Migne Patrologia Latina Tomus 56
Appendix ad opera S. Leonis Magni/1
AucVar.ApAdOpS 56 Auctores varii Parisiis J. P. Migne 1846 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin
PRAEFATIO.
5 1. Etsi Petrus Crabbus, Jacobus Pamelius, Alanus Copus, et alii praestantissimae hujus collectionis manuscriptis exemplaribus usi sint, nemo tamen ante Petrum Pithoeum eam a Dionysiana distinctam prodidit. Immo Jacobus Pamelius, ac ex ipso Alanus Copus illam adjudicarunt Dionysio Exiguo, propterea quod hujus epistola ad Julianum presbyterum in calce codicis Atrebatensis, qui hanc collectionem continet, descripta legatur. At Petrus Pithoeus in Synopsi historica virorum clarorum, qui praeter Gratianum canones et decreta ecclesiastica collegerunt, praemissa editioni Corporis Juris canonici Paris. an. 1687 et Lips. an. 1705, tres ejusdem collectionis mss. libros nactus, ipsam a Dionysiana probe distinguens, incerto auctori vindicavit. Incertus, inquit (auctor), cujus collectionis exemplaria duo sunt in bibliotheca Ecclesiae Bellovacensis. Tertium habuit Franciscus Pithaeus Parisiis hoc titulo: Continet codex iste canones ecclesiasticos et constituta sedis apostolicae. Incipit autem a canonibus Nicaeni concilii, quibus admixta sunt quaedam Sardicensis synodi capitula cum praefatione et expositione fidei. Sequuntur canones Carthaginensis synodi, Anquiritanae, Caesariensis, Gangrensis, et aliarum plurium, insertis pontificum Romanorum epistolis a temporibus Innocentii ad S. Leonem, cujus epistola 98 ad Dorum Beneventanum episcopum eam collectionem claudit: quae non iisdem omnino interpretationibus Graecorum canonum, quibus illa superior (scilicet Dionysiana, quam immediate ante descripserat) quae canonum Corpus dicta, sed magis Dionysii Exigui, nec tamen semper usa est. Hactenus ille. Hoc autem breve eorum indicium quae in laudatis codicibus continentur, ac praesertim numerus capitulorum 98, quorum ultimus desinit in epistola ad Dorum episcopum Beneventi, nostram collectionem aperte exhibent. Cum porro tertius ex iisdem codicibus fuerit Francisci Pithoei, qui postea in Trecense collegium traductus, Trecopithoeanus vocari coepit, nihil dubium est quin idem codex ad hanc nostram collectionem pertineat, ac propter ea diversus sit a codice Corbeiensi, qui aliam celebrem collectionem continet a nobis descriptam in praemisso Tractatu part. II c. 5. Id hoc loco monendum fuit, ne quis forte deciperetur ea notatione Quesnelli in Notitia manuscriptorum tom. I edita pag. 40, ubi hunc Trecopithoeanum codicem Corbeiensi similem pronuntiat. At in notationibus ad Leonis epistolas vulgatis in fine tomi XI, eum Thuaneo nostrae collectionis exemplo similem detexit. Haec enim habet not. 7. in epistolam 15 ad Turribium: Ita e Thuancis codicibus unicus cum Trecopithoeano, quem ex illo transcriptum dixeris: ita in omnibus ei concinit. Et not. 7 in cap. 7 epistolae 16: Haec verba codices non habent, exceptis Thuaneo uno et Trecopithoeano, quorum unus ad alterum exscriptus est. Solas epistolarum Leonis lectiones variantes ex Trecopithoeano ms. acceperat. Si autem totum hunc codicem conferendum curasset, ipsum etiam in caeteris ac in tota collectione cum Thuaneo concinentem deprehendisset.
2. Hic vero fuit primus qui eamdem collectionem in editione S. Leonis publici juris fecit tomo apud ipsum secundo, hoc titulo eidem praefixo: Appendix ad sancti Leonis Magni opera, seu codex canonum ecclesiasticorum et constitutorum sanctae sedis apostolicae omnium qui hucusque prodierunt, vetustissimus et amplissimus, qui quidem in usu fuit in Ecclesia Romana Innocentio I, Zosimo, etc., ac Leone I pontificibus, nunc primum editus e mss. codicibus Thuaneo et Oxoniensi. Brevius autem in fronte cujusque paginae: Codex canonum, seu constitutorum Ecclesiae Romanae, qui titulus frequentius allegari consuevit. Cur autem hanc collectionem Romanae Ecclesiae tribuerit, Leonisque operibus subjecerit, exponendum est. Cum in editionem eorumdem operum emendandam, vel augendam codices undique exquireret, contigit, ut ab Eduardo Bernardo amicissimo suo acceperit, in Oxoniensi bibliotheca manuscriptum 7 exemplum inveniri, in quo praeter sermones et epistolas S. Leonis haec collectio continebatur. Ex hujusmodi autem operum S. Leonis et hujus collectionis conjunctione in eodem codice Quesnellus facilis conjectator ipsam collectionem Romanam et sub Leone potissimum usu receptam suspicatus est. Itaque illam fusiori disputatione talem constituere et in Appendice Leonis edere statuit. 3. Hanc vero collectionem haberi non posse codicem canonum Romanae Ecclesiae publica auctoritate lucubratum, et editum, usuque receptum sub S. Leone, vel anterioribus posterioribusque ejusdem Ecclesiae pontificibus, palam fiet ex Observationibus quas subjiciemus dissertationi 12, in qua suam sententiam ille confirmare ac munire pluribus contendit. Inde etiam manifestum erit, ejusdem auctorem fuisse privatum ac studiosum virum nobis ignotum, uti Petrus Pithoeus antea laudatus persenserat. In Galliis autem eam conditam, ac proinde nec Italicam, sed Gallicanam collectionem esse, probabilibus, ut nobis videntur, conjecturis indicabimus. 4. Duo de hoc canonum et constitutionum codice in recitata epigraphe affirmavit Quesnellus, nimirum omnium qui hactenus prodierunt esse vetustissimum et amplissimum. Hoc secundum defendi nequit: amplior enim est multo inter caeteras Isidori collectio, quae sane, adulterinis etiam omissis, longe plura documenta complectitur. Vetustissimus vero codicum hactenus editorum, qui exhibent canones simul et constitutiones sedis apostolicae, eatenus dici potest, quatenus nulla documenta continet quae sint posteriora Gelasio; cum aliae collectiones antea typis datae aliqua posteriorum pontificum praeferant, ut vel ex Dionysiana cognoscere licet. Recte autem statuit P. Coustantius in praefatione ad tom. I Epistolarum Romanorum pontificum, hunc codicem sub Gelasii aevum fuisse digestum. Cum enim, inquit num. 74, ex puris putisque Gelasianae epistolae (de libris apocryphis) verbis conflata sit prima nec minima pars praefationis, et nihil habeat codex quod Gelasii aevum excedat, illud sane argumento est eum qui sub Gelasii pontificatu, vel haud multo post, primam codici manum admovit, ultimam eidem imposuisse; atque dum varia conciliorum pontificumque decreta compilat, his intermiscuisse ea quae sibi nota erant, et familiaria Gelasii statuta. Putat Quesnellus eam codicis partem quae Constantinopolitanos canones exhibet, post Gregorii Magni aetatem additam fuisse. At id ea in hypothesi conjicit, quod is publicus Romanae Ecclesiae codex fuerit, a quo laudati canones usque ad Gregorium I certissime abessent. Cum vero haec hypothesis omnino sit falsa, nihil impedit quin iidem canones ita huic codici privato inserti fuerint sub Gelasio, sicut in aliis privatis collectionibus ante vel paulo post Gelasium lucubratis inveniuntur inserti. Confer nostras Observationes ad dissert. 12 Quesnelli cap. 2 n. 8. 5. Praestantiam vero hujus collectionis duo potissimum astruunt. Primo aliquot insignia documenta continet quae ex hac una collectione ad nos pervenerunt. Ita Petrus Crabbus ex vetusto hujus collectionis exemplo edidit epistolam Mizonii et caeterorum episcoporum provinciae Byzacenae breviario canonum Hipponensium praemissam cap. 2, aliaque nonnulla quae aliunde non suppetunt; et cardinalis Baronius quasdam imperiales leges adversus Pelagianos ex ms. Atrebatensi ejusdem collectionis ab Henrico Gravio acceptas Annalibus inseruit, quas in aliis collectionibus frustra requires. Secundo etsi alia pleraque documenta inventa sint in aliis codicibus Dionysianis, Hispanicis, Isidorianis; cum tamen auctor nostrae collectionis ex his fontibus non ebiberit, sed ex aliis antiquioribus exemplaribus eadem documenta derivarit; diversas identidem, et non raro etiam sinceriores lectiones, ac nonnunquam integriora quoque monumenta ad nos transmisit. Non neminem fortassis illud offendet, quod supposititia S. Clementis epistola ad Jacobum in hac collectione recepta fuerit. At cum ea Rufino interprete vulgata sit, ejusque auctoritate in Gallicana synodo Vasensi an, 442 can. 6 (saltem ut plerique codices ferunt) laudata, nihil mirum si in hanc collectionem Gallicanam traducta fuit. 6. Nunc de novae editionis necessitate et utilitate, ac de subsidiis in eam recudendam adhibitis plura dicenda sunt. Quesnellus hanc collectionem non omnino integram, nec cum melioribus ac sincerioribus ejus lectionibus ubique edidit. Id ex eo ortum habet, quod recentiorem codicem Oxoniensem, in quo 9 alia omissa, alia praeter vetustiorum exemplarium fidem studiosi cujuspiam arbitrio emendata fuere, secutus sit. Parata quidem hujus collectionis editione Thuaneum antiquiorem et probae notae codicem accepit. At nec ex eo supplevit omnia quae in Oxoniensi desiderantur (unam tantum Gelasii epistolam, et regulam formatarum ex ipso adjecit), nec recepit ejus lectiones nisi in paucissimis locis; reliquas vero vel rejecit in marginem, vel omnino praetermisit. Hinc jure P. Coustantius in laudata praefatione num. 88, postquam scripsit: Unum est, antequam concludamus, de quo monitos lectores velimus, ejus nimirum codicis quem de Oxoniensi exem plari descripsit Quesnellus, plura in Gallicanis bibliothecis asservari exempla, quorum nullum Oxoniensi non si multo antiquius; recensitis quinque praestantioribus mss. subjecit: Addimus et horum exemplorum ope permulta, quae in vulgatum (a Quesnello) codicem irrepsere menda emaculari posse; adjicere poterat, et nonnullos etiam defectus suppleri. Itaque ut integra et emendatior haec collectio recuderetur, nonnulla inserenda, plura vero corrigenda fuerunt. Multa vero diligentia in Italicis bibliothecis adhibita, nullum ipsius collectionis ms. exemplar quod nobis subsidio esset, invenire uspiam potuimus. At duos codices nacti sumus in bibliotheca Caesarea Vindebonensi, quorum alter signatur num. 39, alter vero num. 42. Primus, millenariae ferme aetatis, est codex membranaceus in-folio, qui etsi titulorum, seu capitulorum tabula e Thuaneo manuscripto edita careat, eadem tamen capita 98 eodem ordine continet. Cum vero totidem capita in tribus aliis mss. invenerit etiam Petrus Pithoeus, quorum ultimum desinit in epistola S. Leonis ad Dorum, ut in aliis quoque exemplaribus deprehenditur, dubium esse nequit (Vide dicenda not. 11 in c. 67) quin haec capita 98 ad hanc collectionem pertineant: ut ne audiendus sit Quesnellus, qui unius recentioris ms. Oxoniensis testimonio Leonis epistolas, veluti ab hac collectione alienas, abjudicandas putavit. Hae autem in Oxoniensi exemplo ipsi collectioni non fuerunt insertae, quia jam antea inter Leonis epistolas collectioni praemissas erant descriptae, nec eamdem crambem recoquendam librarius credidit. Caeterum aliorum omnium vetustiorum exemplarium consensus uni ms. Oxoniensi jure est praeferendus; ipsaque tabula in plerisque codicibus conservata, quae eumdem capitulorum 98 numerum indicat, idipsum confirmat. Tabula enim primaevi operis indicium esse solet, adeo ut si quae alicubi in corpore desint, perperam abscissa; si quae vero praeter ea reperiantur inserta, posteriori additamento accessisse dicenda sint. Hac quidem de causa additia esse nonnulla documenta quae praeter tabulae et puriorum codicum fidem Leonis epistolis subjecta leguntur in ipso Thuaneo codice, observavimus not. 9 in praefationem Quesnelli tom. I pag. 33, et not. 1 ad ejusdem pontificis epistolam 120 col. 1218. Hinc vero facile est judicium ferre de altero ms. codice Vindebonensi 42, qui post praemissam tabulam capitulorum 98 et post praefationem Nicaeni concilii inserit epistolam Dionysii Exigui ad Stephanum, tum vero in corpore ipsius codicis aliquot capita addititia recepit. Nam Innocentii epistolis praemittitur illa ejusdem pontificis epistola ad Tolosanos (lege Toletanos) quae incipit: Saepe me et nimium. Dein ante Siricii epistolam ad Himerium describitur alia ejusdem ad diversos episcopos cujus initium: Cogitantibus nobis. Tum vero inter Leonis epistolas intrusae leguntur alia epistolae ipsius 21, quae in nostra editione sunt epistolae 9, 20, 22, 23, 25, 60, 61, 69, 70, 71, 79, 80, 82, 83, 85, 90, 115, 130, 134, 166, et 168. Tandem in fine adduntur aliae epistolae tres, una Hilari papae ad Ascanium, altera Simplicii ad Zenonem Spalensem, ac tertia Innocentii ad Aurelium. Hic codex sequioris est aevi, haecque additamenta (Dionysii Exigui epistolam excipe) ex Isidoriana vel Hispanica collectione librarius traduxit. Cum autem antiquior et purior sit primus codex Caesareus Vind. 39, ejus praecipue exactissimam collationem non levi sumptu nobis comparavimus: nec tamen negleximus alterum iis in locis, quae plurimum interesse credidimus. Neque vero praetermisimus alios ejusdem collectionis codices, sicubi ex ipsis aliqua documenta ab aliis edita, vel emendata deteximus. Hinc diligenter recognovimus quae vel Crabbus, vel Baronius, Sirmondus, Baluzius, Coustantius, aliique vetustorum exemplarium solliciti scrutatores ex aliquo ejusmodi codice produxerunt. Iis autem subsidiis hanc vetustissimam collectionem integram, a 11 pluribus mendis correctam, et primigeniae formae restitutam exhibebimus. 7. Ut autem aliquid utilius accederet, conferendas pariter censuimus alias mss. antiquiores et plerumque ignotas collectiones, in quibus si non omnia, certe fere omnia nostri codicis documenta hic illic dispersa reperire non inutiliter licuit. Ejusmodi sunt tres praestantissimae collectiones in bibliothecis Romanis conservatae, quarum prima exstat in ms. Vat. Reginae 1997, secunda in Vat. 1342 et Barberino 2888, tertia in pluribus aliis codicibus Additionum Dionysii. Nonnihil etiam contulere exemplaria Isidori, qui ex nostra collectione non pauca recepit. Accesserunt aliae tres peculiares collectiones manuscriptae, quarum duae continentur in duobus codicibus capituli Veronensis 55 et 58, qui pro canonibus Graecarum synodorum usui fuere; tertia vero descripta est in alio ejusdem capituli codice Veron. 46, in quo omnia nostrae collectionis documenta ad Acacianam causam pertinentia reperimus. Neque defuerunt codices collectionum Corbeiensis et Colbertinae Longobardicae, cujus postremae aliud exemplum invenimus in bibliotheca capituli cathedralis Lucensis. Illarum enim lectiones ex P. Coustantio tom. I Epistolarum Romanorum pontificum, Lucensis vero exempli variantes ex P. Dominico Mansi in Supplemento Conciliorum, vel per litteras cognoscere licuit. Licet vero ab editoribus alicujus collectionis lectiones ipsius propriae, etsi forte alicubi minus rectae, in textu inserendae sint, aliarum tamen praesertim antiquissimarum collectionum recognitio maxime utilis fuit. Ubi enim harum lectiones cum nostrae collectionis lectionibus concinunt, hujus lectiones ex illarum consensu plurimum auctoritatis acquirunt. Ubi autem inventae fuerunt diversae, eas in annotationibus insertas, studiosorum judicio subjicere non minimum juverit. Hactenus scilicet duarum tantum collectionum Dionysii et Isidorianae lectiones vulgo sunt cognitae. Hac autem nostra diligentia tot vetustiorum et ignotarum diversae originis collectionum lectiones patebunt, quae cum fere conveniant invicem, et cum lectionibus nostri codicis, has sinceriores et vulgatis praeferendas quisque perspiciet. Editores Romani Epistolarum Romanorum pontificum, Sirmondus, atque Coustantius, aliique eadem diligentia in aliquot mss. collectionibus usi, eas epistolas ac nonnulla documenta similiter edidere. Nos vero omnes memoratas collectiones recolentes, omnia nostrae collectionis documenta ad easdem exegimus, earumque lectiones accurate notavimus. Cum autem pleraque earumdem collectionum monumenta, alio licet ordine, in nostro codice inveniantur descripta, hac nostrae collectionis editione alias quoque antiquiores et ineditas collectiones in partem maximam quodammodo editas non immerito intelliges. 13 I. Canones Nicaeni concilii, cu praefatione et expositione fidei.
II. Canones Carthaginensis concilii. III. Canones Anquiritani concilii. IV. Canones Caesariensis concilii. V. Canones Gangrensis concilii. VI. Epistola concilii Carthaginensis ad Innocentium papam super errore Pelagii et Coelestii de libero arbitrio. VII. Rescriptum ejusdem papae ad idem 14 concilium, in quo dogma Pelagii et Coelestii damnavit. VIII. Epistola concilii Milevitani ad Innocentium papam de Pelagii et Coelestii pravitate, qui Dei adjutorio hominem asserunt non egere, et infantes sine baptismo posse consequi vitam aeternam. IX. Rescriptum Innocentii papae ad idem concilium, quo error pariter cum errantibus damnatus est. X. Epistola Aurelii Carthaginensis episcopi et aliorum quatuor familiaris, directa ad Innocentium papam contra sectam Pelagii.
XI. Rescriptum Innocentii ad eosdem 15 quinque episcopos supra damnatione Pelagii. XII. Epistola Innocentii papae ad Aurelium episcopum Carthaginensem familiaris. XIII. Concilium plenarium habitum apud Carthaginem contra Pelagium et Coelestium. XIV. Sacrum rescriptum Honorii et Theodosii ad Palladium P. P. post accepta gesta synodi supra scriptae. XV. Edictum Palladii P. P. de expulsione Pelagii et Coelestii. XVI. Epistola Honorii et Theodosii ad Aurelium Carthaginensem episcopum super Pelagii et Coelestii sacrilega doctrina et damnatione. XVII. Epistola Aurelii episcopi ad episcopos pro vinciae Bizacenae et Arzugitanae de Pelagii Coelestiique errore damnato. XVIII. Capitula excerpta de gestis in Palaestina provincia actis ubi Pelagius errori suo finem imposuit. XIX. Sacrum rescriptum Constantii imperatoris ad Volusianum praepositum, de damnatione Coelestii. XX. Edictum Volusiani praepositi de Coelestii expulsione. XXI. Epistola Innocentii papae ad Exsuperium Tolosanum episcopum, per quam ei in sex titulis interrogationis ejus causas et suae responsionis decreta exposuit: ubi subdit divinorum librorum veteris et novi Testamenti summarium. XXII. Rescriptum Innocentii papae ad Macedonenses episcopos super interrogatione trium titulorum. 1. Ut qui viduam accepit uxorem non admittatur ad clerum. 2. Ut qui ante baptismum uxorem habuerit, si illa defuncta post baptismum aliam duxerit, digamus habeatur, nec admittendus ad clerum. 3. Ut hi qui de catholica recedentes ab haereticis ordinationem sacerdotii accipiunt, non recipiantur in ordine, usque dum reverti voluerint. XXIII. Rescriptum Innocentii papae ad Decentium Eugubinum episcopum de titulis infra scriptis, id est: 1. Ut pacem in Ecclesia peractis jam mysteriis communicaturi sibi invicem tradant. 2. Ut nomina offerentium non prius, sed intra mysteria recitentur. 3. De consignandis infantibus, solis de consecrato oleo li ere dare episcopis. 4. De fermento in die sancto Paschae, his tantum sacerdotibus qui intra Urbem sunt tradi debere. 5. De jejunio sabbati. 16 6. De his qui post baptismum a daemonio corripiuntur. 7. De poenitentibus, qui modus circa diem sanctum Paschae teneri debeat. 8. Ut oleo sancto non solum sacerdotibus, sed et omnibus Christianis in sua suorumque necessitate ungere liceat. 9. Ut poenitentibus oleum sanctum, sicut et alia sacramenta, poenitentiae tempore non concedatur. XXIV. Epistola Innocentii papae ad Victricium Rotomagensem episcopum de titulis infra scriptis. 1. Ut extra conscientiam metropolitani episcopi nullus episcoporum audeat ordinare. 2. Ut post remissionem peccatorum non admittatur ad clerum qui cingulum militiae habere elegerit. 3. Ut omnes contentiones vel causae inter clericos cujuslibet ordinis exortae, coram provincialibus, id est suis episcopis terminentur. 4. Ut majores causae ad sedem apostolicam post episcopale judicium referantur. 5. Ut clericus virginem uxorem accipiat. 6. Ut laicus sive ante baptismum, sive post baptismum, si viduam uxorem acceperit, non admittatur ad clerum. 7. Ut qui secundam duxerit uxorem clericus ordinari non debeat, etsi ante baptismum tale fuerit sortitus connubium. 8. Ut de aliena Ecclesia clericum ordinare nullus usurpet. 9. Ut venientes a Novatianis vel Montensibus baptizati, per manus tantum impositionem recipiantur. 10. Ut sacerdotes et levitae cum uxoribus suis non coeant. 11. Ut monachus, si ad clericatus ordinem niti voluerit, a priori proposito quod monachus gessit non debeat deviare. 12. Ut qui corruptus ad clericatum venire voluerit, spondeat se secundum veterum regulam uxorem non ducere. 13. Ut curiales, vel quibuslibet publicis functionibus occupari, clerici non fiant. 14. Ut ancillae Dei velatae si publice nubendo, vel occulte se corruptioni tradiderint, non admittantur ad poenitentiam, nisi is cui se junxerant de saeculo recesserit. 15. Ut ancillae Dei nec dum sacratae, si post nubere voluerint ad poenitentiam recipiantur. XXV. Canones synodi Chalcedonensis, praelato gestorum ordine. XXVI. Constitutio Marciani imperatoris synodi suprodictae statuta confirmans. XXVII. Ejusdem Augusti constitutio ad 17 Palladium praef. praet., ejusdem synodi praecipiens custodori definita, Eutychis errore damnato. XXVIII. Item ejusdem principis constitutio de obtinenda fide catholica; et de Eutychianis et Apollinaristis, eorumque poenis. XXIX. Epistola Siricii papae ad Himerium episcopum Tarraconensem, ad consulta super quindecim capitulis respondentis. XXX. Epistola Siricii papae ad diversos episcopos missa, de damnatione Joviniani et aliorum contra virginitatem beatae Mariae latrantium. XXXI. Rescriptum Ambrosii aliorumque episcoporum ad Siricium papam de causa eadem. XXXII. Epistola Zosimi papae ad Esicium Salonitanum episcopum, de monachis et laicis ad gradus ecclesiasticos accedere cupientibus. XXXIII. Gommonitorium Zosimi papae ad presbyteros et diaconos suos Ravennae constitutos. XXXIV. Bonifacii papae ad Hilarium Narbonensem de Patroclo et episcopo Lutubensi. XXXV. Coelestini papae ad episcopos Viennenses et Narbonenses constitutio titulorum undecim. XXXVI. Coelestini papae ad episcopos Apuliae et Calabriae: ut nullus laicorum ad ordinem sacerdotii admittatur. XXXVII. Expositio fidei catholicae contra haeresim Arianam. XXXVIII. Faustini presbyteri fides transmissa Theodosio imperatori. XXXIX. Alter libellus fidei. XL. Libellus fidei Augustini. XLI. Exempla testimoniorum Hilarii, Ambrosii, Athanasii, Augustini, et aliorum sanctorum catholicorum virorum, de duabus naturis in una persona Jesu Christi Domini nostri indiscrete distincteque manentibus. XLII. Gesta damnationis Eutychis. XLIII. Narrationis ordo: qualiter Dioscorus Alexandrinus episcopus Eutychi consentiens, in ea cui praeerat ipse Ecclesia, vel Constantinopolitana, errorem induxerit, usque ad tempus quo Acacius damnatus est. XLIV. Simplicii papae ad Acacium, ut de Alexandrinae Ecclesiae vexatione curam gerens, 18 sedi apostolicae non differat nuntiare. XLV. Rescriptum Acacii ad Simplicium papam, ubi ei significat Petrum Alexandrinum episcopum esse damnatum, et Timotheum restitutum. XLVI. Felicis papae in damnatione Acacii. XLVII. Gelasii papae de damnatione Acacii mirabilis disputatio atque definitio. XLVIII. Item ejusdem ad Faustum in legatione ad Orientem directum instructio super damnatione Acacii. XLIX. Ejusdem de eodem ad Anastasium imperatorem: ut imperator non se extollat super sacerdotes, nec super sedem apostolicam. L. Ejusdem expositio causae ad Dardanos: Acacium a sede apostolica juste fuisse damnatum. LI. Ejusdem episcopi ad episcopos Orientis de eadem causa reddita ratio. LII. Athanasii episcopi ad Epictetum episcopum contra eos qui de Domini Incarnatione spiritu blasphemiae diversa senserunt. LIII. Cyrilli ad Joannem Antiochenum episcopum contra eos qui prava de eo in fide finxerunt, et quod exemplar litterarum Athanasii ad Epictetum ipse direxerit; et formula fidei subrogata. LIV. Definitio sanctae synodi Chalcedonensis; et leges ex Codice Theodosiano. LV. Damasi papae ad Paulinum Antiochenum episcopum de fide et formula libelli, cujusmodi fidem qui ab haeresi revertuntur debeant profiteri. LVI. Eusebii episcopi Mediolanensis epistola ad Leonem papam, per quam fidei ejus, quam ad Orientem direxerat, asserendo cum aliis episcopis consensit atque subscripsit. LVII. Ravennii aliorumque episcoporum Gallorum ad Leonem papam fidei ejus quam ad Orientem direxit, laudem dicentium. LVIII. Gelasii papae constitutio in 23 titulis, canonum districtionem temperans, in his duntaxat provinciis quae certis ex causis ut ministri Ecclesiarum desint, hominum raritate laborant. LIX. Canones Antiocheni concilii. LX. Regulae secundum Laodicium Phrygiae Pacatianae. LXI. Canones Constantinopolitani concilii. 19 LXII. Constituta Theleptensis concilii, id est in Africa, juxta decretalem Siricii papae.
LXIII. Regula formatarum secundum Graeca litterarum elementa. LXIV. Clementis ad Jacobum. LXV. Ceretii, Salonii et Verani episcoporum Gallorum ad Leonem papam gratias super fidei doctrina agentium. LXVI. Cyrilli ad Nestorium: ut unum et verum fidei dogma sequatur. LXVII. Leonis papae ad Leonem Augustum, de una Domini nostri Jesu Christi persona, et duabus Dei hominisque naturis, cum subjectis testimoniis Patrum. LXVIII. Leonis papae ad Juvenalem Jerosolymitanum episcopum de eodem ipso. LXIX. Ejusdem ad Flavianum episcopum CP. de damnatione haeresis Eutychianae. LXX. Constitutio ad Theodorum episcopum Forijuliensis super poenitentiae statu. LXXI. Constitutio ad Turbium episcopum Asturensem super XVI capitulorum consulta, Priscillianistarum blasphemiis in XVIII respondens capitulis; id est: 1. Quod Patris et Filii et Spiritus sancti unam asserunt esse personam. 2. De processionibus quarumdam virtutum ex Deo, quas habere coeperit, et quas essentia sui ipsa praecesserit. 3. Ideo unigenitum dici Filium Dei, quia solus sit natus ex virgine. 4. Quod Natale Christi honorare se simulent. 5. Quod animam hominis divinae asserant esse substantiae. 6. Quod diabolus nunquam fuerit bonus, nec natura ejus opificium Dei sit. 7. Quod nuptias damnant, et procreationem nascentium perhorrescant. 8. Quod humana corpora in mulierum uteris in conceptione seminum daemonum opere figurentur. 9. Quod promissionum filii ex mulieribus quidem nati, sed ex Spiritu sancto concepti sint. 10. Animas hominum antequam insererentur humanis corporibus fuisse in corpore, et in coelesti habitatione peccasse. 11. Quod fatalibus stellis et animas hominum et corpora astringant. 12. Quod sub aliis potestatibus partes animae, sub aliis corporis sint membra. 13. Quod omne corpus Scripturarum canonicarum sub patriarcharum nominibus accipiendum sit. 14. Statum corporis sub potestate siderum atque signorum pro terrena qualitate teneri. 15. Quod multos codices detestandae perfidiae praesumptione diabolica canonicos esse simulata titulaverint veritate; quodque ea quae extra canonicas Scripturas reperta fuerint, igne debeant concremari. 16. De tractatibus Dictinii abjiciendis. 20 17. De his sacerdotibus qui errantibus non resistunt. 18. Si descendente ad inferna Christo, caro ejus requieverit in sepulcro. LXXII. Item Leonis papae ad Rusticum Narbonensem episcopum cum subjectis XIX consultationum capitulis, responsionibusque subnexis. LXXIII. Ad Anastasium episcopum Thessalonicensem, super nimietatis arrogantia vicis apostolicae sedis redargutio cum subjectis sex titulis decretorum. LXXIV. Ad Nicetam Aquileiensem episcopum super IV titulorum interrogatione responsis; id est: 1. De mulieribus quae hostilitatis tempore, maritis in captivitatem abductis, aliis conjunctae sunt viris. 2. De his Christianis qui captivitatis necessitate immolatitiis escis polluti sunt. 3. De his qui baptisma vel melu hostium, vel errore traducti, visi sunt iterasse. 4. De his qui ab haereticis primum baptismum acceperunt, cum ante non fuerint baptizati. LXXV. Ad Januarium episcopum Aquileiensem de clericis, qui in haeresim vel quodlibet schisma prolapsi sunt, minime promovendis. LXXVI. Ad universos episcopos Campaniae, Piceni, et Tusciae: ut servi vel originarii aut cujuslibet conditionis obnoxii ab ecclesiasticis officiis repellantur; et de his clericis qui ob hoc fenerant, ut usuras accipiant. LXXVII. Epistola generalis de Manichaeis. LXXVIII. Ad episcopos Siciliae: ut in Epiphaniorum die baptisma non tradant. LXXIX. Ad Pulcheriam, de damnatione haeresis Nestorianae et Eutychianae. LXXX. Ad Constantinopolitanos, super stabilitate fidei ipsorum cohortatio. LXXXI. Ad Palaestinos, super mobilitate fidei ipsorum in Eutychianam haeresim devolutos correptio. LXXXII. Ad Aquileiensem episcopum, de incauta receptione Pelagianistarum, et ut de Ecclesia ad Ecclesiam nullus ecclesiastici ordinis transferatur. LXXXIII. Ad Septimum episcopum, de suprascriptis titulis. LXXXIV. Ad Mauros episcopos, de illicitis ordinationibus, et de ancillis Dei quae virginitatem vi barbarica amiserunt. LXXXV. Ad synodum Ephesianam, de damnanda haeresi Eutychiana. LXXXVI. Ad Theodosium imperatorem, ut rescissa synodo Ephesiana, in Italia concilium ejus consensu debeat celebrari. LXXXVII. Ad Pulcheriam Augustam, de eodem ipso. LXXXVIII. Ad Julianum episcopum, de damnatione haeresis Eutychianae. 21 LXXXIX. Ad Theodosium imperatorem, de synodo Ephesi celebranda.
XC. Ad Marcianum Augustum, de ambitu Anatolii episcopi Constantinopolitani. XCI. Ad Anatolium episcopum CP. de ejus ambitu objurgatio, et de Alexandrinae et Antiochenae sedis antiquitus honore praelato. XCII. Ad synodum Chalcedonensem, ut ea tantum valeant quae de fide contra Eutychen decreta sunt, caetera effetanda. XCIII. Ad Anatolium episcopum, de adhortatione expugnandae haeresis Eutychianae, et quod expulsos quosdam de Aegypto pro fide catholica ipse susceperit. XCIV. Ad Leonem Augustum, de adhortatione abscidendae haeresis Eutychianae, et de confirmatione concilii. XCV. Ad Anatolium episcopum, de Attico presbytero, ut susceptionem Eutychiani erroris a se presbyter compellatur excludere. XCVI. Ad Anatolium episcopum, de receptione 22 Andreae archidiaconi et Euphratae, et de appetiti honoris Constantinopolitanae sedis abjectione rescriptum. XCVII. Ad synodum Chalcedonensem, de restituendis episcopis in propriis sedibus qui dudum fuerant pro fide catholica pulsi, et Ephesianae prioris synodi firmitate. XCVIII. Ad Dorum Beneventanum episcopum objurgationis epistola. PRAEFATIO. Beatissimo Sylvestro in urbe Roma apostolicae sedis antistite; Constantino Augusto, et Licinio Caesare; consulatu Paulini et Juliani virorum clarissimorum; anno ab Alexandro millesimo trigesimo sexto, mense Junio, decimo tertio kalendas Julii: propter insurgentes haereses fides catholica exposita est apud Nicaeam Bithyniae, quam sancta et reverentissima Romana complectitur et veneratur Ecclesia; quippe quam trecenti decem et octo 23 Patres, mediantibus Victore atque Vincentio religiosissimis Romanae sedis presbyteris, inspirante Deo, propter destruenda Arii venena protulerunt. Nam et nonnullae regulae subnexae sunt, quas memorata suscipiens confirmavit Ecclesia. Sciendum est sane omnibus catholicis, quoniam sancta Ecclesia Romana nullis synodicis decretis praelata est, sed evangelica voce Domini et Salvatoris nostri Jesu Christi primatum obtinuit, ubi dixit beato apostolo Petro: Tu es Petrus, et super hanc petram aedificabo Ecclesiam meam, et portae inferi non praevalebunt adversus eam; et tibi dabo claves regni coelorum: et quaecunque ligaveris super terram, erunt ligata et in coelis; et quaecunque solveris super terram, erunt soluta et in coelis (Matth. XVI, 18, 19). Adhibita est etiam societas in eadem urbe Romana beatissimi Pauli apostoli, vasis electionis; qui uno die unoque tempore, gloriosa morte cum Petro sub principe Nerone agonizans coronatus est. Ambo ergo pariter sanctam Ecclesiam Romanam Christo Domino consecrarunt, aliisque omnibus urbibus in universo mundo sua praesentia atque venerando triumpho praetulerunt. Et licet pro omnibus assidua apud Dominum omnium sanctorum fundatur oratio, his tamen verbis Paulus beatissimus apostolus Romanis proprio chirographo pollicetur, dicens: Testis enim mihi est Deus, cui servio in spiritu meo, in Evangelio Filii ejus, quod sine intermissione memoriam vestri facio semper in orationibus meis (Rom. I, 9).
- Prima ergo sedes est coelesti beneficio Romana Ecclesia, quam beatissimi apostoli Petrus atque Paulus suo martyrio dedicarunt. Secunda autem sedes apud Alexandriam beati Petri nomine a Marco ejus 24 discipulo atque evangelista consecrata est quia ipse et in Aegypto primus verbum veritatis a Petro directus praedicavit, et gloriosum suscepit martyrium, cui venerabilis successit Abilius. Tertia vero sedes apud Antiochiam, ejusdem beati Petri apostoli nomine habetur honorabilis; quia illic, priusquam Romam veniret, habitavit, et Ignatium episcopum constituit; et illic primum nomen Christianorum novellae gentis exortum est.
Nam et Jerosolymitanus episcopus, pro tanti loci reverentia, ab omnibus habetur honorabilis; maxime quoniam illic primus beatissimus Jacobus, qui dicebatur Justus, qui etiam secundum carnem frater Domini nuncupatus est, a Petro, Jacobo et Joanne apostolis episcopus est ordinatus. Itaque secundum antiquorum Patrum definitionem, sedes prima Jerosolymis minime dicitur: ne forte ab infidelibus aut idiotis sedes Domini nostri Jesu Christi, quae in coelis est, in terra esse putaretur. Est enim sedes ejus coelum, terra autem scabellum pedum ejus. Quoniam ipse est per quem omnia facta sunt, et sine quo factum est nihil: Quoniam ex ipso, et per ipsum, et in ipso sunt omnia; ipsi gloria in saecula saeculorum (Rom. XI, 36).
Apud Ephesum vero beatissimus Joannes apostolus et evangelista multo tempore post resurrectionem et ascensionem in coelos Domini nostri Jesu-Christi commoratus est; ibique etiam Evangelium quod secundum Joannem dicitur, divina inspiratione conscripsit, atque requievit; et ob hoc episcopus Ephesius pro tanta apostoli et evangelistae memoria prae caeteris episcopis metropolitanis in synodis honorabiliorem obtinet sedem.
Sed quoniam de concilio Nicaeno disserendum 25 est: quae hoc fecit causa ut post illam apostolorum gloriosissimam praedicationem, quae in omnem terram mirabiliter diffusa est, sub Constantino Augusto tanti congregarentur episcopi? Rufini nobis decimus liber, qui conjunctus est novem libris Ecclesiasticae Historiae, quos vir eruditissimus Eusebius Caesariensis edidit, necessarie profertur ad medium, ut parva ejus quae inter initia de Arii perversitate conscripta sunt, memorentur: quia dubium non est ideo trecentos decem et octo sanctissimos Patres ex universo Orientali, atque Occidentali orbe in Nicaea Bithyniae congregatos, ut et Arii impium dogma, Christi auxilio, funditus damnaretur, et salubri providentia constituerent quid in Ecclesia sancta catholica debeat observari. Item ad locum ex libro decimo Rufini. Igitur cum apud Alexandriam post Achilam, qui Petro martyri successerat, Alexander sacerdotium suscepisset; quia pax nostris et requies a persecutionibus erat, atque Ecclesiarum gloria confessorum meritis gaudebat, prosperitas rerum nostrarum domestica contentione turbatur. Etenim presbyter quidam apud Alexandriam Arius nomine, vir specie et forma magis quam virtute religiosus, sed gloriae laudisque et novitatis improbe cupidus, prava quaedam de fide Christi proferre, et quae ante ad inquisitionem nunquam venerant, coepit: abscidere ac separare ab illa aeterna et ineffabili Dei Patris substantia vel natura Filium conabatur. Quae res in Ecclesia plurimos conturbabat. Sed cum Alexander episcopus natura lenis et quietus assiduis commonitionibus Arium cuperet a pravo incepto et assertionibus impiis revocare, nec tamen res ex sententia procederet; et quod plerosque jam contagio pestiferae assertionis infecerat, non solum apud Alexandriam, verum et per alias urbes provinciasque disperserat; perniciosum fore credens si dissimularet a talibus, plurimis consacerdotibus suis rem indicat. Quaestio latius innotescit. Sermo usque ad aures religiosi principis Constantini pervenit: quippe qui omni studio et diligentia curaret quae nostra 26 sunt. Tunc ille ex sententia sacerdotum apud urbem Nicaeam episcopale concilium convocat; ibique Arium trecentis decem et octo episcopis residentibus adesse jubet, ac de ejus propositionibus et quaestionibus judicare.
Verum post diutinum multumque tractatum placet omnibus, ac velut uno cunctorum ore et corde decernitur ὁμοούσιον scribi debere, id est, ejusdem cum Patre substantiae Filium confiteri; idque firmissima omnium sententia pronuntiatur. Decem et septem soli tunc fuisse dicuntur quibus Arii magis fides placeret, extrinsecus creatum Dei Filium ex nullis subsistentibus, et non ex ipsa Patris Deitate progenitum confirmantes. Defertur ad Constantinum sacerdotalis concilii sententia. Ille tanquam a Deo prolatam veneratur; cui si quis tentasset obniti, velut contra divina statuta venientem, in exsilium se protestatur acturum.
INCIPIUNT CAPITULA. 27 CAPITULUM PRIMUM. CANONES NICAENI CONCILII SUB TITULIS XLVI. TITULUS PRIMUS. Incipit expositio fidei Nicaenae, vel synodicae disciplinae, et nomina episcoporum CCCXVIII. Credimus in unum Deum Patrem omnipotentem, omnium visibilium et invisibilium factorem; et in unum Dominum nostrum Jesum Christum Filium Dei; qui natus est ex Patre unigenitus, hoc est, de substantia Patris; Deum ex Deo, lumen ex lumine, Deum verum ex Deo vero; 28 natum, non factum, ὁμοούσιον, hoc est, ejusdem cum Patre substantiae; per quem omnia facta sunt quae in coelo et quae in terra sunt; qui propter nos homines et propter nostram salutem descendit, et incarnatus est, et homo factus passus est, et resurrexit tertia die, ascendit in coelos, unde venturus est judicare vivos et mortuos. Et in Spiritum sanctum. Eos autem qui dicunt: Erat aliquando quando non erat, et priusquam nasceretur non erat; et quia ex nullis subsistentibus factus est; aut qui ex alia substantia vel essentia dicunt esse τρέπτον, hoc est convertibilem aut commutabilem Filium Dei; hos anathematizat catholica et apostolica Ecclesia. Haec est fides quam exposuerunt Patres, primum quidem adversus Arium blasphemantem et dicentem creatum esse Filium Dei; posteaque adversus omnem haeresim 29 extollentem se et insurgentem contra catholicam et apostolicam Ecclesiam. Quam haeresim cum auctoribus suis damnaverunt apud Nicaeam civitatem supradictam CCCXVIII episcopi in unum congregati; quorum nomina cum provinciis suis et civitatibus subter annexa sunt. Sed studiosi servi Dei magis curaverunt Orientalium nomina episcoporum conscribere, propterea quod Occidentales non similiter quaestionem de haeresibus habuissent.
30 NOMINA EPISCOPORUM. Osius Cordubensis episcopus dixit: Sic credo quemadmodum dictum est.
Victor et Vincentius presbyteri Romani, pro venerabili viro papa et episcopo nostro sancto Silvestro subscripsimus: ita credentes sicut supra scriptum est.
Aegypti Thebaidis. . Tiberius. Gaius. Philippus. . Arpocration. 31. . Alexander Alexandriae. Tyrannus Antinoi. Plusianus Lyci. Alfusianorum. Adamantius Cini. Arbetion Farbeti. Panefisei. Potamon Heracleis. Secundus Ptolomaidis. Dorotheus Pelusii. Thomeis. Antiochus Mempheus. Tyticis. Agathos Schediae. Libyae Superioris. Secundus. Serapion. Zophirus Archistei. Dachis Beroniciae. Barcis. Antipyrgi. Tauchis. 32 Libyae Inferioris. Titus Paretonii. Palaestinae. . Macharius Jerosolymae. Germanus Neapolis. Marinus Sebastenus. Gaianus Sebastiae. Eusebius Caesariensis. Sabinus Gadarensis. Longinus Ascalone. Petrus Nicopolitanus. Macrinus Jamniae. Maximus Eleutheropolitanus. Paulus Maximianopolitanus. Januarius Hierico. Heliodorus Zabulon. Aetius Lyddorum. 33 Silvanus Azoti Patrophilus Scythopolitanus. Asclepas Gazae. Petrus Ahili. Antiochus Capitoliades. Phoeniciae. . . Zenon Tyri. Aeneas Ptolomaidis. Magnus Damasci. Theodorus Sidoniae. Hellanicus Tripolitanus. Gregorius Beryti. Marinus Palmyrae. Thadoneus Alasiae. Anatolius Emissae. Philocalus Paneades. Syriae. . Bassus. Zoilus. 34. Eufration. . . Eustathius Antiochiae. Zenobius Seleuciae. Theodotus Laodiciae. Alfius Apamiae. Philoxenus Hierapolitanus. Salamonius Germaniciae. Piperius Samosatenus. Archelaus Dolicae. Balaneorum. Baiadus chorepiscopus. Gabalae. Zeumathiae. Bosianus Rafaniae. . Petrus. . Gerontius Larissae. Eustasius Arethusiae. Paulus Neocaesariae. Diritius Cirris. Seleucus chorepiscopus. Gendari. Pegasius Arbocadami. Bassonis Gabudae. Arabiae. Severus. Sosipater. Gennadius. Nichomachus Bostri. Cirion Philadelphiae. Isbuntorum. Severus Sodomae. Beritanensis. Dionysiadis. Mesopotamiae. Antiochus. Aetolaus Edessae. Jacobus Nisibiensis. Resanius. Mareas Macedoniapolitanus. 35 Persidis. Joannes Persidis. Ciliciae. Moses. Narcissus. Theodorus Tarsi. Amphion Epiphaniae. Nerodiades. Castabasi. Narcissus. Esichius Alexandriae. Tarcondimatus. Macedonius. . Nicetas Flavidis. Eudemon chorepiscopus. Paulinus Adanorum. Moestorum. Aegeus. de Irenopoli. Cappadociae. Ambrosius. 36 Timotheus. . Leontius Caesariensis. Eupsichius Tianeus. Euritichius Coloniae. Cibistrianus. Comanensis. Stephanus chorepiscopus. Gorgonius chorepiscopus. Rhodo chorepiscopus. . Armeniae Minoris. Evethius. Euladius Sebastiae. Satalenus. Eudromius chorepiscopus. Theophanes chorepiscopus. Armeniae Majoris. Heraclius. Aristecisus Diosponti. Cretis Helenoponti. Helpidius Comanensis. Eutychius Amasiae. Celensis. 37 Ponti Polemoniaci. Stratophilus. Longius Neocaesariensis. Domnus Trapezontensis. Ptionensis. Paphlagoniae. Philadelphus Pompeiopolitanus. . Petronius Leneopolitanus. Eufisicius Amastridenus. Galatiae. Decasius. Pancasius Ancyrae. Taviae. Erectius Daumasiae Dedareanus. Philadelphius Juliopolitanus. 38 Asiae. Paulus. . . . Theonas Cizici. Menophantus Ephesi. Orion Elii. Eutychius Smyrnae. Mitres Popanensis. Macrinus Hioelesponti. Paneae. Lydiae. Pollion. . Arthemidorus Sardis. Ethimasius Philadelphiae. Barensis. Agogius Tripoli. 39 Marcus Standi. Florentius Ancyrae ferreae. Antiochus Aureliopolitanus. . Phrygiae. . . . Flaccus. Nunechius Laodiciae. Sanai. Procopius Sinnades. Pisticus Azani. Athenodorus Doriensis. Eugenius Eucarpiae. Flaccus Hieropolitanus. Pisidiae. Apagnius. Thelemachus. Eulalius Iconii. Adriopolitanus. Esichius Neapolitanus. Eutychius Seleuciae. Lomenensis. 40 Academius Mortinensis. Patricius. Tarsicius Apamenus. Alladorum. Paporum. . Theodorus. Polycarpus metropolitanus. Heraclius Barensis. Usensis. Odon Licius: Lyciae. Eudemus Paterensis. Pamphyliae. Afrodisius. . Domnus. . . Callides Pergensis. Euresius Termiensis. Zeusius Barbonitatus de Synasmo. Aspenidicus. Quintianus Seleusiae. Patricius Maximianopolitanus. Maginensis. 41 Insularum. Melifron. Eufrosinus Rhodius. Ciniensis. Strategius Lemni. Apollodorus Corcyrae. Cariae. . . Eusebius Antiochiae. Emmonius Afrodisiensis. Eugenius Appolloniades. Letoius Cibiritensis. Eusebius Miletensis. Isauriae. Paulus. . . 42. Faustus. . Eudesius,. Athaneus. Stephanus Baratensis. Corocasius Parensis Claudiopolitanus. Agapius Seleuciae. Silanus metropolitanus in Isauro: Panemuthicorum. Antonius Antiochiae. Nestor Syedrensis. Esicius chorepiscopus. Quintus Tymapodorum. Larendensis. Theodorus Vasadorum. Anatolius chorepiscopus. Eusebius. Tiberius. Quintus chorepiscopus Alistrensis. Aquilas chorepiscopus. Paritius. Cypri. Cyrillus Paphi. Gelasius Salaminae. Bithyniae. Eusebius Nicomedensis. . 43 Evetius. Georgius. . Cyrillus. . Theogenes Nicaeae. Maris Chalcedonis. Cii. Esicius Nusae Prusae. Gorgonius Apolloniadis. Plusiades. Adrianopolitanus. Theophanes chorepiscopus. Rufus Caesariensis. Eulalius chorepiscopus. Europae. Marcus. Pedorus Heracleae. Comensis. Daciae. Protogenes Sardicae. Mysiae. . Pistus Martianopolitanus. Marcus Euboensis. Strategius Ephestiensis. Macedoniae. . Alexander Thessalonicensis. Bundisius Thebiensis. 44 Achaiae. . Pistus Atheniensis. Festius Strategidis. Thessaliae. . Dionius Thebanus. Sudis Salonitanus. Calabriae. Cecilianus. Marcus Calabriae. Carthaginensis. Dardaniae. . Dachus Macedonensis. Claudianus Thessaliensis. Dalmatiae. Bunius Struborum. 45 Pannoniae. Domnus Pannoniensis. Galliarum. Nicasius Diviensis. De Gothiis. Theophilus Gothiae. Bosphori. Cadcemnus Bosforensis. 46 Cum convenisset sanctum et magnum concilium apud Nicaeam Bithyniae, statuta sunt quae infra scripta sunt; et placuit ut haec omnia mitterentur ad episcopum urbis Romae Silvestrum. Facta est autem synodus Constantino Augusto et Licinio, consulibus, XIII kal. Julias.
47 TIT. II. De excisis. (Can. 1 Dionys. Exig., Isid. et al.) Si quis pro aegritudine a medicis sectus est, vel a Barbaris castratus, iste permaneat in clero. Quod si quis semetipsum sanus abscidit, hic etiamsi est in clero, cessare debet; et ex hoc talem nullum oportet ordinari. Sicut ergo de his qui affectaverunt, vel ausi sunt seipsos abscidere, haec quae diximus statuta sunt; ita si 48 qui vel a Barbaris vel a dominis suis eunuchi facti sunt, et probabilis vitae sunt, hos tales suscipit ecclesiastica regula.
TIT. III. De neophytis neque presbyteros neque episcopos faciendis. (Can. 2 Dionys. et Isid.) Quoniam multa sive per necessitatem, sive alias cogentibus hominibus contra ecclesiasticam regulam gesta sunt; ita ut homines ex vita gentili nuper accedentes 49 ad fidem, et qui parvo tempore catechizati vel instructi fuerant, statim ad spiritualem baptismum venirent; et continuo ut baptizati fuerant, etiam ad episcopatum vel presbyterium proveherentur: rectum esse visum est de caetero nihil tale fieri. Nam et tempore opus est ut sit catechumenus; et post baptisma multa probatione indiget: evidens namque est apostolicum praeceptum dicens: Non neophytum, ne elatus in judicium incidat et laqueum diaboli. Si vero procedente tempore, quod animae noceat peccatum inventum fuerit in ea persona, et convincitur duobus vel tribus testibus, cessabit a clero qui ejusmodi est.
TIT. IV. De vindicta eorum qui contra canones fecerint. Si quis vero praeter haec facit, tanquam contraria statutis hujus sancti concilii gerens, etiam ipse de statu sui ordinis periclitabitur.
TIT. V. De synesactis. (Can. 3 Dionys. et Isid.) Omnimodis vero interdicit sancta synodus, neque episcopo, neque presbytero, neque diacono, neque ulli omnino clericorum permittit secum habere mulierem extraneam, nisi forte mater sit, aut soror, aut amita. In his namque personis, 50 et horum similibus, omnis suspicio declinatur. Qui aliter praeter haec aget, periclitabitur de clero suo.
TIT. VI. De episcopis a comprovincialibus ordinandis. (Can. 4 Dion. et Isid.) Episcopum oportet maxime quidem ab omnibus qui sunt in provincia episcopis ordinari. Si vero hoc difficile fuerit, sive urgente necessitate, sive itineris longitudine, certe omnino tres episcopi in unum debent esse congregati; ita ut etiam caeterorum absentium consensum et sententias per litteras teneant, et ita faciant ordinationem.
TIT. VII. De potestate metropolitani. Potestas sane vel confirmatio pertinebit per singulas provincias ad metropolitanum.
TIT. VIII. De his qui excommunicantur ab episcopis suis. (Can. 5 Dion. et Isid.) Sive clericis, sive laicis ab episcopis suis per suas quasque provincias, servetur ista sententia secundum canonem, ut hi qui ab aliis excommunicantur, ab aliis non recipiantur. Requiratur sane, ne forte quis pro aliqua indignatione animi aut contentione, aut qualibet commotione 51 stomachantis episcopi abjectus sit.
TIT. IX. De synodo bis in anno per unamquamque provinciam celebranda. Ut ergo haec possint digna examinatione perquiri, rectum esse visum est per singulos annos in singulis quibusque provinciis bis in anno episcoporum concilia fieri; ut simul in unum convenientes episcopi ex universis provinciis hujusmodi examinent quaestiones: et ita demum hi qui ob culpas suas episcoporum suorum offensam merito contraxerunt, digne etiam a 52 caeteris episcopis excommunicati sint usquequo in communionem ab omnibus recipiantur, aut ipsi episcopo suo placeat humaniorem circa eos ferre sententiam. Fiant autem concilia semel quidem ante dies Quadragesimae: ut omnibus, si quae sunt, simultatibus amputatis, mundum et solemne Deo munus possit offerri: secundo vero circa tempus autumni.
TIT. X. De primatu Ecclesiae Romanae. (Can. 6 Dion. et Isid.) Ecclesia Romana semper habuit primatum. Teneat autem et Aegyptus Libyae 53 et Pentapolis: ita ut episcopus Alexandriae harum omnium habeat potestatem; quoniam et Romano episcopo haec est consuetudo. Similiter autem et qui in Antiochia constitutus est. Itaque et in caeteris provinciis privilegia salva sint Ecclesiarum.
TIT. XI. De infirmanda ordinatione quae sine metropolitani consensu fit. Per omnia autem manifestum sit hoc quod si quis praeter voluntatem metropolitani episcopus fuerit ordinatus, hunc statuit sancta synodus non debere esse episcopum.
TIT. XII. De sequendo majori numero, cum de ordinatione contenditur. Sane si communi omnium consensu rationabiliter habito, et secundum ecclesiasticam 54 regulam facto decreto, duo aliqui aut tres per contentionem suam contradixerint, obtineat sententia plurimorum.
TIT. XIII. de honore Jerosolymitani episcopi (Can. 7 Dion. et Isid.). Quoniam mos antiquus obtinuit et vetusta traditio ut Aeliae, id est Jerosolymitanorum episcopo deferatur; habeat consequenter honorem suum; sed metropolitano sua dignitas salva sit.
TIT. XIV. De his qui dicuntur Mundi, quo genere recipiendi sint (Can. 8 Dion. et Isid.). De his qui seipsos Catharos, id est mundos, vocant, si qui veniant ad Ecclesiam catholicam, placuit sancto concilio ut ordinentur, et sic maneant in clero. 55 Ante omnia vero hoc eos per scripturam convenit profiteri, ut fateantur secum omni consensu observaturos catholicae et apostolicae Ecclesiae statuta: id est, communicaturos se his qui forte secundas nuptias experti sunt, vel his qui persecutionis tempore lapsi sunt. Quibus tamen poenitentiae modus et tempus ascriptum est: ut in omnibus sequantur ea quae in catholica et in apostolica observantur Ecclesia. Sicubi igitur vel in vicis, vel in urbibus soli ipsi reperti fuerint ordinati, hi qui inveniuntur in clero, in eodem permaneant. Si vero episcopus vel presbyter catholicae Ecclesiae fuerit ad quem aliqui ex his accedunt, certum est quod episcopus Ecclesiae habeat suam dignitatem: similiter et presbyter et diaconus debent. Hi vero qui ab istis veniunt, si forte episcopus fuerit, habeat presbyterii dignitatem: nisi forte placeat episcopo catholico concedere ei etiam episcopalis nominis honorem. Si vero non placuerit, inveniat ei locum, ut sit in parochia chorepiscopus, aut presbyter; dummodo permanere videatur in clero, et ne in una civitate duo sint episcopi.
TIT. XV. De his qui inexaminati ordinantur (Can. 9 Dion. et Isid.). Si qui sine examinatione provecti fuerint presbyteri, et postea examinati confessi fuerint peccata sua; et cum confessi fuerint, contra regulam venientes homines temere manus eis imposuerint: hos ecclesiasticus ordo 56 non recipit. In omnibus enim quod irreprehensibile est catholica defendit Ecclesia.
TIT. XVI. De lapsis ordinatis (Can. 10 Dion. et Isid.). Quicunque ex his qui lapsi sunt, et per ignorantiam vel contemptum corum qui eos ordinaverunt, ordinati sunt, hoc non praejudicat ecclesiasticae regulae. Cum enim compertum fuerit, deponantur.
TIT. XVII. De praevaricatis recipiendis per poenitentiam (Can. 11 Dion. et Isid.). De his qui praevaricati sunt sine ulla necessitate, sine ablatione patrimonii, vet sine periculo, aut aliqua tali re quae facta est in novissima tyrannide Licinii, placuit sancto concilio, licet indigni sint misericordia, tamen aliquid circa eos humanitatis ostendi. Si qui ergo ex animo poenitent, tribus annis inter auditores constituantur, si fideles sint, et septem annis inter poenitentes; duobus vero annis extra communionem, in oratione sola participes fiant populo.
57 TIT. XVIII. De poenitentia eorum qui baptizati ad saecularem militiam revertuntur (Can. 12 Dion.). Si qui vero vocati per Dei gratiam, primo quidem ostenderunt fidem suam, deposito militiae cingulo, post haec autem ad proprium vomitum reversi sunt, ita ut pecunias darent, et ambirent rursus redire ad militiam; isti decem annis sint inter poenitentes, post triennium quo fuerint inter auditores. In omnibus vero illud praecipue observetur, ut animus ac propositum eorum, vel species poenitentiae requiratur. Quicunque enim cum omni timore et lacrymis perseverantibus et operibus bonis, omni tempore conversionem suam non solo habitu, sed opere et veritate demonstrant, hi tempora statuta complentes, merito orationibus communicabunt: licebit autem episcopo etiam humanius aliquid circa eos cogitare. Si qui vero indifferenter habuerunt lapsum suum, et sufficere sibi aestimarunt ad conversionem hoc ipsum quod introire in Ecclesiam videbantur, isti omni modo tempora statuta complere debent.
TIT. XIX. De reconciliatione danda morientibus (Can. 13 Dion., Is. 12). De his vero qui recedunt e corpore, antiquae regis regula observabitur etiam nunc, ita ut recedentes e corpore, ultimo et necessario viae suae viatico non defraudentur. Quod si desperatus aliquis accepta 58 communione supervixerit, sit inter illos qui in oratione sola communicant, donec statutum tempus compleatur. De omnibus tamen his qui ex nodo corporis exeunt, et Eucharistiam postulant, in tradenda eis communione cura sit et probatio episcopi.
TIT. XX. De catechumenis lapsis (Can. 14 Dion., 13 Is.). De catechumenis vero lapsis placuit sancto concilio ut tribus annis inter auditores sint tantummodo; post haec vero orent cum catechumenis.
TIT. XXI. De his qui Ecclesias deserunt, et ad alias transeunt (Can. 15 Dion. et Is.). Propter multas perturbationes et seditiones, quae fieri solent, placuit omnimodo abscidi istam consuetudinem, si contra regulam repertus fuerit in aliquibus partibus e civitate ad civitatem transire vel episcopus, vel presbyter, vel diaconus, vel clericus. Si quis vero, post haec statuta sancti hujus concilii, tale aliquid audere tentaverit, infringetur omni genere hujusmodi conatus, et restituetur propriae Ecclesiae in qua episcopus, vel diaconus, vel presbyter ordinatus est.
59 TIT. XXII. De non suscipiendis alterius Ecclesiae clericis (Can. 16 Dion. et Isid.). Si qui sine respectu agentes, et timorem Domini ante oculos non habentes, neque ecclesiastica statuta scientes, recesserint ab Ecclesia sua, sive presbyter, sive diaconus, sive in quocunque ordine ecclesiastico positi fuerint, hi nunquam suscipi debent in Ecclesia; sed cum omni necessitate cogantur ut redeant ad Ecclesias suas; aut si permanserint, excommunicatos eos esse oportet.
TIT. XXIII. De non ordinandis clericis alienis sine voluntate episcopi sui (Can. 17 Isid.). Si quis autem ausus fuerit aliquem qui ad alterum pertinet ordinare in sua Ecclesia, cum non habeat consensum illius episcopi a quo recessit clericus suus, irrita sit hujusmodi ordinatio.
TIT. XXIV. De feneratoribus clericis (Can. 18 Dion. et Isid.). Quoniam multi clerici avaritiae causa lucra sectantur turpia, et obliti sunt divini praecepti quod dicit: Qui pecuniam suam non dedit ad usuram (Ps. XIV, 7): fenerantesque centesimas exigunt: statuit hoc concilium sanctum, quod si quis inventus fuerit post hanc definitionem usuras accipere, vel ex quolibet tali negotio turpia lucra sectari, vel etiam in Graecis dimidias centesimas species frugum ad sescuplum dare; omnis qui tale aliquid commentus fuerit ad quaestum, abscidatur a clero, et alienus ab ecclesiastico habeatur gradu.
60 TIT. XXV. De diaconibus ne supra presbyteros sint (Can. 18 Dion., 14 Is.). Pervenit ad sanctum concilium quod in locis quibusdam et civitatibus presbyteris sacramenta a diaconibus dentur; quod neque regula neque consuetudo tradidit ut hi qui offerendi sacrificii non habent potestatem, his qui offerunt, corpus Christi porrigant. Sed et illud innotuit, quod quidam diaconi etiam ante episcopum sacramenta contingant. Haec omnia amputentur, et maneant diaconi intra propriam mensuram, scientes quia episcoporum quidem ministri sunt, presbyteris autem inferiores. Accipiant ergo Eucharistiam secundum ordinem post presbyteros ab episcopo vel a presbytero. Sed nec sedere quidem in medio presbyterorum liceat diaconis. Extra regulam enim et extra ordinationem est ut hoc fiat. Si quis autem non vult esse subjectus etiam post hanc definitionem, cesset esse diaconus.
61 TIT. XXVI. De Paulianistis, quos Homuncionitas vocant (Can. 19 Dion. et Isid.). Si qui confugerint ad Ecclesiam, statutum sit baptizari eos omnimodo. Si qui vero clerici erant apud eos si quidem inculpabiles, inventi fuerint et irreprehensibiles, baptizati etiam ordinentur ab episcopis Ecclesiae catholicae. Si autem examinati, minus apti fuerint deprehensi, deponi eos oportet.
62 TIT. XXVII. De diaconissis. Similiter autem et circa diaconissas et de omnibus qui in clero eorum inveniuntur, eadem forma servabitur. Commemoravimus etiam de diaconissis his quae in hoc ordine inventae sunt: quae nec manus aliquam impositionem habent, ita ut omni genere inter laicos habeantur.
TIT. XXVIII. De episcopis etiam laica communione privandis qui civitates mutaverunt (Can. 1 Sardicensis Dion. et Isid.). 63 Osius episcopus dixit: Non minus mala consuetudo quam perniciosa corruptela funditus eradicanda est: ne cui liceat episcopo de civitate sua ad aliam civitatem transire; manifesta enim est causa qua hoc facere tentat, cum nullus in hac re inventus sit episcopus qui de majori civitate ad minorem transiret. Unde apparet avaritiae eos ardore inflammari, et ambitioni servire, ut dominationem agant. Si ergo omnibus placet, hujusmodi pernicies saevius et austerius vindicetur, ut nec laicam communionem habeat qui talis est. Responderunt universi: Placet.
(Can. 2 Dion. et in cod. Thuan.) Osius episcopus dixit: Etiamsi talis exstiterit aliquis temerarius, ut fortassis excusationem afferens asseveret quod populi litteras acceperit, cum manifestum sit potuisse paucos praemio et mercede corrumpi, eos qui sinceram fidem non habent, ut clamarent in ecclesia, et ipsum petere viderentur episcopum: omnino has fraudes damnandas esse arbitror, hoc modo, ut nec laicam in fine communionem accipiant. 64 Si ergo vobis omnibus placet, statuite. Synodus respondit: Placet. Osius episcopus dixit: Illud quoque, ut episcopi de sua provincia ad aliam provinciam in qua sunt episcopi non transeant, ni forte a fratribus suis invitati, ne videantur janua charitatis excludi.
TIT. XXIX. Ut inter episcopos comprovinciales audiant (Can. 3 Isid.). Illud quoque providendum est: si in aliqua provincia aliquis episcopus contra fratrem suum episcopum litem habuerit, ne unus e duobus ex alia provincia advocet episcopum.
65 TIT. XXX. De appellationibus ad episcopum Romanum (Can. 4 Isid.). Quod si aliquis adjudicatus fuerit episcopus in aliqua causa, et putat se bonam habere causam, ut iterum concilium renovetur: si vobis placet, sancti apostoli Petri memoriam honoremus, ut scribatur vel ab his qui causam examinarunt, vel ab episcopis qui in proxima provincia morantur, Romano episcopo. Si judicaverit renovandum esse judicium. renovetur, et det judices; si autem probaverit talem causam esse, ut non refricentur ea quae acta sunt, quae decreverit confirmata erunt. Si hoc omnibus placet? Synodus respondit: Placet.
TIT. XXXI. De non superordinando ei qui appellaverit (Can. 4 Dion., 5 Is.). Gaudentius episcopus dixit: Addendum, si placet, huic sententiae quam plenam sanctitatis protulisti, ut cum aliquis depositus fuerit episcopus, eorum episcoporum judicio qui in vicinis locis commorantur, et proclamaverit agendum sibi negotium in urbe Roma, alter episcopus in 66 ejus cathedra post appellationem ejus, qui videtur esse depositus, omnino non ordinetur in loco ipsius, nisi causa fuerit in judicio Romani episcopi determinata.
TIT. XXXII. Quando debeat in aliena provincia a vicinis episcopus ordinari (Can. 5 Dion., Is. 6). Osius episcopus dixit: Si contigerit in una provincia in qua plurimi fuerint episcopi, unum forte remanere episcopum, ille vero per negligentiam noluerit ordinare episcopum, et populi convenerint episcopos vicinae provinciae; censeo debere illum prius conveniri episcopum qui in ea provincia moratur, et ostendi ei quod populi petant sibi rectorem; et hoc justum esse ut et ipsi veniant, et cum ipso ordinent episcopum. Quod si conventus litteris tacuerit et dissimulaverit, nihilque rescripserit, satisfaciendum esse populis, ut veniant ex vicina provincia episcopi, et ordinent episcopum.
TIT. XXXIII. De non faciendis episcopis per vicos et modicas civitates (Can. 6 Dionys.). Licentia vero danda non est ordinandi episcopum aut in vico aliquo, aut in modica civitate, cui sufficit unus presbyter: 67 quia non est necesse ibi fieri episcopum, ne vilescat nomen episcopi et auctoritas. Non debent illi ex alia provincia invitati facere episcopum, nisi aut in his civitatibus quae episcopos habuerint, aut si qua talis aut tam populosa est civitas quae meretur habere episcopum. Si hoc omnibus placet? Synodus respondit: Placet.
TIT. XXXIV. De retractanda synodo provinciali per vicarios episcopi urbis Romae, si fuerit appellatum (Can. 7 Dion. et Isid.). Osius episcopus dixit: Placuit autem ut si episcopus accusatus fuerit, et judicaverint congregati episcopi regionis ipsius, et de gradu suo eum dejecerint; si appellaverit qui dejectus est, et confugerit ad episcopum Romanae Ecclesiae, et voluerit se audiri; si justum putaverit ut renovetur examen, scribere his episcopis dignetur qui in finitima et propinqua provincia sunt, ut ipsi diligenter omnino requirant, et juxta fidem veritatis definiant. Quod si is qui rogat causam suam iterum audiri, deprecatione sua moverit episcopum Romanum ut e latere suo presbyterum mittat, orit in potestate episcopi quid velit, et quid aestimet; et si decreverit mittendos esse qui praesentes cum episcopis judicent, habentes ejus auctoritatem a quo destinati sunt, erit in suo arbitrio. Si vero crediderit episcopus sufficere, tunc negotio terminum imponat, et faciat quod sapientissimo consilio judicaverit.
68 TIT. XXXV. Quando episcopi, et in quibus causis ad comitatum vadant (Can. 8 Dion. et Is.). Osius episcopus dixit: Importunitates et nimia frequentia, et injustae petitiones fecerunt nos non tantam habere fiduciam vel gratiam, dum quidam non cessant ad comitatum ire episcopi, et maxime Afri: qui, sicut cognovimus, sanctissimi fratris et coepiscopi nostri Grati salutaria consilia spernunt atque contemnunt, ut non solum ad comitatum multas et diversas, Ecclesiae non profuturas, perferant causas; neque, ut fieri solet et oportet, ut pauperibus, aut viduis, aut pupillis subveniatur; sed et dignitates saeculares et administrationes quibusdam postulent. Haec itaque pravitas olim non solum murmurationes, sed et scandala excitat. Honestum est autem ut episcopi intercessionem his praestent qui iniqua vi opprimuntur, aut si vidua affligatur, aut pupillus exspolietur, si tamen ista nomina justam habeant causam aut petitionem. Si ergo vobis, fratres charissimi, placet, decernite ne episcopi ad comitatum accedant, nisi forte hi qui religiosi imperatoris litteris vel invitati, vel evocati fuerint. Sed quoniam saepe contingit ut ad misericordiam Ecclesiae confugiant, qui injuriam patiuntur, aut qui peccantes in exsilio vel in insulis damnantur, aut certe quamcunque sententiam excipiunt, subveniendum est his, et sine dubitatione petenda indulgentia. Hoc ergo, si vobis placet? Universi dixerunt: Placet, et constituatur.
69 TIT. XXXVI. De diaconis ad comitatum dirigendis sub prosecutione metropolitani (Can. 9 Dionys. et Isid.). Osius episcopus dixit: Hoc quoque prudentia vestra tractare debet, qui decrevistis, ne episcoporum improbitas nitatur, ut ad comitatum pergant. Quicunque ergo quales superius memoravimus preces habuerint vel acceperint, per diaconum suum mittant; quia persona ministri invidiosa non est, et quae impetraverit, celerius poterit referre. Et hoc consequens esse videtur, ut de qualibet provincia episcopi ad eum fratrem et coepiscopum nostrum preces mittant qui in metropoli consistit, ut ille et diaconum ejus, et supplicationes destinet, commendatitias tribuens epistolas pari ratione ad fratres et coepiscopos nostros qui illo tempore in his regionibus et urbibus morantur in quibus felix et laetus Augustus rempublicam gubernat: si vero habet is amicos episcopus in palatio, qui cupit aliquid, quod tamen honestum est, impetrare, non prohibetur per diaconum suum rogare, et significare his quos scit benignam intercessionem absenti posse praestare.
TIT. XXXVII. Ut discutiat papa Romanus causas propter quas ad comitatum diaconum mittit, si tamen opportunum fuerit (Can. 10 Dionys.). Qui vero Romam venerint, sicut dictum est, sanctissimo fratri et coepiscopo nostro Romanae Ecclesiae preces 70 quas habent tradant, ut ipse prius examinet; et si honestae et justae sunt, praestet diligentiam atque sollicitudinem ut ad comitatum perferantur. Universi dixerunt placere sibi, et honestum esse consilium. (Isid. Can. 10.) Alipius episcopus dixit: Si propter pupillos et viduas, vel laborantes, qui causas non iniquas habent, susceperint episcopi peregrinationis incommoda, habebunt aliquid rationis. Nunc vero cum ea postulent praecipue, quae sine invidia omnium et reprehensione esse non possunt, non necesse est ipsos ire ad comitatum.
TIT. XXXVIII. Ut sint episcopi qui in canali sunt solliciti ad discutiendos episcopos euntes ad comitatum (Can. 11 Dion. et Isid.). Gaudentius episcopus dixit: Ea quae salubriter providistis convenientia et aestimatione omnium, et Deo placitura, et hominibus tenere hactenus firmitatem possunt, si metus huic sententiae conjungatur. Scimus enim et ipsi saepissime propter paucorum imprudentiam religiosum sacerdotale nomen fuisse reprehensum. Si quis igitur contra omnium sententiam nisus voluerit ambitioni magis placere quam Deo, is debet scire, causis redditis, honorem dignitatemque se amissurum. Quod ita demum compleri poterit, si unusquisque nostrum qui in canali est constitutus, cum progredientem episcopum viderit, inquirat transitum ejus, causas videat, quo tendat agnoscat. Et siquidem eum invenerit ire ad comitatum, requirat et illud quod superius comprehensum est, ne forte invitatus sit, 71 ut ei facultas eundi permittatur. Si vero, ut superius memoravit sanctitas vestra, propter desideria et ambitiones ad comitatum pergat, nec litteris ejus subscribatur, nec in communionem recipiatur. Si vobis placet, omnium sententia, confirmari debet. Universi dixerunt honestum esse, et placere sibi hanc constitutionem. (Can. 12 Dion. et Is.) Osius episcopus dixit: Sed et moderatio necessaria est, dilectissimi fratres, ne subito adhuc aliqui nescientes quid in synodo decretum sit, veniant subito ad civitates eas quae in canali sunt. Debet ergo episcopus civitatis ipsius admonere eum et instruere ut ex eo loco diaconum suum mittat admonitus, et ipse redeat in parochiam suam.
TIT. XXXIX. De laicis non faciendis episcopis (Can. 13 Dion. et Isid.). Osius episcopus dixit: Et hoc necessarium arbitror ut diligentissime tractetis, si forte aut dives, aut scholasticus de foro, aut ex administratione episcopus fuerit postulatus, ut non prius ordinetur, nisi ante et lectoris munere, et officio diaconi aut presbyterii fuerit perfunctus, et ita per singulos gradus, si dignus fuerit, ascendat ad culmen episcopatus. Potest enim per has promotiones, quae nabebunt utique prolixum tempus, probari, qua fide sit, qua modestia, qua gravitate et verecundia. Et, si dignus fuerit probatus, divino sacerdotio illustretur. Quia conveniens non est, nec ratio vel disciplina patitur, ut temere vel leviter ordinetur aut episcopus, aut presbyter, aut diaconus, qui neophytus est: maxime cum magister gentium Apostolus ne hoc fieret denuntiasse et prohibuisse videatur (II Tim. III, 6); sed hi quorum per longum tempus examinata sit vita, et merita fuerint comprobata.
72 TIT. XL. Quandiu episcopus in aliena civitate peregrinari debeat excepta gravi necessitate (Can. 14 Dion. et Isid.). Osius episcopus dixit: Et hoc quoque statuere debetis, ut si ex alia civitate, vel ex provincia sua ad aliam provinciam transire voluerit episcopus, et ambitioni magis quam devotioni serviens, voluerit in aliena civitate multo tempore residere; forte enim evenit episcopum loci non esse tam instructum ne que tam doctum; is vero qui advenit incipiat eum contemnere et frequenter facere sermonem, ut dehonestet et infirmet illius personam, ita ut ex hac occasione non dubitet relinquere assignatam sibi Ecclesiam et transeat ad alienam. Definite ergo tempus: quia et non recipi episcopum inhumanum est, et si diutius resideat, perniciosum. Hoc ergo ne fiat providendum est. Memini autem superiores fratres nostros constituisse ut si quis laicus in ea qua moratur civitate, per tres Dominicos dies, id est per tres septimanas non celebrasset conventum, communione privaretur. Si haec circa laicos constituta sunt, multo magis episcopum nec licet, nec decet, si nulla sit tam gravis necessitas quae detineat ut amplius a suprascripto tempore absens sit ab Ecclesia sua. Universi dixerunt placere sibi.
TIT. XLI. Ne liceat episcopo plus tribus hebdomadibus abesse (Can. 15 Dion. et Isid.). Osius episcopus dixit: Quia nihil praetermitti oportet, sunt quidam fratres et coepiscopi nostri qui non in ea civitate in qua videntur episcopi esse constituti, vel certe parvam rem illic habeant, alibi autem idonea praedia habere cognoscuntur, 73 vel affectionem proximorum quibus indulgeant: his hactenus permitti oportet, accedant ad possessiones suas, et disponant vel ordinent fructum laboris sui; ut per tres Dominicas, id est per tres hebdomadas, si morari necesse est, in suis potius fondis morentur; aut si est proxima civitas in qua est presbyter, ne sine Ecclesia videatur facere diem Dominicam, illuc accedat: ut neque res domesticae per absentiam ejus detrimentum sustineant, et non frequenter veniendo ad civitatem in qua episcopus moratur, suspicionem jactantiae et ambitionis evadat. Universi dixerunt placere sibi.
TIT. XLII. De clericis qui submoventur, ab aliis non recipiendis (Can. 16 Dion. et Isidor.). Osius episcopus dixit: Hoc quoque omnibus placet, ut sive diaconus, sive presbyter, sive quis clericorum, ab episcopo suo fuerit communione privatus, ad alterum perrexerit episcopum, et scierit ille ad quem confugit, eum ab episcopo suo fuisse abjectum, non oportet ut ei communionem indulgeat. Quod si fecerit, sciat se convocatis episcopis causam esse dicturum. Universi dixerunt: Hoc statutum et pacem custodiet et concordiam servabit.
TIT. XLIII. De his qui excommunicantur apud vicinos episcopos audiendis (Can. 17 Dion. et Isidor.). Osius episcopus dixit: Quod me adhuc movet, reticere non debeo. Si quis episcopus forte iracundus, quod esse non debet, cito et aspere commovetur adversus presbyterum sive diaconum suum, et exterminare eum de Ecclesia voluerit, providendum est ne innocens damnetur, aut perdat communionem; et ideo habeat potestatem is qui abjectus est, ut episcopos finitimos interpellet, et causa ejus audiatur, ac diligentius retractetur, quia non oportet negari ei audientiam roganti. Et ille episcopus qui juste aut injuste eum abjecit, patienter accipiat ut negotium discutiatur, et vel probetur sententia ejus a 74 plurimis, vel emendetur. Tamen priusquam omnia diligenter et fideliter examinentur, eum qui fuerit a communione separatus, ante cognitionem nullus debet praesumere ut communioni societ. Hi vero qui conveniunt ad audiendum, si viderint clericorum esse studium et superbiam, quia non decet ut episcopus injuriam vel contumeliam patiatur, severioribus verbis eos castigent, ut obediant honesta praecipienti episcopo: quia sicut ille clericis sincerum debet exhibere amorem charitatis, ita quoque vicissim ministri infucata debent episcopo suo exhibere obsequia.
TIT. XLIV. De non sollicitandis clericis alienis (Can. 18 Dion. et Isidor.) Januarius episcopus dixit: Illud quoque statuat sanctitas vestra, ut nulli episcopo liceat alterius civitatis episcopi ecclesiasticum sollicitare ministrum, et in suis parochiis ordinare. Universi dixerunt: Placet, quia ex his contentionibus solent nasci discordiae; et ideo prohibet omnium sententia ne quis hoc facere audeat.
TIT. XLV. De non faciendis clericis alienis sine consensu episcopi sui (Can. 19 Dion. et Isidor.). Osius episcopus dixit: Et hoc constituimus universi: ut quicunque ex alia parochia voluerit alienum ministrum sine consensu et voluntate episcopi ipsius ordinare, non sit rata ordinatio ejus. Quicunque autem hoc usurpaverit de fratribus et coepiscopis nostris, et admoneri debet et corrigi. (Can. 20 Dion. et Isidor.) Aetius episcopus dixit: Non ignoratis quanta et qualis sit civitas Thessalonicensium. Saepe ad eam veniunt ex aliis regionibus presbyteri et diaconi, et non sunt contenti brevi tempore morari; sed sunt ibi, aut certe vix post longa spatia ad sua redire coguntur. Universi dixerunt: Ea tempora quae constituta sunt circa episcopos et circa horum personas observari debent.
75 TIT. XLVI. De suscipiendis his qui pericula et persecutionem pro veritatis defensione patiuntur (Can. 21). Osius episcopus dixit: Suggerente fratre et coepiscopo nostro Olympio, etiam hoc placuit, ut si aliquis vim perpessus est, et inique expulsus pro disciplina et catholica confessione, vel pro defensione veritatis, effugiens pericula, innocens 76 et devotus ad aliam venerit civitatem, non prohibeatur immorari quandiu aut redire possit, aut injuria ejus remedium accipere: quia durum est eum qui persecutionem patitur non recipi; sed etiam larga benevolentia et humanitas est ei exhibenda.
Canones sive decreta concilii Nicaeni expliciunt; subscripserunt autem omnes episcopi sic: Ego ille episcopus illius civitatis et provinciae illius ita credo sicut supra scriptum est.
77 ADMONITIO IN CAPUT SECUNDUM. De Breviario canonum Hipponensium. Hujus editionis necessitas ac praestantia. Ubi conditum, et quando, ejusdemque vindiciae. 1. Sequens breviarium canonum Hipponensium, quod ex mss. praesentis collectionis prodiit, quantum intersit, ex eo manifestum est quod sine illo non solum deesset notitia canonum celeberrimae synodi Hipponensis anni 393, qui Africanae disciplinae fundamenta jecerunt, verum etiam careremus integro plenario concilio Carthaginensi anni 397, in quo idem breviarium insertum fuit. Etsi enim tum Dionysius Exiguus, tum antiquus auctor collectionis canonum Africanorum ab Isidoro receptae exhibeant synodum Carthaginensem anni 397, neuter tamen breviarium canonum Hipponensium accurate, ut oporteret, repraesentat. Fac nostrum breviarium cum illis conferas: neque omnes canones apud ipsos invenies, neque eos ipsos quos praeferunt, eodem ordine iisdemque identidem verbis esse descriptos. Dionysius post canonem 33 synodi Carthaginensis an. 419, loquens de concilio Hipponensi an. 393, scribit: Gesta hujus concilii ideo descripta non sunt, quia ea quae ibi statuta sunt, in superioribus probantur inserta. Crederes in antecedentibus canonibus triginta tribus Hipponenses comprehendi. At primo nec omnes XXXIII sunt Hipponenses, nec quinam sint, ulla notatione distinguuntur. Deinde qui ex ipsis ad Hipponenses canones, seu ad nostrum breviarium pertinent, repetiti et adoptati a Patribus synodi Carthaginensis anni 419, alio ordine atque aliis saepe verbis proponuntur; adeo ut aliquando quaedam addita, alia dempta, alia immutata inveniantur, ut conferentibus patebit. Vide praemissum Tractatum part. II, c. 3, § 3. Non dissimulabimus alios canones breviarii, qui inter primos canones XXXIII non leguntur a Dionysio recitari inter illos synodi Carthaginensis anni 397 a cap. 35 usque ad c. 47 Cod. Africani. Illud autem in his canonibus peculiare est, quod cum excerpti fuerint ex actis ejusdem synodi, seu ex breviario eidem synodo inserto, iisdem quoque verbis efferuntur. At si hi quoque canones conjungantur cum illis qui ex Hipponensibus recitati fuerunt inter priores triginta tres, adhuc aliquos canones nostri breviarii apud Dionysium desiderari cognosces. Nam praeter Byzacenorum litteras, ac symbolum Nicaenum, nonnullasque particulas canonibus praemissas, quae in synodo anni 397 canones conficiebant, frustra nostri breviarii canones requires 16, 19, 20, 21, 34, 35 et 37. 2. In collectione autem Isidori sub titulo Concilii Carthaginensis III anni 397 etsi plures breviarii canones inveniantur, non tamen omnes. Ordo praeterea valde perturbatus est. Tandem fere omnes canones breviarii quos auctor hujus collectionis descriptos reperit inter canones 33 synodi an. 419, retulit cum lectionibus hujus synodi propriis, non vero cum illis quae in concilio an. 397 seu in ipso breviario praeferebantur. Dionysius, qui hos canones cum his lectionibus dederat in concilio anni 419, eosdem praetermisit in referenda synodo anni 397. Auctor vero laudatae collectionis apud Isidorum, cum in referenda synodo anni 419 omittendos duxerit priores canones XXXIII, hos cum iisdem lectionibus traduxit ad synodum an. 397. Ex his autem tam diversis editionibus, quae plurimas difficultates pepererunt, quis potuisset tuto colligere veros canones Hipponenses, nisi ipsum breviarium prodiisset in lucem? 3. Prima hujus indicia P. Crabbus edidit ex vetusto ms. codice monasterii S. Bavonis Flandriae. Praeter titulorum tabulam, ac Byzacenorum litteras nostrae collectionis proprias, quae laudatum codicem ad eamdem collectionem pertinere demonstrant, symbolum Nicaenum et unum canonem initio, ac alterum in fine descripsit hac notatione adjecta (T. II Conc. Ven. edit., col. 1411): Canonum ipsius tituli duntaxat, omissis capitulis, hic scribuntur vitandae prolixitatis gratia: quod in Concilio Carthaginensi III 79 immediate supra habito fere omnia ad longum ponantur: hic autem ad illa remittuntur. Non omnino exacte Crabbus in his paucis quae exhibuit suum codicem secutus est, ut ex nostris exemplaribus deteximus. Nam primo titulis praefixit canonem integrum qui ad titulos non spectat: ex quo factum est ut tituli uno numero aucti a nonnullis pro ipsis canonibus abbreviatis habiti sint. Alia ab eo liberius notata vel immutata quae ms. exemplo ascribi nequeunt, ex collatione cum nostro breviario facile quisque perspiciet. Sicut autem hoc loco Crabbus impressit quae in Concilio Carthaginensi III apud Isidorum deerant, ita in editione ejusdem Concilii quinque ipsius canones 4, 15, 19, 24, et 47, ex vetustis codicibus ob lectionum varietatem distincto charactere inseruit. Vetustorum codicum nomine Isidorianos, qui diversimode legerent, indicasse creditur. At unus codex S. Bavonis innuitur; ac idcirco idem Crabbus in notatione ad c. 47 singulari numero utitur: Quidam vetustus codex sic habet. Lectiones quidem sunt nostri breviarii, quod in eodem codice reperit. 4. Integrum breviarium ex mss. hujus collectionis Quesnellus protulit, sed non omnino integrum, nam et titulos, et Nicaenum symbolum praetermisit. Soli codices hujus collectionis laudari solent. At P. Coustantius in praefatione ad tom. I Epist. Roman. pontif., n. 113, idem breviarium contineri testatur etiam in pervetusta collectione quam Corbeiensem appellat. Nos praeterea duas alias non minus antiquas collectiones mss. cum eodem breviario invenimus, alteram in codice Barberino 2888, alteram vero in ms. Veronensis capituli 55. Ita quatuor diversae originis antiquissimae collectiones hanc Hipponensium canonum breviationem tuentur. 5. Non defuerunt eruditi viri qui hoc breviarium in suppositionis, aut saltem interpolationis suspicionem vocarunt. Quatuor potissimum permoverunt: 1o Synodum in qua hoc breviarium conditum fuit, non Carthaginensem, sed Byzacenam fuisse, ac pro solis Byzacenis habitam, contendunt. Id innuere putant contextum epistolae quae praemittitur, quamque propterea directam credunt ad episcopos Byzacenos qui synodo non interfuerant, non vero ad episcopos aliarum provinciarum Africae, uti inscriptio praefert. 2o Aliquot breviarii canones a Ferrando Carthaginensis Ecclesiae diacono, dum allegantur, non Hipponenses dicuntur, sed concilii Carthaginensis, iisque numeris notantur qui cum breviario non congruunt. 3o Canonem septimum, quo decretum fuit ut statuta concilii vel conciliorum ordinatis legerentur, ne eorum ignorantiam unquam praeferrent, Augustini episcopi opera constitutum Possidius testatur in ejus Vita c. 8. Hic ergo canon Hipponensis haberi nequit, cum Augustinus tempore concilii Hipponensis nondum ad episcopatum pervenisset. 4o Nonnulla quae in Hipponensi concilio decreta fuisse ex interlocutionibus synodi an. 397 certum est, in hoc breviario non inveniuntur. 6. Quoad primum, ad excludendam opinionem de Byzacena synodo satis esse deberent illae antiquissimae ac diversae originis collectiones quae in asserendo concilio Carthaginensi consentiunt; nec non ea ipsarum litterarum verba quibus Byzaceni episcopi in urbe Carthaginensi convenisse traduntur. Id autem ut apertius comprobetur, certum est primo Mizonium Byzacenae provinciae primatem ante diem synodo plenariae praestitutam, quae ex decreto Hipponensi erat X kal. Septembris, cum aliquot episcopis comprovincialibus accessisse Carthaginem, ibidemque tractatum una cum Aurelio habuisse. Id testatus est ipse Aurelius in interlocutione praemissa can. 34 Cod. Africani. Secundo certum est eosdem Byzacenos, cum diem synodi exspectare non possent antequam ad suas sedes redirent, Aurelio dedisse breviarium canonum ad plenariam synodum directum, et subjectum epistolae quae sane nostro breviario praefigitur. Hinc Aurelius in eadem interlocutione memorat litteras fratrum nostrorum Byzacenorum, sed et breviarium quod eidem epistolae adjunxerunt, ad hunc coetum conrogatum. Alias porro litteras privatas Mizonius dedit ad Aurelium, quibus petiit ut idem breviarium in synodo plenaria expenderetur, et si quae diligentius fuerint animadversa, in melius reformarentur. Byzacenis autem profectis advenit praestituta dies X kal. Septembris, in qua quid actum esset Aurelius 81 in eadem interlocutione his verbis exposuit: Cum sacerdotum nostrorum epistola Byzacenorum fuisset recitata, vel quid mecum iidem, qui tempus et diem concilii praevenerunt, tractassent, vestrae charitati legeretur, etc. Vides Aurelium affirmare Byzacenos, qui tempus et diem concilii praevenerant, antea secum tractasse; et die ipsa concilio praefinita tum eorum litteras, tum quidquid illi secum tractaverant, recitata fuisse? Cum porro ea die X kal. Septembris abessent Numidae, concilium in diem V kal. ejusdem mensis prorogatum fuit, et in hoc iterum recitatae laudatae litterae, et breviarium. Litterae fratrum nostrorum Byzacenorum, sed et breviarium . . . . ad hunc coetum conrogatum legantur. Ille igitur Byzacenorum cum Aurelio tractatus qui in anteriori sessione una cum ipsorum litteris lectus fuit, breviarium fuisse intelligitur, ac propterea hoc breviarium non in Byzaceno, sed in Carthaginensi conventu Aurelio praesente conditum fuit. Hinc nihil mirum si non solum in inscriptione, verum etiam in subscriptionibus hujus breviarii Aurelii nomen legatur. Quod si in salutatione quae claudit epistolam, solius Mizonii nomen describitur, observandum est salutationi Mizonii aliam sine nomine praemitti: quam ad Aurelium pertinere putamus eadem plane ratione, qua ad Ravennium Arelatensem spectat salutatio item sine nomine primo loco subjecta epistolae synodicae episcoporum Galliae ad S. Leonem, ac praefixa caeteris, quae proprio aliorum episcoporum nomine praenotantur. Vide tom. I, ep. 99, col. 1110, not. 24. Licet porro hoc breviarium digestum fuerit ob Byzacenos, cum tamen ipsius recognitio et confirmatio a plenaria synodo expeteretur, ad episcopos aliarum provinciarum Africae, qui Byzacenis abeuntibus in eadem plenaria synodo congregandi erant, directum fuit ( ad hunc coetum conrogatum, inquit Aurelius): ac propterea inscriptio aliarum provinciarum nomina exhibet. Quod si epistola cui hoc breviarium adjunctum fuisse affirmavit Aurelius, ad solos Byzacenos qui non interfuerant tractatui vel synodo in qua breviarium scriptum fuit, data credatur (quod tamen non liquet), tunc praefixa inscriptio non ipsius epistolae propria dicenda erit, sed tum epistolae, tum breviario communis, ut utrumque ad concilii plenarii Patres directum significetur. 7. Quod porro ex Ferrando opponitur, facile diluetur, si consideres hunc idcirco nostri breviarii canones allegasse non ut Hipponenses, sed uti concilii Carthaginensis, quia hoc breviarium in concilio plenario Carthaginensi an. 597 insertum fuit. Ita etiam synodus Bonifacii anni 525 aliquot ipsius breviarii canones retulit ex concilio tertio sub Aurelio, quod idem est ac concilium plenarium ejusdem anni 397. Numeri autem Ferrandi si non conveniunt cum numeris qui in nostra collectione seu in simplici ac separato breviario designantur, concinunt tamen cum numeris qui eidem affixi erant in concilio plenario, ut ex Tractatu part. II, c. 3, § 3, manifestum fiet. Hinc ergo evincitur, nostrum breviarium ad eamdem synodum conrogatum, et a Byzacenis cum Aurelio in urbe Carthaginensi antea perscriptum vel maxime constituitur. 8. Cum Possidius c. 8 tradit S. Augustinum sategisse ut conciliis constitueretur episcoporum, ab ordinatoribus deberi ordinandis vel ordinatis OMNIUM statuta sacerdotum in notitiam esse deferenda, propterea quod ipse Valerio vivente in eadem cathedra Hipponensi ordinatus fuerat contra interdictum Nicaenum, quod tum ignorabat, id non pauci explicant de plenaria synodo an. 397, in qua quidem Augustinus jam episcopus interfuisse ex ipsius synodi subscriptionibus ostendimus in Tractatu part. II, c. 3, § 3. At canon qui eam constitutionem ediderat non hujus synodi proprius est, sed ad Hipponense breviarium pertinet; ac propterea in anteriori Hipponensi concilio constitutus fuit, cum nondum Augustinus ad episcopatum ascenderat. Quid ergo? Nicaenum concilium Africanis notum ex antiquissima versione a Caeciliano allata in Africam, ex qua symbolum insertum fuerat inter canones Hipponenses, ab Augustino, cum ordinatus fuit episcopus, ignorari potuisse incredibile est. In nullo quidem canone Nicaeno expressum interdictum jam memoratum clare elucet, sed solum c. 8, de Catharis, statuitur ut ipsorum episcopis ad unitatem catholicam accedentibus, si in eis locis sint ubi episcopi catholici inveniuntur, presbyterii honor, aut merum episcopi nomen tribuatur, ne in una civitate 83 duo episcopi probentur existere. In hoc quidem peculiari decreto generalis prohibitio involvitur, quae tamen legentium considerationem facile fugere potest. Illud ergo verisimilius videtur, Augustinum olim non animadvertisse haec verba cum hoc concilium legit. Haec autem animadversio ingesta fuit ex abbreviatione. Rufini, quae distinctum et generale interdictum praefert can. 10 his verbis: Ne in una civitate duo episcopi sint. Haec ergo abbreviatio canonum Nicaenorum Rufini historiae inserta et Augustino cognita, cum ejusmodi vetitum aperuisset, is tum sategisse dicendus est ut in conciliis Africae constitueretur, omnium statuta sacerdotum ordinatis vel ordinandis legerentur. Id vero intelligi nequit de synodo anni 397, quo Rufini abbreviatio et historia nondum prodierat, sed de posterioribus synodis provincialibus Numidiae, ac praesertim de synodo generali an. 419, in qua sane repetito, ut mos erat, breviarii canone, pro voce concilii, quae in purioribus breviarii codicibus legitur c. 2, scriptum fuit conciliorum, ut omnium statuta sacerdotum comprehenderentur, aliaeque voces in Augustini sensum explicatiores substitutae fuerunt. 9. Duae tandem particulae Hipponensi synodo tribuuntur quae in nostro breviario non apparent: prima quod dies synodo plenariae praestituta fuerit X kal. Septembris; altera quod concilii tempore provinciae visitandae essent. Sed cum in breviatione non omnia singillatim designari soleant, hic exiguus defectus ad rejiciendum ut supposititium nostrum breviarium, quod tot documentis genuinum probatur, nihil valet. Adde quod causas aliquas exstitisse putamus ob quas hae particulae in breviatione condenda omitterentur. Vide quae dicentur annotat. 42. Ita hoc breviarium satis superque vindicatum videtur. 10. De codicibus pauca adjicienda. Exemplar capituli Veronensis aeque ac codices praesentis collectionis numerorum seriem inchoant a canone Ut lectores. At collectio ms. Barberina numeros affigit etiam iis quae eidem canoni praemittuntur. Uterque vero codex discrepat in canonum partitione, discrimenque suis locis notabitur. Mizonii litteras soli codices hujus collectionis nobis conservarunt. Illud autem peculiare est in praestantissimo ms. Veronensi, quod breviarium praefert sine illis additamentis quae in aliis exemplaribus exhibentur. Praeter hos codices Veron. et Barb. quos conferre licuit, adhibuimus ms. librum Caesareae bibliothecae Vindebonensis 39, qui hujus collectionis proprius est. Utemur etiam insigni exemplari Vat. Palat. 574 quod ex synodo Carthaginensi anni 397 aliquot breviarii canones excerpsit. Plures marginales notationes Quesnellus affixit ex Codice Africano, seu melius ex Dionysio Exiguo, et ex Concilio Carthaginensi III, quod apud Isidorum legitur, ut indicaret quo numero hujus breviarii canones in iisdem documentis collocentur. Istas notationes omittemus hoc loco, propterea quod easdem diligentius indicarimus in Tractatu part. II, c. 3. § 3, ubi synodum Carthaginensem anni 397 restituentes, breviarii canones eidem insertos recensuimus, ibidemque praeterea allegavimus Ferrandi titulos et canones ipsius breviarii, qui in synodo Carthaginensi Bonifacii laudantur. 85 CAPITULUM II. CANONES CARTHAGINE HABITI SUB DIE IDUUM AUGUSTARUM, ATTICO ET CAESARIO CONSULIBUS. Tituli canonum. I. Ut lectores populum non salutent. II. Ut clerici instructi promoveantur. III. Ut sacramentum catechumenis non detur. IV. Corporibus defunctis Eucharistia non detur. V. Ut per singulos annos concilium convocetur. VI. Si episcopus accusatus fuerit, ad primatem provinciae causam suam referat. VII. Episcopus qui accusatus fuerit, si ad concilium anniversarium non venerit, sententia damnationis judicetur VIII. Si presbyter fuerit accusatus, cum quinque collegis ex vicinis episcopus causam suam audiat; si diaconus, cum duobus. IX. Si episcopo aut clerico fuerit crimen institutum. X. Ut judices ecclesiastici ad alios judices causam non provocent. XI. Ut filii clericorum spectacula non exhibeant. XII. Ut filii episcoporum haereticis non conjungantur. XIII. Ut episcopi et clerici non ejiciant filios suos. XIV. Ut episcopi et clerici nihil conferant rerum suarum nisi catholicis. XV. Episcopus, presbyter, aut diaconus non sint conductores. 86 XVI. Ut clericus cum extraneis feminis non habitet. XVII. De sacris gradibus. XVIII. De lectoribus. XIX. Ut clericum alienum nemo retineat. XX. Ut antequam probatus sit non ordinetur XXI. Ut in precibus nec Filius pro Patre, nec Pater pro Filio nominetur. XXII. Ut nullus clericus amplius accipiat quam dedit. XXIII. In sacramentis aliud non offeratur quam panis et vinum aqua mixtum. XXIV. Ne episcopi, presbyteri, aut clerici ad viduas vel virgines soli accedant. XXV. Primae sedis episcopus princeps sacerdotum non appelletur. XXVI. In taberna nec manducent nec bibant clerici. XXVII. Ut episcopus trans mare non proficiscatur. XXVIII. Ut a jejunis altaris sacramenta celebrentur. XXIX. Ut in Ecclesia neque episcopus, neque clerici conviventur. XXX. Ut presbyter inconsulto episcopo non reconciliet poenitentem. XXXI. Ut virgines gravioribus feminis commendentur. XXXII. Ut aegrotantes baptizentur. XXXIII. Ut reversis reconciliatio non negetur. XXXIV. Ut presbyter chrisma non conficiat. XXXV. In aliena civitate clerici non morentur. XXXVI. Hae sunt Scripturae canonicae quae in Ecclesia leguntur: praeter id aliud non legatur. XXXVII. Ut Donatistae in numero laicorum recipiantur. XXXVIII. Ut episcopus minus quam a tribus episcopis non ordinetur. 87 XXXIX. De infantibus qui incerti sunt fuisse baptizatos, absque dubitatione baptizentur. Dilectissimis fratribus et coepiscopis diversarum provinciarum Numidiae, et Mauritaniae utriusque, Tripolis, et provinciae proconsularis: AURELIUS, MIZONIUS, et caeteri episcopi.
Ecclesiasticae utilitatis causa dum in Carthaginensi urbe convenerimus in unum, a plerisque suggestum est, ea quae in concilio Hipponiensi jamdudum maturata sunt, et legitime ad corrigendam disciplinam salubriter gesta et statuta noscuntur, effrenata temeritate quosdam minime custodire. Ad hujusmodi vero excusandos excessus, illud ab aliquibus praetendi, quod ea, quae jamdudum cum legibus statuta sunt, ignorantes praetermiserint. Ob quam rem, haec communi consilio per universam provinciam Bizacenam in notitiam cunctis deducenda censuimus, ut abhinc quisquis decretorum temerator exstiterit, sciat se status sui operatum fuisse jacturam. Brevem vero statutorum, in quo omnia videntur esse complexa, et quaedam diligentius constituta, huic epistolae subdi fecimus, ut compendio, quae decreta sunt recensentes, sollicitius observare curemus. Optamus vos, fratres, semper in Deo bene valere, et nostri memores esse. Et manu senis MIZONII. Optamus vos, fratres, 88 beatos semper in Domino gaudere, et nostri memores esse.
Statuta concilii Hipponiensis breviata, et quaedam eorum in concilio Carthaginensi cum Bizacenis episcopis collata et diligentius pertractata, haec sunt.
Nicaeni concilii professio et fides recitata et confirmata est, quae ita se habet. Credimus in unum Deum Patrem omnipotentem, visibilium et invisibilium factorem; et in unum Dominum Jesum Christum Filium Dei, natum de Patre unigenitum, hoc est de substantia Patris; Deum de Deo, lumen de lumine, Deum verum de Deo vero; natum, non factum, unius substantiae cum Patre, quod Graeci dicunt omousion; per quem omnia facta sunt sive quae in coelo, sive quae in terra; qui propter nos homines et propter nostram salutem descendit, incarnatus est, homo factus per Virginem Mariam; passus est, et resurrexit tertia die, ascendit in coelum, venturus judicare vivos et mortuos: et in Spiritum sanctum. Eos autem qui dicunt, Erat quando non erat, et priusquam nasceretur non erat, et quia ex ullis non exstantibus factus est, vel ex alia substantia, dicentes mutabilem et convertibilem Filium Dei: hos anathematizat catholica Ecclesia et apostolica disciplina.
89 Placuit etiam propter errorem qui saepe solet oboriri, ut omnes Africanae provinciae observationem diei paschalis ab Ecclesia Carthaginensi curent accipere.
Cresconius Villaregiensis episcopus, qui Tubuniensis Ecclesiae cathedram tenuisse dicebatur, plebe sua, hoc est Villaregiensis Ecclesiae, jussus est esse contentus.
Et ex hoc placuit, ut a nullo usurpentur plebes alienae.
Primatem proprium Mauritania Sitifensis, cum id postularet, habere permissa est inchoantibus Mauris.
Caeteri etiam primae sedis episcopi ex consilio episcopi Carthaginensis Ecclesiae primates provinciarum suarum constituendos esse 90 professi sunt, si aliqua altercatio fuerit.
Incipit brevis statutorum.
I. Ut lectores populum non salutent. Et ut ante 25 aetatis annos nec clerici ordinentur, nec virgines consecrentur. Ut primum Scripturis divinis instructi, vel ab infantia eruditi propter fidei professionem et assertionem clerici promoveantur. II. Ut ordinatis episcopis aut clericis prius placita concilii inculcentur ab ordinatoribus eorum: ne se aliquid contra statuta concilii fecisse asserant. 91 III. Ut etiam per solemnissimos paschales dies sacramentum catechumenis non detur, nisi solitum salis: quia si fideles per illos dies sacramentum non mutant, nec catechumenos oportet mutare. IV. Ut corporibus defunctorum Eucharistia non detur; dictum est enim a Domino: Accipite et edite; cadavera autem nec accipere possunt, nec edere. Deinde cavendum est ne mortuos etiam baptizari posse fratrum infirmitas credat, cum Eucharistiam non dari mortuis animadverterit. V. Ut propter causas ecclesiasticas quae a perniciem plebium saepe veterascunt, singulis quibusque annis concilium convocetur; 92 ad quod omnes provinciae quae primas sedes habent, de conciliis suis ternos legatos mittant: ut et minus invidiosi, minusque hospitibus sumptuosi conventus plena possit esse auctoritas. Et ut de Tripoli, propter inopiam episcoporum, unus episcopus veniat. VI. Ut quisquis episcoporum accusatur, ad primatem provinciae ipsius causam deferat accusator; nec a communione suspendatur, cui crimen intenditur; nisi ad causam suam dicendam primatis litteris evocatus minime occurrerit, hoc est intra spatium mensis, ex die qua eum litteras accepisse constiterit. Quod si aliquas veras necessitatis causas probaverit quibus 93 eum occurrere non potuisse manifestum sit, causae suae dicendae intra alterum mensem integram habeat facultatem. Verum post mensem secundum tandiu non communicet donec expurgetur. VII. Si autem nec ad concilium universale anniversarium occurrere voluerit, ut vel ibi causa ejus terminetur, ipse in se damnationis sententiam dixisse judicetur. Tempore sane quo non communicat, nec in sua plebe communicet. Accusator autem ejus, si nunquam diebus causae dicendae defuerit, a communione non removeatur; si vero aliquando defuerit, restituto communioni episcopo, ipse removeatur; ita tamen, ut nec ipsi adimatur facultas causae peragendae, si se ad diem occurrere, non noluisse, sed non potuisse probaverit. Sane placuit illud, ut cum agere coeperit in episcoporum judicio, si fuerit accusatoris persona culpabilis, ad accusandum vel agendum non admittatur, nisi proprias causas, non tamen ecclesiasticas, dicere voluerit. VIII. Si autem presbyteri, vel diaconi fuerint accusati, adjuncto sibi ex vicinis locis legitimo numero collegarum, id est, in presbyteri nomine quinque, et in diaconi, duobus, episcopi ipsorum causam discutiant eadem dierum, vel dilationum, vel a communione remotionum, et discussione personarum inter accusatores et eos qui accusantur forma servata. Reliquorum 94 autem causas etiam solus episcopus loci agnoscat et finiat. IX. Sane quisquis episcoporum vel clericorum, cum in Ecclesia ei fuerit crimen impositum, vel civilis causa fuerit commota; et is relicto ecclesiastico judicio, publicis judiciis purgari voluerit, etiamsi pro illo fuerit prolata sententia locum suum amittat, et hoc in criminali judicio. In civili vero, perdat quod evicit, si locum suum obtinere voluerit. Cui enim ad eligendos judices undique Ecclesiae patet auctoritas, ipse se indignum fraterno consortio judicat, qui de universa Ecclesia male sentiendo, de judicio saeculari poscit auxilium: cum privatorum Christianorum causas Apostolus ad Ecclesiam deferri atque ibi determinari praecipiat X. Hoc etiam placuit, ut si a quibuscunque judicibus ecclesiasticis ad alios judices ecclesiasticos, ubi est major auctoritas, fuerit provocatum, non eis obsit quorum fuerit soluta sententia, si convinci non potuerint vel inimico animo judicasse, vel aliqua cupiditate, vel gratia depravati esse. Sane si ex consensu partium judices electi fuerint, etiam a pauciore numero quam constitutum est, non liceat provocari. XI. Ut filii episcoporum et clericorum spectacula saecularia non exhibeant nec spectent, quandoquidem a spectaculis arcentur. 95 XII. Ut gentilibus, vel etiam haereticis et schismaticis filii episcoporum vel quorumlibet clericorum matrimonio non conjungantur. XIII. Ut episcopi vel clerici filios suos a sua potestate per emancipationem exire non sinant, nisi de moribus eorum fuerint et de aetate securi, ut possint ad eos jam propria pertinere peccata. XIV. Ut episcopi vel clerici in eos qui Christiani catholici non sunt, etiamsi consanguinei fuerint, nec per donationes, nec per testamentum, rerum suarum aliquid conferant. XV. Ut episcopi, presbyteri, et diacones non sint conductores aut procuratores privatorum, neque ullo negotio tali victum quaerant, quo eos peregrinari vel ab ecclesiasticis officiis avocari necesse sit. XVI. Ut cum omnibus omnino clericis extraneae feminae non cohabitent, sed solae matres, aviae, materterae, amitae et sorores, et filiae fratrum aut sororum, et quaecunque ex familia domestica necessitate, etiam antequam ordinarentur, jam cum eis habitabant. Vel si filii eorum, ordinatis jam parentibus, uxores acceperint, aut non habentibus servis in domo, quas ducant, aliunde ducere necessitas fuerit. XVII. Ut episcopi, presbyteri et diaconi non ordinentur priusquam omnes qui sunt in domo eorum Christianos catholicos fecerint. XVIII. Ut lectores usque ad annos pubertatis legant; deinceps autem nisi uxores custodita pudicitia duxerint, continentiam 96 professi fuerint, legere non sinantur. XIX. Ut clericum alienum, nisi concedente ejus episcopo, nemo audeat vel retinere, vel promovere in Ecclesia sibi credita. Clericorum autem nomen etiam lectores retineant. XX. Ut nullus ordinetur, nisi probatus vel episcoporum examine, vel populi testimonio. XXI. Ut nemo in precibus vel Patrem pro Filio, vel Filium pro Patre nominet; et cum altari assistitur, semper ad Patrem dirigatur oratio. Et quicunque sibi preces aliunde describit, non eis utatur, nisi prius eas cum instructioribus fratribus contulerit. XXII. Ut nullus clericorum amplius recipiat quam cuiquam commodaverit, sive pecuniam det, sive quamlibet speciem. XXIII. Ut in sacramentis corporis et sanguinis Domini nihil amplius offeratur quam ipse Dominus tradidit, hoc est panis et vinum aqua mixtum. (Primitiae vero, seu mel et lac, quod uno die solemnissimo pro infantium mysterio solet offerri, quamvis in altari offerantur, suam tamen habent propriam benedictionem, ut a sanguinis et corporis Dominici sacramento distinguantur.) Nec amplius de primitiis offeratur quam de uvis et frumentis. XXIV. Ut clerici vel continentes ad viduas vel virgines, nisi ex jussu vel permissu episcoporum vel presbyterorum, non accedant; et hoc non soli faciant, sed cum clericis, aut cum his cum quibus episcopus 97 aut presbyter jusserit. Nec ipsi episcopi aut presbyteri soli habeant accessum ad hujusmodi feminas, sed aut ubi clerici praesentes sunt, aut graves aliqui Christiani. XXV. Ut primae sedis episcopus non appelletur princeps sacerdotum, aut summus sacerdos, aut aliquid hujusmodi; sed tantum primae sedis episcopus. XXVI. Ut clerici edendi vel bibendi causa tabernas non ingrediantur, nisi peregrinationis necessitate. XXVII. Ut episcopi non proficiscantur trans mare, nisi consulto primae sedis episcopo suae cujusque provinciae; ut ab eo praecipue possint formatas sumere. Hinc etiam dirigendae sunt litterae concilii ad transmarinos episcopos. XXVIII. Sacramenta altaris non nisi a jejunis hominibus celebrentur, excepto die anniversario quo Coena Domini celebratur. Nam si aliquorum pomeridiano tempore defunctorum, sive episcoporum, seu elericorum, sive caeterorum commendatio facienda est, solis orationibus fiat, si illi qui faciunt jam pransi inveniantur. XXIX. Ut nulli episcopi vel clerici in ecclesia conviventur, nisi forte transeuntes hospitii illic necessitate reficiant; populi etiam ab hujusmodi conviviis, quantum potest fieri, prohibeantur. XXX. Ut poenitentibus secundum differentiam peccatorum, episcopi arbitrio poenitentiae tempora decernantur. Et ut presbyteri inconsulto episcopo non reconcilient poenitentes, nisi absentia episcopi et necessitate cogente. Cujuscunque autem 98 poenitentis publicum et vulgatissimum crimen est, quod universa Ecclesia noverit, ante absidem manus ei imponatur. XXXI. Ut virgines sacrae, cum parentibus a quibus custodiebantur privatae fuerint, episcopi vel presbyteri providentia gravioribus feminis commendentur; ut simul habitantes invicem se custodiant: ne passim vagando Ecclesiae laedant existimationem. XXXII. Ut aegrotantes, si pro se respondere non possint, cum voluntatis eorum testimonium hi qui sui sunt periculo proprio dixerint, baptizentur. XXXIII. Ut scenicis vel apostaticis conversis vel reversis ad Deum gratia vel reconciliatio non negetur. XXXIV. Ut presbyter non consulto episcopo virgines non consecret; chrisma vero nunquam conficiat. XXXV. Ut clerici in aliena civitate non immorentur, nisi causas eorum justas episcopus loci vel presbyteri locorum perviderint. XXXVI. Ut praeter Scripturas canonicas nihil in ecclesia legatur sub nomine divinarum Scripturarum. Sunt autem canonicae Scripturae: Genesis, Exodus, Leviticus, Numeri, Deuteronomium, Jesu Nave, Judicum, Ruth, Regnorum libri quatuor, Paralipomenon libri duo, Job, Psalterium Davidicum. Salomonis libri quinque, duodecim libri Prophetarum, Esaias, Jeremias, Daniel, Ezechiel, Tobias, Judith, Hester, Hesdrae libri duo, Machabaeorum libri 99 duo; novi autem Testamenti, Evangeliorum libri quatuor, Actus Apostolorum liber unus, Pauli apostoli Epistolae tredecim, ejusdem ad Hebraeos una, Petri duae, Joannis tres, Jacobi una, Judae una, 100 Apocalypsis Joannis. Ita ut de confirmando isto canone transmarina Ecclesia consulatur. Liceat etiam legi passiones martyrum cum anniversarii dies eorum celebrantur. 101 XXXVII. Placuit etiam ut quoniam praecedentibus conciliis statutum est ne quis Donatistarum cum honore suo recipiatur a nobis; sed in numero laicorum propter salutem, quae nulli deneganda est ( tantum autem inopiae clericorum ordinandorum in Africa patiuntur Ecclesiae, ut quaedam loca omnino deserta sint), servetur quidem in istis quod jam antea decretum est; sed exceptis his quos aut non rebaptizasse constiterit, aut qui cum suis plebibus ad communionem catholicam transire voluerint. Si enim scriptum est: Quod duobus si convenerint Christianis, quidquid petierint impetrabunt, non oportet dubitare quod remoto scandalo dissensionis universae 102 plebis, in unitatem pacis redacta concordia, idonea sit impetrare de misericordia Domini, ut ipsius pacis compensatione et sacrificio charitatis aboleantur peccata quae, majorum suorum auctoritatem sequentes, repetitione baptismi commiserunt. Sed hanc rem placuit non confirmari priusquam exinde transmarina Ecclesia consulatur.
( De Donatistis placuit ut consulamus fratres et consacerdotes nostros Siricium et Simplicianum de solis infantibus qui baptizantur penes eosdem: ne quod suo non fecerunt judicio, cum ad Ecclesiam Dei salubri proposito fuerint conversi, parentum illos error impediat ne promoveantur sacri altaris ministri. )
XXXVIII. Honoratus et Urbanus 103 episcopi dixerunt: Et illud nobis mandatum est: ut quia proxime fratres nostri Numidiae episcopi duo ordinare praesumpserunt pontificem, non nisi a duodecim censeatis celebrari episcoporum ordinationes. Aurelius episcopus dixit: Forma antiqua servabitur, ut non minus quam tres sufficiant qui fuerint destinati ad episcopum ordinandum. Propterea quia et in Tripoli forte et in Arzuge interjacere videntur barbarae gentes: nam in Tripoli, ut asseritur, quinque sunt episcopi tantummodo, et possunt forte de ipso numero vel duo necessitate aliqua occupari, difficile est enim ut de quolibet numero omnes possint occurrere: nunquid debet hoc ipsum impedimento esse Ecclesiae utilitati? Nam et in hac Ecclesia, ad quam dignata est vestra sanctitas convenire, crebro ac pene per omnem diem Dominicam ordinandos habemus. Nunquidnam frequenter duodecim, vel decem, vel non multo minus advocare possum episcopos? Sed facile est mihi duos adjungere meae parvitati vicinos. Quapropter cernit mecum charitas vestra hoc ipsum observari non posse. Sed illud est statuendum, ut quando ad eligendum episcopum conveniremus, si qua contradictio fuerit oborta quia talia tractata sunt apud nos, non praesumant ad purgandum eum qui ordinandus est, tres jam; sed postulentur ad numerum supradictorum unus vel duo, et in eadem plebe cui ordinandus est, discutiantur primo personae contradicentium, postremo etiam illa quae objiciuntur pertractentur; et cum purgatus fuerit sub conspectu publico, ita demum ordinetur. Si hoc cum vestrae sanctitatis animo concordat, roboretur vestrae dignationis responsione. Et ab universis episcopis dictum est: Satis placet. XXXIX. Item placuit de infantibus, 104 quoties certissimi testes non inveniuntur qui eos baptizatos esse sine dubitatione testentur, neque ipsi sunt idonei per aetatem de traditis sibi sacramentis respondere, absque ullo scrupulo hos esse baptizandos: ne ista trepidatio eos faciat sacramentorum purgatione privari. Hinc enim legati Maurorum fratres nostri consuluerunt, quia multos tales a Barbaris redimunt. Et alia manu. Aurelius episcopus Ecclesiae Carthaginensis, his placitis, a nobis omnibus confirmatis, exceptis emancipationibus, de quibus consulendum censuimus, relectis et agnitis subscripsi.
Mizonius episcopus, placitis superius comprehensis, emancipatione ad tractatum meliorem dilata, subnotavi, primae sedis episcopus provinciae Bizacenae.
Victorianus episcopus plebis Massilianensis subscripsi.
Lupianus episcopus plebis Tambitanae subscripsi. Ninus episcopus plebis Jubaltianensis subscripsi.
Philologius episcopus plebis Adrumetinae subscripsi.
Ferox episcopus plebis Macrianensis subscripsi.
Hoc modo et omnes subscripserunt qui huic concilio interfuerunt.
Expliciunt canones Carthaginensis concilii.
CAPITULUM III. INCIPIUNT CANONES ANCYRITANI CONCILII, Quod prius fuit concilio Nicaeno, sed illud propter auctoritatem praepositum est. 105 Tituli canonum. I. Si presbyter immolaverit idolis. II. Ut diaconi qui immolaverunt, et postea sunt reversi, a sacro ministerio cessentur. III. Qui tempore persecutionis se Christianos esse proclamaverunt. IV. De laicis qui inviti immolaverunt. V. Qui templis idolorum sacrificaverunt. VI. De his qui in templo veste lugubri manducaverunt. VII. Qui a fide erraverunt, quomodo recipiantur. VIII. De his qui festis diebus paganorum conviviis interfuerunt. IX. Qui secundo et tertio sacrificaverunt. X. De his qui a fide Dominica deviarunt. XI. Diaconi si uxores duxerint, a ministerio vel clero cessari. XII. Desponsata puella si ab alio recepta [al. rapta] fuerit, placuit restitui. XIII. Qui ante baptismum sacrificaverunt. XIV. Vicariis episcoporum non licet ordinationes facere. XV. Presbyteri vel diaconi qui a carnibus se abstinere voluerint, eas immundas non judicent, nec olera in qua coquuntur polluta non dixerint. XVI. Si res Ecclesiae presbyter vendiderit, restituantur. 106 XVII. Qui more pecorum cum propinquo sanguine commixti sunt, quomodo poeniteant. XVIII. Si episcopus alterius Ecclesiam voluerit occupare, aut seditionem facere. XIX. Qui virginitatem polliciti sunt, postea praevaricantur. XX. Qui adulterium commisit, septem annis poeniteat. XXI. Mulier quae fornicatur, et partum suum occidit. XXII. Qui voluntarius homicidium facit. XXIII. Qui non voluntate, sed casu. XXIV. Qui auguria et somnia observant. XXV. Qui sponsam habet, et sorori ejus intulerit violentiam. CANON I. Presbyteros qui immolaverunt, et postea iterum certamen inierunt, si hoc ipsum ex fide, et non aliquo argumento sibimet praeparantes egerunt, ut iterum teneri viderentur; si ergo ex fide luctati sunt, et non ex compacto ad ostentationem uti caperentur ipsi fecerunt: hos placuit honorem quidem sedis propriae tenere; offerre autem illis, et sermonem ad populum facere, aut aliquibus officiis fungi non liceat.
II. Diaconos similiter qui immolaverunt, postea autem reluctati sunt, eum 107 quidem honorem habere oportet; cessare vero debent ab omni sacro ministerio, ita ut nec panem, nec calicem offerant, nec pronuntient; nisi forte aliqui episcoporum conscii sint laboris eorum, et humilitatis, et mansuetudinis, et voluerint eis amplius aliquid tribuere vel adimere: penes ipsos ergo de his erit potestas. III. De his qui fugientes tempore persecutionis comprehensi sunt vel a familiaribus, sive a domesticis traditi, vel qui bona propria amiserunt, vel sustinuerunt tormenta, vel etiam carceribus inclusi sunt, et tamen se proclamaverunt esse Christianos; quin etiam perseverante violentia ad hoc usque perducti sunt, ut manus eorum apprehensas et violenter attractas super sacrificia imponerent, illis scilicet perseverantibus in fide et Christianos se esse vociferantibus: hoc ergo quod eis invitis, aliis cogentibus, contigit, si luctu et moerore animi acerbe se id ferre demonstrent, ipsique humili per bonam conversationem habitu incedentes dolere se id quod inviti coacti sunt, doceant: hos tanquam inculpatos a communione non vetari. Si autem jam prohibiti sunt ab aliquibus a communione, majoris diligentiae et inquisitionis causa, aut per aliquorum ignorantiam, statim recipi oportere. Hoc autem observari convenit et de clericis et de omnibus laicis. IV. Laicos sane qui in necessitates similes inciderunt et causas, tanquam qui nihil peccaverint, maxime quia eos vita probabilis commendat, ad ordinationem recipi placuit. V. De his qui non solum sacrificare coacti sunt, sed et de his qui in templis idolorum coenaverunt: si qui eorum cum habitu cultiore ad templa perducti sunt, atque 108 ibi, ad hoc pretiosa veste mutata, coenae participes facti sunt idolorum, indifferenter sumentes omnia quae fuerant apposita; placuit eos inter audientes uno anno constitui; tribus autem aliis annis agere poenitentiam; sed ex ipso triennio, per biennium tantummodo orationi communicare; tertio autem anno reconciliari sacramentis. VI. Quotquot autem ascenderunt in templa vesto lugubri, et recumbentes manducaverunt, si compleverint poenitentiam triennis temporis, sine oblatione recipiantur. Si autem perducti ad templa non manducaverunt, biennio maneant in poenitentia, tertio vero anno communicent, sed sine oblatione, ut dictum est. Episcopum autem hanc habere licentiam oportet, ut perspecta singulorum conversatione, normam regulamque conversationis attribuat: id est, aut humanius agens secundum vitae modum, tempus alicui poenitentiae breviare, aut etiam prolixus, quod correctioni necessarium viderit, possit addere. Discutiatur autem omnium horum et praecedens vita et posterior; et ita circa eos se sacerdotalis humanitas moderetur. VII. De his qui minis tantum cesserunt, aut bonorum ablatione, aut transportationis poena deterriti, a fide erraverunt, et nunc usque non poenituerunt, neque conversi sunt, modo autem, id est, tempore hujus synodi se obtulerunt, conversionis suae consilium capientes: placuit eos usque ad magnum diem inter audientes suscipi, ac poenitentiam agere triennio, et post duos alios annos sine oblatione communicare, et ita demum sex annis peractis, ad perfectum pervenire. Quod si aliqui ante hoc concilium suscepti sunt ad poenitentiam, 109 ex illo tempore imputabitur initium sexennii constituti. Quod si cui eorum quodlibet mortis periculum aut ex aegritudine, aut ex alia qualibet causa immineat, his communio propter viaticum suum non negabitur. VIII. De his qui festis diebus paganorum in remotis locis eorum conviviis interfuerunt, et suas nihilominus epulas ibidem paraverunt atque comederunt: placuit ut post biennii poenitentiam suscipiantur; ita tamen ut, utrum cum oblatione recipiendi sint, an ad solam communionem admitti debeant, unusquisque episcoporum examinet, vitae eorum praeteritae et praesentis habita consideratione. IX. Hi autem qui secundo et tertio sacrificaverunt per vim coacti, quatuor annis ad poenitentiam se subjiciant, duobus autem aliis anuis sine oblatione communicent; septimo autem anno per satisfactionem recipiant communionem. X. Quotquot autem non solum a fide Dominica deviarunt, sed insurrexerunt etiam in alios, et fratribus persuaserunt, et rei facti sunt persuasionis: hi per triennium quidem inter catechumenos habeantur; per aliud autem sexennium poenitentiae recipiant locum: alio vero anno, id est, decimo, communionem sine oblatione recipiant; ut completo decennio, perfectione 110 fruantur. In eo autem tempore et vita eorum, et conversatio consideranda est. XI. Diaconi quoque cum ordinantur, si in ipsa ordinatione protestati sunt dicentes se velle habere uxores, neque posse se continere; hi postea, si ad nuptias convenerint, maneant in clero tantum, et a ministerio abjiciantur. Quicunque sane tacuerunt et susceperunt manus impositionem, professi continentiam, et postea ad nuptias convenerunt, a ministerio et clero cessare debebunt, laicam tantum communionem recipientes. XII. Desponsatas puellas, et postea ab aliis raptas placuit erui, et his reddi quibus fuerant ante desponsatae, etiamsi eas a raptoribus florem pudoris sui amisisse constiterit. XIII. Eos qui ante baptismum sacrificaverunt, et postea baptismum consecuti sunt, placuit ad ordinationem promoveri, tanquam ab omni crimine lavacri salutaris sanctificatione purgatos. XIV. Vicariis episcoporum, quos Graeci chorepiscopos dicunt, non licet vel presbyteros, vel diaconos ordinare; sed nec presbyteris civitatis sine episcopi praecepto aliquid amplius imperare, vel sine auctoritate litterarum ejus in unaquaque provincia aliquid agere. XV. De his qui in clero sunt, presbyteri 111 vel diacones, et abstinent a carnibus, hoc placuit statui, ut eas quidem contingant; et si sic voluerint, ab his comedendis abstineant. Quod si tantum eas abominabiles judicaverint, ut nec olera quae cum carnibus coquuntur existiment comedenda, tanquam non consentientes huic regulae, cessare eos oportet et a ministerio, et ab ordine suo; ut non eas contemnant, contingant tamen. A quibus quidem si abstinere volunt, habeant potestatem; ita tamen, ut si quando cum oleribus coquuntur, eadem olera tanquam carnibus polluta non judicent, sed ex his ad cibum assumant, quamvis a carnibus temperent. Si quis autem huic regulae admonitus non obedierit, sed carnes, ut dictum est, immundas et abominandas existimaverit, cessare debebit ab ordine suo. XVI. Si qua de rebus Ecclesiae cum episcopus non est presbyteri vendiderint, placuit rescisso contractu ad jus ecclesiasticum revocari. In judicio autem episcopi erit constitutum, si pretium debeat recipi, necne: propter quod saepe contingit distractarum redditus rerum ampliorem summam pro dato pretio reddidisse. XVII. In hoc titulo Graeca haec verba sunt: Περὶ τῶν ἀλογευσαμένων, ἢ καὶ ἀλογευομένων: quod nos Latine possumus dicere: 112 De his qui irrationabiliter versati sunt, sive versantur. Sensum autem in hac sententia duplicem esse oportet, qui ex subjectis conjicitur, ita ut dicamus: si qui more pecorum cum propinquo sanguine commixti sunt, et ante vicesimum suae aetatis annum tale crimen admiserunt, decem annis in poenitentia exactis orationi tantum incipiant communicare. Post vicesimum vero annum ad communionem cum oblatione suscipiantur. Discutiatur autem et vita eorum, quae fuerit tempore poenitentiae, et ita hanc humanitatem consequantur. Quod si qui perseveranter abusi sunt hoc crimine prolixiori tempore, viginti annorum aetate, et uxores habentes in hoc crimen inciderint, vicesimo quinto anno poenitentiae actae ad communionem orationum admittantur; in qua communione orationum altero quinquennio perdurantes, ad plenam communionem cum oblatione suscipiantur. Quod si aliqui et uxores habentes, et excedentes quinquagesimum annum aetatis suae, in hoc prolapsi sunt, ad exitum vitae tantum communionem mereantur. (Can. 17 Isid.) Eosdem sane non solum leprosos crimine hujuscemodi factos, sed alios isto suo morbo replentes, placuit inter eos orare, qui tempestate jactantur, qui a nobis energumeni appellantur. 113 XVIII. Si qui episcopi suscepti non sunt a sua dioecesi in qua fuerant denominati, et voluerint alias Ecclesias occupare, et vim facere episcopis quos ibi invenerint, seditiones excitando adversus eos; hos segregari et ad presbyterii gradum revocari oportet. Quod si volunt in presbyterii honore residere, non repellantur a propria dignitate. Quod si ibi etiam seditiones excitare probantur episcopis ibidem constitutis, segregari eos necesse est, et nihilominus presbyterii dignitate privari. XIX. Quotquot virginitatem polliciti praevaricati sunt, professione contempta, inter bigamos, qui ad secundas nuptias transierunt, haberi debebunt. Virgines autem puellas, quae tanquam sorores cum illis viris habitare volunt, ab eorum consortio prohibemus. XX. Si quis adulterium commiserit, septem annis in poenitentia completis, perfectioni reddatur secundum pristinos gradus. XXI. Mulieres vero quae fornicantur, et partus suos necant, sed et eas quae agunt secum ut utero conceptos excutiant, antiqua quidem definitio usque ad exitum vitae ab Ecclesia removit; humanius autem nunc definimus, ut his decem annorum tempus poenitentiae tribuatur. XXII. Qui voluntarie homicidium fecerint, ad poenitentiam se quidem jugiter submittant; circa exitum autem vitae communione digni habeantur. 114 XXIII. Eos vero qui non voluntate, sed casu homicidium perpetraverunt, prior quidem regula post septem annorum poenitentiam communioni sociabat, secundum gradus constitutos; haec vero humanior definitio quinquennii tempus tribuit. XXIV. Qui auguria, auspiciaque, sive somnia, vel divinationes quaslibet secundum morem gentium observant, aut in domos suas hujusmodi homines introducunt in exquirendis aliqua arte maleficiis, aut ut domos suas lustrent; confessi poenitentiam quinquennio agant secundum regulas antiquitus constitutas. XXV. Si quis sponsam habens sorori ejus forsitan intulerit violentiam, eique inhaeserit tanquam suae; hac autem deserta, postea uxorem duxerit desponsatam, illa vero quae vitium passa est, si forte sibi necem intulerit: omnes hi qui facti hujus conscii sunt, decem annis in poenitentiam redigantur secundum canones constitutos. 115 CAPITULUM IV. INCIPIUNT CANONES CONCILII NEOCAESARIENSIS, Quod posterius fuit Ancyritano, sed prius Nicaeno. Tituli canonum. I. Si presbyter uxorem duxerit, degradetur. II. Mulier si duobus fratribus nupserit. III. De his qui saepius nubunt. IV. De concupita muliere. V. De catechumenis. VI. De praegnantibus. VII. In secundarum nuptiarum convivio presbyter esse non debet. VIII. Cujus uxor adulterium commisit, cum esset laicus, in ministerio ecclesiastico adjungi non debere. IX. Si presbyter ante ordinationem suam commisit corporale peccatum, et postea confessus fuerit, ab officio altaris privetur. X. Diaconus similiter. XI. Quamvis probabilis, ante annos XXX presbyter non ordinetur. 116 XII In aegritudine baptizatus presbyter ordinari non debet.
XIII. Presbyteri extranei coram episcopo, aut presbyteri civitatis offerre, nec [lege et] panem dare non poterunt. XIV. De vicariis episcoporum. XV. Diaconi septem esse debent. Convenientibus in unum sanctis ac venerabilibus episcopis in urbe Caesarea, VITALIS, GERMANUS, GREGORIUS, ALFIUS, BASILIUS, SALAMINUS, REDUX, DICASIUS, HERACLIUS, LEONTIUS, AMPHION, STEPHANUS, SERITIUS, LUPUS, VALENTINUS, GERONTIUS, NARCISSUS, LONGINUS, et SANCTUS, et caeteri, statuerunt haec quae infra scripta sunt.
I. Presbyterum qui uxorem duxerit, ab ordine suo deponi debere. Quod si fornicatus fuerit, vel adulterium commiserit, extra Ecclesiam abjiciatur, et poenitentiam inter laicos redactus agat. II. Mulierem, si duobus fratribus nupserit, abjici debere usque ad diem mortis. Sed propter humanitatem in extremis suis sacramento eam reconciliari oportet: ita tamen, ut si forte sanitatem recuperaverit, matrimonio soluto ad poenitentiam admittatur. Quod si defuncta fuerit mulier in hujusmodi consortio constituta, difficilis erit 117 poenitentia remanenti. Qua sententia tam viri quam mulieres teneri debebunt.
III. De his qui frequenter uxores ducunt, et de his quae saepius nubunt, tempus quidem quod his constitutum est observabunt, conversio autem et fides eorum tempus abbreviabit. IV. Si quis autem concupita muliere, etiam concubitus ejus desiderium habeat, non autem subsequatur effectus, manifestum est hunc per divinam gratiam fuisse liberatum. V. Catechumenus, id est audiens, qui ingreditur ecclesiam, et stat cum catechumenis, si peccare fuerit visus, figens genua audiat verbum, sed ut abstineat ab idoli peccato; quod si in eo perdurat, omnino debet abjici. VI. De praegnantibus quoniam oportet baptizari quando volunt; nihil enim in hoc sacramento commune est pariturae et illi quod de utero ejus fuerit editum; quia uniuscujusque in illa confessione libertas arbitrii declaratur. VII. Presbyterum convivio secundarum nuptiarum interesse non debere, maxime cum petatur secundis nuptiis poenitentiam tribuere. Quis ergo est presbyter qui propter convivium illis consentiat nuptiis? VIII. Si cujus uxorem adulterium admisisse, dum esset laicus, fuerit comprobatum, iste ad ministerium ecclesiasticum admitti 118 penitus non debet. Quod si jam eo in clero constituto adulteravit, dato repudio dimittere eam debet. Si vero retinere ejus consortium voluerit, non potest suscepto ministerio perfrui. IX. Qui admiserit corporale peccatum, et hic postea presbyter ordinatus sit, si confessus fuerit quod ante ordinationem suam peccaverit, non quidem offerat; maneat tamen in aliis officiis propter ejus studii utilitatem. Nam caetera peccata censuerunt plurimi etiam ordinatione privari. Quod si de his non fuerit confessus, nec ab aliquo potuerit manifeste convinci, huic ipsi de se potestas est permittenda. X. Similiter et diaconus, si in eadem culpa fuerit involutus, sese a ministerio cohibeat. XI. Presbyter ante annos triginta aetatis suae non ordinetur, quamvis sit probabilis vitae; sed observet usque ad praefinitum tempus. Dominus enim noster Jesus Christus trigesimo anno baptizatus est, et tunc praedicavit. XII. Si quis in aegritudine constitutus, fuerit baptizatus, presbyter ordinari non debet; non enim fides illius est voluntaria, sed ex necessitate: nisi forte postea hujus ipsius studium et fides probabilis fuerit, aut hominum raritas cogat. XIII. Presbyteri qui conregionales non sunt, in ecclesia praesentibus episcopis 119 vel presbyteris civitatis offerre non poterunt, nec panem dare; in oratione autem calicem dabunt. Quod si absentes sunt civitatis sacerdotes, et fuerint invitati ad orationem, soli poterunt dare. XIV. Vicarii autem episcoporum, quos Graeci chorepiscopos dicunt, constituti sunt quidem ad exemplum septuaginta seniorum; sed tanquam consacerdotes propter sollicitudinem et studium in pauperes offerant, et honorabiles habeantur. XV. Diacones septem esse debent secundum regulam, quamvis civitas sit magna: cujus regulae auctoritas erit liber Actuum Apostolorum. Expliciunt canones Neocaesariensis concilii.
CAPITULUM V. INCIPIUNT CANONES GANGRENSIS CONCILII. Hae Gangrenses regulae post Nicaenam synodum probantur expositae. Tituli canonum. Incipiunt capitula canonum Gangrensium, quod Eustasius nuptias male condemnet, et in conjugali gradu positus nullus spem habeat apud Deum, et de carne non manducandum. I. Qui nuptias vel mulierem dicit abominandam, anathema sit. 120
II. Qui carnem cum religione manducare prohibet. III. Ut servus sub religionis habitum dominum suum non contemnat.
IV. Ut domus Dei contemptibilis non sit. V. De conventiculis. VI. Ut primitiae frugum Ecclesiae offerantur. VII. De dandis et accipiendis fructibus sine permissu episcopi. VIII. Qui virginitatem professus est, nuptias non condemnet. IX. Ut continentes non vituperent in conjugio positos. X. Qui eleemosynam faciunt, non esse contemnendos. XI. De pallio utendo. XII. Ut mulier virili veste non utatur. XIII. Ut mulier sine permissu non dimittat virum. XIV. Ut unusquisque filios suos nutriat. XV. Ut filii parentes [lege parentibus] obediant. XVI. Ut mulier comam non tundat [lege tondeat ]. XVII. Ut die Dominico non jejunet. XVIII. De continentia et jejunio. XIX. Ut conventus per loca sanctorum martyrum non contemnant. 121 Dominis honorabilibus consacerdotibus in Armenia constitutis, EUSEBIUS, EULALIUS, EUGENIUS, BITENIUS, OLYMPIUS, GREGORIUS, FILETUS, ERACLES, ELIANUS, PAPIUS, EPATIUS, PROSERIUS, BASILIUS, BASSUS, EUGENIUS, qui convenerunt in Gangrense concilium, in Domino salutem.
Quoniam conveniens sancta synodus episcoporum in Gangrensi ecclesia, propter quasdam ecclesiasticas et necessarias causas inquirendas, et ea quae secundum Eustasium gesta sunt dignoscenda, invenit multa fieri indecenter ab his qui hunc eumdem Eustasium secuti sunt: necessario statuit, palam factis omnibus amputare universa quae ab eodem mala commissa sunt; declaratum est enim hos eodem nuptias accusare, quod nullus in conjugali gradu positus spem habeat apud Deum. Unde factum est ut multae mulieres eos secutae, relictis propriis viris, et viri uxoribus destitutis, vinculum conjugale dissolverent, continentiam profitentes: quam cum retinere non possent, adulteria commiserunt. Inventi enim sunt dissensiones ac separationes a Dominicis constitutis in Ecclesiis Dei docere, id est, et traditiones ecclesiasticas, et ea quae in Ecclesiis aguntur, debere contemni; privatis conventibus taliter institutis, atque ad imitationem 122 eorum quae in domo Dei aguntur, omnia praesumere celebrare; adhuc etiam vestibus communibus spretis, novos et insolitos habitus assumpsisse; primitias quoque fructuum, et oblationes earum quas veterum institutio tribuit, sibimet vindicasse, id est, propriae ratiocinatione doctrinae, tanquam sanctis sibi eas offerri debere, et apud se et inter se dispensandas; servos a dominis recedentes per hunc inusitatum religionis morem dominos contempsisse; mulieres praeter consuetudinem et sui sexus ornatum his se justificari credentes, virilem habitum suscepisse, pluresque earum occasione religionis tonsas genuini decoris comas penitus amputasse; jejunia quae in ecclesiis praedicantur contemnendo, ventri servisse; nonnullos etiam eorum cibos carnium tanquam illicitos reputasse; in domibus conjugatorum nec orationes quidem debere celebrari persuasisse, in tantum ut easdem fieri vetent; oblationibus quoque in domibus factis minime communicandum esse decernunt; presbyteros qui matrimonia contraxerunt, sperni debere, nec sacramenta quae ab eis conficiuntur attingi; loca sanctorum martyrum vel basilicas contemnere, et omnes qui illuc conveniunt reprehendere; divites fideles qui non omnibus renuntiant quae possident, spem apud Deum non habere: et multa alia, quae numerare nulli possibile est, singulos quosque eorum 123 pro arbitrio suo constituere, unumquemque eorum per tales institutiones ab ecclesiastico canone recedentes tanquam leges proprias sibimet condidisse. Nec communis his omnibus et una sententia est. Singuli enim, prout videtur et libet, ad accusationem Ecclesiae nitendo, tanquam quibus rector non sit, vel addunt decreta, vel minuunt. Propterea ergo coactum est hoc concilium in Gangrensi ecclesia habitum, ut canones istos exponerent, quibus probantur memorati extra Ecclesiam esse. Quod si per poenitentiam condemnaverint haec omnia quae male senserunt, tanquam a se non bene prolata, acceptabiles fiant; atque ideo singula quae debeant condemnare, synodus credidit exponenda. Quod si quis renuerit haec quae hodie constituta sunt, tanquam haereticus, et anathematizatus, et damnatus abjiciatur. Et erit non solum incommunicatus, verum etiam ab Ecclesia habeatur extorris; donec deprecetur episcopum, et de universis quae penes eos sunt deprehensa atque detecta prodiderit quid horum susceperit observandum.
I. Si quis nuptias in accusationem deduxerit, 124 et mulierem abominandam crediderit, aut etiam accusandam, tanquam non posse conjugatos ingredi in regnum Dei; anathema sit. II. Si quis carnem manducantem ex fide cum religione, praeter sanguinem et idolo immolatum, crediderit condemnandum tanquam spem non habentem, quod eas manducet; anathema sit. III. Si quis servum alienum occasione religionis doceat dominum suum contemnere debere, et ejus ministerium destituere, ac non potius docuerit eum domino suo bona fide et cum omni honorificentia servire; anathema sit. IV. Si quis docet domum Dei contemptibilem esse debere, et non congregationes quae in ea fiunt sequitur; anathema sit. V. Si quis extra ecclesiam privatim populos congregans, contemnat ecclesiasticas sanctiones ipsamque Ecclesiam; apud se autem aut sine presbytero, aut sine consilio episcopi agat; anathema sit. VI. Si quis oblationem fructuum, vel primitias ecclesiae debitas, voluerit extra 125 ecclesiam accipere vel dare, praeter conscientiam episcopi, et non magis cum consilio ejus de his agendum putaverit; anathema sit. VII. Si quis acceperit vel dederit fructuum oblationem extra episcopum vel quemlibet ministrum, tanquam ad dispensationem boni operis; anathema sit. VIII. Si quis vel virginitatem vel continentiam professus, tanquam abominabiles nuptias dicat, et non solum propter hoc, quod continentia et virginitas bonum sit sanctumque propositum; anathema sit. IX. Si quis propter Deum virginitatem professus, per arrogantiam in conjugio positos vituperaverit; anathema sit. X. Si quis contemnendos dixerit agapen facientes, et propter honorem Dei fratres pauperes ad se convocantes, et vocationibus eorum communicare nolucrit, tanquam in nihilum quod fit deducens; anathema sit. XI. Si quis virorum putaverit proposito sancto, id est continentiae, convenire ut pallio utatur, tanquam ex eo habiturus justitiam; reprehendatque vel judicet alios qui cum reverentia virili utuntur aut alba veste, aut communi quae in usu est; anathema sit. XII. Si qua mulier hoc proposito suo utile judicans, si virili veste utatur, ad hoc virilem habitum imitetur; anathema sit. 126 XIII. Si qua mulier, viro derelicto, discedere voluerit, soluto vinculo conjugali, nuptias contemnendo; anathema sit. XIV. Si quis dereliquerit proprios filios ut non eos alat, atque eis secundum pietatem necessaria non praebuerit; sed occasione continentiae negligendos putaverit; anathema sit. XV. Si quis filius parentes, maxime fideles, deseruerit, et sub occasione divini cultus hoc justum esse judicans, non potius honorem debitum parentibus reddiderit, ut hoc ipsum in his veneretur quod fideles sunt; anathema sit. XVI. Quaecunque mulier, religioni judicans convenire, comas amputaverit, quas Deus ad velamen ejus et memoriam subjectionis illi dedit, tanquam resolvens jura subjectionis; anathema sit. XVII. Si quis non dijudicans, die Dominica jejunaverit tanquam in ejus diei contemptum; anathema sit. XVIII. Si quis eorum qui in proposito sunt continentiae, praeter necessitatem corporalem superbiat, et jejunia communia totius Ecclesiae putaverit contemnenda, perfectam in sua scientia rationem vindicans; anathema sit. XIX. Si quis per superbiam, tanquam perfectum se existimans, conventus qui per loca vel basilicas sanctorum martyrum 127 fiunt accusaverit, vel etiam oblationes quae ibidem celebrantur spernendas esse crediderit, memoriasque sanctorum contemnendas putaverit; anathema sit. Haec autem scripsimus non abscindentes eos qui in Ecclesia Dei secundum Scripturas sanctum propositum continentiae eligunt, sed eos qui suscipiunt habitum ejus, et in superbiam efferuntur adversus eos qui simplicius vivunt. Sed et hos condemnamus qui se extollunt adversus Scripturas et ecclesiasticos canones, et nova introducunt praecepta. Nos autem et virginitatem cum humilitate admiramur, et continentiam cum castitate et religione Deo acceptissimam dicimus, et renuntiationem saecularium negotiorum atque actuum cum humilitate discessum approbando laudamus; et nuptiarum vinculum, quod secundum castitatem secum perdurat, honoramus; et divites cum justitia et operibus bonis non abjicimus, et parcimoniam cum veste humili non reprobamus; sicut etiam ornatum propter corporis diligentiam infucatum laudamus. Dissolutos autem et fractos in vestibus incessus non recipimus, et domos Dei honoramus, et conventus qui in his fiunt tanquam sanctos et utiles recipimus, pietatem in privatis domibus non concludentes, et omnem locum in nomine Dei aedificatum honoramus, et congregationem in ecclesia factam ad utilitatem communem 128 recipimus, et bona opera quae juxta vires in fratres pauperes exercentur, secundum ecclesiasticas traditiones beatificamus; et omnia quae conveniunt traditionibus apostolicis et sanctarum Scripturarum praeceptis in Ecclesia fieri exoptamus.
CAPITULUM VI. Epistola Concilii Carthaginensis ad urbis Romae Innocentium papam I, contra Pelagium et Coelestium. Domino beatissimo et honorandissimo sancto fratri INNOCENTIO papae, AURELIUS, NUMIDIUS, RUSTICIANUS, FIDENTIUS, EVAGRIUS, ANTONIUS, PALATINUS, ADEODATUS, VINCENTIUS, PUBLIANUS, THEASIUS, TUTUS, PANNONIUS, VICTOR, RESTITUTUS, alius RESTITUTUS, RUSTICUS, FORTUNATIANUS, AMPELIUS, AVIVIUS, FELIX, DONATIANUS, alius ADEODATUS, OCTAVIUS, SEROTINUS, MAJORINUS, POSTHUMIANUS, CRISPULUS, VICTOR, alius VICTOR, LEUTIUS, MARIANUS, FRUCTUOSUS, FAUSTINIANUS, QUODVULTDEUS, CANDORIUS, 129 MAXIMUS, MEGARIUS, RUSTICUS, RUFIANUS, PROCULUS, THOMAS, JANUARIUS, OCTAVIANUS, PRAETEXTATUS, SIXTUS, alius QUODVULTDEUS, PENTADIUS, item QUODVULTDEUS, CYPRIANUS, SERVILIUS, PELAGIUS, MARCELLUS, VENANTIUS, DIDYMUS, SATURNINUS, BAZACENUS, GERMANUS, GERMANIANUS, JUVENTIUS, MAJORINUS, item JUVENTIUS, CANDIDUS, item CYPRIANUS, EMILIANUS, ROMANUS, AFRICANUS, MARCELLINUS, qui in concilio ecclesiae Carthaginensis adfuimus
CAP. I.--Cum ex more ad Carthaginensem ecclesiam solemniter venissemus, atque ex diversis causis congregata ex nobis synodus haberetur, compresbyter noster Orosius nobis litteras sanctorum fratrum et consacerdotum nostrorum dedit Herotis et Lazari, quarum formam his constituimus esse subdendam. His ergo lectis, Pelagium et Coelestium auctores nefarii prorsus, et ab omnibus nobis anathematizandi erroris advertimus. Unde factum est ut recensendum peteremus quid ante ferme quinquennium super Coelestii nomine, hic apud Ecclesiam Carthaginensem fuerit agitatum. Quo recitato, sicut ex subditis advertere poterit sanctitas tua, quamvis judicatio manifesta constaret, quia illo tempore episcopali judicio excisum hoc tantum vulnus ab Ecclesia videretur; nihilominus tamen id communi deliberatione censuimus, hujusmodi persuasionis auctores, quamvis et ad presbyterium idem Coelestius postea pervenisse dicatur, nisi haec apertissime anathematixaverint, ipsos anathematizari oportere: ut si ipsorum non potuerit, saltem eorum qui ab eis decepti sunt vel decipi possunt, cognita sententia quae in eos lata est, sanitas procuretur.
130 CAP. II.--Hoc itaque gestum, domine frater, sanctae charitati tuae intimandum duximus, ut statutis nostrae mediocritatis etiam apostolicae sedis adhibeatur auctoritas, pro tuenda salute multorum, et quorumdam perversitate etiam corrigenda. Id enim agunt isti damnabilibus disputationibus suis, ut non defendendo, sed potius in superbiam sacrilegam extollendo liberum arbitrium, nullum locum relinquant gratiae, Dei, qua Christiani sumus, qua et ipsum nostrae voluntatis arbitrium vere fit liberum, dum a carnalium concupiscentiarum dominatione liberatur, dicente Domino: Si vos Filius liberaverit, tunc vere liberi eritis: quod auxilium fides impetrat, quae est in Christo Jesu Domino nostro. Isti autem asserunt, sicut a fratribus qui etiam eorum libros legerunt cognovimus, in eo gratiam Dei deputandam, quod talem hominis instituit creavitque naturam, quae per propriam voluntatem legem Dei posset implere, sive naturaliter in corde conscriptam, sive in litteris datam; eamdem quoque legem ad gratiam Dei pertinere, quod illam Deus in adjutorium hominibus dedit (Isai. VIII, 20, sec. LXX). Illam vero gratiam qua, ut dictum est, Christiani sumus, cujus Apostolus praedicator est, dicens: Condelector enim legi Dei secundum interiorem hominem; video autem aliam legem in membris meis repugnantem legi mentis meae, et captivantem me in lege peccati, quae est in membris meis. Miser ego homo, quis me liberabit de corpore mortis hujus? Gratia Dei per Jesum Christum Dominum nostrum (Rom. VII, 22); nolunt omnino cognoscere, nec aperte quidem oppugnare audent. Sed quid aliud agunt cum hominibus animalibus non percipientibus quae sunt spiritus Dei (I Cor. II, 14), persuadere quippe non cessant ad operandam perficiendamque justitiam; et Dei mandata complenda solam sibi humanam 131 sufficere posse naturam: non attendentes quod scriptum est: Spiritus adjuvat infirmitatem nostram (Rom. VIII, 26); et: Non volentis, neque currentis; sed miserentis est Dei (Ibid. IX, 16); et: quod unum corpus sumus in Christo Jesu, singuli autem alter alterius membra: habentes dona diversa, secundum gratiam, quae data est nobis (Ibid. XII, 5); et: Gratia Dei sum id quod sum; et gratia ejus in me vacua non fuit; sed plus omnibus illis laboravi; non autem ego, sed gratia Dei mecum (I Cor. XV, 10); et: Gratias ago Domino, qui dedit nobis victoriam per Jesum Christum Dominum nostrum (Ibid., 57); et: Non quia idonei sumus cogitare aliquid, quasi ex nobismetipsis; sed sufficentia nostra ex Deo est (II Cor. III, 5); et: Habemus thesaurum istum in vasis fictilibus; ut eminentia sit virtutis Dei, non ex nobis (Ibid. IV, 7); et innumerabilia quae de Scripturis omnibus, si colligere velimus, tomus non sufficit; et veremur ne apud te ista ipsa commemorando, quae majore gratia de sede apostolica praedicas, inconvenienter facere videamur. Sed ideo facimus, quia eo quod infirmiores sumus, quaquaversus unusquisque nostrum verbum Dei praedicando putatur attentior, crebrius eos patimur in nos et audacius insurgentes.
CAP. III.--Si ergo Pelagius episcopalibus gestis, quae in Oriente confecta dicuntur, etiam tuae venerationi juste fuerit visus absolutus, error tamen ipse et impietas, quae jam multos assertores habet per diversa dispersos, etiam auctoritate apostolicae sedis anathematizanda est. Consideret enim sanctitas tua, et pastoralibus nobis compatiatur visceribus, quam sit pestiferum et extiabile ovibus Christi, quod istorum sacrilegas disputationes necessario consequitur: ut nec orare debeamus ne intremus in tentationem (Matth. VI, 13), quod Dominus discipulos monuit, et posuit in oratione quam docuit; aut ne deficiat 132 fides nostra (Luc. XXII, 32), quod pro apostolo Petro se rogasse ipse testatus est. Si enim possibilitate naturae et arbitrio voluntatis in potestate sunt constituta, quis non ea videat inaniter a Domino peti et fallaciter orari, cum orando poscuntur quae naturae ita jam conditae sufficientibus viribus obtinentur? Nec debuisse dicere Dominum Jesum: Vigilate et orate, sed tantummodo vigilate, ne intretis in tentationem; nec beatissimo Petro primo apostolorum, Rogavi pro te, sed impero, vel moneo, ac praecipio, ne deficiat fides tua. Contradicitur etiam istorum contentione benedictionibus nostris, ut incassum super populum dicere videamur quidquid eis a Domino precamur, ut recte ac pie vivendo illi placeant; vel illa quae pro fidelibus Apostolus precatur dicens: Flecto genua mea ad Patrem Domini nostri Jesu Christi, ex quo omnis paternitas in coelo et in terra nominatur, ut det vobis secundum divitias gloriae suae virtute corroborari per spiritum ejus (Ephes. III, 14). Si ergo voluerimus super populum benedicendo dicere: Da illi, Domine, virtutem corroborari per spiritum tuum, istorum nobis disputatio contradicet, affirmans liberum negari arbitrium, si hoc a Deo poscitur, quod in nostra est potestate. Virtute enim, inquiunt, corroborari possumus, si volumus, ea possibilitate naturae quam non nunc accipimus, sed cum crearemur accepimus.
CAP. IV.--Parvulos etiam propter salutem, quae per Salvatorem Christum datur, baptizandos negant; ac sic eos mortifera ista doctrina in aeternum necant: promittentes, etiamsi non baptizentur, habituros vitam aeternam: nec pertinere ad eos de quibus ait Dominus: Venit enim Filius hominis quaerere et salvare quod perierat (Luc. XXIX, 20). Quia isti, inquiunt, non perierant, nec est quod in eis salvetur, aut tanto pretio redimatur: quia nihil 133 in his vitiatum, nihil tenetur sub diaboli potestate captivum, nec pro eis fusus esse sanguis in remissionem legitur peccatorum. Quanquam per baptismum Christi etiam parvulorum fieri redemptionem libello suo Coelestius in Carthaginensi Ecclesia jam confessus est. Sed multi qui eorum perhibentur esse vel fuisse discipuli, haec mala quibus fidei Christianae fundamenta conantur evertere, quacunque possunt affirmare non cessant. Unde etiamsi Pelagius Coelestiusque correcti sunt, vel si ista nunquam sensisse se dicunt, et quaecunque scripta contra eos prolata fuerint, sua esse negabunt, nec est quemadmodum de mendacio convincantur; generaliter tamen quicunque dogmatizat et affirmat humanam sibi ad vincenda peccata, et Dei mandata facienda sufficere posse naturam, et eo modo gratiae Dei, quae sanctorum evidentius orationibus declaratur, adversarius invenitur; et quicunque negat parvulos per baptismum Christi a perditione liberari, et salutem percipere sempiternam, anathema sit. Quaecunque autem eis alia objiciuntur, non dubium venerationem tuam, cum gesta episcopalia perspexerit quae in Oriente in eadem causa confecta dicuntur, id judicaturam, unde omnes in Dei misericordia gaudeamus. Ora pro nobis, domine beatissime papa.
134 CAPITULUM VII. Rescriptum Innocentii papae ad eosdem. INNOCENTIUS AURELIO, et omnibus sanctis episcopis vel caeteris qui in concilio Carthaginensis adfuerunt Ecclesiae, dilectissimis fratribus, in Domino salutem.
CAP. I.-- In requirendo de his rebus quas omni cum sollicitudine decet a sacerdotibus maximeque a vero justoque et catholico tractari concilio, antiquae traditionis exempla servantes et ecclesiasticae memores disciplinae; nostrae religionis vigorem non minus nunc in consulendo, quam antea cum pronuntiaretis, vera ratione firmatis; qui ad nostrum referendum approbastis esse judicium. Scientes quid apostolicae sedi, cum omnes hoc loco positi ipsum sequi desideremus Apostolum, debeatur; a quo ipse episcopatus et tota auctoritas nominis hujus emersit. Quem sequentes tam mala jam damnare novimus, quam probare laudanda. Vel id vero quod patrum instituta sacerdotali custodientes officio, non censetis esse calcanda, quod illi non humana, sed divina decrevere sententia, ut quidquid quamvis de disjunctis remotisque provinciis ageretur, non prius ducerent finiendum, nisi ad hujus sedis notitiam perveniret; ut tota hujus auctoritate justa quae fuerit pronuntiatio, firmaretur, indeque sumerent caeterae Ecclesiae, et 135 velut de natali suo fonte aquae cunctae procederent, et per diversas totius mundi regiones puri capitis incorruptae manarent, quid praeciperent, quos abluerent, quos velut in coeno inemundabili sordidatos mundis digna corporibus unda vitaret.
CAP. II.--Gratulor igitur, fratres charissimi, quod per fratrem et coepiscopum nostrum Julium ad nos litteras destinastis. Et, cum pro illis curam geritis, quibus praesidetis Ecclesiis, sollicitudinem vestram pro omnium utilitate monstratis; et per cunctas totius orbis Ecclesias omnibus una quod prosit decernendum esse deposcitis: ut suis constabilita regulis Ecclesia, et hoc quo illos caveat pronuntiationis justae firmata decreto, talibus patere non possit, qui perversis instructi, immo destructi verborum argutiis, sub imagine catholicae fidei disputantes, velut pestiferum exhalantes virus, ut hominum recte sentientium in deteriorem partem corda corrumpant, totam veri dogmatis quaerunt evertere disciplinam. Sanandum ergo celerius, ne longius exsecrandus animis morbus inserpat: ut si medicus, cum viderit aliquem hujus terreni corporis esse languorem, magnum suae artis aestimat documentum, si cito quis, illius interventu, desperatus evadat; vel cum putre vulnus aspexerit, adhibet fomenta, vel caetera quibus illud quod natum fuerat, possit vulnus obduci. At, si id manens sanari non potuerit, ne corpus reliquum sua tabe corrumpat, ferro amputat quod nocebat, quo reliquum servet integrum et intactum. Praecidendum id ergo est, quod velut sano puroque nimium corpori 136 vulnus obrepsit; ne cum tardius abstergitur, in ipsis pene visceribus hujus mali non exhaurienda post sentina considat. Nam quid nos rectum de his post haec mentibus aestimemus, qui sibi se putant debere quod boni sunt, nec illum considerant cujus quotidie gratiam consequuntur?
CAP. III-- Sed jam isti qui tales sunt nullam Dei gratiam consequuntur, qui sine illo tantum se posse assequi confidunt, quantum vix illi qui ab illo postulant et accipiunt, promerentur. Quid enim tam iniquum esse potest, tam barbarum, tam totius religionis ignarum, tam Christianis mentibus inimicum, huic te negare debere, quidquid in quotidiana gratia consequeris, cui te ipse debere confiteris quod natus es. Ergo eris tibi in providendo praestantior quam potest in te esse qui te ut esses effecit; et cum te putes ei debere quod vivis, quomodo te non putas illi debere quod quotidianam ejus consequendo gratiam taliter vivis? Et qui nos adjutorio negas indigere divino, quasi ex nostra in totum possibilitate perfectos, quomodo non adjutorium in nos, cum tales etiam a nobis esse possimus, provocamus? Qui enim adjutorium Dei negat, vellem interrogare quid dicat. Nos non mereri? an illum hoc praestare non posse? an nihil esse propter quod unusquisque hoc debeat postulare? Posse hoc Deum opera ipsa testantur. Adjutorio quotidiano nos egere, negare non possumus; hoc enim seu bene vivimus provocamus, ut melius sanctiusque vivamus; seu prave sentientes a bonis a vertimur, ut ad rectam redeamus viam 137 ejus auxilio plus egemus. Nam quid tam mortiferum, tam praeceps videatur ad casum, tam expositum ad omnia pericula, si hoc solum nobis sufficere posse putantes, quod liberum arbitrium dum nasceremur accepimus, ultra jam a Domino nihil quaeramus: id est, auctoris nostri obliti, ejus potentiam, ut nos ostendamus liberos, abjuremus? quasi jam amplius quod dare possit non habeat, qui te in tuo ortu liberum fecit: nescientes quod nisi magnis precibus gratia in nos implorata descendat, nequaquam terrenae labis et mundani corporis vincere errores conemur, cum pares nos ad resistendum non liberum arbitrium, sed Dei solum facere possit auxilium.
CAP. IV.--Nam si ille clamat adjutorio sibi opus esse divino, qui digne hoc non quaereret, si cui liberum arbitrium plus prodesset; quippe cum vir beatus et jam electus a Domino nihil egeret, tamen ita Deum deprecatur postulans: Adjutor meus esto, ne derelinquas me, neque despicias me, Deus salutaris meus: nos nobis liberum arbitrium, ille Deum postulat adjutorem. Quod nati sumus, sufficere nobis posse dicimus; ille Deum, ne derelinquatur exorat. Non, rogo, manifeste discimus quid oremus, cum ille tantopere, ut supra diximus, beatus vir, ne despiciatur, exoptat? Illi enim necesse est ista arguant, qui illa confirmant. David enim orationis ignarus et suae naturae nescius accusetur, qui cum sciat tantum in sua esse natura, adjutorem sibi Deum, et assiduum adjutorem; nec illi sufficit assiduum, sed ne aliquando illum despiciat, orationibus pronus exoptat; et per corpus omne psalterii 138 hoc et praedicat et clamat. Si ergo hoc ille ita magnum scit, ut assidue diceret; ita necessarium confessus est, ut doceret: quemadmodum Pelagius Coelestiusque, seposita omni responsione psalmorum, talique abdicata doctrina, suasuros se aliquibus esse confidunt, nos adjutorium Dei nec debere quaerere, nec eo egere? cum omnes sancti nihil se sine hoc agere posse testentur. Liberum enim arbitrium olim ille perpessus, cum suis inconsultius utitur bonis, cadens in praevaricationis profunda demersus est, et nihil quemadmodum inde exsurgere posset invenit, suaque in aeternum libertate deceptus, hujus ruina jacuisset oppressus, nisi eum postea Christi per suam gratiam relevasset adventus. Qui per novae regenerationis purificationem omne praeteritum vitium sui baptismatis lavacro purgavit, et ejus firmans statum quo rectius constabiliusque procederet, tamen suam gratiam in posterum non negavit. Nam quamvis hominem redemisset a praeteritis ille peccatis, tamen sciens iterum eum posse peccare, ad reparationem sibi, quemadmodum posset illum et post ista corrigere, multa servavit: quotidiana praestat ille remedia, quibus nisi freti confisique nitamur, nullatenus humanos vincere poterimus errores. Necesse est enim ut quo auxiliante vincimus, eo iterum non adjuvante vincamur. Sed possem plura dicere, nisi vos constaret cuncta dixisse.
CAP. V.--Quisquis ergo huic assentiens videtur esse sententiae qua dicat adjutorio nobis non opus esse divino inimicum se catholicae fidei, et Dei beneficiis profitetur ingratum; nec nostra communione sunt digni, 139 quam praedicando taliter polluerunt. Sic enim sua sponte, dum sequuntur illa quae dicunt, longius a vera religione fugerunt. Cum enim totum hoc in nostra professione consistat, quotidianisque precibus nihil agamus, nisi quemadmodum Dei misericordiam consequamur; quamadmodum ferre possumus ista jactantes? Quis, rogo, pectora illorum tantus error obcaecat, ut, si ipsi nullam Dei gratiam sentiunt, quia nec digni sunt, nec merentur, nec de aliis considerent, quid quotidie singulis gratia divina largiatur? Sunt quidem isti omnes caecitate dignissimi, qui nec hoc sibi reliquerunt, ut se auxilio credant revocari ab erroribus posse divino: negantes enim Dei adjutorium, non aliis, sed sibi hoc penitus abstulerunt. Qui avellendi sunt longius, et ab Ecclesiae procul removendi visceribus: ne diutius multa occupans, insanabilis post error increscat. Si enim diu fuerint sub hac impunitate versati, necesse est multos in hanc suae pravitatem mentis inducant, decipiantque innocentes, vel potius imprudentes, qui fidem catholicam non sequuntur. Putabant enim eos recte sentire, quos adhuc vident in Ecclesia perdurare.
CAP. VI.--Separetur ergo a sano corpore vulnus insanum, remotoque morbi saevientis afflatu, cautius quae sunt sincera perdurent; et grex purior ab hac mali pecoris contagione purgetur. Sit totius corporis illibata perfectio, quam vos sequi et tenere, hac in illos pronuntiatione cognovimus; et una vobiscum pari assensione firmamus. Qui si tamen aliquod in se Dei adjutorium, 140 quod hucusque negaverunt, provocaverint, (et opus sibi ejus auxilio esse cognoverint) ut de hac labe in qua sui cordis incurvatione corruerant, liberentur; et quasi in lucem de foeda tracti caligine, remotis abdicatisque omnibus quibus totus, ne verum aspicerent, eorum foedabatur et caligabat aspectus, damnent haec quae hucusque senserunt, et aliquando animum rectis disputationibus commodantes, ab hac aliquantulum labe correcti veris se sanandos consiliis tribuant atque summittant. Quod si fecerint, erit in potestate pontificum illis aliquatenus subvenire, et talibus aliquam curam praestare vulneribus, quam solet lapsis, cum resipuerint, Ecclesia non negare: ut a suis revocati praecipitiis, intra ovile Domini redigantur: ne foris positi, et tanto praesidio aede a fide munitionis exclusi, periculis omnibus exponantur, devorandi luporum dentibus atque vexandi; quibus obsistere hac, qua illos in se irritaverant, doctrinae perversitate non possunt. Sed satis vestris monitis et sic satis abundantibus nostrae legis exemplis probatur esse responsum; nec quidquam superesse duximus quod dicamus: cum nihil praetermissum a vobis, nihil constet esse suppressum, quo illi refutati et penitus agnoscantur esse convicti, ideoque a nobis testimonia nulla ponantur: quia et his plena relatio est, et satis constat, ut doctissimos sacerdotes, cuncta dixisse, nec decet credere vos aliquid quod ad causam possit proficere, praeteriisse. Et alia manu. Bene valete, fratres.
141 CAPITULUM VIII. Incipit epistola Milevitani concilii ad eumdem papam Urbis contra eosdem haereticos. Domino beatissimo, meritoque venerabili et in Christo honorando Papae INNOCENTIO, SILVANUS Senex, VALENTINUS, AURELIUS, DONATUS, RESTITUTUS, LUCIANUS, ALIPIUS, AUGUSTINUS, PLACENTIUS, SEVERUS, FORTUNATUS, POSSIDIUS, NOVATUS, SECUNDUS, MAURENTIUS, LEO, FAUSTINIANUS, CRESCONIUS, MALCHUS, LITTORIUS, FORTUNATUS, DONATUS, PONTIANUS, SATURNINUS, CRESCONIUS, HONORIUS, CRESCONIUS, LUCIUS, ADEODATUS, PROCESSUS, SECUNDUS, FELIX, ASIATICUS, RUFINUS, FAUSTINUS, SERVIUS, TERENTIUS, CRESCONIUS, SPERANTIUS, QUADRATUS, LUCILLUS, SABINUS, FAUSTINUS, CRESCONIUS, VICTOR, GIGANTIUS, POSSIDONIUS, ANTONINUS, INNOCENTIUS, FELIX, ANTONINUS, VICTOR, HONORATUS, DONATUS, PETRUS, PRAESIDIUS, CRESCONIUS, LAMPADIUS, DELPHINUS, ex concilio Milevitano, in Domino salutem.
CAP. I.--Quia te Dominus gratiae suae praecipuo munere in sede apostolica collocavit, talemque nostris temporibus 142 praestitit, ut nobis potius ad culpam negligentiae valeat, si apud tuam venerationem quae pro Ecclesia suggerenda sunt tacuerimus, quam ea tu possis vel fastidiose vel negligenter accipere; magnis periculis infirmorum membrorum Christi, pastoralem diligentiam, quaesumus, adhibere digneris. Nova quippe haeresis et nimium perniciosa tentat assurgere inimicorum gratiae Christi, qui nobis Dominicam etiam Orationem impiis disputationibus conantur auferre. Cum enim Dominus docuerit ut dicamus: Dimitte nobis debita nostra sicut et nos dimittimus debitoribus nostris (Matth. VI, 12), isti dicunt posse hominem in hac vita, praeceptis Dei cognitis, ad tantam perfectionem justitiae sine adjutorio gratiae Salvatoris, per solum liberae voluntatis arbitrium pervenire, ut etiam non sit necessarium dicere: Dimitte nobis debita nostra. Id vero quod sequitur: Ne nos inferas in tentationem (Ibidem), non ita intelligendum, tanquam divinum adjutorium poscere debeamus ne in peccatum tentati decidamus; sed hoc in nostra positum esse potestate, et ad hoc implendum solam sufficere hominis voluntatem: tanquam frustra Apostolus dixerit: Non currentis, neque volentis, sed miserentis est Dei (Rom. IX, 16): et: Fidelis Deus, qui non permittat vos tentari super id quod potestis; sed faciet cum tentatione etiam proventum, ut possitis sustinere (I Cor. X, 13). Frustra etiam dixerit Dominus apostolo Petro: Rogavi pro te ut non deficiat fides tua (Luc. XXII, 32); et omnibus suis: vigilate et orate, ut non intretis in tentationem (Matth. XXVI, 40): si hoc totum est potestatis humanae. Pueros quoque parvulos, etsi nullis imbuantur Christianae gratiae sacramentis, 143 habituros vitam aeternam, nequaquam Christiana praesumptione contendunt; evacuantes quod dicit Apostolus: Per unum hominem peccatum intravit in mundum, et per peccatum mors; et ita in omnes homines pertransiit, in quo omnes peccaverunt (Rom. V, 12): et alio loco: Sicut in Adam omnes moriuntur, ita et in Christo omnes vivificabuntur (I Cor. XV, 22).
CAP. II.--Ut ergo alia omittamus quae contra sanctas Scripturas plurima disserunt, haec interim duo, quibus omnino totum quod Christiani sumus, conantur evertere, quae fidelia corda sustineant? Non esse rogandum Deum ut contra peccati malum atque ad operandam justitiam sit noster adjutor; et non opitulari parvulis ad consequendam vitam aeternam, Christianae gratiae sacramentum. Haec insinuantes apostolico pectori tuo non opus habemus multa dicere, et tantam impietatem verbis exaggerare, cum procul dubio te ista permoveant, ut ab eis corrigendis, ne latius serpant, multosque contaminent, vel potius interimant, dum sub nomine Christi a gratia Christi penitus alienant, omnino dissimulare non possis. Hujus autem perniciosissimi erroris auctores esse perhibentur Pelagius et Coelestius, quos quidem in Ecclesia sanari malumus, quam desperata salute ab Ecclesia resecari, si necessitas nulla compellat. Quorum unus, id est, Coelestius, etiam ad presbyterium in Asia dicitur pervenisse. De quo ante paucos annos quid gestum fuerit, sanctitas tua de Carthaginensi Ecclesia melius instruitur. Pelagius vero, sicut a quibusdam fratribus nostris missae loquuntur epistolae, Jerosolymis constitutus, nonnullos fallere asseritur. Verumtamen multo plures qui ejus sensus diligentius indagare potuerunt, adversus eum pro gratia Christi et catholicae fidei veritate confligunt; sed praecipue sanctus filius tuus, frater et compresbyter noster Jeronymus.
CAP. III.--Sed arbitramur, adjuvante misericordia Domini Dei nostri, quae te et regere consulentem, 144 et orantem exaudire dignatur, auctoritati sanctitatis tuae de sacrarum Scripturarum auctoritate depromptae, facilius eos qui tam perversa et perniciosa sentiunt, esse cessuros, ut de correctione potius eorum gratulemur quam contristemur interitu, domine beatissime. Quodlibet autem ipsi eligant, certe vel aliis, quos plurimos possunt, si ab eis dissimuletur, suis laqueis implicare, cernit venerabilitas tua instanter et celeriter providendum. Haec ad sanctitatem tuam de concilio Numidiae scripta direximus, imitantes Carthaginensem Ecclesiam, et Carthaginensis provinciae coepiscopos nostros, quos ad sedem apostolicam, quam beatus illustras, de hac causa scripsisse comperimus. Et alia manu: Memor nostri in Dei gratia augearis, domine beatissime, meritoque venerabilis, et in Christo honorande sancte papa.
CAPITULUM IX. Incipit epistola Innocentii papae ad Concilium Milevitanum. INNOCENTIUS SILVANO Seni, VALENTINO et caeteris qui in Milevitana synodo interfuerunt, dilectissimis fratribus, in Domino salutem.
CAP. I. Inter caeteras Ecclesiae Romanae curas et apostolicae sedis occupationes, quibus diversorum consulta fideli ac medica disceptatione tractamus, frater et coepiscopus noster Julius dilectionis vestrae litteras quas ex Milevitano concilio cura fidei propensiore misistis, mihi inopinanter ingessit; Carthaginensis etiam synodi querelae parilis scripta subjungens. Nimirum exsultat Ecclesia tantam sollicitudinem commissis 145 gregibus exhibere pastores, ut non solum ex his neminem patiantur errare, sed etiam, si quas ovium magis scaevae delectationis herba seduxit; ac si in errore permanserint, aut segregari penitus velint, aut illicite dudum petita vitantes, custodiae pristinae circumspectione tutari: in utraque parte videlicet consulentes, ne vel suscipiendo tales simili caeterae ducantur exemplo, vel spernendo redeuntes luporum morsibus videantur ingestae. Prudens admodum, et catholicae fidei plena consultatio. Quis enim aut tolerare possit errantem, aut non recipere corrigentem? Nam ut durum arbitror conniventiam praebere peccantibus, ita impium judico manum negare conversis.
CAP. II.--Diligenter ergo et congrue apostolici consulitis honoris arcanis (honoris, inquam, illius quem, praeter illa quae sunt extrinsecus, sollicitudo manet omnium Ecclesiarum), super anxiis rebus quae sit tenenda sententia; antiquae scilicet regulae formam secuti, quam toto semper ab orbe mecum nostis esse servatam. Verum haec missa facio: neque enim hoc credo vestram latere prudentiam, quod etiam actione firmastis; scientes quod per omnes provincias de apostolico fonte petentibus responsa semper emanent. Praesertim quoties fidei ratio ventilatur, arbitror omnes fratres et coepiscopos nostros, non nisi ad Petrum, id est sui nominis et honoris auctorem, referre debere, velut nunc retulit vestra dilectio, quod per totum mundum possit omnibus 146 Ecclesiis in commune prodesse. Fiant enim cautiores necesse est, cum inventores malorum ad duplicis relationem synodi, sententiae nostrae statutis viderint ab ecclesiastica communione sejunctos. Gemino igitur bono charitas vestra fungetur: nam et canonum potiemini gratia servatorum, et beneficio vestro totus orbis utetur. Quis enim catholicorum virorum cum adversariis Christi velit ulterius miscere sermonem? Quis saltem ipsam lucem vitae communione partiri? Novae haereseos nimirum fugiantur auctores. Quid enim acerbius in Dominum fingere potuerunt, quam cum adjutoria divina cassarent, causamque quotidianae precationis auferrent? Hoc est dicere: Quo mihi opus est Domino? Merito in hos dicat hymnidicus: Ecce homines qui non posuerunt Deum adjutorem sibi (Psal. LI, 9). Negantes ergo auxilium Dei, inquiunt hominem posse sibi sufficere, nec gratia hunc egere divina, qua privatus necesse est diaboli laqueis irretitus occumbat, dum ad omnia vitae perficienda mandata sola tantummodo libertate contendat. O pravissimarum mentium perversa doctrina! Adverte tandem quod primum hominem ita libertas ipsa decepit, ut dum indulgentius frenis ejus utitur in praevaricationem praesumptionis conciderit; nec ex hac potuit erui, nisi ei providentia regenerationis statum pristinae libertatis Christi Domini reformasset adventu. Audi et David dicentem: Adjutor meus esto, ne derelinquas me; neque despicias me, Deus salutaris meus (Psal. XXVI, 9; et CXXIII, 8); 147 et: Adjutorium nostrum in nomine Domini: quae incassum dixerit, si tantum erat in ejus positum voluntate, quod a Domino flebili sermone poscebat.
CAP. III.--Quae cum ita sint, cum in omnibus divinis paginis voluntati liberae non nisi adjutorium Dei legamus esse nectendum, eamque nihil posse coelestibus praesidiis destitutam, quonam modo huic soli possibilitatem hanc pertinaciter, ut asseritis, defendentes, sibimet, immo (quod est gravius et dignius dolore communi) jam plurimis Pelagius Coelestiusque persuadent? Multifariis equidem ad destruendum tale magisterium uti possemus exemplis, nisi sciremus sanctitatem vestram ad plenum Scripturas omnes callere divinas: praesertim cum vestra relatio tantis ac talibus testimoniis sit referta, ut his solis valeat praesens dogma rescindi, opusque non esse reconditis, cum his, quae facile vobis occurrentia posuistis, nec audeant obviare, nec possint Ergo gratiam Dei conantur auferre, quam necesse est, etiam restituta nobis status pristini libertate, quaeramus: quippe qui nec aliquas diaboli machinas nis eadem possumus juvante vitare.
CAP. IV.--Illud vero quod eos asserit vestra fraternitas praedicare, parvulos aeternae vitae praemiis etiam sine baptismatis gratia posse donari, perfatuum est: nisi enim manducaverint carnem Filii hominis et biberint sanguinem ejus, non habebunt vitam in semetipsis. Qui autem hanc eis sine regeneratione defendunt, videntur mihi ipsum baptismum velle cassare, cum praedicant hos habere, quod in eos credunt non nisi baptismate conferendum. Si ergo volunt nihil officere, non renasci, fateantur necesse est nec regenerationis sacra fluenta prodesse. Verum, ut superfluorum hominum prava doctrina celeri possit veritatis ratione 148 discingi, proclamat hoc Dominus in Evangelio dicens: Sinite infantes, et nolite prohibere eos venire ad me (Luc. XVIII, 16).
CAP. V.--Quare Pelagium Coelestiumque, id est inventores vocum novarum, quae, sicut dixit Apostolus, aedificationis nihil, sed magis vanissimas consueverunt parere quaestiones, ecclesiastica communione privari, apostolici vigoris auctoritate censemus; donec resipiscant de diaboli laqueis, a quo captivi tenentur secundum ipsius voluntatem (II Tim. I, 23 et 26), eosque interim in Dominico ovili non recipi, quod ipsi, perversae viae secuti tramitem, deserere voluerunt. Abscidendi sunt enim qui nos conturbant et volunt pervertere Evangelium Christi (Gal. V, 22). Simul autem praecipimus, ut quicunque id pertinacia simili defensare nituntur, par eos vindicta constringat: non solum enim qui faciunt, sed et qui consentiunt facientibus (Rom. I, 32): quia non multum interesse arbitror inter committentis animum et consentientis favorem. Addo amplius, plerumque dediscit errare, cui nemo consentit. Haec igitur, fratres charissimi, in supradictos maneat fixa sententia. Absint ab atriis Domini. Careant duntaxat pastorali custodia, ne duarum ovium dira contagia serpant forsitan per vulgus incautum, rapacique lupus corde laetetur intra ovile Dominicum tantas ovium fusas catervas, dum a custodibus dissimulanter habetur vulnus duarum. Prospiciendum est ergo ne permittendo lupos, mercenarii magis quam videamur esse pastores. Jubemus sane (quoniam Christus Dominus noster propria voce signavit, nolle se mortem morientis, tantum ut revertatur et vivat ) si unquam sanum, deposito pravi dogmatis errore, resipuerint, damnaverintque ea quorum se ipsi praevaricatione damnarunt, eis medicinam solitam, id est receptaculum suum, ab Ecclesia non negari: ne dum 149 eos redeuntes forsitan prohibemus, vere extra ovile remanentes exspectantis hostis rabidis faucibus glutiantur, quos in semetipsos spiculis malae disputationis armarunt. Bene valete, fratres. Data VI kalendas Februarii Honorio et Constantio viris clarissimis consulibus.
CAPITULUM X. Incipit epistola familiaris quinque episcoporum Africae ad eumdem papam contra Pelagium et Coelestium. Domino beatissimo meritoque honorandissimo fratri INNOCENTIO papae, AURELIUS, ALYPIUS, AUGUSTINUS, EVODIUS et POSSIDIUS salutem.
CAP. I.--De conciliis duobus provinciae Carthaginensis atque Numidiae, ad tuam sanctitatem non parvo episcoporum numero subscriptas litteras misimus contra inimicos gratiae Christi qui confidunt in virtute sua, et Creatori nostro quodammodo dicunt: Tu nos fecisti homines; justos autem ipsi nos fecimus. Qui naturam humanam ideo dicunt liberam, ne quaerant liberatorem; ideo salvam, ut superfluum judicent salvatorem. Tantum enim dicunt valentem, ut suis viribus semel in origine suae creationis acceptis, possit per liberum arbitrium, nihil ulterius adjuvante illius 150 gratia qui creavit, domare et exstinguere omnes cupiditates, tentationesque superare. Multi eorum insurgunt adversus nos, et dicunt animae nostrae: Non est salus illi in Deo ejus (Psal. III, 3). Familia Christi, quae dicit: Quando infirmor tunc fortis sum (II Cor. XII, 10): et cui dicit Dominus ejus: Salus tua ego sum (Psal. XXXIV, 3): suspenso corde, cum timore et tremore adjutorium Domini etiam per charitatem tuae venerationis exspectat. Audivimus enim, in urbe Roma, ubi ille diu vixit, esse nonnullos qui diversis causis ei faveant: quidam, scilicet, quia talia eis persuasisse perhibetur; plures vero, qui eum talia sentire non credunt: praesertim quia in Oriente, ubi degit, gesta ecclesiastica facta esse jactantur, quibus putatur esse purgatus; ubi quidem si episcopi eum catholicum pronuntiarunt, non ob aliud factum esse credendum est, nisi quia se dixit gratiam Dei confiteri, et ita posse hominem suo labore ac voluntate juste vivere, ut ad hoc eum adjuvari Dei gratia non negaret. His enim auditis verbis, catholici antistites nullam aliam Dei gratiam intelligere potuerunt, nisi quam in libris Dei legere, et populis Dei praedicare consueverunt; eam utique de qua dicit Apostolus: Non irritam facio gratiam Dei: nam si per legem justitia, ergo Christus gratis mortuus est (Gal. II, 21): sine dubio gratiam qua justificamur ab iniquitate, et qua salvamur ab infirmitate, non qua creati sumus cum propria voluntate. Nam si intellexissent illi episcopi eam illum dicere gratiam quam etiam cum impiis habemus, cum quibus homines sumus, 151 negare vero illam qua Christiani et filii Dei sumus; quis eum patienter catholicorum sacerdotum, non dicimus audiret, sed ante oculos suos ferret? Quapropter non culpandi sunt judices, quia ecclesiastica consuetudine gratiae nomen audierunt, nescientes quid hujusmodi homines vel in suae doctrinae libris, vel in suorum auribus solent spargere.
CAP. II.--Non agitur de uno Pelagio, quia jam fortasse correctus est, quod utinam ita sit; sed de tam multis quibus loquaciter contendentibus, et infirmas atque ineruditas animas velut convinctas trahentibus, firmas autem et in fide stabiles ipsa contentione fatigantibus, usquequaque jam omnia plena sunt. Aut ergo a tua veneratione accersendus est Romam, et diligenter interrogandus quam dicat gratiam, quam fateatur; si tamen fateatur ad non peccandum justeque vivendum homines adjuvari; aut hoc ipsum cum eo per litteras agendum. Et cum inventus fuerit hanc dicere quam docet ecclesiastica et apostolica veritas, tunc sine ullo scrupulo Ecclesiae, sine latibulo ambiguitatis ullius absolvendus est, tunc est revera de ejus purgatione gaudendum. Sive enim dixerit gratiam esse liberum arbitrium, sive gratiam esse remissionem peccatorum, sive gratiam esse legis praeceptum; nihil eorum dicit, quae per sumministrationem Spiritus sancti pertinent ad concupiscentiam tentationesque vincendas: quem ditissime effudit super nos, qui ascendit in coelum, et captivata captivitate dedit dona hominibus (Tit. III, 6; Ephes. IV, 8; Rom. VIII, 26). Hinc enim oramus, ut peccatorum tentationem superare possimus; ut Spiritus Dei, unde pignus accepimus, adjuvet infirmitatem nostram. Qui 152 autem orat, et dicit: Ne nos inferas in tentationem (Matth. VI, 13), non utique id orat, ut homo sit, quoniam est natura; neque id orat ut habeat liberum arbitrium, quod jam accepit, cum crearetur ipsa natura; neque orat remissionem peccatorum, quia hoc superius dicitur: Dimitte nobis debita nostra; neque orat ut accipiat mandatum; sed plane orat ut faciat mandatum. Si enim in tentationem inductus fuerit, hoc est in tentatione defecerit, facit utique peccatum, quod est contra mandatum. Orat ergo ut non peccet, hoc est ne quid faciat mali: quod pro Corinthiis orat Apostolus, dicens: Oramus autem ad Dominum, ne quid faciatis mali (II Cor. XIII, 7). Unde satis apparet quod ad non peccandum, id est ad non male faciendum, quamvis esse non dubitetur arbitrium voluntatis, tamen ejus potestas non sufficiat, nisi adjuvetur infirmitas. Ipsa igitur oratio clarissima est gratiae testificatio. Hanc ille confiteatur, et eum gaudebimus sive rectum, sive correctum. Distinguenda est lex et gratia. Lex jubere novit, gratia juvare. Nec lex juberet nisi esset voluntas; nec gratia juvaret, si sat esset voluntas. Jubetur ut habeamus intellectum, ubi dicitur: Nolite esse sicut equus et mulus, quibus non est intellectus (Psal. XXXI, 9): et tamen oramus ut habeamus intellectum: ubi dicitur: Da mihi intellectum, ut discam mandata tua (Psal. CXVIII, 34). Jubetur ut habeamus sapientiam, ubi dicitur: Stulti aliquando sapite, et tamen oratur, ut habeamus sapientiam, ubi dicitur: Si quis autem vestrum indiget sapientia, postulet a Deo, qui dat omnibus affluenter, et non improperat; et dabitur ei (Jacob. I, 5). Jubetur ut habeamus continentiam, ubi dicitur: Cum scirem quia nemo potest esse continens, 153 nisi Deus det, et hoc ipsum erat sapientiae scire cujus esset hoc donum; adii Dominum, et deprecatus sum illum (Sap. VIII, 21). Postremo ne nimium longum sit cuncta percurrere, jubetur ut non faciamus malum, ubi dicitur: Declina a malo; et tamen oratur ut non faciamus malum, ubi dicitur: Oramus autem ad Deum, ne quid faciatis mali. Jubetur ut faciamus bonum, ubi dicitur: Declina a malo, et fac bonum (Psal. XXXVI, 27); et tamen oratur ut faciamus bonum, ubi dicitur: Non cessamus orantes pro vobis, orantes, et postulantes (Colos. I, 3); atque inter caetera quae illis orat, dicit: ut ambuletis digne Deo in omne placitum, in omni opere, et sermone bono. Sicut ergo agnoscimus voluntatem, cum haec praecipiuntur; sic et ipse agnoscat gratiam cum petuntur.
CAP. III.--Misimus reverentiae tuae librum quem dederunt quidam religiosi et honesti adolescentes servi Dei, quorum etiam nomina non tacemus, nam Timasius et Jacobus vocantur. Qui, sicut audivimus, et etiam ipse nosse dignaris, ipsius Pelagii exhortatione spem quam habebant in saeculo reliquerunt, et nunc continentes Deo serviunt. Qui cum eodem errore tandem aliquando per qualemcunque operam nostram, Domino inspirante, caruissent, protulerunt eumdem librum, Pelagii esse dicentes, et ut ei responderetur impendio rogaverunt. Factum est, et ad eosdem rescripta est ipsa responsio. Agentes gratias rescripserunt. Utrumque misimus, et cui reponsum est, et quod responsum est; et ne nimium essemus onerosi, signa fecimus his locis, ubi petimus inspicere ne graveris, quemadmodum sibi objecta quaestione, quod gratiam Dei negaret, ita respondit, ut eam esse non diceret nisi naturam in qua nos condidit Deus. Si autem hunc esse librum suum negat, aut eadem in libro loca, non contendimus. Anathematizet ea, et illam gratiam confiteatur apertissime, quam doctrina Christiana demonstrat et praedicat esse propriam Christianorum; quae non est natura, sed qua salvatur natura; quae non auribus sonante doctrina, vel aliquo adjumento visibili plantatur quodammodo et irrigatur extrinsecus, sed sumministratione Spiritus, et occulta misericordia, sicut facit ille qui dat incrementum Deus. Etsi enim 154 quadam non improbanda ratione dicitur gratia Dei, qua creati sumus, ut non nihil essemus, nec ita essemus aliquid ut cadaver, quod non vivit; et arbor, quae non sentit; aut pecus, quod non intelligit; sed ut homines, qui et essemus, et viveremus, et sentiremus, et intelligeremus, et de hoc tanto beneficio Creatori nostro gratias agere valeamus; unde merito et ista gratia dici potest, quia non praecedentium aliquorum operum meritis, sed gratuita Dei bonitate donata est alia est tamen, qua praedestinati vocamur, justificamur, glorificamur, ut dicere possimus: Si Deus pro nobis, quis contra nos? qui proprio Filio suo non pepercit, sed pro nobis omnibus tradidit illum (Rom. VIII, 31).
CAP. IV.--De hac gratia quaestio vertebatur, quando ab his, quos Pelagius graviter offendebat atque turbabat, dicebatur ei, quod eam suis disputationibus oppugnaret; quibus assereret quod non solum ad facienda, verum etiam ad perficienda mandata divina per liberum arbitrium sibi humana sufficeret natura. Hanc apostolica doctrina gratiam isto nomine appellat, qua salvamur et justificamur ex fide Christi. De hac scriptum est: Non irritam facio gratiam Dei; nam si per legem justitia, ergo Christus gratis mortuus est (Galat. II, 21). De hac scriptum est: Evacuati estis a Christo, qui in lege justificamini, a gratia excidistis (Ibid. V, 4). De hac scriptum est: Si autem gratia, jam non ex operibus; alioquin gratia jam non gratia (Rom. XI, 6). De hac scriptum est: ei autem qui operatur, merces non imputatur secundum gratiam, sed secundum debitum; ei autem qui non operatur, credenti autem in eum qui justificat impium, deputatur fides ejus ad justitiam (Ibid. IV, 4). Et multa alia, quae melius potes ipse meminisse, et intelligere prudentius, et illustrius praedicare. Illam vero gratiam qua creati sumus homines, etiamsi ita appellandam non immerito intelligimus, mirum est tamen si ita appellatam in ullis legitimis propheticis, evangelicis, apostolicisque litteris legimus. Cum itaque de hac gratia Christianis fidelibus catholicisque notissima illi objiceretur quaestio ut eam oppugnare desineret, quid est quod cum hoc sibi in libro suo, velut ab adversante persona, idem ipse objecisset, ut se respondendo purgaret, nihil 155 aliud respondit, nisi naturam creati hominis referri ad gratiam Creatoris; atque ita se dicere impleri posse sine peccato justitiam per liberum arbitrium cum adjutorio divinae gratiae, quod Deus hoc dederit homini ipsa possibilitate naturae. Cui merito respondetur: Ergo evacuatum est scandalum crucis: ergo Christus gratis mortuus est (Galat. V, 11; II, 21). Nunquid enim, si non moreretur propter delicta nostra, et resurgeret propter justificationem nostram; et si non ascenderet in altum, et captivans captivitatem daret dona hominibus, ista naturae possibilitas quam defendit, in hominibus non esset?
CAP. V.--An forte Dei mandatum deerat, et ideo Christus mortuus est? immo jam et hoc erat sanctum et justum et bonum. Jam dictum fuerat: Non concupisces (Exod. XX, 17): Jam dictum fuerat: Diliges proximum tuum tanquam te ipsum (Matth. XXII, 39): in quo sermone Apostolus omnem legem dicit impleri. Et quoniam nisi diligat Deum, nemo diligit seipsum; ideo Dominus in his duobus praeceptis totam legem dicit prophetasque pendere: quae duo praecepta jam erant hominibus divinitus data. An aeternum justitiae praemium promissum nondum erat? hoc ipse non dicit, qui in suis litteris posuit, etiam in veteri Testamento regnum coelorum esse promissum. Si ergo ad faciendam perficiendamque justitiam jam erat naturae possibilitas per liberum arbitrium, jam erat legis Dei sanctum, justum, bonumque mandatum, jam erat promissum praemium sempiternum: ergo Christus gratis mortuus est; ergo neque per legem justitia, neque per naturae possibilitatem, sed ex fide ac dono Dei per Jesum Christum Dominum nostrum unum mediatorem Dei et hominum; qui nisi in plenitudine temporis mortuus esset propter delicta nostra, et resurrexisset propter justificationem nostram, profecto et antiquorum fides evacuaretur et nostra: fide vero evacuata, quae homini justitia remaneat, cum justus ex fide vivat? Ex quo enim per unum hominem peccatum intravit in mundum, et per peccatum mors; et ita in omnes homines pertransiit, in quo omnes peccaverunt (Rom. V, 12); procul dubio a corpore mortis hujus, ubi alia lex repugnat legi mentis, neminem 156 liberavit aut liberat sua possibilitas, quae perdita redemptore indiget, saucia salvatore; sed gratia Dei per fidem unius mediatoris Dei et hominum hominis Jesu Christi, qui et Deus cum esset, hominem fecit, et manens Deus, homo factus, refecit ipse quod fecit.
CAP. VI.--Puto autem quod eum lateat fidem Christi, quae postea in revelationem venit, in occulto fuisse temporibus patrum nostrorum, per quam tamen etiam ipsi Dei gratia liberati sunt quicunque omnibus humani generis temporibus liberari potuerunt occulto Dei judicio, non tamen vituperabili. Unde dicit Apostolus: Habentes autem eumdem spiritum fidei (utique eumdem quem et illi) secundum quod scriptum est: Credidi, propter quod locutus sum; et nos credimus, propter quod et loquimur (II Cor. IV, 13). Inde est quod ait ipse Mediator: Abraham concupivit videre meum diem; et vidit, et gavisus est (Joan. VIII, 56). Inde Melchisedech (Gen. XIV, 18), prolato sacramento mensae Dominicae, novit aeternum ejus sacerdotium figurare. Jam vero data in litteris lege, quam dicit Apostolus subintrasse, ut abundaret delictum (Rom. IX, 20): et de qua dicit. Si ergo ex lege haereditas, jam non ex promissione: Abrahae autem per repromissionem donavit Deus. Quid ergo lex? transgressionis gratia proposita est, donec veniret semen, cui promissum est, disposita per angelos in manu mediatoris: mediator autem unius non est; Deus autem unus est. Lex ergo adversus promissa Dei? absit. Si enim data esset lex, quae posset vivificare, omnino ex lege esset justitia. Sed conclusit Scriptura omnia sub peccato, ut promissio ex fide Jesu Christi daretur credentibus (Galat. III, 18-22). Nonne satis ostenditur hoc actum esse per legem, ut peccatum agnosceretur, et praevaricatione augeretur: ubi enim lex non est, nec praevaricatio (Rom. IV, 15); et sic adversus victoriam peccati ad divinam gratiam, quae in promissionibus est, confugeretur; atque ita lex non esset adversus promissa Dei. Quia ideo per illam fit cognitio peccati, et ex praevaricatione legis abundantia peccati, ut ad liberationem quaerantur promissiones Dei, quod est gratia Dei; et incipiat in homine esse justitia, non sua, sed Dei, hoc est data dono 157 Dei. Quam etiam nunc quidam, sicut et tunc de Judaeis dictum est, ignorantes Dei justitiam, et suam volentes constituere, justitiae Dei non sunt subjecti (Rom. X, 3). Per legem quippe et illi se justificari arbitrantur, sufficiente sibi ad eam custodiendam libero arbitrio, hoc est, justitia sua prolata ex natura humana, non donata ex gratia divina, propter quod justitia Dei dicitur: unde item scriptum est: Per legem enim cognitio peccati; nunc autem sine lege justitia Dei manifestata est, testificata per legem et prophetas (Rom. V, 21). Cum dicit, manifestata est, ostendit quia et tunc erat; sed tanquam illa pluvia quam Gedeon impetravit, tunc velut in vellere occulta, nunc autem velut in area manifesta. Cum ergo lex sine gratia, non mors peccati potuisset esse, sed virtus: sic enim dictum est: Aculeus mortis peccatum, virtus autem peccati lex (I Cor. XV, 56): sicut confugiunt multi a facie regnantis peccati ad gratiam velut in aream nunc patentem; ita pauci ad eam confugiebant velut in vellere tunc latentem. Haec vero temporum distributio refertur ad altitudinem divitarum sapientiae et scientiae Dei, de qua dictum est: Quam inscrutabilia sunt judicia Dei, et investigabiles viae ejus (Rom. XI, 13)! Quapropter et ante tempus legis, et tempore ipso legis justos patres ex fide viventes non possibilitas naturae infirmae, et indignae, ac vitiatae, et sub peccato venundatae; sed Dei gratia per fidem justificabat, et nunc eadem in apertum jam veniens revelata justificat.
CAP. VII.--Anathematizet ergo Pelagius scripta sua, ubi contra eam, etsi non per contumaciam, tamen per ignorantiam disputat, possibilitatem defendendo naturae ad vincenda peccata et implenda mandata; aut si ea esse sua negat, aut scriptis suis ab inimicis suis dicit immissa, quae sua esse negat, anathematizet ea tamen et damnet 158 paterna exhortatione, et auctoritate sanctimoniae tuae. Si vult, onerosum sibi et perniciosum discat Ecclesiae scandalum auferre, quod scandalum auditores, et in perversum dilectores ejus usquequaque spargere non quiescunt. Si enim cognoverint eumdem librum, quem illius vel putant esse, vel norunt, episcoporum catholicorum auctoritate, et maxime sanctitatis tuae, quam apud eum esse majoris ponderis minime dubitamus, ab eodem ipso esse anathematizatum atque damnatum; non eos ulterius aestimamus ausuros, loquendo contra gratiam Dei, quae revelata est per passionem et resurrectionem Christi, pectora fidelia et simpliciter Christiana turbare; sed potius adjuvante misericordia Dei, concertantibus nobiscum charitate ac pietate flagrantibus orationibus tuis, non solum ut in aeternum beati, verum etiam justi et sancti sint, non in sua virtute, sed in eadem gratia confisuros. Unde et ad ipsum scriptam ab uno nostrum epistolam (ad quem per quemdam diaconum Orientalem, civem autem Hipponensem, tanquam purgationis suae quaedam scripta transmisit) tuae beatitudini potius credidimus dirigendam, melius judicantes et petentes ut eam emittere ipse digneris; sic enim eam legere potius non dedignabitur, magis in illa eum qui misit quam qui scripsit attendens.
CAP. VIII.--Illud vero quod dicunt, posse esse hominem sine peccato, et mandata Dei custodire facile si velit; quamvis cum hoc per adjutorium gratiae, quae tamen per incarnationem unigeniti ejus revelata atque donata est, dicitur, tolerabilius dici videatur; tamen quoniam non immerito quaeri potest, ubi et quando per eamdem gratiam id efficiatur in nobis, ut sine ullo prorsus peccato simus: utrum in hac vita quando caro concupiscit adversus spiritum; an vero in illa cum fiet sermo qui scriptus est: 159 ubi est mors, victoria tua, ubi est mors aculeus tuus? aculeus enim mortis peccatum est (I Cor. XV, 55); diligentius pertractandum est propter alios quosdam qui senserunt atque in suis litteris memoriae mandaverunt, etiam in hac vita posse esse hominem sine peccato, non ab initio nativitatis suae, sed conversione a peccatis ad justitiam, et a via reproba ad bonam vitam (S. Ambros. in I Luc., 6). Sic enim intellexerunt quod de Zacharia et Elizabeth scriptum est, ambulasse eos in omnibus justificationibus Domini sine querela (Luc. I, 6). Hoc quod dictum est, sine querela, sine peccato, dictum acceperunt, non quidem negantes, immo etiam, quod aliis locis in litteris eorum invenitur, pie confitentes adjutorium gratiae Domini nostri, non per naturalem spiritum hominis, sed per principalem spiritum Dei. Qui parum considerasse videntur ipsum Zachariam fuisse utique sacerdotem: omnes autem Sacerdotes necesse habebant ex lege Dei primitus pro peccatis suis offerre sacrificium; deinde pro populi. Sicut ergo nunc per orationis sacrificium convincimur non esse sine peccato, quoniam jussi sumus dicere: Dimitte nobis debita nostra (Matth. VI, 12); ita et tunc per sacrificia victimarum animalium convincebantur sacerdotes sine peccato non esse, qui pro suis peccatis jubebantur offerre. Quod si res ita se habet, ut per gratiam Salvatoris proficiamus quidem in hac vita, deficiente cupiditate, charitate crescente: perficiamur autem in illa vita, cupiditate exstincta, charitate completa; profecto illud quod scriptum est: Qui natus est ex Deo, non peccat (I Joan. V, 18): secundum ipsam charitatem dictum est, quae sola non peccat. Ad nativitatem quippe, quae ex Deo est, augenda et perficienda charitas pertinet; non ea, quae minuenda et consumenda est, cupiditas; quae tamen, quandiu est in membris nostris, lege quadam sua repugnat legi mentis. Sed natus ex Deo, non obediens desideriis carnis, nec exhibens membra sua arma iniquitatis peccato, potest dicere: Jam non ego operor illud; sed id quod habitat in me peccatum (Rom. VII, 20). Sed quoquo modo se habeat ista quaestio, quia etsi non invenitur in hac vita homo sine peccato, id tamen posse fieri dicitur per adjutorium spiritus Dei et gratiae: quod ut fiat conandum atque poscendum est; tolerabiliter in eo quisque 160 fallitur, nec diabolica impietas, sed error humanus est elaboranda et optanda affirmare, etiamsi quod affirmat non possit ostendere. Id enim credit fieri posse, quod certe laudabile est velle. Nobis autem sufficit quod nullus in Ecclesia Dei fidelium reperitur in quolibet provectu excellentiaque justitiae, qui sibi audeat dicere non necessariam precationem Orationis Dominicae: Dimitte nobis debita nostra (Matth. VI, 12): et dicat se non habere peccatum, ne seipsum decipiat, et veritas in eo non sit, quamvis jam sine querela vivat. Non enim qualescunque etiam tentationes humanae, sed grave peccatum est, quod in querelam venit. Caetera quae illi objecta sunt, sicut gestis defensa perviderit, ita de his procul dubio tua beatitudo judicabit. Dabit sane nobis veniam mitissima suavitas cordis tui, quod prolixiorem epistolam fortasse quam velles, misimus sanctitati tuae. Non enim rivulum nostrum tuo largo fonti augendo refundimus, sed in hac non parva tentatione temporis, unde nos liberet, cui dicimus: Ne nos inferas in tentationem (Matth. VI, 13): utrum etiam noster, licet exiguus ex eodem, quo etiam tuus abundans, emanet capite fluentorum, hoc a te probari volumus,, tuisque rescriptis de communi participatione unius gratiae consolari.
CAPITULUM XI. Rescriptum ejusdem papae ad quinque episcopos. INNOCENTIUS AURELIO, ALYPIO, AUGUSTINO, EVODIO, POSSIDIO episcopis salutem.
CAP. I.--Fraternitatis vestrae litteras plenas fidei, totoque religionis catholicae vigore firmatas a duobus missas conciliis, per fratrem et coepiscopum nostrum Julium pergrato suscepimus animo, quod earum tenor omnisque contextio in consideratione quotidianae gratiae Dei, et in eorum correctione qui contra sentiunt, integra ratione consistit: ut et illis omnem tollere 161 possit errorem, et idoneum, dato quovis nostrae legis exemplo, quem sequi debeant, dignum possint praebere doctorem. Sed de his jam satis, ut opinor, supra diximus, cum vestris relationibus respondentes rescripsimus, quid vel de eorum perfidia, vel de vestra sententia sentiremus. Sed subinde contra eos subvenit et suppeditat quod dicatur; nec potest aliquando esse quod vincat, cum tam miserum impiumque sit quod nostrae fidei virtute et ipsa plenius veritate vincatur. Qui enim omnem vitae spem respuit atque contempsit, inimica damnabilique cor suum disputatione confundens, cum credit nihil esse quod a Deo accipiat, nec aliquid superesse, quod petat ad sanandum se; qui sibi hoc abstulit, ulterius quid reliquit? Si ergo sunt aliqui quos in sui defensionem perversitas tanta devinxit, qui huic se dogmati dedant atque conjungant, sperantes hoc ad catholicam pertinere doctrinam, quod abhorrens longius, et penitus approbatur adversum, infecti illorum et monitis, et verbis, ut laberentur, inducti; quatenus ad rectum viae tramitem redeant, festinabunt: ne diutius mentem obsidens velut eorum sensibus pastus error invadat.
CAP. II.--Nam si Pelagius quocunque loco restitit, eorum animos, qui facile vel simpliciter crederent disputanti, hac affirmatione decepit, seu hic illi in Urbe sint (quod nescientes nec manifestare, nec negare possumus; cum, et si sunt, lateant; nec aliquando audeant vel illum praedicantem ista defendere, vel talia aliquo nostrorum praesente jactare, et in tanta populorum 162 multitudine non deprehendi aliquis facile, vel alicubi possit agnosci), sive in quovis terrarum loco degant: Domini nostri misericordia gratiaque credimus, quod facile corrigantur, audita ejus damnatione qui fuerit pertinax et resistens hujus dogmatis auctor inventus. Nec interest ubi isti fuerint, cum ubicunque inveniri potuerint sint sanandi. Nobis tamen nec persuaderi potest eum esse purgatum, quamvis ad nos a nescio quibus laicis sint gesta perlata, quibus ille et auditum se crederet et absolutum: quae utrum vera sint dubitamus, quod sub nulla illius concilii prosecutione venerint, nec eorum aliquas accepimus de hac re litteras, apud quos istius rei iste praestitit causas. Quod si de sua ille potuisset purgatione confidere, hoc magis credimus quod egisset, quod multo verius esse potuerat, ut illos cogeret epistolis suis, quid judicaverant indicare. Verum cum sint aliqua in ipsis posita gestis, quae objecta partim ille vitando suppressit, partim multa in se verba retorquendo tota obscuritate confudit, aliqua magis falsis argumentatis, quam vera ratione, ut ad tempus poterat videri, purgavit, negando alia, alia falsa interpretatione vertendo.
CAP. III.-- Sed utinam, quod optandum magis est, etiam se ille ad veram catholicae fidei viam ab illo sui tramitis errore convertat, ut cupiat velitque purgari, considerans quotidianam Dei gratiam, adjutoriumque cognoscens: ut videatur vere et approbetur ab omnibus manifesta ratione correctus, non gestorum indicio, sed ad catholicam 163 fidem corde universo. Unde non possumus illorum nec approbare, nec culpare judicium, cum nesciamus utrum vera sint gesta; aut si vera sunt, illum constet magis subterfugisse, quam se tota veritate purgasse. Qui si confidit novitque non nostra dignum esse damnatione, quod dicat, aut jam hoc totum se refutasse quod dixerat, non a nobis accersiri, sed ipse debet potius festinare, ut possit absolvi; nam si adhuc taliter sentit, quando se nostro judicio, quibusvis acceptis litteris, cum se sciat damnandum esse, committet? Quod si accersiendus esset, ab his melius fieret, qui magis proximi, et non longo terrarum spatio videntur esse disjuncti. Sed non deerit cura, si medicinae praebuerit ille materiam; potest enim damnare quae senserat, ac datis litteris erroris sui, ut regressum ad nos decet, veniam postulare, fratres charissimi.
CAP. IV.--Librum sane qui ejus esse diceretur, nobis a vestra charitate transmissum evolvimus, in quo (multa contra Dei gratiam legimus esse conscripta) multa blasphema, nihil quod placeret, nihil quod non penitus displiceret, a quovis damnandum atque calcandum: cujus similia, nisi qui ista scripserat, nemo alter in mentem reciperet atque sentiret. Nam hoc loco latius de lege disputare, velut coram posito repugnanteque Pelagio, necessarium esse non duximus; cum vobiscum totam scientibus, parique nobiscum assensione gaudentibus colloquamur: tunc enim melius haec exempla ponuntur, quando cum his quos harum constat rerum imprudentes esse tractamus. Nam de naturae possibilitate, de libero arbitrio, et de omni Dei gratia, 164 et quotidiana gratia, cui non sit recte sentienti uberrimum disputare? Anathematizet ergo ista quae sensit; ut illi qui fuerant ejus sermonibus praeceptisque collapsi, quid tandem habeat fides vera cognoscant. Facilius enim revocari poterunt, cum ista a suo senserint auctore damnari. Quod si ille pertinaciter in hac voluerit impietate persistere, agendum est quatenus vel his possit subveniri quos non suus, sed hujus magis error induxit; ne et illis haec medicina pereat, cujus iste talem non admittit, nec postulat curam. Deus vos incolumes custodiat, fratres charissimi. Data VI kalendas Februarii.
CAPITULUM XII. Epistola familiaris Innocentii papae ad Aurelium Carthaginensem episcopum. INNOCENTIUS AURELIO Carthaginensi episcopo.
In familiaribus scriptis dilectio vera consistit. Etenim jus firmius charitatis officia melius seorsum mercantur. Quamobrem per fratrem nostrum Julium epistolae extrinsecus missae respondere gestivi, ne apud me forsitan remaneret peculiaris negatae salutationis offensa, frater charissime. Supradictum igitur fratrem nostrum tuae dilectioni restituo cum apostolicae sedis ad relationem duplicis synodi judicatis. Superest, 165 ut oratus a nobis Dominus praestare dignetur, quatenus omnis Ecclesiae suae macula continuis laboribus nostris possit abstergi. Dominus te incolumem custodiat, frater charissime. Data VI kalendas Februarii.
CAPITULUM XIII. Concilium plenarium apud Carthaginem habitum contra Pelagium et Coelestium. Honorio Augusto duodecies consule, kalendis Maiis, Carthagine in basilica Fausti, cum Aurelius episcopus simul cum Donatiano Teleptensi primae sedis episcopo provinciae Byzacenae, et aliis ducentis tribus coepiscopis suis tam ex provincia Byzacena, quam Mauritania Sitifensi, Tripolitana, Numidia, Mauritania Caesariensi, et Hispania, in concilio consedisset, astantibus diaconibus: I. Placuit omnibus in sancta synodo Carthaginensis Ecclesiae constitutis, ut quicunque dixerit de Adam hominem mortalem factum: ita ut, sive peccaret, sive 166 non peccaret, moreretur in corpore, hoc est, de corpore exiret, non peccati merito, sed necessitate naturae; anathema sit.
II. Item placuit, ut quicunque parvulos recentes ab uteris matrum baptizandos negat, aut dicit in remissionem quidem peccatorum eos baptizari, sed nihil ex Adam trahere originalis peccati, quod lavacro regenerationis expietur: unde fit consequens, ut in eis forma baptismatis, In remissionem peccatorum, non vere, sed false intelligatur; anathema sit. Quoniam non aliter intelligendum est quod ait Apostolus: Per unum hominem peccatum intravit in mundum, et per peccatum mors; et ita in omnes homines pertransiit, in quo omnes peccaverunt (Rom. V, 12): nisi quemadmodum Ecclesia catholica ubique diffusa semper intellexit. Propter hanc enim regulam fidei etiam parvuli, qui nihil peccatorum in seipsis adhuc committere potuerunt, ideo in remissionem peccatorum veraciter baptizantur, ut in eis regeneratione mundetur quod generatione traxerunt. III. Item placuit, ut si quis dicit ideo dixisse Dominum: In domo Patris mei mansiones multa sunt, etc. (Joan. XIV, 2), ut intelligatur quia in regno coelorum erit aliquis medius, aut ullus alicubi locus, ubi beate vivant 167 parvuli qui sine baptismo ex hac vita migrarunt, sine quo in regnum coelorum, quod est vita aeterna, intrare non possunt; anathema sit. Nam cum Dominus dicat: Nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu sancto, non intrabit in regnum coelorum (Joan. III, 5): quis catholicus dubitet participem diaboli fore eum qui cohaeres non meruerit esse Christi? Qui enim dextera caret, sinistram procul dubio partem incurret. IV. Item placuit, ut quicunque dixerit gratiam Dei, qua justificamur per Jesum Christum Dominum nostrum, ad solam remissionem peccatorum valere quae jam commissa sunt, non etiam ad adjutorium, ut non committantur; anathema sit. V. Item placuit, ut si quis dixerit eamdem gratiam Dei per Jesum Christum Dominum nostrum propter hoc tantum adjuvare ad non peccandum, quia per ipsam nobis aperitur et revelatur intelligentia mandatorum, ut sciamus quid appetere, quid vitare debeamus; non autem per illam nobis praestari ut quod faciendum cognoverimus, etiam facere diligamus atque valeamus; anathema sit. Cum enim dicat Apostolus: Scientia inflat, charitas vero aedificat (I Cor. VIII, 1), valde impium est ut credamus ad eam quae inflat nos habere gratiam Christi, et ad eam quae aedificat non habere; cum sit utrumque donum Dei, et scire quid facere debeamus, et diligere ut faciamus; ut aedificante charitate, scientia nos non possit inflare. Sicut autem de Deo scriptum est: Qui docet hominem scientiam (Psal. XCIII, 10): sic etiam scriptum est: Charitas ex Deo est (I Joan. IV, 7). VI. Item placuit, ut quicunque dixerit ideo nobis gratiam justificationis dari, ut quod facere per liberum arbitrium possumus, facilius possimus implere per gratiam; tanquam etiamsi gratia non duretur, non quidem facile, sed tamen possemus 168 sine illa implere divina mandata; anathema sit. De fructibus enim mandatorum Dominus loquebatur, ubi non ait: Sine me difficilius potestis facere; sed ait: Sine me nihil potestis facere (Joan. XV, 5). VII. Item placuit, quod ait sanctus Joannes apostolus: Si dixerimus quia peccatum non habemus, nos ipsos seducimus, et veritas in nobis non est (I Joan. I, 8): quisquis sic accipiendum putaverit; ut dicat propter humilitatem non oportere dici nos non habere peccatum, non quia ita vere est; anathema sit. Sequitur autem apostolus, et adjungit: Si autem confessi fuerimus peccata nostra, fidelis et justus est qui dimittat nobis peccata, et mundet nos ab omni iniquitate (Ibid.): ubi satis apparet hoc non tantum humiliter, sed etiam veraciter dici. Poterat enim apostolus dicere: Si dixerimus quia non habemus peccatum, nos ipsos extollimus, et humilitas in nobis non est; sed cum ait: Nos ipsos decipimus, et veritas in nobis non est, satis ostendit eum qui dixerit se non habere peccatum, non verum loqui, sed falsum. VIII. Item placuit, ut quicunque dixerit in Oratione Dominica ideo dicere sanctos: Dimitte nobis debita nostra (Matth. VI, 12), ut non pro seipsis hoc dicant, quia non est eis jam necessaria ista petitio, sed pro aliis qui sunt in suo populo peccatores; et ideo non dicere unumquemque sanctorum: Dimitte mihi debita mea; sed, dimitte nobis debita nostra, ut hoc pro aliis magis quam pro se justus petere intelligatur; anathema sit. Sanctus enim et justus erat apostolus Jacobus cum dicebat: In multis offendimus omnes (Jacob, III, 2). Nam quare additum est, omnes, nisi et ista sententia conveniret psalmo ubi legitur: Ne intres in judicium cum servo tuo, quoniam non justificabitur in conspectu tuo omnis vivens (Psal. CXLII, 2)? Et in oratione sapientissimi Salomonis: Non est homo qui non peccavit. Et in libro sancti Job: In manu 169 omnis hominis signat, ut sciat omnis homo infirmitatem suam (Job XXXVII, 7). Unde etiam Daniel sanctus et justus, cum in oratione pluraliter diceret: Peccavimus, iniquitatem fecimus (Dan. IX, 5), et caetera, quae ibi veraciter et humiliter confitetur: ne putaretur, quemadmodum quidam sentiunt, hoc non de suis, sed de populi sui potius dixisse peccatis, postea dixit: Cum orarem, et confiterer peccata mea et peccata populi mei Domino Deo meo (Ibid., 20): noluit dicere, peccata nostra; sed populi sui dixit, et sua; quoniam futuros istos qui tam male intelligerent, tanquam propheta praevidit. IX. Item placuit, ut quicunque ipsa verba Dominicae Orationis ubi dicimus, Dimitte nobis debita nostra (Matth. VI, 12), ita volunt a sanctis dici ut humiliter hoc, non veraciter dicatur; anathema sint. Quis enim ferat orantem et non hominibus, sed ipsi Deo mentientem, qui labiis sibi dicit dimitti velle, et corde dicit, quae sibi dimittantur debita se non habere? 170 CAPITULUM XIV. Incipit sacrum Rescriptum, acceptis synodi suprascriptae gestis, datum. Imperatores HONORIUS et THEODOSIUS Augusti PALLADIO praefecto praetorio.
Ad conturbandam catholicae simplicitatis lucem puro semper splendore radiantem, dolosae artis ingenio novam subito emicuisse versutiam pervulgata opinione cognovimus; quae fallacis scientiae obumbrata mendaciis et furioso tantum debacchata luctamine, stabilem quietem coelestis conatur attrectare fidei, dum novi criminis commendat inventum, insignem notam plebeiae aestimans vilitatis, sentire cum cunctis, ac prudentiae singularis palmam fore, communiter approbata destruere: cujus impiae commentationis auctores Pelagium Coelestiumque percrebuit exstitisse. Hi parenti cunctarum rerum Deo, praecipuaeque semper majestati intermine omnipotenti, et ultra omne principium transeunti, tam trucem inclementiam scaevae voluntatis assignant, ut cum formandi mundi opificem curam sumeret, qualitatemque hominis struendi profunda spiritus conceptione libraret, 171 fundati muneris foedum anteferret exordium, et mortem promitteret nascituro: non hanc insidiis vetiti fluxisse peccati, sed egisse penitus legem immutabilis constituti; ad declinandum lethi exitialis incursum nihil prodesse abstinentiam delinquendi, cujus vis ita putaretur ascripta, ut non possit aboleri deinceps; primitivi hominis errorem, in quem captae mentis inops rationis caecitas irruisset, delapsum ad posteros non fuisse; tantumque apud eum, quem malesuadae gratiae infelix rapuisset illecebra, transgressionem interdicti exstitisse discriminis, cum evidens catholicae legis omnifaria testetur auctoritas, illum interitus omnium fuisse vestibulum, quem divinae praeceptionis sedulum liquet corrupisse mandatum; aliaque quamplurima, quae sermo respuit, lex refutat, quae pertaesum sit recordari, etiam sub dispositione plectendi. Quae maturato remedio et celeritate festina oportet intercipi, ne corroborato usu nequitiae adolescentis vix valeant coerceri. Siqudem aures mansuetudinis nostrae recens fama perstrinxerat intra sacratissimam urbem nostram, aliaque loca, ita pestiferum virus quorumdam inolevisse pectoribus, ut interrupto directae credulitatis tramite, scissis in partes studiis asserendi, materia impacatae dissensionis inducta sit; novoque scandali fomite concitato beatissimae Ecclesiae actu nutet attentata tranquillitas: aliis aliud ancipiti interpretatione sectantibus, et cum sit absoluta sanctorum apicum claritas, ac dilucide 172 quid sequi universitas debeat explanans, pro captu versipellis ingenii novorum ausuum profanam moventibus quaestionem, Palladi parens charissime atque amantissime.
Ob quam rem illustris auctoritas tua, victura in omne aevum lege nos statuisse cognoscat, ut pulsis ex Urbe primitus capitibus dogmatis exsecrandi Coelestio atque Pelagio, si qui hujusce de caetero sacrilegii sectatores quibuscunque locis potuerint rursus reperiri, aut de pravitate damnata aliquem proferre sermonem, a quocunque correpti ad competentem judicem pertrahantur: quos sive clericus, sive laicus fuerit, deferendi habeat potestatem, et sine praescriptione aliqua perurgendi quos relicta communi scientiae luce novae disputationis tenebras introferre deprehenderit, contra apostolicam scilicet disciplinam, evangelicamque claram et sine errore sententiam vafra rudis sectae calliditate pugnantes, involventesque splendentem fidem veri ambagibus disserendo. Hos ergo repertos ubicunque de hoc tam infando scelere conferentes a quibuscunque jubemus corripi, deductosque ad audientiam publicam promiscue ab omnibus accusari: ita ut probationem convicti criminis stylus publicus insequatur, ipsis inexorati exsilii deportatione damnatis. Decet enim originem vitii a conventu publico sequestrari, nec in communi eos celebritate consistere, qui non solum facto nefario detestandi, verum etiam exemplo venenati spiritus sunt cavendi. Juvat 173 autem per omne pene imperium nostrum, qua mundus extenditur, hujusmodi promulgata diffundi; ne scientiae fortasse dissimulatio pastum praestet errori; atque impune se quisquam putet audere quod condemnatum vigore publico sese finxerit ignorare. Data pridie kalendas Maias. Ravennae, dominis nostris Honorio XII et Theodosio VIII Augg. consulibus.
CAPITULUM XV. Exemplar edicti Junii Quarti Palladii. Junius Quartus Palladius, Monaxius, et Agricola, iterum praetecti praetorio, edixerunt. In Pelagium atque Coelestium catholici dogmatis fidem scaevis tractatibus destruentes sententia principalis incaluit, ut venerabili Urbe submoti bonorum concilio mulctarentur. Hoc igitur omnes admoneri oportet edicto, ne quis sinistrae persuasionis erroribus credulum praestet assensum. Et si sit ille plebeius aut clericus, qui in caliginis hujus obscena reciderit, a quocunque tractus ad judicem sine accusatricis discretione personae, facultatum publicatione nudatus, irrevocabile patietur exsilium. Nam superna majestas ut colligit ex secreti ignoratione reverentiam, ita ex ineptae disputationis praesumptione injuriam.
174 CAPITULUM XVI. Incipit epistola imperialis ad AURELIUM Carthaginensem episcopum. Imperatores HONORIUS et THEODOSIUS Augusti AURELIO episcopo salutem.
Dudum quidem fuerat constitutum ut Pelagius atque Coelestius infandi dogmatis repertores ab urbe Roma, velut quaedam catholicae utilitatis contagia, pellerentur, ne ignorantium mentes scaeva persuasione perverterent. In quo secuta est clementia nostra judicium sanctitatis tuae, quo constat eos ab universis justa sententiae examinatione damnatos. Sed quia obstinati criminis pertinax malum, ut constitutio geminaretur exegit, recenti quoque sanctione decrevimus ut si quis eos in quacunque provinciarum parte latitare non nesciens, aut propellere, aut prodere distulisset, praescriptae poenae velut particeps subjaceret. Praecipue tamen ad quorumdam episcoporum pertinaciam corrigendam, qui pravas eorum disputationes vel tacito consensu astruunt, vel publica oppugnatione non destruunt, pater charissime atque amantissime, sanctitatis tuae auctoritatem cavere conveniet, quatenus in abolitionem praeposterae haeresis omnium devotio Christiana 175 consentiat. Religio itaque tua competentibus scriptis universos faciat admoneri, scituros definitione sanctimonae tuae hanc definitionem sibi esse praescriptam: ut quicunque damnationi supra memoratorum, quo pateat mens pura, subscribere impia obstinatione neglexerint, episcopatus amissione mulctati, interdicta, in perpetuum expulsi civitatibus, communione priventur. Nam cum ipsi nos juxta synodum Nicaenam confessione sincera conditorem rerum omnium Deum, imperiique nostri veneremur auctorem, non patietur tua sanctitas sectae detestabilis homines in injuriam religionis nova et inusitata meditantes, secretis tractatibus occultare sacrilegium publica semel auctoritate damnatum. Una enim eademque culpa est eorum qui aut dissimulando conniventiam, aut non damnando, favorem noxium praestiterint. Et alia manu: Divinitas te per multos annos servet incolumem, pater charissime atque 176 amantissime. Data V idus Junias, Ravennae, Monaxio et Plinta coss. Eodem tenore etiam ad sanctum Augustinum episcopum data.
CAPITULUM XVII. Epistola sancti Aurelii Carthaginensis episcopi ad omnes episcopos per Byzacenam et Arzugitanam provincias constitutos. De damnatione Pelagii et Coelestii.
Dilectissimis ac desiderabilibus fratribus et consacerdotibus DONATIANO primae sedis, JANUARIANO, FELICI, PALATINO, 177 PRIMIANO, GAJANO et alii GAJANO, JANUARIO, VICTORINO et caeteris per tractum provinciae Byzacenae et Arzugitanae constitutis, AURELIUS episcopus.
Super Coelestii Pelagiique damnatione eorumque dogmatibus participem se sancta dilectio vestra in plenario concilio fuisse commeminit, dilectissimi et desiderabiles fratres. Sed quoniam pro honore Dei, in cujus manu cor regis est constitutum, gloriosissimorum principum Christianorum fidem rectam et catholicam custodientium accessit auctoritas, quam per humilitatem meam universis meis coepiscopis voluit intimari; idcirco honorabilem fraternitatem vestram missis exemplaribus instruere festinavi, ne in aliqua parte provinciae supradictorum serpentina persuasio, ab universali Ecclesia totius orbis exclusa, fortasse subrepat. Ob hoc ergo tam necessaria constitutio Christianorum principum charitatem vestram latere non debuit, et ad me ab eis datae litterae vobis mitti debuere: quarum simul exemplaribus lectis, quemadmodum subscribere unusquisque vestrum debeat, dilectio vestra cognoscat, sive quorum in synodalibus gestis subscriptio jam tenetur, sive qui non potuistis eidem plenario totius Africae interesse concilio: quo, cum de supradictorum haereticorum damnatione omnium vestrum fuerit integrata subscriptio, nihil omnino sit unde 178 ullius dissimulationis, vel negligentiae, vel occultae forsitan pravitatis aliqua videatur merito remansisse suspicio. Et alia manu. Opto, fratres, bene vivatis mei memores. Data kal. Augusti, Carthagine, Monaxio et Plinta consulibus.
CAPITULUM XVIII. Incipiunt capitula excerpta de gestis habitis contra Pelagium haereticum: et alia de libris ejus, quae in Palaestina synodo sibi objecta anathematizare compulsus est. Quod ad Jerusalem nolentem colligi filios suos Dominus clamabat, hoc nos clamamus adversus eos qui filios Ecclesiae colligi nolunt, nec saltem post judicium quod de ipso Pelagio in Palaestina factum est corriguntur. De quo damnatus exisset, nisi objecta sibi contra gratiam Dei dicta, quae obscurare non potuit, ipse damnasset. Praeter illa enim quae quomodo potuit, ausus est qualicunque ratione defendere, objecta sunt quaedam quae nisi remota omni tergiversatione anathematizasset, ipse anathema factus esset. I. Objectum est enim eum dicere Adam mortalem factum, qui sive peccasset, sive non peccasset, moriturus esset. 179
II. Et quod peccatum ejus ipsum solum laeserit, non etiam genus humanum. III. Et quod infantes nuper nati, in illo statu sint in quo Adam fuit ante praevaricationem. IV. Et quod neque per mortem, vel per praevaricationem Adae omne genus humanum moriatur; neque per resurrectionem Christi omne genus hominum resurgat. V. Et infantes, etiamsi non baptizentur, habere vitam aeternam. VI. Et divites baptizatos, nisi omnibus abrenuntient, si quid boni visi fuerint facere, non reputari illis, nec eos habere posse regnum Dei. VII. Et gratiam Dei atque adjutorium non ad singulos actus dari, sed in libero arbitrio esse, vel in lege atque doctrina. VIII. Et Dei gratiam secundum merita nostra dari. IX. Et filios Dei non posse vocari, nisi omnimodo absque peccato fuerint effecti. X. Et non esse liberum arbitrium, si Dei indiget auxilio: quoniam in propria voluntate habet unusquisque facere aliquid, aut non facere. XI. Et victoriam nostram non ex Dei esse adjutorio, sed ex libero arbitrio. XII. Et quod poenitentibus venia non detur secundum gratiam et misericordiam Dei, sed secundum meritum et laborem eorum qui per poenitentiam digni fuerint misericordia. Haec omnia Pelagius sic anathematizavit, quod satis ipsa gesta testantur, ut nihil ad ea quoquo modo defendenda disputationis attulerit. Unde fit consequens ut quisquis sequitur illius episcopalis auctoritatem judicii, et ipsius Pelagii confessionem, haec tenere debeat quae semper tenuit Ecclesia catholica.
I. Quod Adam nisi peccasset, non fuisset moriturus. II. Quod peccatum ejus non ipsum solum laeserit, sed et genus humanum. 180 III. Quod infantes nuper nati non sint in illo statu in quo Adam fuit ante praevaricationem. IV. Ut ad ipsos etiam pertineat quod breviter ait Apostolus: Per unum hominem mors, et per unum hominem resurrectio mortuorum: sicut enim in Adam omnes moriuntur, ita et in Christo omnes vivificabuntur (I Cor. XV, 21). V. Unde fit ut infantes non baptizati non solum regnum coelorum, verum etiam vitam aeternam habere non possint. VI. Confiteatur etiam divites baptizatos, etiamsi divitiis suis non careant, et sint tales quales ad Timotheum describit Apostolus dicens: Praecipe divitibus hujus mundi non superbe sapere, neque sperare in incerto divitiarum; sed in Deo vivo, qui praestat omnia nobis abundanter ad fruendum; divites sint in operibus bonis, facile tribuant, communicent, thesaurizent sibi fundamentum bonum in futurum; ut apprehendant veram vitam (I Tim., XVII): non eos regno Dei posse privari. VII. Fateatur gratiam Dei et adjutorium etiam ad singulos actus dari, eamque non dari secundum merita nostra. VIII. Ut vera sit gratia, id est gratis data per ejus misericordiam qui dixit: Miserebor cui misertus ero; et misericordiam praestabo cui misericors fuero. IX. Fateatur filios Dei illos vocari posse qui quotidie dicunt: Dimitte nobis debita nostra: quod utique non veraciter dicerent, si essent omnino absque peccato. X. Fateatur esse liberum arbitrium, etiamsi divino indiget adjutorio. XI. Fateatur quando contra tentationes dimicamus, et concupiscentias illicitas; quamvis illic habeamus et propriam voluntatem, non tamen ex illa, sed ex adjutorio Dei nostram provenire victoriam: non enim aliter verum erit quod Apostolus ait: Neque volentis, neque currentis, sed miserentis est Dei. 181 XII. Fateatur secundum gratiam et misericordiam Dei veniam poenitentibus dari, non secundum meritum eorum: quandoquidem etiam ipsam poenitentiam donum Dei dixit Apostolus, ubi ait de quibusdam: Ne forte det illis Deus poenitentiam. Haec omnia simpliciter sine ullis fateatur ambagibus, si quis in auctoritatem catholicam et expressa ipsius Pelagii ecclesiasticis gestis verba consentit: neque enim illa quae his sunt contraria, veraciter anathematizata esse credendum est, nisi haec quibus sunt illa contraria, fideli corde teneantur et aperta confessione promantur. CAPITULUM XIX. Incipit sacra epistola Constantii imperatoris, patris Valentiniani Augusti Junioris, de exsiliando Coelestio haeretico Pelagiano. Imperator CONSTANTIUS VOLUSIANO, praefecto Urbis.
Cum praeteritae superstitionis tunc recentia plena vanitatis jamdudum corrigi jusserimus, quotidianis insinuationibus majora fieri nuntiantur. Et quoniam discordia animos commovit populorum, ea quae jamdudum jusseramus praecipimus iterari. Unde his lectis eximietas tua omnes qui Dei invident pietati diligenter inquirat, et eos statim faciat ex muris Urbis expelli; ita tamen ne intra centesimum quidem lapidem habeant licentiam consistendi. Coelestium quoque magis ac magis ex Urbe pelli mandamus; constat enim iisdem e medio sublatis gratiam et concordiam tenere veterem firmitatem. Sane deinceps si tale quidquam fuerit nuntiatum, officium praestantiae tuae 182 capitali sententiae subdendum esse cognosce. Non enim patimur impunitum esse, praecepta nostra exsecutionis negligentia protelari. Vale, parens charissime atque amantissime. Et adjecta subscriptio. Impleatur quod jussimus, quia hoc famae tuae expedit.
CAPITULUM XX. Exemplar edicti propositi a Volusiano praefecto Urbis. Volusianus praefectus edixit: Hactenus Coelestium divinae fidei et quietis publicae turbatorem judiciis amica reis secreta subduxerint. Jam leges et jam edicta persequentur absentem. Cui, quod primum est, aeternae urbis negatur habitatio: ut si vel in proximis fuerit diversatus, debitum non evadat exitium. Pro merito etiam temeritatis atque ausus sui, cunctos hujus edicti cautione praemonemus, ne quis iniquus noxio latebram putet esse praebendam: cuique cum horridi sit posita poena supplicii, ac stylum necesse sit proscriptionis incurrere, quisquis reum divinis humanisque rebus apud se putaverit occultandum.
CAPITULUM XXI. Epistola Innocentii papae ad Exsuperium episcopum Tolosanum, sub titulis VII. INNOCENTIUS episcopus EXSUPERIO episcopo Tolosano.
Consulenti tibi, frater charissime, quid de proposita specie unaquaque sentirem, pro captu intelligentiae meae quae sunt 183 visa respondi, quid sequendum vel docilis ratio persuaderet, vel auctoritas lectionis ostenderet, vel custodita temporum series demonstraret. Et quidem dilectio tua institutum secuta prudentium, ad sedem apostolicam referre maluit, quid deberet de rebus dubiis custodire, potius quam usurpatione praesumpta quae sibi viderentur de singulis obtinere. Cur enim magis pudendum putemus aliquid discere, quam omnino nescire? Mihi quoque ipsi de collatione docilitas accedit, dum perscrutatis rationibus ad proposita respondere compellor; eoque fit ut aliquid semper addiscat, qui postulatur ut doceat. Proponam igitur singula, subjiciamque responsum.
CAP. I.--Proposuisti, quid de his observari debeat, quos in diaconii ministeriis, aut in officio presbyterii positos incontinentes esse aut fuisse generati filii prodiderunt. De his et divinarum legum manifesta est disciplina, et beatae recordationis viri Siricii episcopi (Epist. ad Him. cap. 7, et ad Afr. n. 3) monita evidentia commearunt: ut incontinentes in officiis talibus positi omni honore ecclesiastico privarentur, nec admitterentur accedere ad ministerium, quod sola continentia oportet impleri. Est enim vetus admodum sacrae legis auctoritas, jam inde ab initio custodita, quod in templo anno vicis suae habitare praecepti sunt sacerdotes; ut servientes sacris oblationibus, puros et ab omni labe purgatos sibi vindicent divina ministeria; neque eos ad sacrificia fas sit admitti, qui exercent vel cum uxore carnale consortium: quia scriptum est: Sancti estote, quoniam et ego sanctus sum, Dominus Deus vester (Levit. XI, 44; XX, 7). Quibus utique propter sobolis successionem propterea uxorius usus fuerat relaxatus, quia ex alia tribu ad sacerdotium 184 nullus fuerat praeceptus accedere. Quanto magis hi sacerdotes vel levitae pudicitiam ex die ordinationis suae servare debent, quibus vel sacerdotium vel ministerium sine successione est, nec praeterit dies qua vel a sacrificiis divinis, aut a baptismatis officio vacent? Nam si Paulus ad Corinthios scribit, dicens: Abstinete vos ad tempus, ut vacetis orationi (I Cor. VII, 5), et hoc utique laicis praecipit: multo magis sacerdotes, quibus orandi et sacrificandi juge officium est, semper debebunt ab hujusmodi consortio abstinere? Qui si contaminatus fuerit carnali concupiscentia, quo pudore vel sacrificare usurpabit? aut qua conscientia, quove merito exaudiri se credit, cum dictum sit: Omnia munda mundis; coinquinatis autem et infidelibus nihil mundum (Tit. I, 15). Sed fortasse hoc licere credit, quia scriptum est: Unius uxoris virum. Non permanentem in concupiscentia generandi hoc dixit, sed propter continentiam futuram. Neque enim integros corpore non admisit, qui ait: Vellem autem omnes esse sicut et ego (I Cor. VII, 7); et apertius declarat dicens: Qui autem in carne sunt, Deo placere non possunt: vos autem jam non estis in carne, sed in spiritu (Rom. VIII, 9), Et habentem filios (I Tim. III, 4) non generantem, dixit; sed ea plane dispar et divisa sententia est. Nam si ad aliquos forma illa ecclesiasticae vitae pariter et disciplinae quae ab episcopo Siricio ad provincias commeavit, non pervenisse probabitur, his ignorationis venia remittitur, ita ut de caetero incipiant penitus abstinere; et ita gradus suos in quibus inventi fuerint, sic retentent, ut eis non liceat ad potiora conscendere: quibus in beneficio esse debet, quod hunc ipsum locum, quem retinent, 185 non amittant. Si qui autem scisse formam vivendi missam a Siricio deteguntur, neque statim cupiditates libidinis abjecisse; illi sunt modis omnibus summovendi: qui post ammonitionem cognitam, praeponendam arbitrati sunt voluptatem.
CAP. II.--Et hoc quaesitum est: quid de his observari oporteat, qui post baptismum, omni tempore incontinentiae voluptatibus dediti, in extremo fine vitae suae poenitentiam simul et reconciliationem communionis exposcunt. De his observatio prior, durior; posterior, interveniente misericordia, inclinatior. Nam consuetudo prior tenuit ut concederetur eis poenitentia, sed communio negaretur. Nam cum illis temporibus crebrae persecutiones essent, ne communionis concessa facilitas homines de reconciliatione securos non revocaret a lapsu, merito. negata communione, est concessa poenitentia, ne totum penitus negaretur: et duriorem remissionem fecit temporis ratio. Sed postquam Dominus noster pacem Ecclesiis suis reddidit, jam depulso terrore communionem dari obeuntibus placuit, et propter Domini misericordiam quasi viaticum profecturis, ne Novatiani haeretici negantis veniam, asperitatem et duritiam sequi videamur. Tribuitur ergo cum poenitentia extrema communio, ut homines hujusmodi vel in supremis suis, permittente Salvatore nostro, a perpetuo exitio vindicentur.
CAP. III.--Quaesitum est etiam super his qui post baptismum administraverunt, et aut tormenta sola exercuerunt, aut etiam capitalem protulere sententiam. Nihil de iis legimus a majoribus diffinitum. Meminerant enim a Deo potestatis has fuisse concessas, et propter vindictam noxiorum gladium fuisse permissum, et Dei ministrum esse datum vindicem in hujusmodi. Quemadmodum 186 igitur reprehenderent factum, quod auctore Domino viderent esse concessum? De his ergo ita ut hactenus servatum est, sic habemus: ne aut disciplinam evertere, aut contra auctoritatem Domini venire videamur. Ipsis autem in ratione reddenda gesta sua omnia servabuntur.
CAP. IV.--Et illud desideratum est sciri, cur communicantes viri cum adulteris uxoribus non conveniant, cum econtra uxores in consortio adulterorum virorum manere videantur. Super hoc Christiana religio adulterium in utroque sexu pari ratione condemnat; sed viros suos mulieres de adulterio non facile accusant, et non habent latentia peccata vindictam. Viri autem uxores suas liberius adulteras apud sacerdotes deferre consueverunt; et ideo mulieribus, prodito earum crimine, communio denegatur; virorum autem, latente commisso, non facile aliquis ex suspicionibus abstinetur; qui utique summovebitur, si ejus flagirium detegatur. Cum ergo par causa sit, interdum probatione cessante, vindictae ratio conquiescit.
CAP. V.--Illud etiam sciscitari voluisti: an preces dictantibus liberum concedatur, utique post baptismi regenerationem, a principibus poscere mortem alicujus, vel sanguinem de reatu. Quam rem principes nunquam sine cognitione concedunt; sed ad judices commissa ipsa, vel crimina semper remittunt, ut causa cognita vindicentur. Quae cum quaesitori fuerint delegata, aut absolutio, aut damnatio, pro negotii qualitate profertur; et dum legum auctoritas in improbos exercetur, erit dictator immunis.
CAP. VI.--De iis etiam requisivit dilectio tua, qui interveniente repudio, alii se matrimonio copularunt, quos in utraque parte adulteros esse manifestum est. Qui vero vel uxore vivente, quamvis dissociatum videatur esse 187 conjugium, ad aliam copulam festinarunt, non possunt adulteri non videri: in tantum ut etiam hae personae quibus tales conjuncti sunt, etiam ipsae adulterium commisisse videantur, secundum illud quod legimus in Evangelio: Qui dimiserit uxorem suam, et duxerit aliam, maechatur. Similiter et qui dimissam duxerit, maechatur (Matth. XIX, 9). Et ideo omnes a communione abstinendos. De parentibus autem, aut propinquis eorum, nihil tale statui potest, nisi incentores illiciti consortii fuisse detegantur.
CAP. VII.--Qui vero libri recipiantur in canone, brevis annexus ostendit. Haec sunt quae desiderata voce moneri voluisti. Mosi libri quinque, id est Genesis, Exodi, Levitici, Numeri, Deuteronomii; et Jesu Nave I, Judicum I, Regnorum libri quatuor, simul et Ruth, Prophetarum libri XVI, Salomonis libri quinque, Psalterium. Item Historiarum, Job liber unus, Tobiae unus, Esther unus, Judith unus, Machabaeorum duo, Esdrae duo, Paralipomenon libri duo. Item novi Testamenti: Evangeliorum libri quatuor, apostoli Pauli epistolae XIV, epistolae Joannis III, epistolae Petri II, epistola Judae, epistola Jacobi, Actus apostolorum, 188 Apocalypsis Joannis. Caetera autem, quae vel sub nomine Matthiae, sive Jacobi minoris, vel sub nomine Petri et Joannis, quae a quodam Leucio scripta sunt, vel sub nomine Thomae, et si qua sunt talia, non solum repudianda, verum etiam noveris esse damnanda. Data X kalendas Martii, Stilicone et Anthemio, viris clarissimis consulibus.
CAPITULUM XXII. Incipit epistola Innocentii papae ad Macedones episcopos, sub titulis IV. INNOCENTIUS RUFO, EUSEBIO, EUSTATHIO, CLAUDIO, MAXIMIANO, EUGENIO, GERONTIO, JOANNI, POLYCHRONIO, SOPHRONIO, FLAVIANO, HILARIO, MACEDONIO, CALICRATI, ZOSIMO, PROFUTURO. NICETAE, HERMOGENI, VINCENTIO, ASIOLOGO, TERENTIANO, HERODIANO 189 ET MARTIANO, episcopis Macedonibus, et diaconibus, in Domino salutem.
Magna me gratulatio habuit, cum post tot discrimina totius, ut ita dixerim, mundi, Vitalis archidiaconus vestrarum portitor litterarum ex illis partibus ad nos usque directus advenit. Quem cum vidissemus, illico, ut oportebat, percunctati de vestro statu sumus. Verum ubi reperimus vos ex sententia degere, Domino Deo nostro uberes gratias retulimus, quod suos famulos, suisque altaribus servientes et in adversis tuetur, et in prosperis gubernare dignatur. Qui cum tradidisset epistolas, eas praecepi illico recenseri, in quibus multa posita pervidi, quae stuporem mentibus nostris indicerent, facerentque nos non modicum dubitare, utrum aliter putaremus, an illa ita essent posita quemadmodum personabant. Quae cum saepius repeti fecissem, adverti sedi apostolicae, ad quam relatio missa quasi ad caput currebat Ecclesiarum, aliquam fieri injuriam, cujus in ambiguum adhuc sententia duceretur. Unde de quibus jamdudum scripsisse me memini, nunc iterare formam argumentis evidentioribus relationis vestrae geminata percunctatio compellit.
CAP. I.--Eos qui viduas accepisse suggeruntur uxores, non solum clericos effectos agnovi, verum etiam usque ad infulas summi sacerdotii pervenisse: quod contra legis esse praecepta nullus ignorat. Nam cum Moyses legislator clamitet: Sacerdotes uxorem virginem accipiant (Lev. XXI, 13); ac ne in hoc praecepto aliquid putaretur ambiguum, addidit: non viduam, neque ejectam: contra quod 190 praeceptum divina auctoritate subnixum, nulla definitio mandati alterius opponitur, nisi consuetudo vestra, quae, ut ipsi fatemini, ex ignorantia et, ut verecundius dicam, non ex apostolica traditione et integra ratione constituta est. Nos autem omnesque per Orientem Occidentemque Ecclesias noverit vestra dilectio haec penitus non admittere, nec ad ultimum ecclesiastici ordinis locum tales assumere; et si reperti fuerint, removere.
CAP. II.--Deinde ponitur non dici oportere digamum eum qui catechumenus habuerit atque amiserit uxorem, si post baptismum fuerit aliam sortitus, eamque primam videri, quae novo homini copulata sit: quia illud conjugium post baptismi sacramentum cum caeteris criminibus sit ablutum. Quod cum de una utique dicitur, certe si tres habuerit in vetere positus homine uxores, erit ei, quae post baptismum quarta est, sic interpretantibus, prima; virginisque nomen accipiet, quae quarto ducta est loco. Quis, oro, istud non videat contra Apostoli esse praeceptum? qui ait: unius uxoris virum (I Tim. III, 2; Tit. I, 6) oportet fieri sacerdotem. Sed objicitur, quod in baptismo totum quidquid in vetere homine gestum est, sit solutum. Dicite mihi, cum pace vestra loquor, crimina tantum dimittuntur in baptismo, an et illa quae secundum legis praecepta ac Dei instituta complentur? Uxorem ducere crimen est, aut non est crimen? Si crimen est, ergo, praefata venia dixerim, erit auctor in culpa, qui ut homines crimina committerent in paradiso, cum ipse ita eos jungeret, benedixit. Si vero non est crimen, quia quod Deus junxit, nefas sit crimen appellari, et Salomon addidit: Etenim 191 a Deo praeparatur viro uxor (Prov. XIX, 14): quomodo creditur inter crimina esse dimissum, quod Deo auctore legitur consummatum? Quid de talium filiis percensetur? Nunquid non erunt admittendi in haereditatis consortium, quia ex ea suscepti sunt quae ante baptismum fuit uxor? eruntque appellandi vel naturales, vel spurii, quia non est legitimum matrimonium, nisi illud, ut vobis videtur, quod post baptismum assumitur. Ipse Dominus cum interrogaretur a Judaeis, si liceret dimittere uxorem, atque exponeret fieri non debere, addidit: Quod ergo Deus junxit, homo non separet (Matth. XIX, 6). Ac ne de his locutus esse credatur quae post baptismum sortiuntur, mementote hoc et a Judaeis interrogatum, et Judaeis esse responsum. Quaero, et sollicitius quaero, si una eademque sit uxor ejus qui ante catechumenus, postea fidelis sit, filiosque ex ea cum esset catechumenus susceperit, ac postea alios, cum fidelis: utrum sint fratres appellandi? an non habeant, defuncto postea patre, erciscundae haereditatis consortium, quibus filiorum nomen abstulisse creditur regeneratio spiritualis? Quod cum ita sentire atque judicare absurdum est: quae (malum) ratio est hoc defendi, et vacua opinione magis jactari, quam aliqua auctoritate roborari, cum non possit inter peccata deputari, quod lex praecepit, et Deus injungit? Nunquid si quis catechumenus virtutibus studuerit, humilitatem secutus fuerit, patientiam tenuerit, eleemoysnas fecerit, morti destinatos qualibet ratione eripuerit, adulteria exhorruerit, castitatem tenuerit; quaero si haec, cum fuerit factus fidelis, amittat, quia per baptismum, totum quod vetus homo gesserat putatur auferri? Aspiciamus hominem gentilem Cornelium (Act. X, 1) orationibus atque eleemosynis revelationem, Petrumque ipsum vidisse. Nunquid per baptismum haec illi ablata sunt, propter 192 quae ei baptismum videtur esse concessum? Si ita creditur, mihi credite, non modicum erratur; quia quidquid bene gestum fuerit, et secundum legis praecepta custoditum, non potest agenti deperire; quod quia ex Dei mandato efficitur, non potest dici peccatum, et quod peccatum non est, solvi inter peccata omnino non debet; eritque integrum aestimare aboleri non posse prioris nomen uxoris, cum non dimissum sit pro peccato, quia ex Dei sit voluntate completum.
CAP. III.--Ventum est ad tertiam quaestionem, quae pro sui difficultate longiorem exigit disputationem. Cum nos dicamus ab haereticis ordinatos vulneratum per illam manus impositionem habere caput, et ubi vulnus infixum est, medicina est adhibenda, ut possit recipere sanitatem: quae sanitas post vulnus secuta sine cicatrice esse non poterit; atque ubi poenitentiae remedium necessarium est, illic ordinationis honorem locum habere non posse. Nam si, ut legitur, quod tetigerit immundus, immundum erit (Num. XIX, 22; Levit. XV, 4): quomodo ei tribuetur quod munditia ac puritas consuevit accipere? Sed econtra asseritur eum qui honorem amisit, honorem dare non posse; nec illum aliquid accepisse, quia nihil in dante erat quod ille posset accipere. Acquiescimus, et verum est. Certe quia quod non habuit, dare non potuit; damnationem utique, quam habuit, per pravam manus impositionem dedit; et qui particeps factus est damnato, quomodo debeat honorem accipere, invenire non possum.
Sed dicitur vera ac justa legitimi sacerdotis benedictio auferre omne vitium quod a vitioso fuerat injectum. Ergo, si ita est, applicentur ad ordinationem sacrilegi, adulteri atque omnium criminum rei, quia per benedictionem ordinationis in crimina vel vitia putantur auferri. Nullus sit poenitentiae 193 locus, quia id potest praestare ordinatio, quod longa satisfactio praestare consuevit. Sed nostrae lex est Ecclesiae, venientibus ab haereticis, qui tamen illic baptizati sunt, per manus impositionem, laicam tantum tribuere communionem, nec ex his aliquem in clericatus honorem vel exiguum subrogare; at vero ii qui a catholica ad haeresim transierunt, quos aliter non oportet nisi per poenitentiam suscipi, apud vos non solum poenitentiam non agunt, verum etiam honore cumulantur.
Sed Anysii quondam fratris nostri aliorumque sacerdotum summa deliberatio haec fuit: ut quos Bonosus ordinaverat, ne cum eodem remanerent, ac fieret non mediocre scandalum, ordinati reciperentur. Vicimus, ut opinor, ambigua. Jam ergo quod pro remedio ac necessitate temporis statutum est, constat primitus non fuisse, ac fuisse regulas veteres quas ab apostolis aut apostolicis viris traditas Ecclesia Romana custodit, custodiendasque mandat his qui eam audire consueverunt. Sed necessitas temporis id fieri magnopere postulabat. Ergo quod pro remedio necessitas reperit, cessante necessitate debet utique cessare pariter quod urgebat, quia alius est ordo legitimus, alia usurpatio, quam ad praesens fieri tempus impellit.
Sed canones apud Nicaeam constituti de Novatianis fieri permiserunt. Prius ille canon a Patribus institutus ponendus est; ut possimus advertere vel quid, vel qualiter sensum ab iisdem sit, vel praeceptum. De iis, inquit, qui seipsos nominant Catharos, id est Mundos, et aliquando veniunt ad Ecclesiam catholicam, placuit sanctae et magnae synodo, ut accepta manus impositione sic maneant in clero (Nicaen. can. 8): Possum vero dicere de solis Novatianis hoc esse praeceptum, nec ad aliarum haeresum clericos pertinere. Nam si utique ita de omnibus diffinirent, addidissent: a Novatianis aliisque haereticis revertentes debere in suum ordinem recipi; 194 quod ita esse, etiam illud maxime quod de Paulianistis dictum est (Can. Nicaen. 19), poterit confirmare, a quibus venientes etiam baptizari praecipiunt. Nunquidnam cum de Paulianistis jubent, omnes qui ab haereticis revertuntur, erunt hoc exemplo baptizandi? Quod cum nullus audeat facere, de ipsis tantum esse praeceptum ratio ipsa demonstrat. Denique baptizatos rite a Philippo evangelista Petrus et Joannes sola manus impositione consummant; illos vero quos apostolus Paulus baptizatos Joannis baptismate reperit, interrogavit an Spiritum sanctum accepissent; fatentibusque se illud ne quidem nomen audisse, jussit eos baptizari. Videtis ergo rite baptizatos illo dono iterari non posse, et aliter sola aqua lotos baptizari in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti necessarium pervideri. Ita et de Novatianis jussum tantum esse, lucida manifestatione relegitur. Quod idcirco distinctum esse ipsis duabus haeresibus, manifesta ratio declarat; quia Paulianistae in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti minime baptizabant; et Novatiani iisdem nominibus tremendis venerandisque baptizant; nec apud istos de unitate potestatis divinae, hoc est Patris, et Filii, et Spiritus sancti, aliquando quaestio commota est. Et ideo, omnibus segregatis, haec sola electa est, cui istud crederent concedendum, quia nihil in Patris, et Filii, et Spiritus sancti sacramento peccarent. Si quis vero de catholica ad haeresim transiens, aut fidelis ad apostasiam reversus, resipiscens redire voluerit, nunquid eadem ratione poterit ad clerum permitti, cujus commissum non nisi longa poenitentia poterit aboleri? Nec post poenitentiam clericum fieri ipsi canones sua auctoritate permittunt. Unde constat qui de catholica ad Bonosum transiere damnatum, atque se passi sunt vel cupierunt ab eodem ordinari, non oportuisse ecclesiasticae ordinationis suscipere dignitatem, qui commune omnium Ecclesiarum judicium deserentes, 195 suam peculiariter in Bonoso vanitatem sequendam esse duxerunt.
Sed multos constat vim passos, atque invitos attractos, repugnantesque ab eodem ordinatos. Dicat mihi, volo, quisquis id credit, si non post ordinationem Bonosi interfuit, cum conficeret sacramenta; si communioni ejus participatus non est; si statim discedens de ejus pessimo conciliabulo ad Ecclesiam rediit: iste talis invenitur habere excusationis aliquem colorem. Caeterum qui vel post annum vel menses ad Ecclesiam redierunt, intelligitur eos, quia in catholica noverant se propter vitia sua non posse suscipere ordinationem, idcirco ad illum perrexisse, qui passim et sine ulla discussione ordinationes illicitas faciebat; credentes se posse per istam institutionem in catholica invenire locum, de quo antea desperarant. Nunc illud, quod superest, interrogo: qui post mensem, aut eo amplius rediit, cum se presbyterum a Bonoso confideret ordinatum, si non sacramenta confecit, si non populis distribuit, si non missas secundum consuetudinem complevit, quid de his censeatis, quaeso, promatis apertius. Ad summam certe qui nihil a Bonoso acceperunt, rei sunt usurpatae dignitatis, qui conficiendorum sacramentorum sibi vindicaverunt, aut non vindicaverunt auctoritatem, atque id se putaverunt esse, quod eis nulla fuerat regulari ratione concessum. Pervideat ergo dilectio vestra hactenus talia 196 transisse; et advertite, quod utique, ut dicitis, necessitas imperavit, in pace jam constitutas Ecclesias non posse praesumere; sed, ut saepe accidit, quoties a populis aut a turba peccatur, quia in omnes propter multitudinem non potest vindicari, inultum solere transire. Priora ergo dimittenda dico Dei judicio, et de reliquo maxima sollicitudine praecavendum.
CAP. IV.--Veniam nunc ad maximum quasi quoddam thema Photinum; et, quod mihi anxium est ac difficillimum, majorum revolvam sententias. Fuerat de illo quoquo pacto, ut etiam ipsi commeministis, aliquid utique gravius constitutum. Verum quia id per rumorem falsum, ut asseritis, subreptum huic sedi, et elicitum per insidias demonstratis: quia res ad salutem rediit, et vel veniam nos hanc in tantum vobis annitentibus post condemnationem more apostolico subrogamus; tantisque vestris assertionibus, vobis tam bonis tamque charis non dare consensum, omnibus duris rebus durius arbitramur. Pro vestra ergo approbatione, fratres charissimi, et sententia ac postulatione episcopum Photinum habetote licitum ita constituere, ut deprecamini. Nostram ergo in melius conversam sententiam labore vel testimonio vestro compotes voti suscipite, atque Eustachium a me saepissime comprobatum nolite exspectare, ut diaconii gratia spolietur. Sollicitos enim vos pro salute libenter audio; contra 197 caput etiamsi faciendum sit, non libenter admitto: cui manum porrigitis, vobiscum porrigo; cui porrigo, mecum porrigite. Haec enim ad Corinthios apostolica est declarata benignitas: ut in uno spiritu ductam ac reductam sententiam boni semper indifferenter sequantur. Nam, fateor, haec me primum res bene habet erga Eustachium diaconum, quod nec contra fidem quidquam locutus sit, nec loquentem admiserit, nec ad mortem eum crimen aliquod commisisse, vel jactatum unquam, vel fictum de eo recognoverim; et qui in his salvus est, si quo pacto conversationes amabiles non habet, habendus est ut minus pro tempore dilectus, non ut inimicus aestimatus diabolo in perpetuum mancipandus. Cognosco illum inter illas simultates ac turbines contra multorum studia, non dico qualia, diversa sensisse; et cum hinc res calamitatesque ipsae emendatae sint, adhuc usque Dizoniani et Cyriaci subdiaconorum non potuisse apud vos commendationem reviviscere. Exstinguite, quaeso, ab illo praedictisque quorumcunque videtis animosas ac non justas aemulationes: ut ipse apud nos integer, apud vos cum suis reparatus profundam pacem, non fictam pervidens charitatem, omnibus vobis ac singulatim occurrat, charitatis vinculis, quae nullis modis a Christo solvuntur, vobiscum pariter in perpetuum connexus laetetur in Domino. Datum idibus Decembris Constantio V. C. consule.
198 CAPITULUM XXIII. Epistola Innocentii papae ad Decentium Egubinum episcopum, sub titulis VII. INNOCENTIUS DECENTIO episcopo Egubino.
Si instituta ecclesiastica, ut sunt a beatis apostolis tradita, integra vellent servare Domini sacerdotes, nulla diversitas, nulla varietas in ipsis ordinibus et consecrationibus haberetur. Sed dum unusquisque, non quod traditum est, sed quod sibi visum fuerit, hoc existimat esse tenendum, inde diversa in diversis locis vel Ecclesiis aut teneri, aut celebrari videntur; ac fit scandalum populis, qui dum nesciunt traditiones antiquas humana praesumptione corruptas, putant sibi aut Ecclesias non convenire, aut ab apostolis vel apostolicis viris contrarietatem inductam. Quis enim nesciat aut non advertat id quod a principe apostolorum Petro Romanae Ecclesiae traditum est, ac nunc usque custoditur, ab omnibus debere servari, nec superduci aut introduci aliquid quod auctoritatem non habeat, aut aliunde accipere videatur exemplum? praesertim cum sit manifestum in omnem Italiam, Gallias, Hispanias, Africam, atque Siciliam, insulasque interjacentes, nullum instituisse Ecclesias, nisi eos quos venerabilis apostolus Petrus aut ejus successores constituerunt sacerdotes. Aut legant si in his provinciis alius apostolorum 199 invenitur aut legitur docuisse. Qui si non legunt, quia nusquam inveniunt, oportet eos hoc sequi quod Ecclesia Romana custodit, a qua eos principium accepisse non dubium est: ne dum peregrinis assertionibus student, caput institutionum videantur omittere. Saepe dilectionem tuam ad Urbem venisse, ac nobiscum in ecclesiam convenisse non dubium est; et quem morem vel in consecrandis mysteriis, vel in caeteris arcanis agendis teneat, cognovisse. Quod sufficere ad informationem Ecclesiae tuae vel reformationem, si praecessores tui minus aliquid aut aliter tenuerint, satis certum haberemus, nisi de aliquibus consulendos nos esse duxisses. Quibus idcirco respondemus, non quod te aliqua ignorare credamus, sed ut majori auctoritate vel tuos instituas, vel si qui a Romanae Ecclesiae institutionibus errant, aut commoneas, aut indicare non differas; ut scire valeamus qui sunt qui aut novitates inducunt aut alterius Ecclesiae quam Romanae existimant consuetudinem esse servandam.
CAP. I.--Pacem igitur asseris ante confecta mysteria quosdam populis imperare, vel sibi inter se sacerdotes tradere, cum post omnia, quae aperire non debeo, pax sit necessario indicenda, per quam constet populum ad omnia quae in mysteriis aguntur atque in ecclesia celebrantur, praebuisse consensum, ac finita esse pacis concludentis signaculo demonstrentur.
CAP. II.--De nominibus vero recitandis antequam precem sacerdos faciat, atque eorum oblationes quorum nomina recitanda sunt, oratione commendet, quam superfluum sit, et ipse per tuam prudentiam recognoscis: ut cujus hostiam necdum Deo offeras, ejus nomen ante insinues, quamvis illi incognitum nihil sit. Prius ergo oblationes sunt commendandae, ac tum eorum nomina quorum sunt, edicenda: ut inter sacra mysteria nominentur, non inter alia quae ante praemittimus, ut ipsis mysteriis viam futuris precibus aperiamus.
200 CAP. III.--De consignandis vero infantibus, manifestum est non ab alio quam ab episcopo fieri licere. Nam presbyteri, licet sint sacerdotes, pontificatus tamen apicem non habent. Hoc autem pontificibus solis deberi, ut vel consignent, vel Paracletum Spiritum tradant, non solum ecclesiastica consuetudo demonstrat, verum illa lectio Actuum apostolorum quae asserit Petrum et Joannem esse directos qui jam baptizatis traderent Spiritum sanctum. Nam presbyteris, seu extra episcopum, sive praesente episcopo cum baptizant, chrismate baptizatos ungere licet, sed quod ab episcopo fuerit consecratum, non tamen frontem ex eodem oleo signare, quod solis debetur episcopis cum tradunt Spiritum Paracletum. Verba vero dicere non possum, ne magis prodere videar quam ad consultationem respondere.
CAP. IV.--Sabbato vero jejunandum esse, ratio evidentissima demonstrat. Nam si diem Dominicum ob venerabilem Resurrectionem Domini nostri Jesu Christi, non solum in Pascha celebramus, verum etiam per singulos circutos hebdomadarum ipsius diei imaginem frequentamus, ac sexta feria propter Passionem Domini jejunamus; sabbatum praetermittere non debemus, qui (dies) inter tristitiam et laetitiam temporis illius videtur inclusus. Nam utique constat apostolos biduo isto et in moerore fuisse, et propter metum Judaeorum se occuluisse. Quod utique non dubium est in tantum eos jejunasse biduo memorato, ut traditio Ecclesiae habeat isto biduo sacramenta penitus non celebrari. Quae forma utique per singulas est tenenda hebdomadas, propter id quod commemoratio diei illius semper est celebranda. Quod si putant semel atque uno sabbato jejunandum, ergo et Dominica, et sexta feria, semel in Pascha erit utique celebranda. Si autem Dominici diei ac sextae feriae per singulas hebdomadas reparanda imago est, dementis est bidui agere consuetudinem, 201 sabbato praetermisso, cum non disparem habeat causam a sexta feria videlicet, in qua Dominus passus est, quando et ad inferos fuit, ut tertia die resurgens laetitiam redderet post biduanam tristitiam praecedentem. Non ergo nos negamus sexta feria jejunandum, sed dicimus et sabbato hoc agendum; quia ambo dies tristitiam apostolis vel iis qui Christum secuti sunt, indixerunt. Qui die Dominico exhilarati, non solum ipsum festivissimum esse voluerunt, verum etiam per omnes hebdomadas frequentandum esse duxerunt.
CAP. V.--De fermento vero quod die Dominica per titulos mittimus, superflue nos consulere voluisti, cum omnes ecclesiae nostrae sint intra civitatem constitutae. Quarum presbyteri, quia die ipso propter plebem sibi creditam nobiscum convenire non possunt, idcirco fermentum a nobis confectum per acolythos accipiunt, ut se a nostra communione, maxime illa die, non judicent separatos; quod per parochias fieri debere non puto, quia nec longe portanda sunt sacramenta, nec nos per coemeteria diversa constitutis presbyteris destinamus, et presbyteri eorum conficiendorum jus habeant et licentiam.
CAP. VI.--De iis vero baptizatis qui postea a daemonio, vitio aliquo aut peccato interveniente, arripiuntur, quaesivit dilectio tua si a presbytero aut diacono possint aut debeant 202 designari; quod hoc nisi episcopum praecipere non licet: nam eis manus imponenda omnino non est, nisi episcopus auctoritatem dederit id efficiendi. Ut autem fiat, episcopi est imperare ut manus eis vel a presbytero, vel a caeteris clericis imponatur. Nam quomodo id fieri sine magno labore poterit, ut longe constitutus energumenus ad episcopum deducatur, cum, si talis casus ei in itinere acciderit, nec perferri ad episcopum, nec referri ad sua facile possit?
CAP. VII.--De poenitentibus autem qui sive ex gravioribus commissis, sive ex levioribus poenitentiam gerunt, si nulla interveniat aegritudo, quinta feria ante Pascha eis remittendum, Romanae Ecclesiae consuetudo demonstrat. Caeterum de aestimando pondere delictorum sacerdotis est judicare, ut attendat ad confessionem poenitentis, et ad fletus atque lacrymas corrigentis; ac tum jubere dimitti, cum viderit congruam satisfactionem. Sane si quis in aegritudinem inciderit, atque usque ad desperationem venerit, ei ante tempus Paschae relaxandum, ne de saeculo absque communione discedat.
CAP. VIII.--Sane quoniam de hoc, sicuti de caeteris, consulere voluit tua dilectio, adjecit etiam filius meus Coelestinus diaconus in epistola sua esse a tua dilectione positum illud, quod in beati apostoli Jacobi epistola conscriptum est: Si infirmus aliquis in vobis est, 203 vocet presbyteros Ecclesiae, et orent super ipsum, ungentes eum oleo in nomine Domini; et oratio in fide salvabit laborantem, et suscitabit illum Dominus; et, si peccata fecit, remittet ei. Quod non est dubium de fidelibus aegrotantibus accipi vel intelligi debere, qui sancto oleo chrismatis perungi possunt; quo ab episcopo confecto, non solum sacerdotibus, sed et omnibus uti Christianis licet in sua aut suorum necessitate ungendo. Caeterum illud superfluo videmus adjectum, ut de episcopo ambigatur, quod presbyteris licere non dubium est. Nam idcirco presbyteris dictum est, quia episcopi aliis occupationibus impediti ad omnes languidos ire non possunt. Caeterum si episcopus aut potest, aut dignum ducit aliquem a se visitandum, et benedicere et tangere chrismate, sine cunctatione potest, cujus est ipsum chrisma conficere. Nam poenitentibus istud infundi non potest, quia genus sacramenti est. Nam quibus reliqua sacramenta negantur, quomodo unum genus putatur posse concedi?
His igitur, frater charissime, omnibus quae tua dilectio voluit a nobis exponi, prout potuimus respondere curavimus, ut Ecclesia tua Romanam consuetudinem, a qua originem ducit, servare valeat atque custodire. Reliqua vero, quae scribi fas non erat, cum adfueris, interrogati poterimus edicere. Erit autem Domini potentiae etiam id procurare, ut et tuam Ecclesiam, et clericos nostros qui sub tuo pontificio divinis famulantur officiis bene instituas, et aliis formam tribuas quam debeant imitari. Data XIV kal. Aprilis Theodosio Augusto septies et Palladio V. C. consulibus.
204 CAPITULUM XXIV. Epistola Innocentii ad Victricium episcopum Rothomagensem: sub titulis XV. INNOCENTIUS VICTRICIO Rothomagensi episcopo.
Etsi tibi, frater charissime, pro merito et honore sacerdotii quo plurimum polles, vivendi et docendi secundum ecclesiasticas regulas nota sunt omnia, neque est aliquid quod de sacris lectionibus tibi minus collectum esse videatur; tamen quia Romanae Ecclesiae normam atque auctoritatem magnopere postulasti, voluntati tuae admodum morem gerens, digestas vitae et morum probabilium disciplinas annexas litteris meis misi, per quas advertant Ecclesiarum regionis vestrae populi quibus rebus et regulis Christianorum vita in sua cujusque professione debeat contineri, qualisque servetur in urbis Romae ecclesiis disciplina. Erit dilectionis tuae per plebes finitimas et consacerdotes nostros qui in illis regionibus propriis Ecclesiis praesident, regularum hunc librum quasi didascalicum atque monitorem sedulo insinuare, ut et nostros cognoscere, et ad fidem confluentium mores valeant docendi sedulitate formare. Aut enim propositum suum ex hac nostra congruenti lectione cognoscent, aut si quid adhuc desideratur, facile poterunt ex bona imitatione supplere.
Incipiamus igitur adjuvante sancto apostolo Petro, per quem et apostolatus et episcopatus in Christo coepit exordium: ut quoniam plures saepe emerserunt causae, quae in aliquantis non erant causae, sed crimina, ut de caetero sollicitudo sit unicuique sacerdoti in sua Ecclesia curam hujusmodi habere, sicut apostolus praedicat Paulus, 205 talem Ecclesiam Deo exhibendam, non habentem maculam aut rugam (Ephes. V, 27): ne alicujus morbidae ovis afflatu conscientia nostra contaminata violetur. Propter eos igitur qui vel ignorantia vel desidia non tenent ecclesiasticam disciplinam, et multa non praesumenda praesumunt, recte postulasti ut in illis partibus istiusmodi quam tenet Ecclesia Romana forma servetur; non quo nova praecepta aliqua imperentur; sed ea quae per desidiam aliquorum neglecta sunt, ab omnibus observari cupiamus: quae tamen apostolica et Patrum traditione sunt constituta. Scriptum namque est ad Thessalonicenses, Paulo monente: State et tenete traditiones nostras, quas tradidi vobis sive per verbum, sive per epistolam (II Thess. II, 15). Illud tuam certe mentem debet vehementius excitare, ut ab omni labe saeculi istius immunis ante Dei conspectum et securus inveniaris: cui enim multum creditur, plus ab eo exigitur usura poenarum. Ergo quoniam non pro nobis tantum, sed et pro populo Christi cogimur praestare rationem, disciplina deifica populum erudire debemus. Exstiterunt enim nonnulli qui, statuta majorum non tenentes, castitatem Ecclesiae sua 206 praesumptione violarent, populi favorem sequentes, et Dei judicium non timentes. Ergo ne silentio nostro existimemur his praebere consensum, Domino dicente: Videbas furem et currebas cum eo (Ps. XLIX, 18): haec sunt quae deinceps intuitu divini judicii omnem catholicum episcopum expedit custodire.
CAP. I.--Primum ut extra conscientiam metropolitani episcopi nullus audeat ordinare. Integrum enim est judicium quod plurimorum sententiis confirmatur: ne unus episcopus ordinare praesumat, ne furtivum beneficium praestitum videatur. Hoc enim et in synodo Nicaena constitutum est atque definitum.
CAP. II.--Item si quis post remissionem peccatorum cingulum militiae saecularis habuerit, ad clericatum admitti omnino non debet.
CAP. III.--Si quae autem causae vel contentiones inter clericos tam superioris ordinis quam etiam inferioris exortae fuerint, ut secundum synodum Nicaenam congregatis ejusdem provinciae episcopis jurgium terminetur; nec alicui liceat, sine praejudicio tamen Romanae Ecclesiae, relictis iis sacerdotibus qui in eadem provincia Dei Ecclesias nutu divino gubernant, 207 ad alias convolare provincias. Quod si quis forte praesumpserit, et ab officio clericatus summotus, et injuriarum reus ab omnibus judicetur.
CAP. IV.--Si autem majores causae in medium fuerint devolutae, ad sedem apostolicam, sicut synodus statuit, post judicium episcopale referantur.
CAP. V.--Ut mulierem clericus non ducat uxorem; quia scriptum est: Sacerdos virginem uxorem accipiat, non viduam, non ejectam. Utique qui ad sacerdotium labore suo et vitae probitate contendit, cavere debet ne hoc praejudicio impeditus pervenire non possit.
CAP. VI.--Ut is qui mulierem, licet laicus, duxerit uxorem, sive ante baptismum, sive post baptismum, non admittatur ad clerum; quia eodem vitio videtur exclusus. In baptismo enim crimina dimittuntur, non acceptae uxoris consortium relaxatur.
CAP. VII.--Ne is qui secundam duxerit uxorem clericus fiat; quia scriptum est: Unius uxoris virum (I Tim. III, 2); et iterum: Sacerdotes mei semel nubant; et alibi: Sacerdotes mei non nubent amplius. Ac ne ab aliquibus existimetur ante 208 baptismum si forte quis accepit uxorem, et ea de saeculo recedente, alteram duxerit, in baptismo esse dimissum; satis errat a regula; quia in baptismo remittuntur peccata, non acceptarum uxorum numerus aboletur, cum utique uxor ex praecepto legis ducatur (Lev. XXI); in tantum, ut in paradiso (Gen. II, 25), cum parentes humani generis conjungerentur, ab ipso Domino sint benedicti; et Salomon dicat: A Deo praeparatur viro uxor (Prov. XIV). Quam formam etiam omnes sacerdotes servare, usus ipse Ecclesiae demonstrat. Satis enim absurdum est aliquem credere uxorem ante baptismum acceptam, post baptismum non computari, cum benedictio quae super nubentes per sacerdotem imponitur, non materiam delinquendi dedisse, sed formam tenuisse legis a Deo antiquitus institutae doceatur. Quod si non putatur uxor esse computanda quae ante baptismum ducta est, ergo nec filii qui ante baptismum geniti sunt, pro filiis haberentur.
CAP. VIII.--Ut de aliena Ecclesia ordinare clericum nullus usurpet, nisi ejus episcopus exoratus precibus concedere voluerit. Hoc etiam synodus statuit Nicaena: ut abjectum ab altero 209 clericum altera Ecclesia non recipiat.
CAP. IX.--Ut venientes a Novatianis vel Montensibus per manus tantum impositionem suscipiantur; quia quamvis ab haereticis, tamen in Christi nomine baptizati sunt: praeter eos qui si forte a nobis ad illos transeuntes rebaptizati sunt, hi si resipiscentes et ruinam suam cogitantes redire maluerint, sub longa poenitentiae satisfactione admittendi sunt.
CAP. X.--Praeterea, quod dignum, et pudicum, et honestum est, tenere Ecclesia omnino debet: ut sacerdotes et levitae cum uxoribus suis non coeant, quia ministerii quotidiani necessitatibus occupantur: scriptum est enim: Sancti estote, quoniam ego sanctus sum, Dominus Deus vester (Lev. XI, 44, et XX, 7). Nam si priscis temporibus de templo Dei sacerdotes anno vicis suae non discedebant, sicut de Zacharia legimus, nec domum suam omnino tangebant, quibus utique propter sobolis successionem uxorius usus fuerat relaxatus, quia ex alia tribu, et praeter ex semine Aaron ad sacerdotium nullus fuerat praeceptus accedere; quanto magis hi sacerdotes vel levitae pudicitiam ex die ordinationis suae servare debent, quibus vel sacerdotium, vel ministerium sine successione est, nec praeterit dies qua vel a sacrificiis 210 divinis, aut a baptismatis officio vacent? Nam si Paulus ad Corinthios scribit, dicens: Abstinete vos ad tempus, ut vacetis orationi (I Cor. VII, 5), et hoc utique laicis praecipit; multo magis sacerdotes, quibus, et orandi, et sacrificandi juge officium est, semper debebunt ab hujusmodi consortio abstinere. Qui si contaminatus fuerit carnali concupiscentia, quo pudore vel sacrificare usurpabit; aut qua conscientia, quove merito exaudiri se credet, cum dictum sit: Omnia munda mundis; coinquinatis autem et infidelibus nihil mundum? Sed fortasse licere hoc credit, quia scriptum est: Unius uxoris virum (Tit. I, 15). Non permanentem in concupiscentia generandi dixit, sed propter continentiam futuram. Neque enim integros corpore non admisit, qui ait: Vellem autem omnes esse sicut et ego (I Cor. VII, 7): et apertius declarat, dicens: Qui autem in carne sunt, Deo placere non possunt; vos autem jam non estis in carne, sed in spiritu (Rom. VIII).
CAP. XI.--De monachis qui diu morantes in monasteriis, postea ad clericatus ordinem pervenire nituntur, non debere eos a priori proposito deviare. Aut enim sicut in monasterio fuit, et quod diu servavit, in meliori gradu positus amittere non debet; aut si corruptus, postea baptizatus, et in monasterio sedens ad clericatus ordinem 211 accedere voluerit, uxorem omnino habere non poterit; quia nec benedici cum sponsa potest jam corruptus.
CAP. XII.--Quae forma servatur in clericis maxime, cum vetus regula hoc habeat: ut quisquis corruptus baptizatus, clericus esse voluisset, sponderet se uxorem omnino non ducere.
CAP. XIII.--Praeterea frequenter quidam e fratribus nostris curiales, vel quibuslibet publicis functionibus occupatos clericos facere contendunt; quibus postea major tristitia, cum de revocandis eis aliquid ab imperatore praecipitur, quam gratia de ascito nascitur. Constat enim eos in ipsis muniis etiam voluptates exhibere, quas a diabolo inventas esse non dubium est, et ludorum vel munerum apparatibus aut praeesse aut interesse. Sit certe in exemplum sollicitudo et tristitia fratrum, quam saepe pertulimus imperatore praesente, cum pro his saepius rogaremus, quam ipse nobiscum positus cognovisti: quibus non solum inferiores clerici ex curialibus, verum etiam jam in sacerdotio constituti ingens molestia, ut redderentur, imminebat.
CAP. XIV.--Item, quae Christo spiritualiter nupserunt, et velari a sacerdote meruerunt, si postea vel publice nupserint, vel se 212 clanculo corruperint, non eas admittendas esse ad agendam poenitentiam, nisi is cui se junxerat de saeculo recesserit. Si enim de hominibus haec ratio custoditur, ut quaecunque vivente viro alteri nupserit, habeatur adultera, nec ei agendae poenitentiae licentia concedatur nisi unus ex his fuerit defunctus, quanto et illa tenenda est quae ante se immortali sponso conjunxerat, et postea ad humanas nuptias transmigravit?
CAP. XV.--Hae vero quae necdum sacro velamine tectae, tamen in proposito virginali se permanere simulaverant; licet velatae non sint, si forte nupserint, his agenda est poenitentia aliquanto tempore, quia sponsio ejus a Domino tenebatur. Nam si inter homines solet bonae fidei contractus nulla ratione dissolvi, quanto magis ista pollicitatio, quam cum Deo pepigit, solvi sine vindicta non debet? Nam si apostolus Paulus quae a proposito viduitatis discesserint, dixit, eas habere damnationem, quia primam fidem irritam fecerint (I Tim. V, 2); quanto magis virgines quae prioris promissionis fidem frangere sunt nisae?
Haec itaque regula, frater charissime, si plena vigilantia fuerit ab omnibus Dei sacerdotibus observata, cessabit ambitio, 213 dissensio conquiescet, haereses et schismata non emergent, locum non accipiet diabolus saeviendi, manebit unanimitas, iniquitas superata calcabitur, veritas spirituali fervore flagrabit, pax praedicata labiis cum voluntate animae concordabit, implebitur et dictum Apostoli: Ut unanimes unum sentientes permaneamus in Christo (Philipp. II, 3); nihil per contentionem nobis, neque per inanem gloriam vindicantes; non hominibus, sed Deo salvatori nostro placentes: cui est honor et gloria in saecula saeculorum. Amen. Data XV kalend. Martias, Honorio Augusto sexties et Aristeneto consulibus.
CAPITULUM XXV. Incipit principium synodi Chalcedonensis. VICTORES VALENTINIANUS et MARCIANUS, inclyti triumphatores, imperatores semper Augusti, ANATOLIO episcopo Constantinopolitano.
Omnibus negotiis divinae res praeponendae sunt. Deo enim omnipotente propitio rempublicam et conservandam, et meliorandam esse confidimus. Quia igitur dubitationes quaedam in orthodoxa religione nostra videntur esse 214 commissae, sicut etiam epistola reverendissimi viri episcopi almae urbis Romae Leonis testatur, id specialiter clementiae nostrae placuit, ut venerabilis synodus in Nicaena civitate provinciae Bithyniae celebretur; quatenus convenientibus animis et omni veritate discussa, cessantibus etiam studiis quibus antehac usi quidam sacrosanctam orthodoxam religionem conturbasse noscuntur, vera fides nostra cuncto saeculo manifestius innotescat, ut deinceps nulla possit esse dubitatio vel discordia. Qua de re sanctitas tua cum quibus placuerit reverentissimis episcopis quos de Ecclesiis sub sui sacerdotii cura constitutis, idoneos et instructos orthodoxae religionis esse probaverit, ad praedictam Nicaeam civitatem intra diem kalendarum Septembrium ire deproperet. Sciat autem religio tua etiam serenitatem nostram venerabili synodo interfuturam, nisi forte nos publicae necessitates in expeditionibus detinuerint. Divinitas te servet per multos annos, sancte ac venerabilis Pater. Data X kal. Junias, Constantinopoli, consulatu Domini Marciani perpetui Augusti, et qui fuerit nuntiatus.
Ordo gestorum synodi Chalcedonensis.
Cum pervenisset piissimus et fidelissimus imperator Marcianus ad diem sub 215 die sanctissimorum martyrum sancti Calenici et Euphemiae, praesente ex divino zelo et fervore fidei etiam piissima et Christianissima regina Augusta Pulcheria, quin etiam magnificentissimis magistratibus et illustrissimo ac nobili senatu, ad venerabilem synodum ita locutus est.
Allocutio piissimi imperatoris.
Ubi primum divino judicio ad imperium sumus electi, inter tantas necessitates reipublicae nulla nos magis causa constrinxit quam ut orthodoxa et vera fides Christiana, quae sancta atque pura est indubitata omnium animis insideret. Constat enim avaritia vel studiis quorumdam per media tempora nonnullis diversa sentientibus, et pro voluntate sua, non prout veritas atque doctrina Patrum postulat, populos 216 seducentibus, in errorem quamplurimos esse deductos. Qua de re sanctam synodum hoc videlicet proposito fieri studuimus, et vobis laborem indixisse videmur, quatenus omni caligine atque errore deterso, prout se Divinitas hominibus manifestare voluit, et doctrina Patrum ostendit, religio nostra, quae pura ac sancta est, universorum mentibus insinuata suae veritatis luce fulgescat; nec in posterum audeat quisquam de nativitate Domini et Salvatoris nostri Jesu Christi aliter disputare quam apostolica praedicatio et instituta trecentorum decem et octo sanctorum Patrum eidem convenientia posteritati tradidisse noscuntur; sicut etiam sancti Leonis papae urbis Romae, qui sedem apostolicam gubernat, missa ad sanctae memoriae Flavianum Constantinopolitanae urbis episcopum scripta testantur. Remotis itaque studiis, ablatis patrociniis, cessante avaritia, 217 cunctis veritas innotescat. Nos enim ad fidem confirmandam, non ad potentiam aliquam exercendam, exemplo religiosi principis Constantini synodo interesse voluimus, ne vel ulterius pravis persuasionibus populi separentur. Facile enim simplicitas quorumdam hactenus nonnullorum ingeniis, atque superflua verbositate decepta est; et constat diversorum pravis insinuationibus dissensiones et haereses natas. Studium autem nostrum est ut omnis populus per veram et sanctam doctrinam unum sentiens, in eamdem religionem redeat, et veram fidem catholicam colat, quam secundum institutiones Patrum exposueritis. Concordantibus ergo animis, religio vestra festinet, quatenus sicut a Nicaena synodo usque ad proximum tempus erroribus amputatis vera fides cunctis innotuit, ita et nunc per hanc sanctam synodum remotis caliginibus quae in his paucis annis, sicut superius dictum est, pravitate atque avaritia quorumdam emersisse videntur, perpetuo quae statuta fuerint conserventur. Erit autem divinae majestatis, id quod sancto animo fieri desideramus in aeternum firmiter custodire.
Incipit synodus episcoporum apud Chalcedonam facta.
Venerabilis totius mundi conventus, qui ex gratia Dei et decreto clementissimorum et religiosissimorum imperatorum Valentiniani et Marciani Augustorum adunatus in Chalcedonensi metropolitana Bithyniae, in martyrio sanctae ac victricis 218 Euphemiae, decrevit quae subter comprehensa sunt.
Dominus et Salvator noster Jesus Christus fidei intellectum discipulis confirmare praecepit: Pacem meam do vobis, pacem meam relinquo vobis (Joan. XIV, 27), ut ne ulla dissensio inter nos ex religiositate venerabili oriatur, sed ex aequo veritatis ostendatur praeconium. Et quoniam non desinit per sordiculas quasdam malignus insidiari pietatis seminibus, sed semper novi quiddam adversus veritatem indagat; ob hoc Dominus noster habens providentiam humani generis, hunc clementissimum et fidelem adversus aemulum nobis concessit principem, qui undique ad se sacerdotes convocavit, ut gratia Domini nostri Jesu Christi cooperante totam falsitatis noxam a grege suo abjiciat, et veritatis eam germinibus corroboret, quod et fecimus communi decreto vel judicio errores persequentes et sectas. Sed et perfectissimorum Patrum innovavimus fidem, trecentorum decem et octo symbolum omnibus praedicantes; et quod sincera agnitione animo concepisse cognoscimus sacerdotes, attitulantes notavimus. Et post haec convenerunt in urbe Constantinopolitana numero centum quinquaginta, etiam hi hanc confirmantes fidem. Nos vero nunc ordinem et omnes fidei formulas custodientes, decernimus secundum Ephesitanorum concilium, cujus auctores venerabiles fuerunt Coelestinus urbis Romae et Cyrillus Alexandrinae urbis episcopi, unanimiter sentientes juste praecellere inculpabilis fidei expositionem CCCXVIII venerabilium ac beatissimorum Patrum qui in Nicaea temporibus divae memoriae Constantini imperatoris 219 convenerunt, etiam obtinere vero CL venerabilium episcoporum apud Constantinopolim quae decreta sunt adversus interemptionem sectarum pullulantium et crescentium, manifestatione hujus catholicae et apostolicae nostrae fidei.
Symbolum CCCXVIII et CL.
Credimus in unum Deum, Patrem omnipotentem, factorem coeli et terrae, visibilium omnium et invisibilium, et in unum Dominum Jesum Christum, Filium Dei unicum, de Patre natum ante omnia saecula; Deum verum de Deo vero; natum, non factum; ejusdemque substantiae qua Pater est; per quem omnia facta sunt; qui propter nos homines et propter nostram salutem descendit, incarnatus est de Spiritu sancto, in Maria virgine homo factus, crucifixus pro nobis sub Pontio Pilato, sepultus, resurrexit tertia die, ascendit ad coelos, sedet ad dexteram Patris; inde venturus est cum gloria judicare vivos ac mortuos, cujus regni non erit finis. Et in Spiritum sanctum, Dominum ac vivificatorem a Patre procedentem, qui cum Patre et Filio adoratur et glorificatur, qui locutus est per Prophetas; in unam catholicam atque apostolicam Ecclesiam. Confitemur unum baptismum in remissionem peccatorum; speramus 220 resurrectionem mortuorum, vitam futuri saeculi. Amen.
Suffecerat quidem ad plenariam pietatis agnitionem et confirmationem sanctum hoc et salutare divinae gratiae secretum; de Patre enim et Filio et Spiritu sancto docet nos plenaria et perfecta Domini nostri incarnatio, quibus fideliter credulitas adest. Sed quoniam hi qui veritatis destruere conantur praeconia, quasdam innovationes procreaverunt, et secretalem Domini nostri incarnationem corrumpere nisi sunt, et divinae vocis Virginem creatricem ausi sunt denegare, et confusionem unius naturae humani corporis et Divinitatis componere ausi sunt, et separabilem ac corruptibilem unici Filii divinam naturam dicere tentaverunt: ob hoc omnem ipsis opponendam adversus veritatem machinationem volens hoc venerabile atque mundanum concilium, antiquo illo praeconio et firmo exemplo decrevit; edocens praecipue trecentorum decem et octo episcoporum venerabilium fidem incontaminatam manere; et adversus illos qui Spiritui sancto adversantur, quam fidem etiam posteriore tempore in urbe Constantinopolitana convenientes CL venerabiles episcopi et doctrinam nobis Spiritus sancti substantiae confirmaverunt: non quod aliquid deesset priscae fidei superadjicientes, sed adversus eos qui nitebantur divini Spiritus conceptioni adversari, 221 et Domini nostri potestatem corrumpere. Hos ergo in Scripturis divinis ad detestationem evidentius manifestantes, propter hos qui secretum substantiae evertere insectabantur, dicentes hominem sine Divinitate fuisse creatum ex venerabili virgine Maria impudenter et vulgariter, contra venerabilis quondam episcopi Cyrilli Alexandriae Ecclesiae litteras, et totius Orientis congruas adversus Nestorii amentiam, in quibus manifesta est expressio certi atque salutaris symboli, desiderantibus epistolam archiepiscopi Leonis primae sedis, quae destinata et directa videbatur ad venerabilem sanctae memoriae Flavianum ad intercipiendam 222 Eutychis malignitatem, quamvis sancti Petri confessioni concordantem; et unam atque similem paginam visa est adversus obtrectantium audaciam evidenter edere convenit integrae fidei credentibus. Nam et eos qui quasi bifariam Dei vivi substantiam secretalem nituntur dividere oppugnat.
Hos etiam qui passibilem audent dicere Divinitatem unici Filii, hos repellendos de omni synodo oportet; necnon et hos qui duplicis naturae commixtionem et confusionem Domini nostri argumentantur, impugnare; et qui coelestem, vel etiam consubstantialem substantiam, quam ex nobis credimus concretam. Ipsos ergo figuram 223 delirantes, vel insanientes dicimus; et hos qui duas ante nativitatem naturas Domini, unam post unitarum insulse fingentes, excommunicare oportet. Sequamur igitur Patrum nostrorum sententiam, unum et eumdem confitentes Dominum Jesum Christum, convenienter edocentes perfectum eumdem in Divinitate, et perfectum eumdem carnalem hominem, Deum certum, eumdem hominem certum, eumdem ex anima rationabili et corporis substantia: Patri in Divinitate similem, item et nobis per omnia in humana substantia similem praeter peccatum; ante saecula ex Patre natum secundum Divinitatem, sed in ultimis diebus eumdem propter nos et propter nostram salutem ex Maria Virgine divini numinis creatrice secundum hominem, unum eumdemque Christum Filium Dominum unicum in duplici natura inconfuse, immutabiliter, indivise cognoscendum, in nullo duplicis naturae substantia interempta propter unitatem, salva proprietate utriusque naturae sub una persona substantia conveniente; 224 neque in duas figuras divisum atque partitum, sed unum eumdem Filium, unicum Dominum Verbum Deum Jesum Christum; sicut antiquitus prophetae pro eo, et jam ipse nos Jesus Christus erudivit, et Patrum nobis tradidit symbolum.
Haec itaque cum omni veritate atque suavitate a nobis ordinata; statuit venerabilis et mundana Ecclesia nullam aliam fidem licere cuiquam proferre, aut edere, vel docere, vel tradere. . . alterum symbolum corripere volentibus ad scientiam veritatis ex paganitarum, aut judaicae, aut haereticae cujuslibet sectae. Hos vero, sive sint episcopi aut clerici, alienos esse ab episcopatu et clero, sed, et si monachi sint aut laici, hos excommunicari jubemus.
Canones expositi a sanctis Patribus qui Chalcedonam convenerunt in quingentesimo anno sub imperatore nostro piissimo Marciano.
225 CANON I. Canones qui per singulas synodos a sanctis Patribus constituti sunt hactenus, habere firmitatem censuimus.
II. Si quis episcopus ordinationem per pecuniam fecerit, et vindiderit rem quae nisi gratia non acquiritur, et sub pecunia ordinaverit episcopum, aut provincialem episcopum, sive presbyterum, vel diaconum, aut eorum quemquam qui in numero clericorum continentur, aut accepta pecunia fecerit oeconomum, aut defensorem, vel ostiarium, vel quemcunque hujuscemodi pro lucri turpitudine; qui ergo 226 hoc fecisse probatur, sui gradus periculum sustinebit. Sed et is qui ordinatur, nihil ex ordinatione quae per negotiationem processit utilitatis acquirat; sed fiat dignitatis vel rei quae ipsi pro pecunia commissa est, alienus. Si quis autem his tam turpibus et nefariis lucris medius interfuisse videtur, et is, siquidem clericus fuerit, degradetur; si vero laicus aut monachus, anathematizetur. Item alio loco: clericos vel laicos volentes episcopos vel clericos accusare non debite, nequaquam ad accusandum suscipi debere, nisi prius eorum opinio fuerit discussa. 227
III. Pervenit ad sanctam synodum, quoniam quidam clericorum propter lucri turpitudinem alienarum possessionum conductores efficiuntur, et pro causis saecularibus tractandis ministeria Dei negligunt, saecularium domos discurrentes, et patrimoniorum curas propter avaritiam suscipientes. Igitur magna et sancta synodus constituit, nullum deinceps neque episcopum, neque clericum, neque monachum conducti titulo possessiones conducere, nec causarum saecularium posse ordinationibus commisceri: nisi forte vocetur aliquis secundum leges ad minoris aetatis tutelam, quae excusanda non est; aut episcopus civitatis ecclesiasticarum rerum curam velit committere, aut orphanorum, aut viduarum, quae propria providentia carent, vel personarum talium quae auxilium ecclesiasticum postulant propter timorem Dei. Si quis autem ea quae constituta sunt violare tentaverit, ecclesiasticae damnationi subjaceat. IV. Qui revera et manifeste solitariam vitam sectantur, honore competenti fungantur. Verum quoniam quidam sub praetextu habitus monachilis, Ecclesias, 228 et conventus, et res communes disturbant, civitates indiscrete circumeuntes et monasteria sibi constituere studentes: placuit nullum nusquam aedificare posse, neque monasterium constituere, neque oratorium absque civitatis episcopi voluntate. Monachos vero qui sunt per singulas civitates et per provincias, episcopis subditos esse, et quietem diligere, et jejuniis esse contentos, et orationibus in illis locis observare, in quibus saeculo renuntiasse videntur. Nequaquam autem ecclesiasticis vel saecularibus rebus communicare, nec importunitatem inferre, desertis propriis monasteriis, nisi forte quaesiti fuerint propter necessariam causam a civitatis episcopo. Sane in monasteriis non esse suscipiendum servum ad faciendum monachum, praeter proprii domini voluntatem. Qui vero hoc constitutum nostrum excesserit, eum a communione suspendi decrevimus, ne nomen Dei blasphemetur; civitatis autem episcopum oportet competentem praestare providentiam monasteriis. V De episcopis vel clericis qui se de civitate in civitatem transferunt, placuit 229 ut canones qui a sanctis Patribus de his ipsis constituti sunt, suam habeant firmitatem.
VI. Nullum absolute ordinari neque presbyterum, neque diaconum, neque penitus quemquam eorum qui sunt in ecclesiastico ordine, nisi specialiter ecclesiae civitatis, vel vici, vel martyrii, qui ordinandus est, declaratus fuerit. Eorum autem ordinationem qui hujusmodi absolute ordinantur, constituit sancta synodus inefficacem esse, et nusquam posse ad ordinantis injuriam praevalere. VII. Qui semel sunt in clero ordinati, vel monachi facti sunt, constituimus neque ad militiam, neque ad dignitatem saecularem venire. Cum vero hoc arripuerint, et non poenitentes ad hoc revertantur, quod propter Deum elegerant; anathematizentur. 230 VIII. Clerici qui pauperum dispensantioni, vel monasteriorum, vel martyriorum praesunt, sub potestate singularum civitatum episcoporum secundum sanctorum canonum traditionem perdurent; nec per suam temeritatem episcopi sui moderationem declinent. Qui autem hujusmodi dispositionem quolibet modo subvertere ausi fuerint, et episcopo suo non obedierint, siquidem clerici fuerint, canonicae damnationi subjaceant; si autem monachi aut laici sunt, a communione suspendantur. IX. Si quis clericus cum clerico causam habet, episcopum suum non deserat, ut ad judicia saecularia currat; sed prius apud episcopum suum examinet causam: aut certe cum voluntate ipsius episcopi causa dicatur apud quos partes coeperant. Si quis autem contra haec venire tentaverit, canonicis interdictis subjaceat. 231 Si vero clericus habeat causam cum extraneo episcopo, vel cum suo, apud synodum provinciae causam dicat. Si autem episcopus aut clericus disceptationem habeat cum metropolitano episcopo, aut ad dioeceseos primam sedem recurrat, aut ad sedem Constantinopolitanam, apud quam causa dicatur. X. Non licere clericum in duarum pariter civitatum Ecclesiis militare: in qua primum ordinatus est, et ad quam quasi majorem per vanae gloriae desiderium confugit. Eos vero qui hoc tentaverint, Ecclesiae propriae restituendos esse in qua primum ordinati sunt, et ibi tantum ministrare. Si quis tamen jam ex alia in aliam Ecclesiam translatus est, in nullis causis 232 prioris Ecclesiae, vel ad ipsam pertinentibus martyriis, vel xenodochiis, vel pauperum rebus habeat facultatem tractandi. Eos vero qui ausi fuerint post hoc constitutum magnae et generalis istius synodi aliquid contrarium agere in his quae nuper sancta synodus interdixit, proprium gradum amittant. XI. Omnes pauperes et revera egentes solatiis oportet pacificis, et ecclesiasticis tantum litteris prosequi, et non synodicis; quoniam synodicas litteras his tantum dari convenit qui bonae opinionis esse videntur. XII. Pervenit ad nos quoniam quidam contra ecclesiastica statuta se potestatibus conferentes, per pragmaticum unam 233 provinciam diviserunt in duas, ac per hoc duos in una provincia esse metropolitanos episcopos. Igitur constituit sancta synodus nihil tale deinceps tentari ab episcopis; ne qui hujusmodi aliquid arripuerint proprium amittant gradum. Quaecunque vero civitates jam per sacras litteras nomine metropolitano funguntur, ipsae solae honorem consequantur, et is qui huic Ecclesiae praeest episcopus, salvo utique proprio jure, quod revera metropolitanae civitati convenit. XIII. Peregrinos clericos et lectores in alia civitate sine synodicis litteris sui episcopi penitus nunquam ministrare posse. XIV. Quoniam in quibusdam provinciis lectores et psaltes nubere permittuntur, constituit sancta synodus non licere quemquam alterius haereseos mulierem accipere. Eos vero qui jam ex tali matrimonio filios procreaverunt, siquidem filios suos apud haereticos baptizaverunt, postmodum posse catholicam communionem accipere; si autem non sunt baptizati, jam non posse apud haereticos baptizari, nec ad conjugium cum haeretico conjungi, neque 234 cum Judaeo, neque cum pagano, nisi forte promiserit se transferre ad fidem orthodoxam persona quae conjungenda est cum orthodoxo. Si quis autem hujus sanctae synodi constitutum violaverit, canonum damnationem incurrat. XV. Diaconissam mulierem non posse ordinari ante annum quadragesimum, et cum diligenti probatione. Si verro accepta ordinatione, et certa tempora ministerii observans nuptiis se tradiderit ad injuriam Dei gratiae, hujusmodi mulier anathematizetur, cum eo qui illi conjunctus est. XVI. Nec eam quae se Domino Deo virginem devovit, eodem modo nec monachum nubere licere. Si vero hoc facere voluerint, a communione suspendantur. Episcopo autem de hac re auctoritatem praebemus, si velit eos reconciliare.
XVII. Rusticas parochias, quae sunt in singulis provinciis, inconvulsas manere constituimus apud episcopos qui eas detinere videntur, maxime si eas annis triginta detinentes inviolate dispensaverunt; si vero intra annos triginta facta est, aut 235 fiat de illis quaestio, his licere quaestionem movere apud synodum provinciae, qui vim se pertulisse asserunt. Si quis autem a metropolitano suo episcopo male tractetur, apud primam sedem suae provinciae, vel apud Constantinopolitanam, causam dicat, sicut superius comprehensum est. Si qua vero potestate imperiali nova constituta est civitas, aut certe constituatur, civilibus et publicis formulis, etiam parochiarum ecclesiasticarum ordo celebretur. XVIII. Conjurationis vel conspirationis crimen etiam apud extrinsecas leges penitus amputatur; multo magis in Ecclesia Dei hoc ne fiat prohiberi oportet. Igitur si clerici aut monachi inventi fuerint conjurati aut per conjurationem calumniam machinantes episcopis vel clericis, proprium amittant gradum. XIX. Ad aures nostras pervenit quoniam in provinciis non fiunt synodi episcoporum secundum canonum constituta, et ob hoc multa rerum ecclesiasticarum quae emendanda sunt negligi. Sancta igitur synodus constituit secundum canones Patrum bis in anno in id ipsum episcopos per singulas provincias convenire ubi metropolitanus episcopus constituerit, et omnia quaecunque emerserint corrigere. Episcopi vero qui non convenerint in propriis positi civitatibus, et non per profectionem absentes, maxime suppeditante salute, et a necessariis et excusabilibus occupationibus liberi, fraternitatis intuitu corripiantur. XX. Clericos in Ecclesia militantes, 236 sicut jam constituimus, non licere in alterius civitatis Ecclesia militare, sed illa contentos esse in qua a principio ministrare meruerunt; extra eos qui amissa patria ad Ecclesiam aliam necessitate venerunt. Si quis autem episcoporum post hoc constitutum, clericum ad alium pertinentem susceperit, placuit a communione suspendi et eum qui suscepit, et qui susceptus est, quousque clericus qui transitum fecit ad suam redeat Ecclesiam. XXI. Clericos vel laicos qui accusant episcopos vel clericos quomodocunque et sine judicio, non suscipi ad accusandum debere, nisi prius eorum existimatio fuerit discussa. XXII. Clericis non licere post mortem episcopi sui ea diripere quae illi competere possunt, sicut et anterioribus canonibus cautum est; alioquin eos de gradibus suis posse periclitari. XXIII. Ad aures sanctae synodi pervenit quoniam quidam clerici et monachi quibus nec aliquid ab episcopo suo commissum est, interdum etiam ab ipsius communione suspensi, ad Constantinopolitanam civitatem pergunt, et ibidem diu remorantes ecclesiasticam disciplinam disturbant, quorumdam autem etiam domos subvertunt. Ergo sancta synodus constituit prius quidem hujusmodi homines per sanctae Ecclesiae Constantinopolitanae defensorem admoneri ut a civitate regia discedant; verum si inter negotia fuerint per impudentiam remorati, ipsos etiam invitos 237 per eumdem defensorem jactari, et ad loca propria cogi festinare. XXIV. Quae Deo semel sacrata sunt monasteria secundum episcoporum consensum oportet in perpetuum monasteria nuncupari, et eorum res monasteriis reservari, et non posse alterius coenacula saecularia fieri: si qui vero hoc fieri permiserint, canonicis interdictis subjaceant. XXV. Quoniam metropolitanorum quidam, sicut cognovimus, commissos sibi negligunt greges, et ordinationes episcoporum differunt, placuit sanctae synodo intra tres menses episcoporum ordinationes fieri; nisi forte necessitas inexcusabilis dilationis tempus protrahi coegerit, alioquin eos poenae ecclesiasticae subjacere; Ecclesiae vero viduae redditus apud oeconomum ipsius Ecclesiae integros reservari. XXVI. Quoniam in quibusdam Ecclesiis reperimus quod sine oeconomis res ecclesiasticas tractant episcopi, placuit omnem Ecclesiam habentem episcopum, etiam oeconomum habere de proprio clero, qui res ecclesiasticas dispenset cum consensu episcopi sui: ne cum dispensatio sine testimonio fuerit, res ecclesiasticae dispersae sint ad contumeliam pontifici irrogandam. Si vero hoc non fecerint, eos sanctis esse canonibus reos. XXVII. Eos qui mulieres diripiunt hospitalis solatii nomine, aut illos qui connivere, 238 vel consensum rapientibus praebere videntur, statuit sancta synodus, si quidem clerici fuerint, proprium amittere gradum; si vero laici, anathematizari. CAPITULUM XXVI. Incipit constitutio divae memoriae Marciam de synodo Chalcedonensi. Imperatores VALENTINIANUS et MARCIANUS Augusti universis populis.
Tandem aliquando quod summis studiis atque votis optabamus evenit. Remota est de orthodoxa Christianorum lege contentio. Tandem remedia culpabilis erroris inventa sunt; et discors populorum sententia in unum consensum concordiamque convenit. E diversis enim provinciis religiosissimi sacerdotes Chalcedonam venerunt juxta nostra praecepta, et quid observari in religione debeat, perspicua definitione docuerunt. Cesset igitur jam profana contentio. Nam vere impius atque sacrilegus est qui post tot sacerdotum sententiam opinioni suae aliquid tractandum relinquit. 239 Extremae quippe dementiae est in medio et perspicuo die commentitium lumen inquirere; quisquis enim post veritatem repertam aliquid ulterius discutit, mendacium quaerit. Nemo itaque vel clericus, vel militans, vel alterius cujuslibet conditionis, de fide Christiana publice turbis coadunatis et audientibus tractare conetur in posterum, ex hoc tumultus et perfidiae occasionem requirens, nam injuriam facit judicio religiosissimae synodi, si quis semel judicata ac recte disposita revolvere et publice disputare contendit: cum ea quae nunc de Christiana fide statuta sunt, juxta apostolicas expositiones et statuta sanctorum Patrum trecentorum decem octo, et centum quinquaginta definita esse noscantur. Nam in contemptores hujus legis poena non deerit: quia non solum contra fidem bene compositam veniunt, sed etiam Judaeis et paganis ex hujuscemodi certamine profanant veneranda mysteria. Igitur si clericus erit qui publice tractare de religione ausus fuerit, consortio clericorum removebitur; si vero militia praeditus sit, cingulo expoliabitur. Caeteri etiam hujus criminis rei de hac sanctissima urbe pellentur, pro vigore judiciario etiam competentibus suppliciis subjugandi. Constat enim hinc haereticae insaniae fomitem exordiaque praeberi, dum publice quidam disputant atque contendunt. 240 Universi ergo quae a sancta synodo Chalcedonensi statuta sunt custodire debebunt, nihil postea dubitaturi. Hoc itaque commoniti nostrae serenitatis edicto, abstinete profanis vocibus, et ulterius desinite de divinis disputare; quod nefas est: quia peccatum hoc non solum divino judicio, prout credimus, punietur, verum etiam legum et judicum auctoritate coercebitur. Data VI kal. Febr., Constantinopoli, Sporatio consule.
CAPITULUM XXVII. Incipit alia constitutio divae memoriae Marciani, Christianis catholicis in synodo convenientibus. Iidem AUGUSTI PALLADIO praefecto praetorio.
Venerabilem catholicae orthodoxorum fidei sanctitatem manifestam et indubitatam universis constituere cupiens nostra serenitas, ut major erga Divinitatis obsequia hominibus religio traderetur, tantam atque talem synodum ex omnibus pene 241 provinciis coadunatis episcopis in Chalcedonensi civitate colligi jussit; atque ibi plurimis diebus tractatu habito, quod verum et infucatum Christianae fidei esset invenit. Votis etenim plurimis et orationibus exoravere Divinitatem quatenus sancta eos et plena veritas non lateret, secutique sunt statuta venerabilium Patrum, ea videlicet quae apud Nicaeam trecentorum decem et octo sanctorum episcoporum sunt sententia definita; similiter et ea quae centum quinquaginta in hac urbe amplissima coadunati constituerunt; atque ea quae apud Ephesum de fide statuta sunt, cum beatissimae recordationis Coelestinus Romanae urbis et Cyrillus Alexandrinae civitatis episcopi invenere veritatem. Quo tempore etiam Nestorianus error exclusus est, ejus auctore damnato. Quibus ita rite et venerabiliter apud Chalcedonam inquisitis, Eutyches, qui plura affirmabat illicita, cum sua assertione dejectus est: ne decipiendorum ulterius ei hominum praeberetur facultas. Ordinatis itaque religione et fideliter quae venerandam orthodoxorum fidem fundasse noscuntur, ita ut nulla in posterum dubitatio vel illis qui calumniari Divinitatem assolent, relinqueretur; sacro nostrae serenitatis edicto venerandam synodum confirmantes, admonuimus universos ut de religione disputare desinerent; quoniam unus et alter tanta secreta invenire non posset, maxime cum summo labore et amplissimis orationibus tot venerabiles sacerdotes, nisi Deo, ut credendum est, auctore, ad indaginem veritatis non potuerint pervenire. Verum, sicut manifesta ratione cognovimus, non desinunt quidam in eadem perversitatis insania permanere, et de religione publice contendere populis coadunatis, et mysteria divina Judaeorum paganorumque sub obtutibus publicare et profanare, quae rectius colenda sunt quam inquirenda. Oportuerat itaque in eadem pertinacia consistentes, statuta dudum animadversione compesci: ut poena corrigeret quos reverentia jussionum 242 emendare non potuit. Verum in hoc secuti consuetudinem nostram, nocentes non punimus, sed iterat clementia nostra jussionem ut in futurum prohibitis omnes abstineant, nec conventicula colligant super religione certantes; quia in hujusmodi perversitate et vanitate detecti statutas dudum suscipient poenas, et judiciario motu, prout religiosis temporibus convenit, punientur. Oportet enim Chalcedonensem synodum sequi, in qua omnibus quaesitis diligenter, ea definita sunt quae pridem tres praedicti coetus apostolicam fidem secuti, omnibus observanda praedixerunt. Data tertio idus Martias, Constantinopoli, Sporatio viro clarissimo consule, et qui fuerit nuntiatus.