Migne Patrologia Latina Tomus 122
Versus
Versus (Joannes Scotus Erigena), J. P. Migne 122.1240B
SECTIO I LIBER VERSUUM PLURIMORUM. VERSUS JOANNIS SAPIENTISSIMI AD CAROLUM CALVUM FILIUM LUDOUUICI PII CUJUS AVUS FUIT CAROLUS MAGNUS .E cod. pervetusto Vatic. Sec. X vel XI ed. Angelo Mai. Classic. Auct. Tom. V, p. 426 sqq. Jam prodeunt ad fidem codicis Christinae 1587, fol. 57-65, ejusdem, opinor, quo Mai utebatur, recogniti.
I. De Christo crucifixo.
122.1221C|
Hellenas Troasque suos cantarat Homerus,
Romuleam prolem finxerat ipse Maro.
At nos caeligenum regis pia facta canamus,
Continuo cursu quem canit orbis ovans.
Illis Iliacas flammas subitasque ruinas,5
Trojorumque μάχας dicere ludus erat.
Ast nobis Christum devicto principe mundi
Sanguine perfusum psallere dulce sonat.
Illi composito falso sub imagine veri
Fallere condocti versibus Arcadias.10
Nobis virtutem Patris veramque sophiam
Hymnizare licet laudibus eximiis.
Musarum cantus, ludos satyrasque loquaces
122.1221D| Ipsis usus erat plaudere per populos.
Dicta prophetarum nobis modulamine pulchro15
Consona procedunt cordibus, ore, fide.
122.1222C| Nunc igitur Christi videamus summa tropaea,
Ac nostrae mentis sidera perspicua.
Ecce crucis lignum quadratum continet orbem,
In quo pendebat sponte sua Dominus,20
Et Verbum Patris dignatum sumere carnem
In qua pro nobis hostia grata fuit.
Aspice confossas palmas humerosque pedesque,
Spinarum serto tempora cincta fero.
In medio lateris reserato fonte salutis25
Vitales haustus sanguis et unda fluunt.
Unda lavat totum veteri peccamine mundum,
Sanguis mortales nos facit esse deos.
Binos adde reos pendentes arbore bina;
Par fuerat meritum, gratia dispar erit.30
Unus cum Christo paradisi limina vidit,
122.1222D| Alter sulphureae mersus in ima Stygis.
Eclipsis solis lunae redeuntis eoo
Insolito cursu sideris umbra fui
122.1223A| Commoto centro tremutantia saxa dehiscunt;35
Rupta cortina, sancta patent populis.
Interea laetus solus subit infera Christus,
Committens tumulo membra sepulta novo.
Ὁπλίτης fortis reseravit claustra profundi,
Hostem percutiens vasa recepta tulit.40
Humanumque genus nolens in morte perire,
Eripuit totum faucibus ex erebi.
Te Christum colimus caeli terraeque potentem,
Namque tibi soli flectitur omne genu.
Qui tantum largire vides quod rite rogaris;45
Et quod non recte, rite negare soles.
Da nostro regi Carolo sua regna tenere,
Quae tu donasti patribus almigenis.
Fonte tuo manant ditantia regna per orbem:
122.1223B| Quod tu non dederis, quid habet ulla caro?50
Invidiam miseram fratrum saevumque furorem,
Digneris pacto mollificare tuo.
At ne disturbent luctantia fraude maligna,
Aufer de vita semina nequitiae.
Hostiles animos paganaque rostra repellens,55
Da pacem populo, qui tua jura colit.
Nunc reditum Caroli celebremus carmine grato:
Post multos gemitus gaudia nostra nitent.
Qui laeti fuerant quaerentes extera regna,
Alas arripiunt, quas dedit ipsa fuga.60
Atque pavor validus titubantia pectora turbans
Compellit Carolo territa dorsa dare.
Eheu, quam turpis confundit corda cupido,
Expulso Christo sedibus ex propriis!
122.1223C| O utinam, Hluduuuice, tuis pax esset in oris,65
Quas tibi distribuit, qui regit omne simul!
Quid superare velis fratres? quid pellere regno?
Numquid non simili stemmate progeniti?
Cur sic conaris divinas solvere leges?
Ingratusque tuis, cur aliena petis?70
Quid tibi baptismus, quid sancta solempnia missae
Occultis semper nutibus insinuant?
Numquid praecepta simul fraterna tenere,
Viribus ac totis vivere corde pio?
Ausculta pavidus, quid clamat summa sophia,75
Quae nullum fallit, dogmata vera docens.
Si tibi molestum nolis aliunde venire,
Nullum praesumas laedere parte tua.
Christe, tuis famulis caelestis praemia vitae
122.1223D| Praesta, versificos tute tuere tuos.80
Poscenti Domino servus sua debita solvit,
Mercedem servi sed videat Dominus.
II. De cruce.
Aspice praeclarum radiis solaribus orbem,
122.1224A| Quos crux salviflua spargit ab arce sua.
Terram Neptunumque tenet flatumque polosque,
Et si quid supra creditur esse procul.
Dum revocat miseros humanae gentis ab imo,5
Cuspide tartaream percutit ipsa Stygin,
O crux alma nites ultra Seraphim Cherubimque;
Quod est, quod non est, te colit omne super.
Te Domini rerum, Virtutes atque Potestas,
Ordo colit, medium jure tenendo locum.10
Angelus, Archangelus, Princeps totusque supremus
Caelestis numerus te colit alta petens.
Te πνὺξ nostra dehinc justo modulamine laudat,
Per te christiferam namque redempta fuit.
Tene manu Moyses magnus gestaverat olim,15
122.1224B| Dum dux divini factus erat populi?
Te Pharao stupidat vestitam pelle draconis,
Dum sorbes alios, quos dedit arte magus.
O mons virtutis, descendens carnis ad ima,
Figeris in ligno, septa subis erebi.20
Morte tua simpla nostram consumere duplam
Ausus eras, totum dum renovas hominem.
O crux, erythreas tu scindis marmoris undas,
Victrix praecedis, dasque viam populo.
Te sequitur virtus omnis, te vita salusque;25
Te fugiunt fluctus, crimina dico mea.
Tu das arenosis currentia flumina saxis;
Ebibat hunc fontem, vivere quisquis amat.
In sapidos fluctus populo convertis amaros,
Lex depulsa gravis, gratia sola manet.30
122.1224C| Est quoque non dispar sensus praefatibus actis,
Siquis συμβολικὰς discit amare notas.
Mysticus est Moyses Christus, rex atque sacerdos,
Qui nos Aegypto liberat edomita.
Ipse subit mortem primus, mortemque resolvens35
Prosilit in vitam: virga recepta regit.
Quid, Pharao, sequeris populum? Fuge mersus in ima:
Carceris aeterni te tegat atra palus.
Nos virtutis iter medium dum carpimus, alte
Instant phantasiae nequitiaeque tholi.40
Quas vincens animus laeta potitur arena,
Et peccata procul mersa subacta videt.
Tunc ἀλάλαγμα canit gaudens multumque triumphans,
122.1224D| Laudibus amplificat tunc paradoxa Dei.
Litora virtutum lustrans tunc intrat eremum,45
Mundi contempti qua silet omnis amor.
Spiritus immundus nullam reperire quietem
Qua numquam potuit, sed redit unde venit
Chalceus ex alto pendens ibi sibilat anguis
Extinctum virus; liber erit populus.50
122.1225A| Magdalene quaeris Dominum quid maesta sepultum?
Funere devicto respice laeta Deum.
Desine caeparios meditari cernere vultus;
Vivus adest Dominus: quem gemis, ipsa vide.
Tersa pios vultus cursim solabere fratres:55
Evangelistes prima beata vale.
Christe Dei Verbum, virtus, sapientia Patris,
Sanguinis unda tui, qua madet ara crucis,
Nos purgat, redimit, solvit, vitamque reducit,
Electisque tuis praestitit esse deos.60
Da nostro Carolo pacem, qui sceptra dedisti,
Atque suus pereat hostis ubique ferox.
Utque tibi placeat cunctis, quis vixerit, annis,
Semina virtutum sparge tuo famulo.
122.1225B| Quarum perspicue vis surgat, crescat in actus,65
Ut merito tecum semper ubique regat.
Ὀρθόδοξος ἄναξ εὐσεβὴς ἔγκλυτος [ἄρχος]
Σώφρων χριστοφόρος κύριος ὁ Κάρολος.
Hos versus cecini sex denos bisque quaternos
Joannes vester servulus indiguus70
Μέλπω dum laetus, regi mea debita solvo:
Solvere curarim, si sibi grata forent.
III. De paschate.
Auribus hebraicis notum si dixero pascha,
Usibus Ausoniae transitus est habilis.
Primum naturae si vis cognoscere pascha,
Quaerito, quis primus fulsit in orbe dies;
122.1225C| Quo machinae mundi cumulatim dicitur esse5
In species proprias transitus ex nihilo.
Conditor et causas, quas secum semper habebat
Prodidit in formas lumine conspicuas.
Sphaerica tunc tellus artatur limine certo,
Vestiturque suis frondibus et λαχάνοις.10
Cinxit litoreus Neptuni Nerea limbus,
Quem superare nequit caerula crine tumens.
Aërium spacium tangebant cornua lunae,
Quod validis pennis oscena colla secant.
Aetherios cyclos ambibat stelliger orbis,15
Mundum circuiens motibus assiduis.
Processu vario ferebatur consona turma
Errantum, dulces edidit ipsa tonos.
Sex numero septem spaciis modulantibus octo
122.1225D| Caelestis sphaerae condidit harmonia.20
Posthac extremus rex mundi dicitur aulam
122.1226A| Possessurus eam, ni sua facta forent.
Eheu sed miserum decepit femina conjunx,
Quam prius incautam perdidit astus ophis.
Moyses dux populi celebravit pascha secundum,20
Bis quina plaga percutiens Isidam.
Transivit Dominus signatos sanguine postes,
Dum primogenitos planxerat ipsa suos.
Israhelites festinus vescitur agnum;
Ossibus illaesis mystica coena fuit.30
It populus gaudens, Aegyptus perfida luget,
Insanit rabie, quem timet, insequitur.
Anxius erythreas tunc Moyses aspicit undas,
Inscia virtutis territa plebs dubitat.
Nubibus obscuris Pharaonis turba retenta,35
Ne praedam caperet, fervida saeva stupet.
122.1226B| Tum dux intrepidus neptunia dissecat arva,
Praestitit ignoti marmoris unda viam.
Ventus et exurens ammonia litora siccat,
Et muro similis caerula prona tumet.40
Ingreditur populus lympharum gurgite tutus,
Laetus et egrediens actea grata videt.
Obruitur pelagi cumulis pharaonius hostis,
Ἅρματα dispersim Thetidis ima tegunt
Haec quondam fuerunt venturi ἰνδάλματα Christi,45
In quo collucent quae latuere diu.
Qui solus victor, prostrato principe mundi,
Transacto triduo prosilit ex erebo.
Ac primus calcans mortem transivit in alta,
Solus nam liber numine tartareo.50
Sanguinis et proprii fundens libamina pura,
122.1226C| Mundo salvato pascha novum dedicat.
Sponte sua Dominus se mactat ipse sacerdos,
Quae Patri placens hostia sola fuit.
Hostia, quae totum purgavit crimine mundum,55
Mundum, quem potuit perdere primus homo.
Ex uno veniens mors est expulsa per unum,
Morte bona vitae mors mala victa perit.
Primitiae Christus reseravit septa sepulchri,
Nostrae naturae perdita restituens.60
Harum nunc rerum celebrantur symbola sacra,
Dum parent oculis, mentibus nota prius,
Dum corpus Christi, dum sacri sanguinis undam,
Et pretium mundi mens pia corde sapit,
Dum memores coena Domini revocamus in annos,65
Dum plures odas consonat ipse chorus.
122.1226D| Aeternis epulis, quas mystica signa figurant
Digneris Carolum pascere, Christe, tuum
122.1227A| Devotum famulum, qui te veneratur, honorat
Aedibus constructis aurea vasa parans,70
Cortinis patulis et longa per atria tentis,
Vestito clero murice purpureo.
Presbyteri sancti reboant altaria circum:
Perpetuis templis sic erit ipse tuus.
IV. Laudes Yrmindrudis Caroli Calvi uxoris.
Haec nostram dominam Yrmindrudis nomine claram
Exornant meritis laudibus apta suis:
Forma, genus, species, morum pulcherrima fama
Regis connubium, docta loquela docens,
Praeclarae sobolis donum, notaque propago,5
122.1227B| Obsequiumque bonis omnibus egregium,
Ingens ingenium, perfecta Palladis arte
Auro subtili serica fila parans.
Actibus eximiis conlucent pepla mariti,
Gemmarum serie detegit indusias.10
Miratur fugitans numquamque propinquat ἀράχνη
Quamvis palladios aequiperat digitos.
Inclyta consilio castum servare cubile,
Cypris ne valeat commaculare toros.
Pauperibus multis Christi justissima cura15
Illam sollicitat, rite ministra fore.
Prudentum matrum, quas laudant dogmata sacra,
Virtutis consors enitet assidua,
Orans, ac leg tans libros, manibusque laborans,
Et nullum vitiis tempus inane vacat.20
122.1227C| Quid causas regni dicam, quas ipsa perita
Disponit vigili pectore praecipuo?
Si sinerent apices, quos scripserat ipse Salomon,
Dixissem forsan, quid perhibere volunt.
Haec nam haec merito censetur femina fortis,25
Quam Carolus reperit fortis et almus ἄναξ.
Quem solum celebrat Francorum gloria regem,
Dignum christicolis plebibus atque choris.
Cui gestare licet regnorum plurima sceptra,
Quae magni patres sustinuere sui.30
Cui soli regnum sapientia praevia pollet,
Quem purae mentis nobilitat studium.
Quem Scriptura docet divinis plena figuris,
Ne recto Christi tramite debilitet.
Cui sanctas aedes dedicans ornatibus amplis,35
122.1227D| Caelestis patriae symbola sacra videt.
Hos ambo, regem dico dominamque, potentes
Christe, tuere tui numinis auxilio.
Sis fidus custos, sis murus tutus in aevum,
Ut tibi perpetuo placita vota ferant.40
Devotis animis semper te laudet uterque,
Vocibus harmonicis, actibus atque bonis.
Illorum tumidos inimicos sterne rebelles,
Aut hos conversos subdere colla mone.
122.1228A| Da pacem populo, qui tibi servit ubique,45
Omnibus christigenis floreat alma quies.
Paganos piratas vastantes regna per orbem,
Consumptos gladio gurgite merge maris.
In syrtes varias spargantur flatibus austri,
Illic ut pereant aestibus oceani.50
Nos vero laetos puro te corde colentes,
Ducas aetherios sidera supra choros
V. De Christi resurrectione.
Mystica sanctorum panduntur dogmata Patrum,
Pneumate sanctifico quae cecinere Deo,
Aeterno Patris Verbo, quo cuncta creantur
Occultis sinibus, ordine quaeque suis,
122.1228B| Fabrica quo mundi formis simul omnibus una5
Surrexit, fuerat ut ratione sua.
Quae sine praecessit in Christo tempore facta,
Dum semper natus cuncta creata videt.
Quam super effertur sanctus ratione regentis
Spiritus, ut sacras vivificaret aquas.10
Angelicum numerum superorum castra tenentem
Constituit mundo, cetera quaeque vides
Quorum primaten hominem paradisus habebat,
Assimilem factum mente videre Deum.
Hanc homo praeclaram speciem complectere nolens15
Corruit, et prolem traxit ad ima suam.
Sed ne tanta Dei penitus transiret imago,
Hanc speciem hominis coepit habere Deus.
Hinc natus mundo, passus sub lege malorum,
122.1228C| Morte sua mortem perdidit ipse meam.20
Quo sunt, quo vivunt, quo stant, quo cuncta moventur,
Ille Deus moritur, vivat ut ipse homo.
Ordine multiplici signatus Patribus olim
Mactatur legi, vatibus et canitur.
Hic fuerat aries speculo provisus ad aram,25
Dum typicus Isaach ducitur ad jugulum.
Festinans populus Aegypto hunc sumpserat agnum,
Sanguine conspergens limina nota domus.
Hic fons, virga, petra, caelestis fulgor obumbrans,
Serpens, et manna, nubs, via, panis, aqua:30
Talia saepe Dei jussu sub tempore facta
Aeternum Dominum significare suum.
Hacque impleta die sacro venerantur honore,
122.1228D| Ista dies tanta mystica facta tenet.
Hanc mundus prodit congaudens luce decora:35
Florigeros motus mittit in aethra suos,
Germina producens, florentes gramine fructus;
Nam Christus fructus dulcis ubique suis.
Surrexit Christus, nostra hinc pia corda resultant,
Alleluia Deo orbis ubique canit.40
Inclyte qui regum, te rex conservet in aevum,
Prospera concedat, hinc super astra vebat.
122.1229A| Qui sub honore sui humili cum corde canoros
Alternos statuis, psallis et ipse, choros.
Credimus, ista tibi servantur culmine caeli,45
Heres davidicus efficiere pius.
Προσευχῆς petimus votis et corde precamur,
Qui dedit hoc velle, det tibi posse Deus.
Βασιλέει Καρόλῳ ἡμῶν σὺ Χριστὲ Βοήθει,
Ὡς κληροῦσθαι χοροὺς δυνατὼς οὐρανίους.50
VI. Christi descensus ad inferos et resurrectio.
Emicat ex erebo lux mundi magna triumphans,
Primitias vitae quae moribunda stupet
Prosiliunt Furiae, concurrunt undique Parcae,
Mirantur tristem congemuisse Stygem.
Ille dein princeps barathri petit arma sueta:5
122.1229B| Quis genus humanum subdidit ipse sibi?
Sed mox ut vidit ruitantia limina fracta,
Territus, attonitus fugit ad ima domus.
Non tamen evasit tenebrosa per antra tyrannus,
Fortior intravit qui sua vasa tulit.10
Attractus, captus, vinctus, strictisque catenis
Detentus, domitus, pulsus ab arce, prius
Qua mundi princeps elatus sederat olim,
Bestia saeva vorax indomitaque diu.
Sed victor mundi praestantior omnibus unus15
Totum collisit comminuitque caput.
Aestus aeterni comburunt turpe cadaver,
Pyrphlegethontis fervida flamma furit.
Laetantur miseri, quos laesit dira potestas,
Captivi redeunt, vincula laxa vacant.20
122.1229C| Jam regnat Verbum Patris. jam cuncta gubernat
Virtus, vita, salus; mors fera victa silet.
Surrexit vivus rumpens retinacula leti,
Nulla valet summum vis retinere Deum.
Ipse libens animam posuit, propriamque resumpsit;25
Ponere quam potuit, non remanere sinit.
Quam dat pro mundi vita, revocavit eandem;
Quae datur, accipitur; tradita salva manet.
Tale datur pretium mundi, mirabile fatu!
Totum servatur, redditur atque datur.30
Quis fari valeat quid fecerit ipse Redemptor?
Empto potitur, possidet et pretium.
O lux perpetuo fulgens mundumque revelans,
122.1229D| Victrix umbrarum, quas pia corda timent,
Custos sis Caroli, tutus et undique murus,35
Protege sceptra tui qui regitat famuli.
122.1230A| Sat sat perpaucos ingratos ponere versus,
Molestos regi. Quid valet astruere,
Quod plane perhibet jam nuper dedita musa?
Expers mercedis tristis inanis erat.40
Στοῖχοι Ἰωάννου τῷ βασιλεῖ Καρόλῳ.
VII. Adhuc de Christi resurrectione.
Lux superans animas hominum superumque deorum
Agmina terrenis constabilita tonis,
In sinibus genitoris erat, longeque remota
Sensibili mundo empyrioque polo,
Lustravit miseros tenebrarum sedibus imis5
Vinctos, captivos, Tartareosque reos.
Incarnatus erat Christus de virgine nascens,
Confixus ligno, conditus atque τάφῳ.
122.1230B| Corpore sed moriens, vivens animoque Deoque,
Ast Deus et moritur, vivat et ipsa caro.10
Mens erebum, corpus petram, tenet omnia numen,
In tribus est unus, corpore, mente, Deo.
Postquam per triduum totum destruxerat ἅδην,
Totus surrexit, nil remanente minus.
Ascendit totus, totum regit, aspice, mundum,15
Pro quo passus erat conditor atque Deus.
Humanumque genus totum revocavit ab antro,
Aeternaeque mortis, quo cadit omnis homo.
Muneris ingratus vitae spretorque salutis,
Quam largitus erat maximus archipater.20
O rex, praeclaro qui lustras lumine mundum,
Largito Carolo prospera cuncta tuo.
Indulge famulo fragilis contamina vitae,
122.1230C| Ut valeat purus cernere regna tua.
Στοῖχοι τοῦ Ἰωάννου τῷ κυρίῳ αὐτοῦ ἄνακτι Καρόλῳ.25
VIII. De Verbo incarnato.
Si vis οὐρανίας sursum volitare per auras,
Empyriosque polos mentis sulcare meatu,
Ommate glaucivido lustrabis templa sophiae,
Quorum summa tegit condensa nube caligo,
Omnes quae superat sensus noerosque logosque.5
Inde γνόφος quondam velabat Sina κορυφὴν,
Dum Deus antiquum θεσμὸν Moysea doceret,
Umbrarum medio linquens vestigia ταρσῶν. ,
Illic aspicies Seraphim oculosa volare,
Et senas πτέρυγας terno de cardine pansas,10
122.1230D| Circa postque Deum polymorphota plurima ζῶα,
122.1231A| Claro cunctorum speculantia lumine causam,
Unum principium, quo rerum volvitur ordo
In genus, in species rhythmosque chronosque toposque,
Quae sunt, quae non sunt, sensu seu mente videntur,15
Quae stant, quae vario volvuntur praedita motu,
Pneumata ventorum, vis ignea, lucidus aether,
Chorus et astrigerae perpuri luminis αἴγλη
Palladis: hinc gemmis septem redimita corona,
Φοίβη, καὶ Στίλβων, καὶ Φῶς, καὶ Ἥλιος, Ἄρης,20
Φαέθων καὶ Φαίνονος ἄκρου περὶ κλίματα πάχνη,
Ἑξῆς τοῦ κόσμου κέντρον Θέτις ἄσχετος ἅλας,
Caelestis motus modulaminis ἐννεάφθογγος,
Summa chelys vocum mortales effugit ᾦτας.
122.1231B| Rerum principium primum cognoscite Christum,25
Verbum cuncta creans, natum de pectore Patris,
Ars, lex, consilium, ζωὴ, sapientia, virtus,
Fons, medium, finis, genitum de lumine lumen,
Est, non est, super est, qui praestitit omnibus esse,
Qui regit atque tenet totum quod condidit ipse,30
Totus per totum, qui nullis partibus haeret,
Cum sit cunctorum substans essentia simplex.
Ὤν τέλος, ὤν ἀρχὴ πάντων, ὤν ὄντα τὰ εἰσὶν,
Ὤν ἀγαθὸς, καὶ καλὸς, κάλλος, μωρφῶν τε χαρακτὴρ.
Qui miseros homines revocans de morte perenni,35
Ἄνθρωπος factus, sumens de virgine carnem,
Promissus venit, complens oracula vatum.
At πρόγονος David proprio de spermate natum
122.1231C| Viderat, et mundi devicta morte λυτρωτήν.
Nec minus in caelis prosunt mysteria Christi40
Quam terris, merito cum sit Deus omnibus idem.
Illic angelicas patefecit lumine mentes,
Ac tenebrosa suae virtutis prodidit ipsis.
Nulla quidem virtus potuit dinoscere pure,
Quem pater occultum gremio velabat opaco:45
122.1232A| Sed caro nunc Verbum factum, mirabile dictu!
Clare se cunctis hominemque Deumque revolvit,
Νοῦς τε λόγος τε capit, quem nullus viderat ante:
Σαρκικἀ nam φύσις divinas temperat αὐγάς.
Hic vitam cunctis nascendo contulit, atque50
Destruxit mortem, quae totum sorbserat orbem.
O qualis virtus potuit superare superbum,
Qui genus humanum crudeli lege subegit,
Restaurare volens primus quod perdidit ille
Formatus limo, male usus munere vitae,55
Virgine sed factus dum sumpserat unde periret,
Sponte sua propriae bene usus funere carnis!
Quis modus est animo, dum talia cernere temptat
Quive valent sensus meditari famine vocum?
Παρθένος angelico commovit viscera fatu,60
122.1232B| Ac comitante fide suscepit pneumate partum.
O felix γαστὴρ divinum sustinet ignem,
Virtutis radius solidatur somate sacro
Unam personam duplex substantia prodit.
Nam Deus aeternus rationem tempore sumens,65
Corpore compacto sese perfecerat ἄνδρα
Jesum Christum regnantem secula semper
Te lumen mundi colimus: tu Christe redemptor
Fonte tui lateris credentum vulnera tergis:
Nilque perire volens hominis tua provida virtus,70
Ambitur nostram nullo cum crimine φύσιν.
Φύσις nostra dehinc plene renovatur in illa,
Antidotumque potens cunctis prodesse paratum
Potantum varias pellit compagine plagas,
Nolentes merito permittens jure perire.75
122.1232C| Nullum namque Deus nolentem vivere cogit,
Nullum velle boni depellit limine lucis,
Omnes invitans, hos deserit, adjuvat illos,
Omnia componens, laudatur in omnibus ipse.
Christe tuos pavidos digneris visere servos,80
Qui tua festa colunt, venerantes dona salutis.
Parce tuo famulo, cui regia sceptra dedisti,
Divino radio perfusum perfice, purga.
SECTIO II. VERSUS JOANNIS ΣΚΟΘΘΙE cod. pervetusto Vat. sec. XI ed. Angelo Mai Classic. Auct. tom. V, p. 444 sqq. Jam prodeunt ad fidem codicis bibl. Christinae 1709, fol. 16, 2 sqq., ejusdem, opinor, quo Mai utebatur, recogniti.
122.1231|
I. Christi triumphus de morte ac diabolo.
122.1231C|
Postquam nostra salus mundum renovaverat omnem,
122.1232C| Quosque Pater voluit cunctos perfecerat actus,
Fessa labore gravi requievit in arbore pendens.
Ter geminae lucis spatio destruxerat ἅδην,
Dormitans gelidi duro sub culmine saxi,5
122.1233A| Implens vativomi prognostica symbola ceti
Umbrae tunc pavidae sparsim Phlegethontis ab imo
Exiliunt subito, mirantes surgere lucem
Tetras atque truces abigentem carcere larvas.
O mors, mors vitae! si mors, non vita vocanda;10
Quod praestat vitam, non ausim dicere mortem.
Num tenebras recipit clare substantia lucis?
Fervida vis ignis nescit sibi serpere frigus?
Nemo tamen vitam mortem gustasse negarit:
Mors carnis vitae, vitae mors jure vocatur;15
Nam compassa fuit carni quae sola pependit.
Altius ingreditur purae rationis acumen,
Et carnem vitae vitam sic colligit esse.
Si vita est Verbum, Verbum quoque si caro factum,
Profecto sequitur, vita concedere carnem.20
122.1233B| Si caro sit Verbum, converso tramite facta,
Carnem continuo vitam dare cogere factam.
Σὰρξ igitur Christi substat verissima vita,
Vivens ac moriens mortem consumpserat omnem.
Desursum venit, terrenam sumere vestem;25
Indutus vestem sursum cum veste volavit,
Inque Deum vertit vestem de virgine sumptam,
Unum conficiens animam carnemque Deumque.
Mors mortis Dominus surrexit vivus in altum
Ac nostram secum naturam vexit eodem.30
In tota factus, totam conformat in unum.
Mundum calcavit frigilem, mundique potentem,
Expulsumque foras superavit Marte secundo.
Captivam revocans praedam raptoris ab ore
Abstulit, ille gemit confossus membra superbus35
122.1233C| Vulneribus duris, ac secum talia tractans:
Me victum video, fugitivum sedibus atris
Quae nova lux oritur, quam numquam ferre valebo?
Nunc mea regna ruunt passim, loca nulla tenebris;
Sentio me captum, pavidum, vinciisque ligatum.40
Eheu! quis mihi congreditur? Quis fortis in armis
Audax committit mundi cum principe bellum?
Illene confixus ligno septusque sepulchro,
Quem rex Herodes sprevit summusque sacerdos
Ruptus non timuit vestem damnare Caiphas45
Addictus morti, Romano principe caesus?
Hoc egomet feci, fateor, totumque peregi.
Me stultum latuit virtus humilisque potestas:
122.1233D| Hunc si cognossem, σταυρῷ non penderet umquam,
Corporis humani servilis forma fefellit.50
Interea laetas animas volitare per auras,
Tartareosque sinus vacuos laxasque catenas
Suspicit, et nutrit tristi sub pectore vulnus.
Quod, mage, me miserum torquet, jam conspicor, inquit,
122.1234A| Clausa diu terris paradisi limina pandi,55
Et mortale genus, quod fluxerat inde per unum,
Unius ob mortem rursus super astra redire.
Illic felices sedes, quas sponte reliqui,
Terrigenum proles habitabit jure perhenni,
Me, me torquebit semper mea prava voluntas,60
Languidus invidia morior, meritoque peruror.
Unum confugium superest, solamen et unum:
Est antiqua domus mortis noctisque profundae,
Judaicum pectus, vitiorum plena vorago,
Fraudis et invidiae semper possessio larga,65
Luminis exosi radios irata repellens.
Illic sola potens hypocrisis perfida regnat,
Illa putet nimium, nimiaque putredine corda
Carnalis populi corrumpit nescia veri
122.1234B| Illic confugiam gentilia pectora linquens,70
Odibilis Christo dominabor gentis avarae,
Omne meum virus fundam blasphema per ora,
Ligno suspensum Dominum regnare negando.
Talia contrectans crudelis bestia fallax
Retro lapsa ruit gelidas fugitiva sub umbras.75
Imperium Patris quaesitum sanguine nati
Telluris superat fines erebumque polumque.
Orthodoxa fides diversa voce per orbem
Abba Pater clamat, laudans mysteria summa
Unius ac trinae bonitatis fertile germen,80
Ingenitum genitumque Deum mumurque perhenne
Fontis inexhausti, quo manant flumina vitae.
II. Item stichos ejusdem.
122.1234C|
Graeculus, Judaeus jam nunc, Agarenus, et Auson,
Paganusque ferus surgens aquilonis ab axe
Subdita colla dabunt, Christus regnabit ubique,
Ipsi succumbunt omnes regique Deoque.
Summe Pater nati, largitor muneris almi,5
Festa tui semper celebrantem protege plebem,
Cui tua disponens sapientia regna per orbem
Praefecit Carolum regemque piumque ministrum,
Cui lux interior donavit mentis acumen,
Quo divina simul tractans humana gubernet,10
Vere subsistens rex atque theologus idem.
Praesul ab Athenis Dionysi, symmache Pauli,
Inclyte martyrio, cui servit Gallia tota,
122.1234D| Prospice caelestis vitae de sedibus altis
Vota tui τέκνου Caroli tua λείψανα sancta15
Ornantis, gratamque tuam magnalibus aedem
Instar flammarum gemmis flagrantibus auro.
Undique turicremis redolent altaria fumis
Harmonici cantus θιασωτῶν sidera pulsant,
Officio vatum sanctissima coena paratur.20
SECTIO III. JOANNIS SCOTI VERSUS DE AMBIGUIS S. MAXIMI.E cod. ms. bibliothecae Armamentarii Parisiensis ed. M. Felix Ravaisson in libro qui inscribitur: Rapports au ministre de l' instruction publique sur les bibliothèques des départements de l' Ouest, Paris 1841, p. 356 sqq.
122.1235|
I. Carolo Calvo dedicat Ambiguorum S. Maximi versionem.
122.1235A|
Kyrrie, caeligenae cui pollet gratia formae,
Astrea Caesareo cui cingunt stemmata vultus,
Regum progenies, quos auxit Francia felix,
Orbis terrarum quos alta voce salutat,
Laudibus amplificat, veneratur, ditat, honorat,5
Undique concurrens pontum secat, eminet arva,
Salve, Christicolum vertex, gratissime regum,
Rex pie, devoti ne spernas donula servi.
Exiguum munus largo, sed fonte receptum
Christiferum Patrum, mysteria plurima tractans.10
Hoc opus in Graeco construxit Maximus abbas.
Egregius pastor, scripturis inclytus auctor,
122.1235B| Magni Gregorii perplanans dicta remota,
Sensibus humanis theoremata mente revolvens.
Nec non in multis Dionysius additur ipse15
Ariopagites, ornat quem laudibus amplis,
Explanat, testemque vocat Patremque beatum,
Tangens symbolicas praeclaro lumine byblos,
Quem nos edidimus, Vobis poscentibus, olim.
Hac quoque de causa praefatus Maximus abbas20
Editus est nuper, nostro sudante labore,
Effectuque pio Vestrum pia jussa sequentes,
Cursim transtulimus, quae multo tempore quaerunt,
Et doctos sensus, et purae mentis acumen.
II. De eadem versione.
122.1235C| Quisquis rhetorico verborum syrmate gaudet,
Quaerat grandiloquos, Tullia castra petens.
At mihi sat fuerit, si planos carpere sensus
122.1236A| Possem tardiloquus, pragmata sola sequens.
Interior virtus sermonum rite tenenda:5
Verborum bombi fallere saepe solent.
Si quis in ambobus divino munere pollet,
Hic primum debet jure tenere modum.
Sed si perspicuos sensus vix voce loquaris,
Sis quoque contentus; nam meliora tenes.10
Si meliora tenes, quaenam tibi cura, tenere
Quae sunt inferius? Semper in alta pete.
III. Lectori Ambiguorum S. Maximi.
Quisquis amat formam pulchrae laudare sophiae,
Te legat assidue, Maxime Grajugena.
Ac primo motus rerum rationibus altis,
Mundum sensibilem deserat atque neget:
122.1236B| Nec non et sensus ipsos, qui saepe retardant,5
Gnostica dum scandit βήματα mentis iter.
Deliciis fragilis vitae, mundoque fugaci,
Et carnis cura qui vacat, ista legat:
Mundanisque datus studiis, tardusque pigerque
Huc non accedat; nullus adest aditus.10
Sensibus inflatus propriis, tumidusque, superbus
Stet procul, ipse negans hic reperire locum.
Artibus imbutus, quas novit mentis acumen,
Fidus procedat, nam sua stat patria.
Practica hic ducet morum praeclara magistra,15
Custos virtutum, pervigil idonea.
Hic φυσική causas rerum vestigat opacas,
Inventasque simul segregat, unificat.
Hic θεῷ fert palmam cunctis perpulchra logya
122.1236C| Omnia (?) quod, quod non, omnia denegat omne simul.20
SECTIO IV. JOANNIS SCOTI VERSUUM FRAGMENTA.
122.1235|
I. Versus Joannis Scoti ad Carolum regem. Cod. Cantabr. Collegii Corporis Christi nº 223, sec. IX.
122.1235D|
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Da nostro regi Carolo, cui sceptra dedisti,
Ut semper famulus tibi vivat mente benigna.
Prospera labentis vitae revolumina praesta,80
Atque simul tecum caelestis gaudia regni.
Magna Dei genitrix, ter felix, sancta Maria,
122.1236D| Te laudant caeli, te votis inclytat orbis.
Proxima sis Carolo tutrix, munimen et altum,
Qui tibi mirifice praeclaram fabricat aedem,85
Aedes marmoreas. Varie constructa columnis
Alta domus pulchre conterno normate facta.
Aspice polygenos flexus, arcusque volutos
Compages laterum similes, capitella, basesque,
Turres, turriculos, laquearia daedale texta,90
Obliquas tyrridas caleni luminis haustus,
Intus picturas, lapidum pavimenta, gradusque,
122.1237A| Circumquaque στοάς, armaria, παστοφορεῖα,
Sursum deorsum populos, altaria circum,
Lampadibus plenas pharos, altasque coronas:95
Omnia collucent, gemmis auroque coruscant.
Pallia cortinae circumdant undique templum:
Ipse throno celso fultus rex prospicit omnes,
Vertice sublimi gestans diadema paternum,
122.1238A| Plena manus scriptis, enchiridia aurea βάκτρα.100
Heros magnanimus longaevus vivat in annos.
II. Laus Sophiae. E cod. ms. bibl. Reg. Paris. ed. Cousin, Fragments philosophiques, t. III, Appendix p. 326. [cf. carm. VIII, col. 1230].
Si vis uranias sursum volitare per auras,
Ommate glaucivido lustrabis templa Sophyae.
SECTIO V. JOANNIS SCOTI GRAECI VERSUS.
122.1237|
I. Versus ad Carolum, Hincmarum, alios. E cod. S. Germani Pratensis ed. Labbe in praefatione ad Glossaria. Textum corruptissimum saepissime sanavi. Labbei lectio litera L insignita est.
1.
122.1237B|
Recte credens Rex pius gloriosus
Ὀρθόδοξος ἄναξ εὐσεβὴς ἔγκλυτος [ ἄρχος]
temperans Christum ferens Dominus ipse Karolus
Σώφρων Χριστοφόρος κύριος ὁ Κάρολος.
2.
Regis, Karoli nostri tu Christe fave
Βασιλέως Καρόλου ἡμῶν σὺ Χριστὲ βοήθει,
ut possidere choros possit caelestes
Ὡς κληροῦσθαι χοροὺς δυνατὸς οὐρανίους.
3.
Στίχοι Ἰωάννου τῷ βασιλεῖ Καρόλῳ.
4.
122.1237C|
Versus Domino suo Regi
Στίχοι Ἰωάννου τῷ κυρίῳ αὐτοῦ ἄνακτι.
5.
Luna et Mercurius et Lucifer sol Mars
Φοίβη καὶ Στίλβων καὶ Φῶς καὶ Ἥλιος, Ἄρης,
122.1238B| Jovis et Saturni summi circum plagas pruina
Φαέθων καί Φαίνονος ἄκρου περὶ κλίματα πάχνη,
deinde mundi medium oceanus immensurabilis salum
Ἑξῆς τοῦ κόσμου κέντρον Θέτις ἄσχετος ἅλας.
6.
Domine
Κύριε Κάρολε
vitam aeternam det tibi semper
Ζωὴν αἰώνιον δώσει σοι πάντοτε Χριστὁς.
7.
Domine vivas multos annos hic Caesar
Κύριε ζῇς πολλοὺς ἐνιαυτοὺς ὧδε σεβαστός.
8.
ens finis principium omnium qui est qui sunt qui subsistunt
Ὥν τέλος, ὢν ἀρχὴ πάντων, ὢν ὄντα τὰ εἰσίν,
122.1238C| ens optimus et bonus pulchritudo formarumque exemplar
Ὤν ἀγαθὸς καὶ καλὸς, κάλλος μορφῶν τε χαρακτήρ.
9.
Στίχοι Ἰωάννου glorioso Regi Καρόλῳ
Στίχοι Ἰωάννου τῷ κυρίῳ Καρόλῳ.
10.
122.1239A|
vivas nunc vivas Rex plures in annos
Ζῇς νῦν, ζῇς βασιλεὺς ( σὺ) πλείστους εἰς ἐνιαυτοὺς
futurus Christo congregari in multa secula
Μελλόμενος Χριστῷ συνζῇν είς πολλὰς αἰῶνας.
11.
salva cui regnum dedisti
Χριστὲ σῶσον Κάρολον, τῷ τὴν βασιλείαν ἔδωκας.
12.
Malus bonus magnusque parvusque
Nam κακὸς atque ἀγαθὸς prorsus μεγάλος τε μικρός τε.
13.
praelucens splendens praefamine summa
Λαμπρότατος doctor στίλβων κηρύγματος ἄκρου,
122.1239B| verbi tela Dei viventis in ore tenendo
Ῥήματος ὄπλα Θεοῦ ζῶντος τοῦ στόματος ἔχων,
tria genera musicae artis confinis conclusio
Κρούσματα non noscens nec συμπέρασμα requirens.
14.
vide profunda morte sepulti resurrectionem
Ἴδε βάθου θανάτου τὴν τοῦ ταφθέντος ἔγερσιν,
et viventi Christo praeclara alleluia clama
Καὶ ζῶντι Χριστῳ πνὺξ μελῴδημα βόα.
15.
Pax fido populo Regi sit gloria summo
Εἰρήνη πιστῷ δήμῳ, βασιλεῖ ᾖ κλέος ἀκρῳ,
quem Deus electum prae regibus habet nunc
Ὅν Θεὸς ἐκλεκτὸν παρὰ τοῖς βασιλεῦσιν ἔχει νῦν.
armaque cum scuto prendens hunc Christe, juvato
Ὅπλου ἀσπίδος τε λαβὼν αὐτοῦ εἰης, Χριστέ βοηθός,
122.1239C| huic quoque subire dominator barbaricas gentes
Δεσποτὰ τὰ αὐτῷ ὑπόταξον βὰρβαρα φῦλα.
16.
Praelucens praeco splendens praefamine summo
Λαμπρότατος κήρυξ στιλβων κηρύγματος ἄκρου
Hincmarus vivat sapiens et commemorandus
Ἵγκμαρος ζήτω φρόνιμος καὶ ἀξιάγαστος,
verbi tela Dei viventis in ore tenendo
Κήματος ὅπλα Θεοῦ ζῶντος τοῦ στόματος ἔχων.
17.
Romani populi Joannes gloria constat
Ῥωμαίου δήμου Ἰωάννης ἦ κλέος ἐστίν,
Graecorum Graecus fulget nunc Liuddo colendus
Ἑλλήνων Ἕλλην λάμπει νῦν Λιύδδο σεβαστός.
18.
122.1240A|
Φύλαξον ὦ θεος τὴν βασίλισσαν Ἱρμινδροὺδ καὶ δὸς
αὐτῇ σωτηρίαν καὶ δόξαν καὶ ζωὴν εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν
αἰώνων.
19
Ὦ κύριε βοήθησον τῷ Καρὸλῳ σου καὶ θοῦ τοὺς
ἐχθροὑς αὐτοῦ καὶ τοὺς μισοῦντας αὐτὸν ὑποπόδιον
τῶν ποδῶν αὐτοῦ.
20.
Τῷ κυρίῳ Καρόλῳ Ἰωάννης χαίρειν.
[ Τῷ κυρίῳ] βασιλεῖ Καρόλῳ ζωή τε φάος τε.
Ὀρθόδοξος ἄναξ Φράγκων τῷ δόξα τιμή τε,
Θεσπέσιος καὶ ἀγαθὸς πιστὸς καὶ ἄκρος τε μόναρχος,
Ἐλπὶς τῆς πατρίδος, τῆς ἄξιος ἀθανασίας,
122.1240B| Ὤν δὲ φέρων στέφανον χρύσεον, διαδήματα πατρῶν,
Ἐν χερσὶν σκῆπτρον. ῥάβδος γὰρ τῆς βασιλείας.
Χριστὲ, σῶσον δοῦλον σου, τόν μου κύριον εἴπω,
Τὸν Κάρολον, μεγάλην ἡμῶν πολλῶν τε κορυφήν,
Ὃς σοφὸς, ὃς δυνατὸς πάνυ σώφρων τε κράτος τε,
Εὐπρεπὴς εὔμορφος φαίνων ὡςεὶ κλυτὸς ἄρκος,
Ὅσιον οὐράνιον στίλβων διαδήματος ἄστρον,
Ἥλιος ὡς λαμπρὸς, φῶς φωςφόρον ὅστ' ἀνέηκε.
Δὸς ἐμῷ Καρόλῳ ζωὴν εἰς τοὺς πάντας αἰῶνας.
Εὔχετε ταῦτ' ἄλλοι νῦν, εὔχε σὺ Φράγκια πᾶσα.
II. Ad Carolum Calvum de Dionysio Areopagita. Cod. Fulgentii 10078-10084 bibliothecae Burgundicae Bruxellensis membran. sec. XII. fol.
122.1240C| hodie imperator sapiens et preciose Carle
Σήμερον, Αὐτοκράτωρ φρόνιμος καὶ τίμιε Κάρλε,
martyr excelsus fulget dionisius ecce
Μάρτυρος ὑψηλὸς λάμπει Διονύσιος ἰδοὺ,
quem Deus celitus in terris et tu magnificavit
Ὃν Θεὸς οὐρανόθεν, ἐπὶ γῆς καὶ σὺ, μεγαλύνοι,
videns hic tenebras dum dominus abstulit
ἰδὼν τοὺς σκότους, ὡς κύριος ἀφειλετο
cruce arti mundi arti peccata dixit que
Σταυρῷ τοῦ κόσμου τὰς ἁμαρτίας, ἀλάλησέν τε.
non natura solet ministrare et facere
Οὐκ φύσις ζητεῖ λειτουργεῖν καὶ ποιήσειν.
est nunc defectum et ideo factorem
Ἔστιν νῦν ἔλλειψιν καὶ μαθὼν ποιητήν
arti mundi cognosco et nunc scio passum
Τοῦ κόσμου γνωρίζω καὶ νῦν οἶδα παθέντα.
(no apparatus)