Ad Alpēs/XXXII

Caput XXXI	Caput XXXIII

CAPUT XXXII

Posterō diē via dūcēbat secundum^[1] lītus maris Hadriāticī, ubi ventī recentēs vim equīs incutiēbant,^[2] ac Cornēlius: “Omnia prōsperē cēdere videntur, et spērō nōs hodiē Arīminum usque prōgredī posse.”

Hōc audītō, Pūblius: “Mihi recordārī videor,” inquit, “flūmen Rubicōnem haud procul ab Arīminō in mare īnfluere.”

“Quīn etiam,” inquit pater, “ōstium flūminis quīnque ferē mīlia passuum ab oppidō abest.”

“Cūr tam multa dē flūmine Rubicōne?” inquit Sextus. “Ecquid^[3] memoriā dignum ibi factum est?”

“Dignissimum vērō,” inquit pater. “Parvus scīlicet est amnis, sed ab Ītaliā reliquā dīvidēbat^[4] prōvinciam ōlim Caesarī dictātōrī dēcrētam. Quārē cum ille Rubicōnem trānsībat, bellum patriae apertē īnferēbātur.”

“Cum rēs tantum in discrīmen addūcerētur,” inquit Sextus, “crēdō eum diū dubitāsse utrum trānsīret necne.”

“Rēctē dīcis,” inquit pater. “Sed Pūblius noster dē hāc rē profectō saepe lēgit, nec dubitō quīn ille libenter quaedam vōbīs nārrātūrus sit.”

“Optimē,” inquit Sextus. “Quō modō rēs ācta est, frāter?”

Tum ille: “Caesar in commentāriīs^[5] suīs plūrima dīcit dē iniūriīs sibi inlātīs, et dē causīs cūr arma sūmenda essent; sed dē trānsitū^[6] huius flūminis ipse nihil trādit.

“Apud Suētōnium autem multa inveniō, quae ad hanc rem pertinent. Nam ille dīcit Caesarem, cum ad flūmen vēnisset, conversum ad proximōs dīxisse: ‘Etiam nunc redīre possumus; sīn autem hunc pontem parvum trānsierimus, omnia armīs agenda erunt.’

“Tum quīdam iuvenis ēgregiā corporis magnitūdine et speciē prope sedēns repente appāruit, quī harundine canēbat.^[7] Ad quem audiendum nōn sōlum pāstōrēs sed etiam mīlitēs concurrērunt.

“In eīs erant aeneātōrēs^[8] quīdam; quōrum^[9] ab ūnō tubā arreptā, iuvenis ad flūmen prōsiluit^[10] et ingentī spīritū classicum^[11] exōrsus ad alteram rīpam contendit.

“Tum Caesar: ‘Sequāmur,’ inquit, ‘quō deōrum ostenta^[12] et inimīcōrum iniūriae vocant. Iacta est ālea.’^[13] Hōc modō flūmen trānsitum est.”

At Sextus: “Cum haec rēs Rōmam dēlāta esset,” inquit, “vereor nē^[14] Pompeius nūntium haud libenter accēperit.”

“Commōtus est nōn sōlum Pompeius,” inquit Pūblius, “sed etiam cīvitās tōta; multīque statim ex urbe ēgressī salūtem fugā petiērunt. Etiam Cicerō multum dubitābat utrum uxōrī fīliaeque suādēret ut Rōmae manērent necne.”^[15]

“Quid, obsecrō, eīs timēbat?” inquit Cornēlia. “Caesar certē cum fēminīs nōn bellum gestūrus erat.”

“Rēctē conicis,” inquit pater. “Sed omnia tum turbida erant; ac Cicerō etiam hōc modō loquitur: ‘Sīn homō āmēns^[16] dīripiendam urbem datūrus est’—quibus verbīs ostendit quantō in perīculō omnia versārī exīstimāverit.”

“Mihi quoque maximē mīrandum vidētur,” inquit Pūblius, “Cicerōnem et aliōs prīncipēs cīvitātis tantam inhūmānitātem^[17] Caesarī imputāsse.”^[18]

At pater: “Dē eius rēbus in Galliā gestīs fāma iam ēvulgāta erat; nec vērō Gallīs aut Germānīs umquam pepercerat Caesar, sī eōrum supplicium cēterīs documentō^[19] futūrum esse putābat. Propter haec, ut opīnor, dē eius voluntāte^[20] in^[21] rem pūblicam omnēs tantopere timuērunt.

“Quam eōrum opīniōnem ēventus tamen multum fefellit. Nam Caesar, simulatque Rubicōnem trānsiit et cum cīvibus Rōmānīs bellum est susceptum, omnīs summā cōmitāte tractābat.

“Nam quō modō cum cīvibus āctūrus esset, statim ille ostendit, cum Corfīnium cēpit, ubi L. Domitius ā Pompeiō relictus erat, cum ipse ex Ītaliā fugeret.”

“Quid factum est?” inquit Sextus.

“Urbe dēditā,” inquit pater, “praefectī ex castrīs ēgressī sunt. Tum Caesar, apud eōs pauca dē ipsōrum ingrātō animō locūtus, Domitium reliquōsque incolumēs dīmīsit; mīlitēs autem suum in exercitum recēpit.”

“Hui!” inquit Cornēlia. “Quis putāret^[22] Caesarem tam mītem fore?”

Et Sextus: “Prō tantā clēmentiā, opīnor, omnēs eī grātiam maximam habuērunt.”

“Rēs longē aliter ēvēnit,” inquit pater. “Mīlitēs quidem sē satis fidēliter^[23] gessērunt, sed Domitius et reliquī praefectī paene omnēs statim sē contulērunt ad Caesaris inimīcōs, ut alibī^[24] in aciē contrā eum pugnāre possent.”

“Videō,” inquit Pūblius, “Sextum haec haud ita attentē audīre. Crēdō mē posse aliud nārrāre, quod eī magis placeat.”

At Sextus: “Age, dīc, frāter,” inquit. “Haec quae audīvimus optima sunt, sed mē minus dēlectant.”

“Ōlim,” inquit Pūblius, “cum Agricola Britanniam armīs subigeret, cohors quaedam Usīpōrum memorābile ausa est facinus; occīsō enim centuriōne et mīlitibus, quī ad trādendam disciplīnam^[25] manipulīs^[26] immixtī erant, trēs nāvēs occupāvērunt, cum gubernātōrēs vī ac minīs^[27] sēcum ascendere cōgerent.

“Tum secundum lītus vectī, etsī saepe ad aquandum et cibum raptum^[28] ē nāvibus ēgressī erant, postrēmō in tantam pervēnērunt inopiam, ut prīmō īnfirmissimīs^[29] suōrum,^[30] tum aliīs sorte ductīs vēscerentur.”

“Vāh!” inquit Cornēlia. “Intellegere nōn possum cūr rēs tam foedās audīre cupiās, Sexte.”

“Hoc adprīmē bonum est,” inquit ille. “Quid tum, Pūblī?”

At frāter: “Usīpī, hōc modō Britanniam circumvectī,^[31] nāvibus īnscientiā^[32] regendī āmissīs, in continentī^[33] prō latrōnibus habitī sunt. Multī ā Suēbīs et Frīsiīs sunt aut interfectī aut captī; atque eōrum,^[34] quī ita in servitūtem redāctī erant, nōnnūllī mūtātiōne ēmptōrum usque ad nostram rīpam^[35] pervēnērunt.”

Ita inter sē usque ad merīdiem viātōrēs locūtī sunt; tum cōnstitērunt quōdam in locō, unde mare longē et lātē aspicī poterat. Quārē līberī cupidē petiērunt ut sibi licēret in lītore paulisper vagārī, cum equī pābulō reficerentur.

Drūsilla prīmō negāvit; nam adhūc mentem eius sollicitābat memoria illīus diēī, quō Cornēlia ā latrōnibus capta erat. Sed postrēmō, cum līberī pollicitī essent sē haud longē vagātūrōs, Onēsimō et Stasimō imperātum est ut eōs comitārentur nēve umquam ē cōnspectū suō paterentur abīre.

Laetī in lītore līberī cursitābant, conchās undique ēligentēs; tum, sinū replētō, Cornēlia in saxō paulō suprā^[36] aquam prōminente^[37] cōnsēdit.

Dum ibi conchīs suīs intenta morātur, Sextus ā tergō clam accessit, et subitō magnā vōce: “Cavē latrōnēs!” inquit.

Quō audītō, Cornēlia perterrita exsiluit, et, pede fallente, in undās praecipitāta est. Tum Sextus clāmōrēs lāmentābilēs sustulit; servī autem, cum celeriter in aquam sē prōiēcissent, puellam pavidam ad harēnam trāxērunt.

Deinde omnēs vultū dēmissō ad raedās sē recēpērunt, cum Sextus longē ā tergō sequerētur, Cornēlia autem metū et frīgore tremere^[38] nōn dēsineret.

Quōs cum aspexisset, Drūsilla terrōre ēlāta: “Quid nunc malī accidit?” inquit. “Cūr hās vestēs madidās videō?”

Nēmō vōce Sextum prōdere^[39] voluit; sed Pūblius, quī frātrem trīstem procul sequī animadverterat: “Suspicor,” inquit, “quid factum sit. Sextus noster, ut opīnor, dēnuō sorōrem lūdificāvit.”

Tum Cornēlius vultū torvō:^[40] “Satis in praesēns^[41] iam dictum est. Sed cum Arīminum pervēnerimus, tum haec rēs dīiūdicābitur. Interim in sōle vestēs madidae siccentur.”^[42]

Quod cum factum esset, iterum profectī, sub vesperum ad caupōnem dēvertērunt.

——————————

References

1. secundum: prep.
2. incutiō, -cutere, -cussī, -cussus, tr., inspire.
3. Ecquid: indef. and intr.; cf. XXX, 9.
4. dīvidō, -videre, -vīsī, -vīsus, tr., divide.
5. commentārius, -ī, m., commentary.
6. trānsitus, -ūs, m., crossing.
7. canēbat, was playing (on).
8. aeneātor, -ōris, m., trumpeter.
9. quōrum: partit. with ūnō.
10. prōsiliō, -īre, -uī, intr., leap forward.
11. classicum, -ī, n., call (to advance).
12. ostentum, -ī, n., sign, leading.
13. ālea, -ae, f., die.
14. vereor nē, I am inclined to think that.
15. necne, or not.
16. homō āmēns: i.e., Caesar.
17. inhūmānitās, -ātis, f., brutality, barbarity.
18. imputō, -āre, -āvī, -ātus, tr., ascribe.
19. documentum, -ī, n., warning; dat. of service in text.
20. voluntās, -ātis, f., attitude.
21. in, toward.
22. putāret, would have thought.
23. fidēliter, adv., loyally.
24. alibī: Domitius opposed Caesar at Marseilles, and fell in the rout after the Battle of Pharsalus.
25. ad trādendam disciplīnam: i.e., to impart a knowledge of tactics.
26. manipulus, -ī, m., maniple.
27. minae, -ārum, f., threats.
28. raptum: supine.
29. īnfirmus, -a, -um, adj., weak.
30. suōrum: partit. gen.
31. circumvehor, -vehī, -vectus sum, tr., circumnavigate.
32. īnscientia, -ae, f., ignorance.
33. continentī, mainland.
34. eōrum: partit. gen.
35. nostram rīpam: the west bank of the Rhine, Gaul being early organized as a Roman province.
36. suprā, out over.
37. prōmineō, -minēre, -minuī, intr., project.
38. tremō, -ere, -uī, intr., shake.
39. prōdō, -dere, -didī, -ditus, tr., betray.
40. torvus, -a, -um, adj., stern.
41. in praesēns, for the present.
42. siccō, -āre, -āvī, -ātus, tr., dry; siccentur, have … dried, the subjv. expressing a command, as often.

Caput XXXI	Caput XXXIII