Vita Columbani (Jonas Bobiensis), J. P. Migne
PROLOGUS AUCTORIS. AD BOBOLENUM ET WALDEBERTUM ABBATES.
(1011B)
1. Dominis eximiis et sacri culminis regimine decoratis religionisque copia fultis Boboleno et Waldeberto Patribus Jonas peccator. Memini me ante hoc ferme triennium fratrum conniventia flagitante, vel B. Bertulfi abbatis imperio jubente cum apud eos Apenninis ruribus vacans in Ebobiensi coenobio morarer fuisse pollicitum, ut almi Patris Columbani meo studerem stylo texere gesta; praesertim cum hi qui eo fuerunt in tempore, et penes ipsum patrata viderunt, quam plurimi penes vos superstites sint, qui nobis non audita sed visa narrarent, vel quae etiam nos per venerabiles viros Attalam et Eustasium didicimus: quorum primus (1011C)Ebobiensis, secundus Luxoviensis coenobii, quo vos praesules existitis, ejus successores fuerunt, qui magistri instituta suis plebibus servanda tradiderunt. Quorum vitam utcunque quivimus in postmodum deprompsimus, seu plurimorum quos cluentia memorabiles reddidit.
2. Sed quae praedictorum fratrum agapis vel Patris praedicti praecepto conjiciens rebar liquido exuberari, multum me ego ad hoc opus imparem reperio. Si enim me in hoc opere nequaquam indignum judicassem, olim jam ad ea texenda temerario (1012B)quamvis conatu aggressus fuissem. Quanquam me et per triennium Oceani per ora vehat et scabra lintris adacta, has quoque scatens molles sectando vias madefacit saepe et lenta palus Elnonis plantas ob venerabilis Amandi pontificis ferendum suffragium, qui his constitutus in locis veteres Sicambrorum errores evangelico mucrone coercet. Erit tamen commissi operis, venerandi Patres, vestri arbitrii cultus, ut si aliqua minus rite prompta decore facunditatis caruerint, vestris phaleramentis decorentur, ut legentibus apta fiant, ne dum meam imperitiam in eloquio exhorrent, cum dictis facta non exaequentur, sanctorum virtutes fastidiose ferendo non imitentur: et cum ad paratum opus ovantes manum tetenderint, mox sentium asperitate cruentatam (1012C)nitantur subtrahere. Quibus dicendum est nantes solere post ima gurgitum fractis viribus ripae redditos, cum alia defuerint subsidia, festino conamine sentes apprehendere; et divitum fauces cum aliae dapes redundent, saepe agrestia desiderare; et plerosque musicorum omnium, organi scilicet, psalterii, cytharae melos aures oppletas, mollis saepe avenae modulamini auditum accommodare.
3. Et si me quempiam laudare repererint qui adhuc superis junctus sit, non me adulatorem putent, sed rei bene gestae dissertorem; nec favere cuiquam (1013A)quam panegyrico carmine, sed digna memoriae commendare. Nec adeo [ Fort. ideo] quisquis superest tumescat, si a me largita Conditoris dona narrata videat, ne elationis stimulo sincerae mentis soliditatem corrumpat. Nulli quippe dubium est quod adulator polluat mentes decore plenas virtutum, sicut ad Israël per Isaiam Dominus loquitur: Popule meus, qui beatum te dicunt, ipsi te decipiunt, et viam gressuum tuorum dissipant (Isa. III). Sapientem enim, ut vulgo dicitur, falsa laus increpat, vera ad meliora tendere provocat. Adornet ergo eos in eo quod bene gesserunt fama laudabilis, increpet ne maculet amittendo fervorem tepor vituperabilis. Caveant alii si dignum imitatione quid gesserint, ne sibi inpostmodum perniciosae elationis damna (1013B)attrahant ex commemoratione patratae virtutis. 4. Inserimus ergo illa quae a veris assertoribus experti sumus fuisse patrata, et praetermittere negligentiae deputavimus; multaque praetermissa quae ex toto nequaquam meminimus, et pro parte scribere nullatenus ratum duximus. Quae sunt ergo posita duobus libellis interscidi, ut uno volumine legentibus fastidium amputarem. Primus B. Columbae gesta perstringit, secundus discipulorum ejus Attali et Eustasii, vel caeterorum quos meminimus vitam edisserit. Ergo ea vestro libramine pensanda censemus, ut a vobis sagaci examinatione probata, a caeteris ambiguitatem pellant. Nam si quippiam aliquis non rite distinctum ac de industria corrupta reperit, rejicienda judicabit, praesertim si doctorum facundia (1013C)fultus, affatim scientia oppletus abundet. Noverit tamen nos non ad hoc vestigia tendere, ut nos putemus doctorum gressibus coaequari. Illi rore eloquentiae madentes, virides campos flore pinxerunt, nobis vix arida tellus arbusta gignere novit. Illi ditis balsami lacrymam ex Engaddi, floresque aromatum ex Arabia [ Supple habent]; nobis ex Hibernia vix butyrum pinguescit. Illi piper nardumque sumunt ex India, nobis pennifera juga, Apennina juga, quo zephiris rigescunt frigora flabris, vix tandem saliuncam praebent. Illi pretiosi lapidis varietate gloriantur, nobis temerarium videtur Galliae succino gloriari. Illi poma palmarum magnopere peregrina dirigunt, nobis Auso niae [ Surius, Ausonium] juxta poetam sunt mitia mollis castaneae poma. Valete, almi Patres veri vigoris atque (1013D)roboris, Deo dicati aeterno. Amen.
PRAEFATIO. 5. Rutilans atque eximio fulgore micans sanctorum praesulum atque monachorum doctrina, Patrumque solertia, nobilium virorum condidit Vitas doctorum, scilicet ut posteris alma redolerent priscorum exempla. Egit hoc a saeculis rerum Sator aeternus, ut suorum famulorum famam commendaret perennem, ut relinqueret futuris saeculis de praecedentium meritis, vel (1014A)imitanda exempla vel memoriae commendanda, et ut ventura soboles gloriaretur de praecedentium meritis. Quorum beatus Athanasius Antonii, Hieronymus Pauli et Hilarionis, vel caeterorum quos cultus bonae vitae laudabiles reddebat; Posthumianus vero, Severus et Gallus Martini egregii pastoris nostris eorum memoriam dimisere saeculis: plerique aliorum, quos aut fama, aut bonorum exempla operum, vel virtutum monimenta commendaverunt, ut sunt columnae Ecclesiarum, Hilarius, Ambrosius, Augustinus, qui inter tot saeculi turbines, et fluctuante mundo statum Ecclesiae sustentarunt, ne flatu adversante iniquo, haereticorum procella quatiente, veram fidem haeretica adversitas macularet. Quorum nos exempla, temerario licet conatu secuti, nec meritorum supplemento, (1014B)sed fidei favore suffulti, non elucubranti scientiae fonte referti, tanti Patris nostri vitam saeculis refulgentem sequentibus cupimus enarrare. Erit tamen nostrorum arbiter dictorum virtutum Largitor immensus, qui illi et gratiae suae munera et vitae perennis largitus est coronam. INCIPIT VITA. 6. Columbanus igitur, qui et Columba dicitur, ortus est ex Hibernia insula in extremo Oceani sita cujus insulae situs, ut ferunt, amoenus ac diversarum capax nationum, caeterorum caret bellis populorum. Hanc Scottorum gens incolit, gens quanquam absque reliquarum gentium legibus, tamen in Christiani vigoris dogmate florens, omnium vicinarum gentium fide praepollet. Natus est ergo hic Columbanus inter primordia (1014C)fidei gentis illius, ut fides quam infecundam ex parte gens illa habebat, suo ac sodalium suorum munimine cultu uberi fecundaretur. Sed priusquam lucem vitae praesentis caperet, quid ante ejus ortum actum sit, non est silendum. Nam cum ejus genitrix jam conceptu alvo gravida teneretur, subito per intempestam noctem sopore depressa vidit ex sinu suo rutilantem solem et nimio fulgore micantem procedere, et mundo magnum lumen praebere. Haec genitrix postquam sopore membra laxavit, et caecas mundo surgens aurora repulit tenebras, apud semet intra clauso conamine pensare coepit: et ex gaudio tantae visionis vim sagaci animo trutinans, vicinorum solaminis supplementum petit, quos doctrina solertes (1014D)reddebat, quaerens ut tantae visionis vim sapientum corda rimarentur. Tandem peritorum libramine responsa recepit, se egregiae indolis utero tenere virum, qui et suae saluti utilia, et proximorum provideret utilitati opportuna. Hunc mater postquam edidit, tanta custodia servavit, ut vix eum vel cognatis parentum reliquorum moribus crederet, quoadusque vita puberis ad boni cultus operis, Christo duce sine quo nihil boni agitur, aspiraret. Nec immerito solem fulgentem suo e sinu procedere mater conspexit, qui (1015A)in matris universorum Ecclesiae membris instar Phoebi claro fulgore micat, Domino dicente: Tunc justi fulgebunt sicut sol in regno Patris eorum (Matth. XIII). Sic Debora precantis voce ad Dominum, Spiritu sancto monente, olim loquebatur, dicens: Qui autem diligunt te, sicut sol in ortu suo splendet, sic rutilant (Judic. XV). Aetherea etenim axis siderum distinctione flavescens, de frequentia celebrae [celebris] lucis speciosior est: sicut diei lux Phoebi aucta splendore mundo amoena refulget, ita corpus Ecclesiae Conditoris ditata opibus, sanctorum augmentata numero, et scientiae religione nitescit, ut ex frequentia doctorum pullulent lucra subsequentium. Et ut sol vel luna astraque omnia noctem diemque suo nitore nobilitant, ita sanctorum (1015B)merita sacerdotum Ecclesiae monimenta roborant. 7. Peractis itaque infantiae annis, in pueritiae aetate pubescens, liberalium litterarum doctrinis et grammaticorum studiis, ingenio capaci dare operam coepit: laboremque per omne pueritiae vel adolescentiae tempus exercens, usque ad virilem aetatem uberi intentione defixit. Sed cum eum formae elegantia, praesertim corporis candore pubertas nobilis omnibus gratum redderet, coepit contra eum tandem antiquus hostis letifera tela laxare, ut quem tanto ingenio crescere cerneret, suis eum laqueis valuisset irretire. Aggressusque lascivarum puellarum in eum suscitavit amores, praecipue quas forma corporis perfunctorio decore, horrendo desiderio in miserorum animos (1015C)solet immergere. Sed cum se egregius miles tantis telis undique urgeri conscpiceret, et dimicantes secum callidi hostis versutias se contra erigere conspexisset, et per actus fragilitatis humanae cito ad procliva posse labendo demergi, ut Livius ait, nullum esse tam sanctum in religione, tamque custodia clausum, quem penetrare libido nequeat; evangelicum clypeum laeva tenens, ensemque ancipitem dextera ferens, contra imminentes cuneos hostium pugnaturus paratur pergere, ne frustrato labore B. Columbanus quem potissimo ingenio desudaverat in grammatica, rhetorica, geometrica, vel divinarum Scripturarum serie, in saeculi illecebris occuparet: daturque adhuc locus stimulis urgendis.(1015D)
8.Cum jam haec penes se volveret, venit ad cujusdam religiosae ac Deo dicatae feminae cellulam: quam cum prius humili voce salutasset, postea castigatione juvenili ut poterat hortari aggressus est. Quae videns crescentem in adolescente vigorem: Ego, ait, utcunque potui, ad bellum progressa exivi. En duodecim annorum tempora volvuntur, quibus et domo carui, et hunc peregrinationis locum expetivi, et nunquam deinceps Christo praesule saeculo militavi; aratrum manu tenens, retro non respexi, et nisi fragilis sexus obstasset, mari transacto, potioris peregrinationis locum petissem. Tu vero adolescentiae flammis aestuans, natale solum incolis; ad fragiles voces, velis (1016A)nolis, fragilitate attrahente, aurem accommodas, et vitare te femineum sexum libere credis? Non reminisceris suasum Evae, Adae lapsum, Samson a Dalila seductum, David a pristina justitia pulchritudine Betsabee corruptum, sapientissimum Salomonem mulierum amore deceptum? Perge, inquit, o juvenis, perge, evade ruinam per quam multos comperis corruisse. Declina viam quae inferi ducit ad valvas. Hujus ergo dictis pavefactus adolescens, et ultra quam adolescentem terreri crederes, grates taliter increpanti refert, sodalibusque valedicens iter arripuit: materque ejus dolore stimulata precatur ut non se relinquat. At ille: Nonne, inquit, audisti, Qui amat patrem aut matrem plusquam me, non est me dignus (Matth. X)? Obstanti matri et limini ostii inhaerenti (1016B)postulat ut se ire sinat. Illa ejulans et pavimento prostrata denegat se permissuram; ille limen matremque transiliens, poposcit matrem ne moerore solvatur, dicens se nunquam deinceps in hac vita videndum, sed quocunque salutis via iter pandat, se progressurum.
9. Relicto ergo natali solo, quem Lagenorum terram incolae nuncupant, ad virum venerabilem nomine Silenem perrexit, qui eo tempore singulari religione et Scripturarum sacrarum scientiae flore inter suos pollebat. Quem cum vir sanctus ingenii sagacis esse viderèt, omnium divinarum Scripturarum studiis eum imbuit: ita tamen, ut fieri assolet, colludendo magister discipulos sciscitari conatur, ut de suo ingenio (1016C)cognosceret vel flagrantem ubertatem sensuum, vel negligentiae somno torporem; coepitque ab eo ex difficilium quaestionum materia sensus quaerere. At ille pavido, quanquam tamen sagaci ex pectore, ne inobediens magistro appareret, non coenodoxiae tactus vitio, sed magistro parendo, vice versa objecta sibi elucubrabat, memor illius Psalmographi praeconii: Aperi os tuum, et ego adimplebo illud (Psal. LXXX). Tantum ejus in pectore divinarum thesauri Scripturarum conditi tenebantur, ut intra adolescentiae aetatem detentus, Psalmorum librum elimato sermone exponeret; multaque alia, quae vel ad cantum digna, vel ad docendum utilia, condidit dicta. Dedit deinde operam ut monachorum necteretur societati, et monasterium cujus est vocabulum Banchor (1016D)petiit, in quo virtutum praesul ubertate cluebat B. Commogellus, egregius inter suos monachorum Pater, quique religionis studio et regularis disciplinae cultu praecipuus habebatur, ibique orationibus et jejuniis vacare coepit; et jugum Christi, quod deferentibus leve est, super se ferre, semetipsumque sibi abnegando, ac crucem suam tollendo, Christum sequi: ut qui aliorum doctor futurus erat, ipse quod doctrina didicerat, in sui corporis mortificatione ferendo, uberius exemplo monstraret; et qui aliis implenda fore docturus erat, ipse prius impleret. Peractis itaque annorum multorum in monasterio circulis, coepit peregrinationem desiderare, memor illius Dominici (1017A)imperii ad Abraham: Exi de terra tua, et de cognatione tua, et de domo patris tui, et vade in terram quam tibi monstravero (Gen. XII). Confessus igitur venerabili patri Commogello cordis ardorem, et ignitum igne Domini desiderium, de quo igne Dominus loquitur: Ignem veni mittere in terram, quem volo ut ardeat (Luc. XII), ardentem Patri patefaciebat affectum, sed non ita in Patre reperiebat responsum ut sua petitio anhelabat. Erat enim venerabili Commogello durum tanti solaminis pati dispendium. Tandem tamen aspirare coepit et cordi anteponere, ut non plus suae necessitati studeret quam aliorum utilitati opportuna quaereret. Nec sine Omnipotentis arbitrio fiebat, qui tironem suum ad bella futura erudierat, ut de ejus victoria gloriosos referret triumphos, (1017B)laetasque victorias de caesorum hostium reportaret phalangis. Vocatumque eum abbas, tristem licet sibi, tamen aliis utilem depromit sententiam, se et pacis vinculum, et solaminis supplementum comitesque itineris, quos religio claros reddebat, largiturum.
10. Collecto sane fratrum coetu, omnium orationum suffragium postulat, ut venturo itineri solamen largiatur, pietatisque tribuat affectum. Vicesimum ergo aetatis annum agens, arrepto itinere cum duodecim comitibus, Christo duce ad littus maris accedunt. Ibi Omnipotentis misericordiam praestolantur, ut si suae voluntati inhaereret conceptum consilium, effectus ejus nutu perficiatur: agnoscuntque secum clementis Judicis voluntatem adesse, (1017C)carinamque ingressi dubias per freta ingrediuntur vias, miteque salum prosperantibus zephyrorum flabris secantes, pernici cursu ad Britannicos sinus perveniunt. Paulisper ibidem morantes, vires resumunt ancipiti animo, anxiaque cordis consilia trutinantur. Placet tandem arva Gallica planta terere, et mores hominum ferventi astu sciscitari, ut si salus ibi serenda sit, quantisper commorari; si obduratas caligine arrogantiae mentes reperiant, ad vicinas nationes pertransire.
11. A Britannicis ergo finibus progressi, ad Gallias, ubi tunc vel ob frequentiam hostium externorum, vel ob negligentiam praesulum, religionis virtus (1018A)pene abolita habebatur, tendunt. Fides tantum manebat Christiana, nam poenitentiae medicamenta, et mortificationis amor vix vel paucis in illis reperiebantur locis. Agebat venerandus vir ut per quaecunque loca progrederetur, verbum evangelicum annuntiaret. Erat enim gratum hominibus, ut quod facundiae cultus adornabat, elucubratae praedicationis doctrina, simul et exempla virtutum confirmabant. Tanta erat humilitatis ubertas, ut versa vice, sicut de honoribus homines saeculi conantur quaerere dignitates, ita iste cum sodalibus suis de humilitatis cultu alter alterum nitebatur praevenire, memores praecepti illius: Qui se humiliat, exaltabitur (Matth. XXIII). Et illud Isaiae: Ad quem respiciam, nisi ad humilem, et quietum, et trementem sermones meos (Isa. (1018B)LXVI)? Tanta pietas, tanta charitas omnibus inerat, ut unum velle, unum esset nolle; modestia atque sobrietas, mansuetudo et lenitas in omnibus redolebat. Exsecrabantur desidiae atque discordiae vitium, arrogantiae atque elationis supercilium duris castigationibus ictuum feriebant, irae ac livoris noxam sagaci intentione pellebant. Tanta patientiae virtus, charitatis affectus, lenitatis cultus aderat, ut mitem in medio eorum Deum patule non ambigeres habitare. Si quempiam ex his labi in vitium reperissent, simul omnes aequo jure negligentem correptionibus caedere studebant. Communia omnibus omnia erant: si quispiam proprium usurpare aliquid tentasset, a caeterorum consortio segregatus poenitentiae ultione (1018C)vindicabatur. Nullus proximo contrarietatem rependere, nullus asperum sermonem proferre audebat, ita ut in conversatione angelicam agi vitam crederes. Tanta in beatum virum gratia redundabat, ut in quorumcunque domibus quantisper commoraretur, omnium animos ad religionis cultum defigeret.
12. Pervenit ergo fama Columbani Sigiberti regis ad aulam, qui eo tempore duobus regnis Austrasiorum Burgundionumque inclytus regnabat Francis; quorum eximium nomen prae caeteris gentibus quae Gallias incolunt habebatur. Ad quem cum vir sanctus cum suis accessisset, gratus regi et aulicis ob egregiae doctrinae copiam redditus est. Coepit tandem ab (1019A)eo rex petere, ut intra terminos Galliarum resideret, nec ad alias gentes transiens se relinqueret, omnia quae ejus voluntas poposcisset se paraturum. Tunc ille regi ait, non se aliarum possessione opum fore ditandum, sed evangelici praeconii, quantum carnis fragilitas non obstabat, sectaturum exemplum: Qui vult, inquit, post me venire, abneget semetipsum sibi, tollat crucem suam, et sequatur me (Luc. IX). Cui talia objicienti rex praebet responsa: Si Christi crucem tollere et ipsum sequi desideras, potioris eremi sectare quietem: tantum ne nostrae ditionis solo relicto, ad vicinas pertranseas nationes, ut et tui praemii augmentum, et nostrae saluti provideas opportuna. Data itaque optione obtemperavit regis persuasionibus, eremumque petivit. Erat enim tunc vasta eremus (1019B)Vosagus nomine, in qua castrum erat dirutum olim, quod antiquorum traditio Anagrates nuncupabant. Ad quem vir sanctus cum venisset, licet aspera vastitate solitudinis et scopulorum interpositione loca aspera essent, ibi cum suis resedit parvo alimentorum solamine contentus, memor illius verbi, Non in solo pane hominem vivere (Deut. VIII), sed verbo vitae satiari, et affluenti dape abundare, qua quisquis sumpta esuriem nesciat in aevum.
13. Eo vero in loco viro Dei cum suis commorante, subito unus e fratribus, vel ob probationem, vel quamlibet culpam attrahentem vi febrium coepit flagellari. Sed cum nulla alimentorum solamina adessent, nisi corticum et herbarum pabula praeberentur; tantummodo coepit omnium animus aspirare, ut (1019C)pro aegri fratris sospitate jejunio omnes et orationi vacarent. Tertia jam die peracto jejunio nihil habentes unde fessa corpora reficerentur, subito conspiciunt virum quemdam cum panum supplemento vel pulmentorum equis oneratis ante fores astare, qui se referebat subita cordis admonitione actum, ut eis ex sua substantia subveniret, qui tantam egestatem pro Christo in eremo sustinerent. Oblatis itaque viro Dei quae detulerat, coepit cum cordis humilitate deposcere ut vir sanctus pro conjuge sua Dominum deprecaretur, quam per anni circulum tantus ignis febrium urebat, ut jam non crederetur superis reddi. Humili ergo et anxio corde poscenti noluit vir Dei denegare solamen, adhibitisque simul (1019D)fratribus pro ea misericordiam Domini deprecatur. Cumque ille cum suis orationem complesset, statim ea quae periculum mortis in propatulo habebat, sanitati est reddita. At vero cum vir ejus largita sibi a viro Dei benedictione domum remeasset, invenit conjugem suam domi sedentem: sciscitatusque qua hora eam febrium vis reliquisset, reperit ea hora sanatam fuisse (1020A)qua hora vir Dei pro ea Dominum deprecatus esset.
14. Transacto itaque deinceps parvo temporis intervallo, quo pia capiti Christo placamenta ac piamina mentis per contritionem carnis injuriasque famis mortificata Deo membra offerrent, ac inviolatum religionis statum servare studerent; duris acerbitatibus omnis frangebatur carnis voluptas, ut videlicet praedo virtutum omnium et exspoliator fugeret. Novem jam transierant dies, quo vir Dei cum suis non alias dapes caperet, quam arborum cortices herbasque saltus: sed temperavit escae acerbitatem pietas virtutis divinae. Monuitque per visum abbatem quemdam nomine Caramlocum, qui monasterio, cui Salicis nomen est, praeerat, ut famulo suo Columbano intra eremi vastitatem consistenti necessaria (1020B)deferret. Expergefactus igitur Caramtocus, cellerarium suum Marculfum nomine vocat, reique admonitae causam narrat. At ille: Fac, inquit, ut imperatum est tibi. Jubet ergo Caramtocus Marculfum ire, et omnia quae possit parare, beatoque Columbano deferre. Oneratis ergo Marculfus vehiculis iter arripuit, sed cum solitudinis ora attigit, viam sibi pandendi itineris nequaquam reperit. Fuit tandem consilium ut si Dei esset imperium, praemissis equis imperantis potentia viam aperiret. Mira virtus! antecedentes equi ignotum iter ungula terunt, rectoque itinere ante fores B. Columbani ad Anagrates perveniunt. Mirans Marculfus, equorum vestigia subsecutus ad virum Dei pervenit, et quae detulerat praesentavit. Ille grates Conditori rependit, quia sic suis (1020C)famulis in deserto parare mensam non distulit. Accepta ergo ab eo benedictione, Marculfus calle quo venerat repedavit, omnibusque rei gestae causam patefecit. Coepit exinde frequentia populi et infirmantium cohortes ob sanitatem redintegrandam ad eum frequentare, et omnium infirmitatum suffragium quaerere; quorum vota cum revocare a se nequiret, omnium petitionibus parens, orationum medicamine cunctorum ad se venientium infirmitatibus divino fultus auxilio curando subveniebat.
15. His denique in locis evenit ut per opaca saltus interdum isdem vir sanctus deambularet, et librum humero ferens de Scripturis sacris secum disputaret; subitoque cogitatio in mentem ruit quid eligeret (1020D)melius in hominum injurias incidere, an ferarum saevitiam sustinere. Cumque urgeret cogitationum illata severitas, crebro frontem signo crucis armans atque orans intra se aiebat melius esse ferocitatem bestiarum absque alieno peccato, quam hominum rabiem sustinere cum damno animarum. Dumque haec animo volveret, conspicit duodecim lupos advenire, (1021A)et dextra laevaque se medium astare, manebatque immobilis atque dicens: Deus, in adjutorium meum intende; Domine, ad adjuvandum me festina. Propius illi accedunt, et ora vestimentis ejus jungunt: cumque ille constans astaret, interritum relinquunt saltumque pervagantur. Hac tentatione in securitatem trajecta, iter per saltum carpit. Cumque haud procul abiisset, audit vocem Suevorum multorum per avia oberrantium, qui eo in tempore iisdem in locis latrocinia exercebant; sicque demum trajecta per constantiam tentatione repulit adversitatem. Sed hoc utrum diaboli fallacia finxerit, an rei veritate gestum sit, patule non agnovit. Rursumque recessit a cellula, longiorique via vasta eremi penetrans, reperit saxum immane praeruptaque rupis (1021B)latera, aspera scopulis terga avia hominibus, ibique conspicit concavum in caute sinum. Aggressusque abdita perscrutari, reperit in interiore sinu ursi habitaculum, ipsumque interius residentem. Mitem ergo feram abire jubet, nec deinceps hos, inquit, repetas calles. Abiit fera mitis, nec prorsus est ausa redire; distabatque ab Anagrate locus plus minusve millibus septem.
16. Quo in tempore cum in eadem concava scopuli solitariam vitam duceret, sicut erat ejus consuetudinis, ut cum Dominicis festis vel quorumlibet sanctorum sacratae solemnitatis appropinquaret adventus, ab aliorum societate segregatus, et abditis locis receptus, vel longiori spatio eremi secreta sectabatur, ut solida mente et absque curarum inquietudine (1021C)solus orationi vacaret, et religioni omni conatu intenderet, erat cibo ita attenuatus, ut vix vivere crederetur: nec aliunde penitus quam agrestium herbarum exigua mensura, vel parvulorum pomorum, quae eremus illa ferebat, quae etiam bollucas [ Al., bullucas, bulgulas] vulgo appellant, vescebatur. Potus aqua erat, ut qui semper in aliorum curis occupatus, haec aeque agere nequiret, saltem per intervalla temporum pro parte mentis vota perageret. Eratque ejus in ministerio puerulus quidam nomine Domoalis, qui cum certae opportunitates monasterio evenissent, solus Patri renuntiaret, ac fratribus observanda referret. Positus ergo in praefato sinu eminentis saxi, qui aliunde (1021D)penitus aditum denegabat, multisque jam diebus inibi resedisset, coepit supradictus puerulus sub silentii voce conqueri, cur in promptu aquam non haberet, sed cum grandi labore per montis ardua fessis poplitibus deferret. Cui Columbanus, Fili, inquit, paulisper saxi terga satage cavare; memento populo Israel Dominum de caute latices produxisse. At ille Patri obediens rupem cavare aggressus est. Sanctus itaque (1022A)vir statim genibus provolutus orationibus Dominum deprecatur, ut suae necessitati tribuat opportuna. Tandem ejus parens precibus, pie petenti larga subvenit potestas: moxque latex productus fons coepit manare perennis, qui usque in hodiernum manat. Nec immerito misericors Dominus suis sanctis tribuit postulata, qui ob praeceptorum suorum imperia proprias crucifixerunt voluntates, tanta fide pollentes, ut quae ab ejus misericordia postulaverint, impetrare non dubitent; quia ipse promisit dicens: Si habueritis fidem sicut granum sinapis, dicetis huic monti, Transi, et transiet, et nihil impossibile erit vobis (Matth. XVII). Et alibi: Omnia quaecunque orantes petitis, credite quia accipietis, et fiet vobis (Marc. XI).
17. Cumque jam multorum monachorum societate (1022B)densaretur, coepit cogitare ut potiorem locum in eadem eremo quaereret, quo monasterium construeret. Invenitque castrum firmissimo munimine olim fuisse cultum, a supradicto loco distans plus minus octo millibus, quem prisca tempora Luxovium nuncupabant: ibique aquae calidae cultu eximio constructae habebantur. Ibi imaginum lapidearum densitas vicina saltus densabat, quas cultu miserabili rituque profano vetusta paganorum tempora honorabant. Ibi residens vir egregius monasterium construere coepit, ad cujus famam plebs undique concurrere et se cultui religionis dicare curabant; ita ut plurima monachorum multitudo adunata vix unius coenobii collegio consistere valeret. Ibi nobilium liberi undique concurrere nitebantur, ut et spreta phaleramenta saeculi, et praesentium (1022C)pompam facultatum contemnentes, aeterna praemia caperent. Quod B. Columbanus cernens, undique ad poenitentiae medicamenta plebes concurrere, et unius coenobii septa tantam conversantium cohortem absque difficultate non tenere, quamvis mente una et corde uno, tamen conversationi tantae multitudinis incongruum, alium experimento locum quaerit; quem aquarum irriguitas adornabat; aliudque monasterium construit, cui Fontanas nomen indidit, deditque gubernatores praepositos, de quorum religione nihil dubitabatur. His ergo in locis monachorum plebibus constitutis ipse vicissim omnibus intererat; regulamque quam tenerent Spiritu sancto repletus condidit, in qua qualis et quantae disciplinae (1022D)vir sanctus fuerit, prudens lector vel auditor agnoscit.
18. Eo itaque tempore quidam frater nomine Autiernus pulsare coepit ut peregrinandi in Hiberniam causa perveniret. Cui Columbanus ait: Pergentes in eremum, voluntatem Dei probemus, utrum desideratum iter arripias, an in coetu fratrum permaneas. Pergentes ergo simul, tertium adolescentem nomine Somarium, qui adhuc superis junctus est, in comitatu (1023A)sumunt, et ad destinatum in eremo locum pervenerunt, unius tantum panis cibo contenti. Cumque jam duodecimus transisset dies, nec quidquam de panis fragmento remansisset, horaque refectionis appropinquaret, imperantur a Patre ut per praerupta ruris eant, atque ad ima vallis perveniant, et quidquid ad cibum opportune reperiant, deferant. Ovantes illi per concava vallis Mosellatenus advenerunt, capturamque piscium olim a piscatoribus consertam et undis oppositam cernunt. Accedentesque, quinque magnos reperiunt pisces, sumentesque tres, quia viverent, Patri praesentandos vehunt. At ille, Cur, inquit, non quinque detulistis? Respondent, mortuos reperisse duos, proinde reliquisse. Et ille ait: Nequaquam ex his comedetis, nisi quos dimisistis (1023B)venerint. At illi miraculo perculsi de providentia divinae gratiae, pernici cursu repetunt, increpanturque cur repertam mannam reliquissent, et sic cibum parare jubentur. Nempe Spiritu sancto repletus, noverat sibi a Domino passim dapes paratas.
19. Alia quoque vice cum in eadem solitudine moraretur, non tamen eo loco, jam quinquaginta dies transierant, unusque tantum e fratribus cum eo erat Gallus nomine; cui ille imperat ut ad Bruscam ( la rivière de Brusch ) eat, piscesque capiat. Ille abiit, ratemque duxit, ut ad Lignonem ( l' Oignon ) amnem pergeret. Quo cum pervenisset, reteque in alveum jactasset, aspexit tantam multitudinem advenire nec prorsus rete teneri, sed velut in parietem impingerent, retro reverti. Laboravit itaque per totam diem, (1023C)neque unum capere quivit, reversusque Patri renuntiat de frustrato labore. Ille inobedientem increpat, cur non ad denuntiatum locum properasset. Aitque denuo: Vade cito, ad denuntiatum locum perge. Pervenit itaque, et rete undis opposuit, tantaque piscium copia rete est impletum, ut vix prae multitudine trahi potuisset.
20. Morabatur alia vice in supradicto scopuli sinu, a quo ursum expulerat, diuque ibi oratione et jejunio corpus afflixerat. Cognovit autem per revelationem fratres, qui penes Luxovium erant, diversis morborum generibus vexari, nec amplius remansisse quam qui aegrotis ministrabant. Egressus itaque de specu ad Luxovium venit; cumque omnes afflictos cerneret, (1023D)imperat ut omnes surgant, atque messem in area virga caedant. Surrexerunt ergo quorum conscientiam obedientiae ignis urebat; ad areamque venientes, virga messem caedere cum fidei gratia aggressi sunt. Videns ergo Pater fidem in filiis et obedientiae gratiam abundare: Sinite, inquit, fessa aegritudine membra a labore refici. Mirantur de sospitate obedientes, nullo doloris vestigio in eis remanente, mensasque parare jubet, ut uberi gaudio omnes reficerentur. Increpantur deinde inobedientes, ignavia fidei arguitur, longitudo aegritudinis denuntiatur. Mira ultio! nam suprema jam anni parte transacta inobedientes aegritudinis poena ita vehementer excussit, ut vix mortem evaderent. Impleverunt mensuram poenitentiae de suscepto inobedientiae tempore.(1024A)
21.Interea tempus evenerat ut copia segetum horreis conderentur, nec prorsus vis ventorum nubes compilare cessabat. Urgebat sane necessitas, ne maturae messis spicae in stipulam germine emisso perirent. Eratque vir Dei apud Fontanas coenobium, ubi et messium copiam novus ager locupletem dederat. Irruebant ventorum flabra cum vehementia imbrium, nec omnino nubila coeli dare terris pluviam quiescebant. Quid ad haec vir Dei ageret anxio corde pensabat: armavit mentem fides, docuit impetrare opportuna, accersivitque omnes, ac segetem praecidi jubet. Mirantur illi Patris imperium; nec tamen quisquam Patri cogitatum depromit. Venerunt omnes falcibusque inter diffusionem imbrium secant segetem, Patremque quid agat conspiciunt. Ille quatuor (1024B)plenos religione viros per quatuor angulos messis praeponit, Comininum et Eunocum ac Equanacum ex Scottorum genere, quartumque Gurganum genere Britonem. His ordinatis ipse cum reliquis messem medius praecidebat. Mira virtus! fugiebat imber a segete, et undique pluvia diffundebatur; medios tantum messores solis ardor torrebat, aestusque vehemens quousque messem conderent afflavit. Sic fides et oratio meruit ut pulsa pluvia aestum inter imbres haberet.
22. Erat eo tempore dux quidam nomine Waldelenus qui gentes quae intra Alpium septa et Jurani saltus arva incolunt regebat. Huic soboles nulla erat, ut Juvencus de Zacharia et Elisabeth ait: (1024C)Gratius ut donum jam desperantibus esset. Hic cum conjuge sua Flavia nomine, et genere et prudentia nobili, ad B. Columbanum ex Vesontionensi oppido pergit, precantes simul ut pro eis Dominum deprecaretur. Dicunt se multis opibus esse ditatos, sed cui haereditatem post obitum relinquerent haeredem non haberent. Quibus vir sanctus: Si voti, inquit, vestri est ut Largitori donum consecretis, mihique ex lavacro suscipiendum tradatis, pro vobis ego Domini clementiam implorabo, ut non solum quem Domino voveatis habeatis, verum etiam quanta volueritis post pignora suscipiatis. At illi promittunt se ejus imperiis laeto animo parituros, (1024D)tantum pro ipsis Domini misericordiam non desinat implorare. Spondet vir Dei muneribus plenus se in promptu habere, tantum ne pacti foedus studeant violare. Mirum dictu! vix domum remeant, dono Creatoris alvo gravida mater futura exspectat. Editum mox ad sanctum virum defert, et suis orationibus largitum munus demonstrat: grates Conditori agit, qui sic ad petitiones famulorum suorum quaesita dona largitur. Quem vir sanctus manibus receptum sacravit, sacroque lavacro ablutum ipse suscepit, Donatique nomen imponit, matrique ad nutriendum reddit. Qui post alitus in eodem monasterio, sapientia imbutus, Vesontionis pontifex effectus, nunc usque superest eamdem cathedram regens. Qui post pro amore B. Columbani ex ipsius regula monasterum (1025A)virorum construxit, quod Palatium nuncupant ob veterum monimenta murorum. Addidit post eum bonitatis Largitor famuli sui promissum, alium filium Ramelenum nomine, qui nobilitate et sapientia pollens, post patris obitum in ejus honore est suffectus, quamvis in saeculari habitu, tamen in Creatoris amore pervigil. Nam et ipse in amore beati viri in saltu Jurense super Novisanam fluviolum monasterium ex ejus regula construxit, in quo Siagrium abbatem praefecit. Addiditque Dominus duas filias adhuc pristino muneri, et in saeculo nobiles, et in Christi timore perfectas. Post ista munera mater ipsorum Flavia post mariti obitum monasterium puellarum in supradicta urbe Vesontione construxit, omnique munimine roborans, multarum puellarum (1025B)concionem adunavit. Tantum in eis viri Dei gratia flagravit, ut omnia phaleramenta praesentis vitae contemnentes ad omnipotentis Dei cultum anhelarent.
23. Si vero aliqua inserere nitimur quae parva hominibus videantur, erit obtrectatorum latratibus patens Conditoris largitio, qui aeque in minimis ut in magnis misericorditer aspirat: nec differt in modicis aurem pietatis accommodare, sicut in maximis exaudit vota petentis. Quadam etenim die cum vir Dei egregius ad praecidendam messem cum fratribus penes Calmem quam Baniaritiam vocant, venissent, flanteque austro falce segetem secarent, evenit ut unus eorum Theudegisilus nomine digitum falce praecideret, nec prorsus haereret praeter pellis parvo retentaculo. Itaque vir Dei Theudegisilum a longe (1025C)cernens stantem, imperat ut cum sodalibus coeptum opus perficiat. At ille rei gestae causam promit: celer ille ad ipsum properat, digitumque illitum saliva pristinae sanitati statim reddit. Imperat ut acceleret coeptum opus, vires augeat. Coepit cum gaudio geminare laborem, et prae ceteris ad praecidendam stipulam uberius urgere, qui dudum de praeciso membro animum moerori subdebat. Haec nobis ipse Theudegisilus narravit, digitumque monstravit, et in supradicto monasterio Luxovio tale quiddam vice alia simile gessit.
24. Nam quidam presbyter ex parochianis, pater Baboleni, qui nunc Bobiensi coenobio praeest, Winnocus nomine, ad B. Columbanum venit: eratque ille in saltu cum fratribus ob lignorum opportunitates (1025D)parandas. Cumque supradictus Winnocus venisset, miransque aspiceret quanta vi truncum quercus cuneis arieteque partirent, elapsus e trunco cuneus mediam frontem secavit, ac venarum profluas sanguinis undas produxit. Vidensque vir Dei Columbanus detecto osse sanguinem fluentem, statim in terram orans ruit, surgensque saliva illitum ita sanum reddidit, ut vix cicatricis vestigium remaneret.(1026A)
25.Alia quoque vice cum ad cibum capiendum veniret B. Columbanus in saepefato coenobio Luxovio, tegumenta manuum, quae Galli wantos vocant, quos ad operis laborem solitus erat habere, supra lapidem qui ante fores refectorii erat, deposuit; moxque quiete reddita corvus ales rapax advolavit, unumque ex eis rostro ferens abstulit. Peracta refectionis hora, foras vir Dei egrediens, tegumenta manuum requirit: cumque omnes inter se conquirerent quis abstulisset, vir sanctus ait: Nullum alium esse qui sine commeatu aliquid attingere praesumpsisset, nisi alitem qui a Noe dimissus ad arcam non remeasset. Addiditque se nullo modo suos pullos aliturum, si furtum celeri volatu non referret. Exspectantibus fratribus in medio omnium corvus advolat, (1026B)male sublatum furtum rostro reportat, nec se pennigera conatur eripere fuga, sed mitis ante omnium conspectum, oblitus ferocitatis, ultionem exspectat, quem vir sanctus abire imperat. O mira aeterni Judicis virtus! qui tanta suis famulis praestat, ut non solum hominum honoribus, sed etiam avium obedientia clarescant.
26. Patratum est aliud miraculum, quod per B. Columbanum et ejus cellerarium factum fuit referam. Cum hora refectionis appropinquaret, et minister refectorii cervisiam administrare conaretur (quae ex frumenti vel hordei succo excoquitur, quamque prae caeteris in orbe terrarum gentibus, praeter Scoticas et barbaras gentes, quae Oceanum incolunt usitantur, id est Gallia, Britannia, Hibernia, Germania (1026C)caeteraeque quae ab eorum moribus non desciscunt), vas quod tybrum nuncupant, minister ad cellarium deportat, et ante vas quo cervisia condita erat apponit: tractoque serraculo meatum in tybrum currere sinit. Quem subito Patris imperio alius e fratribus vocavit. At ille obedientiae igne ardens, oblitus meatum obserare, pernici cursu ad beatum pergit virum, serraculum quod duciculum vocant, manu deferens. Postquam sibi vir Dei quae voluerat imperata deprompsit, recordatus negligentiae, celer ad cellarium rediit, conjiciens nihil in vase de quo cervisia decurrebat remansisse. Intuitusque supra tybrum cervisiam crevisse, et nec minimam stillam foris cecidisse, ut crederes in longitudinem tybrum geminatum esse, ut qualis et quanta rotunditas (1026D)infra tybrum inerat coronae, talis in altum crevisset urna. Quantum fuit imperantis meritum! quanta obedientia subsequentis! ut sic utriusque tristitiam Dominus voluisset avertere; ne si fratrum substantiam et imperantis et obedientis ardor diminuisset, ambo se a licitis alimentis abdicassent. Sicque aequus Arbiter occurrit, ut utrorumque culpas ablueret, quas illi se casu eveniente et Domino (1027A)permittente fuisset patratum, ambo suis noxis evenisse asseruissent.
27. Eodemque tempore actum est ut per densa saltus viburna fruticum, solitudinis amator vir Dei ambularet; reperitque cadaver cervi, quem luporum feritas peremerat, ursum devorare velle, cujus sanguinem lambens, antequam exiguam carnis partem voravisset, ad eum vir Dei accessit, imperans ne corium quod ad usus calceamentorum necessarium erat laederet. Tunc bestia oblita ferocitatis, mitis esse coepit; et contra naturam absque murmure blandiens, atque colla submittens, cadaver reliquit. Quod vir Dei ad fratres rediens indicavit, jubens ut irent, et ex cervi cadavere corium avellerent. Abeuntes ergo fratres repererunt cadaver, (1027B)videruntque rapacium alitum procul multitudinem adesse, nec cadaver supra viri Dei interdictum contingere audere. Diuque exspectantes a longe, si vel fera vel avis audaci conatu prohibitae escae urgeretur praedam capere, conspiciunt ad odorem cadaveris adventare, et procul astantes ac si mortiferum aliquid ac lethale deviare et celeri fuga omittere.
28. Moransque alia vice penes Luxovium Columbanus, Winnocus presbyter, cujus superius mentionem fecimus, venit ad eum, sequebaturque Winnocus Columbani vestigia quocunque iret. Veneruntque ad horreum quo frumenta condebantur. Aspiciens Winnocus et parvipendens copiae exiguitatem, aiebat se non habere panis abundantiam unde tanta multitudo aleretur, curque segnitia torpeat (1027C)quaerendi frumenta increpat. Cui B. Columbanus respondit: Si rite Conditori suo deserviant plebes, nunquam esuriem sentient, sic enim vox praeconantis Psalmographi concelebrat: Non vidi justum derelictum, nec semen ejus quaerens panem (Psal. XXXVI). Perfacile farre horreum replet, qui de quinque panibus hominum quinque millia satiavit. Manente denique nocte illa ibi Winnoco, viri Dei fide et oratione horreum repletum est. Maneque consurgens Winnocus, et juxta horreum transiens, inopinate horreum apertum cernit, clavigerumque simul ante ostium astantem sciscitatur quis hoc direxerit, aut quae plaustrorum congeries haec frumenta devexerit. Cui horrei custos ait: Non ita (1027D)est ut putas, nam cerne si vestigia plaustrorum vel jumentorum telluri impressa pareant? nequaquam enim claves a me hac nocte discesserunt; sed obserato horrei ostio, divino solamine frumento repletum est horreum. Coepit de industria ille intentis oculis in terram respicere, et deferentium vestigia diligenti examinatione cognoscere. Cumque nihil horum simile quid reperisset, ait: Potens est Dominus servis suis parare mensam in deserto. Trajecto exin temporis intervallo venit isdem Columbanus ad Fontanas coenobium, reperitque fratres sexaginta sarculo terram excolere, et semini futuro confectis glebis arva parare. Cumque vidisset eos (1028A)magno labore glebas scindere, ait: Sit vobis, o fratres, a Domino collata refectio. Quo audito, minister ait: Pater, crede mihi, non sunt nobis amplius quam duo panes et paululum cervisiae. Ille, Vade, inquit, et defer huc. Concito ille gradu perrexit, duosque panes et parum cervisiae detulit. Intuens in coelos Columbanus ait: Christe Jesu, unica spes orbis, tu hos panes et hunc potum multiplica, qui de quinque panibus quinque millia hominum satiasti in eremo. Mira fides! satiati sunt omnes, potuque hausto prout voluntas cuique fuit, dupla minister fragminum spolia revexit, potusque duplicavit mensuram; sicque intellexit plus mereri fidem digna divini muneris lucra, quam desperationem, quae solet diminuere etiam collata.(1028B)
29.Cum quodam tempore in eodem coenobio Luxovio vir Dei commoraretur, accidit ut unus e fratribus nomine et ipse Columbanus febre correptus, atque in extremis positus, felicem praesto abatur exitum. Cumque jam ultimo halitu carere vellet, fidus de coelesti munere quod longo famulatu quaesierat, vidit ad se virum fulva luce amictum accedere, sibique dicere: Non te modo a corpore ducere possum, quia orationibus et lacrymis Patris tui Columbani praepedior. Cumque haec Columbanus audisset, moerens ac si e somno evigilasset, suum ministrum Theudegesilum cujus superius mentionem fecimus (N. 22), clamare coepit: Festine, inquit, perge, Patrem communem Columbanum ad me venire compelle. Concito ille gradu venit, ac B. Columbanum (1028C)in ecclesia positum flentem reperit, postulat ut ad aegrotum festinus accedat. Venit ergo perniciter, et quid vellet interrogavit. At ille causam objicit: Cur me, inquit, tuis orationibus in hac aerumnosa vita detines? nam adsunt qui me ducere volunt, si tuis fletibus et precibus non praepedirentur. Retentationis, quaeso, solve obstacula, ut mihi jam pateant coelestia regna. Tum metu Columbanus percussus, signo tacto omnes adesse imperavit, sancti sodalis amissionem gaudio temperavit; corpus Christi abeunti de hac vita viaticum praebuit, et post extrema oscula defunctionis cantus implevit. Erat enim ex eodem genere quo et B. Columbanus, unoque comitatu et nomine ex Hibernia processerant.
30. (1028D)Nec mireris cur sic bestiae ac volucres viri Dei parerent imperio. Nam Chamnoaldo Lugduno Clavato pontifice, qui ejus et minister et discipulus fuit, cognovimus referente, qui se testabatur saepe vidisse, cum in eremo vel jejunio vel orationi vacans deambularet, saepe solitum feras, bestias ac aves accersire, quae ad imperium ejus statim veniebant, quas manu blandiens attrectabat: ita ferae avesque gaudentes ac ludentes laetitia uberi, velut catuli solent dominis exsultare, exsultabant. Ferusculam, quam vulgo homines squirium ( l' écureuil ) vocant, saepe de arduis arborum culminibus accersitam, manuque perceptam, suo collo impositam sinumque ingredientem (1029A)ac exeuntem saepe vidisse supradictus vir testabatur.
31. Creverat jam passim fama sancti viri in universas Galliae vel Germaniae provincias, eratque omnium cultu venerabilis, rumore laudabilis, intantum ut Theodericus rex qui eo in tempore regnabat, ad eum saepe veniret, et orationum ejus suffragium omni cum humilitate deposceret. Sigebertus etenim, cujus superius mentionem fecimus, apud Victoriacum ( Vitry ) villam publicam, quae in suburbano Atrebatensis urbis sita est, Hilperici germani sui dolo, qui apud Tornacum oppidum tunc erat, quem Sigebertus usque ad mortem persequebatur, interfectus est. Perempto itaque Sigeberto, Hildebertus filius ejus regni sceptra suscepit, annuente matre Brunechilde. Mortuo deinde Hildeberto intra adolescentiae annos, (1029B)regnaverunt filii Hildeberti duo Theodebertus et Theodericus cum avia Brunechilde. Regno Burgundionum Theodericus potitus est, et regnum Austrasiorum Theodebertus suscepit regendum. Theodericus ergo quia in termino regni sui B. Columbanum haberet, gratulabatur. Ad quem cum saepissime veniret, coepit vir Dei eum increpare cur concubinarum adulteriis misceretur, et non potius legitimae conjugis solamine frueretur, ut regalis proles ex honorabili regina prodiret, et non potius ex lupanaribus videretur emergi. Cumque jam ad viri Dei imperium regis sermo obtemperaret, et se ab omnibus illicitis segregare responderet, mentem Brunechildis aviae, secundae ut erat Jezabelis, antiquus anguis adiit, eamque contra virum Dei stimulatam (1029C)superbiae aculeo excitat, quia cerneret viro Dei Theodericum obedire. Verebatur enim ne si, abjectis concubinis, reginam aulae praefecisset, dignitatis atque honoris sui modum amputasset.
32. Evenit ergo ut quadam die B. Columbanus ad Brunechildem veniret. Erat enim tunc apud Brocariacam villam. Cumque illa eum in aulam venisse cerneret, filios Theoderici, quos de adulterinis permistionibus habebat, ad virum Dei adducit: quos cum vidisset, sciscitatur quid sibi vellent. Cui Brunechildis ait: Regis sunt filii, hos tu benedictione robora. At ille: Nequaquam, inquit, istos regalia sceptra suscepturos scias, quia de lupanaribus emerserunt. Illa furens parvulos abire jubet. Egrediens (1029D)ergo vir Dei regiam aulam, dum limitem transiliret, fragor exortus totam domum quatiens omnibus terrorem incussit, nec tamen miserae feminae furorem compescuit. Paratque deinde insidias moliri vicinis monasteriis, et per nuntios imperat ut nulli eorum extra monasterii terminos iter pandatur, neque receptacula monachis ejus vel quaelibet subsidia tribuantur. Cernens B. Columbanus regios animos adversum se permutatos, ad eos properat ut suis monitis miserae pertinaciae intentum frangat. Erat enim tunc temporis apud Spissiam villam publicam: quo cum sole jam occumbente venisset, regi nuntiant virum Dei inibi esse, nec in regiis domibus intrare (1030A)velle. Tunc Theodericus ait: Melius esse virum Dei opportunis subsidiis honorare, quam Dominum ex servorum ejus offensa ad iracundiam provocare. Jubet ergo regio cultu opportuna parare, Deique famulo dirigi. Itaque venerunt, et juxta imperium regis oblata offerunt. Qui cum vidisset dapes et pocula cultu regio administrata, inquirit quid sibi ista vellent. Aiunt illi: Tibi scias a rege fore [esse] directa. Abominatus ea, ait: Scriptum est: Munera impiorum reprobat Altissimus (Eccli. XXXIV); non enim dignum est ut famulorum Dei ora cibis ejus polluantur qui non solum suis, verum etiam aliorum habitaculis famulis Dei aditum denegat. His dictis vascula omnia in frusta dirupta sunt, vinaque ac sicera solo diffusa, caeteraque separatim (1030B)dispersa. Pavefacti ministri rei gestae causam regi nuntiant. Ille pavore perculsus cum avia diluculo ad virum Dei properat, precantur de commisso veniam, se postmodum emendare pollicentur. His placatus promissis, ad monasterium rediit. Sed polliciti vadimonii juramenta, non diu servata, violantur. Exercentur miseriarum incrementa, solitaque a rege adulteria patrantur. Quo audito Columbanus litteras ad eum verberibus plenas direxit, comminaturque excommunicationem, si emendare dilatando non vellet.
33. Ad haec rursum permota Brunechildis, regis animum adversus Columbanum excitat, omnique conatu intendit perturbare, hortaturque proceres, aulicos, et optimates omnes, ut regis animum contra virum Dei perturbarent, episcoposque sollicitare (1030C)aggressa est, ut ejus religionem detrahendo, et statum regulae quem suis custodiendum monachis indiderat, macularent. Obtemperantes igitur aulici persuasionibus miserae reginae, regis animum contra virum Dei perturbant, cogentes ut aut cederet, aut religionem probaret. Coactus itaque rex ad virum Dei Luxovium venit; conquestusque est cum eo, cur a comprovincialium moribus descisceret, et intra septa secretiora omnibus Christianis aditus non pateret. Beatus itaque Columbanus, ut erat audax atque animo vigens, talia objicienti regi respondit se consuetudinem non habere ut saecularibus hominibus et a religione alienis famulorum Dei habitationis pandat introitum, sed opportuna aptaque loca ad hoc habere parata, (1030D)quo omnium hospitum adventus suscipiatur. Ad haec rex: Si, inquit, largitatis nostrae munera et solaminis supplementum capere cupis, omnibus in locis omnium patebit introitus. Vir Dei respondit: Si sicut nunc usque sub regularis disciplinae habenis constrictum fuit, violare conaris, nec tuis muneribus, nec quibuscunque subsidiis me forte a te scias sustentandum. Et si ob hanc causam hoc in loco venisti ut servorum Dei coenobia destruas, et regularem disciplinam macules, cito noveris tuum regnum funditus ruiturum, et cum omni propagine regia demergendum. Quod postea rei probavit eventus. Jam enim temerario conatu rex refectorium ingressus fuerat. His ergo territus dictis, (1031A)foras celerrime repedat. Duris post haec viri Dei increpationibus rex urgebatur. Contra quae Theodericus ait: Martyrii coronam me tibi illaturum speras: non esse me tantae dementiae scias, ut hoc tantum perpetrem scelus, sed potioris consilii tibi scias utilia paraturum, ut qui ab omnium saecularium more desciscis, qua veneras, ea via repedare studeas. Aulicorum simul consona voce vota prorumpunt, se habere non velle his in locis, qui omnibus non societur. Ad haec Columbanus se dicit coenobii septa non egressurum nisi violenter abstrabatur.
34. Discessit ergo rex relinquens virum quemdam procerem nomine Baudulfum. Is enim cum remansisset, virum Dei a monasterio pellere, et penes Vesontionense oppidum ad exsulandum perducit, (1031B)quoadusque regalis sententia quod voluisset decerneret. Commorans ergo inibi audivit carcerem eo in loco plenum esse damnatorum hominum mortis poenam exspectantium. Ad quem vir Dei properat: ingressusque ostium, nullo obstante, verbum Dei damnatis depromit: spondentque illi se si liberarentur emendaturos, et de commissa noxa poenitentiam acturos. Beatus itaque Columbanus post haec ministro domus, cujus superius fecimus mentionem (N. 16), imperat ut manu ferrum quo compedes irretiti erant atque innexi, apprehendat ac trabat. Quod cum ille apprehensum traheret, veluti frutex putrefacta per partes comminuitur; egredi carcerem damnatos solutis compedibus jubet, paractoque evangelici cultus officio pedes lavit linteoque abstersit. Imperat (1031C)deinde ut ecclesiam petant et commissi sceleris poenitentiam agant, ac fletibus abluendo culpas lavent. Properantes ergo illi ecclesiae fores obseratas reperiunt. Tribunus ergo militum cum vidisset virtute Dei per B. Columbanum damnatorum compedes fractas, et vacuum sibi tantummodo relinqui ergastulum, insequi calces damnatorum ac si ex somno excitatus cum militibus coepit. Illi vero post tergum appropinquare satellites videntes, et fores ecclesiae obseratas cernentes, gemina vallati angustia, virum Dei compellant ut eruantur. Anxio ille anhelitu sursum caput attollit, precaturque Dominum ut sua virtute ereptos e ferro, non sinat denuo tradi satellitum nexui. Nec morata Auctoris bonitas fores firmis obseratas claustris reserat, in angustia positis (1031D)aditum pandit, pernicique cursu ingrediuntur ecclesiam, fores vero post damnatorum introitum in oculis militum absque humana manu obserantur, ac si custos usu clavigero perniciter et reserasset et obserasset. Perveniens ergo Columbanus cum suis simulque et tribunus cum militibus, fores obseratas reperiunt, Aspasiumque nomine custodem quaerunt, ut claves largiatur. Quo cum venisset claviger, ostii fores reserare volens, ait se nunquam diligentius obserata claustra invenisse. Nec quisquam post ausus est damnatis injuriam inferre, quos divina virtus eruisset.
35. Post haec vir Dei cernens quod nullis custodiis angeretur, a nulloque molestia sibi inferretur (videbant (1032A)enim omnes in eo Dei virtutem flagrare, ideoque omnes ab ejus injuriis segregabantur, ne socii culparum forent), ascendit Dominica die in verticem arduum ad cacumen montis illius (ita enim situs urbis habetur, cum domorum densitas in diffuso latere proclivi montis sita sit, prorumpant ardua in sublimibus cacumina, quae undique abscissi fluminis Douae ( le Doubs ) alveo vallante nullatenus commeantibus viam pandit), ibique usque ad medium diem exspectat, si aliquis iter ad monasterium revertendi prohibeat. Et cum nullus contrarius existeret, ipse per mediam urbem cum suis ad monasterium regreditur. Quo audito Brunechildis ac Theodericus, quod scilicet ab exsilio revertisset, acrioribus irae aculeis stimulantur, jubentque militum cohortem, ut rursum (1032B)virum Dei vi abstrahant, et ad pristinum revocent prorsus exsilium. Venientes ergo milites cum tribuno peragrantur septa monasterii, virum Dei perquirunt. Residebat enim ille in atrio ecclesiae, librumque legebat: ubi cum saepe venissent, et prope eum transirent, ita ut nonnulli in eum pedibus suis offenderent, et vestimentis suis ejus vestimenta tangerent, obcaecatis luminibus ipsum nequaquam videbant. Eratque spectaculum pulcherrimum: ille ovans cernebat, quaerebatur, nec omnino inveniebatur; illum in medio eorum positum cum videret non videbant. Venitque tribunus, intuitusque per fenestram, vidit virum Dei inter ipsos laetum residere et legere. Cernensque virtutem Dei, ait: Quid tantum intrantes atria ecclesiae peragratis, nec omnino reperitis? nequaquam (1032C)amplius insaniae errore cor vestrum decipiatur: non enim poteritis vos invenire quem virtus tegit divina. Recedite ab hac intentione, et regi properemus nuntiare quia eum minime reperistis. Daturque manifeste intelligi tribunum militum non sponte ad faciendam viro Dei injuriam venisse, et ideo ad eum videndum lumen habere meruisse.
36. Renuntiantibus illis auribus regiis, ille aucto furore miserae intentionis, Bertarium comitem ad eum attentius perquirendum virorum cum praesidio, simulque et Baudulfum quem superius direxerat destinavit. Qui cum venissent, B. Columbanum in ecclesia positum cum psallentium choro, atque orationi deditum cum omni congregatione fratrum reperiunt, sicque virum Dei alloquuntur: Vir Dei, precamur (1032D)ut tam regiis quam etiam nostris obedias praeceptis: egressusque pergas eo itinere quo primum his adventasti in locis. At ille: Non enim, inquit, reor placere Conditori, semel natali solo ob Christi timorem relicto, denuo repetere. Cumque nullatenus cernerent sibi virum Dei obaudire, relictis quibusdam quibus ferocitas animi inerat, Bertarius abscessit. Hi vero qui remanserant, virum Dei hortantur ut illis misereatur qui ad tale opus patrandum infideliter fuerant relicti, eorumque periculo consuleret: qui si eum violenter non abstraherent, mortis periculum incurrerent. At ille, ut jam saepius testatus est, nisi vi abstraheretur se non discessurum ait. Illi gemino vallati periculo undique urgente (1033A)formidine, pallium quo indutus erat attingunt, alii genibus provoluti cum lacrymis precantur, ut tanti sceleris culpa illis ignosceretur, qui non suis desideriis, sed regiis obtemperarent praeceptis.
37. Videns ergo vir Dei periculum aliorum fore si in sua sententia perduraret, cum omni ejulatu atque moerore egreditur, deputatis custodibus qui, quousque ditionis regno pelleretur, non eum relinquerent. Inter quos Ragamundus erat primus, qui eum Namnetis usque perduxit, universis fratribus velut funus subsequentibus, nam moeror omnium corda repleverat. Anxius Pater tantorum membrorum dispendios coelos respicit: Aeterne, inquit, conditor rerum, tu nobis praepara cibum opportunum, quo tibi tuae famulentur in Ecclesia plebes. Consolatur deinde (1033B)universam cohortem, simul ut spem in Deum ponant, et omnipotenti Deo immensas laudes rependant: se hoc non ob dispendium suum vel suorum habere, sed ob multiplicandas monachorum plebes hanc esse datam occasionem. Quicunque enim sequi vellent promptissimo animo ad sustinendas secum injurias, venirent; qui vero in supradicto coenobio remanere voluerint, securi in hoc loco remanerent, scientes cito Dominum de eorum moerore ultionem daturum. Sed cum aequo animo de custodia pastoris segregari non vellent, custodes regii inquiunt nequaquam hunc sequi alios permissuros, nisi quos sui ortus terra dederat, vel qui e Britannico arvo ipsum secuti fuerant; caeteros, qui alio essent orti solo, praeceptis regiis ibi esse remansuros. Hoc cum (1033C)egregius Pater cerneret vi a se sua membra discerpi, tam suus quam etiam membrorum suorum dolor multiplicatur: pro tanti sceleris pondere Dominum consolatorem omnium deprecatur, ut quos a se regia pertinacia segregabat, ipse sua custodia tueretur. Inter quos venerabilis vir, qui post in eodem monasterio Pater exstitit Eustasius, discipulus et minister sancti viri, violenter avellitur; intendente super eum Mietio avunculo ejus, qui Lingonicae Ecclesiae pontifex erat.
38. Egressus ergo vir sanctus cum suis vicesimo anno post incolatum eremi illius per urbem Vesontionum Augustoduno usque ad Cavalonem castrum pervenit. Sed priusquam ad Cavalonem pervenisset, in viam custos equorum Theoderici occurrit, lanceaque (1034A)virum Dei trajicere voluit, sed malivolam animam ultio mox divina praevenit. Nam dextera quam adversum virum Dei levaverat corruente lanceam ante suos pedes humi defixit, ipse daemone correptus ante vestigia viri Dei ruit. Quem cernens ille se coram ultione percussum, die illa nocteque penes se tenuit. Cumque sequens rursum dies illuxit, ad se accersivit, Deoque favente curatus a peste ad propria remeavit.
39. Deinde ad Choram fluvium properans, ad domum cujusdam nobilis et religiosae feminae Theodemandae pervenit: quo cum esset, duodecim occurrunt viri pleni rabido daemone, furentes atque ruentes in terram, quos vir Dei protinus oratione curavit. Eademque die ad vicum quem Choram vocant venerunt, (1034B)ibique quinque phrenesi vexati obviam venerunt, ubi et mox sanati sunt. Exin Autissiodorum properavit, ibique Ragamundum allocutus est, quia ipse cum via qua ibat duceret: Memento, inquit, o Ragamunde, Chlotharium, quem nunc spernitis, intra triennium dominum habebitis. At ille: Cur, inquit, talia, domine mi, ais? Illeque: Videbitis prorsus quae dixit, si tunc vitam cum superis feras.
40. Progressus exin ab Autissiodoro, conspicit juvenem a daemone correptum pernici ex adverso currere cursu, viginti enim millibus totis viribus cucurrerat. Quo viso substitit, quousque saucius homo daemonis arte veniret, veniensque ante pedes viri Dei ruit, quem statim orationibus curavit, patenterque sospitem reddidit. Deinde ad Nivernis oppidum (1034C)venit, custodibus antecedentibus et subsequentibus, ut Ligeris scapha reciperetur, Britannicoque sinui redderetur. Ubi etiam cum venissent, et lento conamine scapham insilirent, unus de custodibus, arrepto remo, unum eorum, qui Lua dicebatur, percussit virum sanctissimum et omni religioni deditum. Quod vir Dei intuens, sua coram se membra caedi: Cur, inquit, crudelis, addis mihi moerorem? an non sufficit ad vestram ruinam patrati sceleris malum? cur contra mitem immitis appares? cur fessa Christi membra caedis? cur saevitiam in mansuetis praetendis? Memento te a Divinitate ultionem in hoc loco recepturum, in quo Christi membra furens percussisti. Probavit illatae sententiae poenam ultio mox subsecuta: nam ut subsequenti vice rediens, ad (1035A)eumdem portum transiturus venit, divinitus percussus in eodem loco est demersus. Quid enim fuerat ut justus Arbiter eamdem ultionem in postmodum dilatasset, nisi ut tunc sancti obtutus de ejus vindicta non macularentur?
41. Indeque ad Aurelianensem urbem venerunt: quo cum nec aditum ecclesiarum sibi ex regis praeceptis pandi videret, cum grandi moerore super ripam Ligeris tentoriis contentus paulisper quiescit. Cumque jam sumptuum necessaria indigerent, duos in urbem direxit ut necessaria quaererent, quorum unus erat Potentinus nomine qui adhuc superest, et Armoricana in loca in suburbio Constantiae urbis monachorum cohortem adunavit. Cumque lustrantes urbem nihil reperissent (quia regio timore aut vendere (1035B)aut dare nihil audebant), via qua urbem intraverant repedabant, obviamque habent mulierem in platea ex genere Syrorum. Quos cum vidisset, sciscitata est quinam essent. Illi, veritate rei digesta, aiunt se necessaria quaesiisse, nec prorsus invenisse. Illa infit: Accedite, domini mei, ad domum famulae vestrae, et quae sunt necessaria vobiscum vehite. Nam et ego advena sum ex longinquo Orientis solo. Illi ovantes eam sunt ex calce secuti, venerunt ad domum ejus, et sella supposita quieverunt, donec tulit quod ab eis quaesitum esset. Erat simul in consessu vir ejus, olim jam luminibus orbatus, de quo sciscitati sunt quis esset. Et illa inquit: Vir meus ex eodem genere Syrorum sicut et ego, quem per multorum curricula annorum luminibus privatum (1035C)traho. Illi inquiunt: Si Christi famuli Columbae obtutibus praesentetur, suarum interventu orationum lumen posse recipere. At illi [ille] promissi muneris fidem exhibens mentem roborat, surgensque prosecutus est eorum cum duce vestigia. Narraverunt ergo hospitalitatis munus in peregrinis, nec prorsus verba impleverant, et caecus astabat, precaturque Dei virum ut suis orationibus ei lumen restituat. Videns ille fidem ejus, omnes poposcit ut pro caeco orarent, pronusque diu super humum jacuit, surgensque manu oculos attigit, et post crucis signum postulatum lumen recepit. Gaudet ille recuperato lumine, ut videlicet qui interius lumen in hospites habere non omiserat, exteriori non careret. Sicque exinde (1035D)turba obsessorum quos daemones horrendo furore torquebant, ad virum Dei curandi gratia properant; daturque salus largita a Domino: omnes enim ibi a viro Dei curati sunt. His virtutibus populus urbis permotus, virum Dei suis honoribus latenter fulciebat: non enim patule propter custodes quidquam praebere audebant, ne regis iram incurrerent. Deinde arreptum iter peragunt.
42. Navigantes ergo per Ligerim ad Turonensem perveniunt urbem, ubi vir sanctus custodes precatur ut scapham ponto appropinquent, seque ad sepulcrum B. Martini ire sinant. Quod abnuentes custodes, navigare veloci conatu compellunt, remigeros urgent ut omni virtute cursu celeri portum transeant, gubernatori imperant ut medio fluminis alveo (1036A)scapham teneat. Quod videns B. Columbanus, moestos vultus ad coelum erigit, compellans se tantae moestitiae subdi, ut nec sanctorum sepulcra visere permitteretur. Urgentibus ergo omnibus, mox ut contra portum ventum est, velut quibusdam anchoris defixa scapha stare coepit, et ad portum caput dirigere. Quod cum custodes obstare non valerent, inviti scapham quo velit ire sinunt. Mirum in modum medio e fluviolo ad portum pennigero ceu volatu pervenit, portuque recepto viro Dei viam pandit. Ille vero gratias Regi offert aeterno, qui suis sic obtemperare non dedignatur servis. Egressus sane ad sepulcrum B. Martini accedit, et tota ibi nocte in oratione excubat. Illucescente vero die a Leopario illius urbis episcopo invitatur ad esum: ire non abnuit, (1036B)praesertim ob suorum requiem fratrum; moratusque est eo die cum supradicto pontifice. Qui cum hora refectionis cum eo ad mensam resideret, interrogatus cur ad patriam repedaret, respondit: Canis me Theodericus meis a fratribus abegit.
43. Tunc unus e convivis, Chrodoualdus nomine, qui amitam Theodeberti regis in conjugium habebat, regi tamen Theoderico fidelis erat, viro Dei humili voce respondit: Si melius esset lacte potari quam absinthio? Cui vir Dei: Cognosco, ait, te regis Theoderici foederis jura servare velle. At ille fatetur se foedus fidei promisisse, et quandiu valeret, observaret. Si regis, inquit, Theoderici junctus es foederi, amico tuo et domino laetus eris a me legatus directus. Haec ergo auribus ejus infer, et ipsum et suos (1036C)liberos intra triennii esse circulum delendos, radicitusque stirpem ejus Dominum eradicaturum. Cur, inquit supradictus vir, talia, famule Dei, promis? At ille: Non enim queo silere quae mihi Dominus loquenda tradidit. Quod postmodum omnes Galliae nationes sensere impletum, confirmavitque superius ad Ragamundum sententiam illatam.
44. Sublato deinde prandio vir Dei ad scapham remeat, reperitque suos multa tristitia depressos; et inquirens quid evenit, praeterita nocte quae in scapha habuissent furto perdidisse invenit, simulque aureos quos in pauperes non erogaverat furto ablatos. Quo audito, ad sepulcrum B. confessoris repedat, questusque est non idcirco ad ejus excubasse (1036D)reliquias ut ille sua ac suorum sineret damna patrare fratrum. Nec mora, is qui sacculum cum aureis furatus fuerat, coepit inter flagella corporis ac poena acclamare et dicere illo et illo in loco aureos se occultatos habere. Quod videntes socii omnes currunt, furtoque sublata omnia reddunt, virumque Dei precantur ut tanti sceleris culpas ignoscat. Quod miraculum omnibus terrorem incussit, ut deinceps qui ista audierint, velut sacrata omnia quae ad virum Dei pertinebant attingere non auderent. Praebens itaque necessaria Leoparius, viro Dei vale dixit.
45. Navali ergo itinere ovans usque ad Namnetis oppidum venit, et ibi aliquantisper moratus est. Quod cum quadam die quidam egenus ante fores cellulae in qua vir Dei meditabatur clamaret, vocato (1037A)ille ministro: Praebe, inquit, cibi alimoniam petenti. Et ille: Non est nobis, ait, panis nisi paululum farinae tantum. At ille ait: Quantum habes? Testaturque ille se amplius non habere, ut rebatur, quam farinae modium. Da ergo, dicit, totum, nec quidquam reserves in crastinum. Obediens minister simul totum pauperi tribuit, nihil ad necessitatem communem reservans. Jejunantibus ergo illis tertia jam dies illuxerat nihil penes se habentibus praeter spei et fidei gratiam, unde fessis jejunio membris subvenirent; cum subito audiunt fores signo terere. Cumque ostiarius sciscitaretur cujus rei necessitas posceret sono fragoris aures fratrum inquietare, is qui fores terebat, ait se a domina sua Procula nomine directum esse, quae se divinitus admonitam dicebat, (1037B)ut sumptus viro Dei Columbano atque comitibus ejus qui apud Namnetis oppidum morarentur, dirigeret, haberique in proximo: et se ideo praevenisse ut vasa quo reciperent praepararent; centum modios esse vini, ducentosque frumenti, sed et bracis centum modios: quod ostiarius celeri cursu Patri indicanda properat. At ille, Sine, inquit, se dicens scire, fratrumque coetum adunari jubet, ut simul positi pro largitrice Dominum deprecarentur, simulque grates referrent Conditori, qui suos solari non desinit in omnibus famulos necessitatibus, et post munus oblatum reciperent. O mira Conditoris pietas! egere nos sinit, ut sua dona egentibus largiendo demonstret: tentari permittit, ut in tentatione subveniens suorum uberius in se corda excitet famulorum; sua (1037C)membra saevis laceranda tradit, ut circa sanatorum medicum multiplicata dilectio confirmetur.
46. Aliaque simul nobilis et religiosa femina Doda nomine direxit ducentos frumenti ac promiscuae [ Supple, annonae] modios centum. Quae causa maximam verecundiam urbis illius pontifici excitavit, nomine Suffronio, a quo nihil muneris impetrare nec quidquam commutando capere potuere. Quo cum moraretur quaedam mulier daemonis peste plena cum filia, itemque alia truci morbo repleta venit: quas cum Columbanus vidisset, communem pro eis Dominum exoravit, sanitatique post redditas, comitatui suo [ Al., ad metas suas] redire praecepit.
47. Post haec Suffronius Namnetensis urbis episcopus una cum Teudoaldo comite, juxta regis imperium, (1037D)B. Columbanum navi susceptum ad Hiberniam destinare praeparabat. Sed vir Dei inquit: Si navis quae finibus Hiberniae redditur adest, suppellectilem comitesque suscipiat; ego interim scapha receptus Ligeris unda vehor, quousque maris ad alta deferar. Reperta ergo navi quae Scottorum commercia vexerat, omnem supellectilem comitesque recipit. Cum jam remigera arte prosperantibus zephyris navis ad alta pelagi tenderet, undarum moles advenit, navemque ad littus redire coegit, planoque terrae solo defixam reliquit: collectoque fluctu in sinibus aequor quievit. Mansit ergo per triduum absque undis carina. (1038A)Intellexit ergo dominus navis ob viri Dei supellectilem comitesque receptos se sic esse detentum. Fuit tandem consilium rejici omnia a navis finibus quae ad virum Dei pertinebant. Nec mora, undarum moles adfuit, carinamque ad alta provexit. Mirantes itaque omnes cognoverunt non esse voluntatem Dei ut retro amplius repedaret. Ad metatum [ Id est, mansionem] ergo suum, quo prius fuerat rediit, nullo obstante quo vellet ire; sed magis prout quisque poterat virum Dei honoribus ac sumptibus fulciebat: nec defuit quidquam praesidii, dum in omnibus Conditoris manebat auxilium: quia nunquam prorsus obdormiet, qui sub alarum suarum umbra Israel tegit. Sic nempe omnibus omnia largiendo demonstrat, ut ab omnibus pro munerum (1038B)suorum glorificetur largitione.
48. Moratus ergo ibi paululum, post ad Chlotharium Hilperici filium, qui Neustrasiis Francis regnabat extrema Gallia ad Oceanum positis, pergit. Porro Chlotharius audierat quantis qualibusque injuriis virum Dei Brunechildis ac Theodericus fatigaverant. Quem cum vidisset, velut coeleste munus recepit, ovansque precatur, ut si vellet intra sui regni terminos resideret, seque ei prout voluerit famulaturum. At ille ait nequaquam se his in locis consistere velle, vel ob suam peregrinationem augendam, vel illius inimicitiarum occasionem sedandam. Tenuit ergo eum Chlotharius quantis potuit penes se diebus, castigatusque ab eo est de quibusdam erroribus quibus vix aula regia caret. Spondet se Chlotharius (1038C)juxta ejus imperium omnia emendaturum. Erat enim Chlotharius solers in amore sapientiae. Inventum ergo optatum munus gratificabatur. Morante autem eo penes Chlotharium, lis oritur inter Theodebertum et Theodericum, et disceptantibus utrisque de regni termino uterque ad Chlotharium legatos dirigunt, uterque adversus parem auxilium postulat. Quod Chlotharius B. Columbano insinuare procurat, consulens ut si videretur ejus consilio, se uni consentiendo contra alium dimicare. Ad quem ille prophetico repletus spiritu ait, neutris se fore pariturum consiliis, suam intra triennii tempus in ditionem utrorum regna venire. Videns ergo Chlotharius a viro Dei talia sibi prophetico ore dici, neutri parere voluit; sed promissum sibi tempus fideliter exspectans, (1038D)post potitus est triumpho victoriae.
49. Post haec coegit Chlotharium vir Dei ut sibi solamen largiretur, utque per Theodeberti regnum, si valeret, ad Italiam Alpium juga transcendens perveniret. Datis ergo comitibus qui eum usque ad Theodebertum perducerent, itinere arrepto ad Parisius urbem pervenit: quo cum venisset, occurrit ei homo in porta habens spiritum immundum, debacchans et discerpens et garrulans: queruloque sciscitatur virum Dei affamine: Quid his, vir Dei, agis in locis? raucoque anhelitu a longe virum Dei Columbanum advenire dudum jam clamitabat. Quem (1039A)cum vir Dei vidisset ait: Egredere, pestifer, egredere, nec corpus Christi lavacro ablutum diu obsidere praesumas: cede virtuti Dei, et Christi nomine invocato, contremisce. Sed cum diu saevis atrisque viribus obstaret, vir Dei manum ori ejus injecit, linguamque obtrectat, in virtute Dei imperat ut egrediatur. Tunc horrida vi discerpens cum ut vix nexibus teneretur, cum viscerum motione ac vomitu multo progressus, tantum fetorem astantibus dedit, ut sulphureos se crederent facilius tolerare odores.
50. Deinde ad Meldense oppidum properat: quo eum venisset, quidam vir nobilis Hagnericus Theodeberti conviva, vir sapiens, et consiliis regis gratus, et nobilitate ac sapientia vallatus erat. Is virum Dei miro gaudio recepit, seque habere curam ejus spopondit, (1039B)qualiter ad Theodeberti accederet aulam, et non esse necesse alios comites e regio latere habere. Ad hoc enim aliorum differebat subsidium, ut virum Dei secum quandiu valeret tenere potuisset, et ejus doctrina domus sua nobilitaretur. Benedixit ergo vir Dei domum ejus, filiamque ejus nomine Burgundofaram, quae infra infantiles annos erat, benedicens eam Domino vovit, de qua postea in subsequentibus narrabimus. Progressusque inde venit ad villam quamdam Wltiacum, quae supra amnem Maternam sita est. Ibi receptus est a quodam viro Authario nomine, cujus conjux Aiga dicebatur; erantque his filii infra infantiae annos decennes [ Sur., detenti], quos mater ad benedicendum viro Dei obtulit. Videns ille matris fidem, infantulos sua benedictione sacravit, (1039C)qui post, mox ut pubescere coeperunt, Chlothario regi primum ac deinceps Dagoberto gratissimi sunt habiti; qui postquam saeculi gloria illustrati fuerunt, accelerare coeperunt, ut pro gloria saeculi non carerent aeterna. Quorum major natu, Ado nomine, semet suis voluntatibus abdicavit, postquam intra Jurani saltus arva monasterium ex beati regula Columbani construxit: juniorque nomine Dado intra Briegensem saltum supra fluviolum Resbacenum ex supradicti viri regula monasterium construxit. Tanta in virum Dei gratia redundabat, ut quoscunque sacravit, in boni cultus perseverantia dies suprema invenit; et quos de industria monuit, gavisi sunt se postea impunitatem meruisse; nec immerito tanti viri fultus adminiculo partem gratiae potitus est supplemento, (1039D)qui doctrinis ejus innexus, noluit a justae vitae tramite deviare.
51. Exinde ad Theodebertum venit: quem cum Theodebertus vidisset, ovans suis sedibus recepit. Jam enim multi fratrum post eum ex Luxovio venerant, quos velut ex hostium praeda recipiebat. Pollicitusque est Theodebertus se reperire intra terminos suos loca venusta et famulis Dei ad omnem opportunitatem (1040A)congrua, proximasque ad praedicandum nationes undique haberi. Ad haec vir Dei inquit: Si pollicitationis tuae adminiculum praebueris, et demum falsitatis noxam non opposueris, quantisper me moraturum scias ac probaturum si in cordibus gentium vicinarum fidem serere valuero. Dedit ergo rex optionem quacunque in parte voluisset experimento quaerere locum qui sibi et suis placuisset. Inde requisivit locum, quem favor omnium laudabilem reddebat intra Germaniae terminos Rheno tamen transmisso, oppidum olim dirutum, quod Brigantias nuncupabatur. Sed quid tunc vir Dei egerit dum per Rheni alveum navigaret, silendum non est.
52. Dum quodam die per Rheni alveum, ut diximus, scapha veherentur, ad urbem quam Maguntiacum (1040B)veteres appellarunt, perveniunt. Quo cum venisset, remigeri qui in comitatu viri Dei a rege directi fuerant, viro Dei aiunt se in urbe amicos habere, qui necessarios sumptus praeberent, jam enim defecerant in itinere longo stipendia sumptuum. Quibus vir Dei ait: Ite. Qui cum abiissent, nihil repererunt. Reversique a viro Dei interrogati, respondent se nullatenus impetrare ab amicis aliquid potuisse. At ille: Sinite me, inquit, paululum ad meum abire amicum. Mirantibus illis unde illo in loco, quo ante non fuerat, amicum haberet, progressus ille ad ecclesiam pergit; quam ingressus, pavimento inhaerens longae orationis protectione Dominum suum et pietatis postulat auctorem. Nec mora, episcopus urbis illius domo progressus ad (1040C)ecclesiam venit, repertumque B. Columbanum sciscitatur quis sit. At ille fatetur se peragrinum esse. Cui ille ait: Si necesse est sumptuum copiam capere, propera domum, et quantum necesse fuerit tecum defer. At ille cum gratias egisset ei, simulque et Conditori qui inspiraverat, pueros festinus ad navem ipse dirigit ut omnes veniant custode uno dimisso, et quae vellent secum deportarent. Quod ne cui casu evenisse videatur, solitus erat postea idem episcopus protestari, nunquam se antea sic attonitum in tribuendo necessaria fuisse absque alia opportunitate. Ad beati enim Columbani meritum, divina admonitione ad ecclesiam se venisse testabatur.
53. Deinde perveniunt ad locum, quem peragrans (1040D)vir Dei non suis placere animis ait, sed tamen ob fidem in eis serendam inibi paulisper moraturum se spopondit. Sunt etenim inibi vicinae nationes Suevorum. Quo cum moraretur, et inter habitatores loci illius progrederetur, reperit eos sacrificium profanum litare velle, vasque magnum, quod vulgo cupam vocant, quod viginti et sex modios amplius minusve capiebat, cervisia plenum in medio habebant positum. Ad quod vir Dei accessit, et sciscitatur (1041A)quid de illo fieri vellent. Illi aiunt Deo suo Vodano, quem Mercurium vocant alii, se velle litare. Ille pestiferum opus audiens, vas eminus sufflat, miroque modo vas cum fragore dissolvitur, et in frusta dividitur, visque rapida cum fragore cervisiae prorumpit: manifesteque datur intelligi diabolum in eo vase fuisse occultatum, qui per profanum litatorem caperet animas sacrificantium. Videntes barbari obstupefacti aiunt magnum virum Dei habere anhelitum, qui sic possit dissolvere vas ligaminibus munitum: castigatosque dictis evangelicis, ut ab his segregarentur sacrificiis, domibus redire imperat. Multi ergo eorum tunc per beati viri suasum ad doctrinam et ad Christi fidem conversi, baptismum consecuti sunt; aliosque etiam, quos jam lavacro (1041B)ablutos error detinebat profanus, ad cultum evangelicae doctrinae monitis suis ut bonus pastor Ecclesiae seminibus reducebat sparsis.
54. Eo itaque tempore Theodericus atque Brunechildis non solum adversum Columbanum insaniebant, verum etiam et contra sanctissimum Desiderium Viennensis urbis episcopum adversabantur; quem primum exsilio damnatum multis injuriis affligere nitebantur, ad postremum vero glorioso martyrio coronarunt: cujus gesta scripta habentur, quibus et quantis adversitatibus gloriosum apud Dominum meruit habere triumphum. Vacante [ Sur., vagante] itaque Columbano cum suis penes Brigantiam urbem, durae egestatis tempus obvenit. Sed quamvis alimoniae (1041C)deessent, manebat intemerata atque inconcussa fides, quae necessaria apud Dominum impetraret. Cumque jam triduo jejunio fessa corpora essent, repererunt tantam copiam alitum, velut Israelitarum castra coturnix olim operuit; ita ut omnem pagum loci illius alitum multitudo oppleret. Intellexit vir Dei suam suorumque ob salutem has dapes terrae diffundi, nec prorsus alibi evenire, praeter eo quo ipse moraretur in loco. Jubet suos prius grates laudesque rependere Conditori, sicque alitum dapes capere. Eratque mirum et stupendum miraculum: capiebantur aves prout Patris imperium urgebat, nec abscedere pennigera fuga nitebantur. Mansit ergo alitum manna per triduum diffusa; quarto deinde die quidam pontifex ex vicinis urbibus frumenti copiam, (1041D)divina admonitus aspiratione, ad beatum Columbanum direxit; sed mox Omnipotens qui penuriam patientibus aligeros praebuerat cibos, ut farris adeps advenit, alitum phalanges imperavit abire. Nam Eustasium hoc cognovimus referente, qui eo tempore inter reliquos sub viri Dei obedientia ibidem tenebatur adnexus, quod nullus fuerit in caterva, qui ante talium genera alitum se vidisse referret: et tantus sapor in cibo aderat, ut regias dapes vinceret. O mirum divinae potentiae donum! quando terrenae dapes cultoribus Christi desunt, tunc demum coelestia tribuuntur, sicut de Israel dictum est: Panem coeli dedit eis (1042A)(Psal. LXXVII): cum terrenae opes subvenerint, tunc gratis amoventur illatae.
55. Ipso itaque tempore cum sub quodam scopulo inter vasta eremi jejunio corpus conficeret, et nihil aliud praeter ruris poma, quorum superius fecimus mentionem, in cibos caperet, venit assueta abditae voracitatis fera ursus, coepitque necessarios delambere cibos, ac poma ore detrahere. Cumque hora refectionis advenisset, Chagnoaldum ministrum suum dirigit, ut consuetam mensuram pomorum deferret. Qui cum abiisset, ursum interiores frutices rubosque pervagari perspexit, ac poma lambendo carpere. Festinus redit, Patrique indicat: ille imperat ut eat, partemque fruticum in cibos ferae dimittat, aliamque partem sibi reservare jubet. Abiitque (1042B)Chagnoaldus, ac jussa implevit, divisitque virga frutices rubosque, quae poma ferebant, et partem suam juxta viri Dei imperium egit ut fera comedat, aliamque partem in usus viri Dei reservat. Mira in fera obedientia! nequaquam ex prohibita parte ausa est capere cibos, sed in segregata permissaque sibi fruticum parte tantummodo pabula requisivit, quoadusque vir Dei eo in loco commoratus est.
56. Interea cogitatio in mentem ruit ut Venetiorum, qui et Sclavi dicuntur, terminos adiret, caecasque mentes evangelica luce illustraret, ac ab origine per avia oberrantibus veritatis viam panderet. Cumque haec votis patrandum esset, angelus Domini ei per visum apparuit, parvoque ambitu, velut in (1042C)paginali solent stylo orbis describere circulum, mundi compagem monstravit. Cernis, inquit, quod maneat totus orbis descriptus? perge dextera, laevaque qua eligis, ut laboris tui fructus comedas. Intellexit ergo ille non esse gentis illius in promptu fidei profectum, quievitque in loco illo, donec aditus ad Italiam panderetur.
57. Interea inter Theodebertum et Theodericum pacis pactum infirmatur, ac quisque adversus fratrem usque ad internecionem desaevit, utrisque gentium robore superbientibus: et interim vir Dei ad Theodebertum accedit, eumque suadet ut coeptae arrogantiae supercilium deponeret, seque clericum [ Id est, monachum] faceret, et in Ecclesiae positus gremio sacrae subderetur religioni, ne simul cum damno (1042D)praesentis regni, aeternae pateretur vitae dispendium. Quod et regi et omnibus circumastantibus ridiculum excitavit: aiebant enim nunquam se audiisse Merovingum, in regno sublimatum, voluntarium clericum fuisse. Detestantibus ergo omnibus Columbanus ait: Si voluntarius nullatenus clericatus honorem sumat, in brevi clericus invitus existet. His ergo dictis, vir Dei ad cellulam rediit, moxque prophetici dicti eventum res habuit. Nec mora, Theodericus Theodebertum ad bellum coegit, et prope Tullum bello devictum fugat; postque collecto magno robore exercitus persequitur. Simili modo gentium multarum (1043A)Theodebertus robore vallatus, ad Tulbiacense castrum pugnaturus venit: ibi praelio inito innumerae hominum phalanges ex utroque exercitu perierunt. Victus tandem Theodebertus fugit. Eo igitur tempore vir Dei in eremo morabatur, contentus tantum unius ministri Chagnoaldi famulatu. Ea ergo hora, qua apud Tulbiacum commissum est bellum, supra quercus putrefactae truncum vir Dei librum legens residebat: quem subitus sopor oppressit, et quid inter duos reges ageretur vidit. Moxque excitatus ministrum vocat, cruentamque regum pugnam indicat, multum humanum sanguinem fundi suspirans. Cui temerario conatu minister ait: Pater mi, Theodeberto tuis praebe precibus suffragium, ut communem debellet hostem Theodericum. Ad haec Columbanus: (1043B)Stultum ac religioni alienum consilium administras, non enim ita Dominus voluit, qui nos pro inimicis nostris orare praecepit: in arbitrio est jam justi Judicis quid de eis fieri velit. Inquirens ergo post minister eam temporis diem et horam, reperit ita fuisse sicut viro Dei revelatum fuerat. Persecutus est Theodebertum Theodericus, et suorum proditione captum ad aviam Brunechildem direxit: quem cum avia recepisset, quia Theoderici parti Brunechildis favens erat, furens Theodebertum fieri clericum rogavit: at non post multos dies impie nimis post clericatum perimi jussit.
58. Porro Theodericus penes Mettense morans oppidum, divinitus percussus inter flagrantis ignis incendia mortuus est: post quem Brunechildis filium (1043C)ejus Sigebertum in regno suffecit. Itaque Chlotharius memor prophetiae viri Dei, collecto exercitu fines regni, quae suae ditioni debebantur, conatur recipere. Contra quem Sigebertus cum hostium cuneis pugnaturus advenit, quem Chlotharius captum peremit, fratresque ejus quinque Theoderici filios cum proavia Brunechilde cepit, pueros separatim peremit: Brunechildem vero primo ignobiliter camelo impositam hostibus gyrando monstravit, post indomitorum equorum caudis ligatam miserabiliter vita privavit. Funditus ergo radicitusque deleta Theoderici stirpe, Chlotharius potitus est trium regnorum solus monarchia: quo facto B. Columbani prophetia in omnibus impleta est. Unus enim intra triennium cum omni stirpe funditus deletus, alius violenter clericus factus, (1043D)tertius regnorum possessione ac dominatione dilatatus est.
59. Beatus ergo Columbanus cum vidisset (ut superius diximus) devictum a Theoderico Theodebertum, redacta Gallia atque Germania sub Theoderico, Italiam ingreditur, ubi ab Agilulfo Langobardorum (1044A)rege honorifice susceptus est, qui largita optione ut intra Italiam, quocunque in loco voluisset, habitaret, Dei consultu actum est, dum ille penes Mediolanum urbem moraretur, ut haereticorum fraudes, id est Arianae perfidiae, Scripturarum cauterio discerpere ac desecare vellet. Contra quos etiam libellum florenti scientia edidit.
60. Dumque haec aguntur, vir quidam nomine Jocundus ad regem venit, qui regi indicavit se in solitudine ruribus Apenninis basilicam B. Petri apostolorum principis scire, in qua virtutes expertus sit fieri, loca ubertate fecunda, aquis irrigua cum piscium copia, quem locum veterum traditio Bobium nuncupabat, ob rivum in eo loco hoc nomine fluentem, amnemque alium profluentem nomine Triveam [Vulgo (1044B)la Trebie ]; super quem olim Annibal hiemans, hominum, equorum, elephantorum atrocissima damna sensit. Ubi cum venisset, omni cum intentione basilicam inibi semirutam reperiens, prisco decori renovans reddidit. In cujus restauratione mira Domini virtus panditur. Nam cum per praerupta saxorum scopula trabes ex abietibus inter densa saltus locis inaccessilibus caederentur, vel alibi caesae inibi casu elapsae aspero, aditum plaustrorum denegarent, mirum in modum trabem quam vix triginta vel quadraginta homines plano terrae solo positam vehere non valebant, ibi cum duobus vel tribus (prout ardui callis meatus patebat), vir Dei accedens, suis ac suorum humeris immane pondus imponebat: et ubi antea prae asperitate itineris libero gressu vix gradiebantur, (1044C)onerati mox trabis pondere festini gradiebantur, ut versa vice qui onera ferrent, ac si ab aliis veherentur, firmis vestigiis velut otio vacantes ovantesque irent. Videns itaque vir Dei tanti auxilii supplementum, suos hortatur ut coeptum opus laeti perficiant, animoque roborati ea consistere in eremo studeant, Dei in hoc voluntatem esse affirmans. Tecta itaque templi culmina [ Pro tectis culminibus], et murorum restaurat ruinas, caeteraque quae ad monasterii necessitatem pertinent, construere parat.
61. Interea memoratus rex Chlotharius viri Dei prophetiae effectum in se fuisse impletum cernens, venerabilem Eustasium qui ejus in locum Luxoviense monasterium regebat, ad se venire imperat: quem (1044D)pio affamine rogat ut sibi cum supplemento publico legationem fungi curet, sociosque quos vellet nobilium virorum haberet, qui sui vadimonii arbitri essent: post B. Columbanum pergerent, et quocunque eum reperissent in loco, eleganti suasu ad se venire hortarentur. Perrexit itaque venerabilis discipulus, magistri vestigia prosecutus: qui cum ad eum venisset, (1045A)Chlotharii verna depromit. Viso ergo Eustasio B. Columbanus gavisus recepti muneris aditu gratulatur, retentumque penes se tantisper hortatur ut sui laboris reminisceretur, cohortem fratrum disciplinae habenis erudiret, multorumque collegio Christi plebem adunaret suisque institutis educaret. Dimissus post haec ad Chlotharium remeare jubetur, talibusque responsis regias mulcere imperat aures, seque retro repedare nullatenus ratum duceret: tantummodo poscere ut sodales suos, qui Luxovium incolebant, regali adminiculo ac praesidio foveret. Litteras castigationum affamine plenas regi dirigit gratissimum munus. Rex velut pignus foederis viri Dei ovans litteras recepit, nec ejus petitioni oblivionis noxam (1046A)praeponit. Omni denique praesidio supradictum monasterium munire studet, annuis censibus ditat, terminos undique, prout voluntas venerabilis Eustasii erat, auget; omnique conatu ad auxilium inibi habitantium ob viri Dei amorem intendit. Porro B. Columbanus expleto anni circulo in antedicto monasterio Bobiense, vita beata functus, animam membris solutam coelo reddidit, XI Kal. Decembris. Cujus strenuitatem si quis nosse velit, in ejus dictis reperiet. Reliquiaeque ejus eo habentur in loco conditae, ubi et virtutum decore pollent praesule Christo, cui est gloria per omnia saecula saeculorum, Amen.