Vita S. Adalberonis II Metensis (Constantinus S. Symphoriani)

by Constantinus Sancti Symphoriani

Constantinus Sancti Symphoriani

Vita S. Adalberonis II Metensis (Constantinus S. Symphoriani)

saeculo X

editio: J. P. Migne
fons: Corpus Corporum

Migne Patrologia Latina Tomus 139a

Vita S. Adalberonis II Metensis (Constantinus S. Symphoriani), J. P. Migne cc_id: cps_2.CoSSy.ViSAdIi, cc_idno: 9780

INCIPIT VITA. 139.1553|

1.

139.1553A| Adalbero sanctae Mettis venerabilis praesul, magni Adalberonis fratruelis, licet tempore inferior, licet post natus, merito et gratiae privilegio, vere fatemur, non impar, gloria luxque decusque cum suorum--nostrum dicimus--tum totius patriae, ad hoc omnium quaqua orbis degentium, genus ab attavis et supra nobillimum, seque suoque praemio omnino perornans, omnino perlustrans, dum vixit splendor gaudiumque et, ad conservandas res publicas, spes salutis et vitae, nonodecimo Kalendas Januarii dum decessit, luctus qui dici non possunt reliquit his, quibus abscessus ejus tenebrae aeternae caligoque perpetua abhinc, proh dolor! perseverat. Hic nomine et vitae gratia magnus ad mundi provectum et aecclesiae stabilimentum procreatus, patre 139.1553B| Friderico, qui Galliae medianae dux, generositatis excellentia et sapientiae praeminentia multos praedecessorum in id officii superavit, matre Beatrice, quae Magni Hugonis filia fuit, progenitus est, et tantam tamque inclitam lineam generis non modo non infamavit, verum ultra quam est dicere, ultra quam est digne meditari, decoram reddidit et insignem, dum Adalberonis vita purissima et gloriosa, prout fert instantia temporis, populis enarratur, gentibus ad Dei et Christi ejus domini nostri gloriam pronuntiatur.

2.

Quid autem egerit, ad quid natus sit, qualis vixerit, paucis dicere cupientes, intimamus audire volenti, amatorem eum ex cordis integritate ac animi maxima alacritate sui ex cunis fuisse conditoris, 139.1553C| proximum ex divino praecepto omnino dilexisse, infirmantium corpore sive corde usibus, ut sibi ipsi, semper condescendisse, mortuorum sepulturis assidue, dum necesse erat, astitisse, et ut succincte multa dicam, eam sibi legem beatus statuerat, ut, quocunque veniret, lux quedam venisse et spes salutis videretur, semperque ad divina mandata conservanda et fratribus utilia praevidenda se animumque suum intentissime piissimus praeparabat. Scolaribus disciplinis apud Gurgitenses castissime detritus et institutus, dum post mortem secundi Ottonis divi imperatoris ( an. 983), et casu patris et orbitate immatura filii, post creati caesaris totus occidens dissensione minorum, majorum autem cupididate ad regnandum, omnino langueret, defuncto memorandae vitae viro Deoderico pontifice ( an. 984), 139.1554A| ad reformandam in populis pacem totius pacis amator Adalbero genere et mente nobilissimus, procurante et procurrente matre Beatrice, favente domina Adelheide augusta, prolis adhuc tenerrimae avia, quod autem primum bonarum rerum postremumque est, Deo omnino annuente, votis populorum et seculorum famosissime Metti praesul elevatur et constituitur die 17 Kal. Novemb. anno Dominicae incarnationis 984 indictione 12.

3.

Mira vero Dei et Domini nostri gratia, et potentiae antiqua virtute, quod est dictu mirabile, principum illa discordia quam putabant non sine magnis periculis nec sanguinis multa effusione umquam evadendam, sic sedata, sic ad nichil redacta est, ut res jam in armis constituta, ad unitatem 139.1554B| electi principis et ad diuturnitatem verae pacis, quae quamdiu vixit princeps idem duravit, perfectissima rediit, dum votis fidelium Adalbero in hunc dignitatis pontificalis gradum felix ascendit. Acta sunt haec felicibus auspiciis Wormaciae ( circa oct. 20), quondam Vangio dictae, quo exercitus Galliarum Germanieque pars ad favendum puero principi, pars ut resisteret, concesserat. Sed Adelberone baculi pastoralis donato honore, regi, quem Deus elegerat ut erat videre, qui paulo ante restiterant magis, hujus beati meritis post plus pronos ad serviendum sese inpingere festinabant, et fideles fore abhinc in posterum devovebant. Quid amplius? Pacatis rebus regiis, tranquillatis cunctis regis novi 139.1554C| negotiis, Beatrix, quae hujus pacis propagatrix Deo annuente extiterat, et cujus industria tam subita militum et principum in regem confederatio facta fuerat, cum sua felicissima prole felix et ipsa, et cum nobili illo Mettensium exercitu, ad urbem filio datam ire properat, gestibus cordis et corporis quibus poterat, quibus noverat, Deum et Dei antiquam clementiam et summam bonitatem ac notam gentibus virtutem magnificans atque collaudans. Fit concursus virorum ac mulierum, fit inaudita populorum irruptio, fit admirabilis monachorum ac virginum et sanctorum omnium votivus ac dulcis applausus, dum veniunt, dum diu praestolata gaudia affore cernuntur et suscipiuntur. Quanta piis gratulatio, quanta cordium praeconia, dum a populis laudes Deo resonantur, dum clerus non tantum urbis unius modos dulcissimos et hos altissimos inter cantandum 139.1555A| facit, dum sacrarum mulierum turba voces Deo dignas efferunt in excelsis.

4.

Interim benedictio sacerdotalis usque in Christi Domini natalem differtur; et quia dominicus dies ad hoc sacramentum peragendum a Patribus est institutus, 5 Kal. Januarii, quo natalis Innocentum celebris veneratur, dominicalis resurrectione Domini sacratus ac sanctus dies affuit; et ecce antistites vicinarum civitatum Trevirim, quae est metropolis antiqua, confluentes, cui domnus Ecbertus venerabilis archiepiscopus praeerat, paribus votis parique assensu dominum Adelberonem in sedem Mettensis urbis praesulem consecrant atque benedicunt. Hinc jam pastoralibus curis et ovium dominicarum registris susceptis, totum se ut forma commissi 139.1555B| gregis fieret accinxit, totum in Dei opere corpus et animam praeparare deliberans, exemplum subditorum et specimen ad virtutes fore studio summo curavit.

5.

Affabilis etiam aetate aut paupertate inferioribus, ultra quam credi hoc tempore possit, humilis sic, ut a pravis in hoc et a superbis quasi nimis dejectus notaretur, mitis prae omnibus sui temporis, ire omnino expers, ita ut se mirari diceret, ad quid aut quomodo in homines vitium iracundiae assurgeret, cum ipse disciplinas erga male facientes exercere gestiens, irasci non posset.

6.

Servorum Dei et praecipue monachorum amator ferventissimus, adeo ut a laicis assidue laceratus ac corrosus, nihil preter monachos curare infamaretur; 139.1555C| Christi Domini certe imitator fieri exoptans et vere cupiens, dum Dominum suum, quod cum publicanis et peccatoribus convivaretur, conviciari legeret, et a Judeis pessimis vini potatorem vocatum audiret, se improperia hujusmodi aut forte graviora pro ejusdem Domini sui quo multum fervebat amore perpeti, divitias inestimabiles et grata sibi munera judicabat.

7.

Conviviis virorum sanctorum et monachorum maxime sic delectabatur ut felicem se eo die fateretur. quo cum his ei prandere contingeret, quibus mundus crucifixus est et ipsi mundo, quibus et accumbens sepe dicebat: Venite, ut sedeatis a dextris filii matris aecclesiae.

8.

Haec vere dico, vere fateor, quia hoc et verbo 139.1555D| et pastu, licet immeritus, licet abjectissimus suorum, dextere ipsius domini mei primus assidens, sepe usus sum, participatusque ejus sacris colloquiis, et inter convivandum frequentissime delectatus. Miscebantur etiam sacrae exhortationis ac correptionis dulcissimi sermones cibis, quos summa 139.1556A| cura sibi erat monachis semper dilectis accurate satis parare.

9.

Ergo beatus vir, cum quo, ut vere credimus, Deus erat vere apostolicus omnibus omnia factus, ut omnes lucrifaceret, universis non modo clericis sed et laicis, Judaeis etiam dilectissimus erat, ita ut usque hodie, praetermittam christianos, ab ipsis nostrae etiam religionis infestissimis Judaeis cotidianis luctibus et gravibus suspiriis defleatur. Hunc omnis sexus et aetas, hunc omnis ordo et conditio, hunc incolae et advenae, hunc infra et hunc extra positi, hunc noti hunc ignoti, miro affectu mentis venerabantur ac diligebant.

10.

Erat igitur corpore plus cunctis sui temporis venustus, statura decorus, forma elegans, oculis 139.1556B| amantissimus, nasu mediocris, capillis albus et ipsis raris et planis, ex genere corpulentus, manibus pedibusque et toto quod erat mirabilem Deum in omnibus operibus suis ostendebat, et quam decorus Factor in sua natura sit, cujus tam decora opera habeantur, se cernentibus indicabat. Primordia ac primitiae actuum ipsius ad divinos usus et ad exercendos animos in his quae pietatis sunt, sancti Symphoriani locus extitit, qui licet antiquitate nihil praeter ruinas et casus praetenderet, et in nigerrimam faciem ejus magna nobilitas decidisset, situs amoenissimus vineisque uberrimus ac urbis vicinio honorabilis, sanctorum multiplicitate, et quod est decentius, sedis pontificum numerosis corporibus famosissimus, cor beati et dulcissimi domini nostri 139.1556C| Adelberonis et mentem, ut in hanc quae est videre decoris spetiosissimi venustatem reduceret, induxit, et in redivivam ut assurgeret formositatis gratiam, devotissimus elaboravit; nec destitit, donec ad id quod coeperat felici Dei dono votis beatissimis adimpleret. Et quia parietum et maceriarum proceritas, tectorum culmina, columnarum honesta rotunditas, rutilantium metallorum splendor, casso labore adquiritur et inani studio congeritur, si non, semota omni mundani favoris cupiditate et transeuntis laudis cuncto appetitu abjecto, pro solo divinae remunerationis respectu totum congestum corrasumque fuerit, et ut divinas aeternasque mansiones sibi fidelis ac devota Deo praepararet anima, haec terrena aedificia construere 139.1556D| apparareque totis studiis debet: hic beatus id praevidens, loco, quem Deo paraverat, servorum Dei, qui institutis sancti Benedicti bene parere docti ad perfectum noverant, collegio decentissimo exornat, et ut pro salute perpetua cum sua praedecessorumque suorum, tum pro totius orbis, cujus magna 139.1557A| erant pericula, Deum exorarent, sollertissimus aggregavit.

11.

Postquam vero locum hunc digne Deo stabilitum reddiderat, et monachorum copia pulcherrima, quos undecumque collegerat, honestissimum fecerat, id deliberans, ut semper suus non solum spiritus sed et anima et corpus Deo et Christo ejus serviens, nulla sui pars vel ad momentum quidem a divino pietatis opere otiosa consisteret, sed impigra et utilis, laboris assidua, multimodo etiam sanctorum exercitiorum genere sese deterere cupiens, Romanum iter aggreditur, limina apostolorum adit, et suos subditorumque excessus fletibus, quibus supra mortales abundabat, deplorans deponit. Papa Johannes sanctae sedi praesidebat, et vices beati 139.1557B| Petri dignissime administrabat; qui domnum Adalberonem tanto honore suscepit tantaque reverentia habuit, ut hominem hujusmodi generis et nobilitatis decebat, et quod magis est, tantae sanctitatis et pietatis viro competere novit, ac sanctorum reliquiis honestissime muneravit. Quam durum, quam asperum beato viro hoc iter fuerit, quanto labore quantisque sudoribus juga et devia montium rupium et silvarum arripuerit, qui nosti quantae teneritudinis et gravedinis fuerit, qui scis eum robore corporis et membrorum viribus omnino cum natura nobilitatis tum animi imbecillitate debilem ac invalidum fuisse, perpendere ac dijudicare valebis. Rediens autem totum se divino operi mancipavit, laudibus sui Creatoris assidue insistere curavit, 139.1557C| elemosinis, vigiliarum et orationum laboribus se corpusque maceravit, infirmorum necessitatibus, mortuorum sepulturis assistere praecipuum faciebat, peregrinorum diversae professionis et diversi ordinis nuditati et paupertati subveniebat, sic indefesse, sic sedule, ut cotidiano usu receptos, pedes eorum manusque lavans, diversis ciborum generibus recreans, in commeando etiam muneribus donans, hos relaxaret, mox alios suscepturus pari amoris fervore, pari pietatis dilectione, ea quae Dei mandato ut fratribus impendantur instituta cognoverat impensurus.

12.

Xenodochium quidam locellus infra urbem Mettensem habebatur antiquissimus, pauperculus, vilissimus. praeter id quod beatae Mariae semper 139.1557D| Virginis nomini erat dicatus; quem amore Christi et Matris Christi Domini, in quem aedificiorum splendorum reerexit, quantis divitiarum opibus aggregatas ibidem ancillas Dei ad laudes perpetuo Creatori omnium celebrandas ditaverit, res acta indicio est.

13.

Domnus Adventius sanctae Mettis venerabilis praesul in Blisacensi pago loculum quendam in sanctae et individuae Trinitatis honore coeperat, 139.1558A| quem praeventus morte perstruere non valuit; quem domnus Rotbertus, ejusdem sedis pontifex, prout, erat parvus coeptus, parvum perfecit. Hunc dominus noster Adalbero cernens sanctae religionis cultibus aptissimum, quia et silvarum vastis sitibus heremum praetendebat et aquarum gratia amoenitatem circummanentibus conferebat, quod autem maxime sanctum virum permulcebat, quia et consecratus in honore summae et individuae Trinitatis, ut diximus, et corpore sancti Terentii confessoris et pontificis ejusdem Mettensis sedis erat insignis, multum delectatus, item feminas Deo dicatas coadunans inibi collocavit, et sumptus amplissimos ad vivendum condonavit.

14.

Domnus Deodericus item Mettensis urbis antistes 139.1558B| gloriosus, cui hic dominus noster Adalbero successerat praesul, in pago Calvomontense locum quendam inter Mosellam et montem, qui in divexo sui castrum habens ex accidenti rusticorum lingua Spinal vocatur, divino famulatui aptum repperiens, monasterium construxit, consecrans illud Deo et sancto Goerico, cujus sacratissima ossa ab urbe Mettensi transferens, digna veneratione collocavit, et patriae patrocinium felicissimum praeparavit. Domnus Adalbero hujus successor, ad salutem christianitatis et ad votum commissorum praesul effectus, perpendens murorum alta fastigia non valere, si non sint servi Dei qui incolant edificiorum constructiones, neque prodesse terrena ubi coelestia defuerint, primo quidem clericorum conventum ad omnipotentis 139.1558C| Dei honorem coadunavit, post gloriam divinitatis, quantum in homine est, ampliare totis viribus omnique conamine gestiens, ancillas Christi, sub regulari vita et sub institutione patris nostri, beati scilicet Benedicti, bene edoctas, Deo et sancto Goerico pontifici servire destinavit dans praedia et possessiones, quibus sine inopia et sine indigentia vivere possent. Quantae vero humilitatis et hospitalitatis, quantae patientiae et largitatis erga peregrinos et cunctos pauperes fuerit, res in eodem loco acta indicio est. Sanctus confessor Christi Goericus quid in vita sua promeruerit, quid apud Deum valuerit, multis miraculorum signis et prodigiis declarans, fama sui longe lateque crebrescente populis gentibusque innotuit. Ut ergo gloria Dei nota 139.1558D| fieret et magnificentia bonitatis ejus plus plusque nostris temporibus manifesta claresceret, in Burgundiae cunctis finibus cladis pessima multitudinem magnam populorum invasit, qua manibus pedibusque ardentes miserabili poena, hic perdito uno, hic utroque truncatus pede, hic medio adustus, aliquis tunc primum aduri incipiens, non multum sero veniens, audito sancto 139.1559A| pontificis rumore, innitentes baculis, aut carriotis devecti, undecumque confluebant. Dum haec fierent, domnus Adalbero, dum viveret lux gaudiumque suorum, quia castrum imminens monasterio sedes est episcopalis, sepissime aderat, et hujusmodi viros cotidie ad convivandum suscipiens, propriis manibus vulnera illa contrectans et lavans, ore et oculis demulcens, Deum in omnibus suis operibus laudare et benedicere non desinebat. Vere loquar, septem diebus huic divino servitio cooperator interfui, et propriis manibus aut lavabam aut detergebam, dum non minus centum aut octoginta, ut diximus, cotidie lavaret et cibo recrearet. Nam dum vulnera ipsa aqua perfunderentur, tantus vapor tantaque nebula domum in qua id fiebat replebat, ut vix alter 139.1559B| alterum videre praevaleret, fetor etiam intolerabilis erat, sulphur et quidquid in odoribus importabile est exsuperans et vincens. Haec, ut dixi, beatus vir sine despectu et cum magna cordis devotione peragebat. Quae idcirco dixerimus, ut in una eademque re duorum sacerdotum duo facta memoriae dignissima praedicaremus et posteris imitanda vel admiranda traderemus, dum in beato Goerico virtutum insignia, et in domno Adalberone humilitatis et abjectionis omnisque vilitatis humanae appetentiam et summum amorem demonstraremus. Sane hunc tantum et talem virum nimiae humilitatis et omnium virtutum, quas sancta mater humilitas pio uberum lacte enutrit, cultorem praedicantes, et in ejusmodi rebus probabilem enarrantes, ne id ei a posteris, 139.1559C| quod a praesentibus sui temporis, ad hoc a familiaribus, imputabatur, imputetur, fuisse scilicet eum nimium humilem nimiumque dejectum, quaedam huic operi subnectenda decrevimus, quibus certis temporibus certaque ratione bonis humilitate subditum, malis autem fidei constantia ac censura justitiae, temporis etiam conibentia repugnantem, et vitiis vitiosisque resistentem ostendamus.

15.

Domnus Heinricus rex, qui tertio Ottoni divo imperatori ad regnandum quidem, necdum autem ad imperandum, in tota Germania, quae citra Hrenum est, et in Lotharii regno, quod cis Rhenum est, successerat, colloquium synodumque conscivit ( an. 1005). Ubi omnes pene regni sui summos 139.1559D| sacerdotes coadunans, et ex diversis diversa disputans, inter disputandum ipsos eosdem sacerdotes acerrime congreditur, cur videlicet in suis diocesis et diocesianis ea quae synodali ac per hoc spirituali falce secanda erant non resecarent, ac gladio Spiritus sancti putrida et male sana a membris fidelium abscidere supersederent. Mirantibus omnibus, quid sibi verba regis tam districtissima vellent quove tenderent, rex ammiratione eos absolvere curavit, quidve praetenderet palam fecit. 139.1560A|

16.

Inter multa, inquit, quae in regno nostro vestrisque parrochiis corrigenda sunt, parentes sic sibi proxime conjugio copulantur, ut Deum non timentes et homines non reverentes, etiam tertii loci consanguinitatem, quod dictu nefas est, ad copulam asscissere non refugiant, et lineam, quae ad septimam usque generationem sacris canonum institutionibus illibata conservari jubetur, Judaeis paganisque infeliciores in ipsis sui exordiis abrumpere non formidant. Episcopis hinc inde sedentibus diuque silentibus, pars de quo diceretur nesciens, pars personam de quo dicebatur multum vel amans vel timens, quid dictis regalibus responderet, prorsus ignorabat. Mens enim male sibi conscia, dum ea quae non vult audire compellitur, fit stupida, vox refugit, verba dilabuntur, et 139.1560B| sapienti coram positus honestius ei videtur silere quam loqui. Rex, quem fallere nemo poterat, quia erat homo litteris adprime imbutus, eloquentia facundissimus, ad regendum Dei timore vivacissime astrictus, motum cordis pacientiae frenis restringens, sacrae Scripturae exemplis eos aggredi honestius esse judicans: Ecce, inquit, ecce, vos estis loca quidem sanctorum sacerdotum tenentes, et in meliori cathedra quam sedisset Moyses sedentes, utpote vices Domini possidentes, qui et boni canes et sancti arietes pro vitae merito dici debueratis, contraria vice inversoque ordine canes muti non valentes latrare estis effecti, ipsique cecitate multati dum subditis ducatum praebere cogimini, et ductor et sequens ambo in foveam praecipitamini. Ecce. inquit, Conradus dux Austrasiorum, 139.1560C| consanguinitate nobis et quicunque in tota patria nobiliores sunt cunctis affinitate conjunctus, uxorem duxit sic sibi propinquam, sic proximam, ut, sicut timemus, non modo ipsi, verum omni patriae offensa Dei citissime et, ut dicitur, pro foribus adesse videatur, parumque minus crimen nobis tacentibus indicitur, quam ei qui idem scelus audacter et sine peccati estimatione perpetrare cernitur.

17.

Domnus Adalbero Mettensium venerabilis praesul, sanguine et affinitate regi assidenti et cunctis qui ex magni Heinrici linea descenderant adprime conjunctus, huic sacro synodo intersedebat, et ut erat cunctis consacerdotibus nobilior excelsiorque, sic nobiliori celsiorique sella inter suos prominebat. 139.1560D| Hic regis objurgationem ultra ferre non valens, et tacere amplius inhonestum judicans: Interim, inquit, aetatis sanctitatis et scientiae praerogativa, locum quidem loquendi cum fratribus nostris dantes, et honorem canis senectutique divino praecepto exibentes, quo dicitur: « Coram cano capite consurgas (Levit. XIX, 32), » quia majestatis vestrae potentiam, domine mi rex, ad dedecus nostri ordinis objurgationi et invectioni plus plusque videmus verba augere: tacere ultra, vere fatemur, et quae recta sunt non 139.1561A| dicere, non sotum stultitiae, sed quod majus est, magnae verecundiae deputamus. Domnus Otto dux, pater istius venerabilis Conradi ducis nobis consedentis, natus ex filia est magni Ottonis, cujus soror Girbergia dedit filiam suam Conrado Burgundionum regi. Ex Conradi autem filia nata est domina Mathildis, hujus Conradi assidentis uxor. Hoc ergo genealogiae ordine, quia frater sororque in supputatione non admittuntur, consanguinitas horum non plus quam secundo loco elongari praevalet. Haec beato viro retexente, tantae irae tantaeque simultates in ipsa synodo exurgere coepit ut, nisi esset ea nobilitas qua coelo, terra marique ultraque mare inclitus effulgebat, Conradus dux, de quo res agebatur, et quicumque suae partis erant, neque Deum neque regiam majestatem 139.1561B| reverentes, neque sacerdotibus, quorum maxima et honestissima multitudo praesens aderat, aliquid honoris exibentes, arma furoremque corripuissent, et ad insaniam exsaciandam, quidquid mali manus roburque inferre posset, non omisisset.

18.

Aderat huic magis seditioni quam synodo domnus Teodericus, frater quidem hujus domini nostri Adalberonis pontificis, dux autem eorum qui cis citraque Mosam Mosellamque resident, et haec quae agebantur queque juste disponebantur, sua auctoritate firmabat atque corroborabat, nuptiasque illicitas cum reliquis ducibus, comitibus, et quod majus est, sacerdotibus Deo et rectitudini ac regiae 139.1561C| justitiae faventibus dampnans, et humanas iras non formidans, aequitatis lance quae Dei erant liberrime decernebat. Aderant etiam in hac venerabili synodo primi et praecipui sacerdotes Willigisus Maguntinus praesul, Heribertus Coloniensis itidem praesul, [ille Warmacensis, ille Argentensis, 2. 3.], Walterius Spirensis, Notgerius Leodicensis, Hezel Wiziburgensis, Haimo Virdunensis, Bertaldus Leucensis, aliique quam plures non solum ex Lotharii regno verum ex omni Germania, quorum pars favore, pars timore nobilis personae, hinc inde agitati, hinc inde defluentes, pauci admodum, et ipsi inter suos praecipui, Deo dilectissimo Adalberoni et dictis ejus justissimis testimonium veritatis exhibentes, egerunt, ut inter verum falsumque discidii 139.1561D| et discordiae non modica disceptatio fieret, quam etiam ipse rex omnino sedare non potuit; verum nisi esset domini et pontificis nostri Adalberonis incomparabilis nobilitas, furor cecus et insania misera arma etiam telaque corripuisset, et ad homicidium usque irae commotionem pertingere contigisset. 139.1562A|

19.

Hac igitur simultatione, his odiis infestissimis discessum est, et unusquisque ad propria redire festinabat. Sed domnus pontifex, dum ex propria patria recedens ad regale colloquium perrexerat, nihil horum metuens, nihil horum estimans, quia erat omnium sui temporis mitissimus atque pacificus, non multa militari manu, set clericorum et honestissimorum laicorum dulcissimo comitatu usus est, et propter id in redeundo, verens ne forte in via hostis insidias pateretur, ab itinere parum quid declinare dignum duxit, et cedere magis ad horam quam vesaniae furentis principis locum caedis aut alicujus alterius malignitatis dare voluit. Dei autem omnipotentis et Christi ejus ineffabilis pietas et aeterna clementia, aliter quam domnus 139.1562B| pontifex crediderat, rei eventum miserando disposuit et disponendo praeordinavit, dum spiritum furoris et malignitatis, dum vim bachantis et turbulenti vertigines in eum pavorem in eumque timorem commutavit, ut eo impetu eaque virtute, qua Dei virum ante persequi moliebatur, nunc fugere ac retro ire viribus quibus poterat aggrederetur, ac magis capi timeret quam capere elaboraret.

20.

Duobus igitur diebus fuge fidem committens, donec in tuto se esse credidit, semper se a domno pontifice et fratre ejus duce Teoderico insequi existimabat memoratus Conradus; nostri vero nichil aliud quam patriam repetere, et id summa festinatione conabantur; et quia id tempus poscebat praeter pacem et ea quae pacis sunt, videlicet metere, curis 139.1562C| domesticis utilia administrare, domnus autem episcopus consueta repetere, monasteria videlicet vel nova construere vel vetera restruere, procurabat. Haec dixi propter hos, qui beati viri innocentiam et pietatem in stultitiam et stoliditatem vertebant et Judaeorum sequaces, qui caput nostrum et principium mordacibus verbis persequentes, vini potatorem et daemonio plenum, quod nefas est etiam recordari, semper inclamabant--horum, inquam, similes servum Dei et honestissimum summi capitis membrum quia ad quaeque convitia ad irascendum non insanibat, hebetem et vecordem dicebant. Hic autem beatus et ad sibi illatas injurias patiens esse didicerat, et subditorum kalamitatibus sic 139.1562D| semper adesse festinabat, ut rerum oportunitatem praestolans, omnibus omnia factus, sanctis semper subditus, erga malos ut converterentur ad corrigendum et exortandum assidue praeparatus, frequenter sua benignitate fructus sibi ex pravorum conversione adquirebat, et lucrum ex pecunia sibi 139.1563A| credita fecisse multum gaudebat. Exortabatur quos exortari debere videbat, increpabat duros et perfidos, obsecrabat pios et benignos ad meliora conscendere; quos vero mentis duritia incorrigibiles efficiebat, hos gladio et armis divinae animadversionis telisque spiritalibus persequi diu per patientiam expectatos, legibus etiam adjudicatos festinabat. Aliquando res eorum et facultates depopulans, aliquando castra eorum subvertens et terre coaequans, quia haec aecclesiasticae familiae nimis vicina, quicquid praedari poterant his inferebant, et continuum pauperum clamorem ad aures piissimi pontificis pervenire faciebant. Alteriacum namque Teoderici infelicissimi castrum, Lantfridi-curtis etiam dictam turrem, cui Everelmus pravissimus 139.1563B| insidebat, et Vendoperam Beraldi comitis in Calvomontense pago situm, subversione dampnavit. Noverit sane quisquis haec legerit, injurias sibi specialiter illatas numquam vindicasse, sed pro Christo et pro tanti nominis amore equis animis cuncta tollerasse, et per patientiae virtutem sibi ingenitam Domini sui imitatorem extitisse, qui, ut beatus apostolus dicit, cum pateretur non comminabatur, cum malediceretur non maledicebat (I Petr. II, 23). Recordabatur, quia traditus idem Dominus omnem patientiam exhibuit. Non contendit, non clamavit, nec in plateis audita est vox ejus. Recordabatur, quia insultantium ille sputa suscepit, qui sputo suo oculos ceci nati aperire dignatus est; coronatus est spinis, qui sanctos martires floribus coronat aeternis; 139.1563C| palmis in fatiem caesus est, qui veras palmas vincentibus tribuit; spoliatus est vestibus, qui indumento immortalitatis ceteros vestit, flagellatus est, cujus nomine sancti et servi ejus diabolum et angelos apostatas flagellant. Cibatus est felle, qui cybum celestem fidelibus dedit et semper dat, et qui panis sanctorum est angelorum. Aceto potatus est, qui salutari poculo fidei christianis cotidie propinat. Ille innocens, ille justus, immo innocentia ipse et ipse justicia inter peccatores et iniquos deputatur, et testimoniis falsis veritas premitur, judicatur judicaturus, et Dei verbum Deique sermo ad victimam tacens ducitur; ad ultimum mortem crucis patitur et moritur, qui vitam praestat mundo, qui resurgens spem resurrectionis fidelibus dat, et ascendens in celum, 139.1563D| quia cum eo ascensuri sumus, si capiti nostro compacti et conglutinati bonis operibus et actibus sancti inveniamur, membra effecti Christi Domini, qui est caput principiumque non solum nostri, verum omnium creaturarum.

21.

Haec cuncta Dei Filius, in sua natura impassibilis, in nostra effectus passibilis, virtute pacientiae 139.1564A| pro nobis perferre dignatus, patientes nos esse non modo verbis verum exemplis suasit. Quae et hic beatus sic sequi, sic imitari studuit, ut injurias sibi a quocumque etiam infimo illatas numquam vindicarit, numquam ultus fuerit, sed firmo pectore praecepti Dominici executor, quo beatum Petrum instruxerat: Non dico tibi, Petre, dimittendi septies, sed usque septuagies septies (Matth. XVIII, 22), quicquid in se umquam aliquis delinquere poterat, pacientissime ignoscere poterat, et injuriarum immemor, magis beneficia pro malis quam vindictam recompensabat. Rapinas vero aecclesiarum et quae filiis aecclesiae inferebantur, diu quidem per patientiam sustinens, jam tandem vel malorum enormitate vel pauperum nimiis assiduisque clamoribus tediatus, 139.1564B| quia id censura officii expetebat, et id Dominicum praeceptum fieri mandat, dicens corripiendum pravum primo solo Deo teste, secundo adhiberi unum aut duos testes, tertio debere dici aecclesiae, deinceps si aecclesiam non audierit, deputari inter ethnicos et publicanos (Matth. XVIII, 15, 17); his omnibus ei qui incorrigibilis existebat exibitis, aliquando vinculo anathematis eum astringere, aliquando prava ejus domicilia subvertere, multoties rebus propriis subvertere, non cupiditate actus, sed pro correctione pravorum et requie bonorum id agere compulsus. Quia vero pietate magis quam avaricia haec faciebat, ea res indicio erat, dum ab aliquo maligno quippiam lege accipiebat, suis usibus exinde nihil umquam miscere voluit, sed aut 139.1564C| pauperibus ea statim distribuenda, aut restaurandarum aecclesiarum usibus largienda dispertiebatur.

22.

Dum enim ea quae sibi vel ex patris matrisque patrimonio vel ex commissae aecclesiae thesauris et magnis divitiis jure competebant, non reservare, non congregare umquam volebat, sed pauperibus, viduis, orphanis et praecipue monachis, qui erant sua cura, qui erant suus summus amor, cuncta impendebat, cuncta largiebatur, credi fas non est, quod is bona alicujus, etiam legibus adquisita, sibi servare aut marsubiis aecclesiasticis includere concupisset. Vere beatus, vere vir in quo dolus nullus erat, nullum circumveniens, nulli fraudem inferens, quin potius sua libenter impertiens, in crastinum 139.1564D| aut nulla aut pauca retinens; apostolici praecepti devotissimus et continuus executor, habens victum et vestitum, his contentus erat: Nihil, inquiens, intulimus in hunc mundum, verum nec auferre aliquid possumus. Erat ei humilitas in conversatione, stabilitas in fide, verecundia in verbis, in factis justicia, in operibus misericordia, in moribus disciplina, injuriam 139.1565A| facere nescius, illatam ferre sciens. Cum fratribus pacem tenere, Deum toto corde diligere, amare in illo quod pater est, timere quod Deus est, Christo omnino nihil praeponere, quia nec nobis quicquam ille praeposuit. Karitati ejus inseparabiliter adherere noverat, cruci ejus fortiter ac fidenter assistebat, quia hoc didicerat coheredem Christi existere; hoc esse praeceptum Dei facere, hoc esse voluntatem Patris implere. Quae autem dicam, his qui eum exterius noverant incredibilia forte videbuntur, quia et nobilitate carnis et natura supra mortales cunctos tener et delicatus erat, et ad perferenda quae dura sunt omnino imbecillis. Missas et sacramenta divina sine cilicio numquam celebravit, panem coelestis misterii intimis lacrimis irrerebat, 139.1565B| potum itidem divinum cum fletu semper temperabat. Vigilias natalis Dominici et sanctae paschae sanctique pentecostes et omnium sanctorum apostolorum et praecipuorum martyrum sine aliquo cibo semper transigebat, et in occulto cubiculo conscientiae et cordis Deum exorans faciebat. Quadragesimae dies sine monachis, si in patria demorari poterat, numquam celebrabat; quod praecipue apud Gurgitenses facere consueverat, quia locus idem et sacrae religionis districtione insignis et divitiis opulentis et situ amoenitateque gratissimus, ad divinos usus et ad divinum servitium perficiendum placidum quietumque otium exhibebat. Nam duabus quadragesimis iter Romanum pro solo Dei amore celebrans iteravit, et sacrosanctas apostolorum memorias 139.1565C| liminaque orationibus et muneribus honoravit. Si quis autem ad credendum tardus, beatum virum cilicio usum refragatus fuerit aut negaverit, ad nos veniat, et viso quo utebatur cilicio, et staminea lanea qua omni quadragesima induebatur, quae nos ab his qui secretorum intime conscii erant, quae et nos pro magnis thesauris adquisivimus et servamus, quia Deo nihil est impossibile; quod oculis cernere est, credulitati cor fidele necesse est comitetur.

23.

O quam facilis aditus ad colloquendum, ad convivandum, ad queque commoda perquirenda, omni ordini, omni aetati, omni professioni, pauperi, debili, personae vilissimae, justo, peccatori, erga 139.1565D| beatum virum semper erat! Nulli praesentia ejus deerat, secretarium ejus cunctis patens, fores ejus nulli clausae, subsidia ejus omnibus aderant, ejus dulce consilium nulli deerat. Anniversaria priorum pontificum quo sumptu, quam magnis elemosinis, quanta devotione venerabatur ac recolebat, me tacente hi qui in missis agendis, in pauperibus recreandis et reliquis pietatis usibus sancto pontifici cooperatores frequentissime extiterunt, referant, et 139.1566A| justum digna laude pro divino cultu divinoque servitio extollant, recollentes scriptum: Omnis laus in fine decantatur, et Sapientem dixisse memoretur: Ne laudes hominem in vita sua (Eccli. XI, 30), quoniam quidem in vita hac nihil veri constat, sed cuncta mendatio plena, cuncta caduca, nec potest esse certa laus ubi finis certus non est, cum quisque beatus beatae vitae inseritur, et ei conjungitur, qui est via, veritas et vita; tum vere laudatur, tum vere in memoria hominum vertitur, quia laus et pax et gaudium et honor omnium sanctorum est, quem laudare et benedicere hic quisque incipiens, bono fine consumatur, hincque transiens, quem vere videt facie ad faciem, vere laudat et vere benedicit. 139.1566B|

24.

Episcopi sui temporis aliqui fastu superbiae, aliqui simplicitate cordis, filios secularium sacerdotum ad sacros ordines admittere dedignabantur, nec ad clericatum eos recipere volentes; hic vero beatus neminem despiciens, neminem spernens, passim cunctos recipiebat, neque personam neque genus eligens aut praejudicans, sed id mente fixa retinens: Quia non est personarum acceptor Deus, sed in omni gente qui timet Deum et operatur justiciam, acceptus est illi (Act. X, 34, 35). Vix in omni tempore sui pontificatus annus transiit, quo vel ante diem natalis Dominici vel Quadragesimae tempore statuto antiquitus jejuniorum sabbato, presbiteros, diacones et reliquos aecclesiastici juris ministros non ordinaret, et se eorum precibus subnixe non committeret, 139.1566C| in tantum ut sacerdotum ab eo ordinatorum numerus ultra mille fere procedat, et reliquorum graduum numerositas comprehendi nequaquam possit. Qualis frequentia, quale Dei et omnium sanctorum decus, quanta populi tociusque cleri leticia, quocienscumque beatus pontifex vel missas publice dicebat, vel aliquarum novarum aecclesiarum novam dedicationem exercebat, vel benedictiones divinorum graduum adimplebat, quis dicere, quis valeat enarrare? Ipse autem ad tanta officia peragenda in hominum faciebus et in publico, auro cunctisque praeciosis margaritis, gemmis et lapidibus circumamictus ac decoratus, intrinsecus induebatur occulte, ut supra diximus, durissimo asperrimoque cilicio, videlicet interiori 139.1566D| homini interiora et spiritualia exhibens, ut in eo posset Christus per fidem habitare, exteriori vero ea quae ad cultum consuetum pertinent sine typo superbiae et sine inanis gloriae elatione perficiens.

25.

Tertius Otto, divus imperator, usque ad ultima fere tempora domni Adalberonis Mettensium beati pontificis imperavit, et in Romana urbe totum pene vitae suae tempus exegit; unde sic imperii sui 139.1567A| regna et patriae devastabantur, quo vix subsistere aut vivere ipsis etiam primatibus, pontificibus, et majoribus regnorum facultas esse posset. Cujus periculosissimos procinctus et miseranda rapinarum discrimina hic beatus et semper memorandus Adalbero data sibi a Deo sapientia datoque animi ingenio semper et ipse evasit, et commissam plebem eripere maximi habuit, dum, quantulocumque adjutorio a filiis aecclesiae accepto, plurima autem et pene cuncta pecuniae patrimoniorumque suorum redibitione distracta, per omnes fere annos huic vix ferendo servitio et importabilibus ferendis xeniis undecumque compilata transmittere; justius leviusque judicans, minora tradere et pauca mittere, quam ipse delicatus et nobilis expeditioni sese committens, et 139.1567B| queque ardua itinera aggrediens, plus suae viae sumptu quam regalis famulatus expensa et nulli indulta pecunia praegravaret. Noverat et sapienti ingenio praevidebat, quoniam quidem, licet esset genere et sanguine nulli mortalium inferior, licet posset, non debere resistere potestati, dicente Domino ac jubente: Reddite Caesaris Caesari (Matth. XXII, 21), videlicet Caesari tributum, vectigal, censum, Deo autem pietatis opera, orationum munia, elemosinarum fructum. Sciebat apostolum imperare ac suadere: Omnis anima potestatibus sublimioribus subdita sit (Rom. XIII, 1); idcirco utilius animae suae subditorumque fore praevidebat, sua quam se pessumdare, terrena distrahere quam spiritualia, meminitque Dominum dixisse, homini nihil prodesse, si totum 139.1567C| mundum lucretur, animae vero suae detrimentum patiatur (Matth. XVI, 26). Anima enim perdita, nihil deest ad perdendum; salva anima, etiamsi census carnalis defuerit, non deerunt divitiae, quas fur minuere non poterit, tinea non demolietur, erugo non consumet, egestasque ejus ditissima locupletabit; erit etiam tamquam nihil habens, et omnia possidens, eritque ei Deus omnia in omnibus, ut in omnibus adimpleatur.

26.

Mandatum Dominicum: Gratis accepistis, gratis date (Matth. X, 8), praesul venerabilis perfectissime adimplens et dum vixit verissime custodiens, numquam pro aecclesiasticis officiis, nunquam pro ordinandis sui claustri ministris, nedum abbatibus monasteriorum, quos usque ad quadragenarium pene 139.1567D| numerum consecravit, pecuniam aut quippiam munus suscepit, symoniacamque heresim ut venenum mortiferum mortemque venenatam semper exhorruit et aufugit. Si quis sane est qui putet in numero ordinatorum ab eo abbatum fidem dictorum nos in scribendo excessisse, dum non tot sint in 139.1568A| Mettensi diocesi monasteria, ducat memoriae, in aliquo eorum duos, in aliquo tres viros patris loco et nomine et dignitate promovisse, ut est indicio hic sacer locus, cui Deo auctore licet indignissimi praesidemus, dum praecedentibus duobus sanctis et venerabilibus patribus, Fingenio ex Hibernia--nam Scotti et reliqui sancti peregrini semper sibi dulcissimi habebantur--et domno Siriaudo ex Gorziae ferulis ad regendum abducto, nos, qui haec scribimus, benedictione hujus beati pontificis tertio loco regimini succedere compulsi sumus. Sancto Trudoni duos, Sancto Adelfo duos, Sancto Felici itidem duos, Sancto Martino ultra fluvium duos; nec adjacet sanctae urbi monasterium, cui benedictionis gratiam datis patribus non contulerit, aut 139.1568B| etiam bis terque, viam patrum illo ingrediente, hoc succedente, repetierit, praeter felicem locum Gorziae; felicem autem non minus ex eo qui in praesentiarum praeest et sanctissime dulcissimeque prodest, quam ex his qui jam beati ad coelestia transmigrarunt, quorum vita inclita et gloriosa proprios libros expetunt, et gesta vere memoranda otium satis longum ad scribendum requirunt. De hujus viri multum honorandi gestis honestissimis ad augendum nostrae materiae decus plurima inserenda judicaremus, et ex actibus ejus satis magnificis venustatem paginae inderemus, sed quia ad votum utilitatemque patriae adhuc Dei gratia superest, adulationis nota inuri timentes, alii tempori vel personae id reservamus. Hic certe domnus et multum venerabilis Immo, post 139.1568C| decessum patris Odelberti a domno Teoderico, sacro pontifice, Gurgitensibus pastor et abbas constitutus, ex omnibus primoribus domus sancti Stephani abbatibus et abbatissis, quos domnus Adalbero praeesse invenit, solus hunc eundem sanctum antistitem supervixit, et interim--quo multum gaudemus--supervivit.

27.

Consecravit etiam noster beatus et electus Deo sacerdos Adalbero Liudulfum Trevirensibus archiepiscopum, vitae magna simplicitate et morum maturitate insignem, quibus viventibus et proprias aecclesias gubernantibus, pacis tempora, vere fatemur, extiterunt, quibus decedentibus, etiam dies in noctium nigerrimam faciem transmutatae, 139.1568D| nihil praeter mortem et mortis discrimina, non dicam viventibus, sed morientibus et vere mortuis praetendunt. Et quos plangere nimia divitiarum opulentia et pacis ingenti et diuturna insolentia noviter defunctos et, ut est in ore vulgi, virides mundus non novit, aridis jam menbris et in cinerem jam redactis, continuis lamentis et lacrimis kalamitate et omni miseria 139.1569A| plenissimis deflentur ac deplorantur. Jam certe in haec nostra, pro dolor! tempora; et utinam ista ipsa tempora nostra non essent! Nam vita odio est, mors vere optatur ut assit, quoniam quidem cui tollitur unde vivat, quomodo vivere velit ignorat, et cui sumptus viae deesse contingit, viam arripere omnino abhorret. Urbes certe depopulatae, vici et villae incensae omnes, viri omnes et feminae et totum promiscuum vulgus ferro, fame, igne pestilentiaque consumtum; multi etiam nobiles in paupertatem et magnam miseriam devoluti, multi gladio perempti, ita ut hodie vere dici possit: Pervenit gladius usque ad animam (Jer. IV, 10). Nam vineae eradicatae, arbores et arbusta excisa; monasteria depopulata; et jam in proximo est, ut, effugatis habitatoribus, servorum 139.1569B| et ancillarum Dei habitacula in solitudinem et heremum vastissimam devenire cogantur. Verum dum adhuc res in dubio est, nec inter compugnantes ac litigantes alicui victoria data est, dum etiam pars parti cedere nescit, trenas has et lamenta tam ingentia alteri scribenda committimus, nosque cuncta pacifica, cuncta dulcissima paginae nostrae indere aggressi, illa tristia et posteris nostris in dies deploranda, ut elegiaco planctu, non dicam cantu, aliquis describat, relinquimus.

28.

Cum igitur beatus vir et Deo dignus sacerdos Adalbero pro meritorum magna praerogativa ut remuneraretur tempus adveniret, ac bono fine et bonae perseverantiae termino consummaretur, et qui 139.1569C| bene vixerat melius et moreretur, licet decessus sanctorum verius transitus de morte ad vitam dicatur, et non possit male mori qui bene vivit: forte fuit, ut Teodericus, frater ipsius nostri pontificis, res quasdam Deo et sancto Arnulfo auferens, diu et multum precibus et legibus tediatus, condictum diem constituit, ut decreto sapientum, cujus jus aut injustitia esset, patesceret ac manifestaretur. Advenit assignata dies (Mai. 1005), et dies illa tota rei ventilandae necessitate consumpta est, quae nimio aestatis fervore omnes qui advenerant adurens, quia hic beatus pontifex, ut sepe diximus, ex genere et nobilitate, ad hoc ex proprii corporis nimia imbecillitate, ultra quam dici posset delicatus et tener habebatur. impaciensque erat omnium laborum: 139.1569D| quod pro omni hujus vitae commodo numquam ferre aggredi aut vellet aut posset, pro Dei et Christi amore et pro creditae sibi aecclesiae utilitatibus subiit, videlicet pondus diei et aestus portare, diei utique illius, cujus caloris nimietas sic intolerabilis extitit, ut nemo recordari posset, se tantum fervorem aut ardorem vidisse per tota temporum vel 139.1570A| annorum curricula, et quod gravius erat, hac tanta importunitate usque in summa vespera consumpta et diducta est.

29.

Quid amplius? Discessum est post colloquium, et tribus aut quattuor miliariis peracta jam die itineri insistere compulsus, Numeniacum usque sine cybo medii Madii tempore pene media nocte devenit, quando dies noctem plus minus triplo magnitudine vincit, et tandem cum ingenti militum manu fesso multum corpore refectioni indulget. Ut vero erat homo cui parcitas victus et cyborum semper contraria extitit, liberalitas et affluentia ab ineunte aetate amica et familiaris, diu multumque et pene usque in lucem sessum est, ingentique letitia inter convivandum usus est cum 139.1570B| clericis, quorum frequentia sibi dum vixit continua et dulcissima erat, cum laicis diversarum dignitatum, nimieque morae, ut post patuit et ut accidere solet, magni et per cuncta tempora dolendi detrimenti causa fuerunt. Nam dum nimis et plus nimis, quod alterius temporis erat, exercitio se dant, tandem ad hospitalia propria pergentes discedunt, atque se sopori tardius justo dederunt; reliqui quidem quod deerat noctis in diem sequentem somno dediti restituerunt. Sed quia dici solet non esse mortem sine occasione, venerabilis pontifex consuetum morem praeterire nolens, quin debitum munus noctis Deo exiberet, vix caput ad dormiendum demiserat, vix sopori aliquantulo membra tradiderat 139.1570C| tenerrima, et ecce surgit ad confitendum Deo super judicia justitiae ejus, devoteque plus solito expensas officii nocturnalis Deo persolvebat; cum subito--merorem suorum abhinc in evum permansurum referam!--sic subito, sic de repente membra beati viri cuncta paralisi resolvuntur, ut nullum ex his suum officium peragere praevalens, terrae totum corpus darent, tantaque velocitas ipsius pessimi morbi in arripiendo extitit, ut nullus casui illius succurrere ex astantibus clericis posset, antequam beati viri corpus solo prosterneretur.

30.

Accessum est ergo quam citius potuerunt, et ecce sub tanta velocitate neque os neque pes, non manus aut lingua, aliquid sui officii implere praevalebat. Deportatus est ad lectum manibus discipulorum, 139.1570D| perstititque triduo non loquens nec aliquem intendens, donec tertio die pulsatus Dominus suorum precibus--nam non solum ex proprio episcopio, verum ex multarum regionum angulis viri et feminae, monachi et monachae, etiam ipsi solitarii et heremitae propositum nimiis doloribus et inedicibilibus meroribus frangentes accurrerunt, et ut suo fideli 139.1571A| vocem et sermonem Deus omnipotens redderet optinuerunt. Accurrit et dux Teodericus, frater ipsius pontificis; affuerunt et comites primariique militum suorum, nobiles et ignobiles; cuncti ex urbe suburbiis, agris, villis et oppidis irruentes clamabant se miseros, se omni felicitate indignos, qui tali pastore orbati destituebantur; lupos omnesque malas bestias adesse pro foribus, quorum morsibus usque ad ipsam necem dilaniandi paterent, vocibus intolerabilibus ingeminabant.

31.

Praesul venerabilis, auditis his animo quidem et spiritu conturbatus, et ad pietatem sibi ingenitam commotus, in multas lacrimas resolvebatur, et quod multae adversitates populum post mortem suam insecuturae essent, sicut sepe incolumis praedixerat, 139.1571B| nunc infirmus et transitui suo satis, heu nobis! proximus praedicebat. Dicebat, suas magis infelicitates ut deflerent, se magis lamentarentur, nihil novi adesse, debitum primi parentis nulli indulgendum, dum his qui nullius debiti obnoxius erat, Christus Deus et Dominus noster, ipsa mortis acerrima discrimina experiri et pati non refugisset. Ipsa ergo infirmitate oppressus, per aliquot dies in eodem vico Numeniaco jacuit, donec invento communicatoque in invicem consilio, a clero plebeque ad urbem propriam deportatus, a multis quidem devectus, a plurioribus susceptus, dicere possibile non est, quantae voces, quanti clamores, viduarum, orphanorum, virorum clarissimorum, honestissimarum feminarum, ad alta aera protendebantur. Monachorum et 139.1571C| sanctimonalium, quorum fruges maxima in manipulos perplures et non numerandos ipsius ejusdem pastoris diutino continuoque labore et sudore exurrexerat, pudore ordini suo debito nimiis doloribus postposito, omnis sexus et aetas accurrens et ut verius dicam irrumpens: Heu! inquit, heu! quid tanto patre orbati, quid tanto pastore destituti, plebs, clerus, ordo monachilis utriusque sexus, tibi omne quod sapiebas quod vivebas magis dilectus, quid aget, quo se vertet, cui subjiciendus relinquitur?

32.

Ipse vero dilectus Deo pontifex consueto semper sibi more extensa manu signo crucis omnes non semel, non bis tantum, sed quousque sancti Stephani prothomartiris aecclesiam deportatus intromitteretur, Deo commissam plebem commendare 139.1571D| non desinebat. Jusserat autem, ut primo ante sancti Stephani altare, post cunctis oratoriis domus diductus deveheretur, ibi se suumque populum Deo orationibusque sanctorum precibus depositis committere, prout poterat, prout virium possibilitas aut imbecillitas permittebat, studuit. Hinc bajulorum manibus episcopalibus tectis introductus, lecto deponitur, et ut competebat infirmitati ejus, subsidium necessarium familiareque ei impenditur. Elemosinas 139.1572A| ex propriis rebus Numeniaco expendere coepit, sed Metti sic complevit, ut quicquid se habere recordabatur, nihil reservaverit, si quid vero remansit, avaritia potius suorum quam pii pastoris incuriae deputandum est. Quidquid auri argentique, palliorum, vestium preciosarum habere poterat, non modo proximis et vicinis, verum servis Dei longe manentibus mittere curavit, et ut pro remedio animae suae proque cotidianis excessibus, sine quibus vix aliquis aut nullus vivit, exorarent et apud pias Divinitatis aures interventores fierent, deprecabatur.

33.

Nam beato Martino Turonis, sancto Dionisio Parisius, sancto Remigio Remis, sanctae Mariae Virduni, sancto Petro Coloniae, multisque aliis per Franciam superiorem inferioremque sanctis xenia 139.1572B| honorificentissima mittens, patronos sui itineris quo pergebat adquirere, prout poterat, festinabat, et de mammona iniquitatis amicos, qui se in tabernacula aeterna reciperent, lucrari maturabat. In hac denique tanta infirmitate constitutus, hoc egritudinis onere praegravatus, coelum ac coelestia suspiriis continuis petere, oculis ipsis et spiritu sedulo non cessans, multo majora se promeruisse ore et corde semper fatebatur, dum etiam secundum apostoli dulcissimum adhortatum ipsis sanctis pro gloria aeterna et perpetua corona certantibus non sint condignae passiones hujus temporis, ad futuram eandem gloriam, quae revelabitur in eisdem sanctis (Rom. VIII, 18), et utinam in nobis, licet indignis et non merentibus. Sancti Job et Tobiae venerabilis 139.1572C| patientiam, sufferentiam, reliquorumque sanctorum patrum veteris novique Testamenti reminiscens, qui ludibria et verbera experti, insuper et vincula et carceres, distenti etiam sunt non suscipientes redemptionem, ut invenirent meliorem resurrectionem. Beati etiam servuli recordabatur, et semper merita praedicabat, qui ea qua is idem noster felix defixus infirmitate, infirmitati virtutes adnectens, ipsius Jesu Christi Domini nostri, in ipsius beati obitus articulo, meruit visitatione consolari, et ymnidicorum angelorum voces in coelo resonare audiens, quid virtus in infirmitate perfecta, quid patientiae lenitas adipiscatur, posteris imitanda dereliquit. Nam beatus vir et venerandus sacerdos Adelbero, ut acervus meritorum ejus etiam per infirmitatis 139.1572D| pondus in perfectionem usque deveniret, et in virum perfectum plenissime succrescens exurgeret, qui temptationes illatas semper pie sufferens, ut acciperet vitae coronam, quam repromisit Deus diligentibus se, aegritudine hac tam valida, tam ingenti depressus jacuit a! omnibus dextrae partis membris gravissima paralysi resolutus, nullius officii vigore aliquo modo compos existens, solius linguae ministerio nactus, laudes Creatori suo Deo Patri et 139.1573A| redemptori suo Deo Filio et illuminatori suo Deo Spiritui sancto indefessa sedulitate referebat.

34.

His ergo bonorum actuum fructibus, his beatae conversationis studiis commerciis Deo diu commendatus spiritus, coelo repetita anima 19 Kalendarium Januariarum die, felix migravit ad eum, quem devotissime sitiens diebus quibus umquam vixerat adesse sibi concupierat, et cui jungi indefessis precibus et vocibus indefessa bonorum operum assiduitate elaboraverat. Erat prima hora sextae feriae, quando civitatis omnis populus et pro fidei consueta reverentia et pro adventus Domini dignitate ad aecclesias sanctorum sacro et honesto more concurrerant, et orationum ac missarum ritui et obsequio insistebant. Fit ecce strepitus concurrentium, fit clamor ad 139.1573B| alta decessu pii pastoris, lacrimosis suspiriis plebs omnino gemebunda et mestissima Deo commendare festinat, atque transitum ejus digna veneratione et digno cultu prosequitur. Dantur Deo preces et laudes pro debito, dantur patri piissimo luctus et fletus pro pietate, quia et patri debent, ut orent pro animae absolutione et commendatione, et sibi debent, ut lugeant pro dilecti et multum dilecti recessu proque detrimento absentiae et discessus ejus; qui licet hinc abiens coelestia diu petita promeruerit, hos quos relinquebat, quia ex magna cotidianorum colloquiorum dulcedine ac mutuae affabilitatis consuetudine in nimios luctus amarissimosque dies se deventuros clamoribus quibus plus poterant ingeminabant.

35.

Interim circa beati viri corpus exuviis rite 139.1573C| peractis, lotis ex more sacris justi membris, induto pontificalibus vestibus et ipsis pretiosis, ut nullus unquam sic pretiosis clericorum, abbatum, monachorum, laicorum diversarum dignitatum et etatum prosecutione lamentabili lugubrique ad ecclesiam matrem devehitur, atque sancti Stephani, prothomartiris pretiosissimi levitarumque praecipui, ante altare deponitur. Ibi tota quae supererat parte diei, tota etiam sequenti nocte a clericis non urbanis et regularibus stipendiariisque domus tantum, verum suburbanis et ex forensibus, quorum magna et copiosa multitudo undecumque convenerat, vigiliis consuetudinariis et psalmis magna devotione celebratis, obsequiis sanctissimis frequentabatur. 139.1573D|

36.

Sequenti die, quae sabbati dies dicebatur (Dec. 15), celebratis missis oblationibusque Deo magna reverentia datis, et usque in horam nonam pro commendatione felicis animae officiosissime exhibitis votis et precibus, elevantes venerabile corpus, per mediam urbem versus meridiem extra murum devehunt ad locum, quem ipse a fundamentis construens, inicium suorum operum, mox ut episcopus est effectus, iniciaverat, quem et Deo et sancto 139.1574A| Symphoriano praeparaverat, quo et se sepulturae tradi jusserat; qui etiam locus multis sanctorum praedecessorum suorum pontificum Mettensium corporibus insignis et celebris habebatur et habetur. Nam sanctus Aeplicius sanctitate et antiquitate inter suos coepiscopos satis clarus, nostris etiam temporibus multis et multorum revelationibus cujus meriti sit manifestatus, ibidem requiescit. Domnus Papolus, cui sanctus Arnulfus in episcopatu successit, qui eidem loco multa praediorum beneficia contulit, et beatus Goericus, nostris temporibus mirabilis miraculorum operator, et sanctus Godo, germanus ejusdem pontificis Goerici, qui sancti Arnulfi etiam sanguine et carne affines in episcopatu successerant, domnus Aptatus, domnus Felix, reliquique 139.1574B| quam plurimi sacerdotes ejusdem urbis honorabiliter ibidem humati venerantur. Quorum amore et loci amoenitate hic beatus pontifex illectus, sepeliri eo loci mandavit.

37.

Denique depositum corpus ante sancti Symphoriani martyris altare, etiam dominica quae advenerat nocte ac die (Dec. 16), et usque in vespertinam pene horam quarti a transitu diei, quae secunda feria habebatur (Dec. 17), magno concursu fidelium multaque devotione frequentabatur, ita ut noctu et interdiu congregationes sanctorum se invicem praevenire dulci invidia pro caelebrandis vigiliis et summis studiis festinarent. Tandem adveniente fratre ejus Teoderico, et detrimenta sua ex morte germani mox futura quasi praesentia multum deplorante, 139.1574C| accurrente etiam domno Bertaldo Leuchorum venerabili pontifice, qui quod sic leniter dulcissimeque ab eodem enutritus sit, donec ad apicem pontificatus proveheretur, satis vocibus et fletibus recolens et revolvens, caelebratis missarum sollempniis, sepulturae dilecti sibi corpus tradidit, et spiritum animamque Deo datori multa satis sollertia et devotione commendavit. Sepultus est juxta altare sancti Symphoriani martyris venerandi ad levam, sicut jusserat; videlicet ut sapiens utilia semper cogitans salubriaque pertractans, haec aliaque quae sancta erant et sunt adinveniens, hoc inter reliqua mandavit et constituit, ut sic proximum sanctis sanctorum sepultura ejus fieret, quo sacerdos ad celebranda sacrosancta mysteria mensae adstans divinae, ejus jugiter 139.1574D| memoretur, cujus tumulus corporis prae oculis venerandus habetur et cernitur. Suscepit episcopale officium, anno ab Incarnatione Domini nostri Jesu Christi 984, 17 Kalendas Novembris; ordinatus est eodem anno 5 Kalend. Januarii. Transiit ex hac luce ad beatam vitam et veram lucem anno Dominicae Incarnationis millesimo quinto, indictione 3 regnante Heinrico rege, anno regni sui 6, coelo autem terra marique regnante et imperante Deo et 139.1575A| Domino nostro Jesu Christo, cui cum aeterno Deo Patre et aeterno Deo Spiritu sancto est laus perpetua, honor indeficiens, jugis gloria, ineffabilis claritas, incomparabilis magnitudo, dignitas infinita; qui est 139.1576A| beatitudo omnium sanctorum, qui est salus infirmorum, qui est remissio peccatorum, qui est salus viventium, qui est resurrectio mortuorum, et nunc et semper et per omnia saecula saeculorum. Amen.

EPITAPHIUM ADALBERONIS.

139.1575|
139.1575B| Lector, fige gradum, qui voto tendis in altum,
Istic et caute scribta notando lege,
Taliter ut vitam studeas servare quietam,
Qualiter hic gessit, quem brevis urna capit.
Hic civis egregius, regali stirpe decorus,
Servatur tumulo, usque resurgat humo.
Hic pater et pastor mitisque per omnia doctor
Nomine Adalbero fulserat eximio.
Annis hic binis feliciter atque vicenis
Mettensi dominae prefuit ecclesiae,
Sectator legum, rectissima norma minorum,
Precessit facto, suasit et eloquio.
Gemmis virtutum discretus duxerat aevum,
Tractavit cunctos ut proprios genitos.
Virgineos coetus monachorum hic pater almus
139.1575C| Dilexit, lubricis praetulit et laicis.
Pes fuerat claudo, lucens et semita caeco,
Consolans tristes et refovens inopes;
Nulli difficilis, nisi forte per avia pronis;
Hos tamen ipse pius rexerat in melius.
In Domini laudem sibi mercedemque perhennem
Erexit multas struxit et aecclesias.
Hoc templum fundans multo et sudore laborans,
Servitium Domini hic statuit peragi,
Sed non ut voluit, quia mordax finis ademit.
Heu sors dira necis, quae tulit hunc superis!
Quem plangit populus, quem luxit multa juventus,
Patres et nati, servulus et Domini.
Hic quartodecimo mensis sub sole Decembris
139.1575D| Decedens mundo, se dedit Altithrono.
Lector: Hujus culpae Deus auctor, dic, miserere! --
Vivat et in Christo! clamitet omnis homo.
O Ratramne pater, venerabilis ore magister,
Dulcis, care, decens, facunde benigneque, prudens,
139.1576B| Signifer in castris, civium dux tempore pacis,
Virtutum fama vulgate per avia cuncta,
Aspice nunc oculo quae sunt hic scribta sereno.
Scribsi tantorum tibimet formas numerorum;
Elige de multis, quos ad tumbam senioris
Dilecti vobis et cunctis scribere possis.
Si qua sonant lepide, placeant, pater alme;
Dure quod resonant, hoc clausa silentia condant.
O senior dulcis super omnia nectara mellis,
Memet Cuonradum celso tibi sterno pusillum,
Et rogo, sancte pater, quo non est sanctior alter,
Ut cum finieris versus non valde politos,
Dicas corde bono: Qui fecit vivat in almo. Amen.
¶
  139.1576C| VERBA LIBRI:
Cum juvenis splendens fueram, mutuatus adibam
Coenobium sanctum celso Nabore sacratum,
In quo praeclari multa et virtute probati
Insignesque viri desudant laude perhenni;
In quo pax radiat magna et sapientia regnat.
Moribus et sanctis concordia fulget in illis.
Illuc cum veni, felicem me reputavi;
Namque capite et cauda portavi tergora nuda,
Undique nudus eram; sed mox vestitus abibam.
Non te sicut me decoratum credo, Lucane,
Nec te Constantinus habens vestivit honore
Ut me Cuonradus, qui sit semper benedictus;
Cujus sic studiis signis fulgesco novellis,
139.1576D| Margine deque meo nunc plura problemata pango;
Quae quicumque legis, dic: Vivant semper in altis
Sancto Nabori famulantes sorte perhenni.
O quicumque libens versus aspexeris istos
Undique et adpositos, utiles, et jure legendos,
Dic: Cuonrado sit vita salusque misello.

• MONITUM. Adalberone II, qui annis 984-1005 Metis sederat, defuncto, Theodericus dux filium Adalberonem III fratri successorem instituit, parvulumque adhuc curae Theoderici, fratris Kunegundae reginae, commisit. Qui potestate sua abusus cathedram episcopalem ipse invasit, et potestate fratris sui, Heinrici ducis, fisus, cum an. 1008 Trevirensis quoque cathedra Liudulfo mortuo vacasset, ejus occupandae causa contra Megingozum archiepiscopum a rege institutum et Theodericum ducem bellum iniit, quod vario rerum eventu usque ad an. 1012 processit, et nonnisi an. 1017 vera pace compositum esse videtur. Medias igitur inter turbas, quibus tota Lotharingia devastabatur, Constantinus, monasterii S. Symphoriani extra muros Metenses abbas, Vitam Adalberonis II scribendam suscepit. Impellebat eum recordatio melioris aevi et gratus in defunctum animus, quem monasterii sui restauratorem venerabatur, cui ipse quondam comes assiduus tam ad mensam quam in morbis pauperum curandis adhaeserat, cujus beneficio anno 1004 monasterio S. Symphoriani abbas praefectus erat, cui aegrotanti et morienti Numeniaci et Metis astiterat, cujus defuncti cilicium et stamineam pro magnis thesauris acquisita religiosissime servabat, quem denique in ecclesia S. Symphoriani sepultum precibus assiduis Deo commendandum susceperat. Opus magna devotione sed stylo nonnunquam diffusiori exactum, plura continet memoria dignissima, et rerum potius quam temporis ordinem sequitur. Scripsit auctor aliquot post Adalberonis et Liudulfi Trevirensis obitum annis peractis, superstite Immone abbate Gorziensi, necdum firma pace regionis composita, Heinrico II rege, non imperatore; igitur anno circiter 1012, et exemplo suo paulo post Alpertum, monasterii S. Symphoriani tunc monachum, ad scribenda gesta pontificum Metensium Constantino nostro dicata, accendit. Quo anno bonus abbas obierit, non plane constat. Tres libri codices supersunt: 1) C. bibl. regiae Parisiensis n. 5673, mbr., in-4º minori, saec. XI, Constantini manu scriptus aut dictante eo exceptus, paucisque in locis correctus, quem Parisiis anno 1839 evolvi, et editione nostra exprimendum curavi. Continet nihil praeter Vitam et epistolam Hildewardi Halberstatensis episcopi ad Adalberonem scriptam. 2) C. bibl. ejusdem n. 5294, mbr., saec. XI, in-fol., liber olim Sancti Symphoriani Metensis coenobii, Constantini nostri jussu Bettonis harundine exaratus; Vita hic ex priore codice transcripta et manu alia passim correcta, aeque ac illa Constantini auctoritatem praeferre videtur. Cui plurimum consentit: 3) C. bibl. ducalis Guelferbytanae inter Augusteos 76, 14 signatus, mbr., saec. XI, in-fol., quem aeque ac regium n. 5294 Waitzius noster cum editis contulit. Quibus subsidiis ita usus sum, ut codicem primum ad litteram expressum nonnisi rarissime reliquorum ope corrigerem. Hildewardi litterae in collectione nostra Epistolarum edendae reponuntur. In fine Epitaphium Adalberonis a Kuonrado, S Naboris ut videtur monacho, compositum, quod Baluzius olim in Miscell. IV, 554, ex codice Colbertino n. 1682, auctoris nomine celato, ediderat, ex eodem codice in bibl. regia Parisiensi n. 8088 signato, saec. XI, in-fol., una cum ineditis Kuonradi carminibus, quibus epitaphium Ratramno abbati offert et sacram ipsius vitam exponit, proferimus.

p. 1576D