunque per hanc fidem accipiuntur, regnante Domino nostro Jesu Christo, cui cum Patre et Spiritu sancto est gloria in saecula saeculorum.

Symbolum trecentorum decem et octo Patrum Nicaeni concilii. Credimus in unum Dominum Deum Patrem omnipotentem, omnium visibilium et invisibilium conditorem. Et in unum Dominum Jesum Christum Filium Dei de Patre natum unigenitum, hoc est de substantia Patris, Deum ex Deo, lumen de lumine, Deum verum ex Deo vero, natum, non factum, omousion Patri, hoc est ejusdem cum Patre substantiae, per quem omnia facta sunt, quae in coelis et quae in terris, qui propter nos et propter nostram salutem descendit et incarnatus est, homo factus, passus est, et resurrexit tertia die, ascendit in coelos, inde venturus est judicare vivos et mortuos, et in Spiritum sanctum, eos autem qui dicunt, erat, quando non erat, et antequam nasceretur non erat, et quia ex nullis exstantibus factus est, aut ex alia substantia vel subsistentia, dicunt esse, aut convertibilem, aut commutabilem Filium Dei, anathematizat catholica et apostolica Ecclesia.

Symbolum CL Patrum Constantinopolitani concilii. Credimus in unum Deum Patrem omnipotentem, factorem coeli et terrae, visibilium omnium et invisibilium conditorem. Et in unum Dominum Jesum Filium Dei unigenitum ex Patre natum ante omnia saecula, Deum ex Deo, lumen ex lumine, Deum verum ex Deo vero, natum, non factum, omousion Patri, hoc est ejusdem cum Patre substantiae. per quem omnia facta sunt, quae in coelis et quae in terris sunt. Qui propter nostram salutem descendit, et incarnatus est de Spiritu sancto ex Maria virgine, homo factus, passus est sub Pontio Pilato, sepultus, tertia die resurrexit. Ascendit in coelos, sedet ad dexteram Dei Patris, iterum venturus in gloria judicare vivos et mortuos. Cujus regni non erit finis, et in Spiritum Dominum et vivificantem, ex Patre procedentem, cum Patre et Filio adorandum et glorificandum, qui locutus est per prophetas, unam, catholicam et apostolicam Ecclesiam. Confiteor unum baptisma in remissionem peccatorum. Exspectamus resurrectionem mortuorum, vitam futuri saeculi. Amen.

Tractatus Chalcedonensis concilii. Subscriptio episcoporum. Suffecerat quidem ad plenissimam pietatis agnitionem et confirmationem cautissimum hoc divinae gratiae symbolum, ut supra. Anastasius in Christi nomine episcopus anathematizans haeresim Ariani dogmatis superius damnatam, fidem hanc sanctam catholicam quam in Ecclesia catholica veniens credidi, manu mea de toto corde subscripsi. Murila in Christi nomine episcopus anathematizans haeresim Ariani dogmatis, ut supra. Vuiligiscus in Christi nomine episcopus anathema. Sumnila in Christi nomine episcopus anathema. Cardingus in Christi nomine episcopus civitatis Tudensis anathema. Beccila in Christi nomine episcopus civitatis Lucensis anathema. Arbitrus in Christi nomine episcopus civitatis Portucalensis anathema. Eruiscius in Christi nomine episcopus civitatis Desercosanae anathema. Similiter et reliqui 109 presbyteri, et diacones ex haeresi Ariana conversi subscripserunt. Signum Gussini viri illustris proceris; Fonsa vir illustrissimus anathematizans subscripsi. Afrila vir illustrissimus anathematizans subscripsi. Abila vir illustrissimus anathematizans subscripsi. Flavi vir illustrissimus subscripsi. Similiter et omnes seniores Gothorum subscripserunt.

Post confessionem ergo et subscriptionem omnium episcoporum, et totius gentis Gothicae seniorum, gloriosissimus dominus noster Reccaredus rex, pro parandis simul et confirmandis disciplinae ecclesiasticae moribus Dei sacerdotes taliter affatus est dicens: Regia cura usque in eum modum protendi debet et dirigi, quousque plenam constiterit aetatis et scientiae capere rationem. Nam sicut in rebus humanis gloriosius eminet potestas regia, ita et prospiciendae commoditati comprovincialium major debet esse et providentia. Ac nunc, beatissimi sacerdotes, non in eis tantummodo rebus diffundimus solertiam nostram, quibus populi sub nostro regimine positi pacatissime gubernentur et vivant, sed etiam in adjutorio Christi extendimus nos ad ea quae sunt coelestia excogitare, et quo populos fideles efficiant satagimus non nescire. Caeterum si totis nitendum est viribus humanis moribus modum ponere et insolentium rabiem regia potestate refrenare, si quieti et paci propagandae, opem debemus impendere, multo magis est adhibenda sollicitudo desiderare et cogitare divina, inhiare ad sublimia et ab errore retractis populis veritatem eis serenae lucis ostendere. Sic enim agit qui multipliciter a Deo remunerari intendit. Sic enim audit qui super id quod ei committitur auget, dum illi dicitur: Quidquid supererogaveris, ego, cum rediero, reddam tibi. Ergo quia jam fidei nostrae et confessionis formam plena serie vestra beatitudo recensuit, simul et sacerdotum, nostrorumque procerum fides atque confessio sanctitati vestrae perpatuit hoc a Deo necessario pro firmitate catholicae fidei nostra Deo supplex instituere decrevit auctoritas, ut propter roborandam gentis nostrae novellam conversionem omnes Hispaniarum et Gallaeciae ecclesiae hanc regulam servent, omni sacrificii tempore ante communicationem corporis Christi et sanguinis juxta orientalium partium morem unanimiter clara voce sacratissimum fidei recenseant symbolum, ut primum populi quam credulitatem teneant, fateantur, et sic corda fide purificata ad Christi corpus et sanguinem percipiendum exhibeant. Dum enim haec constitutio fuerit perenniter conservata in Dei Ecclesia, et fidelium ex sollicitudine corroboratur credulitas et perfidia infidelium concitata ad id quod repetitum saepius recognoscit quid catholica teneat et credat Ecclesia. Omnibus ergo capitulis quae adhuc per vestram sanctitatem regulis ecclesiasticis adjicienda sunt hoc pro fidei sanctae reverentia et firmitate proponite, quod de proferendo symbolo nostra Deo docente decrevit serenitas. Decaetero autem prohibendis insolentium moribus mediat vobis consentiente clementia sententiis terminate districtioribus et firma disciplina qua facienda non sunt, prohibete et quae fieri debent immobili constitutione firmate.

Incipiunt capitula ejusdem concilii.

4. Ut liceat episcopo unam ex parochiis basilicam 1. Ut conciliorum statuta et praesulum Romanorum decreta custodiantur. 2. Ut in omnibus ecclesiis die Dominica symbolum recitetur. 3. Ut ne quis extra necessitatem rem ecclesiae alienet. monasterium facere. 5. Ut sacerdotes et levitae cum uxoribus suis non vivant. 6. Ut servus ecclesiae ab episcopo manumissus a patrimonio ecclesiae nunquam recedat, et ut liberti aliorum ab episcopo defendantur. 7. Ut ad mensam episcopi Scripturae divinae legantur. 8. Ut clerici de familia fisci a principe non donentur. 9. Ut ecclesiae Arianorum ad catholicum episcopum, in cujus dioecesi sunt permaneant. 10. Ut viduis pro castitate violentiam nullus inferat, et ut mulier invita virum non ducat. 11. Ut potens poenitentiam agat. 12. De his qui poenitentiam poscunt si vir est, prius tondeatur, si femina prius habitum mutet. 13. Ut clerici qui saeculares judices appetunt excommunicentur. 14. De Judaeis. 15. Ut servi fisci qui ecclesiam construunt, eisdem dotem faciant. 16. Ut episcopi cum judicibus idola destruant, ut domini idololatriam servis prohibeant. 17. Ut episcopi cum judicibus necatores filiorum acriore disciplina corripiant. 18. Ut semel in anno synodus fiat, et judices et actores fisci praesentes sint. 19. Ut ecclesia cum rebus ejus ad episcopi ordinationem pertineat. 20. Ut episcopus angarias vel indictiones in dioecesi non imponat. 21. Ut non liceat judicibus clericos vel servos ecclesiae in suis angariis occupare. 22. Ut religiosorum corpora psallendo tantum deducantur. 23. Ut in sanctorum natalitiis ballimathiae prohibeantur.

INCIPIUNT DECRETA CONCILII.

CAP. I. Post damnationem haeresis Arianae, et fidei sanctae catholicae expositionem, hoc sanctum praecepit concilium: Ut quia a nonnullis vel haeresis, vel gentilitatis necessitate per Hispaniarum ecclesias canonicus praetermissus est ordo, dum et licentia abundaret transgrediendi, et disciplinae optio negaretur, dum omnis excessus haeresis probaretur patrocinio, et abundantia mali temporis procul esset districtio disciplinae. At nunc pace ecclesiae Christi misericordia reparata, quod priscorum canonum auctoritas prohibet, sit resurgente disciplina inhibitum, et agatur omne quod praecepit, permaneat in suo vigore conciliorum omnium constituta simul et synodicae sanctorum praesulum Romanorum epistolae. Nullus deinceps ad promerendos honores ecclesiasticos contra canonum statuta aspiret indignus, nihil ex hoc fiat quod sancti Patres Spiritu Dei pleni sanxerunt debere non fieri, et qui praesumpserit severitate priorum canonum distringatur. II. Pro reverentia et exaltatione sanctissimae atque intemeratissimae Christi fidei propter corroborandas et fulciendas hominum invalidas mentes, quae frequenter partim ignorantiae vitio (quo naturaliter ab ipsis vitae auspiciis nascimur obtenebrati) a via veritatis aberrare solent, partim educationis infelici corruptela depravatae nonnunquam quod recta ratio monet et naturalis docet instinctus, et sequi veritatis puritas exhortatur, non sine gravi animae dispendio despicantur. Hinc ubi anima rationalis nobile Dei plasma et egregium artificium sanctissimae Trinitatis habens in se vestigia ad sui Creatoris amorem per veram intelligentiam deberet elevari ignorantiae tenebris obvoluta, ad haeresis pravitatem deflexa, sui Creatoris verum cultum deserit diis alienis inserviens. His igitur incommodis occurrendi causa, ut erroris nubes longe repellantur, et veritatis ac unicae fidei splendor illuceat, hominumque mentibus puritatis et viae infallibilis pulchritudo inseratur, per quam totus animae affectus in Deum suum elevetur, et illius rapta desiderio prudenti indagine oculorum acies ad lumen veritatis inexstinguibile (quae Deus est) prorsus convertat, sine cujus obtentu nihil aliud agit mens quam caecutire, quam aberrare, quam a felicitatis scopo dimoveri, consultu piissimi et gloriosissimi. Reccaredi regis constituit synodus, ut per omnes ecclesias Hispaniae et Gallaeciae secundum formam orientalium ecclesiarum concilii Constantinopolitani, hoc est centum quinquaginta episcoporum symbolum fidei recitetur et priusquam Dominica dicatur oratio, voce clara praedicetur, quo fides vera manifesta sit et testimonium habeat, et ad Christi corpus et sanguinem praelibandum pectora populorum fide purificata accedant. III. Haec sancta synodus nulli episcoporum licentiam tribuit res alienare ecclesiae, quoniam et antiquioribus canonibus hoc prohibetur. Si quid vero quod utilitatem non gravet ecclesiae pro suffragio monachorum vel ecclesiis ad suam parochiam pertinentium dederint, firmum maneat. Peregrinorum vel clericorum et egenorum necessitati salvo jure Ecclesiae praestare permittuntur pro tempore quae potuerunt. IV. Si episcopus unam de parochianis ecclesiis suis monasterium dicare voluerit, ut in ea monachorum regulariter congregatio vivat, hoc de consensu concilii sui habeat licentiam faciendi, qui etiam si de rebus ecclesiae pro corum substantia aliquid quo detrimentum ecclesiae non exhibeat, eidem loco donaverit, sit stabile. Rei bonae statuendae sanctum concilium dat consensum. V. Compertum est a sancto concilio, episcopos, presbyteros et diaconos, venientes ex haeresi carnali adhuc desiderio uxoribus copulari. Ne ergo de caetero hoc fiat praecipitur, quod et canonibus prioribus continetur, ut non liceat eis vivere libidinosa societate, sed manente inter eos conjugali lege communem utilitatem habeant, et non sub uno conclavi maneant, vel certe si suffragatur virtus in alia domo suam uxorem faciat habitare, ut castitas apud Deum et apud homines habeat testimonium bonum. Si qui vero post hanc conventionem obscene cum uxore elegerit vivere, ut nec lector habeatur, qui vero semper sub canone ecclesiastico jacuerint, si contra veterum imperata in suis cellulis mulieres quae infamiae suspicionem possunt generare, consortium habuerint, illi canonice quidem distringantur, mulierum vero res ab episcopis venundentur, et pretium ipsum pauperibus erogetur. VI. De libertis autem hoc praecepit sancta synodus, ut si qui presbyteri vel diaconi ab episcopis facti sunt secundum modum quo canones antiqui dant licentiam, sint liberi, et tamen a patrocinio ecclesiae tam clerici quam ab eis progeniti non recedant, ab aliis quoque libertati traditi et ecclesiis commendati patrocinio episcopi colligantur, et ne cuiquam donentur a principe hoc episcopus postulet. VII. Pro reverentia Dei et sacerdotum id universa sancta constituit synodus, ut quia solent crebro mensis otiosae fabulae interponi, in omni sacerdotali convivio lectio Scripturarum divinarum misceatur, per hoc enim et animae aedificantur ad bonum, et fabulae non necessariae prohibentur. VIII. Jubente autem atque consentiente Domino Reccaredo id praecepit sacerdotale concilium, ut clericos ex familia fisci nullus audeat a principe donatos expetere, sed traditi capitis sui tributum ecclesiae Dei, cui sunt alligati usque dum vivunt, regulariter administrent. IX. Decreto hujus concilii hoc statuitur, ut ecclesiae quae fuerunt in haeresi Ariana, nunc autem sunt catholicae ad eos episcopos cum suis rebus pertineant, ad quos parochiae ipsae in quibus ipsae ecclesiae fundatae sunt, pertinere videntur. 110 X. Pro consulto castitatis, quod maxime hortamento concilii proficere debeat, annuente glorioso domino nostro Reccaredo rege, hoc sanctum affirmat concilium, ut viduae quibus placuerit, teneant castitatem, et nulla vidua ad nuptias intrandas venire cogatur, quod si priusquam profiteantur continentiam nubere elegerint, illis nubant quos propria voluntate voluerint habere maritos, similis conditio et de virginibus habeatur, nec extra voluntatem parentum, et suam, maritos cogantur accipere. Si quis vero propositum castitatis viduae vel virginis impedierit, a sancta communione et a liminibus ecclesiae habeatur extraneus. XI. Quoniam comperimus per quasdam Hispaniarum ecclesias non secundum canonem, sed foedissime pro suis peccatis homines agere poenitentiam, et quotiens peccare libuerit, totiens a presbyteris reconciliari expostulent, et ideo pro coercenda tam exsecrabili praesumptione, id a sancto concilio jubetur, ut secundum formam canonum antiquorum detur poenitentia, hoc est, ut prius eum quem sui poenitet facti a communione suspensum faciat inter reliquos poenitentes ad manus impositionem crebro recurrere, expleto autem satisfactionis tempore, sicuti sacerdotalis contemplatio probaverit, eum communioni restituat. Qui vero ad propria vitia, vel infra poenitentiae tempus, vel post reconciliationem relabuntur, secundum priorum canonum severitatem damnentur. XII. Quicunque ab episcopo, vel presbytero sanus vel infirmus poenitentiam postulat, id ante omnia episcopus servet et presbyter, ut si vir est, sive sanus, sive infirmus prius eum tondeat, aut in cinere et cilicio habitum mutare faciat, et sic poenitentiam ei tradat. Si vero mulier fuerit, non accipiat poenitentiam, nisi prius aut velata fuerit, aut mutaverit habitum, saepius enim laicis cum feminis tribuendo desidiose poenitentiam, ad lamentanda rursus facinora post acceptam poenitentiam relabuntur. XIII. Inoleta praesumptio usque adeo illicitis ausibus aditum patefecit, ut clerici conclericos suos relicto pontifice suo ad judicia publica pertrahant. Proinde statuimus, ut hoc de caetero non praesumatur. Si quis hoc praesumpserit facere, et causam perdat, a communione efficiatur extraneus. XIV. Conventus noster hoc canonibus inserendum praecepit, ut Judaeis non liceat Christianas habere uxores, vel concubinas, neque mancipium Christianum in usus proprios comparare, sed et filios qui ex tali conjugio nati sunt, assumendos esse ad baptismum. Nulla officia publica eis injungantur per quae eis occasio tribuatur Christianis poenam inferre. Si qui vero Christiani ab eis Judaismi ritu sunt maculati, vel etiam circumcisi, non reddito pretio, ad libertatem et religionem redeant Christianam. XV. Si qui ex servis fiscalibus fortasse ecclesias construxerint, easque de sua paupertate dotaverint, has procuret episcopus prece sua auctoritate regia confirmari. XVI. Quoniam pene per omnem Hispaniam, sive Gallaeciam idololatriae sacrilegium inolevit hoc cum consensu gloriosissimi principis sancta synodus ordinavit, ut omnis sacerdos in loco suo una cum judice, territorii sacrilegium memoratum studiose perquirat, exterminare inventum non differat, omnes vero qui ad talem errorem concurrunt, sine discrimine, qua potuerunt animadversione, coerceant, quod si neglexerint, sciant se utrique excommunicationis periculum esse subituros. Si qui vero Domini exstirpare hoc malum de possessione sua neglexerint, et familiae prohibere noluerint, ab episcopo et ipsi a communione pellantur. XVII. Cum multae querelae ad aures sancti concilii deferrentur, inter caetera tantae crudelitatis opus nuntiatur, quantum confidentium aures sacerdotum non possent sustinere, ut in quibusdam Hispaniae partibus filios suos parentes interimant fornicationis avidi, pietatis alieni, quibus si taedium est filios numerosius agere, prius seipsos debent castigare a fornicatione, nam dum causa propagandae prolis sociantur conjugia, parricidio et fornicatione tenentur obnoxii qui filios necando proprios, docent se non pro filiis, sed pro libidine uxores duxisse. Proinde tamen nefas ad cognitionem gloriosissimi Domini nostri Reccaredi regis perlatum est, cujus gloria dignata est judicibus earumdem partium imperare, ut amovendum tantum facinus diligenter cum sacerdote procurent, et habita severitate prohibeant. Ergo et sacerdotes locorum eorumdem in quibus sceleris hujus immanitas peragitur, sancta synodus praecipiendo convenit, ut idem scelus cum judice curiosius quaerant, et sine capitali vindicta acriori disciplina prohibeant. XVIII. Praecepit haec sancta et universalis synodus, ut stante priorum auctoritate canonum, quae bis in anno praecepit congregari concilia itineris longitudine, et paupertate ecclesiarum Hispaniae, semel in anno in loco quem metropolitanus elegerit, episcopi congregentur, judices vero locorum aut auctores fiscalium patrimoniorum ex decreto domini nostri simul cum sacerdotum concilio autumnali tempore die Calendarum Novembrium in unum conveniant, ut discant, quam pie, juste, et humaniter, cum populis agere debeant, nec injustis vectigalibus, et immoderatis exactionibus ipsos premant, sed potius per miserationem compatientes a gravaminibus defendant, ut bonos populi tutores facere decet, nec in angariis, aut in operationibus superfluis, sive privatum onerent, sive fiscalem gravent. Sunt enim perspectatores episcopi secundum regis ammonitionem, qualiter judices cum populis agant, ut ipsos praemonitos corrigant, aut insolentias eorum principum auribus innotescant. Quod si correptos emendare nequiverint, et ab ecclesia et a communione suspendant, a sacerdote vero et senioribus deliberetur, quid per provincias in suo detrimento praestare debeant judices, si ad concilium non venerint. Concilium vero non solvatur, nisi prius locum elegerint quo succedente tempore, iterum ad concilium conveniatur, ut jam non necesse habeat metropolitanus episcopus pro congregando concilio litteras destinare, si in priore concilio tempus omnibus denuntiatur et locus. XIX. Quidam contra omnem auctoritatem, sic ecclesias quas aedificaverint, postulant consecrari, ut dotem quam eidem ecclesiae contulerint censeant ad episcopi ordinationem non pertinere, quod factum est taliter, in praeterito corrigatur, et in futuro ne fiat, prohibeatur, sed omnia secundum constitutionem antiquam ad episcopi ordinationem et potestatem pertineant. XX. Quia cognovimus episcopos per parochias suas non sacerdotaliter deservire, sed crudeliter deservire, et dum scriptum sit. Forma estote gregi, non ut dominantes in clero, exactionesque dioecesis suae, vel damna infligant, ideoque censemus excepto quod veterum constitutiones parochiis habere jubent episcopos, ut alia illis quae hucusque praesumpta sunt denegentur, hoc est, neque in angariis presbyteri aut diacones, neque in aliquibus fatigentur a judicibus, ne videamur in ecclesia Dei exactores potius quam Dei pontifices nominari, hi vero clerici tam locales, quam dioecesani qui se ab episcopo gravari cognoverint, querelas suas ad metropolitanum deferre non differant, ut metropolitanus non moretur ejusmodi praesumptiones coercere. XXI. Ecclesiarum servos, et episcoporum vel omnium clericorum a judicibus vel actoribus publicis in diversis angariis fatigari dolemus, propter quod omne concilium a pietate gloriosissimi domini nostri poposcit ut tales deinceps ausus inhibeat, sed servi suprascriptorum officiorum in eorum usibus vel ecclesiae laborent. Si qui vero judicum, aut actorum clericum, aut servum clerici vel ecclesiae in publicis ac privatis negotiis occupare voluerit, a communione ecclesiastica (cui impedimentum facit) efficiatur extraneus. XXII. Qui divina vocatione ab hac vita recedunt cum psalmis tantummodo, et psallentium vocibus debere ad sepulcra deferri, nam funeris precamen quod vulgo defunctis cantari solet, vel pectoribus se aut proximos, aut familias ecclesiae omnino prohibemus. Sufficiat autem quod in spe resurrectionis Christianorum corporibus famulatus divinorum impenditur canticorum. Prohibet enim nos Apostolus sanctus lugere defunctos, dicens: « De dormientibus autem nolo vos contristari, sicut et caeteri qui spem non habent (I Thess. IV, 12). » Et Dominus non flevit Lazarum mortuum, sed ad vitae hujus ploravit aerumnas resuscitatum. Si enim potest hoc episcopus omnes Christianos prohibere, agere non moretur. Religiosis tantum Christianis omnino aliter fieri non debere censemus. Sic enim Christianorum per omnem mundum humari oportet corpora defunctorum. XXIII. Irreligiosa consuetudo est, quam vulgus per sanctorum solemnitates agere consuevit. Populi qui debent officia divina attendere, salutationibus turpibus invigilant, cantica non solum mala canentes, sed et religiosorum officiis perstrepentes. Hoc enim ut ab omni Hispania depellatur, sacerdotum, et judicium a concilio sanctae curae committitur. Edictum regis de confirmatione concilii. Gloriosissimus Dominus Reccaredus rex universis sub regimine nostrae potestatis consistentibus. Amatores nos sui divina faciens veritas nostris principaliter sensibus inspiravit, ut causa instaurandae fidei, ac disciplinae ecclesiasticae, episcopos omnes Hispaniae nostro praesentari culmini juberemus. Praecedente autem diligenti et cauta deliberatione, sive quae ad fidem conveniunt, seu quae ad morum correptionem respiciunt, sensus maturitate et intelligentiae gravitate constant esse digesta. Nostra proinde auctoritas hoc omnibus hominibus ad regnum nostrum pertinentibus jubet, ut si qua definita sunt, in hoc sancto concilio acto in urbe Toletana anno regni nostri feliciter quarto nulli contemnere liceat, nullus praeterire praesumat. Capitula enim quae nostris sensibus placita, et disciplinae congrua, ac praesenti conscripta sunt synodo, in omni auctoritate, sive clericorum, sive quorumcumque omnium observentur, et maneant, id est, de observatione priorum canonum, de symbolo proferendo a populis in ecclesia, de episcopis ut eis non liceat rem alienare ecclesiae, ut episcopo liceat unam de parochianis ecclesiis monasterium facere, ut episcopis, et presbyteris, et diaconibus ex haeresi conversis jam non liceat misceri uxoribus, vel quod hi qui semper catholici fuerint in cellulis suis cum mulieribus extraneis non morentur, quod liberti ab episcopis vel ab aliis facti, et ecclesiis commendati permanere debeant liberi, quod lectio in omnibus sacerdotalibus mensis legi debeat, quod clericos ex familiis fisci nostri unquam 111 nullus agere praesumat, et qui acceperit irrita talis donatio maneat, de ecclesiis ab haeresi translatis ut ad episcopos in quorum sunt parochiis pertineant, de viduis quod quae voluerint continentiam teneant, et quae nubere elegerint, quibus voluerint, nubant, aeque de virginibus quod poenitentes secundum modum canonum antiquorum debeant agere poenitentiam, quod qui voluerint agere poenitentiam prius tondeantur, aut habitum mutent, quod non liceat Judaeis de Christianis ducere uxores vel concubinas, si comparare mancipia Christiana, et Judaeis non liceat vel publica officia peragere, quod manere debeat firmum, si servi fisci nostri ecclesias fecerint, easque de peculio suo dotaverint, quod idololatriae cultura a sacerdotibus vel judicibus exquirenda sit atque exterminanda, quod qui filium suum necaverit, a sacerdotibus vel judicibus distringatur, quod semel in anno ad concilium sacerdotes, et judices, atque actores patrimonii nostri debeant convenire quod ecclesiarum omnium causa ad episcopi ordinationem pertinere debeat, quod sacerdotes moderanter agere debeant per parochias, quod servi ecclesiae sive clericorum non debeant a nostris actoribus in angaria aliqua fatigari. Quod religiosorum corpora cum hymnis et canticis tantum deferenda sint ad sepulcra. Quod Ballimathiae et turpia cantica prohibenda a sanctorum solemniis. Has omnes constitutiones ecclesiasticas quas summatim breviterque perstrinximus (sicut plenius in canone continentur) manere perenni stabilitate sancimus. Si quis clericus ergo aut laicus harum sanctionum obediens observator esse noluerit, superba fronte majorum statutis repugnans, si episcopus, presbyter, diaconus, aut clericus fuerit, ab omni concilio excommunicationi subjaceat, si vero laicus fuerit, et honestioris loci persona fuerit, medietatem facultatum suarum amittat fisci juribus profuturam. Si vero minoris loci persona est amissione rerum suarum multatus in exsilium deputetur. Flavius Reccaredus rex hanc deliberationem quam cum sancta definivimus synodo confirmans subscripsi. Mausona in Christi nomine ecclesiae catholicae Emerecensis metropolitanus episcopos provinciae Lusitaniae his constitutionibus quibus in urbe Toletana interfui, manu mea subscripsi. Similiter et alii episcopi subscripserunt.

INCIPIUNT CAPITULA CONCILII QUARTI TOLETANI.

1. De oratione et fidei confessione quae in sancta Dei Ecclesia praedicatur. 2. Nulla pene res magis disciplinae mores ab Ecclesia Christi depulit, quam inordinata diversitas officii. 3. De formula secundum quam debeat sancta synodus in Dei nomine fieri. 4. In solemnitate paschali qualiter solet in Hispaniis varietas existere. 5. De baptismi sacramento. 6. Comperimus quod per nonnullas ecclesias in die sextae feriae passionis Domini clausis basilicarum foribus non celebretur officium. 7. Quidam in die ejusdem dominicae passionis ad horam nonam jejunium solvunt. 8. Lucerna et cereus infra vigilias apud quasdam ecclesias non benedicuntur, et cur a nobis benedicantur, inquirunt. 9. Nonnulli sacerdotum per Hispanias reperiuntur qui Dominicam orationem quam salvator noster docuit et praecepit non quotidie, sed tantum die Dominico dicunt. 10. Quod sacerdotes Hispaniae diebus quadragesimae alleluia decantent. 11. Quod in quibusdam Hispaniarum ecclesiis laudes post Apostolum decantent. 12. De hymnis etiam canendis. 13. De hymno quoque trium puerorum in quo universa coeli terraeque creatura Deum collaudat. 14. Quod in finem psalmorum non sicut a quibusdam gloria Patri, sed honor et gloria Patri dicatur. 15. Sunt quidam qui in fine responsoriorum gloriam non dicunt. 16. De Apocalypsi libro, ut teneatur, et quando legatur. 17. Quod quidam sacerdotes non rite post dictam orationem Dominicam statim communicant, et postea benedictionem in populo dant. 18. Quod perniciosa consuetudo nequaquam est retinenda. 19. Quod in veteri lege ab anno vigesimo quinto levitae ordinari mandantur. 20. Quod sacerdotes Dei irreprehensibiles esse debent. 21. Quod apud Deum conscientiam puram et apud homines famam optimam nos habere oporteat 22. Quemadmodum antistites ita presbyteri et levitae sicut nomine, ita et meritis vitam teneant et testimonium vitae. 23. Quod prona sit omnis aetas ab adolescentia in malum. 24. Quod maxime in sacerdotibus Dei vitanda est errorum ignorantia. 25. De presbyteris parochitanis dum ordinantur quod libellum officialem a sacerdote suo accipere debent. 26. Quando presbyteri, aut diaconi in parochias constituuntur, oportet eos professionem episcopo suo facere. 27. Si episcopius, presbyter, diaconus, aut subdiaconus a gradu suo dejecti fuerint, et in secunda synodo innocentes inveniantur, qualiter recipi debeant. 28. Si episcopus, presbyter, seu diaconus, vel ex ordine clericorum magos, aruspices, ariolos, augures vel sortilegos consulere fuerint deprehensi, quid de eis agendum sit. 29. Confinitimi hostium sacerdotes propter eos qui a regia potestate licentiam acceperint in synodo mundandi sunt. 30. Quod saepe principes contra quoslibet majestatis obnoxios sacerdotibus sua negotia committunt. 31. Ut episcopi in protegendis populis ac defendendis impositam a Deo sibi curam non ambigant. 32. Quod avaritia radix cunctorum malorum aliquorum sacerdotum mentes obtineat. 33. Quicunque episcopus alterius episcopi dioecesim per triginta annos sine aliqua interpellatione possederit, ut teneat eam. 34. Ut sicut dioecesim alienam tricennalis possessio tollit, ita territorii conventum non amittit. 35. Quod episcopos per cunctas dioeceses parochiasque suas ire oporteat per singulos annos. 36. Quicunque episcopi suffragio cujuslibet aliquid de ecclesiasticis utilitatibus providerint quid agendum sit. 37. Praebendum a sacerdotibus vitae solatium indigentibus, et maxime his quibus restituenda vicissitudo est. 38. Nonnulli diacones in tantam erumpunt superbiam, ut presbyteris se praeferant. 39. Si non licet episcopis, nec presbyteris oraria duo indui, quanto magis diaconis qui ministri eorum sunt. 40. Ut omnes clerici vel lectores sicut levitae et sacerdotes detonso superius capite inferius solam circuli coronam relinquant. 41. Ut extraneae feminae cum clericis non habitent. 42. De clericis qui non habentes legitimum conjugium extranearum mulierum, vel ancillarum suarum, interdicta sibi consortia appetunt. 43. De clericis qui sine consultu episcopi sui uxorem duxerunt. 44. De clericis qui in quacunque seditione arma volentes sumpserunt. 45. Si quis clericus in demoliendis sepulcris fuerit deprehensus. 46. De praecepto domini nostri Sisenangi regis. 47. De eligendis oeconomis. 48. De professione monachi, ut quidquid fuerit allegatum, teneat. 49. De clericis quis monachorum propositum appetunt. 50. Quale jus episcopi in monasteriis habere debeant. 51. De monachis qui egredientes de monasterio non solum ad saeculum revertuntur, sed etiam uxores accipiunt. 52. De religiosis propriae regionis qui nec inter clericos, nec inter monachos habentur. 53. De eis qui in discrimine constituti poenitentiam accipiunt. 54. De saecularibus qui accipientes poenitentiam se totonderant et rursus praevaricantes laici effecti sunt. 55. Quod duo sunt genera viduarum, saeculares et sanctimoniales. 56. De Judaeis ne vi ad credendum cogantur. 57. De cupiditate episcopi, presbyteri, vel diaconi sive clericorum qui contra fidem Christianam Judaeis suffragium praestant. 58. De praevaricatione eorum qui dudum ad Christianam fidem promoti sunt. 59. De Judaeorum filiis vel filiabus, ne parentum ultra involvantur erroribus. 60. De Judaeis baptizatis, si postea praevaricati fuerint in Christo. 61. De malorum consortiis, quod etiam bonos corrumpunt. 62. De Judaeis qui Christianas mulieres in conjugio habent. 63. Non potest erga homines esse fidelis, qui extiterit impius in Deum. 64. Praecipiente Domino, atque excellentissimo Sisenando rege, ut Judaei aut qui ex Judaeis sunt officia publica nullatenus appetant. 65. Ut Christianos servos non liceat Judaeis habere. 66. De his qui de rebus suis pauperibus Christi nullatenus distribuunt. 67. De episcopis qui mancipium juris ecclesiae non retento ecclesiastico patrocinio manumitti desiderant. 68. Ut sacerdotes qui aut res suas ecclesiae relinquunt, aut nihil habentes aliqua praedia ecclesiis suis conquirunt, si voluerint possunt de ecclesiae famulis aliquos libertos facere. 69. De libertis ecclesiae, quia nunquam moritur eorum patrona, a patrocinio ejusdem nunquam discedant. 70. De libertis ecclesiae qui a patrocinio ejusdem discedunt. 71. De libertis qui a quibuscunque manumissi sunt atque ecclesiae patrocinio commendati existunt. 72. Ut qui libertatem a dominis suis ita percipiunt, ut nullum in eis obsequium patronus detentet, suscipiantur ad clerum. 73. De famulis ecclesiae constituere presbyteros vel diaconos per parochias licet. 74. De ecclesiastici ordinis institutis vel decretis, quae ad quorumdam pertinent disciplinam. INCIPIT CONCILIUM TOLETANUM QUARTUM. 112 CAP. I. Anno tertio regnante Domino nostro gloriosissimo principe Sisenando, die nonas Decembris, aera DCLXXXI, dum studio amoris Christi ac diligentia religiosissimi Sisenandi regis Hispaniae atque Gallaeciae sacerdotes apud Toletanam urbem in nomine Domini convenissemus, ut ejus imperiis atque jussis commoti a nobis agitaretur de quibusdam ecclesiae disciplinis tractatus. Primum gratias Salvatori nostro Deo omnipotenti egimus, posthaec antefato ministro excellentissimo et glorioso regi, cujus tanta erga Deum devotio exstat, ut non solum in rebus humanis, sed etiam in causis divinis sollicitus maneat, hic quippe dum in basilica beatissimae et sanctae martyris Leocadiae omnium nostrum pariter jam coetus adesset, pro merito fidei suae cum magnificentissimis et nobilissimis viris ingressus, primum coram sacerdotibus Dei humi prostratus, cum lacrymis et gemitibus pro se interveniendum Domino postulavit. Deinde religiosa prosecutione synodum exhortatus est, ut paternorum decretorum memores ad confirmanda in nobis jura ecclesiastica studium praeberemus, et illa corrigere quae dum per negligentiam in usum venerunt contra ecclesiasticos mores licentiam sibi usurpationemque fecerunt. Talibus ergo ejus monitis congaudentes necessarium exstitit, juxta ejus nostrumque votum tractare quae competunt sive in sacramentis divinis, quae diverso atque illicito modo in Hispaniarum ecclesiis celebrantur, seu quae in moribus prave usurpata noscuntur. Et quoniam generale concilium agimus, oportet primum nostrae vocis sermonem de Deo esse, ut post professionem fidei sequentia operis nostri vota, quasi super fundamentum firmissimum disponantur. Quemadmodum a sanctis Patribus accepimus, Patrem et Filium, et Spiritum sanctum unius deitatis atque substantiae confitemur, in personarum diversitate Trinitatem credentes, in divinitate unitatem praedicantes, nec personas confundimus, nec substantiam separamus. Patrem a nullo factum vel genitum dicimus, Filium a Patre non factum, sed genitum asserimus. Spiritum sanctum vero nec creatum, nec genitum, sed procedentem ex Patre et Filio profitemur. Ipsum autem Dominum Jesum Christum Dei Filium, et creatorem omnium ex substantia Patris ante saecula genitum descendisse ultimo tempore pro redemptione mundi a Patre, qui nunquam desinit esse cum Patre. Incarnatus est enim ex Spiritu sancto et gloriosa sancta Dei genitrice virgine Maria, et natus ex ipsa solus idem Dominus Jesus Christus, unus in sancta Trinitate, anima et carne perfectus, sine peccato suscipiens hominem, manens quod erat, assumens quod non erat, aequalis Patri secundum divinitatem, minor Patre secundum humanitatem, habens in una persona duarum naturarum proprietatem. Naturae enim in illo duae, Deus et homo. Non autem duo filii, sed dii duo, sed idem una persona in utraque natura perferens passionem, et mortem pro nostra salute, non in virtute divinitatis, sed in infirmitate humanitatis. Descendit ad inferos, ut sanctos qui ibi tenebantur, erueret, et devicto mortis imperio resurrexit. Assumptus in coelis venturus est in futurum ad judicium vivorum et mortuorum. Cujus morte et sanguine mundati, remissionem peccatorum consecuti sumus, resuscitandi ab eo in die novissima, in ea qua nunc vivimus carne et in ea qua resurrexit idem Dominus forma percepturi ab ipso, alii pro justitiae meritis vitam aeternam, alii pro peccatis supplicii aeterni sententiam. Haec est Ecclesiae catholicae fides, hanc confessionem servamus atque tenemus quam quisque firmissime custodierit perpetuam salutem habebit.

II. Post rectae fidei confessionem quae in sancta Dei Ecclesia praedicatur, placuit omnes sacerdotes qui catholicae fidei unitate complectimur, ut nihil ultra diversum aut dissonum in ecclesiasticis sacramentis agamus, ne quaelibet nostra diversitas apud ignotos seu carnales schismaticis errorem videatur ostendere, et multis exstet scandalum varietas ecclesiarum. Unus ergo ordo orandi atque psallendi a nobis per omnem Hispaniam atque Gallaeciam conservetur, unus modus in missarum solemnitatibus, unus in vespertinis officiis, nec diversa sit ultra in nobis ecclesiastica consuetudo, quia una fide continemur et regno. Hoc enim et antiqui Patres decreverunt, ut unaquaeque provincia et psallendi, et ministrandi parem consuetudinem teneat. III. Nulla pene res disciplinae mores ab ecclesia Christi magis depulit, quam sacerdotum negligentia qui contemptis canonibus ad corrigendos ecclesiasticos mores synodum facere negligunt, ob hoc a nobis universaliter definitum est, ut quia juxta Patrum antiqua decreta bis in anno difficultas temporis fieri concilium non sinit, saltem vel semel a nobis celebretur, ita tamen aut si fidei causa est, aut quaelibet alia ecclesia communis generalis, totius Hispaniae et Gallaeciae synodus convocetur. Si vero nec de fide, nec de communi ecclesiae utilitate tractabitur, sed speciale erit concilium, prout uniuscujusque provinciae metropolitanus elegerit peragendum esse. Omnes autem qui causas contra episcopos, ac judices, ac potentes aut contra quoslibet alios honore noscuntur, ad idem concilium concurrant, et quaecunque examine synodali a quibuslibet prave usurpata inveniuntur regii exsecutoris instantia justissime his quibus jura sunt reformentur, ita ut pro compellendis judicibus vel saecularibus viris ad synodum metropolitani studio quidam exsecutor a principe postuletur. Quintadecima autem Kalendarum Juniarum congreganda est in quacunque provincia synodus propter vernale tempus, quando herbis terra vestitur, et pabula germinum inveniuntur. Hora itaque diei prima ante solis ortum ejiciantur omnes ab ecclesia, obseratisque foribus cunctis, ad unam januam per quam sacerdotes ingredi oportet, ostiarii sedeant. Et convenientes omnes episcopi pariter introeant, et secundum ordinationis suae tempora resideant. Post ingressum omnium episcoporum atque consessum vocentur, deinde presbyteri quos causa probaverit introire. Nullus se inter eos ingerat diaconorum. Post hos ingrediantur diacones probabiles, quos ordo poposcerit interesse. Et corona facta de sedibus episcoporum, presbyteri a tergo eorum resideant, diaconi in conspectu eorum stent, deinde ingrediantur laici, qui electioni concilii interesse meruerunt. Tunc quoque et notarii quos ad recitandum vel excipiendum ordo requirit, et obserentur januae. Sedentibusque in diuturno silentio sacerdotibus, et cor tantum habentibus ad Deum, dicat archidiaconus: Orate, statimque omnes in terram prosternantur, et orantibus diutius tacite cum fletibus atque gemitibus, tunc unus ex episcopis senioribus surgens, orationem palam ad Dominum fundat, cunctis adhuc in terra jacentibus. Finita autem oratione, et responso ab omnibus: Amen, rursus diaconus dicat: Erigite vos, et confestim omnes surgant, et cum timore omni et disciplina, tam episcopi quam presbyteri sedeant. Sicque omnibus in suis locis in silentio considentibus, diaconus alba indutus codicem canonum in medio proferens, capitula de conciliis agendis pronuntiet. Finitisque titulis metropolitanus episcopus concilium alloquatur, dicens: Ecce, sanctissimi sacerdotes, recitatae sunt ex canonibus priscorum Patrum sententiae de concilio celebrando. Si qua ergo quempiam virum actio commovet coram suis fratribus proponat. Tunc si aliquis quamcunque querelam quae contra canonem agit in audientiam sacerdotalem protulerit, non prius ad aliud transeatur capitulum, nisi primum quod proposita est actio terminetur. Nam et si presbyter aliquis, aut diaconus, vel clericus, sive laicus, de his qui foris steterint, concilium pro qualibet re crediderit appellandum, ecclesiae metropolitanae archidiacono causam suam intimet, et ille concilio denuntiet. Et tunc illi et introeundi et proponendi licentia concedatur. Nullus autem episcoporum a coetu communi secedat antequam hora generalis secessionis adveniat. Concilium quoque nullus solvere audeat, nisi fuerint cuncta determinata, ita ut quaecunque deliberationi communi finiuntur, episcoporum singulorum manibus scribantur. Tunc enim Deus suorum sacerdotum concilio interesse credendus est, si tumultu omni abjecto, sollicite atque tranquille ecclesiastica negotia terminentur.

IV. Solet in Hispaniis de solemnitate paschali varietas existere praedicationis, diversa enim observantia Laterculorum paschalis festivitatis interdum errorem parturit. Proinde placuit, ut ante tres menses Epiphaniorum metropolitani sacerdotes libris se invicem inquirant, ut communi scientia docti, diem resurrectionis Christi comprovincialibus suis insinuent ut uno tempore celebrandum annuntient. V. De baptismi sacramento, propter quod in Hispaniis quidam sacerdotes trinam, simplam quidam mersionem faciunt, a nonnullis schisma esse conspicitur, et unitas fidei scindi videtur. Nam dum partes diversae in baptizandis aliqua contrario modo agunt, ab aliis non baptizatos esse contendunt. Proinde quid a nobis in sacramenti diversitate finiendum sit, apostolicae Sedis informemur praeceptis, non nostra, sed paternam institutionem sequentes. Beatae ergo memoriae Gregorius Romanae ecclesiae pontifex qui non solum partes Italiae illustravit, sed et longe existentes ecclesias sua doctrina perdocuit, efflagitante sanctissimo Leandro episcopo de hac Hispaniae diversitate quid potius esset sequendum, inter caetera rescribens, sic ait: De trina vero mersione baptismatis nihil responderi verius potest, quam ipsi sensistis, quia in una fide nihil officit sanctae Ecclesiae consuetudo diversa. Nos autem quod tertio mergimus triduanae sepulturae sacramenta signamus, ut dum tertio infans ab aquis educitur, resurrectio triduani temporis exprimatur. Quod si quis forte etiam pro summae Trinitatis veneratione existimet fieri, neque ad hoc aliquid obsistit baptizandum semel in aquas mergere, quia dum in tribus subsistentiis una substantia est, potest infantem in baptismate in aquam vel ter, vel semel mergere, quando et in tribus mersionibus personarum trinitas, et in una potest divinitatis singularitas designari. Sed quod hucusque ab haereticis infans in baptismate tertio mergebatur, faciendum apud vos esse non censeo, ne dum mersiones numerant, divinitatem dividant, dumque quod faciebant, faciunt, morem nostrum se fecisse glorientur. Quapropter quia de utroque sacramento quod fit in sancto baptismo a tanto viro reddita est ratio, quod utrumque irreprehensibile in sancta Dei Ecclesia habeatur, propter vitandum autem schismatis scandalum, vel haeretici dogmatis usum simplam teneamus baptismi mersionem, ne videantur apud nos qui tertio mergunt haereticorum approbare assertionem, dum sequuntur et morem. Et ne forte cuiquam sit dubium hujus simpli mysterium sacramenti, videat in eo mortem, et resurrectionem, dum sequuntur et morem Christi significare. Nam in aquas mersio quasi ad infernum descensio est et rursus ab aquis emersio resurrectio est. Item videat in eo unitatem divinitatis, et trinitatem personarum ostendi: unitatem, dum semel mergimus; trinitatem, dum in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti baptizamus. Panditur hujus singularis baptismi mysterium etiam Scripturarum sanctarum exemplis, Paulo apostolo attestante: « Nolo vos ignorare, fratres, quoniam patres nostri omnes sub nube fuerunt, et omnes mare transierunt, et omnes in Moyse baptizati sunt in nube et in mari (I Cor. X, 1). » Mare quippe Rubrum significat baptismum Christi sanguine consecratum, per quod populus Dei sub columna ignis et nubis semel transiit, ubi tamen tota erat Trinitas praecedente 113 populum columna ignis et nubis. In igne quippe significatur Pater, in columna Filius, in nube Spiritus sanctus. Jordanis quoque fluenta cum arca populus Dei semel transiit, per quod significatur simpla mersio baptismatis, cujus sacramento Ecclesia abluitur, et de fidei hujus laboribus per baptismum quasi per Jordanem ad terram coelestis repromissionis ingreditur. VI. Comperimus quod per nonnullas ecclesias in die sextae feriae passionis Domini clausis basilicarum foribus non celebratur officium, nec passio Domini populis praedicatur, dum idem Salvator noster apostolis suis praecepit dicens, passionem et mortem et resurrectionem meam omnibus praedicate. Ideoque oportet eodem die mysterium crucis (quod ipse cunctis annuntiandum voluit) praedicari atque indulgentiam criminum clara voce omnem populum praestolari, ut poenitentiae compunctione mundati venerabile festum Dominicae resurrectionis remissis iniquitatibus suscipere mereamur, corporisque ejus et sanguinis sacramentum mundi a peccato sumamus. VII. Quidam in die ejusdem passionis Dominicae ab hora nona jejunium solvunt, conviviis adhibentur, et dum sol ipse eadem die tenebris palluerit, lumen subduxerit, ipsaque elementa turbata moestitiam totius mundi ostenderint, illi jejunium tanti diei polluunt, epulisque inserviunt. Et quia totum eumdem diem universalis ecclesia propter passionem Domini in moerore et abstinentia peragit, quicunque in eo jejunium praeter parvulos senes et languidos ante peractas indulgentiae preces persolverit, a paschali gaudio depellatur, nec in eo sacramentum corporis et sanguinis Domini percipiat, qui diem passionis ejus per abstinentiam non honoravit. VIII. Lucerna et cereus infra vigilias apud quasdam ecclesias non benedicitur, et a nobis cur benedicatur, inquirunt. Propter gloriosum enim noctis ipsius sacramentum haec solemniter benedicimus, ut sacrae resurrectionis Christi mysterium quod tempore hujus noctis votive advenit benedictione sanctificati luminis suscipiamus. Et quia haec observatio per multarum loca terrarum, regionesque Hispaniae in Ecclesiis commendatur, dignum est propter unitatem pacis, ut in Gallicanis ecclesiis conservetur. Nulli autem impune erit qui hoc contempserit, sed patrum regulis subjacebit. IX. Nonnulli sacerdotum in Hispaniis reperiuntur, qui Dominicam orationem quam Salvator docuit, et praecepit non quotidie, sed tantum die Dominica dicunt. Et quia sine intermissione ut oremus, apostolus docuit, qualiter autem oremus, Christus praecepit dicens, cum autem oratis, dicite: « Pater noster qui es in coelis (Matth. VI, 9). » Quomodo ergo quotidie non dicitur, quod sine intermissione dici jubetur? Nam in tantum quotidie haec oratio dicenda est, ut etiam ipso titulo utatur. Nam vocatur oratio quotidiana, sic eam sancti Patres nuncupaverunt, quod etiam apud doctores, quorum illustris doctrina est, invenitur. Sanctus quoque Cyprianus dicit: Itaque in oratione Dominica, panem nostrum, id est Christum dari nobis quotidie petimus, ut qui in Christo manemus et vivimus, a sanctificatione et corpore ejus non recedamus. Sanctus Hilarius dicit: « Panem nostrum quotidianum da nobis hodie (Matth. VI, 11). » Quid enim tam vult Deus quam ut quotidie Christus habitet in nobis, qui est panis vitae et panis e coelo, et quia quotidiana oratio est, quotidie quoque ut detur oratur? Sanctus Augustinus dicit: De quotidianis autem brevibusque peccatis sine quibus vita haec non ducitur, quotidiana oratio fidelium satisfacit. Eorum est enim dicere: Pater noster qui es in coelis, quia jam Patri tales regenerati sunt ex aqua et Spiritu sancto. Delet ergo haec quotidiana oratio minima quotidiana peccata, delet illa a quibus vita fidelium, etiam scelerate gesta, poenitendo in melius discedit mutata. Ergo sicut Christus praecepit, sic Apostolus monuit. Et quemadmodum doctores ecclesiastici instituerunt, quia quotidie vel cogitatione, vel verbo delinquimus quotidie et hanc orationem effundere in conspectu Dei debemus. Quisquis ergo sacerdotum vel subjacentium clericorum hanc orationem Dominicam quotidie, aut in publico, aut in privato officio praeterierit propter superbiam, judicatus ordinis sui honore privetur. X. Item, cognovimus quosdam Hispaniae sacerdotes, qui in quadragesimae diebus alleluia decantant praeter in ultima hebdomada Paschae, quod deinceps fieri interdicimus, statuentes ut in omnibus praedictis Quadragesimae diebus (quia tempus non est gaudii, sed moeroris) alleluia non decantetur. Tunc enim opus est fletibus ac jejuniis insistere, corpus cilicio et cinere induere, animum moeroribus dejicere, gaudium in tristitiam vertere quousque veniat tempus resurrectionis Christi, quando oporteat jam in laetitia manere, et moerorem in gaudium mutare. Hoc enim Ecclesiae universalis consensio in cunctis terrarum partibus roboravit, quod et a nobis omnibus ut conservetur per Hispanias Gallaeciasque provincias oportebit. In temporibus vero reliquis, id est Calend. Januarii, quae propter errorem gentilitatis aguntur, omnino alleluia non decantabitur, in quibus etiam praeter piscem et olus, sicut et in illis quadraginta diebus caeteris carnibus abstinetur, et a quibusdam etiam nec vinum bibitur. Si quis ergo episcopus, aut presbyter, aut diaconus, aut quilibet ex ordine clericorum fuerit repertus qui arbitrium suum huic constitutioni aestimet praeferendum, ordinis officio carere cogatur, et communione ejusdem paschae privetur. XI. In quibusdam quoque Hispaniarum ecclesiis laudes post Apostolum decantantur priusquam Evangelium praedicetur, dum praecipiant post Apostolum non laudes sed Evangelium annuntiare, praesumptio est enim ut anteponantur ea quae sequi debent. Nam Laudes ideo Evangelium sequuntur propter gloriam Christi, quae per idem Evangelium praedicatur circa omnes gentes. A sacerdotibus hic ordo deinceps retineatur, excommunicationis poenam suscepturis, qui hunc ordinem perturbaverint. XII. De hymnis etiam canendis et Salvatoris et apostolorum habemus exemplum. Nam et ipse Dominus hymnum dixisse perhibetur Matthaeo attestante: « Et hymno dicto exierunt in montem Oliveti (Matth. XXVI, 30), et Paulus apostolus ad Ephesios scripsit dicens: « Implemini spiritu loquentes in psalmis, et hymnis, et canticis spiritualibus (Ephes. V, 19). » Et quia a nonnullis hymni humano studio in laudem Dei atque apostolorum et martyrum triumphos compositi esse noscuntur, sicut hi quos beatissimi doctores Hilarius atque Ambrosius ediderunt, quos tamen quidam specialiter reprobant, pro eo quod de scripturis sanctorum canonum vel apostolica traditione non existunt. Respuant ergo et illum hymnum ab hominibus compositum, quem quotidie publico privatoque officio in fine omnium psalmorum dicimus: Gloria et honor Patri et Filio, et Spiritui sancto, in saecula saeculorum. Amen. Nam et ille hymnus quem nato in carne Christo angeli cecinerunt: « Gloria in excelsis Deo, et in terra pax hominibus bonae voluntatis (Luc. II, 14). » Reliqua quae ibi sequuntur ecclesiastici doctores composuerunt. Ergo nec ipsi in ecclesiis canendi sunt, quia in sanctarum Scripturarum libris non inveniuntur. Componuntur missae sive preces, vel orationes, sive commendationes seu manus impositiones, ex quibus si nulla decantetur in ecclesia, vacant officia omnia ecclesiastica. Admonet haec fieri atque hortatur Timotheum Apostolus dicens: « Obsecro ergo primo omnium fieri obsecrationes, orationes, postulationes, gratiarum actiones pro omnibus hominibus, pro regibus et pro omnibus qui in sublimitatibus sunt (I Tim. II, 1). » Sicut ergo orationes, ita et hymnos in laude Dei compositos nullus nostrum ulterius improbet, sed pari modo in Gallaecia Hispaniaque celebret; excommunicatione plectendi qui hymnos rejicere fuerint ausi. XIII. Hymnum quoque trium puerorum in quo universa coeli terraeque creatura Deum collaudat et quem Ecclesia catholica per totum orbem diffusa celebrat, quidam sacerdotes in missa Dominicorum dierum, et in solemnitatibus martyrum canere negligunt. Proinde sanctum concilium instituit, ut per omnes Hispaniae ecclesias vel Gallaeciae in omnium missarum solemnitate idem in publico decantetur, communionem amissuri qui antiquam hujus hymni consuetudinem, nostramque definitionem excesserint. XIV. In fine psalmorum non sicut a quibusdam hucusque Gloria Patri, sed gloria et honor Patri dicatur, David propheta dicente: « Afferte Domino gloriam et honorem (Psal. XCV, 7), » et Joanne evangelista: « Exercitus dicentium, honor et gloria Deo nostro sedenti in throno (Apoc. V, 13). » Ac per haec duo sic oportet in terris dici sicut in coelis resonant. Universis ergo ecclesiasticis hanc observationem damus, quam quisque praeterierit communionis jacturam habebit. XV. Sunt quidam qui in fine responsoriorum gloriam non dicunt, propter quod interdum inconvenienter resonat, sed haec est discretio, ut in laetis sequatur gloria, in tristioribus repetatur principium. XVI. Apocalypsim librum multorum conciliorum auctoritas et synodica sanctorum praesulum Romanorum decreta Joannis evangelistae esse praescribunt, et inter divinos libros recipiendam constituerunt. Et quia plurimi sunt qui ejus auctoritatem non recipiunt, eamque in Ecclesia Dei praedicare contemnunt. Si quis eum deinceps aut non receperit, aut a Pascha usque ad Pentecosten in Ecclesia non praedicaverit, excommunicationis sententiam habebit. XVII. Nonnulli sacerdotes post dictam orationem Dominicam statim communicant, et postea benedictionem in populo dant, quod deinceps interdicimus, sed post orationem Dominicam benedictio in populum sequatur, et tunc demum corporis et sanguinis Domini sacramentum sumatur, eo videlicet ordine ut sacerdotes et levitae ante altare communicent, in choro clerus, extra chorum populus. XVIII. Perniciosa consuetudo nequaquam est recipienda quae majorum statuta praeteriens, omnem ecclesiae ordinem perturbaverit, dum alii per ambitus sacerdotia appetunt, alii oblatis muneribus pontificatum assumunt, nonnulli etiam sceleribus implicati, vel saeculari militiae dediti, indigni ad honorem summi ac sacri ordinis pervenerunt, de quorum scilicet causa atque remotione oportuerat quidem statuere, sed ne perturbatio quamplurima ecclesiae oriretur praeteritis omissis deinceps qui non promoveantur ad sacerdotium ex regulis canonum, necessario credimus inserendum, id est, qui in aliquo crimine detecti sunt, qui infamiae nota aspersi sunt, qui scelera antiqua per publicam poenitentiam admisisse confessi sunt, qui in haeresim lapsi sunt, qui in haeresi baptizati aut rebaptizati esse noscuntur, qui semetipsos absciderunt, aut naturaliter defectu membrorum aut decisione aliquid minus habere noscuntur, qui secundae uxoris cognitionem sortiti sunt, aut numerosa conjugia frequentaverunt, qui viduam, vel a marito relictam duxerunt, aut corruptarum mariti fuerunt, qui concubinas, aut fornicarias habuerunt, qui servili conditioni obnoxii sunt, qui ignoti sunt, qui neophyti, vel laici 114 sunt, qui saeculari militiae dediti sunt, qui curiae nexibus obligati sunt, qui inscii litterarum sunt, qui nondum ad triginta annos pervenerint, qui per gradus ecclesiasticos non accesserunt, qui ambitu honorem quaerunt qui muneribus honorem obtinere moliuntur, qui a decessoribus in sacerdotium eliguntur. Sed nec ille deinceps sacerdos erit, quem nec clerus nec populus propriae civitatis elegit, vel auctoritas metropolitani, vel comprovincialium sacerdotum assensio exquisivit. Quicunque ergo deinceps ad ordinem sacerdotii postulatus, et in his quae praedicta sunt exquisitus in nullo horum deprehensus fuerit, et examinatus probabili vita atque doctrina exstiterit, tunc secundum synodica, vel decretalia constituta cum omnium clericorum vel civium voluntate ab universis comprovincialibus episcopis, aut certe a tribus in sacerdotem die Dominica consecrabitur, convenientibus caeteris qui absentes sunt litteris suis, et magis auctoritate vel praesentia ejus qui est metropoli constitutus. Episcopus autem comprovincialis ibi consecrandus est, ubi metropolitanus elegerit. Metropolitanus autem non nisi in civitate metropoli et comprovincialibus ibidem convenientibus. Si quis autem deinceps contra praedicta vetita canonum ad gradum sacerdotum indignus aspirare contenderit, cum ordinatoribus suis adepti honoris periculo subjacebit. XIX. In veteri lege ab anno vigesimo quinto, levitae in tabernaculo servire mandantur, cujus auctori tatem in canonibus et sancti Patres secuti sunt. Nos et divinae legis et conciliorum praecepti immemores, infantes et pueros levitas facimus ante legitimam aetatem, ante experientiam vitae. Ideoque ne ulterius fiat a nobis, et divinae legis et canonum admonemur sententiis, sed viginti quinque annorum aetate levitae consecrentur, et triginta presbyteri ordinentur, ita ut secundum praeceptum probentur primum, et sic ministrent nullum crimen habentes. XX. Quicunque in sacerdotio Dei positi sunt, irreprehensibiles esse debent, Paulo attestante: « Oportet episcopum irreprehensibilem esse (I Tim. III, 2). » Inoffensos ergo et immaculatos decet existere sacerdotes, nec ullius eos fornicationis contagio pollui, sed caste viventes, mundos semetipsos celebrandis exhibeant sacramentis. Abstineamus ergo nos ab omni opere malo et ab omni inquinamento carnis liberi maneamus, ut mundi corpore, purgati mente possimus ad sacrificium Christi digni accedere, et Deum pro delictis omnium deprecari. XXI. Quamvis conscientiam puram apud Deum nos habere oporteat, tamen et apud homines famam optimam custodire convenit, ut juxta praeceptum apostolicum non tantum coram Deo, sed etiam coram hominibus vitae sanctae testimonium habeamus. Quidam enim huc usque sacerdotum non modicum scandalum creaverunt, dum in conversatione vitae non bonae famae existunt. Ut ergo excludatur deinceps omnis nefanda suspicionis occasio, et ne detur ultra saecularibus locus obtrectandi, oportet episcopos testimonium probabilium personarum conversationis et vitae in conclavi suo habere, ut Deo placeant per conversationem bonam, et ecclesiae per omnium famam. XXII. Non aliter placuit, ut quemadmodum antistites, ita presbyteri atque levitae quos forte infirmitas atque aetatis gravitas in conclavi suo manere non sinit, ut iidem in cellulis suis testes vitae habeant, vitamque suam sicut nomine, ita meritis teneant. XXIII. Prona est omnis aetas ab adolescentia in malum, nihil enim incertius quam vita adolescentium; ob hoc constituendum oportuit, ut si qui in clero pueri aut adolescentes existunt, omnes in uno conclavi atrii commorentur, ut lubricae aetatis annos non in luxuria, sed in disciplinis ecclesiasticis agant, deputato probatissimo seniore, quem et magistrum disciplinae et testem vitae habeant. Quod si aliqui ex bis pupilli existunt, sacerdotali tutela foveantur, ut et vita eorum a criminibus intacta sit, et res ab injuria reproborum. Qui autem his praeceptis resultaverint, monasteriis deputentnr, ut vagantes animi et superbi severiori regula distringantur. XXIV. Ignorantia mater cunctorum errorum, maxime in sacerdotibus Dei vitanda est, qui docendi officium in populis susceperunt, sacerdotes enim legere sanctas Scripturas frequenter admonet Paulus apostolus dicens ad Timotheum: « Intende lectioni et exhortationi (I Tim. IV, 13). » Doctores semper manere in his se sciant. Igitur sacerdotes Scripturas sanctas et canones meditentur, ut omne opus eorum in praedicatione divina et doctrina consistat, atque aedificent cunctos tam fidei scientia, quam operibus disciplina. XXV. Quando presbyteri in parochiis ordinantur, libellum officialem a suo sacerdote accipiant ut ad ecclesias sibi deputatas instructi succedant, ne per ignorantiam etiam in ipsis divinis sacramentis offendant, ut quando vel ad litanias, vel ad concilium venerint, rationem episcopo reddant, qualiter susceptum officium celebrent vel baptizent. XXVI. Quando presbyteri aut diaconi per parochias constituuntur, oportet eos primum professionem episcopo suo facere ut caste et pie vivant sub Dei timore, ut dum eos tali professione obligaverit, sanctam disciplinam retineant. XXVII. Episcopus, presbyter, aut diaconus si a gradu suo injuste dejectus in sancta synodo innocens reperiatur, non potest esse quod fuerat, nisi gradus amissos recipiat coram altario de manu episcoporum, si episcopus est, orarium, annulum et baculum, si presbyter, orarium et patenam, si diaconus, orarium et albam, si subdiaconus patenam et calicem, sic et reliqui gradus cum reparationem sui recipiant quem cum ordinarentur perceperant. XXVIII. Si episcopus aut presbyter, sive diaconus, vel quilibet ex ordine clericorum magos aut aruspices, aut ariolos, aut certe augures, vel sortilegos, vel eos qui profitentur artem aliquam, aut aliquem eorum similia exercentem consuluisse fuerit deprehensus, ab honore dignitatis suae depositus monasterii curam excipiat, ibique perpetuae poenitentiae deditus scelus admissum sacrilegii solvat. XXIX. Confinitimi hostium sacerdotes praeter eos qui a regiae potestatis sublimi auctoritate licentiam acceperunt, a quolibet mandatum agentes extraneum occulte accipere vel dirigere non praesumant; qui autem deprehenditur, aut convincitur denuntiatus principi apud concilium condigna animadversione multabitur. XXX. Saepe principes contra quoslibet majestatis obnoxios sacerdotibus negotia sua committunt, et quia sacerdotes a Christo ad ministerium salutis electi sunt, ibi consentiunt regibus fieri judices, ubi jurejurando supplicii indulgentia promittitur, non ubi discriminis sententia praeparatur. Si quis ergo sacerdotum contra hoc communione consultum discussor in alienis periculis exstiterit, fit reus effusi sanguinis apud Christum, et apud ecclesiam perdat proprium gradum. XXXI. Episcopi in protegendis populis ac defendendis impositam a Deo sibi curam non ambigant, ideoque dum conspiciunt judices ac potentes pauperum oppressores existere, et prius eos sacerdotali admonitione redarguant, et si contempserint emendari, eorum insolentiam regis auribus intiment, ut quos sacerdotalis admonitio non flectit ad justitiam regalis potestas ab improbitate coerceat. Si quis autem episcoporum id neglexerit, concilio erit reus. XXXII. Avaritia radix est cunctorum malorum, cujus sitis etiam sacerdotum mentes obtinet. Multi fidelium in amore Christi et martyrum in parochiis episcoporum basilicas construunt, oblationes sanctas tribuunt, sacerdotes haec auferunt, atque in usus suos convertunt, inde est quod cultores sacrorum deficiunt, dum stipendia sua perdunt, inde labentium basilicarum ruinae non reparantur, quia avaritia sacerdotali omnia auferuntur. Pro qua re constitutum est a praesenti concilio episcopos ita dioeceses suas regere, ut nihil ex earum jure praesumant auferre, sed juxta priorum auctoritatem conciliorum, tam de oblationibus quam de tributis, ac frugibus tertiam consequantur, quod si amplius quidpiam ab eis praesumptum exstiterit, per concilium restauretur, appellantibus autem ipsis conditoribus, aut certe propinquis eorum, si jam illi a saeculo decesserunt. Noverint ergo conditores basilicarum in rebus quas eisdem ecclesiis conferunt nullam potestatem habere, sed juxta canonum instituta sicut ecclesia, ita et dos ejus ad ordinationem episcopi pertineat. XXXIII. Quicunque episcopus atterius episcopi dioecesim per triginta annos sine aliqua interpellatione possiderit, quia secundum jus legis ejus videtur esse dioecesis, admittenda non est contra eum actio reposcendi, sed hoc intra unam parochiam, extra vero nullo modo, ne dum dioecesis defenditur, provinciarum termini confundantur. XXXIV. Sicut dioecesim alienam tricennalis possessio tollit, ita territorii conventum non amittit, ideoque basilicae, quae novae conditae fuerint, ad eum procul dubio episcopum pertinebant, cujus conventus esse constiterit. XXXV. Episcopum per cunctas dioeceses, parochiasque suas per singulos annos ire oportet, ut exquirat quid unaquaeque basilica in reparationem sui indiget, quod si ipse aut languore detentus, aut aliis ocupationibus implicatus id adimplere nequiverit, presbyteros probabiles aut diacones mittat, qui et redditus basilicarum et reparationes et ministrantium vitam inquirant. XXXVI. Quicunque episcopi suffragio cujuslibet aliquid ecclesiasticae utilitatis providerint, et pro eo quodcunque commodum in remunerationem promiserint, promissi solutionem eos exsolvere oportebit, ita ut id ad concilium provinciale deferatur, ut eorum conniventia confirmetur quia sicut Paulus ait: « Dignus est operarius mercede sua (I Tim. V, 18). » XXXVII. Praebendum est a sacerdotibus vitae solatium indigentibus, et maxime his quibus restituenda vicissitudo est. Quicunque ergo fidelium de facultatibus suis ecclesiae aliquid devotione propria contulerint, si forte ipsi aut filii eorum redacti fuerint ad inopiam, ab eadem ecclesia suffragium vitae pro temporis usu percipiant. Si enim clericis seu monachis vel peregrinis aut quamlibet necessitatem sustinentibus pro solo religionis intuitu in usum res ecclesiasticae largiuntur, quanto magis consulendum est, quibus retributio justa debetur! XXXVIII. Nonnulli diacones in tantam erumpunt superbiam, ut sese presbyteris anteponant, atque in primo ipsi priores stare praesumant, presbyteris in secundo choro constitutis. Ergo ut sublimiores sibi presbyteros agnoscant, tam hi quam illi in utroque choro consistant. XXXIX. Si oraria duo nec episcopo induere quidem licet nec presbytero, utique multo minus diacono qui minister eorum est, unum ergo orarium oportet levitam gestare in sinistro humero, propter quod 115 orat, id est praedicat. Dexteram autem oportet habere liberam, ut expeditius ad ministerium sacerdotale discurrat. Caveant ergo amodo levitae gemino uti orario, sed unum tantum et purum, nec ullis coloribus aut a tyro ornatum ferant. XL. Omnes clerici vel lectores sicut levitae et sacerdotes detonso superius capite toto inferius solam circuli coronam relinquant, non sicut huc usque in Gallaeciae partibus facere lectores videntur, qui prolixis, ut laici, comis in solo capitis apice modicum circulum tondent, ritus enim iste in Hispaniis hucusque haereticorum fuit, unde oportet ut pro amputando ab ecclesiis scandalo hoc signum dedecoris auferatur, et sit una tonsura vel habitus sicut totius Hispaniae est usus. Qui autem hoc non custodierit, fidei catholicae reus erit. XLI. Cum clericis extraneae feminae nullatenus habitent, nisi tantum mater, et soror, filia, amita, in quibus personis nihil sceleris aestimari naturae foedus permittit, id enim et constitutio antiquorum Patrum decrevit. XLII. Quidam clerici legitime non habentes conjugium, extranearum mulierum vel ancillarum suarum interdicta sibi consortia appetunt, ideo quae conjuncte taliter cum clericis sunt ab episcopo, auferantur et venundentur, illis pro tempore religatis ad poenitentiam quos sua libidine infecerunt. XLIII. Clerici qui sine consultu episcopi sui uxores duxerint, aut viduam, vel tripudiatam, vel meretricem in conjugium acceperint, separari eos a proprio episcopo oportebit. XLIV. Clerici qui in quacunque seditione arma volentes sumpserint, aut sumpserunt, reperti, amisso ordinis sui gradu in monasterium contradantur poenitentiae. XLV. Si quis clericus in demoliendis sepulcris fuerit deprehensus, quia facinus hoc pro sacrilegio legibus publicis sanguine vindicatur, oportet canonibus in tali scelere proditum a clericatus ordine submoveri, et poenitentiae triennio deputari. XLVI. Praecipiente domino nostro atque excellentissimo Sisenando rege, id constituit sanctum concilium, ut omnes ingenui clerici pro officio religionis ab omni publica indictione atque labore habeantur immunes, ut liberi Deo serviant, nullaque praedicti necessitate ab ecclesiasticis officiis retrahantur. XLVII. Eos quos oeconomos Graeci vocant, hoc est, qui vice episcoporum res ecclesiasticas tractant, sicut sancta synodus Chalcedonensis instituit, omnes episcopos de proprio clero ad regendas ecclesias habere oportet, qui autem deinceps contempserit, obnoxius ejusdem magni concilii erit. XLVIII. Monachum aut paterna devotio, aut propria professio facit, quidquid horum fuerit alligatum tenebit, proinde his ad mundum reverti intercludimus aditum, et omnes ad saeculum interdicimus regressus. XLIX. Clerici qui monachorum propositum appetunt, quia meliorem vitam sequi cupiunt liberos, eis ab episcopo in monasteriis largiri oportet ingressus, nec interdici propositum eorum qui ad contemplationis desiderium transire nituntur. L. Nuntiatum est praesenti concilio, eo quod monachi episcopali imperio servili opere mancipentur, et jura monasteriorum contra instituta canonum illicita praesumptione usurpentur, ita ut pene ex coenobio possessio fiat, atque illustris portio Christi ad inanitionem servitutemque perveniat. Quapropter monemus eos qui ecclesiis praesunt, ut ultra talia non praesumant, sed hoc tantum sibi in monasterio vendicent sacerdotes quod praecipiunt canones, id est monachos ad conversationem sanctam praemonere abbates, aliaque officia construere, atque extra regulam facta corrigere, quod si aliquid in monachis canonibus interdictum praesumpserint, aut usurpare quidpiam de monasterii rebus tentaverint, non deerit ab illis sententia excommunicationis, qui se deinceps nequaquam sustulerit ab illicitis. LI. Nonnulli monachorum egredientes a monasterio non solum ad saeculum revertuntur, sed etiam et uxores accipiunt, igitur revocati in eodem monasterio a quo exierant, poenitentiae deputentur, ibique defleant crimina sua unde discesserunt. LII. Religiosi propriae regionis qui nec inter clericos nec inter monachos habentur, sive hi qui per diversa loca vagi feruntur, ab episcopis in quorum conventu commorari noscuntur, licentia eorum coerceatur, ut aut in clero aut in monasterio deputentur propter eos qui ab episcopo suo aut propter languorem fuerint absoluti. LIII. Si qui in discrimine constituti poenitentiam accipiunt nulla manifesta scelera confitentes, sed tantum se peccatores esse praedicantes, hujusmodi si revelaverint, possunt etiam per morum probitatem ad gradus ecclesiasticos pervenire. Qui vero ita poenitentiam accipiunt, ut aliquod mortale peccatum perpetrasse publice fateantur, ad clerum vel honores ecclesiasticos pervenire nullatenus poterunt, quia se confessione propria notaverunt. LIV. Quicunque ex saecularibus accipientes poenitentiam totonderunt se, et rursus praevaricantes laici effecti sunt, comprehensi ab episcopo suo ad poenitentiam ex qua recesserunt revocentur. Quod si aliqui per poenitentiam irrevocabiles sunt nec admoniti revertuntur, ut vere apostatae coram ecclesia anathematis sententia condemnentur. Non aliter hi qui a parentibus detonsi fuerunt aut sponte amissis parentibus seipsos religioni devoverunt, et postea habitum saecularem sumpserunt, et iidem a sacerdote comprehensi ad cultum religionis acta prius poenitentia revocentur. Quod si converti non possunt velut apostatae anathematis sententiae subjiciantur, quae forma servabitur etiam in viduis, virginibus sacris, ac poenitentibus feminis, quae sanctimonialem habitum induerunt, et postea aut vestem mutaverunt, aut ad nuptias transierunt. LV. Duo sunt genera viduarum, saeculares et sanctimoniales, saeculares viduae sunt quae adhuc disponentes nubere laicalem habitum non deposuerunt, sanctimoniales sunt quae jam mutato habitu saeculari sub religioso cultu in conspectu sacerdotis et ecclesiae apparuerunt, hae si ad nuptias transierint juxta Apostolum non sine damnatione erunt, quia se primum Deo voventes postea castitatis propositum abjecerunt. LVI. De Judaeis autem praecepit sancta synodus nemini deinceps ad credendum vim inferre. Cui enim vult Deus miseretur, et quem vult indurat, non enim tales inviti salvandi sunt, sed volentes, ut integra sit forma justitiae. Sicut enim homo propria arbitrii voluntate serpenti obediens periit, sic vocante se gratia Dei propriae mentis conversione, homo quisque credendo salvatur. Ergo non vi, sed libera arbitrii voluntate, ut convertantur suadendi sunt non potius impellendi. Qui autem jampridem ad christianitatem coacti sunt sicut factum est temporibus religiosissimi principis Sisebuti, quia jam constat eos sacramentis divinis associatos et baptismi gratiam suscepisse, et chrismate unctos esse, et corporis Domini et sanguinis exstitisse participes, oportet ut fidem etiam quam vi vel necessitate susceperunt, tenere cogantur, ne nomen Domini blasphemetur, et fides quam susceperunt vilis ac contemptibilis habeatur. LVII. Tanta est quorumdam « cupiditas, ut quidam eam appetentes (juxta quod ait Apostolus) etiam a fide erraverunt (I Tim. VI, 10). » Multi quippe hucusque ex sacerdotibus atque laicis accipientes a Judaeis munera, perfidiam eorum suo patrocinio fovent, qui non immerito ex corpore Antichristi esse noscuntur, quia contra Christum faciunt. Quicunque ergo deinceps episcopus sive clericus sive saecularis illis contra fidem Christianam suffragium, vel munere vel favore praestiterit, ut profanus et sacrilegus anathema effectus ab Ecclesia catholica habeatur extraneus, quia dignus est, ut a corpore Christi separetur, qui inimicis Christi patronus efficitur. LVIII. Plerique qui ex Judaeis dudum ad Christianam fidem promoti sunt, nunc blasphemantes in Christo, non solum judaicos ritus perpetrasse noscuntur, sed etiam abominandas circumcisiones exercere praesumpserunt, de quibus consultu piissimi ac religiosissimi domini nostri Sisenandi regis hoc sanctum decrevit concilium, ut hujusmodi transgressores pontificali auctoritate correcti ad cultum Christiani dogmatis revocentur ut quos voluntas propria non emendat animadversio sacerdotalis coerceat. Eos autem quos circumcidunt, si filii eorum sunt, a parentum consortio separentur, si servi, pro injuria corporis sui libertati tradantur. LIX. Judaeorum filios vel filias ne parentum ultra involvantur erroribus, ab eorum consortio separari decernimus deputatos, aut monasteriis aut Christianis viris, aut mulieribus Deum timentibus, ut sub eorum conversatione cultum fidei discant, atque in melius instituti, tam in moribus, quam in fide proficiant. LX. Judaei baptizati, si postea praevaricantes in Christum qualibet poena damnati exstiterint, a rebus eorum fideles filios excludi non oportebit, quia scriptum est. « Filius non portabit patris iniquitatem (Ezech. XVIII, 20). » LXI. Saepe malorum consortia etiam bonos corrumpunt, quanto magis eos qui ad vitia proni sunt. Nulla ergo communio ultra sit Haebreis ad fidem Christianam translatis cum his qui adhuc in veteri ritu consistunt, ne forte eorum participio subvertantur. Quicunque ergo amodo ex his qui baptizati sunt infidelium consortia non vitaverint, et hi Christianis donentur, et illi publicis caedibus deputentur. LXII. Judaei qui Christianas mulieres in conjugio habent, admoneantur ab episcopo civitatis ipsius, ut si cum eis permanere cupiunt, Christiani efficiantur, quod si admoniti noluerint, separentur, quia non potest infidelis in ejus permanere conjunctione, quae jam in Christianam translata est fidem, filii autem qui ex talibus nati existunt fidem atque conditionem matris sequantur, similiter et hi qui procreati sunt de infidelibus mulieribus et fidelibus viris Christianam religionem sequantur, non Judaicam superstitionem. LXIII. Non potest erga homines esse fidelis qui Deo exstiterit infidelis. Judaei ergo qui dudum Christiani effecti sunt, et nunc Christi fidem praevaricati sunt, ad testimonium dicendum 116 admitti non debent, quamvis esse se Christianos annuntient, quia sicut in fide Christi suspecti sunt, ita in testimonio humano dubii habentur. Infirmari ergo oportet eorum testimonium qui in fide falsi docentur, nec eis esse credendum qui veritatis a se fidem abjecerunt. LXIV. Praecipiente Domino atque excellentissimo Sisenando rege constituit id sanctum concilium, ut Judaei aut hi qui ex Judaeis sunt officia publica nullatenus appetant, quia sub hac occasione Christianis injuriam faciunt, ideoque judices provinciarum cum sacerdotibus eorum subreptiones fraudulenter relictas suspendant, et officia publica eos agere non permittant. Si quis autem haec permiserit, velut in sacrilegum excommunicatio proferatur, et is qui subrepserit publicis caedibus deputetur. LXV. Ex decreto gloriosissimi principis hoc sanctum elegit concilium, ut Judaeis non liceat Christianos servos, nec Christiana mancipia emere, nec cujusquam consequi largitatem. Nefas enim est, ut membra Christi serviant Antichristi ministris, quod si deinceps servos Christianos vel ancillas Judaei habere praesumpserint, sublati ab eorum dominatu libertatem a principe consequantur. LXVI. Et si illi qui nulla ex rebus suis pauperibus Christi distribuunt, aeterni judicis voce in futuro condemnabuntur, quanto magis hi qui auferunt pauperibus quae non dederunt? Quapropter episcopi qui nihil ex proprio suo ecclesiae Christi compensaverunt, hanc divinam sententiam metuant, et libertos ex familiis ecclesiae ad condemnationem suam facere non praesumant, impium est enim ut qui res suas ecclesiae non contulerit damnum inferat, et jus ecclesiae alienare contendat. Tales ergo libertos successor episcopus absque aliqua oppositione ad jus ecclesiae revocabit, quia eos non aequitas, sed improbitas absolvit. LXVII. Episcopus qui mancipium juris ecclesiae non retento ecclesiastico patrocinio manumitti desiderat, duos meriti ejusdem et peculii coram concilio ecclesiae cui praeeminet per commutationem subscribentibus sacerdotibus offerat, ut rata et justa inveniatur definitio commutantis. Tunc enim liberam manumissionem, sine patrocinio ecclesiae concedere poterit, qui eum quem libertati tradere disponit, jam juri proprio acquisivit. Hujusmodi autem liberto adversus ecclesiam cujus juris exstitit accusandi vel testificandi denegetur licentia. Quod si praesumpserit, placet ut stante commutatione in servitutem propriam revocetur cui nocere conatur. LXVIII. Consensus totius concilii definivit, ut sacerdotes qui aut res suas ecclesiae relinquunt, aut nihil habentes, aliqua tamen praedia, aut familias ecclesiis suis conquirunt, licebit illis aliquos de famulis ejusdem ecclesiae manumittere juxta rei collatae modum quem antiqui canones decreverunt, ita ut cum peculio et posteritate sua ingenui sub patrocinio ecclesiae maneant, utilitates injunctas sibi juxta quod potuerint prosequentes. LXIX. Liberti ecclesiae (quia nunquam moritur eorum patrona) a patrocinio ejusdem nunquam discedant, nec posteritas quidem eorum sicut priores canones decreverunt. Ac ne libertas eorum in futura prole non pateat, ipsaque posteritas naturali ingenuitate obnitens sese ab ecclesiae patrocinio subtrahat necesse est, ut tam hi liberti, quam ab eis progeniti professionem episcopo suo faciant, per quam ex familia ecclesiae libertos effectos se esse fateantur, ejusque patrocinium non relinquant, sed juxta virtutem suam obsequium vel obedientiam praebeant. LXX. Liberti ecclesiae qui a patrocinio ejus discedentes quibuslibet personis adhaeserunt, si admoniti redire contempserint, manumissio eorum irrita sit, quia per inobedientiae contemptum ingrati actione tenentur. LXXI. Liberti ecclesiae qui a quibuscunque manumissi sunt, et ecclesiae patrocinio commendati existunt, sicut regulae antiquorum Patrum constituerunt, sacerdotali defensione a cujuslibet insolentia protegantur sive in statu libertatis, sive in peculio quod habere noscuntur, LXXII. Quicunque libertatem a dominis suis ita percipiunt, ut nullum sibi in eis obsequium patronus retentet, isti si sine crimine sunt ad clericatus ordinem suscipiantur, quia directa manumissione absoluti noscuntur; qui vero retento obsequio manumissi sunt, pro eo quod adhuc patroni servitute tenentur obnoxii, nullatenus sunt ad ecclesiasticum ordinem promovendi, ne quando voluerint eorum domini, fiant ex clericis servi. LXXIII. De familiis ecclesiae constituere presbyteros, et diacones per parochias liceat, quos tamen vitae rectitudo, et probitas morum commendat, ea tamen ratione ut antea manumissi libertatem status sui percipiant, et denuo ad ecclesiasticos honores succedant. Est enim irreligiosum obligatos existere servituti, qui sacri ordinis suscipiunt dignitatem, quidquid autem talibus aut per libertatem concessum, aut successione exstiterit datum, aut quolibet commodo collatum, non licebit eis quippiam inde in extraneas personas transmittere, sed omnia ad ejus ecclesiam qua manumissi sunt post eorum obitum pertinere. His quoque sicut et caeteris ecclesiae libertis accusandi vel testificandi adversus ecclesiam aditus intercluditur, ad quod si aspiraverint, non solum libertatis beneficio careant, sed etiam honoris gradu, quem non dignitate naturae, sed tempore necessitatis promeruerunt. LXXIV. Post instituta quaedam ecclesiastici ordinis vel decreta quae ad quorumdam pertinent disciplinam, postrema nobis cunctis sacerdotibus sententia est, pro robore nostrorum regum, et stabilitate gentis Gothorum pontificale ultimum sub Deo judice ferre decretum. Multarum quippe gentium (ut fama est) tanta exstat perfidia animorum, ut fidem sacramento promissam regibus suis observare contemnant, et ore simulent juramenti professionem, dum retineant mente perfidiae impietatem, jurant enim regibus suis, et fidem quam pollicentur, praevaricantur, nec metuunt volumen illud judicii Dei, per quod inducitur maledictio, multaque poenarum comminatio super eos, qui jurant in nomine Dei mendaciter. Quae ergo spes talibus populis contra hostes laborantibus erit? Quae fides ultra cum aliis gentibus in pace credenda post foedus non violandum? Quae in hostibus jura stabili permanebunt sponsione, quando nec ipsis propriis regibus juratam fidem conservant, quis enim adeo furiosus est, qui caput suum manu sua propria desecet? Illi, ut notum est, immemores salutis suae propria manu seipsos interimunt in semetipsos suosque reges proprias convertendo vires. Et cum Dominus dicat: « Nolite tangere Christos meos (I Par. XVI, 22), » et David: « Quis extendit manum suam in Christum Domini, et innocens erit? » (I Reg. XXVI, 9) illis nec vitare metus est perjurium, nec regibus inferre exitium. Hostibus quippe fides pacti datur, nec violatur. Quod si in bello fides vigeat, quanto magis in caeteris servanda est! sacrilegium quippe est, si violetur a gentibus regum suorum promissa fides, quia non solum in eos fit pacti transgressio, sed et in Deum, in cujus nomine pollicetur ipsa promissio. Inde est quod multa regna terrarum coelestis iracundia, ita permutavit ut pro impietate fidei et morum, alter ab altero solveretur. Unde et nos cavere oportet causam hujusmodi gentium, ne similiter plaga feriamur praecipiti, et poena puniamur crudeli. Si enim Deus angelis in se praevaricantibus non pepercit, qui per inobedientiam coeleste habitaculum perdiderunt, unde et per Isaiam dicit, « inebriatus est gladius meus in coelo (Isai. XXXIV, 5), » quanto magis nos nostrae salutis interitum timere debemus, ne per infidelitatem eodem saeviente pereamus! Quod si divinam iracundiam vitare volumus, et severitatem ejus ad clementiam provocare cupimus, servemus erga Deum religionis cultum atque timorem, custodiamus erga principes nostros pollicitam fidem atque sponsionem. Non sit in nobis ut in quibusdam gentibus infidelitatis subtilitas impia, non subdolae mentis perfidia, non perjurii nefas, et conjurationum nefanda molimina. Nullus apud nos praesumptione regnum accipiat, nullus excitet mutuas seditiones civium, nemo meditetur interitus regum, sed defuncto in pace principe, primates gentis cum sacerdotibus successorem regni concilio communi constituant ut dum unitatis concordia a nobis retinetur, nullum patriae gentisque dissidium per vim ambitionis moveatur. Quod si haec admonitio mentes nostras non corrigit, et ad salutem communem cor nostrum nequaquam perducit, audi sententiam nostram. Quicunque ergo ex nobis, vel totius Hispaniae populis qualibet conjuratione, vel studio sacramentum fidei suae, quod pro patriae gentisque Gothorum statu, vel conservatione regiae salutis pollicitus est, temeraverit, aut regem nece attrectaverit, aut potestate regni exuerit, aut praesumptione tyrannica regni fastigium usurpaverit, anathema sit in conspectu Dei Patris, et angelorum, atque ab Ecclesia catholica quam perjurio profanaverit, efficiatur extraneus, et ab omni coetu Christianorum alienus cum omnibus impietatis suae sociis, quia oportet ut una poena teneat obnoxios quos similis error invenerit implicatos. Quod iterum secundo replicamus, dicentes: Quicunque amodo ex nobis, vel cunctis Hispaniae populis quolibet tractatu, vel studio sacramentum fidei suae quod pro patriae gentisque Gothorum statu, vel conservatione regiae salutis pollicitus est, violaverit, aut regem nece attrectaverit, aut potestate regni exuerit, aut praesumptione tyrannica regni fastigium usurpaverit, anathema in conspectu Christi et apostolorum ejus sit, atque ab Ecclesia catholica quam perjurio profanaverit, efficiatur extraneus, et ab omni consortio Christianorum alienus et damnatus in futuro judicio Dei. Habeatur cum participibus suis, quia dignum est, ut qui talibus sociantur, ipsi etiam damnationis eorum participatione obnoxii teneantur. Hoc etiam tertio acclamamus, dicentes: Quicunque amodo ex nobis vel cunctis Hispaniae populis qualibet meditatione, vel studio, sacramentum fidei suae, quod propriae salutis gentisque Gothorum statu, vel incolumitate regiae potestatis pollicitus est, violaverit, aut regem nece attrectaverit, aut potestate regni exuerit, aut praesumptione tyrannica regni fastigium usurpaverit, anathema sit in conspectu Spiritus sancti et martyrum Christi, atque ab Ecclesia catholica, quam perjurio profanaverit, extraneus efficiatur, et ab omni communione Christianorum alienus, nec partem habeat justorum, sed cum diabolo et angelis ejus aeternis suppliciis condemnetur una cum eis qui eamdem conjurationem nituntur, ut par poena perditionis constringat quos in perniciem prava societas copulat. Et ideo, si placet omnibus qui adestis, hoc tertio reiterata sententia vestrae vocis consensu firmate. Ab universo clero et populo dictum est: Qui contra hanc nostram definitionem praesumpserint, anathema maranatha, hoc est, perditio in adventu Domini sint, et cum Juda Iscarioth partem habeant ipsi, et socii eorum. Amen. Quapropter nos ipsi, et sacerdotes omnes sanctam Ecclesiam Christi, ac populum admonemus, ut haec tremenda, et totiens reiterata sententia nullum ex nobis praesenti atque aeterno condemnet judicio, sed fidem promissam erga gloriosissimum dominum nostrum Sisenandum regem custodientes, ac sincera illi devotione famulantes, non solum divinae pietatis in nobis clementiam provocemus 117, sed etiam gratiam antefati principis percipere mereamur. Te quoque praesentem regem ac futuros aetatum sequentium principes humilitate debita deposcimus, ut moderati et mites erga subjectos existentes, cum justitia et pietate populos a Deo vobis creditos regatis, bonamque vicissitudinem qui vos nobis constituit largitori Christo rependatis, regnantes in humilitate cordis cum studio bonae actionis. Nec quisquam vestrum solus in causa captivum, aut reum sententia feriat, sed consensu publico cum rectoribus ex judicio manifesto delinquentium culpa patescat servata a vobis in offensis mansuetudine, ut non severitate magis in illis quam indulgentia polleatis, et dum omnia haec auctore Deo pio a vobis moderamine conserventur, et reges in populis, et populi in regibus, et Deus in utrisque laetetur. Sane de futuris regibus hanc sententiam promulgamus, ut si quis ex eis contra reverentiam legum superba dominatione et fastigio in flagitiis, et facinore, sive cupiditate crudelissima potestatem in populis exercuerit, anathematis sententia a Christo domino condemnetur, et habeat a Deo separationem atque judicium propter quod praesumpserit prava agere et in perniciem regnum deducere. De Simithilane vero qui propria scelera metuens seipsum regno privavit, et potestatis fascibus exuit id cum gentis consultu decrevimus, ut neque eum vel uxorem ejus propter mala quae commiserunt neque filios eorum unitati nostrae unquam consociemus, nec eos ad honores a quibus ob iniquitatem dejecti sunt aliquando promoveamus. Quique etiam sicut in fastigio regni habentur extranei, ita possessione rerum quas de miserorum sumptibus auxerant maneant alieni praeter id quod pietate piissimi principis nostri fuerunt consecuti. Non aliter et Geillanem memorati Simithilane et sanguine et scelere fratrem, qui nec in germanitatis fide stabilis exstitit, nec fidem glorioso domino nostro pollicitam conservavit, hunc ergo cum conjuge sua, sicut et ante factum est, a societate gentis atque consortio nostro placuit separari, nec in amissis facultatibus in quibus per iniquitatem creverant reduces fieri, praeter id quod consecuti fuerint pietate clementissimi principis, cujus gratia bonos donorum praemiis ditat, et malos a beneficentia sua non separat. Gloria autem et honor omnipotenti Deo nostro in cujus nomine congregati sumus. Post haec pax et salus et diuturnitas piissimo et amatori Christi domino nostro Sisenando regi, cujus devotio nos ad hoc decretum salutiferum convocavit. Corroboret ergo gratia regnum illius, gentesque Gothorum in fide catholica, annis et meritis protegat illum usque ad ultimam senectutem summi Dei gratia, et post praesentis regni gloriam ad aeternum regnum transeat, ut sine fine regnet, qui in saeculo feliciter imperat, ipso praestante qui est Rex regum et Dominus dominorum cum Patre et Spiritu sancto in saecula saeculorum. Amen. Definitis itaque his quae superius comprehensa sunt, annuente religiosissimo principe, placuit deinde nulla re impediente a quolibet nostrorum quae constituta sunt temerari, sed cuncta salubri concilio conservari. Et quia profectibus ecclesiae et animae nostrae conveniunt, etiam propria subscriptione (ut permaneant) roboramus. Ego Isidorus in Christi nomine Spalensis ecclesiae metropolitanus episcopus haec constituens subscripsi. Similiter et alii episcopi subscripserunt numero quadraginta. INCIPIUNT CAPITULA CONCILII TOLETANI QUINTI. Habiti aera DLXXXIV, anno primo Chintillani. 1. De institutione novarum litaniarum. 2. De custodia salutis regum et defensione prolis absentium principum. 3. De reprobatione personarum quae prohibentur adipisci regnum. 4. De his qui sibi blandiuntur spe rege superstite. 5. De his qui principes maledicere praesumunt. 6. Ut regum fideles a successoribus regum rerum jure non fraudentur pro servitutis mercede. 7. Quod in celebritate cunctorum conciliorum synodus Toletana temporibus Sisenandi habita per probationem vocis clare ob custodiam sui cunctis debeat innotescere. 8. De indulgentia principum noxiis servata. 9. De favore principum concilii acclamatione concesso. INCIPIT CONCILIUM TOLETANI QUINTUM. Apud urbem Toletanam diversis ex provinciis Hispaniae sacerdotes Domini qui in uno pacis osculo in basilica sanctae martyris Leochadiae consedimus gratiarum actiones omnipotenti Deo persolvimus, propter suam misericordiam magnam, cujus nutu in hanc convenimus concordiam, et gloriosi principis nostri Chintillani regis initia, ob cujus salutis et felicitatis constantiam supernam imploramus clementiam, qui se in medio nostri coetus ingressus cum optimatibus et senioribus palatii supplex omnium orationibus commendavit, suosque fideles ita facere sancta exhortatione coegit, atque hanc institutionem quam ex praecepto ejus et decreto nostro sancimus, divina inspiratione praemisit.

CAP. I. Scilicet ut in cuncto regno a Deo concesso specialiter et propria haec religiosa omni tempore teneatur observantia, ut a die Iduum Decembrium litania triduo ubique annua successione peragatur, et indulgentia delictorum lacrymis impetretur. Quod si dies Dominica intercesserit, in sequenti hebdomada celebretur, ut quoniam abundante iniquitate efficitur, ut usquequaque prolata malitia nova exerceat facinora, nova quoque haec ipsa consurgat consuetudo, quae possit ante omnipotentis oculos nostra esse purgatio. II. Summa autem nobis vigilantia et grandi religionis cura providendum est, ut mala quae assidue perhibita perpetrantur circumspecta disciplina ecclesiastica exstirpentur. Non enim est incassum scriptum: Pestilente flagellato stultus sapientior erit. Quamobrem quoniam praeponderante onere delictorum experientia poenae semper ac saepe fieri discimus quod magnopere vitare debemus. Quod etiam custoditur cum hoc quod divinis sacramentis spopondimus, temeritate non violamus. Ideoque est compescendum quod crebro invenitur transgressum. Sed ne succedentes praecedant, ac deinde sequentes invideant altioribus, et cuncta quieta et pacata permaneant, haec in concilio communiter considerata defertur sententia, ut servetis quaecunque universali et magna synodo provisa conscriptaque circa principum salutem et utilitatem sunt. Haec quoque adjecta custodiantur, videlicet ut omni benignitate omnique firmitate circa omnem potestatem principis nostri Chintillani regis teneatur dilectio, et praebeatur rationabile defensionis adminiculum, ne rebus juste provisis [aut etiam parentum digna provisione procuratis vel juris proprietate injuste fraudulentur, nec a] quoquam causa illicite exquisita laedendi eos praebeatur, nec quocunque modo quibuslibet rebus spreta dilectione molestentur. Haec enim licentia efficit et principes in subjectis suspectos, et subjectos in bonis principum cupidos. Quocirca ne et praemissa contemnantur, et ut cupiditas radix omnium malorum auferatur, contestamur omnes praesentes et absentes, vel etiam futuris temporibus consequentes, coram Deo et angelis ejus, quod si quisquam contestationis temerator exstiterit atque contemptor, et quacunque argumentatione odiose eos molestare, aut in aliquo fuerit conatus laedere, sit anathema in Christianorum omnium coetu, atque superno condemnetur judicio, sit exprobrabilis omnibus catholicis et abominabilis sanctis angelis in ministerio Dei constitutis, sit hoc saeculo perditus, et in futuro condemnatus qui tam rectae provisioni noluit praebere consensum. III. Inexpertis novis moribus novam decet invenire medelam, quapropter quoniam sunt inconsideratae quorumdam mentes, et se minime capientes, quos nec origo ornat, nec virtus decorat, qui passim putant licenterque ad regalia majestatis pervenire fastigia: hujus rei causa nostra omnium cum invocatione divina praebetur sententia, ut si quis talia meditatus fuerit, quem nec electio omnium praeficit nec Gothicae gentis nobilitas ad hunc apicem trahit, sit consortio catholicorum privatus, et divino anathemate condemnatus. IV. Ergo quia et religioni inimicum et hominibus constat esse perniciosum futura illicite cogitare, et casus principum exquirere, ac sibi in posterum providere cum scriptum sit: « Non est vestrum nosse momenta vel tempora quae Pater posuit in sua potestate (Act. I, 7), » hoc decreto censemus, ut quisquis inventus fuerit talia perquisisse, et vivente principe in alium attendisse pro futura regni spe, aut alios in se propter id attraxisse, a conventu catholicorum cum excommunicationis sententia expellatur. V. Sed et hoc pro pestilentiosis hominum moribus salubri deliberatione censemus, ne quis in principem maledicta congerat, scriptum est enim a legislatore: « Principem populi tui ne maledixeris (Exod. XXII, 28). » Quod si quis fecerit, excommunicatione ecclesiastica plectatur: nam si maledicti regnum Dei non possidebunt, quanto magis talis ab Ecclesia necessario pellitur, qui divinae violator sententiae invenitur? VI. Simili providentia pro fidelibus regum nostra datur sententia, ut quisquis superstes principum exstiterit, juste in rebus profligatis aut largitate principis acquisitis nullam debeat habere jacturam, nam si licenter et injuste perturbentur fidelium mentes, nemo optabit proprium ac fidele praebere obsequium, dum cuncta, nutant in incertum, et in futuro discriminis formidant causam, sed saluti et rebus eorum principalis pietas debet praebere suffragia, exemplis enim caeteri provocantur ad fidem cum fideles non fraudantur mercede. VII. Propter malarum mentium facilitatem et memoriae oblivionis hoc sacratissima statuit synodus, ut in omni concilio episcoporum Hispaniae universalis concilii decretum quod propter principum nostrorum est salutem constitutum, peractis omnibus in synodo publica voce debeat pronuntiari, quatenus saepe replicatum auribus vel assiduitate iniquorum mens territa corrigatur, quae ad praevaricandum et oblivione et facilitate perducitur. VIII. In his omnibus quae praemisimus potestatem indulgentiae in culpis delinquentium principi reservamus, ut juxta bonitatis suae moderamen ubi emendationem prospexerit mentium, veniam tribuat culparum. IX. His vero omnibus finem et robur subscriptione nostra facientes, gloriam et laudem omnipotenti Domino Deo in quantum mortalium valitudo sinit, reddimus; post haec gratias excellentissimo et gloriosissimo principi nostro Chintillano regi peragimus, cujus ardor fidei studium bonae intentionis, et unanimitatis 118 concordiam nobis tribuit et charitatis. Donet ei Dominus de inimicis triumphum, et de beatitudine gaudium, custodiat eum protectione assidua, et muniat bonae voluntatis suae circumspectione tutissima, cujus regnum manet in saecula saeculorum. Ego Eugenius Toletanae Ecclesiae, provinciae Carthaginensis metropolitanus episcopus, his omnibus de caeteris annuens sub. Similiter et alii episcopi subscripserunt numero viginti. INCIPIUNT CAPITULA CONCILII TOLETANI SEXTI. 1. De plenitudine fidei catholicae. 2. De observatione litaniarum. 3. De custodia fidei Judaeorum. 4. De damnatione clericorum per pecuniam ecclesiasticos gradus assequentium. 5. De stipendiis clericorum ne a jure alienentur ecclesiarum. 6. De viris et feminis sacris propositum transgredientibus sacrum. 7. De poenitentibus transgressoribus. 8. Quod quibusdam poenitentibus pristina tradantur collegia. 9. De professoribus et obedientia libertorum ecclesiae. 10. De progenie libertorum ecclesiae ne eis vel pronuntiatione ab ecclesia liceat evagari. 11. Ne in accusatione legitima quispiane condemnetur. 12. De confugientibus ad hostes. 13. De honore primatum palatii. 14. De remuneratione collata fidelibus regum. 15. Ut res ecclesiae a quibuslibet juste collatae in earum firma stabilitate permaneant. 16. De incolumitate et adhibenda dilectione regiae prolis. 17. De his qui rege superstite aut sibi aut aliis adfuturum provident regnum, et de personis quae prohibentur ad regnum accedere. 18. De custodia vitae principum et defensione procedentium regum a sequentibus adhibenda. 19. De gratiarum actionibus in communione concilii Deo et principi datis. INCIPIT CONCILIUM TOLETANUM SEXTUM. Convenientibus nobis Hispaniarum Galliciaeque pontificibus cum orthodoxi et gloriosi Chintillani regis salutaribus hortamentis, absque impedimento in praetorio Toletano, in ecclesia sanctae Leochadiae martyris sedibus collocatis, sub die sexta Idus Januarii, anno primo praedicti principis et triumphatoris Christi, aera DCLXXX, statuimus subter inserta.

CAP. I. Cum primum omnipotenti Deo pro corona fratrum, ita numerosae gratiae in nobis fuissent peractae, nihil melius, nihil salubrius omnium insedit animo quam more synodi universalis post solemnia perfunctae orationis quod mente interius ruminabamus lingua narraremus, et quod corde credebamus, ore ructaremus superna favente sententia quae ait: « Eructavit cor meum verbum bonum (Psal. XLIV, 2), » et juxta prophetam: Verbum fecit Dominus abbreviatum super terram. Quamobrem ex abundantia nostri cordis sit confessio vocis ut fidem quam omnium mens intrinsecus gestat, in confessione interpres lingua foris effundat. Itaque credimus et profitemur sacratissimam omnipotentissimam Trinitatem, Patrem, et Filium, et Spiritum sanctum, unum Deum solum non, solitarium, unius essentiae, virtutis, potestatis, majestatis, uniusque naturae, discretam in separabilibus personis, indiscretam essentialiter substantia deitatis, creatricem omnium creaturarum, Patrem ingenitum increatum, fontem et originem totius divinitatis, Filium a Patre intemporaliter ante omnem creaturam sine initio genitum non creaturam, nam nec Pater unquam sine Filio, nec Filius exstitit sine Patre, sed tamen Filius Deus de Patre Deo, non Pater Deus de Filio Deo, ille autem Filius Patris, et Deus de Patre per omnia coaequalis Patri, Deus verus de Deo vero, Spiritum verum sanctum neque genitum neque creatum, sed de Patre Filioque procedentem utriusque esse Spiritum. Ac per hoc substantialiter unum sunt qui et unus ab utroque procedit. In hac autem Trinitate tanta est unitas substantiae, ut pluralitate careat, et aequalitatem teneat. Nec minor in singulis quam in omnibus, nec major quam in singulis personis manet. Ex his tribus divinitatis personis solum Filium fatemur ad redemptionem humani generis, propter culparum debita quae per inobedientiam Adae originaliter, et nostro libero arbitrio contraximus resolvenda secreto Patris, ex arcano prodidisse, et hominem sine peccato de sancta semper virgine Maria assumpsisse, ut idem Filius Dei Patris esset Filius hominis, Deus perfectus et homo perfectus, ut homo perfectus et Deus esset unus Christus, naturis in duabus una persona, ne quaternitas Trinitati accederet, si in Christo geminata persona esset. Ergo a Patre, et Spiritu sancto separabilis creditur persona, ab homine autem assumpto natura, idem cum eodem homine unus exstat persona cum Patre et Spiritu sancto natura, ac, sicut diximus, ex duabus naturis et una persona, unus est Dominus noster Jesus Christus, in forma divinitatis aequalis Patri, in forma servi minor Patre. Haec est enim vox ejus in psalmo: « De ventre matris meae Deus meus es tu (Psal. XXI, 11). » Natus itaque a Deo sine matre, natus a virgine sine Patre, solus « Verbum caro factum est, et habitavit in nobis (Joann. I, 14). » Et cum tota cooperata sit Trinitas formationes suscepti hominis, quoniam inseparabilia sunt opera Trinitatis, solus tamen Filius suscepit hominem in singularitate personae, non in unitate divinae naturae, id est quod proprium est Filii non quod commune est Trinitati. Nam si unam nati hominis, Dei alteram confecisset personam, tota Trinitas corpus assumpsisset, quoniam constat naturam Trinitatis esse unam, non tamen personam. Hic ergo Dominus noster Jesus Christus missus a Patre suscipiens quod non erat, nec amittens quod erat, inviolabilis de suo, mortalis de nostro, venit in hunc mundum peccatores salvos facere et credentes justificare, faciensque mirabilia traditus est propter delicta nostra, mortuus est propter expiationem nostram, resurrexit propter justificationem nostram, hujus livore sanati, hujus morte Deo Patri reconciliati, hujus resurrectione sumus resuscitati. Quem etiam venturum in fine exspectamus saeculorum, cum resurrectione omnium aequissimo suo judicio redditurum justis praemia, impiis poenas. Ecclesiam quoque catholicam credimus sine macula et ruga, corpus ejus esse, regnumque habituram cum capite suo omnipotenti Christo Jesu, postquam hoc corruptibile induerit incorruptionem, et mortale immortalitatem, ut sit Deus omnia in omnibus. Hac fide corda purificantur, hac haereses exstirpantur, in hac omnis Ecclesia collata jam coelesti regno deinceps in saeculo praesenti gloriatur, et non in alia fide est « salus, nec enim nomen aliud est sub coelo datum hominibus in quo oporteat nos salvos fieri (Act. IV, 12). » II. Religiosissimi principis nostri devotionem et nostrorum consacerdotum primo anno regni sui constitutionem cum magna reverentia et veneratione suscipientes, quam constat jam in omni regno suo annua vice celebrari, quam placuit etiam nostra assertione firmari: proinde universalis auctoritate censemus concilii, ut hi dies litaniarum quae in synodo praemissa sunt instituti, eodem in tempore quo jussi sunt excoli, annuo recursu omni observatione habeantur celeberrimi, ut pro illis quibus nunc usque simul sumus implicati delictis, sit nostra expiatio ante oculos Dei omnipotentis. III. Inflexibilis Judaeorum perfidia deflexa tandem videtur pietate et potentia superna. Hinc enim liquet quod in spiramine summi Dei excellentissimus et Christianissimus princeps ardore fidei inflammatus, cum regni sui sacerdotibus praevaricationes et superstitiones eorum eradicare elegit funditus, nec sinit degere in regno suo eum qui non est catholicus, ob cujus fervorem fidei gratias omnipotenti Domino coelorum agimus, eo quod tam illustrem creaverit animam et sua repleverit sapientia, ipse quoque donet ei et in praesenti saeculo longaevam vitam, et in futuro gloriam aeternam. Illud autem provida nobis cura, et valde est decernendum vigilanti solertia, ne ejus fidei calor, et noster labor quandoque in posteris tepefactus liquescat. Quocirca consonam cum eo corde et ore promulgamus Deo placituram sententiam, simul etiam cum suorum optimatum illustriumque virorum consensu et deliberatione sancimus, ut quisquis succedentium temporum regni sortitus fuerit apicem, non ante conscendat regum sedem, quam inter reliqua conditionum sacramenta pollicitus fuerit hanc se catholicam non permissurum eos violare fidem, sed et nullatenus eorum perfidiae favens vel quolibet neglectu, aut cupiditate illectus, ad praecipitia infidelitatis aditum praebeat praevaricationis, sed quod magnopere nostro est tempore conquisitum debeat illibatum perseverare in futurum. Nam incassum bonum agitur, si non ejus providetur perseverantia. Ergo postquam ordine praemissorum ad gubernacula accesserit regni, si ipse temerator hujus exstiterit promissi, sit anathema marathana in conspectu Dei, et pabulum efficiatur ignis aeterni, simulque cum eo damnatione perculsi quicunque sacerdotum vel quilibet Christianorum eorum implicati fuerint terrore. Nos etenim ita praesentia decernimus, ut praeterita quae in universali synodo de Judaeis conscripta sunt confirmemus, quoniam ea quae necessaria pro eorum salvatione scribi potuerunt, in eisdem esse cauta sancimus. Quapropter quae tunc decreta sunt valitura esse censemus. IV. Saepe pullulantia pravitatis germina licet saepissime primum justa noverimus severitate damnata, quia tamen crebris conspiciuntur denuo vigere radicibus, justitiae acriore vigore radicitus amputare sancimus. Proinde quicunque Simonis imitator simoniacae quoque haeresis exstiterit sectator ut ecclesiasticorum ordinum gradus non dignitate morum obtineat, sed munerum impensione conquirat et per oblata munera capiat, quibus hunc nec rationis ordo, nec dignitas morum ulla commendat, talis inventus sacrorum ordinum apices penitus adipisci nullo modo permittatur, sed et si adeptus fuerit, communione privatus cum ordinatoribus suis propriorum bonorum amissione damnetur. V. Saepe fit ut proprietati originis obsistat longinquitas temporis. Quapropter providentes decernimus, ut quis clericorum stipendium de rebus ecclesiae cujusquam episcopi percipit largitate, sub precariae nomine debeat professionem scribere, nec praetentione diuturna praejudicium afferat ecclesiae, et quaecunque in usu perceperit, debeat utiliter laborare, ut nec res divini juris videantur aliqua occasione negligi, et subsidium ab ecclesia cui deserviunt percipere possint clerici. Quod si quis eorum contempserit facere, ipse se stipendio suo videbitur privare. VI. Proclivis cursus est ad voluptatem et imitatrix natura vitiorum: quamobrem quisquis virorum vel mulierum habitum semel induerit spontanee religiosum, aut si vir deditus ecclesiae, vel femina fuerit aut fuit delegata puellarum monasterio, in utroque sexu praevaricator ad propositum invitus reverti cogatur, ut vir detondeatur, et puella ad monasterium regrediatur. Si autem quolibet patrocinio desertores permanere voluerint, sacerdotali sententia a Christianorum coetu habeantur extorres, ut nec locus eis ullus sit communionis. Viduae quoque sicut universalis synodus jam statuit professionis vel habitus sui desertrices superiori sententia condemnentur. 119 VII. Quamvis priora nunquam siluerint de tanto facinore concilia, ratio tamen deposcit ut ea quae frequenti praevaricatione iterantur, frequenti sententia condemnentur. Et ideo, tanta exstitit perversitas hominum ut hi, quos sub religioso habitu poenitentiae professio pro venia peccatorum ad manum sacerdotis deducit vel adduxit, iterum rediviva malitia ad vitae pristinae sordes revocet. Hujus rei causa, sancta synodus decernit ut, si qui ingenuorum utriusque sexus sub nomine poenitentis in habitu religioso sunt conversati, post haec autem comam nutrientes vel vestimenta saecularia sumentes, ad id quod reliquerant, redierunt, ab episcopo civitatis, in cujus territorio sunt conversi, comprehensi rursus legibus poenitentiae in monasteriis subdantur inviti; quod si fieri propter alicujus potestatis vigorem difficile fuerit, tunc sicut priscorum canonum statuerunt decreta, quousque ad dimissum ordinem revertantur, excommunicati et anathemate condemnati habeantur. Similiter et hi qui post communionem vel interdictum cum ipsis communicaverint. Sacerdos autem ad quem pertinere noscuntur, si eos quolibet munere vel favore aut negligentia admonere noluerit ut aut revertentes suscipiat, aut contemnentes de ecclesia rejiciat, simili sententia plectatur, quousque emendationis eorum vel damnationis ab eo sententia promulgetur. VIII. Antiqui et sanctissimi est Patris sententia papae Leonis, ut is qui in aetate adolescentiae positus, dum mortis formidat casum, pervenerit ad poenitentiae remedium, si conjugatus forte fuerit incontinens, ne postea adulterii incurrat lapsum, redeat ad pristinum conjugium quousque possit adipisci temporis maturitate continentiae statum. Quod nos sicut de viris ita de feminis aequo modo censemus, non quidem hoc generaliter et canonice praeceptum, sed constat a nobis pro humana fragilitate indultum, ea duntaxat ratione, ut si is qui poenitentiae non est legibus deditus ante ab hac vita decesserit quam ex consensu ad continentiam eorum unde fuerit regressus, superstiti non liceat denuo ad uxoris transire amplexus. Si autem illius vita exstiterit superstes qui non accepit benedictionem poenitentis nubat, si se continere non potest, et ulterius consortio fruatur uxoris, quod de utroque sexu pari modo a nobis manifestum est decretum esse, ita videlicet, ut in his omnibus sacerdotis ordinatio exspectetur, ut juxta quod aetatem aptam perspexerit, continentiae absolutionis vel districtionis tribuat legem. IX. Longinquitate saepe fit temporis ut non pateat conditio originis, unde jam decretum est in anterioris universalis concilii canone ut, professionem suam liberti Ecclesiae debeant facere qui profiteantur se et de familiis esse Ecclesiae, et Ecclesiae obsequium nunquam relicturos. Unde his quoque nos adjicimus ut, quotiens cursum vitae sacerdos impleverit, et de hac vita migraverit, mox cum successor ejus advenerit, omnes liberti Ecclesiae vel ab eis progeniti chartulas suas in conspectu omnium debeant ipsi, qui substituitur, pontifici publicare et professionem conspectu Ecclesiae renovare, quatenus status sui vigorem obtineant, et obedientia eorum Ecclesia non careat. Si autem aut scripturas libertatis suae intra annum ordinationis novi pontificis manifestare contempserint, aut professiones renovare noluerint, vacuae et inanes chartulae ipsae remaneant, et illi origini suae redditi sint perpetuo servi. X. Etenim decet ut hi quorum parentes titulum libertatis de familiis ecclesiae perceperint, intra ecclesiam cui obsequium debent causa eruditionis enutriantur. Contemptus quippe est patronorum si, ipsis neglectis, aliis ad educandum detur progenies manumissorum. Itaque censemus ut sine status sui praejudicio ab episcopo habeantur in doctrinae obsequio, quatenus et illi debitum reddant famulatum, et nullum patiantur suae ingenuitatis detrimentum. Eos vero qui aliter quam sententia nostra decreverit agere tentaverint, invitos jubemus ab episcopis ad haec ipsos reduci. Quod si forte parentes corum pontificibus suis dare contempserint, et alios sibi patronos adoptaverint, ingratorum feriantur lege libertorum.

XI. Dignum est ut vita innocentis nulla maculetur pernicie accusatoris. Ideo quisquis a quolibet criminatur, non ante accusatus supplicio detur, quam accusator praesentetur, atque legum et canonum sententia exquiretur. Quod si indigna ad accusandum persona invenitur, ad ejus accusationem non judicetur. XII. Pravarum audacia mentium saepe malitia cogitationum aut causa culparum refugium appetit hostium. Unde quisquis patrator culparum exstiterit talium, virtutem petens defendere adversariorum, et patriae vel genti suae detrimenta intulerit rerum, potestate regis ac gentis reductus, excommunicatus et retrusus longinquioris poenitentiae legibus subdatur; quod si ipse mali sui prius reminiscens ad ecclesiam fecerit confugium, intercessu sacerdotum et reverentia loci regia in eis pietas reservetur comitante justitia. XIII. Qui primatu dignitatis atque reverentiae vel gratiae ob meritum in palatio honorabiles habentur, his a junioribus modestus honor per omnia deferatur, qui etiam minores a senioribus et dilectionis amplectantur affectu, et utilitatis imbuantur exemplo. XIV. Praemium fraudare fidelibus non solum inhumanum, sed etiam existit injustum. Ideoque cum fidei meritum tam in rebus divinis quam in humanis non habeatur ingratum, dignum videtur ut sacerdotali sententia consulamus fidelibus regis. Proinde ut anno primo serenissimi principis nostri decrevit concilium sanctum omnes fideles qui obsequio et sincero servitio voluntatibus vel jussis paruerint principis totaque intentione salutis ejus custodiam habuerint, a regni successoribus, nec a dignitate nec a rebus pristinis causa repellantur injusta, sed nunc ita pro uniuscujusque utilitate principis moderentur discretione, sicut eos perspexerit necessarios esse patriae; et sic illis impartiatur benignitas, ut in caeteris magnae monstretur gratiae potestas, quatenus ita omnia in rebus juste conquisita lucrentur ut posteris relinquendi vel quibus voluntas eorum decreverit conferendi spontaneo fruantur arbitrio. Caeterum si infidelis quisquam in capite regio aut inutilis in rebus commissis, praesente domino nostro piissimo Chintillano rege exstiterit, in clementia ejus maneat potestatis suo nutu constituenda hujusmodi moderatio, nefas est enim in dubium deducere ejus potestatem, cui omnium gubernatio superno constat delegata judicio. Quod si post decessum quispiam repertus fuerit ejus vitae fuisse infidelis, quidquid largitate ipsius in rebus habuit conquisitis careat, confiscando illo et fidelibus largiendo. XV. Quia his qui principibus digne deserviunt, atque deferentibus fidele illis obsequium constat nos optimum ministrasse suffragium, dum juste a principibus acquisita in eorum jure persistere sancimus indivisa: aequum est maxime ut rebus ecclesiarum Dei adhibeatur a nobis providentia opportuna, adeo ut quaecunque res ecclesiis Dei a principibus juste concessae sunt, vel fuerint, vel cujuscunque alterius personae quolibet titulo illis non injuste collatae sunt vel exstiterint, ita in earum jure persistere firma stabilitate jubemus, ut evelli quoquo casu vel tempore nullatenus possint. Opportunum est enim, ut sicut fidelia hominum servitia non existere censuimus ingrata, ita ecclesiis collata, quae propria sunt pauperum alimenta, eorum injuriae pro mercede offerentium maneant inconvulsa. XVI. Sicut insolentia malorum regum odiosa et exsecrabilis semper existit subjectis, ita bonorum provida utilitas amabilis efficitur populis. Quocirca quis ferat, aut quis talem errantem Christianum videat qui regiam sobolem, aut posteritatem conetur exspoliare rebus, aut privare dignitatibus? quod ne fiat, cum generalis promatur de principis filiis sententia, de praesenti excellentissimi Chintillani regis posteritate dantur apta decreta a nobis, ut ea quae synodus praeterito anno in hac ecclesia habita constituit, circa omnem posteritatem ejus universitas regni sui conservet, hoc est ut praebeatur filiis ejus dilectio benigna et firma, et tribuantur ubi loci opportunitas exhibuerit defensionis adminicula justa, ne de rebus juste profligatis, aut parentum dignitate procuratis, vel largitate principum, vel alicujus impensis, aut etiam proprietate debitis fraudentur quibuslibet insidiis calliditatis, neque a quoquam laedendi eos praebeantur argumenta machinationis, quia dignum est ut cujus regimine habemus securitatem, ejus posteritati decreto concilii impertiamus quietem. Denique tanta erga nos nostri principis exstant beneficia, ut longum sit sigillatim ea promere lingua. Ipse enim auctore Deo nobis pacem, ipse quasi captivam reduxit charitatem, ipsius ope quieti, ipsius sumus largitione ditati, ipse medicamine bonitatis suae, et reis pepercit, et rectos sublimavit. Cui si dignis voluerimus respondere beneficiis, non tantis exstamus copiis virtutis, quibus tantae voto sufficiamus voluntatis. XVII. Quoniam in concilio anteriori, quod anno primo gloriosi principis nostri habitum est, de hujusmodi re fuerit promulgata sententia, tamen placet iterare quod convenit custodiri. Itaque regis vita constante, nullus sibi aliquo opere, vel deliberatione cujuscunque dignitatis laicus, seu gradus episcopi, aut presbyteri, aut diaconi consecratus, caeterisque clericatus officiis deditus futurum regem provideat contra viventis regis utilitatem, et procul dubio voluntatem, nullo blandimento, vel suasione pro eadem spe, aut alios in se trahat, aut ipse in alium acquiescat. Iniquum enim, et valde exsecrabile Christianis debet haberi futuri temporis illicitis prospicere, et vitae suae ignaros ventura disponere. Quod si quisque jam talia iniqua deliberatione cum quocunque est meditatus, hoc sibi noverit esse sacerdotali moderatione concessum, si veniabiliter poscit, ut hoc sine mora praesentis principis auribus studeat publicare. Si autem retineat, et deliberationis suae machinamenta noluerit dicere, pessimo plectatur anathemate; rege vero defuncto, nullus tyrannica praesumptione regnum assumat, nullus sub religionis habitu detonsus, aut turpiter decalvatus, aut servilem originem trahens, vel extraneae gentis homo, nisi genere et moribus dignis promoveatur ad apicem regni. Temerator autem hujus praeceptionis sanctissimae perpetuo anathemate damnetur. XVIII. Jam quidem in antecedenti universali synodo saluti nostrorum principum constat esse consultum, sed libet iterare bene sancita, et digna auctoritate munire salubriter ordinata: ideoque testamur coram Deo et omni ordine angelorum, coram prophetarum atque apostolorum vel omni martyrum choro, coram omni Ecclesia catholica et Christianorum coetu, ut nemo intendat in interitum regis, nemo vitam principis attrectet, nemo regni eum gubernaculis privet, nemo tyrannica praesumptione apicem regni sibi usurpet, nemo quolibet machinamento in ejus adversitate sibi conjuratorum manum associet; quod si quidquam horum quisquam nostrorum temerate praesumpserit, anathemate divino perculsus absque ullo remedii loco habeatur condemnatus aeterno judicio. Is autem qui ejus sedem fuerit assecutus, 120 si vult tanto expiari piaculo quasi proprii patris ejus ulciscatur interitum. In cujus defensionis auxilium universi regni Gothorum consentiat fortitudo. Si autem desidiae causa, et minori zelo, tam funestum noluerit vindicare scelus, sint omnes ex nostra sententia opprobrium caeteris gentibus. XIX. His omnibus rite dispositis, et diuturna collatione deliberatis, benedictionem, gloriam et honorem invisibili omnium auctori rependimus luminum Patri, et in conservandis ejus imploramus opem suffragii, ut constitutionibus nostris robur tribuat, seu virtutem, fragilitatemque humanam huic dispositioni reddat efficacem, id est salubrem, ut non judicet praevaricatricem. Nos ergo omnia superscripta omni auctoritate priscorum canonum subscriptione nostra firmamus, et gratias agimus Christianissimo et gloriosissimo Chintillano principi nostro, cujus studio advocati et instantia collecti sumus. Cujus voluntas probata ordinatio exstitit religiosa, donec ei Dominus optimo principi diuturnum in saeculo praesenti triumphum, et in parte justorum perpetuum regnum, felicibusque annis felix ipse in longa felicitate fruatur, et divinae dexterae protectione ubique muniatur. Ego Silva, etsi indignus, Ecclesiae episcopus Narbonensis, in his constitutionibus a nobis editis subscripsi. Similiter et alii episcopi subscripserunt, numero triginta septem. INCIPIUNT CAPITULA CONCILII SEPTIMI TOLETANI. 1. De refugis atque perfidis clericis sive laicis. 2. De languoris eventu ministrantium clericorum. 3. De exsequiis morientis episcopi. 4. De exactione Ecclesiarum Galliciae provinciae. 5. De reclusis inhonestis, sive vagis. 6. De convicinis episcopis in urbe regia commorandis. INCIPIT CONCILIUM SEPTIMUM TOLETANUM. Triginta episcoporum, anno sexto Cindasiundi regis, aera DCLXXX, quinto Kalend. Novembris. CAP. I. Cum in nomine sanctae Trinitatis, pro quibusdam disciplinis ecclesiasticis tam nostra devotione quam studio serenissimi et amatoris Christi Chindasiundi regis nostri, apud Toletanam urbem conventus adesset, competenter visum est mutua collatione decernere, quod sollicite conservandum et praesentibus et futuris commodis nimium, ut confidimus, prodesse constabit, magisque semper est magnopere providendum quidquid ecclesiasticis moribus, vel publicae utilitati, sine qua quieti non vivimus, opportunum esse perpenditur. Nam licet et ante constitutiones canonum existant, quae ad omnem possint correptionem sufficere, si quis eas dignetur libenter attendere, tanto tamen luminis claritas amplius emicat, quanto fuerit studiosius saepissime contrectata. Non parum proficit ad emendationem multorum, si ea quae constituta sunt per fraternam collationem ad memoriam reducantur, si illa etiam adjiciantur quae aut deesse videntur, aut omnino constituenda competenter existimantur. Quis enim nesciat quanta sint hactenus per tyrannos et refugas transferendo se in externas partes, illicite perpetrata, et quam nefanda eorum superbia jugiter frequentata quae et patriae diminutionem afferrent, et exercitui Gothorum indesinentem laborem imponerent? Quod siquidem laicorum insania fuisset factum, tolerandum a nobis forsitan aliquotiens videretur: illud tamen est vehementius stupendum, quod pejus est tantae religionis proposito in hac interdum praesumptione praecipites efferuntur, ut ad non levem confusionem nostram pertineat, si res ullatenus remaneat, quam et mundana lege et ecclesiastica convenit disciplina corrigere. Ideoque placuit nunc concordi sententia definire ut, quisquis in ordine clericatus a maximo gradu usque ad minimum constitutus in alienae gentis regionem se quacunque occasionem transduxerit, ut exinde superbiendo vel redditum suum vel quodlibet aliud videatur expetere, sive etiam quod genti Gothorum, vel patriae vel regno specialiter sub hac occasione possit nocere vel fieri disposuerit, vel aliquatenus fecerit, sed et quicunque talibus conscius reperitur, eisque vel concilium vel opem administrare cognoscitur, qualiter aut ad gentem alienam fugam appeteret, aut in malis quae coeperant perdurarent, seu quamcunque laesionem genti Gothorum vel patriae aut principi post fugam inferrent, atque in eadem pravitate perseverarent: quisquis hoc fecisse dignoscitur, iste ita indubitanter omni honoris sui gradu privetur, ut locum ejus in quo ministraverat alter continuo perpetim regendum accipiat. Ipse vero transgressor sub poenitentia constitutus, si reminiscens mali quod fecerat usque in diem mortis suae rectissime poenituerit, in solo tantum fine communio ei danda est, ita ut antequam finis ejus tempus adveniat. Si quisquam sacerdotum etiam ordinante ei principe communicare consenserit, particeps criminis illius effectus, anathema fiat in perpetuum, ac simili cum eo cui communicaverit sententia condemnetur, quoniam potestate principis nullus sacerdotum in hoc praebere debet assensum, unde vel perjurium videatur incurrere. Vel (quod absit) si quicunque catholicae fidei praevaricator princeps surrexerit, sacerdos nullatenus favore principis, vel terrore a rectae credulitatis lumine ad tenebras cogatur reverti. Sic enim nec super annexa capitula vel imperiis principum, vel terroribus oportebit unquam evacuare, quia novimus omnes pene Hispaniae sacerdotes, omnesque seniores, vel judices ac caeteros homines officii palatini jurasse, atque ita nunc legibus decretum fuisse, ut nullus refuga vel perfidus qui contra gentem Gothorum vel patriam seu regem agere alterius gentis societatem se transducere reperitur, integritate rerum suarum nullatenus reformetur, nisi forsitan principes humanitatis aliquid personis talibus impartire voluerint, cui tamen non amplius quam vigesimam partem rerum ei qui perfidus exstitit de rebus unde rex elegerit tribuendi potestatem habebit. Sed quia plerosque clericos instantis levitatis interdum pravitatis praesumptio ita elevat ut praetermissa ordinis sui gravitate, ac polliciti sacramenti immemores, constante principe cui fidem servare promiserant, in alterius electionem temeraria levitate consentiant, abrogari decet hanc omnino licentiam, et a nostro consortio penitus exstirpari, ita ut, si quicunque laicorum quandoque intra fines patriae Gothorum superbiens, regni apicem sumere fortasse tentaverit, eique clericorum quilibet adjutorium vel favorem praestiterit, atque hunc qui superbire videtur ad eamdem regni ambitionem praevalente delicto pervenire contigerit, ex eo quodam die, vel tempore eumdem episcopum, vel cujuslibet ordinis clericum excommunicatum manere perpetim opportebit qui tali se scelere implicavit, tamen si propter improbitatem principis, cui inique consensit, non potuerit instantia sacerdotum a communione suspendi, saltem si superstitem post ejusdem regis obitum tempus invenerit superiori anathematis correptioni subjaceat, et quicunque illi praeter in ultimo vitae suae fine (si tamen eum legitime poenitere probaverit) communionis gratiam consenserit impendendam. Nobis interim ratio persuasit synodali super hoc constitutione decernere ut quicunque etiam laicorum interdictis capitulis hoc in adversitatem gentis, aut patriae potestatisve regiae in externas partes se conferendo vel talibus opem praebendo noxius fuerit ultra repertus, non solum (ut dictum est) omnium rerum suarum proprietate privetur, sed et perpetua excommunicatione damnetur, et nunquam illi, nisi in ultimo mortis suae tempore communio tribuatur, excepto si communionis ejus remedium vel eorum, de quibus supra tractavimus, imploratione sacerdotum apud principem fuerit impetratum. Nam si in derogationem aut contumeliam principis reperiatur aliquis nequiter loqui, aut in necem regis, seu direptionem intendere, vel consensum praebere, nos quidem hujuscemodi excommunicatione dignum censemus, utrum tamen sit illi quandoque communicandum pietati principis decernendum relinquimus, cujus procul dubio potestatis est subjectorum culpas misericordiae judiciique sententia temperare. Contestamur autem clementissimos principes, et per ineffabile divini nominis sacramentum obtestantes unanimiter obsecramus, ne quandocunque absque justa (ubi necesse fuerit) imploratione sacerdotali excommunicationis hujus sententiam a perfidis clericis, vel laicis ad externas partes se transferentibus vel consensum praebentibus quacunque temeritate suspendant, nam hoc magis utilitatibus videtur ferre consultum si constitutionis nostrae forma servetur. Exsecrandum anathema fiat, et velut praevaricator catholicae fidei semper ad Dominum reus existat, quicunque regum deinceps canonis hujus censuram in quocunque crediderit, vel permiserit violandum.

II. Nihil contra ordinis statutum temeritatis ausu praesumatur, neque illa quae summa veneratione censentur, vel minimo praesumptionis tactu solvantur, cum ad hoc tantum fieri jussa sunt ne interrupta noscantur, vel languoris proventu robore salutis privetur natura. Non ergo fragilitati solum consulit humanae, sed etiam sacris mysteriorum Dei providetur haberi sollicitudinem. Censuimus ergo convenire, ut cum a sacerdotibus missarum tempore sancta mysteria consecrantur, si gratitudinis accidit cujuslibet eventus, quo coeptum nequeat consecrationis expleri mysterium, sit liberum episcopo, vel presbytero alteri, consecrationem exsequi officii coepti. Non enim aliud ad supplementum initiatis mysteriis competit quam aut incipientis, aut subsequentis completa benedictione sacerdotis, quia nec perfecta videri possunt, nisi perfectionis ordine compleantur. Dum enim sumus omnes unum in Christo, nihil contrarium diversitas format, ubi efficaciam prosperitatis unitas fidei repraesentat, quod etiam consultum cuncti ordinis clerici individuum esse sibi non ambigant, sed (ut praemissum est) praecedentibus libenter alii pro complemento succedant, nec tamen quod natura languoris causa consulitur in praesumptionis pernicie convertatur. Nullus post cibum potumque quemlibet minimum sumptum missas facere, nullus absque patenti proventu molestiae minister vel sacerdos, cum coeperit imperfecta officia, praesumat omnino relinquere. Si quis haec temerare praesumpserit, excommunicationis sententiam sustinebit. III. Ea quae competunt honestati contingit saepe quorumdam desidia non impleri. Proinde quia notum est quae dignitas in exsequiis morientis episcopi ex canonibus conservetur traditione moris antiqui, hoc tantum adjicimus, ut si quis sacerdotum secundum statuta concilii Valentini ad humanda decedentis episcopi membra venire commonitus pigra voluntate distulerit, appellantibus clericis obeuntis episcopi apud synodum, sive apud metropolitanum episcopum, tempore anni unius non faciendi missam, nec communicandi habeat omnino licentiam. Presbyteri autem sive caeteri clerici, quibus major honoris locus apud eamdem ecclesiam fuerit cujus sacerdos obierit, sed omni sollicitudine pro exsequiis aut jam mortui, aut continuo antistitis morituri ad commonendum tardi inveniantur, aut per quamcunque molestiam animi id negligere comprobentur, totius anni spatio ad poenitentiam in monasteriis deputentur. 121 IV. Inter caetera denique quae communi consensu nos conferre competenter oportuit, quaerimonias etiam parochianorum presbyterorum Gallitiae provinciae solertissime discernere decuit, quas contra pontificum suorum rapacitates necessitas (ut comperimus) tandem compulit in publicum examen deferri; hic enim pontifices (ut evidens inquisitio patefecit) indiscreto moderamine parochianas ecclesias praegravantes, dum in exactionibus superflui frequenter existunt, pene usque ad exactionem extremae virtutis quasdam basilicas perduxisse probantur. Ne ergo fiat de caetero quod constat hactenus inordinate praesumptu, non amplius quam duos solidos unusquisque episcoporum privatae provinciae per singulas dioeceses, vel singulas ecclesias juxta synodum Braccarensem annua illatione sibi exspectet inferri, monasteriorum tamen basilicis ab hac solutionis expensione sejunctis. Cum vero episcopus dioecesem visitat nulli prae multitudine onerosus existat, nec unquam quinarium numerum evectionis excedat, aut amplius quam una die per unamquamque basilicam remorandi licentiam habeat. Quicunque vero pontificum eorumdem aliter quam decernimus agendum praesumpserit, correptioni procul dubio canonum subjacebit, tanquam constitutionum synodalium transgressor, et priscorum Patrum edicti corruptor. V. Quosdam Paternarum ignaros vel oblitos traditionum, in tantam conspicimus corruisse desidiam, ut eorum exsecrando usu pene oblita patescant quae exstiterunt legitime constituta. Dum enim indocti docere appetunt, quid aliud quam quia ignorantiae errore vexentur, ostendunt? Et quia gressu praepostero innitentes, praesumptionem doctrinae docendi studio anteponunt, patet quod non summae humilitatis gratiam petunt, sed exactioni depravationis inserviunt. Ex hoc ergo juste severitatis talia decernentes, opportuno amputare judicio innuimus eos quos in cellulis propriis reclusa sanctae vitae ambitio tenet, quosque ejusdem sancti propositi et merita juvant, et probitas ornat, quia hos Dei auxilio, et nostro favore tutos esse constat, illos vero quos in tali proposito ignavia impulit, non prudentiae cognitio deputavit, quosque nulla vitae dignitas ornat, sed (quod est deterius) et ignorantia foedat, et morum exsecratio turbat, decernimus ab his abjici cellulis atque locis in quibus aut feruntur vagi, aut tenentur inclusi, atque ab episcopis sive rectoribus monasteriorum ex quorum congregatione fuerunt, vel in quorum vicinitate consistunt, in monasteriis omnimodo deputentur, ut illic sancti ordinis meditantes doctrinas primum possint discere quae sunt a Patribus instituta, ut postea valeant docere quae sunt sancta meditatione percepta, atque tunc demum si doctrinae et sancti operis fructu exstiterint fecundati ad summam virtutis properent exercitio sanctae intentionis imbuti. Deinceps autem quicunque ad hoc sanctum propositum venire disposuerint, non aliter illis iterum dabitur assequi, nec hoc antea poterunt adipisci, nisi, prius in monasteriis instituti, et secundum sanctas monasteriorum regulas plenius eruditi, et dignitatem honestae vitae, et notitiam potuerint sanctae promereri doctrinae. Illos autem quos tantum extrema vesania occuparit, ut in certis locis vagi, ac morum depravationibus inhonesti, ullam prorsus, nec stabilitatem sedis, nec honestatem mentis habere exstiterint cogniti, quicunque ex sacerdotibus vel ministris vagantes repererint, aut si fuerint prope, coenobiorum Patribus corrigendos assignent, aut si difficile est pro sola honestate vigoris suae potestati erudiendos inclinent. VI. Id etiam placuit, ut pro reverentia principis ac regiae sedis honore, vel metropolitani civitatis ipsius, et consolatione convicini Toletanae urbis episcopi, qui ejusdem pontificis admonitionem acceperint, singulis per annum mensibus in eadem urbe debeant commorari, messivis ac vindemialibus feriis relaxatis. Nos autem immortali Deo, et glorioso Cindasiundo principi, ob cujus votum in hanc urbem sancta devotione convenimus, gratias unanimiter offerentes, optabili annisu deposcimus, ut sanctae Ecclesiae catholicae fidei semper ac pacis cumuletur affectus et memorato principi cum prosperitate praesentis regni futuri etiam largiantur praemia gaudii, ipso praestante qui in Trinitate unus Deus vivit et gloriatur in saecula saeculorum. Horontius in Christi nomine sanctae Emeritensis Ecclesiae metropolitanus episcopus, haec constituta definiens subscripsi. Similiter et alii episcopi subscripserunt, numero, triginta octo. INCIPIUNT CAPITULA CONCILII OCTAVI TOLETANI. Allocutio Reccesiunthi regis ad synodum. De catholicae fidei plenitudine. 1. De incauto juramento. 2. De his qui sacrosanctos ordines muneribus assequuntur, et fautoribus eorum. 3. De incontinentibus episcopis. 4. De incontinentibus presbyteris, ac diaconibus, et feminis quae talibus conjunguntur. 5. De incontinentibus diaconibus. 6. De his qui post assumpta ecclesiasticarum dignitatum officia, ad conjugia redeunt. 7. De non ordinandis his qui psalmorum canticorum, seu hymnorum, gnari sunt. 8. De his qui praetextu incommodae aegritudinis Quadragesimae jejunium solvunt. 9. De his qui aut per auctoritatem aut per vim ordinati sunt. 10. De confirmatione universalium decretorum. 11. De Judaeis.

INCIPIT CONCILIUM TOLETANUM OCTAVUM. Celebratum aera DCLI, sexto Kalendas Januarii

Anno quinto orthodoxi atque gloriosi, et vera clementiae dignitate praecipui Reccesiunthi regis, cum omnes nos divinae ordinatio voluntatis ejusdem principis serenissimo jussu in basilica sanctorum apostolorum ad sacrum synodi coegisset congregari conventum, dies tandem laetitiae appetitu diutissime praeoptatus et gratus adfuit, et jocundus tanto nostri pectoris avidiori voto susceptus, quanto ad remedium salutis exstiterat, anhelantium praecordiis exquisitus. Cumque ex more unusquisque nostri ordinis sedes debitas occupasset, et eventum rei tranquillae intentionis exspectatio sustineret, adest serenissimus princeps pia religione plenissimus, et summo laudum titulo gloriosus, qui se nostro coetui reddens acclivem, ut hunc omnipotenti Domino precibus commendaremus astans dulcibus ut filius nos cohortatus est verbis, grates deferens Deo virtutum, quod suae jussionis implentes decretum in unum fuissemus adunati concilium; sed cum tamen humilem cognovissemus ejus animae voluntatem, et tam sublimis gloriae celsitudinem videremus acclivem, tanta sumus inde gloria exsultationis succensi, ut grates illi debitas et honorem, et laeti redderemus, et cernui, sed quantum extulerat principem humilitatis ordo sublimis, tantum ad exercitia summae virtutis instruebant exempla sacratissimi principis formam nostrae religionis. Tum relatis Deo laudibus de unitatis alternae proventu, magna nos cum tranquillitatis gratia allocutus est dicens: Etsi summus Auctor rerum me divae memoriae domini genitoris mei temporibus regni sede subvexit, atque ipsius gloriae deferens participem fecit, nunc tamen cum ipse requiem aeternam adeptus est mansionum, ea quae in me totius regiminis transfusa jura reliquit ex toto divina mihi potentia subjugavit, unde quia regendorum membrorum causa salus est capitis, et felicitas populorum nonnisi mansuetudo est principum, votive decrevi vobis coram positis et votorum meorum deliberationes sanctione patula reserare, et studiorum apta decreta sincera exhibitione deferre. At vero quia anhelum pectus se in promissionum compita diffundit, ne pigritiae fessum retardationis oneribus se submittat, longam prosecutionem compendio brevitatis astrinxi, et quod productionibus loquelarum in concione diffundere potui, totum in tomi hujus complicamento prorsus almae vestrae sanctitudini offerre decrevi, id magno precatu deliberationis exhortans, ut quaecunque illic tenentur ascripta valido attendatis intuitu, sagaci perscrutemini studio, et quaecunque exstiterint placita Deo, vestri oris ad nos sacro referantur oraculo. Accepto deinde oblato nobis tomo, agentes Domino gratias acclamavimus: « Gloria in excelsis Deo, et in terra pax hominibus bonae voluntatis (Luc. II, 14). » Post hujus exsultationis beatae gaudium, et coelestis gloriae hymnum eidem sacro principi benediximus, reseratoque tomo, haec inibi contexta reperimus:

In nomine Domini, Flavius Reccesiunthus rex reverendissimis Patribus in hac sancta synodo residentibus, sanctis episcopis. Admirabili dono regulam fidei meae solidam tenens, et instructam agnoscens, atque in honore ejus diadema gloriae cum cordis humilitate prosternens, illo laetus auditu quod omnes reges terrae serviunt et obediunt Deo, eo reverendi Patres excelsiori mihi venerationis honore sublimes, coram vobis advenio in gratiam mansuetudinis vestrae studium convocans, et testimonium visionis vestrae me et coram omnipotentis Dei nutibus tremendis acclinans, referens illi corde laeto gratias opulentas, quod vos clementia voluntatis ipsius ex nostrae jussu celsitudinis ad hujus sanctae congregationis votivum dignatus est deducere coetum, confidens tam mihi quam vobis et in praesentium serie temporum, et futurorum longitudine saeculorum ejus adesse gratiae praemium, quoniam vestra concordia in conveniendo unanimum ac religiosum demonstratis affectum, et dispositionis meae in regendis populis quam pium sit poteritis patenter agnoscere votum. Nunc igitur quia monens praelocutio longae dictionis non capit excessum, quid de sanctam fide noverim quam coelitus illapsam mihi per sanctorum apostolorum frequentiumque Patrum ora cognovi, seu quid de secuturis negotiis, pro quibus hunc conventum congregationis coadunari percensui intimare decreverim, in hujus tomi serie conscripta tenete, ac relicta pernoscite, et cunctis quae tenori ejus nostrae amplitudinis potestas impressit, vestrae beatitudinis gravitas effectum tam eis promat ac miseranter impendat, quam nostrae mansuetudinis serenitas hoc nobis implenda commendat.

Exordium itaque allocutionis meae ex definitione sanctae fidei inchoans, caetera quae futuris sunt prosecutionibus intimanda, velut supra soliditatem petrae constructurus, a Deo etiam operis mei aedificium congressurus, eo consequentia validius ponam, quo decentius firmissima praetulerim. Primo itaque coram se reverentia vestra habeat quod nosse non ambigit me orthodoxae fidei veram, sanctam, et sinceram regulam de corde puro et conscientia bona plenissime habere, veraciter scire et firmissime retinere, atque eam ita complecti atque venerari, atque diligere, sicut eam sancta apostolica traditio docet, sicut etiam sancta synodus Nicaena constituit, sicut Constantinopoli sanctorum Patrum congregatio definivit, sicut Ephesini primi coetus unitas affirmavit, sicut Chalcedonensis concilii definitio praetulit, hanc cum fidelibus servans, ad hanc salvandos infideles invitans, in hanc subjectos populos regens, hanc propriis gentibus tenendam insinuans, hanc in populis alienis annuntians, ut in illa glorificans Deum, et inter mortales me summae divinitatis felicitas assequatur, et in terra viventium haereditas a me gloriae capiatur. En, reverendissimi Patres, quantum ad veritatem fidei sanctae pertinuit ex toto animam meam suae confessionis titulos explicuisse, honorificentia vestra 122 pensavit. Jam nunc magnopere arbitror esse mihi opportunum quae tendimus societati ejusdem verae fidei studia sanctae operationis innectere, ne hanc aut sine operibus mortuam habeamus, aut non plenitudinis suae dignitate perspicua decidat inhonesta, dum Scriptura non silente, de quibusdam inferat, quae dicunt se nosse, Deum autem negant. Ut ergo hanc fidem super lapidem illum solidatam, « quem reprobaverunt quidam aedificantes, idem tamen a Domino factus est in caput anguli et est admirabilis in oculis nostris (Psal. CXVII, 22 et 23), » plenius habeamus, ejusque insignibus decentius exornemur, attendite cujus operis fructum, cujusque operationis augmentum studiis hujus sanctae fidei consociare velimus, et innectere quantopere optemus. Itaque revolutis retro temporibus, ita vos omnemque populum jurasse recolimus, ut cujuscunque ordinis vel honoris persona quae in necem regiam excidiumque Gothorum gentis ac patriae detecta fuisset vel cogitasse noxia vel egisse, irrevocabilis sententiae multatus atrocitate, nusquam mereretur veniae remedium, vel alicujus temperantiae percipere qualecumque subsidium. At nunc quia grave onerosumque censetur, quia pietatis actibus gravi contradictione haec sententia resultare perpenditur, et sic funditus damnationis astipulatio retinetur, ne pietati quae Apostolo praecinente ad omnia utilis est (I Tim. IV, 8), quicunque aditus reservetur, vestris haec committo fidenti animo sacris pertractanda judiciis, ac dirimenda sententiis, unde jam vestrum erit, inspirante vobis miseratione divina, ita utriusque discriminis temperare mensuram, ne aut in juramento conditio teneat reos, aut impietatis ultio habeat inhumanos, sicque vestri nos instruat forma judicii, ut subjectos populos, nec in profanationibus habeamus subditos, nec impietatis vinculis doleamus contaminatos. Post hujus contentionis alloquium, sequentium causas negotiorum simili quoque subjungimus vos intendere attentione. Decernimus attestantes universitatem nostram per summae divinitatis coaequalem, et coaeternam, et inseparabilem Trinitatem, atque illius mysterii sacramentum quod incarnatum Dei Filium de Spiritu sancto, a Maria Virgine pro salute mundi, vera fides in toto orbe denuntiat, atque adventum ejusdem Jesu Christi Filii Dei, nostri Domini, quo perimendi sunt impii, et regnum ejus quo glorificandi sunt sancti, ut quaecunque negotia de quorumlibet querelarum auditibus exstiterint, patefacta cum justitia et vigore misericorditer et cum temperamento miserationis justissimae concorditer terminentur in legum sententiis quae aut depravata consistunt, aut ex superfluo, vel indebito conjecta videntur, nostrae serenitatis accommodante consensu haec solum quae ad sinceram justitiam et negotiorum sufficientiam conveniant ordinetis, canonum obscura quaedam et in dubium versa, in meridiem lucidae intelligentiae reducatis, omniumque negotiorum conventus ordinumque status, qui in vestram exstiterint devoluti praesentiam, ita majorum regulis concordantes justissime, pieque ac temperanter constituere studeatis, ut et mihi qui ad studiorum fructus bonorum anhelo pars beatorum adveniat et vos qui adimplentes voluntatem Dei, me non spernitis, imprecantem religio beatitudinis aeternae suscipiat, et visio delectationis Dei sibi perenniter inhaerere concedat. Vos etiam illustres viros quos ex officio palatino huic sanctae synodo interesse primatus obtinuit, ac nobilitas spectabilis honoravit, et experientia aequalitatis plebium rectores exegit, quos in regimine socios, in adversitate fidos, et in prosperis amplector strenuos, per quos justitia leges implet, miseratio legis impletur, contra justitiam legum moderatio aequitatis temperantiam legis extorquet, adjurans obtestor per omne illud admirabile, et solum unius sacrae fidei sacramentum, et per venerabilem omnium sanctorum Patrum per quem obtestor sanctum conventum, ut ad cunctae veritatis ac discretionis justissimae formulam, ita animos dirigatis, ut nihil a consensu praesentium Patrum, sanctorumque virorum aliorsum mentis obtutum, quidquid innocentiae vicinum, quidquid justitiae proximum, quidquid a pietate non alienum, vel soli Deo agnoveritis existere placitum, instanter, modeste, et cum omni dignemini intentione complere. Scientes quia in eo quod haec mea sobria vota completis, vos amabiles Deo assignatis, et in eo quod decretorum nostrorum edicta favoris exhibitione corroboro, me vobiscum simul cum Domino placiturum assigno. In commune jam vobis cunctis, et divini cultus ministris idoneis, et ex aula regia rectoribus divini nominis adjuratione constrictis, adjicio consensionis meae verum purumque promissum, ut quodcunque justitiae ac pietati, salutarique discretioni vicinum decernere, seu adimplere cum consensu elegeritis, omnia favente Deo perficiam, et adversus commoda controversiarum promissis illis quae ad domesticos fidei regula veritatis pertinuisse probavit, adhuc aliud a beatitudinis vestrae conventu ejusdem fidei aviditas deposcit, connectens me in sequendis traditionibus confirmo causam quae vestrae dignitati probatur non extranea, quamlibet per me lucrari Christus exhortetur, inimicam sibi tamen esse non ambigit, donec quod ardenter optat, obtineat: Judaeorum scilicet et vitam moresque denuntio, quorum tantummodo novi terram regiminis mei pollutam esse peste contagii. Nam cum Deus omnipotens omnes ex hac regione radicitus exstirpaverit haereses, hoc solum sacrilegii dedecus remansisse dignoscitur, quod aut nostrae devotionis instantiam corrigat, aut ultionis suae vindicta disperdat. Ex eis enim quosdam traditionis errore vetusto video retinere jura perfidiae, quosdam vero sacri baptismatis expiatos ablutione, ita in apostasiae denuo relapsos errorem, ut detestabilior inveniatur in eis prolatio blasphemiae, quam in eis quos nondum constat purificatos esse regenerationis sacrae liquore, pro quo bonae intentionis agone, et lucro fidei verae obsecro reverentiam beatitudinis vestrae atque supra taxato contestor tremendae conjurationis tenore, ut absque omni favore, absque omni personarum partis ipsorum acceptione, quidquid ad Domini et redemptoris mei Jesu Christi veram fidem, verumque pertinet honorem, de his jubeatis ardenter, et verissime Deo ac fidei meae placitam sententiam dare, ut sicut mihi divina pietas regnum fidelium dedit cum quibus eam cognoscit, ita quoque infidelium assequi tribuat lucrum, in quibus voluntatis suae fieri bonum, et in ejus convenisse congaudeam venerabile regnum. Datum sub die Kalendarum Januariarum, anno feliciter quinto gloriae regni nostri. In nomine Domini Flavius Reccesiunthus rex hanc fidei et bonae voluntatis meae deliberationem manu mea subscripsi.

CAP. I. Relecta omni pagina vel finita, cum glorificassemus Deum de fidei principalis auditu, et de bonae voluntatis ejus affectu, ad peragendarum causarum caeterarum negotium statim vertimus animum, simulque sumus exorsi initium. Tunc primae narrationis exortu verae fidei nobis tractatus occurrit, incoepimus de illa primitus loqui ut inde soliditatis auspicemur exordium, unde sacrae sumpsimus nativitatis initium, quatenus assertionum sanctarum forti praemissa sententia, quidquid imposterum subsequenter advenerit de actis negotiorum fortius sustinere valeat seriem decretorum. Unam ergo sacrae fidei veram professionem veramque regulam tenere, nos tota virtute animi et profitemur, et acclamamus, cunctisque percipiendam ac retinendam plena deliberatione incessanter praedicamus, sicut a sanctis apostolis ostensa docetur, sicut a sequentibus Patribus orthodoxis disserta probatur, sicut etiam a sanctis illis synodalibus gestis vere sancteque confirmata dignoscitur, in quibus Arii vel Eutichetis insanissimus error deprehenditur, et radicitus exstirpatur, sicut denique in sacris missarum solemnitatibus concordi voce profitemur ac dicimus. Credimus in unum Deum Patrem omnipotentem, factorem coeli et terrae, visibilium omnium et invisibilium conditorem. Et in unum Dominum Jesum Christum, Filium Dei unigenitum, et ex Patre natum ante omnia saecula, Deum ex Deo, lumen ex lumine, Deum verum ex Deo vero, natum non factum, omousion Patri, hoc est, ejusdem cum Patre substantiae, per quem omnia facta sunt, quae in coelo et quae in terra; qui propter nos et propter nostram salutem descendit, et incarnatus est de Spiritu sancto ex Maria Virgine, homo factus et passus sub Pontio Pilato, ac sepultus, et tertia die resurrexit. Ascendit in coelos, sedet ad dexteram Patris, inde venturus judicare in gloria vivos et mortuos, cujus regni non erit finis. Credimus et in Spiritum sanctum vivificatorem, ex Patre et Filio procedentem, cum Patre et Filio adorandum et glorificandum, qui locutus est per prophetas. Et unam catholicam atque apostolicam Ecclesiam. Confitemur unum baptisma in remissione peccatorum. Exspectamus resurrectionem mortuorum, et vitam futuri saeculi. Amen. Hujus fidei sanctae regula idcirco nunc tractatuum non recipit aperturam, quia et a sacris doctoribus abunde constat exposita, et imminentium causarum negotia ad alia trahunt peragenda.

II. Secundae disputationis occursu adfuit negotium, tam facile quam et grave, in quo de refugis atque perfidis disputatione commota, utrum ne possit eorumdem contemperari sententia damnatorum, magno satis conatu est exquisitum; sed cum illarum series conditionum ad quas decursis non longe temporibus pro eorum penuria hostilitatis vastitas nos jurare coegerat, nostris esset auditibus recensita, tantam reperimus obligationis illic inesse censuram, ut macularum suarum nodositas non tantum videretur prohibitionem dedisse transgressionum, quantum conclusisse viscera pietatum. Aderat enim quod in utroque pavor agebat, et ne sancti nominis profanatio fieret, et ne miserationis operatio interiret, quia ex Dei nominis profanatione non aberat quod terrebat, prohibitione pietatis aderat quod tendebat. Dum quoque alterno periculorum objectu sibi prolatae sententiae repugnarent, periclitabamur ancipites in bifido partium dissidentium calle, quo diremptionis tramite judicium properaret. Sed cum gressibus disputationis nostrae esset difficultatis congressio, et de via nos dejecisset, properandi tandem relicto discrimine cum fragore singultuum, et imbribus lacrymarum ad Deum qui pietatis fons est verba simul et corda convertimus orantia. Spira, sancte Spiritus, et ducito nos in portum voluntatis tuae (Psal. CVI, 30), sedatis fluctibus ignorantiae nostrae, ecce enim periculorum syrtes in littore cursus nostri proveniunt, atque hinc inde obviantibus naufragiorum obicibus, quo disputationis nostrae vela pandamus attentionis consideratione non cernimus; sed aspira, tu sancte Spiritus, et dato nobis te donante nosse quod jubeas, ac te jubente implere posse quod jusseris, ut perlustrando illumines quod nescimus, et adjuvando perficias, quod implere pavemus. Simus ergo in te requiescentes, et erroneorum fluctuum pavoribus abjectis commercia nos jube disponere pacis. Inchoemus illa quae et in gloriam tuae omnipotentiae conferantur, et humanae saluti te annuente donentur. Temporibus non procul excursis cum quorumdam refutatorum tumultuosa seditio frequenter vastationes terris inferret, et scandala populis cum excidiis irrogaret, adeo ut captivorum turmas ducerent, et desolationes ecclesiarum facerent, quae tali concussae sunt peste, ut quilibet conatus nequeat reparare, exactum est vi potius necessitatis exortae quam deliberatione judicii, ut contra eosdem eisdemque simillimos cum omni fere populo acerrima juramenta daremus. Unde jurasse nos per attrectationem divini nominis conditio juramenti demonstrat, et ne resolvi queat sacrae Scripturae auctoritas instat. Scriptum namque in Exodo est (XX, 7). « Non assumes nomen Domini Dei tui in vanum, nec insontem enim habebit Dominus eum qui assumpserit nomen Dei sui frustra. » Item in Levitico (XIX, 12): 123 « Non perjurabis nomine meo, nec pollues nomen Domini Dei tui, ego Dominus. « At vero quia illata pressurarum acerbitas resolvi possit, ac debeat, tam vinculorum et lamentorum horum asperitas insinuat, quam ejusdem auctoritatis Dominicae praecepta commendant, etenim juxta veterem translationem ita quosdam per Isaiam gravi exprobatione Dominus increpat, et arguit, dicens: « Vae filiis desertionis, dicit Dominus, fecistis concilium non per me et sponsionem, non per Spiritum meum, adjicere peccatum super peccatum (Isa. XXX, 1). » Item in Jeremia: « Iniquitates nostrae declinaverunt omnia, et peccata nostra amoverunt bona a nobis, quia inventi sunt in populo meo impii, et loquentes vana, statuerunt ad dispergendos viros, et comprehenderunt; ut laqueus venantis plenus volatilibus, sic domus eorum plenae dolo (Jer. V, 25 et seq.) » Et per Michaeam: « Vae mihi, anima mea, quia periit revertens a terra, et qui corrigat inter homines non est, omnes in sanguine judicantur, unusquisque proximum suum tribulat, omnes in malum suas manus praeparant. » Ad beneficentiam certe quae divinis oculis tanto est gratior, quanto et invenitur esse praesentior, sic nos Isaias instruit, dicens: « Dissolve colligationes impietatis, solve fasciculos deprimentes (Isa. LVIII, 6). » Paulus etiam vas electionis: « Pietas ad omnia utilis est (I Tim. IV, 8). » Et Jacobus: « Judicium sine misericordia illi fiet, qui non fecit misericordiam. Superexcellit autem misericordia judicio (Jac. II, 13). » Joannes item: « Qui odit fratrem suum homicida est, et scitis, quia omnis homicida non habet vitam aeternam in se manentem (I Joan. III, 15). » Et per semetipsum Veritas. « Diligite inimicos vestros, benefacite his qui vos odiunt (Matth. V, 44). » Et iterum: Dimittite, et dimittetur vobis. Si autem non dimiseritis, nec Pater vester coelestis dimittet vobis peccata vestra (Matth. VI, 12 et seq.). Ecce sunt Dominicae jussionis hinc inde astipulata firmissima cautione praecepta, ac proinde quia sunt divini oris prosecutione taxata manebunt per omnia aeterna lege praefixa. Quid ergo? Nunquid juramenta justitiae et juramenta pacis sibi contra ire narrabimus dum scriptum sit: « Misericordia et veritas obviaverunt sibi, justitia et pax complexae sunt se (Psal. LXXXIV, 11). » At quia controversiarum lapsus sese in contentione diffundunt, adeo unius partis assertionem narravimus non implendam, cur alterius assertio partis jacturae patietur instantiam? Et quia juramenti custodia ultionem non temperat pavescendam, idcirco impietatis atrocitas mortem pariat exsecrandam? absit. Etenim si publicis sacrorum gestis (quod Deus avertat) a quibuslibet illicita, vel non bona exstitisse conditio allegatur, quae aut jugulare animam patris, aut agere compelleret stuprum sacratissimae virginis, nunquid tolerabilius esset stultae promissionis ejicere vota, quam inutilium promissorum custodia, exhorrendam criminum implere mensuram? Quod si ita esset, quomodo crederetur unius observantia jussionis fons pietatis, cum emitteret tribulos ultionis? Aut quaenam illa esset sacrae observatio legis, quae sacrilegia commiteret probitatis? vel cujus mensurae iniquitas videretur, ut ex unius praecepti cautela necis exoriretur immanitas truculenta? At nunc non ita contendimus ut contentionum divortiis concitatis nosipsos contentionibus certaminibus misceamus. Est vera pax in utroque quod dicimus, quia sic Spiritus sanctus iter nostrum, ac cursum temperat, ut in nullo devius nos casus a dispositione secludat. Unde plena jam voce, pleniori fide, plenissimaque intentione praedicimus, atque in tota sanctae Ecclesiae universitate praedicamus pariter et optamus, nulla profanatione solius et summae Divinitatis nomen existere assumendum, nullo perjurio sacrilegii indebito profanandum, nullo unquam contactu fallaciae contingendum: Nam si, attestante veritate, propter profanationem perjurii evitandam prohibetur omnino jurare, cum dicitur: Sit sermo vester, est, est: non, non: quod autem plus est, a malo est (Matth. V, 37), quomodo impunitum erit nomen tantae gloriae voluntarie profanasse, dum in eo taxata fides dignoscitur interisse? vel quatenus pacis foedera inter gentium dissidia ligabuntur, si non juramenti pacta sanctioni integritate serventur? Etenim omne quod in pacis foedera venit, tunc solidius subsistit, cum juramenti hoc interpositio roborat, sed et omne quod animos amicorum conciliat tunc fixius durat, cum eos sacramenti vincula ligant. Omne etiam quod testis astipulatur, tunc verius constat cum id adjectio jurationis affirmat; quod si et gestis deficiat, innocentis fidem sola jurisjurandi taxatio manifestat. Hinc ut mentibus humanis divina voluntas panderet quod volebat, ne labans fragilitas pro incerto teneret, quod inviolatae veritatis promissio exprimebat, per Isaiam loquitur, dicens: « Ego Dominus et non est alius, in memetipso juravi (Isa. XLV, 23). » Si ergo tantae institutionis limite sunt votiva juramenta servanda, quis alienus a veritate constituat exsecrabiliter violanda? Stabunt ergo sacrae auctoritatis vivifica jussa, nec vana profanatione erunt aliquatenus temeranda. Verum ne juramenta quae data sunt, videantur in nos ita penitus miserationum conclusisse praecordia, ut nullam de pietatis affectu animae viscera concipiant indulgentiam parituram, sic stabilitis contractibus juramenti sinum misericordiae aperimus, atque illa cunctis Deo placita misereri censemus, ut nos nec juramenti teneat cautio reos, nec inhumanitas faciat exsecrandos. Occurrere certe miserorum ruinis debet subsidio unusquisque quo valet, et ex relevatione alienae vindictae a se Dei amovere vindictam; libat enim Domino prospera qui ab afflictis pellit adversa. Unde Job juvante passionis experientia, impendens patientibus passionis suae patientiam memorabat, suarum virtutum catalogum texens inter caetera sic connectit: « Benedictio perituri super me veniebat, et cor viduae consolatus sum (Job XXIX, 13). » Et paulo post: « Flebam quondam super eo qui afflictus erat, et compatiebatur anima mea pauperi (Job XXX, 25). » Hinc et Salomon: « Erue eos qui ducuntur ad mortem, et qui trahuntur ad interitum liberare ne cesses (Prov. XXIV, 11). » Quibus sanctae auctoritatis instructi decretis, nec sanctum nomen profanasse nos constat, quod nullatenus pro sanandum jus nostrae praedicationis insinuat, et, indulgentiae visceribus adapertis, licet oris sui professione damnati difficile mereantur absolvi, juxta quod scriptum est: « Sanguis tuus super caput tuum, os enim tuum locutum est adversum te (III Reg. II, 37); » et iterum: « Ex ore tuo condemnaberis, et ex ore tuo justificaberis (Matth. XII, 37), » tamen pietatis intuitu, et parcendi viam pandimus, et misericordiam prorogamus; hujus sane promissionis incaute crudam cruentamque temperare sententiam, illa quam maxime compellimur causa, quod haec duo mala licet sint omnino cautisime praecavenda, tamen si periculi necessitas ex his unum temperare compulerit, id debemus resolvere, quod minori nexu noscitur obligari; quid autem ex his levius, quidve sit gravius pietatis acumine vestigemus. Etenim dum perjurare compellimur, creatorem quidem offendimus, sed nos tantummodo maculamus. Cum vero noxia promissa complemus, et Dei jussa superbe contemnimus, et proximis impia crudelitate nocemus, et nosipsos crudeliori gladio trucidamus. Illic enim duplici culparum telo percutimur, hic tripliciter jugulamur. Restat ergo ut eo nostra pergat sententia quo misericordiae patuerit via, quae ita in Domino probatur accepta, ut plus jam cupiat quam sacrificia veneranda, dicente ipso: « Misericordiam volo et non sacrificium (Matth. IX, 13). » Hac indulgentiae concessa licentia miserationis ipsius opus in gloriosi principis potestate redigimus, ut quia Deus illi miserendi aditum patefecit, remedia pietatis ipse quoque non deneget. Quae ita principali discretione moderata persistant, ut et illis sit aliquatenus misericordia contributa, et nusquam gens aut patria per eosdem aut periculum quodcunque perferat aut jacturam, haec miserationis obtentu temperasse sufficiat. Caeterum, quaecunque juramenta pro regiae potestatis salute, et contutatione gentis et patriae, vel hactenus sunt exacta, vel deinceps exstiterint exigenda, omni custodia, omnique vigilantia indissolubiliter decernimus observanda, a membrorum truncatione mortisque sententia religione penitus absoluta. Sed ne pravarum mentium versuta nequitia nosmetipsos ad perjurii quandoque devocet culpam, nec a sanctae fidei regula hanc asserat venire sententiam, tam divinae auctoritatis oracula quam praecedentium Patrum asserta huic narrationi curavimus innectenda. Etenim immutabilis deitatis licet dicta sint firmissima, crebro tamen ejus et juramenta leguntur et poenitentia, quae in sacris exstant mysteriis adoperta. Jurare namque Dei est a se nullatenus ordinata convellere, poenitere vero eadem ordinata cum voluerit immutare. Sic enim per Hieremiam dicit: Repente loquar adversum gentem, et adversum regnum, ut eradicem, et destruam, et disperdam illud. Si poenitentiam egerit gens illa super malo suo quod locutus sum adversus eam, agam et ego poenitentiam super malo quod cogitavi, ut facerem ei (Jer. XVIII, 7 et 8). Et per Ezechielem. « Si dixero justo viro quod vita vivat, et conversus a justitia sua fecerit iniquitatem, omnes justitiae ejus oblivioni tradentur, et iniquitate sua quam operatus est in ipsa morietur. Si autem dixero impio: Morte morieris, et egerit poenitentiam a peccato suo, vita vivet, et non morietur (Ezech. XVIII, 24 et seq.). » Si ergo nostra conversio sic divinam mutat sententiam, cur miserorum tantae lacrymae, vel pressura tam crudam non temperant ex miseratione vindictam? Hinc etiam Israelitico populo saepe ultio promissa suspenditur, et Ninivitarum perditio divinae sententiae permutatione sedatur. At vero illustrium laudum titulo praeclarus auctor Ambrosius, in libro de Officiis primo, hujusce rei causa sic loquitur: Est etiam contra officium nonnunquam promissum sacramentum custodire, ut Herodes, qui juravit quoniam quidquid petitura esset, daret filiae Herodiadis et necem Joannis praestitit, ne promissum denegaret (Marc. VI, 22 et seq.). Nam de Jephte quid dicam? Qui immolavit filiam, quae sibi victori primum occurrerat, quo votum impleret quod spoponderat ut quidquid sibi primum occurrisset, offerret Deo (Judic. II, 34 et seq.). Melius fuerat nihil tale promittere, quam promissum solvere parricidio. Item in libro tertio: Primum ergo sincerum oportet esse affectum, et unusquisque simplicem sermonem proferat, vas suum in sanctitate possideat, nec fratrem circumscriptione verborum seducat, nihil promittat inhonestum, ac si promiserit, tolerabilius est promissum non facere, quam facere quod turpe sit. Saepe plerique constringunt se jusjurandi sacramento, et cum ipsi cognoverint promittendum non fuisse, sacramenti tamen contemplatione faciunt quod spoponderint, sicut de Herode suprascripsimus, qui saltatrici praemium turpiter promisit, crudeliter solvit, turpe est quod regnum pro saltatione promittitur, crudele quod mors pro professa jurisjurandi religione datur. Quanto tolerabilius tale fuisset perjurium sacramento? Et pauca de Jephte disputans: Miserabilis necessitas quae solvitur parricidio. Melius est votum non solvere quam id, quod sibi is cui promittitur nolit exolvi. Et post paululum: Non semper igitur promissa solvenda omnia sunt. Denique ipse Deus, sicut Scriptura indicat, frequenter mutat suam sententiam. Vir quoque sanctissimus Augustinus, vestigationis acumine cautus, inveniendi arte praecipuus, asserendi copia profluus, eloquentiae flore venustus, sapientiae fructu fecundus, haec in suis narrat affatibus: Duo sunt omnino genera mendaciorum, in quibus non magna culpa est, sed tamen non est sine culpa cum aut jocamur, aut promisimus mentimur; illud primum in jocando non est perniciosissimum, quia non fallit, novit enim ille cui dicitur joci causa esse dictum, secundum autem minus est, ideo quia retinet nonnullam benevolentiam. Idem ipse: Non auferat (inquit) veritas misericordiam, nec misericordia impediat veritatem, si enim pro veritate, aut quasi rigida veritate oblitus fueris misericordiam, non ambulabis in via Domini, in qua misericordia et veritas obviaverunt sibi (Psal. XXXIX, 12). 124 Beatus etiam papa Gregorius, et vitae meritis honorandus, atque in ethicis assertionibus pene cunctis merito praeferendus, sic in libris infert moralibus: Quia ergo Beemoth iste tam inexplicabilibus modis ligatur, ut plerumque mens in dubio adducta, unde se a culpa solvere nititur, inde culpa arctius astringatur, recte dicitur: Nervi testiculorum ejus perplexi sunt, argumenta namque machinationum illius, quo magis relaxantur ut relinquant, eo magis implicantur ut teneant. Est tamen quod ad destruendas versutias utiliter fiat, ut cum mens minori et maximo peccato constringitur, si omnino nullus sine peccato aditus evadendi patet, minora semper eligantur, quia et qui murorum ambitu ne fugiat, clauditur, ibi se in fugam praecipitat, ubi brevior murus invenitur. Nostri quoque saeculi doctor, egregius Ecclesiae catholicae novissimum decus, praecedentibus aetate postremus, doctrinae comparatione non infimus, atque, et quod majus est, jam saeculorum finitorum doctissimus, cum reverentia nominandus Isidorus in libro sententiarum, secundo haec pro tali narrat negotio: Non est conservandum sacramentum quod male et incaute promittitur, velut si quispiam adulterae perpetuam cum ea permanendi fidem polliceatur. Tolerabilius est enim non implere sacramentum quam permanere in stupri flagitio. Similiter in Synonymis: In malis promissis rescinde fidem, in turpi voto muta decretum, quod incaute vovisti, impia est promissio quae scelere adimpletur. Haec de sacris paginis auctoribusque praecipuis brevissime sufficiat praelibasse. Nam plurima colligere poterit qui haec attentius legendo quaesierit. Caeterum quibus haec nequaquam sufficiunt, vel haec sumant cum rubore silentium, quia optat Vas electionis anathema esse a Christo pro fratribus suis quam perdurare crudelibus in delictis.

III. Tertio ratiocinationis alloquio doluimus contra priora monita Patrum vota, perniciosissima posterorum, nam quanto frequentius illi noxia vetuerunt, tanto studiosius isti perpetrare vetita non quiescunt. Sicque per contrarium quod penitus occumbere debuit, insultare non desinit, et res quae tot excisa decretis arescere potuit, ad vicem Lernaei capitis (ut ferunt fabulae) truncata virescit. Denique quod non sine magno dolore dicendum est, reperiuntur quamplurimi negotio muneris perituri mercari velle gratiam Spiritus sancti, dum ille praemium donat, ut pontificalis ordinis sui sublime culmen accipiat oblitus verborum Petri qui dixit ad Simonem: « Pecunia tua tecum sit ad perditionem, quoniam donum Dei existimasti per pecuniam possidere (Act. VIII, 20). » Proinde quia et usitatum est tamen malum, et majorum frequenter constat mucrone succisum, nos quoque huic vulneri canceroso ignitum quod superest adhuc injicimus ferrum, decernentes omnino, ut quicunque deinceps propter accipiendam sacerdotii dignitatem, quodlibet praemium fuerit detectus obtulisse, ex eodem tempore se noverit, anathematis opprobrio condemnatum atque participatione Christi corporis et sanguinis alienum, ex quo illum constat exsecrabile Christi perpetrasse flagitium. Quod si aliquis exstiterit, qui accuset, ille qui hunc ordinem munerum fuerat acceptione lucratus, et suscepto honoris gradu privetur, et in monasterio sub perenni poenitentia religetur; illi vero qui hac causa munerum acceptatores exstiterint, si clerici fuerint honoris amissione mulctentur. Si vero laici, anathemate perpetuo condemnentur. IV. Quartae congregationis eventu obvius sese nobis intulit pontificalis culminis lapsus, quoniam ante flere quam disponere compulsi ex ordine sumus; nam dum secundum carnis assumptae mysterium Ecelesiae suae fuerit dignatus caput existere Christus, merito in membris ejus intentio episcoporum officia peragere cernitur oculorum. Ipsi enim de sublimioribus celsitudine ordinis regunt, et disponunt subjectas multitudines plebium; unde quanto ipsi fiunt ductores, tanto meritorum lumine debent praefulgere, quapropter omnes episcopi inter caetera virtutum ornamenta nitore carnis debent propensius enitere, ut ex hoc audientes munditiam appetant, ex quo doctores immunditia non deturpat, adeo ut si deinceps episcopi detecti fuerint exsecrabilibus flagitiis cum quibuslibet feminis pollui, ac familiari peculiaritate versari, noverint se irrevocabili sententia Patrum ulcisci, id est, et loci et ordinis dignitate privari. V. Quintae actionis impulsu pervenit ad totius concilii sacrum auditum quosdam sacerdotes et ministros, obliviscentes majorum et veterum constitutorum, aut uxorum, aut quarumcunque feminarum immunda societate et exsecrabili contagione turpari, et pessima cordis obstinatione, tam sacris litteris quam Patrum regulis obviantes, nec levi quidem respiramine contemplantes quod scriptum est: « Sancti estote, quoniam et ego sanctus sum (Levit. II, 44), dicit Dominus; » et illud Apostolicum: « Mortificate membra vestra, quae sunt super terram (Col. III, 5), » id est, fornicationem et immunditiam, concupiscentiam malam, et avaritiam, quibus quanto est pertinacior vis in malis, tanto austerioribus convenit obviare decretis. Propter quod flagitiis detectis specialiter hoc a sancto concilio definitur, ut omnes episcopi id ipsum in suis quaerere sollicite curent. Et cum hoc verissime reperire potuerint, omnes placita cautione taliter distringant, ut nunquam ulterius tam abominanda committant. Mulieres vero seu liberae sint, seu ancillae tam turpiter sociatae, ita omnimode separentur, aut certe vendantur, ut ulterius ad consocios sui criminis revertendi omnem habeant aditum denegatum. Illi vero, si omnino coerceri nequiverint, usque ad exitum vitae suae monasteriis deputati disciplinis monasticis maneant omnino subjecti. VI. Sextae discutionis objectu, quorumdam male sibi consciorum patuit denotatum elogium. Nam relatum est nobis quosdam subdiaconos postquam ad sacri ordinis pervenerint gradum, non solum carnis immunditia sordidari, cum scriptum sit: « Mundamini qui fertis vasa Domini (Isa. LII), » sed etiam quod dictu nefas est) quoque uxoribus copulari, asserentes hoc ideo sibi licere, quia benedictionem a pontifice nesciunt percepisse. Proinde, omni excusationum discisso velamine, id praecipimus observari, ut cum iidem subdiacones ordinantur cum vasis ministerii benedictio eis ab episcopo detur, sicut in quibusdam Ecclesiis vetustas tradit antiqua, et sacra dignoscitur consuetudo substare prolata, omni penitus ab illis sorde mulierum ac familiaritate remota. Quod si hoc vulnere deinceps fuerint sauciati, mox erunt sub poenitentiae oneribus usque ad extremum vitae monasteriis religandi. VII. Septimae assertionis accessu adiit coetum nostrum tam inverecunda progressio, quam ignobilis ac detestanda praesumptio, quosdam enim aut eventu necessitatum, aut metu periculorum, ab episcopis sumpsisse novimus ecclesiasticarum officia dignitatum. Et quoniam cum illis haec imponerentur, id sibi fieri noluisse testati sunt, idcirco id spernere atque ad pristina pertentant conjugia moresque redire, tam nequiter coelestia jura solventes, quam prompte saeculi exstant illecebris inhiantes. Qua de re nosse nos convenit, quod episcopalis eminentiae culmen non immerito sacris omnibus esse summa percensuit, quae caeteris sacerdotibus exercenda perhibuit, scilicet templorum Dei sacrationem, chrismatis benedictionem, sacrorumque ordinum restitutionem, quae tandiu aliter ordinata persistunt, quam excellentissime conferuntur, quia et tanto ab eis singulariter impenduntur, quanto eidem summo culmini peragenda servantur. Quomodo ergo qui ea in se recipit a se rejicere poterit, cum haec a nullo altero conferri quam a solis pontificibus novit, quibus nec ligata solvi, nec soluta potuerunt ab aliquo religari? Sic enim ad Petrum Veritas ait: Quodcumque ligaveris super terram erit ligatum et in coelo, et quodcunque solveris super terram erit solutum et in coelo (Matth. XVI, 19), nequaquam aliquando poterit profanari quod divinae jussionis simulque apostolicae traditionis auctoritate sacrum noscitur exstitisse. Verum sicut sanctum chrisma collatum et altaris honor evelli non queunt, ita quoque sacrum decus honorum, quod his compar habetur et socium, qualibet fuerit occasione perceptum, manebit omnimode inconvulsum. Ad exstirpandum vero radicitus hujus callidae machinationis inutile argumentum, id sibi rationabiliter dari noluerunt, in objectu quod sacrosancti baptismatis inappreciabile donum est semper, et saepe non solum nolentibus, verum etiam (quod majus est) nescientibus impartitur, sed hoc a nullo penitus profanari permittitur. Quod si et hic opponitur, necdum rationis capacem existere qui hoc probatur accipere, hinc omnimodo cognoscant, quia si majores impune non deserunt quod parvuli vel nesciendo vel nolendo percipiunt, quanto magis non convenit violari, quod pro mortis aut poenarum evadenda pernicie occulta Dei dispensatione dignoscitur obvenisse? Recedant ergo talium desideriorum sine verecundia impuderati favores, et licet inviti perceperint quod non merebantur habere, libenter tamen ac coeleste retineant meritum, quod nolendo propter terrenae consecuti sunt necessitatis eventu, ut tam inviti appetant bona diligere, quam sponte videntur desidentes impugnare. Quod si quis post hoc perennis dispositionis edictum non sinceriter sacris inhaeserit cultibus, et abjiciens a se gratiam quam accepit, relabitur ad conjugium, moresque saeculi attentaverit, vel eum redire ad hoc constiterit, mox omni ecclesiastici ordinis dignitate privetur, et ut apostata a sanctae Ecclesiae liminibus, et societate fidelium habeatur prorsus exclusus, monasterii claustris donec vixerit sub poenitentia retrudendus. VIII. Reperimus quosdam divinis officiis mancipatos, tanta nescientiae socordia plenos, ita litterarum et disciplinae ignaros, ut nec in illis probentur instructi competenter ordinibus, qui quotidianos versantur in usus. Proinde sollicite constituitur atque decernitur ut nullus cujuscunque dignitatis ecclesiasticae deinceps percipiat gradum, qui non totum psalterium, vel canticorum usualium et hymnorum, sive baptizandi perfecte noverit supplementum. Illi sane qui jam honore dignitatis funguntur, hujusce tamen ignorantiae caecitate vexantur, aut sponte sumant intentionem necessaria perdiscendi, aut a majoribus ad lectoris exercitia cogantur inviti. Absurdum siquidem est eos, qui caeteros simpliciores et laicos habent docere, quibus et disciplinae et vitae debent esse veluti quoddam speculum, ad alicujus ordinis, vel dignitatis promoveri statum, qui legem Dei ignorant, nec litterarum saltem mediocritate sunt insigniti. Nullus igitur ad sacra Dei mysteria tractanda veniat illotus aliquis, ignorantiae tenebris caecutiens, sed solus is accedat quem morum innocentia et litterarum splendor reddunt illustrem, aliter ordinaturis et ordinandis imminente in posterum Dei et ejus Ecclesiae vindicta. IX. Nonae intentionis admonitu detecta est ingluvies horrenda voracium quae dum freno parcimoniae non astringitur, religioni contraire monstratur, dicente enim Scriptura: « Qui spernit minima paulatim decidit (Eccli. XIX, 1), » illi tantae edacitatis improbe grassantur, ut coelestia et pene summa contemnere videantur. Et etiam quicumque quadragesimae dies quae anni totius decimae putantur, quae et in oblatione jejunii Domino consecrantur, quibus etiam saluberrima conditio humani generis expiatur, dum a quatuor mundi partibus 125 ad hanc homo religionem crediturus adducitur, et quatuor elementis formatur, et propter transgressionem Decalogi quater decies convenienter affligitur, illi qui temerarie haec omnia contemnunt, nec voracitatis ingluviem frenant, et quod pejus est Paschalia festa illicitorum esuum perceptione profanant, quibus ex hoc adeo acerrime interdicitur, ut quisquis sine inevitabili necessitate, atque fragilitate, et evidente languore, seu etiam impossibilitate aetatis, diebus Quadragesimae esum carnium praesumpserit attentare, non solum reus erit resurrectionis Dominicae, verum etiam alienus ab ejusdem diei sancta communione, et hoc illi cumuletur ad poenam, ut ipsius anni tempore ab omni esu carnium abstineat gulam, quia sacris diebus abstinentiae oblitus est disciplinam. Illi vero quos aut aetas incurvat, aut languor extenuat, aut necessitas arctat, non ante prohibita violare praesumant, quam a sacerdote permissum percipiant. X. Decimae collocutionis assensu molestis actibus quibus sagax indagatio pietatis obviaret, decrevit, non tam bene regendi licentia, quam se mansuetudo impugnasse probatur, satis (ut opinamur) illi et gloriosi principis et decreto sanctae synodi hujus contradictum esse conspeximus. Ita enim sanctus Spiritus per utrasque definitiones mortalium corda perflavit, ut vitali flatu verborum inposterum omnem exureret male concupiscentium rabiem animorum. Actum namque est definitionibus ipsis ut, quia pietatis divinae in comprehensibilis natura se conditioni mortalium in unione personae conjunxit mysterio redemptionis humanae, nos quoque membra capitis hujus et perfidiae malum et concupiscentiam, quae « radix malorum est omnium (I Tim. VI, 10), » et « avaritiam quae invenitur servitus idolorum (Eph. V, 5) » pari simul igne ac mucrone totoque artificio radicitus evellamus ac desecemus. Ab hinc ergo deinceps ita erunt in regni gloriam praeficiendi rectores, ut aut in urbe regia, aut in loco ubi princeps decesserit cum pontificum majorumque palatii omnimodo eligantur assensu, non forinsecus coetu, aut conspiratione paucorum, aut rusticarum plebium seditione tumultuosa, sed erunt catholicae fidei assertores, eamque et hanc quae imminet Judaeorum perfidiam et cunctarum haeresum injuriam defendentes, erunt actibus judices et vita modesti, erunt in provisionibus rerum parci plus quam extenti, ut factione Scripturarum vel definitionum qualiumcunque contractus a subditis, vel exigant vel exigendos intendant, erunt in conquisitis obligationis gratissime rebus non prospectantes proprii jura commodi, sed consulentes patriae atque genti. De rebus congregatis ab eis, illas tantum sibi vendicent partes quas dictaverit auctoritas principalis verum; quaecunque inordinata reliquerint, haereditabunt successores proprii eorum, et ante regnum justissime conquisita, aut filii, aut haeredes capiant jure proximitatis. De affinium successione vel munere, quamvis inordinata relicta sint, aut primo tantum filiis, aut haeredibus frequenter proficiant vel propinquis. Ita in eorum cunctis actibus, moribus atque rebus privatae legis auctoritas erit valitura, ut et perenniter maneat inconvulsa, et non prius apicem regni quisque percipiat, quam se illam per omnia suppleturum jurisjurandi taxatione definiat. Cui etiam legi vel decreto episcopali, non solum in futuro sed etiam in praesenti reverentiam apponentes, decernimus, ut quicunque detractor et non potius venerator decreti ejusdem atque legis esse maluerit, sive religiosus ille sit, sive laicus, non solum ecclesiastica excommunicatione plectatur, verum et sui ordinis dignitate privetur. XI. Undecimae occasionis articulo decretorum universalium perenne dedimus firmamentum, scientes quod multimoda semper Deus oppositione judiciorum aerumnas relevat oppressorum; et sicut malis exigentibus hominum permittit exerceri penurias ultionum, ita cum voluerit gravedines relevat pressurarum; hinc et decreta praecedentium Patrum ad contentionis jurgium radicitus evellendum rite synodalem fieri censuere conventum, ut illic de diversitate judiciorum protensae lites habeant terminum ubi sanctus Spiritus universalem coadunaverit coetum. Ab hoc ergo Spiritu sancto successiones quaelibet in posterum aut impune valeant commoveri, ut generalitas tuta valeat consistere, plena decernimus unanimitate connexi, ut quaecumque pro fidei causis ecclesiasticisque negotiis aut in praeteritis gestis, aut in praesentibus constitutis, aut in futuris etiam decretis, vel sunt vel fuerint definitione conscriptae universalis auctoritatis, nullus deinceps contradicere audeat, nullus vertere praesumat, nullus non implere contendat. Nam si quis ex religione contra haec inobediens, aut susurrans, aut certe lacerator, aut invidus, ac non potius eorumdem factor exstiterit, gratia et honoris sui et communionis sacrae lugeat amissione multatus. Cum vero aut quaelibet sancta synodus agitur, aut pacifice inter pontifices quidpiam definitur, si pauciores per nescientiam vel contentionem forte dissentiant, aut commoniti a plurimorum coetu cum dedecore confusionis abscedant, aut excommunicationis annuae sententiam luant. XII. Duodecimae quaestionis propositionem, sacratissimi principis obsecrationem, piissima pro Judaeorum abominabili ac nefanda perfidia exsecranda, nostro coetui perpatuit causa, quam idcirco in fine sententiarum censuimus esse ponendam; quoniam eamdem gentem delicti sui merito retroductam per divinae sanctionis oracula capite positam, deflemus nunc esse in cauda, sed quia Christus ut pro nobis, ita quoque pro illis mortuus est, juxta quod ipse ait: « Non sum missus nisi ad oves quae perierant domus Israel (Matth. XV, 24), » necessarium duximus summam pro eis impendere curam, pro quibus « suam ponere non dedignatus est animam (Joan. X, 15) » id quoque principali clementia devotissime approbante, quae ob hoc sui regni apicem a Deo solidari praeoptat, si catholicae fidei pereuntium turmas acquirat, indignum reputans orthodoxae fidei principem sacrilegis imperare, et infidelium societate pollui. Nihil aliud pro his ex nostra sententia definitur, quam ut decreta concilii Toletani, quod divae memoriae Sisenandi regis aggregatum est tempore, a nobis ac posteris omnimoda suppleantur intentione. Qui autem ab ejusdem synodi voluerit sententia dissentire, ut vere sacrilegum, noverit se condemnari. Divinae Trinitatis inseparabile nomen sicut inspiratione mirabili nostrum tractatum primordio illuminavit, ita consummatione sublimi eumdem jam perficiendo concludat, ut in illo sit nostrum explicuisse a quo nobis fuit inchoasse. Damus ergo gloriam et honorem eidem sanctae et indivisibili Trinitati, quae nobis et haec dicere contulit, et in se dicta complevit, quae reformavit in extremitate saeculorum remedia aetatum, et resolvit ligamina vinculorum. Sit gratiarum salus et benedictio exercituum Domino superserenissimo Reccesiuntho, principe glorioso, gratiarum actio, et reverentiae plenitudo a nobis omnibus in commune ipsi clementissimo principi, bonorum gratifico largitori, cui votorum instantia benigna Deus attulit complenda, cujus dispositio piissima pressurarum removit exitia, cujus temporibus confert justitia vigorem, et exuberat omnia opulenta, cui Dominus, post praesentis aevi tempora diuturnam cum sanctis omnibus tribuat in remuneratione coronam. Nos autem omnes hanc decretorum seriem justorum et rectae fidei, vel pietatis, ac justitiae fontem manantem, coram Deo et angelis ejus orthodoxis omnibus et nunc et in futuro impensius commendamus, obsecrantes ut hanc et reverenter adimpleant, et ab aemulis benigne defendant. Contemnentibus autem eam divinae severitatis ultio pavenda proveniat; observantibus autem omnia profluens pax perpetua et gloria sempiterna contingat. Hujus quoque sententiae fortitudine vel vigore decreti nostri seriem quam in serenissimi Domini nostri Reccesiunthi regis edidimus nomine, pro rebus a divae memoriae patre suo quolibet titulo exquisitis decernimus omnino constare; legem denique quam pro exsecranda principum horrenda cupiditate idem clementissimus edidit princeps simili robore firmamus, atque ut futuris retro temporibus modis omnibus observetur, pari sententia decrevimus; quae etiam ne taciturna temporum vel obliviosa vetustate deserantur, huic nostrae constitutioni decrevimus utraque innectenda, ita cunctorum memoriae commendamus, ut a cunctis regulis superius ordinatis nequaquam maneant segregata. Caetera quoque decretorum nostrorum judicia, quae ab hac sancta synodo noscuntur esse confecta, si quis convellere forsitan decreverit, aut temere implere neglexerit, vel infringere quandoque voluerit, per judicium omnipotentis Dei anathema sit. Soli autem Deo nostro gloria in saecula saeculorum. Amen. Subscriptio episcoporum numero LIX. Decretum universalis concilii editum in nomine principis. Soliditatem reddidisse fracturae atque fecisse consurgere quod exstiterat collisum, et incrementum est hujus mercedis et plenitudo consummatae perfectionis. Ponderi etenim collidentis ruinae si aequalium proximorum cura convenit obviare, quanto grandioris erit culpae praelibatae incuriae discrimen incurrere, si non quo valent, ex communi onere sibi commissos procurent populos sublimare! Properandum ergo est inter ruinas collisionum catervas eripere collisorum, ut ex hoc jugiter et ultra nec vigorem nocendi habeat exsecranda pressura, et omnis compressus noverit sanctae sanctionis esse sibi collata remedia.

Cum decursis ergo temporibus durae damnationis sese potestas gravis attolleret, et in subjectis populis impiorum dominatus non reformaret jura regiminis sed excidia ultionis, aspeximus subditorum statum non ex ordine vegetari rectoris, sed dejici ex gravedine potestatis. Contraxerunt enim reges elata fastigia in bifronti dissidio motoris, et aut in culpis lex ardua saeviebat, aut in spoliis favorem lex voluntaria commodabat, inde moestos animos non spes fovebat ex munere, sed tolerantia vexabat in funere. Unde jam in reparationis occursu, non tamen nos abire sola ratio cogit, verum et ipsa commotio rerum impellit, ut ex omnium deliberatione animorum concordi illa maneat sententia dicti, quae et finem ausibus rite ponat illicitis, et consultum salvandis jure ferat populis. Quosdam namque conspeximus reges, postquam fuerint regni gloriam assecuti, extenuatis viribus populorum regiae propriae congerere lucrum, et, obliti quod reges sint vocati, defensionem in vastationem convertunt, et vastationem defensione pellere defugiunt, illud gravius innectentes quod ea quae videntur acquirere non regni deputant honori vel gloriae, sed ita malunt in suo jure confundi, ut veluti ex debito decernant haec in liberorum posteritatem transmitti. Quamobrem in proprietatis illa conantur redigere sinu, quae pro solo constat illos imperii percepisse fastigium, et illud in juris proprii collocant antro, quod populi utilitatis acquisitum esse constat obtentu. Nam numquid ad illos, aut populorum adventus, aut rerum poterat concurrere census, nisi exstitissent gloriae sublimati culminibus, aut ab aequalibus illi potuerint rerum coacervatione ditari, nisi per subjectos glorioso apice potuissent attolli? Omnia rectae totius plebis memoria subjecta ad principale caput revelat, attentum debitae jussionis obtutu negotiorum ab illo prospectant remedium, cui modo gratum, modo debitum irrogant censum. 126 Regalis proinde orthodoxa sublimitas haec cuncta sibi debere convincit, ex quo se regem recognoscit, et inde conquisita non alteri quam sibi juste defendit. Unde non personae, sed potentiae subdi haec debere non ambigit. Regem aeterna jura faciunt, non persona, quia non constat sui mediocritate, sed sublimitatis honore. Quae ergo honori debeant honori deserviant, et quae reges accumulant regno relinquant, ut quia eos regni gloria decorat, ipsi quoque regni gloriam non extenuent, sed exornent. Habeant deinceps jure conditi reges in regendo judicia justa, in parcendo pectora prompta, in conquirendo studia parca, in conservando vota sincera, ut tanto gloriam regni cum felicitate retentent, quanto jura regiminis et mansuetudinis conservaverint et aequitate direxerint promissae praemium ditionis. Ne non prodisse putetur ex fomite rationis, revelare convenit evidentissima specie operis, ut ex illo nos idoneos assertores habeat probitas veritatis, ex quo semper semetipsam reservaverit qualitas actionis. Ecce enim ita ex gentis nostrae mediocribus majoribusque personis multos hactenus corruisse reperimus et deflemus, ut eorum agnitis ruinis non aliud possimus quam divinae judicia considerare promissionis, quorum domorum spolia et potentiarum divitias simul ac praedia ita conspicimus prorsus exinanita, ut nec fisci usibus commoda, nec palatinis officiis reperiantur in remedium salutare collata. Cujus rei serie ex utroque concurrente, dum et judicatos sententia judiciorum elisit, in eorum bonis ad ipsorum vicem munificatus nemo surrexit, pene non tenuisse disciplinam in ordine, sed defectum posuisse pensantur in gente, illo majori salutis dispendio cumulato, quia tam haec quae a judiciis vigor judiciorum abstraxerat quam illa quae qualiscunque proventus ordine profligationis contriverat, tota proprietatis principum amplitudo in sinum suae receptionis incluserat. Sicque solo principali ventre suppleto, cuncta totius membra gentis vacuata languescerent ex defuncto. Unde venit ut nec subsidium mediocres, nec dignitatem valerent obtinere majores, quia dum solius potestatis vigor maxima occupavit, totius plebis status nec minima jura defendit, atque cum omni palatino officio simulque cum majorum minorumque conventu, nos omnes, tam pontifices quam etiam sacerdotes et universi sacris ordinibus famulantes, concordi definitione decernimus et optamus, ut omnis conquisitionis profligatio in omnium rerum viventium immobiliumque, et moveri valentium corpore vel specie, forma vel genere, quae a gloriosae memoriae Cindasiuntho rege a die quo in regnum dignoscitur conscendisse repertus, quolibet modo exstiterit, omnia in serenissimi atque clementissimi domini nostri Reccesiunthi principis perenni transeant potestate et perpetuo deputentur in jure, non habenda parentali successu sed possidenda regali congressione: ita ut juste sibi debita quisque percipiat, et de rebus ad remedia subjectorum quaecunque elegerit principis voluntas exerceat, illis tantummodo exceptis quae memoratus divae memoriae Cindasiunthus princeps ante regnum aut ex propriis, aut ex justissime conquisitis visus est habuisse. In quibus cunctis filiis una cum glorioso domino nostro Reccesiuntho rege maneat divisio libera, et possessio pace plenissima. Sed illae res quas praedictus princeps de justis proventibus filiis suis, vel quibuslibet justissime visus est contulisse vel reliquisse omnes in eorum jure maneant inconvulsae, illa hujus negotii servata veritate, ut quia grata voluntas domini nostri Reccesiunthi regis reddere decernit unicuique justissime debita, nemo invasionis calumniam moveat, aut damna requirat praeter quae gloriosae memoriae genitorem ejus quaedam indebite habuisse constiterat.

Lex edita in eodem concilio, imperante principe glorioso. In nomine Domini, Flavius Reccesiunthus rex, eminentiae celsitudo terrenae tunc salubrius sublimia probatur appetere, cum saluti proximorum pia cernitur compassione prodesse, unde solet contingere ut plus commodi de aliena salute conquirat, quam de propria humilitate quisque proficiat. In multis enim quia multorum salus attenditur, majoris lucri summa perficitur. Ipsi autem, quia privati commodi fructus appetitur, non satis est si unius beneficii praemium conquiratur. Hinc et illa regendarum tantumdem salus est plebium, quae non suos fines privata voluntate concludit, sed quae universitatis limites communi pietatis lege defendit. Quapropter ne salutaris ordo imperialibus videatur verbis potius obtineri quam pactis, de sublimitatis obtentu declinamus ad vota supplicum tranquillae visionis aspectum, ut inde salutaris compassio habeat commodum, unde plebes adeptae fuerint supplicationis effectum. Cum ergo praecedentium serie temporum immoderatior aviditas principum sese prona diffunderet in spoliis populorum et augeret eis proprietatis censum aerumna flebilis subjectorum, tandem supernae respectionis affectu nobis est divinitus inspiratum, ut quia subjectis regibus reverentiam dederamus, principum quoque excessibus retinaculum temperantiae poneremus. Proinde sincera mansuetudinis deliberatione tam nobis, quam cunctis gloriae nostrae successoribus affuturis, Deo mediante, legem ponimus, decretum divalis observantiae promulgamus, ut nullus regum impulsionis suae quibuscunque motibus aut factionis, scripturas de quibuslibet rebus alteri debitis ita extorqueat, vel extorquendas instituat, quatenus injuste ac violenter indebitarum sibi quisque probare possit dominium rerum. Quod si alicujus gratissima voluntate quidpiam de rebus a quocunque perceperit, vel evidenti praestatione lucratus aliquid fuerit, in eadem scriptura patens voluntatis praestitae conditio annotetur, per quam aut oppressio principis, aut conferentis fraus evidentissime detegatur, et si patuerit a nolente fuisse scripturam exactam, aut resipiscat improbitas principis, et evacuet quod male construxit, aut certe post ejus mortem ad eum cui exacta est scriptura, vel haeredes ejus, res ipsae sine cunctatione debeant revocari. Illae autem res, quae remota omni comprehensionis argumentatione, sed mera libidine directo modo transierunt in principis potestatem, in eis perenniter jure perdurent, et quidquid ex rebus ipsis idem princeps ordinare voluerit, suae potestatis arbitrio subjacebit. Verum ut omne hujus negotium actionis roboret sinceritas veritatis, cum quarumcunque rerum scripturae in principis nomine exstiterint, ab his quos elegerit princeps diligentissime perquirantur, si non aliquod indicium aut de impressione principis, aut de fraude scripturam facientis modo quocunque cognoverint. Ac sic aut rite facta series scripturae permaneat, aut irrite confecta vanescat. Similis quoque sententia de terris, vineis atque famulis observetur, si sine scripturae textu tantummodo coram testibus quolibet pacto fuerit definitio. De rebus autem omnibus a tempore Simitillani regis huc usque a principibus acquisitis, aut deinceps si provenerit acquirendis, quaecunque forsitan princeps inordinata sive reliquit, sive reliquerit, quae pro regni apice probantur acquisita fuisse, ad successorem tantummodo regni decernimus pertinere, ita habita potestate, ut quidquid ex his elegerit facere, liberum habeat velle. In illis autem rebus quae ipsis aut de bonis parentum, aut de quorumcunque provenerint successionibus proximorum, ita eidem principi ejusque (si filii defuerint) haeredibus legitimis haereditatis jura patebunt, sicut etiam caeteris lege vel concessione paterna patuisse noscuntur. Quod si aliquid de rebus quorumcunque parentum aut proximorum non solum successione, sed etiam qualibet collatione, aut quocunque contractu ad jus ipsius pervenisse patuerit, si contingat haec inordinata relinqui, non ad successorem regni, sed et ad filios vel haeredes ejus qui conquisivit specialiter omnis eadem conquisitio pertinebit. Nam de illis rebus quae idem princeps ante regnum, aut ex proprio, aut ex justissimo conquisito dignoscitur habuisse, irrevocabili ordine aut faciendi quod voluerit potestas manebit, aut certe filiis ejus successio plena patebit. Quod si filii defuerint, legitimis haeredibus ex his quae inordinata reliquerit, haereditario jure adire licebit. Hujus sane legis sententia in solis erit principum negotiis observanda atque ita perpetim valitura, ut non ante quispiam solium regale conscendat, quam juramenti foedere hanc legem se in omnibus implere promittat, quacunque vero aut per tumultuosas plebes, aut per absconsam dignitatem publice machinatum, adeptum esse constiterit regni fastigia, mox idem cum omnibus tam nefariae sibi consentientibus, et anathema fiat, et Christianorum communionem amittat, tam dirae percussionis ultione collisus, ut omnis divini ordinis cultor qui illi communicare praesumpserit, simili cum ipso damnatione dispereat, et poena tabescat. Nam si quis legis hujus seriem ex officio palatino malevolendo, aut detrahendo lacerare voluerit, aut evacuando quandoque ut silenter insultans vel aperte resultans, proloqui detectus exstiterit, cunctis palatinae dignitatis consortiis et officiis mox nudatus, omnium rerum suarum dimidiam partem amittat, et in deputato sibi loco redactus totius palatii maneat societate seclusus. Religiosus etiam qui se in hac culpa devolverit, simili rerum proprietatis suae dispendio subjacebit.

INCIPIUNT CAPITULA CONCILII TOLETANI NONI. 1. Ut de rebus ecclesiae nimi episcopi auferant, et qualiter proximi fundatoris ecclesiae sollicitudinem gerant. 2. Ut fundatores ecclesiarum quoadusque vixerint earum habeant curam, ipsique illic ministros eligant servituros. 3. Si de rebus ecclesiae pro praestatione aliquid dari dicatur, causa praestiti cognoscatur. 4. Quod de conquisitis rebus inter ecclesiam et sacerdotis haeredes aequalis divisio fiat. 5. Si episcopus monasterium facit vel parochianam ecclesiam ditat, quartam partem de rebus ecclesiae conferat. 6. Ut episcopus tertiam partem ecclesiasticarum rerum sibi debitam, cui elegerit, conferat. 7. Ne extra constitutum ordinem morientis sacerdotis haeredes rem ejus adire praesumant. 8. Ut in scripturis quas sacerdotes vel ministri injuste fecerint, post mortem habeant annorum numerum computatum. 9. Quantum commodum si episcopus tollat de ecclesia cujus tumulaverit sacerdotem. 10. De damnatione filiorum qui ex sacerdotibus et ministris geniti probantur. 11. Quod servilibus clericis dare debeant episcopi libertatem. 12. Quod post mortem sacerdotis in libertate servis collata annorum tempus debeat computari. 13. Ut ex libertis ecclesiae et personis ingenuis geniti ab obsequiis ecclesiae non recedant. 14. Quod si liberti ecclesiae ad eam reverti noluerint, omnis eorum regula juri applicetur ecclesiae. 15. De obsequio et disciplina libertorum ecclesiae. 16. Quod liberto ecclesiae nihil de rebus suis in alienum liceat transferre. 17. Ut baptizati Judaei cum episcopis celebrent dies festos. 127 INCIPIT CONCILIUM NONUM TOLETANU Habitum aera DCLXIII, anno tertio Reccesiunthi regis. Kal. Novemb. ab episcopis septemdecim. Cum canonicae diffinitionis edicto, in Toletana urbe pro peragendo concilio, post dies Kalend. Novembrium, anno septimo Reccesiunthi principis gloriosi, in basilica sanctae Mariae semper Virginis in unum fuissemus Domino favente collecti, id communi definitione decrevimus ut, capitula quae in priscis canonibus minime habebantur inserta, pari promulgarentur sententia, et antiquis jungerentur regulis perenni jugitate mansura, et omni reverentia conservanda. Sed quia nequaquam recte subditos judicat qui non seipsum prius justitiae censura castigat, aptum nobis et expedibile visum est ante nostris excessibus imponere modum, et sic errata corrigere subditorum. Tunc namque melius judiciorum exordia dicuntur, cum judicium ante disponitur, eo quod potius judicii forma completur cum negotiorum principiis aequitas judicantium antefertur. Ideo exordium aequitatis inchoari a judicibus debet, ut perfecta juris causatio limitem apertius formet.

CAP. I. Omnis itaque rei ecclesiasticae quantitas sicut remedium veniae tribuit conferenti, ita damnum rite praeparat fraudatori. Et ideo nullus sacerdotum vel ministrorum ex rebus ecclesiae quae in quibuscunque locis a fidelibus largiuntur aliquid auferat, et juri suo aut cathedrae civitati connectat. Devotio enim uniuscujusque sicut gratanter votum contulit Deo, ita definivit quod plenitudo votorum conservaretur in loco in quo velut si locata tenentur, manet gratia offerentis, ita si frustrantur, imminet pernicies defraudantis. Verum ut hujus rei potior soliditas habeatur, condignis filiis, vel nepotibus, honestioribusque propinquis ejus qui construxit vel ditavit ecclesiam licitum sit hanc bonae intentionis habere solertiam, ut si sacerdotem seu ministrum aliquid ex collatis rebus praeviderint defraudare, aut commonitionis honestae conventione compescant, aut episcopo vel judici corrigenda denuntient. Quod si talia episcopis agere tentet, metropolitano ejus haec insinuare procurent. Si autem metropolitanus talia gerat, regis haec auribus intimare non differant. Ipsis tamen haeredibus in eisdem rebus non liceat quasi juris proprii potestatem proferre, non rapinam, non fraudem ingerere, nec violentiam quamcunque praesumere; sed hoc solum in salutarem sollicitudinem adhibere, quod aut ut in nullam noxam operatio nocens attingat, aut ut in multam aut partem aliquam salutaris merces assumat. Si quis vero deinceps haec monita temerare voluerit, et male rapta cum confusione restituet et excommunicationis annuae sententiam sustinebit. II. Cum saepe sit solitum, etiam illa quae non debentur prece supplicationis et vi quodammodo extorqueri doloris, quanto magis et sine obstaculo concedi debent exquisita simul et ordine juris et dolore compassionis? Quia ergo fieri plerumque cognoscitur, ut ecclesiae parochiales, vel sacra monasteria, ita quorumdam episcoporum vel insolentia vel incuria horrendam decidant in ruinam ut gravior exoriatur aedificantibus moeror, quam instruendo gaudii exstiterat labor, unde pia compassione decernimus ut quandiu earumdem fundatores ecclesiarum in hac vita superstites exstiterint, pro eisdem locis curam permittantur habere sollicitam et sollicitudinem ferre praecipuam, atque rectores idoneos in eisdem basilicis iidem ipsi offerant episcopi ordinandos. Quod si tales forsitan non inveniantur ab eis, tunc quos episcopus loci probaverit Deo placitos sacris cultibus instituat cum eorum conniventia servituros. Quod si superstitibus eisdem fundatoribus rectores ibidem praesumpserit episcopus ordinare, et ordinationem suam irritam noverit esse, et ad verecundiam suam alios in eorum loco quos iidem ipsi fundatores condignos elegerint ordinari. III. Si sacerdotes vel ministri de rebus ecclesiae quidpiam alicui sub praestationis obtentu concedant, instrumenti causam evidenter exponant, ut hoc aut juste confecta transactio innotescat, aut fraus incompetens quae latet appareat, aliter vero pro hujus negotii causa deinceps scriptura confecta non valeat. IV. Sacerdotes vel quicunque illi sunt quibus ecclesiasticarum rerum cura commissa est, quaecunque administrationis suae tempore emerint, si de rebus propriis, vel vile, vel parum habuerint, ad ecclesiae nomen, cui chartarum praesunt instrumenta conficere, procurent. Non enim convenit ut ecclesia, quae suspicit externum efficiat in alieno divitem, et in suo retineat fraudatorem. Hi vero qui suarum rerum noscuntur habere compendium, ex omni re quam post ordinationis suae diem visi sunt acquisisse, sive aliqua sint instrumenta confecta, compensata tam juris sui quam ecclesiasticarum rerum habitudine, si se utriusque rei quantitas exaequaverit, inter ecclesiam et decedentis haeredes aequo jure conquisitio pertinebit. Si autem quaelibet pars majori cumulo sui juris excreverit, majorem portionem etiam in divisione percipiet. Quicunque vero de praedictis sacerdotibus vel ministris pro sui utilitate atque amicitia vel praestatione, aut quocunque modo, aut per scripturae seriem aliquid meruerint a quolibet praecipere, in rebus ecclesiasticis non poterunt numerari, sed quod exinde voluerint facere in ipsorum voluntatis arbitrio subjacebit, quia si hoc post eorum mortem inordinatum fortasse remanserit, ecclesia haec sibi cui praefuit. vel minister exstiterit, in perpetuum vindicabit. V. Bonae rei dare consultum, et praesentis habetur vitae subsidium et aeterne remunerationis exspectari cernitur praemium. Quisquis itaque episcoporum in parochia sua monasterium construere forte voluerit, et hoc rebus ecclesiae cui praesidet ditaverit, non amplius ibidem quam quinquagesimam partem dare debebit, ut hac temperamenti aequitate servata et cui tribuit competens subsidium conferat, et cui tollit damna gravia non infligat. Ecclesiam vero quae monasticis non informabitur regulis, aut quam pro suis magnificare noluerit scripturis, non amplius quam centesimam partem census ecclesiae cui praesidet ibidem conferre licebit, ea tamen cautela servata, ut unam tantummodo quae placuerit ex duabus remunerationem assumat. VI. Cum praeteritis sanctionibus notissimum habeatur, quae de rebus parochialium ecclesiarum pars episcopo conferatur, opportune tamen duximus decernendum, ut si episcopus tertiam quam de rebus eisdem sanctione pariter sibi debitam novit, aut ipsi ecclesiae cujus res esse patebit, aut alteri ecclesiae cui elegit conferre decreverit, et licitum maneat et irrevocabile robur ejus sententia ferat.

VII. Propinqui morientis episcopi nihil de rebus ejus absque metropolitani cognitione usurpare praesumant; quod si is qui recesserit metropolitanus fuerit, successores sententiam ejus aut concilium sustinebunt, ne passim haereditatis adeundae danda licentia de rebus ecclesiae, aut non retineat ratio plena, aut fraus non inveniatur illata. Quod si presbyteri aut diaconi fuerint, quos obiisse constiterit, non sine agnitione sui episcopi rem ejus haeredibus adire licebit. Quisquis sane post haec transgressor inventus exstiterit, pro his quae non exspectato ordine adierit invasionis damno legis sententiae subjacebit. VIII. Si sacerdos vel minister, dum gubernacula ecclesiarum administrare videtur, contra Patrum sanctiones de rebus ecclesiae defuisse aliquid dignoscitur, non ex die quo talia scribendo decrevit, sed ex quo talia moriendo definita reliquit supputationis ordo substabit, nusquam enim ad triennium temporis pertinebit vita irrite judicantis, quia status contractuum initia non sumpsit ab origine aequitatis. IX. Plerique, dum rapinis inhiant ut non debent, aut miserationis opus condigne non implent, aut indebita ipsi miserationi damna permiscent. Ideoque ne amplius misericordia opus exsecrabiliter labatur, id communi decreto sancimus ut, cum pontificem mori contigerit, episcopus qui ad humandum corpus advenerit, descriptis thesauris atque ornamentis omnibus, si locuples decedentis ecclesia fuerit, non amplius quam libram auri exceptis ornamentis ecclesiae cum gratia offerentium auferre pertentet. Si vero minor rebus exstiterit, dimidiam libram sibi licenter usurpet, nam et haec usurpare ipsa ratio nulla permitteret, nisi ejus qui convenit sacerdotis injuriae contemplatione antiquitas hoc usurpata servasset. Porro breve descriptarum rerum sub fideli ratione hic qui descripsit dirigere metropolitano curabit. Metropolitanus autem ex eadem morientis ecclesia nihil prorsus auferre praesumat, sed solam quae ad eum pertinet curam salutarem impendat. X. Cum multae super incontinentia ordinis clericorum hactenus emanaverint sententiae Patrum, et nullatenus ipsorum formari quiverit correctio morum, usque adeo sententiam judicantium protractavere commissa culparum, ut non tantum ferretur ultio in auctoribus scelerum, verum et in progenie damnatorum. Ideoque quilibet ab episcopo usque ad subdiaconum deinceps vel ex ancillae, vel ex ingenuae detestando connubio in honore constituti filios procrearent, illi quidem ex quibus geniti probantur canonica censura damnentur. Proles autem aliena pollutione non solum haereditatem parentum nusquam accipiet, sed etiam in servitutem ejus ecclesiae, de cujus sacerdotis vel ministri ignominia nati sunt jure perenni manebunt. XI. Qui ex familiis ecclesiae servituri devocantur in clerum ab episcopis suis, libertatis necesse est ut percipiant donum, et si honestae vitae claruerint meritis, tum demum majoribus fungantur officiis. Quos vero flagitii sordidaverit incorrigibilis noxa, perpetua servitus conditionis religet in catena. XII. Si sacerdos libertatem servis ecclesiae conferre voluerit, non a die confectionis scriptura tempus annorum computatum tenebit, sed ex quo eum qui scripturam confecit verius obiisse constiterit. XIII. Excessibus libertorum ecclesiae plerumque paternam videmus ecclesiam conversari, et bicipiti coacti sumus taedio condolere, uno, dum superbia reluctantis auctor contemnitur libertatis, altero, dum libertas superbientis in conditionem relabi cogitur servitutis. Ideo cum jam praeteritis Patrum regulis multae super hoc diversae constitutionis emanaverint sanctiones, tamen quoddam in plenitudinem rei aptum conspeximus adhuc innectere complementum. Igitur sicut legum reverenda sanctio censuit, ita servari totius generationis nobilitas dedit, ut in nullo aliena commistio maculet, quod generositas propria decoravit. Unde cunctis ecclesiarum libertis, tam viris quam feminis eorumque propagini, interdicitur judicio generali, ne deinceps causa connubii aut Romanis ingenuis copulentur aut Gothis. Quod si hoc factum quandoque patuerit, permistione tali 128 genita proles nunquam merebitur jus debitae dignitatis, nec ecclesiae unquam carebit obsequiis, cujus beneficio donum meruisse noscitur libertatis. XIV. Si contingat quemcunque de libertis ecclesiae eorumque prosapiae, contra primaevas modernasque Patrum regulas, aut Gothis, aut Romanis ingenius copulari, tam illis quam eorum stirpi non licebit ab ecclesiae patrocinio evagari, sed ad debita obsequia reverti cogendi sunt; aut si redire noluerint, quaecunque vel parentes eorum vel ipsi ab ecclesia sunt adepti, vel in ejus patrocinio visi sunt conquisisse, insistente pontifice, in ditionem propriae reducantur ecclesiae. XV. Ecclesiae liberti eorumque progenies eidem basilicae, de qua libertatis gratiam meruerunt, obsequia prompta, sinceraque parabunt, quia sicut in hoc obsequio pro possibilitate sui quod utiles ingenui dabunt, ita quoque in emendatione culparum quod inutiles ingenui sustinebunt. XVI. Libertis ecclesiae eorumque propagini ex omnibus quae de jure ecclesiae noscuntur habere, nihil licebit in extraneum dominium transactione quacunque deducere, sed si ex his quaelibet vendere fortasse voluerint, sacerdoti ejusdem ecclesiae offerant convenienter emenda, earumque rerum pretia ut eis placuerit aut dispensent, aut habeant. Nam et in dominium partis alterius rei suae censum nullomodo transire permittimus. Suis ergo filiis vel propinquis ejusdem ecclesiae vel servitio vel patrocinio subjugatis quaecunque vendere vel donare voluerint aditus omnino patebit. XVII. Baptizati Judaei quocunque loco certo tempore conversentur, festis tamen praecipuis Novi Testamenti serie consecratis, ac diebus illis quos olim sanctione veteris legis sibimet censebant esse solemnes, in civitatibus publicisque conventibus cum summis Dei sacerdotibus celebrare praecipimus, ut eorum conversationem et fidem et pontifex approbet et veritas servet. Hujus vero temerator edicti, prout episcopus permiserit, aut flagris aut abstinentiae subjacebit. Expletis omnibus quae ad honestatis regulam in collationem venere fraternam, grates exsolvimus immortali Domino soli cujus dispositione mirabili ad hunc sanctae congregationis coetum meruimus adunari, ut communis visio prosperitatem ostenderet, et pari junctione concordiam assignaret. Obsecrantes ejus misericordiam largam, ut serenissimo Domino et amabili Christo, Reccesiuntho principi glorioso, ita praesentis vitae felicitatem impendat, ut angelicae beatitudinis gloriam post longaeva tempora concedat, atque ita nos ejusdem felicitatis laetos efficiat, ut in terra viventium remuneraturos attollat. Antiquitatis dehinc ordinem saluberrime retinentes postquam rationem festi Paschalis fraternitas vestra cognovit, noverit se anno venturo die Kalendarum Novembrium causa peragendi concilii in hac urbe favente Domino congregari, ut simili disceptatu, aut quae prospexerimus congrua decernamus, aut solius pacis conventu laetemur. Consummatum est hoc sanctum concilium die octava Kalendarum Novembrium, anno feliciter septimo regni serenissimi atque clementissimi domini nostri Reccesiunthi regis, aera DCLXVII. INCIPIUNT CAPITULA CONCILII TOLETANI DECIMI. 1. De celebritate annuntiationis Dominicae. 2. De his qui adversus principem conjuraverunt. 3. De episcopis qui monasteriis vel ecclesiis consanguineos suos, vel sibi faventes praeficiunt. 4. De professione et habitu viduarum sanctimonialium. 5. De sanctimonialibus feminis quae propositum abjecerunt. 6. De his qui in parva aetate coram parentibus religionis habitum tenuerint, vel usque ad quartum annum liceat parentibus filios tradere religioni. INCIPIT CONCILIUM TOLETANUM DECIMUM Aera DCLXVIII, anno octavo Reccesiunthi regis. Gratulationem nobis spiritualem contulit divina gratia, quando tribuit inter nos et salutaris disciplinae frequentiam convenire ad pacificorum studia praeoptata. Congregatis ergo nobis et in concordiam animi, et in conventum loci, referentes gratias invisibili Deo, et glorioso rerum domino Reccesiuntho regi, cujus sanctissimo voto retenta paternitatis sanctae traditione ad sacrum quivimus adunari conventum, has subter annexas regulas concordi definitione prolatas aeterna statuimus manere lege praefixas.

CAP. I. De celebritate festivitatis divinae Matris, cum nihil fidei sinceritas per diversitatem adversum incurrat, et unitatem catholicae regulae varietas nulla decerpat, est tamen quod nisi temporum unitate servetur, et dissidium indiscissae unitatis parturiat et sacramentorum unitate constare non valeat. Hinc est enim quod Paschale festum uno die celebremus et tempore, ne in Judaicum decidamus errorem. Hinc adventum sancti Spiritus post resurrectionem Domini nisi exspectemus tempore definito dierum numero, non possumus impleri ejusdem Spiritus dono, quoniam si caret plenitudine numeri, carere potest et mysterii sacramento; hinc nativitatis Dominicae sacrum quo evidenter de utero Virginali Verbum prodiit caro factum absque dubio serrat et temporis cursum, et repraesentat speciale diei momentum. Si ergo nativitatis et mortis hujus incarnati Verbi dies absque immutatione ita certus habetur, ut absque diversitate in toto orbe terrarum ab omni concordi Ecclesia celebretur, cur non festivitas gloriosae matris ejus eadem observantia uno simul ubique die, simulque habeatur honore? Invenitur etenim in multis Hispaniae partibus hujus sanctae Virginis festum non uno die, per omnes annorum circulos agi. Quo enim transducit homines diversitas temporum dum varietatem celebritatis non habere probantur. Qua de re quoniam die qua invenitur angelus Virgini Verbi conceptum, et nuntiasse verbis, et indidisse miraculis, eadem die festivitas non potest celebrari condigne, quod interdum Quadragesima vel Paschale festum videatur incumbere, in quibus nihil de sanctorum solemnitatibus sicut ex antiquitate regulari cautum est, convenit celebrari, cum secundum ipsam incarnationem Verbi non conveniat, tunc celebritatibus praedicari, quando constat idipsum post mortem carnis gloria resurrectionis attolli; ideo speciali constitutione sancitur, ut ante octavum diem quo natus est Dominus, genitricis quoque ejus dies habeatur celeberrimus et praeclarus; ex pari enim honore constat, ut sicut nativitatem Filii sequentium dierum insequitur dignitas, ita festivitatem matris tot dierum sequatur sacra solemnitas. Nam quid festum matris est nisi incarnatio Verbi? Cujus festum ita debet esse solemne, sicut est, ut ejusdem nativitatis Verbi. Quod tamen, nec sine exemplo decentis moris, qui per diversas mundi partes dignoscitur observari, videtur institui. In multis itaque Ecclesiis a nobis et spatio remotis, et terris, hic mos agnoscitur retineri, proinde ut de caetero quidquid est dubium sit remotum, solemnitas Dominicae matris die decimo quinto Kalendarum Januariarum omnimodo celebretur, et nativitas Filii ejus Salvatoris nostri die octavo Kalendarum earumdem, sicut mos est, solemnis in omnibus habeatur. II. Frequentium molestiarum nocens impulsus contemni quidem magnitudine decentis poterit gravitatis, sed quia honesta sollicitudo cohibere properat, quod frequentata usitatio vitare non curat, ideo et cum quorumdam paternorum sanctionibus decretorum et institutionibus sit legalibus cautum ne contra salutem principum, gentisque, aut propriae patriae quisquam meditari conetur adversum, hoc unum specialiter nunc depromitur observandum, ut si quis religiosorum ab episcopo usque ad extremum ordinis clericorum sive monachorum generalia juramenta in salutem regiam gentisque aut patriae data reperiatur violasse voluntate profana, mox propria dignitate privatus, et loco et honore habeatur exclusus, eo miserationis obtentu tantummodo reservato, ut an locum, an honorem, an utraque possideat concedendi jus licentiamque principalis potestas obtineat. III. Reverentiae totius auditu percipiatur, quia res dura non frustra cogitur hac duriori exstirpari censura. Agnovimus enim quosdam pontifices praecepti Principis apostolorum, qui ait: « Pascite qui in vobis est gregem, non coacte, sed spontanee, neque dominantes in clero, sed forma facta gregis (I Petr. V, 2); » ita esse immemores, ut quibusdam monasteriis, parochialibusque ecclesiis, aut suae consanguinitatis personas, aut favoris participes iniquum saepe statuant in praelatum, ita illis providentes commoda inhonesta, ut aut eis deferantur quae proprio episcopo dare justus ordo depoposcerit, aut quae rapere deputati exactoris violentia poterit. Proinde decenter omnibus placet in praesenti tale rescindere factum, et non esse de caetero faciendum, nam quisquis pontificum deinceps, aut sanguine propinquis, aut favore personis quibuscunque devinctis, talia commendare lucra tentaverit et suum nefandae praesumptionis excidium, et quod jussum fuerit devocetur in irritum, et qui ordinavit annuae excommunicationi subjaceat, quae vero ablata fortasse fuerint, ab eo qui tulit reddantur in duplum. IV. Bene per Spiritum Domini possumus cum sancto Apostolo dicere, « non ignorare vos astutiam Satanae (II Cor. II, 11) » quia impellimur « zelo domus Dei (Joan. II, 17), » et ardore cremari. Videmus enim ad tanta fraudum studia convalescentem excrevisse perniciem, ut et primaeva Patrum constitutio a quibusdam aestimetur illudi, et nova judicum putetur intentio pelli. Nam inveniuntur nonnullae viduae diversis excusationibus se adeo contegentes, ut blandiantur sibi se non Patrum plena religionis alligatas institutione teneri. Unde antiquis inconcusse permanentibus regulis hoc adjicitur novae oraculo sanctionis, ut vidua, quae sanctae religionis obtinere propositum voluerit, sacerdoti et ministro ad quem aut ipsa venerit, aut quem ad se venire contigerit, scriptis professionem faciat a se aut signo, aut subscriptione notatam, continentem se et religionis propositum velle hoc perenniter, inviolate servare. Tunc accepta a sacerdote vel ministro apta religionis hujus veste seu lectulo quiescens, sive quocunque in loco consistens incunctanter ea utatur, nec diversi coloris aut diversae partis eadem sit notabilis vestis, sed religiosa et non suspecta, quae careat varietatibus colorum, et diversitatibus specierum, adeo ut absque ulla suspicione transgressionis maneat usui tantum apta sanctae religionis, et sui sexui competens ad testimonium probitatis. Ut autem deinceps nil devocetur in dubium, pallio purpureo, vel nigri coloris caput contegat ab initio susceptae religionis, ut dum illic tulerit signum probabilis sanctitatis, ubi nullius falli poterit visio intuentis, nunquam attentet astus detestandae praesumptionis. V. Omnes feminae quae jam in praeteritum religionis veste probantur indutae fuisse, nihil excusationis 129 valeat in oppositionem quaelibet objectio, quamvis diversis ac callidis adumbrare se velint fallaciae argumentis, sed ad sacratissimam sanctionem disciplina sanctiores teneat religatas atque subnexas. Commoneantur sane sacerdotis auctoritate ut redeant sponte. Qui si redire noluerint impulsu sacerdotis, ad religionis cultum reducantur, et in monasteriis redactae excommunicationis condigne sententia feriantur. Hic idem quoque ordo in illarum condemnatione manebit, quae quamlibet a sacerdote sanctimoniae vestem non accepissent, ipsae tamen aut indutae sunt, aut in illo diu habitu consenserunt, qui religionis esse cultus ab intuentibus crederetur, si coram Ecclesia, vel sacerdote aut etiam competentibus testibus quinque indutae certis indiciis aut testimoniis approbantur, omnes tamen hac seu venientes ad primam religionem, seu post transgressum resumentes iteratam conversionem, sicut praemissum est, et pallio capita contegant et conscriptam roboratamque professionis faciant scripturam, per quam ulterius non sinantur relabi ad praevaricationis audaciam. Quae vero ex omnibus his fuerint repertae animum aut vestem in transgressione dedisse, excommunicationis sententiam ferant, et rursum mutato habitu in monasteriis, donec diem ultimum claudant, sub aerumnis arduae poenitentiae maneant religatae. VI. De his qui in parva aetate coram parentibus religionis habitum tenuerunt, qui usque huc dissolutae operationis effectus interdum mutare fecit honestum constitutionis edictum, dum incondite resolvi putatur, quod indissolubile sanctionis auctoritate tenetur. Ideo quidquid obvium ex incerto occurrit evidenter abjici debet, ut de caetero nihil supersit quod in dubium nutet; ideoque si in qualibet minori aetate vel religionis tonsuram vel religioni debitam vestem in utroque sexu filiis, aut unus aut ambo parentes dederunt, certe aut nolentibus vel nescientibus se susceptam, non mox visam in filiis abdicaverint, sed vel coram se vel coram Ecclesia, palamque in conventu eosdem filios talia habere permiserint, ad saecularem reverti habitum ipsis filiis quandoque penitus non licebit, sed convicti quod tonsuram aut religiosam vestem aliquando habuerint, mox ad religionis cultum habitumque revocentur, et sub strenua districtione hujuscemodi observantiae inservire cogantur. Parentibus sane filios suos religioni contradere non amplius quam usque ad decimum aetatis eorum annum licentia poterit esse; postea vero an cum voluntate parentum, an suae devotionis sit solitarium votum, erit filiis licitum religionis assumere cultum. Quisquis autem vel abolitione tonsurae vel saecularis vestis assumptione detectus fuerit attigisse transgressionem, et excommunicationis censuram accipiat, et religioni semper inhaereat. Opitulante miseratione divina, et gloriosissimi Reccesiunthi principis inhaerente voluntate religiosa, his testibus decentissime alligatis, in pace connexis, ex totis praecordiorum visceribus damus gloriam et honorem soli aeterno et immortali Deo Patri et Filio et Spiritui sancto, cujus dono collatum nobis agnoscimus pro ejus Ecclesiae statu, et regere curam et posse sacri regiminis competentia disponere jura, a quo petimus et optamus ut porrectam in longitudine felicium dierum sacratissimi principis vitam, et omni gloriarum decore perpetim faciat pollere salute. Nobis quoque attribuat susceptum Ecclesiae suae regnum, cum aequitate disponere, in sollicitudine gubernare et in pace tenere, ut post hujus mundi suscepta pericula pervenire possimus ad coelestia regna. Amen. Eugenius, indignus Toletanae sedis metropolitanus episcopus, haec nostrarum definitionum statuta subscripsi. Similiter et alii episcopi subscripserunt numero sexdecim. Decretum pro Potamio episcopo. Assumere poteramus canoram in cantu fraternae laetitiae tibiam, quia divina pietas conventum nostrum ad concordiae convocaverat studia, et convenerat moestitiam vitare, quoniam usitatione disciplinae videbamur paternas regulas innovasse, sed gravius sistrum pro cymbalo sumimus, et funus pro carmine decantamus, gementesque cum Jeremiae fletibus dicimus: Dissolutum est gaudium cordis nostri, versus est in luctum chorus noster. Unde et vae, coram nobis conspicimus, quoniam cecidisse coronam capitis nostri videmus, dum tam nobile in infirmum corruit, quod tam in sublimae sanctitatis optimum stetit. Ecce etenim tractantibus nobis in pace de ecclesiasticis regulis delatum est conventui nostro epistolium confusae confessionis et abolendae subscriptionis, quod Potamius Bracarensis Ecclesiae episcopus de factis propriis suis annotarat articulis. Quo reserato, quid oblitteranda pagina, et abolenda litterarum panderent elementa, fletibus potius quam sermonibus lacrymosa contritio recensuit. Tunc solitarie tantum secretimque adunatis pontificibus Dei, praedictum episcopum adesse coram nobis fecimus, quem singultibus aggredientes amplius quam loquelis, reseratam illi suae deformitatis, et nostrae confusionis scripturam protulimus. Quam accipiens ac recurrens sciscitantibus nobis, utrum sui operis, et suae annotationis intimatio esset; illico suum actum suique oris eloquium, suorum digitorum esse robur asseruit; quod illic relegendo praevidit. Rursum sub divini nominis contestatione hunc adjurantes obtestati sumus, ut an de se sponte mendacium diceret, aut alicujus violentia premeretur et perterritus talia enarraret, veraciter indicaret. Qui mox flebili voce luminibusque ploratu madentibus, et fragore singultuum, cum unius Dei nominis juramento, clamavit se et vera eadem mala de se confiteri, et ad haec confitenda nulla se violentia praegravari, unde etiam ferme per novem menses sponte deseruisse regimen Ecclesiae suae, et ergastulo quodam pro admisso flagitio acturus poenitentiam se conclusisse praedixit. Tunc per fidelem confessionem est agnitio, quod tactu femineo sorduisset deflorata. Licet hunc paterna antiquitas sacris regulis dejicere ab honore decernat, nos tamen miserationis jura servantes non abstulimus nomen honoris, quod ipse sibi sui criminis confessione jam abstulerat, sed valida auctoritate decrevimus perpetuae poenitentiae hunc inservire officiis et aerumnis, providentes melius illum per asperam ire poenitentiae solitudinem, ut quandoque perveniret ad refrigerii mansionem quam relictum in voluntatis suae latitudine ad praecipitium dejici aeterna damnatione. Tunc venerabilem Fructuosum Ecclesiae Dunilensis episcopum communi omnium nostrorum electione constituimus Ecclesiae Bracarensis gubernacula continere, ita ut omnem metropolim provinciae Galliciae cunctosque episcopos populosque conventus ipsius omniumque curam animarum Bracarensis Ecclesiae sic gubernandam suscipiens ita componat atque conservet, ut et Dominum nostrum de rectitudine operis sui glorificet et nobis de incolumitate Ecclesiae ejus gaudium praestet. Quia vero ad futura prospicere convenit, ne exoriatur in statu pacis quaedam commotio litis, Patrum sententiam, quae jam dictum Potamium episcopum rectitudine damnat, huic decreto connectere nostra vigilantia procurat.

Ex concilio Valentino, titulo 4. Nec illud, fratres, scribere alienum ob Ecclesiae utilitatem censuimus, ut sciretis quicunque sub ordinatione, vel diaconatus, vel presbyterii, vel episcopatus mortali crimine dixerint se esse pollutos, a supradictis ordinibus submovendos, reos scilicet vel veri confessione, vel mendacio falsitatis. Neque enim absolvi potest in his, si in seipsos dixerint, quod dictum in alios puniretur, quoniam omnis qui sibi fuerit mortis causa major homicida sit. Multae quidem et aliae sententiae huic poterant innecti decreto, quae praedictum Potamium episcopum severissima auctoritate abjicere jubent, sed ex omnibus hanc conscriptam ponere sententiam maluimus, ne, si totius damnationis edicta replicassemus, gravissimae ultionis auctores existere videremur. Factum decretum sub die Kalendarum Decembris, anno feliciter octavo regni gloriosissimi Domini Reccesiunthi regis. Engenius, indignus Toletanae sedis metropolitanus episcopus, hoc judicii nostri decretum subscripsi. Similiter et alii episcopi subscripserunt numero 17.

Decretum testamentorium. Vidimus tractatibus invenire quod justum est, et experientia esse judicantium comprohatum, et juxta summi judicii statuta plenior invenit auctoritas. Ideo mentis intentionem orisque simul studia deducentes, in cognitionem audiendi negotii delatum est ad nos conventum sancti concilii ex directo gloriosi domini nostri Reccesiunthi regis per illustrem virum Vuambanem testamentum gloriosae memoriae sancti Martini Ecclesiae Bracarensis episcopi, qui et Dunilense monasterium visus est construxisse, ut reserato eo quod hic memoratus beatissimus vir decrevisset nostrae cognitioni patesceret. Quo testamento in omnium convectu relecto, comperimus ex ordine a memorato principe ad nos esse directum, quoniam idem gloriosae memoriae sanctus vir ita decreverat, ut succedentibus per ordinem regibus ad complementum ejus ipsius constitutio commendata maneret. Tunc deinde allatum est nobis testamentum Ricuniri, memoratae Ecclesiae Dunilensis episcopi, quod de rebus suis in eadem Ecclesia decreverat examinatione veridica dirimendum. Quo relecto cognovimus eumdem auctorem suum illi diversae constitutionis edidisse conditiones, inter quas unam validam conatus est relegatione constringere, deputans et illationes tributorum, et pretia frugum absque aliqua diminutione annua voce pauperibus erogare, nihilque esse absque deliberatione relictum, quod usibus Ecclesiae posset quadam liberalitate servire. Tunc ex voce patris Dunilensis Ecclesiae, astructum est quod universas species generis et corporis, rerum quae in ejusdem Ecclesiae domo intrinsecus ad usus domesticos et tempore suae ordinationis idem episcopus Ricimirus invenit, et quae ipse aut de opere utriusque sexus artificum familiarum Ecclesiae potuit habere confecta atque illata, aut quae sua professione habuisse visus est conquisita, omnia moriens jussisse pauperibus erogare. Quaedam vero ita vili pretio vendere ordinasse ut negotiatio harum rerum perditio potius quam mercatio censeretur. Edidisse quoque quosdam liberos ex ejusdem Ecclesiae familiis, quibus etiam cum aliis ad se pertinentibus omnibus amplius quam quinquaginta reperitur utriusque sexus dedisse mancipia; quibus damnis ita cognitis, quia et cuncta remedia intrinsecus domus tam indiscrete largita fuerant, ne quod ad integritatem Ecclesiae reliquum superesset, cum nulla imminens causa pauperum necessitatis existeret, quae hoc tam integre et perfecte examussim erogare deposceret, atque pro libertis illis nihil secundum canonicam sanctionem datum in communionem patesceret, sed nec pro mancipiis et reliquis rebus eisdem libertis collatis aliquid in repensationem ecclesiae relictum notesceret, verum et suam rem ita in nomine pauperum relegasset, ne aliquid remedii ex hoc ecclesiasticus usus attingeret, ducti sumus tam rationis intuitu quam paternarum sanctionum dicto, ipsius testamenti seriem, etsi non usquequaque in irritum devocare, in quodam tamen rationabili auctoritate temperamento deducere, scilicet, quia tantorum dispendiorum damnis a memorato Ricimiro episcopo factis, res ecclesiasticas dignoscitur subjacere, omnis res ejus quam indelegatam reliquit pauperum nomini tandiu Dunilensi Ecclesiae plena deserviat facultate donec omne hoc damnum quod in utensilibus domus sustinuit, valeat evidentius reparari. At tunc completa 130 restitutione damni observetur sicut decreta est series testamenti, liberti vero qui ex familiis ecclesiae facti sunt, et seu res et universa quae in mancipiis aliisque corporibus, vel illis, vel suis hominibus collata esse dignoscuntur, cuncta in discretione venerabilis fratris nostri Fructuosi episcopi disponenda relinquimus, ut quia haec evidens ordo Patrum in irritum devocat, illius temperamentum haec ad miserationem adducat, qualiter nec regulam paternam modus excedat et miserationem severitas exstinguat, ut secundum merita servientium et libertatis praemia et rerum, vel subtrahat donaria, vel concedat. Editum sub die Kalendarum Decembris, anno feliciter septimo regni gloriosissimi domini nostri Reccesiunthi regis. Eugenius, indignus Toletanae sedis metropolitanus episcopus, hoc judicii nostri decretum subscripsi. Similiter et alii episcopi subscripserunt numero decem.

INCIPIUNT CAPITULA CONCILII TOLETANI UNDECIMI

1. Ne tumultu concilium agitetur. 2. Non debere metropolitanum a confinitimorum instructione cessare. 3. Ut in una provincia diversitas officiorum non teneatur. 4. De discordia sacerdotum. 5. De compescendis excessibus sacerdotum. 6. Non debere sacerdotes qualibet in ecclesia familiis truncationes membrorum facere, nec aliquid quod morte plectendum est judicare. 7. Quae debeat discretio ecclesiarum esse rectoribus, ne per inconditam disciplinam subeant homicidii notam. 8. Ne quidquam praemii pro divinis sacramentis accipiatur. 9. Quid custodiri debeat si per praemium quis episcopus fiat, vel qua sententia feriatur qui ad honorem acceptum per pecuniam ordinatus fuisse detegitur. 10. Ut omnes pontifices rectoresque ecclesiarum tempore quo ordinandi sunt sub cautione promittant quod justissime vivere debeant. 11. De elucidatione antiqui canonis quo praecipitur, ut si quis acceptam a sacerdote Eucharistiam non sumpserit, velut sacrilegus propellatur. 12. Ne in confinio mortis poenitens a reconciliatione divina suspendatur, et ut oblatio ejus poenitentis qui nec tamen reconciliatus de hac vita exierit ab ecclesia receptetur. 13. De sacerdotibus qui vexati cadere videntur. 14. Ut qui Domino canunt atque sacrificant post se semper habeant aditoria constituta. 15. De institutione certi temporis quo concilium agatur. 16. De relatione gratiarum pro consummatione concilii.

INCIPIT CONCILIUM TOLETANUM UNDECIMUM, Habitum era DCCXIII, anno 13 Wamebani regis, VI Idus Novembris.

In nomine sanctae Trinitatis, conectis in unum Carthaginensium provinciae sacerdotibus in Toletana urbe, in beatae matris Domini Mariae Virginis sede, anno quarto excellentissimi ac religiosi Wambani principis, sub die septimo Idus Novembris. Res votiva gaudii, et dies nimium optatae gratulationis occurrit, in quo nobis datum est conspicere pariter et deflere quid lacrymarum de praeteritis Domino debeamus; eramus enim hucusque prolabentis saeculi colluvione instabiles, quia annosa series temporum subtracta luce conciliorum non tam vitia auferebat quam matrem omnium errorum ignorantiam otiosis mentibus ingerebat. Hactenus enim florentem Domini vineam devastaverunt apri frendentes, sponsam Christi, quam sui pretiosissimi sanguinis effusione conciliavit, conspurcare et polluere conata est haereticorum subdola machinatio, et inconsutilem Domini vestem dividere, unitatem fidei scindere, charitatis tollere fomenta, cum suo proprio pertinaciter sensui volens inhaerere, sacrae Scripturae puritatem suae pravitatis intelligentia profanat. Praeterea sacrosanctam Ecclesiam Dei vulnerant etiam custodes ejus, qui cum deberent ob dignitatis excellentiam caeteros per suae virtutis imitationem provocare ad charitatis et unitatis observantiam, tanquam sal infatuatum, potius scandali quam aedificationis dant materiam. Hinc cernentibus quomodo Babylonicae confusionis olla succensa, nunc tempora averteret conciliorum, nunc sacerdotes Domini de resolutis moribus irretiret, purpuratae enim meretricis sequebantur incitamenta, quia ecclesiastici conventus non aderat disciplina, nec erat qui errantium corrigeret partes, cum sermo divinus haberetur exosus. Et quia non erat adunandorum pontificum ulla praeceptio, crescebat immanis vita deteriorum, cum tandem nos divina clementia operis manuum suarum perditioni condolens, prava indirecta reducens, suum sanctum Sabaoth novis propaginibus ac plantis novellis fundare volens, negligentiae subrogans diligentiam, pro ignorantia disciplinam immittens, pro socordia solertiam, pro schismate unitatem inducens, pro zizania verae pacis vinculum largiens, pro caducis coelestium desideria infundens, pro turpibus honesta sectari stimulans, a terrenis et infimis ad sublimia erigens, nos in hac lacrymarum valle potius morientes quam viventes, in hoc vasto periculorum mari vagantes sine remige, sine clavo huc illucque tempestatum fluctibus per abrupta collisos, in continua malorum acie confligentes, ubi nos circumstant mille discrimina, ubi versutissimus insidiatur hostis mille nocendi artibus instructus, ex alto coeli domicilio respiciens asperitati nostrae se occursuram praebuit et saluti, praeparans nostris saeculis religiosi principis mentem devotam pariter et instructam. Cujus providae sollicitudinis voto, et lux conciliorum renovata resplenduit, et alterna charitas se mutuo in corrigendis vel instruendis moribus excitavit, dum et aggregandi nobis hortatu principis gloriosi facultas data est, et opportuna corrigendis praeparata est disciplina ut, qui decursis longe ante temporibus post decem et octo, scilicet labentium annorum excursum, in unum meruimus aggregari conventum, mereri possimus spiritali gratia sanitatem, nec enim numerus iste alienus est a salute, sic quippe « mulier illa in Evangelio ter senis annorum excursibus curva (Luc. XIII, 11, et seq.) » quae figuram totius humani generis gestabat sub sacramento hujus numeri salutis pristinae sanitate donatur. Nos ergo per annos curvo nostri ordinis persistente statu, in eo quod nulla nos conciliorum definitio jungeret, nullus etiam conventus ecclesiastici ordinis adunaret, tandem divinae voluntatis imperio, et religiosi principis jussu evocati in Toletanam urbem convenimus; qui cum in ecclesia beatae Mariae Virginis debitis in sedibus locaremur, inter caetera quae subterius discreto capitulorum ordine sunt digesta, non aliunde primum coepimus habere sermonem, nisi de fidei puritate; ut quia initiandis ad beatum vitam hominibus, haec prima semper est via salutis, praevia quoque nostris fieret praeceptis, unde sacrae instructionis arcana sanctorum Nicaeni, scilicet Constantinopolitani, Ephesini, atque Calcedonensis conciliorum monimenta amplectentes, per quae radicitus haereticorum falsa conciliabula destruuntur, et fidei catholicae norma declaratur. Hoc communi alternoque judicio definivimus, ut hanc ipsam fidei nostrae regulam verbis simplicibus niteremur alternatim nobis singulariterque referre, ita ut quidquam triduum de hujusmodi quaestionibus unicuique nostrum lectionis visae memoria occurreret, omni sobrietatis compendio simplici notaretur stylo. Relatio tamen ipsius sacramenti pura et evidens, et a capite primum inciperet, et sic ad membra reliqua perveniret, nullas obscuritatis in se lineas habens, nullas etiam inusitatae locutionis regulas continens, sed puritas sola esset clara sermonum, quae posset evidentiam exprimere, suaque excitatione magis ad intelligendum verborum redderet simplex collatio quam relata condensae lectionis instructio, quia et revera tantae rei mysterium ita sacerdotes Dei convenit nosse, ut non superficie verborum efferantur incogniti, sed sane sensu intelligentiae reperiantur instructi, ut in disserendo praecipue hujus sanctae Trinitatis arcana plus evidentia quam eloquentia eos efficiat saporatos. Sic enim et divini muneris dono attracti sunt, ut justa definitionis alternae promissio monstraretur in opere. Unde quod primo die praesidentis metropolitani lingua profudit, die tertia omnium nostrum vox sigillatim collative repetiit. Iste ergo tenor fidei nostrae qui et a capite copiose profluxit, et a membris probatus gloriose emicuit.

Confitemur et credimus sanctam atque ineffabilem Trinitatem, Patrem, et Filium, et Spiritum sanctum, unum Deum naturaliter esse, unius substantiae, unius naturae, unius quoque majestatis atque virtutis. Et Patrem quidem non genitum, non creatum, sed ingenitum profitemur.Ipse enim a nullo originem ducit, ex quo et Filius nativitatem, et Spiritus sanctus processionem accepit. Fons ergo et origo totius divinitatis ipse est. Ipse quoque Pater essentia quidem ineffabilis substantiae suae Filium ineffabiliter genuit, nec tamen aliud quam quod ipse est, genuit, Deus Deum, lux lucem. Ab ipso ergo est omnis « paternitas in coelo et in terra (Eph. III, 15); » Filium quoque de substantia Patris sine initio ante saecula natum, nec tamen factum esse fatemur, quia nec Pater sine Filio, nec Filius sine Patre aliquando exstitit. Et tamen non ut Filius de Patre, ita Pater de Filio, quia non Pater a Filio, sed Filius a Patre generationem accepit, Filius ergo Deus de Patre, Pater autem Deus, sed non de Filio, ille autem Filius Patris, et Deus de Patre, aequalis, tamen per omnia Filius Deo Patri, quia nec nasci coepit aliquando, nec desiit. Hic etiam unius cum Patre substantiae creditur, propter quod et homousion Patri dicitur, hoc est, ejusdem cum Patre substantiae, homos enim Graece unum housia vero substantia dicitur. quod utrumque conjunctum sonat una substantia, nec enim de nihilo, neque de alia aliqua substantia, sed de Patris utero, id est, de substantia ejus idem Filius genitus vel natus esse credendus, est sempiternus, etsi Filius. Quod si Pater semper fuit, semper habuit Filium cujus Pater esset, et ob hoc Filium de Patre natum sine initio confitemur. Nec enim eumdem Filium Dei pro eo quod de Patre sit genitus, disectae naturae portiunculam nominamus, sed perfectum Patrem, perfectum Filium sine imminutione, sine defectione genuisse asserimus, quia solius divinitatis est inaequalem Filium non habere. Hinc etiam Filius Dei, natura est Filius, non optione, quem Deus Pater nec voluntate, nec necessitate genuisse credendus est, quia nec ulla in Deo necessitas cadit, nec voluntas sapientiam praevenit. Spiritum quoque sanctum, qui est tertia in Trinitate persona, unum atque aequalem cum Deo Patre et Filio credimus esse Deum, unius substantiae, unius quoque esse naturae, non tamen genitum vel creatum, sed ab utrisque procedentem, amborum esse Spiritum; hic etiam Spiritus sanctus, nec ingenitus, nec genitus creditur, ne aut si ingenitum dicimus, duos patres dicamus, aut si genitum duos filios praedicare monstremur, qui tamen nec Patris tantum, nec Filii tantum, sed simul Patris, et Filii Spiritus dicitur. Nec enim de Patre procedit in Filium, vel de Filio procedit ad sanctificandam creaturam, sed simul ab utrisque processisse monstratur, quia charitas sive sanctitas amborum esse agnoscitur. Hic ergo Spiritus sanctus missus ab utrisque, sicut Filius creditur, sed minor Patre et Filio non habetur, sicut Filius 131 propter assumptam carnem minorem se Patre et Spiritu sancto esse testatur. Haec est sanctae Trinitatis relata narratio, quae non triplex, sed trinitas, et dici et credi debet, nec recte dici potest, ut in uno Deo sit Trinitas, sed unus Deus Trinitas. In relativis vero personarum nominibus, Pater ad Filium, Filius ad Patrem, Spiritus sanctus ad utrosque refertur, quae cum relative tres personae dicantur, una tamen naturalis substantia creditur, nec sicut tres personas, ita tres substantias praedicamus, sed unam substantiam, tres autem personas, quod enim Pater est, non ad se, sed ad Filium, et quod Filius est, non ad se, sed ad Patrem. Similiter et Spiritus sanctus, non ad se, sed ad Patrem et Filium relative refertur, in eo quod Spiritus Patris et Filii praedicatur. Item, cum dicimus, Deus, non ad aliquid dicitur, sicut Pater ad Filium, vel Filius ad Patrem, vel Spiritus sanctus ad Patrem et Filium, sed ad se specialiter, Deus dicitur. Nam si de singulis personis interrogemur, Deum necesse est fateamur. Deus ergo Pater, Deus Filius, Deus Spiritus sanctus singulariter dicitur, nec tamen tres dii, sed unus est Deus. Item, et Pater omnipotens, et Filius omnipotens, et Spiritus sanctus omnipotens singulariter dicitur, nec tamen tres omnipotentes, sed unus Omnipotens, sicut et unum lumen unumque principium praedicatur. Singulariter ergo unaquaeque persona, unus Deus confitetur et creditur, una illis et indivisa atque aequalis deitas, majestas, sive potestas, nec minoratur in singulis, nec augetur in tribus, quia nec minus aliquid habetur, cum unaquaeque persona Deus singulariter dicitur, nec amplius cum totae tres personae enuntiantur. Haec ergo sancta Trinitas, quae unus et verus est Deus, nec recedit a numero, nec capitur numero. In relatione enim personarum numerus cernitur, in divinitatis vero substantia quid enumeratum sit, non comprehenditur. Ergo hoc solum numerum insinuat, quod ad invicem sunt, et in hoc numero carent, quod in se sunt. Nam ita sanctae huic Trinitati unum naturale convenit nomen ut in tribus personis non possit esse plurale. Ob hoc ergo credimus istud in sacris litteris dictum: « Magnus Dominus noster, et magna virtus ejus, et sapientiae ejus non est numerus (Psal. CXLVI, 5). » Nec quia tres has personas esse diximus, unum Deum, eumdem esse Patrem quem Filium, vel eum esse Filium qui est Pater, aut eum qui est Spiritus sanctus, vel Patrem et Filium dicere poterimus. Non enim ipse est Pater, nec Filius, nec Spiritus sanctus, ipse qui est, vel Pater, vel Filius, cum tamen ipsum sit Pater quod Filius, ipsum Filius quod Pater, ipsum Pater et Filius quod est et Spiritus sanctus, id est natura unus Deus. Cum enim dicimus non ipsum Patrem quem Filium, ad personarum distinctionem refertur, cum autem dicimus ipsum esse Patrem quod Filium, et ipsum Filium quod Patrem, ipsum Spiritum sanctum quod Patrem et Filium, ad naturam qua Deus est vel substantiam pertinere monstratur, quia substantia unum sunt, personas enim distinguimus, non deitatem separamus. Trinitatem igitur in personarum distinctione agnoscimus, unitatem propter naturam vel substantiam profitemur. Tria ergo ista unum sunt, natura scilicet non persona, nec tamen istae personae tres personae aestimandae sunt separabiles, cum nulla ante aliam, nulla post aliam, nulla sine alia vel exstitisse, vel quidpiam operata esse aliquando creditur. Inseparabiles enim inveniuntur et in eo quod sunt, et in eo quod faciunt, quia inter generantem Patrem et generatum Filium, vel procedentem Spiritum Sanctum, nullum fuisse credimus temporis intervallum, quo aut genitor genitum aliquando praecederet, aut genitus genitori deesset, aut procedens Spiritus Patri vel Filio posterior appareret. Ob hoc ergo inseparabilis et inconfusa haec Trinitas a nobis et creditur et praedicatur. Tres igitur personae istae dicuntur, juxta quod majores definiunt, ut agnoscantur. Nam si attendamus illud quod Scriptura sancta dicit de sapientia, splendor est lucis aeternae, sicut splendorem luci videmus inseparabiliter inhaerere, sic confitemur Filium a Patre separari non posse.

Tres ergo illas unius atque inseparabilis naturae personas, sicut non confundimus, ita separabiles nullatenus praedicamus, quandoquidem hoc nobis dignata est ipsa Trinitas evidenter ostendere, ut etiam in omnibus quibus voluit sigillatim personas agnosci, unam sine altera non permittat intelligi, nec enim Pater absque Filio cognoscitur, nec sine Patre Filius invenitur. Relatio quippe ipsa vocabuli personalis personas separari vetat. Qua etiam non simul nominat, simul insinuat. Nemo audire potest unumquodque istorum nominum, in quo non intelligere cogatur et alterum. Cum ergo haec tria sint unum, et in unum tria, est tamen unicuique personae manens sua proprietas. Pater enim aeternitatem habet sine nativitate, Filius aeternitatem cum nativitate, Spiritus vero sanctus processionem sine nativitate. De his tribus personis solam Filii personam pro liberatione humani generis hominem verum sine peccato de sancta et immaculata Maria Virgine credimus assumpsisse, de qua novo ordine, novaque nativitate est genitus, quia invisibilis divinitate visibilis monstratur in carne, nova autem nativitate est genitus, quia intacta virginitas et virilem coitum nescivit et fecundata per Spiritum sanctum carnis materiam ministravit. Qui partus Virginis nec ratione colligitur, nec exemplo erit enim singulare. Nec tamen Spiritus sanctus Pater esse credendus est Filii pro eo quod Maria eodem Spiritu sancto obumbrante, concepit, ne duos patres Filii videamur asserere, quod utique nefas est dici. In quo mirabili conceptu « aedificans sibi sapientia domum (Prov. IX, 1). » « Verbum caro factum est, et habitavit in nobis (Joan. I, 14). » Nec tamen Verbum ipsum ita in carnem conversum atque mutatum est, ut desisteret Deus esse qui homo esse voluisset, ut non tantum ibi sit Verbum Dei, sed et hominis omnia, atque hoc totum, et Deus dicatur propter Deum, et homo propter hominem. In quo Dei Filio duas credimus esse naturas, unam divinitatis, alteram humanitatis, quas ita in se una Christi persona univit, ut nec divinitas ab humanitate, nec humanitas a divinitate possit aliquando sejungi. Unde perfectus Deus, perfectus et homo in unitate personae. Nec tamen quia duas in Filio diximus esse naturas, duas profitemur in eo esse personas, ne Trinitati (quod absit) accidere videatur quaternitas. Deus enim Verbum non accepit personam hominis, sed naturam, et in aeternum persona divinitatis temporalem accepit substantiam carnis. Item unius substantiae credimus esse Deum Patrem, et Filium et Spiritum sanctum, non tamen dicimus, ut hujus Trinitatis unitatem Maria Virgo genuerit, sed tantummodo Filium, qui solus naturam nostram in unitate personae suae assumpsit, incarnationem quoque hujus Filii Dei tota Trinitas operata esse credenda est, quia inseparabilia sunt opera Trinitatis. Solus tamen Filius formam servi accepit in singularitate personae, non in unitate divinae naturae, in id quod proprium est Filii, non quod commune Trinitati, quae forma illi ad unitatem personae coaptata est, ut Filius Dei et Filius hominis unus sit Christus. Item idem Christus in his duabus naturis tribus exstat substantiis, Verbi quod ad solius Dei essentiam referendum est, corporis et animae, quod ad verum hominem pertinet. Habet ergo in se geminam substantiam divinitatis suae et humanitatis nostrae, hic tamen per hoc quod de Deo Patre sine initio prodiit natus tantum. Nam neque factus, neque praedestinatus accipitur, per hoc tamen quod de Maria Virgine factus est et natus, et factus et praedestinatus esse credendus est. Ambae tamen illae generationes mirabiles, quia et de Patre ante saecula sine matre est genitus, et in fine saeculorum de matre sine Patre est generatus; qui tamen secundum quod homo creatus, Mariae matris est Filius. Item, per hoc quod Deus est, aequalis est Patri; per hoc quod homo, minor est Patre. Item, et major et minor se ipso credendus est; in forma enim Dei etiam ipse Filius se ipso major est propter humanitatem assumptam, quia divinitas major est. In forma autem servi se ipso minor est, id est humanitate, quae minor divinitate accipitur. Nam sicut per assumptam carnem non tantum Patre, sed seipso minor accipitur, ita secundum divinitatem qua est aequalis Patri, et ipse et Pater major est homine, quem sola Filii persona assumpsit.

Item, in eo quod quaeritur utrum possit Filius sic aequalis, et minor esse Spiritu sancto, sicut nunc aequalis est, nunc minor Patre creditur esse, respondemus, secundum formam Dei aequalis est et Patri et Spiritui sancto; secundum formam servi minor est et a Patre, et a Spiritu sancto, quia nec Spiritus sanctus, nec Deus Pater, sed sola Filii persona suscepit carnem, per quam minor esse creditur illis personis duabus. Item, hic Filius a Deo Patre et Spiritu sancto separabiliter discretus creditur esse persona, ab homine autem assumpta natura. Item, cum homine unus exstat persona, cum Patre vero et Spiritu sancto, natura divinitatis suae, Filius tamen non solum a Patre, sed et a Spiritu sancto, missus esse credendus est in eo quod per prophetam dicitur: « Et nunc Dominus misit me et Spiritus sanctus (Isa. VI) » . Ab ipso quoque missus accipitur, pro eo quod inseparabilis, non solum voluntas, sed operatio totius Trinitatis agnoscitur. Hic enim qui ante saecula unigenitus est vocatus, temporaliter primogenitus propter assumptam carnem, in qua suscepit hominis formam, juxta Evangelicam veritatem sine peccato mortuus creditur qui solus pro nobis passionem ipsam (tamen salva divinitate sua) pro delictis nostris sustinuit, mortique adjudicatus, et cruci veram carnis mortem accepit. Tertio quoque die virtute propria suscitatus a sepulcro surrexit. Hoc ergo exemplo capitis nostri confitemur vera fide resurrectionem carnis omnium mortuorum, nec in aere vel qualibet alia carne, ut quidam delirantes surrecturos nos credunt, sed in ista qua vivimus, consistimus et movemur, peracto hujus sanctae resurrectionis exemplo, idem Dominus noster atque Salvator paternam ascendendo sedem repetiit, de qua nunquam per divinitatem discessit. Illic ad dexteram Patris sedens, exspectatur in fine saeculorum judex omnium vivorum et mortuorum. Inde cum sanctis omnibus veniet ad ferendum judicium, reddere unicuique mercedis propriae debitum, prout quisque gesserit in corpore positus, sive bonum, sive malum; Ecclesiam sane catholicam pretio sui sanguinis comparatam cum eo credimus in perpetuum regnaturam, intra cujus gremium constituti unum baptismum credimus; et confitemur remissionem omnium peccatorum, sub qua fide et resurrectionem mortuorum veraciter credimus, et futuri saeculi gaudia exspectamus. Hoc tantum orandum est nobis et petendum, ut cum peracto finitoque judicio tradiderit Filius regnum Deo et Patri, participes efficiat nos regni sui, ut per hanc fidem qua illi inhaesimus, cum illo sine fine regnemus. Hoc est confessionis nostrae fides expositis per quam omnium haereticorum dogma perimitur, per quam omnium fidelium corda mundantur, per quam et ad Deum gloriose acceditur, cujus sacrosanctum saporem sub triduano jejunio continua relationum conatione rorantes ad ea quae subnexa sunt sequenti die decernenda transivimus.

CAP. I. In loco benedictionis consedentes Domini sacerdotes, nullis debent, aut indiscretis vocibus perstrepere, aut quibuslibet tumultibus perturbari, nullis etiam vanis fabulis vel risibus agi, et (quod deterius est) obstinatis disceptationibus tumultuosas voces effundere. « Si quis enim (ut Apostolus ait) putat se religiosum esse, non refrenans linguam suam, sed seducens cor suum, hujus vana est religio (Jac. I, 26). » Cultum enim suum justitia perdit, quando silentium perit, et judicium obstrepentium turba confundit, dicente propheta: « Erit cultus justitiae silentium (Isa. XXXII, 17). » Debet ergo quidquid ante consultationes consedentium 132 agitur, aut causantium parte proponitur sic mitissima verborum relatione proferri, ut nec contentiosis vocibus sensus audientium turbent, nec judicantium vigorem de tumultu enervent. Quicunque ergo in conventu concilii haec quae praemissa sunt violanda crediderit, et contra haec interdicta, aut tumultu, aut contumeliis, vel risibus concilium conturbaverit, juxta divinae legis edictum, quo praecipitur, ejice derisorem, et exibit cum eo jurgium, cum omni dedecore de confessione abstractus a communi coetu secedat, et trium dierum excommunicationis sententiam perferat. II. Quantum quis praecelsi culminis obtinet locum, tantum necesse est praecedat caeteros gratia meritorum, ut in eo quod praesidet singulis, singulariter ornetur eminentia sanctitatis, habens et in ore gladium veritatis, et in opere efficientiam luminis, ut juxta Paulum potens sit exhortari in doctrina sana et contradicentem revincere (Tit. I, 9), Nos proximum nostri ordinis gradum, vel suscepti regiminis modum magnopere cogitare debemus, ut qui officium praedicationis suscepimus, nullis curis a divina lectione privemur. Nam quorumdam mentes pontificum ita corporis otio a lectionis gratia secluduntur, ut quid doctrinae gregibus subditis exhibeat, non inveniat praeco mutus. Insistendum ergo semper erit majoribus, ut quos sub regiminis cura tuentur fame verbi Dei perire non sinant. Sicut metropolitanis in confinitimos caeterosque ecclesiasticis ordinibus deditos, sic confinitimis in commissos sibi religiosos ex numero vigilandum est, qualiter nescientia talium divinae legis eruditionibus imbuatur. Ita indesinenti sollicitudine praelatus quisque subditos quaerens, aut profectum eorum laetabundus agnoscat, aut nescentiam sine arrogantia instruat. Placuit ergo de talibus juxta instituta Toletani concilii hoc specialiter definire, ut aut sponte sumant intentionem necessariam perdiscendi, aut a majoribus ad lectionis exercitia cogantur inviti. III. De his qui contra apostoli voluntatem « circumferuntur omni vento doctrinae (Eph. IV, 14), » placuit hoc sancto concilio, ut metropolitanae sedis auctoritate coacti, uniuscujusque provinciae cives rectoresque Ecclesiarum unum eumdemque in psallendo teneant modum quem in metropolitana sede cognoverint institutum, nec aliqua diversitate cujuscunque ordinis vel officii a metropolitana se patiantur sede disjungi. Sic enim justum est, ut inde unusquisque sumat regulas magisterii unde honoris consecrationem accepit, ut juxta majorum decreta sedes quae unicuique sacedotalis mater est dignitatis sit et ecclesiasticae magistra rationis. Abbatibus sane indultis officiis quae juxta voluntatem sui episcopi, regulariter illis implenda sunt, caetera officia publica id est vesperam, matutinum, sive missam aliter quam in principali ecclesia celebrare non liceat. Quisquis autem horum decretorum violator exstiterit, sex mensibus communione privetur, ac apud metropolitanum sub poenitentiae censura permaneat corrigendus, qualiter apud illum et praeteritae transgressionis culpam lacrymis diluat, et necessariam officiorum doctrinam studiose addiscat. Sub ista ergo regula non solum metropolitanus totius provinciae pontifices vel sacerdotes astringat, sed etiam caeteri episcopi subjectos sibi ecclesiarum rectores obtemperare institutionibus cogant. IV. Sicut omnis qui diligit fratrem suum, ex Deo (Joan. IV, 7), ita omnis qui odit proximum, ex diabolo est (I Joan. III, 17). Dilectione enim sola discernitur quis ex quo genitus approbetur, dicente Joanne: « In hoc manifestati sunt filii Dei, et filii diaboli; omnis qui non facit justitiam non est ex Deo, et non diligit fratrem suum (I Joan. II, 29). » Quoniam haec est annuntiatio quam ab initio audistis, ut diligamus alterutrum, et post paululum: « Omnis qui odit proximum suum, homicida est, et scitis quoniam omnis homicida non habet vitam aeternam in se manentem (I Joan. III, 15). » Ecce homicida esse probabiliter declaratur, qui a fraterna societate dividitur. Nam etsi manus non moveat ad occidendum, pro eo tamen quia immitis est ad occidendum, jam a Deo homicida tenetur. Vivit ille, et iste jam interfector esse convincitur. Cum ergo his praeceptis beatus apostolus Paulus cum sana praedicatione concordet dicens: « Non occidat sol super iracundiam vestram, et nolite locum dare diabolo (Eph. IV, 26 et 27); » relatae sunt nobis quorumdam sacerdotum personae in tantam obstinationis efferbuisse discordiam, ut non solum illos ab ira occasus solis non revocet, sed nec annosa quidem transactio temporum ad bonum charitatis reclinet, quippe in quorum cordibus sol justitiae Christus occubuit, ut ad lumen charitatis redire vix possint. Horum ergo et similium discordantium fratrum oblationes juxta antiqui canonis definitionem nullo modo recipiendas esse censuimus, personis tamen discordantium id speciali definitione praecipimus, ut antequam eos reconciliatio vera innectat, nullus eorum accedere ad altare Domini audeat vel gratiam communionis sanctae percipiat, sed geminato tempore per poenitentiam compensabunt, quo discordiae servierunt. Quod si unus alio contemnente ad satisfactionem chari atis cucurrerit, ex eo tempore ut pacificus intra ecclesiam reputetur, ex quo ad concordiam festinasse convincitur, sententia tamen superiori servata, ut tempus quod in ira expendit geminatum in poenitentiae satisfactione persolvat. V. Nullis vita praesulum pertubari debet excessibus, quia valde indignum est, ut qui throni Dei vocantur, levi motione turbentur, et qui debent esse iter justitiae, ipsi efficiantur seminarium litis atque rapinae. Quomodo ergo hujusmodi (juxta Apostolum) « irreprehensibiles (I Tim. V, 7) » erunt, qui non solum reprehensibilia faciunt, sed mortifera potius et exsecranda committunt? Relati enim nobis sunt quidam ex sacerdotibus, quod omni gravitate sacerdotalis ordinis praetermissa, audientium judicium furore praeveniant et excessu inhonestae motionis judicia audire refugiunt, pro quibus eos oportuerat aequitatis judicia sustinere. Dum enim de honoris sui culmine blandiuntur, patientiam habere refugiunt, et qui inconcusse debuerant veritatis conservare statum, subito religionis mutant propositum, et praecipiti furore judicium antecedunt. Sicque in quo decuerat eos judicii sustinere conventum pervasione agunt unde de praesumptionibus confundantur. Qui tamen aut damno pariter et excommunicatione plectendi sunt, aut omissis compositionibus rerum sola satisfactione poenitentiae curabuntur. Illi enim qui rei propriae facultate suffulti sunt, aut qui rem suam jam antea in nomine Ecclesiae praesenter transfudisse noscuntur, si aut per se, aut per subditos, seu per quoslibet aliena diripiunt, vel praesumptionis, seu caedis quidpiam agunt, tam in rebus fiscalibus, quam etiam in quorumlibet dominio constitutis, et pervasa vel praesumpta de rebus, juxta legem excellentissimi principis sarciant, et pro excessu religioni contrario, quod inhoneste ante judicium perpetraverunt, duarum hebdomadarum excommunicatione plectendi sunt, et qui nihil proprietatis habere videntur, magna discretionis arte medendi sunt, quo nec ausus illicitos ecclesiarum facultatibus redimant, nec ipsi penitus extorres a poena persistant. Nec enim justum est ut pro pravis actibus sacerdotum Ecclesiae, quibus praeminent, sustineant damnum, et pro excessibus talibus satisfactio ab Ecclesiis exigatur, cum Ecclesia cultores suos non ad litem, sed honestatem informet. De talibus ergo placuit definire, qui nullis habitis rebus propriis, aut in quocunque pervasores exstiterint, aut quibuslibet personis caedes, vel quodcunque praesumptionis intulerint, nulla eos incurvatione status sui servituti hominum debere addici, sed juxta quod praesumptuosus quisquis ille exstiterit, ita et poenitentiae legibus subjacebit; id est si in decem solidorum summam praesumptor esse convicitur, viginti dierum poenitentiae satisfactione purgetur, ita ut sive minoris, sive majoris summae excessum peregerit, similiter geminata hoc semper satisfactione poenitentiae recompenset. Servos autem ecclesiarum qui hujusmodi excessus operasse noscuntur, ad leges saeculares audiendos remittimus. Et haec quidem de generali excessu dicta sufficiant. Caeterum specialitatis ordinem prosequentes, decernimus: Si quis episcoporum magnatis cujusquam uxorem, filiam, neptem, seu quolibet illum gradu adhibito pertingente quacunque fraude vel subtilitate adulterina pollutione foedaverit, et honoris proprii gradum amittat, et sub exsilii relegatione perpetuam excommunicationis sententiam perferat, qui tamen circa finem vitae communionis remedio adjuvandus est. Hanc sane et illi sententiam merebuntur, qui aut volentes homicidium fecerint, aut primatibus palatii generosisque personis seu nobilioribus quibuscunque mulieribus, aut puellis aliquid per necem aut per quamcunque irrogatam injuriam visi fuerint intulisse. Unde eos juxta legum saecularium instituta, aut talionem recipere, aut traditionem de his fieri vel proscriptionem oporteat. VI. His a quibus Domini sacramenta tractanda sunt judicium sanguinis agitare non licet; et ideo magnopere talibus excessibus prohibendum est, ne indiscretae praesumptionis motibus agitati, aut quod morte plectendum est, sententia propria judicare praesumant, aut truncationes quibuslibet personis, aut per se inferant, aut inferendas praecipiant. Quod si quisquam horum immemor praeceptorum, aut in ecclesiae suae familiis, aut in quibuslibet personis tale aliquid fecerit, et concessi ordinis honore privetur et loco, sub perpetuo damnationis teneatur religatus ergastulo. Cui tamen communio exeunti ex hac vita non neganda est, propter Domini misericordiam, « qui non vult peccatoris mortem, sed ut convertatur et vivat (Ezech. XXXIII, 11). » VII. Cum juxta antiquae institutionis edictum plus erga corrigendos agere debeat benevolentia quam severitas, plus cohortatio quam commotio, plus charitas quam potestas, relatum est nobis quod quidam ex fratribus plus livore odii quam correctionis studio subditos insequentes, dum se simulant spiritualem eis adhibere correctionem, indiscretam subito afferunt mortem, cum inauditos a se projiciunt, et illicitis eos judiciis sub poenitentia puniunt. Non ergo de caetero perversis voluntatibus sit liberum simulare se quod fingunt, sed quotiescunque quilibet ex subditis corrigendus est, aut publica debet a sacerdote disciplina curari, aut si aliter rectoribus placet, duorum vel trium fratrum spiritualium testimonio peculiariter adhibito, et modus criminis agnoscatur, et modus poenitentiae irrogetur; ita tamen ut si exsilio vel retrusione dignum eum esse cognoveverit, aut quid aliud peculiare decreverit modus poenitentiae, quem coram tribus fratribus sacerdos transgressori indixerit, speciali debeat ejus qui sententiam protulit manus propriae subscriptione notari. Sicque fiet ut nec transgressores sine testimonio excidia vitae suae incurrant, nec rectores accusatos se de quorumlibet tentationibus erubescant. VIII. Quidquid invisibilis gratiae collatione tribuitur, nunquam quaestu vel quibuslibet praemiis venundari penitus debet, dicente Domino: « Quod gratis accepistis, gratis date (Matth. X, 8), » etc., quicunque deinceps in ecclesiastico ordine constitutus, aut pro baptizandis consignandisque fidelibus, aut collatione chrismatis vel promotionibus graduum, pretia quaelibet vel praemia, nisi voluntarie oblata pro hujusmodi 133 ambitione susceperit. Equidem si sciente loci episcopo, tale quidquam a subditis perpetratur, idem episcopus duobus mensibus excommunicationi subjaceat, pro eo quod scientiae mala contexit, et correptionem necessariam non adhibuit. Sin autem suorum quispiam eodem nesciente de supradictis quodcunque capitulis accipiendum esse sibi crediderit, si presbyter est, trium mensium excommunicatione plectatur, si diaconus, quatuor, subdiaconus vero vel clericus his cupiditatibus serviens et competenti poena et debita excommunicatione plectendus est. IX. Multae super hoc capitulo Patrum sententiae manaverunt, scilicet ne impretiabilem sancti Spiritus gratiam donis vel muneribus quis existimet comparandam. Sed quod non sine gravi dolore dicendum est, quanto haec frequenti decretorum est praeceptione prohibita, tanto a nobis fraudibus cognoscitur iterata, dum hi, qui tali pretio mercari nituntur gratiam ordinationis suae tempora praeveniunt munere, aut post acceptum honorem promissis suis conferunt apparatibus turpis lucri mercedem. Et ideo, ut horum et similium argumentorum deinceps amputetur occasio, haec sancta synodus definivit, ut cum quisque pontificale culmen ante Domini altare percepturus accesserit, exactione astringatur quod pro conferenda sibi consecratione honoris nulli personae cujuslibet praemii collationem vel aliquando dedisset, vel aliquando in futurum dare procuret. Sicque aut mundus ab hoc contagio praelationis consecrationem accipiat, aut publicato hoc scelere manifeste denudet coram Ecclesia, et ad honorem quem mercari voluit non accedat. Illos autem quos deinceps post praelationem per praemium ordinatos fuisse patuit, sub definitis poenitentiae legibus, ut haeresimoniachos ab Ecclesia separandos esse censemus, id est, ut duorum annorum spatio exsilio relegati, et digna satisfactione, vel excommunicationis sententia coerciti honoris gradum, quem praemiis emerant, lacrymis conquirere et reparare intendant. Unde si digna satisfactio eos poenitentiae tempore invenerit, non tantum communioni, sed et loco et totius ordinis officiis, a quibus separati fuerant, restaurandi sunt. X. Quanquam omnes qui sacris mancipantur ordinibus canonicis regulis teneantur astricti, expedibile tamen est ut promissionis suae vota sub cautione spondeant, quod ad promotionis gradus ecclesiastica probat disciplina. Solet enim plus timeri quod singulariter pollicetur, quam quod generali sponsione concluditur. Et ideo placuit huic sancto concilio, ut unusquisque qui ad ecclesiasticos gradus est accessurus, non ante honoris consecrationem accipiat, quam placita sibi adnotatione promittat, ut fidem catholicam sincera cordis devotione custodiens, juste et pie vivere debeat, ut in nullis operibus suis canonicis regulis contradicat, atque ut debitum per omnia honorem atque obsequii reverentiam praeminenti sibi unusquisque dependat, juxta illud beati papae Leonis edictum: Qui se scit aliquibus esse praepositum, non moleste ferat aliquem sibi esse praelatum, sed obedientiam quam exigit, etiam ipse dependat. Poena tamen juxta ecclesiasticae consuetudinis morem, et placitis talium inferenda, et ab his, qui transgressores fuerint, persolvenda est. XI. Cum nihil in divino canone debeat esse confusum, nihil dubium, nihil etiam indiscretum in collatione nostri coetus, relectus est canon Toletani concilii primi, in quo praeceptum est, ut si quis acceptam a sacerdote Eucharistiam non sumpserit, velut sacrilegus propellatur, nec adjecta est discretio voluntatum, cum et fidelis fideliter accipiat quod naturaliter illum necessitas deglutire non sinat. Solet enim humanae naturae infirmitas in ipso mortis exitu praegravata tanto siccitatis pondere deprimi ut nullis ciborium illationibus refici, sed vix tantumdem illati delectetur poculi gratia sustentari. Quod etiam in multorum exitu vidimus qui optatum suis votis sive communionis expetentes viaticum, collatam sibi a sacerdote Eucharistiam rejecerunt, non quod infidelitate hoc agerent, sed quod propter Dominici calicis haustum traditam sibi non possent Eucharistiam deglutire. Non ergo hujusmodi a corpore Ecclesiae separandi sunt, qui talia non infidelitate, sed necessitate fecerunt, praesertim hi de quibus nihil fidei sinistrae sentitur. Placuit ergo definire quod nec fideli officiat, nec infideli inultum existat. Quicunque ergo fidelis inevitabili qualibet infirmitate coactus Eucharistiam perceptam rejecerit in nulla ecclesiasticae damnationis, damnationi subjaceat. Similiter nec illos cujusquam punitionis censura redarguet, qui talia aut tempore infantiae faciunt, aut in qualibet mentis alienatione positi, qui quod fecerint ignorare videntur. Jam vero quicunque aut de fidelium vel infidelium numero corpus Domini absque inevitabili, ut dictum est, infirmitate projecerit, si fidelis est, perpetua communione privetur; si infidelis est, et verberibus subdatur et perpetuo exsilio relegetur. Quod si horum quilibet hujusmodi excessus digna poenitentiae satisfactione defleverit, post quinquennium licebit illum communioni pristinae reformari. XII. Qui poenitentiam in mortis agit periculo, non diutine a reconciliationis gratia differendus est, sed si procincto mortis urgeatur periculo poenitentia per manus impositionem accepta, statim ei reconciliatio adhibenda est, ne prius ab humanis rebus aeger abscedat, quam donum reconciliationis accipiat, sicque superstitibus quodammodo doloris videatur esse perpetui, si praecisum ab Ecclesiae membris eum qui utique reconciliationem non meruerit raptum a praesenti vita mortis natura subduxerit. Unde (juxta papae Leonis edictum) his qui in tempore necessitatis et in periculi urgentis instantia praesidium poenitentiae ex more reconciliationis implorant, nec satisfactio interdicenda est, nec reconciliatio deneganda, quia in misericordia Dei, nec mensuras possumus ponere, nec tempora definire. De his autem qui accepta poenitentia, antequam reconcilientur ab hac vita recesserint, quanquam diversitas praeceptorum de hoc capitulo habeatur. Illorum tamen nobis sententia placuit qui multiplici numero de hujusmodi humanius decreverunt, ut et memoria talium in ecclesiis commendetur, et oblatio pro eorum delicto a presbyteris recipiatur. XIII. Bene siquidem majorum regulis definitum est, ut daemoniis aliisque passionibus irretitis ministeria sacra tractare non liceat. Cum praecepto, consensu rationis adhibito, id communiter definimus, ut nullus de his qui aut in terra accepti a daemonibus eliduntur, aut quolibet modo vexationis incursibus efferuntur, vel sacris audeant ministrare altaribus, vel indiscussi se divinis ingerant sacramentis, exceptis illis qui in variis corporis incommoditatibus dediti in ejusmodi passionibus in terra approbantur elisi. Qui tamen et ipsi tandiu erunt ab officii sui et ordine et loco suspensi, quousque unius anni spatio per discretionem episcopi inveniantur ab incursu daemonum alieni. XIV. Et illud divini oraculi monentis singuli praecaveant, quo scribitur; vae soli, quia cum ceciderit non habet sublevantem (Eccli. IV, 10). Summopere verendum nobis est et cavendum, ne horis illis atque temporibus, quibus Domino psallitur vel sacrificatur, unicuique divinis singulariter officiis insistenti perniciosa passio, vel corporis quaelibet valetudo occurrat, qua aut corpus subito subrui faciat, aut mentem alienatione vel terrore confundat. Pro hujusmodi ergo ausibus praecaventes necessarium duximus instituere, ut ubi temporis vel loci, sive cleri copia suffragatur, habeat quisquis ille canens Deo, atque sacrificans post se vicini solaminis adjutorem, ut si aliquo casu ille qui officia impleturus accedet, turbatus fuerit, vel ad terram elisus a tergo semper habeat, qui ejus vicem exsequatur intrepidus. XV. Peractis omnibus quae ad correctionem nostri ordinis in hoc concilio promulgata sunt, placuit definire, ut paternis institutionibus obsequentes, omni anno ad peragendum celebritatem concilii in metropolitana sede, tempore quo principis vel metropolitani electio definierit, devotis semper animorum studiis conferamus, nec quibuslibet requisitis occasionibus absentemur, sed in praeparato die quo judicium fuerit, adunatis in metropolitana sede omnibus provinciae pontificibus, concilium Deo praesule celebretur. Quisquis autem episcoporum excepta inevitabili causa vel necessitate de peragendo se concilio absentaverit, per unius anni metas erit excommunicatione plectendus. Quod si deinceps absque celebratione concilii anni unius metas transierit, omnium in commune pontificum Carthaginis provinciae superioris censurae sententiam obnoxius retinebit, id est, si nulla eum impediente principis potestate vel infirmitate, aut inevitabili causa, sed solius propriae voluntatis libitu sese ad celebrandum concilium non collegerit. XVI. His ergo constitutionibus nostris quas necessario gerendas credidimus, finalem manus nostrae subscriptionem adjecimus, immortali Deo nostro et Domino gloriam et honorem reddentes, qui nos de conventu alternae visionis laetos efficit, qui os nostrum in confessione laudis suae aperuit, qui etiam decreta hujus nostri concilii honestate complevit. Post haec religioso Domino nostro, et amabili principi nostro Vuambano regi gratiarum actiones persolvimus, cujus et studio aggregati sumus. Qui ecclesiasticae disciplinae nostris saeculis novus reparator occurrens omissos conciliorum ordines non solum restaurare intendit, sed etiam annuis recursibus celebrandos instituit, et alterna morum correctione annuo tempore alacriter concurrentes, juxta prophetae vaticinium, quod in nobis « defractum est, alligetur, et quod abjectum est, reducatur (Ezech. XXXIV, 4). » Det ergo eidem principi Dominus pro hujus sacrae sollicitudinis voto et cursum praesentis vitae in pace transire, et post diuturna tempora ad se in pace remissis iniquitatibus pervenire, qualiter et ille felicia tempora ducat, et felix cum omnibus quibus principatur ad Christum sine confusione perveniat, ut quia per eum corona nostri ordinis in melius restauratur, coronam futuri regni capiat ex hoc in regione vivorum regnans cum Christo in saecula saeculorum. Amen. Interfuerunt huic concilio pontifices decem et septem. Ego Quiricus, urbis regiae metropolitanus episcopus, haec gesta synodica a nobis definita, subscripsi. Similiter et alii episcopi subscripserunt decem et septem. INCIPIT CONCILIUM TOLETANUM DUODECIMUM. Habitum aera DCCXIX anno primo Eringii regis, quinto Idus Januarii. Cum ex glorioso praedicti principis jussu in unum fuissemus aggregati conventum, et in basilica sanctorum apostolorum debitis in sedibus locaremur, adfuit coram nobis idem clementissimus princeps, humanitatis gratia plenus, et claro pietatis cultu perspicuus, qui nostro se coetui reclivem exhibens ac devotum, imprimis omnium sacerdotum se commisit precibus adjuvandum, deinde grates 134 multiplices omnipotenti Domino egit de conventu concilii totius, ut suae gloriosae jussionis, cum in unum adessent, impleverint votum, et alternae visionis innovationem fecerint gaudiorum, deinde adjiciens sic omne concilium est allocutus: Non dubium est, sanctissimi Patres, quod optima conciliorum adjutoria ruenti mundo subveniant, si officiosis quae corrigenda sunt studiis peragantur. Et ideo quibus plagis pro eventu dierum succedentium pereamus paternitati vestrae non reor esse incognitum. Ob inde quia certum apud nos gerimus quod pro contemptu divinorum praeceptorum terra perniciem sustineat pressurarum, dicente Domino per prophetam: « Propter hoc lugebit terra, et infirmabitur omnis qui habitat in ea (Jer. IV, 28). » Ideo oportet, ut quia os Salvatoris nostri, et Domini oracula esse probamini, per vos salvationis obtineat lucrum per quos regenerationis percepit sacramentum, ut diligentia dignationis vestrae ab omni mundata contagione et ab infirmitatis peste sit libera, et bonorum omnium proventibus gratiosa sit. Jam nunc quidquid me adhuc dicere opportuna ratio sinit, quidquid etiam narrandum auribus vestris convenit, aut memoriae titulorum intercapedo subducit, aut fastidium prolixae orationis intercipit, ecce in brevi complexa vel exarata devotionis meae negotia, in hujus tomo complicationis agnoscenda perlegite, perlecta discutite, discussa elimatis ac discretis titulorum sententiis definite, ut pura et placens Deo vestrarum definitionum valitura discretio et regni nostri primordia decoret exhortatione justitiae et terrores plebium digna cohibeat severitate censurae, scriptum est enim: « Justitia elevet gentem, miseros facit populos peccatum (Prov. XIV, 34). » Tunc suscepto a glorioso principe hoc tomo pro tam salubri invitamento, et copiosas grates retulimus Domino Jesu Christo, et item benediximus principi glorioso. Post egressum ergo ejusdem serenissimi principis haec in am dicto tomo scripta reperimus.

Compellatio regis Eringii ad concilium. In nomine Domini FLAVIUS ERINGIUS rex, sanctissimis Patribus in hac sancta synodo residentibus, Reverendissimi Patres, si Patres et honorabiles ministeriorum coelestium sacerdotes soliditatem sanctae fidei veraciter teneant, sincera cordis devotione amplectantur, testimonium paternitatis vestrae fortissimum in salutis nostrae advoco adjumentum, ut qui regnum factore Deo ad salutationem terrae, et sublevationem plebium suscepisse nos credimus, sanctitudinis vestrae conciliis adjuvemur. Unde licet sublimationis nostrae primordia paternitatis vestrae coetum opinabili relatione non lateant, quibus clara divinorum judiciorum dispositione proventus, et regnandi conscenderim sedem, et sacrosancti regni perceperim unctionem, nunc tamen melius id poteritis et scripti relatione cognoscere, et promulgationis vestrae sententiis publicare, ut sicut eadem regni nostri primordia conventus vestrae sanctitudinis comperit divinitus ordinata, ita in his et orationibus solamen impendat, et salubrium conciliorum nutrimenta impertiat, quo susceptum regnum sicut jam vestris assensionibus teneo gratum, ita benedictionum vestrarum perfruar definitionibus consecrandus, ut innovatio quodammodo nostri videatur imperii haec numerositas vestri ordinis aggregata. Et ideo quia Dominus praecepit in Evangelio, dicens: « Amen dico vobis: Si duo ex vobis consenserint super terram de omni re quacunque petierint, fiet illis a Patre meo qui in coelis est (Matth. XVIII, 19). » Ob hoc venerabilem paternitatis vestrae coetum cum lacrymarum effusione conveni, ut zelo vestri regiminis purgetur terra contagione pravitatis. Exsurgite, quaeso, exsurgite, culpatorum solvite nodos, transgressorum mores corrigite inhonestos, et excitate zeli disciplinam in perfidos, superborum mordacitates exstinguite, oppressorum ponderibus subvenite, et quod plus omnibus est; Judaeorum pestem, quae in novam semper recrudescit insaniam radicitus exstirpate, leges quoque quae in eorumdem Judaeorum perfidiam propter vanam gloriam noviter promulgatae sunt omni examinationis probitate percurrite, et tam eisdem legibus tenorem inconvulsum adjicite, quam pro eorumdem perfidorum excessibus complexas in unum sententias promulgatae. Etenim valde nobis cavendum ne tot antiquorum canonum regulae quae pro eorum erroribus sunt promulgatae, nos illorum culpis obnoxios reddant, si nostri regni temporibus eorumdem canonum constructio dissoluta pertranseat. Praesertim si legis illius (quod absit) serenitatis nostrae in tempore illa clara fidei institutio cesset, ubi divae memoriae Dominus atque praecessor noster, Sisebutus rex omnes successores suos sub perpetua maledictionis censura obstrinxit, quicunque regum mancipium Christianum Judaeo servire et famulari permiserit, etc. Posthaec illud quoque vestris Deo placitis infero sensibus corrigendum quod decessoris nostri praeceptio promulgata lege sancivit, ut omnis aut in expeditionem exercitus non progrediens, aut de exercitu fugiens, testimonio dignitatis suae sit irrevocabiliter carens. Cujus severitatis institutio, dum non per totos Hispaniae fines ordinata decurrit, dimidiam fere partem populi ignobilitati perpetuae subjugavit, ita ut, quia in quibusdam villulis, vel territoriis sive vicis, portis hujus infamationis habitatores ipsorum locorum sint degeneres redditi, et quia testificandi nullam habent licentiam veritatis, ex toto videatur interiisse censura, sicque gemino malo terra atteritur, dum et lege et reperiendae veritatis destituitur adjumento. Unde licet eamdem legem nostrae gloriae mansuetudo temperare disponat, vestrae tamen paternitatis sententia hos qui per illam infamiae notam titulum dignitatis amiserant, revestiri iterum claro pristinae generositatis testimonio devotissime optat. Nunc vero misericordia praeeunte taliter haec disponite qualiter nec nostra gloria ministerium crudelitatis adhibeat, nec tamen severa praeceptio terram sub diutino infamationis jugulo premat. Nam et hoc generaliter obsecro, ut quidquid in nostrae gloriae legibus absurdum, quidquid justitiae videatur contrarium, humanitatis vestrae judicio corrigatur. De caeteris autem causis atque negotiis quae novella competunt institutione formari, videndarum sententiarum titulis exaranda conscribite, ut quia praesto sunt religiosi provinciarum rectores, et clarissimorum ordinum totius Hispaniae duces promulgationis vestrae sententias coram positi praenoscentes eo illas incommissas sibi terrarum latitudine inoffendibili exerant judiciorum instantia, quo praesentialiter assistentes perspicua oris nostri perceperint instituta. Omnes tamen in commune convenio et vos, Patres sanctissimos, et, vos illustres aulae regiae viros, quos interesse huic sancto concilio delegit nostra sublimitas per divini nobis attestationem et terribilem cunctis futuri judicii diem, ut sine personarum acceptione aliquam, vel favore, sine aliquo quoque aut malignae contentionis scrupulo, aut subvertendae veritatis studio, quae vestris sensibus audienda ingesserint sana verborum examinatione discutite, saniorique judicio comprobate, ut collatarum habita prius deliberatione causarum discreta nostri ordinis condatur probitas titulorum, qualiter cum nos amor aequitatis in negotiorum acceleratione reddiderit fervidos, efficientia quoque justorum operum connectat Deo perenniter sociandos, ut bonorum vestrorum actibus laetabundus et praesentis vitae capiam lucrum, et aeternarum perfruar vobiscum gaudiis mansionum. Datum, sub die quinto Idus Januarii, anno feliciter primo regni serenitatis et tranquillitatis nostrae in Dei nomine, Toleto.

Subscriptio. In nomine Domini Flavius Eringius rex magna salus populi gentisque nostrae ac regni conscribitur, si haec synodalium decreta gestorum, sicut pio devotionis nostrae studio acta sunt, ita inconvulsibilis legis nostrae valido oraculo confirmentur, ut quod serenissimo celsitudinis nostrae jussu venerandis patribus et clarissimis palatii nostri senioribus decreta titulorum exaratione est edictum, praesentis hujus legis nostrae edicto ab aemulis defendatur. Est enim haec ipsa definitio canonum sub isto notata ordine titulorum.

Incipiunt capitula ejusdem concilii. 5. De quorumdam consuetudine sacerdotum foedissima 1. De agnita et confirmata praelatione fastigii principalis in nomine sanctae Trinitatis. 2. De his qui poenitentiam consentientes accipiunt. 3. De culpatorum receptione, vel communione apud Ecclesiam. 4. Ut in locis ubi episcopus non fuerit nunquam episcopus ordinetur. qui oblatis Deo sacrificiis non communicant. 6. De concessa Toletano pontifici generalis synodi potestate, ut episcopus alterius provinciae conniventia principum in urbe regia ordinetur. 7. De recepto testimonio personarum quae per legem quae de promotione exercitus facta est testificandi licentiam prodiderint. 8. De his qui uxores suas divortio intercedente relinquunt. 9. De confirmatione legum quae in Judaeorum nequitia promulgatae sunt, earumdemque legum praefixo ordine titulorum qui in eodem canone annumerantur. 10. De his qui ad ecclesiam confugium faciunt. 11. De cultoribus idolorum. 12. De indicto temporis constituti quod debeat concilium celebrari. 13. Conclusio definitionum, in qua et Deo gratiae referuntur et pro principe exoratur. INCIPIUNT DECRETA CONCILII TOLETANI DUODECIMI. Primo die synodalis exordii confidentibus episcopis atque senioribus palatii universis habita est primo de sancta Trinitate collatio, non quae novello exactionis stylo definita patesceret, sed quae verbis simplicioribus sese pigris sensibus patefacta monstraret, ubi praemissa semper lectio praecederet, quod sequens expositio aperiret. Credentes pariter et docentes de eadem sanctae fidei puritate quidquid evangelica et apostolica traditio sanxit, quidquid sancta synodus Nicaena constituit, quidquid Constantinopolitana Patrum aggregata collectio promulgavit, quidquid Ephesini coetus definitio docuit, sicut multorum catholicorum Patrum documento expositum traditumque nobis accepimus, sicut etiam in missarum solemniis patulis confessionum vocibus proclamamus.

Credimus in unum Deum, Patrem omnipotentem, factorem coeli et terrae, visibilium et invisibilium conditorem, et in unum Dominum Jesum Christum Filium Dei unigenitum, ex Patre natum ante omnia saecula. Deum ex Deo, lumen ex lumine, Deum verum ex Deo vero, natum non factum, omousion Patri, hoc est ejusdem cum Patre substantiae, per quem omnia facta sunt, quae in coelo et quae in terra. Qui propter nos, et propter nostram salutem descendit, et incarnatus est de Spiritu sancto ex Maria Virgine, homo factus est, passus sub Pontio Pilato, et sepultus, tertia die resurrexit, ascendit in coelos, sedet ad dexteram Patris. Iterum venturus in gloria judicare vivos et mortuos, cujus regni non erit finis. Credimus in Spiritum sanctum Dominum et vivificatorem, ex Patre, et Filio procedentem, cum Patre et Filio adorandum et glorificandum, 135 qui locutus est per prophetas. Unam catholicam et apostolicam Ecclesiam. Confitemur unum baptismum in remissionem peccatorum. Exspectamus resurrectionem mortuorum, et vitam futuri saeculi. Amen.

CAP. I. Post pacifica ergo hujus sanctae fidei collationum studia, illa se primum nostris sensibus Salvatoris cognitio cognoscendam invexit quae tanto corda omnium ardore charitatis astrinxit, quanto se per eamdem ipsa cognitio in conventu generalis concilii pernoscendam exsilivit. Etenim sub qua pace vel ordine serenissimus Eringius princeps regni conscenderit culmen, regnandique per sacrosanctam unctionem susceperit potestatem, ostensa nobis Scripturarum evidentia docet, in quibus et praeceptis, et Vuambae principis poenitentiae susceptio noscitur, et translatus regni honor in hujus nostri principis nomine derivatur. Idem Vuamba dum inevitabili necessitudinis teneretur eventu, suscepto religionis debito cultu, et venerabili tonsurae sacrae signaculo mox per scripturam definitionis suae hunc inclytum dominum nostrum Eringium post se pereregit regnaturum, et sacerdotali benedictione ungendum. Vidimus enim, et pariter patulo alternae visionis intuitu praelucente perspeximus, hujus praemissi ordinis scripturas, id est notitiam manu seniorum palatii roboratam, coram quibus antecedens princeps et religionis cultum, et tonsurae sacrae adeptus est venerabile signum, scripturam quoque definitionis ab eodem edictam, ubi gloriosum dominum nostrum Eringium post se fieri regem exoptat, aliam quoque informationem jam dicti viri in nomine honorabilis et sanctissimi fratris nostri Juliani Toletanae sedis episcopi, ubi eum separavit pariter et instruxit, ut cum omni diligentia jam dictum dominum nostrum Eringium in regno ungere deberet, et omni diligentia unctionis ipsius celebritas fieret. In qua scriptura et subscriptio nobis ejusdem Vuambae principis claruit, et omnis evidentia confirmationis earumdem scripturarum se manifeste monstravit. Quibus omnibus approbatis atque amplectis dignum sane nostro coetui visum est, ut praedictis definitionibus, scripturarum nostrorum omnium confirmatio apponatur, ut quam ante tempora in occultis judiciis praescitus est est regnaturus, nunc manifesto in tempore generaliter omnium sacerdotum habeatur definitionibus consecratus. Et ideo soluta manus populi ab omni vinculo juramenti, quae praedicto viro Vuambae, dum regnum adhuc teneret, alligata est, hunc solum qui permansit serenissimum Eringium principem obsecutura gratae servitutis famulatu sequatur, et libera, quem et divinum judicium in regno praeelegit, et decessor princeps successorem sibi instituit, et quod superest, quem totius populi amabilitas exquisivit. Unde his praecognitis atque praescitis serviendum est Deo coeli, et praedicto principi nostro Eringio regi, eique pia devotione obsequendum et promptissima voluntate agendum, et enitendum quidquid ejus saluti proficiat, quidquid gentis suae utilitatibus et patriae consuluerit. Unde non erit jam deinceps ab anathematis sententia alienus, aut divinae animadversionis ultione securus quisque contra salutem ejus deinceps aut erexerit vocem aut commoverit caedem, aut quamcunque exquiserit laedendi ultionem. II. Plerumque his, quibus miseratio Domini etiam volentibus subvenit, beneficiis Dei videntur esse ingrati, et abuti gratia largitoris qua bene usi poterant consequi absolutionem facinoris. Impugnant saepe quod honorare debuerunt, et profanis quaestionibus indultae gratiae munus a se rejiciunt quod summis votis amplecti debuerunt. Etenim multos saepe aspeximus in salute positos, ultimum desiderantes poenitentiae fructum, ut rursus nimietate aegritudinis ita loquendi et sentiendi naturale prodidisse officium, ut nulla illis cura salutis suae videretur inesse, nullo etiam pristinae devotionis noscerentur desiderio anhelare. Quorum tamen casibus fraternitas condolens, ita talium necessitates in fide susceperit sua, ut ultimum illis tribuatur viaticum, scilicet ne sine fructu poenitentiae videantur transire e saeculo. Quod si forsitan respiciente Domino saluti pristinae reformentur, agunt cautionibus vanis et oppositionibus exsecrandis, qualiter a se tonsurae venerabile signum expellant, atque habitum religionis abjiciant, imprudentissime asserentes ideo se nullis regulis ecclesiasticae disciplinae sub hoc voto teneri, quia poenitentiam, nec ipsi petierunt, nec consentientes acceperunt, quorum impudentia divinae bonitatis quae eos ad tam venerabile ac fecundi fructus vocavit sacramentum turpiter immemor, et obstinata procacitas non aliquando diceret talia, si qualiter ad vitam per sacrosancti lavacri gratiam veniret, meminisset etenim parvulorum infantium vita originali peccato obnoxia, quae nulli propter aetatem discernendi vel expetendi sensui aptior judicetur, nisi ex sponsione fidelium baptismi accipiant sacramentum, nullo sensu, nulla etiam discretionis industria id appetere possunt. Unde sicut baptisma, quod nescientibus parvulis sine ulla contentione in fide tantum proximorum accipitur, ita poenitentiae donum, quod nescientibus illabitur, aliisque impugnantia violationis, hi qui illud exceperint, observabunt. Si quis autem quolibet modo poenitentiam accipiens, hoc violaverit synodale institutum, ut vere transgressor paternis regulis ferietur. Nec enim ista statuentes sacerdotes, quosque ut passim et licenter donum poenitentiae non poenitentibus audeant prorogare, absolvimus, sed hos qui qualibet sorte poenitentiam susceperint, ne ulterius ad militare cingulum redeant religamus. Sacerdotes tamen qui non consentiendo, neque poenitentiae, ausu temerario poenitentiam dederint, neque se exhortatu ejus qui poenitentiam accipit vel manuum indiciis, vel quibuslibet aliis evidentibus significationibus invitatum fuisse probaverit, unius anni excommunicationis sententiae subjacebit. III. Vidimus quosdam, et flevimus ex numero culpatorum receptos, in gratiam principum extorres exstitisse a collegio sacerdotum, quod denotabile malum illa res agit, quia licentia principalis in quo se solvi licentius curat, ibi alios alligat, et quos in suam communionem videtur suscipere, a communione et pace Ecclesiae videtur separare, ut qui cum illo convescuntur sacerdotum communione sola priventur. Et ideo quia remissio talium, qui contra legem, gentem, vel patriam agunt, per definitiones canonum antiquorum potestate solum regia punitur, cui et peccasse noscuntur ab eis nulla se deinceps abstinebit sacerdotum communio, sed quos regia potestas, aut in gratiam benignitatis receperit, aut participes mensae suae effecerit, hos etiam sacerdotum et populorum conventus suscipere in ecclesiasticam communionem debebit, ut quod principalis pietas habet acceptum non a sacerdotibus Dei debet esse extraneum. IV. Majorum institutionibus ausu temerario contraire, et sanctorum Patrum decreta convellere et superiorum suorum effrenata libidine contra sanctissimam Apostoli doctrinam sanctionibus reniti, quid aliud est, quam « vinculum societatis Christi » (I Joan. I, 3) abrumpere, et usurpatae praesumptionis licentia statum Ecclesiae dissipare? Prosequente igitur venerabili, et sanctissimo viro, fratre nostro Stephano, Emeritensis sedis episcopo, res nobis novellae praesumptionis usurpatione sese intulit pertractanda, tanto communi nostro judicio convellenda, quanto et pravitatis ausu noscitur perpetrata. Dixit enim violentia principali se impulsum fuisse ut in monasterio villulae, in quo venerabile corpus sanctissimi Pinevii confessoris debito quiescit honore, novam episcopalis honoris ordinationem efficeret, et ideo ex indiscreto et facillimo assensu injustis Vuambae principis jussionibus parens, novam et injustam illic pontificalis sedis praelectionem induxit, ubi canonica constitutio id fieri omnimoda ratione refellit, praedictus idem vir prostratus humi medicamine nostri praecepti, et sibi dare veniam petit et quod potissimum fieri oporteat de persona ejus qui illic ordinatus fuerat nostri oris sententia decerni poposcit. Sed quia veraciter, imo communiter noveramus praedictum principem concilio levitatis agentem non solum praecepisse, ut in praedicto loco aliquis episcopus fieret, sed etiam ita cum consuetis obstinationibus desinisset, ut in suburbio Toletano in ecclesia Praetoriensi sanctorum Petri et Pauli episcopum ordinaret, necnon et in aliis vicis vel villulis similiter faceret. Ideo pro tam insolenti hujusmodi exstirpationis licentia, quod de hac re habent instituta canonum in medium proferri praecepimus. Tunc haec in ordine constituta perlecta sunt. In primis, ex Epistola Pauli Tito discipulo, ut episcopos per civitates constituere debeat praecepit. Item ex concilio Nicaeno, titulo octavo, ubi inter caetera praecipitur ut in civitate una non videantur duo episcopi esse. Item ex concilio Laodicaeno, titulo quinquagesimo septimo, ubi dicit: Non oportet in vicis et in villulis episcopos ordinari, et caetera. Item ex concilio Africae secundo, titulo quinto, ubi Felix episcopus Selemselitanus dixit: Etiam si hoc placuit sanctitati vestrae, insinuo ut dioeceses quae nunquam habuerunt episcopos non habeant, dioecesis quae aliquando habuit, habeat proprium episcopum. Secundum autem hanc prosecutionem sanctitatis vestrae est aestimare. Quod fieri debeat Genedius episcopus dixit: Si placet insinuatio fratris et coepiscopi nostri Felicis, ab omnibus confirmetur. Ab universis episcopis dictum est: Placet. Item ex concilio Africae III, titulo 42, ubi dicit, ut non accipiat alterum episcopum plebs quae in dioecesi semper subjacuit. Epigonius episcopus inter caetera sic dixit: Hoc dico non debere rectorem accipere eam plebem quae in dioecesi semper subjacuit, nec unquam proprium episcopum habuit. Quapropter si universo sanctissimo coetui placet hoc, quod praefatus sum, confirmetur. Aurelius episcopus dixit: Fratris et consacerdotis nostri prosecutioni non obsisto, sed hoc me fecisse, et facturum esse profiteor. Item ex concilio Sardicensi ubi inter caetera praecipitur: Licentia passim danda non est. Si enim subito aut vicus aliquis, aut modica civitas, cui satis est unus presbyter, voluerit sibi episcopum ordinari ad hoc ut vilescat nomen episcopi et auctoritas, non debent illi ex alia provincia invitati facere episcopum in quibus antea non fuit. Item de sententia eorum qui hujusmodi ordinationes faciunt, vel de his qui contra haec instituta canonum ordinantur, ex concilio Tauritano, titulo ubi dicit: Gestorum quoque seriem conscribi placuit ad perpetem disciplinam quod circa octavum Ursionem Remigium Adrephae episcopum synodus sancta decrevit, qui in usurpationem quamdam de ordinatione sacerdotum ad invidiam vocabatur, quod ita his videtur indultum, ut de caetero hac auctoritate commoniti nihil usurpare conentur, siquidem se ab hac causa tali excusatione defenderint, qua dicerent se non esse prius conventos. Proinde judicavit synodus, ut si quis ex hoc fecerit contra instituta majorum, sciat is, qui ordinatus fuerit, sacerdotis se honore privandum, et ille qui ordinaverit auctoritate se in ordinationibus, vel in conciliis minime retenturum. Non solum autem circa memoratum episcopum haec sententia praevalebit, sed et circa omnes simili errore deceptos qui ordinationes hujusmodi perpetrarunt. His ergo fortissimis regulis effectum pii operis opponentes, in communi definitione elegimus, ut in loco villulae supradictae deinceps sedes episcopalis non remaneat, neque episcopus illic ultra constituendus existat, hic tamen Convildus qui contra majorum decreta illic videtur institutus fuisse episcopus, nullis canonum erit ad condemnationem sui sententiis ulciscendus, quia non ambitione, sed principis impulsione constitit ordinatus. Et ideo hoc illi remedium humilitatis concedimus ut in sedem aliam decedentis cujuslibet 136 episcopi transferatur, et praedictus locus sub monastica deinceps institutione mansurus non episcopali ultra privilegio fretus, nec sub regimine abbatis (sicut hucusque fuit) erit modis omnibus mancipandus. Jam vero de caetero generale ponentes edictum. Si quis contra haec canonum interdicta venire conatus fuerit, ut in locis illis episcopum eligat fieri ubi episcopus nunquam fuit, anathema sit in conspecu Dei omnipotentis, et insuper tam ordinator quam ordinatus gradus sui ordinis perdat, quia non solum antiquorum Patrum decreta sed apostolica ausus est convellere instituta. V. Relatum nobis est quosdam de sacerdotibus non tot vicibus communionis sanctae gratiam sumere quot sacrificia in una die videntur offerre, sed in uno die, si plurima per se Deo offerant sacrificia, in omnibus se oblationibus a communione suspendunt, et in sola tamen extremi sacrificii oblatione communionis sanctae gratiam sumunt, quasi non sit toties illi vero et singulari sacrificio participandum quoties corporis et sanguinis Domini nostri Jesu Christi immolatio facta constiterit. Nam ecce Apostolus dicit: « Nonne qui edunt hostias, participes sunt altaris? » (I Cor. X, 18.) Certum est quod hi, qui sacrificantes non edunt, rei sunt Dominicis sacramentis. Quicunque ergo sacerdotum deinceps divino altario sacrificium oblaturus accesserit, et se a communione suspenderit, ab ipsa, qua se indecenter privavit, gratia communionis anno uno repulsum se noverit. Nam quale erit illud sacrificium, cui nec ipse sacrificans particeps esse cognoscitur? Ergo modis omnibus est tenendum ut quotiescunque sacrificans corpus, et sanguinem Jesu Christi Domini nostri in altario immolat, toties perceptionis corporis et sanguinis Christi participem se praebeat. VI. Illud quoque collatione mutua decernendum nobis occurrit, quod in quibusdam civitatibus, decedentibus episcopis propriis, dum differtur diu ordinatio successoris, non minima creatur officiorum divinorum offensio, dum tractu terrarum commeantium impeditur celeritas nuntiorum, quo aut non queat regis auribus decedentis praesulis transitus innotesci, aut de successore morientis episcopi libera principis electio praestolari. Nascitur saepe et nostro ordini de relatione talium difficultas, et regiae potestati, dum consultum nostrum pro subrogandis pontificibus sustinet, injuriosa necessitas. Unde placuit omnibus pontificibus Hispaniae atque Gallaeciae, salvo privilegio uniuscujusque provinciae, licitum maneat deinceps Toletano pontifici quoscunque regalis potestas elegerit, et jam dicti Toletani pontificis judicium dignos esse probaverit, in quibuslibet provinciis praecedentium sedibus praeficere praesules, et decedentibus episcopis eligere successores; sic tamen ut quisquis ille fuerit ordinatus, post ordinationis suae tempus infra trium mensium spatium proprii metropolitani praesentiam visurus accedat, qualiter ejus auctoritate vel disciplina instructus condignae susceptae sedis gubernacula teneat. Quod si per desidiam, aut neglectum quilibet constituti temporis metas excesserit, quibus nequeat metropolitani sui obtutibus praesentari, excommunicatum se per omnia noverit, excepto si regia jussione impeditum se esse probaverit. Hanc quoque definitionibus formulam sicut de episcopis, ita de caeteris ecclesiarum rectoribus placuit observandum. VII. Omnis disciplina sic subjectos debet arguere, ut spem veniae non videatur auferre, nec funditus curvationis indicere jugum, sed temperantiae semper adhibere consultum. Et ideo quia legem illam a domino Vuambano principe edictam, quae de proditione est adnotata, hujus principis nostri domini Eringii mansuetudo temperare disposuit, ideo, annuente nobis glorioso, et religiosissimo Eringio, principe nostro, necessarie hoc sanctum concilium definivit, ut hi, qui per superiorem legem testificandi dignitatem perdiderint, recepto testimonio pristinae dignitatis, causas exsequi possint debitae actionis, aequaliter nobilitatis solidae titulum reportantes, et quaeque de praeteritis legitime testificari voluerint, licentiae obtineant votum, et judicibus nullis prohibentibus arceantur, hoc videlicet adjicientes ut, si quid in praeteritis testificari voluerint, si pro sola hujus rei informatione rejecti sunt, testimonio suo nuper conquirant. Quod in praeteritis conquirere potuerant, tamen si illo tempore, quo in praeteritis ad testimonium dicendum vocati sunt et supradictae legis institutionibus reprobati, et aliam criminis notam eos tunc non habuisse patuerit, aut tricennium tunc effluxisse, cum ad testimonium fuerant prolati, hi qui eos reprobaverant, manifeste convicerint. VIII. Praeceptum Domini est ut, excepta causa fornicationis, uxor a viro dimitti non debeat. Et ideo quicunque citra culpam criminis supradicti, uxorem suam quacunque occasione dimiserit, quia quod Deus junxit ille separare disposuit, tandiu ab ecclesiastica communione privatus, et a coetu omnium Christianorum maneat alienatus quandiu societatem relictae conjugis sinceriter amplectatur et foveat, ita tamen ut, qui, jam admoniti a sacerdote semel, bis, terque ut corrigerentur, ad torum suae conjugis noluerint redire, ipsi se suis meritis et a palatinae dignitatis officio separabunt, et insuper generosae dignitatis testimonium quandiu in culpa fuerint amissuri sunt, quia carnem suam dissidii jugulo tradiderunt. IX. De Judaeorum autem exsecranda perfidia, discretis titulorum sententiis, deditas noviter a glorioso principe leges vigilanti sensuum intentione perlegimus, districto etiam gravitatis pondere earum instituta probavimus. Proinde quae debitae rationis judicio editae synodali dignatione probatae sunt, irrevocabili deinceps judiciorum ordine pro eorum excessibus tenebuntur, id est, leges quae de commemoratione priscarum caeremoniarum Judaeorum transgressionibus promulgatae sunt, atque de novella confirmatione earum. Item de blasphematoribus sanctae Trinitatis. Item ne Judaei aut se, aut filios suos, vel famulos a baptismi gratia subtrahant. Item ne Judaei more suo celebrent Pascha, vel carnis circumcisiones exerceant, ac ne Christianum quemquam a fide Christi dimoveant. Item ne Judaei Sabbata caeterasque festivitates ritus sui celebrare praesumant. Item ut omnis Judaeus diebus Dominicis, et in praenotatis diebus ab opere cesset. Item ne Judaei more suo dijudicent escas. Item ne Judaei ex propinquitate sui sanguinis connubia ducant, et ut sine benedictione sacerdotis nubere non audeant. Item ne Judaei religioni nostrae insultantes sectam suam defendere audeant, noc a fide refugientes alibi se transducant. Et ne quilibet refugientes eos suscipiat. Item ne Christianus a Judaeis quodcunque muneris contra fidem Christi accipiat. Item ne Judaei libros legere audeant, quos Christiana fides repudiat. Item ne Judaeis mancipia deserviant, vel adhaereant Christiana. Item si Judaeus se Christianum esse testetur, et ob hoc non velit a se rejicere mancipium Christianum. Item professio Judaeorum, quomodo unusquisque ad fidem veniens, indiculum professionis suae conscribere debeat. Item, conditiones Judaeorum quas jurare debeant hi, qui ex eis ad fidem venientes, professiones suas dederint. Item de Christianis mancipiis Judaeorum quae se non prodiderint Christianos sive de publicatoribus eorum. Item ne Judaei a quolibet potestate accepta extra regiam ordinationem Christianum quemque impetere, plectere vel distringere audeant. Item, ut si Judaeorum servi, necdum adhuc conversi ad Christi gratiam convolaverint libertati donentur. Item, ne Judaei administratorio usu in ordinem villicorum atque actorum Christianam familiam redigere audeant, et de damnis eorum qui talia ordinanda injunxerint. Item Judaeus ex aliis provinciis vel territoriis ad regis nostri ditionem pertinentibus veniens episcopi loci, vel sacerdoti se praesentare non differat, ut quid sciat eum in toto observare conveniat. Item, ut concursus Judaeorum diebus institutis ad episcopum fieri debeant. Item, ut quicunque Judaeum secum assequentem habuerit, expetente sacerdote eum apud se retinere non audeat. Item, ut cura omnis distringendi Judaeos solis sacerdotibus debeatur. Item, de damnis sacerdotum, vel judicum qui Judaeis instituta legum adimplere distulerint. Item, ne judices quidquid de perfidorum excessibus extra sacerdotum conniventiam judicare praesumant. Item, ut episcopi tunc immunes habeantur a damnis, cum eorum presbyteros ad ea quae ipsi non correxerint, remiserint corrigenda. Item, de servata principibus miserendi potestate in his qui conversi ad fidem Christi veraciter fuerint. Item, ut episcopi omnes Judaeis ad se pertinentibus libellum de suis editum erroribus tradant, et ut professiones eorum, vel conditones in scriniis ecclesiae condant. Quarum omnium legum promulgatio gravida sicut synodali judicio comprobata, ita generali omnium nostrorum definitione in eorum erit deinceps excessus exercenda. X. Pro his qui quolibet metu vel terrore ecclesiam appetunt, consentiente pariter gloriosissimo Domino nostro Eringio rege, hoc sanctum concilium definivit, ut nullus audeat confugientes ad ecclesiam, vel residentes abstrahere, aut quodcunque nocibilitatis vel damni, seu spolii residentibus in loco sancto inferre, sed esse potius his ipsis qui ecclesiam petunt, per omnia licitum in triginta passus ab ecclesiae januis progredi. In quibus triginta passibus uniuscujusque ecclesiae in toto circuitu reverentia defendatur, sic tamen ut hi qui ad eam confugiunt in extraneis vel longe separatis ab ecclesia domibus, nullo modo abscedant, sed in hoc triginta passuum numero absque domorum extranearum receptaculo progredientes aditum obstinebunt, ut ad requisitae naturae usum debitis exeant locis. Et nullo modo teneantur eventu necessitudinis, qui Dominicis se diffidendos commiserint claustris. Si quis autem hoc decretum tentaverit violare, et ecclesiasticae excommunicationi subjaceat, et severitatis regiae feriatur sententia, ipsos tamen qui ad Ecclesiam confugium fecerint, si juxta priscorum canonum instituta, hi qui eos repetunt sacram reddiderint, et sacerdos ecclesiae ipsius, ab ecclesia non abstraxerit foribus aut fuga, talium si evenerit sacerdoti quaerenda est, aut damnorum sententia secundum electionem principis hujusmodi sacerdotibus irroganda. XI. Praecepta Domini sunt dicentis: « Non facies tibi sculptile, neque omnem similitudinem quae est in coelo desuper, et quae in terra deorsum, nec eorum quae sunt in aquis sub terra, nec adorabis ea, neque coles (Exod. XX, 4 et 5). » Item: « Qui immolat diis, occidetur, praeterquam Domino soli (Exod. XXII, 20). » Item: « Vir aut mulier qui faciunt malum ante conspectum Domini Dei sui, et transgrediuntur pactum illius, ut vadant, et serviant diis alienis, et adorent eos, vel solem et lunam, et omnem militiam coeli, quae non percepi, et hoc tibi fuerit nuntiatum, audiensque inquisieris diligenter, et verum esse repereris, et abominatio facta est in Israel: educes virum ac mulierem qui rem sceleratissimam perpetraverunt ad portas civitatis, et lapidibus obruentur (Deut. XVII, 2 et seq.). » Praecepta Domini haec non in ultione, sed in terrore delinquentium apponentes non mortis sententiam promulgamus, sed cultores idolorum, veneratores lapidum, accensores facularum, et excultores fontium admonemus, ut agnoscant quod ipsi spontaneae se morti subjiciunt, qui diabolo sacrificare videntur, mortis enim nomine diabolus appellatur, sicut de eo scriptum est, et erat illi nomen mors. Ac provide omne sacrilegium idololatriae, vel quidquid illud est contra sanctam 137 fidem, in quo insipientes homines captivati diabolicis culturis inserviunt, sacerdotis vel judicis instantia inventum ut sacrilegia eradicantur, et exterminata truncentur. Eos vero qui ad talem errorem accurrunt, et verberibus coerceant, et onustos ferro dominis suis tradant, si tamen domini eorum per jujusrandum attestationem promittant se eos tam sollicite custodire, ut ultra eis non liceat tale nefas committere. Quod si domini eorum nolint hujusmodi reos in fide sua suscipere, tunc ab eis a quibus coerciti sunt regiis aspectibus praesententur, ut princeps auctoritatem ac liberam de talibus dominandi potestatem obtineat. Domini tamen eorum qui nuntiatos sibi talium servorum errores ulcisci noluerunt, et excommunicationis sententiam preferant, et jura servi illius quem coercere noluerunt, se amisisse cognoscant. Quod si ingenuorum personae his erroribus fuerint implicatae, et perpetua excommunicationis sententia feriantur, et arctiori exsilio ulciscantur. XII. Placuit huic sancto concilio, ut juxta priorum episcoporum singularium provinciarum canonum instituta annis singulis in unaquaque provincia Kalendis Novembris concilium celebraturi conveniant, quisquis autem in praedictis Kalendis Novembris pro celebratione synodi venire distulerit, excommunicationi debite subjacebit. XIII. Praemissis his omnibus synodalibus gestis quae honesto decretorum fine complevimus perpetuum his robur per manuum nostrarum subscriptionem annectimus, dantes pro his gloriam et honorem immortali Deo et Domino nostro, quo inspirante, et determinationis nostrae sententia viguit, et probitas causarum honesto se fine complevit. Unde sanctae Trinitatis poscimus inenarrabile nomen et gloriosam ineffabilis potentiae majestatem, ut det amatori Christi serenissimo Domino nostro atque amantissimo Eringio principi, cujus jussu ad hunc meruimus advocari adventum, imperare clementer, regnare feliciter, habere de clementia fructum, obtinere Dei justitia praemium, de pietate tropaeum, quo et hic invictus victor hostium semper appareat et post diuturna hujus saeculi curricula ad regnum aeternum cum suis omnibus coronandus perveniat, praestante Deo et Salvatore Jesu Christo Domino, qui cum Patre et Spiritu sancto in Trinitate vivit et regnat Deus in saecula saeculorum. Amen. Confirmatum est hoc sanctum concilium, die octava Kalendarum Februariarum anno feliciter primo serenissimi domini nostri Eringii regis, aera DCCXVIII.

Subscripto episcoporum. Julianus Dei gratia Spalensis ecclesiae sedis episcopus haec synodica instituta a nobis edita subscripsi. Ego Julius indignus urbis regiae Toletanae sedis episcopus haec synodica a nobis instituta subscripsi. Ego Liuba indignus Braccarensis sedis episcopus haec synodica a nobis instituta edita subscripsi. Ego Stephanus sanctae Emeritinensis ecclesiae episcopus haec synodica a nobis instituta edita subscripsi. Affalius Dei miseratione Avelensis ecclesiae episcopus haec synodica a nobis instituta edita subscripsi. In Christi nomine Leander Hilicitanae et Iotanae episcopus haec synodica a nobis instituta edita subscripsi. In Christi nomine Palinatius Urcitanae ecclesiae episcopus, haec synodica instituta a nobis subscripsi. Concordius Palatinae sedis episcopus, similiter subscripsi. Riccila Haccitanae ecclesiae episcopus similiter sub. Sinpernus Erpavicensis episcopus, similiter sub. Sparendeo Talicensis episcopus sedis, similiter sub. Geta Elipensis ecclesiae episcopus, similiter sub. Memorius Egobinensis ecclesiae episcopus, similiter sub. Tructimundus Elborensis episcopus sub. Isidorus Sitalensis episcopus, similiter sub. Gendentius Valevensis episcopus, similiter sub. Deodatus Segoniensis episcopus, similiter sub. Gentinus Tudensis episcopus subscripsi. Eroaricus Portucaliensis episcopus, similiter sub. Felix Irriensis ecclesiae episcopus, similiter sub. Antoninus Bastinae ecclesiae episcopus, similiter sub. Proculus Jugastrensis ecclesiae episcopus, similiter sub. Atala Cauriensis ecclesiae episcopus, similiter sub. Separatus Vesensis ecclesiae episcopus, similiter sub. Providentius Salamanticensis ecclesiae episcopus, similiter sub. Argibado Eliberitanae episcopus ecclesiae, similiter sub. Sisebado Ducitae ecclesiae sedis episcopus, sub. Ellasegotiensis episcopus, similiter sub. Sebarianus Noxiensis episcopus, similiter sub. Joannes Pacensis episcopus, similiter sub. Teudulphus Astigitanae episcopus sub. Samuel, Gundulphus, Euphrasius, Terdoratus, Bateradus abbas subscripserunt. Annibonius presbyter tenens vicem domini nostri Subdemeri ecclesiae Complutensis episcopi sub. Sesulphus haec instituta quibus interfui annuens sub. Raccaredus, similiter sub. Vuitiza, similiter sub. Vuimars, similiter subscripsi. Theuditendila, similiter subscripsi. Ostulphus, similiter sub. Salimurius, similiter sub. Theudefridus, similiter sub. Hildigisus, similiter sub. Vitulus, similiter sub. Edila, similiter sub. Adeluibus, similiter sub. Attulphus, similiter subscripsi.

Quibus omnibus synodalibus gestis, decretis atque pactis, et debitam reverentiam honoris impendimus, et patulum auctoritatis nostrae vigorem his innectere properamus. Ideoque praemissas has constitutiones synodicas a praesenti die vel tempore, id est ab octavo Kalend. Februarii, anno primo regni nostri nullus audeat contemnere, nullus etiam praeterire, nemo earumdem constitutionum audeat jura convellere, nullus temerator haec decreta subvertere. Nemo illicitator vel contemptor vigorem his institutionibus subtrahat, sed generaliter per cunctas regni nostri provincias haec canonum instituta nostrae gloriae temporibus acta, et auctoritatis debitae fastigio praepollebunt, et inviolabili tenore judiciorum habebuntur. Si quis autem haec instituta contemnat, contemptorum se noverit damnari sententia, id est, ut juxta voluntatem nostrae gloriae, et excommunicatus a coetu nostro resiliat, et insuper partem decimam facultatis suae fisci partibus sociandam amittat; quod si nihil habuerit facultatis unde praedictam compositionem exsolvere possit, absque alia infamia sui quinquaginta oportebit eum ictibus verberari, ut semper infamis permaneat. Edita lex in confirmatione concilii Toletani, sub die octava Kalend. Februarii, anno feliciter primo regni gloriae nostrae. In nomine Domini, Flavius Eringius rex hoc legis nostrae edictum in confirmatione hujus concilii promulgatum subscripsi.

INCIPIT CONCILIUM TOLETANUM DECIMUM TERTIUM Actum Aera DCCXXI, anno quarto Eringii regis. Illibatae charitatis instinctu alternis visionum obtutibus redditi et in unum coetum factore Deo pariter aggregati in ecclesia, videlicet sanctorum apostolorum Petri et Pauli, anno regni 4 serenissimi Eringii principis, sub die secunda Nonas Novembris, aera DCCXXI, cum unusquisque nostrum debitis locaretur in sedibus, adfuit idem princeps pleno fidei ardore subnixus, et humilitatis gratia decoratus, qui synodo deliberationis suae vota commendans, ut pro se Deum instantissime deprecaretur expostulans, hoc praesertim est allocutus sufficienti exhortatione concilium, ut ecclesiasticae disciplinae quae congruunt et corrigendis moribus quae conveniunt tractus nostri evidentia sancirentur. Deinde religiosis votis suae clementiae, quibus subveniendum miseris definivit, synodali conventu confirmanda commisit, offerens videlicet sacris pontificibus tomum, obsecrans pariter, et contestans, ut quidquid illic venustioris esset calami respersione congestum, synodalis potentiae conderetur ordine titulorum. Tunc nos pro suscepto a principe tomo gloriam dedimus Deo, et eidem principi benediximus glorioso. Idem tamen princeps postquam votorum suorum actionem peregit, a conventu concilii gratiosus exivit. Tunc post praesentiae principalis abscessum, hoc in tomi ipsius allegatione reperimus exaratum.

In nomine Domini Flavius Eringius rex, sanctissimis Patribus in hac sancta synodo residentibus. Ecce, sanctissimi religiosa pietate excolendi pontifices et divini cultus instantissimi sectatores, coram coetus vestri reverentia humilis devotusque prosternor. Reclivis assisto, promptus astipulor, primum de conventus vestri aggregatione Patri luminum gratiarum copiam solvens, deinde votorum meorum studia vestris judiciis dirimenda committens. Nec enim fas est quemquam, etiam si bonum sit opus, sine collegio agere, cum multa tamen permisit Deus bona cum concilio bonorum egisse, unde ut brevi exhortatione perorem, vota mea quibus remedia pietatum exercere delector sensibus paternitatis vestrae agnoscenda innuo. Quae tamen ne oblivione quadam memoriam fugiant, et relationi propriae curarum intercapedo subducat, in hujus tomi complicatione accipite annotata. Illud primum volventi mihi miseris parcere, convenit intimare, quod divulsam per tyrannidem nostri corporis partem in societatis nostrae gremium conamur reducere. Etenim retroactis divae memoriae praecessoris nostri Uambae regis temporibus, quae in profanatoribus patriae, qui cum Paulo quondam tyrannidem assumpserunt, illata est sententia ultionum, qui per judicii universalis edictum amiserunt testimonium, rebusque propriis caruerunt, quae cuncta vestrae sanctitudini nota sunt, quos tamen et in collegio societatis nostrae recipere, et rebus quibus fas fuerit devovimus devestire. Nam et de accusatis modum volumus ponere justissimae perquisitionis, quo sive de religiosis, sive de laicis quisque accusationes cujusquam studio fuerit propulsatus non occultis fraudibus, vel violentiis comprimatur, nec clam professione violenter arceatur, sed in communi omnium examine judicetur, quo, secundum publicae professionis suae tenorem, aut offensibilis debitas damnationis poenas excipiat, aut innocens ex judicio omnium comprobatus clarescat. Nam quid jam de tributorum fiscalium exactionibus referam, quorum redhibitiones tantis debitorum cumulis increverunt, ut si exigi penitus jubeantur et status subruatur funditus populorum, et fragmine collisionis eorum ultimum terrae sentiant propriae prolapsionis excidium? Unde talibus non solum privatis, sed etiam fiscalibus servis remedia pietatis praeoptans nostra gloria affluenter impendere, ut omnes tributorum exactiones quae apud illos de retroactis temporibus adjacent, usque ad primum annum mansuetudo nostra illis remittendas laxavit, et stylo propriae auctoritatis sacro sancto coetui nostro relegendas elegit. Illud quoque adjiciens loquar quod votis nostris horribile et animis exsecrabile est semper. Ignobilitatis conditio libertorum vel servorum, et adaequata gentis nostrae statum degenerat, ob quam rem hoc nostrae gloriae animis placet, ut exceptis fiscalibus servis vel libertis, abrasa deinceps hujus malae praesumptionis licentia, nullus qui ex servitute quorumlibet servus sit vel libertus ad palatina officia transeat. Quod si fecerit illic serviturum procul dubio recludendum se noverit, ex quo aut conditionis propriae originem sumpsit, aut libertatis titulum reportavit. His votorum meorum insinuationibus allegatis, quaeso ut fortia paternitatis vestrae adjutoria praerogetis. Luce enim clarius constat, quod aggregatio sacrosancta pontificum quidquid censuerit observandum per sancti Spiritus donum omnino est ad aeternitatem praefixum. Et ideo universitatem paternitatis vestrae atque 138 sublimium virorum nobilitatem, qui ex aulae regalis officio in hac sancta synodo nobiscum sessuri praeelecti sunt; obtestor pariter et conjuro atque per ineffabile illud sacramentum convenio, ut quisquis in medio vestri se judicandum vel retractandum invexerit, tam quae per nos dicta, quam etiam caetera quae vestris auditibus se ingesserint audienda communi vigore justitiae et temperamento misericordiae dirimere procuretis, quo cum omni reverentia patrum praecedentium regulis subditi totius unanimitatis vestrae sententia non aliunde quam ex veritatis fonte procedat. Sicque et his quae praemissa sunt solidum deliberationis stylum promptissime apponatis, et reliqua adhuc quae necessaria sunt in peragendis ecclesiasticae regulae disciplinis et dirimenda tractetis, et dirempta religiosioribus diligenter conscribatis, qualiter dum doctrinam dispergitis salutarem in populis, Christum Dominum in cumulando justitiae fructu capiatis, ut vobis praedicantibus et implentibus, et quae divinis oculis complaceant, et quae nobis proficiant semper agere valeamus. Sit utrisque parentibus in hoc saeculo, de lucro animarum ineffabile gaudium, et in futuro de perventione aeternitatis praemium inconvulsum. Datum sub die quinto Nonas Novembris, anno feliciter quarto regni gloriae nostrae in Dei nomine, Toleto. Perlecto ergo coram cunctis Tomi necessariae institutionis exorsu, prius de fide sanctae Trinitatis sermocinationis nostrae coepit esse principium, profitentes pariter et credentes ea quae de hac sancta Trinitate et Evangelia tradunt, et apostolorum sanctiones instituunt, sicut Nicaena synodus hoc pietatis sacramentum exposuit, sicut Constantinopolitana definitio sanxit, vel primi Ephesini coetus atque Chalcedonensis evidens doctrina constituit, juxta quod etiam sacrosancti symboli elucubrata professio claret, quae in missarum solemnitatibus patula cunctorum acclamatur fidelium voce.

Fides Nicaeni concilii.

Credimus in unum Deum Patrem omnipotentem factorem coeli et terrae, visibilium omnium et invisibilium conditorem; et in unum Dominum Jesum Christum Filium Dei unigenitum, ex Patre natum ante omnia saecula, Deum ex Deo, lumen ex lumine, Deum verum ex Deo vero, natum, non factum, omousion Patri, hoc est ejusdem cum Patre substantiae, per quem omnia facta sunt, quae in coelo et quae in terra; qui propter nos et propter nostram salutem descendit, et incarnatus est de Spiritu sancto ex Maria virgine; homo factus, passus est sub Pontio Pilatio, sepultus, tertia die resurrexit. Ascendit in coelos, sedet ad dexteram Patris, iterum venturus in gloria judicare vivos et mortuos. Cujus regni non erit finis. Credimus in Spiritum sanctum Dominum et vivificatorem, ex Patre et Filio procedentem, cum Patre adorandum et glorificandum, qui locutus est per prophetas. Unam catholicam atque apostolicam Ecclesiam. Confiteor unum baptisma in remissionem peccatorum; exspectamus resurrectionem mortuorum, et vitam venturi saeculi. Amen.

Post hujus sanctae fidei dispositam scripturam, quasi super solidissimam petram caeterorum sequentium construximus fabricam, ut firmitate inconvulsibili durent, quae super fundamentum verae fidei fuerint perenne constructa. Unde et has omnium in commune sententias quas principis hortatu construendas accepimus communi voto edidimus, quas etiam aeterno reverentiae vigore observandas fore censemus.