Vita Bedae (Cuthbertus; Auctor incertus), J. P. Migne Vita Bedae
1.
(0035)Fuere Bedae tres, haud longo tempore abinvicem summoti. Major Beda presbyter et monachus Lindisfarnensis laudatur a Beda Venerabili in libro de Vita S. Cuthberti, cap. 37. Alterum Bedam monachum sanctum, Caroli Magni aequalem, celebrant Genuenses, de quo agemus saeculo insequenti. Medius inter utrumque, sed utroque illustrior fuit Beda Venerabilis presbyter et monachus Girwensis, Beda seu Bedan antiquis absque vocabuli flexione dictus, cujus gesta hic repraesentare curamus.
2. Tametsi Beda Venerabilis plures habuit laudatores et praecones, tamen diligentem gestorum suorum scriptorem habuit neminem inter antiquos. Nam ea quam exhibemus ipsius Vita, rectius Bedae brevis commendatio dicenda est, quam accurata et absoluta narratio. Certe in apographo Cheminionensi hanc praefert inscriptionem: Brevis commemoratio de Venerabili B da presbytero et monacho, catholico doctore sanctae Ecclesiae et Scripturarum expositore. Et in fine: Explicit brevis commemoratio de Beda presbytero, quam edidit Antonius ejus discipulus. Forsan legendum Cuthbertus, Bedae revera discipulus, et post Huethbertum abbas Girwensis, cujus Cuthberti epistola de praeceptoris sui obitu hic refertur. Siquidem auctor ille qui caetera superaddidit, longo post Bedam tempore vixit, ut qui mentionem facit Bedae translationis Dunelmum, quae procedente saeculo XI facta est. Edwardus Maihew in Martyrologio Benedictino-Anglicano citat anonymum quemdam perantiquum, ex cujus lucubratione ms. refert nonnulla fragmenta, quae Bedae res gestas parum illustrant. Potiora sunt quae leguntur tum apud Simeonem Dunelmensem praecentorem, seu potius Turgotum priorem Dunelmensem in libro II de Ecclesia Dunelm., capp. 14 et 15, omnino sane huic Vitae a nobis relatae consonantia, tum apud Willelmum Malmesburiensem, lib. II de regib. Angl. cap. 4, tum apud Matthaeum Westmonasteriensem monachos ad annum 734, ex quibus aliisque scriptoribus Britannicis et Bedae ipsius scriptis conficiemus ejus Elogium, quod vice commentarii Vitae sequenti subjiciemus. Legesis Edwardum Mathew ad diem 27 Maii, et Joannem Capgravium in Legenda sanctorum Angliae.
VITA BEDAE VENERABILIS PRESBYTERI. (0035C)
1. Venerabilis et Deo dilectus presbyter Beda natus est in provincia Northanimbrorum, in territorio monasterii apostolorum Petri et Pauli quod est ad Wiramutha et in Girvum, anno dominicae Incarnationis sexcentesimo septuagesimo septimo, (0036C)qui est annus secundus solitariae vitae S. Cuthberti. In quod monasterium cura propinquorum, cum esset septem annorum, datus est educandus reverendissime abbati Benedicto, ac deinde Ceolfrido, anno scilicet decimo postquam idem monasterium S. Petri apostoli fundatum est: ex quo autem S. Pauli monasterium (0037A)fuerat inceptum anno tertio. Quae utraque monasteria tanta pace et concordia et eadem familiaritate et fraterna societate fuerant conjuncta, ut sicut ipse Beda postea describit, pro uno in duobus locis posito haberentur monasterio. Unde ipse in historia Anglorum unius mentionem faciens, monasterium, inquit, Petri et Pauli, quod est ad ostium Wiri amnis et juxta amnem Tina, in loco qui vocatur in-Gyrvum.
2. Hic itaque infantulus bonae spei, et divina et saeculari litteratura diligenter imbuitur, quandoque sancti Spiritus organum futurus: quo ejus praecordia irradiante, in sanctae universalis Ecclesiae munimentum plurimos in Novi et Veteris Testamenti expositionem libros erat compositurus. Et cum in (0037B)Latina erudiretur lingua, Graecae quoque peritiam non mediocriter percepit. Quippe per id temporis in monasterio praefato deditus erat studio, quando Theodorus archiepiscopus et Hadrianus abbas, qui litteris sacris simul et saecularibus abundanter ambo eruditi erant, peragrata tota Britannia congregantes discipulorum catervam, scientiae salutaris quotidie flumina irrigandis eorum cordibus emanabant, ita ut etiam metricae artis, astronomiae, et arithmeticae disciplinam inter sacrorum apicum volumina suis auditoribus contraderent. [ Sic enim de his ipse Beda loquitur, deinde et istud subjungit (Hist. lib. IV, cap. 2): « Indicio est, inquit, quod usque hodie supersunt de eorum discipulis, qui Latinam Graecamque linguam aeque ut propriam in qua nati (0037C)sunt norunt. » Transeunte autem ad coelestia patre Cuthberto, ille vitae ipsius egregius quandoque scriptor futurus Beda aetatis jam tunc undecim, studii vero in monasterio quatuor habebat annos.]
3. Hic igitur Beda in extremo quidem mundi angulo vivens latuit, sed post mortem per universas mundi partes omnibus in libris suis vivens innotuit. In quibus terrarum regionumque diversarum situs, naturas, qualitates, subtiliter, ac si cuncta ipse peragrasset, plerumque describit: cum ab infantia in monasterio nutritus totam ibidem usque evocationis suae diem vitam transegerit, licet quidam eum fuisse Romae asserere velint. Ne vero quisquam aliud quam est de illo nos dicere suspicetur, ipsius de semetipso dicta congruum subjungere (0037D)videtur.
4. « Ego, inquit, Beda famulus Christi, et presbyter monasterii beatorum apostolorum Petri et Pauli, quod est ad Wiramutha et in-Gyrvum, natus in territorio ejusdem monasterii, cum essem annorum septem, cura propinquorum datus sum educandus reverendissimo abbati Benedicto, ac deinde Ceolfrido: cunctumque ex eo tempus vitae in ejusdem monasterii habitatione peragens, omnem meditandis Scripturis operam dedi, atque inter observantiam disciplinae regularis et quotidianam cantandi in ecclesia curam semper aut discere, aut docere, aut scribere dulce habui. Nono decimo autem vitae meae (0038A)anno diaconatum, tricesimo gradum presbyteratus, utrumque per ministerium reverendissimi episcopi Joannis jubente Ceolfrido abbate suscepi. Ex quo tempore accepti presbyteratus, usque ad annum aetatis meae quinquagesimum nonum haec in Scripturam sanctam meae meorumque necessitati ex opusculis venerabilium Patrum breviter adnotare, sive etiam ad formam sensus et interpretationis eorum superadjicere curavi. « In principium Genesis usque ad nativitatem Isaac et ejectionem Ismaelis libros tres. De tabernaculo et vasis ejus ac vestibus sacerdotum libros tres. In primam partem Samuelis, id est, usque ad mortem Saulis, libros quatuor.
(0038B)
De aedificatione templi allegoricae expositionis, sicut et caetera, libros duos.
Item in Regum, librum triginta quaestionum.
In Proverbia Salomonis libros tres.
In Esdram et Neemiam libros tres.
In Cantica canticorum libros sex.
In Canticum Abacuc librum unum.
In librum B. Patris Tobiae explanationis allegoricae de Christo et Ecclesia librum unum.
Item Capitula lectionum in Pentateuchum Moysi, Josue, Judicum.
In libros Regum et verba dierum.
In librum B. Patris Job.
In Parabolas, Ecclesiasten, et Cantica canticorum.
(0038C)
In Esaiam prophetam, Esdram quoque, et Neemiam.
In Evangelium Marci libros quatuor.
In Evangelium Lucae sex.
Homeliarum Evangelii libros duos.
In Apostolum quaecunque in Opusculis S. Augustini exposita inveni, cuncta per ordinem transcribere curavi.
In Actus apostolorum libros duos.
In Epistolas septem canonicas libros singulos.
In Apocalypsim S. Joannis libros tres.
Item Capitula lectionum in totum Novum Testamentum excepto Evangelio.
Item librum Epistolarum ad diversos, quarum de sex aetatibus saeculi una est.
(0038D)Vitam S. Patris monachi simul et antistitis Cuthberti
De mansionibus filiorum Israel una.
Una de eo quod ait Esaias: Et claudentur ibi in carcerem, et post dies multos visitabuntur.
De ratione bissexti una.
De aequinoctio juxta Anatolium una.
Item de Historiis sanctorum. Librum vitae et passionis S. Felicis confessoris de metrico Paulini opere in prosam transtuli.
Librum vitae et passionis S. Anastasii male de Graeco translatum, et pejus a quodam imperito emendatum, prout potui ad sensum correxi.
(0039A)
et prius heroico metro, et postmodum plano sermone descripsi.
Historiam abbatum monasterii hujus, in quo supernae pietati deservire gaudeo, Benedicti, Ceolfridi et Huetberti in libellis duobus.
Historiam ecclesiasticam nostrae insulae ac gentis in libris quinque.
Martyrologium de natalitiis sanctorum martyrum diebus, in quo omnes quos invenire potui non solum qua die, verum etiam quo genere certaminis, vel sub quo judice mundum vicerint, diligenter adnotare studui.
Librum hymnorum de diverso metro sive rhythmo.
Librum Epigrammatum heroico metro sive elegiaco.
(0039B)
De natura rerum et de temporibus libros singulos.
Item de temporibus librum unum majorem.
Librum de orthographia alphabeti ordine distinctum.
Item librum de metrica arte, et huic additum alium de schematibus sive tropis libellum; hoc est de liguris modisque locutionum, quibus Scriptura sancta contexta est. »
5. Cum ergo libros hos pervigili studio edidisset, obiit septimo Kalendas Junii in Gyrwe, ibique sepultus est. Sed post multa annorum curricula ossa illius inde translata, et cum incorrupto sanctissimi Patris Cuthberti corpore sunt collocata. Transiit autem ipsa die solemni Ascensionis dominicae. Cujus (0039C)nos transitum melius verbis ipsius scribendum putamus, cui ejus discipulus vocabulo Cuthbertus praesens fuit, ad condiscipulum taliter scribens.
« Dilectissimo in Christo collectori Cuthwino Cuthbertus condiscipulus in Deo aeternam salutem.
« Munusculum quod misisti libenter accepi, multumque gratanter litteras tuae devotae eruditionis legi, in quibus maxime quod desiderabam, Missas videlicet et orationes sacrosanctas pro Deo dilecto Patre ac magistro nostro Beda a vobis diligenter celebrari reperi. Unde delectat magis pro ejus charitate, quantum fruor ingenio, paucis sermonibus dicere, quo ordine migrarit e saeculo, cum etiam hoc te desiderasse et poscere intellexi. Gravatus quidem est infirmitate maxima creberrimi anhelitus, sine dolore (0039D)tamen, ante diem Resurrectionis dominicae, id est fere duabus hebdomadibus: et sic postea laetus et gaudens gratiasque agens omnipotenti Deo omni die et nocte, imo horis omnibus usque ad diem Ascensionis dominicae, id est, septimo Kalendas Junii vitam ducebat, et nobis suis discipulis quotidie lectiones dabat, et quidquid reliquum erat diei in psalmorum decantatione occupabat: totam quoque noctem in (0040A)laetitia et gratiarum actione pervigil ducebat, nisi quantum modicus somnus impediret. Evigilans autem statim consueta repetivit, et expansis manibus Deo gratias agere non desivit. O vere beatus vir! Canebat sententiam beati Pauli apostoli: Horrendum est incidere in manus Dei viventis, et multa alia de sancta Scriptura, quae in nostra quoque lingua, hoc est Anglica, ut erat doctus in nostris carminibus, nonnulla dixit. Cantabat etiam Antiphonas secundum nostram consuetudinem et sui, quarum una est: O Rex gloriae, Domine virtutum, qui triumphator hodie super omnes coelos ascendisti, ne derelinquas nos orphanos, sed mitte promissum Patris in nos Spiritum veritatis. Alleluia. Et cum venisset ad illud verbum, ne derelinquas nos orphanos, prorupit in lacrymas, et (0040B)multum flevit. Et post horam coepit repetere quae inchoaverat. Et nos audientes luximus cum illo. Altera vice legimus, altera ploravimus, imo semper cum fletu legimus. In tali laetitia quinquagesimales dies usque ad diem praefatum deduximus, et ille multum gaudebat, Deoque gratias agebat, quia sic meruisset infirmari. Referebat, et saepe dicebat: Flagellat Deus omnem filium quem recipit, et multa alia de sancta Scriptura. Sententiam quoque S. Ambrosii: Non sic vixi, ut me pudeat inter vos vivere; sed nec mori timeo, quia bonum Dominum habemus. In istis autem diebus duo opuscula multum memoria digna, exceptis lectionibus quas accepimus ab eo, et cantu psalmorum, facere studebat. Evangelium scilicet sancti Joannis in nostram linguam ad utilitatem (0040C)Ecclesiae convertit, et de libris Notarum Isidori episcopi Exceptiones quasdam, dicens: « Nolo ut discipuli mei mendacium legant, et in hoc post obitum meum sine fructu laborent. » Cum venisset autem tertia feria ante Ascensionem Domini, coepit vehementius aegrotare in anhelitu, et modicus tumor in pedibus apparuit. Totum autem illum diem ducebat et hilariter dictabat, et nonnunquam inter alia dixit: Discite cum festinatione; nescio quandiu subsistam, et si post modicum tollat me Factor meus. Nobis autem videbatur quod suum exitum bene sciret. Et sic noctem in gratiarum actione pervigil duxit. Et mane illucescente, id est quarta feria, praecepit diligenter scribi quae coeperamus. Et hoc facto, usque ad tertiam horam ambulavimus deinde cum reliquiis (0040D)sanctorum, ut consuetudo diei illius poscebat. Unus vero erat ex nobis cum illo, qui dixit illi: Adhuc, magister dilectissime, capitulum unum deest, videturne tibi difficile plus te interrogari? At ille: Facile est, inquit, accipe tuum calamum et tempera, et festinanter scribe. Quod ille fecit. Nona autem hora dixit mihi: Curre velociter, et presbyteros nostri monasterii adduc ad me, ut et ego munuscula, (0041A)qualia Deus donavit, illis distribuam. Divites autem in hoc saeculo aurum et argentum et alia quaeque pretiosa student dare: ego autem cum multa charitate et gaudio fratribus meis dabo quod Deus dederat. Et allocutus est unumquemque, monens et obsecrans pro eo missas celebrare et orationes diligenter facere: quod illi libenter spoponderunt. Lugebant autem et flebant omnes, maxime quod dixerat, quia amplius faciem ejus in saeculo hoc non essent visuri. Gaudebant autem quia dixit: Tempus est ut revertar ad eum qui me fecit, qui me creavit, qui me ex nihilo formavit. Multum tempus vixi, bene, mihi pius Judex vitam meam praevidit, tempus resolutionis meae instat, quia cupio dissolvi et esse cum Christo. Sic et alia multa (0041B)locutus est in laetitia. Diem usque ad vesperam duxit, et praefatus puer dixit: Adhuc una sententia, magister dilecte, non est descripta. At ille: Scribe, inquit, cito. Post modicum dixit puer: Modo sententia descripta est. At ille: Bene, inquit, veritatem dixisti: consummatum est, accipe caput meum in manus tuas, quia multum me delectat sedere ex adverso loco sancto meo, in quo orare solebam, ut et ego sedens Patrem meum invocare possim. Et sic in pavimento suae casulae decantans Gloria Patri, et Filio, et Spiritui sancto, cum Spiritum sanctum nominasset, spiritum e corpore exhalavit ultimum, ac sic regna migravit ad coelestia. (0042A)Omnes autem qui videre beati Patris obitum, nunquam se vidisse unum alium in tam magna devotione atque tranquillitate vitam finisse dicebant: quia sicut audisti, quousque anima in corpore fuit, Gloria Patri, et alia quaedam spiritualia expansis manibus Deo vivo et vero gratias agere non cessabat. Scito autem, frater charissime, quod multa possem narrare de eo; sed brevitatem sermonis ineruditio linguae facit.
Crystallus patriae, gregis astrum, lumen avorum,
Laus juris, bajulus legis, honorque jacet.
Beda datus sacris, gravitate senex, puer annis,
Devotae mentis aethera thure replet.
Discit, scrutatur divina, docet, meditatur:
Hujus cura Deo reddere vota fuit.
(0042B)Justitiae sedes, virtutum regia, casus
Illecebrae, gladius lubrica carnis arans.
Ense pio verbi confratrum castra tuetur,
Ne Christi miles hoste ruente ruat.
Non invasit eo praesente penuria mentes:
Esurie laesis pascua laeta fuit.
Hujus in Ecclesia nardus respirat odorem,
Et circumfusos mulcet odore bono.
Hic dum subtrahitur caeco carbunculus orbi,
Orbis damna ferens munere lucis eget.
Vellere deposito superum comitatur ovile,
Cui merces operis vita beata Deus.