Biblia Sacra interprete Sebastiano Castellione/Tobias

by Sebastianus Castellio

Sebastianus Castellio

Biblia Sacra

Tobias

Esdrae liber III	Juditha

Argumentum in Tobiam

Tobaeus Jovae suam commemorat pietatem. Talenta decem a Tobaeo deposita pro captivis. Saeviens in Judaeos Senacheribus. Istius nex a filiis. Tobaei aerumna. Sarae discrimen. Tobaeus ad filium. Angelus cum Tobia. Piscis. Tobiae conjux Sarae. Senis caecitas. Raphael angelus. Amanis impietas.

Caput I

Tobaeus ad Jovam se laudat. In Media pecuniae, pro captivis depositum. In Judaeos Ninivitas Senacheribus. Filii Senacheribum patrem interficientes.

1. Memento mei, mi Deus, ad utilitatem meam, qui me tibi per omnem vitam bene moratum praestiterim, multaque in meos consanguineos et populares, Ninivae, in Assyria exsules, benigne fecerim, officiaque contulerim. 2. Jam vero, dum puer eram in Israelitarum terra, quum omnes tribus Nephthalim homines a Davidica stirpe defecissent, et Hierosolymam commeare desiissent, urbem a Jova ex omnibus delectam tribubus Israeliticis, in qua Jovae ara omnibus esset Israelitarum consecrata tribubus, et in eadem exstructum Jovae templum, ubi ei ter quotannis solida et pro salute fierent sacrificia; 3. Quum omnes tribus nephthalensis homines vitulis aureis, quos Jeroboamus, Nabati filius, Israelitarum rex fecerat, apud Bethel et Danem victimas immolarent, et solida facerent sacrificia. 4. Ego Hierosolymam statis temporibus ititabam, ut in Jovae lege Israelitis lata praescribitur, primitiasque et decumas, et primogenita sacerdotibus Aharone prognatis adferebam, et frumentum, vinum, oleum, ficus, mala punica, breviter omnium generum terrae fruges, Levitis Hierosolymae Jovae operam dantibus; 5. Tum alteras tertiasque decumas peregrinis, pupillis, et viduis. Haec, inquam, omnia ferens, Hierosolymam quotannis petebam ex Jovae praecepto, et ut mihi Debora mea ex patre avia praeceperat. Nam pupillus ab utroque parente fueram relictus. 6. Ac postquam adolevi, uxorem duxi meam gentilem, nomine Annam, ex qua filium sustuli, quem Tobiam nominavi; eumque a pueris religiosum esse, et se ab omni peccato abstinere docui. 7. Postquam autem ex Nephthalensi terra translatus sum, habitavi Ninivae, quae urbs est maxima. Meisque consanguineis et propinquis omnibus extraneorum cibo vescentibus, ego Jovam reveritus, ne buccea quidem dapis illorum me pollui, sed memoriam tota mente totoque animo retinui. 8. Itaque tantam mihi Deus apud Salmanasarem Assyriae regem gratiam conciliavit et benevolentiam, ut mihi omnia sua, donec mortuus est, concrederet, mihique quolibet eundi et quidvis faciendi potestatem concederet. 9. Itaque ad omnes captivos ititans, eos salutariter monebam. Deposui autem apud Gabelum, fratrem meum, quem inter multos consanguineos meos egentem videbam, qui in Mediae provincia Ragensi erat, argenti talenta decem, quibus me rex donaverat. 10. Postea, mortuo Salmanassare Assyriae rege, et in ejus loco regnante Senacheribo eius filio, quum interclusis Mediae viis propter bella, quae in illis erant finibus, argentum meum ex Media petere non possem, multa tamen inopibus popularibus meis, qua pupillis, qua viduis, benefice faciebam. 11. Ac quandocumque interfectos populares meos in Ninivae vicis projectos videram, numquam, donec eos sepelivissem, conquiescebam. 12. Senacheribus enim, Assyriae rex, postquam Niniven ex Judaea turpiter reversus est (quod ei Jova, Israelitarum Deus, propter convicia et probra, quibus ab eo fuerat affectus, ingentem cladem in Judaea intulisset), permultos Judaeorum interfecit. 13. Ego vero, quum veram inquirerem causam cur ea tribus Israelitarum eo tempore calamitas accidisset (nam certo sciebam Jovam in eos aequum, non iniquum esse Deum), 14. Comperiebam tribus Israeliticas nullam habuisse excidii consanguineorum suorum rationem, quo eos Senacheribus, Assyriae rex, eorum munimenta incendendo, juvenes ferro trucidando, parvulos illidendo, gravidas dissecando, evertisset. 15. Quum enim propter eam, qua in ipsorum consanguineos saevitum fuerat, calamitatem lugere et se Jovae submittere deberent, epulabantur, laetabantur, omne carminis genus citharis et nablis modulabantur. 16. Neque Judaeorum cladem dolebant, quae tum nostra tum majorum nostrorum culpa accidit, ut de Judaeis scriptum est, 'qui vinum phialis bibebant, et unguentis capita delibuti Josephorum cladem non dolebant.' 17. Eamque ob causam Jova poenas de Judaeis et Hierosolymitanis sumpsit, eousque, ut eos immisso rege Babyloniae ex suo conspectu abjecerit, et Judaeos ex ipsorum patria transtulerit. 18. Igitur quos ex Israelitis occisos videbam extra murum projectos, eorum saepe corpora surripiebam et sepulcro mandabam, atque ita dicebam, 19. 'O Jova Israelitarum Deus, tu in omnibus, quae nobis eveniunt, justus es, aequumque facis, et nos egimus impie.' 20. Quum autem Senacheribus occisorum meorum popularium corpora quaerens non inveniret, aggressi eum Ninivitae indicaverunt Tobaeum ejus servum, cui ipse sua omnia mandavisset, missitare suos homines in omnes Ninivae vicos, qui interfectos suos populares conquirerent, quos ipse, deposito regis metu, clam sepeliret. 21. Hac audita re, majorem in modum iratus in me Senacheribus jussit et me et Annam uxorem et Tobiam filium comprehendi, me in eo furore perimere cupiens. 22. Qua re mihi nuntiata, quum effugissem, ille jussit omnia mea diripi. 23. Eum autem latui, donec viduis et pupillis Israelitis super me cum animi angore, jejunio et ploratu conquerentibus, illum ejus causa in caelum usque perlata, et in aethera evecta, dedidit Israelitarum Deus duobus ipsius filiis, a quibus propter hujusmodi causam occisus est.

24. Quaesivit aliquando ex suis consiliariis et senatoribus, quamobrem Jova, sanctus ille ac laudabilis Deus, tam studiosus esset Israelitarum et Hierosolymitanorum, ut ejus angelus Pharaonis exercitum, omnesque Aegypti primogenitos et juventutem perdiderit, utque semper eis victoriam daret in manum. 25. Cui ejus sapientes et consiliarii responderunt, Abrahamum Israelitarum auctorem duxisse filium suum ad immolandum, ut eo sibi Jovae Dei sui favorem conciliaret. 26. Hanc ob causam et illius posterorum cupidus est, et tuos ultus est. 27. Tum rex duos se filios suos Jovae causa immolaturum esse dixit, ut per eos ejus favorem et auxilium consequeretur. 28. Quae res ubi ad Adramelechum et Sarasarem, ejus filios, perlata est, eum ex insidiis interfecerunt, quum se ad Dagonem suum deastrum precandum contulisset, ut habetur, ubi ita dicitur, 29. Eumque Adramelechus et Serafar, ipsius filii, ferro obtruncarunt, atque in Armeniam evaserunt. 30. Mortuo Senacheribo, Assyriae regi successit Esarhaddon, ejus filius. 31. Is Esarhaddon Aquicarem, Hananeelis mei fratris filium, suis omnibus et totius Assyriae imperio praefecit. 32. Aquicar, pro ea, quae mihi cum eo intercedebat amicitia atque propinquitate, effecit de me bene apud regem, dicendo ut Ninivem revocarer, 33. Mihique Anna uxor, et Tobias filius restituerentur, quos Assyriae rex, qua fuerat contra me ira percitus, comprehendi jusserat.

Caput II

Tobaei luctus, pietas in defunctum. Annae industria.

1. Eo anno septimanalibus, quum prandium liberaliter apparuissem, et mensae meae, capiendi cibi gratia assiderem, negotium dedi Tobiae filio meo, ut iret nobis arcessitum aliquos nostrorum consanguineorum pauperes et religiosos ad epulandum, 2. Dixique: me et omnes convivas ante ejus reditum non esse cibum capturos. 3. At Tobias, profectus ad quaerendos aliquos pauperes, revertitur tristis et: "Mi pater," inquit, "unus de nostris consanguineis interfectus jacet in urbis vico." 4. Hoc audito, turbatus ego, magno cum angore relicta mensa, eo: et illum ex vico sublatum penes me pono, usque ad solis occasum, quo eum sepelire possem. 5. Deinde domum reversus, cibum cum lacrimis et luctu capio, 6. Illius interim sententiae memor, quae est ab Amoso vate contra Bethel pronuntiata his verbis: ‘Vestraque festa in luctum convertam,’ 7. Postquam permultum flevi, post solis occasum ivi ad sepeliendum interfectum: 8. Meis interim propinquis et gentilibus me deridentibus, qui nihil vitae meae timens interfectos sepelirem. 9. Sed ego Deum magis quam regem metuens, occisorum corpora surripiebam, et domi occulta, media nocte sepeliebam. 10. Ea nocte postquam mortuum sepelivi, usus sum lavacro: nec potui mea membra purificare in profana terra, ut par esset in Israelitarum terra fieri, quemadmodum de nobis Jeremias vates his verbis praedixerat: ‘Aliquanto post non jam purificabere.’ 11. Deinde ubi discessi cubitum, apud parietem, avicularum stercus calidum, quas mihi in pariete imminere nesciebam, mihi in oculos (nam aperto vultu eram) decidit, ex quo innata oculis meis argema, medicos mane medicinae gratia adivi, 12. Sed illi me sanare nequiverunt, mansique caecus annos quatuor, omnibus meis cognatis et propinquis oculorum meorum caecitatem dolentibus. 13. Aquicare autem propinquo meo pascente me. Haec autem adversa mihi evenire ideo permisit Dominus, ut mea patientia, sicut sancti illius Jobi, posteris esset exemplo. 14. Nam quum a pueris Deum semper veritus essem, ejusque praeceptis paruissem, nihil Deo succensui, quod essem morbo caecitatis affectus, sed immotus in religione permansi, Deo per omnem vitam gratias agens. 15. Ut enim beato Jobo insultabant reges, ita meam vitam mei affines et cognati deridebant, ita dicentes: 16. "Ubi est spes tua, qua fretus benigne faciebas egentibus et mortuos sepeliebas?" Quos increpans ego dicebam: 17. "Nolite ita loqui, sanctorum enim progenies sumus, et vitam illam exspectamus, quam Deus iis daturus est, qui datam ei fidem numquam fregerint." Et per id quidem tempus Anna uxor mea operam suam mulieribus locando, et aliis tapetia texendo quaestum faciebat. 18. Ac quodam die, quum haedus esset ei mercedis nomine datus, ego audito haedi balatu exclamavi: "Unde venit haedus iste? Cave, inquam, si te amas, ne sit furtiuus." 19. Et illa: "Non ita est," inquit, "est enim mihi pro mercede datus." 20. At ego ei non credens, "I redditum eum suis dominis," exclamo, "ne nobis detrimentosus sit haedus iste." 21. Et Anna, "Ubi est tua," inquit, "benignitas et beneficentia, quae tibi adeo nihil in tuis temporibus adversis prodest, ut tua sit mortalibus nota turpitudo?" 22. His illa atque aliis hujuscemodi probris me incessabat.

Caput III

Tobaei angor. Idem ad Jovam. Sarae angustiae. Dei erga Tobaeum ac Saram clementia.

1. Hic ego dolore, angore, aegritudine ob calamitatem meam affectus Jovam hujusmodi verbis orabam: 2. "Justus es Jova, rectaeque sunt tuae rationes: nam tua omnia facta fortia sunt, omnes tuae consuetudines clementes et aequae sunt. Tu moderator orbis terrarum justus es in omnibus meis casibus, aequumque fecisti, et ego improbe feci. 3. Enimvero, pater misericors, Domine exorabilis: memento quaeso mei pro tuae misericordiae et clementiae ingenio, et noli mihi digna rependere meis meorumque majorum peccatis et vitiis, qui tua praecepta non conservarunt, 4. Tuamque legem post tergum rejecerunt, quae causa fuit ut tu nos omnium nationum probris, dicteriis et fabulis objeceris, et gentium, in quas dissipasti nos, imperio subjeceris, ut ipsa res indicat. 5. Quod nisi armipotens Jova nonnullos ex nobis reliquos fecisset, idem nobis quod Sodomitanis et Gomorranis accidisset. 6. Verumtamen Jova, cujus tot tamque verae sunt rationes, noli mihi digna meis meorumque majorum vitiis reddere, qui adversum te peccavimus, neque tuis viis ingressi sumus. Sed age mecum, ut tibi visum fuerit, et mihi hanc animam eripe: nam mihi mors quam vita potior est, ne meam amplius audiam turpitudinem."

7. Eodem die accidit, ut Saram Raguelis filiam, quae Ecbatanis in Mediae regione erat, vituperarent et deriderent ipsius patris gentiles, dicentes: non Saram, sed Zaram debere vocari, propterea quod ex septem, quibus elocata fuerat viris, nullus cum ea fuerat congressus, quod eos daemonum rex Asmodaeus interficiebat, antequam cum ea more omnium gentium rem haberent. 8. Quin ipsa ejus ancilla ei sic dicebat: "Cur tuos viros interimis? Et nos ob istud maleficium verberas? Praestaret tuis parentibus te pro illis esse mortuam, qui nullum umquam ex te filium aut filiam visuri sint." 9. Hoc audito probro, perculsa Sara in patris sui cubiculum plorans ascendit, et, quum triduo precibus vacans jejunasset, die tertio apud Jovam tristi voce conqueritur in haec verba: 10. "Tu me, Jova Deus, parentibus meis jam senibus, jam natu grandibus dedisti: idem tu in viros meos, qui me duxerant, daemonum regem immisisti. 11. Es enim omnium spirituum, omniumque Deus daemonum, et totius rerum naturae creator, cujus in potestate sunt, quaecumque sunt in mundo genera, furiarum. 12. Quamobrem si tibi placet, ut confectam maerore canitiem meorum parentum demittam ad inferos, et si ita apud te decretum fixumque contra me est: interfice me, quaeso, ne deinceps haec mea tot mala, tantumque probrum videam. 13. Scis, Jova, esse me ab omni hominum foeditate puram, neque meum parentumve meorum nomen in exsilii mei terra contaminasse. Numquam me cum ludentibus commiscui, neque levitati deditorum commercio usa sum. 14. Viro ut nuberem, religione, non libidine ducta sum: et aut ego illis, aut illi fortasse me indigni fuerunt, quod tu me forsan alii viro reserves: neque enim est humani captus consilium tuum. 15. Hoc autem exploratum habent omnes tui cultores, vitam suam, si probata fuerit, coronatum iri, seque in rebus adversis liberatum iri: et si depravati fuerint, sibi ad misericordiam tuam aditum patere. 16. Non enim pernicie nostra delectaris, sed post tempestatem tranquillum facis, et post lacrimas et fletum laetitiam abunde affers. 17. Me quidem solam habet meus uterque parens: nec solum filio carent, quem heredem constituant, sed neque propinquum habent, qui me sibi vendicet, mortuis propter me septem viris: quorsum jam in mundo sum superstes? 18. Quod si tibi necanda non videor, respice, exaudi me, et miserere mei: ne mihi meum sit audiendum amplius opprobrium."

19. Eodem tempore exauditae sunt apud gloriosam Dei sedem et tribunal preces amborum, videlicet Tobaei ob caecitatem oculorum, et Sarae ob parentum suorum miseriam orantis, 20. Misitque Jova medicinae magistrum atque auctorem angelum Raphaelem, qui utrique mederetur, 21. Et Tobaeum Tobiae patrem ab oculorum morbo sanaret, 22. Et Saram Raguelis filiam Tobiae Tobaei filio in matrimonium traderet, ex eaque daemonum regem Asmodaeum expelleret.

Caput IV

Tobaeus ad filium de argento deposito. Praecepta ad eumdem sanctissima.

1. Igitur Tobaeus, peracta supplicatione sua, domi suae mansit. Et Sara, Raguelis filia, posteaquam orare Jovam desiit, de sui patris cubiculo descendit. 2. Tum recordatus argenti Tobaeus, quod apud Gabelem in Ragensi Mediae provincia deposuerat, sic secum ratiocinari coepit: 3. "En ego vitae meae interitum quotidie expeto. Vocandus est mihi Tobias, meus filius, et ei de argento indicandum, antequam morior."

4. Deinde, evocatum filium, sic alloquitur: "Audi, fili mi, verba oris mei, et penitus memoriae mandato. Quum mortuus fuero, sepellito me honorifice. 5. Tum autem matrem tuam ita honorato, ut eam numquam, dum vivet, deseras, neve ei non morigerando acerbam vitam reddas. 6. Recordare, fili, quot dolores perpessa sit propter te, cum esses in ejus utero. 7. Quum igitur vitam finiverit, eam in eodem mecum sepulcro honeste sepellito.”

8. “Ac per omnem vitam tuam tui creatoris ita memor esto, ne in eum contra ejus praecepta faciendo pecces, ac per omnem vitam tuam virtutem colito, neve injustitiae viis gradere. 9. Si enim quod aequum est feceris, succedent tibi res, et omnibus virtutem colentibus. Et quantumcumque tibi Jova largitus erit, de eo ne parcito liberalitatem exercere, et ab hominum inhumanorum societate te continens, noli a respiciendis egentibus Israelitis abhorrere, ne Jova vicissim tuis temporibus adversis a te respiciendo abhorreat. 10. Quod si tuae facultates non ferent, ut id large facias, at pro eo, quantum id erit, quod suppeditabit, ne parcito in liberalitatem conferre, ut divitias tibi et argenti aurique thesauros habeas in beneficentia positos. 11. Nihil enim male parta proderunt, at beneficentia a morte vendicat nec sinit immergi tenebris. 12. Nam boni libaminis vicem habet apud supremum Deum beneficentia omnibus eam exercentibus, ac quisquis beneficentiam exercet, Dei conspectum videbit, ut habet scriptum illud: 'Ego per beneficentiam conspectum tuum videbo', quam qui exercent, caelestes sunt.”

13. “Tu ergo, nate, corpus tuum ab omni foeditate et impudicitia tuere, neve committito ut omissa uxore tua flagitium admittas. Et uxorem ducito de cognatione tua, non ullius generis quod a majorum tuorum stirpe sit alienum. Nos enim de vatum progenie sumus. 14. Memoria repete, fili, Abrahamum, Isaacum et Jacobum, qui uxores de sua sibi gente asciverunt, extraneorum adfinitate repudiata, atque liberis fortunati fuerunt, eorumque posteri terram obtinuerunt. 15. Quamobrem, nate, dilige tuos consanguineos, neve eos aut tuorum popularium filios aut filias ita animo fastidiveris, ut ex eis uxorem non ducas. 16. Superbiam numquam in tuo animo aut verbis dominari sinito, nam perniciosissima est et turbulentissima superbia, et feritas detrimentosa, magnaeque egestatis auctor; est enim famis mater immanitas.”

17. “Tu, nate, animum intende ad ea quae ages, et quod tibi nolis fieri, aliis ne facito. Operarii mercedem ne retineto noctem unam, post eum diem, quem ad diem cum eo pactus eris, ut Deus tuo te praemio remuneretur. 18. Corpus tuum ab ebrietate abstineto, in nulla te nequitia oblectaveris. 19. De tuo victu largire famentibus, de tuo vestitu indue nudos, et quod tibi superabit, id omne in liberalitatem conferto, neque id gravate, atque ita justorum sepulcra pane vinoque tuo perfundito, neve improbis dato. 20. Audi et ausculta cuilibet, qui modo bonum tibi consilium det. Ab Jova omni tempore postula, ut tuas rationes consiliaque dirigat. 21. Neque enim homini in manu positum est consilium, sed uni Jovae optimo maximo, qui quidquid vult efficit, alios deprimens, alios efferens. 22. Haec mea dicta et praecepta omnia conservato, et nunquam non ante oculos habeto, fortemque te et constantem praestato. Nam Jova tibi auxilio praesidioque erit, si ei tota mente totoque animo studueris.”

23. “Nunc, fili, illud tibi indicabo de pecunia, quam habeo apud Gabelem mihi cognatione propinquum, quam te puero deposui. Ea est decem argenti talenta, in Ragensi provincia, in Media. 24. Quaere qua ratione possis ad eum pervenire, et ab eo argentum illud auferre, reddito chirographo, quod ego habeo. Nam incertum est, quando sim moriturus; neve hoc te torreat, quod pauperes sumus. 25. Tu, fili, si Jovam metuens, ab omni te scelere conservaveris, illiusque voluntati obsecutus fueris, magnas ab eo opes consequeris."

Caput V

Filii ad patrem responsum. Raphael angelus ad iter accinctus. Hujus et Tobiae colloquium. Sarae luctus.

1. Ad haec Tobias patri respondet in hunc modum: "Omnia ut mihi praecepisti, pater, sic faciam. 2. Sed velim, pater, mihi consilium des, qua ratione queam istam a Gabele pecuniam recuperare: nam neque ille me, neque illum ego agnoscam, neque quo signo pecuniam ab eo repetam, neque quibus viis eatur in Mediam, scio." 3. Et Tobaeus: "Quod ad signum pertinet," inquit, "hoc dices, eum mihi marsupium suum tradidisse, et me ita dixisse: 'Accipe de manu mea,' atque ex quo ei argentum in manum tradiderim, annum hunc esse vicesimum. 4. De via autem, quaere tibi jam hominem aliquem fidelem, qui te comitetur, cui praemium dabimus, et proficiscere, fili, adhuc vivente me, argentumque pete. 5. Jova te Deus Israelitarum in omni tuo conservet itinere, tibique et apud illum, et apud omnes qui te viderint, gratiam, clementiam, misericordiam conciliet, teque salvum praeclare et deducat, et ad nos reducat ante meum interitum."

6. Tum Tobias egressus, ad quaerendum hominem qui secum in Mediam proficisceretur, invenit contra se stantem juvenem elegantem, accinctum ad iter, Raphaelem Jovæ angelum, ignorans eum esse Jovae armipotentis angelum. 7. Et angelus: "Unde es," inquit, "adolescens?" Cui Tobias: "Domine, possisne mecum in Mediam proficisci? Aut loca illa tenes?" 8. "Possum," inquit angelus, "equidem novi vias omnes, sumque aliquando usus hospitio Gabelis nostri consanguinei, habitantis Rage, quae regio est Mediae, distans ab Ecbatanis itinere bidui, estque montana. Ecbatana autem in campestri loco sita sunt." 9. Et Tobias: "Praestolare paulisper pro tua humanitate, dum ego hanc rem patri renuntiatum eo: nam comitem habere te magnopere opto, tibique itineris mercedem solvam." 10. Et ille: "I propera," inquit, "ego hic manebo, donec tu redeas: noli diutius morari."

11. Igitur Tobias rem patri renuntiatum it in hunc modum: "Nactus sum virum bonum nostrae consanguinitatis, qui mecum proficiscatur." 12. Cui Tobaeus, admiratus, "Voca eum ad me," inquit, "ut sciam cuias sit, et an fidus sit tibi comes futurus." 13. Tum Tobias egressus, illum arcessit, et angelus ad Tobaeum ingressus: "Salve, divine vir," inquit. 14. At Tobaeus: "Si salveo," inquit, "cur omnino haec usu veniunt mihi ut oculis captus sedeam caecus in tenebris?" 15. Cui angelus: "Bono animo es. Qui tibi oculorum lucem caecitate ademit, idem te, quia vir bonus es, sanabit." 16. "Ita faxit Jova," inquit Tobaeus. "Sed age, frater, Tobias filius meus cupit in Mediam ad Gabelem proficisci: possisne cum eo ire? et ego tibi, ubi redieris, mercedem solvam." 17. "Possim vero," inquit angelus, "nam vias omnes novi, et omnes illos fines peragravi, montesque teneo." 18. Et Tobaeus: "Cuias es?" inquit. "Cujus generis et civitatis?" Cui angelus: 19. "Quid quaeris amplius, quum mercenarium habeas, qui tuum filium tuo comitetur arbitratu?" 20. Et Tobaeus: "Frater," inquit, "aveo tuum scire nomen et cujus sis nationis." 21. Cui angelus: "Ne te sollicitum habeam: ego sum Azarias Hananeelis filius, de stirpe Solomithi majoris, tuus consanguineus." 22. Et Tobaeus: "Quod salutare faustumque sit," inquit. "Sed noli mihi succensere, frater, quod familiae stirpisque tuae voluerim rationem cognoscere, postquam meus consanguineus es, honesto et nobili loco natus. 23. Nimirum nosti Hananeelem et Nathanem, duos Solomithi majoris filios, qui mecum solebant itare Hierosolymam, quum Israelitarum terram incoleremus, mecumque ibi adorabant, neque umquam ad deos peregrinos illius terrae desciverunt, quemadmodum fecerunt nostri consanguinei. 24. Quamobrem vade sane, frater, cum bona pace cum filio meo, et redite salvi, adjuvante Deo. Ego tibi in singulos dies drachmam unam solvam, et victum ut filio. 25. Quod si vos Deus optimus maximus salvos reduxerit, ego tibi ad istud praemium addam corollarium." 26. Et angelus: "Omitte timorem," inquit, "nam ego ita filium tuum comitabor, ut incolumes et eamus et redeamus."

27. Tum Tobaeus filium evocat, et sic alloquitur: "Praepara tibi quae sunt ad profectionem necessaria, et proficiscere cum isto fratre. 28. Deus omnipotens vos sospites et ducat et reducat, et vobis hoc iter ductu angeli sui prosperet." 29. Hic Tobias patrem matremque osculatur. Et illi: "Ambula prospere," inquiunt. 30. Illis digressis, comitante cane adolescentis, coepit illius plorare mater. 31. “Tune puerum,” inquit maritum adloquens, "amandare ausus es, qui nostrae senectae filius nobis obversaretur? quasi vero non nos sine illo argento aliturus esset Deus noster? 32. Nam quantum nobis vitae a Domino concessum est, id nobis satis est, et filii nostri aspectum in divitiis deputassemus." 33. Cui Tobaeus: "Pone metum, soror: nam et salvus ibit, et incolumen ad nos reversum tu ipsa tuis oculis aspicies. 34. Jova Deus noster ei angelum suum attribuet, qui ei bene fortunet iter, ita ut redeat incolumis." At illa plorabat amplius.

Caput VI

Profectio Tobiae cum angelo. Piscis, pueri pavor. Captus piscis, cor et fel in medicamen.

1. Interea, iter ingressus puer, comite Raphaele angelo, pervenit ad flumen Tigrim sub vesperum. 2. Ubi quum pernoctaturi essent et descendisset Tobias ad flumen lavandorum pedum gratia, exiit repente piscis quidam immanis, de flumine ad puerum devorandum.

3. Tum perterritus puer exclamare voce magna: "Invadit me, domine!" 4. Et angelus: "Cape," inquit, "piscem brachiis, et ad te extrahe, et noli eum dimittere." Quumque ille cepisset et in terram extraxisset, ante pedes palpitantem, 5. "Divide medium,” dixit ei angelus, “et cape cor et fel, quae penes te reponas; habent enim usum in medicina." 6. Id quod puer fecit, coctumque piscem comedit, et reliquias reservavit. Cetera saliverunt, quae eis satis essent, donec Ragem urbem in Mediam pervenissent.

7. Posteaquam ad Mediam perventum est, Tobias angelum sic interrogat: "Azaria frater, quam medicinam facies ex corde piscis et felle?" 8. Cui ille: "Cor valet," inquit, "ad suffitum faciendum homini, in quo malus sit aut daemonicus spiritus; ita enim fugantur ex homine. 9. Fel autem prodest, si eo ungantur oculi hominis, in quibus sit albugo, eamque sanat."

10. Deinde, ubi Ecbatana ventum est, dicit Tobiae angelus: "Frater, divertebimus ad Ragelem; 11. Is senex est, tuus cognatus, qui filiam habet unicam forma praestantem, nomine Saram. 12. Ego cum eo agam, ut eam tibi det in matrimonium; nam tibi debetur ejus omnis hereditas, qui solus sis ejus consanguinitatis. Est bonae indolis et patri dilectissima. 13. Quamobrem ausculta mihi, et de ea agito: ubi ex Rage redierimus, agemus nuptias. Scio illum non esse tuis postulatis contradicturum, neque eam contra legem Mosis alienigenae traditurum, nisi velit capitale crimen committere. Nam hereditas ad te praeter omnes spectat. Nos eam ducemus ad patrem tuum."

14. At Tobias: "Audio, frater,” inquit, “eam jam septem nupsisse viris, qui prius mortui sint quam venerint in ejus complexum, ab Asmodaeo, ut audio, daemonum rege interfecti, qui eam amans non laedat nisi eos qui cum ea congrediuntur. 15. Quapropter, ne me Asmodaeus interficiat, non mediocriter pertimesco; quod si fieret, parentes meos eosque canos, maerore confectos in orcum deducerem, qui alium nullum neque filium habent neque filiam, a quo mortui sepeliantur."

16. Cui angelus: "Attende et ostendam tibi, in quos potestatem habeat daemon. Qui in matrimonium ita conveniunt, ut expertes et immemores Dei, more equi aut muli brutorum animalium, vacent libidini, in hos potestatem habet daemon. 17. Verere modo Jovam, (inquit) ejusque memor esto, patrisque tui praeceptum recordare, a quo jussus es uxorem ejusdem tecum paternae stirpis ducere: tum me auctore nihil daemonem timueris. 18. Nam satis exploratum habeo, te eam hac nocte in matrimonium esse ducturum. 19. Igitur, ubi in cubiculum cum ea introieris, (per tres dies ab ea te abstinebis, et nihil aliud quam precibus cum ea vacabis. Secunda nocte in sanctorum patriarcharum consortium admitteris. 20. Tertia nocte eam consequeris felicitatem, ut ex vobis liberi prospere gignantur,) sumito cor piscis et inde suffitum sub ejus vestes facito. 21. Eo nidore olfacto, daemon puellam fugiet, nec eam umquam postea repetet. Sed quum tibi cum ea congredi libebit, surgite de lecto, Jovamque suppliciter orate, ut sua in vos clementia et medicina utatur, puellaeque medeatur. 22. Tum demum cum ea rem habebis, liberorum amore magis quam libidine ductus; ex qua liberos mares procreabis. Sed metum abjice: nam ea tibi destinata est ante orbem conditum, eamque tua opera Jova a daemone vindicabit."

Caput VII

Ardet Saram Tobias. Sara Tobiae conjux.

1. His omnibus rebus auditis, Tobias est intimo Sarae amore devinctus. Ubi Ecbatana domum Raguelis pervenerunt, offendunt eum ad fores ejus aedium. 2. Tum Raguel ab eis salvere jussus, postquam eos resalutavit, sic Ednam uxorem suam alloquitur: "Quam similis est hic juvenis Tobiae fratri meo." 3. Et Edna: "Undenam estis, fratres?" inquit eos interrogans. Cui illi: "Ex tribu Nephthaliensi." 4. Et illa: "Nostisne Tobiam fratrem nostrum?" "Novimus." "Valetne?" "Valet," inquiunt. 5. Et quum ille multa de eo bona praedicaret, Tobias ita dixit: "Is Tobaeus, quem vos fratrem vestrum dicitis, pater meus est." 6. Hic Raguel in illius complexum accurrit et eum flens deosculatus: "Jovam tibi precor secundum, fili; 7. Nam ex viro bono et probo natus es." Sed postquam audivit, Tobiam oculos amisisse, flevit prae dolore. 8. Deinde, ubi diutius apud eum flevere, Raguel et Edna ejus uxor et Sara filia, convivium mactato ariete paraverunt. 9. Ibi quum cibum essent sumpturi, Tobias angelum summonuit, ut cum Raguele ageret de Sara filia sibi in conjugium tradenda. 10. Qua re audita, Raguel territus est, sciens quid illis septem viris cum ea congressis evenisset, et ne ei idem accideret metuens.

11. Igitur eo dubitante, nec ullum petenti responsum dante, angelus inquit: "Ne dubita eam huic tradere. 12. Nam ei, homini religioso, filia tua debetur in matrimonium, ideoque ea potiri nemo alius potuit." 13. Tum Raguel: "Non dubito," inquit, "quin Deus precibus et lacrimis meis annuerit; credoque adeo eum huc adduxisse vos, ut haec consanguineo suo ex mosaica lege conjungeretur. 14. Quare noli dubitare, quin eam sim tibi traditurus." "Scio," inquit Tobiae, "satius esse eam tibi me quam alteri dare. 15. Sed verum tibi dicam: eam jam septem viris locavi, ut tu scias, qui omnes ante ejus congressum mortui sunt. Quamobrem sume cibum et istam rem omitte." 16. At Tobias: "Cibum ego non capiam," inquit, "quin tu eam mihi in matrimonium concesseris." 17. Et Raguel: "Accipe eam, quandoquidem consanguinei estis: en ego eam tibi in matrimonium trado ex instituto mosaico et Israelitico. 18. Jova Deus caelestis vos hac nocte tueatur incolumes et sua erga vos lenitate utatur." 19. Deinde prehendit Raguel Saram filiam suam eamque Tobiae in matrimonium dat: et eis fausta precatus, codicillos ab Edna uxore sua poscit, ibique rem perscribit et obsignat adhibitis testibus. Tum cibum laeti capiunt. 20. Deinde Raguel Ednae uxori mandat, ut alterum cubiculum paret, in quo illos collocet. 21. Edna Saram filiam suam complexa, flens cum ea ita loquitur: "Jova Deus Israelitarum hac nocte sua erga te, filia, benignitate utatur, vestrique misertus, tui misericors, rationem ducat de eo angore quem adhuc pertulisti."

Caput VIII

Suffitus ex corde piscis ac felle, precatio conjugatorum ad Jovam. Raguelis benignitas in generum.

1. Postquam praeparato cubiculo et lecto Tobias et Sara illinc se in cubiculum receperunt, 2. Recordatus admonitionem Raphaelis, Tobias profert e pera cor piscis, eoque in turibulum imposito, suffitum sub Sarae vestes facit. 3. Quo nidore olfacto, Asmodaeus ad Aegypti extremitatem fugit, ubi eum Raphael angelus colligavit. 4. Eo cubiculum egresso, illi ostio se ambos concludunt, et Tobias de lecto surgit, Saramque suam conjugem sic adhortatur: "Surge, soror, et Jovam, ut sua erga nos singulari misericordia et clementia utatur, suppliciter oremus (hodie, cras, et perendie; 5. nam his tribus noctibus Deo conjungi debemus, tertia nocte fruemur conjugio. 6. Quum simus enim sanctorum progenies, nefas est ita coniungi nos, ut ignarae Dei gentes solent." Igitur ambo surrexerunt et pro salute sua precari obnixe coeperunt.)

7. Atque ille Jovam interpellans: "Jova Deus Israelitarum,” inquit, “qui Jova solus es et in caelis et in terris, 8. Qui Adamum creasti eique Evam uxorem, quae adjutrix esset idonea, attribuisti, ex quibus hominum genus ortum est. Tu dixisti, non convenit hominem esse solum, faciamus ei adiutorem ei consimilem. 9. Nunc perspectum, Jova, cognitumque habes me non hanc uxorem ducere libidinis gratia, sed bono animo ex Mosaico et Israelitico instituto. 10. Quamobrem, Jova, sine te exorari, nostrique misertus, nos salvos copulato, ut consenescamus et filiis fortunato, qui tuae legi incumbant." Et Sara respondit, "Amen."

11. Atque ille cum ea congressus est ea nocte. At Raguel noctu surrexit et famulis mandavit, ut sepulcrum noctu effoderent; 12. Idque eo consilio faciebat, ut si mortuus esset juvenis, eum nocte sepelirent, insciis omnibus, ne id eis esset dedecori. 13. Deinde vocata Edna uxore: "Mitte," inquit, "ancillarum unam in cubiculum, quae videat an sit ille vivus; 14. Quod si non est, sepeliemus eum priusquam dilucescat, ne quis id resciscat." 15. Tum Edna ancillam mittit in cubiculum, quae cum inspexisset et ambos simul salvos suaviter cubantes offendisset, egressa rem illis renuntiat et illum dicit adhuc vivere. 16. Tum illi Jovae Deo maximo gratias egerunt.

17. Et Raguel: "Gratias agimus tibi,” inquit, “Jova Deus majorum nostrorum, qui hoc tanto nos affeceris beneficio. Celebrandus es Deus omnibus puris sanctisque laudibus; te sancti tui, et omnia a te creata, te omnes angeli electique tui in omnem aeternitatem collaudent aeternitatem. 18. Tibi gratias ago, qui me exhilarares: nec id mihi accidere passus sis, quod verebar, sed singulari misericordia erga nos usus sis. 19. Tibi gratias ago, qui duos unigenitos miseratus, repuleris a nobis hostem, qui nos insectabatur. 20. Utere, Jova, ea in eos benignitate, ut sani vitam cum laetitia misericordiaque transigant, ut te plenius celebrent et tibi ad laudem tuam salutare sibi sacrificium faciant, ut cognoscant universae gentes te solum in toto orbe esse Deum. 21. Tu quidem is es, Jova, qui vulneras et sanas; qui occidis et vitam das; qui circa duos hos tam mirifice egeris: tu vivis et perstas in omnem omnium saeculorum perennitatem."

22. Haec locutus, Raguel famulis suis imperat, ut sepulcrum obducant ante diluculum, ne quis id resciscat. 23. Deinde lautum laetumque prandium parari jubet, quod eos Deus pro sua singulari misericordia et clementia affecisset laetitia, et a pecorum gregibus vitulos et arietes cursu petitum it, eosque mactandos curat, Tobiamque sic alloquitur: 24. "Non exibis ex domo mea ante dies quatuordecim, sed cum mea delicata filiola voluptatem capies; sumtaque omnium mearum facultatum parte dimidia, ad tuum patrem laetus te recipies. Postea me et uxore mea mortuis, omnia possidebis," atque ejus rei syngrapham fecit.

Caput IX

Raphael a Tobia missus Ragem. Sacramentum Tobiae. Gabelis gratulatio de nuptiis, ac fausta precatio conjugatis.

1. Tum Tobias Raphaelem vocat, et sic cum eo agit: 2. "Azaria frater, attende verbis meis. Si me tibi in servitutem darem, tamen providentiae tuae paria non facerem. 3. Sed tamen quaeso, asumme hinc quatuor tecum famulos et duos camelos, et Ragem ad Gabelem avunculum meum profectus, tradito ei ipsius marsupium, ut tibi argentum det, et eum invitato, ut ad meas nuptias veniat. 4. Nam mihi quidem eo proficisci non licet, propter sacramentum quo me Raguel obstrinxit, non esse me ex ejus domo emigraturum ante dies quatuordecim. 5. Jam vero meus pater et mater numerant dies; quod si praeter dictum spatium transierit vel una dies, sollicitudinem meis adferam parentibus." 6. Igitur Raphael adhibitis duobus camelis et quatuor famulis, Ragem domum Gabelis ire contendit, eique ipsius marsupium tradit, 7. Et Tobiam Tobaei filium duxisse Saram Raguelis filiam nuntiat, eumque ad illius nuptias invitat.

8. Tum Gabel, imposito camelis argento, ad nuptias venit, et Tobiam nactus assidentem mensae amplectitur, et prae gaudio lacrimans ei gratulatur hujusmodi verbis: 9. "Gratias ago Jovae Israelitarum Deo, qui tecum hoc viro laete conjunxerit. 10. Is tibi pro sua misericordia det ex ista mares liberos, qui Jovae legi dent operam; nam viri optimi, justi, religiosi, et benefici filius es. 11. Felix dicatur uxor tua, parentesque vestri, ita ut natos vestros et natorum natos ad tertiam usque quartamque stirpem videatis, sitque vestra progenies Israelitarum Deo, qui regnat in sempiternum, cara." 12. Hic cum omnes "Amen" succinuisset, inierunt epulas, et cum Domini reverentia nuptiarum convivium celebrarunt, suaeque uxori fausta precatus est Tobias.

Caput X

Tobaei, et conjugis larcimae pro filio Tobia. Pueri ad parentes reditus. Soceri fausta precatio ad conjugatos.

1. Ceterum Tobaeus et ejus uxor dies noctesque computabant, et illum a se dimissum dolebant, ejusque causa plorabant et se afflictabant. 2. Et Tobaeus, exacta peregrinationis die, quum illi non venirent, Tobia moram nuptiarum causa faciente, sollicitus ita dicebat: 3. "Cur tamdiu moratur filius meus? Aut quid illic eum detinet? Num vi detinetur? An mortuus est Gabel, nec quisquam ei reddit argentum?" 4. Quum ille in hunc modum dolebat, tum uxor ita dicebat: "Periit puer noster, qui tam diu moretur." 5. Tum illum inconsolabiliter lugens: "Heu mihi, nate, qui te, oculorum meorum lumen amiserim, senectutis nostrae baculum, vitae solatium, spem posteritatis, in quo uno quum nobis essent omnia sita, non debuimus amandare te." 6. Quumque Tobaeus Annam uxorem suam consolans hortaretur ut sileret, illum enim salvum laetumque esse venturum, illa consolationem respuens, in vias singulis diebus exibat, ut videret, si filius veniret, 7. Neque quidquam dies noctesque praeter lacrimas gustabat.

8. Peractis quatuordecim nuptiarum diebus, Tobias Raguelem monet ut se dimittat: 9. Nam suum patrem et matrem dies numerare, non putantes eo loco rem esse. 10. Cui Raguel suadet ut amplius apud se maneat: sese ad ejus patrem missurum esse, qui ei negotium omne nuntiaret. 11. Verum Tobias hortatur, ne se remoretur, sed ad suum patrem et matrem ire permittat.

12. Ita inductus a Tobia, Raguel ei Saram filiam suam tradit, nec non dimidiam suarum divitiarum partem: servos, ancillas, oves, capras, boves, asinos, camelos, byssina vestimenta, purpuram, argentea, aureaque vasa, eosque dimittit cum hujusmodi fausto omine: 13. "Deus Jova, Deus majorum nostrorum, vos fecundet, mihique ex vobis liberos mares ostendat, qui Jovae legi vacent."

14. Tum eos osculando complexus, Saram filiam suam sic monet: 15. "Tuum socerum et socrum, qui nunc tui parentes sunt, magno in honore habeto, maritum diligito, familiam regito, domum gubernato, et teipsam inculpatam praestato. 16. Et cum bona pace profecta, efficito, ut bonam de te famam viventes adhuc laeti hilarique accipiamus."

17. Ita eos deosculatus et complexus dimisit, Tobiam sic adloquens: 18. "Jova te Deus caelestis, fili, salvum perducat, mihique ex te et Sara filia mea liberos Jovae probatos, antequam moriar, ostendat. 19. Ecce Saram filiam meam in potestate tua: noli eam, donec vives, male tractare. Ita sane incolumes."

Caput XI

Angelus procurat Tobaei sanitatem. Parentum gaudium de filii reditu. Senex iterum videns. Bene ominatur socer nurui et filio. Nuptiarum celebratio.

1. Tobias laeto et hilari animo discedens, Jovae gratias egit, qui se laetum reddidisset et tot beneficiis tam mirifice affecisset. 2. Ubi ad Acrim urbem, quae secundum Niniven sita est, undecimo die pervenit, sic eum monuit Raphael: 3. "Frater, tu scis quo statu patrem matremque reliqueris, 4. Quapropter antecedamus ego et tu, uxore tua cum servis et hominibus nostris subsequente."

5. Quumque ambo, cane subsequente, irent, monuit Raphael Tobiam ut secum de felle piscis sumeret, id quod ille fecit. 6. Ecce autem illius mater, quae in via manebat ut videret num filius veniret, eum conspicata procul agnovit, 7. Et, "Ecce filium meum Tobiam," inquit Tobaeo viro suo, "advenientem una cum eo, qui cum ipso profectus est." 8. Hic angelus Tobiam sic adloquitur: "Video tuum patrem esse caecum, sed isto felle apertis ejus oculis sanabitur. 9. Quocirca tu, quum primum domum ingressus eris, Dominum Deum tuum adorato, eique gratias agito. 10. Deinde ad patrem accedito, et eum deosculatus, felle isto ejus oculos illinito. 11. Tum ille fellis mordacitatem sentiens, sibi oculos fricabit, atque ita dejecta albugine, et caelum, et te laetus videbit."

12. Igitur Anna mater illius ei currit obviam, et in ejus illapsa collum, ita loquitur: 13. "Jam licet moriar, postquam tuum vultum aspexi." 14. Interea dum illa ejus collum tenens flet diutius, praecurrit canis, qui fuerat itineris comes, et quasi nuntius adveniens, cauda laetus blandiebatur. 15. Deinde surgit Tobaeus, et filio obviam pergens, quum non videret, labitur. 16. Hic Tobias ad patrem accurrit, (quem pater flens, flentem prae gaudio complexus et osculatus est. 17. Quumque Deum adorassent, et ei gratias egissent, consederunt. 18. Et filius felle oculos patris illinens, "Bono es animo, pater," inquit. 19. Deinde exspectata dimidia circiter hora, ille compunctos oculos suos fricuit, atque ita ex eorum angulis deciderunt quaedam squamae membranis similes, quas Tobias prehensas revulsit.) 20. Et fel ejus oculis admovet, quo felle illustratis illius oculis, decidit ex eis albugo, sanatusque viso filio, in ejus collum insiliit, 21. Et, "Grates," inquit, "ago Jovae Israelitarum Deo, caecorum collustratori, qui mihi patefecerit oculos: 22. Huic gratiae, hujus nomini gratiae agantur in omnem omnium saeculorum perpetuitatem, qui hoc tantum in me contulerit beneficium. 23. Is enim est, qui vulnerat et sanat, qui interficit et in vitam revocat: huic, huic inquam, grates agantur, qui tibi adeo prosperum iter dederit, ut te nobis salvum laetumque reduxerit."

24. Deinde Tobaeus et ejus uxor Anna, Sarae Raguelis filiae nurui suae obviam post septem dies progressi, magnopere cum ea laetati sunt, 25. Estque omnibus et visu et auditu permira visa res, sanati Tobaei oculi. 26. Est autem Tobaeus Sarae nurui suae bene ominatus his verbis: "Fortunata Jovae es, mea filia, et Jova laudandus, qui te nobis laetam adduxerit." 27. Ita magnopere laetati sunt tum ipsi, tum omnes Judaei Ninivitae, de tanto Jovae erga Tobaeum et ejus filium beneficio. Tum Achior et Nabathus, Tobiae consobrini, ad Tobiam gaudentes venerunt, eique de tot Dei erga ipsum beneficiis gratulati sunt. 28. Atque ita Tobiae nuptiae septem diebus jucunde celebratae sunt ab omnibus, suntque Tobiae et multa, et magni pretii donata munera.

Caput XII

Tobaei gratitudo in angelum. Pueri liberitas in bene meritum comitem. Raphael se dicit angelum Dei, ejusdum discesso.

1. Deinde Tobaeus filium sic adloquitur: "Fili, solvamus isti homini, qui te comitatus est, mercedem, et eam cum corolario." 2. Cui Tobias, "Pater," inquit, "demus ei dimidium pecuniae, quam illinc attuli. 3. Nam is me sospitem duxit et reduxit, is uxori meae remedium attulit. Eamque mihi conciliauit, et me ex piscis faucibus eripuit. 4. Is a Gabele pecuniam abstulit, is tibi sanavit oculos: pro quibus omnibus quaenam ei referri par gratia potest?"

5. Deinde evocato Raphaele: "Azaria frater," inquit, "accipe tuam mercedem, videlicet dimidiam pecuniae partem, quam illinc attulisti, et vale." 6. At Raphael, evocatis illis duobus, Tobaeum et ejus filium, Tobiam sic adloquitur: "Canite Jovae carmen novum, eique gratias agite, et ejus nomen cantate pro tantis ejus in vos collatis beneficiis: crebrisque precibus, supplicationibus, et beneficentia eum affectate, quoad vivetis. 7. (Regis arcana celare pulchrum est, sed Dei opera patefacere gloriosum est. Recte facite, et vobis malum non accidet. 8. Bona res est precatio, quae cum jejunio, beneficentia et justitia conjuncta est. Melius est parum cum justitia, quam multum cum iniquitate.) Nam plus apud Jova valet assiduum beneficentiae officium, quam auri argentique copiosa congeries, quum a morte vindicet beneficentia et omne peccatum expiet, atque impetrata venia, perducat ad vitam aeternam: 9. Quam beneficentiam qui liberaliter exercent, vitam plene consequentur. 10. At improbi sunt suae ipsorum vitae hostes. 11. Equidem nihil vos de rei veritate celabo. Dixi autem arcana regis celare pulchrum esse: Dei autem opera patefacere, gloriosum. 12. Quo tempore tu, tuaque mulier Sara, sancti opem nominis (cui gratiae agantur) precibus suppliciter magno cum animi angore implorabatis: vestras ego preces, ut vos sciatis, ad majestatis solium subvehebam: 13. Quumque tu mortuos sepeliebas, aderam tibi tuisque difficillimis rebus a Jova, qui te oculorum caecitate tentaverat, (solet enim periculum facere justorum) missus sum ad te Saraeque tuam nurum sanandos. 14. Sum autem Raphael angelus, unus de septem principibus, qui ad majestatis solium famulantur et sanctorumque preces deferunt."

15. His omnibus auditis, illi magno timore permoti, in faciem prociderunt. 16. At Raphaël, "Bene vobis se res habet," inquit: "Omittite timorem: agite Jovae gratias ob haec tanta tam mirabilia, quae fecit erga vos. 17. Non enim mea causa veni, sed Dei vestri voluntate. 18. Nam quod me, quamdiu vobis cum versatus sum, edere et bibere vidistis: species illa fuit, quae vestris oculis obversabatur, quum neque comessem, neque biberem. 19. Nam equidem cibo et potu utor inaspectabili, et sub hominis aspectum non cadente. 20. Quare mandate haec omnia litteris, quae vos vestri erga Deum officii per omnem vitam admoneant, atque hanc rem in omnium aetatum aeternitatem significent et testentur, 21. Et Jovae gratias agite, ejusque sacram memoriam celebrate, meque absolvite, ut ad Deum me recipiam, a quo sum missus ad vos."

22. Tum illi eo dimisso, Jovae gratias pro his omnibus egerunt. At Jovae angelus in caelum ascendit, neque postea Tobaeo aut Tobiac ejus filio apparuit. Tum illi per tres horas humi jacentes, Deo gratias egerunt. 24. Deinde surrexerunt, et tanta illa, tam mirabilia Dei facta, utque eis Domini angelus apparuisset, praedicaverunt.

Caput XIII

Tobias facta mira conscribit. Pietas Tobaei in Jovam.

1. Deinde Tobias has res omnes laetus perscripsit, et Tobaeus ita dixit: 2. "Ago Jovae Deo maximo gratias, qui sua tam mira miracula suo populo et cultoribus exhibet, qui vulnerat et sanat, interficit et vitam reddit, in orcum demittit et extrahit: cujus manum qui effugiat nemo est, 3. A quo nos inter gentes dispersi, debemus haec tot miracula per populos declarare. 4. Vos igitur, o Israelitae, fortes vos, et animis firmos, et manibus impigros praebete: nam vestrum opus manet merces, et Jova dum vestri miseretur, extollitur, ut Deus aequitatis: cui quicumque confidunt, beati sunt. 5. Et vos mei nati, utimini multa beneficentia, precibus et supplicationibus apud mundi Dominum: nam beneficentia et preces calamitatem propulsant, ut est in illa sententia: beneficentia a morte vindicat.”

6. “Laudetur Jova, qui erga me, erga patrem et majores meos, denique erga omnes ipso fretos, tantis, tam horrendis portentis et miraculis usus est, laudetur Jova in sempiternum: amen, amen. 7. Is nos propter delicta nostra verberat: sed idem rursus nostri misertus, vos ex omnibus, per quas dissipati estis, nationibus colliget, 8. Si ad eum tota mente totoque animo conversi, quod aequum apud eum est facietis: tum ipse quoque conversus ad vos, suum vultum a vobis non abdet. 9. Quocirca spectate, quae vobis faciet, eumque pleno ore celebrate, justitiae Dominum collaudate, mundi regem extollite, quem ego captivus in hac terra celebro, ejusque vires et magnitudinem nocentum generi ostendo. 10. Resipiscite sontes, et coram illo justitiam exercete. 11. Quis scit an in vos propensus, vobis misericordiam tribuat?”

12. “Equidem Deum meum regem caelestem animo gestienti extollo, cujus magnitudinem praedicent omnes, ejusque justitiam celebrent. 13. O Hierosolyma civitas sancta, ille quidem de te propter natorum tuorum facta supplicium sumet: sed idem rursus bonorum generis miserebitur. 14. Celebra rite Dominum, et mundi regem collauda, ut iterum ejus tabernaculum istic cum laetitia aedificetur, et ipse illos captivos istic exhilaret, et calamitosos istic amet, in omnes saeculorum aetates. 15. Multae gentes procul venient ad Domini Dei nomen, dona secum ferentes, dona regi caelesti. 16. Omnis te saeculorum posteritas gestiens laudabit. 17. Omnes tui et osores detestabiles, et amatores beati semper erunt. 17. Gaude, et exsulta ob bonorum genus, qui colligentur, et bonorum Domino gratias agent. 19. O beatos amatores tuos: nam pace tua laetabuntur. 20. Beatos qui tuas tot res adversas doluerunt: nam ii de te gaudebunt; dum tuam videbunt tantam gloriam, et laetabuntur in perpetuum.”

21. “Laudet anima mea Deum regem illum maximum: quoniam exstruentur, o Hierosolyma, sapphiro, smaragdo, et lapide pretioso, tua moenia et turres et propugnacula auro puro: 22. Areae autem Hierosolymitanae berillo, et carbunculo, et lapide sapphirio pavientur: dicentque omnes ejus vici, alleluia: 23. Et laudes celebrabunt dicentes: 'Laudandus Deus est, qui eam evexit in omnia saecula.'"

Caput XIV

Tobaei aetas, Tobiae in Mediam dimissio. Niniva subvertenda. Praecepta ad filium pia. Ninivae a Nabuchodonosore ruinae.

1. Haec locutus, Tobaeus Deum laudandi finem fecit. 2. Erat autem annos natus octo et quinquaginta, quum visum amisit: quo post octo annos recuperato, beneficentiam exercebat, Dominumque Deum magis revereabatur et celebrabat. 3. Deinde, ubi ad multam senectutem pervenit, filium suum et sex ex eo nepotes vocat, eumque sic adloquitur:

4. "Nate, assumptis filiis tuis (en ego senex et exitui vitae sum proximus), in Mediam discede, nate. 5. Nam mihi persuasum est, Niniven, quemadmodum Jonas vates de ea praedixit, eversum iri. 6. In Media autem res erunt aliquamdiu pacatiores. 7. Nostri vero consanguinei ex illa felice terra per orbem dispergentur, eritque Hierosolyma vasta, et quod in ea templum est, cremabitur, et aliquamdiu desertum erit. 8. Sed rursum, miseratus eos Deus, in patriam revocabit, templumque construent, non quale prius, sed duraturum quamdiu durabit mundus. 9. Ac deinde, ab exiliis reversi, Hierosolymam praeclare instaurabunt, et in ea templum splendida ad omnem saeculorum perpetuitatem structura aedificabitur, ut de ea praedixere vates. 10. Atque omnes se gentes ad Dominum Deum vere metuendum convertent, 11. Defossisque simulacris suis, Dominum laudabunt, Deumque celebrabunt sui, quos suos Dominus sic extollet, ut omnes Dominum Deum vere et juste amantes laetentur, misericordiam nostris consanguineis tribuentes.”

12. “Quamobrem, nate, emigra Ninive: nam omnino evenient, quae sunt a Jona vate praedicta. 13. Tu legem et praecepta conservato, et te misericordem justumque praestatp, ut tibi bene sit, meque et matrem tuam apud me sepelito, et nolite amplius Ninivae commorari. 14. Vide, nate, quid fecerit Aman Achiacharo nutritio suo, ut eum ex luce in tenebras detruserit, et qualem ei gratiam retulerit; et tamen evasit Achiacharus: ille autem in tenebras deturbatus, meritas dedit poenas. 15. Manasses beneficentia usus, laqueum mortis evasit, in quem inductus fuerat. 16. At Aman in laqueum illapsus periit. Quare, fili, vide quid efficiat liberalitas, et quantum habeat beneficentia praesidii."

17. Haec locutus ille animam egit in lecto, anno aetatis suae centesimo quinquagesimo octavo. Sepultus est honorifice. 18. Anna quoque, postquam interiit, sepulta est cum illius patre. 19. Postea Tobias cum uxore et liberis Ecbatana migravit ad Ragelem socerum suum, honesteque senuit, et soceris suis splendide parentavit et eorum Tobaeique patris sui hereditatem tenuit. 20. Mortuus est annum centesimum vicesimum septimum agens, Ecbatanis in Media, cum quidem ante suam mortem Ninivae excidium a Nabuchodonosore et Assuero captae audivisset, et eo delectatus esset.