Vulgata Clementina/Liber Proverbiorum

by 0

Sine Nomine

Vulgata Clementina

Liber Proverbiorum
quem Hebræi Misle appellant

Liber Psalmorum	Liber Ecclesiastes

Caput 1

¹ Parabolæ Salomonis, filii David, regis Israël, ² ad sciendam sapientiam et disciplinam ; ³ ad intelligenda verba prudentiæ, et suscipiendam eruditionem doctrinæ, justitiam, et judicium, et æquitatem : ⁴ ut detur parvulis astutia, adolescenti scientia et intellectus. ⁵ Audiens sapiens, sapientior erit, et intelligens gubernacula possidebit. ⁶ Animadvertet parabolam et interpretationem, verba sapientum et ænigmata eorum. ⁷ Timor Domini principium sapientiæ ; sapientiam atque doctrinam stulti despiciunt.

⁸ Audi, fili mi, disciplinam patris tui, et ne dimittas legem matris tuæ : ⁹ ut addatur gratia capiti tuo, et torques collo tuo. ¹⁰ Fili mi, si te lactaverint peccatores, ne acquiescas eis. ¹¹ Si dixerint : Veni nobiscum, insidiemur sanguini ; abscondamus tendiculas contra insontem frustra ; ¹² deglutiamus eum sicut infernus viventem, et integrum quasi descendentem in lacum ; ¹³ omnem pretiosam substantiam reperiemus ; implebimus domos nostras spoliis : ¹⁴ sortem mitte nobiscum, marsupium unum sit omnium nostrum : ¹⁵ fili mi, ne ambules cum eis ; prohibe pedem tuum a semitis eorum : ¹⁶ pedes enim illorum ad malum currunt, et festinant ut effundant sanguinem. ¹⁷ Frustra autem jacitur rete ante oculos pennatorum. ¹⁸ Ipsi quoque contra sanguinem suum insidiantur, et moliuntur fraudes contra animas suas. ¹⁹ Sic semitæ omnis avari : animas possidentium rapiunt.

²⁰ Sapientia foris prædicat ; in plateis dat vocem suam : ²¹ in capite turbarum clamitat ; in foribus portarum urbis profert verba sua, dicens : ²² Usquequo, parvuli, diligitis infantiam, et stulti ea quæ sibi sunt noxia cupient, et imprudentes odibunt scientiam ? ²³ convertimini ad correptionem meam. En proferam vobis spiritum meum, et ostendam vobis verba mea. ²⁴ Quia vocavi, et renuistis ; extendi manum meam, et non fuit qui aspiceret : ²⁵ despexistis omne consilium meum, et increpationes meas neglexistis. ²⁶ Ego quoque in interitu vestro ridebo, et subsannabo cum vobis id quod timebatis advenerit. ²⁷ Cum irruerit repentina calamitas, et interitus quasi tempestas ingruerit ; quando venerit super vos tribulatio et angustia : ²⁸ tunc invocabunt me, et non exaudiam ; mane consurgent, et non invenient me : ²⁹ eo quod exosam habuerint disciplinam, et timorem Domini non susceperint, ³⁰ nec acquieverint consilio meo, et detraxerint universæ correptioni meæ. ³¹ Comedent igitur fructus viæ suæ, suisque consiliis saturabuntur. ³² Aversio parvulorum interficiet eos, et prosperitas stultorum perdet illos. ³³ Qui autem me audierit, absque terrore requiescet, et abundantia perfruetur, timore malorum sublato.

Caput 2

¹ Fili mi, si susceperis sermones meos, et mandata mea absconderis penes te : ² ut audiat sapientiam auris tua, inclina cor tuum ad cognoscendam prudentiam. ³ Si enim sapientiam invocaveris, et inclinaveris cor tuum prudentiæ ; ⁴ si quæsieris eam quasi pecuniam, et sicut thesauros effoderis illam : ⁵ tunc intelliges timorem Domini, et scientiam Dei invenies, ⁶ quia Dominus dat sapientiam, et ex ore ejus prudentia et scientia. ⁷ Custodiet rectorum salutem, et proteget gradientes simpliciter, ⁸ servans semitas justitiæ, et vias sanctorum custodiens. ⁹ Tunc intelliges justitiam, et judicium, et æquitatem, et omnem semitam bonam.

¹⁰ Si intraverit sapientia cor tuum, et scientia animæ tuæ placuerit, ¹¹ consilium custodiet te, et prudentia servabit te : ¹² ut eruaris a via mala, et ab homine qui perversa loquitur ; ¹³ qui relinquunt iter rectum, et ambulant per vias tenebrosas ; ¹⁴ qui lætantur cum malefecerint, et exsultant in rebus pessimis ; ¹⁵ quorum viæ perversæ sunt, et infames gressus eorum. ¹⁶ Ut eruaris a muliere aliena, et ab extranea quæ mollit sermones suos, ¹⁷ et relinquit ducem pubertatis suæ, ¹⁸ et pacti Dei sui oblita est. Inclinata est enim ad mortem domus ejus, et ad inferos semitæ ipsius. ¹⁹ Omnes qui ingrediuntur ad eam non revertentur, nec apprehendent semitas vitæ. ²⁰ Ut ambules in via bona, et calles justorum custodias : ²¹ qui enim recti sunt habitabunt in terra, et simplices permanebunt in ea ; ²² impii vero de terra perdentur, et qui inique agunt auferentur ex ea.

Caput 3

¹ Fili mi, ne obliviscaris legis meæ, et præcepta mea cor tuum custodiat : ² longitudinem enim dierum, et annos vitæ, et pacem, apponent tibi. ³ Misericordia et veritas te non deserant ; circumda eas gutturi tuo, et describe in tabulis cordis tui : ⁴ et invenies gratiam, et disciplinam bonam, coram Deo et hominibus. ⁵ Habe fiduciam in Domino ex toto corde tuo, et ne innitaris prudentiæ tuæ. ⁶ In omnibus viis tuis cogita illum, et ipse diriget gressus tuos. ⁷ Ne sis sapiens apud temetipsum ; time Deum, et recede a malo : ⁸ sanitas quippe erit umbilico tuo, et irrigatio ossium tuorum. ⁹ Honora Dominum de tua substantia, et de primitiis omnium frugum tuarum da ei : ¹⁰ et implebuntur horrea tua saturitate, et vino torcularia tua redundabunt.

¹¹ Disciplinam Domini, fili mi, ne abjicias, nec deficias cum ab eo corriperis : ¹² quem enim diligit Dominus, corripit, et quasi pater in filio complacet sibi. ¹³ Beatus homo qui invenit sapientiam, et qui affluit prudentia. ¹⁴ Melior est acquisitio ejus negotiatione argenti, et auri primi et purissimi fructus ejus. ¹⁵ Pretiosior est cunctis opibus, et omnia quæ desiderantur huic non valent comparari. ¹⁶ Longitudo dierum in dextera ejus, et in sinistra illius divitiæ et gloria. ¹⁷ Viæ ejus viæ pulchræ, et omnes semitæ illius pacificæ. ¹⁸ Lignum vitæ est his qui apprehenderint eam, et qui tenuerit eam beatus. ¹⁹ Dominus sapientia fundavit terram ; stabilivit cælos prudentia. ²⁰ Sapientia illius eruperunt abyssi, et nubes rore concrescunt.

²¹ Fili mi, ne effluant hæc ab oculis tuis. Custodi legem atque consilium, ²² et erit vita animæ tuæ, et gratia faucibus tuis. ²³ Tunc ambulabis fiducialiter in via tua, et pes tuus non impinget. ²⁴ Si dormieris, non timebis ; quiesces, et suavis erit somnus tuus. ²⁵ Ne paveas repentino terrore, et irruentes tibi potentias impiorum. ²⁶ Dominus enim erit in latere tuo, et custodiet pedem tuum, ne capiaris.

²⁷ Noli prohibere benefacere eum qui potest : si vales, et ipse benefac. ²⁸ Ne dicas amico tuo : Vade, et revertere : cras dabo tibi : cum statim possis dare. ²⁹ Ne moliaris amico tuo malum, cum ille in te habeat fiduciam. ³⁰ Ne contendas adversus hominem frustra, cum ipse tibi nihil mali fecerit. ³¹ Ne æmuleris hominem injustum, nec imiteris vias ejus : ³² quia abominatio Domini est omnis illusor, et cum simplicibus sermocinatio ejus. ³³ Egestas a Domino in domo impii ; habitacula autem justorum benedicentur. ³⁴ Ipse deludet illusores, et mansuetis dabit gratiam. ³⁵ Gloriam sapientes possidebunt ; stultorum exaltatio ignominia.

Caput 4

¹ Audite, filii, disciplinam patris, et attendite ut sciatis prudentiam. ² Donum bonum tribuam vobis : legem meam ne derelinquatis. ³ Nam et ego filius fui patris mei, tenellus et unigenitus coram matre mea. ⁴ Et docebat me, atque dicebat : Suscipiat verba mea cor tuum ; custodi præcepta mea, et vives. ⁵ Posside sapientiam, posside prudentiam : ne obliviscaris, neque declines a verbis oris mei. ⁶ Ne dimittas eam, et custodiet te : dilige eam, et conservabit te. ⁷ Principium sapientiæ : posside sapientiam, et in omni possessione tua acquire prudentiam. ⁸ Arripe illam, et exaltabit te ; glorificaberis ab ea cum eam fueris amplexatus. ⁹ Dabit capiti tuo augmenta gratiarum, et corona inclyta proteget te.

¹⁰ Audi, fili mi, et suscipe verba mea, ut multiplicentur tibi anni vitæ. ¹¹ Viam sapientiæ monstrabo tibi ; ducam te per semitas æquitatis : ¹² quas cum ingressus fueris, non arctabuntur gressus tui, et currens non habebis offendiculum. ¹³ Tene disciplinam, ne dimittas eam ; custodi illam, quia ipsa est vita tua. ¹⁴ Ne delecteris in semitis impiorum, nec tibi placeat malorum via. ¹⁵ Fuge ab ea, nec transeas per illam ; declina, et desere eam. ¹⁶ Non enim dormiunt nisi malefecerint, et rapitur somnus ab eis nisi supplantaverint. ¹⁷ Comedunt panem impietatis, et vinum iniquitatis bibunt. ¹⁸ Justorum autem semita quasi lux splendens procedit, et crescit usque ad perfectam diem. ¹⁹ Via impiorum tenebrosa ; nesciunt ubi corruant. ²⁰ Fili mi, ausculta sermones meos, et ad eloquia mea inclina aurem tuam. ²¹ Ne recedant ab oculis tuis : custodi ea in medio cordis tui : ²² vita enim sunt invenientibus ea, et universæ carni sanitas. ²³ Omni custodia serva cor tuum, quia ex ipso vita procedit. ²⁴ Remove a te os pravum, et detrahentia labia sint procul a te. ²⁵ Oculi tui recta videant, et palpebræ tuæ præcedant gressus tuos. ²⁶ Dirige semitam pedibus tuis, et omnes viæ tuæ stabilientur. ²⁷ Ne declines ad dexteram neque ad sinistram ; averte pedem tuum a malo : vias enim quæ a dextris sunt novit Dominus : perversæ vero sunt quæ a sinistris sunt. Ipse autem rectos faciet cursus tuos, itinera autem tua in pace producet.

Caput 5

¹ Fili mi, attende ad sapientiam meam, et prudentiæ meæ inclina aurem tuam : ² ut custodias cogitationes, et disciplinam labia tua conservent. Ne attendas fallaciæ mulieris ; ³ favus enim distillans labia meretricis, et nitidius oleo guttur ejus : ⁴ novissima autem illius amara quasi absinthium, et acuta quasi gladius biceps. ⁵ Pedes ejus descendunt in mortem, et ad inferos gressus illius penetrant. ⁶ Per semitam vitæ non ambulant ; vagi sunt gressus ejus et investigabiles. ⁷ Nunc ergo fili mi, audi me, et ne recedas a verbis oris mei. ⁸ Longe fac ab ea viam tuam, et ne appropinques foribus domus ejus. ⁹ Ne des alienis honorem tuum, et annos tuos crudeli : ¹⁰ ne forte impleantur extranei viribus tuis, et labores tui sint in domo aliena, ¹¹ et gemas in novissimis, quando consumpseris carnes tuas et corpus tuum, et dicas : ¹² Cur detestatus sum disciplinam, et increpationibus non acquievit cor meum, ¹³ nec audivi vocem docentium me, et magistris non inclinavi aurem meam ? ¹⁴ pene fui in omni malo, in medio ecclesiæ et synagogæ. ¹⁵ Bibe aquam de cisterna tua, et fluenta putei tui ; ¹⁶ deriventur fontes tui foras, et in plateis aquas tuas divide. ¹⁷ Habeto eas solus, nec sint alieni participes tui. ¹⁸ Sit vena tua benedicta, et lætare cum muliere adolescentiæ tuæ. ¹⁹ Cerva carissima, et gratissimus hinnulus : ubera ejus inebrient te in omni tempore ; in amore ejus delectare jugiter. ²⁰ Quare seduceris, fili mi, ab aliena, et foveris in sinu alterius ? ²¹ Respicit Dominus vias hominis, et omnes gressus ejus considerat. ²² Iniquitates suas capiunt impium, et funibus peccatorum suorum constringitur. ²³ Ipse morietur, quia non habuit disciplinam, et in multitudine stultitiæ suæ decipietur.

Caput 6

¹ Fili mi, si spoponderis pro amico tuo, defixisti apud extraneum manum tuam : ² illaqueatus es verbis oris tui, et captus propriis sermonibus. ³ Fac ergo quod dico, fili mi, et temetipsum libera, quia incidisti in manum proximi tui. Discurre, festina, suscita amicum tuum. ⁴ Ne dederis somnum oculis tuis, nec dormitent palpebræ tuæ. ⁵ Eruere quasi damula de manu, et quasi avis de manu aucupis.

⁶ Vade ad formicam, o piger, et considera vias ejus, et disce sapientiam. ⁷ Quæ cum non habeat ducem, nec præceptorem, nec principem, ⁸ parat in æstate cibum sibi, et congregat in messe quod comedat. ⁹ Usquequo, piger, dormies ? quando consurges e somno tuo ? ¹⁰ Paululum dormies, paululum dormitabis, paululum conseres manus ut dormias ; ¹¹ et veniet tibi quasi viator egestas, et pauperies quasi vir armatus. Si vero impiger fueris, veniet ut fons messis tua, et egestas longe fugiet a te.

¹² Homo apostata, vir inutilis, graditur ore perverso ; ¹³ annuit oculis, terit pede, digito loquitur, ¹⁴ pravo corde machinatur malum, et omni tempore jurgia seminat. ¹⁵ Huic extemplo veniet perditio sua, et subito conteretur, nec habebit ultra medicinam.

¹⁶ Sex sunt quæ odit Dominus, et septimum detestatur anima ejus : ¹⁷ oculos sublimes, linguam mendacem, manus effundentes innoxium sanguinem, ¹⁸ cor machinans cogitationes pessimas, pedes veloces ad currendum in malum, ¹⁹ proferentem mendacia testem fallacem, et eum qui seminat inter fratres discordias.

²⁰ Conserva, fili mi, præcepta patris tui, et ne dimittas legem matris tuæ. ²¹ Liga ea in corde tuo jugiter, et circumda gutturi tuo. ²² Cum ambulaveris, gradiantur tecum ; cum dormieris, custodiant te : et evigilans loquere cum eis. ²³ Quia mandatum lucerna est, et lex lux, et via vitæ increpatio disciplinæ : ²⁴ ut custodiant te a muliere mala, et a blanda lingua extraneæ. ²⁵ Non concupiscat pulchritudinem ejus cor tuum, nec capiaris nutibus illius : ²⁶ pretium enim scorti vix est unius panis, mulier autem viri pretiosam animam capit. ²⁷ Numquid potest homo abscondere ignem in sinu suo, ut vestimenta illius non ardeant ? ²⁸ aut ambulare super prunas, ut non comburantur plantæ ejus ? ²⁹ sic qui ingreditur ad mulierem proximi sui, non erit mundus cum tetigerit eam. ³⁰ Non grandis est culpa cum quis furatus fuerit : furatur enim ut esurientem impleat animam ; ³¹ deprehensus quoque reddet septuplum, et omnem substantiam domus suæ tradet. ³² Qui autem adulter est, propter cordis inopiam perdet animam suam ; ³³ turpitudinem et ignominiam congregat sibi, et opprobrium illius non delebitur : ³⁴ quia zelus et furor viri non parcet in die vindictæ, ³⁵ nec acquiescet cujusquam precibus, nec suscipiet pro redemptione dona plurima.

Caput 7

¹ Fili mi, custodi sermones meos, et præcepta mea reconde tibi. Fili, ² serva mandata mea, et vives ; et legem meam quasi pupillam oculi tui : ³ liga eam in digitis tuis, scribe illam in tabulis cordis tui. ⁴ Dic sapientiæ : Soror mea es, et prudentiam voca amicam tuam : ⁵ ut custodiant te a muliere extranea, et ab aliena quæ verba sua dulcia facit. ⁶ De fenestra enim domus meæ per cancellos prospexi, ⁷ et video parvulos ; considero vecordem juvenem, ⁸ qui transit per plateam juxta angulum et prope viam domus illius graditur : ⁹ in obscuro, advesperascente die, in noctis tenebris et caligine. ¹⁰ Et ecce occurrit illi mulier ornatu meretricio, præparata ad capiendas animas : garrula et vaga, ¹¹ quietis impatiens, nec valens in domo consistere pedibus suis ; ¹² nunc foris, nunc in plateis, nunc juxta angulos insidians. ¹³ Apprehensumque deosculatur juvenem, et procaci vultu blanditur, dicens : ¹⁴ Victimas pro salute vovi ; hodie reddidi vota mea : ¹⁵ idcirco egressa sum in occursum tuum, desiderans te videre, et reperi. ¹⁶ Intexui funibus lectulum meum ; stravi tapetibus pictis ex Ægypto : ¹⁷ aspersi cubile meum myrrha, et aloë, et cinnamomo. ¹⁸ Veni, inebriemur uberibus, et fruamur cupitis amplexibus donec illucescat dies. ¹⁹ Non est enim vir in domo sua : abiit via longissima : ²⁰ sacculum pecuniæ secum tulit ; in die plenæ lunæ reversurus est in domum suam. ²¹ Irretivit eum multis sermonibus, et blanditiis labiorum protraxit illum. ²² Statim eam sequitur quasi bos ductus ad victimam, et quasi agnus lasciviens, et ignorans quod ad vincula stultus trahatur : ²³ donec transfigat sagitta jecur ejus, velut si avis festinet ad laqueum, et nescit quod de periculo animæ illius agitur. ²⁴ Nunc ergo, fili mi, audi me, et attende verbis oris mei. ²⁵ Ne abstrahatur in viis illius mens tua, neque decipiaris semitis ejus ; ²⁶ multos enim vulneratos dejecit, et fortissimi quique interfecti sunt ab ea. ²⁷ Viæ inferi domus ejus, penetrantes in interiora mortis.

Caput 8

¹ Numquid non sapientia clamitat, et prudentia dat vocem suam ? ² In summis excelsisque verticibus supra viam, in mediis semitis stans, ³ juxta portas civitatis, in ipsis foribus loquitur, dicens : ⁴ O viri, ad vos clamito, et vox mea ad filios hominum. ⁵ Intelligite, parvuli, astutiam, et insipientes, animadvertite. ⁶ Audite, quoniam de rebus magnis locutura sum, et aperientur labia mea ut recta prædicent. ⁷ Veritatem meditabitur guttur meum, et labia mea detestabuntur impium. ⁸ Justi sunt omnes sermones mei : non est in eis pravum quid, neque perversum ; ⁹ recti sunt intelligentibus, et æqui invenientibus scientiam. ¹⁰ Accipite disciplinam meam, et non pecuniam ; doctrinam magis quam aurum eligite : ¹¹ melior est enim sapientia cunctis pretiosissimis, et omne desiderabile ei non potest comparari.

¹² Ego sapientia, habito in consilio, et eruditis intersum cogitationibus. ¹³ Timor Domini odit malum : arrogantiam, et superbiam, et viam pravam, et os bilingue, detestor. ¹⁴ Meum est consilium et æquitas ; mea est prudentia, mea est fortitudo. ¹⁵ Per me reges regnant, et legum conditores justa decernunt ; ¹⁶ per me principes imperant, et potentes decernunt justitiam. ¹⁷ Ego diligentes me diligo, et qui mane vigilant ad me, invenient me. ¹⁸ Mecum sunt divitiæ et gloria, opes superbæ et justitia. ¹⁹ Melior est enim fructus meus auro et lapide pretioso, et genimina mea argento electo. ²⁰ In viis justitiæ ambulo, in medio semitarum judicii : ²¹ ut ditem diligentes me, et thesauros eorum repleam.

²² Dominus possedit me in initio viarum suarum antequam quidquam faceret a principio. ²³ Ab æterno ordinata sum, et ex antiquis antequam terra fieret. ²⁴ Nondum erant abyssi, et ego jam concepta eram : necdum fontes aquarum eruperant, ²⁵ necdum montes gravi mole constiterant : ante colles ego parturiebar. ²⁶ Adhuc terram non fecerat, et flumina, et cardines orbis terræ. ²⁷ Quando præparabat cælos, aderam ; quando certa lege et gyro vallabat abyssos ; ²⁸ quando æthera firmabat sursum, et librabat fontes aquarum ; ²⁹ quando circumdabat mari terminum suum, et legem ponebat aquis, ne transirent fines suos ; quando appendebat fundamenta terræ : ³⁰ cum eo eram, cuncta componens. Et delectabar per singulos dies, ludens coram eo omni tempore, ³¹ ludens in orbe terrarum ; et deliciæ meæ esse cum filiis hominum. ³² Nunc ergo, filii, audite me : beati qui custodiunt vias meas. ³³ Audite disciplinam, et estote sapientes, et nolite abjicere eam. ³⁴ Beatus homo qui audit me, et qui vigilat ad fores meas quotidie, et observat ad postes ostii mei. ³⁵ Qui me invenerit, inveniet vitam, et hauriet salutem a Domino. ³⁶ Qui autem in me peccaverit, lædet animam suam ; omnes qui me oderunt diligunt mortem.

Caput 9

¹ Sapientia ædificavit sibi domum : excidit columnas septem. ² Immolavit victimas suas, miscuit vinum, et proposuit mensam suam. ³ Misit ancillas suas ut vocarent ad arcem et ad mœnia civitatis. ⁴ Si quis est parvulus, veniat ad me. Et insipientibus locuta est : ⁵ Venite, comedite panem meum, et bibite vinum quod miscui vobis. ⁶ Relinquite infantiam, et vivite, et ambulate per vias prudentiæ.

⁷ Qui erudit derisorem, ipse injuriam sibi facit, et qui arguit impium, sibi maculam generat. ⁸ Noli arguere derisorem, ne oderit te : argue sapientem, et diliget te. ⁹ Da sapienti occasionem, et addetur ei sapientia ; doce justum, et festinabit accipere. ¹⁰ Principium sapientiæ timor Domini, et scientia sanctorum prudentia. ¹¹ Per me enim multiplicabuntur dies tui, et addentur tibi anni vitæ. ¹² Si sapiens fueris, tibimetipsi eris ; si autem illusor, solus portabis malum.

¹³ Mulier stulta et clamosa, plenaque illecebris, et nihil omnino sciens, ¹⁴ sedit in foribus domus suæ, super sellam in excelso urbis loco, ¹⁵ ut vocaret transeuntes per viam, et pergentes itinere suo : ¹⁶ Qui est parvulus declinet ad me. Et vecordi locuta est : ¹⁷ Aquæ furtivæ dulciores sunt, et panis absconditus suavior. ¹⁸ Et ignoravit quod ibi sint gigantes, et in profundis inferni convivæ ejus.

Caput 10

¹ Filius sapiens lætificat patrem, filius vero stultus mœstitia est matris suæ. ² Nil proderunt thesauri impietatis, justitia vero liberabit a morte. ³ Non affliget Dominus fame animam justi, et insidias impiorum subvertet. ⁴ Egestatem operata est manus remissa ; manus autem fortium divitias parat. Qui nititur mendaciis, hic pascit ventos ; idem autem ipse sequitur aves volantes. ⁵ Qui congregat in messe, filius sapiens est ; qui autem stertit æstate, filius confusionis. ⁶ Benedictio Domini super caput justi ; os autem impiorum operit iniquitas. ⁷ Memoria justi cum laudibus, et nomen impiorum putrescet. ⁸ Sapiens corde præcepta suscipit ; stultus cæditur labiis. ⁹ Qui ambulat simpliciter ambulat confidenter ; qui autem depravat vias suas manifestus erit. ¹⁰ Qui annuit oculo dabit dolorem ; et stultus labiis verberabitur.

¹¹ Vena vitæ os justi, et os impiorum operit iniquitatem. ¹² Odium suscitat rixas, et universa delicta operit caritas. ¹³ In labiis sapientis invenitur sapientia, et virga in dorso ejus qui indiget corde. ¹⁴ Sapientes abscondunt scientiam ; os autem stulti confusioni proximum est. ¹⁵ Substantia divitis, urbs fortitudinis ejus ; pavor pauperum egestas eorum. ¹⁶ Opus justi ad vitam, fructus autem impii ad peccatum. ¹⁷ Via vitæ custodienti disciplinam ; qui autem increpationes relinquit, errat. ¹⁸ Abscondunt odium labia mendacia ; qui profert contumeliam, insipiens est. ¹⁹ In multiloquio non deerit peccatum, qui autem moderatur labia sua prudentissimus est. ²⁰ Argentum electum lingua justi ; cor autem impiorum pro nihilo. ²¹ Labia justi erudiunt plurimos ; qui autem indocti sunt in cordis egestate morientur.

²² Benedictio Domini divites facit, nec sociabitur eis afflictio. ²³ Quasi per risum stultus operatur scelus, sapientia autem est viro prudentia. ²⁴ Quod timet impius veniet super eum ; desiderium suum justis dabitur. ²⁵ Quasi tempestas transiens non erit impius ; justus autem quasi fundamentum sempiternum. ²⁶ Sicut acetum dentibus, et fumus oculis, sic piger his qui miserunt eum. ²⁷ Timor Domini apponet dies, et anni impiorum breviabuntur. ²⁸ Exspectatio justorum lætitia, spes autem impiorum peribit. ²⁹ Fortitudo simplicis via Domini, et pavor his qui operantur malum. ³⁰ Justus in æternum non commovebitur, impii autem non habitabunt super terram. ³¹ Os justi parturiet sapientiam ; lingua pravorum peribit. ³² Labia justi considerant placita, et os impiorum perversa.

Caput 11

¹ Statera dolosa abominatio est apud Dominum, et pondus æquum voluntas ejus. ² Ubi fuerit superbia, ibi erit et contumelia ; ubi autem est humilitas, ibi et sapientia. ³ Simplicitas justorum diriget eos, et supplantatio perversorum vastabit illos. ⁴ Non proderunt divitiæ in die ultionis ; justitia autem liberabit a morte. ⁵ Justitia simplicis diriget viam ejus, et in impietate sua corruet impius. ⁶ Justitia rectorum liberabit eos, et in insidiis suis capientur iniqui. ⁷ Mortuo homine impio, nulla erit ultra spes, et exspectatio sollicitorum peribit. ⁸ Justus de angustia liberatus est, et tradetur impius pro eo.

⁹ Simulator ore decipit amicum suum ; justi autem liberabuntur scientia. ¹⁰ In bonis justorum exsultabit civitas, et in perditione impiorum erit laudatio. ¹¹ Benedictione justorum exaltabitur civitas, et ore impiorum subvertetur. ¹² Qui despicit amicum suum indigens corde est ; vir autem prudens tacebit. ¹³ Qui ambulat fraudulenter, revelat arcana ; qui autem fidelis est animi, celat amici commissum. ¹⁴ Ubi non est gubernator, populus corruet ; salus autem, ubi multa consilia. ¹⁵ Affligetur malo qui fidem facit pro extraneo ; qui autem cavet laqueos securus erit. ¹⁶ Mulier gratiosa inveniet gloriam, et robusti habebunt divitias.

¹⁷ Benefacit animæ suæ vir misericors ; qui autem crudelis est, etiam propinquos abjicit. ¹⁸ Impius facit opus instabile, seminanti autem justitiam merces fidelis. ¹⁹ Clementia præparat vitam, et sectatio malorum mortem. ²⁰ Abominabile Domino cor pravum, et voluntas ejus in iis qui simpliciter ambulant. ²¹ Manus in manu non erit innocens malus ; semen autem justorum salvabitur. ²² Circulus aureus in naribus suis, mulier pulchra et fatua. ²³ Desiderium justorum omne bonum est ; præstolatio impiorum furor. ²⁴ Alii dividunt propria, et ditiores fiunt ; alii rapiunt non sua, et semper in egestate sunt. ²⁵ Anima quæ benedicit impinguabitur, et qui inebriat, ipse quoque inebriabitur. ²⁶ Qui abscondit frumenta maledicetur in populis ; benedictio autem super caput vendentium. ²⁷ Bene consurgit diluculo qui quærit bona ; qui autem investigator malorum est, opprimetur ab eis. ²⁸ Qui confidit in divitiis suis corruet : justi autem quasi virens folium germinabunt. ²⁹ Qui conturbat domum suam possidebit ventos, et qui stultus est serviet sapienti. ³⁰ Fructus justi lignum vitæ, et qui suscipit animas sapiens est. ³¹ Si justus in terra recipit, quanto magis impius et peccator !

Caput 12

¹ Qui diligit disciplinam diligit scientiam ; qui autem odit increpationes insipiens est. ² Qui bonus est hauriet gratiam a Domino ; qui autem confidit in cogitationibus suis impie agit. ³ Non roborabitur homo ex impietate, et radix justorum non commovebitur. ⁴ Mulier diligens corona est viro suo ; et putredo in ossibus ejus, quæ confusione res dignas gerit. ⁵ Cogitationes justorum judicia, et consilia impiorum fraudulenta. ⁶ Verba impiorum insidiantur sanguini ; os justorum liberabit eos. ⁷ Verte impios, et non erunt ; domus autem justorum permanebit. ⁸ Doctrina sua noscetur vir ; qui autem vanus et excors est patebit contemptui. ⁹ Melior est pauper et sufficiens sibi quam gloriosus et indigens pane. ¹⁰ Novit justus jumentorum suorum animas ; viscera autem impiorum crudelia. ¹¹ Qui operatur terram suam satiabitur panibus ; qui autem sectatur otium stultissimus est. Qui suavis est in vini demorationibus, in suis munitionibus relinquit contumeliam. ¹² Desiderium impii munimentum est pessimorum ; radix autem justorum proficiet.

¹³ Propter peccata labiorum ruina proximat malo ; effugiet autem justus de angustia. ¹⁴ De fructu oris sui unusquisque replebitur bonis, et juxta opera manuum suarum retribuetur ei. ¹⁵ Via stulti recta in oculis ejus ; qui autem sapiens est audit consilia. ¹⁶ Fatuus statim indicat iram suam ; qui autem dissimulat injuriam callidus est. ¹⁷ Qui quod novit loquitur, index justitiæ est ; qui autem mentitur, testis est fraudulentus. ¹⁸ Est qui promittit, et quasi gladio pungitur conscientiæ : lingua autem sapientium sanitas est. ¹⁹ Labium veritatis firmum erit in perpetuum ; qui autem testis est repentinus, concinnat linguam mendacii. ²⁰ Dolus in corde cogitantium mala ; qui autem pacis ineunt consilia, sequitur eos gaudium. ²¹ Non contristabit justum quidquid ei acciderit : impii autem replebuntur malo. ²² Abominatio est Domino labia mendacia ; qui autem fideliter agunt placent ei. ²³ Homo versatus celat scientiam, et cor insipientium provocat stultitiam.

²⁴ Manus fortium dominabitur ; quæ autem remissa est, tributis serviet. ²⁵ Mœror in corde viri humiliabit illum, et sermone bono lætificabitur. ²⁶ Qui negligit damnum propter amicum, justus est ; iter autem impiorum decipiet eos. ²⁷ Non inveniet fraudulentus lucrum, et substantia hominis erit auri pretium. ²⁸ In semita justitiæ vita ; iter autem devium ducit ad mortem.

Caput 13

¹ Filius sapiens doctrina patris ; qui autem illusor est non audit cum arguitur. ² De fructu oris sui homo satiabitur bonis : anima autem prævaricatorum iniqua. ³ Qui custodit os suum custodit animam suam ; qui autem inconsideratus est ad loquendum, sentiet mala. ⁴ Vult et non vult piger ; anima autem operantium impinguabitur. ⁵ Verbum mendax justus detestabitur ; impius autem confundit, et confundetur. ⁶ Justitia custodit innocentis viam, impietas autem peccatorem supplantat.

⁷ Est quasi dives, cum nihil habeat, et est quasi pauper, cum in multis divitiis sit. ⁸ Redemptio animæ viri divitiæ suæ ; qui autem pauper est, increpationem non sustinet. ⁹ Lux justorum lætificat : lucerna autem impiorum extinguetur. ¹⁰ Inter superbos semper jurgia sunt ; qui autem agunt omnia cum consilio, reguntur sapientia. ¹¹ Substantia festinata minuetur ; quæ autem paulatim colligitur manu, multiplicabitur. ¹² Spes quæ differtur affligit animam ; lignum vitæ desiderium veniens.

¹³ Qui detrahit alicui rei, ipse se in futurum obligat ; qui autem timet præceptum, in pace versabitur. Animæ dolosæ errant in peccatis : justi autem misericordes sunt, et miserantur. ¹⁴ Lex sapientis fons vitæ, ut declinet a ruina mortis. ¹⁵ Doctrina bona dabit gratiam ; in itinere contemptorum vorago. ¹⁶ Astutus omnia agit cum consilio ; qui autem fatuus est aperit stultitiam. ¹⁷ Nuntius impii cadet in malum ; legatus autem fidelis, sanitas. ¹⁸ Egestas et ignominia ei qui deserit disciplinam ; qui autem acquiescit arguenti glorificabitur. ¹⁹ Desiderium si compleatur delectat animam ; detestantur stulti eos qui fugiunt mala. ²⁰ Qui cum sapientibus graditur sapiens erit ; amicus stultorum similis efficietur.

²¹ Peccatores persequitur malum, et justis retribuentur bona. ²² Bonus reliquit hæredes filios et nepotes, et custoditur justo substantia peccatoris. ²³ Multi cibi in novalibus patrum, et aliis congregantur absque judicio. ²⁴ Qui parcit virgæ odit filium suum ; qui autem diligit illum instanter erudit. ²⁵ Justus comedit et replet animam suam ; venter autem impiorum insaturabilis.

Caput 14

¹ Sapiens mulier ædificat domum suam ; insipiens exstructam quoque manibus destruet. ² Ambulans recto itinere, et timens Deum, despicitur ab eo qui infami graditur via. ³ In ore stulti virga superbiæ ; labia autem sapientium custodiunt eos. ⁴ Ubi non sunt boves, præsepe vacuum est ; ubi autem plurimæ segetes, ibi manifesta est fortitudo bovis. ⁵ Testis fidelis non mentitur ; profert autem mendacium dolosus testis. ⁶ Quærit derisor sapientiam, et non invenit ; doctrina prudentium facilis. ⁷ Vade contra virum stultum, et nescit labia prudentiæ. ⁸ Sapientia callidi est intelligere viam suam, et imprudentia stultorum errans. ⁹ Stultus illudet peccatum, et inter justos morabitur gratia. ¹⁰ Cor quod novit amaritudinem animæ suæ, in gaudio ejus non miscebitur extraneus. ¹¹ Domus impiorum delebitur : tabernacula vero justorum germinabunt. ¹² Est via quæ videtur homini justa, novissima autem ejus deducunt ad mortem. ¹³ Risus dolore miscebitur, et extrema gaudii luctus occupat. ¹⁴ Viis suis replebitur stultus, et super eum erit vir bonus.

¹⁵ Innocens credit omni verbo ; astutus considerat gressus suos. Filio doloso nihil erit boni ; servo autem sapienti prosperi erunt actus, et dirigetur via ejus. ¹⁶ Sapiens timet, et declinat a malo ; stultus transilit, et confidit. ¹⁷ Impatiens operabitur stultitiam, et vir versutus odiosus est. ¹⁸ Possidebunt parvuli stultitiam, et exspectabunt astuti scientiam. ¹⁹ Jacebunt mali ante bonos, et impii ante portas justorum. ²⁰ Etiam proximo suo pauper odiosus erit : amici vero divitum multi. ²¹ Qui despicit proximum suum peccat ; qui autem miseretur pauperis beatus erit. Qui credit in Domino misericordiam diligit. ²² Errant qui operantur malum ; misericordia et veritas præparant bona. ²³ In omni opere erit abundantia ; ubi autem verba sunt plurima, ibi frequenter egestas. ²⁴ Corona sapientium divitiæ eorum ; fatuitas stultorum imprudentia. ²⁵ Liberat animas testis fidelis, et profert mendacia versipellis.

²⁶ In timore Domini fiducia fortitudinis, et filiis ejus erit spes. ²⁷ Timor Domini fons vitæ, ut declinent a ruina mortis. ²⁸ In multitudine populi dignitas regis, et in paucitate plebis ignominia principis. ²⁹ Qui patiens est multa gubernatur prudentia ; qui autem impatiens est exaltat stultitiam suam. ³⁰ Vita carnium sanitas cordis ; putredo ossium invidia. ³¹ Qui calumniatur egentem exprobrat factori ejus ; honorat autem eum qui miseretur pauperis. ³² In malitia sua expelletur impius : sperat autem justus in morte sua. ³³ In corde prudentis requiescit sapientia, et indoctos quosque erudiet. ³⁴ Justitia elevat gentem ; miseros autem facit populos peccatum. ³⁵ Acceptus est regi minister intelligens ; iracundiam ejus inutilis sustinebit.

Caput 15

¹ Responsio mollis frangit iram ; sermo durus suscitat furorem. ² Lingua sapientium ornat scientiam ; os fatuorum ebullit stultitiam. ³ In omni loco, oculi Domini contemplantur bonos et malos. ⁴ Lingua placabilis lignum vitæ ; quæ autem immoderata est conteret spiritum. ⁵ Stultus irridet disciplinam patris sui ; qui autem custodit increpationes astutior fiet. In abundanti justitia virtus maxima est : cogitationes autem impiorum eradicabuntur. ⁶ Domus justi plurima fortitudo, et in fructibus impii conturbatio. ⁷ Labia sapientium disseminabunt scientiam ; cor stultorum dissimile erit. ⁸ Victimæ impiorum abominabiles Domino ; vota justorum placabilia. ⁹ Abominatio est Domino via impii ; qui sequitur justitiam diligitur ab eo. ¹⁰ Doctrina mala deserenti viam vitæ ; qui increpationes odit, morietur. ¹¹ Infernus et perditio coram Domino ; quanto magis corda filiorum hominum ! ¹² Non amat pestilens eum qui se corripit, nec ad sapientes graditur.

¹³ Cor gaudens exhilarat faciem ; in mœrore animi dejicitur spiritus. ¹⁴ Cor sapientis quærit doctrinam, et os stultorum pascitur imperitia. ¹⁵ Omnes dies pauperis, mali ; secura mens quasi juge convivium. ¹⁶ Melius est parum cum timore Domini, quam thesauri magni et insatiabiles. ¹⁷ Melius est vocari ad olera cum caritate, quam ad vitulum saginatum cum odio. ¹⁸ Vir iracundus provocat rixas ; qui patiens est mitigat suscitatas. ¹⁹ Iter pigrorum quasi sepes spinarum ; via justorum absque offendiculo. ²⁰ Filius sapiens lætificat patrem, et stultus homo despicit matrem suam. ²¹ Stultitia gaudium stulto, et vir prudens dirigit gressus suos. ²² Dissipantur cogitationes ubi non est consilium ; ubi vero sunt plures consiliarii, confirmantur. ²³ Lætatur homo in sententia oris sui, et sermo opportunus est optimus. ²⁴ Semita vitæ super eruditum, ut declinet de inferno novissimo.

²⁵ Domum superborum demolietur Dominus, et firmos faciet terminos viduæ. ²⁶ Abominatio Domini cogitationes malæ, et purus sermo pulcherrimus firmabitur ab eo. ²⁷ Conturbat domum suam qui sectatur avaritiam ; qui autem odit munera, vivet. Per misericordiam et fidem purgantur peccata : per timorem autem Domini declinat omnis a malo. ²⁸ Mens justi meditatur obedientiam ; os impiorum redundat malis. ²⁹ Longe est Dominus ab impiis, et orationes justorum exaudiet. ³⁰ Lux oculorum lætificat animam ; fama bona impinguat ossa. ³¹ Auris quæ audit increpationes vitæ in medio sapientium commorabitur. ³² Qui abjicit disciplinam despicit animam suam ; qui autem acquiescit increpationibus possessor est cordis. ³³ Timor Domini disciplina sapientiæ, et gloriam præcedit humilitas.

Caput 16

¹ Hominis est animam præparare, et Domini gubernare linguam. ² Omnes viæ hominis patent oculis ejus ; spirituum ponderator est Dominus. ³ Revela Domino opera tua, et dirigentur cogitationes tuæ. ⁴ Universa propter semetipsum operatus est Dominus ; impium quoque ad diem malum. ⁵ Abominatio Domini est omnis arrogans ; etiamsi manus ad manum fuerit, non est innocens. Initium viæ bonæ facere justitiam ; accepta est autem apud Deum magis quam immolare hostias. ⁶ Misericordia et veritate redimitur iniquitas, et in timore Domini declinatur a malo. ⁷ Cum placuerint Domino viæ hominis, inimicos quoque ejus convertet ad pacem. ⁸ Melius est parum cum justitia quam multi fructus cum iniquitate. ⁹ Cor hominis disponit viam suam, sed Domini est dirigere gressus ejus.

¹⁰ Divinatio in labiis regis ; in judicio non errabit os ejus. ¹¹ Pondus et statera judicia Domini sunt, et opera ejus omnes lapides sacculi. ¹² Abominabiles regi qui agunt impie, quoniam justitia firmatur solium. ¹³ Voluntas regum labia justa ; qui recta loquitur diligetur. ¹⁴ Indignatio regis nuntii mortis, et vir sapiens placabit eam. ¹⁵ In hilaritate vultus regis vita, et clementia ejus quasi imber serotinus.

¹⁶ Posside sapientiam, quia auro melior est, et acquire prudentiam, quia pretiosior est argento. ¹⁷ Semita justorum declinat mala ; custos animæ suæ servat viam suam. ¹⁸ Contritionem præcedit superbia, et ante ruinam exaltatur spiritus. ¹⁹ Melius est humiliari cum mitibus quam dividere spolia cum superbis. ²⁰ Eruditus in verbo reperiet bona, et qui sperat in Domino beatus est. ²¹ Qui sapiens est corde appellabitur prudens, et qui dulcis eloquio majora percipiet. ²² Fons vitæ eruditio possidentis ; doctrina stultorum fatuitas.

²³ Cor sapientis erudiet os ejus, et labiis ejus addet gratiam. ²⁴ Favus mellis composita verba ; dulcedo animæ sanitas ossium. ²⁵ Est via quæ videtur homini recta, et novissima ejus ducunt ad mortem. ²⁶ Anima laborantis laborat sibi, quia compulit eum os suum. ²⁷ Vir impius fodit malum, et in labiis ejus ignis ardescit. ²⁸ Homo perversus suscitat lites, et verbosus separat principes. ²⁹ Vir iniquus lactat amicum suum, et ducit eum per viam non bonam. ³⁰ Qui attonitis oculis cogitat prava, mordens labia sua perficit malum. ³¹ Corona dignitatis senectus, quæ in viis justitiæ reperietur. ³² Melior est patiens viro forti, et qui dominatur animo suo expugnatore urbium. ³³ Sortes mittuntur in sinum, sed a Domino temperantur.

Caput 17

¹ Melior est buccella sicca cum gaudio quam domus plena victimis cum jurgio. ² Servus sapiens dominabitur filiis stultis, et inter fratres hæreditatem dividet. ³ Sicut igne probatur argentum et aurum camino, ita corda probat Dominus. ⁴ Malus obedit linguæ iniquæ, et fallax obtemperat labiis mendacibus. ⁵ Qui despicit pauperem exprobrat factori ejus, et qui ruina lætatur alterius non erit impunitus. ⁶ Corona senum filii filiorum, et gloria filiorum patres eorum. ⁷ Non decent stultum verba composita, nec principem labium mentiens. ⁸ Gemma gratissima exspectatio præstolantis ; quocumque se vertit, prudenter intelligit. ⁹ Qui celat delictum quærit amicitias ; qui altero sermone repetit, separat fœderatos. ¹⁰ Plus proficit correptio apud prudentem, quam centum plagæ apud stultum. ¹¹ Semper jurgia quærit malus : angelus autem crudelis mittetur contra eum. ¹² Expedit magis ursæ occurrere raptis fœtibus, quam fatuo confidenti in stultitia sua. ¹³ Qui reddit mala pro bonis, non recedet malum de domo ejus. ¹⁴ Qui dimittit aquam caput est jurgiorum, et antequam patiatur contumeliam judicium deserit.

¹⁵ Qui justificat impium, et qui condemnat justum, abominabilis est uterque apud Deum. ¹⁶ Quid prodest stulto habere divitias, cum sapientiam emere non possit ? Qui altum facit domum suam quærit ruinam, et qui evitat discere incidet in mala. ¹⁷ Omni tempore diligit qui amicus est, et frater in angustiis comprobatur. ¹⁸ Stultus homo plaudet manibus, cum spoponderit pro amico suo. ¹⁹ Qui meditatur discordias diligit rixas, et qui exaltat ostium quærit ruinam. ²⁰ Qui perversi cordis est non inveniet bonum, et qui vertit linguam incidet in malum. ²¹ Natus est stultus in ignominiam suam ; sed nec pater in fatuo lætabitur. ²² Animus gaudens ætatem floridam facit ; spiritus tristis exsiccat ossa. ²³ Munera de sinu impius accipit, ut pervertat semitas judicii. ²⁴ In facie prudentis lucet sapientia ; oculi stultorum in finibus terræ. ²⁵ Ira patris filius stultus, et dolor matris quæ genuit eum. ²⁶ Non est bonum damnum inferre justo, nec percutere principem qui recta judicat. ²⁷ Qui moderatur sermones suos doctus et prudens est, et pretiosi spiritus vir eruditus. ²⁸ Stultus quoque, si tacuerit, sapiens reputabitur, et si compresserit labia sua, intelligens.

Caput 18

¹ Occasiones quærit qui vult recedere ab amico : omni tempore erit exprobrabilis. ² Non recipit stultus verba prudentiæ, nisi ea dixeris quæ versantur in corde ejus. ³ Impius, cum in profundum venerit peccatorum, contemnit ; sed sequitur eum ignominia et opprobrium. ⁴ Aqua profunda verba ex ore viri, et torrens redundans fons sapientiæ. ⁵ Accipere personam impii non est bonum, ut declines a veritate judicii.

⁶ Labia stulti miscent se rixis, et os ejus jurgia provocat. ⁷ Os stulti contritio ejus, et labia ipsius ruina animæ ejus. ⁸ Verba bilinguis quasi simplicia, et ipsa perveniunt usque ad interiora ventris. Pigrum dejicit timor ; animæ autem effeminatorum esurient. ⁹ Qui mollis et dissolutus est in opere suo frater est sua opera dissipantis. ¹⁰ Turris fortissima nomen Domini ; ad ipsum currit justus, et exaltabitur. ¹¹ Substantia divitis urbs roboris ejus, et quasi murus validus circumdans eum. ¹² Antequam conteratur, exaltatur cor hominis, et antequam glorificetur, humiliatur. ¹³ Qui prius respondet quam audiat, stultum se esse demonstrat, et confusione dignum. ¹⁴ Spiritus viri sustentat imbecillitatem suam ; spiritum vero ad irascendum facilem quis poterit sustinere ? ¹⁵ Cor prudens possidebit scientiam, et auris sapientium quærit doctrinam.

¹⁶ Donum hominis dilatat viam ejus, et ante principes spatium ei facit. ¹⁷ Justus prior est accusator sui : venit amicus ejus, et investigabit eum. ¹⁸ Contradictiones comprimit sors, et inter potentes quoque dijudicat. ¹⁹ Frater qui adjuvatur a fratre quasi civitas firma, et judicia quasi vectes urbium. ²⁰ De fructu oris viri replebitur venter ejus, et genimina labiorum ipsius saturabunt eum. ²¹ Mors et vita in manu linguæ ; qui diligunt eam comedent fructus ejus. ²² Qui invenit mulierem bonam invenit bonum, et hauriet jucunditatem a Domino. Qui expellit mulierem bonam expellit bonum ; qui autem tenet adulteram stultus est et impius. ²³ Cum obsecrationibus loquetur pauper, et dives effabitur rigide. ²⁴ Vir amabilis ad societatem magis amicus erit quam frater.

Caput 19

¹ Melior est pauper qui ambulat in simplicitate sua quam dives torquens labia sua, et insipiens. ² Ubi non est scientia animæ, non est bonum, et qui festinus est pedibus offendet. ³ Stultitia hominis supplantat gressus ejus, et contra Deum fervet animo suo. ⁴ Divitiæ addunt amicos plurimos ; a paupere autem et hi quos habuit separantur. ⁵ Testis falsus non erit impunitus, et qui mendacia loquitur non effugiet. ⁶ Multi colunt personam potentis, et amici sunt dona tribuentis. ⁷ Fratres hominis pauperis oderunt eum ; insuper et amici procul recesserunt ab eo.

Qui tantum verba sectatur nihil habebit ; ⁸ qui autem possessor est mentis diligit animam suam, et custos prudentiæ inveniet bona. ⁹ Falsus testis non erit impunitus, et qui loquitur mendacia peribit. ¹⁰ Non decent stultum deliciæ, nec servum dominari principibus. ¹¹ Doctrina viri per patientiam noscitur, et gloria ejus est iniqua prætergredi. ¹² Sicut fremitus leonis, ita et regis ira, et sicut ros super herbam, ita et hilaritas ejus. ¹³ Dolor patris filius stultus, et tecta jugiter perstillantia litigiosa mulier. ¹⁴ Domus et divitiæ dantur a parentibus ; a Domino autem proprie uxor prudens. ¹⁵ Pigredo immittit soporem, et anima dissoluta esuriet. ¹⁶ Qui custodit mandatum custodit animam suam ; qui autem negligit viam suam mortificabitur. ¹⁷ Fœneratur Domino qui miseretur pauperis, et vicissitudinem suam reddet ei. ¹⁸ Erudi filium tuum ; ne desperes : ad interfectionem autem ejus ne ponas animam tuam. ¹⁹ Qui impatiens est sustinebit damnum, et cum rapuerit, aliud apponet. ²⁰ Audi consilium, et suscipe disciplinam, ut sis sapiens in novissimis tuis. ²¹ Multæ cogitationes in corde viri ; voluntas autem Domini permanebit. ²² Homo indigens misericors est, et melior est pauper quam vir mendax. ²³ Timor Domini ad vitam, et in plenitudine commorabitur absque visitatione pessima.

²⁴ Abscondit piger manum suam sub ascella, nec ad os suum applicat eam. ²⁵ Pestilente flagellato stultus sapientior erit ; si autem corripueris sapientem, intelliget disciplinam. ²⁶ Qui affligit patrem, et fugat matrem, ignominiosus est et infelix. ²⁷ Non cesses, fili, audire doctrinam, nec ignores sermones scientiæ. ²⁸ Testis iniquus deridet judicium, et os impiorum devorat iniquitatem. ²⁹ Parata sunt derisoribus judicia, et mallei percutientes stultorum corporibus.

Caput 20

¹ Luxuriosa res vinum, et tumultuosa ebrietas : quicumque his delectatur non erit sapiens. ² Sicut rugitus leonis, ita et terror regis : qui provocat eum peccat in animam suam. ³ Honor est homini qui separat se a contentionibus ; omnes autem stulti miscentur contumeliis. ⁴ Propter frigus piger arare noluit ; mendicabit ergo æstate, et non dabitur illi. ⁵ Sicut aqua profunda, sic consilium in corde viri ; sed homo sapiens exhauriet illud. ⁶ Multi homines misericordes vocantur ; virum autem fidelem quis inveniet ?

⁷ Justus qui ambulat in simplicitate sua beatos post se filios derelinquet. ⁸ Rex qui sedet in solio judicii dissipat omne malum intuitu suo. ⁹ Quis potest dicere : Mundum est cor meum ; purus sum a peccato ? ¹⁰ Pondus et pondus, mensura et mensura : utrumque abominabile est apud Deum. ¹¹ Ex studiis suis intelligitur puer, si munda et recta sint opera ejus. ¹² Aurem audientem, et oculum videntem : Dominus fecit utrumque. ¹³ Noli diligere somnum, ne te egestas opprimat : aperi oculos tuos, et saturare panibus. ¹⁴ Malum est, malum est, dicit omnis emptor ; et cum recesserit, tunc gloriabitur. ¹⁵ Est aurum et multitudo gemmarum, et vas pretiosum labia scientiæ.

¹⁶ Tolle vestimentum ejus qui fidejussor extitit alieni, et pro extraneis aufer pignus ab eo. ¹⁷ Suavis est homini panis mendacii, et postea implebitur os ejus calculo. ¹⁸ Cogitationes consiliis roborantur, et gubernaculis tractanda sunt bella. ¹⁹ Ei qui revelat mysteria, et ambulat fraudulenter, et dilatat labia sua, ne commiscearis. ²⁰ Qui maledicit patri suo et matri, extinguetur lucerna ejus in mediis tenebris : ²¹ hæreditas ad quam festinatur in principio, in novissimo benedictione carebit. ²² Ne dicas : Reddam malum : exspecta Dominum, et liberabit te. ²³ Abominatio est apud Dominum pondus et pondus ; statera dolosa non est bona. ²⁴ A Domino diriguntur gressus viri : quis autem hominum intelligere potest viam suam ? ²⁵ Ruina est homini devorare sanctos, et post vota retractare.

²⁶ Dissipat impios rex sapiens, et incurvat super eos fornicem. ²⁷ Lucerna Domini spiraculum hominis, quæ investigat omnia secreta ventris. ²⁸ Misericordia et veritas custodiunt regem, et roboratur clementia thronus ejus. ²⁹ Exsultatio juvenum fortitudo eorum, et dignitas senum canities. ³⁰ Livor vulneris absterget mala, et plagæ in secretioribus ventris.

Caput 21

¹ Sicut divisiones aquarum, ita cor regis in manu Domini : quocumque voluerit, inclinabit illud. ² Omnis via viri recta sibi videtur : appendit autem corda Dominus. ³ Facere misericordiam et judicium magis placet Domino quam victimæ. ⁴ Exaltatio oculorum est dilatatio cordis ; lucerna impiorum peccatum. ⁵ Cogitationes robusti semper in abundantia ; omnis autem piger semper in egestate est.

⁶ Qui congregat thesauros lingua mendacii vanus et excors est, et impingetur ad laqueos mortis. ⁷ Rapinæ impiorum detrahent eos, quia noluerunt facere judicium. ⁸ Perversa via viri aliena est ; qui autem mundus est, rectum opus ejus. ⁹ Melius est sedere in angulo domatis, quam cum muliere litigiosa, et in domo communi. ¹⁰ Anima impii desiderat malum : non miserebitur proximo suo. ¹¹ Mulctato pestilente, sapientior erit parvulus, et si sectetur sapientem, sumet scientiam. ¹² Excogitat justus de domo impii, ut detrahat impios a malo.

¹³ Qui obturat aurem suam ad clamorem pauperis, et ipse clamabit, et non exaudietur. ¹⁴ Munus absconditum extinguit iras, et donum in sinu indignationem maximam. ¹⁵ Gaudium justo est facere judicium, et pavor operantibus iniquitatem. ¹⁶ Vir qui erraverit a via doctrinæ in cœtu gigantum commorabitur. ¹⁷ Qui diligit epulas in egestate erit ; qui amat vinum et pinguia non ditabitur. ¹⁸ Pro justo datur impius, et pro rectis iniquus. ¹⁹ Melius est habitare in terra deserta quam cum muliere rixosa et iracunda. ²⁰ Thesaurus desiderabilis, et oleum in habitaculo justi : et imprudens homo dissipabit illud. ²¹ Qui sequitur justitiam et misericordiam inveniet vitam, justitiam, et gloriam. ²² Civitatem fortium ascendit sapiens, et destruxit robur fiduciæ ejus. ²³ Qui custodit os suum et linguam suam custodit ab angustiis animam suam. ²⁴ Superbus et arrogans vocatur indoctus, qui in ira operatur superbiam. ²⁵ Desideria occidunt pigrum : noluerunt enim quidquam manus ejus operari. ²⁶ Tota die concupiscit et desiderat ; qui autem justus est, tribuet, et non cessabit. ²⁷ Hostiæ impiorum abominabiles, quia offeruntur ex scelere. ²⁸ Testis mendax peribit ; vir obediens loquetur victoriam. ²⁹ Vir impius procaciter obfirmat vultum suum ; qui autem rectus est corrigit viam suam. ³⁰ Non est sapientia, non est prudentia, non est consilium contra Dominum. ³¹ Equus paratur ad diem belli ; Dominus autem salutem tribuit.

Caput 22

¹ Melius est nomen bonum quam divitiæ multæ ; super argentum et aurum gratia bona. ² Dives et pauper obviaverunt sibi : utriusque operator est Dominus. ³ Callidus vidit malum, et abscondit se ; innocens pertransiit, et afflictus est damno. ⁴ Finis modestiæ timor Domini, divitiæ, et gloria, et vita. ⁵ Arma et gladii in via perversi ; custos autem animæ suæ longe recedit ab eis. ⁶ Proverbium est : adolescens juxta viam suam ; etiam cum senuerit, non recedet ab ea. ⁷ Dives pauperibus imperat, et qui accipit mutuum servus est fœnerantis. ⁸ Qui seminat iniquitatem metet mala, et virga iræ suæ consummabitur. ⁹ Qui pronus est ad misericordiam benedicetur : de panibus enim suis dedit pauperi. Victoriam et honorem acquiret qui dat munera ; animam autem aufert accipientium. ¹⁰ Ejice derisorem, et exibit cum eo jurgium, cessabuntque causæ et contumeliæ. ¹¹ Qui diligit cordis munditiam, propter gratiam labiorum suorum habebit amicum regem. ¹² Oculi Domini custodiunt scientiam, et supplantantur verba iniqui. ¹³ Dicit piger : Leo est foris ; in medio platearum occidendus sum. ¹⁴ Fovea profunda os alienæ : cui iratus est Dominus, incidet in eam. ¹⁵ Stultitia colligata est in corde pueri, et virga disciplinæ fugabit eam. ¹⁶ Qui calumniatur pauperem ut augeat divitias suas, dabit ipse ditiori, et egebit.

¹⁷ Inclina aurem tuam, et audi verba sapientium : appone autem cor ad doctrinam meam, ¹⁸ quæ pulchra erit tibi cum servaveris eam in ventre tuo, et redundabit in labiis tuis : ¹⁹ ut sit in Domino fiducia tua, unde et ostendi eam tibi hodie. ²⁰ Ecce descripsi eam tibi tripliciter, in cogitationibus et scientia : ²¹ ut ostenderem tibi firmitatem et eloquia veritatis, respondere ex his illis qui miserunt te. ²² Non facias violentiam pauperi quia pauper est, neque conteras egenum in porta : ²³ quia judicabit Dominus causam ejus, et configet eos qui confixerunt animam ejus. ²⁴ Noli esse amicus homini iracundo, neque ambules cum viro furioso : ²⁵ ne forte discas semitas ejus, et sumas scandalum animæ tuæ. ²⁶ Noli esse cum his qui defigunt manus suas, et qui vades se offerunt pro debitis : ²⁷ si enim non habes unde restituas, quid causæ est ut tollat operimentum de cubili tuo ? ²⁸ Ne transgrediaris terminos antiquos, quos posuerunt patres tui. ²⁹ Vidisti virum velocem in opere suo ? coram regibus stabit, nec erit ante ignobiles.

Caput 23

¹ Quando sederis ut comedas cum principe, diligenter attende quæ apposita sunt ante faciem tuam. ² Et statue cultrum in gutture tuo : si tamen habes in potestate animam tuam. ³ Ne desideres de cibis ejus, in quo est panis mendacii. ⁴ Noli laborare ut diteris, sed prudentiæ tuæ pone modum. ⁵ Ne erigas oculos tuos ad opes quas non potes habere, quia facient sibi pennas quasi aquilæ, et volabunt in cælum. ⁶ Ne comedas cum homine invido, et ne desideres cibos ejus : ⁷ quoniam in similitudinem arioli et conjectoris æstimat quod ignorat. Comede et bibe, dicet tibi ; et mens ejus non est tecum. ⁸ Cibos quos comederas evomes, et perdes pulchros sermones tuos. ⁹ In auribus insipientium ne loquaris, qui despicient doctrinam eloquii tui. ¹⁰ Ne attingas parvulorum terminos, et agrum pupillorum ne introëas : ¹¹ propinquus enim illorum fortis est, et ipse judicabit contra te causam illorum.

¹² Ingrediatur ad doctrinam cor tuum, et aures tuæ ad verba scientiæ. ¹³ Noli subtrahere a puero disciplinam : si enim percusseris eum virga, non morietur. ¹⁴ Tu virga percuties eum, et animam ejus de inferno liberabis. ¹⁵ Fili mi, si sapiens fuerit animus tuus, gaudebit tecum cor meum : ¹⁶ et exsultabunt renes mei, cum locuta fuerint rectum labia tua. ¹⁷ Non æmuletur cor tuum peccatores, sed in timore Domini esto tota die : ¹⁸ quia habebis spem in novissimo, et præstolatio tua non auferetur. ¹⁹ Audi, fili mi, et esto sapiens, et dirige in via animum tuum. ²⁰ Noli esse in conviviis potatorum, nec in comessationibus eorum qui carnes ad vescendum conferunt : ²¹ quia vacantes potibus et dantes symbola consumentur, et vestietur pannis dormitatio. ²² Audi patrem tuum, qui genuit te, et ne contemnas cum senuerit mater tua. ²³ Veritatem eme, et noli vendere sapientiam, et doctrinam, et intelligentiam. ²⁴ Exsultat gaudio pater justi ; qui sapientem genuit, lætabitur in eo. ²⁵ Gaudeat pater tuus et mater tua, et exsultet quæ genuit te. ²⁶ Præbe, fili mi, cor tuum mihi, et oculi tui vias meas custodiant. ²⁷ Fovea enim profunda est meretrix, et puteus angustus aliena. ²⁸ Insidiatur in via quasi latro, et quos incautos viderit, interficiet.

²⁹ Cui væ ? cujus patri væ ? cui rixæ ? cui foveæ ? cui sine causa vulnera ? cui suffusio oculorum ? ³⁰ nonne his qui commorantur in vino, et student calicibus epotandis ? ³¹ Ne intuearis vinum quando flavescit, cum splenduerit in vitro color ejus : ingreditur blande, ³² sed in novissimo mordebit ut coluber, et sicut regulus venena diffundet. ³³ Oculi tui videbunt extraneas, et cor tuum loquetur perversa. ³⁴ Et eris sicut dormiens in medio mari, et quasi sopitus gubernator, amisso clavo. ³⁵ Et dices : Verberaverunt me, sed non dolui ; traxerunt me, et ego non sensi. Quando evigilabo, et rursus vina reperiam ?

Caput 24

¹ Ne æmuleris viros malos, nec desideres esse cum eis : ² quia rapinas meditatur mens eorum, et fraudes labia eorum loquuntur. ³ Sapientia ædificabitur domus, et prudentia roborabitur. ⁴ In doctrina replebuntur cellaria, universa substantia pretiosa et pulcherrima. ⁵ Vir sapiens fortis est, et vir doctus robustus et validus : ⁶ quia cum dispositione initur bellum, et erit salus ubi multa consilia sunt. ⁷ Excelsa stulto sapientia ; in porta non aperiet os suum. ⁸ Qui cogitat mala facere stultus vocabitur : ⁹ cogitatio stulti peccatum est, et abominatio hominum detractor. ¹⁰ Si desperaveris lassus in die angustiæ, imminuetur fortitudo tua.

¹¹ Erue eos qui ducuntur ad mortem, et qui trahuntur ad interitum, liberare ne cesses. ¹² Si dixeris : Vires non suppetunt ; qui inspector est cordis ipse intelligit : et servatorem animæ tuæ nihil fallit, reddetque homini juxta opera sua. ¹³ Comede, fili mi, mel, quia bonum est, et favum dulcissimum gutturi tuo. ¹⁴ Sic et doctrina sapientiæ animæ tuæ : quam cum inveneris, habebis in novissimis spem, et spes tua non peribit. ¹⁵ Ne insidieris, et quæras impietatem in domo justi, neque vastes requiem ejus. ¹⁶ Septies enim cadet justus, et resurget : impii autem corruent in malum. ¹⁷ Cum ceciderit inimicus tuus ne gaudeas, et in ruina ejus ne exsultet cor tuum : ¹⁸ ne forte videat Dominus, et displiceat ei, et auferat ab eo iram suam. ¹⁹ Ne contendas cum pessimis, nec æmuleris impios : ²⁰ quoniam non habent futurorum spem mali, et lucerna impiorum extinguetur. ²¹ Time Dominum, fili mi, et regem, et cum detractoribus non commiscearis : ²² quoniam repente consurget perditio eorum, et ruinam utriusque quis novit ?

²³ Hæc quoque sapientibus. Cognoscere personam in judicio non est bonum. ²⁴ Qui dicunt impio : Justus es : maledicent eis populi, et detestabuntur eos tribus. ²⁵ Qui arguunt eum laudabuntur, et super ipsos veniet benedictio. ²⁶ Labia deosculabitur qui recta verba respondet. ²⁷ Præpara foris opus tuum, et diligenter exerce agrum tuum, ut postea ædifices domum tuam. ²⁸ Ne sis testis frustra contra proximum tuum, nec lactes quemquam labiis tuis. ²⁹ Ne dicas : Quomodo fecit mihi, sic faciam ei ; reddam unicuique secundum opus suum.

³⁰ Per agrum hominis pigri transivi, et per vineam viri stulti : ³¹ et ecce totum repleverant urticæ, et operuerant superficiem ejus spinæ, et maceria lapidum destructa erat. ³² Quod cum vidissem, posui in corde meo, et exemplo didici disciplinam. ³³ Parum, inquam, dormies, modicum dormitabis ; pauxillum manus conseres ut quiescas : ³⁴ et veniet tibi quasi cursor egestas, et mendicitas quasi vir armatus.

Caput 25

¹ Hæ quoque parabolæ Salomonis, quas transtulerunt viri Ezechiæ regis Juda. ² Gloria Dei est celare verbum, et gloria regum investigare sermonem. ³ Cælum sursum, et terra deorsum, et cor regum inscrutabile. ⁴ Aufer rubiginem de argento, et egredietur vas purissimum. ⁵ Aufer impietatem de vultu regis, et firmabitur justitia thronus ejus. ⁶ Ne gloriosus appareas coram rege, et in loco magnorum ne steteris. ⁷ Melius est enim ut dicatur tibi : Ascende huc, quam ut humilieris coram principe.

⁸ Quæ viderunt oculi tui ne proferas in jurgio cito, ne postea emendare non possis, cum dehonestaveris amicum tuum. ⁹ Causam tuam tracta cum amico tuo, et secretum extraneo ne reveles : ¹⁰ ne forte insultet tibi cum audierit, et exprobrare non cesset. Gratia et amicitia liberant : quas tibi serva, ne exprobrabilis fias. ¹¹ Mala aurea in lectis argenteis, qui loquitur verbum in tempore suo. ¹² Inauris aurea, et margaritum fulgens, qui arguit sapientem et aurem obedientem. ¹³ Sicut frigus nivis in die messis, ita legatus fidelis ei qui misit eum : animam ipsius requiescere facit. ¹⁴ Nubes, et ventus, et pluviæ non sequentes, vir gloriosus et promissa non complens. ¹⁵ Patientia lenietur princeps, et lingua mollis confringet duritiam.

¹⁶ Mel invenisti : comede quod sufficit tibi, ne forte satiatus evomas illud. ¹⁷ Subtrahe pedem tuum de domo proximi tui, nequando satiatus oderit te. ¹⁸ Jaculum, et gladius, et sagitta acuta, homo qui loquitur contra proximum suum falsum testimonium. ¹⁹ Dens putridus, et pes lassus, qui sperat super infideli in die angustiæ, ²⁰ et amittit pallium in die frigoris. Acetum in nitro, qui cantat carmina cordi pessimo. Sicut tinea vestimento, et vermis ligno, ita tristitia viri nocet cordi. ²¹ Si esurierit inimicus tuus, ciba illum ; si sitierit, da ei aquam bibere : ²² prunas enim congregabis super caput ejus, et Dominus reddet tibi. ²³ Ventus aquilo dissipat pluvias, et facies tristis linguam detrahentem. ²⁴ Melius est sedere in angulo domatis quam cum muliere litigiosa et in domo communi. ²⁵ Aqua frigida animæ sitienti, et nuntius bonus de terra longinqua. ²⁶ Fons turbatus pede et vena corrupta, justus cadens coram impio. ²⁷ Sicut qui mel multum comedit non est ei bonum, sic qui scrutator est majestatis opprimetur a gloria. ²⁸ Sicut urbs patens et absque murorum ambitu, ita vir qui non potest in loquendo cohibere spiritum suum.

Caput 26

¹ Quomodo nix in æstate, et pluviæ in messe, sic indecens est stulto gloria. ² Sicut avis ad alia transvolans, et passer quolibet vadens, sic maledictum frustra prolatum in quempiam superveniet. ³ Flagellum equo, et camus asino, et virga in dorso imprudentium. ⁴ Ne respondeas stulto juxta stultitiam suam, ne efficiaris ei similis. ⁵ Responde stulto juxta stultitiam suam, ne sibi sapiens esse videatur. ⁶ Claudus pedibus, et iniquitatem bibens, qui mittit verba per nuntium stultum. ⁷ Quomodo pulchras frustra habet claudus tibias, sic indecens est in ore stultorum parabola. ⁸ Sicut qui mittit lapidem in acervum Mercurii, ita qui tribuit insipienti honorem. ⁹ Quomodo si spina nascatur in manu temulenti, sic parabola in ore stultorum. ¹⁰ Judicium determinat causas, et qui imponit stulto silentium iras mitigat. ¹¹ Sicut canis qui revertitur ad vomitum suum, sic imprudens qui iterat stultitiam suam. ¹² Vidisti hominem sapientem sibi videri ? magis illo spem habebit insipiens.

¹³ Dicit piger : Leo est in via, et leæna in itineribus. ¹⁴ Sicut ostium vertitur in cardine suo, ita piger in lectulo suo. ¹⁵ Abscondit piger manum sub ascella sua, et laborat si ad os suum eam converterit. ¹⁶ Sapientior sibi piger videtur septem viris loquentibus sententias.

¹⁷ Sicut qui apprehendit auribus canem, sic qui transit impatiens et commiscetur rixæ alterius. ¹⁸ Sicut noxius est qui mittit sagittas et lanceas in mortem, ¹⁹ ita vir fraudulenter nocet amico suo, et cum fuerit deprehensus dicit : Ludens feci. ²⁰ Cum defecerint ligna extinguetur ignis, et susurrone subtracto, jurgia conquiescent. ²¹ Sicut carbones ad prunas, et ligna ad ignem, sic homo iracundus suscitat rixas. ²² Verba susurronis quasi simplicia, et ipsa perveniunt ad intima ventris. ²³ Quomodo si argento sordido ornare velis vas fictile, sic labia tumentia cum pessimo corde sociata. ²⁴ Labiis suis intelligitur inimicus, cum in corde tractaverit dolos. ²⁵ Quando submiserit vocem suam, ne credideris ei, quoniam septem nequitiæ sunt in corde illius. ²⁶ Qui operit odium fraudulenter, revelabitur malitia ejus in consilio. ²⁷ Qui fodit foveam incidet in eam, et qui volvit lapidem revertetur ad eum. ²⁸ Lingua fallax non amat veritatem, et os lubricum operatur ruinas.

Caput 27

¹ Ne glorieris in crastinum, ignorans quid superventura pariat dies. ² Laudet te alienus, et non os tuum ; extraneus, et non labia tua. ³ Grave est saxum, et onerosa arena, sed ira stulti utroque gravior. ⁴ Ira non habet misericordiam nec erumpens furor, et impetum concitati ferre quis poterit ? ⁵ Melior est manifesta correptio quam amor absconditus. ⁶ Meliora sunt vulnera diligentis quam fraudulenta oscula odientis. ⁷ Anima saturata calcabit favum, et anima esuriens etiam amarum pro dulci sumet. ⁸ Sicut avis transmigrans de nido suo, sic vir qui derelinquit locum suum. ⁹ Unguento et variis odoribus delectatur cor, et bonis amici consiliis anima dulcoratur.

¹⁰ Amicum tuum et amicum patris tui ne dimiseris, et domum fratris tui ne ingrediaris in die afflictionis tuæ. Melior est vicinus juxta quam frater procul. ¹¹ Stude sapientiæ, fili mi, et lætifica cor meum, ut possis exprobranti respondere sermonem. ¹² Astutus videns malum, absconditus est : parvuli transeuntes sustinuerunt dispendia. ¹³ Tolle vestimentum ejus qui spopondit pro extraneo, et pro alienis aufer ei pignus. ¹⁴ Qui benedicit proximo suo voce grandi, de nocte consurgens maledicenti similis erit. ¹⁵ Tecta perstillantia in die frigoris et litigiosa mulier comparantur. ¹⁶ Qui retinet eam quasi qui ventum teneat, et oleum dexteræ suæ vocabit. ¹⁷ Ferrum ferro exacuitur, et homo exacuit faciem amici sui. ¹⁸ Qui servat ficum comedet fructus ejus, et qui custos est domini sui glorificabitur. ¹⁹ Quomodo in aquis resplendent vultus prospicientium, sic corda hominum manifesta sunt prudentibus. ²⁰ Infernus et perditio numquam implentur : similiter et oculi hominum insatiabiles. ²¹ Quomodo probatur in conflatorio argentum et in fornace aurum, sic probatur homo ore laudantis. Cor iniqui inquirit mala, cor autem rectum inquirit scientiam. ²² Si contuderis stultum in pila quasi ptisanas feriente desuper pilo, non auferetur ab eo stultitia ejus.

²³ Diligenter agnosce vultum pecoris tui, tuosque greges considera : ²⁴ non enim habebis jugiter potestatem, sed corona tribuetur in generationem et generationem. ²⁵ Aperta sunt prata, et apparuerunt herbæ virentes, et collecta sunt fœna de montibus. ²⁶ Agni ad vestimentum tuum, et hædi ad agri pretium. ²⁷ Sufficiat tibi lac caprarum in cibos tuos, et in necessaria domus tuæ, et ad victum ancillis tuis.

Caput 28

¹ Fugit impius nemine persequente ; justus autem, quasi leo confidens, absque terrore erit. ² Propter peccata terræ multi principes ejus ; et propter hominis sapientiam, et horum scientiam quæ dicuntur, vita ducis longior erit. ³ Vir pauper calumnians pauperes similis est imbri vehementi in quo paratur fames.

⁴ Qui derelinquunt legem laudant impium ; qui custodiunt, succenduntur contra eum. ⁵ Viri mali non cogitant judicium ; qui autem inquirunt Dominum animadvertunt omnia. ⁶ Melior est pauper ambulans in simplicitate sua quam dives in pravis itineribus. ⁷ Qui custodit legem filius sapiens est ; qui autem comessatores pascit confundit patrem suum. ⁸ Qui coacervat divitias usuris et fœnore, liberali in pauperes congregat eas. ⁹ Qui declinat aures suas ne audiat legem, oratio ejus erit execrabilis. ¹⁰ Qui decipit justos in via mala, in interitu suo corruet, et simplices possidebunt bona ejus. ¹¹ Sapiens sibi videtur vir dives ; pauper autem prudens scrutabitur eum. ¹² In exsultatione justorum multa gloria est ; regnantibus impiis, ruinæ hominum. ¹³ Qui abscondit scelera sua non dirigetur ; qui autem confessus fuerit et reliquerit ea, misericordiam consequetur. ¹⁴ Beatus homo qui semper est pavidus ; qui vero mentis est duræ corruet in malum. ¹⁵ Leo rugiens et ursus esuriens, princeps impius super populum pauperem. ¹⁶ Dux indigens prudentia multos opprimet per calumniam ; qui autem odit avaritiam, longi fient dies ejus. ¹⁷ Hominem qui calumniatur animæ sanguinem, si usque ad lacum fugerit, nemo sustinet. ¹⁸ Qui ambulat simpliciter salvus erit ; qui perversis graditur viis concidet semel. ¹⁹ Qui operatur terram suam satiabitur panibus ; qui autem sectatur otium replebitur egestate.

²⁰ Vir fidelis multum laudabitur ; qui autem festinat ditari non erit innocens. ²¹ Qui cognoscit in judicio faciem non bene facit ; iste et pro buccella panis deserit veritatem. ²² Vir qui festinat ditari, et aliis invidet, ignorat quod egestas superveniet ei. ²³ Qui corripit hominem gratiam postea inveniet apud eum, magis quam ille qui per linguæ blandimenta decipit. ²⁴ Qui subtrahit aliquid a patre suo et a matre, et dicit hoc non esse peccatum, particeps homicidæ est. ²⁵ Qui se jactat et dilatat, jurgia concitat ; qui vero sperat in Domino sanabitur. ²⁶ Qui confidit in corde suo stultus est ; qui autem graditur sapienter, ipse salvabitur. ²⁷ Qui dat pauperi non indigebit ; qui despicit deprecantem sustinebit penuriam. ²⁸ Cum surrexerint impii, abscondentur homines ; cum illi perierint, multiplicabuntur justi.

Caput 29

¹ Viro qui corripientem dura cervice contemnit, repentinus ei superveniet interitus, et eum sanitas non sequetur. ² In multiplicatione justorum lætabitur vulgus ; cum impii sumpserint principatum, gemet populus. ³ Vir qui amat sapientiam lætificat patrem suum ; qui autem nutrit scorta perdet substantiam. ⁴ Rex justus erigit terram ; vir avarus destruet eam. ⁵ Homo qui blandis fictisque sermonibus loquitur amico suo rete expandit gressibus ejus. ⁶ Peccantem virum iniquum involvet laqueus, et justus laudabit atque gaudebit. ⁷ Novit justus causam pauperum ; impius ignorat scientiam. ⁸ Homines pestilentes dissipant civitatem ; sapientes vero avertunt furorem. ⁹ Vir sapiens si cum stulto contenderit, sive irascatur, sive rideat, non inveniet requiem. ¹⁰ Viri sanguinum oderunt simplicem ; justi autem quærunt animam ejus. ¹¹ Totum spiritum suum profert stultus ; sapiens differt, et reservat in posterum. ¹² Princeps qui libenter audit verba mendacii, omnes ministros habet impios. ¹³ Pauper et creditor obviaverunt sibi : utriusque illuminator est Dominus. ¹⁴ Rex qui judicat in veritate pauperes, thronus ejus in æternum firmabitur.

¹⁵ Virga atque correptio tribuit sapientiam ; puer autem qui dimittitur voluntati suæ confundit matrem suam. ¹⁶ In multiplicatione impiorum multiplicabuntur scelera, et justi ruinas eorum videbunt. ¹⁷ Erudi filium tuum, et refrigerabit te, et dabit delicias animæ tuæ. ¹⁸ Cum prophetia defecerit, dissipabitur populus ; qui vero custodit legem beatus est. ¹⁹ Servus verbis non potest erudiri, quia quod dicis intelligit, et respondere contemnit. ²⁰ Vidisti hominem velocem ad loquendum ? stultitia magis speranda est quam illius correptio. ²¹ Qui delicate a pueritia nutrit servum suum postea sentiet eum contumacem.

²² Vir iracundus provocat rixas, et qui ad indignandum facilis est erit ad peccandum proclivior. ²³ Superbum sequitur humilitas, et humilem spiritu suscipiet gloria. ²⁴ Qui cum fure participat odit animam suam ; adjurantem audit, et non indicat. ²⁵ Qui timet hominem cito corruet ; qui sperat in Domino sublevabitur. ²⁶ Multi requirunt faciem principis, et judicium a Domino egreditur singulorum. ²⁷ Abominantur justi virum impium, et abominantur impii eos qui in recta sunt via. Verbum custodiens filius extra perditionem erit.

Caput 30

¹ Verba Congregantis, filii Vomentis. Visio quam locutus est vir cum quo est Deus, et qui Deo secum morante confortatus, ait : ² Stultissimus sum virorum, et sapientia hominum non est mecum. ³ Non didici sapientiam, et non novi scientiam sanctorum. ⁴ Quis ascendit in cælum, atque descendit ? quis continuit spiritum in manibus suis ? quis colligavit aquas quasi in vestimento ? quis suscitavit omnes terminos terræ ? quod nomen est ejus, et quod nomen filii ejus, si nosti ? ⁵ Omnis sermo Dei ignitus : clypeus est sperantibus in se. ⁶ Ne addas quidquam verbis illius, et arguaris, inveniarisque mendax. ⁷ Duo rogavi te : ne deneges mihi antequam moriar : ⁸ vanitatem et verba mendacia longe fac a me ; mendicitatem et divitias ne dederis mihi : tribue tantum victui meo necessaria, ⁹ ne forte satiatus illiciar ad negandum, et dicam : Quis est Dominus ? aut egestate compulsus, furer, et perjurem nomen Dei mei. ¹⁰ Ne accuses servum ad dominum suum, ne forte maledicat tibi, et corruas.

¹¹ Generatio quæ patri suo maledicit, et quæ matri suæ non benedicit ; ¹² generatio quæ sibi munda videtur, et tamen non est lota a sordibus suis ; ¹³ generatio cujus excelsi sunt oculi, et palpebræ ejus in alta surrectæ ; ¹⁴ generatio quæ pro dentibus gladios habet, et commandit molaribus suis, ut comedat inopes de terra, et pauperes ex hominibus. ¹⁵ Sanguisugæ duæ sunt filiæ, dicentes : Affer, affer. Tria sunt insaturabilia, et quartum quod numquam dicit : Sufficit. ¹⁶ Infernus, et os vulvæ, et terra quæ non satiatur aqua : ignis vero numquam dicit : Sufficit. ¹⁷ Oculum qui subsannat patrem, et qui despicit partum matris suæ, effodiant eum corvi de torrentibus, et comedant eum filii aquilæ !

¹⁸ Tria sunt difficilia mihi, et quartum penitus ignoro : ¹⁹ viam aquilæ in cælo, viam colubri super petram, viam navis in medio mari, et viam viri in adolescentia. ²⁰ Talis est et via mulieris adulteræ, quæ comedit, et tergens os suum dicit : Non sum operata malum. ²¹ Per tria movetur terra, et quartum non potest sustinere : ²² per servum, cum regnaverit ; per stultum, cum saturatus fuerit cibo ; ²³ per odiosam mulierem, cum in matrimonio fuerit assumpta ; et per ancillam, cum fuerit hæres dominæ suæ.

²⁴ Quatuor sunt minima terræ, et ipsa sunt sapientiora sapientibus : ²⁵ formicæ, populus infirmus, qui præparat in messe cibum sibi ; ²⁶ lepusculus, plebs invalida, qui collocat in petra cubile suum ; ²⁷ regem locusta non habet, et egreditur universa per turmas suas ; ²⁸ stellio manibus nititur, et moratur in ædibus regis. ²⁹ Tria sunt quæ bene gradiuntur, et quartum quod incedit feliciter : ³⁰ leo, fortissimus bestiarum, ad nullius pavebit occursum ; ³¹ gallus succinctus lumbos ; et aries ; nec est rex, qui resistat ei. ³² Est qui stultus apparuit postquam elevatus est in sublime ; si enim intellexisset, ori suo imposuisset manum. ³³ Qui autem fortiter premit ubera ad eliciendum lac exprimit butyrum ; et qui vehementer emungit elicit sanguinem ; et qui provocat iras producit discordias.

Caput 31

¹ Verba Lamuelis regis. Visio qua erudivit eum mater sua. ² Quid, dilecte mi ? quid, dilecte uteri mei ? quid, dilecte votorum meorum ? ³ Ne dederis mulieribus substantiam tuam, et divitias tuas ad delendos reges. ⁴ Noli regibus, o Lamuel, noli regibus dare vinum, quia nullum secretum est ubi regnat ebrietas ; ⁵ et ne forte bibant, et obliviscantur judiciorum, et mutent causam filiorum pauperis. ⁶ Date siceram mœrentibus, et vinum his qui amaro sunt animo. ⁷ Bibant, et obliviscantur egestatis suæ, et doloris sui non recordentur amplius. ⁸ Aperi os tuum muto, et causis omnium filiorum qui pertranseunt. ⁹ Aperi os tuum, decerne quod justum est, et judica inopem et pauperem.

¹⁰ Mulierem fortem quis inveniet ? procul et de ultimis finibus pretium ejus. ¹¹ Confidit in ea cor viri sui, et spoliis non indigebit. ¹² Reddet ei bonum, et non malum, omnibus diebus vitæ suæ. ¹³ Quæsivit lanam et linum, et operata est consilio manuum suarum. ¹⁴ Facta est quasi navis institoris, de longe portans panem suum. ¹⁵ Et de nocte surrexit, deditque prædam domesticis suis, et cibaria ancillis suis. ¹⁶ Consideravit agrum, et emit eum ; de fructu manuum suarum plantavit vineam. ¹⁷ Accinxit fortitudine lumbos suos, et roboravit brachium suum. ¹⁸ Gustavit, et vidit quia bona est negotiatio ejus ; non extinguetur in nocte lucerna ejus. ¹⁹ Manum suam misit ad fortia, et digiti ejus apprehenderunt fusum. ²⁰ Manum suam aperuit inopi, et palmas suas extendit ad pauperem. ²¹ Non timebit domui suæ a frigoribus nivis ; omnes enim domestici ejus vestiti sunt duplicibus. ²² Stragulatam vestem fecit sibi ; byssus et purpura indumentum ejus. ²³ Nobilis in portis vir ejus, quando sederit cum senatoribus terræ. ²⁴ Sindonem fecit, et vendidit, et cingulum tradidit Chananæo. ²⁵ Fortitudo et decor indumentum ejus, et ridebit in die novissimo. ²⁶ Os suum aperuit sapientiæ, et lex clementiæ in lingua ejus. ²⁷ Consideravit semitas domus suæ, et panem otiosa non comedit. ²⁸ Surrexerunt filii ejus, et beatissimam prædicaverunt ; vir ejus, et laudavit eam. ²⁹ Multæ filiæ congregaverunt divitias ; tu supergressa es universas. ³⁰ Fallax gratia, et vana est pulchritudo : mulier timens Dominum, ipsa laudabitur. ³¹ Date ei de fructu manuum suarum, et laudent eam in portis opera ejus.