Migne Patrologia Latina Tomus 124
Vita S. Germani
Vita S. Germani (Hericus Antissiodorensis), J. P. Migne 124.1207B
EPISTOLA AUCTORIS DEDICATORIA AD CAROLUM (CALVUM), REGEM SIMUL ET IMPERATOREM PRAECELLENTISSIMUM.
124.1131C| Immortalibus sceptris praedestinato, regumque omnium praecellentissimo CAROLO, perpetuo triumphatori ac semper augusto, HERICUS, coenobitarum 124.1132C| extimus, instantem ac perpetuam in Domino felicitatem.
- 1.
Quoties memoria replico, altitudinem vestram 124.1133A| [ Belfort., tuam ubique ] sceptra paterna non modo virtute, consilio prudentiaque regere; verum etiam non minore studio ex intimis sapientiae speculis, verae pulchritudinis colores ducere, hisque tempora, perditis foedata moribus, informare; subinde in spes optimas erigor, ejusque saepe numero, quae ante nos dicta est, sententiae veritate repungor, felicem fore rempublicam, si vel philosopharentur reges, vel philosophi regnarent. Quanquam non insciens sim, eam quae nunc respublica dicitur, usque adeo vitiorum omnium proluvie obsolevisse [ al., insorduisse], ut de ejus salute merito desperetur a pluribus, quod nec virtute subigi, nec sapientia patitur moderari. Multa sunt vestrae monumenta clementiae, multa symbola pietatis: illud vel maxime vobis [ Belfort., 124.1133B| tibi singulariter ubique ] aeternam parat memoriam, quod famatissimi avi vestri Caroli studium erga immortales disciplinas, non modo ex aequo repraesentatis; verum etiam incomparabili fervore transcenditis: dum quod ille sopitis eduxit cineribus, vos fomento multiplici tum beneficiorum, tum auctoritatis usquequaque provehitis; imo (ut sublimibus sublimia conferam) ad sidera perurgetis. Ita vestra tempestate ingenia hominum duplici nituntur adminiculo; dum ad sapientiae abdita persequenda omnes quidem exemplo allicitis; quosdam vero etiam praemiis invitatis.
- 2.
Huc accedit illud veritatis inexpugnabile argumentum, quo se vestra singularis prudentia contra emergentes forte querimonias circumspecta satis ratione 124.1133C| tuetur: ne enim nostra inertia, quae suam sponte amplectitur caecitatem, velum sibi excusationis de ignorantia obduceret, neve de praeceptorum inopia merito causaretur, id vobis singulare studium effecistis, ut sicubi terrarum magistri florerent artium, quarum principalem operam philosophia pollicetur, hoc ad publicam eruditionem undecunque vestra celsitudo conduceret, comitas attraheret, dapsilitas provocaret. Luget hoc Graecia, novis invidiae aculeis lacessita: quam sui quondam incolae jam dudum cum Asianis opibus aspernantur, vestra potius magnanimitate delectati, studiis allecti, liberalitate confisi: dolet, inquam, se olim singulariter mirabilem, ac mirabiliter singularem, a suis destitui: dolet certe, sua illa privilegia (quod nunquam 124.1133D| hactenus verita est) ad climata nostra transferri. Quid Hiberniam memorem, contempto pelagi discrimine, pene totam cum grege philosophorum ad littora nostra migrantem. Quorum quisquis peritior est, ultro sibi indicit exsilium, ut Salomoni sapientissimo famuletur ad votum.
- 3.
Itaque, Caesar invictissime, pene est, ut universus 124.1134A| orbis novas in te struat controversias, novis adversum te declamationibus invehatur: qui dum te tuosque ornamentis sapientiae illustrare contendis, cunctarum fere gentium scholas et studia sustulisti: sublatis enim praeceptoribus, confine et consequens est, facile omnium ingenia otio congelasse. Ita namque spretis caeteris, in eam mundi partem, quam vestra potestas complectitur, universa optimarum artium studia confluxerunt; ut verisimile habeam, jam dudum eas humanae perosas inertiae, terris penitus excessisse, nisi vestrae integritatis amplitudine tenerentur; in qua etiam unicum suae professionis culmen ac fastigium (ut palam eminet) mirabiliter collocarunt. Hinc est quod, cum sit perantiqua sententia, silent leges inter arma; haec tamen, tam 124.1134B| belli quam pacis tempore, apud vos plurimum semper obtinent dignitatis. Ita ut merito vocitetur schola palatium: cujus apex, non minus scholaribus quam militaribus consuescit quotidie disciplinis. Quidquid igitur litterae possunt, quidquid assequuntur ingenia, vobis debent; vobis, inquam, qui natus ad agendum semper aliquid dignum viro, cum virtute praecellitis, tum etiam sapientia refulgetis.
- 4.
Quorsum ista protulerim, illud in causa est: divae memoriae Lotharium, vestrae filium majestatis, annis puerum, mente philosophum, ingenue profiteor animi indole et solertiae opibus (ut vobis uni concedam) prae caeteris sui aevi mortalibus exstitisse pretiosum. Is, quod vestra dispositione et Deo devotus, et beato Germano ad educandum fuerat commendatus, 124.1134C| tantum devotionis in sanctum, tantum ardoris in locum conceperat, ut vitam illius mors livida nobis merito invidisse putetur. Cumque esset divini puer ingenii, atque erga rerum notitiam summe studiosus, contigit, eum in una dierum, libri cujusdam abdita [ Cod. Lugdun. penita] perscrutantem, geminas epistolas offendisse: in altera earum, sanctissimus Aunarius, sextus post beatum Germanum Autissiodori episcopus, Stephanum Africanum presbyterum, ut vitam ejusdem sanctissimi patris nostri Germani metrica ratione digereret, precibus ambiebat: in altera idem Stephanus, praefato se pariturum pontifici, ex rescripto significabat. Quarum formam epistolarum hic quoque interseri 124.1134D| optimum factu judicavi; ut ratio regiis auribus insinuanda, omnem ambiguitatis scrupulum valeat eluctari.
- 5.
Epistola Aunarii episcopi ad Stephanum presbyterum Africanum [ al., provinciae Africae]. « Dilectissimo atque amantissimo, et internae mihi vinculo charitatis connexo fratri Stephano presbytero, Aunarius 124.1135A| gratia Dei episcopus, in Domino aeternam salutem.
« Tuae nobis doctrinae multis jam experimentis approbata prudentia compulit nos quamdam tuis humeris imperiosam superponere sarcinulam: sed eam, quae tibi non sit oneri, sed honori: nec quae deorsum iniquo pondere premat, sed quae potius coelum usque sustollat. Cognitum tibi est, charissime frater, quae sit humanarum mentium diversitas, et quemadmodum studia in contraria non solum inane vulgus, verum etiam universa scindatur nobilitas. Et quidam quidem prosaico oblectantur stylo; quidam autem numeris se rhythmisve ac cantibus versuum delectari fatentur. Ergo ut omnium votis occurrerem, et nullus suo desiderio fraudaretur, placuit mihi, ut Vitas beatissimorum Professorum 124.1135B| quasdam pede libero describerem, quasdam vero lege metrica impeditas digererem. Ob quam rem obsecro unitam mihi tuae dilectionis amicitiam, ut beatissimi Germani episcopi Vitam in versuum qualitatem commutare non desistas: sancti vero Amatoris prosaica modulatione describas: ut sectatores apostolicae praedicationis effecti, omnibus omnia efficiamur, et nulli quidquam debeamus, nisi ut invicem diligamus. Individuam mihi charitatem vestram divina custodiat pietas, venerabilis frater. »
- 6.
Rescriptum antefati presbyteri: « Domino beatissimo et apostolicis infulis decorato, patri spiritali, Aunario episcopo, Stephanus, omnium servorum Christi famulus.
« Decursis litteris apostolatus vestri, quo sancti 124.1135C| desiderii ardor, summa alacritate pertendat, luce clarius approbavi. Est igitur devotionis vestrae propositum, virorum opinatissimorum Germani et Amatoris floridae vitae nobiles actus describere. Sed ad eos lepidissimi callis vestri dirigatur intentio, qui possint virtutum lumina aequiperis affatibus inspicare. Verum ego, cujus iners ingenium gemino rigore torpescit, et lingua balbutiens faucium inter raucidulos cursus squalido situ impedita, non loquitur, sed stridet potius; quomodo potero divinitus inspirata virorum sanctissimorum munera polito expedire sermone; qui nec privata possum humano casu confecta negotia explicare? Ridiculo (ni fallor) inexplicabili ac ludibrio semet impedit, quisquis ultra virium suarum possibilitatem onus assumit. 124.1135D| Nonne ferarum sectatores si minus captiosa industria formaverit, audax temeritas pessumdabit? Nunquam tiro victoriae monumenta parma depicta gestabit, si eum docta veterani exempla non instruxerint. Nunquam etiam aeris patulum iter tutus ales resecabit, cui praevia dux penniger mater non 124.1136A| fuerit. Jacebit profecto fluctuum elisione truncatus, quisquis suae procacitatis fisus auctoramento, indocilem ratis dexteram ingerit clavo. Sic unusquisque in diversum imperitiae hamo inscinditur, si doctorum favoribus minime adjuvetur. Ergo, beatissime vir, quaeso, ut illa mihi culmen apicis tui imponat, quae facile me posse perficere non dubitat. Si tamen et in hoc opere, quidquid illepide aut infacete rustica garrulitas digesserit, aequanimiter feras, aggrediar; et faciam, quae paterna imperat ac jubet auctoritas. Vale longum in tempus, domine semper meus et apostolice papa. »
- 7.
His sollicita lectione decursis, tandemque relatu assistentium hujusmodi opus penes nos nunquam et nusquam paruisse comperiens, multa animositate 124.1136B| correptus, quod tantum opus frustra hominum notitiae deperisset, per dies aliquot internis animi angoribus carpebatur. Tandemque me, qui tum recens scholis emerseram, convocato, dolorem aperit intestinum; utque ei, si qua possem, ratione mederer, importunius contestatur: scilicet ut, quod elaboratum quondam in praefatis epistolis legerat, iterarem; actusque Germani praecellentissimos a prosa in metrum, desideriis illius satisfacturus, transfunderem. Expavi (fateor) negotium, et supra vires esse reputans, quod imponebatur, quoad potui, colla subduxi. Objectu tandem regularis capituli addictus, quod etiam impossibilia praecepta abbatis minime refugienda praescribit, suscepi quidem (ut par erat) jubentis imperium, quanquam nulla virium conscientia, 124.1136C| verum, ut institutio praemonet regularis, de charitate confidens, et de adjutorio Dei obediens. Vix primas operis partes attigeram: et (heu misera humanae conditio sortis!) abbas ille meus, prope diem futurus in orbe terrarum mirabilis, teneros excedens artus, intempestiva saeculum morte deseruit. Hic casus tam lugubris, tam acerbus omnia mihi studia, omnes curas excusserat; nisi probabilis illa sententia animo subvenisset; dolorem tempore minui; quodque diuturnitas allatura esset, quae maximos luctus vetustate tollit, id nos anteferre consilio prudentiaque debere. Hac cogitatione animum impuli, ut vivo morigeratus fueram, etiam mortuo obsequi, inque defuncti gratiam, coepto operi perfectionis pertinaciam admovere. Institi, ut 124.1136D| potui; et non invita Minerva, voluntati bonae laxas permittens habenas, conceptos interdum luctus musarum colludio, tanquam noti cujusdam medicaminis arte, levabam.
- 8.
Confectum sane opus in publicum edere displicebat; quod, cui illud destinarem specialiter, non 124.1137A| satis animo deliberaveram. Diu cunctanti vos, Caesar praecellentissime, vos, inquam, intestatae prolis haeres proximus occurristi; ejus bona ad vos lege redierunt. His animo subductis, ausus sum [ Cod. Lugd. ausum coepi] hoc litterarum ad vestram majestatem praemittere, quae sequentis operis continentiam, praestructo rationis ordine, commendarent. Habe igitur post funus dilectissimi filii haereditarium pignus, quo et defuncti memoriam suaviter refricare, et integre fidelis famuli devotionem advertere valeas; qui te nullo modo passus sum extremi saltem muneris utilitate fraudari.
- 9.
Confeci praeterea ex miraculis praecellentissimi Germani opusculum aliud geminis distinctum libris; in quo quia vestri tum nominis tum temporis mentio 124.1137B| frequentius agitur, vestrae nihilominus illud malui celsitudini dedicatum [ al., dedicandum]. Accipe et 124.1138A| hoc; eumque erga Germani reverentiam animum concipe, qui regiam sane deceat majestatem. Et quanquam astuti sit, omnia ad suam utilitatem referre; in hoc tamen et pro hoc, quantus quantus est, labore, beati potius Germani laudem, quam personae propriae requiro favorem: quem quanti faciam, facile pernosse potestis, si nostri tenorem carminis ordine percurratis. Longi itaque sudoris usuram eam captare percupio, ut glorificetur Deus in miraculis, qui voluit esse admirandus in sanctis: ut sanctissimo Germano in terris veneratio crescat et gloria, qui hanc in coelestibus obtinuit per bonorum operum incrementa: ut acquiratur aedificatio legentibus, pax credentibus, salus imitantibus, immortalitas in fide perseverantibus: qua ut perpetuo 124.1138B| polleas, et optamus et indefesse oramus, regum maxime, triumphator perpetue ac semper auguste.
AUCTORIS INVOCATIO. Phaleucio hendecassyllabo descripta. 124.1137| 124.1137B|
- 10.
Arternum specimen, decusque rerum,
Causarum series, origo lucis,
Naturae columen, paterque veri,
Fons et principium, bonique summa,
Hac te suppliciter canemus oda:
Oramus, capias ab ore munus.
O fecunda Τριὰς Μονάς que simplex,
Seu te distribuant, Ἕλληνας κατὰ,
Οὐσίαν Μίαν είς τρεῖς ὐποστάσεις;
Seu, sicut Latius fatetur orbis,
Μίαν ὑπόστασιν, Τρία πρόσωπα:
Idem semper es, idem [ Belfort., idem et] ipse constas,
Gignens, ingenitus, Pater vocaris.
124.1137C| Te Natum genitum σοφία plaudit:
Vivax Spiritus, ex utroque manas;
Personisque tribus sacramus unam,
Unam colligimus in his θεῶτεν;
Quae sic dicta placet, quod omne cernat;
Seu quod sic potius per omne currat,
124.1138B| Ut nusquam tamen extra se feratur
Cum sit motus, et idem ipse status,
Et motus stabilis; ut olim aiunt,
Status mobilis atque: sic priores
Dixisse invenio et peritiores.
11. Ὠν substantificum, τόπος que rerum;
Per seipsum bonitas; ἱδέα mundi;
Per seipsum sapiens; ἄναρχος idem:
Non est; nam superest, et esse praestat:
Hoc non est, nec id [ C. Lugd. hoc] est; sed exstat omne;
Non hic, non ibi; sed per omne totus.
Μικρός καὶ μέγαλος μέσοστε Θεός:
Μικρός, dum minimis opem ministrat:
124.1138C| Μέσος, intima dum gubernat aeque:
In magnis μέγαλος probatur idem,
Sic parvis, mediis, adestque magnis,
Ipse individuus, manensque totus.
Ὤν ἀρχὴ, μέσον, ὢν τέλοστε πάντων
Ex ipso quoniam, per ipsum atque
124.1139A| Sunt quaecunque vigent; ad ipsum aeque
Tendunt omnia, tanquam ad quietem.
Ipsum πρωτότυπον, eumdem ipsum
Affirmant nihilum, plus ut stupescas;
Incomprehensibilis quod exstet omni
Naturae, superans νοερός λόγοστε:
Qui dum non capitur, nihil vocatur;
Apparet quoties θεωφανιις,
In quiddam ex nihilo venire fertur.
Scribunt, hoc nihilo creata cuncta.
Hinc est, quod tenebrae vocatur idem:
Ψαλμὶστης etenim sacer sic inquit:
Sicut sunt tenebrae, sic lumen ejus;
Optanti quoniam, sed haud valenti
Speclari, tenebrae putantur atrae;
124.1139B| Non accessibilem colitque lucem.
12. Cum se sic habeant fluenta veri,
Ultro concipias, subest necesse,
Nullis nos animis, lepore nullo,
De vero proprium bonoque summo
Praefinire Deo; nec esse promptum,
Qualis, quantus item, quis esse possit.
Oratu melius propinquiusque
Legabis animo si quid subornas:
Orari placidis vult ille verbis,
Largiri facilis, dedisse promptus.
His ergo modulis adito Patrem,
Patrem cum Genito, piumque Πνεῦμα:
Lux, et nostra salus, redemptioque,
Largitor φύσεως, χάριντε praesta,
124.1139C| Lumen glaucividas agens in umbras,
Caecis ἐμπυρίος reclude coelos.
Quondam θεσμοφόρον [legislatorem] Moysen tecum
Εἰς γνόφον Sinai sic indidisti.
Quaerentes valida juvato dextra,
Quando non potis est adire tete
Cuiquam, des nisi tu venire per te:
Ostendas faciem decet tamen te
His, qui nil aliud petunt, nisi te:
124.1140A| Nam nec hoc [ B., Namque hoc nec] poterunt, nisi sit ex te.
Nubes rumpe, malasque φαντασίας
Quis mentis acies reverberata,
Pure non sinitur Deum tueri,
Ceu se invisibilem videre praestat
His, qui lucifluum sitire fontem
Noverunt, requiem, suumque finem.
13. Quod restat siquidem, quod instat, inquam,
Praesentes operas tui indigentes
Componat, petimus; faveasque voto,
Et sensus cumules, et ora solvas;
Ut mutis liquidae fluant loquelae
Largiri solitus, nec impotenter.
124.1140B| Germano titulum parare laudis
Urget materies, amor coartat,
In te mirificus, puer Lothari;
Cui fas non fuerit negare quidquam,
Non os, non animum, nec illa certe,
Quae sunt officiis amica pulchris.
Id quo congrue, quo fiat decenter,
Et spes omnimodas, speique summam
In te conferimus, repertor artis,
Qua pectus hominis praeominatum
Scandit sidereos honore campos,
Distinctum beluis nitore mentis.
Non haec ob meriti beatitatem
Germani peto, sed per almitatem,
Si quid lucifluum peregit ille,
124.1140C| Quod laudi fuerit Patri superno;
Si vexilla tui secutus heros,
Oppressit rigidum severus hostem;
Si jejunia, si cruces iniquas,
Si noctes tulit idem inquietas;
Si non extimuit maris minaces,
Securus pelagi, subire fauces;
Si quidquid gladius, potestque flamma,
Contempsit patiens amore Christi.
ALLOCUTIO EJUSDEM AD LIBRUM, Δικώλῳ διστρόφῳ decursa.
124.1139|
124.1139D|
14.
Si te perliquido tuemur ore,
Nec ludunt insomnia mentem,
Non illud tulerim, libelle, frustra,
Quod tanti popularia ducis;
124.1140D| Natalem latebram ut perosus, ultro
Insano oblectere tumultu.
Nonnihil miserum characterizant
Taedia secreti; nec amica
124.1141A| Quod semper studiis sigilla castis
Tantisper refugis: licet illam,
Quae fertur, Danaen ahena turris
Auripluo vix texit ab imbri.
Quid tam turmivomae juvant plateae?
Quid refluae dicacibus urbes?
Quem necdum tetigit littura; necdum,
Sordibus explosis, color auxit.
Si non insipidus deerrat augur:
O nimium passure pudoris!
Vulgant, Bucolicen labore trimo
Cultius explicuisse Maronem,
Septenis itidem polibant annis
Quadrifidam sudore Georgen.
Exin Aenedas in arma pulchros
124.1141B| Endecas ad limamque redegit.
Nec libras animo, quid ille; quid nos;
Quid potuit spes altera Romae;
Quid possit minimus minorum impar,
Nec minimos tamen inter habendus.
Et, ni proripias in ora vulgi,
Impatiens, clavemque recusas?
15. Invitum quatiunt severa vatem
Omina, terrificique sonores:
Virtus gnostica nec sinit volentem
Importunis parcere verbis:
Haec nolens capies, volens itemque:
His nos αν' τιλέγοντα subimus.
In vulgus venies, favente voto.
Pro, quanto jactabere fluctu!
124.1141C| Hic foedum spuet: hic, coacta nare,
Succinet infandumque inimicumque:
124.1142A| Hic plausum manibus dabit profanis
Hic ter succutiet pede terram:
Verrucas alius scaturientes,
Etsi nulla tamen patet usquam,
Disquiret digito, notabit ore,
Integra quippe invertere doctus.
Et quo perditior quis ac profanus,
Acrius hoc tolletur in iras.
Tandem ludibrio subactus omni,
Μυροκότου trudere taberna,
Aut nardi modicum feres, piperve,
Et si quid chartis amicitur
Ignavis. Monitor, repulsus olim.
Abstiterit; nec cura mederi.
16. Neu te consilio querare nostro
124.1142B| Fraudatum, id tecum ipse referto:
Qua frontem titulus praeordinabit,
Nemo ὄνομα praefixerit auctor:
Germanus subeat prioris arcem
Auspicii; hic primordia signet.
Hoc forsan poteris inerme vulgus
Temnere, seu discrimina mille.
Tanti nominis obicem protervae
Vix ausint sprevisse phalanges.
Mitescet rabies: sputisque parcent,
Et cynico incrudescere dente.
I nunc, Maeoniis adacte pennis,
I dextro, liber, alite felix.
Nec te non monitum, nec insuasum
Olim discessisse graveris.
124.1142C| Quod restat, dubiis remitte fatis.
Teque utinam meliora sequantur!
LIBER PRIMUS Vitae magni Patris GERMANI, de prosa in metrum transfusae.
CAPUT PRIMUM. Sancti patria, nobilitas, studia, conjugium, honores, amor venationis, et superstitio.
124.1141D|
17. Celtica qua Medios exporgit Gallia tractus,
Quaque est vel terris, vel mitior illa colonis,
Urbem haud incelebrem Galli posuere priores,
Uberibus glebis et opimi munere Bacchi,
Ac praelabentis jucundis usibus amnis,
124.1142D| Magnarum multis quae se componere possit;
Autricus a priscis olim vocitata refertur.
Aetas posterior pinnas et culmina avitis
Moenibus imposuit, duri munimina belli,
Ex augmentatis verso cognomine muris
Sive sequax usus dicas, Antissiodorum,
Seu mutilare velis, et dixeris Altiodorum,
Nomine diverso res est cumulatior una
124.1143A| Haec genitalis humus, haec Patris patria nostri;
Finibus his ortus, natalia rura beavit.
18. Haud multis opus est in Sancto nobilitatis
Cognatae memorare decus, quae dote gemella
Splendidaque, et locuples, opibusque et germine fulsit:
Indicium documenque rei numerosa retentant
Praedia, succiduis olim notissima chartis.
19. Aetatis breve ver et primi gratia floris
Artibus immaduit facili conamine septem.
Auxerat infantis largitrix gratia pectus
Muneribus geminis: quodque assolet esse duobus
Gratum et sufficiens, hoc praecumulaverat uni:
Namque ut septenis sapientia nixa columnis
Aptificare domum dilecto in pectore posset,
124.1143B| Ingenium vivax conamen juvit ad omne:
Inque vices animo genitaliter expatianti
Sedulitas praetendit opem studiosa magistri.
Utraque res, moderante Deo, felicia coeptu
Tempora gliscentis jam tunc provexit Ephebi,
Plurima per steriles sparguntur semina sulcos
Proventu modico, vel, ut multum, mediocri;
At quae foecundas ineunt frumenta novales,
Spe manant duplici, cum glebae, cum sationis;
Plenaque conspicuo respondet copia cornu.
20. Cumque foret vehemens, animique ad cuncta rapacis,
Nil intentatum, nil denique liquit inhaustum,
Quidquid ab indigenis potuit manare magistris:
Cuncta brevi nam pene puer, citraque juventam
124.1143C| Omnia combiberat. Furit intimus ossibus ardor
Ulteriora sequi, et studiis, ni copia desit,
Otia conterere, studiis impendere sese,
Inque mori studiis. Perparva et vilia scitu,
Si qua patent usquam; cara et praegrandia censet,
Si qua latent. Erat ingenuis tunc artibus usque
Certus honor, studiisque addebat gloria calcar.
Incitus his animis talique cupidine vinctus,
Quo caput est orbis, rerum permaxima Roma,
Tendit iter, Latii nodos addiscere juris,
Et didicit, palmamque brevi tulit ille laboris.
21. Scire erat haud magnum, si non et posse subiret.
Et stulto sapiens minimum referre putatur,
124.1144A| Si non et possit. Melius duo vincta feruntur:
Quae si dispescas, perit alterum: ita alterius res
Altera poscit opem sociam, et conjurat amice.
Ergo ut quae tecto fuerat meditata cubili,
Post per marmoreas clamare sophia plateas
Posset, et obliquis demum dare jura superbis,
Mox ad patricios Juvenis raptatur honores;
Causarumque actor per publica vota creatus,
Arcuit urbanas juris fraenamine lites.
22. Gratatur Latium tanto censore; fruique
Hoc tantum praesente parvum est; de posteritate
Cogitat; utque viro non desit gloria prolis,
Utque viri non destituatur germine Roma,
In consorte thori spes est; qua rite carere
Haud patiuntur opes, aetasque obnoxia carni,
124.1144B| Prolis amor, mentis probitas in conjuge pulchra,
Et gazae, et mores, et casti insigne pudoris.
Qualis ubi visa est, digito patet; est quia nostris
Rara avis in terris corvoque ignotior albo.
23. Usibus innumeris Romanus calluit orbis
Olim. Partem absumpsit edax ex asse vetustas;
Pars terit antiquis rerum vestigia libris.
Gens fuit illa sagax, et cum bellare perita,
Tum mores formare scia, et componere cauta.
Neu tenera in pueris naevo intabesceret aetas
(Quandoquidem in vitium mens est haec cerea flecti,
Cumque iter ambiguum ( Belf. et Lugd., ambivium) ramosa ad compita vexit;
Proposuitque viam, Samio praeeunte, bicallem;
Dextra sequi cunctatur iners, votoque maligno
124.1144C| Laeva tenet) visa est ea tum via rectior illi:
Servabat teneros custodia pervigil annos,
Et casti comites, et opis rubrica magistrae
Apposita, et curvos innormans regula mores,
Et pressus ratione animus, vincique laborans,
Ac praeceptoris ducens sub pollice vultum:
Signabat trepidas, et adhuc rationis egentes,
Consiliique inopes praetexta [ subintellige, toga] aptissima mentes,
Dicta, quod hanc Tyrio lymbus praetexeret ostro,
Et super hanc afficta toreumata, graeculus usus
(A Graiis traxere Itali) index nobilitatis.
24. Hic tum cultus erat. Transcensa puertia postquam
124.1145A| Vestibat teneras molli lanugine malas
(Id bis octonos erat attrectasse Decembres)
Cedebat praetexta togae, patriisque coaevas
Aptabant laribus, puerilia munera, bullas.
Hic trepida optatum sortita infantia finem,
Hic fixit metas: exin bellique domique
Utilis, et rebus quavis in parte gerendis
Quisque putabatur maturo commodus aevo.
Hauserat hoc aevi, juvenisque togatus agebat
Aetatis solidam cumulato robore partem,
Cum super addictas praesulque et dux regiones
Effertur, terris qua Gallicus incubat axis,
Cum vindex scelerum, tum dispensator honorum.
Orbem tum totum victor Romanus habebat,
Qua mare, qua tellus, qua cardo invergit uterque;
124.1145B| Si quod in orbe fretum, si quis sinus abditus usquam,
Si quod clima fores Phoebeae lampadis expers,
Si qua fuit regio, fulvum quae gigneret aurum,
Nil nisi Romani vivebat nominis umbra;
Arbitrio sancti constabant cuncta senatus.
Sceptra, magistratus, tituli, praetoria, sellae,
Praetexta [ Belf., praetexta et], trabeae, fasces, insigne tribunal,
Aedilis, quaestor, dictator, juridicusque,
Et, rerum cui summa patet paretque, monarchos,
Et conflandarum per gentes cautio legum,
Et pax et bellum, lis et concordia rerum,
Omnia conscriptis servibant patribus olim,
124.1145C| Quos penes immensi stabat custodia mundi:
Cumque forent clausi resides in parte sacelli,
Divinis quadrum fingebant legibus orbem.
Gestorum series aliquatenus intercepta,
A diverticulo demum repetita placebit.
25. Crescebat meritis mactus successibus heros,
Perfectique sequax, primam tendebat ad arcem
Cursibus impigris; ne non perfectus ab omni
Parte foret, sacer et praesul jam jamque futurus.
Utque ad letiferas aciem contendere pestes,
Emersasque haereses [ Belf., Haereticasque lues] unde unde extrudere posset,
Armabat doctam vivax facundia linguam.
124.1145D| Justitiae doctor, juris quoque norma futurus,
Jure dedit studium discendo ex tempore juri.
Quique pudicitiae populis documenta daturus,
Et casti cauturus erat decreta cubilis,
Ordine praecipuo legalis foedera lecti
Suscipit, et casta vitam cum conjuge ducens,
Jura voluptati permisit nulla nefandae;
Gignendae tantum contentus vivere proli.
26. Cumque virum late parentis ad omnia terrae
124.1146A| Multa fatigaret privatim et publice ( B., privata et publica) cura,
Pronior in patrias animum defixerat oras
Affectus genitalis humi, quam mitibus usque
Temperat officiis et molli flectit habena,
Praesens praesentem praesenti numine firmans.
Haec domus, haec requies, haec oblectatio vitae:
Vel quia fundorum non contemnenda facultas
Hic illi fuerat, juris monumenta paterni;
Vel quia (terrigenis est quod nonnulla voluptas)
Copia multarum juveni permagna ferarum
Silvestres praebebat opes. Venatibus ille
Deditus, et levium meditans spectacula rerum,
Lascivis animum studiis pascebat inertem:
Cumque foret sacri dilutus fonte liquoris,
124.1146B| Nudo se tantum gaudebat nomine dici
Christicolam; luteum sapiebant caetera saeclum.
27. Altoque et lato stabat gratissima quondam
Urbe pyrus media, populo spectabilis omni;
Non quia pendentum flavebat honore pyrorum,
Nec quia perpetuae vernabat munere frondis;
Sed deprensarum passim capita alta ferarum,
Arboris obscoenae patulis haerentia ramis,
Praebebant vano plausum et spectacula vulgo.
Horrebant illic trepidi ramalia cervi,
Et dirum frendentis apri fera spicula, dentes,
Acribus exitium meditantes forte molossis:
Tunc quoque sic variis arbos induta tropaeis,
Fundebat rudibus lascivi semina risus.
Fixerat haec Juvenis, laudis captator et aurae,
124.1146C| Qua faciles animi pascique capique suescunt.
CAPUT II. S. Amatoris zelus adversus Germani superstitionem et hujus ira.
28. Urbis amor nostrae, sacrique refector ovilis,
Praesul Amator erat, merito cognomine mactus.
Doctor magnificus, meritorum luce coruscus,
Signorum titulis longe lateque celebris.
Noverat hic rapidis metam praefigere flammis,
Noverat adversas verbo detrudere pestes,
Auribus obstructis aditum praetendere vocis,
Officium vinctis praecepto reddere linguis,
Post funus functis usum concedere lucis:
Omnia qui poterat, sancto dedit omnia posse.
124.1146D| Sancte gregis tutor, qui jure vocaris Amator,
Non auri aut mundi, verum trans omnia Christi;
Ne mihi succense, de te perpauca loquenti.
Gestorum mihi dulce foret monumenta tuorum,
Et vitae totum plectro percurrere textum;
Sed revocat sumpti series perlonga laboris;
Nec sinit a coepto quoquam deflectere calle.
Et te grandiloquos vellem nutrisse poetas,
Qui tibi multicana possent garrire camoena.
Vatibus ut careas, rectorum est culpa tuorum.
124.1147A| His aliud dabimus tempusque locumque querelis.
Tu tamen interea praesentibus utere, pastor,
Obsequiis; et si qua meo condigna relatu
Ad nostri poterunt praeconia currere Patris
Laudibus illa tuis accedere posse, putato.
Tu pater; ille tuus per Christum denique natus,
Crede mihi, magnae reputatur portio laudis,
Cum patris in faciem nati laudatur imago.
Narrandi coeptum repetat jam musa tenorem.
29. Insanos ritus et noxia ludicra sancti
Aegre fert animus; nec distulit ille superbos
Incoeptus miti jam tum compescere fatu,
Talibus aggressus, captato tempore, verbis:
Cum te frenandis Romana industria terris
Praetulit, et patriae patremque ducemque tuendae,
124.1147B| Credidit esse virum; nec res tum credita, vero
Abstitit: esse virum te denique multa coarctant,
Cum titulus generis, tum magni culmen honoris,
Et, quod utrumque regit, divinis accumulatum
Ingeniis pectus, mensque omnis conscia recti.
Sola virile decus levitas foedatque fugatque;
Sola, inquam, levitas. Insano proxima testis
Abstirpanda suis, en, cum radicibus arbos,
Quamprimum potis est. Sectentur talia divi
Numinis expertes; aliud [ B., non ista] professio nostrae
Relligionis amat, cum [ ms. Lob., cui] quid mage postulet usus,
Quaerenti sola occurrit meditatio mortis.
Multa suis gravitas meruit praeconia saeclis:
124.1147C| Eximium fecit levis inconstantia nullum.
Desine proclives lubricosque ad devia vulgi
Praecipitare animos. Res est incognita nulli:
Crimina, quae magnis auctoribus usa [ B., acta] geruntur,
Corrumpunt citius; multoque domestica pejus,
Extima quam serpunt; homines cum sponte sequaces
Praemonstrata ducum rapiunt exempla suorum.
Ergo age, et omissis, quae ludicra cumque putantur,
O praestans animi, complectere seria tantum.
Ista repraesentant, quaerit respublica qualem,
Signa virum; satis ista decent in principe signa.
Saepius ista viri praesul stillabat in aurem;
124.1147D| Ille levi ferre, et coeptis instare superbis:
Irrita nam celeres rapiebant omnia venti.
30. Certa fuit Juveni visendi praedia quadam
Causa die; cujus tandem progressus ab urbe
Obtulit optatam votis quoque praesulis horam:
Utque erat in Domini solum defixus amore,
Perque hoc humani contemptor jure timoris,
Ascito sacri quamprimum milite cleri
Ridiculi gerulam, capitumque immane feracem
Arborem adit; quantoque potest insistere jussu,
Praecipit inflicto caesam procumbere ferro.
Caedentum tremuere manus, pavidique verenda
124.1148A| Majestate ducis, si robora chara ferirent,
In sua vertendas metuebant colla secures.
Caesores trepido sanctus torpore paventes
Ut vidit, raptam primus tentare bipennem
Ausus, et injecto violanda in robora ferro,
Jam vestrum nemo dubitet succidere, dixit.
In caput hoc unum noxae reputetur origo:
Dicite, me fecisse nefas. Hoc inquit: et omnis
Paruit imperiis, licet insecura ( B., quamvis malecauta), jubentis
Turba. Sonat crebris accisa bipennibus arbos,
Ictaque dat gemitus; et cum durissima ferro,
Pondere tum proprio victa, occubuitque, ruitque.
Tum primum admisit solari munere tacta
Subdita terra diem; rebus tum praebita vanis
124.1148B| Interit, et meritos arbor conflatur in ignes.
Quaeque affixa diu fuerant oscilla ferarum,
Pontificis jussu tota pelluntur ab urbe.
Haec rure abducto fiebant principe cuncta.
31. Fama, quid in coelo rerum pelagoque geratur
Et tellure, videt, totique est conscia mundo;
Quodque usquam est, toto quanquam sit ab orbe remotum,
Inspicit, inque cavas penetrat malefida latebras.
Omnia cum didicit, mox omnibus omnia pandit.
Et, quia dicentem sequitur nonnulla venustas
Verborum, crescitque novis facundia causis,
Multa fides illi vulgo praebetur ah omni.
Non ea rem clamore gerit, sed murmure vocis,
Nescio quid, raucum et grave cornicatur inepta:
124.1148C| Mille trahit secum rumores, mille susurros:
Mistaque cum veris pariter quoque falsa geruntur.
Cumque novis vacuas implet sermonibus auras,
Succedunt comites nonnunquam gaudia cassa:
Nunc timor; interdum rabies invisa furoris:
Advolat haec juveni, inflicti praenuntia damni:
Arboris occasu spretumque ducem laesumque tribunal ( B., spretum laesumque tribunal),
Et sublata sui queritur male jura timoris;
Nec fore se posthac ullius in orbe vigoris,
Si non censori [ pro censorii] jam tum temerator honoris
Supplicium toti praesul dependeret urbi.
Occupat ira virum; seseque ferocior ipso,
124.1148D| Infremuitque minax, traxitque per ora ruborem:
Ut fremit acer equus, cum Martius aere canoro
Signa movet tubicen, pugnaeque insumit ( B., incendit) amorem.
Non illum magni reverentia pontificatus,
Non sanctae cohibet respectus relligionis:
Absistunt oculis rectum, pietasque, pudorque:
Torva furit, sanctoque necem meditatur iniquam
Dirus: et, O socii, lectissima pectora, dixit,
Praecipitem hunc rapite, et meritis sontissima poenis
Membra date, stygiaeque reum demittite morti.
Sentiat, esse viros. Sic fatus: et acrior ira,
124.1149A| Arma parent, coeantque animis in praelia totis,
Edicit sociis. Neu plebs obstare furenti
Posset, et obductis aditum defendere portis,
Occupat ignaram congestis viribus urbem.
32. Sanctus, ut accensi comperta est principis ira,
Martyr ut emeritam certamine sumere palmam,
Utque sui possit perfundi fonte cruoris,
Optas; et intrepido profundit talia vultu:
Quod satis est, supraque satis, huc viximus usque:
Nunc faciem penetrare cupit cum spiritus ardens,
Christe, tuam, taedetque viae, taedetque laboris:
Qua breviora patent recti compendia callis,
Ire juvat: via sit trepidis nimis ardua quanquam;
Sidereos propere dabitur contingere campos,
124.1149B| Sanguinis effusi si nos vestigia ducant.
Martyrii titulum tensis complectimur ulnis,
Et sponte expetimus pulchram per vulnera mortem.
Tu modo nos dignare tuo pro nomine testes.
Haec dicens, animumque neci, collumque parabat
Carnifici: stat fixa viro sententia mortis
Intrepido. Sed, Christe, tuis mundissima castris
Lilia cum [ B. juncta] rosis pariter candentia vernant;
Nec te martyrii constantia sola meretur,
Nec fuso quisquam tantum sit sanguine martyr;
Saepe etiam multis peperit pia vita coronam;
Estque sacerdotum confessio munda tuorum
Grata tibi, quos justitiae perfectio vestit.
Tuque adeo, quem mens atri plenissima fellis
124.1149C| In sanctum peccare monet [ al., movet], saevissime princeps,
Nil tibi, nil, voto non succedente maligno,
Collatum ducas: et tu quandoque futurus
Certe praesul eris toto notissimus orbe.
Arbiter aeternus jam dudum praesciit istud,
Nec sinit insontis foedari sorde cruoris
Praescitas ad sacra manus, medicina salubris
Per quas innumeros fluxura putatur ad aegros.
CAPUT III. Revelatio S. Amatori facta de suo obitu, et successione Germani; hujusque conversio et mirabilis ordinatio.
33. Praesul ut emeritam multo certamine palmam,
124.1149D| Sumeret, assumptus divini in parte senatus,
Tempus erat, licuitque viro praediscere tempus:
Quive foret sacri post se successor honoris
Inspirante Deo, et plebis curante salutem,
Urbs antiqua fuit, toto celeberrima mundo,
Aedua dicta prius. Primaria cum jacerentur
124.1150A| Fundamenta solo, geminos fert fabula visos
Praelia lascivis agitantes lusibus haedos.
Auspiciis veteres assueti denique primis
Nomina condendis ponebant urbibus olim.
Hanc primum veniens Alpino a vertice Caesar,
Tunc cum barbarico feritaret [ B., suboleret] Gallia ritu,
Ascivit sociam, gentisque in foedera traxit
Romuleae, sociosque novos fratresque vocavit;
Inque caput regni primatum sumere jussit.
Celtica Roma dein voluit coepitque vocari.
34. Crevit amicitiae sensim per tempora robur;
Urbs quoque provectum meritisque et nomine sumpsit,
Augustidunum demum concepta vocari,
124.1150B| Augusti montem transfert quod Celtica lingua.
Non fuit illa ferax frugum per saecula tellus,
Nec [ B., Non] opulenta satis: cingunt namque omnia silvae
Montibus horricomis, sterilisque ad semina cespes,
Vomeris impatiens, curvique immunis aratri;
Et vexat duras coeli inclementia terras.
Verum nulla viros tellus magis extulit armis
Praecipuos, animique magis ad praelia lecti.
Ergo ubi vicinae praesensit tempora mortis
Sanctus et omnino semper memorandus Amator,
Urbis ad edictae non segnis moenia tendit.
Officii summam servabat Julius illic,
Vir praestans, et cum praefecti culmine clarus,
Tum fidei purus votoque et nomine cultor.
124.1150C| Antistes quoque sanctus erat Simplicius illic,
Magni vir meriti, magnique minister honoris.
Junctaque pontifici regalis jure potestas,
Commissam paribus plebem frenabat habenis:
Hic tumidam rigida gentem ditione premebat;
Ille salutiferi formabat munere verbi.
35. Adventare virum praesul, praesesque beatum
Ut sensere; parant, turmis hinc inde coactis
Et cleri et populi, venienti occurrere sancto;
Excipiuntque virum: dicta acceptaque salute,
In gremium duxere suae solemniter urbis.
Noctem laetitiae tribuere et laudibus illam.
Utque vigil nitido rutilans disclusit ab ortu
Purpureas aurora fores, stellisque fugatis,
Lucifer exactae fecit discrimina noctis,
124.1150D| Praesidis ad celsum se pergere velle tribunal,
Praesul ait, properatque viam: fert obvius illi
Ille gradum, quantisque potest sanctum veneratur
Obsequiis, humilique petit benedicier ore.
Tunc voti compos: praetoria ducit in alta.
124.1151A| Coram, quae vellet, cum facta est copia fandi,
Talibus aggreditur: Nolim, quod venimus, inquit,
Eventu reris, vir praestantissime, factum:
Seria res tantumque viae, tantumque laboris
Sumere nos monuit. Decessus tempora nostri
Conditor accelerat, gravium molemque laborum
Fine levat, finisque diem praediscere donat.
Nec tam supremae sors et vicinia mortis,
Quam nos cura pii post nos percellit ovilis.
Et quia magnanimum non est permagna virorum
Copia, quis sanctae committi regmina plebis
Jure queant, ac multa seges fortique bonoque
Indiget agricola; res est quae maxime ( B., me Hercule) vestram
Poscit opem; quando injussu non principis illam
124.1151B| Moliri potis est: tantum fert vestra decoris
Majestas, ipsoque suo fit pondere pluris.
Summa rei est: petimus (non aspernare petentem)
Germano liceat flavi decerpere crinis
Caesariem: vas ille Deo lectumque sacrumque
Usibus Ecclesiae [ B., ac pariter] studiis conducet honestis.
36. Diriguit novitate rei, multumque retractans,
Quanquam dixit, erat regno gratissimus omni;
Divinis humana nefas praeferre putamus.
Quocirca quod, flante Deo, praenoscis agendum,
Accelera: officio non defraudabere nostro.
Voto perfruitus, notamque relatus ad urbem,
Ampla per ecclesiae solemniter atria plebem
124.1151C| Stare jubet cunctam, coetuque ex more coacto,
Inque unum cunctis aciem tendentibus, infit:
Fratres et fili, sudoris praemia nostri,
Sumite rem, modicis liceat quam promere verbis:
Post infinitos immani mole labores
Rebus in angustis, quos huc toleravimus usque;
Post inconstantis permensa volumina vitae;
Post gravis exsilii non mitia pondera fesso
Optato patriam donatur cernere veram.
Et quanquam carnis gratamur compede solvi,
Spiritus ut Christo mereatur jure coesse;
Anxia cura tamen nostri nos angit ovilis.
Ergo agite, et tanti inspectantes millia coetus,
Ecclesiae dignum post me signate magistrum.
124.1151D| Omnibus aeque viris unum praeponite cunctis,
Fruge salutiferi certo qui tempore verbi
Sufficiat vestris propensa diaria mensis.
Obticuere omnes: rem tantum pectore versant.
Ille, rei melius cui finis et ordo patebat,
Limina ad ecclesiae gressum flectitque citatque.
37. Prosequitur plebs tota virum, templique parabant
Cum sancto penetrare fores: instantibus ille
Restitit, ac placido cunctos affamine mulcens,
Officii est, dixit, votique in saecula nostri,
Divinam curare domum, pacisque ministros
124.1152A| Ordine pacato divinis admittere tectis;
At quos caedis amor bellique insana cupido
Instimulat,, totis quamprimum arcere sacellis:
Obtentu quoniam facta est domus ista precandi;
Non ut vesani praestet spectacula Martis.
Ergo ut magnificis interfore sacramentis
Copia cuique fiat [ B., fiet], telis ferroque maligno
Exonerate manus. Dixit; nec dicere tempus
Plura tulit: posito nam cuncti pondere ferri,
Ense latus, jaculoque manus solvuntque levantque.
Collisu armorum tellus subjecta retinnit.
Sic praecedentem templi in penetralia sanctum,
Plebs est nisa sequi. Posita jam fronte minaci,
Nescius ingenii, provisae nescius artis,
Dux aderat, primusque subit: sic postulat ordo.
124.1152B| Praesul sepositis Germanum ut conspicit armis,
Fortibus arctari templi jubet ostia claustris.
Fit dicto citius, mandarat quod faciendum.
Quis tibi, magne Leo, cernenti talia vultus?
Quae tibi tum capto primum sententia venit
Plurima volventi? Casso conabere cuncta.
Si saevire voles, armorum spicula desunt;
Sive fuga labi, patet hic non exitus usquam.
Mansuescas potius; magis haec sententia praestat,
Disce patique manum, humanos nec effuge tactus:
Mitibus includi pudeat non denique caulis.
Res haec multorum quondam celebrabitur ore,
Si contingat oves inter recubare leonem,
38. Antistes, sacri circumfuso agmine cleri,
Vique manuque virum primus pervadit inermem,
124.1152C| Magno ausum praebente Deo; cujusque vocato
Nomine, sublimi crinem de vertice carpens,
Mutatumque animo mutans discrimine vestis,
Promotum jubet esse gradus in honore secundi;
Sollicitum satis esse monens, pignusque receptum
Illaesa servare fide; quod protinus ipsum
Sciret in ecclesiae post se fore regmine primum,
Haeredemque loci, successoremque magistri.
Discite, doctores, decretorumque datores,
Pastoresque gregis (sed multi nomine tantum)
Mystica qui rudibus committi posse negatis
Sacramenta Dei (verum nec id esse negamus)
Discite Spiritui sed vos submittere sancto;
Cujus opus lex est, et dispensatio norma;
124.1152D| Atque ubi vult, spirat; quoniam Natoque Patrique
Majestate pari communicat: inque docendo
Non eget ille mora: quoniam tetigisse, docere est;
Et voluisse, agere: et mutat, cum denique lustrat.
39. Longa via est, iter arduum; id ut ( B., id ut tandem) acceleretur,
Infirmis tardamur equis, quique impetu primo
Acriter inceptum peragunt vix denique cursum:
Velle bonum quoniam retinent, sed posse pusillum.
Consule, chare comes, quocirca illisque tibique;
Digressusque domo, metas hic figito primas.
Incepisse aliquid jam pars est quantula facti.
PRAEFATIO LIBRI SECUNDI, Τεικώλῳ τετραστρόφῳ edita.
124.1153|
124.1153A|
40.
Priscos ingenui cura poematis
Vates cum raperet (quippe facetius,
Purum, molle, canorum,
Olim scribere laus erat)
Phoebeis laribus vota potentia
Indebant, solitis relligionibus,
Musas vela futuro
Credentes dare carmini.
Centum vocibus hic ora crepantia,
Hic linguas totidem, pectus aheneum,
Oris ferrea plectra,
Excibat studiosius.
Me robusta fides, mens bene credula,
Diversum petere, et sane [ B., quippe] decentius,
Ne dicam officiosum.
124.1153B| Importunius excitat.
O lux terrigenum mentibus addita!
O mirande nimis Spiritus artifex!
O largitor honorum!
O facundia fertilis!
Olim formifluos qui latices super
Portabare fovens, formificans quoque:
Cuncta informia namque
Exstant te sine, Conditor.
124.1154A|
41.
Inceptis placido flamine] cursibus
Aspira, et faciles suggere dactylos,
Spondeosque morosos:
Namque haec copula gratior.
At non sufficiunt verba fluentia,
Ni sit materies splendida carminis,
Utrumque approbat usus,
Et nos utraque poscimus:
Quanquam tanta sit haec, tamque perefflua;
Ut sensus merito mensque perhorreat
Tantae scrupea molis,
Atque intacta cacumina:
Nonnullas operas postulat attamen,
In littus fluvium cogere turgidum,
Campos cum per apertos
124.1154B| Sese latius explicat,
O nostri validae pontificis cruces!
Quis non sufficiunt verba, manus quoque:
Nedum cuique ferendas
Ullo foedere dixerim.
His figam calamum, te tamen auspice,
Pro quo cuncta quidem pertulit aspera,
Nec bis, nec semel ille;
Sed, quam vita, morosior.
LIBER SECUNDUS.
CAPUT PRIMUM. S. Amatoris obitus; successio S. Germani; et initium vitae austerissimae.
124.1153C|
42. Moribus et meritis spectatus Amator opimis
Vivere cui Christus fuit, et sors ultima lucrum,
Virtutum plenus titulis, plenusque dierum,
Coeperat emeritam, sudorum praemia, palmam,
Candentis specie transfusus in astra columbae.
Tum vero populos in consona vota ruentes
Aspiceres, spirante Deo: namque agmina cleri
Nobilibus conserta ruunt; plebs rustica plebi
Concinit urbanae; par est sententia cunctis,
Vox eadem; studiisque ardent communibus omnes
Germano titulum decernere pontificatus:
Hunc claris meritis, hunc nobilitate legendum,
124.1153D| Dogmate praecipuum, generoso pectore primum,
Principibus notum, et nonnulla parte verendum,
Cautum consiliis divo de fonte petitis.
Multa viri castam cumulant praeconia laudem:
Materiem merita alta dabant; perque ora volentum
Libera sponte fluunt sermonis famina veri.
Cuique aliud non est, nec praestat copia fandi,
124.1154C| Germanum ingeminat, Germanum ad sidera jactat,
Quaque feras oculos, quaque aurem ducere tentes,
Omnia Germanum. Tanta est concordia vocum.
43. Multa renitenti, seque abjurare paranti,
Civile instituunt Primati inferre duellum;
Statque animis incoepta sequi, nec ducere quoquam
Proposita de sorte pedem. Quid victa potestas,
Quid contra niti populorum millia possit?
Quin moremque gerat, superaque ab sede profectam
Instantis norit causam prodisse negoti.
44. Si quos praeterea pro se fortasse pararat
Patronos obices; rerum mox cardine verso,
Sensit in adversas animum deponere partes;
Expertus, qua velle Dei est, huc caetera flecti.
45. Sumptus honos, non sponte licet, factusque sacerdos,
124.1154D| Si quid erat luteum, prudens convertit in aurum;
Augmentoque gradus virtutum copia fluxit.
Labentis linquuntur opes et munia regni,
Lucraque cum pompis, et quidquid labile, lapsum,
Lapsurumve putes, mens est ea pendere flocci.
Quin et paupertas opibus praelata caducis,
124.1155A| Quidquid ad humanos licito contraxerat usus,
Spe melior aridis large [ B., manu larga] transfundit egenis,
Instanti contenta die, nec crastina curans.
Uxor, ad amplexus tantum fidissima castos
Hac subjecta tenus, sortem est in versa sororis,
Coelestem caelebs sancto cum conjuge vitam
In reliquum ductura diem. Mutatio celsi
Haec fuit illa Dei; confectum est munere cujus,
Si quando laevam sana quis mente perosus,
Pronior in dextram valido conamine fertur.
46. Ardua currenti moles in carmine surgit,
Pondere torva suo; quod non est tempore visa,
Non audita rudi; perque hoc incognita cunctis,
Credita non cunctis, tentata est denique paucis.
124.1155B| Spiritus alme, veni; quaque id virtute dedisti
Quo posset fieri, da nunc quoque posse profari.
Factus apostolici compos, et compar [ B., compar et compos] honoris,
Duxit apostolicam factis et nomine vitam:
Indixitque suae mox ardua praelia carni,
Aeternasque cruces animi commenta ferocis.
47. Ex qua namque die dici concepit et esse
Forte sacer, tanta carnem impietate subegit,
Os ut ab omnimodis exin secluserit escis,
Quis avidum affectant humana inventa saporem:
Non usum Cereris, non usum denique Bacchi
Jam tum vel labiis passus contingere summis;
Non oleum, non ille cibis insumpsit acetum,
Quo sine nulla placent, exstant lautissima quanquam:
124.1155C| Praesiccis dapibus salis adjumenta negavit.
48. Festa dies ferias si quando indixerat orbi,
Induto carnem nitida de Virgine Verbo,
Vel cum tartareo victor redivivus ab orco
Extulit humanae secum vexilla salutis,
Singula solemnis pro relligione diei
Indulsisse ferunt expensis pocula parcis:
Vina sed irriguis undantius obruta lymphis,
Nativum abnuerant, nec jam modo vina, saporem.
49. Corpus inane cibo sustentaturus inerti,
Davidis memor ille boni, cui carmina curae,
Libavit primo cineres; sic hordea sumpsit.
Is modo panis erat: factum sumpsisse reatus
Alterius manibus, si non hunc impiger ipse
124.1155D| Excuteret moleretque suis; referre peritus,
Externo, an proprio victum sudore pararet,
Quodque foret manuum felix probitate suarum.
Temperius sumpsisse cibum fortasse voluptas
Qualemcunque foret; praeceps cum linqueret arva
Phoebus, in Hesperias occasu pronior undas,
Persiccis dapibus certam praescripserat horam.
Ad medium hebdomadis quoties duravit inanis?
Saepius in septem traxit jejunia noctes.
50. Qua tulit aestivos anni pro parte calores,
Hac tulit et rigidas ipsa cum veste pruinas.
124.1156A| Vestis erat tenui tunicam supplesse cuculla,
Ciliciumque interne latens [ B., intus latitans]: hoc horrida membra,
Dura cutis, nullo molles in tempore somni.
Sumpta semel, jugi nunquam concessit ab usu,
Tradita pauperibus nisi cum successit in usum,
Aut attrita nimis nullos decessit ad usus.
Ac velut hostiles in planum fundere turres
Quisque ruens, valida premit obsidione rebelles;
Nec cessat machinis [ B., technis], nec fictis arte latebris;
Cumque foris gladio pugnat, terroribus intus,
Non prius absistens teneat quam moenia victor:
Hisdem animis corpus vexans acerrimus hostis,
Exosusque sibi, nunc his, nunc impetit illis
124.1156B| Mortificare modis: jejunis afficit intus,
Asperitate foris; domitoque immane leoni
Aspera proponens, tum deteriora minatur.
O nova perdomitae nimium constantia carnis,
Naturae cui jura datum est superare potentis,
Ingenitumque homini pedibus substernere πάθος?
51. Lectus erat, quadri gracilis complexio ligni,
Flammarum exuviis cinerisque aspergine duri,
Margine plena tenus: confectus jamque jacentis
Duruerat de mole cinis, rigidique ferebat
Terga soli: durae dederant stratoria setae,
Pertenui subjecta sago: qua plurima cervis
Verticis excelsi superam consurgit ad arcem,
Nulla viri supposta caput res extulit unquam.
Damnarat sic membra solo. Quid, noctibus ille
124.1156C| Quod non detraxit fesso de corpore vestem?
Rara pedum tegmenta tulit; sic cingula raro:
Sanctorum sancto non dempsit pignora collo.
Non pectus gemitu, non os immune precatu.
Haec inter, cui non somnum tormenta negarent?
In carmen procede, liber, mens anxia dixit;
Ulteriora vocant. Alio mox numine tacta,
Stemus, item dixit: revocant primaria cursum:
Nec semel his haesisse sat est, refricata placebunt
Illa magis: spectanda viri conversio sancti,
Virque viro veteri novus aequa lance ferendus;
Quid fuerit, quid sit factus, quis prodiit ex quo.
52. Pransuro quondam regali praedia luxu
Orbibus antiquis dapium diversa ferebant:
Nec modus impensae; nec edendi copia simplex;
124.1156D| Vilia, nata domi; non magna, domestica quaeque;
Arte petita magis, duroque labore sequentum
Empta placent: quodque est ima tellure ferarum,
Quod coelo volucrum, pelagique per abdita nantum,
Principis infrenes conducebantur ad usus,
Non mandante fame, at varium latura saporem
Has epulas, haec fallacis lactamina mundi
Hausta prius juveni (rerum commercia mira!)
Post compensarunt ter binis hordea lustris,
Libati cineres, jejunia longa dierum.
Quae veniunt patriis et prima et plurima terris,
124.1157A| Vina ministrabant gemmae pretiosa capaces;
Ut diversorum taceam commenta liquorum.
Extulit haec palmis interdum fonte petita
Lympha cavis; culpamque putes, nisi sumere parce.
53. Quid memorem phrygio perscriptas pectine vestes,
Nec semel in Tyrios cocta indumenta rubores,
Crassius his aurum superinsutasque smaragdos,
Tum byssos niveas, holoserica plumea, torques;
Multa, duci quae larga dabat fortuna superbo,
Singula discretis alium factura diebus!
Artubus his olidi induxit setalia capri,
Interulis quondam solitus sudare τρικάπτοις.
Quid, quod et officiis expletum rite diurnis
(Tum ludos tractabat enim, tum seria passim)
124.1157B| A turba ad placidi cedentem tuta cubilis
Mollior exceptum somnos haurire sa ubres
Culcita suadebat, rutilo lautissima cocco?
Haec eadem rigido tellus asperima tergo
Membra tulit, niveas jam dediscentia plumas.
Nec somnis operam dedit, at plangoribus ille:
Inque suo stratu Domini memor omnipotentis,
Ac veteris jam tum recolens vestigia vitae,
Deluit internas fletu medicante latebras.
Hostia viva, placens, rationis acumina fulta,
Sic se virtutum casta mactavit in ara;
Post Christum portare crucem, seseque negato,
Gnarus ad astrigeri contendere culmina coeli,
Confixus cui mundus erat, qui denique mundo:
CAPUT II. Collatio sancti cum apostolis, martyribus, etc. Ejusdem hospitalitas, solitudo, coenobium.
124.1157C|
54. Prudentes assunto viri sensuque coacto
Expendant hujus causas et sensa negotê,
Consultisque animis, tulerit quod maxime dignum, [ B., quae digna relatu]
Quisque ferat: mihi certe eadem sententia perstat,
Inque dies animo est magis illapsura tenaci,
Germanum, quantis hac vixit sorte diebus,
Nobile martyrium totidem traxisse diebus.
Nemo molestus eat; ferat ista superflua nemo.
Germanus mihi martyr erit; nec ducar ineptus,
Pro nobis ora, magne, cum dixero, martyr.
55. Quodque est his potius; quanquam vocer improbus, ausim,
124.1157D| Magna quibus toto seges exspatiavit in orbe,
Fidus apostolicis Germanum inscribere granis;
Et si non numero, numeri quem finiit auctor,
At merito. Meritis ipsis concurrere Petro
Haud vetitum; meritis Petrus non invidet aequis.
Vitam et virtutes a nostro praesule gestas
124.1158A| Et documenta lege [ B., legas]: si non et apostolus esse
Et dici valeat, vel dic, vel dicere fallax.
56. Pontificum cathedras quantis splendoribus ornet,
Quod satis emineat, non est hinc dicere multa.
Inferior nullo, multis praestantior exstans,
Id sibi privatum Christi fert munere munus,
Dogmate quod rutilus, signisque frequentibus ingens,
Et verbo et claris confecerit omnia gestis.
57. Cur non et, liciti pepigit quia foedera lecti,
Virgineo quisquam tenter subducere serto?
Incorrupta fides, voti mens conscia recti,
Non unquam est nivei labem perpessa pudoris.
Estque parum intactae carnis gessisse nitelas,
124.1158B| Intimus obsceno si non homo purus ab actu,
Integritate sui studeat constare decoris.
58. Ergo age, et adductis coram rationibus, omnes
Ordine per sanctos animum rape: congrua nostro
In cunctis sunt multa Patri: cumque agmine magno
Mundus censoris cogetur ad ora futuri,
Cumque et apostolicus consederit ille senatus,
Germanus rutilo subnixus et ipse sedili,
De magno decreta ratus censoria judex
Orbe feret: tum martyribus cum fortia sacris
Praemia pendentur, roseam feret ille coronam,
Quam peperere cruces addicto in corpore longae:
Cumque sacerdotes cauti pro merce talenti,
Pro carne edomita, facti pro fenore lucri,
Ordine promeriti intrarint penetralia regni,
124.1158C| Germano in partem palma victrice locata,
Optime, dicetur, pro parvis maxima, serve,
Excipe, quod fueris pleno de corde fidelis,
59. Terra ferax trimoda [ B. triplici] beat ubertate colonum:
Sic sator edocuit, verbi dum semina mittit.
Cumque alii referent nitidos super astra maniplos,
Praemia quisque sui repetens pro parte laboris,
Germanum ternis cernes radiare coronis.
Quique a ter denis in sexagena profectus,
A laeva in dextram semper vestigia duxit,
Virgineo plane pollebit stemmate felix:
Virginibus datus ille comes, Agnumque sequetur,
Qua gressum tulerit; quodque est natale pudicis,
Concinet aetheria resonum dulcedine carmen.
124.1158D| Tantus ut is fieret, tua sunt haec munia, Christe,
Quo sine nil rectum, cum quo sunt omnia recta.
60. Qua duo coelicolis quondam virtute receptis
Complacuere patres, fuit haec vernacula sancto:
Edicti memor hic toties humana monentis,
Cui bene mox facias, quemquam non esse legendum,
124.1159A| Quodque viatori patuerunt ostia justi,
Omnibus hospitii per largum praebuit usum;
Nemo est exceptus, perpessus nemo repulsam:
Collegit cunctos, struxit convivia cunctis:
Intulit ipse dapes, cunctisque unde unde refectis,
Esuriit solus. Quantum his dependere curae
Dilectusve fuit? Caperet tanquam omnia Christus
Officia, et membris tum praesentissimus esset;
Ille pedum sordes manibus depellere castis,
Osculaque extersis instanter figere plantis;
Id fecisse Deum, et fieri jussisse, peritus.
Invalidos mira semper pietate refecit;
Desperata diu, nec jam medicalia multis
Ulcera dum fovit, quoties a morte resumpsit?
Hic caecis oculus, pes idem denique claudis,
124.1159B| Pauperibusque pater: sic omnibus omnia factus,
Offecit nullis, certavit profore cunctis.
61. Cumque ipso tantum videas hoc tempore multos
Secretos a plebe loco, nulloque pudore,
Affectare animis itidem popularia laxis;
Hic vice conversa, raro quod contigit ulli,
In populis nitidam secreti munere vitam
Obtinuit. Quodque mirum; mundalia tractans,
Fallacis minime traxit contagia mundi.
O mirum! piceas quemquam contingere sordes,
Nec pice foedari. Mirum! quod conditus imis
Ignis eat sinibus, vestesque ferantur inustae.
62. Curarum permagna fuit, conducere semper
Ecclesiae, cui rector erat, quamque ordine miro
124.1159C| Augmentis sanctae componens relligionis,
Instituit duplici regna ad coelestia quosque
Ire via. Sunt perfectae feliciter ambae;
124.1160A| Ad coelum tendunt aequis processibus ambae:
Laxius una vehens (haec esse canonica fertur),
Πρακτικὴν assueto jam dudum more frequentat:
Altera liminibus arcta est hinc inde coactis,
Nec per plana vehit, molitur ad ardua semper;
Haec et apostolica est, eademque θεορικά, tantum
Secessu gaudens, secreto laeta perenni.
Hanc ingressuris tum moenia pulchra locavit,
Urbis ab aspectu, tumido qua prominet amni
Surgentem ad Phoebum, fluvio tamen interjecto,
Icaunam dixit nomen largita vetustas.
Hoc distincta modo sors ecclesiastica crevit,
Crevit in immensum; studiisque rapacibus omnes
Ad sanctam certo migrabant ordine vitam,
Felices pastore bono, quem praevia virtus
124.1160B| Fecerat egregium, proponebatque sequendum.
Quis non civiles tali cum praesule mores
Conciperet, quanquam modo barbarus ille venisset [ B. fuisset]?
Quis fidei posset purus non fervere cultor,
Etsi in centenum juratus sacra deorum?
Quis ferus usque adeo, quem non mitescere sancti
Gratia compulerit? Nunquam sermonibus ille
Rem gessit tantum; poterat sic denique sperni,
Si non et faceret: contemnendusque putatur
Doctor in eloquiis, nisi fert suffragia factis:
Quave, quod est Christo charum, subducere vili
Arte queat luteos exhalans quisque vapores,
Osque Dei dici, non est efferre facultas.
63. Tertius ut capiat signis exordia liber,
124.1160C| Morales operas poscit finire secundus;
Indigna quanquam cogi brevitate queratur.
PRAEFATIO LIBRI TERTII, Μονοκῳλῳ explicata.
124.1159|
124.1159D|
64.
Gyranti cuneos Christicolum quos humus extulit
Occurrit ratio cum vehemens, tum moderatior,
Lector pace tua, quam liceat prodere purius:
Nulli deterit haec officii magnificentiam.
Inspectes, alium muneribus dogmatis inclyti
Praepollere, alium pro meritis scandere sidera,
Hunc signis celebrem clarificat fama beatior,
Vix unum invenias cui semel haec omnia confluant.
Vulgant Hilarium septifidis artibus inclytum;
Martinus titulis signipotens astra reverberat;
Palmam sanctifici propositi Antonius tulit [ B. intulit]:
Clarus quisque sua laude nitet tempore perpeti.
124.1160D| Sic donis homines munificus Spiritus imbuit,
Qui, cum simpliciter simplificus substet et unicus,
Ob fecunda tamen multiplici dote charismata.
Coelestis potius septifluum pagina concrepat.
65. O terque atque quater magnificum, et denique millies,
Uni qui meruit forte bono participarier!
Ut de illo sileam, qui siquidem plurima rettulit;
Hic Germanus, hic est, cui melico [ B., lyrico] carmine plaudimus:
Hunc ornat σοφίας καθολικῆς summa peritia -
Hic claris meritis inferior nemine fulserit:
124.1161A| Hunc per signa tamen magnificis confer apostolis,
Si non assimili jure potens hic quoque splendeat.
Testis proluvie Pelagii exempta Britannia;
Testis, qua rigidas ille cruces cellula pertulit;
Testes, qua facilem cumque pedem vel semel intulit,
124.1162A| Stantes ecclesiae, et vivifici symbola nominis.
Excursis igitur principio moribus optimis,
Ultro signa vocant quadrifido orbe micantia.
Huc nos auspiciis ire bonis, inclyte, luminum
Fons idemque pater qui merito diceris, annue.
LIBER TERTIUS.
CAPUT PRIMUM. Potestas ejus mirabilis in daemones; conversio S. Mamertini.
124.1161A|
66. Creverunt miri, meritis crescentibus, actus,
124.1161B| Famosumque viro per signa potentia nomen
Elicuere cruces; quarum quo durior usus,
Hoc in patrandis melior praestantia miris.
Principium tulit his, non experientia juris
Vana sui, nec, qua quondam capiuntur inertes,
Exauctoratae levis inconstantia mentis;
Verum nota bonis fessi compassio fratris,
Cui non ferre manum pars est indigna reatus.
67. Extulit illa virum studiis frugalibus aetas,
Officiis habilem primis; Januarius olli
Cognomen gentile fuit, sub praeside princeps
Delectus pensis gentem multare tributis.
Ponderis exacti congestam tempore summam
Forte ferebat eo, plenis ut lata crumenis
Adderet exoticis aeraria publica gazis.
124.1161C| Is, quod erat sancti devotus verna timoris,
Visere pontificem vestigia torsit in urbem,
Indignum pietate ratus, cum cominus ( B., proximus) esset,
Praeteriisse virum: tulit hinc ad moenia gressum.
Mox vectigalis passus dispendia sacci,
Jam reus est, et adhuc capitis discrimina nescit:
Amissos rapuit pervasus daemone quidam
Cum sacco nummos; cumque adforet arbiter omnis,
Condidit in latebras. Damnis addictus amaris,
A quonam repetat quod non commiserit ulli?
Anxius incertis opplet conquestibus urbem;
Itque reditque viam; qua nunc vestigia pressit,
Nequidquam relegens; quod res incognita perstat.
Collapsis spebus, sola haec sententia mansit
124.1161D| In sanctum transferre virum reparamina damni;
Hunc precibus, hunc et lacrymis incessere veris;
Haud aliter quam depositis obnoxius esset.
Praesul lugentis sortem miseratus iniquam,
Posse reformari spondet dispendia fisci:
Femineis animum velit exonerare querelis:
Praesulis edictum tota mox urbe pependit;
Quaerendaeque rei tridui dilatio fertur.
68. Hoc miser expenso, votoque elusus inani,
Impatiens ruit, ac sancti vestigia stringens,
124.1162A| Publica ni fuerit comperta pecunia, dixit,
Jam laqueo elisam flebis discedere vitam.
Quid pietas ageret? Jubet e patientibus unum
Acciri. Casu sceleris deducitur auctor.
Imperat, edicat pacti contagia furti.
124.1162B| Ille fovet latebram. Produci in plebe negantem
Mox jubet: hinc sacris sese solemniter aptat:
Elatis manibus plebem de more salutans
Sternitur, et terram porrecto corpore pressans,
Ingemit. Orantis hauserunt sidera vocem.
Nec mora, tum volucres agitur captivus in auras.
Suppliciis saltem veri documenta daturus.
Ecclesiam clamor, populum trepidatio complet.
Extulit illa dies miris spectacula rebus,
Quod reus et judex acri certamine causam
Expendere suam: jacet hic, attollitur ille;
Iste solum precibus, ventos premit ille querelis;
Contigit hic terram, fugit hic contingere terram,
Stare loco infelix modicum non ausus eodem,
Ac velut ingenti circumvallatus ab igne,
124.1162C| Germanum inclamat, crimenque ex ordine fassus
Digerit. Antistes artus e pulvere tollens,
Concivit miserum, coramque assistere jussit,
Inque aures populi seriem percurrere furti;
Quod superest, notis solidos efferre latebris.
Elatus populi percellit sidera clamor,
Germani meritum Christique insignia testans.
69. Dicitur auspiciis haec experientia primis
Applausisse viro, res est quod publice gesta;
Saepe tamen flatus extruserat ille superbos;
Secreti cupidus voluit sed prodere nulli.
70. Cum sancto partes infessa lite sinistrae
Certavere viro; quodam sed tempore bellum
Acrius incubuit; multaque hunc arte petitum
Ut videre suis patulum non cedere telis,
124.1162D| Conceptum sub corde nefas in damna tulere
Plebis; in hanc atras tandem exeruere pharetras.
Continuo latis clades incanduit arvis,
Diraque per vastum reptant contagia vulgus.
Spiritus obsessis angens praecordia claustris,
Aegraque per tumidas adigens suspiria fauces,
Compulit infesto populum succumbere letho.
Sic inimica lues, ternis vix tracta diebus,
Mergebat miseros indigno funere cives.
Conclamata salus; vitae fiducia cessit;
124.1163A| Inque dies saevi crudescunt σπέρματα ( B. semina) morbi,
Ferre manum nemo, fatis occurrere nemo.
Agnovit veteris pius argumenta chelydri
Praesul, et indoluit. Sacri tum schemate signi
Imbuit allatum verbisque potentibus unguem.
Hoc depulsa lues, hoc vitae reddita plebes,
Halitus atque cibus tactu reparata liquoris,
Perniciem pepulere; salus festina recurrit:
Purgavit medicus quodcunque infecerat hydrus.
Daemonicos flatus talem sevisse ruinam
Post patuit; namque a misero dum pellitur uno
Spiritus, id retulit sanctoque manus ad sidera dante
Turbine verborum turpem excepisse repulsam.
124.1163B|
71.
Aemula virtutum proponens praemia cunctis,
Nunc monachos, nunc ille citabat ad ardua clerum:
Seque his praesentem vicibus dum redderet aequis,
Quadam forte die rogitatus visere fratres,
Abnuit, alterius distentus pondere causae.
Ecce sed exemptus cura nexuque negotî
Post modicum, ignaros fratres egressus adibat.
Obsessorum unus patiens ad limina fratrum,
Plusque furens solito, vocem per inania tollit,
Adfore Germanum vicini ad fluminis oras,
Nec sine praemissa pelagus [ B., fluvium] transcendere cymba,
Fallere fallacem fallaci pectore vatem,
Asseruere diu; clamor sed pressius instans,
Certius id sciri, nec rem differre monebat.
124.1163C| Missus ad haec frater, certos de praesule reddit:
Cymba volat, gratumque vehit fidissima pondus;
Excipitur solito fratrum fervore sacerdos:
Incumbit precibus, sequitur quem concio tota.
Extemplo validis arctatum nexibus hostis
Captivum sublime rapit; dumque iste moratur
In precibus, furit hic, et questibus aera complet,
Seque ferox miseri trudendum pectore frendens,
Laedere corporeos saltem sineretur ut artus
Implorat: sed et hoc sibi non succedere certus,
Exiit obscenam compulsus rumpere partem:
Condignus sequitur furis vestigia fetor,
Claruit ergo locus meritis et honore magistri,
Et succedentum moderamine discipulorum
Ille diu. Calamum brevitas a talibus arcet.
124.1163D|
72.
Mamertinus erat Phoebique Jovisque sacerdos,
Tum quoque cunctorum cultor pro posse deorum.
Hic post exactos aliquot his cultibus annos,
Unius officio miser exspoliatur ocelli,
Arentis pariter referens dispendia dextrae;
Pulsatisque diu, dudum quas rexerat, aris;
124.1164A| Expertus, surdos nequidquam in vota vocari,
Judice Christicola, inciderat quem forte, Sabino,
Formantem exemplis decreta monastica pulchris
Germanum expetiit. Rerum jam cognitor illi
Signarat causamque viri, votumque modumque,
Jam fere [ B., prope] contigerat sacri pia limina tecti,
Obvius antistes et se tum forte ferebat.
Ille solo sanctum supplex affusus adorat:
Erectum praesul miro dignamine mulcens,
Ingreditur, gratisque hominem sermonibus afflat;
Itur ad ecclesiam, credens perfunditur undis;
Exutus veteris tandem squallore parentis,
Induitur niveam, mutata mente, figuram:
Quin et corporeos sensit concedere morbos;
124.1164B| Cumque manu lumen sese meruisse gavisus,
Aetatis reliquum sancti sub numine duxit.
CAPUT II. Ejus pietas erga defunctos; remuneratio hospitii; electio ad expeditionem Britannicam; consecratio S. Genovefae virginis.
73. Veridico sermone Deus haud profore dixit
Intima sub modii tectam torpere lucernam.
Noverat id noster praecelso dogmate pastor,
Nec patiebatur latebris consistere caecis.
Bruma pruinosis increverat horrida terris;
Ille iter insistens, admota nocte, monetur
Hospitio fessis tenebras defendere membris.
Id solum: nam coepta viro jejunia perstant.
Forte procul parent veteris vestigia villae,
124.1164C| Putribus annosa jamjam solitudine tectis;
Alta veternosas cohibent arbusta ruinas:
Saeva loci facies, tum conversatio saeva.
Praestabat rigido noctem subducere coelo,
Quam caput horrori dubium committere tanto,
Quod fere [ B., prope] nocturnis infesta pericula larvis
Rite loco nullam paterentur adesse quietem.
Comperit ista senum praesul sermone duorum;
Metatusque locum: Tectis succedite, dixit,
Ambiguis, socii, patet hic spes ampla triumphi.
Hic inter multas vix una est mansio visa,
Instar habens veteris (fuerat quandoque) tuguri.
Hanc petit, huc comites, iteris huc frivola transfert,
124.1164D| Coena brevis alios, sanctum psalmodia pavit,
Nox erat, et plenum carpebant cuncta soporem;
Lector divinis admovit acumina [ i. e. oculos] libris:
Mos erat iste viro. Cesserunt fessa sopori
Membra tamen, vicitque animum substantia fortem,
124.1165A| Interea ante oculos infelix umbra legentis
Astitit, ac non magna quidem; mox acta ( f. aucta) superne
Crescere in immensum. Premit imber saxeus aedem;
Missilibus labat acta domus, tremit excita tellus.
Frigidus invadit trepidi praecordia terror;
Verba abeunt, vox obductis in faucibus haeret.
Nutanti spes una fuit, subducere somno
Pontificem. Vidit; magnique in nomine Christi,
Quis sit, quidve petat, coram jubet ille fateri.
74. Terrificam pressit submissa voce figuram,
Se sociumque ferens scelerum contagia plura
Admisisse suum, poenas pendisse feroces,
Munera defunctos non promeruisse sepulcri;
Quodque quies miseris unquam non ulla daretur,
124.1165B| Infestare homines. Orat, sint viscera si qua,
Si qua viro pietas, efflagitet Omnipotentem
Pro se, proque suo, tanta est ea cura, sodali,
Sedibus exceptos post tot jam tempora certis
Tranquillam miseris sinat inventare quietem.
Indolet, aeque imo suspiria pectore volvens,
Quo jaceant monstrare jubet. Dux luminis umbra
Praeviat, et veteres inter convulsa ruinas
Torva subit: locus est obnoxius ille duobus.
Utque color rebus nitido sub sidere fulsit,
Invitat rigidos operis praeceptor agrestes;
Hortaturque viros, castris hinc inde coactis,
Expurgare locum. Longo sint tempore quanquam
Congestae sordes; citus at labor omnia vicit.
Cernuntur passim duo fusa cadavera tandem,
124.1165C| Mole diu compressa rudi: vix lurida sivit
Agnosci, quod erant humana cadavera, tabes:
Cernitur exesum scabra rubigine ferrum,
Vincula jam siccis haerentia tunc quoque membris.
Ingemit humanam sancti clementia sortem,
Quamque potest, miseris affert compassio curam;
Commoda funeribus sinuatur fossa duobus;
Mollia detractis succedunt lintea vinclis;
Pulveris aggestu facies obducta sepulcri;
Signaturque locus venturo notior aevo;
Tum pia pro miseris Patris intercessio fertur,
Defunctis requiem, vivis latura quietem.
Impavidi post haec fundum tenuere coloni,
Securamque mali implevit generatio villam.
75. Post soles aliquot, casu compulsus eodem,
124.1165D| Hospitio fessus successit pauperiorum
More suo: nam ventosum vitare tumorem
Arte volens tali, latebram sic saepe fovebat.
Nox ea divinis accessit tota negotis ( B., impensa est integra rebus;)
Et jam flammipedum cursu provectus equorum
Sparserat ingenuum Phoebus per cuncta ruborem,
Gallorum nullis lucem praecentibus ortam
Antistes stupuit, quanquam nonnulla volucrum
124.1166A| Copia tum domibus conspectaretur in illis.
Quaesiti, priscis haec se coepisse sub annis
Damna pati, replicant. Votis ambita virorum
Succurrit pietas benedicti munere farris.
Hoc pastae volucres vitiosa silentia noctis
Deponunt, segnemque diem concentibus urgent.
Poenituit tacuisse diu; nam, fauce soluta,
Insomnes fecere homines. Sic, cardine verso,
Non tantum mutae quam displicuere canentes.
Rebus in exiguis ingentia gaudia praestans,
Hospitium tali propensum munere ( B., pensatum foenore) liquit.
76. Extima telluris limbo cinxisse perenni
Oceanus, perhibent patrum instrumenta priorum:
Is certe finem quadrato fecerat orbi,
124.1166B| Gallica qua rapidi perstringunt littora fluctus;
Insula ni vasto terrarum plurima ductu
Alterius pene [ B., ferme] nomen conduceret orbis,
Edicto veterum vocitata Britannia, brutis
Barbara quod feritet gens ultro moribus omnis.
Insula cunctarum constat medioxima quarum
Maxima vel prima: spatiis nam tensa peramplis,
Ter fere trigenis productim millibus illa
Longa patet transversa tuens, fit lata trecentis;
Interque occasum et septem porrecta triones,
Invidiosa suis exercet semina glebis:
Quamque ferax frugum, tam fertilis illa virorum.
Polluit hanc error praefato tempore dirus;
Quod satis ad propriam posset conferre salutem
Arbitra libertas, etiamsi gratia desit.
124.1166C| Pelagius quidam, vana de gente μονάζος.
Livida tartarei spirans atramina fellis,
Talibus infecit mortalia corda venenis,
Pectore perversus, foedo perversior ore.
77. Praesulibus Gallis pandit legatio fida
Discrimen fidei partes lapsantis in illas,
Quamque potest primum, populis succurrere lapsis.
Religiosorum pepulit compassio mentem
Expositos diro fratres efferre periclo.
Hinc synodus numerosa coit: communibus illic
Causa subest lacrymis, contundunt pectora quisque;
Quodque negat sermo, peragunt suspiria voto:
Flent pestem cuncti, nequeunt succurrere cuncti.
Quaeritur e cunctis, relevet qui vulnere cunctos.
Et sanctum meritis, et acuto dogmate cautum,
124.1166D| Et signis facilem poscit lis tanta patronum.
Te, Pater, haec spectant; tu rebus natus agendis,
His quoque succedes, repetita sorte, periclis.
Ne trepida; pariunt aeternam talia laurum:
Magnos magna petunt, concedunt vilia parvis.
Has in Germano reputant consistere dotes,
Cominus hunc acri concurrere posse duello;
Cum lingua et manibus, tum nobilitate potentem,
Laturum facile pulchros ex hoste triumphos.
124.1167A| Omnibus id cordi, tenet haec sententia cunctos;
Ambitur precibus, cessit dilectio tandem,
Conjurata mori fratrum pro laude suorum.
78. Praecepti memores, socium metantur ituro:
Namque duo melius sortem legantur ad unam,
Et lapso comiti certatim subvenit alter:
Sic duo nocturnum capiunt in pace soporem:
Invadens unum, premitur virtute duorum.
Id qui suppleret, Lupus est ex nomine lectus,
Nobilis Augustae quondam qui forte Tricorum
Praesul erat, signis et opimo nomine summus.
Junxit apostolicos moderatrix gratia vates,
Terram corporibus, coelum virtute colentes.
Quoque labor pluris, et res edura putatur
(Omnia nam magno, quae sunt pergrandia, constant)
124.1167B| Hoc se pernices ad fortia cuncta tulere,
Cursibus impigris stadium percurrere docti.
79. In Parisiacas itiner convertitur oras;
Metodorus fessis tribuit compendia noctis.
Turba loci complexa diem; testata probatos
Adventare viros, rapto fert agmine gressum,
Obviaque exceptis impertit debita sanctis.
Funditur in cunctam praesens benedictio plebem:
Inde rudes animos monitis coelestibus aptans,
Spargere nectareas arvis arentibus undas
Germanus sacer aggreditur; plenoque fluentem
Vultibus immotis attentant fonte sophiam.
Eminus in medio divam constare puellam.
Porrecto praesul cernit super agmina vultu;
124.1167C| Ac velut aethereum quid commentatur in illa,
Cominus admotam praeblando famine mulcet.
Sic cui venales fundit licitatio gemmas,
Dum cunctis inhiat, pretiosam conspicit unam;
Hanc rapit, hanc multis optat sibi stare talentis,
Semotamque aliis gremio dat ferre tenaci.
Immensum stupuere viri. Caput ille paventis
Ore fovens sacro, quibus orta parentibus esset,
Quodve sibi nomen, fatu perquirit amico.
Virginis in medium monstrantur adesse parentes,
Rite quod et patrio nomen Genovefa tulisset.
80. Mox sacer implevit divini pectora Vatis
Spiritus, et rutilo sic intonat ore sacerdos.
O lepidum certe caput! O praecordia digna!
O semper meritos tali de prole parentes!
124.1167D| Cujus in exortu superos ingentia cives
Gaudia perflarunt, vero si credere curae est,
Intima secretis haec quondam admota supernis,
Constabit perchara Deo, persplendida mundo,
Atque ipsis imitanda viris. Sic fatus, et ultro
Complectens pueram [ B., ipsam]: Fare, o sanctissima, dixit,
Neu percunctanti malis subducere Patri,
An delecteris magni cognomine Sponsi,
Cujus in amplexus, nisi non fiet integra, transit.
Illa rapit verbum, plenoque audentior ore:
124.1168A| Hujus amore feror dudum, quam fervida dixit;
Amplector titulum cognatae virginitatis,
Innuba sidereo possim quo nubere Sponso.
Id, si dignaris, per te roborarier opto:
Et manibus submitto caput: fer vota precanti.
Praesul ovat spolio, castisque amplexibus urgens,
Magnanimem perstare jubet. Mox limina laetus
Ecclesiae penetrat, fixaque in vertice dextra
Solemnes ex more preces et vota peregit,
Spiritui sancto vas aptans immaculatum.
81. Confectis rebus, relevant mortalia victu.
Tum fido pignus deponens jure parenti,
Ad lucem remeare jubet. Sic denique factum,
Num memor hesterni persistis, filia, voti?
Praesul ait. Certe memorem se virgo fatetur;
124.1168B| Ejus at obtentu, nimium foret indiga cujus,
Conservaturam pactis sponsalia taedis.
Successit res mira loco, favisse videres
Amborum votis collato munere Christum;
Prona solo praesul mox pendula lumina fixit;
Aereus emicuit supremo in pulvere nummus,
Insculptus cruce. Sublatum tellure sacerdos
Munus adoptivae collo devovit alumnae,
Hoc, dicens, dotis nostrae gestamen habeto;
Hoc discedentem ante oculos persaepe vocato;
Caetera, mundano pompam referentia cultu,
A collo digitisque tuis arcere memento:
Extera carnalem subigant insignia sponsam;
Nupta Deo, gemmis animum compone pudicis.
Nunc longum, pretiosa, vale. Genitoribus illam
124.1168C| Servandam post haec fidis commisit. At ipse
Continuavit iter noto moderamine coeptum.
CAPUT III. Tempestas sedata sancti precibus; Pelagiani argumentis ejus et miraculo victi.
82. Hinc mare conscendunt, usi sed produce Christo,
Fidentesque sibi cessura pericula cuncta,
Qui tuitus proprios inter discrimina servos,
Gaudia post tenebras cessit potiora probatis.
Lenibus ac primum facta est progressio flabris
Aequoris ad medium, subductis cum procul arvis,
Sola maris facies coelo complexa pateret.
Gloria spiritibus quanquam detracta malignis
Fecerit esse reos; manet his substantia prisca,
Natalis levitas vento penetralior [ B., pernicior] omni,
124.1168D| Livida mens, semper studiis obnixa piorum;
Quodque Dei castis cernunt accedere lucris,
Id lugent periisse sibi. Properare beatos
Ingemuere viros captae succurrere plebi
Occurrunt, totoque agitant discrimina ponto.
Incumbunt venti, raptim de sede ruentes
Quisque sua, pulsosque ferunt ad sidera fluctus,
Nox ruit, et densae coelum obduxere tenebrae.
Aridus insonuit tremulis compagibus axis:
Fulmina mista volant. Jam confudisse putantur
Concordes elementa vices, mundique ruina
124.1169A| In priscum reditura chaos. Vix vela ferebant
Ventorum rabiem. Praeceps a faucibus imis
Pontus hiat, jamque infernas ostentat arenas.
Inclemens tremulam diverberat unda carinam
Ictibus alternis: cedit prudentia nautae;
Cesserunt vires; permittunt omnia ventis.
83. Una salus fessis, magni praesentia Patris.
Hunc labor oppressum duri [ al., diri] cunctamine somni
Obruerat: sensit rabies invisa procellae,
Intepuisse virum; ac nullo velut obice pulsa,
Ingeminatque necem, rapuitque ad sidera molem.
Spes omnis erepta viris vitaeque fugaeque:
Jamque mori cupiunt, careant formidine mortis.
Incumbens decimus post haec (miserabile) fluctus,
124.1169B| Involvit trepidam lethali turbine puppim;
Jamque superfusis latus inclinaverat undis.
Horrendum collega Lupus nautaeque paventes,
Excutiunt torpore virum. Spes omnibus una,
Objectare senem placandis fluctibus unum.
Surgit, et e validis immota fronte procellis,
Nomine praemisso mundi rectoris Iesu,
Increpat audacem praestanti pectore pontum:
Hinc sacro tumidos irrorans chrismate fluctus,
Fundit more preces. Orantem gratia praesens
Prosequitur: sedunt, detectis artibus, hostes:
Nox mutata die. Compensant gaudia luctus:
Unde favet votis, ventoque impulsa feruntur
Vela suo fluctuque volat famulante carina.
84. Aequoris immensos optato flamine tractus
124.1169C| Explicuere brevi, solvuntque in littore vota.
Partibus e variis properans sine nomine plebes,
Excepere viros, vates quos forte sinister
Olim venturos trepido praedixerat ore.
Ingressos operum comitatur gloria felix;
Daemonas inque feros fertur sententia primum:
Namque hi, pervasa dum proturbantur ab aede,
Pontica se sanctis struxisse pericula pandunt:
Molitos magno coelique marisque tumultu
Coelitus emissam populis arcere salutem,
Seque sacerdotum meritis et numine victos,
Concessisse mari. Mirantur talia cuncti.
85. Fama celer, vastae penetrans regionis in oras,
Dispergit venisse viros vestigia quorum
Prosequitur manifesta salus. Communibus omnes
124.1169D| Exsultant animis: implevit pectora summus
Aethereis ducibus se passim dedere fervor.
Funditur in cunctas sermonis gratia partes.
Urbes, ecclesiae, conventus, compita, rura,
Omnia coelestis spirant meditamina legis.
Insula divinis impletur tota tropaeis.
Si quibus atrocem pestis defixerat unguem,
Vulnera dum pandunt, vitae medicamina sumunt.
Firmatur fidei cunctorum mentibus ardor;
Cuncta fidem redolent, fidei stant foedere cuncta,
Instar apostolicum Patribus pollebat in illis,
Officii gravitas, innati gratia vultus,
124.1170A| Antiquusque nitor, tum praecellentia quaedam;
Intem erata viris semper mens conscia recti,
Artibus egregiis instructa peritia quorum
Verteret hostiles sermonis acumine turmas.
Gallia causidicos, gratare, Britannia, tales
Jus tibi dicturos supero pro munere mittit.
86. Compulit ad sanam verax assertio mentem
Nutantes populos: tenebris cedentibus, ardet
Prodigiis animata fides; latet abdita pestis,
Auctoresque latent trepidi, tetrisque cavernis
Condita pernicies damnis illacrymat, atque
More gemit zabuli, populos evadere lethum.
87. Dira per ancipites sed abit trepidatio mentes;
Congressi metuunt rationis pondere sterni,
Sive loco cedant, se damnavisse silentes.
124.1170B| Hinc metus, inde pudor capiti praejudicat aeque.
Corda pudor subigit vulgo [ B., potius] succedere liti,
Quam non congressos se comdemnasse timori ( B., timoris).
Jamque dies aderat pulchro discrimine rebus
Indictura fidem. Procedunt eminus hostes
Pluribus obsequiis assentatuque suorum,
Divitiis rutili, pompa praeeunte, feroces:
Distinguit Tyrias acri substantia vestes,
Quaeque deest meritis, cedit reverentia gazis.
Signifer hinc fidei Germanus, gloria saecli,
Fulmineo flagrans clypeo et coelestibus armis,
Progreditur, juxtaque subit collega benignus.
Fama ciet populos; regio coit omnis in unum,
Spectatura diem. Tandem processibus aequis
124.1170C| Cominus astatur, verum non viribus aequis
Hinc sincera fides, hinc pugnat perfidus error;
Hinc auctor Christus, illinc Pelagius auctor:
Hinc pietas, hinc pestiferae meditatio fraudis ( C. Lugd., mortis).
88. Hostibus ac primum dicendi copia cessit,
Constitit haec nudis solum vanissima verbis,
Nec contenta modo, tempusque auresque fatigans,
Garrula, torva, procax, infertilis, improba, mendax;
Per flammae, cui materies demit indiga vires;
Informis vel dum coquitur ceu massa camino,
Follibus egestas capiens fabrilibus auras,
Horrendum stridet. Postquam justissima verbis
In longum ductis posuerunt taedia finem,
Inde sacerdotes, haustu spirante superno,
124.1170D| Ignea coelestis vibrantes spicula linguae,
Ingentes tonitrus, ingentia fulmina fundunt;
Mistaque apostolicis vernacula verba loquelis,
Concina sermonem testatur lectio castum.
Erubuere truces obstipo lumine partes;
Perfidus intepuit foedis torporibus error;
Terga fugae nudant, seseque ad singula victos,
Dum contra nequeunt, incesta [ B., demissa] fronte fatentur.
Arbiter at populus vix tandem vindice ferro
Continuere manus. Licuit quod denique solum,
Condemnant clamore reos. Ita concio fervet,
124.1171A| Quam venerata pios, tam detestata profanos.
89. Proruit in medium quidam cum conjuge princeps,
Unica cui geminis jam dudum filia lustris
Natales tenebras ignota luce trahebat.
Ingerit hanc sanctis. Victis hanc hostibus illi
Censent offerri. Semel at praesumptio pulsa,
Virtutem tentare fugit; junctisque parenti
Exorant precibus miseram de clade levari.
Flectitur his pietas, miseros miserata parentes.
Fundunt more precem; pater hinc Germanus amicum
Rite vocans numen, sanctorum pignora collo
Abducit manibus, frontique admota puellae,
Damnatas nota refovet [ B., refovent] virtute lucernas;
124.1172A| Prosiluit medicina potens, pulsisque tenebris,
Implevit vacuas ignoto sole fenestras.
Nec jam ferre valent laeti sua vota parentes:
Quin etiam populis crevit formido salubris:
Hinc succensa fides, illo percanduit usque
Erroris quoad ulla forent vestigia nusquam.
Sic aliena salus aliis fit causa salutis.
90. Vix medium quanquam trepidi confecimus aequor,
Nec datur aggressos adhuc [ B., et adhuc] exire Britannos,
Sistendum postrema monet. Nunc pondere paulum
Materiae confectus, iners succumbe, poeta:
Quod restat forsan, reparato pectore, curres.
PRAEFATIO LIBRI QUARTI Τετρακώλῳ τετραστρόφῳ descripta.
124.1171|
124.1171B|
91.
Scandere puppim
Transque meare salum
Coetum discipulorum
Quondam Christus jusserat:
Cedere vulgus
In sua quemque jubet;
Hinc montis subit alta:
Sic numen Patris invocat.
Nocte sopora
124.1171C| Omnia torpuerant;
Sulcabatque minaces
Puppis caerula gurgites:
Flamine laevo
Aequora ferbuerant;
Spes absumpta salutis
Tanta mortis imagine.
Aethera jamque
Lucifer impulerat;
Cum quartam stationem
Pernox milex inordinat,
Christus amico
Fluctibus in liquidis
Fert vestigia gressu,
Seque horrentibus intulit;
124.1171D| Mox tremor artus
Occupat egelidos;
Clamor sidera pulsat;
Terror pectora verberat.
En, ego, Christus
Ut sacer intonuit,
Simon, robore sumpto,
Haec in famina prosilit:
Si tua vere
124.1172B| Nos adiit pietas,
Noto me quoque jussu
Tecum pergere praecipe.
Nam neque summo
Res gravis ulla Deo;
Me siccosque videbis
Gressus ferre per aequora.
Mox miseratus,
Annuit his Dominus:
124.1172C| Fidens numine Petrus,
Puppim desilit ocius:
Pendula ponto
Membra senex agitat,
Innixusque marinis
Dat vestigia fluctibus.
Res nova mentem
Perculerat tremulam:
Tum discrimina pontus
Intenta fera fervidus:
Quemque [ C. Lugd. et B., Quaeque] fidelem
Aequora sustulerant,
Paulatim liquefacta
Mox subsidere cerneres.
Corpore mersus
124.1172D| Jamque Petrus medio,
Jesu nunc bone, clamat,
His me deripe fluctibus:
Obvia Christi
Dextera quem rapuit;
Conscensaque liburno [ f., liburna],
Cedunt noxia flamina.
92. Nos quoque dudum
Praelumidum pelagus,
124.1173A| Summi nomine Christi
Confisi, penetravimus:
Jam fere [ B., prope] cursus
Contigimus medios:
Ponti cerula tantum,
Et coelum undique cernitur.
Auxius haurit
Pectora jamque pavor.
Tollunt aequora molem:
124.1174A| Incoepti quoque poenitent.
Pande serenam,
Christe tamen faciem,
Spes et respice lapsas:
Votis omnia cesserint.
Jamque potentem
Porge manum trepido:
Ausim scandere tecum
Quanquam torva pericula.
LIBER QUARTUS.
CAPUT PRIMUM. Caetera apud Britannos gesta; ac praesertim victoria Alleluiatica.
124.1173|
124.1173B|
93.
Straverat infandam felix constantia pestem,
Nisa Deo, puroque fides conflanta sereno,
Ignibat castis cunctorum pectora flammis
Justa reversuros pepulit sententia Patres,
Martyris Albani votis ambire sepulcrum.
Protegit ille suos meritis precibusque Britannos,
Millia poenarum Christi pro nomine passus;
Ultima quem capitis rapuit sententia caesi:
At non lictori cessit res tuta superbo;
Utque caput sancto, ceciderunt lumina saevo.
Sic tu, Christe, tuos interdum ulciscere servos.
94. Te quoque perstringi, martyr, non abnue verbis
Plus justo brevibus: nam ni potiora vocarent,
Forte meis et tu calamis obnoxius esses.
124.1173C| Idque mihi gratum nunc non mediocriter exstat.
Quod, te Germano quondam favisse beato,
Accipio; quique auctori persolvere pulchras
Rite parans grates, reserat pretiosa sepulcri
Claustra tui, cineresque pios casto ordine sacris
Muneribus cumulans, sanctorum pignora condit,
Diversis collecta locis: sic denique justum
Sic fore conveniens; loculo tegerentur ut uno,
Quos eadem meritis nectebat gloria pulchris.
Muneris inque vicem, sacro de pulvere partem
Sustulit. Infectus fuso de sanguine cespes,
Tum quoque certabat veteris monimenta triumphi.
Hoc secum praesul plenus virtute revixit ( lege revexit),
Hinc tibi surrexit praeclari schematis aula
Moenibus in nostris, manibus constructa beatis.
124.1173D| Hic, Albane, preces, hic audis vota piorum;
Saepius hic justi cives sensere supernos.
95. Quisque [ pro quisquis] pie vixit, diro mox comminus hosti
Sese congressum capitis discrimine sensit.
Divinis functum prisco de more negotis,
Jamque revertentem vis excipit invida sanctum;
Tum pacis gerulum, praecursoremque salutis
Impulit incauti contritum pondere lapsus
Forte pedem. Lubricos hac instruis, impie, semper
124.1174A| Arte dolos; aurum sed quod fornace probetur,
Immemor interdum. Veteris meminisse duelli
Profuerat. Quondam meritis Job clarus opimis,
Clarior exacto rediit certamine victor.
124.1174B| Et quanquam summos impellant fulmina montes,
Non sane id quod sunt cessant existere montes.
96. Cumque loco fessus Pater arctaretur eodem,
Cernere erat tectam modio torpere lucernam.
Forte emerserunt validis incendia flabris,
Vicinas populata domos; jamque omnia victrix
Flamma tenet: spes omnis abit; consumpta palustri
Tecta crepant calamo; furit, et jam praesulis ingens.
Fertur in hospitium, zephyris urgentibus, ignis:
Turba volat; manibusque Pater sublatus amicis
Discrimen fugiat votis concordibus orant.
Abnuit antistes, castigatoque tumultu,
Increpat infidos, nulla ratione moveri
124.1174C| Se passus: tanta est fidei constantia sancto.
Plebs trepidare metu flammamque obsistere contra
Humanos nisus turpem cepisse repulsam,
Mox patuit: nam consumptis, quaecunque tueri
Turba cupit, si quid praesul defenderat aeger,
Excessit rabidos, merito pugnante, vapores:
Cumque fere spatiis ultra citraque subactis,
Spargeret immitem populatrix flamma furorem,
Expavit modici contingere tecta mapalis,
Quod Pater inclusus torvo servavit ab igni.
Pertentant animos ingentia gaudia plebis,
Seque magis supero laetantur numine victos.
97. Nec stringi numeris, nec possunt cedere verbis,
124.1174D| Languidus hospitio praesul quae gessit in illo.
Noctes atque dies miserorum turba jacentis
Excubat ante fores; animis languentibus isti
Corporibus poscunt columen tabentibus illi.
Cumque nihil pateretur opis succedere morbo [suo scil. ],
Nocte viro quadam speciosi numinis instar,
Aethereum spirans vultuque et tegmine quiddam,
Cernitur: admota rectum consistere dextra
Imperat, inque pedes nutantem subrigit. Ille,
Robore concepto, raptum, cedentibus umbris,
124.1175A| Urget iter, rapidis ignarus parcere plantis.
98. Saxonas ascitis in conscia crimina Pictis,
Serius innocuos contra flagrasse Britannos
Olim fama canit. Feritas quod litibus omnis
Pascitur, inque trucem compellit cuncta furorem
Natalis rabies; veteris tum semina rixae
Conflarant rigidis utrinque incendia bellis.
Jamque duae genti, consertis viribus, uni
Concurrisse parant, castrisque hinc inde locatis,
Eminus indubiae tentant proludia pugnae,
Effectu vario. Necdum Germanus amica
Extulerat regione pedem; licet ille, parati
Aequoris impatiens, reditum jam jamque citaret.
Perculerat trepidos vehemens formido Britannos,
Quod modicae vires, et belli copia longe
124.1175B| Hostibus impar erat [ B., inferior]. Nutu instillata superno
Mentibus ambiguis felix sententia plausit,
Rebus in angustis magni suffragia Patris
Poscere: visa salus haec est metuentibus una.
Spondet praesidium, nec differt vota suorum:
Accedit castris, sequitur collega fidelis.
Torpuerat rigidus quibus in praecordia sanguis,
Ingentes ausus, ingentia pectora sumunt:
Laeta meret ducibus acies infracta supernis,
Agmine ceu magno, meritis confisa duorum.
99. Tempus erat cuncto semper venerabile mundo,
Cum quadragenis plebes operata diebus,
Pinguescit [ B., Tabescit] macie, solisque intenta supernis,
124.1175C| Suspirat sanctum purgato pectore Pascha.
Addebat feriis [ B. festis] Patrum praesentia castis
Munia splendoris; sacroque exercita verbo
Pars vulgi potior, niveum baptisma subibat.
Procinctu positis, Paschalis nomine festi,
Frondibus implexis instar contexitur urbis
Ecclesia: ingentes spirant campestria laudes.
Procedit madidus pulchro baptismate miles,
Cui lorica fides, cui spes fidissimus ensis,
Cui scutum validum dilectio mutua fratrum:
Armorum reliquus sed enim contemnitur usus
Pontificum meritis mundi cedentibus armis.
Castrorum novitas suspecto panditur hosti;
Vincendi spes ampla subit: ridentur inermes,
Consertaque manu nil mox, nisi praeda, futuri.
124.1175D| Irruat incautis superest acerrimus hostis;
Invadat, laniet, cunctantes opprimat omnes.
Dicta dies caedi nimium praesumpta futurae;
Nec latuere doli, fraus explorata patescit.
Jamque dies aderat Paschalibus edita pompis,
At non funeribus ceu jam praesumpserat hostis.
Sacris explicitis, rutilus splendore lavacri
Miles in arma ruit, votisque ad fortia promptis
Stare parat contra, soli concedere tandem
Obnixus morti. Praesul certaminis hujus
Arbiter, ancipites disponens rite cohortes,
Infert se medium; elataque ad sidera dextra,
Me duce, me, dixit, bellum tractabitur omne:
124.1176A| Signifer indictae subeam primordia pugnae.
100. Haec ubi dicta dedit, longum progressus in agmen,
Delectos comites numero sortitur ab omni;
Lustratisque locis, qua forte irrumperet hostis,
Montibus obductam cernit procumbere vallem:
Sistitur hic pulchris radians exercitus armis.
Illo (quod nunquam) laeti videre Britanni
Nempe die instructum magno duce praesule bellum.
Res nova; sed quantum longis incognita seclis,
Aeternis tanto mage condignissima fastis.
Jamque ferox aderat confisus viribus hostis,
Confisus latebris (quanquam detecta paterent
Omnia, praecauto satis explorata labore);
Cum Pater edictum turmas exponit in omnes;
124.1176B| Quem prior ediderit librata voce canorem,
Vocibus elatis miles respondeat omnis,
Securus praedae, securus denique caedis.
Hostis adest: pactae praesul non immemor horae;
Exigit ingentem pleno de pectore vocem,
Alleluia pium ternis concentibus urgens.
Cunctorum sequitur sublatus ad aethera clamor;
Pressius exceptum triplicant montana sonorem.
101. Sternitur infelix, animis marcentibus, hostis,
Seque super, vastas non tantum incumbere rupes
Quin etiam metuit superum convexa polorum.
Quod restat, solumque putant superesse saluti,
Committunt pedibus trepidae commercia vitae.
Non haec sufficiunt celeres ad munia plantae;
124.1176C| Et quanquam volucres plaudant fugientibus alae,
Omnia pigra putant, nec sunt fugientibus alae:
Fundunt arma procul, gaudentes corpora tantum
Subduxisse neci: consumptos flumine plures
Accipimus: cuicunque leve est incumbere letho,
Dummodo contingat duras impune sequentum
Evasisse manus. Coelestibus ultio flabris
Acta furit, nec fert requiem trepidantibus ullam.
Stat victor, cumulatque novo rem carmine miles,
Ultoremque sui pangit per cantica Christum.
Incubat hinc spoliis felici numine partis,
Nil sibi, cuncta Deo reputansque ferensque potenti.
Plaudunt pontifices tanti splendore triumphi:
Auspiciis confecta novis, et sanguine nullo,
124.1176D| Hostibus exsultat felix victoria fusis.
CAPUT II. Reditus e Britannia; iter Arelatense miraculis illustratum.
102. Rebus compositis, celerem pro posse regressum
Cura gregis proprii semper propensa monebat:
Invitat pelagus, Christo moderante, paratum;
Mensque favet, meritis non casso conscia pulchris;
Martyr et Albanus precibus comitatur euntes,
Sedibus optato donec potiantur amicis.
Laeta revertentes exsultat Gallia Patres:
Nascitur ecclesiis optatae gratia lucis;
Contra daemonibus duri tortura doloris.
124.1177A| Germanus notam tandem delatus ad urbem,
Ambitur duplici pastor pietate suorum;
Obvia turba ruit, luctu testata dolorem,
Plausu laetitiam; mixtis in utrumque feruntur
Agmina tanta modis: lacrymis at gaudia cedunt.
Presserat in miseros clavum fortuna trabalem,
Dum Pater almus abest causas tamen ordine discit -
Oppressos dudum censoris pondere cives
Acrius insolitis rem contrivisse tributis.
Ingemit aerumnis; pietatis viscera pandit;
Rimatur, quanam miseros a clade levare
Arte queat: magnisque caput sudoribus ille
Voverat, omnigenum patiens sine more laborum.
Urget cura virum; nec jam suffragia differt.
Fessus adhuc pelagi, rursum terrestria tentat;
124.1177B| Ingrediturque viam, longum qua Gallia vergens
Pandit iter; sanctoque ferens in pectore Christum,
Progreditur, modico contentus ad omnia sumptu.
103. Carpebat gressu praesul per aperta modesto
Rura viam, vesperque diem condebat in undis,
Obruerat totum pluvio qui frigore coelum:
Confectus macie, confectus sordibus, ecce,
Addit se comitem perverso pectore quidam,
Nudus ad usque pedes. Pepulit miseratio cunctos.
Jungitur hospitio praetextus paupere praedo,
Interque innocuos cubitum dat membra ministros:
Hos sopor, hunc urget saevae meditatio fraudis.
Proficuum sceleri gnarus conducere tempus,
Surgit, et addictum sancti senioris in usus
Abducit stabulis incesta fraude jumentum ( B., caballum.)
124.1177C| Redditus utque dies, noti jactura vehicli
Noscitur; at furti jam se subduxerat auctor.
Neve sacerdoti praesens evectio deesset,
Clericus obsequium sancto dependere suetus,
In peditem mutatur eques: sic exigit ordo.
Dumque iter accelerant, liquido perfusa sereno
Clara viri facies sobrio moderamine fulsit;
Sed praeter solitum laetae spiramina mentis
Fronte premit. Videre sui, cunctisque viritim
Attonitis, audax pauloque expromptior unus,
Quaenam tanta, rogat, laeti sit gratia vultus.
104. Ille sub haec, Modicum, socii, subsistite, dixit,
Et ridendus et infelici sorte dolendus
Jam vestris oculis miser objectabitur ille,
124.1177D| Quem mox torquebit foedi mens conscia facti.
Dixit, et in partem porrectis visibus, ecce,
Eminus inspiciunt peditem, loroque manuque
Raptum animal post se pudibunda fronte trahentem.
Dumque ille accelerat, dumque hi non multa morantur.
Consequiturque brevi, seque ad vestigia sternit,
Ordine commissum fassus per singula crimen,
Seque ita totius implexum [ B., constrictum] tempore noctis
124.1178A| Ut nullo quoquam posset divertere pacto;
Ni mox quadrupedem vovisset reddere captum.
Tum sacer indoluit, mollique affamine mulcens:
En, tibi quod nudo deerat, si forte dedissem,
Patrandi sceleris impulsio nulla fuisset.
Nunc cape cujus eges: quod nostrum est, reddito, dixit.
Sic reus indultam revehit cum munere pacem.
105. Secreti cupidus sancto vir numine plenus,
Non magis externos doctus vitare favores,
Quamque [ B., Atque] ministrorum solatia crebra suorum,
Voto detulerat, latebramque fovere perennem,
Immunemque aurae, quam longa est, ducere vitam.
Inconvulsa manet magni sed sponsio Jesu,
124.1178B| Montibus impositam non abdi visibus urbem:
Quemque tegit meritis absistens gloria pulchris,
Indicat egregiis illustrans gratia signis;
Et quaqua tulerat facilem per compita gressum,
Urbibus et vicis raptim promiscua sese
Obvia turba dabat, praeclaris excita factis,
Et quanquam longi, facile secura laboris.
106. Te quoque, Caesareis fatalis Alesia castris,
Haud jure abnuerem calamis committere nostris;
Quae, quod alas proprios praepingui pane colonos,
Nominis adjectu quondam signata putaris.
Te fines Heduos et limina summa tuentem
Aggressus quondam saevo certamine Caesar,
Pene tulit Latias non aequo Marte phalangas,
Expertus, patriis quid Gallia posset in armis:
124.1178C| Nunc restant veteris tantum vestigia castri.
Presbyter exstiterat claris natalibus illic,
Clarior ingenio, cui tum gentile Senator
Nomen erat. Vita meritoque simillima conjux
Aequabat studiis casti decreta jugalis.
Ambo provecti, macti successibus ambo.
107. His praesul sancti, qui commendatur, amoris
Foedere junctus erat. Hos tum cum forte petisset,
Excipiunt, quanto consensit copia, cultu.
Hic matrona piam struxit sub praesule fraudem,
Stramine subjecto; quo nescius incubitavit;
Telluris solitus alias incumbere tergo.
Impulit utque novo terras afflamine Titan,
Urget iter; gaudetque domus, gaudetque ministri,
Sese illustratos noti solamine Patris.
124.1178D| Relliquias matrona toro collegit, et omni
Compositas studio, causis vitalibus abdit.
Post soles aliquot, natali lampade quidam
Splendidus, et multa rerum ditione superbus,
Daemone perflatur: suberant suffragia nulla,
Quodque absens Germanus erat, spes cesserat omnis.
Praesumpsit matrona fidem, Christoque vocato,
Servato miseri circumdat stramine corpus.
Absentis merito, cessit res ardua voto.
124.1179A| Nocte miser, magno tanquam vallatus ab igni,
Aestuat, et replico Germanum nomine frendens,
Abripitur saevi tandem de fauce leonis,
In reliquum sospes, collato munere, tempus.
108. In Lugdunenses aequis processibus arces
Vexit Arar, Rhodano sese sub moenibus abdens
Lugduno celebrant Gallorum famine nomen
Impositum quondam, quod sit mons lucidus idem.
Exceptum studiis plebes amplectitur aequis:
Aetas cuncta ruit: sexus concurrit uterque.
Tangere nec tantum; juvat aspexisse frequenter.
Procedit cunctis benedictio plena salutis;
Tum relevat grato cunctorum pectora verbo;
Et quanquam festinus eat, sitientia certe,
Quod satis est, relevat vivaci dogmate corda. 124.1179B|
109. Jam dudum gravibus quanquam dilatio votis
Obstiterat, miro tandem raptatur amore
Obvia Germano, fusis quacunque catervis,
Urbs Arelas. Fundatoris cognomine primi
Hoc duxisse ferunt incerto tempore nomen.
Hic tunc Hilarius, hinc usque ad sidera notus,
Praesulis officium verboque manuque gerebat:
Igneus ille fide, coelesti famine torrens,
Praeceptis operam dabat indefesse beatis ( B., indefessus honestis;)
Hic, ut apostolicum praeclari temporis instar,
Excipiens, prona sanctum pietate colebat,
Affectu patrem, meriti splendore magistrum.
Frenabat rigidam praefecti nomine gentem
Auxiliaris item; geminis cui grandia votis
124.1179C| Adventu magni fulserunt gaudia Patris;
Ille viri dudum pleno flagrabat amore,
Visendi cupidus, tum quod quartana jugalem
Torrebat longo jam dudum tempore lampas.
110. Intranti longum princeps rapit obvius agmen,
Excipit, oblectat, refovet, veneratur, adorat;
Tum totum facili metitur lumine corpus,
Impulit attonitam trepida formidine mentem,
Digna viro facies, et plenum numine pectus,
Sermonis gravitas, illustris gloria vultus,
Fama minor meritis, magni praestantia cordis.
Exin praecipuis effundit munera gazis,
Oblatisque manum dignetur pandere, poscit.
Uxoris post haec supplex incommoda jungit.
124.1179D| Annuit antistes fidei, nec praemia differt:
Ingreditur; manifesta salus comitatur euntem:
Discutit ingrediens aegro de corpore pestem,
Et tremor et febris puncto delentur eodem.
Sic capit optatum felix matrona levamen.
Adventus post haec exponens ordine causas
Perfruitur sobriis, obtento principe, votis.
Civibus oppressis revehit vexilla quietis;
Summa salus toti quamvis existeret urbi
Reddita pastoris tantum praesentia magni.
CAPUT III. Revelatio sancto facta de natali sancti Juliani martyris; nova expeditio in Britanniam; visitata S. Genovefa; felix reditus.
124.1180A|
Nescius immunem sudoris inire quietem,
Arvernas quondam praesul progressus in oras,
In Brivatensem flexit vestigia vicum.
Hic, martyr Juliane, tibi pro nomine summo
Millia poenarum truculento tempore passo,
Haud impune bonis semper obnixa vetustas,
Detraxit celsi passim monumenta triumphi:
Et quanquam clarus famoso nomine martyr
Solis ab occasu jam tum ferreris in ortum;
Hoc certe quiddam fueras obscurior ipso,
Semper honorandi quod plebs oblita diei,
124.1180B| Haud tibi certa dabat celebri solemnia ritu.
Non tulit errorem longis inolescere seclis
Germanus veniens; ac primum, tempore quonam
Sacra ferant sancto, fatu perquirit amico.
Indoctum vulgus sese nescire fatentur.
111. Tum Pater, E summis poscendum sedibus, inquit,
Quod potis humanae non est expendere menti.
Nox ruit, inque suam coetu cessere soluto
Quisque domum: praesul sacra pernoctat in aede,
Luteaque in roseis rutilans aurora capillis,
Vix matutino rubefecerat aethera curru;
Praesul adest; causamme Deus patefecerit ulli,
Ultro perquirens. Expertes esse negoti,
Sese testantur. Mox haec in verba sacerdos:
124.1180C| Mensis legitimum subeat quam septimus annum,
Hoc scitote prius mundo clarescere festum
Quatuor ante dies, haec sunt natalia sancti
His martyr factus felici sorte Kalendis,
Inditus est Superis fuso pro sanguine castris:
Res comperta mihi monitis coelestibus haec est.
Dixit et ingentem perfundunt gaudia plebem.
Martyris ex illo celebratur tempore pompa,
Gallia qua partes late spatiatur in omnes.
112. Rursus bella moves; spiras incendia rursus,
Desecto nequior [ B., Nequior abscisso] consurgens bellua collo
Tela quidem forti nuper prostrata duello
Non pudet in miseros iterum conflare Britannos?
Parce tibi, jam parce, precor; quo saepius atrum
124.1180D| Extuleris virosa caput, jaculabere ( B., jugulabere) certe,
Et repetita dabunt celerem commenta rumam:
Quod semel insanum est iteratum insanius horret,
Majoremque ferunt bis vulnera rupta dolorem,
Vix praesul positis humeros subduxerat armis,
Immensum fessus, propriamque reviserat urbem:
Ecce ferebantur precibus mandata coactis
Cunctorum, quiqui fuerant, ex parte piorum,
In miseros iterum pestem recidisse Britannos
Dogmatis insani, nec spem restare salutis,
124.1181A| Ni prius obtentam pulchro certamine causam
Tutetur solito. Suberat spes certa triumphi
Pro miseris movisse manus; nec gloria velis
Iret prima suis, si non suprema subiret
Infectis imposta manus. His vocibus iras
Excitat, impatiensque morae mox arma reposcit,
Arma celer; notisque artus inducitur armis.
Voverat ille suum fidei pro nomine pectus,
In quamcunque daret casus incumbere mortem:
Ibat paciferis perlustrans gressibus orbem,
Semina sancta ferens; et pulchro dogmate pandens,
Praemia Christicolis quae et quanta parentur in astris;
Contra, quae reprobos ineant [ B., maneant] post funera poenae.
124.1181B|
113.
Tuque iterum celebris priscum, Lutetia, nomen
Carmine conde meo; mihi certe mentio constat
Semper grata tui, quod te nunc ossibus ornat
Sponsa mei Domini, quondam celeberrima signis
Huc tunc ingressus praesul Germanus, amore
Excipitur miro. Pronam benedictio plebem
Confovet: ingenti persultant omnia plausu.
Depositi memor ille sui, quinam Genovefam
Casus agat, studio mox percunctatur amico.
Coelitus attigerant animum discrimina, credo,
Plurima, quae tempus fuerat perpessa per illud:
Ut solet obloquiis pietas succumbere duris.
Parque fuit nigrae virus deprehendere mentis,
Cum concepta semel furialis semina flammae
124.1181C| Nec, sancto praesente Viro, plebs livida pressit;
Cui tamen illa suo melius quam nota parenti est.
114. Exin virgineae secedit in abdita cellae,
Conseptus populo: prodit mox obvia virgo;
Quam Pater ingenti magnus pietate salutat;
Numinis ut templum veneratum jure putares.
Hinc spectans plebem, dextraque silentia mandans,
Virginis auspiciis repetit praeconia primis:
Ut sacrum Christo felix infantia corpus
Aptarit, nullo temerandum in saecula pacto:
Se quoque virginei semper mansisse pudoris,
Abjuncto quanquam secretum corpore, testem.
Utque, ait, indubias statuat sententia mentes,
Argumenta rei veris perdiscite signis.
Dixit, et infectam lacrymarum flumine terram,
124.1181D| Virgo orans recubos qua se flectebat in artus,
Ostentat digito. Rabies hinc pulsa, furentes
Leniit; incepti cunctos piguisse videres.
Consensu socio cunctis decernitur insons;
Insontem cuncti conserta laude fatentur:
Componit rabidos assertio vera tumultus,
Deque animis atri pellit contagia fellis.
Exin Parisias celebris Genovefa per oras,
Obtinuit meritae passim praeconia palmae.
115. Singula gestorum, clarissima virgo, tuorum
Committi calamis fuerat devotio nostris;
Grandia multivolum revocant sed coepta poetam
124.1182A| Ne tamen hos justo fundam sine foenore versus,
Supplicis esto memor, precibusque tuere fidelem;
Quasque tuo nosti dotes accedere Sponso,
Accessisse tibi, collata sorte, putato:
Jamque vale, conjuncta Deo, saeclique memento.
116. Hinc mare conscendunt; concurrunt omnia votis;
Puppis in obsequium componun: flamina cursum;
Fluctibus infestas videas cessisse procellas;
Vivida vi virtus ventorum verbera vicit.
Tuque ferox aberas, daemon non ausus adesse;
Quod necdum, pelago fueris quae passus in ipso,
Exciderant animo. Sed mens tibi livida quanquam,
Antiqui populos emergere fauce draconis,
Aeternum doleat; virtus sanctissima certe
124.1182B| Impulit invitum populis praedicere vatem
Praesulis adventum. Necdum contingere terram
Quiverat; insula Germanum jam tota fremebat.
Forte loci princeps Helaphius, indice nullo,
Occursum properat; tam certum est credere vati.
Filius huic primis curvo damnatus ab annis
Poplite, marcentis tulerat dispendia cruris.
Exhibet hunc secum: sequitur provincia tota,
Turba sacerdotum, concursus inscia plebes.
Ordine submissis prodit benedictio cunctis:
Hinc doctrina fluens sermonibus irrigat omnes.
Agnoscit populos fidei tunc usque tenaces;
Auctores sceleris compertum existere paucos:
Quaeruntur; vindexque reos sententia plectit.
117. Irrumpit densas Helaphius ipse catervas,
124.1182C| Objectans claudo deformem corpore natum.
Nec verbis opus est; allegant plurima causam,
Aetas, debilitas, lacrymae super omnia patris.
Elicit ingentem compassio justa dolorem
Cunctorum ex animis: flexus quam maxime praesul,
Sese praesidiis confert ex more supernis;
Tum juvenem residere jubet; mox arte magistra
Explicuit medicam doctus succurrere dextram,
Attrectans siccos leni palpamine nervos.
Mox, tanquam digitis flueret medicina salubris,
Consequitur festina salus; rapit arida succum
Compages refluum; remeant in pristina nervi,
Atque interdictum repetunt vestigia flexum,
Multorumque oculis fulserunt dona salutis ( C. Lugd. et B., Creantis);
124.1182D| Cum pater incolumen recipit post tempora natum,
Natus plaudentem recipit per gaudia patrem.
Sic tua, Christe, modis inolent praeconia miris
Et fidei capiunt invictum pectora robur.
Hinc sacer ad plebem sermo convertitur omnem
De lapsu, seu quae reparent impendia lapsum.
Obtinet immotis columen fundata columnis
Tuta fides; fidei pugnant pro foedere cuncti.
Perpauci suberant detectae fraudis alumni;
Sistuntur coram [ B. om. coram]; cunctis eadem sententia perstat,
Exsilio mulctare jugi. Sic insula felix
124.1183A| Tartarea tum peste carens, insignibus almae
Nunc quoque nunc fidei casto splendore coruscat.
Pace locis parta, spoliis percomptus opimis,
Alite felici notam remeavit in urbem
Germanus, superis merito gratissimus astris.
118. Tuque o, cui toto discretos orbe Britannos
124.1184A| Bis penetrare datum, bis intima cernere magni
Monstra maris, positis huc tandem flectere velis;
Votaque servatus solvens in littore nautes,
Qua ratione potes, genium curare memento;
Teque para (rerum sors est incerta) futuro;
Ut, si quis subeat, possis par esse labori.
PRAEFATIO LIBRI QUINTI, Δικώλῳ δισρόφῳ peracta.
124.1183|
Dives Daedalon olim Ἐκατόμπολις extulit
Multa laude peritum,
Quondam qui fugiens Minoeia palatia,
Ceris nexuit alas,
124.1183B| Pennis praepetibus vacuum ratus aera
Tuto posse meari.
Ascivit comitem levitas temeraria
Laevo foedere gnatum,
In patrisque latus subit aliger Icarus,
Patrissare coactus.
Tum videre poli duo quadrupedantia
Primum monstra volare.
Arctos ad gelidas pater impiger evolat,
Tutus frigore laevo:
Tandem Chalcidicis superastitit arcibus
Haec primum attigit arva:
Hic templum tibi nobile, Phoebe, dicavit, et
Fessas exuit alas.
Natus, Daedaleis minus integer artibus,
124.1183C| Incautusque pericli,
Plus justo ἐμπύριι subit ardua climatis ( B., εμπυρίου . . . κλίματος);
Mox pennis resolutis,
Cognomen pelago dedit Icarus obvio,
Saevis obrutus undis.
124.1184A|
119.
Haec te monstra petunt, tibi fabula competit
Haec, ignare poeta:
Jam tu Daedaleo nimis ocyor Icaro,
Terrarum infima linquis;
124.1184B| Dum te materies nimium rapit ardu
Coelo intendere pennas.
Atque o dulcicanum rapereris in alitem,
Manarentque canoro
Plumae per digitos humerosque volatili!
Tum te per liquidum aethera
Nectentem modulis bene dissona limmata ( B., lemmata)
Vivax penna bearet.
Ah! te ne subigant temeraria ludicra,
Dum sublimia tentas.
Ah! ne praecipitem penetralia fulmina
Saeva in tartara pellant:
Quando exstat vetitum nimis ardua persequi,
Nec transcendere vires.
124.1184C| His tu, Christe, potes medicarier unice,
Haec eludere tela:
Et cui posse fuit dare talia fieri [ B., confici];
Non te posse negarim
Casto vela quidem dare commoda carmini;
Nec spes deviat usquam.
LIBER QUINTUS.
CAPUT PRIMUM. Armoricorum prodigiosa defensio, et nova pro iisdem suscepta profectio in Italiam; miracula in itinere usque ad Alpes facta.
124.1183C|
120. Defesso pelagi glebae natalis in oras
124.1183D| Vix remeare datum, cum protinus obvia longo
Procurrit tractu tensis legatio palmis,
Praestolata diu repetentem patria sanctum.
Gens inter geminos notissima clauditur amnes.
Armoricana prius veteri cognomine dicta;
Torva, ferox, ventosa, procax, incauta, rebellis,
Inconstans, disparque sibi novitatis amore,
Prodiga verborum; sed non et prodiga facti:
124.1184C| Dicere plus, fecisse minus, taxatur honestum.
Regibus hanc fidei nunquam servasse tenorem
Saepius expertum. Quare, quo principe felix
Tunc quoque florebat titulis respublica priscis,
Magna salus patriae (nomen fuit Aetius illi)
124.1184D| Pertaesus tumidae mores et crimina gentis,
Vastandam rigidis tandem permisit Alanis.
Rex erat his Eochar, belua crudelior omni.
Quid caedes memorem, et furialia facta tyranni?
Expertus late totis in partibus orbis.
Ergo exoptatae permissa licentia caedi
Instigat rabidas gentis in funera fauces;
Barbara mens inhiat jugulis, factura periclum,
124.1185A| Quid possit feritas: saevum rapit improbus agmen,
Ardens optatae quamprimum incumbere praedae.
121. Percellit miseram dira exspectatio gentem,
Et metus impatiens; et rerum plurimus horror:
Nec vero simplex urget praecordia terror:
Non conferre manum, non fines hoste tueri,
Non saltem tentare fugam sententia surgit.
Fingit quisque sibi varii discrimina lethi,
Solaque suspectae torquet dilatio mortis.
Una subest miseris ratio servata salutis;
Si se dignetur gladiis opponere praesul.
Legatis haec summa fuit. Quid nunc quoque, sancte,
Quid facturus eris? Si te subducere tentes,
Nosti, quid capto sit viscera claudere fratri:
Sive juvare velis; terrent quam multa volentem?
124.1185B| Rex ferus, horrendae rabies incognita gentis,
Et lingua et mores, torvaeque protervia frontis;
Tum quod perpetui defessum mole laboris
Destituant tenues ineuntem grandia vires.
Fide Deo; fraterna feret dilectio palmam.
Posse dabit, qui velle dedit: res ardua quanquam,
Concedet justis laevo mox numine votis.
122. Ergo iter invadit. Aderat gens perfida, fines
Jam transgressa suos; faciem telluris apertae
Implerat ferratus eques; rex agminis atri
Barbarus in medio, trucibus horrendus in armis,
Optatae spe caedis hiat. Mox praeduce fidens
Germanus Domino, medios irrumpit in hostes,
Armatoque duci sese (mirabile dictu!)
Ingerit intrepidus; medioque interprete, primum
124.1185C| Exorat, seseque preces effundit in omnes.
Ille, manus indocta pati ceu bestia quondam ( B., quaedam),
Orantem refugit. Praesul cunctamina saevi
Pectoris increpitat. Nihilominus abnuit ille.
Antistes coeptis tandem persistere certus,
Injecitque manum, fraenique invasit habenas.
Immensum stupuere omnes. Sistuntur eodem
Agmina fixa loco; nec cedit copia cuiquam
Vel mutare locum, vel quoquam flectere gressum,
Tanto sidereae perfudit gratia lucis
Pontificem radio: par vultibus ille Moysis,
Cornutam faciem Domini referentis ab ore,
Terruit immanes frontis splendore phalanges,
Non ausas niti, non ausas tendere contra.
124.1185D|
123.
Rex ferus indomitam jussus deponere mentem,
Miratur potius; stupidum miracula terrent:
Quae tam magnanimem faciat constantia sanctum;
Quanta Seni virtus, quanta est reverentia vultus,
Millibus ut potior seu constet fortior unus.
Bellicus ad pacem extemplo deponitur ardor;
Concedunt humana Deo; violenta furoris
Conditio positis tractat civilia bellis;
Qualiter id fiat, fieri quod jure Sacerdos
Decernit, non quod rabidus praefixerat ardor.
Postquam caedis amor et vis compressa furoris,
Componunt animos; tum pacis munia tutae
Collatis ineunt robusto foedere dextris;
124.1186A| Castra dehinc repetunt. Merito sic praesulis almi
Deponit trepidum gens Armoricana timorem,
Emergens tandem trucium de fauce ferarum
Hac ratione tamen, partae per foedera paci
Romanus stipulam si praebeat induperator.
124. Haec quorsum tendant, satis est edicere promptum.
Te, Pater, haec rursum, te certe haec talia spectant:
Jam te sidereus, jam dudum poscit Olympus,
Teque olim miseris mordacius invidet arvis.
At non terrigenis fas est excedere castris,
Ipse quoad Latias gressum deflexus in oras,
Hic quoque coelestem facias flavescere messem.
Forsan et haec superis fertur sententia fastis;
Ut, consummato magnorum fine laborum,
124.1186B| Victor in Italia capias insigne superbum,
Quaesitam meritis, partam virtute coronam,
Distinctum pulchris rutilum diadema beryllis.
O Pater! O magnis pelagi defuncte periclis!
Te sed adhuc subeunda manent quamplurima terris:
Quo tecumque feret fortuna, audentior ito.
O graviora tamen crebro discrimina passe,
His quandoque feret felix constantia finem.
125. Nec mora (Quas etenim flammis coelestibus ardens
Posset habere moras?) patris digressus ab oris,
Alpinas celerem gressum detorquet in arces;
Teque iterum gradiens studio pietatis avitae,
Care petit meritis et relligione Senator,
Hospitii grato pensurus fenore dotem.
124.1186C| Constitit ante oculos subito producta puella,
Omnimodi sermonis inops, quam longa coaevi
Cardine bis deno carpebant damna silenti.
Cominus admotam miro dignamine praesul
Suscipit; inde manu faciem perlustrat amica,
Os, frontem, et totum permulcens unguine vultum
Tresque dehinc panis vino permiscuit offas;
Inque os attonitae componens virginis unam,
Imperat, acceptum praeeat benedictio panem.
Illa Sacerdotis parens ad singula verbis,
Edicit pleno, praesul quod jusserat, ore.
Sic exorta novo manans facundia ritu,
Aetatis reliquos exin duravit in annos.
126. Inde profecturus, praeterquam forte solebat,
124.1186D| Artius unanimem complexibus urget amicum;
Interque amplexus quam molli famine mulcens,
Aeternum valeas, frater charissime, dixit,
Indiscreta meae per saecula portio mentis.
Annuat Omnipotens, rebus cum fine supremo
Venerit extremam districtus ponere metam,
Vultibus ut laeti nos contueamur opacis:
Nam donec hujus [ B., Hujus enim donec] solvatur sarcina carnis,
Alterno vetitum posthac concurrere visu.
Haec Pater effudit digressu dicta supremo,
Hisque salutatum discedens liquit amicum.
Dicat, quisque velit, decessus tempora sanctum
124.1187A| Ignorasse sui, propriam cum linqueret urbem.
Continuabat iter, paucis ex more ministris;
Obvia sed populis stipabat turba coactis:
His Pater aeterni fundebat semina verbi.
Idque juvat meminisse magis, quod si qua locorum
Aut orans, aut forte docens, lustraverat olim,
Persistunt hodieque sacris notissima cellis,
Aut crucis elatum fulget venerabile signum.
127. Perlustrans Hedui posthaec confinia pagi,
Mitibus officiis summi pietate favoris
Excipitur solito: fervent examina vulgi;
Omnis adest aetas; sexus concurrit uterque;
Nec vacat, et nimium est fragili committere pennae,
Quantus erat sancti cunctorum mentibus ardor,
Affectu quanto, quanta pietate colebant,
124.1187B| Quem norant summum summae Deitatis amicum.
128. Forte, pererratis totius moenibus urbis,
Relligione calens sacras dum circuit aedes,
Devenit, quo Cassiani venerabile corpus
Quondam pontificis tumulo recubabat honesto:
In quo virtutis radiabant signa supernae,
Militis eximii clarum testata triumphum.
Marmor erat Parium, miro candore decorum:
Hoc claudebantur sacri tum septa sepulcri.
Coelitus at rubri species diversa coloris
Pressit vivificum, variato marmore, signum;
Ut nova forma crucis, manibus distincta supernis,
Cassianum meritis etiam post funera claris
Vivere monstraret. Pater id Germanus adactis
Inspectans oculis, multumque diuque retractat,
124.1187C| Quam sit munificus servis in saecula Christus.
129. Mox fusis precibus, Quid tu, clarissime, dixit,
Quid nunc, frater, agis? Tumuloque refertur ab imo
Vox audita viri: Felici sede locatus,
Optatae potior tranquillo munere lucis,
Venturum spectans patrio cum numine Christum.
Ergo, ait Antistes, longum, gratiss me frater,
Sedibus augustis accepta sorte quiesce:
Utque salutaris reduces post funera clangor
Impleat aethereis quondam concentibus aures,
Pro nobis, proque hoc populo, propensius ora.
O meritum sublime viri, quem gratia summi
Hactenus evexit virtutum culmine Christi,
Omnia cui parent, respondent omnia votis.
124.1187D| Subsidant imis quanquam sopita sepulcris!
Nec mirum, civem potuit si noscere civis
Conregnans Christo tractantem terrea mundo,
In portu residens pontumque aestusque secantem:
Da paulum spatii: modica removebitur hora,
Hactenus innocuos si quid dispescit amicos.
130. Interea coram, fletu quatiente, parentes
Cominus accedunt, artusque in pulvere ponunt.
Nubilis hos sequitur demissa fronte puella,
Olim cognatae patiens et conscia poenae:
124.1188A| Fuderat hanc uterus, vitiato germine, matris
In palmam digitis, nervo marcente, recurvis:
Temporis addiderant saevum incrementa dolorem:
Creverunt nimis duri progressibus ungues,
Atque intus teneram laniabant spicula carnem;
Quotque manum digiti, tot vulnera dira tenebant;
Et jam perfossam penetrarant ulcera palmam,
Ossibus exceptum si non cessisset acumen.
Attrectat praesul tactus medicamine dextram,
Atque levans digitos leni moderamine cunctos,
Infuso nervis vitalis munere succi,
Ordine flexibilem miro revocavit in usum.
Redditur officio manuum laetissima virgo:
Nec jam se capiunt votorum festa suorum.
Adjecit sancti pietas memorabile quiddam:
124.1188B| Correxitque manum, dempsitque superflua quaeque,
Progressos nimiis resecans excessibus ungues;
Id sanctis manibus non effecisse gravatus.
CAPUT II. Continuatio ejusdem itineris et miraculorum per Italiam.
131. Gallica permensus signis comitantibus arva,
Hinc subit aerias meritis sublimior Alpes:
Limes hic Ausonias Gallis disterminat oras,
Aeternis nivibus, aeterno frigore torpens;
Humano generi non ante meabilis unquam,
Annibal Hispana remeans quam victor ab ora,
Diduxit scopulos, et montem rupit aceto.
124.1188C| Cum tamen insolito pulsatus frigore Poenus,
Torpuit, et regem spoliatum milite liquit:
Ille quidem alterius damno confectus ocelli,
Propellat Poenos ut nix Alpina tepores
Sensit, Maura ducem veheret cum bellua luscum.
Hic nactus meritam praesul Germanus honorem,
Obtinuit clari monumenque decusque triumphi.
132. Jam sol occano rubros tingebat amictus;
Artifices, operis sumpta mercede diurni,
Sub noctem proprias pariter referuntur in aedes:
His Pater obnixo rupis per devia gressu
Collatum carpebat iter; miserique malignis
Fascibus oppressi gemitu montana subibant.
Obvius exstabat devexa per ardua torrens,
Immanem rabiem violento vertice torquens
124.1188D| Molibus undisonis; hoc tardabantur euntes;
Quod non fida tumens caperet vestigia gurges.
Confectus senio, confectus denique morbo
Unus erat; moles miserum duplicata premebat;
Vixque ferens tremulos plantis titubantibus artus,
Anxius imposito durum sub fasce gemebat.
Antistes solito miserans claudumque senemque,
Attollit proprias miseri gestamen in ulnas,
Transque tulit pelagus: non secius ( B., segnius), amne remenso,
124.1189A| Squalentem et tremulo marcentem corpore demum
Supposta cervice subit, mediasque per undas
Evehit, et tuto trajectum littore ponit.
133. Inter dicta feror medius dicendaque vates:
Haec revocant; ast illa vocant: debetur utrisque.
Hic mecum subsiste tamen, quocunque locorum
Digredior: stupidum percellent plurima sensum.
Omnia mira; novis emergunt cuncta figuris;
At non se speciem ratio defixit in ullam:
Pressius obruitur rerum sub pondere pectus;
Pectus libratis impellunt singula verbis.
Germanus miserum collo trans aequora vexit.
Germanus miserum. Sic te persona fatigat;
Inclytus et nulli generis splendore secundus,
Dignatur humeris miserum sustollere pulchris;
124.1189B| Quod non quis faceret nostri vel infimus aevi.
Quaere gradum: toto praesul notissimus orbe,
Da, qui se tantum malit submittere praesul.
Aetatem poscis? Senior plenusque dierum:
Oblitum proprii non mendax dixeris aevi.
Quanta valetudo, quod robur, quaerere pergis?
Squalidus, aeterno jejuni foedere siccus,
Viscera cui macies, pallor confecerat ora,
Aspera post septem recreabant hordea soles,
Defesso pausam telluris terga ferebant,
Vix artus, vix ille ferens, vix ossibus haerens,
Concipit ingentem pietatis pectore flammam,
Pondere non fractus, refugus non plane pericli,
Exhaustumque senem, senio confectus et ipse,
Fasce prius misso, tremulis transvexit in ulnis.
124.1189C| Magnus in aethereo merito reputaris Olympo,
Juncte Deo praesul, cui tot holocausta piorum
Concessum est operum Regi mactare polorum.
134. Ulteriora petens claram defertur in urbem,
Quam Mediolanum fertur dixisse vetustas.
Fama serit (quanquam famae non creditur omni)
Quondam intestinis flagrans quod Gallia bellis
Expulerit proprios violento Marte colonos
Sedibus e propriis, Latio qui forte coacti,
Hanc exstruxerunt collatis stipibus urbem;
Dicentes Medio, facti de nomine, Lanum,
Quod, cum prima novis struerent fundamina muris,
Lanea sus media perhibetur parte reperta.
Huc Praesul veniens, auras vitabat inanes,
Obnixus solitis sese velare latebris;
124.1189D| Delituit non ille tamen, quin protinus omni
Quis quantusve foret, liquido claresceret urbi.
135. Solemnis tum forte dies contraxerat illu
Plures pontificum, sacramque geruntur ad aram
Divini, quis Christicolae vegetantur, honores.
Ingreditur placidam praesul Germanus in aulam
Ignotus, humilis abjectae tegmine vestis.
Extemplo quidam, nexu quem vinxerat hostis
Daemonico, vacuas implet clamoribus auras:
Cur nos Italicis urges, Germane, sub oris?
124.1190A| Quid tantum miseri de te meruisse putamur?
Heu feritas! Heu crudelis violentia rerum!
Nec pelago locus est, ipsis excludimur arvis.
Nuper Gallorum pulsi concessimus oris;
Praebuit Oceanus pelagi inter vasta latebram:
Hinc quoque detrusos precibus, Germane, fugasti.
Omnia quid penetras? Orbis quid devia lustras?
Desine, et optatam fessis permitte quietem.
Obstupuere animis; exangues implicat artus
Conceptus hac voce tremor: fit quaestio passim,
Quis Germanus erat, quem vox audita petebat.
136. Compertus tandem est praeclari schemate vultus;
Caetera plebeium referunt insignia cultum.
Consultus, non sane gradum, non ille negavit.
124.1190B| Cernua pontificum veneratur concio sanctum;
Viseret utque sui latorem nominis, omnes,
Collatis precibus, votis communibus instant,
Parendum sanctis praesul pro tempore ducens,
Secretos subiit, misero comitante, recessus,
Conceptis non multa fuit dilatio votis:
Prodiit, et foeda purgatum peste reducens,
Incolumen populis pulchra virtute reforma.
Hoc Pater, hoc primum Latiis innotuit arvis
Auspicio. Mox diversis e partibus omnes
Concurrunt populi, pervulgataeque frequentant
Munus opis. Tum consertis ad dogmata signis,
Sic probris animas, sic corpora clade levabat.
137. Exin multiflua praesul digressus ab urbe
Susceptum provehebat iter felicibus oris:
124.1190C| Occurrit mendica manus, stipemque petebat,
Docta et sufficiens aliena vivere quadra.
Consulit antistes sumptus ratione ministrum.
Conscius ille sibi, ternum superesse nomisma,
Amplius haud quidquam sumptus respondit, in omnes.
Mox jubet indiguis largiri cuncta misellis.
Victuros hodie nos unde, diaconus inquit,
Sancte, putas? Non fas Christo diffidere, dixit;
Pascet at ille suos (nil nunc vereamur) egenos:
Tu modo, quod potis est, inopes curare memento.
Venturi cautus, quanquam non jure, minister,
Largiturque duos, unumque in postera servat.
Non lucri tantum, damni, vir provide, quantum
Hac vice struxisti, temnens praecepta Magistri;
124.1190D| Lucratusque parum, meruisti perdere multum.
Sic vindicta sequax, sic votum lusit avarum.
138. Dumque iter expediunt; rapido fervore citatis,
Ecce, viri cernuntur equis post terga meantum:
Desiluere brevi; sanctisque in pulvere fusi
Procumbunt pedibus; tum sic in verba feruntur:
Haud procul hinc dominum spectatae nobilitatis,
Fortunae celebris, praecelsi juris, habemus;
Quem saevis urget jactura domestica nodis:
Cum famulis, omnique domo (miserabile dictu!)
124.1191A| Decubat, innumeris addictus denique morbis;
Sic certe, sic ille sua, sic ille suorum.
Clade gemens, miseram quamprimum abrumpere vitam
Quaerit, et invisos letho finire labores;
Comperit at postquam, nostras vos ire per oras,
Ambiguis animis spes est relapsa [ B., illapsa] salutis.
Ejus nunc ad vos ferimus lacrymasque precesque:
Si poterit dignum pietas id ducere vestra,
Visite languentem; submisso pectore poscit:
Seu violenta preces absumunt [ B., abrumpunt] seria nostras,
Nec potis est itiner quoquam desistere coeptum;
At precibus justis benedictio juncta salubris
Compenset vultus oblectamenta negati:
124.1191B| Uno donetur, si non mereatur utroque.
139. Tum Pater admirans fidei venerabile pignus,
Indoluit, strinxitque animum pietatis imago;
Et quanquam coepti stimularet cura laboris
Non differre diem, via rectior illa putatur,
Qua merces operi servatur debita justo.
Nec mora: divertit. Comites obsistere contra;
Legati contra connixis viribus instant:
Dumque hi, dumque illi; fit concertatio longa.
Indiguis magis ille favet; per saecula, dicens,
Nil prius esse sibi, quam jussa facessere Christi,
Bisque mori propter Domini praecepta paratum.
O Patrem summo splendoris culmine dignum!
O, sibi qui propriam refugit dependere vitam,
Quisque Deo vivens, immo cui vivere Christus,
124.1191C| Fraternis animam mavult opponere lucris!
Ergo memento piis, Pater o, persistere coeptis.
Non deerit sancto bravium, mihi crede, labori.
140. Legatos hilares subit exsultatio digna:
Quodque suis votis dignatur cedere praesul,
Bis centum promunt instructo munere soldos,
Dona viro. Praesul non tantum munere laetus,
Pignore quam fidei, commendat cuncta ministro;
Haec cape nunc, dicens, ac te succumbere noxae
Disce; quod in miseros fraudem meditatus egenos,
Malueris esse tenax: nam si, quod tradere jussi,
Cessisses, solito Christo tribuente, refusos
Tercentum caperes hodierno fenore soldos.
Invadit formido hominem, secreta reatus
124.1192A| Germano patuisse sui. Non sane putato
Hoc mirum, bone vir, tanto quod clausa Prophetae
Cordis hiant: plenus sancti qui numine Flatus,
Jam Deus est, jam divinos sortitur honores.
141. Neve opis indiguos dilatio multa graveret,
Accelerat, raptoque gradu, quo vota requirunt,
Praestaturus adest, missis comitantibus isdem.
Mox, tanquam manifesta salus ingressa subisset,
Exspectata Patris relevat praesentia cunctos.
Hic artes Medicum notas efferre videres:
Hinc pietas, illinc perfecta peritia claret.
Sternitur, et Christum solito prostratus adorat,
Tunc magis alta petens, fieret cum pronior arvis:
Auribus hinc superis oratio fusa salubris;
Cui lacrymae fecere viam super astra volanti,
124.1192B| Gaudia multorum mercantur flumina quarum.
Invisit dominos, invisit denique servos:
Certanti studio indiscreta cubilia lustrat:
Omnibus aethereas impertit jure medelas.
Unius spatio res est confecta diei;
Una dies cunctis fudit fomenta salutis.
Post hinc digreditur: dominus comitatur euntem
Ipse domus: gaudent reparatis viribus omnes:
Plausus ubique sonat, pulchrae et modulatio laudis.
Christum cuncta boant; Germanum cuncta resultant.
Gloria sic Domino, sic crescit opinio Servo,
Dispergens lepidum, quaqua pergebat, odorem.
Innatus subigit cunctorum pectora fervor
Nosse Virum, mira meritorum luce coruscum.
Multa quidem suberant clarum gignentia nomen;
124.1192C| Dogma, labor, comitas, mores, constantia, fervor;
Quodque est praecipuum, dilectio plurima fratrum;
Qua grave quidquid erat, terraque marique ferebat.
142. Quid tu, quid gressum raptas per devia sodes?
Quid cancellato flectis compendia ductu?
Ire brevi poteras, qua te per longa fatigas.
Ravennam certe melius via regia ducit.
Non ab re tulerim, quod diverticula quaeris:
Immo ego (sic animus, sic denique ferre videtur)
Ravennam subtriste aliquid portendere, credo,
Quod vel exitio, vel possit cedere damno:
Contiguis quod tam succedere moenibus horres.
Quidquid id est, subsiste parum, flatuque recepto,
Obnixis animis superest quodcunque subibis.
PRAEFATIO LIBRI SEXTI, Δικώλῳ διστρόφῳ variata.
124.1191|
124.1191D|
143.
Expensas operis claudit pulcherrimus ἐξὰς;
Lector amice, vides.
Cujus si causas et mystica symbola quaeras,
124.1192D| Impiger ediderim.
Exemplar, solidum facturus Conditor orbem,
Hoc sibi proposuit:
124.1193A| Namque opus omne suum numero discrevit eodem; ut
Pagina sacra refert:
Quumvis et simul et semel omnia condita, verax
Theologia canat;
Perfectum sed opus numeri perfectio signat,
Partibus apta suis.
Cardinis hunc primi si per theoremata ducas,
Eminet egregius:
Namque sua solus sese regione coercet,
Gnarus habere modum:
Nec summam minuit, nec vult transcendere summam,
Partibus explicitus:
Unum sexta quidem est; duo tertia; dimidium tres;
Sex ea restituunt.
144. Visne, aliud referam, mage quod mirabere, lector?
124.1193B| Huc ades, idque refer.
Partibus in versum ductis, iisdemque remixtis,
Instruit hic δεκαδ,
Pars est sexta μονὰς, numeri progressio prima:
Primitus illa subit;
Tertia namque δυὰς, sedem tenet atque secundam
Fons paritatis ea est:
Dimidiumque τριάς, hanc tertius excipit ordo;
Hinc fluit imparitas:
Cum sexta medium, μοναδen τριὰς applicat; atque
His fluit alma τετρὰς:
Tertia cum medio δυαδen τριαδenque coaptat;
Πεντὰς ab his oritur.
Partes omnimodae digesta sorte refusae,
Ἕξα quidem reparant.
124.1194A| Cum sexta totus parit ἐπταδen officiosam;
Hanc sterilem perhibent:
Tertia cum toto creat ὁκταδ; hinc fluit ἐλπὶς
Vivere post cineres;
Totus cum medio, numeraliter ἐννέα gignit;
Is triplicat τριαδen:
His superacta μονὰς, πάντων τέλος numerorum
Proficit in decaden.
Sic operis meritum merces mansura sequetur,
Quam δεκὰς effigiat.
Tam manet hoc verum, quam qui super omnia sol est;
Nec ratio titubat.
Anne tibi videor senaria symbola, lector,
Elicuisse parum?
Si potes, ede alium simili ratione cluentem;
124.1194B| Cedat et iste loco.
Quod si non potis est; perfectos disce triumphos
Praesulis esse mei.
Quos cohibet numerus, quem tu jam rite συνεργόν
Dixeris esse Dei.
145. Oratu melius, superest quodcunque laboris,
Expedies modico.
O clemens Trinitas, nostrae quoque fons trinitatis.
Nam tribus omne subest:
Οὐσίαν, δύναμιν dicunt, ἐνέργιαν atque;
Quis sine, nulla φύσις.
Est etiam trinitas animae contermina nostrae,
Qua fit imago Dei:
Νοῦς haec, atque λόγος, etiam διάνοια vocatur,
Hanc quoque tu tribuis.
124.1195A| Ergo age, et optatas largire attingere metas,
Summe Deus, Trinitas.
124.1196A| Ne qua tamen subeant exhaustam taedia mentem;
Te duce progredimur.
LIBER SEXTUS.
CAPUT PRIMUM. S. Germani adventus ad regiam tunc urbem Ravennatium imperatori caeterisque gratissimus; miraculorum ejus ibidem frequentia.
124.1195A|
146. Praevia fama ruens Latium conciverat orbem,
Digressum patriis Germanum nuper ab oris,
Ravennam certa celerem ratione subire:
Compertum id populi vario sermone ferebant;
Urbibus, et vicis, per compita, perque plateas
124.1195B| Hoc vir, hoc mulier hoc tunc infansque senexque
Hoc juvenis, medium et si quid juvenemque senemque
Dispescit; validae quatiebant omnia voces;
Omnia fervebant; instabant omnia votis:
Germanum dives, Germanum denique pauper
Venturum, resono passim clamore fremebant.
Tantus amor sancto, tanta est instantia vulgo
Visere pontificem certamque referre salutem.
Et quanquam sumpti respectu plane ( B. jamque) laboris
Impatiens urgeret iter; sed plurimus ardor
Obstantes aegre nexusque morasque ferebat,
Increpitans segnem mordaci pectore gressum.
Sic desideriis semper dilatio fertur
Accumulare sitim: quae si dilata residunt,
Non desideria [ B. supplet haec] certe, non illa fuerunt.
124.1195C| Tandem susciperis, mundo gratissime praesul,
Exspectate diu; quanquam non forte cupita:
More quidem solito nocturna silentia captans.
Non tamen excubias illic vitare sagaces
Posse fuit; nec fraus cupidos concepta fefellit,
Quin et conspicerent, et conspecto fruerentur.
Principis Ecclesiae meritoque et nomine pollens
Petrus apostolicum dicta servabat in urbe
Forte gregem, vir praecelso splendoris aviti
Stemmate conspicuus, multa et probitate coruscus.
147. Tum quoque jam juvenis cum matre Valentinianus
Romula sceptra gerens, rerum flectebat habenas,
Maximus imperio, factis et nomine magnus.
124.1195D| Catholicae fidei genitrix Placidia cultu
Insignem tenero puerum formarat ab ungui,
Stemmate condignum quondam sceptrisque paternis.
Cumque potestatis praecelleret ordine cunctos,
(Quippe pater patriae, magni moderator et orbis;)
Relligionis amor complerat pectora tantus,
Ut Christi famulis diversa in parte locatis,
124.1196A| Cum genitrice pia plenum deferret honoris
Officiique modum. Patrii sic sceptra decoris
Ornabat sobriae [ B. sanctae] jam tum virtutis amator.
Germanum magnae subeuntem moenibus urbis,
Qua tantum pietate Patrem tractare decebat,
Excipiunt. Rerum conversa sorte, videres,
Ut pompae refugum studio certante premebat
Vulgi pompa sequax: edicto principis omnes
Occurrunt proceres; properat promiscua plebes;
124.1196B| Tum sacer ecclesiae denso ruit agmine clerus:
Laudibus hi plaudunt, persultant plausibus illi,
Et commune decus parili pietate salutant.
148. Plurimus augustos animi perflaverat ardor,
Obsequiis cumulare virum. Cautissima rerum
Vas amplum regina struens regalibus escis,
Non tamen ullius mixta pinguedine carnis,
Mittit pontifici. Suscepto munere tali,
Partitur propriis obsonia cuncta ministris:
Vindicat argentum, miseris fracturus egenis.
Ex in conspicuum compensat munere munus:
Et vili et modico suppletur lignea pane,
Quam praesul parcos patinam promebat in usus:
Mittitur Augustae. Donum complexa verenter
Suscipit, et tanquam caperet coelestia, condit;
124.1196C| Munere laeta dato, sed laetior illa recepto.
Quam fuerit carum manans a praesule donum,
Mox liquido patuit; quod et auro claudere lignum
Jusserit, et variis panem servare medelis.
O res aeternis certe dignissima fastis!
O, quae sublimes inclinas gratia mentes,
Et Christo subigis mundani colla tumoris!
O regina, pium venerans in praesule numen!
O, cui jam defert Romana potentia, praesul!
Nec aberit multo, quin ocius astra sequenti
Deferat aetherius Superis cum millibus axis.
149. Forte die quadam, populo stipante, plateam
Ingreditur, placido perlustrans omnia gressu,
Devenitque locum, misera quo sorte nocentum
Publica damnarant tenebris ergastula turbam,
124.1196D| Quique immersa cavo stricti vestigia ligno,
Incertum, optarentne magis, potiusne timerent
Suppliciis finire diem: spes caetera torpet.
Ne trepidate, viri, neu vos addicite morti:
Non omnis assumpta salus: qua nulla putatur,
Advehet optatum, subducta clade, levamen.
Compertus miseris utque est transire sacerdos,
124.1197A| Elatas pariter tollunt ad sidera voces.
Agnoscit causas, populo referente, doloris:
Indolet, ac facilem stringit compassio mentem:
Carceris immites blanda pietate ministros
Advocat. Abducunt sancti se visibus illi,
Solvere quod nulla poterant ratione nocentes,
Quos aulae proceres horrendae mergere morti
Decreto tulerant. Quo te nunc vertere demum,
Quo poteris, pietas? Vereor persistere coepto
Ne non sufficias; aut, si persistere mens est,
Indecorem subeas, tentata forte, repulsam.
En feritas refugitque preces, spernitque precantem.
Praestat divinum magis explorare favorem;
Quodque negant homines, a majestate precari:
Caetera sic quondam, sic tu superare solebas.
124.1197B|
150.
Praesul poenales gressum deflectit in aedes:
Membra solo sternit: Deitatem cernuus orat:
Nec pietas frustrata virum; patuitque repente
Gratia, qua gratum Christus perflarat alumnum.
Mox fundamentis carcer concussus ab imis,
Solvitur, et rigidi submittunt vincula postes;
Ferrea, laxatis immani pondere claustris,
Porta patet; duros mirum languescere nexus,
Et triplices videas usum abjurasse catenas.
Exonerata gravi relevantur pondere colla,
Colla, manusque, pedes, et quidquid vis truculenta
Arctarat rigido miserorum in corpore ferro;
Absolvit pietas, rabies quod vinxerat atra.
O semper robusta fides! cui subjacet omne,
Quod natura negat, certis quam legibus uti
124.1197C| Omnipotens prohibet, fieri siquando perurget,
Esse quod insolitum, natura teste, probatur;
Proruit exemptis miserorum concio vinclis,
Squalida, pigra, horrens, miserabilis, hispida, marcens;
Praeque ferens vacuos facili gestamme nexus,
Quis prius implicitos feritas obduxerat artus.
Linquitur innocuus tandem post tempora carcer,
Immunemque necis pandit subeuntibus aulam.
Ecclesiae gremio, pacis praeeunte triumpho,
Germanus reducem mira pietate cohortem
Inserit. Illa novo persultans carmine plaudit.
151. Ibat in immensum meritis instructa beatis
Fama Patris magni; signorum gloria nec non
Clara comes populos ad dogmata sancta ciebat
124.1197D| E cunctis properare locis, quibus ardua virtus
Jamdudum comperta foret. Facundia quanquam
Nunc mihi suppeteret, soliti quam carmine vates
Gutture centicano, totidemque exposcere linguis;
Singula nec modicis possem perstringere verbis,
Quae Pater Ausoniis miracula gesserit oris,
Amplificante Deo dilectae munera dotis.
Quis non quaesitam membrisve animisve medelae
Hausit opem? Cui non faverunt vota petenti?
Quis non munificum cumulandus munere sensit?
Doctorem stolidus, patrem persensit egenus,
Submissum minimi, venerandum denique summi;
Utque docet Paulus, sic omnibus omnia factus,
Divinis omnes studuit transfundere lucris.
124.1198A|
152.
Haec tamen angelico non impar vita colori
Ne sine teste foret, sex assedisse feruntur
Sancto pontifices, meritoque et nomine clari
Tempore continuo; seu cum miracula mundo
Ederet, aut crucibus corpusque artusque domaret.
Hi testes operum multis mansere diebus.
153. Huc pede difficili quanquam decurrimus usque
At nunc ulterius tentans intendere gressum,
Materiae novitate premor; tum pondere fessus,
Ire quidem nequeo; pudor est deponere fascem.
Atque utinam, rebus coelum crescentibus usque,
Crescere verba dares, nasci qui verba dedisti!
Eligerem sub fasce mori, quam cedere coeptis.
Sed quid ago? priscumne sinam periisse laborem?
124.1198B| Cuique datum pelagi pene contingere littus,
Unius objectu et trepida formidine saxi
Lintea retrodare, et patiar succumbere noxae?
Huc, Pater, aspires votis ingentibus, oro,
Spesque procul fusas in pectoris antra refundas
Vitalem functis animam cui reddere membris
Quondam posse fuit coenosa mole gravato.
Argumenta tui capiam tamen inde favoris,
Si modo, quod memini, rite percurrere dones.
CAPUT II. Ibidem mortuum suscitat; liberat energumenum; praedicit obitum suum.
154. Volusianus erat praecelso nomine quidam,
Urbis patricio, toti dilectus et urbi,
124.1198C| Atque a cancellis prisco de more minister.
Filius huic primis impense gratus in annis,
Jam promulgandae spem posteritatis alebat;
Is tamen immodicae pulsatus verbere febris,
Tabuit infelix; furit ossibus intima pestis,
Quin etiam liquidas jam depopulata medullas;
Torrebat vicibus miserum frigusque calorque
Pestifer, insanus, miserabilis, immoderatus;
Pertaesumque cibi, pertaesum denique potus,
Ferreus in mortem perstabat trudere somnus.
Jam cedunt medici; spes est sublata salutis;
Percellunt trepidos tantum lamenta parentes,
Lurida in aeternam clausuros lumina mortem.
Vota sed ad sanctum prope sera tulistis, amici.
Praevertit cita mors, nulli quae parcere novit.
124.1198D| Ille tamen properat, coetu comitante piorum.
Nuntius interea coepto deterret euntes,
Nec fore, qua sese praesul ratione fatiget,
Quod puer extremae jussus concedere sorti,
Sparserit in tenues usum spiraminis auras.
155. Tum vero precibus subigunt communibus omnes
Officio perstare pio; nec distulit ille.
Inveniunt rigidos, fibris marcentibus, artus,
Et jam concretum letali frigore pectus:
Utque est Christicolis ritusque et cura salubris,
Functam muneribus violenta sorte caducis
Commendant animam, cui vivunt omnia, Regi.
Hinc remeare parant. Tum luctus tollitur ingens,
Permixtusque ferit populorum sidera plangor,
124.1199A| Confundens lugubres diris clamoribus aedes.
Pontifices manibus defigunt oscula sanctis;
Orant, lugentum miseresceret ille parentum.
Defunctumque imo precibus revocaret averno.
Obstitit ille diu sancti ratione pudoris,
Virtutem temere fassus non esse petendam,
Nec, possis quantum, fieri debere periclum.
Imperiis fidei tandem concedere doctus
Annuit; hinc pulchris mentem praecingitur armis,
Commoda militiae quae noverat esse supernae:
Haec heros vibrat, turbasque facessere mandat:
Sternitur hinc arvis, tanto vicinior astris;
Fletibus implet humum, gemitu percellit Olympum,
Et Christum lacrymis, et Christum planctibus orat.
156. Audiit Omnipotens, nec differt vota fidelis:
124.1199B| Elicitamque imis animam remeare cavernis,
Qua virtute potest, detexta retexere jussit.
Extemplo recalent, motis compagibus, artus,
Etsensim prisci [ B., vegeti] repetunt collegia ( B., loca congrua) sensus;
Sanguine concepto, socius calor ossa revisit:
Quae sopor urgebat, lucem jam lumina spirant;
Jamque micant digiti; jam quaerit lingua moveri:
Omnia vitales exercent membra figuras.
Nec prius antistes artus e pulvere tollit,
Cominus adnixus; donec consurgit uterque.
Et puer, et praesul; hic leto, fletibus ille:
Germanus juvenem saevo de funere raptum
Erigit; erectum turbis gaudentibus infert.
Procedit de morte novus, flatuque reducto,
124.1199C| Respirat, residet, refovetur, respicit, horret,
Seque stupet superesse sibi: mox viribus actis,
Exiit in solidum connixo pectore robur.
Laeta rei facies luctus elusit acerbos,
Et percepta diem pepererunt gaudia festum
Vocibus elatis; contingit sidera virtus
Magnificata Dei. Sic tu, sic, Christe, futuro
Mox tecum famulo cumulas praeconia laudum.
Gloria summa tibi, mortis qui victor acerbae,
Praecipis electis succumbere tartara servis.
157. Regalis princeps hac tempestate cubilis,
Et servator opum perhibetur forte fuisse
Accolius, claro famosus nomine spado.
Nobilis hic damno tum torquebatur alumni,
Jam juvenis, jam qua velles, ex arte periti:
124.1199D| Repserat in miserum rabies horrenda furoris
Daemonis afflatu, propria qui peste nocivus,
Allidit captas foedo discrimine mentes,
Menstrua deciduos cum luna recolligit ignes.
Reginae precibus, miserantis talia, Sancto
Offertur, longa tandem de clade piandus.
Suscipit; atque die purgandum distulit illo;
Cum tamen immanes, praemisso famine tantum,
Trudere mos esset quoquam de corpore pestes:
Namque adeo miserum caecus penetraverat hostis,
Intimaque et fluidas persederat usque medullas
Ac si certa domus, seu vas speciale malignis
124.1200A| Usibus addictum captiva sorte fuisset.
Hunc Pater, hunc secum sub noctem claudere jussit.
Mox quasi tormentis daemon compulsus amaris,
Prorumpit caeci verbis virtute latebris;
Seque infelicem teneris rapuisse sub annis
Indicat; esse sui, placeat si cedere, juris,
Quod sibi constaret tantis servisse diebus.
Non tulit ista Pater; procul at discedere jussit,
Nec post divini specimen tentare decoris.
Effugit, et tenues exhalat pulsus in auras.
Purgatus juvenis plaudenti redditur aulae.
158. Venerat ille quidem, poscentibus Armoricanis,
Pacturus veniam scaevae pro crimine gentis.
Cessit res votis; mox annuit induperator;
Arbitrio Patris constarunt cuncta beati.
124.1200B| Et foret illa quidem firmissima cautio pacis;
Mobilis at priscae revomens contagia fraudis
Natio, pestiferum solito meditata duellum,
Ausa est Romanas in sese armare secures.
Hoc et Pontificis fuit intercessio cassa,
Et si quid feritas praefixerat imperialis,
Conflatum in miseros atroci sorte pependit.
159. Dum per mirificos Germani volvimur actus,
Dum juvat insignes calamo signare labores,
Quodque est innumerum, numero comprehendere; tanquam
(Dicere quod scelus est) sic rara peregerit ille,
Ut nostris merito possint succumbere verbis,
Pars rerum melior densa caligine torpet,
Perniciem trepido certe latura poetae.
124.1200C| Et te permagni fraudatum munere fructus,
Questuque et lacrymis quondam causabere, lector,
Si summam coepto detrectet musa labori
Imposuisse manum; cum sit haec ( B., quando haec est) summa laboris,
Qualiter ad vitam per mortis limina victor
Germanus subiit, liquida percurrere canna.
Esto: funereos sed mens praesaga doloris
Horret inire modos. O res condigna taceri!
Pugnantem placido juvit committere plectro;
Victorem refugis rutilo pompare triumpho?
Exsul gratus erat; regnans non gratior exstet?
Dicere si metuis mortali corpore functum;
Ast immortalem cumulata laude frequenta.
Vere immortalis, vere per saecula vivit,
124.1200D| Vivit, et empyrias auget splendore cohortes,
Conjunctus Domino, conformis denique Christo,
Quodque magis stupeas, unitus et unificatus
Inque Deum transfusus homo, factusque θέωσις.
160. Solverat umbrivaga mersas caligine terras
Φωσφόρος, ingenuum rebus reparare colorem
Gnarus, et ignigenas coelo subducere stellas:
Germanusque pater, solemni laude peracta,
Quae matutinos exercet carmine somnos,
Mutua praesulibus de relligione beatis
Verba dabat; nitido doctor clarissimus ore.
Auribus explicitis, collectis sensibus, omnes
124.1201A| Indebant animo felicia dicta capaci.
Quid, facunde Pater, quid per diversa moraris?
Dic, quod dicendum; quanquam sit dicere triste,
Triste, minax, querulum, lacrymabile, prodigiosum,
Tandem, dilecti Germano foedere fratres,
Accipite haec, et rem penitus defigite, dixit:
Viximus, et jussas aevi decurrimus oras;
Nunc, quia certa manet generi sententia nostro,
Quaeque creata vigent, labefacta senescere constat,
Jam suprema vocant; vocat, inquam, Christus; eundum est:
Solvi vult animus poenali carcere trusus;
Jamque memor generis, contagia pigra recusat,
Aethra libens repetit, qui germen ab aethere traxit.
Ergo resolvendus Superumque ad lumen ( B., limen) iturus
124.1201B| Me, finemque meum vobis committere curo.
161. Nocte quidem placidum caperem cum forte soporem,
Visa mihi facies, generosi numinis instar,
Fassa Deum; nec vox hominem nec verba sonabant;
Christus erat, solet ille suos hac visere forma.
Admotaque mihi blando conamine dextra,
Arrisit, rutiloque haec insuper addidit ore:
Care, peregrinas itiner subiturus in oras,
Excipe coelestem, provisa viatica, stipem,
Adjumenta viae. Tali tum famine motus,
Quaerebam causamque viae, causamque laboris.
Non, inquit, metuas: patriam revocaris in altam;
Et civem egregium jam jamque reposcit Olympus,
124.1201C| Quo mox perpetuam capies sine fine quietem;
Quo sine nocte dies, sine tempore tempora currunt:
Et pax et quies, et lux, et gloria perpes.
Dixit, et aethereas sese libravit in auras.
Sic Pater occiduae sortis suprema canebat.
Pontifices alio somni portenta trahebant,
Credere nec poterant, contingere quod metuebant:
Sustulerat timor ipse fidem. Sed praesul anhelus
In patriae remeare sinum, studiosius instat
Omnibus extremi causam mandare diei;
Sat sibi compertum, sat se pernoscere dicens,
Quam patriam famulis Regnator spondeat orbis
CAPUT III. Sancti morbus; obitus; gloria; haereditas; funus, translatio in Gallias.
124.1201D|
162. Vix soles aliquot, spatio cedente, mearant;
Effectusque celer sequitur praesagia vatis:
Carpuntur facili sanctissima membra dolore;
Invadit tenues penetralis flamma medullas;
Jamque pedes torpent, jam nutant mollia crura,
Elanguent oculi moribundo in corpore sicci;
Cuncta labant; mens sola Deum cernitque capitque.
163. Ast, ubi progressu coepit crudescere morbus,
Urbs trepidare metu, luctuque incendere coelum:
Heu sors terrigenis olim conflata colonis!
Cernere vix licuit; jam nos, Pater optime, linquis?
Nec patitur Christus charum per saecla clientem
124.1202A| Vel torquere diu, partove absistere regno,
Martyrium cui vita fuit; quin mole laborum
Defessum nimia ter denos circiter annos,
Invitat superas rerum moderator in arces.
164. Augustas inter, quas unquam protulit orbis,
Fastu seposito felix Placidia regni
Visitat infirmum, refovet, complectitur, ambit;
Docta caput rigidum divis submittere jussis,
Suggerit, edicat, si quid mens anxia captat:
Nec mora praestandi, ni desit cura petendi.
Mox Patris [ B. Patris mox] animum patriae perstrinxit imago,
Digrediens moestam Pastor quam liquerat olim,
Dum se fraternis mavult impendere causis;
Nescia quae rerum, sortisque ignara futurae,
124.1202B| Praesulis ad reditum voto pendebat inermi.
165. Quid tu, quid gravidis oneras coelestia votis,
O plebs, o patria? Quid adhuc spes pascis inertes?
Fata parant aliud, nec rerum maximus Auctor
Hac vice prosequitur solita pietate volentes.
Quod praestat, quodque est satius, praeponderat ille.
Tempus adest, meritum capiat sine fine triumphum
Germanus, liquidi scandens Capitolia coeli;
Nec circumscribi, brevibusve insidere muris
Candida pompa sinit; Latias mage fusa per oras
Edere quadrifido quaerit spectacula mundo.
Spectabunt alii; spectato tu potiere;
Et gremio capies, et molli fronde fovebis.
Non tuus est prisci praesul oblitus amoris;
Defunctusque docet, quantum te vivus amarit:
124.1202C| Te repetit; repetita, dabis pia thura sepulto.
Hoc speciale quidem reginam poscere munus
Instituit; nunquam illa magis invita petenti
Concessit; sensitque, viro non esse negandum,
Quod secus ac vellet, nunquam contingere possit.
Ter benedicte Pater, ter splendide, ter venerande,
Omnigenas tibi post Christum dependimus odas
Grex populusque tuus, cui viscera tot pietatis,
Gaudia tot mentis, spes tantas, commoda tanta,
Te redeunte, refers; cum quo sunt omnia dextra;
Quo sine nulla forent: ni frivola, caeca, sinistra.
166. Quid referam Latio populos ex orbe ruentes
Quo languet medicus? Ardor manet omnibus idem
Visere, et obsequiis Sancto concurrere dignis:
124.1202D| Et faciunt, ut quisque potest, ut postulat ordo:
Omne choris tempus psallentibus immodulatur;
Pro lacrymis laudes, pro luctu personat hymnus,
Invitans Superas Patris ad suprema cohortes.
167. Septimus afflarat rapido terrestria curru
Phoebus, ab occiduis remeans illustrior undis:
Spiritus at coicis ardens emergere vinclis,
Emicat, et liquidas liber transfertur in auras,
Hymnizante polo laetumque alalagma canente:
Sepserunt comites miro splendore Superni,
Victoremque ferunt trans ignea sidera laetum,
Et sistunt solio summi per saecula regis.
168. Miratur placidi sublimia culmina regni,
124.1203A| Ignotum certe lumen miratur Olympi;
Et jam sub pedibus nubes et sidera cernit;
Despectat rosei candentia lumina solis;
Despectat gelidae rorantia sidera lunae,
Et quaecunque vagos exercet stella recursus,
Telluris molem, circumfusasque tenebras,
Pneumata ventorum, tempestatumque tumorem:
Cur ver tranquillum, cur torrida prodeat aestas;
Autumnus uvis foetetur; bruma pruinis:
Et quidquid mundi volvit structura triquadri,
Et quidquid physicis perhibent succumbere causis;
Si qua vigent numeris, mensuris, ponderibusve;
Si qua latent, et si qua patent in cardine rerum,
Puro cunctorum speculatur lumine causam:
Omnia se subter, Christum super omnia cernit.
124.1203B| Ridet quin etiam pompas et culmina saecli,
Reges horrendos, diademata, sceptra, tyrannos,
Et multo gazas scelerum fervore petitas,
Illusas auro tenui discrimine vestes,
Et quidquid mundana potest variare supellex;
Ridet praeterea vanae κακοπάθεα mentis,
Gaudia, spesque novas, iras, atrosque timores,
Fumiscasque faces, solitus quas spargere livor:
Proterit haec pedibus, haec victor denique calcat;
Quin et pestiferi, subigens venena, draconis
Conterit ille caput, cristasque et sibila colla
Deprimit: ille jacet, non ausus tollere contra.
169. Interea Christus triplici caput ipse corona
Cingit: quae prima est, ter deno jaspide vernat;
124.1203C| Proxima quae surgit, stat sexies acta ( B. bis ter facta) decemplex;
Tertia centeno rutilat pulcherrima versu.
O decus! o magni pernobilis incola coeli!
Orbis deliciae, praesul, per saecula salve,
Terque quaterque juvat, vel millies addere; salve:
Et salve, et valeas, et aveto, et summe valeto.
170. Quod superest; valida inter partes lite coorta
Praesulis induvias certatim quisque reposcunt;
His inhiant, has quisque sibi rapuisse laborant:
Acrior ex opibus nusquam contentio summis
Emersisse solet: modica ditescere praeda
Est votum cunctis, nequeat cum cedere cunctis.
Promitur in medium, partem sed vindicat aula,
124.1203D| Partem pontifices, collata sorte, capessunt.
Sanctorum gerulam divo pro munere capsam
Impatiens regina capit; mox pignoris almi
Petrus ovat spolio, praesul sanctissimus urbis,
Ciliciumque rapit, sacram rapit ipse cucullam;
Caetera pontifices certant disrumpere seni,
Atque unus cinglum praevindicat, alter amictum;
Cumque duo tunicam, sagulum duo diripuere.
Haec, Pater, Ausonias linquis monumenta per oras;
Caesaris edicto notam referendus ad urbem,
His Ravenna tibi meritos dependit honores.
124.1204A|
171.
Funeris impensas animis communibus urgent,
Quod non parva viro debetur gloria tanto.
Accolius solido pollinxit aromate corpus;
Vestibus, et molli regina Placidia fulcro
Extulit, et sanctos texit propensius artus;
Hinc iter, et comites, expensas, atque vehicla,
Suppetiasque viae, seu commoda cuncta meandi
Instruit augustus, lectosque hac sorte ministros
Prosequitur largis regali munere ( C. Lugd. et B, culmine) donis,
Pontifices ea cura penes quam maxime fervet
Et praesens struere obsequium, et vigilare futuro.
Tum quidquid poscit praestantia relligionis,
Funeris omnimodos unde unde aptantur in usus.
124.1204B| Agmine praecipuo sic informantur ad oras,
Gallia (plaude) tuas, antistite laeta recepto.
172. Nec te divinis exortem duxero donis,
Italicis non infecunda Placentia glebis,
Cui mox dignatur sanctum succedere funus;
Quodque intra ecclesiae noctu secreta locatum
Dum vigili pietas hymnoque et lumine servat,
Forte loci matrona subit, cui passio dudum,
Dicta paralysis, miseros labefecerat artus:
Jam nervis fluidum [fluidam] laxa compage solutis
Cernere erat miseram defunctis vivere membris.
Haec sancto subdi poscit benefida feretro.
Subditur; et tota, quam longa est, nocte recumbens,
Haurit coelestes, Christo vegetante, medelas:
Stringitur in solidum; nervis in prisca reductis,
124.1204C| Exceptat placidum, sopita peste, vigorem.
Lux redit, et coeptum repetunt insistere callem:
Elato capulo, mulier sanissima surgit,
Munere defuncti vitam sortita salubrem.
Miratur populus, genuinis vadere plantis,
Hactenus officii fuerat quae totius impos.
Nec numerum referunt, nec stringi carmine possunt
Caetera, lustratas quae tum patrata per oras.
Quin et bis triplicem nodo compescere funem
Cogimur, et raptis stadium componere metis.
Lecta dabunt alias devotae symbola mentis.
173. Aethereo monitu divisque exercita jussis
Gallia, Penninas agmen contendit in Alpes,
Exceptura suum duplici pietate Parentem;
124.1204D| Quod propius, quod longinqua regione relatus.
Urget amor cives, urget reverentia certe;
Quodque verentur, amant; quod amant id nempe verentur:
Felices; utroque tamen si perpete voto
Et metuant et ament metuendum et semper amandum.
174. Omne genus hominum diversa ad munia currit:
Ergo vias alii, disjectis molibus, aequant;
Pontibus instructis conducunt littora quidam,
Hi psalmis reboant; plaudunt concentibus illi,
124.1205A| Succollant alii; jactant impendia multi;
Qui possunt, oneri vicibus succedere gaudent;
Id qui non possunt, quod solum denique possunt,
Deducunt oculis, oculis et voce sequuntur:
Lumina multiplici rerum constructa paratu
Obnubunt rutilos phoebeae lampadis ignes.
Tanta datur cineri si rerum pompa caduco;
Quanta animam superis insignit gloria castris?
124.1206A| Quanta polo; si tanta solo? Te dante, Redemptor,
Sanctorum semper mors est pretiosa tuorum,
Hoc splendore, Pater, Latiis evectus ab oris,
Ordine magnifico dilectae redderis urbi,
Nobile qua servat sanctissima membra sepulcrum
Spiritus at perpes meritorum lampade vernans,
Vivit, et aeternis attollit saecula signis.
EPILOGUS. Dei et S. Germani in auctorem beneficia, hujus operis causae praecipuae.
124.1205|
124.1205B|
175.
Nunc tibi nunc meritos, Jesu, sacramus honores,
Subnixus solio flectis qui cuncta paterno,
Verbum cuncta creans, ructatum pectore Patris,
Rex, et principium, pax, et de lumine lumen,
Ars, et consilium, lex, et concordia rerum,
Causaque causarum, sed et ignee fons animarum,
Idem principium, medium idem, terminus idem;
Qui nunquam non es, nunquam non esse tulisti;
Semper habes esse, qui praestas omnibus esse;
Essentum pura ac simplex essentia rerum;
Artubus infusus, percurrens omnia mundi,
Totus per totum, nec pars te destinet una.
Te Patris radium, te Patri, Christe, coaevum,
Te colimus casta post haec de Virgine natum
Pneumatis accessu, supera manantis ab arce
124.1205C| Decreto Τριάδος, qua substant omnia, summae.
Sic verbum caro fit, carnem quod fecerat olim;
Ut caro conversim fieret mirabile Verbum.
Sic te Σαρκάλογον casta ratione fatemur,
Vera Dei proles, hominis verissima proles:
Verus homo atque Deus; hinc conditus, inde Creator:
Sic duplicata φὑσις personam temperat unam.
Tu pius humanae per saecula gentis amator,
Sanguine perfusum tersisti crimine mundum;
Demissus stygias vitae reparator ad umbras,
Ut tandem, spoliis prostrato ex hoste receptis,
Splendidus οὐρανίας remeares victor in arces;
Quo te suscipiunt Seraphim oculosa, canore
Carmine multiplicem modulantia δωξαλογίαν
Et senas pandunt blandis applausibus alas,
Ardentes summo summae Deitatis amore.
Hic tu stelligero dispensans omnia sceptro,
Partiris propriis polyformia munera servis.
Iste talentorum sortitus foenora quinque,
Naviter activis exercet tempora causis;
Hic scitu melior, compensat dogmata factis,
Testatus geminum sese retulisse talentum:
Est, cui doctrinae succedit copia tantum;
Debitor unius reputabitur iste talenti.
Atque utinam tenebras non ille redactus in atras,
Eluat aeterno mercis dispendia luctu!
176. Nec me gazarum merito, Rex magne, tuarum
124.1206B| Exortem faxim: sunt et mihi pensa talenti
Cauta mei; stant cuique suae compendia mercis;
In luteis specubus defossa pecunia quanquam
Et furti et fraudis servum condemnet inertem.
Cumque dies reducem te fecerit ultimus arvis,
Atque inter famulos discrimina duxeris aequa,
Hic referet macti grates et praemia fisci,
Admissus superi in sedes et gaudia regni;
Ille luet meritis neglecta potismata poenis
Extrusus placidae pulchris e moenibus aulae.
Id reputans animo, metuensque immane pericli,
Qua possem tantae memet subducere noxae,
Sedulus instabam: volventem plurima, tandem,
Impulit huc (nec certum habeo, casusne, Deusne)
Germanum melicis illustrem reddere musis,
124.1206C| Hoc venam ingenii primum tentare periclo,
Hoc intemptatae rudimen [ B. specimen] pulsare poesis:
Multa dabant animos; amor et reverentia Sancti,
Plurima materies, tum praeter caetera, quod me
Et debere Viro et nimium debere monebat
Conscia mens rerum. Septennem ferme puellum
Sancti servitiis me transcripsere parentes
Et sensus inopem, et cautae rationis inermem.
Suscepit tenerum blande miseratus alumnum;
Pane aluit; tegmenta dedit; fomenta paravit;
Corpore provexit; tum sensibus amplificavit,
Vivax difficilem pectus largitus in artem;
Languores pepulit; discrimina cuncta subegit;
Absentem precibus, praesentem numine juvit;
Contulit omne bonum; compescuit omne sinistrum.
Carminibus nostris hic illaudatus abiret?
177. Talia volventem terrebant plurima contra;
Materiae gravitas, siccae jejunia linguae,
Tum species operis, vilis persona poetae,
Quodque Dei laus est labiis incompta scelestis.
Subvenit trepido praesens fiducia vati:
Quod posses lubrici plectrum vegetare palati,
Cui mutis facilem mos est reparare loquelam.
Inque preces validas memet connixus adegi,
Sic reputans, sic te, rerum Moderator adorans:
Si tua sunt, quae posco, Deus; si, te tribuente,
124.1207A| Germanus haec posse tulit, tu rite petenti
Munera fer linguae, cujus sunt munera linguae:
Gratia velle dedit; concedat gratia posse.
Audisti, et si quid potui, tu posse dedisti.
Hinc tua laus nostro semper concrescat in ore,
Rex regum, Pater alme hominum, spes clara tuorum,
Quem sua collatis jubilat plasmatio bombis,
Astra, poli, nubes, et machina cuncta polorum,
Solque, sororque, nives, lymphaeque, et spiritus omnis,
Cauma, geluque, dies, et densae nubila noctis.
Aridaque, et montes, colles, et caerula ponti,
Fluminaque, et fontes, exin viventia cuncta,
Quaeque vehit tellus, aer quae provehit altus,
Quae vehit aequoreus diversos gurges in usus.
124.1207B|
178.
Ergo age, et oblatis praesens illabere votis
Quodque dare placuit, placeat captare libenter;
Ut quondam minimo viduam quadrante beasti;
Ignoscensque, meae disrumpito vincula culpae:
Multa namque premor formidine suppliciorum.
En, vitam miseram jam trina decennia versant,
Additur his annus, aevo gliscente, secundus;
Meque boni quidquam nunquam gessisse, recordor:
Hinc curae stimulant, et mentis ad intima mordent.
Jam lapsum releva; jam purga sorde, Creator;
Exue praeteritis, praesentibus atque tuere,
Praecautumque satis a culpis redde futuris.
124.1208A| Da meminisse tui, sicut meminisse necesse est,
Vitta prius rupto quam diffluat aurea ductu,
Effundat liquidas funisve argenteus undas,
Et cisterna rotam, fons influus atterat urnam:
Tum, quandoque meae tenuis substantia vitae
Liquerit hos artus, et conclamata jacebit
Materies cineris, tu clemens parce Redemptor,
Ne me tartarei rapiat vis ulla ministri,
Neu voret hanc animam truculentae flamma gehennae.
Cumque et quadrifidum finis absumpserit ( B., consumpserit) orbem,
Affuerisque tui judex in numine Patris,
Judicium libris tecumque sedebit apertis,
Heu! quis me instanti tum defensabit ab ira?
124.1208B| Subnixum trabea, praesul Germane, perenni
Tunc inter proceres te cernere credo supernos:
Ergo tui tum, sancte Pater, miserescito vatis;
Cumque olidis vinctum [ B., junctum] despexeris eminus haedis
(Id mihi nam spondent scelerum monumenta meorum)
Tum Regem precibus pulsare memento benignis.
Flectetur certe, dicet flexusque ministro:
Germanus poscit; non fas sprevisse precantem;
Hunc haedum niveos quamprimum transfer in agnos;
Agnus eat dexter, decoretur vellere pulchro.