VenFor.ViSMa8 88 Venantius Fortunatus530-609 Parisiis J. P. Migne 1850 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin PRAEFATIO AUCTORIS AD S. GERMANUM PARISIENSEM EPISCOPUM. 1. Domino sancto et meritis obtinentibus apostolico viro, in Christi charitate fundato, meo lumini praeponendo, domino et dulci patri Germano papae Fortunatus. Facundissima illustrium oratorum ingenia, sermonum flore variante distincta, et eloquii vernantibus pampinis obumbrata, solent sibi viles causas sterilemque materiam quaerere, ut magna dicendo de minimis, videantur ostendere sui fluminis ubertatem; qui habentes intra se fontes eloquentiae, de ipso sicco themate didicerunt undas haurire. Unde quidquid injungitur illis, carmine irriguo copiosius explicatur. Verum econtra quicunque angustae intelligentiae ariditate torrentur, nec habent affluentiam inundantis eloquii, per quam vel aliquos reficere, vel suae siccitatis possint inopiam temperare: tales non solum aliqua non per se dicere appetunt, verum etiam si quid eis injunctum fuerit, perhorrescunt, quoniam quantum doctis proloqui, tantum indoctis utile sit tacere. Nam illi de parvis magna disserere, isti de magnis nesciunt vel pauca proferre. Et ideo quod ab aliis quaeritur, ab aliis formidatur. Sic belligerator in armis damni esse deputat, si non possit integer invenire quod vincat. Sed sicut fortis requirit unde ducat spolia, sic debilis metuit ne ducatur in praedam; et quod acer invenire desiderat iners vel audire formidat. 2. Cujus exempli gratia cum ipse sterilis scientiae convenienter accuser, nec sit in me aliquid quod venusti sermonis ornamenta commendet, quid tibi visum fuerit, Pater beatissime atque amantissime, constanter admiror, ut de sanctissimi viri Marcelli antistitis vita, nullo fine claudenda, et de illa coelesti lampade meae aliquid dignum committeres scintillae: cum ego pauper ingenio, et ille dives sit merito: ego humilis sermone et ille sit egregius mercede; praesertim cum vobis multorum prudentium famosae abundantiae sufficiat eloquentia, Gallico Gallicana, et quadratis juncturis verba trutinata procedant. Qui si velint, sermone possint depingere quidquid animus figuraverit: apud quos ipsum loqui dictare sit, et quae vix corde concipitur, mox in pagina res formetur. Cur itaque, ut dictum est, inter Gallicanos cothurnos, ita lippata vilitas plano pede ire praesumat, ad quorum comparationem, velut inter rosas et lilia, nostrae linguae vilis saliunca respirat? Accedit etiam ad difficultatem ingenii impediti res altera, quod de actibus beati Marcelli plurima sunt invisenda, temporum vetustate subrepta, nec facile memoria recolit quod annositas numerosa fraudavit: quoniam quidquid in libris non figitur, vento oblivionis aufertur. Pauca quidem de ejus gestis felicibus sunt ad nostra tempora relatione vivente perducta, ne in totum, quod sui amatores in posterum quaererent, periret; quia etsi sancta membra jamdudum sepulcro sunt condita, non tamen miracula sunt sepulta: quae tanto clariora sunt, quanto plus memoria vivere meruere non scripta; quoniam licet non tenerentur in pagina, fixa sunt in cordis membrana. 3. Unde inter haec difficilia dubito quo convertar, utrum vel digitos praeparem ad scribendum, cum dictare lingua formidet. Sed differre non licet quod Pater injungit, cum secum magis ipse pugnet qui tibi repugnat; praesertim qui ut obedire me doceas et quod sustinere non valeo libenter imponis. Major enim devotio in re difficili comprobatur. Denique ibi plenus est affectus ubi, etsi virtus non tolerat, tamen animus non recusat; et ego magis hic venerer quod charitas non leviter exigit, sed audacter extorquet. Denique ex hac parte mihi ipsi conveniat perficere, quia qui minora vituperat, ducere ad majora festinat. Quibus suggestis volueram hoc opus aliorum lingua nitescere potius quam nostra sordere. Sed quod primi differunt, vel ultimi prosequantur; quod cum displicere videatur eloquio, placere videtur ex voto. VITA. 4. Beatissimus igitur Marcellus antistes, natus Parisii, sed civis paradisi: in terris humilis, erectus in coelis; mediocris parentibus, sed meritis celsus. Cui hoc fuit nobilitatis insigne lumen, Christo sine culpa servire. Non de generis intumescens superbia, sed habens de moribus ornamenta, nec sumens de parentali laude jactantiam, sed gratiam possidens in virtutis exemplum: intra se suos thesauros retinens, Deum mundo corde complectens. Sed cum Christo pauper iste regnavit, qui in humilitatis conversatione, in charitatis ubertate, in castitatis lumine, in jejuniorum pinguedine ita se totum coelesti tradidit disciplinae, ut ab ipsa infantia maturus accederet, et positus in corpore, quasi nihil de carne portaret. Hic itaque nobilissima institutione succinctus, et venerandis operibus pene prius sacerdos quam clericus, jamdudum dignus qui susciperet dignitatem, antea paratus ad id quod erat sine mora futurus: calcata pompa mundi vel criminibus, cum divinis armis initiatus accingeretur ad spem felicem, palmam de hoste publico relaturus, in militia Christi exercitando [ Forte, exercitanda] lector effectus est, ac seipsum templo Christi primitus offerens, velut Abel sacrificium, hostia victae carnis et purae mentis exceptus est. 5. Qui clarior mercede quam nomine, et merito major quam gradu, sine offendiculo suum gerens officium, coepit in milite crescere, quod accepit a rege. Cujus occultae diutius, velut vitis palmites, coeperunt fructificare virtutes: nec pertulit in eo sua dona abscondi, qui quod desursum venerat adeo humiliter eum videbat amplecti. Denique cum clericali tirocinio celaretur, miraculis proditur, et signis coelestibus illustratur. Quadam vice accessit ad officinam fabrilem: qui despectus ab artifice, cogitur ut extractam ferri de ardenti camino massam candentem manu sua attolleret, et quanti esset ponderis enarraret. Tunc vir beatissimus, non ignarus totum de Christo praesumere, et quanta virtutis causa sit in rebus non turpibus obedire, mox supposita manu ferrum altius elevavit, dicens: De calore calet, sed novem pondera habet. Quod postea tantum ad stateram inventum est, quantum ejus vox librata praedixerat. Sic in una specie duplex miraculum propagavit, ne eum foci calor exureret, nec ferri pondere fefellissent. Nam defaecatis vitiis in se libidinis vaporem non habuit, qui tam libere ignis incendia sine ustione evasit. Nam ut elementi ignem vinceret, ante flammas carnis exstinxit; et ut in ipsa pensa non falleret, probavit ferrum pondere. 6. Deinde in religionis ordine subdiaconus effectus est. Itaque cum subdiaconali ministerio fungeretur, in die Epiphaniorum hauriens aquam de fluvio Sequanae dum beato Prudentio episcopo manibus abluendis offerret, mutatis elementis, vini sapor inventus est. Quo viso obstupescens pontifex, jussit ex ipso urceo in calicem sacrum fundi: unde universus populus, missa celebrata, ad communionem accepit, et ipsum vas cum ad plebis multitudinem suffecisset, ac si non tactum et integrum, sic plenum permansit. Cujus vini mystico beneficio postea multi infirmi sanati sunt. Ecce virum sanctissimum, qui undam sumens a flumine, vina effudit in calicem. Sed unde tam nova miracula, unde [ Forte, ut dum] portaret aquam, quodammodo quasi uvas exprimeret, nasceretur illi palmes in palma? Vere beatum Marcellum, summa veneratione colendum! in cujus manibus uno eodemque momento floruit vindemia, et torculata sunt vina. Videmus non uno in loco beneficia divina concludi, dum quod praecessit Dominus in Galilaea, ille successit in Gallia. Ibi ad nuptialem mensam Christus aquas vertit in vina (Joan. II), hic quae ad mensam Christi sufficerent, nova vina sumpsit altare. Illud praecessit tempore hoc honore. Nam tunc quod dederunt sex hydriae, hic unum et modicum vas explevit. Sed tunc effecit, ut se Dominus proderet, ut [ Forte add. his] famulum non celaret. 7. Veniamus ad illud miraculum, secundum ordine, non honore. Itaque cum vir sanctissimus quadam vice ex sui officii servitute, aquam manibus venerabili episcopo porrexisset, mox inde balsama coeperunt fragrare; et dum unda curreret, visa sunt chrismata respirare, ut pene pontifex crederet suas manus magis ungere quam lavare, et alteras aquas quaereret ut priores undas ablueret. Quo viso, sacerdos venerabiliter obstupescens, Deo gratias de comperto munere retulit, et beato Marcello reverentiam in religione servavit, dum eum non talem qui serviret, sed potius cui serviretur, agnovit. Unde quis tantum subdiaconum admiraretur condigne, in cujus dextera ex aqua fiebant vina et balsama, et undarum pallor aut in ruborem conversus est, aut odorem? Jam tunc illis praefigurabatur indiciis futurus pontifex, qui dignus esset chrisma tractare. Sed cum adhuc subdiaconus hausisset chrisma de flumine, merito dignus erat ut factus sacerdos hoc sacrificaret in fonte. 8. Illud quoque mysterium reticeri non debet quod proficit auditori, quia de paucis quae memoria recoluntur, quidquid dictum non fuerit, aut invideri creditur, aut contemni. Igitur quidam clericus, Mintucius nomine, annorum circiter decem, propter suavissimae vocis tintinnabulum, et dulcedinis organum de fauce prolatum, quia contingebat animos populi delectari, cum repercussa in auribus, solita et auribus blandiri: jussus est ab archidiacono teneritate melliflua decantare. Quo facto, praecepit ipsum puerum episcopus flagellari ob hoc, quia alterum jusserat ipse cantare. Itaque dum clericus caeditur, episcopus lingua damnatur. Mox enim ut clamor vapulantis in aurem sonuit, vox ejus ab ore discessit, et novo praedone sonum captivavit pontificis vox infantis. Sed si causa facti requiritur, cur contigerit invenitur. Denique qui puerum cantare prohibuit, pertulit vocis dispendia, quia vocibus invidebat. Cui ergo non nocet invidia, si episcopo non pepercit vindicta? Unde quod quis in altero videre non cupit, non habebit; imo hoc sibi perdit quod alios habere non optat. Omnis enim qui alteri lapsum parat, jam cecidit, et antequam inducat in laqueum, tenetur ipse captivante peccato ligatus. Tum magis si proficere volumus, aliorum profectus nostros esse credamus. Itaque eidem sacerdos per triduum, etsi ambulabat per compita, tamen jacebat lingua sepulta. Non enim sonus poterat repercussa palati camera resultare, nec intra sepem dentium vox lingua rotante disponi: sed totum quod perdiderat, ore muto prodebat. Tunc beatus Marcellus his verbis appellat pontificem: Licet intelligam, pastor bone, tibi talem casum de culpa venire, tamen quidquid vis, in nomine Domini sermone prorumpe. His dictis, adhuc beati Marcelli sermo volvebatur in ore, et jam quod imperaverat, obediebat. Deinde antequam iste explicaret, ille respondit, dicens: Vos mihi hoc fecistis, quorum jussio fuit ut alter cantaret quam ego praeceperam. Et dum ista loquitur, amissae vocis gratia reformatur. O meritum subdiaconi, qui vocem restituit sacerdoti, et versa vice, quod accipere debuit, hoc indulsit: qui debiles fauces armavit eloquio, et in ore alterius fudit verba per verbum. Quid diutius protraham? Semper tacuisset episcopus, si nunquam requisisset Marcellus. Vere dignus beati Marcelli sermo, ut gregem Domini regeret, qui dedit pastori salutem. 9. Operae pretium credimus etiam in paginis haec texere quae multis sunt infixa sub corde. Quia etsi de re terribili in relatione metus est, in aedificatione sit fructus. Porro autem cum beatus Marcellus, quod semper possedit moribus, esset pontifex ordinatus, quam dignitatem sibi reputabat magis oneris, tunc quidam de populo, dum vellet ad communionem accedere, manibus retro ligatis, non poterat ad altare pertingere; sed cum omnes transiret, quasi meta coepit stare, ut videretur non ad communicandum, sed ad numerandum populum advenisse. Quem conspiciens pontifex interrogavit quid fecerit. Respondit se peccasse. Cujus confessionem agnoscens, dixit ei: Veni, accede, et ultra non pecces. Qua jussione absolutus, ad communionem accessit duplici beneficio muneratus, de praeterita culpa veniam consecutus, de futura vita correctus. Quanta huic erat in sanctae Trinitatis aequalitate fiducia, cujus mens sic libera, per singula verba proferebat miracula? Sed licet satis fuerit religati catenas sermone dissolvere, tamen plus est laudabile quod in Christi amore visus est peccata donare. 10. Exsequamur et illud triumphale mysterium, quod, cum sit ultimum ordine, anteponitur in virtute. Matrona quaedam, prosapia quidem nobilis, opinione vilis, malo maculans crimine quod fulgebat ex genere, postquam dies fugitivae vitae, rapta luce, conclusit, ad tumulum, pompa comitante, sed non profutura, processit. Quo condita, horresco referens hoc contigisse post funera, quia duplex nascitur lamentatio de defuncta. Ergo ad consumendum ejus cadaver, coepit serpens immanissimus frequentare, et ut dicam clarius, mulieri, cujus membra bestia devorabat, ipse draco factus est sepultura. Sic infelices exsequias serpentinus bajulus impendebat, ut post mortem quiescere cadaveri non liceret: et cui vitae finis in uno loco jacere concesserat, semper mutabatur in poena. O casum exsecrabilem, et valde timendum! Mulier quae conjugii integritatem non servavit in mundo, integra non meruit jacere in sepulcro. Nam serpens, qui viventem in crimine traxerat, adhuc in cadaver desaeviebat. Tunc ex ejus familia qui in civitate manebant, audientes strepitum, et pariter concurrentes, viderunt ingentem belluam de tumulosis anfractibus exeuntem, et vasta mole cadaver flagellante labentem. Quo nimis perterriti homines de suis sedibus migraverunt. Hoc cognito, beatus Marcellus, intelligens de hoste triumphum acquirere, collecta plebe, de civitate progreditur, et relictis civibus, in prospectu populi solus, Christo duce, ad locum pugnaturus accessit: et cum coluber de sylva rediret ad tumulum, obviantes se invicem, dante orationem beato Marcello, ille capite supplici coepit veniam blandiente cauda precari. Tunc beatus Marcellus caput ejus baculo ter percutiens, misso in cervicem serpentis orario, triumphum suum ante civium oculos extrahebat. Sic in spiritali theatro spectante, solus cum dracone pugnavit. Hinc confortatus populus, cucurrit ad episcopum, cupiens hostem suum videre captivum. Tunc praecedente pontifice, bestiam fere tribus millibus omnes prosecuti sunt, reddentes gratias Domino, et solventes exsequias inimico. Deinde increpans eum beatus Marcellus, dixit: Ab hac die aut deserta tene, aut in mare te demerge. Mox dimissa bellua, nulla ejus ulterius indicia sunt inventa. Ecce propugnaculum patriae in uno consistere sacerdote, qui fragili baculo fortius hostem edomuit quam si ballistae transissent, nam sagittatus repercutere poterat, nisi vinceret res divina. O virum sanctissimum, in cujus levi baculo virtutis est pondus ostensum, cujus molles digiti fuerunt catena serpentis. Sic inimicum publicum vicerunt arma privata, plaudit in unius praeda generalis victoria. Si sanctorum virorum ex factis merita conferantur, miretur Marcellum Gallia, dum Roma Sylvestrum; nisi hoc distat in opere, quod draconem sigillavit ille, iste jactavit. Sed quis ejus valeat miracula per singula sermone comprehendere, vel voce proferre quanta ille fecerit et celaverit, cum ea scripta sunt quae de ipso, teste populo, claruerunt? His namque operibus sanctissimus Marcellus semper intentus, conversatione clarus, consummatione praecipuus, beatitudine gloriosus, remuneratione ditatus, cum Domino perpetuo regnaturus, vincens mundi contagium, mundus migravit ad Christum die Kalendarum Novembrium, regnante Domino nostro Jesu Christo: cui est honor et gloria, et virtus et potestas per cuncta saeculorum saecula. Amen.
