Migne Patrologia Latina Tomus 107
EPISTOLA DEDICATORIA. 107.0067|
107.0067C| Reverendissimo in Christo patri, illustrissimoque principi et domino, domino ALBERTO, sanctae Moguntinae sedis et Magdeburgensis ecclesiae archiepiscopo, sacri Romani Imperii principi electori, per Germaniam archicancellario, atque primati Halberstatensis ecclesiae, administratori Brandeburgensium, marchioni Stetinensium, Pomeranorum, Cassubiorum, et Sclavorum duci, Nurenbergensium burggravio, ac Rugiorum principi, Joannes TRITHEMIUS abbas monasterii sancti Jacobi Majoris apostoli in suburbanis Herbipolensis civitatis, quondam vero Spanheimensis, ordinis sancti Benedicti, quidquid ad Deum oratio praevalet peccatoris.
Obedivi mandatis tuis, reverendissime praesul, et Vitam beati praedecessoris tui Rabani Mauri Magnentii, 107.0067D| sacrae quondam Moguntinae sedis tuae archipontificis, atque doctoris celeberrimae opinionis atque doctrinae, ex diversis temporum scriptoribus veraci et succincta narratione in unum volumen comportavi. 107.0068C| Nec mirum si plura gestorum ejus silentio pertransivi: quippe qui nullum ante me fixum, solidum et sufficientem de hac ipsa materia potui habere scriptorem, sed primus auctor esse sine praecedente compellor, et ex multis atque diversis agellis decidentes colligere spicas, Dominicisque thesauris novus messor manipulos inferre antiquos. Ab ejus namque transitu de hoc mundo ad Dominum usque ad nos, anni computantur quinquaginta novem atque sexcenti, cujus longa intercapedo temporis multa per eum gloriose facta perpetuam in oblivionem deduxit. Plures, fateor, historiarum scriptores varia laudum praeconia de hoc beatissimo atque doctissimo viro in suis lucubrationibus passim hinc inde scripserunt, quorum tamen nullus Vitam ejus continuata 107.0068D| serie composuit. Qua ex re labor mihi gravissimus occurrebat, quia dum per diversos auctores, quid quisque de Rabano scripserit, compulsus sum quaerere, singula quae reperi minus lepide atque 107.0069A| concinne potui ordinare. Quis enim nostris maxime temporibus, ad haec tanta reperiatur idoneus, ut ea faciat litteraria perennitate reviviscere, quae per tot annos in oblivione mortalium constat permansisse. Pudeat Germaniae pontifices innatae ut ita dixerim, socordiae, qui vanitatibus dediti, et Dei honorem in sanctis negligunt, et decorem patriae turpi dissimulatione contemnunt. Compatior infelicitati nationis meae Germanicae, cujus tanta est feritas animorum, ut neque suos recte noverit instituere natos, neque eos qui sese moribus et doctrina caeteris praestantiores exhibere studuerunt, condignis laudum et meritorum titulis consueverit honorare. Ab eo namque tempore, quo sanctus archipraesul Rabanus migravit ad Christum usque ad ordinationem tui pontificatus, 107.0069B| reverendissime praesul Alberte, Moguntiacensis ecclesiae archiepiscopi exstiterunt numero, si recte memini, quinquaginta, e quibus Rabani, sanctissimi viri, memoriam nullus revocavit ad mentem, nomen ejus posteritate notum facere nullus eorum attentavit. Tibi reservatum est hoc sanctum opus Christianorum, Christianissime praesul et eminentissime princeps, tuo nomini debetur tanti gloria viri, qui, veterum atque sanctissimorum pontificum imitatione, te in cunctis verum Christi studes exhibere ministrum, et irreprehensibilem ecclesiae tibi commissae verbo et exemplo pontificem. Felix proinde Moguntina, te moderante, sancta ecclesia, qui sacra sanctorum ossa tumulis reverenter elevata, populis veneranda praestas fidelibus; et quae veterum 107.0069C| incuria mox erant resolvenda in cinerem, memoriae perpetuae firmiter commendasti. Unde Germani omnes jure te lumen suum et decus immensum praedicant, qui Dei cultor es maximus, venerator sanctorum ejus integerrimus, religionis catholicae defensor constantissimus, genere princeps nobilissimus, vita et moribus omnium sine controversia clarissimus; et idcirco nunquam sine honore nominandus. Haec et his majora divinae miserationis cumulata beneficia pensiculans sedes apostolica, quod nulli apud Germanos eatenus contigisse legitur, principem aetate juvenem, sed moribus senem, cum vix annum attigisses quintum atque vicesimum, praemissa electione fratrum canonica, te Moguntinae sedis et Magdenburgensis ecclesiae archiepiscopum, atque primatem 107.0069D| Germanorum pontificum omnium constituit, tibique munus consecrationis placida benignitate cum palliorum decore utriusque ecclesiae concessit. Insuper ut nomen ter maximi sive triarchi merito videare consecutus, administratorem te insignis Ecclesiae Halberstatensis constituit, et gloriam Celsitudinis tuae super omnes Germaniae pontifices sublimavit. Quod divina praeordinatione factum non ambigit, qui vitam et mores tuos ab ineunte noscens aetate studiosius pensiculavit. Nam teneris ab annis 107.0070A| res divina tibi semper in animo fuit, nihilque dulcius quam clericorum choris interesse psallentium, aras pulchro decore ornare, sanctorum et beatissimorum martyrum Christi simul et confitentium ossa vario et nitido splendore auri vestire et argenti. Quod ego de tua religiosissima Celsitudine tanto verius confidentiusque scribere potui, quanto diutius ante decennium conversatus in curia serenissimi principis Joachimi, Brandenburgensis marchionis, imperiique principis electoris, Germani tui; apud Ursulam Coloniae ad Sprevum, principem te, juvenemque singulari pietate in Deum ferventem, et vidi plenius et audivi. Cum igitur divina miseratione praeventus, adhuc puer adolescens, tanta pietate, tanta charitate ac devotione sanctissimis te Christi ministeriis aptare 107.0070B| gestires, ut non modo senioribus stuporem, sed etiam universis, qui te videre, audire, seu alloqui meruissent, grandem incuteres admirationem, quis negare poterit, nisi demens, te, antequam nascereris in mundum, divina providentia electum et segregatum in hoc ministerium trini pontificatus, in quo non solum tibi multimoda sanctitatis merita potes acquirere, sed commissos etiam tuae fidei mortales vita, doctrina et pastorali auctoritate ad justitiae vias revocare? His maximis a summa Dei providentia honoribus susceptis, optime facis, operibus ipsis verum te pontificem exhibendo, qui praeter multorum consuetudinem praesulum, coelestibus terrena postponis, et praefers aeterna caducis. Unde beatum te dicent Germaniae populi omnes, si tamen (quod faxit 107.0070C| Omnipotens) usque ad finem perseveraveris in coepto proposito sanctitatis. Sunt aemuli, non dubites, quibus juvenilis iste fervor sanctitatis tuae habetur suspectus, in quo si, miserante Deo, permanseris, auges bonis laetitiam, et misanthropis haud parvam confusionem. Ego autem sciens devotionem tuam in sanctos Dei, confido te in bene coeptis, eorum precibus et meritis permansurum, et bonis quotidie studiis additurum meliora; quousque tandem illorum particeps effectus, sine fine gaudeas in coelis, quorum nomen et memoriam cum tanto mentis desiderio, et animi fervore honoras, nunc sedulo praesul viator in terris. Rabanum apud Moguntiacos despectum et pene sempiterna oblivione sepultum, in nomine justi summa cum veneratione levasti de terra, 107.0070D| propter quod et omnipotens Dominus animam tuam cum sanctis suis exaltabit in patria. Et ego ne defuerim tam sancto ministerio tuo, libens, quod mihi nuper imposuisti, onus suscepi, vitamque memorati pontificis beatissimi, qua potui diligentia ex diversis auctorum libris in unum codicem laboriose comportavi, in quo si non satisfeci tuo desiderio, sit bona voluntas in pauperculo sufficiens obedientiae pro merito. Obedivi jubenti, feci quantum potui, et totum quod mihi de laudibus tanti pontificis occurrebat, 107.0071A| tuo nomini sacratissimo dedicavi. Suscipe nunc ergo manibus consecratis, reverendissime princeps, primitias frugum Trithemiani sterilis agelli, tuo pontificatui summa cum humilitate ferentis oblatas; et qui summus es Dei sacerdos, paleas a granis dignanter secerne, ut sterile parvitatis meae opusculum de Vita sancti Rabani praesulis tuo imperio compositum, tibique dicatum, eo securius in lucem prodeat, quo 107.0072A| sub ferula pontificalis Eminentiae tuae, diligentius enucleatiusque fuerit emendatum. Adest enim Seronitati tuae copiosa cum auctoritate scientia, unde non solum defendere hanc lucubrationem meam ab injuria poteris detractorum, sed etiam, cum opus fuerit, adamussim castigare. Vale, pontificum princeps. Ex meo coenobio, sexta die mensis Novembris. Anno Domini millesimo quingentesimo quintodecimo.
INCIPIT VITA. 107.0071B|
LIBER PRIMUS. 107.0071B|
Rabanus, cognomento Maurus, familia Magnentius, natione Francus orientalis, patria Buchonicus, in oppido Fuldensi nascitur, quarto Nonas Februarii, anno Dominicae nativitatis septingentesimo octogesimo octavo, indictione Romanorum undecima, qui fuit Caroli regis Magni Francorum vicesimus, et Romani pontificis Adriani primi septimus decimus annus. Cujus pater nomine Ruthardus Magnentiana familia satus, vir dives et potens, multo tempore sub Francorum principibus in Germania strenue militat. Mater vero dicebatur Aldegundis, honestissimae conversationis mulier, quae ipsum filium suum ab infantia Deum timere docuit, litteris imbuit, et non minus exemplo quam verbo docilem 107.0071C| ejus animum ad omne opus bonum diligentissime erudivit. Enimvero pia mater, cum adhuc mens nati esset puerili teneritudine flexibilis, mores ejus ad Christi dogmatis integritatem laudabiliter instituit, lascivos pueritiae motus prudentissima ratione compescuit, ecclesiam visitare, Dei sermones audire, et divinis crebro interesse mysteriis adhuc pene infantem continuata sollicitudine mandavit. Erat autem Rabanus puer, tam naturae donis quam gratiae muneribus a Domino multipliciter praeventus: quae magna cum tempore sumpserunt incrementa vigoris, donec postremo virum ad summae perfectionis apicem perduxerunt. Ingenio fuit docilis, memoria vivacissimus, mente simul et corpore sub pulcherrima dispositione, pudicus atque castissimus; in cujus moribus 107.0071D| relucebat integritas, et singularis in animo tranquillitas rutilabat. Omnia tamen ista in eo dona tam gratiae quam naturae clarius emicuerunt, cum ad virilem pervenisset aetatem, in qua virtutum culmen omnium perfectus operator ascendit. Quantum vero ad visibilis pertinebat hominis rationem, corpore satis admodum fuit robustus, complexione misto sanguine 107.0072B| phlegmaticus, plus corpore pinguis quam macilentus, capite fortis et magnus, omniumque membrorum proportione forma decente dispositus. Unde cum bonae puer indolis, de die in diem semper ad meliora proficeret, et jam tunc quoddam in eo futurae dignitatis et sanctitatis praesagium reluceret, metuens pia mater ne corruptibile corpus in medio pravae nationis positum, qualibet occasione deturparet animam, neve terrena inhabitatio sensum deprimeret multa cogitantem (Sap. IX, 15), tradere illum ad monasterium deliberabat, in quo purius eum posse conversari minime dubitabat. Sed hoc matris propositum a principio genitori non placuit, quod tamen postea, divino inspiratus numine, approbavit. Humanum siquidem facile mutatur consilium, quoties 107.0072C| divina potestas suum ab aeterno praedestinatum operatur instinctum.
Praefuit in diebus illis novello Fuldensi monasterio reverendissimus abbas, nomine Bangolfus [ Al., Baugulfus], vir magnae religionis, et multarum in Christo virtutum: qui sancto Sturmo ejus loci primo abbati succedens, annis praefuit quinque et viginti, nomen sanctitatis apud Germanos omnes consecutus gloriosum. Hujus abbatis clarissimi magisterio Rabanus puer, cum esset annorum circiter novem, a parentibus traditur, et juxta normam sancti patris Benedicti monachis instituendus commendatur. Facta est haec in monasterium Rabani solemnis traditio vicesima prima die mensis Martii, quae fuit ejusdem sanctissimi patris Benedicti festivitate 107.0072D| solemnis, anno Dominicae nativitatis sexingentesimo nonagesimo septimo, indictione Romanorum quinta.
Claruit eo tempore in memorato monasterio Fuldensi ingens multitudo monachorum, qui arduam pro Dei amore vitam ducentes, a vino et carnibus omni tempore abstinebant, et nec jus carnium praeter 107.0073A| infirmos, omninoque debiles, sumebant in cibum, nec hujus mundi voluptatibus utebantur. Panis eorum cribrarius erat et rusticus; fabae, pisa, et olera cibus, aqua vel cervisia potus. Vivebant de laboribus manuum suarum, sicut veri patris nostri Benedicti sequaces et monachi, cum nullos eo tempore in monasterio servos permitterentur habere saeculares. Nam quidquid operis necessarii faciendum in monasterio claustralibus occurrisset, non saecularium, sed manibus fiebat monachorum. Omnes tunc monachi ad monasticae regulae puritatem vivere satagebant, in communi sub unius directione pastoris, in vera paupertate, sine peculio castitatem mentis et corporis inviolabiliter conservantes, omnipotenti Deo in fraternae charitatis vinculo serviebant. O 107.0073B| felix aetas, et tempora charismatibus sancti Spiritus abunde fructuosa, quando claustralis vitae professores erant optimi et omni decore virtutum mirifice ornati et praediti! His viris in monasterio Fuldensi vita et conversatione sanctissimis Rabanus puer divina ordinatione conjunctus, venerabili cuidam monacho seniori, Rathgario nomine, scientia litterarum, et sanctis moribus imbuendus committitur, a quo diligentissime ad optima quaeque informatur. Bonae quoque dispositionis puer, bonum assecutus doctorem, divina miseratione adjuvante, mox sanctae conversationis primordia, quantum aetas illa permisit, bene inchoavit, in meliusque successive perduxit, et optimo tandem fine consummavit.
Postea vero quam annum sextum decimum complevisset 107.0073C| aetatis, anno videlicet Dominicae nativitatis in carne octingentesimo quarto, indictione Romanorum duodecima, Baugolfus abbas Fuldensis migravit ad Dominum, anno regiminis sui vicesimo quinto. Quo non sine opinione sanctitatis magnae sepulto, praenominatus Rabani Mauri praeceptor Rahtgarius electione fratrum unanimi tertius in abbatia succedens, praefuit annis sedecim, vir probatae religionis, et magnae sanctitatis. Hic Rabanum prae caeteris singulari diligebat affectu, propterea quod eum noverat plus omnibus ad obedientiam promptum, et in lectionibus divinarum Scripturarum indefessa sollicitudine studiosum. Videbat illum ad ardua natum, et qui verbo et exemplo multis esset cum tempore profuturus in salutem. Noverat etiam 107.0073D| salutarem pastoribus necessariam esse doctrinam, cum bona hominis vita sine scientia spirituali divinarum Scripturarum non sufficiat ad institutionem subditorum. Nam qui sibi soli est bonus, utilis aliorum rector esse non potest. Propterea Rathgarius docilem puerum nequaquam statuit negligendum, quem illustratum divino Spiritu multis non dubitabat fore praeponendum. Nec sua fuit confidentia frustratus, cum major evaserit Rabanus eruditione, dignitate, simul et merito sanctitatis, quam suorum aliquis vel cogitare potuisset, vel mente concipere.
107.0074A| Mox enim ut annos pueritiae superavit, se totum divinis mancipavit obsequiis, in ecclesia frequens, in choro psallentium assiduus, et sine vanitatis nota in servitio Domini singularis. Nullus monachorum inter cantandum et legendum illo fuit alacrior, nullus ad obedientiam seniorum inter omnes promptiorem se unquam exhibuit. Deum pura mentis elevatione semper amavit super omnia, cujus ordinatissimae voluntati quidquid acceptum noverat, implere summo conatu satagebat. Ea vero, quae divinae voluntati didicit esse contraria, nunquam in cordis ergasterium censuit admittenda. Mentis suae oculum a pulveribus terrenae cupiditatis purum custodivit et mundum, atque in medio confratrum suorum omni tempore sine offensione vivebat. In 107.0074B| oratione sancta pene fuit continuus, in lectione divinarum Scripturarum sine intermissione sine intermissione laudabiliter occupatus. Nemo illum vidit otiosum, non fabulis, seu otiosis sermonibus illum quisquam audivit intentum, neque more complurium per claustrum discursibus vanis quisquam reperit vagabundum. Deo semper mente deditus, aut lectioni Scripturarum incubuit, aut scripsit aliquid pro communi fratrum utilitate, vel certe secum in cella solitarius habitans erat. Nihil enim dulcius illi fuit quam continuum sanctarum studium Scripturarum, et ideo cellae monasticae secretum, multis importabile claustralibus, paradisi delicias reputavit. Quod enim piscibus rivus et aqua, hoc bonis et studiosis monachis rectissime dicitur cella. Nam sicuti 107.0074C| pisces diu vivere sine aqua nequeunt, sic monachi crebrius extra cellam discurrentes, in vera mentis puritate non subsistunt. Cella enim monachis est officina virtutum, et mundus nimium frequentatus multorum causa vitiorum. Cella monachis est divinae schola scientiae, extra quam coelestis non datur sapientiae doctrina. Unde monachus, qui secretum cellae non diligit, ad veram scientiam Scripturarum Dei minime pertingit. Quod beatissimus pater hic noster, sanctus probe considerans Rabanus, cellam ab infantia sua dilexit monasticam, in qua conscientiam suam ab operibus mundi vanis custodivit illaesam, et omnium scripturarum, tam humanarum quam divinarum, plenam fuit assecutus scientiam. Cellae namque secretum amoenitati comparatur 107.0074D| paradisi, in qua delectabiliter consistens, ac sibi per divini amoris continuum exercitium unitus, mente simul et corpore habitavit secum in domo Dei quietus, animo creatori suo devotus, nulli fratrum molestus, nulli gravis, nulli onerosus, sed acceptus bonis omnibus, et in vinculo charitatis fraternae sincere dilectus. In eo fuit completum, quod per prophetam Jeremiam dudum legitur pronuntiatum: Bonum est homini, cum portaverit jugum Domini ab adolescentia sua: quia sedebit solitarius et tacebit, quoniam levabit se supra se (Thren. III, 27 et seq.). 107.0075A| Haec sunt purificatae convivia mentis, quae nemo intelligit, nisi qui accipit, nemo vero accipit, nisi qui se pro Dei amore ab omni carnis illecebra veraciter segregavit. Non enim consentiunt in unum cohabitare vera gaudia mentis, et corruptibiles deliciae ventris, quoniam duobus contrariis servire dominis Salvator omnium non dicit esse possibile. Beatus igitur magnus iste servus Christi Rabanus, qui, gratia Spiritus sancti praeventus, in consilio impiorum non abiit, et in via peccatorum non stetit, nec in cathedra derisorum consedit: sed in lege Domini fuit voluntas ejus confirmata et stabilis, et in justificationibus ejus meditatio illius die permansit ac nocte (Psal. I, 1, 2). Beatus, inquam, vir iste, et omni posteritati merito venerandus, qui in hac mortalitate 107.0075B| positus, semen bonum in benedictionibus Domini seminavit, de quo nunc fructum aeternae felicitatis manducat in coelis. Propter quod omni censetur honore dignus, ac sempiterna memoria celebrandus, qui factus imitator discipulorum Domini, doctrina et moribus universam illustravit Ecclesiam, et varios haereticorum errores disputando scribendoque confutavit, de quibus suo inferius loco plenius dicturi sumus.
Cum ergo beatus Magnentius octavum decimum aetatis suae annum attingeret, qui fuit Dominicae nativitatis octingentesimus sextus, et incredibili divinarum Scripturarum teneretur amore, jamque omnes deputatos sibi doctores atque magistros vel aequasset, vel etiam superasset eruditione et doctrina, 107.0075C| nec tamen in his, ad quae discendo pervenerat, posset esse contentus, sed pro magnitudine desiderii sui ad majora sacri studii arcana festinaret, locum ad tempus mutare profectus causa decrevit. Nam eo tempore studium litterarum generale, sicuti postea, necdum in Fuldensi monasterio vigebat. Monachi etenim humili Scripturarum intelligentia contenti, moribus graves, et subrusticana simplicitate imbuti, altiora scientiae studia non curabant. Unde beatissimus juvenis cum pro ingenti Scripturarum desiderio, propter magistrorum penuriam animum suum in proprio satiare monasterio non posset, sciretque Rathgarium se pastorem habere favorabilem, quadam die ad pedes ejus provolvitur, et 107.0075D| quid haberet in animo summa cum humilitate manifestum faciens, consensum sui senis deprecatur. Placuit petitio adolescentis abbati; et consilio seniorum adhibito, facilem postulanti dedit consensum. Cernebat enim senior providus, ut paulo dictum est prius, gratiam in eo relucere divinam, cujus 107.0076A| illum operatione magnum non dubitabat esse futurum, unde et libens petita concessit.
In diebus illis florebat in regno Francorum Albinus, qui et Alcuinus, natione Anglicus, professione monachus, ordine Levita, dignitate abbas monasterii sui Martini Turonensis, Caroli regis Magni quondam praeceptor, in omni varietate scripturarum doctissimus, qui primus apud Gallos et Italos Romae, Parisii, et Suessionis, scholis monachorum publicis praelatus multa scripsit ad utilitatem communem, et plures in omni scientia auditores educavit doctissimos. Ad hunc venerabilem virum (eo tempore in urbe Roma custodem et ministrum) Ecclesiae Lateranensis, ac scholis monachorum publicis praesidentem, Rathgarius abbas de Fulda 107.0076B| misit Rabanum cum aliis duobus monachis, Haimone et Diedone: quorum prior episcopus postea fuit in Halberstat, posterior vero Hattoni in abbatia Fuldensi fratrum electione successit. Albinus ergo missos ad se monachos de Fulda sub magisterii sui ferula suscipiens, omnem circa illos diligentiam adhibuit, et nullis pro salubri eorum institutione laboribus pepercit. Rabanum tamen, quem caeteris acutiorem ingenio videbat, propensiore studio prosequebatur docendi, et singulari cura sollicitudinis circa illum vigilabat. Annis sex continuis apud Albinum magistrum Rabanus studiosissimus auditor atque discipulus Romae permansit, et discendis Scripturis indefessum studium sedulus impendit. In his artibus septem, quas professores earumdem 107.0076C| liberales vocant, evasit doctissimus, et in omni scientia, tam divinarum quam humanarum traditionum, non erat illi secundus. Enimvero quam eruditus fuerit in grammaticis, in rhetoricis, in logicis, in arithmeticis, in geometricis, in poeticis et musicis, in astronomicis et mathematicis, in physicis et metaphysicis, in philosophicis et theologicis, in humanis quoque et divinis, quicunque plenius intelligere desiderat, ejus volumina, quae et plura sunt et elegantissima, diligentius revolvat. In disputando tanti fuit acuminis, ut omnium sophistarum nominatissimus haberetur et esset. Unde, veluti alter Augustinus, haereticorum terror et malleus erat, quos omnes facili congressione superabat et 107.0076D| vicit. Et cum tantam omnium scientiarum esset copiam adeptus, nunquam tamen in superbiam fuit elatus, nunquam suo se judicio inaniter super alios extulit, nunquam simpliciores et minus in Scripturis eruditos etiam leviter contempsit. In vera namque humilitate fundatus monastica, parvulus in oculis suis 107.0077A| apparebat, et quanto major exstitit, tanto se peramplius humiliavit. Noverat enim, monachi scientiam sine vera humilitate mentis perniciosam esse stultitiam, etiam si apud homines doctissimus habeatur. Dicit enim Scriptura: Doctrina viri per patientiam dignoscitur (Prov. XIX). Patiens autem veraciter nemo dici meretur, qui humilis non fuerit, et Omnipotentis nutui plena voluntate subjectus. Rabanus autem noster, verus Dei amator, qui et humilis et patiens veraciter exstitit, quanto in bonis studiis amplius profecerat, tanto magis animum suum coram Deo et hominibus humiliabat. Non illum vana terreni honoris ambitio traxit ad studium, non paupertas vel inopia fecerat monachum in Scripturis esse studiosum; sed Dei amor, qui vincit omnia, mentem 107.0077B| illius incenderat ad spiritualis scientiae incrementa. Nihil est difficile bonae voluntati, nihil formidabile Deum veraciter amanti. Unde cum se totum divino mancipasset obsequio, nihilque in hoc mundo quaereret, nihil cuperet vel optaret, nisi Deum solum et scientiam Scripturarum, dignum se Christo studuit exhibere ministrum, a quo noverat omne donum mortalibus provenire perfectum. Semper aliquem divinae lectionis codicem versabat in manibus, semper in semetipso sibi unitas [ Forte, unitus] aliquid operabatur bonae operationis. Et neque diebus neque noctibus ab investigatione divinarum cessabat Scripturarum. Nam praeter illud tempus, quod vel inevitabilis necessitas requirebat naturae, vel divini cultus ratio postulabat, quod reliquum erat, omne 107.0077C| Scripturarum studio impendebat, idque totum se arbitratus perdidisse, quod aliter quam in Dei laudibus, aut sacris fuisset lectionibus expensum. Propterea quoties ab actionibus poterat vacare publicis, suis utiliter insistebat privatis, semperque oratione praemissa speciali devotione mentis ad Deum, aut legit, aut scripsit, aut legentem in scholis Albinum audivit magistrum. His illum sacris intentum studiis, et sine intermissione continuanter occupatum, magna Dei miseratio cunctarum virtutum decoravit ornatu, contulitque optanti sensum per omnia consummatum intelligendi Scripturas, deditque bene merito sanctorum scientiam, et in cunctis operibus boni consummationem. Annis tandem sex Romae apud magistrum cum ingenti doctrinae profectu 107.0077D| expletis, beatus Dei famulus, una cum Haimone et Diedone, pastoris sui edicto revocatur ad Fuldense monasterium, qui tametsi multo libentius sub directione praeceptoris in annos plures coeptum continuasset studium, suo tamen promptus obedivit abbati, sciens obedientiam cunctis monachorum praevalere virtutibus, per quam solam iter patescit claustralibus ad patriam coelestem.
Anno igitur Dominicae Nativitatis octingentesimo duodecimo, indictione Romanorum quinta, beatus Rabanus annum agens aetatis quartum atque vicesimum, abbatis sui praecepto de Roma cum Haimone et Diedone ad monasterium Fuldense revertitur: 107.0078A| anno videlicet abbatiae Rathgarii memorati octavo. Quem fratres cum magna charitatis laetitia susceperunt, dona multiplicia in eo divina honorantes: quippe qui noverant illum non solum propter scientiae praeeminentiam, et magistrum esse venerabilem, sed multo magis ob vitae meritum, cunctis in Christo virtutibus locupletem. Enim vero per illud sexennium, quo Romae sub abbatis magisterio litteris operam dederat, in omnia scientia, tam humana quam divina, super omnes coaetaneos suos mirifice profecerat, evasitque summus in omni scibili philosophus, poetaque disertissimus, et theologus cunctorum judicio excellentissimus. Tanta denique et Romae et Fuldae cunctis vitae suae diebus virtutum et meritorum sanctimonia claruit, quod eorum, 107.0078B| qui cum eo habitabant, gratia illum Dei praeventum speciali nullus dubitavit. Unde sibi non solum profuit, sed multis verbo, scriptis et exemplo salutis iter ostendit. Rathgarius quoque, venerabilis abbas, qui, ut supra diximus, illum prae caeteris arctius diligebat, ejus profectui miro congratulabatur affectu, gavisusque talem se habere discipulum, qui jam idoneus esset quoscunque et alios docere, magnificas omnipotenti Deo gratiarum retulit actiones. Verum ut ecclesiastici ordinis collatione major esset Rabano inter fratres auctoritas, per singulos sacri ministerii gradus evectum, postremo rector illum, tricesimo aetatis anno, ad sacerdotalis officii dignitatem promovit. Qui presbyter consecratus, nihil pristinae humilitatis omisit, nihil monasticae conversationis 107.0078C| et puritatis neglexit; sed majori se humilitati subjiciens, totam ad regularis observantiam disciplinae animum convertit, cunctisque fratribus suis se obsequentissimum exhibuit; et vel orationi, vel sacrae lectionis studio semper intentus fuit. Cella, sicut prius est dictum, paradisus illi exstitit, et chorum psallentium fratrum, coelum reputavit. Et quia cunctis pro Christi nomine humiliter obsequi studuit, jure omnibus dilectus fuit. Amabant eum sancti seniores ut filium, venerabantur studiosi juvenes ut coelestis doctrinae magistrum. Omnes quoque in communi totius illum religionis monasticae habebant exemplum, et summum eruditionis Christianae documentum. Praecipuo tamen congratulationis officio Rathgarius abbas reverendissimus exsultabat, quod 107.0078D| illum, quem singulari prosequebatur affectu amoris, tanta cerneret insignia possidere virtutum. Et vere dignus fuit amari ab omnibus, qui conditorem omnium puro semper dilexit affectu. Completa fuit in illo placida illa aeternae sapientiae pollicitatio dicentis: Ego diligentes me diligo: et qui mane vigilaverint ad me, invenient me. Mecum sunt, inquit, divitiae et gloria, opes supernae et justitia. Melior est fructus meus auro et lapide pretioso: et genimina mea argento electo (Prov. VIII,17). Dilexit Rabanus etenim sapientiam Dei Patris, cujus notitia credentibus datur per fidem in Scripturis sanctis: quarum lectioni tanto crebrius incubuit, quanto Deum sincerius 107.0079A| amavit. Ejus gutturi fructus sacrae lectionis semper dulcis exstitit; quem in fervore sancti Spiritus gustavit. O quam suavis est veraciter gustanti sapor divini amoris, per quem hujus mundi cuncta dulcescunt adversa, et forti animo vilescunt omnia blandimenta. Nihil praeter divinum in affectum cordis admittitur, ubi solus creator super omnia amatur. Hujus sacri ergasterii summus operator exstitit Rabanus iste, de quo loquimur, in quo spiritualis doctrinae plenitudo exuberans totam illustravit Ecclesiam, et plures erudivit ad justitiam. Et ne ordine praepostero diutius evagemur, operae pretium judicavimus intermissa repetere, et quae circa Rabanum ab Urbe reversum, priusquam presbyter fuerit ordinatus, sint gesta breviter annotare.
107.0079B| Rathgarius memorabilis abbas utilitati cupiens consulere plurimorum, de fratrum suorum consilio scholam in monasterio Fuldensi publicam instituit, cujus magisterium sancto Rabano, de Italia nuper reverso commendavit. Anno itaque Dominicae nativitatis octingentesimo tertio decimo, indictione Romanorum sexta, Rabanus annorum viginti quinque monasterii monachorum scholae praeficitur, et eum docendi modum, quem ab Albino nunc didicerat, etiam tenere apud Fuldenses monachos inviolabilem jubetur. Qui mox ut docendi subivit officium, per omnia curavit Albinum sequi et imitari magistrum, ut juniores videlicet monachos primum doceret in grammaticis, et cum apti viderentur ad majora gravioribus etiam formarentur institutis. Cumque hujus 107.0079C| novae institutionis apud Germanos fama transisset in publicum, plures coenobiorum praelati eam docendi formam laudantes, alii monachos suos ad Fuldam miserunt sub Rabani ferula sacris imbuendos studiis, alii vero scholas erexerunt in monasteriis propriis, quibus praeceptores de memorato coenobio doctiores quosque praefecerunt. Sed in tempore brevi valde crevit numerus discipulorum Rabani docentis, et per totam Germaniam et Galliam eruditionis et sanctitatis ejus veneranda opinio se diffudit. Unde factum est, quod non solum abbates, monachos, sed etiam nobiles terrae, filios suos Rabani docendos magisterio subdiderunt. Quos ille, ut erat mansuetissimus, omnes summa cum diligentia informabat, prout uniuscujusque vel aetas, vel ingenium permittebat, 107.0080A| alios in grammaticis, alios vero in rhetoricis; atque alios in altioribus divinae atque humanae philosophiae scripturis, sine invidia communicans quod singuli ab eo postulassent; omnes vero, quos in auditorium suum docendos admisit, non solum prosa, sed etiam carmine, quidquid occurrisset, scribere informavit.
Multos insignes, doctos atque sanctissimos auditores habuit, quorum excellentiores atque praecipuos Megenfridus in libro de Temporibus gratiae quartodecimo nominatim commemorat, et sunt isti: Strabus, monachus Fuldensis, patria Francus orientalis, qui magistro in regimine scholarum Fuldae successit, vir in omni plenitudine scripturarum doctissimus, metro exercitatus et prosa, multa in utroque genere 107.0080B| conscripsit. Freculfus, monachus Fuldensis, patria Saxo, postea episcopus Lexoviensis in Rhotomagensi provincia Christianae fidei praedicator egregius, qui et ipse plura opuscula conscripsit. Lutbertus, monachus Fuldensis, et postea primus abbas in Hirsaugia, Spirensis dioecesis, patria Suevus, doctor in omni varietate scripturarum eminentissimus, nec minus vitae merito quam eruditione praeclarus, qui nonnulla ingenii sui monumenta reliquit, et multa suis bona monachis impendit. Hildolfus, monachus Fuldensis, patria Francus orientalis, et primus apud sanctum Aurelium Hirsaugiae scholarum magister, homo integerrimae conversationis et doctrinae, qui et ipse multa utilia conscripsit. Ruthardus, monachus Fuldensis, et secundus 107.0080C| apud Hirsaugiam scholasticus post mortem Hildolfi, qui cum esset doctissimus, plura composuit. Bernardus, monachus Fuldensis, et postea Hirsfeldis abbas, patria Francus orientalis, vir sapientia et moribus clarus, multa lucubravit. Bertholfus, monachus Fuldensis, patria Doringus, vir tam in divinis Scripturis, quam in litteris humanis longe doctissimus, qui et ipse nonnulla scripsit. Joannes, monachus Fuldensis, patria Francus orientalis, poeta et musicus insignis, qui et plura scripsit, et cantum ecclesiasticum primus apud Germanos varia modulatione composuit. Vingbertus, monachus Fuldensis, patria Saxonicus, vir mirae simplicitatis et magnae nihilominus eruditionis, vitae merito et clarus virtutibus effulsit. Egbertus, monachus Fuldensis, 107.0081A| vir vitae admirabilis, et multo tempore voluntarie pro Christo inclusus, miraculis coruscans, nonnulla composuit. Carolus, monachus Fuldensis, patria Francus orientalis, magnae sapientiae et eruditionis homo, quem ferunt, mortuo praeceptore, Moguntinum meruisse archiepiscopatum, et nonnulla edidisse volumina. Altfridus, monachus Fuldensis, patria Saxonicus, mira sanctitate et eruditione clarus, Deique verbi praedicator egregius, qui de Fulda missus ad Novam in Saxonia Corbeiam scholasticus, postea quartus Hildelsheymensis ecclesiae pontifex ordinatur. Omnes praescriptos Rabani apud Fuldam insignes discipulos, Meginfridus historiarum scriptor commemorat, et varia dicitur scripsisse opuscula. Ex aliis quoque coenobiis ad se 107.0081B| missos insignes habuit auditores multos, doctrina et vitae sanctimonia celeberrimos, quorum nomina per memoratum scriptorem expressa, nos isthic amore brevitatis omisimus, ne taedium induceremus.
Curavit etiam hic beatissimus monachorum institutor auditores suos erudire non minus ad timorem Dei, et mandatorum observantiam, quam ad intelligentiam Scripturarum, sciens in sancto propheta Daniel scriptum: Quoniam qui docti fuerint, fulgebunt quasi splendor firmamenti; et qui ad justitiam erudiunt multos, quasi stellae in perpetuas aeternitates (Dan. XII, 3). Parum est enim ad scientiam hominis claustralis intellectum erudire, nisi etiam studeas pro viribus affectum ad Dei amorem accendere. In quo docendi genere beatus doctor Rabanus 107.0081C| prae caeteris notabiliter emicuit; qui suos auditores imprimis ad justitiam erudivit, quibus inter legendum crebro persuadere conatus est mores suos regularibus conformare sanctionibus, evangelicisque ante omnia semper obedire institutis. Docuit illos mundum et omnes voluptates carnis pro Dei amore contemnere, vanitates transitorias et saeculi pompas fugere, et omnem concupiscentiam inordinatae voluntatis declinare. Deum pura mente super omnia diligendum monuit, et sedulo, ut se reminiscerentur morituros, discipulis lector inculcavit. Monasticae religionis tam sincerus fuit amator, ut in auditorium suum neminem admitteret, nisi prius mentem ejus diligentissime super integritate observantiae regularis 107.0081D| explorasset. Unde si quos mente aut corpore vagos, et ad observantiam monasticae disciplinae minus reperisset idoneos, tanquam animalia bruta et bestias immundas ab accessu montis divinarum Scripturarum arcebat, dicens: Scriptum est: Bestia, quae montem tetigerit, lapidibus obruatur (Exod. XIX, 12). Propterea, fratres, abite, et primum discite vos mente componere, ut moribus emendatis digni sitis cum Moyse Dei sermones in montis cacumine audire. Nemo enim Dei Scripturas discendo utiliter percipit, cujus adhuc anima vitiorum pulvere sordescit. Et haec forma docendi sancto viro semper familiaris exstitit, ut studio litterarum justitiae praeponeret disciplinam, et scientiae Scripturarum anteferret 107.0082A| pietatem. Qui tanto facilius justitiam et virtutum observantiam persuadere potuit, quanto eas non modo verbis, sed etiam operibus demonstravit. Singularem habebat docendi gratiam, et persuadendi maximam facilitatem. Nam et ingenio fuit acutus, et facundia disertus, voce quoque tubali sonorus, et quadam gravitate venerandus. Unde quoties ratio postulavit, sola potuit voce terrere improbos, et non minus humilitate mulcere prostratos. Conveniens animae donis corpus, Domino largiente, consecutus, et magna fuit in eo dilectionis auctoritas, et non minor cum mansuetudine affabilitatis humanitas. Qua moderatione ab adolescentia temperantissime usus, et sibi tranquillus exstitit, et discipulis doctor utilis, 107.0082B| fructuosusque, ut pro tempore merebantur, occurrit.
Fuerunt eo tempore, Meginfrido testante, in coenobio Fuldensi monachi sub regula sancti Benedicti, omnipotenti Deo in summa religione famulantes, numero centum quinquaginta, qui omnes, ut supra dictum est, a vino et carnibus abstinebant. Ex his duodecim ad minus, in omni scientia scripturarum doctissimi, dicebantur Seniores: quorum consilio abbas in quotidianis necessitatibus utebatur, ut opus non esset universam fatigare congregationem. Quoties vero ex his duodecim quispiam, vel ad aliud coenobium missus, vel morte fuisset sublatus, ex doctioribus et sanctioribus mox alius in ejus locum rectoris et seniorum electione constituebatur. Et haec laudabilis seniorum constitutio multis annis duravit, 107.0082C| quandiu videlicet studium scripturarum in Fuldensi monasterio, quod sanctus Rabanus incoeperat, viguit. Ista autem fuit lex duodecim doctorum, ut singulis legerent singuli juxta principalis ordinationem magistri, qui semper tertius decimus erat, et propterea omnium deputator lectionum, cui et obedire caeteri post abbatem omnes tenebantur.
Fama sanctitatis et eruditionis Fuldensium monachorum, et sancti praecipue Rabani, per totum se regnum Francorum longius diffundente, filios suos multi nobiles et ignobiles ad serviendum Domino in eorum consortium tradiderunt, e quibus postea plures in Germania Ecclesiae pontifices habuerunt atque pastores. Regulari etenim observantia durante, nullus 107.0082D| a Dei servitio repellebatur, sive nobilis esset, sive ignobilis; sed juxta praeceptum legislatoris Benedicti, cunctis aditus patuit pura intentione converti volentibus. Quae tamen consuetudo cum successu temporis, et in Fuldensi monasterio, et in plerisque aliis contra intentionem regulae cernitur immutata, postea videlicet quam et divitiae religionem exstinxerunt, et luxus cum ambitione pessima studium eliminavit scripturarum. Fervor eo tempore incredibilis fuit monachorum [ Videtur deesse erga] sanctarum studium Scripturarum, qui per sanctum Rabanum Fuldae coepit, ut supra diximus, et brevi per omnia pene coenobia Germaniae et Galliae convaluit. Nec erant Latino patrioque sermone contenti, 107.0083A| sed linguam discere Graecam atque docere, necessarium fore discipulis divinae speculationis arbitrati, etiam Hebraicae Chaldaicaeque notitiam cum labore fuerunt assecuti. Sanctus namque Rabanus, Albini Romae auditor, Theophilum quemdam Ephesium habuit praeceptorem, a quo Pelasgi sermonis intelligentiam apprehendit sufficientem, quam reversus in patriam suis quoque discipulis absque invidia communicavit. Enimvero cum esset vir omnium non solum studiosissimus, sed etiam sine contradictione cujusquam doctissimus, optime intellexit neminem apud Latinos veraciter eruditum et in sacris litteris consummatum posse reperiri, qui notitiam Graecae linguae non fuerit assecutus. Quod eo confirmo fidentius, quo, arte impressoria multiplicatis 107.0083B| hodie Graecis voluminibus, et ipse sub bonis praeceptoribus quantulamcunque hujusce sermonis intelligentiam apprehendi. Nam sicuti rivulus ex fonte, ita ex lingua Graeca Latina descendit. Quisquis ergo fontis notitiam despicit, vim et proprietatem rivuli, poculo cujus utitur, minime cognoscit. Jure igitur omnis Germania simul et Gallia tripartita hunc beatissimum doctorem veneratur Rabanum, ut unicum totius eruditionis principem: a quo et pontifices Romani susceperunt ecclesiasticae disciplinae, et monachi, Scripturarum salutarem clavem intelligentiae. Merito, inquam, Germanorum posteritas omnis Rabani laudes in perpetuum personabit, qui primus omnium, veteri barbarie pulsa, suam fecit nationem sermone Latinam. Primus enim omnium sub fide 107.0083C| Christi Germanos et Graecam resonare linguam docuit et Latinam. Nullus ante illum, apud Germanos vel natus vel institutus, Graeci sermonis notitiam habens, tot volumina tam eleganter, tam proprie, tamque concinne atque Latine uspiam conscripsit. Si qui vero apud Germanos in regno Francorum ante ipsum docti fuerunt, non indigenae, sed Graeci, Romani, Galli, Scoti, Britanni, seu advenae aliunde venientes exstiterunt. Beatissimus autem Christianae fidei doctor insignis Rabanus, unicus et primus Germanorum institutionum princeps, et magister disciplinae, qui nullum ante se in sua habuit natione praecedentem scientiae consummatae doctorem, divino (haud dubium) succensus instinctu, quod domi habere non potuit, Romae laudabiliter quaesivit, 107.0083D| invenit, didicit, et Germanis sine invidia reportavit, priscamque de patria barbariem fugavit. Gentem suam gemino decoravit ornatu, qua et moribus ad sanctitatem politiorem reddidit, et infusa sermonis Romani elegantia in omnem scientiae plenitudinem introduxit. O doctorem cunctis venerandum saeculis! O litterarum principem, omnibus viris doctis perpetua celebrandum festivitate, qui vitam in carne 107.0084A| duxit sanctissimam, et universis Ecclesiae filiis doctrinam effudit salutarem! Jure, inquam, vivaci memoria commendandus est omnium, qui non solum exemplo tunc praesentibus aeternae pabulum vitae praebuit, sed etiam posteritati suis scriptis documenta salutaria reliquit. Vere dignus est, cujus in benedictionibus memoriam celebret omnis per Germaniam posteritas, per quem nobis tanta mentis et corporis provenit utilitas. Fidem Christi orthodoxam summa cum alacritate semper docuit, sacram enodem Scripturam apud Germanos primus reddidit, vitam apostolicam ducens perniciosos haereticorum errores constantissima ratione confutavit. Denique, sicut in superioribus est dictum, primus omnium apud Germanos publicam monachorum scholam tenuit, in 107.0084B| qua non solum claustrales, sed plures etiam saecularis vitae homines habuit auditores. In ministerium divinarum Scripturarum scientias convertit saeculares: et, veluti Socrates alter, tractam e coelo philosophiam in ethicam transmutavit; propterea, ut me dixisse memini, auditores suos in omni doctrina litteraturae saecularis ad plenum instituit, eosque imprimis grammaticos, dialecticos, rhetores, arithmeticos, geometras, astronomos, musicos, atque poetas statuit; et postea idoneos ad divinarum Scripturarum scientiam introduxit.
Haec forma docendi per ipsum didascalis tradita, multis annis in Fuldensi monasterio perseveravit, et successu temporis ad plura Germaniae coenobia non sine maxima utilitate translata fuit, sicuti facile 107.0084C| per veterum scripta comprobatur, eo tempore, praeter solum ordinem sancti patris Benedicti, nulla fuerunt claustralium per totam Germaniam coenobia, cum neque Cistercienses adhuc essent instituti, neque fratrum conventus Mendicantium, neque alterius cujusvis observantiae singularis, qui omnes longe postea supervenerunt. Et ideo quoties in hoc opere mentionem de monachis facimus, non alii quam Benedictini sunt intelligendi, nisi nominatim alterius professionis exprimantur specialiter. Ad multos annos duravit in coenobiis monachorum istud mirabile studium scripturarum, et viros sanctitate non minus quam doctrina sacer ordo Benedicti produxit innumerabiles. Legimus enim, sicuti ex supputatione annalium nostrorum constat manifestum, quod ex 107.0084D| monachis, ordinem sancti patris Benedicti professis, quatuor et viginti per successum temporis sacrosanctae Ecclesiae Romanae fuerunt pontifices, cardinales ducenti sexaginta novem, archiepiscopi, per diversas mundi ecclesias, mille sexcenti octoginta quatuor, episcopi vero quatuor millia quingenti duodecim. Denique catalogo sanctorum ex eodem ordine reperiuntur ascripti quindecim millia sexcenti, praeter 107.0085A| moniales et alios innumeros, quorum nomina ignoramus. Hi sunt fructus monachorum studii salutaris, in quo plantante Rabano multa millia in omni doctrina et sanctitate, totam illustrantur Ecclesiam. Sed non duravit in finem haec sancta consuetudo monachorum, quoniam quod laudabiliter coepit ex tempore, etiam cum tempore turpiter defecit. Nam circa Dominicae nativitatis annum millesimum centesimum, multiplicatis in Ecclesia Dei variis institutis claustralium, studium a monachis nostris tepescere coepit, ac pene defecit.
Rabanus autem Maurus, monachorum scholasticus insignis, posteaquam scholis praefuerat annis quinque, manum apposuit ad scribendum, aetatis suae anno tricesimo: qui fuit Dominicae nativitatis octingentesimus 107.0085B| octavus decimus, indictione Romanorum undecima. Et cumprimis quidem scripsit mirabile illud opus de laudibus sanctae Crucis, quod postea dicavit Gregorio summo pontifici quarto: de quo in supplicatione pro Mauro sic ait praeceptor Albinus:
Hunc puerum docui divini flumine verbi,
Ethicae monitis et sophiae studiis.
Ipse quidem Francus genere est, atque incola silvae
Buchoniae, huc missus discere verba Dei.
Abba suus namque, Fuldensis rector ovilis,
Illum huc direxit, ad tua tecta, Pater.
Quo mecum legeret metri scholasticus artem,
Scripturam et sacram rite pararet ovans:
Ast ubi sex lustra implevit, jam scribere tempus,
Ad Christi laudem hunc edidit arte librum.
Quae vero, quanta, et qualia deinceps scripserit, tam in calce hujus voluminis, quam in libro de scriptoribus 107.0085C| ecclesiasticis lector studiosus poterit invenire. Nullus ante illum Germanus tot volumina composuit, tot utiles Ecclesiae tractatus tanta venustate elegantiaque Latini sermonis rutilantes, in natione Theutonica prius nemo lucubravit. Nam Vetus et Novum ex integro Testamentum in voluminibus multis exposuit, et commentariis pulcherrimis luculenter exornavit. Quod quidem scribendi studium ab eo tempore, usque ad mortem suam per annos triginta novem, sine intermissione, semper continuavit. Anno autem Domini nostri Jesu Christi octingentesimo vicesimo, indictione Romanorum tertia decima, Rathgarius Fuldae abbas tertius, cui fratrum electione quartus in ordine abbatum succedens, 107.0085D| Aegiso, vir senex et religiosus, praefuit annis quinque, sub quo beatus Rabanus coeptum strenue docendi continuavit officium, vitam in omni plenitudine 107.0086A| virtutum agens religiosissimam, et sacram indesinenter explanans Scripturam ad gloriam Dei omnipotentis, qui vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.
LIBER SECUNDUS.
Hactenus, reverendissime praesul, et princeps illustrissime Alberte, primum de Vita sancti Rabani praedecessoris tui librum, auxiliante Domino Deo, continuavimus, in quo conversionem ejus ad institutiones monasticas, studium quoque et eruditionem scripturarum aperta narratione digessimus, ut quo fervore divini amoris simul et fraternae charitatis vir tantus conversationem suam incoeperit, posteritatis memoriae perpetuo commendaremus. Nunc 107.0086B| autem, in sequenti libro, quem secundum adjicimus, primo tempus quo Fuldensi monasterio praefuit abbas, quantum si [ Forte, se] vires nostrae tenues nimium extendunt, stylo commendare pergimus, ut historiam ordine debito non fraudemus, verumtamen non pollicemur, nos omnia scripturos quae in abbatia gessit; sed ex multis consignamus paucissima, ut pote qui propter negligentiam scriptorum invenire nequivimus, quae restabant, potiora.
Anno igitur Dominicae nativitatis octingentesimo vicesimo quinto, indictione Romanorum tertia, mortuus est Aegiso, Fuldensis monasterii abbas quartus, anno regiminis sui quinto, vir moribus et vita religiosus, et divinarum Scripturarum amator praecipuus. Post cujus sepulturam Rabanus Maurus Magnentius, doctor et scholasticus, monachorum celeberrimus, 107.0086C| fratrum electione communi abbas in ordine quintus instituitur, anno aetatis suae tricesimo septimo, et praefuit annis duobus et viginti, pastorem se ovium Christi exhibens, in omni sanctitate vitae spectabilem, et in opere semper efficacem. Primus Fuldae abbas fuit a beato Bonifacio archiepiscopo institutus sanctus Sturmus, natione Anglicus, anno Domini septingentesimo quadragesimo tertio, indictione Romanorum undecima, praefuitque annis sex et triginta. Post quem Baugolfus abbas praefuit annis viginti quinque. Cui successit Rathgarius annis sedecim. Quo mortuo, Aegil abbas praefuit annis quinque. Et illo vita defuncto, sanctus Rabanus, in ordine fratrum quintus, ut diximus, 107.0086D| fuerat ordinatus. A fundatione itaque monasterii Fuldensis, usque ad ipsum Rabanum, per annos octoginta duos, abbates per ordinem quatuor exstiterunt. 107.0087A| Rabanus itaque memorati coenobii quintus abbas institutus anno praenotato, qui fuit annus Ludovici regis Francorum Pii decimus, Eugenii papae secundi, annus quoque secundus, et Othgarii archiepiscopi Moguntini primus, in humilitate pristina perseveravit, et vitam, sicuti consueverat, in omni puritate mentis et corporis coram Deo indesinenter continuavit. Deum munda conscientia dilexit super omnia, pro cujus amore contempsit universa. In toto corde suo mandatorum ejus semper memor exstitit, et nunquam a bono studio cessavit. In oratione tam devotus et continuus exstitit, ut nemo, conversationis ejus ignarus, putasset illum lectioni Scripturarum vel momentaneo [ Forte, momento] potuisse intendere, vel novae compositionis quidquam lucubrare. 107.0087B| Rursus in legendis divinis Scripturis, in lucubrandis quotidie ferme novis voluminibus, atque in docendis instituendisque ad pietatem divini cultus, ad regularis disciplinae observantiam, et morum integritatem monachis commissis, nec minus in ordinanda cura domestica, tam frequens fuit et sedulus, ut orandi nullum videretur habere momentum. Amor quippe Dei, quo totus ardebat incensus, non permisit esse otiosum, quoniam, sicuti expertus verissime beatus testatur Gregorius, amor Dei nunquam est otiosus. Speratur enim magna, si est; quod si operari renuit, profecto verus Dei amor nunquam fuit.
Beatus itaque abbas Rabanus ovium Christi sollicitus, parum indulgens suae infirmitati naturae, omne 107.0087C| tempus, quod occupationibus rei familiaris subripere potuit, orationi et studio impendit. Monachum habuit nomine Strabum, patria Francum, ex urbe Praeapolitana oriundum, virum in omni scientia divinarum humanarumque litterarum doctissimum, carmine ac prosa longa exercitatione peritum, nec minus vitae merito, quam Scripturarum eruditione venerandum, quem post se monachorum scholae praefecit, et introductum docendi modum observare, et continuare mandavit. Qui Strabus et prosa et carmine plura scripsit. Ipse denique Rabanus, vigilantissimus pastor, munus docendi propter abbatiam penitus non deseruit, nec a componendis voluminibus cessavit. Amator nempe Dei sincerus, quoties opportune potuit, docendi officium, ut prius, 107.0088A| repetivit. Unde quo liberius vacare posset interius, procuratores rerum temporalium sufficientes constituit et idoneos, de quorum fidelitate non potuit dubitare. Regnum Dei ante omnia quaerere studuit, et de rebus transitoriis se nimis anxie nunquam intromisit. Et quia Deum in toto corde suo dilexit super omnia, hujus vitae ab ipso necessaria consecutus est, magna in abundantia. Circa regimen tamen animarum valde sollicitus exstitit, et oves Christi sibi commissas verbo salutis, exemplo sanctitatis, et pabulo necessariae sustentationis studiosissime pascere curavit, sub ejus regimine monasterium Fuldense rebus atque personis crevit quotidie, et fama sanctitatis monachorum ejus per totum Francorum se regnum diffudit.
107.0088B| Praecipue tamen abbatis Rabani opinio doctrinae et sanctimoniae in ore fuit omnium celebris et gloriosa, non solum apud Germaniae Francos, sed apud Gallicanos quoque et Italos. Cujus viri fama reges et principes, episcopos et doctores quoslibet, etiam longius distantes, in ejus venerationem permovit. Omnes incomparabilem ejus mirabantur doctrinam, et conjunctam eruditioni sanctitatem laudibus continuis praedicabant ubique. Ex omni regno Francorum, quod tunc erat unum, Germanis et Gallis, ad audiendum illum certatim confluebant viri multarum facultatum periti, et se fore beatos existimabant, qui ad ejus fuissent familiaritatem admissi. Multi quoque principes, nobiles et cives Rabani magisterio filios suos commiserunt imbuendos, variis atque 107.0088C| magnificis praeceptorem donis et muneribus honorantes. Quos ille tanta sedulitate docuit, qua major excogitari vix potuisset. Fuit enim laborum patiens, et qui sibi nihil onerosum aut grave judicabat, quod vel ad Dei honorem, vel ad proximi pertinebat utilitatem, unde sibi soli natus videri non voluit, qui salutem aliorum semper ut propriam quaesivit. Ad regimen animarum, Deo providente, valde fuit idoneus, vigilantia, pietate, discretione, prudentia, opere, et doctrina nulli secundus. Non erat penes illum acceptio personarum, sed electio sola meritorum: qui statim, ut abbas ordinatus fuerat, ut justitiae magistram, in omnibus Benedicti patris sequebatur regulam, a qua in omni vita sua nunquam temere declinavit. In ipsa namque regula 107.0089A| sic abbas Benedictus mandat abbati: « Non praeponatur ingenuus ex servitio convertenti, nisi alia causa rationabilis existat. Enim vero sive servus, sive liber, omnes unum in Christo sumus, et sub uno Domino aequalem servitutis militiam bajulamus, quia non est apud Deum personarum acceptio. Solummodo in hac parte apud ipsum discernimur, si humiles et meliores caeteris in bonis et sanctis operibus inveniamur. » Haec et alia monasticae perfectionis instituta sanctus abbas Rabanus, una cum evangelicis praeceptis atque consiliis observatione studuit adimplere continua, et fidelem se Christi ministrum atque vicarium in monasterio exhibuit. In doctrina sua regulam custodivit apostolicam, in qua Paulus amator Christi praecepit, dicens ad discipulum: Argue, 107.0089B| obsecra, increpa (II Tim. IV), id est, misce discreto examine temporibus tempora, et terroribus blandimenta. Dirum magistri et pium patris affectum subjectis sibi monachis exhibuit, quando indisciplinatos et duros corde severius arguit, obedientes vero mansuetos et humiles, ut in melius proficerent, paterno affectu benivolus obsecravit. Nunquam dissimulavit peccata delinquentium, sed mox ut oriri coepissent vitia, radicitus amputavit. Honestiores enim et animis generosiores, prima vel secunda admonitione blandus corripuit, et oratione mansuetissima confestim ad sanitatem mentis revocavit; improbos vero, si qui occurrissent, duros corde, superbos et inobedientes, non verbis modo, sed etiam verberibus et abstinentia severius castigavit, sciens scriptum, 107.0089C| quia stultus non corrigitur verbis (Prov. XVIII). Et iterum: Percute filium tuum virga, et liberabis animam ejus a morte [Al., de inferno ] (Prov. XXIII, 14). Meditationem Dominicae passionis in corde suo singulari devotione quotidie solebat revolvere, et pro morte Salvatoris innocentissima lacrymans et gemens gratias referre. Fertur enim sanctam in consuetudinem duxisse, ut nunquam cibum sumeret, nisi prius gratias agens, vitam, actus, et passionem Domini, et Salvatoris nostri Jesu Christi, ab incarnatione incipiens ad ascensum ejus in coelum per singulos articulos meditando, gemendo, et orando percurrisset. In argumentum est veritatis opus illud de Laudibus sanctae Crucis, in quo summa diligentia et devotione mysteria Dominicae passionis 107.0089D| enodavit. Nisi enim patienti Christo magnopere fuisset compassus, tanta laudum praeconia nunquam in ejus passionis memoriam scribere potuisset. Verum quia mentem Christo compatientem habuit, vires, quas negavit infirmitas, pietas ministravit. Omnium namque spiritualium exercitiorum Dominicae passionis est maximum, in quo monachus, qui recto et sapido modo fuerit assiduus, cito magnum inveniet conversationis internae profectum. Monachum in hac sancta meditatione homini mundano praeposui, propterea quod exutus negotiis saecularibus ad meditationem Dominicae passionis, vitae et mortis aptior jure censetur.
Rabani autem conversatio multum segregata fuit 107.0090A| a mundo, propterea factus est Deo proximus, et sibi per binarium in ternario monastice unitus. Hujus sanctissimae conversationis ad monadem ternarii mysterium nemo utiliter intelligit, qui adhuc vitiorum pulvere sordescit. Quisquis enim purgatus a voluptatibus carnis, et segregatus a vanis mundi sollicitudinibus in domo Domini secus solum habitat, jam oculos mentis apertos habere laudabiliter incipit, et nihil praeter Deum solum vel amat vel metuit. Quo sanctissimo purgationis genere beatissimus abbas Rabanus mirifice illustratus, Deum super omnia timuit: in cujus apparere conspectu aut reus, aut a bono opere vacuus horribile judicavit. Quocirca futurae sibi mortis imaginatione crebro perterritus, cui esset villicationis suae rationem quandoque redditurus, 107.0090B| sedulo cogitabat, sciens artem esse omnium artium regimen animarum. Continuum ergo futurae rationis reddendae memoriam revolvebat in mente, sciens nimirum culpae pastoris incumbere, quidquid in ovibus suis paterfamilias minus utilitatis potuerit invenire. Propterea summo conatu sic statuit vivere, ut, quantum fragilitas permittit humana, securior appareret coram Deo in reddenda ratione. Unde non minus opere quam sermone, verum se omni tempore pastorem ovium Christi studuit exhibere. Et ob id omnia quae discipulis docuit esse contraria in suis factis ostendit non agenda. Omnipotenti Deo se gratum cunctis actionibus exhibere studuit, quem pura conscientia, mundo corde, et ferventissimo charitatis desiderio amavit. 107.0090C| Ad se ipsum recta conversatione semper ordinatus exstitit, et a semitis justitiae minime declinavit. Ad subditos quoque suos debita sub vigilantiae cura ordinatum se praebuit, quorum utilitatem et profectum in omnibus quaesivit. quaesivit. In charitate proximi propter Deum ardens fuit et fervidus, nulli gravis, inquam, nulli injuriosus, nulli molestus, sed neminem laedens benefecit universis. Evangelicis obedienter inhaerens praeceptis, bonum, quod sibi fieri, secundum rectum rationis judicium, voluit; prior ipse aliis sedulo impendit. Omnes in Christo sincere dilexit, omnes honore praevenit, et cunctis pro viribus benefacere curavit. Semetipsum sibi pro Christi amore veraciter abnegans, evangelicis mandatis, ac monasticis institutionibus suam in cunctis voluntatem 107.0090D| subjecit; mortificatisque perniciosis desideriis, et voluptatibus carnis, Christianae arma patientiae assumpsit, et sub confessionis ordine martyrio non caruit, utpote qui corpus suum jejuniis, vigiliis, orationibus, disciplinis, et aliis duris exercitationibus monasticis sine intermissione graviter maceravit, carnibus, vino et quibuslibet esculentis lautioribus semper abstinuit: fabis, pisis, et oleribus naturae indigentiam utcunque sustentavit. Quasi paradisi delicias amavit jejunium, et necessitatibus carnis semper praeposuit animae nutrimentum. Quidquid necessitatibus suis potuit subripere, in usus mox pauperum censuit erogare. Nam pientissimus cum esset in pauperes, et abbas Fuldae, et archiepiscopus 107.0091A| Moguntiae, tanta eos commiseratione prosecutus est, ut de crastino nullam videretur habere providentiam. Unde et a bonis viris, Deumque timentibus pater nominabatur inopum, et hospes egenorum. Ab illis vero, quos auri cupido insatiabilis avaritiae flammis incenderat, non pius, non misericors, non munificus, sed prodigus, vane gloriosus, et dissipator substantiae Christi, per injuriam, potius nuncupari consuevit. Ita virtus semper habet osores, qui Pharisaeorum et Scribarum exemplo, bonum, quod negare in proximo nequeunt, in partem malam atque sinistram temere pervertunt. His similia beatus Rabanus ab improbis passus est multa, qui cum pietatem ejus in pauperes haud negare possent, vanitatis studio ascribere non timebant, asserentes 107.0091B| illum vanae laudis amore ductum eleemosynas facere potius, quam pro honore Dei. Sed vir Domini militans sub fide Christi, qui radio divini amoris stabili jam firmitate ardebat, nec vana blateronum curavit obloquia, nec a bono, quod inchoaverat, opere propterea cessavit, quamvis non modo detractionibus suorum, sed etiam conviciis urgeretur. Nec tamen mirum, si in tanta congregatione bonorum inveniebantur etiam nonnulli minus perfecti, aut mali, cum inter duodecim apostolos Christi unus fuerit inventus traditor esse magistri; et e septem primis ecclesiae diaconibus sui exstiterit nominis auctor erroris. Verumtamen non dereliquit Omnipotens famulum suum in tribulatione, quem in camino paupertatis multipliciter probatum invenit 107.0091C| esse fidelem, ac stabili firmitate voluntatis bonae pene invicibilem. Nullus eorum, quibus Dei amor cordi fuerat, et sacrarum studium Scripturarum, facientem eleemosynas virum Dei molestabat in aliquo; sed ex monachis illi, quos ministros et dispensatores rerum domesticarum constituerat, facibus avaritiae succensi, bonis obnitebantur studiis sui pastoris. E quibus unus fuit, nomine Edelhardus, patria Francus, homo plus aequo in rebus mundi sollicitus, quem pater majorem cellerarium domus constituerat, cujus historiam infelicitatis ut scribamus, ratio postulat aequitatis.
Clementissimus inopum pater publico mandavit edicto, ut quoties extra tribus monasterii aliquis morte commutaret hanc miserabilem vitam, ejus 107.0091D| praebenda in cibo et potu integra, et sine diminutione, per dies triginta continuos pro animae defuncti salute pauperibus deberet erogari. Contigit autem anno Rabani abbatis duodecimo, qui fuit Dominicae nativitatis octingentesimus tricesimus septimus, indictione Romanorum quintadecima, plures in Fuldensi coenobio monachos, vocante Domino, ab hac miseria futuram transmigrare ad vitam. Unde vir sanctus, et defunctis compatiens et pauperibus vivis, ipsi Adelhardo, dispensatori domus, scriosius mandavit, coram omnibus dicens ei: « Cura, frater, quam diligentissime, ut praebendas defunctorum fratrum meorum plenas et integras, sicuti pro eorum salute constitui, singulis fideliter pauperibus distribuas. 107.0092A| Quod si negtexeris, animam tuam in districto Dei judicio ream fore noveris, et puniendam. » Respondit Adelhardus, se patris jussa libenter facturum. Sed, o virus mortiferum, quam noxia est semper claustralibus avaritia, quos et propriae salutis facit immemores, et contra puritatem monasticam in superbia pertinaces. Adelhardus piger ad obedientiam, tardus ad pietatem, et ardens totus ad avaritiam, pauperum inopiam neglexit, et nimia cupiditate seductus, suffragia mortuis debita fraudulenter subtraxit. Nam partim contemptu abbatis, cujus obluctabatur pietati, partim avaritia, non minus quam tepiditate perniciosa, datus in reprobum sensum, quiescentium in Domino praebendas, aut in totum retinuit, aut infideliter pauperibus ministravit. Sed 107.0092B| non tulit aequitas divina tantam ejus temeritatem sine vindicta. Quadam namque die, cum externis rerum curis nimium occupatus, hora jam esset tardior, et dormientibus caeteris per locum capitularem solus tenderet in dormitorium, lucernulam ex more in manibus gestans, vidit illic per gyrum monachos consedere plurimos, consueto schemate nigro indotos, et nimio terrore correptus, quid ageret, nesciebat. Erat enim tardior hora noctis, qua conventum simul tunc adunatum suspicari non potuit. Unde cum diligentius intueretur, singulas fratrum nuper vita defunctorum umbras esse cognovit, quibus stipendia subtraxerat ordinata, et ultra modum perturbatus animo, retrocedere tentabat. Sed nimius pavor, sanguine concitato in adversum, et crura obrigescere 107.0092C| fecit et pedes, usque adeo, quod se movere de loco non potuit. Consurgunt mox impetuose spirituum defunctorum terribiles umbrae, prostratumque nimio pavore videntes, indumentis, virtute occulta, spoliarunt, ac dorso, non solum ut nobis est consuetudo castigandis nudato, sed insuper corpore toto miserum caedunt, sensibiliter virgis verberant, percutiunt, horribili vocis imagine consonantes: « Arripe [ Forte, Accipe], infelix, avaritiae, quam meruisti, vindictam, post triduum graviora recepturus, posteaquam nobiscum inter mortuos fueris computatus. » Evanescentibus mox umbris, remansit Adelhardus jacens, ut mortuus. Circa medium vero noctis, cum fratres consurgerent ad laudes matutinas, flagellatum miserum repererunt, in loco capitulari jacentem, mortuo 107.0092D| quam vivo similiorem. Qui deportatus ad infirmitorium, et ad se tandem, fratrum ope, reversus, quid viderit, et quae mala perpessus fuerit, audientibus revelavit, et quod die tertia moriturus, juxta verbum apparentium sibi spirituum, praedixit. Et ne somnium existimarent, aut solius passionem mentis: « Cernite, inquit, plagas, et verberum considerate livores, quia nemo sic dormiens, absque impressione aliqua violenta extrinsecus poterit signari. » Intuebantur miserabili severitate perculsum astantes, nec lacrymas poterant continere, inter quos sanctus pastor Rabanus ovi nimis periclitanti ampliori compatiebatur affectu charitatis et piae commiserationis. Curavit ergo sollicitus, quod officium requirebat abbatis, jamque 107.0093A| viribus deficientem, paterno monebat affectu de commissis poenitentiam agere, et de misericordia Dei nullatenus desperare. Quem etiam salubri admonitione contritum et poenitentem, sacramentis praemunivit Dominicis, morientemque precibus Domino instantius commendavit. At ille sub magno et aperto signo verae contritionis die tertia migravit e vita. Quo mortuo, beatissimus abbas Rabanus omnipotenti Deo sacrificium hostiae salutaris pro remedio animae illius obtulit, jejunia et orationes et sibi et fratribus indixit, eleemosynas auxit, et in salutem ejus, quidquid boni poterat, misericorditer impendit. Cum ecce defunctus, tricesima die post mortem suam, in cella oranti Rabano post matutinas visibilis et squalidus apparuit, et quid pateretur, etiam habitu et assumpto 107.0093B| schemate quodammodo demonstravit. Ad quem nihil territus vir Domini ait: « Quomodo est, frater, et quid circa te nunc agitur, qui tam squalidus mihi appares? Dic mihi, per Dominum precor, quid tibi profuerunt orationes nostrae, castigationes et jejunia? » Cui respondit spiritus: « Orationes vestrae omnipotenti Deo gratae et acceptae fuerunt, mihique non in parvum relevamen profuere poenarum, sed plenam obtinere veniam nequeo, donec fratres nostri ascenderint in coelum purgati, quos ego in carne positus, mea tenacitate ac negligentia in poenis purgatoriis retardavi. Nam et praebenda mihi alioquin debita ipsis in subsidium provenit, sicuti divina justitia ordinavit. Sed oro te, pater, duplicentur praebendae pauperum, et confido quod Dei miseratione 107.0093C| citius liberabor. » Promisit vir sanctus, quod postulavit defunctus. Duplicavit egenis praebendas, et orationes continuavit. Unde post alios triginta dies iterum claro schemate defunctus apparuit vivo pastori, se jam tunc liberatum retulit, Domino Deo et Rabano gratias egit. Ex eo tempore Fuldenses monachi pavore tam miserabilis historiae perculsi, et curam satisfaciendi pro mortuis tribus adhibuere sollicitam, et abbatis sui praecepta, sine contradictione, ac si divinitus emanassent, custodire satagebant. Nam cum hujus facti apud eos memoria, qui tunc inter mortales vivebant, penitus esset indelebilis, mentes omnium tanto perculserat metu pavoris, quod non solum debitas vita defunctis fratribus praebendas distribuebant integras, et plenas in usus pauperum, 107.0093D| sed unus etiam quisque de sua portione victus quotidie subtrahens aliquid sibi libens in subsidium contulit egenorum.
Fecit et aliam valde necessariam constitutionem beatus abbas Rabanus, quae, ut fertur, usque in praesentem diem in monasterio servatur. Sciens enim quam sit monachis frequens conspectus mulierum periculosus, illis maxime qui juniores aetate in timore Domini adhuc minus exercitatos habent sensus, de consilio duodecim seniorum cunctis perpetuo mulieribus ad monasterium interdixit accessum. Quae sancta constitutio ut robur obtineret perpetuum, transitum femineo sexui per aquilonarem urbis portam, extra quam situm est monasterium, perpetua sanctione 107.0094A| prohibuit et negavit. In hujus primordio constitutionis matrona quaedam nobilis, curiositate feminea superata, sancti abbatis inhibitionem contemnens, adjunctaque sibi familiarium turba, per vetitam urbis portam exivit, et ecclesiam monasterii praesumptuosa temeritate intravit. Quae mox, a daemone arrepta, horribiles coepit emittere voces, astantesque nimio pavore perterruit. Quam ligatis manibus sui reportarunt in oppidum, et salutem ejus cum lacrymis Rabani et monachorum precibus commiserunt. Verum, Domino permittente, tam crudeliter in eam saeviebat daemonium, quod intra paucos dies mori fuit compulsa, daemonio in ea sine intermissione clamante: « Pro me data est sententia Dei quoniam nemo, sola morte excepta, me ab hoc vasculo ejiciet. » Similia 107.0094B| nonnullis constat postea contigisse mulieribus, quas sub simili praesumptione daemonium invasit. In festis tamen sancti Bonifacii martyris et dedicationis hodie mulieribus ad ecclesiam monasterii tantum accessus permittitur, quod beati Rabani, et multis postea temporibus penitus negabatur.
His et aliis multis per virum Dei laudabiliter constitutis, et mirabiliter patratis, nemo de ejus sanctitate poterat dubitare, cujus nutui omnes tam promptam cernebant divinam adesse potentiam. Unde nomen ejus in toto regno Francorum factum est magna celebritate gloriosum, et multi de remotis terrae provinciis ejus fama eruditionis et sanctitatis excitati, ad videndum illum et audiendum quotidie confluebant, qui conversatione ac moribus ejus perspectis, 107.0094C| ad meliora profecerunt. Multis in abbatia Fuldensi virtutibus coruscavit et signis, quorum a nobis memoriam, nimia intercapedo temporis abscondens, oblivione perpetua sepelivit. Ita mortalibus semper vilescunt praesentia, ut quantumlibet excellenter suis temporibus dicta seu facta insignium virorum, non solum commendare litteris despiciant, sed etiam laudem adhibere meritis eorum dignam contemnant. Veterum magnifice gesta et legunt avide, et laudibus celebrant, sed contemporaneos sibi viros, etiam si veteribus sint meliores, quasi notos, et ob id minoris pretii, spernendo meritis privant. Tam est iniqua mortalium de rebus aestimatio semper, ut incognita miretur, et laudibus celebret; nota vero, et sibi praesentia, tanquam nihilum vilipendat: fidem majorem 107.0094D| incertis scriptis praestans alienis, quam scientiam vel aestimationem oculis propriis. Hinc fit injuria multis, qui magna fecerunt in hoc mundo temporibus suis, et scriptorum vel penuria, vel negligentia, nullam, aut parvam, apud posteritatem, memoriam sunt consecuti. Sic Rabanus, sanctissimus abbas, magnas fecit in diebus suis virtutes, nec tamen condignam meritis a scriptoribus accepit memoriam. Refert enim supradictus auctor, Meginfridus, in volumine de Temporibus gratiae, Rabanum hunc, beatissimum abbatem, suis ad Deum orationibus caecos illuminasse duos, claudos gressibus formasse quatuor, de humanis etiam corporibus plures ejecisse daemones, et multis aliis claruisse miraculis. Sed quo 107.0095A| haec facta sint ordine, non satis luculenter expressit, propterea tamen de sanctitate illius dubitandum non est, quod vitam ejus non invenimus ex ordine ab antiquis compositam, cum similia multis sanctorum acciderint.
Verum si quis de hujus viri sanctimonia dubitat, libros, quos magno labore quondam edidit, attentius revolvat. Optima scripsit, quoniam divino spiritu illustratus, pure, sancte et irreprehensibiliter in medio pravae nationis vixit. Nec aliter vivere potuit, qui tam sancta docuit et scripsit. Nam cum esset ardens in divino amore, nullum sine spirituali exercitio tempus praeteriit, quippe qui se totum Dei servitio mancipavit. Legit utilia, scripsit sancta, docuit recta, operabatur coelestia, et sine intermissione meditabatur 107.0095B| divina. Haec illum sancta conversatio, et nobis merito venerabilem fecit in terris, et cum sanctis Dei omnibus gloriosum reddidit in coelis. Deo juvenis in monasterio coepit vivere, ac bene coepta fideliter usque ad mortem continuavit. Monachus fuit innocens, abbas in Deo semper proficiens, archiepiscopus inter praefectos excellens, fraternae charitatis amator et cultor ferventissimus exstitit, et salutem omnium studiosissime quaesivit. Unde zelo divini amoris accensus, multis coenobiis, quae tunc fundabantur de novo, et monachos ex suis dedit rogatus, et doctrina praeclaros abbates. Infirmiores quosque, et minus in observantia regulari zelosos atque perfectos, in monasterio secum detinuit, et sub virga disciplinae ad meliora quotidie compellere non cessavit. 107.0095C| Ad monasteria vero noviter fundata, non misit infirmos, sed fortes, non tepidos et carnales, sed moribus et eruditione consummatos atque perfectos. Anno regiminis sui abbatialis tertio decimo, qui fuit Dominicae nativitatis octingentesimus tricesimus octavus, indictione Romanorum prima, cum Erlafridus quidam comes in Calba monasterium in memoriam sancti Aurelii pontificis, apud Hirsaugiam, Spirensis dioecesis, novum a fundamento construxisset, missa legatione in Fuldam cum precibus Otgari archiepiscopi Moguntini et [ Forte ad] Rabanum abbatem, monachos ab eo petiit, et ejus dispositioni coenobium, quod erexerat, commendavit. Qui pro Dei reverentia, 107.0096A| precibus annuens supplicantis, Lutbertum Hirsaugiae primum abbatem constituit, cui de suis, monachos in omni religione perfectos monastica, quindecim numero conjunxit. Ad monasterium quoque Novae Corbeiae, quod in Saxonica regione, quae nunc Westgallia nuncupatur, fundari coepit, anno Dominicae nativitatis octingentesimo vicesimosecundo, indictione Romanorum quinta decima, monachos postea consummatos destinavit, viros eruditos atque sanctissimos, inter quos sanctus Altfridus, postea quartus in Hildelsheim pontifex, unus exstitit: per quem Deus multa signa et miracula fidelibus ostendit. Ad alia quoque plura coenobia, eo tempore noviter constructa, beatus Pater abbates misit et monachos, quorum nomina brevitatis amore silentio pertransivimus, 107.0096B| ut pote qui ad finem historiae rationabiliter festinamus.
Cum itaque reverendissimus abbas Rabanus in lege monastica irreprehensibiliter viveret, et multos verbo et exemplo ad justitiam erudiret, saevit in eum totius boni adversarius, et variis modis viri propositum enervare, penitusque subvertere laborabat, et multis variisque nocendi mediis virum sanctum aggressus, cum animi ejus constantiam nequaquam posset perfringere, subditorum ejus mentes ad odium pastoris callida studuit machinatione provocare. Anno igitur nativitatis ejus quinquagesimo septimo, ut Meginfridus (Fuldae postea monachus) est auctor, facta est inter eum et monachos ejus, sollicitante diabolo, gravis quaedam et nociva dissensio, cujus 107.0096C| tamen causam non expressit. Quam Ludovicus Germanorum rex, frater Lotharii imperatoris ac regis Italiae, filius Ludovici primi cum audivisset, missis ad Fuldam nuntiis, Rabanum ad se vocavit abbatem, et monachorum temeritatem regali auctoritate compescuit, venientemque cum honore suscepit, et biennio ferme secum in curia regali detinuit. Interea monachi Fuldenses, poenitentia ducti, oratores miserunt ad regem, humili supplicatione rogantes, ut ablatum sibi redonaret abbatem. Quod tamen facere, propter causam rationabilem, et abbas ipse renuit, et rex admittere nullatenus consensit. Mansit ergo in aula regia beatus abbas Rabanus biennio, usque ad 107.0097A| mortem Otgarii archiepiscopi Moguntini, monachis interim lamentantibus.
LIBER TERTIUS.
Igitur post mortem memorati archiepiscopi Moguntini Otgarii, qui fuit in ordine archipraesulum quintus, et obiit anno Dominicae nativitatis octingentesimo quadragesimo septimo, indictione Romanorum decima, mensis Aprilis die vicesima prima, in monasterio sancti Albani martyris apud Moguntiam, in capella sancti Bonifacii cum honore sepultus, anno pontificatus sui vicesimo secundo, beatus Rabanus Maurus Magnentius, abbas Fuldensis, promotione Ludovici regis, in archiepiscopum Moguntinum electus, votis procerum successit, et praefuit 107.0097B| annis novem, mensibus quatuor. Cui substitutus Hatto in abbatia Fuldensi succedens praefuit annis septem. Rabanus itaque abbas anno aetatis suae quinquagesimo nono, qui fuit Lotharii imperatoris septimus, et quarti Leonis papae secundus, Germanorumque regis Ludovici aeque septimus, et Dominicae nativitatis, jam praenotatus in archiepiscopum ordinatus, pristinum vitae rigorem non solum in nullo minuit, sed quasi tunc primum inciperet converti ad Deum, regularis observantiae disciplinam in multis auctam usque ad mortem custodivit. A carnibus et vino imprimis abstinuit, delicias non quaesivit, nullas infirmae carnis aut mundi voluptates sive illecebras ullatenus admisit; balnea, et omne quod corpus tenerum fovet, sed mentem resolvit, 107.0097C| damnatione perpetua refutavit, gregem sibi commissum, ut verus pontifex, fervidusque Christi minister, summa diligentia custodivit; quem verbo, exemplo simul, et hujus vitae pabulo, qua potuit sollicitudine, pavit et enutrivit. Ab ejus memoria nunquam recessit apostolica sententia Pauli dicentis: Oportet episcopum irreprehensibilem esse, unius uxoris virum, sobrium, castum, virtutibus ornatum, prudentem, pudicum, hospitalem, atque salutaris scientiae doctorem; non vinolentum, non percussorem, sed modestum; non litigiosum, non cupidum, et qui testimonium habeat bonum ab his etiam qui foris sunt, ut non in improperium incidat, et in laqueum diaboli (I Tim. III). Quae omnia crebrius in mente revolvens, nihil eorum 107.0098A| quae pontificalis ministerii officium requirere videbatur, omisit, sed irreprehensibilem se cunctis in operibus bonis semper exhibuit. Ordinatus autem fuit in archiepiscopum, sicut est dictum, vicesima sexta die mensis Junii, quae fuit sanctorum Joannis et Pauli martyrum festivitate solemnis, apud Moguntiam in ecclesia cathedrali, rege Ludovico et multis aliis praesentibus.
Eodem anno, jubente Ludovico rege, apud Moguntiam in monasterio sancti Albani martyris, circa principium mensis Octobris synodum habuit, ad quam non solum de sua provincia, sed etiam de aliis plures episcopos et abbates convocavit; quorum consilio, multa pro communi utilitate rei ecclesiasticae prudenter ordinavit.
107.0098B| Per idem tempus mulier quaedam, Thierda nomine, pseudoprophetissa, de partibus alienis venit ad Moguntiam: quae Salomonis episcopi Constantiensis parochiam suis vaticiniis non modice perturbaverat. Nam certam de proximo instantem consummationis saeculi diem, aliaque perplura, quae soli Deo sunt cognita, quasi divinitus sibi revelata, se scire, publice praedicabat, dicens eodem anno ultimum mundi diem imminere. Unde multi ex populo utriusque sexus timore perculsi, ad eam venerunt, oblatisque muneribus, se illius orationibus, quasi alicujus sanctae commendabant. Et, quod gravius est, sacri etiam ordinis viri doctrinas ecclesiasticas postponentes, illam quasi magistram coelitus destinatam sequebantur. Haec ad praesentiam sancti Rabani archipraesulis 107.0098C| et aliorum episcoporum apud sanctum Albanum deducta, et diligenter de suis assertionibus requisita, presbyterum quemdam sibi ea suggessisse, et se talia, quaestus causa, in populum seminasse, professa est. Quapropter synodali judicio publice caesa flagellis, ministerium praedicationis, quod irrationabiliter usurpaverat, et sibi contra morem ecclesiasticum vendicare praesumpserat, cum dedecore maximo et manifesta confusione amisit, suisque vaticiniis tandem confusa, finem imposuit.
Gotescalcus quoque presbyter quidam, natione Gallus, ex Rhemorum dioecesi adveniens, de praedestinatione Dei novum et perniciosum seminabat 107.0099A| errorem. Dicebat enim tam bonos ad vitam aeternae felicitatis quam malos ad mortem perpetuam inevitabiliter a Deo praedestinatos esse; et nec illis nocere, si peccent, nec malis et praescitis prodesse, si ad melioris vitae propositum convertantur, eo quod providentia Dei omnino sit infallibilis. Contra quem beatissimus archipraesul Rabanus campum disputationis latum ingressus, tam Scripturarum auctoritate quam evidentia rationis eum coram omnibus, Deo auxiliante, superavit, et vi argumentationis usque adeo reddidit mutum, quod nihil pro sua opinione amplius potuit inferre. Benedictus per omnia Deus qui perniciosissimum dogma erroris, per os famuli sui Rabani confutavit. Rationabiliter itaque a sancto Rabano convictus, superatus, et confusus in conspectu 107.0099B| episcoporum, abbatum, et caeterorum omnium, qui fuere praesentes, correctionem assumpsit, erroremque suum publice revocavit. De sententia vero synodi sanctae ad episcopum proprium Hincmarum Rhemis transmissus est, dato prius juramento confirmationis, ne in regnum Ludovici, hoc est Germanicum, amplius rediret. Multa quoque in eadem synodo et alia fuerunt utiliter decreta, quae alibi habentur.
Verum silentio praetereundum non est, quemadmodum omnis boni hostis et inimicus, diabolus sanctis Rabani studiis adversabatur in omnibus die ac nocte; quaerens et observans ejus vitae semitas, ut eum vel a sanctitatis revocaret proposito, vel publicae neci exponeret, aut confusioni personali. Nec a 107.0099C| male coeptis quievit, quousque tandem in brevi plurium animas subditorum subvertit. Nam cum vix duos in pontificatu menses implesset, suis pene omnibus, instigante spiritu maligno, coepit nimium displicere, quorum tanta fuit subsecuta temeritas, ut occultum de morte illius tractarent consilium! Conspirantes enim adversus eum ex clericis ecclesiae Moguntinae complures, quorum vitia et inordinatam conversationem vir sanctus rationabiliter arguebat, de laicis etiam multos nobiles et ignobiles in suam perversam societatem occulte traxerunt, et malum 107.0100A| in proprium pontificem consilium adunarunt. Fuit autem Rabanus pontifex et in se rectus, integer, et justus; ad subditos vero zelosus, et pastorali sollicitudine vigilantissimus, qui cum ecclesiae ministros ad canonicas constitutiones, juxta officii rationem, vellet reducere, pravorum contra se mentes graviter irritavit. Et nisi providentia divina, quae nunquam in sua dispositione fallitur, aliter ordinasset, manus impiorum effugere minime potuisset. Sed non est consilium hominis contra Deum (Prov. XXI). Eodem namque tempore Rabanus archiepiscopus synodo praesidebat, apud sanctum Albanum, Ludovicus rex in civitate Moguntina procerum regni celebrabat conventum, qui homines sancti Rabani, ut Regino testatur in chronicis, conspirantes adversus dominum 107.0100B| suum, publice convictos, cum eo pacificavit, et unicuique pro mensura delicti satisfactionem injunxit.
Anno post haec Dominicae nativitatis octingentesimo quinquagesimo secundo, indictione Romanorum quintadecima, qui fuit pontificatus beati Rabani quintus annus, iterum celebrata est synodus, rege Ludovico jubente, apud Moguntiam, in monasterio sancti Albani martyris, ipso Rabano praesidente archiepiscopo, in qua pene omnes episcopi, et abbates Franciae orientalis, Bavariae atque Saxoniae, cum Rhenanis et Mosellanis comparuerunt propriis in personis. Multa in ea synodo statuta sunt, ad communem utilitatem ecclesiae, proque morum correctione Deo famulantium clericorum, quae omnia 107.0100C| Ludovicus ipse regali auctoritate confirmavit. Et episcopi quidem synodales quaestiones in concilio determinabant: rex autem cum principibus in civitate sedandis litibus invigilabat.
Anno Dominicae nativitatis octingentesimo quinquagesimo, indictione Romanorum tertiadecima, qui fuit sancti Rabani annus in pontificatu tertius, Germaniae populos gravissima fames oppressit, maxime circa Rhenum habitantes. Nam unus modius de frumento Moguntiae vendebatur pro decem nummis argenti, quorum sex et viginti unum hodie faciunt 107.0101A| auri florenum. Ex qua supputatione constat unum octale frumenti, quod maldrum vocant, plus quam tres solvisse florenos dictae mensurae Moguntinensis. Morabatur autem eo tempore beatus Rabanus archiepiscopus in quadam villa parochiae suae, cui vocabulum est Wincella, quam in descensu Rheni fluminis ad dextram, ferme tribus a Moguntia distat milliaribus, et nunc ab incolis terrae Wunckel nuncupatur. In ea residens, pauperes de diversis locis advenientes quotidie plus quam trecentos suscipiebat, et alimento sustentabat, exceptis his qui in praesentia illius assidue vescebantur.
Venit autem inter alios, una dierum et mulier quaedam ex villa Crucinaco (quae nunc oppidum est) oriunda, inedia pene consumpta cum infante parvulo, 107.0101B| cum aliis pauperibus, refocillari desiderans. Quae priusquam limen portae domus episcopalis transcenderat, prae nimia imbecillitate corruens in terram, spiritum exhalavit. Puer vero mamillam matris defunctae jacentis, quasi viventis, de sinu protrahens, et sugere tentans, multos intuentes ad fletum coegit. Quae cum beato pontifici nuntiata fuissent, ingemuit et prae nimio compassionis dolore lacrymas cohibere non potuit. Ex illa die per omnem regionem misericordiam praedicari fecit egenis, eleemosynas pro viribus auxit. Pauperibus, undecunque venientibus, necessarium praesentis vitae pabulum abundantius ministravit. Hanc ejus munificentiam in pauperes omnipotens Deus gratam habens, duplici beneficio remunerasse legitur; dum ei copiosam hujus vitae 107.0101C| provisionem in praesenti retribuit, et animam illius tandem a corpore separatam aeternae felicitatis in coelo deliciis perpetuo satiavit. Dispersit enim hujus vitae divitias pro Christi amore, et dedit pauperibus, propter quod et Justitia ejus manet in saeculum saecuti (Psal. CXI, 9), et convivium [et cornu] ejus cum sanctis omnibus exaltatur in gloria. Christum Jesum unigenitum Dei Filium, cujus minister erat et pontifex, amavit super omnia, pro cujus honore fidelem se ovium ejus pastorem exhibuit, inscios docuit, pauperes pavit, errantes et per devia peccatorum praecipitatos ad viam justitiae paterna sollicitudine reduxit. Vere justus et sanctus, qui post aurum non abiit: nec in thesauris pecuniae speravit (Eccli. XXXI, 8). Omnis confidentia ejus fuit in Domino, pro cujus 107.0101D| amore caetera omnia despexit. Unde rerum temporalium curam exemplo priscorum pontificum viris commisit idoneis: quorum relevatus ministerio, spiritualibus intentius vacaret. Ea vero quae pontificale requirebant officium, in tota dioecesi per semetipsum administrabat. Lectioni divinarum Scripturarum, 107.0102A| meditationi quoque, orationi et contemplationi, quoties a pontificali poterat ministerio vacare, semper fuit intentus, et sanctitatis exercitium, quod monachus in coenobio didicerat, etiam archipraesul factus, sine intermissione continuans, nunquam intermisit. Verbum Dei praedicare sibi commisso populo non erubuit; quippe qui se apostolorum consecutum esse ministerium recognovit. Enim vero sicut non meretur dici apostolus, qui vacans mundi negotiis vel otio, verbum Dei commissis sibi populis non praedicat, ita episcopali honore penitus est indignus, qui neglectis sive postpositis spiritualibus, sola temporalia curat. Transiens ergo per vicos, perque castella et villas, Apostolorum more, Rabanus cum clericis nonnullis et monachis, quos ad hoc 107.0102B| ministerium novit idoneos, Evangelium Dei populo nuntiavit, delinquentes corripuit, poenitentes Domino reconciliavit. Mores clericorum totis viribus ad apostolicam institutionem reformare studuit, pro quorum directione salubri, tres libros notabiles ad Haildolfum, quartum archiepiscopum Moguntinum, antecessorem suum, prius lucubravit.
Quoties vero ab actionibus ecclesiae publicis vacabat, mansionem residentiae corporalis tenebat vel in memorata villa circa Rhenum Wincella, vel in Moguntia, circa majorem ecclesiam, in domo episcopali, aut certe in monte, haud procul a praenominato vico, qui de nomine illius dictus est Bisthofeberus, in quo nunc monasterium sancti Joannis Baptistae cernitur esse constructum. Frequenter etiam 107.0102C| manere consuevit in coenobio sancti martyris Albani, quod in monte prope Moguntiam Richolfus, tertius archiepiscopus, construxit, anno Domini septingentesimo nonagesimo sexto, indictione Romanorum quarta, propter monachorum inibi Deo famulantium vitae sanctitatem. In monasterio etiam canonicorum Sancti Victoris, extra Moguntiam, saepius habitabat, cum propter aeris temperiem, tum propter loci et situs amoenitatem. Ibi nonnulla pro fidelium aedificationem scribens composuit, ubi et sanctus Lullus quondam archiepiscopus orationi meditationique insistere consuevit.
Hic jam reor opportunum, ut quam plura, quamque utilia scripserit volumina Rabanus iste sanctissimus pontifex, ab anno aetatis suae tricesimo usque 107.0102D| ad finem vitae per annos ferme octo et triginta, quibus nunquam a studio Scripturarum et editione librorum cessavit, posteritatis memoriae commendem. Fuit enim, quemadmodum in superioribus dictum est, per Germaniam omnium doctissimus, qui multitudine, utilitate, facundia, et elegantia librorum a 107.0103A| se editorum, nec praecedentem quemquam habuit similem, nec post se reliquit aequalem. Quod verum ex eo constabit facilius, si titulos librorum ejus per ordinem exprimamus, non quo sunt editi, sed a nobis collocati.
Scripsit igitur ad Frecolfum Lexoviensem in Normannia episcopum, quondam discipulum suum, de quo supra diximus, in Genesim libros quatuor; in Exodum libros quatuor; in Numeros libros quatuor; in Leviticum libros quatuor; in Deuteronomium libros quatuor; in historiam Josue libros duos; in historiam Judicum libros duos; in historiam Ruth librum unum: ad Hildowinum, abbatem sancti Dionysii super historiam Regum libros plures; in Paralipomenon libros quatuor; in Esdram et Nehemiam 107.0103B| libros tres; in historiam Tobiae librum unum; in historiam Judith libros septem; in historiam Esther librum unum; in historiam Job libros plures; in totum Psalterium libros plures; in Proverbia Salomonis libros plures; in Ecclesiasten libros plures; in Cantica canticorum libros plures; in librum Sapientiae libros tres; in Ecclesiasticum libros decem; in Isaiam prophetam libros viginti; in Ezechielem libros viginti; in Danielem prophetam libros tres; in duodecim prophetas minores libros duodecim; in historiam Machabaeorum libros tres; in Evangelium Matthaei libros octo; in Evangelium Lucae libros tres; in Evangelium Marci libros quatuor; in Evangelium Joannis libros plures; ad Luxum Servatum presbyterum in omnes epistolas Pauli apostoli libros 107.0103C| tres et viginti; in Actus apostolorum libros plures; in Epistolas Canonicas libros septem; in Apocalypsin Joannis libros plures; ad Gregorium papam quartum de Laudibus sanctae Crucis laboriosum et mirabile opus, libros duos; ad Haimonem episcopum Halberstatensem de Universo, libros viginti duos; de Universali natura, librum unum; ad Hailfolsum quartum ecclesiae Moguntinae archiepiscopum, de Institutione, vita et moribus clericorum, libros tres; ad Heribertum episcopum de Quaestionibus canonum librum unum; ad Reginbaldum episcopum de eadem materia, librum unum; de Benedictionibus patriarcharum, librum unum; de divinis Officiis, libros octo; de Computo ecclesiastico, libros duos; Praeparamenta septem artium liberalium, multa 107.0103D| juvenis volumina composuit; Epigrammaton libros quatuor; de Metrica Compositione, libros tres; ad Ludovicum Germaniae regem libros et epistolas edidit plurimas, de materiis diversis et variis sibi ab eo propositis. Epistolas quoque, sermones et homelias plures, et sine certo numero scripsit, composuit, et dixit; quorum singulorum per ordinem facere mentionem nimis foret lectoribus taediosum. Multa enim et alia scripsisse creditur, quae in cognitionis nostrae ergasterium necdum pervenerunt. Haec sunt Rabani doctissimi atque sanctissimi archipraesulis opuscula, quae me legisse memini, quorum editioni per annos, sicut diximus, octo et triginta primum 107.0104A| Fuldae monachus et scholasticus, deinde abbas, et postremo archiepiscopus sine intermissione pro Dei gloria et fidelium utilitate maxima insudavit.
Fuit enim vir sua aetate Germanorum omnium studiosissimus, et universalis facile princeps doctrinae, qui sapientia et eruditione in sua natione omnes superavit, vicitque praecedentes, nec similem post se habuit, inter sequaces. Ab eo namque tempore, quo scholasticam apud Fuldam claustralibus palaestram instituit, per annos ferme quadringentos, multi in ordine sancti patris Benedicti per totam Europam monachi doctissimi claruerunt. De quibus in primo libro virorum illustrium, ordinis nostri memorati, complures nominatim recensui, et etiam non paucos in volumine de scriptoribus ecclesiasticis dudum 107.0104B| collocavi. Eo tempore proverbium illud verum exstitit quo dicebatur: Scientia Scripturarum in cucullis latitat monachorum. Monachi enim tunc fuerunt studiosi atque doctissimi, qui non solum Latinis, sed etiam Graecis litteris apud Germanos et Gallos studium diligens impenderent. Nostris vero monachis postremo voluptates carnis et otia lectioni Scripturarum praeferentibus, Graecarum etiam litterarum scientia pariter apud Germanos et Gallos penitus defecit. Supervenerunt nova fratrum instituta Mendicantium, et novos studiorum modos cum familiari quodam atque campestri genere scribendi attulerunt.
Rabanus autem primus inter Germanos, doctor universaliter eruditus, scientia profundus, eloquio disertus et solidus, vita emicuit et conversatione, 107.0104C| doctissimus, religiosus atque sanctissimus; vere dignus, gratus, et acceptus Deo pontifex semper exstitit. In cujus ministerio die et nocte tam sollicite vigilavit. Quidquid facere ad honorem Dei potuit, nullo unquam tempore, nullave occasione praetermisit. Plures per dioecesim Moguntinam ecclesias de novo constituit, vetustas et ruinosas etiam multas reparavit. Monasterio Fuldensi abbas praesidens, monasticas praeposituras nonnullas condidit, et quaedam coenobia monialium sui ordinis in finibus Buchonici nemoris fundavit. Sed et alia memoratu digna gessisse multa legitur, miraculis quoque variis coruscasse memoratur. De quibus cum certum ac manifestum non constet nobis veritatis testimonium, satius duximus tacere penitus, quam incerta litteris 107.0104D| commendare. Hoc vero quod, Meginfrido testante, cognovimus, etiam styli officio posteritati commendare non dubitamus. Rabanus etenim reverentissimus praesul, tam in abbatia Fuldensi quam in pontificatu ecclesiae Moguntinae, multas ab aemulis injurias, oblocutiones, detractiones, et contumelias, etiam a suis propriis, sine demerito sustinuit; et saepe usque ad mortem periclitatus fuit. Quae omnia pro Dei amore patientissime sustinuit, et quidquid adversi contra eum accidit, suis peccatis humiliter ascripsit. Unde non solum se patientem in adversis semper exhibuit; sed quod majoris est meriti, cuncta sibi contraria etiam voluntarie pro 107.0105A| charitate Domini toleravit. Enimvero cum esset omnium pontificum suo tempore mansuetissimus, persecutores et aemulos suos nunquam vocavit ad poenam, nec verbo nec facto ullam de ipsis unquam petivit vindictam. Fundatus enim divinae glutino charitatis supra firmam petram, nulla tentatione potuit a Domino separari, viam timoris et amoris Domini, quam a teneris pueritiae annis recte vivendo ambulare didicit. Nemo illum vidit praeter justae rationis modestiam ira commotum, nemo reperit animo perturbatum; sed bonae conscientiae testimonio laetus, mente semper fuit pacificus, et sibimetipsi, cum Deo unitus, omni tempore tranquillus. Permansit constans in his exercitiis pietatis, et quanto se viciniorem morti sensit vel credidit, 107.0105B| tanto mentem a caducis et vanis mundi studiis amplius elongavit. Jejuniis, vigiliis, orationibus, sacris eleemosynis, praedicationibus, et aliis bonis operibus, sine intermissione fuit intentus, et omni tempore in officina divini amoris utiliter occupatus.
Cum autem tempus ab aeterno venisset praeordinatum, quo misericors et miserator Dominus famulo suo pro meritis bonae voluntatis mercedem dare praedestinavit felicitatis aeternae, correptus febre lecto decubuit, et crescente morbo, tandem ad extrema pervenit. Qui visione praemonitus angelica ultimum sibi hujus vitae miserabilis instare certamen, exitum suum laetus Dominicis sacramentis munivit, et libris suis partim ad Fuldam, partimque ad monasterium sancti Albani, extra moenia civitatis Moguntinae, 107.0105C| provide distributis, ad Dominum, quem toto corde semper amaverat, inter orationis verba feliciter emigravit, sexto Kalendarum Novembrium, anno Dominicae nativitatis octingentesimo quinquagesimo sexto, indictione Romanorum quarta, pontificatus sui anno nono. In cujus transitu voces canentium angelorum auditae sunt, dicentium: Iste sanctus digne in memoriam vertitur hominum, qui gaudio ducitur angelorum: quia in hac peregrinatione, etc. Mortuus est autem beatissimus archiepiscopus Rabanus apud Vinicellam, habitationis suae vicum, ad littora Rheni. Cujus sacrum corpus, sicut vivus 107.0106A| ordinaverat, Moguntiam relatum est, et in ecclesia sancti martyri Albani cum honore sepultum. De quo sequens invenitur epitaphium, in memoriam ejus scriptum:
Lector honeste, meam silvis cognoscere vitam,
Tempore mortali discere sic poteris.
Urbe quidem genitus sum, et sacro fonte renatus
In Fulda, post haec dogma sacrum didici.
Quo monachus factus seniorum jussa sequebar,
Norma mihi vitae regula sancta fuit.
Sed licet incaute hanc, nec fixe semper haberem,
Cella tamen mihimet mansio grata fuit.
Ast ubi jam plures transissent temporis anni,
Convenere viri vertere fata loci,
Me abstraxere domo invalidum, regique tulere,
Poscentes fungi praesulis officio:
In quo nec meritum vitae, nec dogma repertum est,
Nec pastoris opus jure beneplacitum.
Promptus erat animus, sed tardans debile corpus.
Feci quod poteram, quodque Deus dederat.
107.0106B| Nunc ergo te ex tumulo, frater dilecte, juvando
Commendes Christo me ut precibus Domino:
Judicis aeterni me ut gratia salvet in aevum,
Non meritum aspiciens, sed pietatis opus.
Rabani nempe mihi nomen, lectio dulcis
Divinae legis semper ubique fuit.
Cui Deus omnipotens tribuas coelestia regna,
Et veram requiem semper in arce poli.
Et iste quidem beatissimi pontificis Rabani finis, in hoc mundo vivendi exstitit. Cujus sanctum corpus annis sexcentis quinquaginta novem in memorato coenobio sancti martyris Albani sepultum, in sarcophago juxta murum chori elevato permansit. Ad cujus quoque tumulum a principio magnus populi fuit concursus, et plura narrantur facta miracula; qui tamen successu temporis omnino defecit, et sacellum ejus diu sine honore permansit. Unde providentia 107.0106C| Dei cuncta gubernantis, ad nominis sui gloriam, et famuli sui perpetuum honorem, sanctissimum corpus ejus de Moguntia ordinavit, et voluit in Saxoniam transferri anno praesenti, quo hoc scripsimus, Dominicae videlicet nativitatis millesimo quingentesimo quinto decimo, indictione Romanorum tertia. Quae quidem translatio per quem, qualiter, quando, et quorsum sit facta, speciali syntagmate descripsimus ad laudem et gloriam Dei omnipotentis, Patris, et Filii, et Spiritus sancti: qui Deus est, vivit et regnat unus per omnia saecula saeculorum. Amen.