Annales Bertiniani/Pars Tertia Auctore Hincmaro, Remensi Archiepiscopo

by Hincmarus Remensis

Hincmarus Remensis

Annales Bertiniani.

Pars Tertia Auctore Hincmaro, Remensi Archiepiscopo.

 Pars Secunda Auctore Prudentio, Trecensi Episcopo.

861.

Galindo cognomento Prudentius, Tricassinae civitatis episcopus, natione Hispanus, adprime litteris eruditus, qui ante aliquot annos Gotescalco praedestinatiano restiterat, post felle commotus contra quosdam episcopos secum heretico resistentes, ipsius haeresis defensor acerrimus^[1], indeque non modica inter se diversa et fidei adversa scriptitans, moritur; sicque, licet diutino languore fatigaretur, ut vivendi ita et scribendi finem fecit.

Carolomannus, Hludowici Germaniae regis filius, cum Resticio Winidorum regulo foederatur, a patre deficit, et Resticii auxilio magnam sibi partem usque ad Hin^[2] fluvium paterni regni praesumit. Hludowicus socerum Karlomanni filii sui, Arnustum, honoribus privat, et nepotes ipsius a regno suo expellit; qui cum Adalardo, Irmintrudis reginae avunculo, suo autem propinquo, quem Lotharius patrui sui Hludowici factione insequebatur, Karolum adeunt; a quo benigne suscipiuntur et honoribus consolantur. Sed et pene omnes qui nuper a Karolo ad Hludowicum defecerant, ad Karolum revertuntur, et ab eo familiaritate et honoribus redonantur.

Dani^[3] qui pridem Morinum^[4] civitatem incenderant, de Anglis revertentes, duce Welando cum ducentis et eo amplius navibus per Sequanam ascendunt, et castellum in insulā quae Oscellus dicitur a Nortmannis constructum, et eosdem Nortmannos obsident. Ad quorum obsidentium videlicet locarium^[5] quinque milia libras argenti cum animalium atque annonae summā non modicā, de regno suo, ne depraedaretur, exigi Karolus praecepit, et Sequanam transiens, Meidunum^[6] super Ligerim adit, Rodbertum^[7] cum placitis honoribus recipit. Quā occasione Guntfridus et Gozfridus, quorum consilio Karolus praefatum Rodbertum receperat, cum suis complicibus gentilitiā mobilitate et inolitā consuetudine a Karolo ad Salomonem, Britonum^[8] ducem, deficiunt. Interea Danorum pars altera cum sexaginta navibus per Sequanam in fluvium Tellas^[9]ascendunt, indeque ad obsidentes castellum perveniunt, et eorum societate junguntur. Obsessi autem famis inediā et miseriae omnis^[10] squallore compulsi, sex milia libras inter aurum et argentum obsidentibus donant eisque sociantur, et sic per Sequanam usque ad mare descendunt. Quos imminens hiems ingredi mare prohibuit, unde se per singulos portūs ab ipso loco Parisius usque secundum suas sodalitates dividunt. Welandus autem per Sequanam usque ad castrum Milidunum cum sociis suis ascendit. Castellani vero cum Welandi^[11] filio Fossatis^[12] monasterium occupant. Hincmarus^[13], Durocortori Remorum archiepiscopus, synodo comprovinciali apud monasterium^[14] sanctorum Crispini et Crispiniani secus civitatem Suessionis Rothadum^[15], ipsius urbis episcopum, regulis ecclesiasticis obedire nolentem episcopali privat communione secundum decreta canonum, donec obediat.

Karolus, dimisso filio suo Hludowico sub Adalardi, Irmintrudis reginae avunculi, bajulatione ad custodiam regni contra Nortmannos, a quibusdam invitatus quasi regnum Provinciae adepturus, quoniam Karolus, Lotharii quondam imperatoris filius, inutilis atque inconveniens regio honori et nomini ferebatur, cum uxore Burgundiam usque ad civitatem Matescensium^[16] peragrat. Ubi rebus parum prospere gestis, et depraedationibus plurimis populo terrae ingestis, Pontigonem palatium redit, ibique missaticum ex parte Hludowici fratris sui, et Lotharii nepotis sui, ab Adventio, Mettensium civitatis episcopo, et Leutardo comite delatum audit, eosque absolvit, et diem natalis dominicae festive, ut moris est, celebrat.

862.

Karolus per Remis^[17] civitatem Suessionis venit, ubi non incerto nuncio comperit, quia filia ejus Judith, relicta scilicet Edelboldi regis Anglorum, quae possessionibus venditis quas in Anglorum regno obtinuerat, ad patrem rediit, et in Silvanectis^[18] civitatem debito reginae honore sub tuitione paternā et regiā atque episcopali custodiā servabatur, donec, si se continere non posset, secundum apostolum, scilicet competenter ac legaliter, nuberet, Balduinum comitem^[19] ipso lenocinante, et fratre suo^[20] Hludowico consentiente, mutato habitu est secuta; sed et quia Hludowicus, filius ejus, a praefatis Guntfrido et Gozfrido sollicitatus, relictis fidelibus patris, cum paucis noctu aufugit, et transfuga ad se sollicitantes pervenit. Unde rex Karolus episcopos et ceteros regni sui primores consulens, post mundanae legis judicium canonicam^[21] in jamdictum Balduinum et Judith, quae cum fure cucurrit et adulteri portionem se fecit, secundum edicta beati Gregorii «ut si quis viduam in uxorem furatus fuerit, et consentientes ei, anathema sint», depromi sententiam ab episcopis petiit. Abbatiam quoque sancti Martini, quam inconsulte praescripto filio suo Hludowico donaverat, non satis consulte Hucberto, clerico conjugato, donavit. Indeque Silvanectum perrexit, ubi dum moraretur, exspectans ut ad eum populus conveniret, quatenus aciebus dispositis ex utrisque suis ripis singulae aquae, Isara^[22] scilicet, Matrona et Sequana custodirentur, ne Nortmanni in praedam ire valerent, nuncium accepit, quia Danorum electi de his qui in Fossatis resederant, cum parvis navibus Meldensium^[23] civitatem adirent. Ipse autem cum eis quos secum habuit illo pergere maturavit; et quoniam, pontibus a Nortmannis destructis et navibus occupatis, eos adire non poterat, necessario usus consilio, pontem ad insulam secus Trejectum^[24] reficit, et Nortmannis descendendi aditum intercludit; scaras nihilominus ex utrāque ripā Matronae ad custodiam deputat. Quā de re Nortmanni valde constricti, obsides electos et Carolo missos eā conditione donant, ut omnes captivos quos ceperant postquam Matronam intraverant, sine morā aliquā redderent, et aut cum aliis Nortmannis constituto die placiti a Sequanā recedentes mare peterent, aut si alii cum eis redire non vellent, unā cum exercitu Caroli retractantes ire bello appeterent; sicque, datis decem obsidibus, sunt ad suos redire permissi. Et post viginti circiter dies ipse Welandus ad Carolum veniens, illi se commendavit, et sacramenta cum eis quos secum habuit statim praebuit. Indeque ad naves regressus, cum omni Danorum navigio usque ad Gemeticum^[25], ubi illorum naves statuerunt reficere et vernale aequinoctium exspectare, descendit. Refectis navibus, Dani mare petentes per plures classes se dividunt, et prout cuique visum est, in diversa velificant; major autem pars Britannos, qui Salomone duce habitant in Niustriā, petit; quibus et illi junguntur, qui in Hispaniā fuerant. De quibus Rodbertus duodecim naves, quas Salomon in contrarietatem ejus locario jure conduxerat, in fluvio Ligeri capit, omnesque qui in illo fuere navigio interfecit, praeter paucos, qui fugā lapsi delituerunt. Rodbertus autem Salomonem sustinere non valens, cum praefatis Nortmannis qui de Sequanā exierunt, antequam illos Salomon sibi adversus eum adscisceret, datis utrimque obsidibus, in sex milibus argenti contra eumdem Salomonem convenit. Welandus cum uxore et filiis ad Karolum venit et christianus cum suis efficitur.

Carlomannus, Hludowici regis Germaniae filius, concessā sibi a patre regni portione quam pridem invaserat, et dato sacramento, ne amplius inde sine patris voluntate invaderet^[26], cum patre pacificatur, Hludowicus denique, filius Сaroli regis, consilio Guntfridi atque Gozfridi Salomonem adit, validam Brittonum manum obtinet, et cum eis Rotbertum patris fidelem impetit. Andegavum et alios quos adire potuit pagos caede, igni, depraedatione devastat. Rotbertus siquidem Britones redeuntes cum maximā depraedatione aggreditur, et plusquam ducentos Britonum primores occidit, et praedam excutit. Quem iterum Hludowicus bello querit, in fugam ab eo vertitur, et dispersis sociis vix evasit. Carolus rex Aquitanorum, Caroli regis filius, necdum quindecim annos complens, persuasione Stephani^[27] relictam Humberti comitis sine voluntate et conscientiā patris in conjugem ducit. Sed et saepefatus Hludowicus, frater ipsius Caroli, e vestigio in ipso quadragesimae sanctae initio filiam Harduini quondam comitis, sororem scilicet Odonis sui multum complaciti, sibi conjugem copulat. Carolus, horum pater, omnes primores regni sui ad locum qui Pistis^[28] dicitur, ubi ex unā parte Andella^[29] et ex alterā Audura^[30] Sequanam influunt, circa Junii Kalendas cum multis operariis et carris convenire facit, et in^[31] Sequanā munitiones construens, ascendendi vel descendendi navibus propter Nortmannos aditum intercludit. Ipse cum uxore super Ligerim, in loco qui Maidunus^[32] dicitur, datis per suos sacramentis, cum Carolo filio loquitur, et eo quasi subito sed voce submissā, et animo contumaci erecto, in Aquitaniam remeante, ipse ad Pistis, quo placitum simul et synodum ante condixerat^[33], redit, et inter operandum de sanctae ecclesiae ac regni negotiis cum fidelibus suis tractat. Ubi Rothadus, Suessorum episcopus, homo singularis amentiae^[34], in synodo provinciali regulariter episcoporum communione privatus, cum suā se contumaciā quatuor provinciarum concilio praesentavit; quem fraternus conventus, ne deponeretur, penitus sub appellatione sedis apostolicae servare disposuit. Sed isdem post ejusdem concilii judicium unde^[35] appellaverat expetens, constitutis 12 ab eādem synodo judicii exequendi judicibus, novus Pharao propter sui cordis duritiam, et vetera secula repraesentans homo mutatus in belluam^[36], propter designatos excessūs qui in^[37] gestorum serie^[38] continentur, quoniam corrigi noluit, in suburbio Suessorum civitatis deponitur^[39].

Interea contigit miraculum in civitate Morinensi^[40]. Nam cujusdam civis ipsius urbis mancipium mane in die assumptionis sanctae Mariae vestitum lineum, quod camisium vulgo vocatur, levigare incipiens, ut illud dominus suus ad missam procedens paratum portare quivisset, ad primum initium quo levigam imprimens traxit, vestimentum sanguineum est effectum; sicque quotiens idem mancipium levigam traxit, sanguis est subsecutus, usque quo vestimentum illud totum rejacenti sanguine est infectum. Quod vestimentum Hunfridus, ipsius civitatis episcopus, ad se fecit deferri, et in eādem ecclesiā ad testimonium reservari. Et quoniam eadem festivitas ab incolis parochiae illius non feriabatur, et celebrari et feriari debito honore ab omnibus eamdem solemnitatem praecepit.

Hludowicus, qui a patre dudum defecerat, ad eum redit, et veniam ab eo sed et ab episcopis pro suis excessibus postulans, patri de cetero fore fidelem districtissimis sacramentis se obligat; cui pater comitatum Meldensem et abbatiam sancti Crispini donans, cum uxore de Niustriā ad se venire praecepit. Hunfrido, super quem Warengaudus infidelitatem miserat^[41], petentibus suis fidelibus, ne confligat bello, concessit, ipsumque et Warengaudum pacificat.

Hludowicus, rex Germaniae, Lotharium nepotem suum apud Moguntiam accersiens, petit ut cum eo contra Winidos^[42] qui appellantur … ^[43], adversus eorum regulum … ^[44] cum apparatu hostili pergat; qui se primum iturum promisit, post vero a promisione suā defecit. Hludowicus autem, relicto in patriā filio Carolo, quoniam nuper uxorem Ercangarii comitis filiam duxerat, Hludowicum filium suum secum ducens, aggreditur Winidos^[45]; unde amissis quibusdam primoribus et nihil prospere gestis, sub obtentu obsidum ad Francofurd palatium super Moenum fluvium revertitur^[46]. Dani magnam regni ejus partem caede et igni vastantes praedantur; sed et hostes antea illis populis inexperti, qui Ungri vocantur, regnum ejusdem populantur.

Lotharius Waldradam concubinam, maleficis, ut ferebatur, artibus dementatus, et ipsius pellicis, pro quā uxorem suam Theotbergam abjecerat, coeco amore illectus, faventibus sibi Liutfrido, avunculo suo, et Vultario, qui vel ob hoc maxime illi erant familiares, quod nefas est dictu quibusdam etiam regni sui episcopis consentientibus^[47], coronat, et quasi in conjugem et reginam sibi, amicis dolentibus atque contradicentibus, copulat.

Hincmarus, Remorum episcopus, veniente Carolo rege in eamdem civitatem, accitis comprovincialibus suis episcopis, matrem ecclesiam ipsius provinciae in honore sanctae Mariae, sicut et antiqua fuerat sacrata, venerabiliter dedicat.

Hludowicus, rex Germaniae, directis missis blandiloquis ad fratrem suum Carolum, obviam sibi in territorium Tullense^[48] venire petit; et quia Carolus cum Lothario ante colloqui^[49] noluit, quam fratri suo causas diceret quae ei in Lothario displicebant, non mediocri querelā inde sermonibus est conflictum. Tandem Carolus cum episcopis qui secum erant, Hludowico et episcopis qui erant cum eo, scripto capitulatim ostendit, pro quibus Lothario communicare nolebat, nisi profiteretur, quod inde aut certam redderet rationem, aut secundum auctoritatem dignam ostenderet emendationem. Post quam professionem sub hāc convenientiā Carolus et episcopi qui cum eo erant, in communionem Lotharium receperunt, et scriptas ac consiliariis recitatas adnunciationes, quas de illorum conventu debuerunt populo nunciare, usi consilio praecipue Hludowicus et Lotharius Chuonradi, sui consiliarii, Caroli autem avunculi, qui superciliosā, sed frivolā et nec sibi adeo nec pluribus proficuā, more sueto^[50], scientiā nitebatur, ne innotescerentur populo causae, quas Carolus Lothario reputabat, penitus rejecerunt. Verum Carolus contra eorum vota omnibus pleniter notum fecit, quia pro uxore, contra evangelicam et apostolicam auctoritatem relictā, altera ducta est, et quia uxori Bosonis^[51] et Balduino qui filiam ejus furatus fuerat in uxorem, excommunicatis communicaverunt, Lothario ante praedictam professionem communicare nolebat; sicque condicentes placitum sui conventūs in futuro mense Octobrio in confinio Mosomagensis^[52] et Vonzensis^[53] comitatūs, ab invicem secesserunt. Hludowicus ad reconciliandum vel ad resistendum filio suo Carlomanno, qui auxiliante Resticio^[54], Winidorum regulo, contra patrem rebellaverat, Bajoariam petiit. Carolus de Tullensi territorio per Pontigonem, inde secus littora Matronae fluminis Carisiacum revertitur, ibique dominici natalis diem reverentissime celebrat.

863.

Dani^[55] mense Januario per Rhenum versus Coloniam navigio ascendunt, et depopulato emporio quod Dorestatus dicitur, sed et villam non modicam^[56] ad quam Frisii confugerant, occisis multis Frisiorum negotiatoribus^[57] et captā non modicā populi multitudine, usque ad quamdam insulam secus castellum Novesium^[58] perveniunt. Quibus Lotharius ex unā parte Rheni cum suis et Saxones ex aliā parte aggrediuntur, et usque circa Kalendas Aprilis consident; unde iidem Dani, consilio Rorici, sicut accesserant, et recedunt.

Carolus, Lotharii imperatoris filius et rex Provinciae, diu epelevticā infirmitate vexatus moritur. Hludovicus, frater ejus, Italiae vocatus imperator, Provinciam venit, et quos potuit ipsius regni primores sibi conciliavit. Hoc audito, Lotharius illuc pergit, et mediantibus inter eos domesticis et amicis illorum placitum, quo simul redeant et de ipso regno apud se tractent, Hludowicus Italiam, Lotharius in regnum suum revertitur.

Carolus rex Cenomannis^[59] civitatem adit, indeque usque ad monasterium quod Interamnis^[60] dicitur procedit; ubi Salomon, dux Britonum, cum primoribus suae gentis illi obviam venit, seque illi commendat et fidelitatem jurat, omnesque primores Britanniae jurare facit, et censum illius terrae secundum antiquam consuetudinem illi exsolvit. Cui Carolus ob fidelitatis suae meritum partem terrae quae Inter-duas-aquas dicitur, et abbatiam sancti Albini^[61] in beneficium donat. Gozfridum et Roricum atque Heriveum, ceterosque qui ab eo nuper sicut et saepe defecerant, recipit, et cum indulgentiā honoribus donat; indeque Cenomannis revertitur, et pascha Domini celebrat.

Hunfridus^[62], Gothiae marchio, sine conscientiā Caroli regis, factione solito more Tolosanorum, qui comitibus suis eamdem civitatem supplantare sunt soliti, Tolosam Reimundo subripit, et sibi usurpat. Carolus rex de partibus trans-Sequanis regrediens, Lutardum, Papiae episcopum, de parte Hludowici imperatoris Italiae, et Gebahardum, Spirensem episcopum, de parte Hludowici fratris sui, regis Germaniae, et Nantharium comitem de parte Lotharii, nepotis sui, accipit pro pace petentes; quam idem Carolus semper servare voluit, quantum infestatio contrariorum sibi permisit. Sed et alium missum fratris sui Hludowici, nomine Blitgarium, accipit, petentem ut Carlomannum, filium ejus, a Restitio Winido desertum et a se fugatum, si ad illum venerit, non recipiat; quem non longo post tempore deceptum atque desertum a suis, sub conditione sacramenti pater suus Hludowicus recepit, et secum in liberā custodiā tenuit.

Carolus missos domni apostolici Nicolai, Rodoaldum^[63] scilicet, Portuensem episcopum, et Johannem, Ficodensem^[64][65] episcopum, satis honorifice Suessionis in monasterio sancti Medardi recipit. Quos aliquamdiu secum retinuit, et concessā Balduino^[66], qui ad limina apostolorum confugium fecerat, indulgentiā, pro cujus obtentu venerant, cum epistolis ad apostolicam sedem redire muneratos absolvit. Iidem autem apostolicae sedis legati Mettis adeunt, synodum habituri ex delegatione apostolicā circa medium mensem Junium pro divortio, quod inter Lotharium et uxorem suam Theothergam acciderat, et pro superinductione concubinae Waldradae, quam contra leges ecclesiasticas et mundanas in uxorem sibi asciverat. In quā synodo praefati missi corrupti muneribus, epistolas domni apostolici occultantes, nihil de his quae sibi commendata fuerunt, secundum sacram auctoritatem egerunt. Ut autem aliquid viderentur egisse, Guntharium, Coloniensem archiepiscopum, et Theutgaudum, Treverensem aeque archiepiscopum cum veniis^[67] quas in eādem synodo subscripserunt episcopi regni Hlotharii, factione Haganonis, versuti et cupidissimi Italicae regionis episcopi^[68], Romam ire jusserunt, ut judicio domni apostolici ipsa causa diffiniretur. Domnus apostolicus quae acta fuerant plene cognoscens, et Rodoaldum similiter^[69] cupiditate in Constantinopoli cum Zachariā, socio suo, episcopo nuper corruptum damnare volens, synodum convocavit; quod sentiens Rodoaldus, noctu fugā lapsus disparuit. Guntharius vero et Theutgaudus Romam pervenientes, primum in synodo et postea in ecclesiā sancti Petri, sicut habetur in subditis^[70], ab apostolico sunt damnati:

Nicolaus episcopus, servus servorum Dei, reverentissimis et sanctissimis confratribus nostris, Hincmaro Remensi, et Waniloni Rothomagensi, seu omnibus confratibus nostris, archiepiscopis et episcopis in regno Caroli, gloriosi regis, consistentibus. Scelus quod Lotharius rex, si tamen rex veraciter dici possit, qui nullo salubri regimine corporis appetitūs refrenat, sed lubricā enervatione magis ipsius illicitis motibus cedit, in duabus feminis, Theotbergā scilicet et Waldradā, commisit, omnibus manifestum est. Sed et dudum episcopos Theotgaudum et Guntharium in tali facto eum habuisse auctores atque factores, pene totus nobis orbis undique ad limina seu sedem confluens apostolicam referebat, absentibus quoque id ipsum nostro scribentibus apostolatui. Quod nos tanto credere renuimus, quanto de episcopis tale quid audire nullatenus sperabamus; donec ipsi Romam tempore concilii venientes, coram nobis et sanctā synodo tales inventi sunt, quales fuerant a multis saepissime praedicati; ita ut scriptura, quam suis stipulaverant manibus, quamque volebant ut nostro roboraremus chirographo, caperentur, et dum muscipulam innocentibus opponere satagerent, insidiis suis illaqueati sint. Sicque completum est Deo auctore, quod in proverbiis legitur: «frustra jacitur rete ante oculos pennatorum». Siquidem ipsi obligati sunt et ceciderunt; nos vero qui in hoc flagitium falso cecidisse dicebamur, faciente Domino cum justitiae propugnatoribus resurreximus et erecti sumus. Igitur decernente nobiscum sanctā synodo, in praesentiā depositi et ab officio sacerdotali excommunicati atque a regimine episcopatūs alienati indubitanter existunt. Unde vestra fraternitas canonum normam custodiens et decretorum sanctiones observans, caveat, ne hos quos nos^[71] abjecimus, recipere in sacerdotum catalogo praesumat. Depositionis autem sententia, quam in praedictos Theotgaudum et Guntharium protulimus, cum ceteris capitulis quae sancto concilio nobiscum sanciente promulgavimus, inferius annexa monstrabitur.

Cap. I. De synodo in Mettensium urbe a Theotgaudo et Gunthario archiepiscopis congregatā, penitus abolendā.

Synodum quae nuper, id est sub piissimo imperatore Hludowico, per indictionem undecimam mense Junio in Mettensium urbe ab episcopis qui nostrum praevenerant judicium collecta est, quique apostolicae sedis instituta temere violarunt, ex tunc et nunc et in aeternum judicamus esse cassatam, et cum Ephesino latrocinio reputatam, apostolicā auctoritate in perpetuum sancimus esse damnandam, nec vocari synodum, sed tamquam adulteris faventem, prostibulum appellari decernimus.

Cap. II. Depositio^[72] Theotgaudi et Guntharii archiepiscoporum.

Theotgaudum Trevirensem, primatem Belgicae provinciae, et Guntharium, Agripinae^[73] Coloniae episcopos, nunc coram nobis et sanctā synodo sub gestorum insinuatione, qualiter causam Lotharii regis et duarum mulierum ejus, Theotbergae scilicet et Waldradae, recognoverint et judicaverint, scriptum super hoc propriis roboratum manibus offerentes, nihilque se plus vel minus aut aliter egisse, ore proprio multis coram positis affirmantes, et sententiam, quam a sede apostolicā in Ingildrudem, uxorem Bozonis, sanctissimus frater noster, Mediolanensis archiepiscopus Tado et ceteri coepiscopi nostri petiverant emittendam, et nos divino succensi zelo sub anathematis obtestatione canonice protuleramus, publice vivā voce se violasse confitentes; in quibus omnibus invenimus eos apostolicas atque canonicas sanctiones in pluribus excessisse, et aequitatis normam nequiter temerasse; omni judicamus sacerdotii officio manere penitus alienos, Spiritūs sancti judicio et beati Petri per nos auctoritate omni episcopatūs exutos regimine consistere diffinientes. Quod si juxta praecedentem consuetudinem tanquam episcopi ausi fuerint aliquid de sacro ministerio contingere, nullo modo liceat eis, nec in aliā synodo restitutionis spem aut locum habere satisfactionis, sed et communicantes eis omnes abici^[74] de ecclesiā, et maxime, si postea quam didicerint^[75] adversus memoratos prolatam fuisse sententiam, eisdem communicare tentaverint^[76].

Cap. III. De ceteris episcopis^[77].

Ceteri autem episcopi, qui complices horum, Theotgaudi scilicet et Guntharii, vel sectatores esse feruntur, si cum his conjuncti seditiones, conjurationes, vel conspirationes fecerint, vel si a capite, id est a sede beati Petri^[78], illis haerendo dissenserint, pari cum eis damnatione teneantur obstricti. Quod si cum sede apostolicā, unde eos principium episcopatūs sumpsisse manifestum est, sapere de cetero per semetipsos, vel missis ad nos legatis cum scriptis suis, se professi extiterint, noverint sibi a nobis veniam non negandam, nec^[79] amissionem honorum suorum pro retroactis praesumptionibus aut subscriptionibus, quas in profanis fecerunt gestis, per nos ullo modo formidandam.

Cap. IV. De Ingiltrude.

Ingildrudem, filiam quondam Mactifredi comitis, quae, Bozone proprio viro relicto, ecce jam per septem circiter annos hac atque illac vagabunda discurrit, nuper cum fautoribus^[80] suis regulariter anathematizavimus, sed propter contumaciam^[81] iterato anathematis duximus vinculis innodandam. Sit igitur a Patre et Filio et Spiritu sancto, uno et vero Deo, et ab omnibus sanctis patribus, et ab universā sanctā Dei catholicā et apostolicā ecclesiā, et a nobis penitus anathema, cum omnibus complicibus, communicatoribus atque auxiliatoribus suis, ita ut, sicut jam decrevimus^[82], si quis ei communicare vel favere in aliquo praesumpserit, siquidem clericus fuerit, eodem vinculo constrictus officium clericatūs amittat, monachi vero et laici, si inobedientes decreto praesenti fuerint, similiter anathematizentur. Sane si eadem mulier ad virum suum reversa fuerit, vel apostolicam beati Petri sedem Romam properans accesserit, veniam ei post dignam satisfactionem proculdubio non denegabimus, verum tamen sub priori vinculo anathematis, quo illam prius et nunc obligavimus, interim constricta permaneat. Si quis autem eidem Ingildrudi^[83] ad apostolicam beati Petri sedem Romam specialiter properanti vel occurrenti nescius communicaverit, aut sciens opem in veniendo praestiterit, nullo pro hoc vinculo teneatur annexus.

Cap. V. De sententiis atque interdictis sedis apostolicae.

Si quis dogmata, mandata, interdicta, sanctiones vel decreta pro catholicā fide, pro ecclesiasticā disciplinā, pro correctione fidelium, pro emendatione sceleratorum vel interdictione imminentium vel f’uturorum malorum a sedis apostolicae praesule salubriter promulgata contempserit, anathema sit.

Optamus sanctitatem vestram in Christo bene valere.

Carolus 8. Kalend. Novembris synodum in Vermeriā palatio habuit, ibique abbatiam sancti Carilephi^[84] super Rotbertum, episcopum Cinnomannicae urbis, qui eam per apostolicam commendationem juri sui episcopatūs mancipatam tenere volebat, legaliter evindicavit, et Rothadum nuper depositum, sicut domnus papa ei mandaverat, cum suis et episcoporum litteris atque vicariis Romam misit. Judith, filiam suam, per deprecationem domni apostolici ad pacem, et legatum Mahomet, regis Sarracenorum, cum magnis et multis muneribus ac litteris^[85] de pace et foedere amicali loquentibus solemni more suscepit; quem cum honore et debito salvamento ac subsidio necessario in Silvanectis civitate opportunum tempus, quo remitti honorifice ad regem suum posset, opperiri^[86] disposuit. Indeque cum validā manu ad recipiendum virtute filium suum Carolum, si aliter nollet venire, hostiliter versus Aquitaniam pergit, et ad Autisiodorum civitatem usque pervenit; ibique filiam suam Judith, sicut domnus apostolicus eum petierat, consilio fidelium suorum Balduino^[87], quem secuta fuerat, legaliter conjugio sociari permisit. Inde Nivernum civitatem perrexit, ubi filium suum Carolum ad se venientem recepit, et sibi fidelitatem et debitam subjectionem promitti sacramento praecepit, et omnes primores Aquitaniae iterum sibi jurare fecit. Duo quoque Nortmanni, qui nuper cum Welando christianitatem dolo, ut tunc dicebatur et post claruit, postulantes de navibus exierunt, super eum^[88] infidelitatem miserunt; quorum unus secundum gentis suae morem cum eo negante armis coram rege contendens, illum in certamine interfecit. Interea tristi nuncio comperit, quod Nortmanni Pictavis venerant, et sub redemptione civitate servatā, ecclesiam sancti Hilarii, magni confessons, incenderant^[89]. Natale autem Domini in eodem loco secus Nivernum civitatem, ubi filium suum receperat, celebravit.

864.

Carolus Aquitanos hostiliter contra Nortmannos, qui ecclesiam sancti Hilarii incenderant^[90], disposito exercitu ire praecipiens, filium et aequivocum suum Carolum secum ducens, Compendium rediit, missos suos ad recipiendas civitates et castella in Gothiam misit. Nortmanni Arvernum civitatem petunt, ubi Stephanum, Hugonis filium, cum paucis suorum interfectum, impune ad suas naves redeunt. Pippinus, Pippini filius, ex monacho laicus et apostata factus, se Nortmannis conjungit, et ritum eorum servat. Carolus juvenis, quem pater nuper ab Aquitaniā receptum Compendium secum duxerat, noctu rediens de venatione in silvā Cotiā jocari cum aliis juvenibus et coaevis suis putans, operante diabolo ab Albuino juvene in capite spathā percutitur pene usque ad cerebrum; quae plaga a tempore sinistro usque ad malam^[91] dextrae maxillae pervenit.

Lotharius, Lotharii filius, de omni regno suo quatuor denarios ex omni manso colligens, summam denariorum cum multā pensione farinae atque pecorum necnon vini ac sicerae Rodulfo Nortmanno, Herioldi filio, ac suis locarii nomine tribuit.

Hludowicus, imperator Italiae nominatus, incentore Gunthario ad suam injuriam referens, quoniam legatos sui fratris Lotharii per ipsius fiduciam et interventionem Romam directos apostolicus, ut supra monstravimus, degradavit, seque ipsum furore non capiens, comitantibus secum eisdem legatis Theutgaudo atque Gunthario, cum conjuge Romam eā intentione pergit, quatenus aut papa Romanus^[92] eosdem restitueret episcopos, aut hoc facere non volenti noxie quodammodo manum mitteret. Quod audiens apostolicus, cum litaniis generale jejunium sibi et Romanis indixit, ut Deus apostolorum suffragiis praefato imperatori mentem bonam et reverentiam erga divinum cultum et apostolicae sedis auctoritatem donaret. Imperatore autem perveniente Romam et secus basilicam beati Petri degente, clerus et populus Romanus cum crucibus et litaniis, jejunium celebrantes, beati Petri memoriam adeunt, et ab hominibus imperatoris, cum gradūs ante basilicam beati Petri coeperunt ascendere, in terram prostrati, et variis ictibus flagellati, et crucibus ac vexillis confractis, qui evadere potuerunt fugati sunt; in quo tumultu et crux mirabilis et veneranda a sanctae memoriae Helenā decentissime fabricata, in quā lignum mirificae crucis posuit et sancto Petro munere maximo contulit, confracta et in lutum projecta est, unde a quibusdam, ut fertur Anglorum gentis hominibus, collecta et custodibus reddita est. Quae flagitia ut apostolicus in Lateranensi palatio degens comperit, et paulo post illum capiendum non incerto nuncio didicit, latenter navem intravit, et per Tiberim^[93] ad ecclesiam sancti Petri se contulit, ubi duobus diebus ac noctibus sine cibo ac potu mansit. Interea homo cujus praesumptione praefata crux veneranda confracta fuerat, moritur, et imperator febre corripitur. Quapropter conjugem ad apostolicum mittit, cujus fidei jussione apostolicus ad imperatorem venit, et habitā mutuā sermocinatione, sicut inter eos convenit, apostolicus Romam ad Lateranense palatium rediit. Tunc imperator Guntharium et Theutgaudum degradatos, ut secum venerant, Franciam redire praecepit. Tunc Guntharius haec diabolica capitula et hactenus inaudita, quae cum hac praefatione, quando Romam, ut praemisimus, in Hludowici obsequio rediit, episcopis regni Lotharii misit, per Hilduinum fratrem suum clericum, adjunctis ei suis hominibus, apostolico misit, dans illi in mandatis, ut si apostolicus illa nollet recipere, super corpus beati Petri ea jactaret:

Sanctis et venerandis fratribus et coepiscopis Guntharius atque Theotgaudus in Domino salutem. Rogamus suppliciter carissimam fraternitatem vestram, ut nobis pro vobis assidue orantibus sanctarum precum solatia impendatis, et ne turbemini neque terreamini pro his, quae fama forte de nobis ac vobis sinistrius nuntiat^[94]. Confidimus de Domini nostri clementissimā bonitate, quia neque in regem nostrum neque in nos, opitulante Deo, inimicorum praevalebunt insidiae, neque gaudebunt de nobis adversarii nostri. Nam quamvis domnus Nicolaus qui dicitur papa, et qui se apostolum inter apostolos adnumerat, totiusque mundi imperatorem se facit, ad illorum instinctum et votum, quibus conspiratus favere dinoscitur, nos damnare voluisset, tamen modis omnibus Christo propitio suae insaniae renitentes invenit, et quidquid inde fecit, non mediocriter illum posmodum poenituit. Misimus vobis haec subscripta capitula, quibus cognoscatis nostram adversus praefatum pontificem querimoniam. Nos autem egressi a Romā longiusque recedentes, iterum ad Romam revocati sumus. Quo nos incipientes reverti, has vobis litterulas scripsimus, ut non miremini, quod longiores agimus moras. Dominum regem nostrum tam per vos ipsos quam per vestros missos et litteras saepius visitate et confortate, eique quoscumque potestis amicos et fideles conciliate, maxime Hludowicum regem admonendo semper invitate, et cum illo de communi utilitate diligenter inquirite, quoniam in pace eorum regum^[95] erit pax nostra. Aequo animo estote et tranquillo corde domini fratres, quia Deo volente talia vobis nuntiare^[96] speramus, in quibus absque errore poteritis advertere spiritum Domini docentem quid et quomodo agere debeatis. Tantum omnimodis praefatum regem commonere curate, ut inter varias suggestiones ita maneat immobilis, donec et ipse rerum causas cognoscat. Ceterum desiderantissimi fratres necessarium vobis est et laude dignum, ut promissam regi nostro fidem coram Deo et hominibus inviolabiliter conservemus. Deus omnipotens vos in suo sancto servitio^[97] conservare dignetur.

Cap. 1.^[98]. Audi, domne papa Nicolae; patres et fratres coepiscopi nostri ad te nos direxerunt et nos sponte venimus, consulere videlicet tuum magisterium super his quae pariter, prout nobis visum fuit, et adjicientibus et approbantibus notum esse potuit, judicavimus, auctoritates rationesque, quas secuti fuimus scriptis ostendentes, ut tua sapientia, perscrutatis omnibus quid inde sentiret et quid vellet, nobis demonstraret. Et si illud melius tua sanctitas inveniret, ut nos instrueres et doceres hoc, humiliter postulamus, parati quidquid rectius et probabiliter insinuares, unā cum confratribus nostris sanis acquiescere documentis.

Cap. 2. Sed nos per tres hebdomadas tuum exspectantes responsum, nihil certitudinis nihilque doctrinae nobis expressisti, sed tantum quodam die in publico dixisti nos excusabiles apparere et innocentes juxta nostri adsertionem libelli.

Cap. 3. Ad ultimum nos evocati, ad tuam praesentiam deducti sumus, nihil adversitatis suspicantes, ibique obseratis ostiis, conspiratione more latrocinali factā, et ex clericis et laicis turbā collectā et permixtā, nos opprimere inter tantos violenter studuisti, atque sine synodo et canonico examine nullo accusante, nullo testificante, nullāque disputationis districtione dirimente vel auctoritatum probatione convincente, absque nostri oris confessione, absentibus aliis metropolitanis et diocesanis coepiscopis et confratribus nostris, extra omnium omnino consensum tuo solius arbitrio et tyrannico furore damnare nosmet voluisti.

Cap. 4. Sed tuam maledictam sententiam, a paternā benignitate alienam, a fraternā caritate extraneam, adversum nos injuste et irrationabiliter contra leges canonicas prolatam, nequaquam recipimus, immo cum^[99] omni coetu fraterno quasi maledictum frustra prolatum contemnimus atque abjicimus. Teipsum quoque, damnatis et anathematizatis sacramque religionem abjicientibus ac contemnentibus faventem et communicantem, in nostram communionem nostrumque consortium recipere nolumus, contenti totius ecclesiae communione et fraternā societate, quam tu arroganter te superexaltans despicis, teque ab eā elationis tumore indignum faciens sequestras.

Cap. 5. Igitur ex tuae levitatis temeritate propriā tibimet sententiā anathematis pestem inflixisti, exclamans: qui apostolica praecepta non servat anathema sit, quae tu multipliciter violare et violasse dinosceris, divinas simul leges et sacros canones quantum in te est evacuans, praedecessorum tuorum, pontificum Romanorum, vestigia sequi nolens.

Cap. 6. Nunc ergo quia fraudulentiam et calliditatem tuam experti sumus, non quasi ad illatam nobis contumeliam provocati sumus, sed contra tuam iniquitatem zelo accensi nec nostrae vilitatis personam attendentes, sed omnem nostri ordinis universitatem cui vim inferre conaris prae oculis habentes.

Cap. 7. Quid nostrae specialis propositionis summa fuerit, in paucis replicamus. Lex divina et canonica aptissime probat, etiam venerandae seculi leges adstipulantur, quod nulli licet ingenuam virginem alicui viro tradere in concubinatum, maxime si illa puella nunquam illicitae adsentire voluit copulae, et quia suo viro parentum consensu, fide, affectu^[100] ac dilectione conjugali sociata est, uxor profecto, non concubina, habenda sit.

Apostolicus autem praecognitus haec recipere noluit. Suprascriptus autem Hilduinus armatus cum hominibus Guntharii ecclesiam beati Petri apostoli sine ullā reverentiā intrans, diabolicum scriptum, sicut suus frater Guntharius ei praeceperat, si apostolicus illud nollet recipere, super corpus beati Petri jactare voluit, et a custodibus prohibitus, eosdem custodes cum fustibus tam ipse quam et sui complices verberare coeperunt, adeo ut unus ibidem occisus fuerit. Tunc ipsum scriptum super corpus beati Petri jactavit, seque isdem et qui cum eo venerunt evaginatis gladiis protegentes, de ecclesiā exierunt, et ad Guntharium peracto lugendo negotio redierunt. Imperator post paucos dies, patratis a comitatu suo multis depraedationibus et mansionum destructionibus ac sanctimonialium ceterarumque feminarum constuprationibus atque hominum caedibus necnon et ecclesiarum infractionibus, Romā exiens, Ravennam venit, ibique pascha dominicum cum tali sicut meruit Dei et apostolorum gratiā celebravit. Guntharius^[101] autem in ipsā coenā Domini Coloniam veniens, missas celebrare et sacrum chrisma conficere, ut homo sine Deo, praesumpsit; Theutgaudus vero a ministerio, sicut ei fuerat praeceptum, se reverenter abstinuit. Ceteris denique episcopis apud Lotharium id satagentibus, episcopatum a Gunthario Lotharius tulit, et suo tantum consilio Hugoni, Conradi, Caroli regis avunculi, et materterrae suae filio, tonsurā clerico et ordinatione tantummodo subdiacono, moribus autem et vitā a fideli laico discrepanti donavit; unde motus Guntharius, quidquid de thesauro ecclesiastico in eādem civitate fuit residuum auferens, Romam iterum, ut omnia Lotharii et sua figmenta de Theutbergā et Waldradā apostolico ex ordine pandat, regreditur. Sed et episcopi regni Lotharii legatos suos cum libellis poenitentiae et professionibus canonicis, quoniam ab evangelicā veritate et apostolicā auctoritate sacrisque regulis in causā Theutbergae ac Waldradae non mediocriter deviaverant, ad apostolicum dirigunt. Lotharius vero, Ratoldo, Argentoratensis urbis episcopo, cum scriptis falsa more suo de suā excusatione et voluntariā correctione loquentibus praemisso, ad apostolicum ipse per Gundulphi villam^[102] et Romerici montem^[103] obviam fratri suo ad locum qui Urba^[104] dicitur vadit. Carolus cum epistolis per Rodbertum, Cinomannicae urbis episcopum, Romam, sicut apostolicus jusserat, Rothadum^[105] dirigit; sed et episcopi regni ejus vicarios suos cum synodicis litteris de causā ipsius Rothadi ad apostolicam sedem mittunt; quibus Hludowicus transitum denegat. Ipsi autem legati tam regis quam episcoporum impossibilitatis suae causas Romam veniendi clanculo papae cognitas faciunt. Rothadus simulatā infirmitate Vesontio^[106], ceteris patriam repedantibus, remanet, et post aliorum regressum, per Curiam, suffragantibus sibi Lotharii et Hludowici, Germaniae regis, fautoribus, Hludowicum^[107] imperatorem Italiae adiit, quatenus ipsius solatio Romam valeat pervenire. Missi regis Caroli parum pro quibus missi fuerant utilitatis agentes, a negotio^[108] revertuntur, et Huntfrido, dimissā^[109] Tolosā ac Gotiā, per Provinciam in partes Italiae transeunte, iterum alios missos ad recipiendas civitates et castella Carolus ad Tolosam et in Gotiam mittit.

Hludowicus, rex Germaniae, hostiliter obviam Bulgarorum Cagano … ^[110] nomine, qui christianum se fieri velle promiserat, pergit; inde ad componendam Winidorum marcam, si se prosperari viderit, perrecturus. Nortmanni qui cum plurimo navigio in Flandris appulerunt, resistentibus sibi pagensibus per Rhenum ascendunt, et vicina regnorum Lotharii ac Hludowici ex utrāque ripā ipsius fluminis vastant. Carolus^[111] Kalendas Junii in loco qui Pistis dicitur generale placitum habet, in quo annua dona sed et censum de Britanniā a Salomone, Britannorum duce, sibi directum more praedecessorum suorum, quinquaginta scilicet libras argenti, recipit, et firmitates in Sequanā, ne Nortmanni per eumdem fluvium possint ascendere, ibidem fieri jubet. Capitula etiam ad triginta et septem consilio fidelium suorum more praedecessorum ac progenitorum suorum regum constituit, et ut legalia per omne regnum suum observari praecepit.

Pippinus^[112] apostata a Nortmannorum collegio ab Aquitanis ingenio capitur, et in eodem placito praesentatur, et a regni primoribus, ut patriae et christianitatis proditor, et demum generaliter ab omnibus ad mortem dijudicatur, et in Silvanectis arctissimā custodiā religatur. Bernardus, Bernardi quondam tyranni carne et moribus filius, licentiā regis acceptā de eodem placito quasi ad honores suos perrecturus, super noctem armatā manu regreditur, et in silvā^[113] se occulens, ut quidam dicebant, regem qui patrem suum Francorum judicio occidi jusserat, et ut quidam dicebant, Rodbertum et Ramnulfum, regis fideles, malitiis^[114] occidere locum et horam exspectat. Quod regi innotuit, et mittens qui eum caperent et ad praesentiam illius adducerent, fugā sibi consuluit; unde judicio suorum fidelium honores quos ei dederat rex recepit, et Rodberto, fideli suo, donavit.

Egfridus^[115], qui transactis temporibus cum Stephano filium et aequivocum regis ab obedientiā paternā subtraxerat, a Rodberto capitur, et regi in eodem placito praesentatur; cui rex deprecatione ipsius Rodberti ceterorumque suorum fidelium quod in eum commiserat perdonavit^[116], et sacramento firmatum ac suā gratiā muneratum inlaesum abire permisit. Carolus a loco qui Pistis dicitur revertens, intrat Compendium circa Kalendas Julii, missum Mahometh, regis Sarracenorum., qui ante hyemem ad se venerat, muneratum cum plurimis et maximis donis per suos missos ad eumdem regem satis honorifice remittit. Carolomannus, filius Hludowici regis Germaniae, qui in liberā custodiā cum patre suo morabatur, simulans se venatum ire, a patre fugā labitur, et marcas sibi a genitore ablatas cum consensu marchionum qui eum tradiderant reoccupat. Quem pater e vestigio insequens, sub firmitatum conditione^[117] ad se venire facit, et ei honores donat. Indeque revertens versus palatium Franconoford, in quodam broilo^[118] cervum venans de caballo cadit, et costis laesus in vicino monasterio jacet, filiumque suum Hludowicum ad praedictum palatium, ubi uxor ejus erat, praemittit, ipseque in brevi convalescens subsequitur.

Nicolaus papa denuo epistolas per omnes archiepiscopos et episcopos Galliarum, Germaniarum et Belgicae provinciae mittit pro confirmatione depositionis Theutgaudi Treverorum, et Guntharii Coloniensis archiepiscoporum. Sed et aliis episcopis, qui ex regno Lotharii in divortio^[119] Theutbergae et superinductione concubinae Waldradae consenserunt, et ad eum cum professione suā miserunt epistolas suas, indulgentiam largiendo, sicut in scripto superius continente promiserat, dedit. Synodum Romae convocat circa Kalendas Novembris, indicans se in eā eorumdem olim archiepiscoporum depositionem denuo confirmaturum, et tractaturum de causā Lotharii et Ignatii, Constantinopolitani episcopi, praecedenti^[120] anno depositi, in cujus loco quidam laicus attonsus et mox episcopus est ordinatus. Ad quam synodum praedicti Theutgaudus et Guntharius sponte perrexerunt, putantes Hludowici imperatoris interventu ab apostolico posse restitui.

Hludowicus, Italiae imperator nominatus, a cervo quem in rugitu^[121] positum sagittare voluit, gravissime vulneratur. A Nicolao, Romanae sedis pontifice, per Arsenium apocrisiarium petitur, ut eidem papae legatos suos liceat pro quibusdam causis ecclesiasticis ad Carolum mittere; sed credens, quia non sincerā intentione adversus eum velit in Franciam missos suos dirigere, contradicit.

Hugbertus, clericus conjugatus et abbas monasterii sancti Martini, qui sancti Mauricii abbatiam et alios honores Hludowici, imperatoris Italiae, contra voluntatem ipsius tenebat, ab hominibus ejus occiditur, et Theotberga soror ejus, abjecta Lotharii, ad fidem Caroli venit, cui Carolus Avenniacum^[122] monasterium donat, et abbatiam sancti Martini Ingelwino, diacono palatii sui, committit. Rodbertus, comes Andegavensis, aggrediens^[123] duos cuneos de Nortmannis qui in Ligeri fluvio residebant, unum quidem exceptis paucis evadentibus interfecit, et altero majore retro superveniente vulneratur; unde paucis suorum amissis, sibi secessu consuluit, et post paucos dies convaluit.

865.

Carolus rex nativitatem Domini in Carisiaco palatio celebrat. Vernum villam veniens circa medium Februarium mensem, fratrem suum Hludowicum in villā Tusiaco^[124] cum filiis venientem satis honorifice suscepit, ibique omnibus cum^[125] illorum fidelibus consideratis, missaticum per episcopos, Altfridum^[126] videlicet et Erchanratum^[127], Lothario nepoti suo transmittunt, mandantes ut quia saepe dicebat se Romam iturum, prius secundum domni apostolici et eorum hortamentum emendaret, quod contra leges divinas et humanas commiserat in ecclesiā, quam suā temeritate scandalizaverat, et tunc ordinato regno suo, si vellet, pro indulgentiā petendā et obtinendā ad apostolorum limina properaret. Lotharius vero putans, quod sibi regnum subripere et inter se vellent dividere, Liutfridum, avunculum suum, ad fratrem et Italiae imperatorem transmittit, petens illum apud apostolicum obtinere, quatenus pro eo patruis suis^[128] epistolas mitteret, ut pacem servantes de regno suo nullum ei impedimentum facerent; quod et Hludowicus imperator obtinuit.

Interea^[129] Nortmanni residentes in Ligeri, cum maximo impetu, faciente divino judicio, secundo vento per eumdem fluvium usque ad monasterium sancti Benedicti quod Floriacus dicitur navigant, et idem monasterium incendunt, et in redeundo Aurelianis civitatem et monasteria ibidem et circumcirca consistentia igne cremant, praeter ecclesiam sanctae Crucis, quam flamma, cum inde multum laboratum a Nortmannis fuerit, vorare non potuit. Sicque per amnis alveum descendentes et vicina quaeque depopulantes, ad stationem suam reversi sunt. De Tusiaco Hludowicus Bajoariam pergens, Carolomanno filio sibi familiariter reconciliato, marcas quas ab eo tulerat reddidit, et ad Franconoford palatium rediit. Carolus autem per Attiniacum ad Silviacum^[130] veniens, ibidem sacram quadragesimam^[131] et pascha Domini celebrat, et Bernardum, ex quodam Bernardo^[132] et filiā Rorigonis comitis natum, in Gothiam mittens, partem ipsius marchiae^[133] illi committit; et sic demum Vernum villam veniens, episcopos ac ceteros Aquitaniae primores ibidem obvius suscepit. Ad quorum multam petitionem filium suum Carolum necdum bene spassatum^[134] in Aquitaniam cum regio nomine ac potestate redire permittit.

Nicolaus papa Arsenium, Ortensem episcopum et consiliarium suum, cum epistolis ad Hludowicum et Carolum fratres, sed et ad episcopos ac primores regnorum illorum, ea quae Lotharius per fratrem petierat continentibus^[135], non cum apostolicā mansuetudine et solitā honorabilitate, sicut episcopi Romani reges consueverant in suis epistolis honorare, sed cum malitiosā interminatione transmittit^[136]. Isdem autem Arsenius per Curiam et Alamanniam ad Hludowicum, Germaniae regem, in Franconofurd palatium veniens, epistolas apostolici ei tradidit, et inde in Gundulfi villam ad Hlotharium venit. Cui et episcopis ac primoribus regni sui epistolas papae dedit, continentes, quia, nisi uxorem suam Theotbergam reciperet et Waldradam abiceret, renunciante sibi Arsenio illum ab omni christianorum societate debuisset reicere, quem in pluribus epistolis has praecedentibus excommunicatum et a consortio christianorum ejectum multotiens praedicaverat. Et sic de Lothario ad Carolum circa medium Julium mensem in Attiniacum palatium Arsenius veniens, uniformes sicuti Hludowico et Lothario regibus epistolas suas satis honorifice tradidit, et Rothadum, canonice a quinque provinciarum episcopis dejectum et a Nicolao papā non regulariter sed potentialiter restitutum^[137], secum reducens, Carolo praesentavit. Et cum sacri canones dicant, ut si episcopus a gradu dejectus ab episcopis provinciae, ad episcopum Romanum confugerit, scribat Romanus episcopus finitimae et propinquae provinciae episcopis, ut ipsi omnino diligenter causam inquirant, et juxta fidem veritatis diffiniant, et^[138] si is qui dejectus est iterum ab eis, moverit Romanum episcopum, aut mittat a latere suo, qui auctoritatem ejus a quo destinati sunt habentes, cum episcopis judicent, aut credat episcopos sufficere, ut negotio terminum imponant: nihil horum idem apostolicus agere voluit, sed posthabito episcoporum judicio, qui juxta sacras regulas post judicium sub gestorum specie omnia judicata ad sedem apostolicam retulerunt, ipse suā potestate illum restituit. Restitutum ergo Karolo misit cum epistolis, in quibus continebatur, ut sine ullā exceptione, si quis eidem Rothado quiddam aut de gradu aut de rebus episcopii contradiceret, anathema foret. Sicque sine interrogatione vel consensu episcoporum qui eum deposuerunt, per missum Arsenium Rothadus est in sede suā remissus.

Post haec Arsenius ad Duciacum obviam Hlothario pergit, ducens Theotbergam quae aliquandiu honorabiliter in regno Karoli deguit; et accepto sacramento a duodecim^[139] hominibus ex parte Hlotharii, eamdem Theotbergam, nullā ecclesiasticā satisfactione pro adulterio publico ab eo secundum canones sacros patratā, illi in matrimonium reddidit. Sacramentum autem pro Theotbergā praestitum ex parte Hlotharii ita se habet, veluti dictatum et Romā delatum ab ipso Arsenio: Jurans promitto ego talis per haec quatuor sancta Christi evangelia, quae manibus meis tango, atque istas sanctorum reliquias, quia senior meus Hlotharius rex, filius quondam piae recordationis Hlotharii serenissimi imperatoris, amodo et deinceps accipiet Theotbergam uxorem suam pro legitimā matronā, et eam sic habebit in omnibus, sicut decet regem habere reginam uxorem. Et propter jam fatas dissensiones neque in vitā, neque in membris, neque a praedicto seniore meo Hlothario, neque a nullo hominum, ipso instigante aut auxiliante vel etiam consentiente aliquod malum habebit; sed eam sic habebit, sicut regem decet habere uxorem legitimam: eā tamen ratione, ut sic se amodo custodiat, sicut decet uxorem suo seniori in omnibus observare honorem. Haec sunt nomina eorum qui hoc juraverunt: De comitibus Milo, Ratharius, Erlandus, Theutmarus, Weremboldus, Rocolfus comes. De vassallis Erleboldus, Vulfridus, Eidulfus, Bertmundus, Nithardus, Arnostus. Hoc juratum est super quatuor Dei evangelia atque pretiosissimum lignum sanctae dominicae crucis et alias sanctorum reliquias in loco qui dicitur Vindonissa^[140], die tertiā mensis Augusti, indictione 13. Hoc factum est temporibus domni ter beatissimi et coangelici Nicolai apostolici, mediante et constituente Arsenio venerabili episcopo, misso et apocrisiario summae sanctae catholicae atque apostolicae sedis, apostolicam habente auctoritatem et legato ejusdem domni Nicolai apostolici. Nomina episcoporum in quorum praesentiā et qui interfuerunt, haec sunt: Harduicus archiepiscopus Besintionensis^[141], Remedius archiepiscopus Laudunensis^[142], Ado archiepiscopus Biennensis^[143], Rodlandus archiepiscopus Arelatensis, Adventius episcopus Mettensis, Atto episcopus Bardunensis^[144], Franco episcopus sancti Landberti^[145], Rataldus episcopus Stratiburgensis, Fulcricus capellanus et missus imperialis. De regno autem Karoli Isaac episcopus Linguinensis^[146], Erkanraus episcopus Catalaunensis, de quorum manibus ex parte Karoli regis suscepta est Theodberga regina ab Arsenio, venerabili episcopo et legato apostolicae sedis, unā cum praenominatis archiepiscopis et episcopis; adstantibus vero in eodem loco de diversis regnis nobilibus viris cum multitudine populi publice haec videntibus et audientibus, quorum nomina per omnia non valuimus huic inferre^[147] paginae.

Eodem die ipsam Theotbergam reginam Arsenius, episcopus et legatus apostolicae sedis, cum praenominatis omnibus archiepiscopis^[148], in manibus Lotharii regis reddiderunt atque dederunt, non solum sub eādam obtestatione ut supra, verum etiam sub adjuratione et excommunicatione, ut si in omnibus ut superius legitur non observaverit atque impleverit, non solum in praesenti vitā, sed etiam in aeterno Dei terribili judicio cum beato Petro principe apostolorum redditurum rationem, et ab ipso aeternaliter in eodem judicio damnandum, et igne perpetuo concremandum.

Interea Lotharius missos suos ad Carolum dirigit, volens et petens, ut mutuā firmitate inter eos amicitia foederarentur. Quod, et Irmentrude reginā interveniente obtinuit, et veniens in Attiniacum, amicabiliter et honorifice a Carolo est susceptus et in foedere postulato receptus. Quo et Arsenius rediens, epistolam Nicolai papae plenam terribilibus et a modestiā sedis apostolicae antea inauditis maledictionibus detulit super eos, qui ante hos annos eidem Arsenio multam thesauri summam praedantes abstulerant, nisi satisfaciendo quae tulerant ei reddere procurarent. Et relectā^[149] eādem epistolā, sed et alterā de Ingiltrudis excommunicatione, quae virum suum Bozonem reliquerat et cum quodam adultero in Lotharii regnum aufugerat, ac receptā sub defensione Caroli villā quae Vendopera^[150] dicebatur, quam piae memoriae Hludowicus imperator sancto Petro tradiderat, et Wido quidam comes per plures annos tenuerat, Arsenius episcopus, impetratis apud Carolum pro quibus ad eum venerat, ad Gundulfi villam cum Lothario, quo Theotberga eum praecesserat, pergit. Ibi quoque per aliquot dies morans propter Waldradam, quae illuc ad eum adduci^[151] et ab eo in Italiam deduci debebat, Lothario et Theotbergā regio cultu paratis et coronatis, in die assumptionis sanctae Mariae missas celebrat, et inde cum praefatā Waldradā versus Urbam, quo dicebatur Hludowicus, Italiae imperator, obviam Lothario venturus, pergit; inde per Alamanniam et Bajoariam pro recipiendis patrimoniis ecclesiae sancti Petri in eisdem regionibus conjacentibus Romam redit.

Karolus ab Attiniaco contra Nortmannos, qui cum navibus quinquaginta in Sequanam venerant, hostiliter pergit; in quo itinere custodum negligentiā tres coronas optimas et armillas nobilissimas et quaeque alia pretiosa^[152] perdidit; et post non paucos dies omnia reinvenit, exceptis paucis gemmis, quae tumultuariā direptione amissae fuerunt. Nortmanni^[153] vero residentes in Ligeri, libere Pictavum civitatem pedestri ordine pergunt, eamdemque civitatem incendunt, et impune ad naves suas reveniunt. Rodbertus autem de eisdem Nortmannis qui sedebant in Ligeri, amplius quam quingentos sine damno suorum occidens, vexilla et arma Nortmannica Carolo mittit. Carolus autem perveniens usque ad locum qui dicitur Pistis, ubi immorabantur Nortmanni, fidelium suorum consilio pontes super Isaram et Matronam refici curat, in locis quae dicuntur Alvernis^[154] et Carenton^[155], quoniam ab incolis qui ex antiquo ipsos pontes fecerant, propter infestationem Nortmannorum refici non valebant. Ab eis ergo, qui ex longinquioribus partibus ad operandum deputati erant, ut perficerent firmitates in Sequanā, eā conditione refici jubet propter imminentem necessitatem ipsos pontes, ne unquam per ventura tempora inde qui nunc eosdem pontes refecerint, in operando ad hoc opus dispendium patiantur: et deputatis custodibus qui utrasque ripas custodirent, ad Odriacam villam^[156], medio mense Septembrio venandi gratiā pergit. Ipsi autem Nortmanni, quoniam adhuc citra Sequanam custodes non venerant, ex se circiter ducentos Parisius mittunt, ubi quod quaesierant vinum non invenientes, ad suos qui eos miserant sine indemnitate sui reveniunt; indeque amplius quam quingenti ultra Sequanam usque ad Carnotum praedatum ire disponentes, a custodibus ripae ipsius fluminis impetuntur, et quibusdam suorum amissis, quibusdam etiam vulneratis, ad naves regrediuntur.

Carolus Hludowicum, filium suum, in Neustriam dirigit, nec reddito nec interdicto sibi nomine regio, sed tantum comitatum Andegavensem et abbatiam Majoris-Monasterii^[157] et quasdam villas illi donavit. Rodberto, qui marchio in Andegavo fuerat, cum aliis honoribus quos habebat comitatum Autissiodorensem et comitatum Nivernensem donavit. Hludowicus, Germanorum rex, hostem suam contra Winidos^[158] directam et prospere agentem recepit; cujus filius et aequivocus contra patris voluntatem filiam Adalardi despondit, unde satis animum patris offendit. Carolus obviam fratri suo Hludowico, ejus conloquio fruiturus, Coloniam pergit, et inter alia^[159] conlocutionum suarum verba patrem et filium de jam dictā praesumptione pacificat, eā conditione, ut jam ultra Adalardi filiae non copuletur. Hludowicus ad Wormatiam et Carolus ad Carisiacum revertitur; cui nunciatur in viā, quia Nortmanni 13. Kalendas Novembris monasterium sancti Dionysii intraverunt, ubi viginti circiter diebus immorantes, et quotidie praedam exinde ad suas naves ducentes, post multam depraedationem sine contradictione cujusquam ad castra sua non longe ab eodem monasterio sunt reversi. Interea Nortmanni residentes in Ligeri, commixti cum Britonibus Cinomannis civitatem petunt, et impune depraedantes eam, ad suas naves revertuntur. Aquitani confligentes cum Nortmannis qui in Carento^[160] Sigefrido duce resident, quadringentos circiter ex eis occiderunt; ceteri autem fugientes, ad naves suas redierunt.

Carolus missos suos, quos praecedenti anno Cordubam ad Mahomet direxerat, cum multis donis, camelis videlicet, lecta^[161] et papiliones gestantibus, cum diversi generis pannis et multis odoramentis in Compendio recipit; inde ad Rofiacum^[162] villam veniens, Adalardo, cui custodiam contra Nortmannos commiserat, sed et suis propinquis Hugoni et Berengario, quia nihil utilitatis contra Nortmannos egerant, collatos honores^[163] tollit, et per diversos eosdem honores disponit. Nortmanni qui praefatum monasterium depraedati sunt, vario modo infirmantur, et quidam in rabiem versi, quidam autem scabie correpti, quidam intestina cum aqualiculo^[164] per anum emittentes, moriuntur. Carolus, dimissis custodibus contra eosdem Nortmannos, Silvanectis revertitur nativitatis dominicae solemnia celebraturus; ubi ei Lotharius, filius suus et abbas monasterii sancti Germani, mortuus nunciatur.

866.

Quarto Kalendas Januarias de Nortmannis in Ligeri residentibus quaedam pars praedatum exiens in Neustriam, Gauzfridum, et Heriveum atque Rorigum^[165] comites congredientes offendit; in quā congressione Rorigus, frater Gauzfridi, occubuit, et quamplurimis Nortmanni suorum amissis, fugiendo ad naves reveniunt. Rodulfus, Caroli regis avunculus, passione colericā^[166] moritur. Nortmanni per alveum Sequanae ascendentes usque ad castrum Milidunum, et scarae Karoli ex utrāque parte ipsius fluminis pergunt, et egressis eisdem Nortmannis a navibus super scaram quae major et fortior videbatur, cujus praefecti erant Rodbertus et Odo, sine conflictu eam in fugam mittunt, et onustis praedā navibus ad suos redeunt. Karolus^[167] cum eisdem Nortmannis in quatuor milium libris argenti ad pensam eorum paciscitur, et indictā per regnum suum conlatione ad idem exsolvendum tributum, de unoquoque manso ingenuili exiguntur sex denarii, et de servili tres, et de accolā unus, et de duobus hospitiis^[168][169] unus denarius, et decima de omnibus quae negotiatores^[170] videbantur habere, sed et a presbyteris secundum quod unusquisque habuit vectigal exigitur, et heribanni de omnibus Francis accipiuntur. Inde de unoquoque manso, tam ingenuili quam et servili, unus denarius sumitur, et demum per duas vices, juxta quod unusquisque regni primorum de honoribus habuit, conjectum, tam in argento quam et in vino, ad pensum quod ipsis Nortmannis pactum fuerat persolvendum contulit. Praeterea quoque et mancipia a Nortmannis praedata, quae post pactum ab eis fugerant, aut reddita aut secundum eorum placitum redempta fuerunt; et si aliquis de Nortmannis occisus fuit, quaesitum pretium^[171] pro eo est exsolutum. Hludowicus, Italiae imperator, unā cum uxore suā Ingelbergā in Beneventum^[172] contra Sarracenos movit. Hlotharius – interventu, ut quidam autumant, Hludowici imperatoris et fratris sui – episcopium Coloniense ab Hugone receptum Hilduino, fratri Guntharii, sub provisionis obtentu committit; sed reverā dispositio illius excepto episcopali ministerio penes Guntharium manet, ipsaque metropolis, sed et ecclesia Treverensis, diutino tempore contra sacras regulas cum magno et multorum periculo pastore vacant. Carolus Rodberto comiti abbatiam sancti Martini ab Engilwino ablatam donat, et ejus consilio honores qui ultra Sequanam erant, per illius complices dividit; comitatum quoque Augustidunensem, a Bernardo filio Bernardi super Rodbertum occupatum, Hludowico, filio suo, ipsius Rodberti consilio ad eum ditandum committit.

Nortmanni mense Julio ab insulā secus monasterium sancti Dionysii movent, et descendentes per Sequanam usque ad locum sibi aptum ad reficiendas suas et novas faciendas naves perveniunt, ibique^[173] quod eis persolvendum erat exspectant. Carolus hostiliter ad locum qui dicitur Pistis cum operariis et carris ad perficienda opera, ne iterum Nortmanni sursum ascendere valeant, pergit. Hludowicus, Germaniae rex, contra quosdam suorum in marca adversus Winidos rebellionem molientes hostem movit, quam praecedens, in brevi rebellantes sine conflictu domat, et hostem nondum pene promotum domi residere mandavit.

Nortmanni^[174] mense Julio mare intrant, et pars quaedam ex ipsis aliquamdiu in pago Italiae^[175][176] resedit, et libitibus suis, exceptā publicā Lotharii conjunctione, perfruitur. Carolus ad villam abbatiae sancti Quintini, quae Orti-vineas dicitur, cum uxore obviam Lothario pergit, et pro quibusdam convenientiis, ut dicebatur, firmitatibus inter se factis, abbatiam sancti Vedasti donante sibi Lothario suscipit. Carolus mense Augusto Suessionis^[177] civitatem adit, et synodo a papā Nicolao convocatae considet; ubi secundum praedicti apostolici commendationem quaestione diremptā de Vulfado et collegis ejus, ab Ebone, quondam Remorum archiepiscopo, post depositionem suam ordinatis, quoniam regulae sacrae non poterant aperte convelli pro sui reverentiā et quorumdam respectu, et rege ac quibusdam pro Vulfado nimium satagentibus schisma^[178] et scandalum aliter vitari non potuit, inventum est, ut quia synodi episcoporum quinque provinciarum regularis definitio de^[179] praefatorum dejectione Benedicti papae et Nicolai subscriptionibus fuerat confirmata, secundum indulgentiam Nicenae synodi de his quos damnatus ordinavit Meletius, et juxta traditionem Africani concilii de Donatistis, in gradibus reciperentur, si tamen Nicolao papae placeret suam immutare, quam confirmavit, sententiam. Indeque synodus congregata per Egilonem, Senensem archiepiscopum, cum aliis pro quibus perrexerat praescriptā conditione Nicolao papae litteras mittens^[180], sine sacerdotum discordiā est soluta; et licet juxta Innocentii decreta quod de hujusmodi necessitas temporis quondam reperit, cessante necessitate debuisset utique cessare pariter quod urgebat, quia alius est ordo legitimus, alia usurpatio quam ad praesens fieri tempus impellit; quoniam nil aliud, sed^[181] hoc summopere quaerebatur, ut quocumque modo Vulfadus fieri posset episcopus, tolerabilius quibusdam est visum, propter vitandam seditionem hanc necessitatem, quae nunc sicut et tunc urgebat, iterum in medium devocare, ac consilio^[182] Jacobi et seniorum Hierusalem, etiam post legis abolitionem circumciso Timotheo, cum Paulo legis cerimonias exercere, quam tumultūs in ecclesiā et in potestate regiā concitare. His ita dispositis, Carolus jamdicto Vulfado Bituricensem metropolim, nuper defuncto Rodulpho archiepiscopo, ante causae diffinitionem arbitratu suo committit; sed antequam iidem episcopi ab ipsā recederent urbe, Carolus eos petit, ut uxorem suam Hirmintrudem in reginam sacrarent; quod et ipso attestante in basilicā sancti Medardi fecerunt, et unā cum eo illi coronam imposuerunt. De quo loco idem rex cum reginā Attiniacum palatium obviam Lothario adit. Quo Teutbergam, nomine tantum reginam Lotharii, quae Romam pergendi licentiam habuit, revocant, et missaticum communiter ordinantes, Carolus per Egilonem, Senensem archiepiscopum, et Hlotharius per Adonem, Viennensem archiepiscopum, ac per Waltarium, suum a secretis domesticum, papae Nicolao quae sibi visa sunt secretius mandant.

Post haec Carolus ad consignandam Bituricensem metropolim Vulfado filium suum Carolomannum, abbatem sancti Medardi, transmittit. Quo pervenientes post solutam, ut praemissum est, synodum, atque post litteras ex eādem synodo per Egilonem archiepiscopum Nicolao papae directas, statim in mense Septembrio a quibusdam episcopis legibus ecclesiasticis minus necessario peritis, factione praedicti Vulfadi emendicatis et minis a Carolomanno ex auctoritate patris sui flexis, contra omnes leges ecclesiasticas saepefatus Vulfadus^[183] pro ordinatione episcopali maledictione indutus est sicut vestimento; cujus exordinator potius quam ordinator Aldo, Lemovicensis episcopus, in ipsā ordinatione febre correptus, in brevi moritur.

Caroli filius, nomine Carolus et Aquitanorum rex, plagā quam in capite ante aliquot annos acceperat cerebro commoto, diutius epelemticā^[184] passione vexatus, 3. Kalendas Octobris in quādam villā secus Bosentiacas^[185] moritur, et a Carolomanno, fratre suo, atque a Vulfado in ecclesiā sancti Sulpitii apud Biturigum sepelitur.

Carolus Wilhelmum sobrinum suum, Odonis quondam comitis Aurelianensis filium, a quibusdam suorum in Burgundiā captum, quasi contrā rem publicam agentem secus Silvanectum civitatem decollari fecit.

Nortmanni^[186] commixti Britonibus, circiter quadringenti de Ligeri cum caballis egressi, Cinomannis civitatem adeunt. Quā depraedatā, in regressu suo usque ad locum qui dicitur Brieserta^[187] veniunt, ubi Rotbertum et Ramnulfum, Godtfridum quoque et Heriveum^[188] comites, cum validā manu armatorum, si Deus cum eis esset, offendunt. Et conserto praelio^[189], Rotbertus occiditur; Ramnulfus plagatus, cujus vulnere postea mortuus est, fugatur; et Heriveo vulnerato et aliis quibusdam occisis, ceteri ad sua quique discedunt. Et quoniam Ramnulfus et Rodbertus de praecedentium sese vindictā, qui contra suum ordinem alter abbatiam sancti Hilarii, alter abbatiam sancti Martini praesumpserat, castigari noluerunt, in se ultionem experiri meruerunt.

Hludowicus, Hludowici Germaniae regis filius, consilio Warnarii ac ceterorum, a quibus pater ejus propter infidelitatem suam honores tulit, rixam contra patrem suum movit, concitato Resticio^[190] Winido, ut usque ad Bajowariam praedatum veniat, quatenus in illis partibus occupato patre vel ejus fidelibus, ipse liberius quod coepit prosequi posset. Sed Karolomanno, cui pater ipsam marcham dederat, satagente, Resticius intra sua se cohibet. Hludowicus autem senior in talibus experientiā prudens, concite ad palatium quod Franconofurd dicitur properat, et datis mutuo dextris, eumdem filium suum ad se venire facit, ipsaeque dexterae usque 5. Kalendas Novembris manere invicem promittunt; sicque Hludowicus ad confirmandam marcham suam contra Resticium velociter repedat, reversurus octavo die ante missam sancti Martini obviam fratri suo Karolo et nepoti suo Lothario secus civitatem Metensium. Quo Carolus hostiliter, cum tali hoste – confectā maxime de episcopis – sicut tunc conjectare potuit, se perrecturum suis denuncians, Hugoni clerico, avunculi sui Chonradi filio, comitatum Turonicum et comitatum^[191] Andegavensem cum abbatiā sancti Martini et cum aliis etiam abbatiis donat, eumque in Neustriam loco Rotberti dirigit; de abbatiā sancti Vedasti, sicut et pridem de abbatiā sancti Quintini fecerat, caput cum electioribus villis sibi retinens, cetera quaeque per quoscumque suos non cum tanto illorum profectu, quam cum animae suae detrimento dividit; sicque hostiliter quod denuntiaverat conficiens, per Remorum civitatem Mettensium partes cum suā uxore aggreditur, et usque ad Viridunum pervenit. Ibique obvios fratris sui Hludowici missos habuit, nunciantes quia non erat ei necesse ad fratrem^[192] suum pro quācumque necessitate cum hoste ire, quoniam suum filium, sicut ipse disposuit, receptum habebat, et seditionem quae contra eum commota fuit usquequaque sedatam: et illi tunc non erat commodum obviam illi usque ad Mettis venire, quoniam pro quibusdam regni sui necessitatibus in Bajowariam festinabat. Carolus autem residens in Viriduno per viginti circiter dies, eamdem civitatem atque illius vicina hostili more depraedans, praestolatus est adventum Lotharii, qui apud Treverim cum sui regni episcopis satagebat, ut iterum Theotberga se falso crimine insimularet, et velamentum reciperet; quod obtinere non potuit. Tandem Carolus per viam quā perrexerat, depraedantibus suis loca per quae redierunt, iterum Remanam^[193][194] civitatem adit, indeque Compendium venit, ubi nativitatem Domini celebravit.

Rex Bulgarorum^[195], qui praecedente anno, Deo inspirante et signis atque afflictionibus in populo regni sui monente, christianus fieri meditatus fuerat, sacrum baptisma suscepit; quod proceres sui moleste ferentes, concitaverunt populum adversus eum, ut illum interficerent. Quotquot igitur fuerunt intra decem comitatūs, adunaverunt se circa palatium ejus; ille vero, invocato Christi nomine, cum quadraginta tantum octo hominibus, qui erga christianam devotionem ferventes sibi remanserant, profectus est contra omnem illam multitudinem; et mox ut portas civitatis exiit, apparuerunt eis et his qui cum eo erant septem clerici, et unusquisque eorum tenebat cereum ardentem in manu suā, sicque praecedebant regem et illos qui cum eo erant. Eis vero qui contra eum surrexerant, visum erat, quod magna villa ardens super eos caderet, et equi eorum qui cum rege erant, sicut contrariis videbatur, erecti incedebant, et cum anterioribus pedibus eos percutiebant; tantusque timor eos apprehendit, ut nec ad fugiendum nec ad defendendum se praepararent, sed prostrati solo se movere nequibant. Rex autem ex proceribus, qui populum maxime adversus eum incitaverunt, interfecit numero quinquaginta duos, reliquum autem populum inlaesum abire permisit; et mittens ad Hludowicum, regem Germaniae, qui ei foedere pacis conjunctus erat, episcopum et presbyteros postulavit, et ab eo missos cum debitā veneratione suscepit. Hludowicus autem ad Carolum fratrem suum mittens, in ministerium clericorum apud fratrem suum vasa sacrata sacrasque vestes ac libros petiit, unde Carolus ab episcopis regni sui non parvam summam accipiens, ei ad dirigendum regi^[196]. Bulgarorum rex filium suum et plures ex proceribus regni sui Romam direxit, et arma quibus indutus fuerat, quando in Christi nomine de suis adversariis triumphavit, cum aliis donis sancto Petro transmisit, et plures quaestiones de sacramentis fidei consulendo Nicolao papae direxit, et episcopos atque presbyteros mitti ab eo sibi poposcit, quod et obtinuit. Hludowicus vero, Italiae imperator, hoc audiens, ad Nicolaum papam misit, jubens ut arma et alia quae rex Bulgarorum sancto Petro miserat, ei dirigeret; de quibus quaedam Nicolaus papa per Arsenium ei consistenti in partibus Beneventanis transmisit, et de quibusdam excusationem mandavit.

867.

Anno Domini 867. Hludowicus, abbas monasterii sancti Dionysii et nepos Caroli imperatoris ex filiā majore natu Rotrude, 5. Idūs Januarii obiit, et Carolus rex abbatiam ipsius monasterii sibi retinuit, causas monasterii et conlaborationem^[197] per praepositum et decanum atque thesaurarium, militiae quoque curam per majorem domūs suā commendatione geri disponens. Et circa mediam quadragesimam super Ligerim fluvium ad villam quae Bellus-Pauliacus dicitur perrexit, ubi primores Aquitanorum sibi obviam accersivit, et filium suum Hludowicum^[198], ordinatis illi ministerialibus de palatio suo, eisdem Aquitanis regem praefecit. Inde reversus, pascha Domini in monasterio sancti Dionysii celebravit; deinde pergens Mettis ad conloquium fratris sui, Hludowici regis Germaniae, 13. Kalendas Junii obvium habuit in palatio Salmuntiaco Egilonem, Senensem archiepiscopum, cum epistolis Nicolai papae de restitutione clericorum Remensis ecclesiae, Vulfadi scilicet et collegarum ejus. Pro quibus valde satagens, ut in suis habeantur gradibus restituti, multa Hincmaro, Remorum archiepiscopo, imposuit in eisdem epistolis, quae non esse vera manifestā ratione constabant. Attulit etiam praefatus archiepiscopus eidem domno Carolo epistolas praedicti papae ad Lotharium et episcopos regni ejus de causā uxorum illius, Theotbergae videlicet atque Waldradae, eamdem Waldradam mitti Romam praecipiens; quas Carolus Lothario obviam sibi ad Attiniacum palatium venienti ex parte ipsius apostolici dedit. Indeque ad conloquium fratris sui perrexit, et ab eo revertens, per Lotharium in saltu Arduennae consistentem rediit. Et generaliter per omne regnum suum hoste denunciatā, placitum suum Kalendis Augusti in Carnutum civitate condixit, in Britanniam super Salomonem, ducem Britonum, perrecturus. Interea missis intercurrentibus, eo usque paciscendae pacis est perducta conditio, ut a Carolo datis obsidibus, Paswithen gener Salomonis, cujus consilio plurimum utitur, ad Carolum in Compendium circa praefatas Kalendas Augusti veniat, et quod tunc ibi inventum et confirmatum utrimque fuerit, teneatur; populus autem in hostem denunciatam^[199] interim paratus domi resideat, usque quo, si necesse fuerit et rex demandaverit, 8. Kalendas Septembris Carnutum hostiliter veniat. Hludowicus, rex Germaniae, Hludowicum filium suum cum Saxonibus et Toringis adversus Abodritos hostiliter dirigit, et reliquum populum regni sui paratum esse praecipit, quatenus mox, ut ipse jusserit, praeparati movere hostiliter possint.

Lotharius suspectum habens Carolum a Hludowico^[200] revertentem, a Mettis civitate versus Franconofurd pergit, et cum eo pridem sibi satis adverso se pacificat, filioque suo de Waldradā Hugoni ducatum Elizatium donat, eumque Hludowico commendat, ac ceterum regnum suum, quasi Romam perrecturus et Waldradam praemissurus committit. Inde revertens. hostem ad patriae defensionem per regnum suum indicit quasi contra Nortmannos, putans Rorigum, quem incolae, qui Conkingi novo nomine dicuntur, a Fresiā expulerant, cum auxiliatoribus Danis reverti. Carolus, datis obsidibus, Paswithen, Salomonis legatum, Kalendis Augusti in Compendio suscipit, et ei, vicario scilicet Salomonis, comitatum Constantinum^[201][202] cum omnibus fiscis et villis regiis et abbatiis in eodem comitatu consistentibus ac rebus ubicumque ad se pertinentibus excepto episcopatu donat, et sacramento primorum suorum confirmat, et ex parte Salomonis a praefato ipsius vicario fidelitatis et pacis atque praestandi adjutorium contra inimicos suos sacramentum eā conditione suscipit, ut Salomon et filius ejus cum his quae antea habebat, hoc donum etiam habeant, et Carolo ac filio ejus fideles existant. Quo patrato negotio^[203], Carolus synodum apud Trecas 8. Kalend. Novembris auctoritate Nicolai papae indicit, et causā venandi ac expendendi autumnale tempus in abbatiā sancti Vedasti et in Audriacā villā ac circumcircā morari^[204] disponit.

Synodus^[205] provinciarum Remensis, Rothomagensis, Turonensis, Senonum^[206], Burdegalensium atque Bituricensium apud Trecas 8. Kalend. Novembris convenit. Ubi quidam episcopi, ut assolet, gratiā regis Caroli Wulfado faventes, quaedam contra veritatem ac^[207] canonum sacram auctoritatem adversus Hincmarum moliri coeperunt; sed isdem Hincmarus eorum molitionibus ratione et auctoritate obvians, plurimorum sententiā praevalente, rerum gestarum ordinem de quibus agebatur, communi consensu epistolā scriptum, per Actardum, venerabilem Namnetensem episcopum, papae Nicolao episcopi qui convenerant transmiserunt; cujus epistolae tenor idem extitit, qui fuit in epistolā Hincmari, Remorum episcopi, quam per clericos suos sub peregrinorum habitu propter contrariorum vitandas insidias praecedente Julio mense Romam miserat. Epistolam autem in praescriptā synodo factam et archiepiscoporum qui convenerant sigillis signatam Actardus perferendam suscipiens, cum quibusdam episcopis ad Carolum, sicut ipse praeceperat, rediit. Carolus autem immemor fidelitatis atque laborum, quos pro ejus honore et regni obtentu saepefatus Hincmarus per plures annos subierat, eamdem epistolam sibi ab Actardo^[208] dari exegit, et archiepiscoporum sigilla confringens, gesta synodi relegit. Et quia, sicut voluerat, in eādem synodo Hincmarus non extitit confutatus, epistolam suo nomine ad Nicolaum papam dictari in contrarietatem Hincmari fecit, quam et bullā sui nominis sigillavit, et cum epistolā synodali per ipsum Actardum Romam direxit. Praefati autem Hincmari clerici in mense Augusto Romam venientes, Nicolaum papam jam valde infirmatum et in contentione quam contra Graecorum imperatores^[209] Michaelem et Basilium, sed et contra orientales episcopos habebat, magnopere laborantem invenerunt; quapropter usque ad mensem Octobrium ibidem sunt immorati. Nicolaus vero papa gratanter suscipiens quae Hincmarus scripserat, ei^[210] de omnibus sibi satisfactum esse rescripsit; sed et alteram epistolam eidem et ceteris archiepiscopis in regno Caroli constitutis transmisit, innotescens praefatos Graecorum imperatores, sed et orientales episcopos, calumniari sanctam Romanam ecclesiam, immo omnem ecclesiam quae latinā utitur linguā, quia jejunamus in sabbatis, quod Spiritum sanctum ex Patre Filioque procedere dicimus, quia presbyteros sortiri conjuges prohibemus, et^[211] quoniam eosdem presbyteros chrismate linire baptizatorum frontes inhibemus; dicentes ipsi Graeci, quod chrisma ex aquā fluminis Latini conficiamus, reprehendentes nos Latinos, quod octo hebdomadibus ante pascha a carnium et septem hebdomadibus a casei et ovorum esu more suo non cessamus; dicentes etiam, quod in paschā more Judaeorum super altare pariter cum dominico corpore agnum benedicamus et offeramus; succensentes etiam nos, quia clerici apud nos barbas suas radunt; dicentes^[212] quia diaconus, non suscepto presbyteratūs officio, apud nos episcopus ordinatur. De quibus omnibus per singulas provincias a metropolitanis cum eorum coepiscopis sibi rescribi praecepit, alloquens eumdem Hincmarum in epistolae^[213] fine hoc modo: Tua, inquit, frater^[214] Hincmare, caritas cum hanc epistolam legerit, mox ut etiam ad^[215] archiepiscopos, qui in regno filii nostri Caroli, gloriosi regis, consistunt, deferatur, summopere agere studeat, et ut de his singuli in diocesibus propriis unā cum suffraganeis suis, in cujuscumque regno sint constituti, convenienter tractare et nobis quae repererint suggerere curent, eos incitare non negligant^[216]; ita ut eorum omnium, quae praesentis epistolae nostri circumstantiae continent^[217], tu et strenuus executor illic existas, et apud nos verax et prudens scriptorum tuorum serie relator inveniaris. Data^[218] 10. Calend. Novembris, indictione 1. Quam epistolam Hincmarus Idūs^[219] Decembrias primae indictionis suscipiens, in Corbonaco^[220] palatio consistenti regi Carolo cum pluribus episcopis relegit, et per alios archiepiscopos, sicut in mandato acceperat, dirigere studuit. Nicolaus papa Idūs proxime praecedentis mensis Decembris obiit, cui^[221] successit Adrianus papa electione clericorum et consensu Hludowici imperatoris in pontificatu. Quem Actardus Romam veniens cum supra scriptis epistolis, in apostolicā sede jam ordinatum invenit^[222].

Arsenius autem, magnae calliditatis et nimiae cupiditatis homo, spe falsā seducens Theutgaudum et Guntharium de restitutione ipsorum, ut ab eis exenia acciperet, Romam venire fecit; qui diutius ibi manentes, pene omnes suos amiserunt; tandem autem Theutgaudus ibidem mortuus est, et Guntharius vix corporis mortem evasit.

Lotharius Theutbergam uxorem suam Romam misit, ut seipsam criminaretur, quatenus ab ejus conjugio separari valeret. Sed Adrianus papa atque Romani talibus naeniis non credentes, jussa est ad virum suum reverti.

Carolus consensu fratris sui Hludowici quosdam episcopos ad Autissiodorum in futuris Kalendis Februarii convenire praecepit, ut de causā Lotharii quaedam tractarent. Carolus denique, quoniam ab Acfrido abbatiam sancti Hilarii cum aliis plurimis honorabilibus beneficiis habente, sicut quidam dixerunt, exenia non modica suscipiens, comitatum Bituricum sine praesentiā illius vel culpae alicujus reputatione a Gerardo comite abstulit, et praefato Acfrido dedit. Sed isdem Acfridus super Gerardum eumdem comitatum evindicare non valuit; quapropter Carolus per civitatem Remorum transiens Trecas venit, indeque Autissiodorum adiit, ubi nativitatem Domini celebravit.

868.

Anno 868. Carolus ab Autissiodoro super Ligerim fluvium ad villam quae Bellus-Pauliacus dicitur pervenit. Interea homines Gerardi comitis Acfridum in quādam villā bello conveniunt, et quia de casā firmissimā Acfridus exire noluit, in quā se recluserat, igne ipsi casae admoto, Acfridum ex ipsā expellunt, et truncato illi capite, corpus in ignem reiciunt. Tunc Carolus quasi ad hoc vindicandum flagitium pagum Bituricum adiit, in quo tanta mala et in ecclesiarum confractione, et in pauperum oppressione, atque in omnium flagitiorum commissione, atque terrae devastatione commissa sunt, ut dici ore non possint, sicut multorum milium hominum fame mortuorum pro ipsā depopulatione attestatio demonstravit. Vindicta autem in Gerardum et ejus comites non solum ulla non extitit, verum nec ipsi de pago Biturico a quoquam expulsi sunt. Ablatis denique a Rotberti filio his, quae post mortem patris de honoribus ipsius ei concesserat, et per alios divisis, sed et a filiis Ramnulfi tultis^[223] paternis honoribus, et datā sancti Hilarii abbatiā, quam isdem habuit, Frotario, Burdegalensium archiepiscopo, caput jejunii ante^[224] sanctum quadragesima ad monasterium sancti Dionysii rediit, et inde Silvanectis pervenit^[225]. Nortmanni vero per Ligerim ascendentes Aurelianis perveniunt, et acceptā praedā, impune ad suum diversorium redeunt. Carolus vero sabbato ante palmas ad monasterium sancti Dionysii rediit, ibique pascha celebravit. Et inde ante quam Silvacum adiret, secundā die rogationum Adventio, Metensium episcopo, et Grimlando^[226], Lotharii cancellario, deferentibus epistolas Adriani papae, accepit unam^[227] sibi directam, in quā isdem apostolicus praecepit, ut regno Hludowici imperatoris ac regno Lotharii nullam molestiam ingerat; alteram autem epistolam de absolutione Waldradae ad episcopos regni ipsius Caroli detulerunt, similes dicentes missas episcopis regni Hludowici atque Hlotharii. Absolutio autem ipsius Waldradae eā conditione est facta, ut Hlothario nullo pacto cohaereat. Silvacum autem Carolus perveniens, Actardum, Namnetensem episcopum, Romā venientem suscepit sibi deferentem epistolas, quarum unā responsum reddidit de his, quae Nicolao in contrarietate Hincmari mandavit, inter cetera ei inculcans, ut de cetero ac perpetuo talis inutilis quaestio sopita maneret; alteram^[228] autem epistolam Hincmaro detulit laudibus et fidelitatis dilectionibus^[229] repletam, et ut ejus vice in istis partibus de Lothario fungeretur: tertiam^[230] autem archiepiscopis aliisque episcopis cisalpinis detulit, ut quia isdem^[231] Actardus pro paganorum infestatione et Brittonum oppressione in suā civitate manere non poterat, si locus eveniret, etiam de metropoli, isdem Actardus in vacante civitate pastore auctoritate apostolicā ab episcopis provinciae ipsius incardinetur.

Quartā autem feriā post initium quadragesimae factione Arsenii filius ejus, Eleutherius, filiam Adriani papae ab alio desponsatam dolo decepit et rapuit, sibique conjunxit; unde idem papa nimium est contristatus. Arsenius ad Hludowicum imperatorem pergens in Beneventum, infirmitate corripitur, et thesaurum suum in manūs Ingelbergae imperatricis committens, et ut dicebatur cum daemonibus confabulans, sine communione abiit in locum suum^[232]. Quo mortuo, Adrianus papa apud imperatorem missos obtinuit, qui praefatum Eleutherium secundum leges Romanas judicarent. Isdem vero Eleutherius, consilio ut fertur fratris sui Anastasii, quem bibliothecarium^[233] Romanae ecclesiae in exordio ordinationis suae Adrianus constituerat, Stephaniam, uxorem ipsius pontificis, et ejus filiam quam sibi rapuit interfecit, et isdem Eleutherius a missis imperatoris occisus est. Adrianus vero papa congregans synodum, supradictum Anastasium hoc modo, sicut subsequitur, post damnationes in eum latas iterum condemnavit:

Haec in imagine in dextrā parte scripta sunt:

Imperantibus dominis nostris^[234] Lothario et Ludovico Augustis, mensis Decembris die decimā sextā, indictione 14.

Excommunicatio quam fecit Leo episcopus de Anastasio presbytero, et postea Adrianus.

Leo episcopus, servus servorum Dei. Anastasius, presbyter cardinis nostri, quem in titulo beati Marcelli ordinavimus, quique secedens ab eo ad alienas parochias absque nostrā pontificali scientiā demigratus est, quem per missos et litteras nostras vocavimus, et pro quo dominos imperatores supplicati per missos nostros, ut eum ad suam parochiam redire juberent, qui nunc huc nunc illuc^[235] latitando in ipsā demigratione per biennium moratus est, et ad duo vocatus concilia nostra minime venit, sed neque inventus est; quia, ut praediximus, veluti ovis errans extraneis regionibus suadente diabolo occulte inhabitabat, secundum canonica instituta ex Dei omnipotentis et beati Petri apostoli nostrāque simul apostolicā auctoritate ab hodie sit communione privatus, donec ipse meae speciali praesentiae in canonico judicio fuerit praesentatus, et si non venerit, numquam communicet. Post Romanum pontificem in hac excommunicatione consenserunt archiepiscopus Ravennatis et Mediolanensis, aliique numero 75.

Haec in imagine in sinistrā parte scripta sunt:

Leo episcopus, servus servorum Dei, omnibus episcopis, presbyteris, diaconibus, subdiaconibus, et universis clericis cunctoque populo Christiano. Quod bene ac pleniter vobiscum simus, carissimi fratres, scitis. Nunc iterum pro cautelā et memoriā temporum futurorum dilectioni vestrae cognitum esse volumus, quomodo, instigante ac suadente diabolo Anastasius, presbyter cardinis nostri, quem nos in titulo beati Marcelli ordinavimus, contra statuta Patrum provinciam ecclesiamque deserens, ecce jam per quinquennii^[236] tempus in alienas parochias velut ovis errans discurrit, quem etiam auctoritate suffulti canonicā apostolicis litteris per tertiam quartamque vicem vocavimus. At ubi redire distulit, duo pro eo episcoporum concilia congregavimus, quorum conventu cum ejus non potuissemus videre vel habere specialem praesentiam, communi eum decreto sanctā communione privavimus, volentes siquidem suam per hujus excommunicationis censuram ad gremium sanctae, a quā discesserat, matris ecclesiae personam reducere. Sed apostolica monita sanctique concilii pro nihilo ducens, erroris irretitus caligine, redire nullatenus voluit. Proinde sicut Ravennae^[237] nobis degentibus de eo in ecclesiā beati Vitalis martyris mense Majo die 29. indictione primā ore proprio promulgavimus^[238], nunc iterum in ecclesiā beati Petri apostoli mense Junio die 19. indictione superius annotatā similiter promulgavimus: sit ille a sanctis patribus et a nobis anathema, et omnes qui ei sive in electione, quod absit, aut pontificatūs honore adjutorium praestare vel solatium quodcumque voluerint, simili anathemati subjaceant. Post Romanum pontificem in hoc anathemate consenserunt Johannes, archiepiscopus Ravennatis, Nottingus^[239] et Sigilfredus^[240], episcopi domni imperatoris, et sex episcopi ad praedictum archiepiscopum pertinentes, quorum notitiam non recolimus, et alii tam ex Romanā urbe quam ex aliis numero 56, absque presbyteris et diaconibus sanctae Romanae ecclesiae.

Super valvas argenteas haec scripta sunt:

In nomine Patris et Filii et Spiritūs sancti. Incipit sancta ac veneranda synodus, quae per Domini gratiam et ejus divinum consilium congregata est in ecclesiā beati Petri apostoli, anno scilicet pontificatūs sanctissimi ac coangelici et universalis quarti papae Leonis septimo, atque invictissimorum Lotharii ac Hludowici imperatorum anno imperii quadragesimo secundo^[241], mense Decembri die octavo, indictione 2. In hac siquidem sanctā ac venerabili synodo Domini solatiante gratiā nobiliter celebratā, post diversas episcoporum sacerdotumque vel clericorum atque omnium christianorum pias ac salutiferas admonitiones et exhortationes depositus est juste atque canonice Anastasius, presbyter tituli sancti Marcelli, eo quod contra auctoritatem canonicam propriam parochiam^[242] deseruisset per annos scilicet quinque, et in alienā ad usque hodie demoratur, et neque vocatus neque excommunicatus et ad ultimum anathematizatus, sicut de eo in hac synodo veridica pictura demonstrat, ad congregata duo pro eo episcoporum concilia venire noluit; ideo tam a summo pontifice quamque ab universis episcopis tunc synodo praesidentibus, videlicet numero 67, ob suam stultam audaciam merito, ut praediximus, est depositus et sacerdotali honore privatus, anno denique, mense ac die atque indictione ut supra.

Huc usque Leo pontifex scribi jussit. Post mortem vero jamdicti Leonis, dignae memoriae praesulis, ipse anathematizatus atque depositus Anastasius, seculari potentiā rediens ab abditis, quibus sicut fur latitaverat, locis, diabolicā fraude inretitusque caligine, latronum more hanc, quam non debuerat introire, ecclesiam invasit, velut ethnicus atque barbarus, ad perditionem suae animae atque periculum hujus venerandae synodi cum suis nequissimis consentaneis atque sequacibus picturam destruxit imaginemque^[243] dejecit, quam beatissimus papa Benedictus atque egregius restauravit et lucifluis coloribus decoravit.

Adrianus episcopus, servus servorum Dei. Omni Dei ecclesiae notum est, quid Anastasius tempore praedecessorum nostrorum pontificum gesserit, sed et qualiter ob id^[244] de illo sanctae recordationis Leo et Benedictus, eximii praesules, instituerint, palam est cunctis. Quorum unus eum deposuit, excommunicavit et anathematizavit, alter vero sacerdotalibus exspolians vestimentis, inter laicos in communione recepit. Decessor itaque noster sanctissimus papa Nicolaus, eum postea, si fideliter erga sanctam Romanam ecclesiam incederet, in gremio pari modo recepisset ecclesiae; sed infidelitas ejus nunc indepraedationem patriarchii nostri ablationemque synodalium scripturarum, quas tam super se quam super hujusmodi a sanctissimis praesulibus diversis temporibus decretas repererat^[245], institutionem quoque venerandae synodi ab ipsis sanctis pontificibus factam atque sub interpositione anathematis retactam violari nobis subripiendo fecerit, et homines ad seminandum inter piissimos principes et ecclesiam Dei discordias per muros hujus civitatis more furis exire coegerit, quemdamque Adalgrimum ad ecclesiam confugium facientem oculis et linguā privari suggesserit. Modo vero, sicut multi vestrum mecum a quodam presbytero consanguineo ejus, nomine Adone, audistis, et aliis modis nobis revelatum est, beneficiorum quoque nostrorum immemor, hominem ad Eleutherium misit, exhortans homicidia perpetrari, quae, sicut scitis, proh dolor facta sunt. Et ideo pro his omnibus et pro aliis multis, quibus ecclesiam Domini perculit atque laesit, quam etiam subdolis machinationibus hactenus tundere non desistit, auctoritate Dei omnipotentis omniumque sanctorum patrum ac venerandorum conciliorum praedictorumque pontificum simul et judicii nostri sententiā sancimus, illum eumdem Anastasium esse tenendum, quemadmodum de eo iidem domni pontifices Leo et Benedictus solemniter et synodice statuerunt, nihil in ejus anathemate vel causā penitus adjungentes vel minuentes, nisi ut omni communione ecclesiasticā privatus existat, donec de omnibus quibus impetitur nobis coram synodo rationem ponat; et qui cum eo in locutione, cibo vel potu communicaverit, pari excommunicatione cum eo teneatur annexus, quia pro eo, quod altiora se petens — quod sibi totiens interdictum fuerat — temere usurpavit, ac vetitum locum conscendit, satis nostra ecclesia murmuravit et murmurat. Sane si vel ab urbe Romā quantisper discesserit, vel sacerdotium vel clericalem aliquem ordinem sive ministerium quodlibet repetere aut recipere praesumpserit, quia contra statuta praefatorum praesulum contraque jusjurandum quod pollicitus est, numquam se ab urbe plus 40. milibus abscessurum, nec^[246] sacerdotium vel gradum clericalis esse ministerii petiturum, facere videbitur, cum omnibus factoribus consentaneis et sequacibus suis anathemati perenni^[247] subjaceat. Prolata in conspectu totius sanctae Romanae ecclesiae ante hunc eumdem Anastasium apud sanctam Praxedem positum, anno pontificatūs domni Adriani, summi pontificis et universalis papae, primo per 4. Idūs Octobris, indictlone 2.

Lotharius suspectum habens Carolum. ad Hludowicum se iterum contulit, et obtinuit ut sacramentum illi fieri ex suā parte faceret, quatenus in nullo nocumento illi foret, si in conjugem Waldradam acciperet; sicque ad palatium Attiniacum ad conloquium Caroli venit, ibique placitum accepit, ut post futuras Kalendas Octobris simul iterum loquerentur. Carolus autem per curtes regias in pago Laudunensi consistentes pergens, Hincmarum, Laudunensem episcopum, nullo episcopo suae provinciae conscio, jussit, ut ad causas suas, id est ad seculare judicium, advocatum suum daret, pro eo quod beneficia quibusdam suis hominibus abstulit. Isdem autem episcopus se reclamans, quod relicto ecclesiastico judicio non auderet seculare adire judicium, sicut ei jussum fuerat, ad locum nominatum secularis judicii non venit, sed causas suae impossibilitatis regi mandavit. Rex autem Carolus jubens inde quasdam judicare etiam infames personas. quia personam praefatus episcopus non misit qui juraret, quod illuc venire non posset, et quoniam advocatum suum de se in judicio seculari non dedit, praedictarum personarum judicio quidquid isdem episcopus de rebus et facultatibus ecclesiasticis in usibus episcopii specialiter habebat, proscriptum est; sicque idem rex ad Pistas medio mense Augusto veniens, annua dona sua ibidem accepit, et castellum mensurans, pedituras^[248] singulis ex suo regno dedit.

Hincmarus autem, Remorum archiepiscopus, Hincmarum episcopum Laudunensem secum ducens, apud Pistas cum aliis episcopis scriptis^[249] et verbis regem adiit, ostendens quantum praejudicium et episcopalis auctoritas et universalis ecclesia in tali facto patiebatur, et obtinuit, ut revestito episcopo quibus fuerat spoliatus, sicut sacrae leges praecipiunt, in provinciā ubi haec causa judicanda erat, electorum judicum judicio, et si necesse foret, post hoc synodali terminaretur examine. Sed et eodem placito rex markiones^[250], Bernardum scilicet Tholosae, et iterum Bernardum Gothiae, itemque Bernardum alium suscepit. Missum etiam Salomonis, Britonum ducis, ibi obviam habuit, per quem Salomon illi mandavit, ut haud ipse pergeret ad expugnandos Nortmannos qui residebant in Ligeri, quia isdem Salomon cum validā manu Britonum paratus erat illos aggredi, tantum ut adjutorium ex parte Caroli haberet. Ad quem idem rex praemittens Engelramnum, camerarium et hostiariorum magistrum atque a secretis consiliarium suum, cum coronā auro et gemmis ornatā, sed et cum omni paramento regio cultu exculto, Carolomannum filium suum, diaconum et abbatem, cum scarā e vestigio, sicut Salomon ei mandaverat, misit, et inde Audriacam villam gratiā venandi perrexit. Scara quae cum Carolomanno a Carolo rege trans Sequanam missa, terram quidem vastavit, sed nullius utilitatis effectum ex Nortmannis, ad quos resistendum missa fuerat, faciens, jubente rege Carolo rediit; et sic unusquisque ad sua perrexit. Pictavenses autem vota facientes Deo et sancto Hilario, tertio eosdem Nortmannos fuere aggressi, quorum plures occiderunt, ceteros vero in fugam miserunt, et de omni praedā, exceptā voluntariā oblatione, decimam sancto Hilario contulerunt. Carolus rex Kalendas Decembris Carisiacum veniens, quosdam primores, tam ex episcopis quam ex aliis regni sui, obviam sibi accersivit, et commotus contra Hincmarum, Laudunensem episcopum, quia Romam sine illius conscientiā miserat^[251], et epistolas pro quibus non convenerat obtinuerat, eidem vero episcopo contumaciter sibi resistenti valde infensus erat. Unde isdem episcopus sine illius licentiā, cum saepe ab eo evocatus fuerat et ad illum venire distulisset, ad sedem suam perrexit, et amplius quam episcopalis gravitas postulat, eumdem regem contra se excitavit. Carolus autem Compendium veniens, ibidem nativitatem Domini celebravit.

869.

Et quoniam isdem episcopus, etiam per alios episcopos evocatus ut ad illum veniret, jussionem illius implere detrectavit, scaram ex quamplurimis comitibus regni sui confectam Laudunum misit, ut ipsum episcopum ad eum violenter perducerent. Isdem autem episcopus cum clericis suis juxta altare resedit, et quibusdam episcopis satagentibus, actum est, ut ipsi qui missi fuerant, de ecclesiā eum non extraherent; sed sine illo ad Carolum redierunt, omnesque homines ipsius episcopii liberos sibi sacramenta fieri fecit. Carolus autem valde commotus, synodum^[252] omnium episcoporum regni sui 8. Kalend. Maji secundae indictionis apud Vermeriam condixit, quo eumdem Hincmarum^[253] episcopum vocari praecepit. Ipse autem ad Conadam^[254] vicum nimis incongruenter et pro qualitate temporis et pro nimietate famis perrexit, ubi quosdam Aquitanos obvios habuit; sed markiones, tres videlicet Bernardos, quos sibi occurrere putavit, non habens obvios, non sine sollicitudine et sine utilitatis effectu ad Silvanectum rediit; indeque quartā feriā ante initium quadragesimae ad monasterium sancti Dionysii perrexit, ibique sanctum quadragesimae jejunium exegit et pascha Domini celebravit, et castellum in gyro ipsius monasterii ex ligno et lapide conficere coepit. Et antequam ad Conadam pergeret, per omne regnum suum litteras misit, ut episcopi, abbates et abbatissae breves de honoribus suis, quanta mansa quisque haberet, ad^[255] futuras Kalendas Maji deferre curarent, vasalli autem dominici comitum beneficia, et comites vasallorum beneficia inbreviarent, et praedicto placito aedium breves inde deferrent, et de centum mansis unum haistaldum^[256] et de mille mansis unum carrum cum duobus bobus praedicto placito^[257] cum aliis exeniis quae regnum illius admodum gravant, ad Pistas mitti praecepit, quatenus ipsi haistaldi castellum, quod ibidem ex ligno et lapide fieri praecepit, excolerent et custodirent. Lotharius, mittens ad eum sed et ad Hludowicum, petiit, ut in suo regno nullum impedimentum ei facerent, donec ipse Romā rediret. A Carolo autem nullam firmitatem accepit, sed a Hludowico, sicut dicitur firmitatem inde suscipiens, Romam perrexit, locuturus prius cum Hludowico fratre suo imperatore, ut tunc, si posset, per eum apud Adrianum papam obtineret, quatenus Theutbergam reiceret et Waldradam resumeret, ipsamque Theutbergam post se Romam ire praecepit; sed ut dicebatur, Hludowicus imperator ab obsessione Sarracenorum pro fratris sui petitione non debuisset discedere, cui amplius quam ducentas naves rex Graecorum in auxilium contra eosdem Sarracenos festinato mittebat. Lotharius iter, quod tempore inconvenienti, scilicet mense Junio, causā uxorum suarum in parte Romae coeperat, contendens perficere, usque Ravennam venit, ubi missos fratris sui obvios habuit, per quos ei contradixit, ut nec in antea procederet, nec diutius in eodem regno immoraretur, sed ad suum regnum rediret, et tempore commodo et opportuno loco simul convenirent, et de quibus vellet cum eo satageret. Lotharius autem Romam rediens, a latere ad suum fratrem in Beneventum usque pervenit, et apud eum per Engelbergam multis petitionibus et muneribus atque inconvenientiis obtinuit, ut ipsa Engelberga cum eo usque ad monasterium sancti Benedicti, quod in monte Cassino situm est, rediret. Quo etiam Adrianum papam eidem Engelbergae et sibi ex jussione imperatoris venire fecit, et apud eum, datis illi multis muneribus, per ipsam Engelbergam obtinuit, ut idem papa illi missam cantaverit, et sacram communionem hāc convenientiā ei donaverit, si, postquam Nicolaus papa Waldradam excommunicavit, nullum cum eā contubernium vel carnalis copulae mercimonium quin nec conloquium quoddam habuerit. Ipse autem infelix, more Judae, simulatā bonā conscientiā et impudenti fronte eamdem sacram communionem sub hac conventione accipere non pertimuit nec recusavit; sed et sui fautores cum eo ab ipso papā percepere communionem, inter quos et Guntharius, auctor et incentor hujus publici adulterii, communionem inter laicos ab eodem Adriano papā accepit, datā illi prius coram omnibus professione, quae ita habetur:

Profiteor ego Guntharius coram Deo et sanctis ejus vobis, domino meo Adriano, summo pontifici et universali papae, ac venerandis tibi subditis episcopis reliquoque conventu, quoniam judicium depositionis in me a domno Nicolao canonice latum non reprehendo, sed humiliter porto. Unde nec ulterius sacrum ministerium contingere praesumo, nisi per misericordiam mihi subvenire volueritis, nec aliquando contra sanctam Romanam ecclesiam aut ejus pontificem aliquod scandalum vel quidquam adversi movere volo, sed devotum me eidem sanctae matri ecclesiae ejusque praesuli exhibere atque obedientem permanere protestor. Ego Guntharius huic professioni a me factae manu propriā subscripsi. Data Kalendas Julii, indictione 2, in ecclesiā sancti Salvatoris^[258] quae est in monasterio sancti Benedicti in Cassino.

Accipiens autem isdem papa a Gunthario consistente inter laicos hanc professionem, relectam inter laicos ab ipso publice coram omnibus, dixit illi: Et ego tibi concedo laicam communionem, eā conditione, ut ita, quandiu vixeris, observes, sicut modo professus fuisti.

Engelberga denique redeunte ad suum^[259] imperatorem, Adrianus papa Romam reversus est, quem e vestigio Lotharius est prosecutus. Et Adriano papā Romam ingrediente, Lotharius ad ecclesiam beati Petri venit, ubi nullum clericum obvium habuit, sed tantum ipse usque ad sepulcrum sancti Petri cum suis pervenit, indeque solarium secus ecclesiam beati Petri mansionem habiturus intravit; quem nec etiam scopā mundatum invenit. Putavitque in crastinā, subsequente videlicet dominicā – nam sabbato ad basilicam sancti Petri pervenit – sibi cantari debere missam; sed a praefato pontifice hoc obtinere non potuit. Inde secundā feriā Romam ingrediens, in palatio Lateranensi cum ipso apostolico prandidit, et datis ei muneribus in vasis aureis et argenteis obtinuit, ut ei ipse pontifex laenam^[260] et palmam ac ferulam daret, sicut et fecit. Quae munera ita ipse et sui interpretati sunt, videlicet ut per laenam de Waldradā revestiretur, per palmam victorem se in his quae coeperat demonstraret, per ferulam episcopos suae voluntati resistentes obsistendo distringeret. Sed aliter ab eodem papā et Romanis fuere disposita; nam idem pontifex Formosum episcopum et alium etiam cum eo episcopum in has Galliarum partes mittendos disposuit, ut cum pluralitate episcoporum de his quae Lotharius petebat tractarent, et illi Kalendis Martii, quae inventa forent, in synodo renunciarent, quam Romae in ipsis Kalendis Martii denunciavit, quo etiam quatuor episcopos ex regno Hludowici, regis Germaniae, cum ipsius legatis, et quatuor episcopos ex regno Karoli cum ejus legatis^[261], et quosdam episcopos ex regno Lotharii epistolis^[262] suis hac conditione venire praecepit, ut quae in synodo vel examinanda vel gerenda forent, in personis aliorum confirmarent, tam ex occidentalibus partibus quam ex orientalibus. Unde missos suos, quos nuper Constantinopolim pro contentione quam orientales cum Nicolao papā habebant, miserat, tunc venturos sperabat.

Lotharius^[263] vero Romā laetus promovens, usque Lucam civitatem venit, ubi febre corripitur, et grassante clade in suos, quos in oculos suos^[264] coacervatim mori conspiciebat, sed judicium Dei intelligere nolens, usque Placentiam 8. Idūs Augusti pervenit; ibique dominicā die superdiurnans, circa horam nonam inopinate exanimis pene effectus est et obmutuit^[265], atque in crastinā^[266], horā diei secundā, moritur, et a paucis suorum qui a clade remanserant, in quodam monasteriolo secus ipsam civitatem terrae mandatur. Quod Carolus apud Silvanectis^[267] civitatem degens — ubi tam ipse quam et uxor sua^[268] thesauros, quos in quibuscumque rebus habuerant, per loca sancta in suam eleemosynam dispensantes, a Pistis reversi, Domino de cujus manu illos acceperant, reddiderunt — non incerto comperiens nuncio, ab ipsā civitate movens, Attiniacum venit; ubi a quibusdam episcopis, sed et^[269] ab aliquibus primoribus regni quondam Lotharii missos^[270] directos suscepit, ut ibi resideret, et in regnum quod Lotharii fuerat non intraret, donec frater suus Hludowicus, rex Germaniae, ab expeditione hostili de Winidis^[271], cum quibus praesenti et praeterito anno saepe cominus sui congredientes, aut nihil aut parum utilitatis egerunt, sed^[272] damnum maximum retulerunt, reverteretur^[273]. Petierunt ergo, ut in palatio Ingiliheim residens, ad eum missos suos dirigeret, et ei mandaret, ubi^[274] et quando simul convenirent et de regni ipsius divisione tractarent; plures autem saniori consilio illi mandaverunt, ut, quantocius commode^[275] posset, usque Mettis^[276] properare satageret, et ipsi tam in itinere quam ad ipsam civitatem ei occurrere maturarent. Quorum consilium Carolus acceptabilius et ^[277] salubrius esse intelligens, juxta eorum suggestionem agere festinavit. Veniens ergo^[278] usque Viridunum, plurimos de eodem regno, sed et Hattonem^[279], ipsius civitatis episcopum, et^[280] Arnulphum, Tullensis urbis episcopum, sibi se commendantes suscepit; indeque Mettis Nonas Septembris veniens, Adventium, ipsius civitatis praesulem, et Franconem, Tungrensem episcopum, cum multis aliis in suā commendatione suscepit; sicque 5. Idūs ipsius mensis ab episcopis qui adfuerunt, coeuntibus omnibus in basilicā beati Stephani, haec quae sequuntur, denunciata et gesta fuere hoc modo:

Anno incarnationis dominicae 869^[281]. indictione^[282] secundā, 5. Idūs Septembris, Mettis civitate in ecclesiā sancti Stephani martyris, haec quae sequuntur capitula Adventius, episcopus ipsius civitatis, coram rege et episcopis qui adfuerunt, publice populo^[283] scripto et verbis denunciavit:

Vos scitis^[284], et multis in plurimis regnis est cognitum, quantos et quales eventūs tempore senioris nostri quem hactenus habuimus, pro causis notissimis communiter sustinuimus, et quanto dolore quantāque angustiā de illius infaustā morte nuper cordibus perculsi sumus. Unde unicum refugium et singulare^[285] ac salubre consilium, rege et principe nostro destituti ac desolati, nobis omnibus esse consideravimus, ut jejuniis et orationibus ad eum nos converteremus, qui est adjutor in opportunitatibus, in tribulatione, et cujus est consilium, cujusque est regnum^[286], et ut scriptum est, «cui voluerit dabit illud» et in cujus manu sunt corda regum, et facit unanimes habitare in domo, solvens medium parietem et faciens utraque unum; deprecantes ipsius misericordiam, ut daret nobis regem ac principem secundum cor suum, qui in judicio et justitiā nos in omni ordine et protectione^[287] regeret, salvaret atque defenderet^[288] juxta voluntatem ejus, et corda omnium nostrum unanimiter ad eum declinaret atque uniret, quem ipse ad salutem^[289] et profectum nostrum praescitum et electum atque praedestinatum habebat secundum misericordiam suam. Quia denique voluntatem Dei^[290], qui voluntatem timentium se facit, et deprecationes eorum exaudit, in concordi unanimitate^[291] nostrā videmus hunc regni hujus heredem esse legitimum, cui nos sponte commisimus, dominum videlicet et^[292] praesentem regem ac principem nostrum Carolum, ut nobis praesit et prosit, videtur nobis, si placet vobis, ut, sicut post illius verba^[293] vobis manifestabimus, signo certissimo demonstremus, quia^[294] illum a Deo electum et nobis datum principem credimus^[295], et^[296] ut eidem largitori Deo ex suis beneficiis non simus ingrati, sed gratiarum actiones illi referentes, oremus^[297], quatenus et eum nobis^[298] ad salutem et defensionem sanctae suae ecclesiae, et ad auxilium atque profectum omnium nostrum, cum salute^[299] et pace atque tranquillitate nobis conservet diutius, et nos fideli devotione illi obsequentes atque optatā salvatione^[300] fruentes, sub illius administratione in suo gubernet servitio. Et^[301] si illi placet, dignum ipsi et necessarium nobis fore^[302] videtur, ut ex ejus ore audiamus, quod a christianissimo rege fideli et unanimi^[303] in servitio illius populo, unicuique in ordine suo, convenit audire ac^[304] devotā mente suscipere.

Post haec Carolus rex haec quae sequuntur per se in eādem ecclesiā cunctis qui adfuerunt denunciavit dicens^[305]: Quia, sicut isti venerabiles episcopi unius ex ipsis voce dixerunt, et certis indiciis ex vestrā^[306] unanimitate monstraverunt, et vos acclamastis, me Dei electione ad vestram salvationem et protectionem^[307] ac regimen atque gubernationem huc advenisse, sciatis, me honorem et cultum Dei atque sanctarum ecclesiarum Domino adjuvante conservare, et unumquemque vestrum secundum sui ordinis dignitatem et personam juxta meum scire et posse honorare et salvare, et honoratum et^[308] salvatum tenere velle, et unicuique in suo ordine secundum sibi competentes leges^[309], tam ecclesiasticas quam mundanas, legem et justitiam conservare, in hoc ut honor regius et potestas ac debita obedientia, atque adjutorium ad regnum mihi a Deo datum continendum et defensandum^[310], ab uno quoque vestrum secundum suum ordinem et dignitatem atque possibilitatem mihi exhibeatur, sicut vestri antecessores fideliter, juste et rationabiliter meis antecessoribus exhibuerunt.

At^[311] post haec^[312] Hincmarus, Remorum episcopus^[313], haec quae sequentur^[314] capitula, jubente ac postulante Adventio, ipsius episcopo civitatis, et ceteris episcopis Treverorum provinciae, Hattone^[315] scilicet, ecclesiae Viridunensis episcopo, et Arnulfo, Tullensis^[316] civitatis episcopo, cohaerentibus^[317] provinciae Remorum episcopis, coram reliquis^[318] episcopis et rege, cunctisque qui adfuerunt in eādem ecclesiā, publice denuntiavit:

Ne alicui forte videatur incongrue ac praesumptuose, me ac provinciae nostrae venerabiles coepiscopos^[319] facere, quoniam de alterā provinciā ordinationi et causis hujus provinciae nos immiscemus, sciat nos contra canones sacros non agere, quoniam Remensis et Treverensis ecclesiae in hac regione Belgicā cum sibi commissis ecclesiis sorores et comprovinciales habentur, sicut auctoritas ecclesiastica et antiquissima demonstrat consuetudo, ac per hoc unanimi consensu et synodalia judicia exercere, et quae a sanctis patribus constituta sunt, debent concorditer custodire, hac privilegii conditione servatā, ut qui prior de Remensi et Treverensi episcopo fuerit ordinatus, prior etiam habeatur. Et lex divinitus inspirata^[320] praecipit, dicens: «si transieris per messem amici tui, colligens spicas manu confricabis ad manducandum. Falcem^[321] autem non mittas, vel falce non metas»^[322]. Messis est populus, ut Dominus demonstrat in evangelio^[323], dicens: «messis quidem multa est, operarii autem pauci; regate ergo dominum messis, ut mittat operarios in messem suam». Quia vos pro vestris^[324] episcopis debetis orare, ut^[325] vobis digna possimus loqui. Messis autem^[326] amici est populus in provinciā alteri metropolitano commissa; unde vos hortando, quasi manum operis confricando, ad Dei voluntatem et vestram^[327] in corpus unitatis ecclesiae valemus et debemus traicere, in parrochianos autem provinciarum aliis metropolitanis commissarum falcem judicii non mittimus, quia nec est unde, nec nostrum esse consideremus^[328]. Est et alia causa, quia isti et^[329] venerabiles domni et fratres nostri, provinciae istius episcopi, non habentes metropolitanum episcopum, exiguitatem nostram sic in suis, sicut et in specialibus nostris causis, nos fraternā caritate jubent et commonent agere. Est^[330] ita domni fratres? – Et responderunt ipsi episcopi: Ita est. –

Praeter ea, quae domnus episcopus et frater noster Adventius vobis ex suā et ceterorum suorum ac nostrorum fratrum et venerabilium episcoporum voce dixit, in hoc etiam animadvertere potestis, voluntatem Dei esse, ut praesens domnus et rex noster, qui in parte^[331] quam hactenus tenet et tenuit, et nobis ecclesiisque nostris et populo sibi commisso utiliter praeest ac praefuit, et salubriter prodest et profuit, inde ad hunc locum Domino ducente pervenerit, quo^[332] etiam^[333] vos ejus inspiratione confluxistis, et ipsi vos sponte commendastis, cujus instructione^[334] animata omnia in arca Noe significantia^[335] ecclesiae unitatem nullo cogente convenerunt. Quia sanctae memoriae pater suus, domnus Hludowicus, pius imperator Augustus^[336], ex progenie Ludoici^[337], regis Francorum inclyti, per beati Remigii apostolicam et^[338] catholicam praedicationem cum integrā gente conversi, et cum tribus Francorum milibus, exceptis parvulis et mulieribus^[339], vigiliā sancti paschae in Remensi metropoli baptizati et caelitus sumpto chrismate, unde adhuc habemus, peruncti et in regem sacrati, exortus per beatum Arnulphum, e cujus carne^[340] idem Hludowicus pius Augustus originem duxit carnis, et a Stephano, papā Romano, ante sanctae Dei genitricis et semper virginis^[341] Mariae altare Remis^[342] in imperatorem est coronatus, et demum factione quorumdam terreno imperio destitutus, in praedictam regni partem^[343] unanimitate episcoporum et fidelis populi ante sepulcrum sancti Dionysii, eximii martyris^[344], ecclesiae sanctae est redditus, et in hac domo ante hoc altare protomartyris Stephani, cujus^[345] nomen interpretatum resonat «coronatus», per Dei sacerdotes acclamatione fidelis populi, sicut vidimus qui adfuimus, coronae^[346] regni est imperioque^[347] restitutus. Et quia, ut in historiis sacris legimus, reges, quando regna obtinuerunt, singulorum regnorum sibi diademata imposuerunt, non incongruum videtur venerabilibus episcopis^[348], si vestrae unanimitati placet, ut in obtentum^[349] regni, unde vos ad illum^[350] convenistis et vos ei commendastis^[351], sacerdotali ministerio ante hoc altare coronetur, et sacrā unctione Deo consecretur. Quod si vobis placet, propriis vocibus consonate.

Et in hoc conclamantibus omnibus, dixit idem episcopus:

Agamus ergo unanimiter Domino gratias, decantantes «Te Deum laudamus».

Et post haec ab episcopis^[352] cum benedictione sacerdotali est idem rex coronatus, indeque Florinkengas^[353][354] veniens, quae ordinanda sibi visa sunt ordinavit; indeque in saltum Arduennae autumnali venatione exercitandum se contulit. Hludowicus autem, frater ejus, pacem sub quādam conditione apud Winidos obtinere procuravit, ad quam confirmandam filios suos cum marchionibus terrae ipsius direxerat, ipseque^[355] infirmus in Ragenisburg civitate remansit. Et mittens missos suos ad Carolum, mandavit illi de firmitatibus quae inter eos factae fuerunt, sed et de portione regni quondam Lotharii; unde Carolus illi congruam responsionem mandavit.

Interea Basilius, quem Michael, Graecorum imperator, sibi in consortem^[356] imperii asciverat, eumdem Michaelem dolo interfecit, et imperium sibi ascivit. Qui patricium suum ad Bairam^[357] cum 400^[358]. navibus miserat, ut et Hludowico contra Sarracenos ferret suffragium, et filiam ipsius Hludowici a se desponsatam de eodem Hludowico susciperet et illi^[359] in conjugio sibi^[360] copulandam duceret^[361]. Sed quādam occasione interveniente, displicuit^[362] Hludowico dare filiam suam patricio; unde idem patricius molestus, Corinthum rediit, et revertente Hludowico ab obsidione Sarracenorum de partibus Beneventanis, iidem Sarraceni de Bairā^[363] egredientes, et hostem Hludowici post tergum sequentes, plus quam duo milia caballorum ipsius hostis praedati sunt, et cum eisdem caballis duos ex se ipsis ordinantes cuneos, ad ecclesiam sancti Michaelis in monte Gargano perrexerunt, et clericos^[364] ejusdem ecclesiae multosque alios qui ad orationem illuc convenerant depraedantes, cum multa spolia^[365] ad sua redierunt. Quod factum^[366] valde imperatorem atque apostolicum, sed et Romanos, turbavit.

Hludowicus, Hludowici regis Germaniae filius, cum Saxonibus contra Winidos qui in regionibus^[367] Saxonum sunt, bellum committens, cum multā strage hominum ex utrāque parte quoquo modo victoriam est adeptus^[368] indeque reversus. Rotlandus^[369], Arelatensis archiepiscopus, abbatiam sancti Caesarii^[370] apud Hludowicum imperatorem et Engelbergam non vacuā manu adeptus, in insulā Camariā nimis undecumque ditissimā^[371], in quā res ipsius abbatiae plurimae conjacent, et in quā portum Sarraceni habere solebant, castellum opere tumultuario de solā terrā aedificans, audito Sarracenorum adventu, in illud satis inconsulte intravit; et appellentibus^[372] ad ipsum castellum Sarracenis, amplius quam 300. suorum interfectis, ab eisdem Sarracenis est captus, et in eorum nave^[373] deductus est ac religatus. Unde 150. libris argenti et 150. mantellis et 150. spatis et 150. mancipiis, praeter illa^[374] quae in placito data sunt, ad redemptionem ejus concessis^[375], interea idem episcopus in navibus moritur 13. Kalend. Octobris. Sarraceni autem ingeniose accelerantes de redemptione illius, quasi non possent ibi amplius immorari, si illum vellent recipere, redemptores illius redemptionem pro eo dare accelerarent edicunt; quod et factum est. Et Sarraceni susceptā omni redemptione, miserunt eumdem episcopum sedere^[376] in cathedrā, indutum vestimentis sacerdotalibus cum quibus captus fuerat, et velut pro honore deportaverunt eum in terra a navibus. Redemptores autem illius volentes cum eo colloqui^[377] et congratulari ei, invenerunt eum mortuum; quem cum maximo luctu exportantes, sepelierunt eum 10. Kalendas Octobris in sepulchro quod sibi ipse paraverat.

Salomon, dux Brittonum, pacem cum Nortmannis in Ligeri residentibus fecit, et vinum partis suae de pago Andegavensi cum Britonibus suis collegit. Hugo^[378] abba et Gauzfridus cum Transsequanis, confligentes cum Nortmannis in Ligeri residentibus, 60. circiter inde interfecerunt; et capientes quemdam apostatam monachum, qui relictā christianitate se Nortmannis^[379] contulerat, et nimis christianis infestus erat, decollari fecerunt^[380]. Carolus vero civitates Transsequanas^[381] ab incolis firmari rogavit, Cinomannis scilicet ac Turonis, ut praesidio contra Nortmannos populis esse possent. Nortmanni^[382] autem hoc audientes, multam summam argenti, frumenti quoque et vini ac animalium ab incolis terrae ipsius quaesierunt, ut cum eis pacem facerent.

Carolus in villā Duciaco 7. Idūs Octobris certo comperiens, obisse Hirmentrudem uxorem suam 2. Non. Octobris in monasterio sancti Dionysii, ubi et sepulta est, exequente Bosone, filio Buvini quondam comitis, hoc missaticum apud matrem et materteram suam Theutbergam, Lotharii regis relictam, sororem ipsius Bosonis nomine Richildem mox sibi adduci fecit et in concubinam accepit; quā de re eidem Bosoni abbatiam sancti Mauritii cum aliis honoribus dedit, et ipse Aquis palatium eamdem concubinam secum ducens, festinare acceleravit, quatenus ibi residuos illius partis homines qui Lotharii fuerant, sicut ei mandaverant, in suā ditione susciperet, denuntians se abinde^[383] palatium quod Gundulfi-villa dicitur, in missā sancti Martini, venturum, ut de Provinciā et de superioribus partibus Burgundiae ad se venturos suscipiat.Veniens autem Aquis, nullum obtinuit quem ante non habuit, et inde, ut denunciaverat, ad Gundulfi villam pervenit, ubi missos Adriani papae, Paulum et Leonem episcopos, suscepit cum epistolis^[384] missis sibi et praesulibus ac regni primoribus in his Galliarum partium regionibus consistentibus. In quibus continebatur, ut regnum quondam regis Lotharii, quod Hludowico imperatori, spiritali filio ejus, hereditario jure debetur^[385], et quod ad eum post mortem ipsius Lotharii rediit, vel homines in eo degentes, mortalium nullus invaderet, nullus commoveret, nullus ad se conaretur inflectere; quod si quis praesumeret, non solum per suae auctoritatis ministerium infirmaretur, verum etiam vinculis anathematis obligatus, nomine christianitatis privatus, cum diabolo^[386] locaretur. Et si quis de episcopis tam nefariae temeritatis auctorem vel tacendo fugeret^[387], vel non resistendo consentiret, non jam pastoris sed mercenarii nomine se nosset fore censendum; et quia jam non pertineret ad eum^[388] de ovibus, non pertineret^[389] consequenter de pastoralibus dignitatibus. Cum quibus episcopis et missus Hludowici imperatoris venit, nomine Boderadus, de his nihilominus satagens. Carolus autem, absolutis apostolici et imperatoris missis, deceptus vanis suasionibus falsorum missorum, qui ei suggerebant, quod frater suus Hludowicus vicinus^[390] morti foret, iter in Elisacias^[391] partes arripuit, ut Hugonem Liutfridi filium, et Bernardum^[392] Bernardi filium obtineret, sicut et fecit. Indeque Aquis veniens^[393], ibidem nativitatem Domini celebravit.

870.

Inde ad Rorici Nortmanni colloquium apud Noviomagum palatium perrexit, quem sibi foedere copulavit. Et in die festivitatis septuagesimae praedictam concubinam suam Richildem desponsatam atque dotatam in conjugem sumpsit, et insperate^[394] a fratre suo Hludowico, Germaniae rege, sibi nunciantes missos accepit, ut si quantocius^[395] Aquis non egrederetur et regnum quondam Lotharii penitus non desereret, idemque regnum, sicut Lotharii homines tempore obitūs ejus habebant, eis tenere pacifice non concederet, sine ullā retractione illum bello appeteret. Unde inter eos missis discurrentibus, eo usque causa perducta est, ut inter utrumque^[396] hujusmodi sacramenta fierent:

Sic promitto ex parte senioris mei illius^[397][398], quod senior meus ille^[399] fratri suo illi^[400] regi talem portionem de regno Lotharii regis consentit habere, qualem aut ipsi justiorem et aequiorem^[401] aut communiter^[402] fideles eorum inter se invenerint, nec eum in ipsā portione, vel in regno quod antea tenuit, per aliquam fraudem vel subreptionem decipiet aut forsconsiliabit^[403], si frater suus ille^[404] eamdem firmitatem et fidelitatem, quam ex parte senioris mei illius^[405] habeo promissam, frater suus ille^[406] seniori meo ex suā parte quamdiu vixerit inviolabiliter servet^[407].

Et hac infirmā firmitate patratā, Carolus Aquis egrediens, uno itinere Compendium venit^[408] ibique pascha Domini celebravit; indeque mense Majo ad Attiniacum palatium venit, ubi et duodecim missos fratris sui Hludowici pro divisione regni accepit, qui superciliose tam de sanitate corporis Hludowici quam de prosperitate ― quia Restitium Winidum, sibi diutino tempore infestissimum, tam dolo quam bello captum vicerat ― elati^[409], minus debito sacramenta inter eos facta duxere servanda. Quae divisio multifarie multisque modis hinc et illinc agitata, et per diversos missos alterulrum directa, ad hunc finem ex Caroli mandato pervenit, ut in illud regnum quod inter eos secundum sacramenta praestita dividendum erat, pacifice convenirent, et sicut illi cum consensu et unanimitate communium fidelium ipsorum invenirent, secundum sacramenta inter eos praestita illud regnum dividerent. Interea postquam^[410] de multis causis^[411] impetitus, praecipue autem de subjectione^[412] regiae potestatis^[413] et inobedientiā erga suum archiepiscopum, Hincmarus, Laudunensis episcopus, ut se ab impetitis expediret, in synodo^[414] episcoporum decem provinciarum libellum propriā manu subscriptum porrexit, haec continentem:

Ego Hincmarus, ecclesiae Laudunensis episcopus, amodo et deinceps domno seniori meo, Carolo regi^[415], fidelis et obediens ero secundum ministerium meum, sicut homo suo seniori, et episcopus^[416] quilibet suo regi esse debet, ac privilegio Hincmari, metropolitani provinciae Remorum ecclesiae, secundum sacros canones et decreta sedis apostolicae^[417] promulgata pro scire et posse me obedire velle^[418] profiteor.

Carolomannus etiam, Caroli regis filius et plurimorum monasteriorum pater, reputatus, quoniam insidias infideliter erga patrem suum moliebatur, abbatiis privatus, in Silvanectensi civitate est custodiae mancipatus.

Carolus^[419] missos suos, Odonem scilicet, Belvagorum^[420] episcopum, et Odonem atque Harduinum comites, ad fratrem suum Hludowicum ad Franconofurt dirigens, petiit, ut ad regnum Lotharii dividendum simul convenirent; ipseque Pontigonem petens, ibi^[421] missos fratris sui accepit, nunciantes illi, ut ad Heristallium pergeret, et frater suus Hludowicus ad Marsnam venturus foret, et in meditullio eorumdem locorum Kalendas Augusti colloquerentur, et unusquisque eorum quatuor episcopos et decem consiliarios et inter ministeriales et vassallos triginta tantummodo ad idem colloquium ducerent. Quo Hludowicus dum pergeret, ad Flamereshem in pago Ribuario venit, et de quodam solario vetustate confecto sub lignis fractis cum quibusdam suorum^[422] cecidit, et aliquantulum naufragatus^[423][424], in brevi convaluit; indeque Aquisgrani pervenit. Et discurrentibus inter utrosque fratres et reges missis, tandem 5. Kalendas^[425] Augusti ad locum colloquii convenerunt, et hoc modo regnum^[426] Lotharii inter se diviserunt. Et haec est divisio quam sibi Hludowicus accepit:

Coloniam^[427], Treviris, Uttrecht, Strastburg^[428], Basulam; abbatiam Suestre^[429][430], Berch, Niu-Monasterium^[431], Castellum^[432], Indam^[433], sancti Maximini^[434], Ephterniacum^[435], Horream^[436], sancti Gangulfi^[437], Faverniacum^[438], Pollemniacum^[439], Luxoium^[440], Luteram^[441][442], Balmam^[443], Offonis villam^[444], Mejeni monasterium^[445], sancti Deodati^[446], Bodonis monasterium^[447], Stivagium^[448], Romerici montem^[449], Morbach^[450], sancti Gregorii, Mauri monasterium, Eboresheim^[451], Hoinowa^[452][453], Masonis monasterium^[454], Hoinborch^[455][456], sancti Stephani^[457] Strastburch^[458], Erenstein^[459][460], sancti Ursi in Salodoro^[461], Grandivallem^[462], Altam petram^[463], Lustenam^[464][465], Vallem Clusae^[466], Castellum Carnonis^[467][468], Heribodesheim^[469][470], abbatiam de Aquis^[471], Hoenchirche^[472], Augstchirche^[473], comitatus Testrabant^[474], Batua^[475], Hattuarias^[476], Masau^[477][478] subterior de istā parte, item Masau^[479] superior quod de illā parte est, Liugas^[480] quod de istā parte est, districtum Aquense, districtum Trectis^[481], in Ripuarias comitatūs quinque^[482], Megenensium^[483], Bedagowa^[484], Nitachowa^[485], Sarachowa subterior^[486], Blesitchowa^[487], Selme^[488], Albechowa^[489][490], Suentisium^[491], Calmontis^[492], Sarachowa superior^[493], Odornense^[494] quod Bernardus habuit, Solocense^[495], Basiniacum^[496], Elischowe^[497][498], Warasch^[499][500], Scudingum^[501], Emaus^[502], Basalchowa^[503][504], in Elisatio comitatūs duos^[505], de Frisiā duas partes^[506] de regno quod Lotharius habuit. Super istam divisionem propter pacis et charitatis custodiam superaddimus istam adjectionem: civitatem Mettis cum abbatiā sancti Petri et sancti Martini et comitatu Moslensi^[507], cum omnibus villis in eo consistentibus, tam dominicatis quam et vassallorum; de Arduennā sicut flumen Urta^[508][509] surgit inter Bislanc^[510] et Tumbas, ac decurrit in Mosam, et sicut recta via^[511] pergit in Bedensi, secundum quod communes nostri missi rectius invenerint – excepto quod de Condrusto^[512] est ad partem orientis trans Urtam – et abbatias Prumiam et Stabolau, et omnibus villis dominicatis et vassallorum.

Et haec est divisio quam Carolus de eodem regno sibi accepit: Lugdunum, Vesontium, Vienna, Tungris, Tullum, Viridunum, Cameracum, Vivarias^[513], Ucetiam^[514][515], Montem-falconis^[516], sancti Michaelis^[517], Gillini^[518] monasterium^[519], sanctae Mariae in Bisantione, sancti Martini in eodem loco, sancti Augentii^[520], sancti Marcelli^[521], sancti Laurentii Leudensi^[522][523], Sennonem^[524], abbatiam Niellam^[525], Molburium^[526][527], Laubias^[528], sancti Gaugerici^[529], sancti Salvii^[530], Crispinno^[531], Fossas^[532], Marilias^[533], Hunulficurt^[534][535], sancti Servatii^[536], Maalinas^[537], Ledi^[538], Sunniacum^[539], Antonium^[540], Condatum^[541], Mesrebecchi^[542][543], Tidivinni^[544][545], Lutosa^[546], Calmontis^[547], sanctae Mariae in Deomant^[548], Echa^[549], Andana^[550], Wasloi^[551], Altum-montem^[552]; comitatus Texandrum^[553], in Bracbanto comitatūs quatuor^[554], Cameracensem^[555][556], Hainoum^[557], Lomensem^[558], in Hasbanio comitatūs quatuor^[559], Masau superior^[560] de istā parte Mosae, Masau subterior de istā^[561] parte, Liugas quod de istā parte est Mosae et pertinet ad Veosatum^[562], Scarponinse^[563], Viridunense^[564], Dulmense^[565], Arlon^[566], Wavrense^[567] comitatūs duos, Mosminse^[568], Castricium^[569], Condrust^[570], de Arduennā sicut flumen Urta surgit inter Bislanc et Tumbas ac decurrit ex hac parte in Mosam, et sicut recta via ex hac parte occidentis pergit in Bedensi, secundum quod missi nostri rectius invenerint; Tullense, aliud Odornense^[571] quod Tetmarus^[572] habuit, Barrense^[573], Portense^[574], Salmoringum^[575], Lugdunense, Viennense, Vivarias, Uccericium^[576], de Frisiā tertiam partem.

Et in crastinā, scilicet 4. Idūs ejusdem mensis, simul convenerunt, et valefacientes se, mutuo ab invicem discesserunt, Hludowicus videlicet Aquis rediens, et Carolus Liptinis uxorem suam obviam sibi venire jubens, partem ipsius regni quam accepit, sicut placuit sibi, divisit, indeque per monasterium sancti Quintini ad Silvacum, et inde per Carisiacum Compendium veniens, autumnalem venationem in Cotiae saltu exercuit.

Hludowicus laesionem contusionis, quam ex supradicto casu de solario perpessus fuerat, minus necessario curari a medicis sustinens, computrescentem carnem^[577] ab eisdem medicis secari fecit; unde et longiori quam speraverat tempore in Aquis decubuit, ubi et pene desperatus, vix mortem evasit. Ibique apostolici Adriani missos, Joannem et Petrum cardinalem^[578] episcopos, itemque Joannem ecclesiae Romanae presbyterum, sed et missos Hludowici^[579] imperatoris, Wibodum^[580] scilicet episcopum et Bernardum comitem suscepit, sibi denunciantes, ut de regno Lotharii nepotis sui, quod fratri suo Hludowico imperatori debebatur, non^[581] praesumeret. Et in brevi absolutos ad fratrem suum Carolum eos direxit, et ipse mox, ut aliquantulum convaluit, ad Reginisburg pergens, Restitium, Winidorum regulum, a Carolomanno per dolum nepotis ipsius Restitii captum et aliquandiu in custodiā detentum, post judicium mortis^[582] excaecari et in monasterium mitti praecepit, suosque filios Hludowicum et Carolum ad se venire praecepit. Qui sentientes, satagente matre inclinatiorem esse voluntatem patris erga Carolomannum quam erga se, ad illum venire detrectaverunt. Hludowicus ad placitum suum quod in Franconofurd condixerat, ante quadragesimae initium venit, et satagentibus legatis, inter eum et filios suos utrinque factae sunt firmitates, ut usque ^[583] futurum Majum mensem et ipsi ex parte patris securi manere possent, et illi vastationem regni quam incoeperant dimitterent, et pacifice usque ad idem placitum degerent; et hoc ita patrato negotio, Hludowicus ad Reginisburg rediit.

Carolus, peractā autumnali venatione, ad monasterium sancti Dionysii, festivitatem ipsius sancti celebraturus, perrexit; ubi ipsā die inter missarum solemnia praefatos apostolici missos cum epistolis ad se et ad episcopos regni sui directos terribiliter sibi regnum quondam Lotharii, quod fratri suo imperatori debebatur, interdicentibus, moleste suscepit. Et deprecantibus eisdem missis cum aliquantis fidelibus suis, Carolomannum filium a custodiā ex Silvanectis civitate absolvit, et secum manere praecepit; ipsos autem missos domni apostolici et imperatoris usque Remis deduci fecit. Et undique plurimos fidelium suorum illic convenire faciens et per octo dies ibidem immorans, eosdem missos absolvit; postea legatos suos, Ansegisilum^[584] videlicet presbyterum, monasterii sancti Michaelis abbatem, et Lothariurn^[585] laicum^[586], cum epistolis ad domnum apostolicum, sed et pannum ad altare sancti Petri de vestimentis suis aureis compositum cum duabus coronis aureis et gemmis ornatis misit, et ipse usque ad Lugdunum pervenit. Unde Carolomannus^[587] noctu a patre aufugiens, in Belgicam provinciam venit, et congregatis secum pluribus satellitibus ac filiis Belial, tantam crudelitatem et devastationem secundum operationem Sathanae exercuit, ut credi non possit nisi ab ipsis, qui eamdem depopulationem viderunt atque sustinuerunt. Quod Carolus nimium aegre tulit, non tamen iter suum deseruit, sed Viennam, in quā Berta uxor Gerardi erat, obsessurus quantocius adiit; nam Gerardus in altero morabatur castello; in quā obsidione circumjacentes regiones nimis fuere vastatae. Carolus autem ingeniose^[588] cogitans, magnam partem eorum qui in Viennā erant sibi conciliavit; quod sentiens Berta, post Gerardum direxit, qui veniens Carolo civitatem dedit^[589], in quā idem rex vigiliā nativitatis Domini intrans, nativitatem Domini celebravit.

871.

Carolus, Viennā in potestate suā susceptā, a Gerardo sibi obsides dari pro aliis castellis suis missis tradendis coegit, et tribus navibus Gerardo datis, per Rhodanum cum sua uxore Bertā et mobilibus suis a Viennā permisit abscedere, et ipsam Viennam Bosoni, fratri uxoris suae, commisit, ipseque per Autissiodorum et Senones ad monasterium sancti Dionysii quantocius prout potuit venire maturavit. Quod audiens Carolomannus, cum suis complicibus ad Mosomum perrexit, et ipsum castellum cum villis circumjacentibus devastavit; unde quatuor missos suos ficte ad patrem suum direxit, mandans quod sine honoribus ad illum, fidei suae credens, veniret, et Deo et illi de quibus commiserat, satisfacere vellet, tantum ut de his qui cum eo erant, misericorditer tractaret, qualiter salvi esse valerent; non tamen a male coepto vel aliquantulum destitit. Carolus autem rex ad eumdem filium suum Carolomannum cum duobus illius missis – nam alios duos secum retinuit – Gauzlinum abbatem^[590] et Balduinum comitem, ipsius Carolomanni sororium, misit, mandans illi convenientiam, quā ad eum secure posset venire si vellet. Ipse autem Carolomannus dolo se simulans ad patrem suum venturum, alios missos impossibilia quaerentes ad eum direxit, et ipse in partes Tullenses perrexit. Carolus autem judicium quaerens de talibus, qui filium suum, scilicet diaconum et ecclesiae sanctae ministrum a se Domino traditum, furati fuerunt, et tanta ac talia flagitia atque facinora et depopulationes in regno suo fecerunt: post judicium vero^[591] mortis, omnia quae illorum erant infiscari praecepit, et ordinatis scaris quae eumdem Carolomannum.cum suis complicibus de regno propellerent, judicium episcopale de illis expetiit. Et quoniam apostolus priecipit cum hujusmodi nec cibum sumere, eosdem episcopi in quorum parochiis tanta mala commiserant, secundum sacros canones communione^[592] privarunt, sicut in epistolis continetur, quas inde juxta sacras regulas ad alios episcopos transmiserunt. De Carolomanno autem, quia diocesios Senonensis^[593] erat diaconus, et post praestita per duas vices sacramenta de quibus^[594] perjurus erat, sicut pater ejus publicā denuntiatione omnibus qui adfuerant intimare curavit, et tantam rebellionem et infidelitatem contra illum tantaque flagitia in regno suo commiserat, judicium episcoporum ipsius provinciae expetendum decrevit. Deinde Carolus ad monasterium sancti Dionysii, imminente quadragesimali tempore, usque ad sanctum pascha ibidem immoraturus, regreditur^[595], ubi et pascha Domini celebravit.

Karolomannus, insequente se a patre post eum scarā directā, Jurum^[596] transiit, et sicut in Belgicis et Gallicis regionibus egerat, mala coepta exequi non omisit^[597]. Hincmarus Laudunensis, nomine tantum episcopus, homo insolentiae singularis, contra evangelicam veritatem et apostolicam atque ecclesiasticam auctoritatem, contra regem rebellans, et in vicinos ac sibi commissos tam clericos quam laicos sine ullā reverentiā saeviens, et metropolitano suo se inde regulariter commonenti obedire contemnens, adeo et regem suum et archiepiscopum suum atque episcopos totius regni erga se commovit, ut rex synodum in mense Augusto apud Duciacum condiceret, quatenus de illius pravitatibus regulare ibi agitaretur judicium. Ipse autem rex Carolus, petentibus nepotibus suis, Hludowici fratris sui filiis Hludowico et Carolo, per Viridunum obviam eis, locuturus cum illis, perrexit, et inde ad synodum in Duciaco^[598] rediit.

Interea Hugo, abba monasterii sancti Martini, et Gozfridus cum ceterisTrans-Sequanis incaute adeuntes insulam Ligeris, in quā Nortmanni firmitatem suam habebant, cum maximo damno et multorum occisione vix evaserunt. Hincmarus vero tandem cum multā superbiā in synodum venit, in quā a rege Carolo secundum regulas ecclesiasticas porrectā petitione, de causis certissimis regulariter accusatus atque convictus, depositionis judicium regulare suscepit, sicut in gestis continetur ipsius synodi, quos eadem synodus per Actardum venerabilem episcopum^[599], qui eidem synodo interfuit, ad apostolicam sedem direxit.

Praedicti quoque nepotes regis in Duciacum venerunt ad eum, petentes ut eos cum patre suo pacificaret; sed et missi Hludowici fratris sui ad eum venerunt, postulantes ut obviam illi secus Trejectum municipium ad colloquium illius veniret, sicut et fecit, ducens secum missos nepotum suorum, qui ea quae petierunt, apud patrem suum ex illorum voce narrarent. Ubi etiam missos Carolomanni filii sui, interveniente Hludowico fratre suo, Carolus rex audivit, et sicut antea sub conditione suae correctionis eum redire ad se invitavit; quae invitatio nihil profecit. In quo aliquandiu colloquio Hludowicus et Carolus immorantes, aut parum aut nihil profecerunt; sicque ab invicem in capite mensis Septembris separati, quisque ad sua repedare curavit, Hludowicus scilicet ad Reginisburg^[600] perrexit, quia maximum damnum a nepote Resticii, qui principatum Winidorum post eum susceperat, habuit, in tantum ut markiones cum plurimā turbā suorum perdiderit, et terram quam in praeteritis annis obtinuerat, perniciose amiserit. Carolus autem per Liptinas versus Audriacam villam venandi gratiā repedavit; in quo itinere missos ab Italiā plurimorum suscepit, qui eum invitabant Italiam ire, quoniam nepos suus Hludowicus in Benevento civitate cum uxore et filiā a Beneventanis occisus foret. Qui per Remum^[601] civitatem pergens, usque Vesontionem urbem pervenit. Karolomannus vero audiens patrem suum post se ire, suadentibus suis, ad illum confictā humilitate pervenit; quem pater quidem recepit et secum manere praecepit, usque dum ad suos fideles in Belgicam veniret, et eorum consilio inveniret, qualiter eum honorare debuisset. Sed et Hludowicus, rex Germaniae, audiens praefatum nepotem suum Hludowicum imperatorem mortuum, filium suum Carolum in terram quam ultra Jurum habebat direxit, ut quos posset sacramento ad ejus fidelitatem constringeret, sicut et fecit.

Dum autem Carolus in Vesontio moraretur, missi sui quos in Italiam praemiserat, nunciaverunt ei, quod ipse imperator Hludowicus viveret et sanus corpore esset; nam Adalgisus cum aliis Beneventanis adversus ipsum imperatorem conspiravit, quoniam idem imperator factione uxoris suae eum in perpetuum exilium deducere disponebat. Et cum idem Adalgisus^[602] noctu super ipsum imperatorem irruere disposuisset, isdem cum uxore suā et cum eis quos secum habebat, quamdam turrem valde altam munitissimam ascendit, et ibi per tres dies cum suis se defendit; tandem episcopus ipsius civitatis obtinuit apud Beneventanos, ut acceptis ab eodem imperatore sacramentis, illum vivum et sanum abscedere permitterent; juravit autem ipse et uxor ejus et filia ejus ac omnes sui quos secum habebat, quia numquam vel nusquam pro eādem causā ullam vindictam aut per se aut per quemcunque de ipsā causā erga se perpetratā requireret, et numquam cum hoste in Beneventanam terram intraret. Sicque egressus, per Spoletium versus Ravennam iter arripuit, mandans apostolico Adriano, ut obviam illi in transitu itineris sui veniret, quatenus de ipso sacramento illum et suos absolveret. Interea Landbertus cum alio Landberto, sentientes sibi reputari ab imperatore de his quae in eum facta fuerant, ab eo discesserunt, et in partes Beneventi, quia praefatus Adalgisus eis conjunctus erat, perrexerunt; quos idem imperator insequens, uxorem suam Ravennam, ubi placitum suum tenere disposuerat, direxit, et primores regni Italici ad eam venire mandavit, ut de his quae praeceperat tractarent, donec ipse ab expeditione illā rediret. Sed quia Landbertos quos insecutus fuerat consequi non poterat, reverti imperator quo disposuerat studuit. Carolus autem, audiens occasionem quā putabatur Hludowicus imperator occisus, et quia vivus erat, a Vesontio recto itinere per Pontigonem et inde per Attiniacum usque ad Silvacum venit, quo placitum cum suis consiliariis habuit, et eorum consilio Carolomannum iterum Silvanectis custodiae mancipavit, et ejus complices sacramento suae fidelitatis per singulos comitatūs constringi praecepit; sicque accipientibus senioratum quemcumque vellent de suis fidelibus, et in pace vivere volentibus, in regno suo habitare permisit. Deinde a Silvaco Compendium venit, ibique nativitatem Domini celebravit anno Domini 872.

872.

Compendio denique movens, 13. Kalendas Februarii iter arripuit ad Monasterium^[603], locuturus cum Rorico et Rodulpho Nortmannis, rediturus in initio quadragesimae iterum ad Compendium; et sabbato^[604] ante palmas ad monasterium sancti Dionysii veniens, ibi pascha Domini celebravit. Post pascha obviam Ingelbergae imperatrici, sicut ei^[605] per suos missos mandaverat, ad sanctum Mauritium perrexit; sed non^[606] incerto comperiens nuncio, eamdem Ingelbergam apud Trientum cum Hludowico, rege Germaniae, in^[607] mense Majo locuturam, a condicto deflexit itinere, et ad Silvacum venit. Ibique Adalardus ex parte Hludowici fratris sui veniens, petiit ut cum eodem fratre suo Hludowico locuturus, secus Trejectum veniret, cum idem Hludowicus ad Reginisburg post emissam hostem cum Carolomanno, filio suo, adversus Winidos, Aquis rediret. Carolus autem filio suo Hludowico Bosonem, fratrem uxoris ejus, camerarium et hostiariorum magistrum constituens, cui et honores Gerardi, comitis Bituricensis^[608], dedit, eum cum Bernardo^[609], itemque cum alio Bernardo markione, in Aquitaniam misit, et dispositionem ipsius regni ei commisit. Bernardo^[610] autem, Tholosae comiti, post praestita sacramenta Carcasonem et Rhedas^[611] concedens, ad Tholosam remisit.

Praedictus autem Hludowicus, rex Germaniae, filios suos Hludowicum et Carolum ad se vocans, ut eos cum Carolomanno pacificaret, dolose illis minari^[612] fecit; sed et iidem filii sui et homines eorum dolose nihilominus Hludowico sacramenta praebuerunt. Et volens idem Hludowicus pater, ut ipsi filii sui cum fratre illorum Carolomanno adversus Winidos pergerent, obtinere non potuit; unde hostem quam magnam^[613] potuit, cum Carolomanno direxit; et ipse, ut praedictum est, apud Trientum cum Ingelbergā loquens, partem regni Lotharii, quam contra Carolum accepit, neglectis sacramentis inter eos pactis, sine consensu ac conscientiā hominum quondam Lotharii qui se illi commendaverant^[614], clam reddidit: unde utrimque sacramenta, prioribus sacramentis quae cum fratre suo pepigerat diversa et adversa, inter eos sunt facta. Quibus patratis, Ingelberga missum suum ad Carolum direxit, mandans illi sicut prius, ut ad sanctum Mauricium illi occurreret. Carolus vero, compertis his quae inter eam^[615] et fratrem suum acta fuerunt, noluit illuc ire, sed nuncios^[616] suos ad eam direxit, qui nihil certi ab eā ei renunciaverunt.

Adrianus papa, secundum quod Nicolaus decessor^[617] ejus disposuerat, missos suos, Donatum scilicet, Ostiensem episcopum, et Stephanum, Nepesinum episcopum, et Marinum^[618], diaconum sanctae Romanae ecclesiae, ad Basilium imperatorem et ad filios ejus, Constantinum et Leonem Augustos, Constantinopolim direxit, cum quibus et Anastasius, bibliothecarius Romanae sedis, utriusque linguae, graecae^[619] et latinae, peritus, perrexit. Et synodo congregatā, quam octavam universalem synodum illuc convenientes appellaverunt, exortum schisma^[620] de Ignatii depositione et Fotii^[621] ordinatione sedaverunt, Fotium anathematizantes et Ignatium restituentes. In quā synodo de imaginibus adorandis aliter quam orthodoxi doctores antea diffinierant^[622], et pro favore Romani pontificis, qui eorum votis de imaginibus adorandis annuit, et quaedam contra antiquos canones, sed et contra suam ipsam synodum constituerunt, sicut qui eamdem synodum legerit, patenter inveniet.

Hludowicus autem imperator^[623] vigiliā pentecostes Romam^[624] venit, et in crastinum^[625] coronatus^[626] ab Adriano papā, post celebrata missarum solemnia unā cum eo ad Lateranense palatium cum pompā equitando coronatus perrexit; et hoste collectā, Romā iterum in partes Beneventanas perrexit. Et quia primores Italiae Ingelbergam propter suam insolentiam habentes^[627] exosam, in loco illius filiam Winigisi imperatori substituentes, obtinuerunt apud eumdem imperatorem, ut missum suum ad Ingelbergam mitteret, quatenus in Italiā degeret, et post illum non pergeret, sed eum in Italiā reversurum exspectaret. Ipsa autem non obaudiens illius^[628] mandatum^[629], post eum ire maturavit, et Wibodum episcopum^[630] ad Carolum quasi amicitiae gratiā misit, putans nescire Carolum, quae inter illam et Hludowicum, regem Germaniae, pacta^[631] fuere. Wibodus autem ad pontem Liudi^[632] ad Carolum venit; nam illuc pro quibusdam in Burgundiā causis componendis perrexerat. Ubi ei nunciatur ab hominibus Bernardi^[633], filii Bernardi, Bernardus qui Vitellus cognominabatur occisus, et ejus honores praedicto Bernardo sunt dati. Carolus autem a Burgundiā ad Gondulphi villam, placitum^[634] ibi antea condictum habiturus, Kalendas Septembris revertitur; ubi aliquantisper immoratus, et^[635] quae sibi visa fuere dispositis, venandi gratiā Arduennam petiit. Et Octobrio mense navigio per Mosam usque Trejectum veniens, cum Rorico et Rodulpho Nortmannis, qui obviam ei navigio venerant, locuturus^[636], Roricum sibi fidelem benigne suscepit, et Rodulfum infidelia machinantem et superflua expetentem inanem dimisit, et contra ipsius insidias fideles suos ad munitionem paravit. Indeque per Attiniacum itinere equestri revertens, nativitatem Domini in monasterio sancti Medardi celebravit.

Adrianus papa moritur, et Johannes^[637], archidiaconus Romanae ecclesiae, 19. Kalendas Januarii in locum ejus substituitur.

873^[638].

Quia ergo multi erant in regno Caroli^[639], qui exspectabant ut per Carolomannum^[640] adhuc rediviva mala agerentur^[641] in sanctā Dei ecclesiā^[642] et in aliis regnis, de quibus regio ministerio cum consilio fidelium suorum, secundum morem praedecessorum ac progenitorum suorum^[643], leges paci^[644] ecclesiae et regni soliditati congruas promulgavit, et ab omnibus observari decrevit; jubet^[645] ergo convocari episcopos regni sui apud Silvanectis^[646] civitatem, in quā idem Carolomannus morabatur, quatenus secundum^[647] sacros canones, a quibus nullā, ut Leo dicit, aut negligentiā aut praesumptione licet eis discedere, episcopale ministerium de illo exequerentur, sicuti^[648] et fecerunt, deponentes illum secundum sacras regulas ab omni gradu ecclesiastico, laicali sibi communione servatā. Quod^[649] cum factum fuisset, antiquus et callidus adversarius illum et suos complices ad argumentum aliud excitavit, videlicet quia liberius ad nomen et potentiam^[650] regiam conscendere posset, et quia ordinem ecclesiasticum non haberet, et quia episcoporum judicio ecclesiasticum gradum amiserit^[651], etiam tonsuram ecclesiasticam licentius amittere posset; unde post depositionem ejus complices illius ardentius coeperunt se ei iterum reconjungere et alios^[652] quos valebant in societatem suam abducere, quatenus mox, ut locum invenire possent, illum a custodiā in quā servabatur^[653] educerent, et sibi regem constituerent. Quapropter necesse fuit, etiam illa de quibus ab episcopis judicatus non fuerat, in medium revocare, et secundum sacrarum legum decreta pro admissis suis judicio mortis addictum, mitiori sententiā, ut locum et spatium poenitendi haberet, et graviora admittendi facultatem^[654], sicut meditabatur, non haberet, luminibus acclamatione^[655] cunctorum qui adfuerunt, orbari, quatenus perniciosa^[656] spes pacem odientium de illo frustrata foret, et ecclesia Dei ac christianitas in regno ejus cum infestatione paganorum seditione exitiabili perturbari non posset.

Hludowicus, Germaniae rex, ante nativitatem Domini ad Franconofurd palatium venit, ibique nativitatem Domini celebravit, et placitum suum ibidem circa Kalendas Februarii condixit, quo filios suos Hludowicum et Carolum cum aliis fidelibus, homines quoque qui de regno quondam Lotharii illi se commendaverunt, convenire praecepit. Et dum ibi degeret, venit ad Carolum, filium ejus, diabolus transfigurans se in angelum lucis, et dixit illi, quod pater ejus qui illum causā Carolomanni, fratris sui, perdere moliebatur, Deum offensum haberet, et regnum in brevi amitteret, et eidem Carolo Deus illud regnum habendum dispositum^[657] haberet, et quod illud in proximo obtineret. Ipse autem Carolus, timore perterritus^[658], quia domui in quā latebat adhaerebat, ecclesiam est ingressus, quo eum diabolus est insecutus, cui iterum dixit: Cur times et fugis, nam nisi ex Deo venissem, tibi adnuntians quae in proximo sunt futura, in hanc domum Domini te sequens non intrarem. His et aliis blanditiis ei persuasit, ut communionem a Deo sibi missam^[659] de manu illius acciperet, sicut et fecit; et post buccellam ipse Sathanas intravit in eum. Veniens autem ad patrem suum, et residens in consilio ejus cum fratre et aliis fidelibus – tam episcopis quam^[660] laicis^[661] –, subito invasus surrexit, et dixit, quia seculum vellet dimittere, et quia uxorem suam carnali commercio non contingeret^[662], et discingens^[663] se spatā, cadere in terram^[664] illam permisit, et cum se vellet baltheo discingere et vestimento exuere, coepit vexari. Comprehensus autem ab episcopis et ab aliis viris, turbato patre et omnibus qui adfuerunt, vehementique stupore perculsis, ductus est in ecclesiam. Et Liutbertus archiepiscopus induens se sacerdotalibus vestibus, missam cantare coepit; cumque ventum fuisset ad locum evangelii, coepit magnis vocibus patriā linguā vae^[665][666] clamare; et sic continuis vocibus vae illud clamavit, usque dum missa celebrata fuit. Quem pater ejus episcopis et aliis fidelibus^[667] committens, per sacra loca sanctorum martyrum deduci praecepit, quatenus illorum meritis et orationibus a daemone liberatus, ad sanam mentem, Domino miserante, redire praevaleret; deinde disposuit illum Romam dirigere, sed, quibusdam intervenientibus causis, iter illud dimisit.

Hludowicus, imperator Italiae, in Capuā residens, mortuo jam Landberto calvo, et pervento^[668] patricio imperatoris Graecorum cum hoste in civitate quae Hydrontus^[669] dicitur in auxilium Beneventanorum, qui censum quod imperatoribus Franciae eatenus dabant illi persoluturos se promittebant, quoniam aliter Adalgisum obtinere non poterat, mandavit apostolico Johanni^[670], compatri Adalgisi, ut ad eum ad Campaniam^[671] veniret, et sibi Adalgisum reconciliaret, volens ostentare, quod quasi intercedente beati Petri vicario ipsum Adalgisum reciperet, de quo juraverat, quod nunquam de illis partibus rediturus esset antequam illum caperet; quem reverā virtute suā obtinere non posset.

Carolus hostem denunciat^[672] versus Britanniam, ut Nortmanni qui Andegavis civitatem occupaverant, non autumarent se adversus eos illuc iturum, ne ad alia loca in quibus ita constringi non possent, aufugerent. Dum autem illuc pergeret, in ipso itinere nunciatum est ei, quod factione fratris sui Hludowici, Germaniae regis, Carolomannus coecus per homines quondam suos, consentientibus duobus pseudo-monachis, de Corbejā^[673] monasterio sublatus, et ad Hludowicum fuerit, cohaerente^[674] ac interveniente Adalardo, in suam contrarietatem perductus. Unde non magnopere est Carolus conturbatus, sed iter coeptum peragens, cum hoste collectā civitatem Andegavis – in quā Nortmanni depopulatis quibusdam urbibus, eversis castellis, monasteriis et ecclesiis incensis, et agris in solitudinem redactis, jam diuturno tempore residebant – obsedit, et sepe fortissimā circumdedit, Salomone, duce Britonum, ultra Meduanam^[675] fluvium cum hoste Britonum in ejus auxilio residente. Et dum Carolus rex in hoc negotio occupatus esset, Salomon filium suum, nomine Wigon, ad eum cum primoribus Britonum misit, qui filius ejus se Carolo commendavit, et fidelitatem coram fidelibus suis illi juravit. Interea Rodulfus Nortmannus, qui multa mala in regno Caroli exercuerat, in regno Hludowici cum quingentis et eo amplius complicibus suis occisus est: Carolo vero residenti^[676] secus Andegavis civitatem, non incertā relatione hoc nunciatur: Multitudo siquidem locustarum per Germaniam in Gallias, maxime autem in Hispaniam, adeo se effudit^[677], ut Aegyptiacae plagae potuerit comparari. Hludowicus, rex Germaniae, apud Mettis civitatem placitum suum tenere disponens, nuncium accepit, quod nisi citissime filio suo Carolomanno in marchiā^[678] contra Winidos subveniret, illum ulterius non videret. Qui statim reversus^[679], Reginisburch^[680] pergens, Carolomannum coecum Liutberto archiepiscopo pascendum in monasterio sancti Albani apud Moguntiam commendavit, evidenti demonstrans indicio, qualiter illi displicuerint mala, quae isdem Carolomannus in sanctam Dei ecclesiam^[681], in populum christianum et contra patrem suum egit, quandocumque vel ubicumque praevaluit. Ad Reginisburg^[682] autem perveniens,per missos suos Winidos sub diversis principibus constitutos modo quo potuit sibi reconciliavit; legatos autem ab illis qui Behin^[683] dicuntur cum dolo missos suscipiens, in carcerem misit.

Carolus viriliter ac strenue obsidionem Nortmannorum in gyro Andegavis^[684] civitatis exequens, adeo Nortmannos perdomuit, ut primores eorum ad illum venerint, seseque illi commendaverint, et sacramenta qualia jussit egerint, et obsides quot et quantos quaesivit illi dederint, ut de civitate Andegavis constitutā die exirent, et in regno suo quamdiu viverent^[685] nec praedam facerent nec fieri consentirent. Petierunt^[686] autem, ut eis in quādam insulā Ligeris fluvii usque in mense Februario residere et mercatum habere liceret, atque in mense Februario quicumque jam baptizati essent ex eis, et christianitatem de cetero veraciter tenere vellent, ad eum venirent; et qui adhuc ex paganis christiani fieri vellent, ipsius dispositione baptizarentur; ceteri vero ab illius regno discederent, ulterius, sicut dictum est; ad illud in malum non reversuri.

Post haec unā cum episcopis et populo cum maximā religionis devotione corpora sanctorum Albini et Licini^[687], quae effossa timore Nortmannorum de tumulis suis fuerant, suis in locis cum muneribus magnis restituit; sicque ejectis ab Andegavis civitate Nortmannis acceptisque obsidibus, Carolus mense Octobrio per Cinomannis civitatem et Ebroicense^[688] oppidum, ac secus castellum novum apud Pistas^[689], Ambianis Kalendas Novembris pervenit. Indeque apud Audriacam villam ac circumcirca venationem exercens, ad monasterium sancti Vedasti pervenit, ibique nativitatem Domini celebravit anno Domini 874.

874.

Hiems prolixa et fortis, et nix^[690] tantā fuit nimietate perfusa, quantam nemo se vidisse meminerit.

Carolus in purificatione sanctae Mariae cum suis consiliariis placitum in monasterio sancti Quintini tenuit, et jejunium quadragesimale in monasterio sancti^[691] Dionysii peragens, ibidem pascha dominicum celebravit. Generale quoque placitum^[692] Idūs Junii in villā Duciaco tenuit, ubi et annua dona sua accepit; indeque per Attiniacum et consuetos mansionaticos^[693][694] Compendium adiit. Aestas longa siccitatem foeni et messium inopiam reddidit.

Salomon, dux Britonum, qui nuntiabatur interea dubiis nunciis^[695] quandoquidem infirmus quandoquidem mortuus, certā relatione Carolo apud Compendium nunciatus est hoc ordine mortuus: Videlicet insecutus a primoribus Britonum, Pascuitan, Vurnahat^[696], atque^[697] Wigon filio Rivilin^[698], nec non et Francis hominibus quos valde afflixerat, et capto ac custodiae mancipato filio ejus Wigon, fugā lapsus in Paucherum secessit, et quoddam monasteriolum^[699] ingressus, ut se liberare valeret, circumventus a suis, quod a nemine Britonum quidquam mali sustinere deberet, traditus est Francis hominibus, Fulcoaldo et aliis. Sicque ab eis excoecatus, in crastinum mortuus est repertus, dignam vicem recipiens, qui seniorem suum Herispogium, in ecclesia ejus persecutionem fugientem et invocantem Dominum, super altare occidit.

Hludowicus, rex Germaniae, ad fratrem suum Karolum filium suum Carolum cum aliis missis suis direxit, petens ut simul loquerentur secus Mosellam; ad quod placitum cum Carolus pergeret, ventris solutione detentus, ad illud placitum, sicut fuerat condictum, pervenire non potuit. Unde conlocutio eorum, Hludowici scilicet et Caroli, secus Mosam apud Heristallium circa Kalendas Decembris fuit. De quā conlocutione^[700] Carolus per monasterium sancti Quintini rediens, nativitatem Domini Compendii celebravit; et Hludowicus eamdem solemnitatem Aquis agens, inde ad palatium Franconofurd ultra Rhenum rediit.

875.

Carolus circa initium quadragesimae monasterium sancti Dionysii adiit, ubi et pascha Domini celebravit. Et Richildis, uxor ejus, noctu ante quartam feriam paschae abortu^[701] filium peperit, qui baptisatus mox obiit; illāque dies purificationis post parturitionem in eodem monasterio exspectante, Carolus ad Basivum^[702][703] perrexit, indeque ad letanias celebrandas ante ascensionem Domini ad monasterium sancti Dionysii rediit, et^[704] vigiliā pentecostes ad Compendium venit.

Hludowicus, rex^[705] Germaniae, mense Majo in Triburas placitum suum tenuit, et quia ibi quae meditatus fuerat perficere non potuit, iterum placitum suum in mense Augusto ad eumdem locum denunciavit.

Carolus mense Augusto ad Duciacum secus Arduennam pervenit, ubi certo nuntio, Hludowicum nepotem suum, Italiae imperatorem, obiisse comperit. Quapropter mox^[706] inde movens, ad Pontigonem^[707] pervenit, et quoscumque potuit de vicinis consiliariis^[708] obviam sibi venire praecepit, et a quibuscumque valuit, suppetias in itinere suo accepit. Et inde Lingonas pervenit, et eos quos secum in Italia ducere praedestinavit, operuit^[709]; sicque Richildem, uxorem suam, per civitatem Remensem^[710] ad Silvacum remittens, et filium suum Hludowicum in partem regni, quam post obitum Lotharii, nepotis sui, contra fratrem suum accepit, dirigens, Kalendis Septembribus iter suum incoepit, et per sancti Mauritii monasterium pergens, montem Jovis transiit, et Italiam ingressus fuit.

Hludowicus, rex Germaniae, frater ejus, filium suum Carolum in Italiam, ut fratri suo adversaretur, transmisit; quem Carolus rex fugam arripere^[711] et inde abscedere coegit. Hludowicus autem, rex Germaniae, alium^[712] filium suum Carolomannum cum quibus potuit in adversitatem fratris sui in Italiam direxit. Quod praenoscens Carolus rex, obviam ei cum validiori manu perrexit; et quia Carolomannus praenovit se patruo suo non posse resistere, pacem petens cum eo locutus fuit, et sacramentis utrimque confirmatis, ad propria rediit. Hludowicus vero^[713], persuadente Engelranno^[714], quondam Caroli regis camerario et domestico^[715], suasione Richildis reginae ab honoribus dejecto et a suā familiaritate abjecto, cum hoste et filio^[716] aequivoco suo Hludowico usque ad Attiniacum venit; ad quem obsistendum primores regni Caroli jubente Richilde reginā sacramento se confirmaverunt; quod non attenderunt, sed ex suā parte regnum Caroli pessundantes, hostili more devastaverunt. Similiter et Hludowicus cum suo exercitu idem regnum pessumdedit, sicque nativitatem Domini in Attiniaco agens, per placitamenta primorum, regni Caroli depraedatione factā, cum quibusdam comitibus ex Caroli regno qui ad eum se contulerant rediit, et per Treverorum civitatem transiens, ad palatium ultra Rhenum Franconofurt pervenit, ibique dies quadragesimae et pascha Domini celebravit^[717]. Ubi et certo nuncio, Emmam, uxorem suam, apud Reginisburg palatium obiisse nuper post nativitatem Domini, comperit. Carolus autem, quibusdam de primoribus ex Italiā ad se non venientibus, pluribus autem receptis, Romam invitante Papā Johanne^[718] perrexit, et 16. Kal. Januarii ab eo cum gloriā magnā in ecclesiā sancti Petri susceptus est.

876.

Anno Domini 876. in die nativitatis Domini^[719] beato Petro multa et pretiosa munera offerens, in imperatorem unctus et coronatus, atque Romanorum imperator appellatus est; et Nonas Januarii Romā exiens, Papiam rediit, ubi et placitum suum habuit, et Bosone, uxoris suae fratre, duce ipsius terrae constituto et coronā ducali ornato^[720], et collegis ejus quos idem dux expetiit, in eodem regno relictis, per montem Jovis et per monasterium sancti Mauricii rediens^[721], ut pascha Domini apud monasterium sancti Dionysii celebrare valeret, iter acceleravit. Quod audiens Richildis degens apud Sylvacum, pridie Nonas Martii mox illi obviam movit, et cum summā festinatione per Remis, Catalaunis et Lingonas ultra Vesontium, in loco qui dicitur Warnarii-Fontana, pridie Idūs Martii venit; cum quā imperator per Vesontium ac Lingonas, Catalaunis et Remis civitates, et per Compendium palatium transiens, ad monasterium sancti Dionysii pervenit, ibique pascha Domini celebravit. Quo accersiens legatos apostolici, Johannem Tuscanensem, et Johannem Aretinum, atque Ansegisum^[722] Senonensem^[723], synodum auctoritate apostolicā et illorum consilio atque sanctione suā indixit medio futuro mense Junio^[724] apud Pontigonem, quo per Remis et Catalaunis civitates pervenit.

Boso, postquam imperator ab Italiā in Franciam rediit, Berengarii Everardi filii factione, filiam Hludowici imperatoris, Hirmengardem, quae apud eum morabatur, iniquo conludio in matrimonium sumpsit.

Undecimo Kalendas Julii indictione 9. episcopis ceterisque^[725] clericis vestibus ecclesiasticis indutis, et domo ac sedilibus palliis protensis, atque in gremio synodi et prospectu imperialis sedis lectorio superpositis sacrosanctis^[726] evangeliis, apud Ponticonem^[727] venit domnus imperator Carolus in vestitu deaurato, habitu Francico, cum legatis apostolicae sedis in synodum. Et cantoribus antiphonam Exaudi nos Domine cum versibus et Gloriā cantantibus, post Kyrie eleyson datā^[728] oratione a Johanne, Tuscanense episcopo, resedit domnus imperator in synodo. Et legit Johannes, Tuscanensis episcopus, epistolas a domno apostolico missas, cum quibus et legit epistolam de primatu Ansegisi, episcopi Senonensis^[729], ut quoties utilitas ecclesiastica dictaverit, sive in evocandā synodo, sive in aliis negotiis exercendis, per Gallias et per Germanias apostolicā vice fruatur, et decreta sedis apostolicae per ipsum episcopis manifesta efficiantur, et rursus quae gesta fuerint, ejus relatione, si necesse fuerit, apostolicae sedi pandantur, et majora negotia ac difficiliora quaeque suggestione ipsius a sede apostolicā disponenda et enucleanda quaerantur. Petentibus autem episcopis, ut eis permitteretur ipsam legi^[730] epistolam^[731] quibus erat directa, non acquievit imperator, sed responsum quaesivit ab eis, quid de his misso ^[732] apostolici responderent. Quorum responsio talis fuit, ut servato singulis metropolitanis jure privilegii secundum sacros canones et juxta decreta sedis Romanae pontificum ex eisdem sacris canonibus promulgata, domni Johannis papae apostolici jussionibus obedirent. Et cum imperator et legati apostolici satis egerint, ut absolute archiepiscopi responderent se obedituros de primatu^[733] Ansigisi sicut apostolicus scripsit, aliud, nisi ut praedictum est, responsum ab eis extorquere non potuerunt^[734], excepto quod Frotarius, Burdegalensis episcopus, quoniam a Burdegalā ad Pictavis, indeque ad Bituricum favore principis contra regulas se contulit, per adulationem^[735] respondit, quod imperatori placere cognovit. Tunc motus imperator dixit, quod domnus^[736] papa ei suas vices commisit in synodo, et quod isdem praecepit, ille exequi studeret. Et accepit ipsam epistolam involutam unā cum Johanne Tuscanensi et Johanne Aretino, et dedit illam Ansegiso; et jussit sellam plectilem poni^[737] ante omnes episcopos cisalpini regni sui juxta Johannem Tuscanensem, qui ad dextram illius sedebat, et praecepit Ansegiso, ut supergrederetur omnes ante se ordinatos, et sederet in eādem sellā, reclamante Remorum archiepiscopo, audientibus omnibus, hoc factum sacris regulis obviare. Imperator tamen in suā sententiā permansit; et petentibus episcopis, ut liceret eis vel exemplar de epistolā sibi directā sumere, nec hoc valuerunt ullo modo impetrare; et sic soluta est synodus in illā die.

Decimo Kalendas praefati mensis iterum convenerunt episcopi; in quo conventu lectae sunt epistolae a domno apostolico laicis missae, et lecta est electio domni imperatoris ab episcopis et ceteris Italici regni firmata, sed et capitula quae in palatio Ticinensi constituit et ab omnibus confirmari praecepit, quae et ab episcopis cisalpinis praecepit confirmari. Et sic soluta est synodus in die illā.

Quinto Nonas Julii convenerunt^[738] episcopi sine imperatore, et habitae sunt contentiones de presbyteris ex diversis parochiis reclamantibus ad missos apostolici; et sic soluta est synodus in die illā.

Quarto nonas ejusdem mensis iterum convenerunt episcopi, et imperator in synodo residens, audivit missos fratris sui Hludowici regis, Willebertum archiepiscopum Coloniae, et Adalardum ac Meingaudum comites, per quos petiit partem de regno Hludowici imperatoris, filii Lotharii fratris eorum, sicut ei competere dicebat ex hereditate, et illi firmatum fuerat sacramento. Et legit Johannes Tuscanensis epistolam a Johanne papā episcopis regni Hludowici directam, et dedit exemplar Willeberto^[739] archiepiscopo, ut deferret illud praefatis episcopis; et sic soluta est^[740] synodus in illā die.

6. Idūs Julii convenerunt episcopi, et circa horam nonam venerunt missi domni apostolici, Leo, episcopus et apocrisiarius ac nepos apostolici, atque Petrus, Foro-Simpronii episcopus, deferentes epistolas imperatori et imperatrici et salutationes apostolici ad episcopos; et sic soluta est synodus in die illā.

5. Idūs Julii convenientibus episcopis, lecta est epistola apostolici de damnatione Formosi episcopi, Gregorii nomenclatoris, et consentientium eis, et praesentata sunt imperatori ab apostolico transmissa dona, inter quae fuerunt praecipua sceptrum et baculus aureus; sed et imperatrici dona sunt ab eo missa, pallia et armillae cum gemmis; et sic soluta est synodus in illā die.

Pridie Idūs Julii convenerunt episcopi, et misit imperator vicarios apostolici increpare durius archiepiscopos reliquosque episcopos, qui pridie non convenerant sicut praecepit. Illi^[741] autem canonice rationabili redditā ratione, sopita est increpatio; et lecta est a Johanne Tuscanensi iterum epistola, jubente imperatore, pro primatu Ansegisi, et quaesita est ab episcopis denuo inde responsio. Et respondentibus singulis archiepiscopis, quoniam veluti sui antecessores illius antecessoribus regulariter obedierunt, ita ejus decretis vellent obedire. Et facilius est illorum admissa responsio, quam fuerat in imperatoris praesentiā; et sic iterum post multas contentiones de presbyteris diversarum parochiarum reclamantibus ad missos apostolici, lecta est proclamatio Frotarii, Burdegalensis archiepiscopi, quia non poterat consistere propter infestationem paganorum in civitate suā, ut liceret ei Bituricensem metropolim occupare. Cujus petitionibus unanimitas episcoporum non^[742] acquievit, et jubentibus legatis apostolici, ut 17. Kalendas Augusti convenirent episcopi, mane circa horam nonam venit imperator Graecisco more paratus et coronatus, deducentibus eum apostolici legatis more Romano vestitis^[743] ac episcopis ecclesiasticis vestimentis indutis, et ceteris secundum modum primae diei, quando inchoata est synodus, praeparatis. Et ut prius, cantatā antiphonā Exaudi nos Domine cum versibus et Gloriā post Kyrie eleyson, datā oratione a Leone episcopo, resederunt omnes. Et legit Johannes Aretinus quandam schedulam^[744] ratione et auctoritate carentem; post quam legit Odo, Belgivagorum episcopus, quaedam capitula a missis apostolici et ab Ansegiso^[745] et^[746] ab eodem Odone sine conscientiā synodi dictata, inter se dissonantia^[747] et nullam utilitatem habentia, verum et ratione ac auctoritate carentia: et idcirco hic non habentur subjuncta. Iterum autem^[748] mota est interrogatio de primatu Ansegisi, et post multas ab imperatore et legatis apostolici contra episcopos querimonias habitas, tantum in novissimā quantum et in primā die synodi exinde Ansegisus obtinuit.

Post haec perrexit Petrus, episcopus Foro-Simpronii, et Johannes Tuscanensis ad cubiculum imperatoris, et adduxerunt Richildem imperatricem coronatam in synodum; et stante illā juxta imperatorem, surrexerunt omnes, stantes quique in gradu suo. Tunc incoeperunt laudes Leo episcopus et Johannes, Tuscanensis episcopus, et post laudes peractas in domnum apostolicum et domnum imperatorem ac imperatricem et ceteros juxta morem, datā oratione a Leone, Gavinense^[749][750] episcopo, soluta est synodus.

Postea imperator, muneratis missis apostolici Leone et Petro, remisit eos Romam, et cum eis Ansegisum^[751] episcopum, et Adalgarium^[752], Augustudunensem episcopum. Interea baptizati sunt quidam Nortmanni ab Hugone, abbate et marchione, propter hoc ad imperatorem adducti, et munerati ad suos redierunt. Et ut ante, ita et postmodum, ut Nortmanni more pagano peregerunt. Et imperator 5. Kalend. Augusti movit a Pontigone, et tertio Kalendas venit ad Catalaunis; ibique propter quandam molestiam corporalem moratus est usque ad Idūs Augusti. Et 19. Kalendas Septembris^[753] venit Remis, indeque recto itinere venit ad Silvacum. Et 5. Kalendas Septembris misit legatos apostolici, Johannem, itemque Johannem, et Odonem episcopum, cum aliis missis suis ad fratrem suum Hludowicum et filios ejus ac episcopos atque primores regni sui; quibus missis in viā, imperatori in Carisiaco nunciatum est, praefatum Hludowicum regem in Franconofurt palatio 5. Kalendas Septembris obiisse, et 4. Kalendas ejusdem mensis in monasterio sancti Nazarii sepultum fuisse. Imperator vero, directis missis suis ad primores regni quondam fratris sui, a Carisiaco movit, atque ad Satanacum^[754] villam venit, dispositum habens Metensem civitatem adire, et episcopos ac primores regni quondam fratris sui ad se venientes recipere. Sed repente mutato consilio, perrexit Aquis, indeque Coloniam venit, et legati apostolici cum eo. Praedantibus^[755] autem omnibus sine ullo divino respectu qui cum illo ibant, Nortmanni cum 100. circiter navibus magnis, quas nostrates bargas^[756] vocant, 16. Kalendas Octobris Sequanam introierunt. Quod cum apud Coloniam imperatori nunciatum fuisset, nihil propter hoc a negotio quod coeperat immutavit. Hludowicus autem, nepos illius, cum Saxonibus et Toringis ex alterā parte Rheni fluminis contra eum venit, et missis ad patruum suum imperatorem directis, benignitatem ejus expetiit, quam non impetravit. Tunc ipse ac comites ejus jejuniis et litaniis misericordiam Domini petierunt, inridentibus eos illis qui erant cum imperatore. Hludowicus^[757], Hludowici regis filius, decem homines aquā calidā, et decem ferro calido, et decem aquā frigidā, ad judicium misit coram eis qui cum illo erant, petentibus omnibus, ut Deus in illo judicio declararet, si per jus et drictum^[758] ille habere deberet portionem de regno quam pater suus illi dimisit ex eā parte, quam cum fratre suo Carolo per consensum illius et per sacramentum accepit. Qui omnes inlaesi reperti sunt. Tunc ipse Hludowicus cum suis ad Andrnacum^[759] castrum Rhenum transivit. Quod cum imperatori nunciatum fuisset, Richildem imperatricem praegnantem^[760] cum Hilduwino abbate et Francone episcopo^[761] ad Haristallium misit; ipse autem secus Rhenum hostiliter contra nepotem suum perrexit, praemittens ad eum missos, ut quosdam de consiliariis suis obviam illius consiliariis mitteret, et tractarent de pace inter eos habendā; quod Hludowicus humiliter et obedienter suscipiens, securus mansit, quod bello aggredi non deberet, donec ipsa cautio^[762] finiretur.

Imperator Nonas Octobris, dispositis scaris suis, nocte surrexit, et levatis vexillis per strictas et arduas vias, quin potius invias, super nepotem suum ac super eos qui cum illo erant subito irruere moliens, secus Andrnacum pervenit, fatigatis hominibus et equis de gravi et stricto itinere et pluvia, quae super eos nocte totā effluxit. Et ecce subito nunciatum est Hludowico et suis, imperatorem cum validā manu hostiliter super eum venire. Ipse autem cum eis quos secum habuit e regione stetit, et irruentibus imperatoris cuneis super eos et illis fortiter resistentibus, hostis imperatoris terga vertit, et fugiendo^[763] super imperatorem venit; sed et imperator cum paucis vix fugā lapsus evasit. Multi autem qui effugere poterant, impediti sunt, quoniam omnes sagmae^[764] imperatoris et aliorum qui cum eo erant, sed et mercatores, et^[765] qui scuta vendentes imperatorem et hostem sequebantur, in^[766] angusto itinere fugientibus viam clauserunt. Fuerunt autem in ipsā congressione occisi Ragenarius et Hieronymus comites, et multi alii, capti autem in eodem campo et silvā vicinā fuerunt Ottulfus episcopus^[767], Gauzlenus abbas, Aledramnus et Adalardus, Bernardus et Everwinus^[768] comites, et plures alii; omnes autem sagmas et ea quae mercatores portabant, hostis Hludowici accepit. Et impletum est dictum propheticum, ubi ait: Qui praedaris, nonne et ipse praedaberis?^[769] Omnia quae praedatores, qui erant cum imperatore, habuerunt, sed et ipsi etiam, Hludowici exercitūs^[770] praeda fuerunt, adeo ut qui adminiculo equorum effugere poterant, animas suas haberent pro spolio. Ceteri autem ita sunt a villanis despoliati, ut foeno et stramine involuti verenda^[771] celarent, et nudi profugerent, quos insequentes occidere noluerunt. Et facta est plaga magna in populo praedatore. Richildis autem, audiens, 7. Idūs Octobris de fugā hostis imperialis et ipsius imperatoris, ab Heristallio movit^[772], et fugiens, subsequenti nocte galli cantu in viā peperit filium, quem post partum famulus suus ante se portans, fugiendo usque ad Antennacum^[773] detulit. Imperator^[774] 7. Idūs Octobris vesperi ad monasterium sancti Landberti pervenit; ad quem Franco et Hilduwinus abba a Richilde 6. Idūs redierunt, et cum eo fuerunt, usque dum post Richildem ad Antennacum pervenit. Inde Duciacum adiit, unde ad Antennacum rediit, et placitum suum in Salmontiaco 15. die post missam sancti Martini condixit. Hludowicus, Hludowici quondam regis filius, de Andrnaco per Sinciacum Aquis rediit, ibique tribus diebus stetit, indeque obviam fratri suo Carolo apud Confluentes venit. Ubi simul locuti, Carolus versus Mettis indeque in Alamanniam infirmus rediit, et Hludowicus ultra Rhenum perrexit. Carolomannus, frater eorum, nec ad eos nec ad patruum suum, Carolum imperatorem, sicut ei mandaverat, venit, occupatus in belligeratione contra Winidos.

Carolus imperator Chuonradum et alios primores ad Nortmannos qui in Sequanam venerant misit, ut, quocumque modo possent, foedus cum eis paciscerentur^[775], et ad condictum placitum ei renuntiarent. Domnus imperator Carolus ad placitum suum in Salmonciaco^[776], sicut condixerat, venit, ibique homines de parte regni quondam Hlotharii, quam frater suus Hludowicus contra eum acceperat, ad se post fugam de Andrnaco convenientes^[777] suscepit, et quasdam^[778] abbatias sicut erant integras dedit, quibusdam de abbatiā Martianas^[779] quam diviserat beneficia^[780] donavit, et sic a se abire^[781] permisit. Scaras quoque, quae contra Nortmannos secus Sequanam in procinctu essent, disposuit. Ipse autem Virzinniacum^[782][783] villam veniens, graviter passione pleurisis est infirmatus, adeo ut vivere desperaret. Ibique natalem Domini celebravit anno dominicae incarnationis 877.

877.

Convalescens autem per Carisiacum ad Compendium venit; ubi dum moraretur, filius ejus qui, antequam Richildis ad Antennacum veniret, in viā natus fuerat, infirmatur; et a Bosone, avunculo suo, de fonte susceptus, Carolus nominatus moritur, et ad monasterium sancti Dionysii sepeliendus defertur^[784]. Carolus autem imperator in Compendio quadragesimam peragens, pascha Domini celebravit, et missos apostolici Johannis, Petrum episcopum Foro-Simpronii, itemque Petrum episcopum Senogalliae, suscepit; per quos tam verbis quam litteris eum Johannes apostolicus Romam vocavit, quatenus, sicut promiserat, sanctam Romanam ecclesiam a paganis quibus infestabatur, eriperet atque defenderet. Kalendis Maji episcopos Remensis provinciae sed et aliarum provinciarum Compendio convocavit, et ecclesiam quam in eodem oratorio construxerat, cum multo apparatu in suā et nunciorum^[785] apostolicae sedis praesentiā ab eisdem episcopis consecrari fecit, inde placitum suum generale Kalendas^[786] Julii^[787] habuit, ubi per capitula^[788], qualiter regnum Franciae filius suus Hludowicus cum fidelibus ejus et regni primoribus regeret, usque dum ipse Romā rediret, ordinavit, et quomodo tributum^[789] de parte regni Franciae quam ante mortem Lotharii habuit, sed et de Burgundiā, exigeretur, disposuit, scilicet ut de mansis indominicatis^[790] solidus unus, de unoquoque manso ingenuili^[791] quatuor denarii de censu dominico, et quatuor de facultate mansuarii, de manso vero servili duo denarii de censu dominico et duo de facultate mansuarii, et unusquisque episcopus de presbyteris suae parochiae secundum quod unicuique possibile erat, a quo plurimum quinque solidos, a quo minimum quatuor denarios episcopi de singulis presbyteris acciperent, et missis dominicis redderent. Sed et de thesauris ecclesiarum, prout quantitas loci extitit, ad idem tributum exsolvendum acceptum fuit. Summa vero tributi fuerunt quinque milia librae argenti ad pensam. Illi vero, tam episcopi quam et alii, qui trans Sequanam sunt de Neustriā, tributum illis Nortmannis qui in Ligeri erant, secundum quod sibi ab eis fuit impositum, undecumque valuerunt, reddere procuraverunt.

Domnus autem imperator Carolus de Carisiaco Compendium, indeque per Suessionem ad Remum civitatem, et sic iter suum per Catalaunos et Pontigonem atque Lingones peragens^[792], cum uxore et maximā auri et argenti caballorumque ac facultatum aliarum copiā, de Franciā Italiam petiit. Et veniens ultra Jurum^[793] usque ad Urbam, obviam habuit Adalgarium episcopum, quem mense Februario Romam direxit pro agendā synodo a papā Johanne, cujus exemplar isdem Adalgarius pro munere magno imperatori detulit. Summa vero ejusdem synodi post multas et multiplices laudes imperatoris haec est, ut electio et promotio ad imperialia sceptra anno praeterito Romae celebrata, ex tunc et nunc et in perpetuum firma et stabilis manebit; quam si quis perturbare aut violare tentaverit, cujuscumque sit ordinis aut dignitatis vel professionis, anathemate^[794] usque ad satisfactionem teneatur omni tempore adnexus; patratores et incitatores hujus consilii, siquidem clerici fuerint, deponantur, laici vero et monachi perpetuo anathemate feriantur, ut quia synodus anno praeterito apud Pontigonem hinc habita secus Andrnacum^[795] nil profuit, usquequaque ista debeat praevalere. Nunciavit etiam inter alia isdem Adalgarius imperatori, quoniam Johannes papa obviam illi Papiam veniret. Quapropter praemisit Odacrum, secundi scrinii notarium^[796], Goiramnum comitem, et Pippinum atque Heribertum^[797], ad procuranda ipsius papae servitia. Ipse autem festinato perrexit^[798] ad eum, quem obviam habuit apud Vercellis civitatem; et eo recepto cum honore maximo, perrexerunt simul usque Papiam. Ubi eis nunciatum est non incertā relatione, Carolomannum, Hludowici fratris sui filium, cum maximā multitudine bellatorum super eos venire; quapropter relinquentes Papiam, venerunt ad Tardunam^[799], et consecrata Richildis a papā Johanne in imperatricem, mox retrorsum fugam arripuit cum thesauro versus Moriennam. Imperator autem aliquandiu unā cum Johanne papā in eisdem locis immorans, exspectavit primores regni sui, Hugonem abbatem, Bosonem, Bernardum Arvernicum comitem, itemque Bernardum Gotiae markionem, quos secum ire jusserat: qui unā cum aliis regni primoribus, exceptis paucis, et episcopis adversus eum conspirantes conjuraverant. Et comperiens eos non venturos, ut audierunt ipse et papa Johannes appropinquare Carolomannum, imperator post Richildem fugam arripuit, et papa Johannes versus Romam concite festinavit. Per quem Carolus imperator imaginem Salvatoris in cruce fixi, ex auro multi ponderis fabrefactam et gemmis preciosis ornatam, sancto direxit Petro apostolo.

Carolomannus vero mendaci nuncio audiens, quod imperator et papa Johannes super eum cum multitudine maximā bellatorum venirent, et ipse fugam arripuit per viam quam^[800] venerat, sicque Deus more misericordiae suae conventum illum dissolvit. Carolus vero febre correptus^[801], pulverem bibit quem sibi nimium dilectus ac credulus^[802] medicus suus, Judaeus nomine Sedechias, transmisit, ut eā potione a febre liberaretur, insanabili veneno hausto, inter manūs portantium transito monte Cinisio, perveniens ad locum qui Brios^[803] dicitur, misit pro Richilde quae erat apud Moriennam, ut ad eum veniret, sicut et fecit. Et undecimo die post venenum haustum in vilissimo tugurio^[804] mortuus est 2. Nonas Octobris. Quem aperientes qui cum eo erant, ablatis interaneis, et infusum vino ac aromatibus quibus poterant, et impositum locello, coeperunt ferre versus monasterium sancti Dionysii, ubi sepeliri se postulaverat. Quem pro foetore non valentes portare, miserunt eum in tonna^[805] interius exteriusque picata quam coriis involverunt, quod nihil ad tollendum foetorem profecit. Unde ad cellam quamdam monachorum Lugdunensis episcopii, quae Nantoadis^[806] dicitur, vix pervenientes, illud corpus cum ipsā tonnā terrae mandaverunt.

Carolomannus pene usque ad mortem infirmatus et lecticā delatus ad propria, per annum ita jacuit, ut a multis fuerit desperatus.

Ludovicus, accepto nuncio in Audriacā villā de morte patris sui Caroli, quos potuit conciliavit sibi, dans eis abbatias et comitatūs ac villas secundum uniuscujusque postulationem. Et iter agens per Carisiacum et Compendium usque ad Vernum^[807], quatenus ad sepulturam patris sui^[808] apud monasterium sancti Dionysii^[809] perveniret; ubi audiens^[810] patrem suum^[811] sepultum, et regni primores tam abbates quam comites indignatos, quia quibusdam honores dederat sine illorum consensu, et ob id adversus se conspiratos esse^[812], reversus est Compendium. Ipsi autem primores cum Richilde, diripientes omnia quae in viā illorum erant^[813], usque ad Avennacum^[814] monasterium pervenerunt, et conventum suum ad montem Witmari^[815] condixerunt, indeque missos suos ad Ludovicum direxerunt, sed et Ludovicus legatos suos ad eos direxit. Et discurrentibus inter eos missis, ad hoc perventum est, ut Richildis et ipsi primores ad eum Compendium venirent, et suum conventum ad Casnum^[816][817] in Cotiā condixerunt. Richildis Compendium ad Ludovicum veniens, in missā sancti Andreae attulit ei praeceptum, per quod pater suus illi regnum ante mortem suam tradiderat, et spatam quae vocatur sancti Petri, per quam eum de regno revestiret^[818], sed et regium vestimentum et coronam ac fustem ex auro et gemmis. Et discurrentibus legatis inter Ludovicum et regni primores, et pactis honoribus singulis quos petierunt, 6. Idūs Decembris consensu omnium, tam episcoporum et abbatum, quam regni primorum ceterorumque qui adfuerunt, consecratus et coronatus est in regem Ludovicus ab Hincmaro, Remorum episcopo, et episcopi se suasque ecclesias illi ad debitam defensionem et canonica^[819] privilegia sibi servanda commendaverunt, profitentes secundum suum scire et posse juxta suum ministerium consilio et auxilio illi fideles fore; abbates autem et regni primores ac vassalli^[820] regii se illi commendaverunt, et sacramentis secundum morem fidelitatem promiserunt.

Quando^[821] Ludovicus rex, filius Caroli imperatoris, fuit coronatus in Compendio, hoc petierunt episcopi apud ipsum, sicut hic subsequitur: A vobis perdonari nobis petimus, ut unicuique de nobis et ecclesiis nobis commissis secundum primum capitulum, quod novissime in Carisiaco domnus imperator, pater vester, a se et a vobis servaturum^[822][823], consentientibus fidelibus suis ac vestris atque apostolicae sedis legatis, legente Gozleno denunciavit, canonicum privilegium ac debitam legem atque justitiam conservetis et defensionem exhibeatis, sicut rex in suo regno unicuique episcopo et ecclesiae sibi commissae juste exhibere debet.

Ipse autem Ludowicus talem promissionem fecit illis episcopis:

Promitto et perdono vobis, quia unicuique de vobis et ecclesiis vobis commissis secundum primum capitulum, quod novissime in Carisiaco domnus imperator, pater meus, se servaturum, consentientibus fidelibus illius ac nostris atque apostolicae sedis legatis, legente Gozleno denunciavit, canonicum privilegium et debitam legem atque justitiam conservabo, et defensionem quantum potuero exhibebo, adjuvante Domino, sicut rex in suo regno unicuique episcopo et ecclesiae sibi commissae debitor est exhibere.

Hoc est capitulum quod hic commemoratur: «De honore quoque et cultu Dei atque sanctarum ecclesiarum quae auctore Deo sub ditione et tuitione regiminis nostri consistunt, Domino mediante decernimus, ut sicut tempore beatae recordationis domni genitoris nostri excultae et honoratae atque rebus ampliatae fuerunt, quae a nostrā liberalitate honoratae atque ditatae sunt, de cetero sub integritate sui serventur, et sacerdotes atque servi Dei vigorem ecclesiasticum et debita privilegia juxta reverendam auctoritatem obtineant, et eisdem principalis potestas et illustrium virorum strenuitas seu reipublicae administratores, ut suum ministerium competenter exequi valeant, in omnibus rationabiliter et juste concurrant, et filius noster haec supradicta similiter Deo adjuvante conservet».

Commendatio Ansegisi episcopi et aliorum episcoporum qui adfuerunt apud Compendium, quando benedixerunt Ludovicum, filium Caroli imperatoris.

Me ac ecclesiam mihi commissam vobis commendo ad debitam legem et justitiam conservandam et defensionem exhibendam, sicut rex episcopis^[824] ecclesiae suae justo judicio conservare et exhibere debet.

Professio ipsorum.

Ego ille ipse sic profiteor: De istā die et deinceps isti seniori et regi meo Ludovico, Caroli et Hermentrudis filio, secundum meum scire et posse et meum ministerium auxilio et consilio fidelis et adjutor ero, sicut episcopus recte seniori suo debitor est, in meā fide et meo sacerdotio.

Ad suprascriptam vero episcoporum petitionem haec quae sequuntur rex Ludovicus professus est episcopis, et istam ipsam donationis scripturam manu suā eis dedit in Compendio anno incarnationis dominicae 877. pridie Kalendas Decembris:

Professio istius Ludovici, filii Caroli.

Ego Ludovicus, misericordiā domini Dei nostri et electione populi rex constitutus, promitto teste ecclesiā Dei omnibus ordinibus, episcoporum videlicet, sacerdotum, monachorum, canonicorum atque sanctimonialium, regulas a patribus conscriptas et apostolicis attestationibus roboratas ex hoc in futurum tempus me illis ex integro servaturum. Polliceor etiam, me servaturum leges et statuta populo, qui mihi ad regendum misericordiā Dei committitur, pro communi consilio fidelium nostrorum, secundum quod praedecessores mei, imperatores et reges, gestis inseruerunt, et omnino inviolabiliter tenenda et observanda decreverunt. Ego igitur Ludovicus rectitudinis et justitiae amore hanc spontaneam promissionem meam relegens manu propriā firmavi^[825].

878.

Anno 878^[826]. Ludovicus rex secus Suessionis in monasterio sancti Medardi nativitatem Domini celebravit, indeque ad Audriacam villam perrexit, et pascha Domini in monasterio sancti Dionysii celebravit. Ac suadente Hugone^[827] abbate et markione, perrexit ultra Sequanam, tam pro auxilio Hugonis contra Nortmannos, quam et pro eo, quod filii Gozfridi castellum et honores filii Odonis, quondam comitis, invaserunt, et Imino^[828][829], frater Bernardi markionis, Ebrocensem civitatem usurpans, multas depraedationes circumcirca in illis regionibus exercebat, insuper et Eiricum^[830][831] more Nortmannico depraedari praesumpsit. Et veniens Ludovicus usque Turonis, infirmatus est usque ad desperationem vitae; sed miserante Domino aliquantulum convalescens, satagentibus quibusdam consiliariis suis et amicis Gozfridi, venit ad eum isdem Gozfridus, adducens secum filios suos eā conditione, ut castellum et honores quos invaserant, Ludovico regi redderent et postea per concessionem illius haberent. Tunc Gozfridus partem de Brittonibus ad regis fidelitatem convertit; sed ipsi demum fecerunt ut Brittones.

Johannes papa irascens contra Landbertum et Adalbertum comites, quia villas et civitatem ejus depraedati^[832] sunt, eis horribiliter excommunicatis Romā exiit^[833], et navigio Arelatum in die sancto pentecostes appulit, suosque nuncios^[834] ad Bosonem comitem misit, et per ejus auxilium usque Lugdunum venit, et inde missos suos ad regem Ludovicum Turonis misit, mandans ut ei obviam veniret, quo sibi commodum foret. Ludovicus autem mittens ei obviam quosdam episcopos, petiit ut usque Trecas veniret, ipsique^[835] ab episcopis istius regni stipendia dari fecit. Et quia propter suam infirmitatem ante non potuit, Kalendas Septembris^[836] apud Trecas ad eum venit. Interea^[837] papa Johannes^[838] generalem synodum cum episcopis Galliarum et Belgicarum provinciarum agens, qualiter Landbertum et Adalbertum, Formosum quoque et Gregorium nomenculatorem, ac complices illorum Romae excommunicaverit, relegi fecit in synodo, et consensum episcoporum in eādem excommunicatione quaesivit. Unde qui adfuerunt episcopi, petierunt, ut sicut ipse excommunicationem quam fecerat, per scripturae lectionem recitari fecit in synodo, ita et eis concederet, ut per scripturam illi suam consensionem proferrent; et concedente ita fieri papā Johanne, in crastinā episcopi hoc quod sequitur^[839] diploma papae in synodo porrexerunt:

Domne sanctissime ac reverendissime pater patrum Johannes, catholicae atque apostolicae ecclesiae, sanctae videlicet Romanae primae sedis, papa. Nos filii^[840], famuli tui^[841], ac discipuli vestrae auctoritatis, Galliarum et Belgicarum episcopi, his quae super vulnera dolorum vestrorum maligni homines ac ministri diaboli addentes, in sanctam matrem nostram ac magistram omnium ecclesiarum commiserunt, compatimur, et dolori vestro conflentes condolemus, atque judicium vestrae auctoritatis, quod privilegio beati Petri et sedis apostolicae in eos et complices illorum juxta sacros canones spiritu Dei condītos et totius mundi reverentiā consecratos ac secundum ejusdem sanctae Romanae sedis pontificum, decessorum vestrorum, decreta protulistis, voto, voce et unanimitate nostrā, atque auctoritate sancti Spiritūs, cujus gratiā in episcopali ordine sumus consecrati, gladio Spiritūs sancti^[842], quod est verbum Dei, eos interimentes persequimur^[843]. Scilicet quos, sicut supra diximus excommunicastis^[844], excommunicatos tenemus, quos ab ecclesiā abjecistis, abicimus, quos anathematizastis, anathematizatos esse judicamus, et quos regulariter satisfacientes vestra auctoritas^[845] apostolica sedes receperit, recipiemus; sed et, ut in sacrā historiā de plagā Aegyptiacā digne a Deo inlatā legimus, quia non erat domus in quā non jaceret mortuus, et non erat qui alium consolaretur, quoniam in domo suā unusquisque quod lugeret habebat, nos in nostris quoque ecclesiis lugenda lugemus; et ideo vestrā auctoritate nobis subveniri cum omni mentis humilitate deposcimus, petentes ut promulgetis capitulum vestrae auctoritatis, qualiter nos erga ecclesiarum nostrarum pervasores agere debeamus, ut censurā apostolicae sedis muniti, robustiores ac promptiores deinceps, Domino opem ferente, contra perversos ecclesiasticarum rerum ac facultatum raptores ac vastatores sacrique ministerii episcopalis contemptores nos successoresque nostri persistere concordi sententiā valeamus, ut juxta egregii praedicatoris vocem et vestrae auctoritatis promulgationem traditi Sathanae, spiritu salvi fiant in die Domini nostri Jesu Christi^[846]

Excommunicatio Johannis apostolici et ceterorum episcoporum qui convenerunt apud Trecas, de pervasoribus rerum ecclesiasticarum.

De pervasoribus quippe rerum ecclesiasticarum, quos sacri canones, spiritu Dei condīti, totius mundi reverentiā consecrati, et decreta pontificum sedis apostolicae sub anathemate usque ad regularem satisfactionem esse debere constituerunt, sed et de raptoribus quos apostolus, Christo in se loquente, regnum Dei non possidere testatur, et cum hujusmodi hominibus veraciter christiano nec cibum sumere praecipit, quandiu in ipso crimine permanent, per virtutem Christi et judicio Spiritūs sancti decernimus, ut si ante proximas Kalendas Novembris easdem res quas quique usurpatores injuste pervaserunt, ecclesiis suis regulariter satisfacientes non restituerint, a communione corporis et sanguinis Christi usque ad restitutionem rerum ecclesiasticarum et satisfactionem alieni habeantur. Et sacri episcopalis ministerii ac excommunicationis ecclesiasticae contemptores secundum evangelicam et apostolicam auctoritatem ab episcopis quorum interest commoniti^[847], si regulariter satisfacientes non resipuerint, anathematis vinculo innodati usque ad satisfactionem permaneant. Et si in ipsā pertinaciā permanentes obierint, nemo corpora illorum cum hymnis et psalmis sepeliat, nec memoria illorum ad sacrum altare inter fideles mortuos habeatur, dicente apostolo et evangelistā Johanne «est peccatum ad mortem? pro illo non dico, ut quis oret^[848]». Peccatum enim ad mortem est perseverantia in peccato usque ad mortem. Et sacri antiquorum patrum canones de his qui sibi mortem voluntarie inferunt, et qui pro suis sceleribus puniuntur, sancto inspirante Spiritu decreverunt, ut cum hymnis et psalmis eorum corpora non deferantur ad sepulturam. Quorum decreta sequentes, ea quae praemisimus de pervasoribus et raptoribus rerum et facultatum ecclesiasticarum, si non resipuerint, judicio sancti Spiritūs decernimus, sicut beatus decrevit Gregorius dicens «quia tales christiani non sunt, quosque ego et omnes catholici episcopi, imo universalis ecclesia, anathematizat».

Quod diploma Johannes papa suae excommunicationi adscribi fecit, et manu suā confirmans, ab omnibus episcopis in synodo subscribi fecit; deinde ipso jubente lecti sunt in synodo canones Sardicensis concilii et decretum papae Leonis de episcopis sedes suas mutantibus, sed et Africani canones, et ut non fiant episcoporum translationes, sicut nec rebaptizationes vel reordinationes, pro Frotario Burdegalensi episcopo, qui de Burdegalis Pictavis, indeque ad Biturigensem civitatem exiliise^[849] dicebatur.

Et coronatus^[850] Ludovicus a Johanne papā 7. Idūs Septembris, invitavit eundem papam ad domum suam, et opipare^[851] pascens, honoravit eum multis donis ipse et uxor sua, et remisit eum ad Trecas civitatem; postea vero per missos suos petiit eundem papam, ut uxorem illius in reginam coronaret, sed obtinere non potuit^[852]. Frotarius autem et Adalgarius episcopi attulerunt in conventum episcoporum papae Johanni praeceptum, per quod pater suus Ludovico regnum tradiderat, petentes ex ipsius parte, ut privilegio suo ipsum praeceptum confirmaret. Tunc papa Johannes protulit exemplar quasi facti praecepti a Carolo imperatore de^[853] abbatiā sancti Dionysii Romanae ecclesiae, quod compilatum consilio praefatorum episcoporum et aliorum consiliariorum Ludovici regis a plurimis credebatur, ut a Gozleno ipsam abbatiam velut ex ratione tolleret^[854], et sibi habere posset; et dicente papā Johanne, ut si vellet Ludovicus rex, ut super illius praeceptum privilegium faceret, suo praecepto illud patris sui praeceptum firmaret. Quod argumentum, sicut factio et non ratio, imperfectum remansit.

Denique 4. Idūs praefati mensis Ludovicus rex, quorumdam primorum compulsus petitionibus, venit ad apostolici mansionem, et cum eo familiariter locutus, unā cum illo reversus est ad conventum episcoporum in exedram juxta mansionem apostolici. Et post excommunicationem Hugonis, Lotharii filii, et Iminonis^[855] ac complicum eorum, vim facientibus quibusdam episcopis et consentiente rege, dixit papa Johannes, ut Hedenulfus, suā auctoritate ordinatus episcopus^[856], sedem suam teneret et episcopale ministerium ageret, et Hincmarus caecus^[857], si vellet, missam cantaret, et partem de rebus episcopii Laudunensis haberet. Et cum Hedenulfus apud eundem papam peteret, ut eum ab illā sede absolveret, dicens se esse infirmum et velle intrare in^[858] monasterium, hoc obtinere non potuit; sed praeceptum est illi ab eo, consentiente rege atque episcopis Hincmari fautoribus, ut sedem suam teneret, et episcopale ministerium ageret. Qui fautores Hincmari audientes, quod papa Johannes dixerit, ut si vellet Hincmarus caecus, missam cantaret, et rex consenserit^[859], ut partem de episcopio Laudunensi haberet, insperate aliarum provinciarum episcopi, sed et aliarum regionum metropolitani, sine praeceptione papae Hincmarum, vestimentis sacerdotalibus indutum, in praesentiam ipsius papae adduxerunt; indeque sublatum cantantes in ecclesiam illum duxerunt, et signum benedictionis^[860] super populum dare fecerunt; sicque synodus illa soluta est.

In crastinā^[861] Ludovicus rex, invitatus a Bosone, ad domum illius perrexit cum quibusdam primoribus consiliariis suis; et pastus et honoratus ab illo, sed et ab uxore ipsius, desponsavit filiam Bosonis Carolomanno filio suo, et cum consilio ipsorum consiliariorum suorum dispartitus est honores Bernardi, Gothiae markionis, per Theodericum^[862] camerarium, et Bernardum comitem Arvernicum, et per alios secreto^[863] dispositos.

Papa Johannes Trecas^[864] movens, Cabillonem^[865] petiit, indeque per Moriennam iter agens, per clusas^[866] montis Cinisii Italiam a Bosone et uxore illius deductus introivit.

Ludovicus rex Trecas^[867] Compendium reversus, auditā renunciatione legatorum suorum, quos ad consobrinum^[868] suum Ludovicum pro pace inter se obtinendā direxerat, cum quibusdam consiliariis suis venit usque ad Heristallium; et Kalendas Novembris simul convenientes apud Marsnam, utrimque pax firmata est inter eos, et condixerunt placitum in purificatione sanctae Mariae, ut simul iterum convenirent, Ludovicus Caroli filius ad Gundulfi villam, et Ludovicus Ludovici filius circa eundem locum in commoditate suā. In ipso quidem placito haec quae sequuntur inter eos consensu fidelium illorum^[869] servanda convenerunt:

Conventio quae inter gloriosos reges, Ludovicum filium Caroli imperatoris, itemque Ludovicum filium regis Ludovici, in loco qui vocatur Furonis^[870][871] Kalendas Novembris, ipsis et communibus fidelibus ipsorum faventibus et consentientibus, jacta est, anno incarnationis dominicae 878^[872]. indictione 11, dicente^[873] rege Ludovico filio Caroli: Sicut inter patrem meum Carolum et patrem vestrum Ludovicum regnum Lotharii divisum fuit, volumus ut ita consistat. Et si aliquis nostrorum fidelium de regno paris^[874] sui ex hoc aliquid purprisum^[875] habet, jussu nostro illud dimittat. De regno vero quod Ludovicus imperator Italiae^[876] habuit, quia nec dum ex illo aliqua divisio facta est, quicumque modo illud tenet, ita teneat, donec Domino volente iterum simul venientes, cum communibus fidelibus nostris inveniamus et diffiniamus, quid^[877] ex hoc melius et justius nobis visum fuerit. De regno autem Italiae, quia modo nulla ratio esse potest, omnes sciant, quia partem nostram de illo regno et requisivimus et requirimus, et Domino auxiliante requiremus.

Ista sequenti die statuta sunt:

Cap. 1. Ut quia firmitas amicitiae et conjunctionis nostrae modo, quibusdam praepedientibus causis, esse non potuit, usque ad illud placitum, quo simul ut^[878] conveniamus statutum habemus, talis^[879] enim amicitia inter nos manebit Domino auxiliante de corde puro et conscientiā bonā et fide non fictā, ut nemo suo pari vitam, regnum aut fideles suos, vel aliquid quod ad salutem sive prosperitatem ac honorem regni pertinet, discupiat aut forsconsiliet^[880].

Cap. 2. Ut si in^[881] cujuscumque^[882] nostrum regno pagani sive pseudochristiani insurrexerint, unusquisque^[883] veraciter suum parem, ubicumque necesse^[884] fuerit et ipse rationabiliter potuerit, aut per semetipsum aut per suos fideles et consilio et auxilio prout melius^[885] potuerit adjuvet.

Cap. 3. Ut si ego vobis superstes fuero, filium vestrum Ludovicum adhuc parvulum, et alios filios vestros quos vobis Dominus donaverit, ut regnum paternum hereditario jure quiete tenere possint, et consilio et auxilio, prout melius^[886] potuero, adjuvabo. Si autem vos mihi superstes fueritis, filios meos Ludovicum et Carolomannum, et alios quos divina pietas mihi donare voluerit, ut regnum paternum quiete tenere possint, similiter et consilio et auxilio, prout melius potueritis, ut adjuvetis rogo^[887].

Cap. 4. Ut si aliqui susurrones et detractores, et qui paci nostrae invident et quietum regnum esse non patiuntur, inter nos lites et contentiones atque discordias seminare voluerint, nullus^[888] nostrum hoc recipiat aut libenter acceptet, nisi forte hoc ad rationem coram nobis utrisque et communibus fidelibus nostris perducere voluerit. Si vero hoc noluerit, cum nullo^[889] nostrum aliquam societatem habeat, sed omnes^[890] illum, sicut mendacem et falsatorem^[891] et inter fratres volentem seminare discordias, communiter a nobis abiciamus, ne de cetero quisque talia mendacia auribus nostris inserere^[892] audeat.

Cap. 5. Ut communiter, prout citius potuerimus, missos nostros ad Carolomannum et Carolum, gloriosos reges, dirigamus, qui eos^[893] ad placitum quod octavo Idūs Februarii statutum habemus invitent, et, ut nullatenus venire differant, obsecrent^[894]; et si secundum quod optamus venire voluerint^[895], communiter nos ad Dei voluntatem et sanctae ecclesiae salvationem, ac communem honorem nostrum ac profectum, atque salvamentum totius populi christiani nobis commissi Domino cooperante ita conjungamus, ut de cetero in eo qui unus est, unum simus et unum velimus, et^[896] idipsum dicamus, secundum apostolum, et^[897] faciamus omnes, et non sint in nobis ulla schismata^[898].

Cap. 6. Si autem illi, obsecratione nostrā vocati et invitati, aut missi eorum ad praefatum placitum venire distulerint, nos, secundum quod statutum habemus, illuc omnino venire, et nos secundum Dei voluntatem conjungere omnimodis non omittamus, nisi forte talis inevitabilis necessitas evenerit, pro quā id fieri nullatenus possit. Et si hoc acciderit, ad tempus quisque^[899] pari suo hoc rescire faciat; et propterea amicitia nostra nec minuatur nec immutetur, donec Domino jubente congruo tempore perfecte confirmetur.

Cap. 7. Ut res ecclesiarum in cujuscumque regno caput fuerit, tam de episcopatibus quam de abbatiis, sine ullā contradictione rectores ipsarum ecclesiarum illas possideant; et si aliquid ibi mali factum^[900] a quoquam est, in cujuscumque regno illae res consistunt, legaliter^[901] exinde justitiam reddere faciat.

Cap. 8. Et quia per vagos et in tyrannicā consuetudine inreverentes homines pax et quies regni perturbari solet, volumus ut ad quemcumque nostrum talis venerit, ut de his quae egit rationem et justitiam subterfugere possit, nemo ex nobis^[902] illum ad aliud recipiat vel retineat, nisi ut ad rectam rationem et debitam emendationem perducatur. Et si rationem rectam subterfugerit, omnes^[903] in commune, in cujus regnum venerit, illum persequamur, donec aut ad rationem perducatur, aut de regno expellatur vel deleatur.

Cap. 9. Volumus ut hi qui merito proprietatem illorum in regno nostro perdiderunt^[904], ita judicentur, sicut temporibus nostrorum antecessorum inventum fuit; qui vero dicunt injuste se proprietatem illorum^[905] perdidisse, veniant in nostram praesentiam, et sicut justum est, ita illis^[906] judicetur, et sua recipiant.

Hoc dicto, Ludovicus Ludovici filius ad sua rediit, et Ludovicus Caroli filius per Arduennam veniens

879.

anno incarnationis dominicae in Longlario nativitatem Domini celebravit. Et aliquandiu in Arduennā demorans indeque iter agens, circa purificationem sanctae Mariae ad Pontigonem venit, unde volens ire in partes Augustoduni ad comprimendam rebellionem Bernardi^[907] markionis, usque ad Trecas perrexit. Sed quia ingravescente infirmitate suā — dicebatur enim veneno infectus — longius ire non potuit, filium et aequivocum suum Ludovicum bajulationi Bernardi^[908], comitis Arvernici, specialiter committens, Hugonem^[909] abbatem et Bosonem, et praefatum Bernardum cum filio suo, sed et Theodericum cum sociis suis, Augustudunum misit, quatenus ipsum comitatum ad opus Theoderici, cui antea illum dederat, evindicarent. Ipse autem cum magnā difficultate per Jodrum^[910][911] monasterium Compendium venit, et sentiens se mortem^[912] evadere non posse, per Odonem, Belvacensem^[913] episcopum, et Albuinum comitem coronam et spatam ac reliquum regium apparatum filio suo Ludovico misit, mandans illis qui cum eo erant, ut eum in regem sacrari ac coronari facerent. Ipse autem 4. Idūs Aprilis in die parasceues jam vespere obiit; et in crastinā, scilicet in vigiliā sancti paschae, in ecclesiā sanctae Mariae sepultus fuit.

Audientes autem Odo et Albuinus illum esse defunctum, quae portaverant Theoderico camerario dederunt, et cum festinatione reversi sunt. Illi autem qui cum Hludowico^[914] filio regis erant, auditā morte patris ipsius infantis, mandaverunt primoribus qui in istis^[915] partibus erant, ut apud Meldis convenirent obviam eis, et^[916] ibi tractarent, quid de cetero agere deberent. Inter Bosonem autem et Theodericum mediante Hugone abbate conventum est, ut Boso comitatum Augustodunum haberet, et Theodericus abbatias quas Boso in istis partibus habuerat, in commutatione acciperet. Gozlenus^[917] denique abbas, memor injuriarum ac insidiarum suarum, quas a suis aemulis tempore praecedenti sustinuerat, fisus de familiaritate quam cum Ludovico, Germaniae rege, et cum uxore illius atque cum primoribus illius terrae, quando captus in bello apud Andrnacum et trans Rhenum ductus fuerat, obtinuit, coepit cogitare, qualiter talionem suis contrariis redderet, et Chuonradum^[918][919], Parisiaci comitem, spe falsā de praecellenti potestate deludens, et quaedam ingenia^[920] qualiter id exequi posset enarrans, sibi conjunxit; et ante quam illi qui cum regis filio erant, ad condictum placitum apud Meldis venirent, acceleraverunt^[921] quoscumque potuerunt episcopos et abbates atque potentes homines ad conventum vocare, ubi Thara^[922] Isaram^[923] influit, eo sub obtentu, ut quia rex defunctus erat, unanimiter tractarent de regni pace atque utilitate. His autem qui convenerant, persuaserunt, ut Ludovicum, Germaniae regem, in hoc regno convocarent, et ejus largitione honores quos hactenus obtinere non potuerunt, sine ullā dubitatione haberent. Et miserunt nuncios^[924] suos ad praedictum Ludovicum et uxorem ejus, mandantes ut usque Mettis venire accelerarent, et illuc omnes episcopos et abbates ac primores istius regni^[925] ad illum perducere possent; sicque per Silvacum^[926] et secus Axonam multas depraedationes ac rapinas facientes, usque ad Viridunum venerunt. Veniente autem Ludovico Mettis, iterum ad illum nuncios miserunt, postulantes ut usque ad Viridunum veniret, quatenus commodius populum istius regni ad illum perducere possent. Veniens autem Ludovicus usque ad Viridunum, tanta mala exercitus ejus in omnibus nequitiis egit, ut paganorum^[927] mala facta illorum vincere viderentur.

Audientes autem Hugo et Boso ac Theodericus et illorum socii, quae Gozlenus et Chuonradus cum illorum complicibus machinabantur, miserunt Vultarium^[928], episcopum Aurelianensem, et Goiramnum ac Anscherum comites ad Ludovicum apud Viridunum, ut ei offerrent partem de regno Lotharii junioris, quam Carolus contra fratrem suum Ludovicum, ipsius Ludovici patrem, acceperat, ut acceptā illā portione regni, in regnum suum rediret, et quod reliquum de regno patris sui Caroli Ludovicus habuit, filiis suis^[929] consentiret. Ludovicus vero et sui acceptam habentes talem oblationem, cum dedecore Gozlenum et Chuonradum ac complices illorum rejecerunt, et acceptā regni parte sibi oblatā, Ludovicus ad palatium suum Franconofurd rediit.

Audiens autem hoc uxor illius, satis moleste tulit, dicens, quia si illa cum eo venisset, totum istud regnum haberet. Angustiantes autem Gozlenus et Chuonradus, ad ipsam reginam fecerunt confugium, querimoniam agentes qualiter essent decepti; et acceptis missis^[930], qui eos de parte Ludovici confortarent, sed et alios quasi obsides, reversi sunt, rapinas et depraedationes facientes quocumque pervenire potuerunt, renunciantes sociis suis, Ludovicum quantocius cum magno exercitu venturum, quoniam ad praesens venire non poterat, quia nunciatum est ei non incertā relatione, fratrem suum Carolomannum, paralysi percussum et jam morti vicinum, cum abiret decessisse^[931], suumque filium de concubinā, nomine Arnulfum, partem regni illius occupasse, et ideo in illā parte^[932] festinus pergeret, sicut et fecit. Sopitā vero, sicut potuit, in illis partibus commotione, reversus est ad uxorem suam. Audientes autem Hugo abbas et ceteri primores, qui cum filiis quondam senioris sui Ludovici, Ludovico^[933] scilicet et Carolomanno, agebant, Ludovicum cum uxore suā in istas partes venturum, quosdam episcopos, Ansegisum^[934][935] et alios, miserunt ad Ferrarias monasterium, et ibi eos consecrari et coronari in reges fecerunt.

Interea Boso, persuadente uxore suā, quae nolle vivere se dicebat, si, filia imperatoris Italiae et desponsata imperatori Graeciae^[936], maritum suum regem non faceret, partim comminatione constrictis, partim cupiditate illectis pro abbatiis et villis eis promissis et postea datis, episcopis illarum partium persuasit, ut eum in regem ungerent^[937] et coronarent. Hugo etiam, filius junioris Lotharii ex Waldradā, collectā praedonum multitudine, regnum patris sui est molitus invadere.

Carolus, Ludovici quondam Germaniae regis filius, in Langobardiam^[938] perrexit, et ipsum regnum obtinuit; cum quo apud Urbam, antequam montem Jovis transiret, Ludovicus et Carolomannus loqui perrexerunt. Et illo eunte in Langobardiam, ipsisque reversis ab eodem itinere, nuntiatum est eis, quod Nortmanni qui erant in Ligeri, terreno itinere terras illas depraedabantur^[939]; et statim moti in illas partes, in die missae sancti Andreae eos invenientes, multos ex eis occiderunt, et plures in Vencennā^[940] fluvio immerserunt^[941], et exercitus Francorum Deo volente cum victoriā incolomis remeavit.

880.

Anno incarnati verbi 880. Ludovicus, rex Germaniae, unā cum uxore suā ab Aquis in istas partes iter arripuit, et usque ad Duziacum^[942][943] venit, ubi Gozlenus et Chuonradus obviam illi venerunt, quamplurimis jam de illorum complicibus ab illorum societate retractis. Indeque Ludovicus et uxor sua ad Attiniacum, indeque ad Ercuriacum^[944][945], et sic usque Ribodimontem pervenerunt; et videntes quia Gozlenus et Chuonradus quod ei polliciti fuerant attendere nequiverunt, et ipse ac uxor sua quae speraverant obtinere non possent, pactis^[946] amicitiis cum filiis Ludovici^[947] et condicto placito futuro mense Junio ad Gundulfi villam, reversi sunt in patriam suam. Et inveniens Ludovicus Nortmannos in itinere, Domino opem ferente magnam ex illis partem occidit exercitus suus, sed in Saxoniā magnum damnum de fidelibus suis per Nortmannos sustinuit. Filii autem Ludovici quondam regis^[948] reversi sunt Ambianis civitatem, et sicut fideles illorum invenerunt, regnum paternum inter se diviserunt, id est ut Ludovicus quod de^[949] Franciā residuum erat ex paterno regno, sed et Niustriam cum marchiis^[950] suis^[951] haberet^[952], et Carolomannus Burgundiam et Aquitaniam cum marchiis suis haberet, et quique de proceribus secundum convenientiam, in cujus divisione honores haberent, illi se commendarent. Inde Compendium redeuntes^[953], ibi pascha Domini celebraverunt, et post haec per Remum et Catalaunis civitates ad placitum condictum mediante Junio apud Gundulfi-villam obviam suis consobrinis^[954][955] venerunt. Ad quod placitum Ludovicus, infirmitate detentus, venire non potuit, sed pro se missos suos direxit. Karolus autem a Langobardiā rediens, illuc venit. In quo placito communi consensu inventum est, ut ipsi reges^[956], Ludovici quondam filii, ad Attiniacum redirent cum scarā Ludovici, Germaniae regis, et Hugonem, Lotharii junioris filium, impeterent. Quo venientes, quia Hugonem non invenerunt, sororium illius Teutbaldum^[957] bello aggressi sunt, et multis interfectis, illum in fugam verterunt; indeque cum hoste ex regnis suis unā cum praedictā scarā Ludovici, regis Germaniae, praedicti reges, ordinatis qui regnum suum contra Nortmannos in Ganto^[958] residentes custodirent, in Burgundiam versus Bosonem per mensem Julium a Trecas civitate perrexerunt, Carolo rege illuc cum exercitu suo^[959] in Bosonem venturo. In quo itinere ejectis de castro Matiscano^[960] Bosonis hominibus, ipsum castellum ceperunt, et eum comitatum Bernardo^[961] cognomento Plantā-pilosā dederunt; et perrexerunt simul Carolus, Ludovicus et Carolomannus ad obsidendam^[962] Viennam, in quā Boso uxorem suam cum filiā et magnam partem de suis hominibus relinquens, fugam ad montana quaedam arripuit. Karolus autem, qui se unā cum consobrinis^[963] suis Viennam obsessurum promiserat, mox ut quaedam sacramenta utrinque inter eos facta fuerunt^[964], ab ipsā obsidione recessit, et in Italiam perrexit; indeque^[965] Romam veniens, a Johanne papā se in die nativitatis Domini in imperatorem consecrari^[966] obtinuit.

881.

Anno incarnationis dominicae 881^[967]. remanente Carolomanno cum suis contra Bosonis seditionem, Ludovicus frater ejus reversus est in partem regni sui contra Nortmannos. Qui^[968] vastantes omnia in suo itinere, Corbejae monasterium et Ambianis civitatem aliaque sancta loca occupaverunt, de quibus non modicam partem occisis ceterisque fugatis, et ipse Ludovicus unā cum suis retrorsum, nemine^[969] persequente, fugam arripuit, divino manifestante judicio, quia quod a Nortmannis^[970] fuerat actum, non humanā sed divinā virtute patratum extiterit. Iterum namque Nortmannis regredientibus in partem regni sui, isdem Ludovicus cum quibus potuit^[971] obviam eis^[972] perrexit, et castellum materiā ligneā quorumdam consiliariorum suorum hortatu in loco qui dicitur Stromus^[973] clausit, quod magis ad munimen paganorum quam ad auxilium Christianorum factum fuit, quoniam ipse rex Ludovicus invenire non potuit, cui illud castellum ad custodiendum committere posset. Indeque reversus, anno dominicae incarnationis 882. apud Compendium nativitatem Domini, sed et sanctum pascha celebravit.

882.

Ubi nunciatum^[974] est ei, quia consobrinus^[975] suus Ludovicus, Ludovici Germaniae regis filius, inutiliter sibi et ecclesiae ac regno vivens, morti succubuit. Venientes autem primores partis illius regni quae ipsi Ludovico in locarium^[976] data fuerat, quatenus quae pater et avus illorum habuerunt, eis consentiret^[977], voluerunt se illi commendare; sed consilio primorum propter sacramenta quae inter eum et Carolum facta fuerunt, non eos in commendationem suscepit, sed^[978] scaram hostilem, cui praefecit Theodericum comitem, quasi in adjutorium illorum contra Nortmannos disposuit. Et ipse ultra Sequanam, ac si recepturus Britonum principes et bellaturus contra Nortmannos, usque Turones perrexit^[979]. Ubi infirmatus est corpore, et lecticā deportatus usque ad monasterium sancti Dionysii; mense Augusto ibi mortuus est et sepultus.

Primores autem regni expeditum nuntium miserunt ad Carolomannum, mandantes ut, relictis qui Viennam obsiderent et seditioni Bosonis resisterent, ipse quantocius ad eos venire festinaret, quoniam hostiliter ipsi praeparati erant in occursum Nortmannorum, qui civitates Coloniam et Treviris cum monasteriis sibi contiguis jam incensas haberent, et monasterium sancti Landberti in Leudico, et Promiae^[980], et Indae^[981], Aquis etiam palatium, omniaque monasteria^[982] parrochiarum Tungrensis videlicet, Attrebatensis^[983], Cameracensis, et partem Remensis parrochiae suae ditioni addicta, et partim cum castello Mosomagensi^[984] incensa, et Walam, Mettensem episcopum, contra sacram auctoritatem et episcopale ministerium armatum et bellantem, occisum et socios ejus fugatos habebant. Ipsi autem parati erant illum recipere, et se illi commendare, sicut et fecerunt. Dum autem in eodem procinctu degeret, mense Septembrio nunciatum est illi certo nuntio, quia captā Viennā, uxorem Bosonis et filiam ejus Richardus, frater ipsius Bosonis, ad comitatum suum Augustudunensem^[985] adductam habebat. Sed et Hastingus^[986] et complices illius Nortmanni, ex Ligeri egressi, maritimas partes petierunt. Carolus autem, nomine imperator, contra Nortmannos venit cum multo exercitu usque ad illorum firmitatem; quo veniens concidit cor ejus, et placitamento^[987] Gotafridum cum suis, ut baptisma susciperet, et Frisiam aliosque honores quos Roricus habuerat reciperet, interventione quorumdam obtinuit^[988]. Sigefrido etiam et Vurmoni illorumque complicibus plura milia argenti et auri, quae de thesauro sancti Stephani Mettensis aliorumque sanctorum locis arripuit, eis dedit, et ad devastandam regni sui atque consobrini sui partem, sicut antea fecerant, residere permisit^[989]. Hugoni autem, junioris Lotharii filio, facultates ecclesiasticas Mettensis episcopii, quas sacri canones futuro episcopo reservari praecipiunt, ad consumendum remisit^[990]. Engilbergam vero, Ludovici Italiae regis uxorem, quam imperator in Alamanniam transduxerat, per Leudoardum, Vercellensem episcopum, Johanni papae sicut petierat Romam remisit; et sic versus^[991] Warmatiam, placitum suum Kalendas Novembris habiturus, a Nortmannis recessit. Ad quod placitum Hugo abbas, quibusdam sociis secum assumptis^[992], profectus, Carolum adiit pro petitione partis regni, quam frater suus Ludovicus in locarium acceperat, ut sicut ipse Carolus olim promiserat, Carolomanno restitueret. Unde nil certi obtinuit, sed absentia illius in isto regno maximum detrimentum fecit, quia Carolomannus non habuit unde Nortmannis posset resistere, quibusdam regni primoribus ab ipsius auxilio se retrahentibus; quapropter usque circa Laudunum castellum venerunt, et quae in gyro ipsius castelli erant depraedati sunt et incenderunt, et disposuerunt Remis venire, indeque per Suessiones et Noviomagum pergentes, ad praefatum castellum expugnandum redire, et regnum sibi subicere. Quod pro certo audiens Hincmarus episcopus, cujus homines de potestate Remensis episcopii cum Carolomanno erant, vix noctu cum corpore sancti Remigii et ornamentis Remensis ecclesiae, sicut infirmitas corporis ejus poscebat, sellā gestatoriā deportatus, et canonicis ac monachis atque sanctimonialibus hac illacque dispersis, ultra Matronam in quādam villā^[993] quae Sparnacus^[994] nominatur, vix fugā lapsus pervenit. Scara autem de Nortmannis^[995] plenitudinem illorum praeveniens, usque ad portam Remis^[996] pervenit, qui ea quae extra civitatem invenerunt depraedati sunt, et villulas quasdam incenderunt; sed civitatem, quam nec murus nec humana manus defendit, Dei potentia et sanctorum merita, ne illam ingrederentur, defenderunt. Carolomannus autem Nortmannorum superventionem audiens, cum quibus potuit^[997] eos aggressus est, et magnam partem de his qui praedam ducebant occidit, et partim in Axonā necati sunt; maxime autem ex illis qui Remum^[998] adierunt, volentibus ad socios suos redire, praedam excussit. Major vero et fortior pars de Nortmannis in quādam villā quae vocatur Avallis^[999] se reclusit, ubi eos illi qui erant cum Carolomanno, sine periculo sui adire nequiverunt; unde circa vesperam pedetentim retro reversi, in vicinis villis se collocaverunt. Nortmanni vero, mox ut luna eis illuxit^[1000], ab ipsā villā egressi, itinere quo venerant redierunt^[1001]

Annotationes.

1. Non idem sensit de Prudentio Ecclesia Catholica, quae eum Sanctorum numero adscripsit. Prudentius in quaestione difficillimā et tunc temporis valde obscurā anceps fuit ac dubius, timuitque ne S. Augustini doctrinae et Catholicis dogmatis aliquod vulnus inferretur. Bouquet.
2. In.
3. cf. chron. de gestis Norm.
4. Hunfridus, Morinensis seu Tarvannensis episcopus, e suā urbe a Nortmannis fugatus, abdicandi in perpetuum episcopatūs consilium suscepit, eamque in rem consuluit Nicolaum papam, qui ei sic respondit: Scias, carissime frater, quod si perniciosum est proretam in tranquillitate navem deserere, quanto magis in fluctibus. Bouquet.
5. pretium locationis.
6. Meun, infra Aurelianos.
7. Robertus ille est, cognomento Fortis, a quo Reges Francorum tertiae stirpis originem trahunt. Bouquet.
8. Brittonum Ch. ita saepius.
9. Iere in Normanniā in pago Tellau. Vales. Notit. p. 547., 548.
10. miserā omni Ch. et Bouquet.
11. Welando Ch. et Bouquet.
12. S. Maur des Fosses.
13. Hincmarus per octo annos occassone quaesitā Rothadum ab Episcopatu dejiciendi, hanc tandem captavit. Rothadus Presbyterum quemdam suae Dioeceseos in stupro deprehensum canonice deposuerat: et ille ad metropolianum confugit, quem Episcopo infensum noverat. Hincmarus Presbyterum sacerdotio fungi jussit post triennium, injuste depositum causatus, licet 32 episcoporum judicio ejus exauctoratio decreta fuisset. Ad haec Presbyterum alterum, quem Rothadus deposito substituerat, Hincmarus communione privavit et in carcerem detrudi mandavit; illum vero, qui ob stuprum depositus fuerat, Ecclesiae, cui fuerat antea praepositus, restituit. Tam irregulari judicio Rothadus refragatus est; et Hincmarus hoc anno 861. congregatā Synodo in suburbio Suessionensi, eum ut contumaciae reum episcopali communione privavit. Bouquet.
14. ita correxi; Ch. et Bouquet. martyrium; in codice scriptum fuerit mrium.
15. Rothardum Ch.
16. Mâcon
17. Remi Ch.
18. Senlis.
19. Flandriae.
20. i. e. Judithae.
21. canonicum Ch.
22. Oise.
23. Meaux.
24. Trejectum Baldulfi vocatur, vulgo Tribaldou. Rem aliter exponit vetus auctor, qui librum de vitā sancti Faronis composuit. Bouquet.
25. Jumieges.
26. evaderet Bouquet.
27. comitis Arvernorum. Bouquet.
28. Pistae, vulgo Pistres, locus in dioecesi Rotomagensi ad Indellae et Sequanae confluentem proximus Ponti-Arcūs (Pont de l’Arche).
29. Andella seu Indella, vulgo Andelle, oritur in Veliocassum finibus.
30. Audura seu Autura in Carnutibus, vulgo Eure.
31. in deest Ch.
32. Maidunus, seu Magdunum et Maudunum, in territorio Aurelianensi, vulgo Mehun sur Loire. Bouquet.
33. cf. Baluzii Capitularia edit. Chiniac. T. II. p. 153.
34. Noster hic Auctor iniquior est Rothado qui contra omnes regulas anno praecedenti in concilio Suessionensi episcopali communione privatus fuerat et hoc anno 862. a sede suā pulsus est in alio concilio ibidem habito. Huius ultími concilii Acta rescidit Nicolaus I. Papa in suā epistolā ad episcopos qui Silvanectis congregati fuerant, ubi corrigendum Suessionis. Hanc epistolam inferius referemus. Bouquet.
35. inde Ch.
36. beluam Ch.
37. qui in deest Ch.
38. siriae Ch.
39. Hincmarus tres episcopos misit ad Rothadum qui eum ad synodum juridice vocarent; quibus ille respondit, integrum sibi non esse judicium subire synodi, pendente appellatione ad Romanam sedem. Secundo et tertio citatus Rothadus idem respondit: tum qui stabant a partibus Hincmari, datā ipsi fide, persuasere ut ad locum synodo proximum regi occurreret, cum ejus majestate collocuturus: quod etiam innuerunt Suessionenses clerici. Progresso itaque Rothado rex benigne occurrit, ipsumque audivit supplicantem ut antea concessam Romam eundi facultatem non tolleret. Respondit rex id negotii spectare synodum, et archiepiscopum Remensem ejus metropolitam; se vero episcoporum decreta executioni mandaturum. Rege ad synodum regresso, tres episcopi rursus Rothadum convenere, urgentes ut se synodo sisteret. Quem ubi in appellatione suā constantem compererunt, in cellā recludi jussere, donec synodi judicium excepisset. Hincmarus Rothadum velut contumacem deposuit. Denuntiata fuit Rothado a tribus episcopis exauctorationis sententia, moxque in carcerem conjectus est, spe ipsi factā abbatiae ab Hincmaro, si ab appellatione desisteret: ordinatusque est episcopus in ejus locum. Haec discimus ex libello proclamationis ipsius Rothadi ad Nicolaum papam. Bouquet.
40. Tervanna.
41. i. e. quem infidelitatis accusaverat.
42. Winedos Ch.
43. Abodriti.
44. Tabomiuzlem; cf. Ann. Fuldenses.
45. Winedos Ch.
46. apud Ch. deest; Bouquet. pergit.
47. Triplex de Lotharii et Theutbergae conjugio Synodus Aquisgrani habita. Priores duae anno 860; in quarum alterā Regi renuntiarunt Episcopi adulteram ipsum uxorem retinere non posse; in alterā publicam Theutbergae poenitentiam decreverunt. In tertiā hoc anno 862. congregatā Lothario ut aliud iniret conjugium permiserunt. Hujus tertiae Synodi initium erat: Anno 862. Indict. 10. die 3. Kalendarum Majarum, ex vocatione domni Hlotharii gloriosissimi Regis, Archiepiscopi eorumque Coepiscopi Aquis convenerunt, videlicet Guntharius Agrippinensis Archiepiscopus et sacri palatii Archicapellanus, nec non et Theutgaudus Trevirensis Archiepiscopus, Adventius Mediomatricorum Episcopus, Atto Virdunensis Episcopus, Franco Tungrensis Episcopus, Hungarius Trajectensis Episcopus, Ratoldus Argentoratensis Episcopus, ut divinā auxiliante clementiā, pro utilitate ac necessitate matris Ecclesiae, apud memoratum serenissimum Principem fideliter ac salubriter pastorali provisione intervenirent. Hanc Synodum ad annum 864. perperam refert annalista Mettensis, qui Episcoporum decernentium Lotharium aliud inire posse coniugium Sententiam recitat. Istos Episcopos Nicolaus I. papa excommunicavit, ut patet ex ejus Epistolā. Bouquet.
48. Tullensem Ch.
49. alloqui Ch. Bouquet.
50. suetā Ch.
51. Ingeldrudi.
52. circa Mosomagum, Mouzon ad Mosam.
53. in dioecesi Remensi circa Vouzy seu Vouzieres, inter pagos Remensem et Stadinensem cf. Vales. Not. p. 621.
54. Refeccio Ch.
55. cf. chron. de gestis Nort. a. 864.
56. villam Nonmodicam Ch. et Bouquet., quod certe corrigendum erat.
57. negociatoribus Ch.
58. Neus ad Rhenum.
59. Cinomannis Ch.
60. vulgo Entrames; virginum monasterium erat in decanatu Sabloliensi (de Sable) nunc cella seu prioratu abbatiae Aurionensis (d’Evron). Bouquet.
61. Andegavis, Saint Aubin, Bouquet.
62. Mabillonius lib. 35. annal. Bened. num. 105. putat Hunfridum istum non alium esse ab Anafredo, comite pagi Narbonensis, cujus missi Imbertus et Adaulfus anno 862. placitum Narbone habuerunt pro monasterio Montis-Olivi, sito in pago Carcassonensi ad fluvium Duranum. Dato et confirmato judicio 14. Kalendas Decembris, anno 23. regnante Karolo rege. Bouquet.
63. Raduoldum Ch.
64. Ficoclensem Ch. et Bouquet. cl et d in saeculi ejus codicibus aegre nonnunquam distinguntur.
65. i. e. Cerviensem. Cervia Ravennatis ecclesiae est suffraganea. Bouquet.
66. In Genealogiā comitum Flandriae scriptā saeculo XII, apud Martenium Tomo 3. Thes. Anecd. habentur: Anno ab Incarnat. Domini DCCXCII. Imperatoris vero Constantini filii Hyrenae primo, Karoli quoque Magni Regis Francorum postea Imperatoris Romanorum XXIIII. Lidricus Harlebeccensis Comes videns Flandriam vacuam et incultam et nemorosam, occupavit eam. Hic genuit Ingelrannum Comitem, Ingelrannus genuit Audacrum, Audacer genuit vero Balduinum Ferreum. Anno igitur Dominicae Incarn. DCCCLXII. Balduinus Ferreus rapuit Judith viduam Adelbaldi Regis Anglorum et filiam Karoli Calvi Regis Francorum filii Ludovici piissimi Augusti filii Karoli Magni; genuitque ex eā Balduinum Calvum qui postea nepos Karoli et Comes inclytus appellatus est. Praedictus vero Adelbaldus Rex anno eodem, quo eam acceperat, obiit. Quo defuncto Judith, possessionibus venditis quas in Anglorum regno obtinuerat, ad patrem rediit, et Silvanectis sub tuitione paternā servabatur. Balduino vero Ferreo lenocinante, et Lodovico fratre ejus consentiente, mutato habitu, ipsum furto secuta est. Quod ut Karolus Rex comperit, Episcopos et Principes Francorum consulens, juxta edictum В. Gregorii sententiam depromi ab Episcopis petiit. At illi juxta illud: Si quis viduam in uxorem furatus fuerit, anathema sit Balduinum et Judith excommunicaverunt. Quo audito, Balduinus Romam profectus est ad Nicolaum Papam, hujus rei petens indulgentiam. Nicolaus autem misericordiā motus, misit legatos suos Rodoaldum Portuensem Episcopum scilicet et Johannem Ficoclensem Episcopum Suessionis ad Karolum Regem: quos aliquandiu secum retinuit; et concessā Balduino indulgentiā, pro cujus obtentu venerant, cum epistolis ad Sedem Apostolicam redire muneratos absolvit. Postea Karolus Rex ad Autissiodorum civitatem usque perveniens, ibidem filiam Judith, sicut domnus Papa petierat, Francorum consilio, quem secuta fuerat, legaliter conjugio sociari permisit. Defuncto igitur Karolo Rege Francorum, ad ultimum Imperatore Romanorum, anno ab Incarn. Domini DCCCLXXVI. (lege DCCCLXXVII.), II. Nonas Octobris et sepulto in Monasterio B. Dionysii anno IV. post decessum illius, mortuus est et gener ejus Balduinus Audacri filius vir praestantissimus, audax et fortissimus viribus, sepultusque est in Monasterio S. Bertini quod vacatur Sithiu. Bouquet.
67. legendum videtur cum gestis quas.
68. regni … episcopi desunt Ch.
69. simili?
70. cf. Ann. Fuldenses.
71. nos deest Ch.
72. deposito Ch.
73. Agrippinae Ch.
74. abjici Bouquet. abici Ch.; nec diffiteor, mihi ita in codice legi persuasum esse; nam rarissime in medii aevi libris abjicere, rejicere, trajicere et alia ejusmodi repereris.
75. didicerant Ch.
76. tentaverunt Ch.
77. superscriptiones desunt apud Ch.
78. beati deest Ch.
79. ne Ch.
80. factoribus Ch.
81. propter contumaces eam iterato Ch.
82. decernimus Ch.
83. Ingeldrudi Ch.
84. Saint Calais Bouquet
85. literis Ch.
86. operiri Ch
87. Flodoardus lib. 3. cap 12. Carolum Regem Balduino honores donasse tradit. Meyerus lib. 2. Annal. Flandriae Balduinum totam regionem Scaldae Somonae et Oceano terminatam dotalem a Carolo accepisse, appellatumque fuisse Comitem regni, in hoc maxime, ut adversus Danos omnemque Septentrionis barbariem perpetuus foret Galliarum regni propugnator. Bouquet.
88. i. e. Welandum.
89. incenderint Ch.
90. incenderunt Ch.
91. malum Ch
92. Нac occasione habita est in Synodo Romanā Oratio, quam ex ms. Codice Bibliothecae Ambrosianae primus publici juris fecit Muratorius parte alterā tomi 2. Script. Italic. pag. 135. Ex hac Oratione quod ad rem nostram facit excerpsimus: His paulisper ad sanctam vestram memoriam, Patres et reverendi Dei Ministri, reductis, nobis videtur ut primum causa Theobergae Reginae, quae primum laesa est, et olim ad hanc Sedem Apostolicam veniens, sicut scitis, inter alia cum juramento dicebat, quod ante inter Paganos aufugeret, quam faciem Lotharii gloriosi Regis videret. Certe nisi, ut aestimamus, timorem mortis illa pavesceret, hoc nullatenus ex ore suo proferret. Vos autem, quos Dei gratia medicos animarum fecit, juxta qualitatem morborum medicamina adhibete. Nos vero inutiles et omnium vestrum minimi, considerationem vestram sequi parati sumus; sed de judicio Sedis Apostolicae, ipsius beati Papae Gelasii inhibiti sententiā, retractare non audemus … Petimus et humiliter obsecramus, ut suggeratur piissimo nostro Imperatori, Deique cultori et Ecclesiae tutori, ut sicut progenitores ejus Christianissimi et Orthodoxi Imperatores fuere, et ipse illorum vestigium sequens, Christi Ecclesiae (Deo gratias) honorem ampliavit et decus; ita Romanam Ecclesiam caput omnium, cujus est defensor et advocatus, defendat, exaltet et protegat, et in aliquod praecipitium nos numquam mergi permittat; quatenus sempiterna laus et gloria, simulque copiosissima merces illi divinitus augmentetur. Suggeratur etiam illi, et ab ejus Majestate flexo poplite postuletur, ut sollicite perscrutari debeat, qui sint illi qui lucra corporum, an qui penitus lucra animarum quaerant, et sui corporis incolumitatem velint. Potius nos audiat salubria suggerentes, quam alios unum horum tantummodo suadentes. Praecipue quum nos non nostra, sed ea, quae sunt Jesu Christi, quaeramus; et pro salute, statu, et exaltatione totius sui Imperii sempiternum ac immensum Imperatorem momentaneis precibus imploremus …. Нaec igitur propter improbitatem quorumdam sub brevitate transcurrimus, ne nostrum auditum misericordiae tantum januis claudere velle dicamur, cum nemo nesciat sanum sapiens, nec etiam Guntharium et Zachariam lateat, quod ad illicita compellimur, et ad Ecclesiae laesionem prohibita contingere cogimur. Judicatum est enim juste de illis, et per Sedem Apostolicam, ubi totius judicii summa potestas est et auctoritas, de his exstat deliberatum, a quo nemo est appellare permissus. Bouquet.
93. Tyberim Ch.
94. nunciat Ch.
95. regnum Ch.
96. nunciare Ch.
97. servicio Ch.
98. cf. ann. Fulden.
99. cum deest Ch.
100. effectu Bouquet.; sed fortasse typographi vitio.
101. In supradictā Oratione Guntharius designatur his verbis: Ceterum perpendite, quaesumus, qualiter isti correcti sunt, qui non solum correctonem suam nequaquam ostendunt … verum etiam, sicut multorum relatio et scripta testantur, vetitum sibi officium quidam horum usurpare refertur. Bouquet.
102. Gondreville prope Toul.
103. Remiremont.
104. Orbe.
105. Rothardum Ch., qui infra Rothadi scribit.
106. Vesoncio Ch.
107. Rothadus a Ludovico Imper. liberum transitum impetravit et mense Junio hujus anni 864. solus Romam pervenit. Bouquet.
108. negocio Ch.
109. dimisso Ch. et Bouquet.
110. aut hic nomen cagani aut post Bulgarorum vocem regi excidisse patet.
111. Corrig. VII. Kal. Julii. Nam Tomo 2. Capitularium Reg. Franc. pag. 174. Edit. Baluzianae recitatur Edictum Pistense 37. Capitulis constans, datum anno ab Incarnatione D. N. J. C. DCCCLXIV. Caroli Regis XXV. Indict. XIII. VII. Kalendas Julias. Bouquet.
112. Hincmarus Rem. Archiep. in Consilio de Pippini poenitentiā sic habet: Unde, quantum mihi videtur, non praejudicans Synodali sententiae de Pippino decretae, sed confisus de Dei misericordiā, qui per Apostolum suum dicit, ut superexaltet misericordiā judicium, et de caritate confratrum nostrorum, et de auctoritate sacrorum canonum et Pontificum Romanorum, exhortandus est Pippinus, ut puram confessionem de omnibus peccatis suis, quae ab ineunte aetate perpetravit, secrete faciat: quia forte talia fecit, quae turpe est etiam in publico dicere: et de hoc quod suum habitum dimisit, et se perjuravit, et quia cum paganis se junxit (de quā suā conjunctione multa mala sunt perpetrata), coram Ecclesiā inter publice poenitentes se lacrymabiliter accuset, et poenitentiam et reconciliationem humiliter petat: et de omnibus, quae vel secrete confessus fuerit, vel publice se accusaverit, per manūs impositionem Episcopalis auctoritatis publice reconcilietur, et reconciliatus tonsuram Clericalem accipiat, et habitum Monasticum recipiat, et profiteatur se de cetero servare quae expetit et expedit: et sic communionem sacri altaris recipiat. Reconciliatus autem benigne tractetur, ut tali loco sub liberā custodiā misericorditer custodiatur, et custodes Monachos ac bonos Canonicos, qui eum exhortentur, et quorum doctrinā et exemplo bene de cetero vivere, et praeterita peccata plangere discat: et quorum providentiā et loci convenientiā ita custodiatur, ut ad pristinum vomitum redire nequeat, etiamsi Diabolo suadente voluerit: et redivivum scandalum per eum in sanctā Ecclesiā et in istā Christianitate oriri non possit. Accipe, frater et fili, istam rotulam, sed et illam de cognatione non conjungendā, et porta illas domno Regi, et relege coram illo, et de istā fac secundum ejus consilium et commendationem; et de illā cognatione non conjungendā, per ejus consilium et auxilium sequere sacras auctoritates tibi directas. Providentia de Pippino non est negligenda, et ut certi ac fideles custodes illi adhibeantur, satis est procurandum: nec obliviscendum quod de eo in Monasterio S. Medardi accidit, et quod de Karlomanno in Corbejā evenit. Nam quod factum est, adhuc fieri potest. Bouquet.
113. sylvā Ch.
114. maliciis Ch.
115. Ecfridus idem videtur esse ac Acfridus, cui jam abbatiam sancti Hilarii habenti dedit Carolus Calvus comitatum Bituricensem a. 867. Bouquet.
116. perdonare, pardonner.
117. conditionem Ch. et Bouquet.
118. nostrum brühl, nemus.
119. divorcio Ch.
120. Ignatius anno 861. exauctoratus fuit in pseudo-synodo Constantinopolitanā. Photius episcopus ordinatus 25. die Decembris an. 857., anno 858. in Ignatii locum jam intrusus fuerat. Bouquet.
121. gallice rut.
122. Avenai in dioecesi Remensi. Bouquet.
123. rediens Ch.
124. villa in pago Tullensi, Labbeo Tousy, Michaeli Germano lib. 4. de re diplomaticā Tullei aux groseilles.
125. cum omnibus Ch.
126. Hildesheimensem.
127. videtur esse Catalaunensis, qui infra Erkanraus audit.
128. patruus suus Ch.
129. cf. chron. de gestis Norm.
130. vicus Servais, dimidiā leucā a Farā oppido, quod ad Isaram situm erat. Vide lib. 4. de re diplom. pag. 325. Bouquet.
131. sacrum quadragesima Ch.
132. Bernardus iste, pater Bernardi Gothiae marchionis, non alius est a Bernardo, qui, teste Ademaro Chabannensi, cum fratre suo Emenone comite Pictavensi anno 839. in Ludovici pii offensionem incurrit, et qui anno 844. contra Lambertum Namnetensem comitem dimicans occisus est. Uxor ejus Blichildis nomine, filia erat Roriconis Cenomannensis comitis, qui anno 824. monasterium Fossatense instauravit. Exstat apud Bessium in Historiā episcoporum Pictav. charta Roriconis comitis, in quā memorat suum patrem Gauzlinum, matrem Aldetrudem, fratrem Gauzbertum monachum Fossatensem, et filium Gauzlinum monachum Glannafoliensem. Gauzbertus fuit abbas Fossatensis, et mortuus est circa a. 845. Gauzlinus fuit abbas Glannafoliensis. Bernardus Gothiae marchio honoribus privatus est a. 878. in concilio Trecensi. Bouquet.
133. Tunc Gothiae marchia, quae integra possessa fuerat ab Hunfrido, in duas divisa est. Carolus enim Septimaniam proprie dictam cum Narbonensi primā a marchiā Hispanicā separavit. Bouquet.
134. i. e. castigatum; cfd. italum spazzare, et gallicum espousseter, epousseter.
135. continentes Ch.
136. Haec calumnia refellitur, ut notat Pagius ad ann. 865. num. 8. non tantum ex epistolā Nicolai Papae ad Karolum Calvum datā, sed etiam ex annalistā Fuldensi, qui Arsenium Nicolai legatum a Ludovico et Carolo regibus honorifice susceptum et muneribus magnificis honestatum testatur; quod argumento est Nicolai legationem et litteras ad utrumque regem non inurbanas fuisse. Bouquet.
137. Nonne, inquit Natalis Alexander, canonice restitutus est, quem summus Christianorum omnium et ipsorum episcoporum judex, appellantem, causā cognitā, citatis adversariis, nullo quicquam criminis ipsi obiciente, imo scribentibus aemulis nullā ipsum accusatione se impetere velle, ipsumque ad reddendam rationem semper paratissimum restituit? Sane prudentissimo et sanctissimo Pontifici Nicolao major fides debetur, quam Annalium Bertinianorum auctori. Bouquet.
138. Sequentia usque ad verba per omnia non valuimus huic inferre paginae apud Chesnium desunt, et «ex fragmento membranaceo codici Bertiniano adhaerente» a Bouqueto primum addita sunt. Folium igitur e codice exciderat, et a nesciis cui loco deberetur, in finem relatum est.
139. Nicolaus papa in Epist. 58. (Tom. VIII. Concil. pag. 453.) ad Episcopos in regno Ludovici constitutos. «Quando, inquit, Lotharius rex uxorem sibi debitam, saepe fatam scilicet Theutbergam, in praesentiā missi nostri resumpsit, duodecim, sicut audistis, illustres comites juramenta suā vice repromittere jussit, se de cetero ita Tbeutbergam fore retenturum et tractaturum, quemadmodum regem legitimam conjugem suam reginam retinere convenit et tractare». Bouquet.
140. Vindonissa villa est in pago Remensi a Flodoardo in chronico et in historiā memorata, vulgo dicta Vendresse; sita est inter Reiteste et Sedanum, et olim ad ecclesiam Remensem pertinebat. Bouquet.
141. Vesontiensis.
142. Lugdunensis.
143. Viennensis.
144. Virdunensis.
145. S. Landberti id est Leodiensis. Sanctus enim Hubertus Trajectensis Episc. Sedem Episcopalem Trajecto transtulerat Leodium, ubi S. Landbertus Traject. Episc. martyrium passus fuerat. Bouquet.
146. Lingonensis.
147. inserere?
148. ex his verbis, cum praenominatis omnibus archiepiscopis et ex sequentibus, ut supra, ut superius, manifestum est ea, quae modo addidimus uncinis inclusa, perperam in edito omissa fuisti, atque necessario restituenda. Bouquet.
149. relictā Bouquet. typographi vitio?
150. Vendeuvre, villa in Lingonibus. Bouquet.
151. deduci Ch.
152. preciosa Ch.
153. cf. chron. de gestis Norm.
154. Auvers.
155. Charenton ad confluentes Sequanae et Matronae.
156. Infra ad an. 867., 871. et 873. Audriaca villa vocatur, Orreville cum adjacente silvā cognomine etiamnum nuncupatur: posita est ad dexteram Alteiae ripam, aequali duorum millium spatio media inter Donincum seu Dulengium ad Occidentem et Alteiam vicum, a quo fluvius Alteia nomen sumpsit, versus Orientem. Vide lib.4. de Re Diplom. pag. 306. Bouquet.
157. prope Turones, Marmoutier. Bouquet.
158. Winedos Ch.
159. et in talia Ch. et Bouquet., scriptum puto intalia i. e. inter alia.
160. legendum Carentono, la Charante. Bouquet.
161. lectum videtur esse idem ac lectus, stragulum.
162. Plures sunt villae hujus nominis. Hanc oportuit esse in Neustriā, et Nortmannorum incursioni obviam, quam munitione firmari Carolus e re publicā esse existimabat. Bouquet.
163. Honores, id est beneficia seu praedia, quae ad vitam viris nobilibus assignabantur ad militare servitium, a quibus Feuda postmodum profluxere, ut notat Cangius in Glossario. Bouquet.
164. i. e. ventriculo.
165. Rorigus seu Rorico patrem habuit Roriconem comitem Cenomannensem, fratrem Gozfridum comitem Cenomannensem, Gozlinum abbatem, sororem Blichildem, quae fuit mater Bernardi Gothiae comitis. Gozlini abbatis ejusque fratris Gozfridi, in quorum tutelā Cenomannica civitas posita erat, mentionem faciunt veteres membranae coenobii Juviniacensis, ut testatur Mabillonius lib. 37. Annal. Bened., num. 55. Bouquet.
166. colica Bouquet.
167. cf. chron. de gestis Norm. a. 869.
168. hospitibus Chron. de gestis Norm.
169. hospitium, domus a mansionariis sub annuo censu inhabitata. Tributum igitur impositum erat a) alodibus b) mercatorum bonis c) clero d) Francis, i. e. leudibus regis, tam minoribus quam proceribus.
170. negociatores Ch.
171. precium Ch.
172. Ludovicus Imp. Principatum Beneventanum an. 851. in partes duas distraxerat, et Adelgisum Benevento, Siconulfum Salerno et Capuae praefecerat: sicque inter duos Duces illos de Principatu Beneventano contendentes pacem constituerat. Idem Beneventanis opem suam implorantibus, hoc anno cum valido exercitu in Italiam venit. In Chronico S. Vincentii ad Vulturnum, Sangdam seu Seodan Dux Sarracenorum Monasterium S. Vincentii omnino depraedatus fuisse, et pro aedificiis non combustis tria millia aureorum, totidemque a B. Benedicti Vicario, scilicet Berthario Abbate Casinensi, qui tum forte apud S. Vincentium diversabatur, accepisse dicitur, antequam Ludovicus Caesar in Beneventum moveret. Bouquet.
173. excidit fortasse tributum.
174. cf. chron. de gestis Norm. a. 869.
175. aut Isaliae aut Isalcae (i. e. Isal-gae) emendandum credo; Ch. et Bouquet. legunt in pago Italiae. Chronicon de Normannorum gestis, quod annalium sententiam saepe contrahit et depravat, hic quoque legit: et pars quaedam ex ipsis ad Italiam rediit.
176. pagi Isalae, sive Islegau, maxima pars a maris fluctibus absorpta est; reliqua unā cum capite Stavanger hodie Westfrisiae adnumeratur.
177. Nicolaus papa synodum Suessione celebrandam indixit 15. Kal. Septembris huius anni, ut patet ex eiusdem epistolā ad Hincmarum a Labbeo vulgatā tomo 8. concil. pag. 808. Bouquet.
178. scisma Ch.
179. ex Ch. et Bouquet.
180. synodicam concilii Suessionis epistolam ad Nicolaum papam edidit idem Labbeus loco citato pag. 833. Bouquet.
181. sed quia Bouquet.
182. devocaret ac si consilio Ch.
183. Vulfadus ab Ebbone Archiep. Remensi ordinatus, in Synodo Suessionensi II anno 853. de gradu dejectus fuerat. Nicolaus Papa, rogatus a Carolo Calvo, qui Vulfadi restitutionem exoptabat, quique illum Biruricensem Episcopum designarat, jussit ut Vulfadus restitueretur; et ob hanc causam indixit Synodum in urbe Suessionensi. Vulfadi restitutioni pro viribus obstitit Hincmarus, quatuor schedulis seu libellis Synodo per vices oblatis. Septem Provinciarum Episcopi in Suessionensi Synodo congregati scribunt Nicolao Рaрae Hincmarum non ausum esse suā et Comprovincialium auctoritate Vulfadum et socios restituere, qui in Synodo quinque Provinciarum fuerant depositi: sibi, tametsi de illorum restitutione assentirentur, consentaneum visum esse rem totam Pontifici a quo inchoata erat, consummandam reservari. Anno sequenti mortuo Nicolao Papā Vulfadus in Concilio Tricassino restitutus est, cujus restitutionem confirmavit Adrianus Papa. Bouquet.
184. epelevticā, epilepticā.
185. Buzençais in pago Bituricensi. Bouquet.
186. cf. chron. de gestis Norm. a. 869.
187. Bria aut Briva Sartae, hoc est Pons Sartae, vulgo Brisserte. Bouquet.
188. Henricum … Henrico chron. Norm.
189. Hic finis fuit magni illius Ducis Rotberti, qui alter sui temporis Maccabaeus dictus: cui a virtute bellicā Fortis cognomen a posteris inditum est: sed longe gloria major quod ex ejus sanguine stirps Capetiorum inclyta prodierit. Duos filios reliquit, Odonem et Rodbertum, qui, unus post alterum thronum Francicum conscenderunt. A Rotberto juniore ortus est Hugo Magnus, parens Hugonis cognomento Capeti, qui caput est tertiae stirpis regiae, quae modo gloriose et feliciter regnat. Ita Mabillonius lib. 31. Annal. Bened. num. 154. qui cum Annalistis Mettensi et Fuldensi Rotberti necem confert in annum subsequentem. Bouquet.
190. Restitio Ch. ita pluries.
191. Turonocum et comitatum deest Ch.
192. deest Ch. et Bouquet.
193. Romanam Ch.
194. i. e. Remensem.
195. Pagius ad an. 866. num. 1. et sqq. pluribus probat, Bogoris Bulgarorum regis baptisma et Bulgarorum adversus eum rebellionem contigisse a. 861. erroremque Annalistae Bertiniani processisse ex eo, quod accepisset, Bulgarorum regem anno 866. legatos suos Romam misisse. At illi ab eodem rege Romam directi quinquennio post suam conversionem, ut peteret a pontifice Romano, quid se facere salubrius oporteret, et quid erga reliquum Bulgarorum adhuc baptismo carentem populum, ut fidei sacramenta perciperet, agi deberet; uti narrat Baronius ex Anastasio tum Romae versante. Bouquet.
196. ita Chesnius, apud Bouquetum inter accipiens ei et Bulgarorum lacuna indicatur.
197. conlaboratio est oeconomia, administratio.
198. Ludovicum Caroli filium, qui postea Balbus cognominatus est, anno 866. Carolo fratri in Aquitaniae regno successisse, probat Charta Bellilocensis, in quā Godofredus Comes quasdam res proprietatis suae confert Monasterio Bellilocensi. Facta haec cessio in mense Octobri anno XXVII. Caroli Regis et anno I. Ludovici filii ejus, Aquitaniae regionis Regis. Bouquet.
199. denunciatus Ch.
200. ad Ludoicum Ch.
201. Constantini Ch.
202. circa urbem Coutance in Normanniā.
203. negocio Ch.
204. morandi Ch.
205. Quae sequunrur, ad verbum a Flodoardo in hist. Remensi lib. III. c. 17. exscripta sunt, cujus lectiones ex editione Colvenerii notavi.
206. Sennonum Ch.
207. et Flod.
208. ab Actardo sibi Flod.
209. imperatores Graecorum Flod.
210. ei scripserat Flod.
211. et quoniam usque inhibemus, omissa a Ch. et Bouqueto. ex Flodoardo inserui.
212. et dicentes Flod.
213. haec epistola integra recitatur apud Baronium ad a. 867. num. 46. sqq. Bouquet.
214. deest Flod.
215. ad alios archiepiscopos Flod.
216. negligat Bouquet. et Flod.
217. circumstantia continet Flod.
218. data usque indictione deest Flod.
219. Idūs Decembrias primae indictionis deest Flod.
220. Villa erat regia pagi Laudunensi, unā leucā ab Axoniae porta disparata, vulgo Corbeny, vel S. Marcou, ob S. Marculfi reliquias eo allatas. Bouquet.
221. cui Adrianus … pontificatu successit. Flod.
222. hucusque Flodoardus.
223. i. e. latis, ablatis.
224. forte legendum ante caput jejunii sanctae quadragesimae. Bouquet
225. perrexit Ch.
226. Grimlandus sive Grimbaldus in Hlotharii diplomate pro Theotbergā anno 866. vel 867. occurrit in Murat. Antiqq. Ital.
227. haec epistola non exstat inter editas; Hadriani epistola ad Ludovicum Germaniae regem de eodem argumento vulgata est a Labbeo Tomo 8. Concil. pag. 908. Bouquet.
228. haec epistola dicitur data 8. Idūs Martii, Indict. I. Edita est a Labbeo Tomo 8. Concil. pag. 905. Bouquet.
229. directionibus Ch.
230. edita est haec epistola a Labbeo Tomo 8. Concil. pag. 901. Exstat ibidem pag. 906. Hadriani ad ipsum Actardum epistola, quā ei consolationis causā pallium concedit. Bouquet.
231. De Actardo cf. Hincmari Remensis archiep. epistolam XLV.
232. i. e. in infernum.
233. Anastasius iste alius est ab Anastasio bibliothecario, cui vitae pontificum Romanorum attribuntur. Bouquet.
234. nostris imperatoribus Bouquet.
235. nunc huc deest apud Ch. et Bouquet., qui tamen jure supplendum censet.
236. quinquennium tempus Ch.
237. Ravennā Ch.
238. deest Ch.
239. episcopus Brixiensis.
240. videtur esse Sigisfredus, Regiensis episcopus.
241. Hic anni imperii Lotharii ac Ludovici simul conjunguntur. Annus enim Lotharii 37. cum anno Ludovici 5. conjunctus, reddit annum 42. imperii eorum. Porro istud concilium Romanum in praefatione habitum diritur: Hlotharii ac Hludovici imperatorum anno imperii eorum 5. et 37., mense Decembri, die 3, indict. 2. Bouquet
242. paroichiam Ch.
243. ita emendavi; Ch. et Bouquet. imaque.
244. qualiter ab eis Ch.
245. reppererat Ch.
246. nec deest Ch.
247. anathemate perhenni Ch.
248. peditura seu pedatura, quodlibet spatium certo pedum numero definitum.
249. Vide Hincmari Remensis Epistolam ad Carolum Calvum anno 868. scriptam. Exstant quoque plures quaterniones Carolo Regi apud Pistas ab eodem Hincmaro oblati, quibus ostendit ipsum ad Ecclesiastica Privilegia servanda, et Ordinis Episcopalis tuendam libertatem adstrictum esse Tomo VIII. Concil. pag. 1735. Hincmarus Laudunensis avunculi consilio apud aliarum provinciarum Antistites, qui ad Placitum Pistense cum Rege convenerant, querelam deposuit, seu potius de rebus suis in consilium eos adhibuit. Schedula ab eo Episcopis porrecta exstat loco citato pag. 1760. cum satisfactione quam Regi promittit, cujus haec sunt verba: Domne, ego commovi animum vestrum, quod mihi non fuerat opus, et non per infidelitatem, nec, quantum intentionem mentis meae cognoscere potui, ad vestram dehonorationem: sed forte per meam incautelam vos offendi. Et quamvis vos benignum habui, tantum postea offensum sensi. Et inde precor vestram mercedem ut vester animus sit mihi placatus, et vos iterum sentiam mihi esse benignum. Obtinuit tamdem a Rege Hincmarus senior ut Laudunensi restituerentur omnia, quibus fuerat spoliatus, donec legitimo judicio lites omnes finitae essent: sed imprudens Laudunensis Episcopus gratiā Regis non diu potitus est. Bouquet.
250. Bernardus dux Tolosanus, Raimundi I. filius erat; Bernardus dux Gothiae, alterius Bernardi Cenomannensis comitis filius; tertius Bernardus, qui honoribus privatus fuerat anno 864. in conventu Pistensi, filius erat Bernardi Septimaniae ducis, qui anno 844. a Carolo Calvo occisus est. Bouquet.
251. Hincmarus Laudunensis non solum apud Hadrianum Papam de Rege conquestus est, verum etiam res, quibus sponte cesserat, a Nortmanno Comite repetere coepit, eumque tradere abnuentem, apud Papam accusavit tamquam rerum Ecclesiasticarum pervasorem. Praeterea haud mitius se gessit cum Amalberto, cui cum ereptum Beneficium Rex jussisset restitui, ipsum armatā manu ex illo ejecit; quin et eumdem excommunicavit. Vide Synodum Duziacensem, et Hincmarum Remensem in Opusculo Capitum LV. Bouquet.
252. In hac synodo confirmata sunt praecepta concessa monasterio Carrofensi. Confirmationem hanc recitat Labbeus T. VIII. Concil. p. 1527.
253. Ante hanc Synodum Hincmarus Laudunensis Episcopus Regem plurimosque aliarum Dioeceseos homines excommunicavit, quibus illum aegre reconciliavit Archiepiscopus Remensis, ne recentes injurias Synodali judicio persequerentur. Stetit se synodo Hincmarus junior, sed cum difficilem sibi exitum fore sentiret, ad Sedem Apostolicam appellavit: licentiam tamen eundi Romam, quo etiam ab Hadriano Papā vocabatur, obtinere tunc a Rege et ab Episcopis non potuit. Paulo post Synodum Vermeriensem aliquamdiu detentus est Hincmarus Laudunensis velut in carcere apud Silvacum, qui locus est Dioeceseos Laudunensis. Detentionis auctorem suae dixit scripsitque avunculum Hincmarum Remensem, qui tamen sine suā voluntate et consensu id factum contestatus est epistolā inter editas XXXV. Ipsumque ab hāc purgavit calumniā Carolus in Concilio Duziacensi parte 4. cap. 6. Bouquet.
254. Cosne. Bouquet.
255. ad deest Ch.
256. haistaldus agricola liber, qui non tenet hereditatem a curiā. cf. Hontheim Hist. Trevir. T. I. p. 664.
257. praedicto placito deest Ch.
258. in vico San-Germano; in eādem ecclesiā a. 1230. Fridericus II. imperator Gregorio IX. papae reconciliatus est.
259. deesse videtur maritum Hludowicum.
260. leenam Ch. leaenam Bouquet; facile emendatu. laena λαινα, χλαινα, sagum densum.
261. et quatuor episcopos ex regno Karoli cum ejus legatis deest Ch.
262. Lotharii cum epistolis Ch.
263. Qae sequntur contulimus cum codice regio 8394. (I) qui ea tantum habet quae extant apud Aimoini continuatorem. Bouquet. Ego ea cum Aimoini continuatione lib. V. cap. 21-40. (apud Freherum in Corpore Francicae hist. p. 477-506.) contuli.
264. sub oculis suis Aim.
265. obmutescens in Aim.
266. crastinum Aim.
267. Silvanectensem Aim.
268. quam uxor ejus Aim.
269. deest Aim.
270. Aim. voces legatus et nuncius saepe adhibet, ubi Ch. et Bouquet. missus.
271. Winedis Ch.
272. et Aim.
273. reverteretur et in palatio Engilinhaim Aim.
274. quo Aim.
275. quoquomodo Aim.
276. Mettos Aim.
277. sibi Aim.
278. festinavit et veniens usque Aim.
279. Hatonem Ch., Haidonem Aim.
280. et Arnulfum Tullensis urbis episcopum deest Aim.
281. DCCCLXVIII. al. DCCCLIX. Aim.
282. Haec indictio secunda Constantiniana est, quae initium sumit a die 24. mensis Septembris anni 868. Bouquet.
283. et Aim.
284. fratres Aim.
285. singulariter salubre Aim.
286. consilium ac regnum Aim.
287. ordine ac professione Aim.
288. defenderet, pariter voluntatem et corda omnium Aim.
289. salutem totius ecclesiae et populi praedestinatum Aim.
290. Quia denique ille qui Aim.
291. unanimitate praelegit hunc regni hujus haeredem esse Aim.
292. videlicet praesentem hunc principem Aim.
293. post haec verba Aim.
294. deest Aim.
295. deest Aim.
296. deest Aim.
297. deest Aim.
298. datum principem Aim.
299. salute et deest Aim.
300. atque observatione Aim.
301. At si illi placet et necessarium vobis esse videtur hortamur Aim.
302. esse Aim.
303. cod. reg. unanimo huic populo Bouquet; unanimo hujus populo Aim.
304. ad Ch.
305. deest Aim.
306. nostrā Aim.
307. profectum Aim.
308. honorabiliter salvatum Aim.
309. deest Aim.
310. defendendum Aim.
311. Et post Ch.
312. deest Aim.
313. archiepiscopus Aim.
314. sequuntur Aim.
315. Haitone Aim.
316. Tullensium antistite Aim.
317. conniventibus Aim.
318. deest Aim.
319. episcopos Ch.
320. instituta praecepit Aim.
321. falce autem non metas Aim.
322. Deuteronom. 23, 25.
323. Matth. 9, 37.
324. pro nobis Aim.
325. deest Ch.
326. deest Aim.
327. salutem Aim.
328. consideramus Aim.
329. et deest. Ch.
330. Estne Aim.
331. regni Aim.
332. quod Ch.
333. etiam et vos Aim.
334. instinctu animalia Aim.
335. arcam Noe significantem Aim.
336. deest Aim.
337. Clodovei Aim.
338. apostolicam et deest Aim.
339. in Aim.
340. a cujus Aim.
341. et semper virginis deest Aim.
342. Remi Ch.
343. in praedictam regni partem deest Aim.
344. eximii martyris deest Aim.
345. cujus nomen interpretatum resonat deest Aim.
346. coronā Aim. Ch.
347. imperio Aim.
348. venerabilibus episcopis deest Aim.
349. obtentu Aim.
350. sponte Aim.
351. vos ei commendastis deest Aim.
352. ab episcopis deest Aim.
353. Florikingas Aim.
354. Florenges, semihorā a Theodonis villā distans.
355. deest Aim.
356. sortem Aim., Ch.
357. legendum Barim; Aim.: suum Abbaram.
358. cum CCC. navibus Aim.
359. et sibi Aim.
360. deest Aim.
361. Jam itaque anno superiori de conjugio filiae Ludovici cum filio Basilii Imperatoris actum fuerat. Porro Ludovicus has nuptias optarat, ut Constantinopolitani Imperatores, qui nec ei nec ejus decessoribus Augusti titulum dare voluerant, aliter imposterum sese erga eum ejusque successores gererent. Sed consilium istud in irritum cecidit. Bouquet.
362. disconvenit Ludovico cum eodem particio de filiā ipsius Aim.
363. lege Bari; Ch.: Barrā.
364. clericos sed et multos Aim.
365. praedā Aim.
366. Quod valde et imperatorem Aim.
367. qui e regione Aim.
368. Aut hic aliqua desunt, aut narratio de Hludowici expeditione sequentibus jam scriptis inserta est.
369. Rotlandus iste anno 864. Vicariatum Sedis Apostolicae a Nicolao Papā petierat; sed irrito conatu: nam Nicolaus, quamvis in litteris ad Rotlandum missis, et apud Labbeum recitatis Tomo 8. Concil. pag. 492. agnoscat praedecessores suos Romanos Pontifices commisisse olim vices suas Episcopis Arelatensibus, nullam tamen ei tribuit auctoritatem; sed tantum pollicetur Sedis Apostolicae protectionem, si, ut se facturum scripserat, decretis ipsius obedire curaret. Bouquet.
370. Arelatensem
371. inclitissimā Aim.
372. appulentibus Ch. applicantibus Aim.
373. naves Aim.
374. ea Aim.
375. concessa sunt. Interea Ch. Bouquet.
376. sedentem Aim.
377. volentes in eum alloqui Aim.
378. cf. chron. de gestis Norm. a. 870.
379. ad Nortmannos Aim.
380. Codex Regius haec addit: Eā tempestate secundā irruptione Nortmanni Parisius venerunt, et beati Germani monasterium depopulati sunt, cellarioque fratrum igne immisso, cum multā praedā undecumque adquisitā redierunt. Eadem habet Aimoini continuator. Bouquet.
381. trans Sequanam Ch.
382. cf. chron. de gestis Norm. a. 870.
383. abinde in Aim.
384. utrasque litteras Hadriani papae tam ad primores regni Caroli quam ad episcopos in ejus regno constitutos recitat Baronius an. 869. num. 94. et 98. Bouquet.
385. debebatur Aim.
386. omnino Aim.
387. haec eodem modo apud Baronium exprimuntur.
388. eum quicquam de Aim.
389. pertineret ad eum Aim.
390. vicinissimus Aim.
391. Elisiacas Ch.
392. et Bernardum et Bernardum Aim.
393. remeans Aim.
394. praeter spem Aim.
395. quam ocyssime Aim.
396. ut utrimque Aim.
397. Caroli Aim.
398. ille, illius etc. vice nostri NN. usurpatur.
399. deest Aim.
400. Ludovico Aim.
401. al. aequaliorem Bouquet.
402. communes Aim.
403. forsconciliabit Ch Bouquet.
404. Ludovicus Aim.
405. Caroli Aim.
406. al. Ludovicus Bouquet; frater suus ille deest Aim.
407. servaverit Aim.
408. venit usque venit ex Aimoin. inserui; desunt in Ch. et Bouquet.
409. al. elevati Bouquet.
410. post Aim.
411. deest Aim.
412. insubjectione Aim.
413. potestati Aim.
414. Habita est haec Synodus apud Attiniacum. Ibi Hincmarus Remensis librum LV. Capitum tradidit Hincmaro Laudunensi, quo ejus Collectionem ad se missam per Wenilonem Archiep. Rotomag. prolixe ac luculenter refellebat. In eā Synodo Rex de rebellione, Hincmarus Remensis de contumaciā, Nortmannus Comes de vi manifestā, Clerici Laudunenses de injustā excommunicatione adversus Hincmarum Laudunensem conquesti sunt. Novā fidelitatis professione Regi et Metropolitano suo factā ortam adversus se tempestatem nonnihil sedavit Laudunensis Episcopus. Verum ante definitionem Synodi fugā lapsus, Pitaciolum misit, quo Romam eundi licentiam postulabat: quid deinde fecerit narrat Hincmarus Remensis Epiltolā inter editas XXXV. Abruptā Synodo Attiniacensi Hincmarus Laudunenlis faventem habuit Hadrianum Papam, qui pro ipso graves et acerbas litteras scripsit Carolo Calvo et Hincmaro Remensi. Ad litteras Pontificis alias rescripsit Carolus stylo acerbiori, quas composuit Hincmarus Remensis Regis mandato. Bouquet.
415. sic fidelis Aim.
416. Codex regius episcopus per rectum suo regi, Aimoini continuator episcopus per directum suo regi.
417. apostolicae ex sacris canonibus promulgata Aim.
418. obediturum profiteor. Et subscripsit. Aim.
419. rex Aim.
420. Belgivagorum Ch.
421. ibidem eos legatos accepit Aim.
422. fractis cum quibusdam suorum inserui ex Aim; desunt in Ch. et Bouquet.
423. periclitatus Aim.
424. id est laesus.
425. corrigendum 6. Idūs Augusti, ut legitur in Capitularibus tit. 43., ubi haec divisio integra recitatur. Bouquet.
426. regnum quondam Lotharii Aim.
427. id est dioceses Coloniensem, Treverensem etc.
428. Stratburg Ch.; Strasburg, Basileam Aim.
429. Sivestre Ch.
430. Monasteria Mabillonius Annal. Bened. T. III. append. p. 678. designat. Suestre vulgo Susteren ad Mosam, Berch prope Ruraemondam.
431. forsan Nussa ad Rhenum supra Coloniam.
432. Kessel ad Mosam.
433. Cornelismunster prope Aquisgranum.
434. prope Treveros.
435. Epternach in ducatu Luxemburgensi.
436. olim extra, jam intra muros Treverenses.
437. Mabillonio ignotum; Calmeto hist. de Lorraine p. 138. est abbatia S. Gengoul in oppido Varenne diocesis Lingonensis, de quo dubito.
438. Faverney in comitatu Burgundiae.
439. Poligny ibidem.
440. Luxeuil in eodem.
441. Literam Aim.
442. Lure in diocesi Vesontiensi.
443. Baume in eodem pago.
444. Vellefaux ibidem, aut Offonville in diocesi Tullensi (Calmet p. 138.).
445. Moyen-moutier in Vosago.
446. superiori vicinum S. Die.
447. Bonmoutier in Vosago olim, prope S. Sauveur.
448. Estival ibidem.
449. Remiremont.
450. Morbach – Masonis monasterium in Alsatiā, de quibus Schoepflini Alsatia illustrata conferenda est.
451. Eboreshem Ch.
452. Homowa Ch. Bouq. Aim.
453. olim in insulā Rheni infra Argentoratum.
454. Maesmunster.
455. Hombroch Ch. Bouquet.
456. Odilienberg.
457. sancti Stapni Ch. Bouquet. sancti Stamphim Aim.
458. Argentorati.
459. Erenstem Ch., Erostein Aim.
460. in Alsatiā.
461. Solothurn.
462. Granfelt, diocesis Basileensis.
463. in Vosago prope Medianum-monasterium.
464. Sirmondo Justina, Baluzio Justena, Aim. Justiniani.
465. Mabillonio et Bouqueto ignota; Justina vel Gusten prope Juliacum non esse videtur; curtis Lustenau in dextrā Rheni atque in ditione Hohenembs sita est.
466. Vaucluse, diocesis Bisuntinae.
467. Carnones Ch. Vallem. Clusi castellum. Carnones Aim.
468. Chatel-Chalon in Burgundiā.
469. Heribodeshem Ch.
470. Mabillonio et Bouqueto incognitum; fortasse Herbitzheim in occidentali Vosagi parte, olim in comitatu Saarwerd.
471. basilica regia Aquisgranensis.
472. incognita.
473. incognita.
474. Testebrant Aim, Commentestabant Ch. Bouquet.
475. Baviam. Harmarias Aim.
476. ad fluvium Nersam inter Mosam et Rhenum, in quo Geldria.
477. Masiau Ch., Mosam Aim.
478. id est Maasgau.
479. Masiau Ch., Mosam Aim.
480. pagus Leodicus.
481. Maastricht.
482. scilicet pagos Juliacensem, Coloniensem, Tulbiacensem, Bonnensem sive Aregow, et Eifelgowe; cf. Kremeri peculiarem hoc de loco dissertationem in Comment. acad. Theodor. Palatinae T. IV. historico pag. 178. sqq.
483. Mejengau, in quo Antirnacha.
484. ad Mosellam, in quo Bitburg et Epternach.
485. ad Nitam, quae infra Saarlouis Saram influit.
486. ad Saram; cf. Schoepflini Alsat. illustr. T. I. p. 672.
487. ad fluvium Blies, ad quem Bliescastel.
488. Valesio comitatus Salm; Schoepflin. Alsat. ill. T. I. p. 671., 672. ad Saram potius circa Selming prope Vinstingam collocandum esse censet; est tamen le Saunois ad fluvium Seille, qui prope Mettas Mosellam influit.
489. Albethowa Ch.
490. Valesius ad flumen Albam ponit, quae prope Saargemünd Saram influit, Schoepflinus econtra ad fluvium Vesouze, quod Bodonis monasterium in eo situm sit. Alsat. ill. Tom. I. p. 671.
491. Le Saintois, e septentrione Portisiorum, et a meridie Tulli; Valesius, Bouquetus et chronicon Gottwicense contra Miraeum et Schoepflinum (in Alsat. ill. Tom. I. p. 671.) Sundgaviam in Alsatiā interpretantur.
492. magnus Lotharingiae pagus, in quo Nancy, Epinal et Remiremont.
493. ad Saram; cf. Schoepflini Alsat. ill. Tom. I. p. 672.
494. in Austrasiā, ad fluvium Ornam, quae inter Theodonis villam et Mettas Mosellam influit. Vales. Notit. pag. 389., 390.
495. le Soulossois e septentrione pagi Portisiorum inde a fontibus Mosae et fluvii Mouzon.
496. le Bassigny ad Matronae fontes, in quo Chaumont; est pagi Lingonici pars, cf. Vales. Notit. p. 76.
497. Esischowe Ch., Eliscowe Aim.
498. Valesio p. 13., 14. ad Eltziam Mosellam supra Treveros influentem; equidem pro Alsegaudiā ad meridiem Sundgoviae Alsaticae habeo. Schoepfl. Alsat. ill. Tom. I. p. 638.
499. Warachstudingum Aim.
500. ad utramque Dubiae amnis ripam circa Vesontium.
501. circa Salins.
502. Valesius notit. Gall. p. 481. corrigendum censet Amans; pagi Amansensis meminit Erricus monachus in libro de miraculis S. Germani, ex cujus verbis patet, eum non longe ab Arari, Oscarā, Vincennā et Tilā fluviis abesse.
503. Basalclowa Ch.
504. pagus Baslensis, Schoepfl. Alsat. ill. Tom. I. p. 640.
505. id est Nordgau et Sundgau.
506. Frisiam tribus partibus inter Wiseram et Laubach, Laubach et Flie, Flie et Sinkfall constitisse ex legibus Frisionum intelligitur. Ultima igitur Carolo relicta est.
507. ad utramque Mosellae ripam inde a Mettis usque ad Augustam Trevirorum.
508. Urca … Bislaue Aim.
509. Ourt fluvius, contra Leodium Mosam influens.
510. Calmet Bastogne interpretatur; diversum tamen esse videtur; a. 770. in dipl. Karlomanni centena Belslango infra vastā Ardennae memoratur.
511. scilicet a fonte Urtae; Miraeus viam Heerstrasse aut Heidenstrasse (id est viam militarem aut paganorum) ibi adhuc esse refert.
512. intra Mosam et Urtam circa Huy.
513. Viviers; Vales. p. 244., 245.
514. Uceriam Ch. Uzotias Aim.
515. Uzes.
516. abbatia Montfalcon vel Montfaucon, quatuor leugis a Mosā et ab urbe Viriduno distans. Valesii Not. p. 348.
517. S. Mihel in agro Viridunensi ad Mosam.
518. Suldum Aim.
519. an S. Ghisleni monasterium in Hannoniā? in capitularibus Culdini monasterium est, Colmoustier.
520. vulgo Eugendi, jam S. Claude (departement de Jura).
521. prope Cabillonum.
522. Lendensi Aim.
523. S. Laurentii monasterium Leodii?
524. Senone in Vosago secundum Mabillonium, sed in Belgicā potius quaerenda esse videtur.
525. Nivelle
526. Molbarium Baluz.; Melbarium Sirmond.
527. Maubeuge.
528. Lobbes ad Sabim.
529. prope Cameracum.
530. prope Valentianas ad Scaldim.
531. prope Valentianas ad Scaldim.
532. in Hannoniā.
533. Maroilles in pago Cameracensi.
534. Hunulfcurt Ch.
535. Honcourt prope Cameracum.
536. ecclesia Trajecti ad Mosam.
537. Mecheln.
538. Lier in Brabantiā.
539. Soigny.
540. Antoin ad Scaldim prope Tornacum.
541. Condé.
542. Merrelecchi Aim.
543. Merbech non longe a Ninoviā, Flandriae oppido.
544. Ticlivinni Baluz. Ticlivium Aim. Tichuinni Mabill.
545. Dickelvenne, prope Gerardi montem in Hannoniā.
546. Leuse in Hannoniā
547. Calmont in diocesi Leodiensi, cf. Gallia Christiana T. 3. p. 935.
548. Dinant.
549. Eich ad Mosam prope Masejum, quod contra Suestram jacet.
550. Andenne ad Mosam.
551. Wasler in Faniā sylvā (la Faigne) prope Melbodium.
552. Haumont in Hannoniā.
553. inter ostia Scaldis et Mosae atque Demeram, in quo exempli gratiā Bergenopzoom et Herzogenbusch.
554. Gandensis, fortasse Tornacensis, et alii duo mihi ignoti, inter quos fortasse Mansuariensis.
555. Camatensem Ch.
556. le Cambresis.
557. Hennegau.
558. ad confluentes Sabis et Mosae.
559. sunt Haspingau, Lossensis et duo incogniti, e quibus fortasse Tungrensis.
560. Mosagao.
561. illā Ch. Bouquet.
562. Viset inter Trajectum et Leodium.
563. ad fluvium Chiers, nomen a castro Scarponnā, hodie Sanponne vel Charpeigne inter Metas et Tullum, sortitus.
564. circa Viridunum.
565. le Dormois in diocesi Remensi «ubi vicus celebris Sindunum ad Axonam, Senuc dictus».
566. ab occidente urbis Luxemburg.
567. ad ripas Alisontiae, Ornae et Cari fluminum (Elz, Orne, Chiers).
568. circa Mosomagum, Mouzon ad Mosam.
569. ad fluvios Mosam et Barum, in quo Donchery. Valesii Notit. Gall. p. 133; versus septentrionem igitur usque ad pagi Lomensis confinia pertinuisse videtur.
570. intra Mosam et Urtam circa Huy.
571. ad Odornam, quae Matronam influit.
572. al. Tremarus Bouquet.
573. in quo Barrum ad Albam.
574. le Portois
575. nec Valesio, nec Bouqueto notum. Calmetus ad fluvium Seille situm autumat; quum vero comitatus Seline vel Selme Hludovico datus sit, hic fortasse de terrā ad fontes fluvii Saulx, qui cum Odornā Matronam influit, sermo esse possit; melius quid modo non occurrit.
576. i. e. pagus Uceciensis.
577. deest Aim.
578. cardinales Ch. Joannem et Petrum itemque Joannem episcopos, et Petrum cardinalem ecclesiae Romanae presbyterum Aim.
579. Wibodus non erat legatus Ludovici imperatoris sed Hadriani papae, ut constat ex litteris ejusdem papae ad Carolum regem, ad episcopos ejus regni, et ad Ludovicum Germaniae regem, 5. Kal. Jul. indict. 3. datis. Bouquet.
580. Winebodum Aim.
581. se intromittere praesumeret Aim.
582. deest Aim.
583. ad Aim.
584. Ansegisilus iste haud alius est ab Ansegiso Abbate, qui anno sequente subrogatus est Egili seu Egiloni Archiep. Senonensi, cujus obitus hoc anno 871. contigit. Quodnam fuerit illud S. Michaelis Monasterium, cujus Abbas erat Ansegisus, non levis est controversia, ut notat Mabillonius lib. 37. Annal. Bened. num. 11. Sunt qui existimant hanc esse S. Michaelis apud Bellovacos Ecclesiam, quae ex Monasterio Collegiatā evaserit. At contra opponunt alii nullum ejus Ecclesiae monumentum ante saeculum duodecimum. Hincmarus apud Frodoardum lib. 3. cap 23. Ansegisum vocat Remensis dioeceseos, id est provinciae, Monachum. In decreto Cleri et populi Senonensis ad provinciales Episcopos dicitur Ansegisus Presbyter Remorum dioeceseos, Ecclesiae autem Belvacensium, atque abbas Monasterii S Michaelis. Bouquet.
585. Etharium Aim.
586. laicum Romam cum Aim.
587. Carolus Ch.
588. ingeniose inter eos, qui in Viennā erant illam custodientes, dissensionem mittens, magnam partem eorum sibi conciliavit Aim.
589. reddidit Aim.
590. Gauzlinum, abbatem monasterii sancti Germani Aim.
591. deest Aim.
592. Eos excommunicavit Hincmarus, Remensis Archiepiscopus, et Censurae formulam ad Archiepiscopos aliarum provinciarum atque ad nepotem suum Hincmarum Laudunensem Episcopum, mittit subscribendam. Hincmarus ter quaterque admonitus subscribere renuit, sive Regis et Archiepiscopi odio, sive similis causae societate, sive ad Hadriani Papae gratiam magis ac magis emerendam. Nam Carolomannus Hincmari Laudunensis exemplo, et forsan consilio, Legatis Romam missis, et appellatione ad Pontificis judicium excommunicationem conatur effugere, Hadrianus ad eam appellationis vocem excitatus, et Principis impii legatione deceptus, et aliunde ob regnum Austrasiae occupatum Carolo infensus, ejus patrocinium ardenter suscipit, patremque de cogitatā adversus filium vindictā graviter reprehendit in Epistolā ad eum datā III. Idūs Julii Indictione IV., anno scilicet 871. Scripsit et ad Episcopos litteras eādem subscriptione notatas, vetatque excommunicationem in Carolomannum jaculari. Eodem die ad regni Proceres litteras dedit, ne a patre vocati ad arma contra filium progrediantur. Bouquet.
593. Sennensis Ch.
594. de quibus deest Aim.
595. hic in Aimoini continuatione totus annus excidit, ita ut nonnisi anni 872. verbis et sabbato ante palmas iterum incipit.
596. Juram Bouquet. Jurum Ch. pluries, et vereor, ne hanc lectionem, et Reginoni acceptam, Bouquetus suo tantum arbitrio ejecerit.
597. emisit Ch.
598. Duciacum seu Dusiacum villa erat sita in pago Mosomagensi ad fluvium Charem (le Chier), cujus mentionem facit Flodoardus in Chronico et in historiā Remensi, diciturque hodie Douzi les-Pres. Eā in villā hoc anno 871. celebratum concilium Duziacensis, cujus acta publicata sunt a Labbeo Tomo 8. concil. p. 1547. In eā Synodo Carolus Rex accusatorem se contra Hincmarum Laudunensem praestitit, libellumque Proclamationis Patribus obtulit, qui recitatur in Concilio Duziacensi parte 1. cap 4. Eidem quoque Synodo expostulationis libellum obtulit Hincmarus Remensis, plurima querimoniarum capita continentem, quae videsis in Actorum ejusdem Concilii parte 2. Acceptā Regis Caroli adversus Hincmarum Laudunensem Proclamatione, ad singula capita Episcopi respondent. Quae responsio pars est tertia Synodi Duziacensis. In quartā Hincmarus Laudunensis respondere renuens, Hincmarum Remensem recusans, et ad Romanum Pontificem appellans, ab Episcopis depositione dignus judicatur. Hadrianus Papa, acceptā Synodicā Epistolā causae totius relationem continente, sententiam in Hincmarum latam confirmare noluit, quin et jussit eum mitti Romam cum accusatore idoneo, ut judicium retractaretur. Praeterea ad Carolum scripsit Epistolam paulo asperiorem, quā cum ejus offensam majestatem perspexisset, aliam rescripsit honorificentiorem et mitiorem. Carolus, omissā aut certe dissimulatā mitiore Epistolā, ad priorem solam adhaerescit, eique majore, quam alias unquam, perturbatione respondet. Bouquet.
599. Namnetensem, jam et Turonensem. cf. Adriani II. epistolas ad h. a.
600. Rainisburg Ch.
601. Rheitium Ch.
602. Regino et Annalista Mettensis aiunt Adalgisum Graecorum persuasionibus corruptum haec molitum esse, quae tamen paulo aliter narrant. Aliter etiam Porphyrogenneta in Vitā Basilii avi sui hanc perfidiam refert, eamque Soldano attribuit. Bouquet.
603. Monasterium Leodicense sancti Landberti intelligit Mabillonius libro 37. annalium Benedictinorum num. 32. Bouquet.
604. sabato Ch.
605. et Ch. Bouquet.
606. non deest Ch.
607. in deest Aim.; ita et ad infra ante Silvacum, Reginisburg etc.
608. Hic Gerardus non alius videtur a Gerardo Provinciae duce Bouquet. cf. supra a. 871; sed Gerardum, postquam a Provinciae ducatu exciderit, Bituricensem comitatum nactum esse, neminem testem habemus.
609. Bernardus iste, filius Bernardi Septimaniae ducis, comes erat Arvernensis; fuit etiam Gothiae marchio anno 879. Bouquet.
610. Bernardus, Tolosanus comes, non fuit a Carolo Calvo constitutus comes Carcassonensis et Radensis; sed in istos comitatūs, qui pendebant a Tolosano marchionatu, supremam auctoritatem obtinuit. Bouquet.
611. le Rasez, inter Carcassonam et Narbonam. Vales. p. 467.
612. jurare Ch. Bouquet.
613. magnum Ch. maximam Aim.
614. commendaverunt Ch., et Bouquet.
615. eum Ch.
616. missos al. Bouquet.
617. praedecessor Aim.
618. Martinum Aim.
619. scilicet Aim.
620. scisma Ch.
621. Focii … Focium Ch.
622. diffinire statuerunt, quaedam pro Aim.
623. in Aim.
624. apud S. Petrum Aim.
625. crastina al. Bouquet.
626. ob partem scilicet regni Lotharii sibi a Ludovico Germaniae rege redditam. Bouquet.
627. habebant Aim.
628. illud Ch.
629. mandato Aim.
630. Parmensem
631. facta Ch.
632. Liadi Aim.
633. Bernardus iste non alius videtur a Bernardo comite Arvernico, filio Bernardi Septimaniae ducis: sed quibusnam honoribus donatus fuerit, incertum. Bouquet.
634. Carolus, qui partem regni Lotharii occupabat, veritus ne ea sibi eriperetur, in hoc Placito exegit ab Episcopis et Laicis in parte a se рossessā consistentibus professionem et sacramentum. Bouquet.
635. immoratus cum quae … disposuisset Aim.
636. locutus Ch.
637. Joannes Ch.
638. 874. Aim.
639. et in aliis regnis Aim.
640. filium ejus Aim.
641. remergerent Aim.
642. in regno ejus Aim.
643. regnum Aim.
644. pacis Ch. Bouquet.
645. decrevit, episcopos … morabatur convocavit Aim.
646. Silvanectensis Synodi Acta periere: Tomo tamen IX. Concil. pag. 258. referuntur singularum Synodi partium tituli, quinque capitibus distincti. Bouquet.
647. deest Ch.
648. quod sane ipsi fecerunt Aim.
649. post quod factum Aim.
650. potentatum Aim.
651. amisit Ch. Bouquet.
652. alios in societatem suam, etiam de aliis regnis, quos valebant Aim.
653. in quā servabatur, donec videretur si se a malis suis convertere vellet Aim.
654. al. locum Bouquet. locus et spatium sicut meditaretur non daretur Aim.
655. In brevi Chronico Epternacensi apud Martenium Tomo 4. Ampl. Collect. col. 509. male haec referuntur ad annum 871. his verbis: Anno Incarnationis Domini DCCCLXXI., Indictione IV., Carolus Rex frater Lotharii Imperatoris, filius Ludovici Pii, Кarlomannum filium suum, qui per apostasiam Diaconatūs officium spreverat, et turbam praedonum ac latronum sibi sociaverat, cum quibus regnum patris infestabat, ac Ecclesias Dei devastabat, captum oculis privavit; cui a patruo suo Ludovico Rege Coenobium Epternacense concessum est ad subsidium vitae. Invenimus etiam cartulam, quae anno VIII. post obitum Lotharii Regis, qui est annus Incarnationis Dornini DCCCLXXVII, Indictione X, suis temporibus facta est, in quā continetur Carlomannum nomen habuisse Abbatis. Quo VII. anno post amissionem oculorum suorum defuncto, Adelardus junior Comes successit, etc. Bouquet.
656. pernitiosa Ch.
657. cod. reg. haberet quod in proximo Bouquet.
658. perterritus ecclesiam est ingressus quae domui in quā jacebat adhaerebat Aim.
659. missam ut aiebat Aim.
660. quam et laicis Ch.
661. patris sui Aim.
662. contigerit Aim.
663. discindens Ch.
664. in terram deest Aim.
665. deest Ch.
666. germanice scribitur jam weh!
667. suis Aim.
668. appulso Aim.
669. Hidrontus Ch.
670. Joanni Ch.
671. apud Capuam Aim.
672. denuntiat Ch.
673. Corbejo Ch. Bouquet.
674. fuerat cohibendus Aim.
675. Mayenne.
676. residente Ch.
677. effundit Ch.
678. monarchia Ch. Monachia Bouquet.; qui in margine Munich scripsit, Monachium vero aliquot saeculis post construi coeptum; quod ego restitui, omnibus arridebit. Aim. marchā legit.
679. versus Reginisburch Aim.
680. Renisburch Ch.
681. sancta Dei ecclesia Ch.
682. Renisburg Ch.
683. pronunciandum Bechin; Behemi, fortasse a duce suo Bech anno 805. occiso nomen sortiti.
684. Andegavensis Aim.
685. sic Ch. Bouquet. Aim.; legendumne viveret?
686. petentes ut eis Aim.
687. Lizinii Aim.
688. Evreux.
689. al. Pictas Bouquet.
690. nivis Aim.
691. Quintini usque monasterio sancti deest Ch.
692. Celebratum est hoc Placitum seu Concilium adversus incesta conjugia et rerum Ecclesiasticarum pervasiones, ut testatur Epistola ejus Synodica ad Episcopos Aquitaniae, quae sic incipit: Sancta Synodus plurimarum provinciarum, nutu divino et sanctione domni Caroli Regis gloriosi apud Duziacum secus municipium Mosomum Remensis parochiae in Dei nomine anno Incarnationis Dominicae DCCCLXXIV., Indictione VII., Idibus Juniis convocata, dilectis fratribus et venerabilibus consacerdotibus nostris, in provinciis Aquitanicae regionis sanctas Dei Ecclesias gubernantibus, plurimam in Salvatore salutem. Extat integra apud Labbeum Tom. IX. Concil. pag 258. Bouquet.
693. mansaticos Ch.
694. id est diversoria, villas regias in quibus manere consueverat.
695. nuntiis Ch.
696. et Vurnahat Ch.; alii Vurfan Bouquet.; quod Vurfano Reginonis propius accedit. Pascuitano et Urbano Aim.
697. deest Ch.
698. Ruulni Aim.
699. forte Plebelanum, quod ipse condiderat, quodque ab auctore vocatum est monasterium Salomonis, Moutier-Salaun.
700. conlatione Ch. Bouquet.
701. aborsus Ch. aborsu Aim.
702. Barivum Aim.
703. Baisieu, duabus a Corbejā et vico Buissi leucis distans, versus occidentalem plagam. Bouquet.
704. in Aim.
705. Hludowicus ex Germaniā Aim.
706. deest Aim.
707. al. Pontionem Bouquet.
708. vicinis suis consiliaris Aim.
709. operuit sicque Calendis Februarii iter suum incoepit media desunt in codice S. Bertini.
710. al. Remis Bouquet.
711. accipere Ch. Bouquet.
712. iterum alium Aim.
713. Hludowicus ergo rex Germaniae Aim.
714. al. Engilramno Bouquet.
715. domesticissimo Aim.
716. et filio ac aequivoco Aim.
717. celebravit. Karolus quibusdam codex S. Bertini.
718. Joanne Ch.; ita saepius.
719. die idem Carolus beato Aim.
720. ordinato cum collegis Aim.
721. rediens usque cum quā imperator hic inseritur ex Aim.; deest Ch. Bouquet.
722. Ansigisum Ch.
723. Senensem Ch. Aim.
724. Julio Ch. Aim.
725. et ceteris quibusdam clericis Aim.
726. sacrosanctis evangeliis apud Ponticonem venit habetur in fragmento historico relato in duobus Codd. regiis, et uno Sangermanense. Bouquet.; deest in Ch. et Bouquet.
727. apud Ponticonem deest in Aim.
728. et datā Ch. Aim.
729. Sennensis Ch. Aim.
730. legere Aim.
731. ipsa legi epistola Ch.
732. his jussis Ch. his jussis apostolicis Aim.
733. In aliis tamen ejusdem Synodi Actis ab Odoranno in Chronico recitatis Ansegisi Primatus unanimiter agnitus ac susceptus dicitur. Bouquet.
734. potuit Ch.
735. adolationem Ch.
736. dominus Ch. Bouquet.
737. ponere Ch.
738. iterum Aim.
739. Wiliberto Ch.
740. praefata Aim.
741. illis … reddentibus retionem Aim.
742. nullatenus Aim.
743. deest Aim.
744. scedulam Ch.
745. Ansegisi Ch.; ita saepius.
746. ab deest Ch. Aim.
747. dissona Aim.
748. deest Aim.
749. Gaumensi Aim.
750. id est Savinense, vel Sabinense. Eadem scribendi ratio etiam in actis synodi Duciacensis et apud Anastasium initio vitae Hadriani II. cap. 9. observatur. Mirum certe et evidens, vel doctissimos viros in apertissimā re falli posse, testimonium est, Baronium, ipsum R. E. Cardinalem, et Vignolium, Anastasii editorem, qui res Romanas probe nosse debuerat, locum illam in vitā Hadriani non de episcopo Sabinensi, sed de episcopo Cavensi (in regno Neapolitano) interpretatos esse, quum tamen de consecratione summi pontificis, quae proprie ad episcopos Cardinales pertinet, ageretur. Nec Muratorius (in indice geographico T. XXV.) de episcopo isto certus fuit. Quod ideo monui, ut mihi quoque, quae in tanto opere minus congrua vel docta attulero, facilius condonentur.
751. Senensem Aim.
752. Adalardum Ch.
753. imperator Aim.
754. Stenay.
755. eo praedantibus … ibant. Nortmanni vero Aim.
756. barcas Aim.; Germanice barken.
757. autem Aim.
758. si plus per rectum Ch. Bouquet. si plus per drictum et si per jus et aequm Aimoini codices.
759. Andernach.
760. deest Aim.
761. Leodiensi.
762. conventio Aim.
763. fugando Ch. Bouquet.
764. sauginae Aim.
765. mercatores ac scuta Ch. Bouquet.
766. et in Ch. Bouquet.
767. Trecensis Bouquet.
768. Ebroinus Aim.
769. Iesai 33, 1.
770. etiam Hludowici exercitus deest Ch. Bouquet.
771. verecunda Ch. Bouquet.
772. movet Ch. Bouquet.
773. Antennacum est abbati Lebeuf vicus dictus Antenai prope Altivillarense monasterium in dioecesi Remensi. De Antennaco mentionem facit Hincmarus archiepiscopus Remensis in epistolā editā ab Eccardo de scriptoribus medii aevi tomo 2. pag. 408. Bouquet.
774. autem Aim.
775. ferirent Aim.
776. Salmontiaco Ch.
777. veniens Ch. venientes Aim.
778. quibusdam Aim.
779. Marciennes in Belgicā Bouquet.
780. benificiola Aim.
781. ad se venire Aim.
782. Vinziniacum Ch.
783. abbas Lebeuf Virziniacum villam interpretatur locum dictum, prope monasterium sancti Basoli, in dioecesi Remensi. Mabillonius lib. 37. ann. Bened. num. 79. existimat locum esse Visignicurt vocatum, prope Praemonstratum. Est quoque Virciniacum villa, vulgo Versigny, tribus circiter leucis distans a Crespy-en-Valois. Bouquet.
784. Hinc ab Aimoini continuatore plura de monasterio S. Germani Parisiensi addita sunt, quae in annalibus non habentur. Ch.
785. al. missorum Bouquet.
786. Bouquetus corrigendum censet 18. Kal. Julii, cui assentiri nequeo. Observari enim, in Calendariis manuscriptis, dum voces Kalendae, Nonae et Idūs litteris majusculis scribendae essent, id non Kalendis, Nonis et Idibus cujusque mensis, sed eā die fieri solitum, quae prima ad dies istas referuntur. Ita KALEND. JUL. non diei Kalendarum Juliarum, sed diei 14. mensis Junii adscribitur; et totum spatium inde a 14. die Junii usque ad 1. Julii Kalendarum Juliarum nomine venit. Hincmarum igitur hic initium Kalendarum Jul. i. e. ipsum 14. d. Junii (quo synodus habita est) innuere voluisse videtur.
787. Junii Aim.
788. exstant in capitularibus Caroli Calvi Tit. 53. ubi dicuntur constituta Carisiaci 18. Kalendas Julias indictione 10. Bouquet.
789. haec ad conventum Compendiensem Nonis Maji habitum referenda, quem cum placito Carisiacensi confundit noster annalista. Hoc tributum laicis et ecclesiasticis fuit impositum ob Rollonem, Normannorum ducem, qui Rotomagi anno superiori sedem fixerat. Compendiensis conventus recitatur in capitularibus Caroli Calvi tit. 52. Bouquet.
790. a domino ipso excultis.
791. ingenuo Aim.
792. contra voluntatem suorum Ann. Vedast.
793. Lirim et Jurim Aimoini codices.
794. anathema … adnoxius Aim.
795. Andranacum Aim. Antennacum corrigendum.
796. i. e. secundiscrinium, secundum inter cancellarios.
797. Pippinus et Heribertus, filii Pippini supra ad a. 834. memorati, nepotes Bernardi, regis Italiae.
798. ire Aim.
799. Dertonam vel Tortonam.
800. quā Aim.
801. correptum Ch.
802. ita Ch. Bouquet. et Hist. regum Francorum apud Bouq. VII. p. 259. ex cod. S. Victor. Paris. N. 419; Aim. creditus.
803. vicus editoribus incognitus, fortasse Briançon, non oppidum illud satis notum, sed viculum ad ripam Isarae paulo infra Moustiers-en-Tarentaise.
804. in vilissimo tugurio deest Aim.
805. codex regius et Aimoini continuator: Sepelierunt eum in basilicā beati Eusebii martyris in civitate Vercellis, ubi requievit annis septem. Post haec autem per visionem delatum est corpus ejus in Franciam, et honorifice sepultum in basilicā beati Dionysii martyris Parisius. Carlomannus vero pene etc. Bouquet.
806. Nantu Aim.
807. usque Arvernum Aim.
808. ut putabat Aim.
809. sancti Dionysii martyris Aim.
810. ubi audivit Ch. Aim.
811. suum Vercellis Aim.
812. conspirasse Aim.
813. omnia quae illorum erant Bouquet.
814. Avenai in diocesi Remensi Bouquet.
815. Witmarium Aim.
816. Casinum Aim.
817. Chesne-Herbelot, modo positum extra silvam Cotiam. Bouquet.
818. investiret Aim.
819. debita Aim.
820. vassi Aim.
821. Sequentia usque ad a. 878. omisit Aimoini continuator. Omittuntur etiam in codice regio. Bouquet.
822. apud Sirmondum et Baluzium in capitularibus pater meus a se et a me servaturum.
823. id est servandum.
824. episcopos Ch.
825. ad finem hujus anni 877. spectare videtur epistola Hincmari ad Gozlinum, abbatem sancti Germani a Pratis, quam memorat Flodoardus lib. 3. cap. 24. Gozlinus patrem habuit Roriconem comitem Cenomannensem, fratrem Gozfridum, sororem Blichildem, quae mater fuit Bernardi Gothiae marchionis. Bouquet.
826. anno 878 deest Bouquet.
827. Hugo, abbas et marchio, filius erat Conradi Autissiodorensis comitis, frater Conradi Parisiensis comitis, et, ut nonnulli volunt, Roberti Fortis. Bouquet.
828. Immo Aim. invaserunt ac ideo quia frater Ch.
829. Emeno, Pictaviensis comes, frater erat Bernardi, patris Bernardi rebellis. Bouquet.
830. legendumne insuper et Rotomicum?
831. ignoratur.
832. praedati Ch. Bouquet.
833. exiit ferens secum preciosissimas reliquias, et cum Formoso episcopo Portuensi navigio Aim.
834. al. missos Bouquet.
835. ibique ab episcopis istius regni stipendia sibi dari fecit Aim.
836. Ex epistolā Johannis VIII. papae patet, Ludovicum jam Trecas advenisse (Trecis fuisse P.) die 18. Augusti. Bouquet. – Fortasse, ut supra a. 877. initium Kalendarum, i. e. dies 14. Augusti, intelligendus est.
837. in fragmento historico relato in duobus codicibus regiis et uno Sangermanensi: Johannes papa in Gallias venit, et apud civitatem Trecas diu moratus est; habuitque synodum episcoporum, in quā Hymarus (Hincmarus) Lauduni Clavati episcopus, post avulsionem oculorum suo episcopatu est donatus. Bouquet.
838. Ipse Johannes papa in privilegio monasterii Tornutiensis sic loquitur: Anno Dominicae incarnationis 878. indictione undecimā, regnante piissimo atque gloriosissimo rege Hludovico, Caroli filio serenissimi Augusti, ... ego Johannes episcopus, servus servorum Dei, atque praedictus filius noster gloriosus rex Hludovicus, constituimus conventum venerabilium archiepiscoporum, necnon et praesulum totius regni Trecas civitate; quo interfuit memoratus rex piissimus: eoque pacto precatus est nos cum filiis et fratribus nostris episcopis jamdictus gloriosus imperator, ut Tornutium monasterium, ... in comitatu Cabilonensi supra Sagonnam fluvium,... privilegio nostrae auctoritatis corroboraremus. Ubi observandum est Hludovicum imperatorem dici, licet ter antea rex vocatus fuerit. Labbei Conc. T. IX. p. 277. Bouquet.
839. sequetur Aim.
840. deest Ch. Bouquet.
841. deest Aim.
842. deest Ch. Bouquet.
843. prosequimur Ch. Bouquet.
844. excommunicatis Ch.
845. et Aim.
846. sequentia usque Quod diploma Johannes desunt in cod. regio et in Aimoini contin.
847. communione Ch.
848. I. Joh. 5, 16.
849. exilisse Ch. Bouquet.
850. Haec Ludovici Balbi coronatio Regia tantum fuit, non Imperialis, ut multi cum Baronio existimarunt; licet Johannes Papa in eum Imperium transferre studuerit ob idque a Romanis vexatus, urbe hoc anno excedere coactus sit, ut refert Sigebertus in Chronico. Bouquet.
851. oppipare Ch.
852. Ludovicus, ut uxorem ipsius Reginam Johannes coronaret, impetrare non potuit, quod illa, priori rejectā conjuge, superducta esset. Duas quippe uxores Ludovicus habuit; unam Ansgardem, quam in ipso juvenilis aetatis flore, inconsulto patre, duxerat, ex quā Ludovicum et Carlomannum filios suscepit; alteram Adheleidem, quam jussu patris, Ansgarde rejectā, thalamo suo sociavit, et moriens gravidam reliquit. Hanc itaque coronare ob eam causam Pontifex recusavit. Mabillonius lib. 38. Annal. Benedict. Num. 4.
853. donandā Aim.
854. tollere Aim.
855. Immonis Ch. Limnonis Aim.
856. Laudunensis.
857. Hincmarus Laudunensis Libellum seu Proclamationem Johanni Papae in Synodo Trecensi obtulit contra Hincmarum Rem. Archiep. et omnium animos ad commiserationem commovit: Transmissus sum, inquit, in exilium, in quo per duos annos sumus, sed aliquanto tempore ferro vinctus custoditus sum, duobus annis ferme рeractis insuper caecatus sum, et usque modo retentus, ad vos et ad vestrae piissimae serenitatis praesentiam, mox ut venire dimissus potui, accessi, etc. Vide Tom. IX. Concil. pag. 315. Bouquet.
858. deest Ch.
859. consentiret Ch. Bouquet.
860. Factio fuit ista, non ratio, inquit Cellotius in Vitā Hincmari junioris Paragr. XXI., ut aiunt iidem in eodem loco, alio in proposito historici: quam, qui Laudunensi bene volunt, aut male Remensi, habent pro restitutione: at non satis consulte: quippe qui non animadvertunt gratiam hanc esse, non judicium; permissionem, non sententiam; non esse retractatam causam, acta Concilii non rescisa, Johannis ipsius audito Imperatore sententiam non mutatam; imo potius confirmatum in Episcopali sede Hedenulphum, a quā et successoris possessione, et orbitate suā excludebatur Hincmarus. Omnium pessime chronici Adonis auctarium Episcopatu donatum esse scribit: quasi exclusus a Laudunensi ad alium Episcopatum translatus est, quod ne per somnium quidem narrant historici. Imo vero inglorius in suā illā Sacerdotali parte non multo post obiit: tunc etiam commendatus ab avunculo, qui Hugoni Abbati scripsisse legitur apud Flodoardum lib. 3. cap. 24., notificans illi obitum Hincmari nepotis sui Laudunensis Episcopi, rogans ut pro ejus animae remedio per subjectos ac familiares suos Domini misericordiam deprecari satagat. Idem autem Remensis Hincmarus illo in Concilio plurimis a Johanne Papā honoribus affectus, apologetico generali omnibus suis adversariis satisfecit, de quo non semel (capp. 21. et 29.) Flodoardus in historiā: ac demum multis magnisque perfunctus laboribus in senectute bonā, aemulis superstes omnibus, migravit ad Dominum, anno Episcopatūs sui septimo supra trigesimum, Christi 882. Bouquet.
861. crastino Aim.
862. Theodoricum Ch.
863. secrete Aim.; legendum videtur decreto dispositos.
864. Trecis Aim.
865. Cavillonem Ch.
866. claustra Aim.
867. rex a Trecis Aim.
868. sobrinum Ch. Bouquet.
869. suorum Aim.
870. Furoni Aim.
871. Foron a Trajecto et Aquisgrano aeque distans. Feruntur ibi superesse etiamnun fossae et aggeres et rudera fundamentorum veteris castri in proximo colle, Opde saele dicto, ut Miraeus ait, quas esse reliquias existimo veteris palatii Furonensis. Vales. Notit. Gall. p. 212.
872. DCCCLXXIX. ind. duodecimā Aim. Sirm. Baluz.
873. dicente rege Ludovico filio Caroli deest Aim.
874. patris Ch. Bouquet.
875. purprisum apud Sirmondum, Baluzium, Aimoini continuatorem et in codice regio; usurpatum Ch. Bouquet.
876. in Italiā Aim.
877. al. quod Bouquet.
878. deest Ch.
879. talis amicitia inter nos maneat Aim. Sirm. Baluz. cod. regius.
880. pertinet, non velit aut forte consiliet Ch. Bouquet.
881. in deest Ch.
882. alterutrius Aim.
883. uterque Aim.
884. necessitas illi fuerit Aim.
885. quam optime Aim.
886. quam optime Aim.
887. adjuvabitis Aim.
888. neuter Aim.
889. neutro Aim.
890. uterque Aim.
891. al. falsarium Bouquet.
892. inferre Ch. Bouquet.
893. qui ad … invitentur, ut nullatenus … obsecrentur Ch. Bouquet.
894. qui eos ad placitum … invitent, et ut nullatenus venire different obsecrent Sirm. et Baluz.
895. valuerint Ch. Bouquet.
896. deest Ch.
897. omnes ut non Ch.
898. scismata Ch. Aim.
899. uterque Aim.
900. misfactum Sirm. et Baluz.
901. regulariter Ch. Bouquet.
902. possit neuter nostrum Aim.
903. uterque Aim.
904. perdiderint Ch. Aim.
905. suam Ch.
906. ita de illis Ch.
907. Bernardus iste alterius Bernardi et Blichildis Roriconis Cenomannensis Comitis filiae filius, Gothiae Marchionatu donatus fuerat anno 865. post Humfridum. Anno 878. in Trecensi Synodo anathemate percussus est et honoribus privatus. Bouquet.
908. Bernardus, Arvernicus comes, filius erat Bernardi, Septimaniae ducis, et Dodonae. Pater fuit Guillelmi pii. Anno 878. Gothiae Marchionatu donatus est; obiit anno 886. Bouquet.
909. Hugo abbas, Conradi comitis filius, mortuus est anno 886. Boso dux erat Provinciae, Theodericus, Ludovici Balbi camerarius, Augustodunensis comes. Bouquet.
910. per Adiorum Aim.
911. vulgo Iouarre in pago Meldensi. Bouquet.
912. se ab infirmitate liberari non posse Aim.
913. Belgivacensem Ch. Aim.
914. deest Ch.
915. illis Ch. Bouquet.
916. ut Aim.
917. Goslinus, qui sancti Germani a Pratis et sancti Dionysii abbas fuit, et postea Parisiensis episcopus, erat filius Roriconis, Cenomannensis comitis, frater Blichildis, matris Bernardi Gothiae marchionis. Bouquet.
918. Chuonrardum Ch. Bouquet.
919. Conradus, Parisiensis comes, filius erat Conradi, Autissiodorensis comitis, frater Hugonis abbatis. Bouquet.
920. quaedam subtilia media Aim.
921. dicti Goslinus et Conradus Aim.
922. le Tairin, influit in Isaram apud Creil. Bouquet.
923. Naram Aim.
924. al. missos Bouquet.
925. obviam ei adducerent Aim.
926. Servais prope la Fere Bouquet.
927. Sarracenorum Aim.
928. Gualterum Aim.
929. ejus filios possidere consentiret. Aim.
930. ad socios suos Aim.
931. cum abiret decessisse deest Ch. Bouquet.
932. illas partes Aim.
933. Ludovico scilicet et Carolomanno deest Aim.
934. Ansegisum et alios deest Aim.
935. Id tamen nullo praesente Metropolitano factum ait Ivo Episc. Carnot. Epist. 189. ubi solius Ludovici et uxoris ejus meminit. Verum Carlomannus ipse post tres annos, cum, mortuo fratre, denuo coronatus est Carisiaci, meminit scripti quod in Ferrariarum Monasterio coram altare S Petri tunc perdonavit, se scilicet unicuique Episcoporum et Ecclesiis eis commissis Canonicum Privilegium et debitam legem atque justitiam conservaturum, et defensionem exhibiturum. Mabillonius lib. 38. Annal. Bened. Num. 21. Bouquet.
936. Constantino, Basilii imperatoris filio. Bouquet.
937. Illud re ipsā praestitere in concilio Mantalensi. Bouquet.
938. Longobardia Ch.
939. depraedabant Ch. Bouquet.
940. la Vienne, quae infra Chinon Ligeri conjungitur.
941. absorpti perierunt Aim.
942. Cluziacum Aim.
943. Douzi-les-prez in Mozomagensi pago ad fluvium Chier. Bouquet.
944. Hercuriacum Aim.
945. Ecri ad Axonam … Ribemont ad Isaram. Bouquet.
946. peractis Ch. Bouquet.
947. Ludovici regis Francorum Aim.
948. Francorum Aim.
949. deest Ch. Bouquet.
950. al. markis Bouquet.
951. id est comitatu Tolosano, Septimaniā, marcā Hispanicā, totā parte regni Lotharii, quam Boso dux invaserat. Bouquet.
952. obtineret Aim.
953. redientes Ch. remeantes Aim.
954. sobrinis Ch. Bouquet.
955. Carolo, Ludovico et Carlomanno, Ludovici Germaniae regis filiis.
956. Ludovicus et Carlomannus, filii Ludovici Balbi. Bouquet.
957. al. Theutboldum Ch.
958. Gent.
959. cum hoste suā venturum cod. regius.
960. Maçon.
961. Male Bernardus iste a Baluzio confunditur cum Bernardo Gothiae marchione et comite Arvernensi, patre Guillelmi pii. Bouquet.
962. obsidendum Ch. Bouquet.
963. sobrinis Ch. Bouquet.
964. illis valedicens Aim.
965. citato itinere Aim.
966. ungi Aim.
967. verba ista desunt Bouquet.
968. Quae sequuntur, deflorata sunt a chronistā de gestis Nortmannorum a. 879.
969. hostium Aim.
970. in Nortmannos Aim.
971. copiis Aim.
972. ire Aim.
973. Stromus Codex Bertin. Stroms Ch. Bouquet.
974. nuntiatum Ch.
975. sobrinus Ch. Bouquet.
976. in Lotharingiā Aim.
977. concederet Aim.
978. sed et Aim.
979. perrexit. Vir plenus omnibus immunditiis et vanitatibus, infirmatus est Aim.
980. et proxime, et inde Aquigranense Aim.
981. et inde Aquis Ch. et Bouquet. Quod jure correxisse mihi videor.
982. Huc referre juvat quod de Normannis narrat Folcuinus, abbas Laubiensis, in libro de gestis abbatum Laubiensium tomo 6. Spicilegii recitato cap. 16.: «Gens quaedam aquilonaris, de quā forte dictum est: «Ab aquilone pandetur omne malum (Jerem. I, 14.)», quam plerique Nortalbincos, alii usitatius Nortmannos vocant, piraticam agens, novo et inaudito retro ante temporibus modo Franciam est aggressa; quae maria primum occupans, demum ostia fluminum quae Franciam alluunt, est ingressa, subinde restans, subinde progrediens: ubi resistentem vidit neminem, quaquaversum sibi libitum visum est, ferebatur. Qui videlicet Nortmanni per quatuor nobilissima flumina, Rhenum et Scalt ab oriente, Sequanam et Ligerim ab occidente, Franciam ingressi, incendiis et rapinis omnia depopulantur, nulli sexui vel aetati parcentes, captivos abducunt; ipsa etiam altaria paganis manibus profanantes: quorum metu plura sanctorum corpora, et optima quaeque ad tutiora loca deportantur: sed nostrorum patronorum non necesse fuit longius asportari; quoniam adjacens Tudinii castrum, idque nobis proprium et munitissimum, fecerat influentes indemnes haberi; villarum vero longe positarum erat multi exterminii desolatio». Folcuinus mortuus est anno 990. Bouquet.
983. Ambianensis Aim.
984. al. Mosomensi Bouquet. Mosoviensi Aim.
985. Augustudinensem Ch.
986. Astingas Ch.
987. et placidā mente Ch. Bouquet.
988. cor ejus, ut placitamento Godefridum cum suis ad baptismum susciperet, et Frisiam … exciperet, interveniente quorundam obtentu Codex regius et Aim.
989. Idem namque Sigefridus cum 40 milibus Nortmannorum Parisius urbem obsederat. Sed resistente Gozlino praedicto, praesule ipsius urbis et abbate coenobii sancti Germani, necnon Odone tunc comite, postea Francorum rege, meritis sanctae Dei genitricis Mariae almique Germani suffragiis, praedictis principibus opem ferentibus, urbem jam dictam non valentes capere, abscesserunt. Tunc etiam corpus beatissimi Germani in arcisterium (asceterium) ejusdem sancti pontificis, in civitate praedictā situm, a monachis delatum fuit. Ecclesiam vero ejus in suburbio positam pagani omnibus complentes spurcitiis, devastaverunt; et plurimis ipsorum virtute sancti praesulis extinctis, confusi abscesserunt. Unde praedictus Odo gavisus miraculis, quae in praedictā obsidione a sancto praesule Germano patrata viderat, adeptus culmen regium, vasculum, in quo nunc sanctissima pontificis membra Deo disponente requiescunt, auro et gemmis honorifice componi fecit. Ita et Aimoini continuator; sed haec huc male inserta, et ad annum 886. pertinent. Bouquet.
990. commisit Aim.
991. reversus Aim.
992. assumptis perrexit pro petitione codex Bertin.
993. quandam villam Aim.
994. Epernay.
995. Nortmannorum plenum exercitum praeveniens Aim.
996. Remi Ch. Remensem Aim.
997. copiis Aim.
998. Remos adierant Aim.
999. Avallis villa non procul ab urbe Remis, hodieque nomen servat; vocatur enim Avaux, estque comitivae titulo illustris. Valesius in not. Gall. p. 549.
1000. alluxit Aim.
1001. Odelricus episcopus, Rodulfus archidiaconus, et omnis Remensis ecclesiae clerus, omnibus ecclesiae Dei filiis. Quidam perversi et nefarii homines templum Dei cum sceleratā mente introeuntes, dum clementiam Dei exorare, et precibus deberent insistere, furtis et sacrilegiis instinctu diabolico non metuunt inhiare: ex quibus quidam, quos adbuc ignoramus, ingredientes hanc beatae Dei genitricis Mariae basilicam, pallium desuper altari sanctae crucis non timuerunt auferre: sed et alia quaedam nuper ablata sunt inde, linteamina videlicet ex lecto Frederici custodis ecclesiae; sed et de capellā sancti Petri infra claustrum ablatum est vestimentum sacerdotale in praesenti, in praeterito vero anno liber missalis. Quarum omnium rerum fraudatores et sacrilegos excommunicamus ot anathematizamus per virtutem et auctoritatem Dei omnipotentis patris et filii et spiritūs sancti, in virtute sanctae crucis, et virginitate beatae Dei genitricis Mariae, et auctoritate sancti Petri apostolorum principis omniumque sanctorum, ut sint excommunicati et separati a participatione corporis et sanguinis Christi, et ingressu ecclesiae, omnique christianorum societate, donec ad emendationem et satisfactionem veniant, vel praedicta quae abstulerunt huic ecclesiae reddant. Ita codex Bertinianus.