Wikisource

Usor:ElioPrrl/Adversaria

< Usor:ElioPrrl
1924

GESTA FRANCORUM[1]
ET ALIORUM HIEROSOLIMITANORUM[2]

[NARRATIO Ia]

[1.] Cum jam appropinquasset ille terminus quem dominus Ihesus[3] cotidie suis demonstrat fidelibus, specialiter in evangelio[4] dicens : Si quis vult post me venire, abneget semetipsum et tollat crucem suam et sequatur me, facta est igitur[5] motio[6] valida per universas Galliarum regiones, ut, si aliquis Dominum studiose puroque corde et mente sequi desideraret atque post ipsum crucem[7] fideliter bajulare vellet, non pigritaretur Sancti Sepulchri[8] viam celerius arripere.

Apostolicus namque Romane sedis Urbanus secundus[9] ultra montanas partes quantocius[10] profectus est cum suis archiepiscopis, episcopis, abbatibus et presbiteris cepitque subtiliter sermocinari et predicare, dicens ut, si quis animam suam salvam facere vellet, non dubitaret humiliter viam incipere Domini ac, si denariorum ei deesset copia, divina ei satis daret misericordia. Ait namque dominus apostolicus : « Fratres, vos[11] oportet multa pati pro nomine Christi, videlicet miserias, paupertates, nuditates, persecutiones, egestates, infirmitates, fames, sites et alia hujusmodi, sicuti Dominus ait suis discipulis : Oportet vos pati multa pro nomine meo et : Nolite erubescere loqui ante facies hominum ; ego vero dabo vobis os et eloquium ac deinceps : Persequetur vos larga retributio. »

Cumque jam[12] hic sermo paulatim per universas regiones ac Galliarum patrias cepisset crebrescere, Franci audientes talia, protinus in dextra suere scapula cruces inceperunt[13], dicentes sese Christi unanimiter sequi vestigia, quibus de manu erant redempti tartarea.

[2.] Jamjamque Gallie suis remote sunt domibus[14] feceruntque denique tres partes Galli[15]. Una pars Francorum in Hungarie intravit regionem, scilicet Petrus Heremita[16] et dux Godefridus et Balduinus[17] fraier ejus et Balduinus cornes de Monte. Isti potentissimi milites et alii plures quos ignoro venerunt per viam quam jamdudum Karolus Magnus, mirificus rex Francie, aptari fecit usque Constantinopolim.

Petrus vero supradictus primus venit Constantinopolim iii kalendas augusti[18] et cum eo maxima gens Alamannorum. Illic invenit Longobardos[19] et alios plures congregatos quibus imperator jusserat dari mercatum sicuti erat in civitate dixitque illis : « Nolite transmeare Brachium donec veniat maxima christianorum virtus, quoniam vos tanti non estis, ut cum Turcis preliari[20] valeatis », ipsique Christiani nequiter deducebant se, quia palatia urbis sternebant et ardebant, et auferebant plumbum quo ecclesie erant cooperte et vendebant Grecis. Unde[21] imperator iratus[22] jussit[23] eos transmeare Brachium.

Postquam autem[24] transfretaverunt, non cessabant agere omnia mala, comburentes et devastantes domos et ecclesias. Tandem pervenerunt Nicomediam[25], ubi divisi sunt Longobardi[26] et Alamanni a Francis, quia Franci tumebant superbia. Elegerunt[27] Longobardi[28] seniorem super se, cui nomen Rainaldus[29] ; Alamanni similiter. Et intraverunt in Romaniam et per iiii dies ierunt ultra Nicenam[30] urbem inveneruntque quoddam castrum, cui nomen Exerogorgo, quod erat vacuum gente et apprehenderunt illud, in quo[31] invenerunt satis frumenti et vini et carnis et omnium bonorum abundantiam.

Audientes itaque Turci[32] quod Christiani essent in castro, venerunt obsidere illud. Ante portam castri erat puteus et ad pedem castri fons vivus, juxta quem exiit Rainaldus insidiari Turcos[33]. Venientes vero Turci in die dedicationis S. Michaelis[34] invenerunt Rainaldum et qui cum eo erant, occideruntque Turci multos ex eis, alii vero[35] fugerunt in castrum, quod confestim Turci obsederunt eisque aquam abstulerunt. Fuerantque nostri in tanta afflictione sitis, ut flebotomarent suos equos et asinos, quorum sanguinem bibebant[36] ; alii mittebant zonas atque panniculos in piscinam et inde exprimebant aquam in os suum ; alii mingebant in pugillo alterius et bibebant ; alii fodiebant humidam terram et supinabant se terramque sternebant super pectora sua pro nimia arriditate sitis. Episcopi vero et presbyteri confortabant nostros et commonebant ne deficerent[37].

Hec tribulatio fuit per viii dies. Denique dominus Alamannorum[38] concordatus est cum Turcis ut traderet socios illis et, fingens se exire ad bellum, fugit ad illos et multi cum eo. Illi autem qui Dominum negare noluerent capitalem sentenciam susceperunt ; alios quos ceperunt vives adinvicem diviseruni quasi oves ; alios miserunt ad signum et sagittabant eos ; alios vendebant et donabant quasi animalia. Quidam conducebant suos in domum suam, alios in Corosanum, alios in Antiochiam, alios in Aleph aut ubi ipsi manebant. Isti primo felix acceperunt martirium pro nomine Domini Ihesu.

Audientes denique Turci quod Petrus Heremita et Guualterius[39] Sinehabere fuissent in Cyvito[40], que supra Nicenam urbem est, venerunt illuc cum magno gaudio ut occiderent illos et eos qui cum ipsis erant. Cumque venissent[41], obviaverunt Guualterio cum suis, quos Turci mox occiderunt. Petrus vero Heremita paulo ante ierat Constantinopolim, eo quod nequibat refrenare illam diversam gentem que nec illum nec verba ejus audire volebat. Irruentes vero Turci super eos, occiderunt multos ex eis ; alios invenerum dormientes[42], alios nudos, quos omnes necaverunt, cum quibus quemdam sacerdotem missam celebrantem, quem statim super altare martirizaverunt. Illi vero qui evadere potuerunt Cyvito fugerunt ; alii precipitabant se in mare ; alii latebant in silvis et montanis. Turci vero, persequentes illos in castrum, adunaverunt ligna ut eos comburerent cum castro.

Christiani igitur, qui in castro erant, miserunt ignem in ligna congregata et versus ignis in Turcos, quosdam eorum concremavit, sed ab illo incendio Deus nostros tunc liberavit. Tandem Turci apprehenderunt illos vivos diviseruntque illos, sicuti prius fecerant alios, et disperseront illos per universas regiones has, alios in Corosanum, alios in Persidem. Hoc totum factum est in mense octobri[43].

Audiens imperator quod Turci sic dissipassent nostros, gavisus est valde et mandavit[44] fecitque eos Brachium transmeare. Postquam ultra fuerunt, comparavit omnia arma eorum.

[3.] Seconda vero pars intravit in Sclavinie[45] partes, scilicet comes de Sancto Egidio Raimundus et Podiensis episcopus.

Tercia[46] autem pars per antiquam Rome viam[47] venit. In hac parte fuerunt Boamundus et Richardus[48] de Principatu, Rotbertus[49] comes Flandrensis, Rotbertus Northmannus[50], Hugo Magnus, Evrardus de Puisatio, Achardus de Monte Merloi[51], Isuardus[52] de Musone[53] et alii plures. Deinde venerunt ad portum Brandosim aut Barim sive Otrentum.

Hugo denique Magnus et Willelmus[54], Marchisi filius, intraverunt mare ad portum Bari et transfretantes venerunt Durachium. Audiens vero dux illius loci hos prudentissimos viros[55] illic esse applicatos, mox mala cogitatio cor ejus tetigit illosque apprehendit ac jussit Constantinopolim imperatori caute duci quo ei fidelitatem facerent.

Dux denique Godefridus primus omnium seniorum Constantinopolim venit cum magno exercitu, duobus diebus ante Natale Domini nostri et hospitatus est extra urbem, donec iniquus imperator jussit eum hospitari in burgo urbis. Cumque fuisset hospitatus dux, secure mittebat armigeros suos per singulos dies ut paleas et alia equis necessaria asportarent[56]. Et jam[57] cum putarent exire fiducialiter quo vellent, iniquus imperator Alexius[58] imperavit Turcopolis et Pincinatis[59] invadere illos et occidere[60]. Balduinus itaque frater ducis hec audiens, misit se in insidiis tandemque invenit eos[61] occidentes gentem suam eosque invasit forti animo ac, Deo juvante, superavit eos[62] et, apprehendens lx ex eis, partem occidit, partem duci fratri suo presentavit.

Quod cum audisset imperator, valde iratus est. Videns vero dux inde iratum imperatorem, exiit cum suis de burgo et hospitatus est extra urbem. Sero autem facto, infelix imperator jussit suis exercitibus[63] invadere ducem[64] cum Christi gente. Quos dux[65] persequens invictus cum Christi militibus, vii ex illos occidit, persequendo alios ad portam civitatis. Reversusque dux[65] ad sua tentoria, mansit inibi per v dies, donec pactum iniit cum imperatore dixitque illi imperator ut transfretaret Brachium Sancti Georgii permisitque[66] eum habere omnem mercatum ibi, sicut est Constantinopoli, et pauperibus elemosinam[67] erogare unde potuissent vivere.

[4.] At bellipotens Boamundus, qui erat in obsidione Malfi Scafardi Pontis, audiens venisse innumerabilem gentem Christianorum de Francis[68], ituram ad Domini sepulcrum et paratam ad prelium contra gentem paganorum, cepit diligenter inquirere que arma pugnandi hec gens deferat et quam ostensionem Christi in via[69] portet vel quod signum in certamine sonet. Cui per ordinem hec dicta sunt : « Deferunt arma ad bellum congrua ; in dextra[70] vel inter utrasque scapulas crucem Christi bajulant ; sonum vero : Deus le volt ! Deus le volt ! Deus le volt[71] ! una voce conclamant. » Mox sancto commotus Spiritu jussit preciosissimum[72] pallium, quod apud se habebat, incidi totumque statim in cruces expendit.

Cepit tunc ad eum vehementer concurrere maxima pars militum qui erant in obsidione illa, adeo ut Rogerius comes pene solus remanserit reversusque Siciliam dolebat et merebat[73] quandoque gentem amittere suam.

Denique reversus iterum in terram suam, dominus Boamundus diligenter honestavit sese ad incipiendum Sancti sepulcri iter. Tandem transfretavit mare cum suo exercitu, et cum eo Tancredus, Marchisi filius, et Richardus princeps ac Rainulfus, frater eius, et Rotbertus de Ansa et Hermannus de Canni, Rotbertus de Surda Valle, Rotbertus, filius Tostanni[74], et Hunfredus, filius Radulfi, et Richardus, filius comitis Rainulfi, et comes de Russinolo cum fratribus suis, et Boello Carnotensis[75] et Alberedus de Cagnano et Hunfredus de Monte Scabioso. Hi omnes transfretaverunt ad Boamundi famulatum et applicuerunt Bulgarie partibus, ubi invenerunt nimiam abundantiam frumenti et vini et alimentorum corporis.

Deinde descendentes in vallem de Andronopoli exspectaverunt gentem suam, donec omnes pariter transfretassent. Tunc Boamundus[76] ordinavit concilium cum gente sua, confortans et monens eos[77] ut boni et humiles essent et ne depredarent[78] terram istam que Christianorum erat et nemo acciperet, nisi quod ei sufficeret ad edendum.

Tunc exeuntes, inde venerunt per nimiam plenitudinem de villa in villam, de civitate in civitatem, de castello in castellum, quousque pervenimus Castoriam ibique Nativitatem Domini sollemniter[79] celebravimus fuimusque ibi per plures dies et quesivimus mercatum ; sed ipsi noluerunt nobis assentire, eo quod valde timebant nos, non putantes nos esse peregrinos, sed velle populari terram et occidere illos. Quapropter apprehendebamus boves, equos et asinos et omnia quæ inveniebamus. Egressi de Castoria, intravimus Palagoniam, in qua erat quoddam hereticorum castrum, quod undique aggressi sumus, moxque nostro succubuit imperio ; accenso itaque igne, combussimus castrum cum habitatoribus suis[80].

Postea pervenimus ad flumen Bardarum. Denique perrexit dominus Boamundus ultra cum sua gente, sed non tota. Remansit enim comes de Russignolo cum fratribus suis. Venit exercitus imperatoris et invasit comitem cum fratribus suis et omnes, qui erant cum eis.

Quod audiens Tancredus, rediit retro et projectus[81] in flumen natando pervenit ad alios ; et ii millia[82] miserunt se in flumen sequendo[83] Tancredum. Tandem invenerunt Turcopolos et Pincinacos[84] dimicantes cum nostris, quos repente fortiter invaserunt et prudenter eos superaverunt ; et apprehenderunt plures ex illis et duxerunt illos ligatos ante domini Boamundi presentiam quibus ait ipse : « Quare, miseri, occiditis[85] gentem Christi et meam ? Ego cum vestro imperatore nullam altercationem habeo. » Qui responderunt : « Nos nequimus aliud agere ; in roga imperatoris locati[86] sumus et quicquid nobis imperat[87] nos oportet implere. » Quos Boamundus impunitos permisit abire.

Hoc bellum factum est in ivta feria, que est caput jejunii. Per omnia benedictus Deus. Amen[88].

[NARRATIO SECUNDA]

[5.] Mandavit[89] infelix imperator simul cum nostris nunciis uni ex suis, quem valde diligebat, quem et corpalatium vocant, ut nos secure deduceret per terram suam, donec veniremus Constantinopolim. Cumque transiremus ante illorum civitates, jubebat habitatoribus terre ut nobis asportarent[90] mercatum, sicut faciebant et illi quos diximus. Certe tantum timebant fortissimam gentem domini Boamundi ut nullum nostrorum sinerent intrare muros civitatum. Volueruntque nostri quoddam castrum[91] aggredi et apprehendere, eo quod erat plenum omnibus bonis ; sed vir prudens Boamundus noluit consentire, tantum pro justicia terre quantum[92] pro fiducia imperatoris. Unde valde[93] iratus est[94] cum[95] Tancredo et aliis omnibus. Hoc factum est vespere ; mane vero facto, exierunt habitatores castri et cum processione deferentes in manibus cruces, venerunt in presenciam Boamundi. Ipse vero gaudens recepit eos et cum leticia abire permisit illos[96].

Deinde venimus ad quamdam urbem que dicitur Serra, ubi nostra fiximus tentoria et sat habuimus mercatum illis diebus conveniens. Ibi Boamundus concordatus[97] est cum duobus corpalatiis[98] et pro amicicia[99] eorum ac pro justicia terre jussit reddi omnia animalia que nostri depredata[100] tenebant[101]. Deinde pervenimus[102] ad Rusam civitatem. Grecorum autem gens exibat et veniebat gaudens in occursum domini Boamundi, nobis deferens maximum mercatum, ibique nostros tetendimus papiliones in quarta feria ante Cenam Domini ; ibi etiam Boamundus[103] totam gentem suam dimisit perrexitque loqui[104] cum imperatore[105] Constantinopolim[106], ducens[107] secum paucos milites. Tancredus[108] remansit caput milicie Christi vidensque peregrinos cibos emere, ait intra se quod exiret extra viam et tunc populum conduceret ubi feliciter viveret. Denique intravit in vallem quamdam plenam omnibus bonis que corporalibus nutrimentis[109] sunt congrua, in qua Pascha Domini devotissime celebravimus.

[6.] Cum[110] imperator audisset honestissimum virum Boamundum ad se venisse, jussit eum honorabiliter recipi et caute hospitari extra urbem. Quo hospitato imperator[111] misit pro eo, ut veniret loqui[112] simul secreto secum. Tunc illuc quoque[113] venit dux Godefridus cum fratre suo, ac deinde comes Sancti Egidii appropinquavit civitati. Tunc imperator, anxiens et bulliens ira, cogitabat quemadmodum callide fraudulenterque comprehenderet[114] hos Christi milites ; sed, divina gratia revelante, neque locus neque nocendi spacium ab eo vel a suis inventa sunt. Novissime vero congregati omnes majores natu[115] qui Constantinopoli erant, timentes ne sua privarentur patria, repererunt in suis consiliis atque ingeniosis schematibus quod nostrorum duces, comites seu omnes majores imperatori sacramentum fideliter[116] facere deberent. Quod[117] omnino prohibuerunt dixeruntque : « Certe indigni sumus atque justum[118] nobis videtur nullatenus[119] ei sacramentum jurare. »

Forsitan adhuc a nostris majoribus sepe delusi erimus ; ad ultimum quid facturi erunt ? Dicent quoniam, necessitate compulsi, volentes nolentesque[120] humiliaverunt se ad nequissimi imperatoris voluntatem !

Fortissimo autem viro Boamundo, quem valde timebat, quia eum sepe[121] cum suo exercitu ejecerat de campo, dixit quoniam, si libenter ei juraret, xv dies eundi terre in extensione ab Antiochia retro daret et viii in latitudine ; eique tali modo juravit ut, si ille fideliter teneret illud sacramentum, iste suum nunquam preteriret. — Tam fortes et tam duri milites, cur hoc fecerunt ? Propterea igitur quia multa[122] coacti erant necessitate.

Imperator quoque omnibus nostris fidem et securitatem dedit ; juravit etiam quia veniret nobiscum pariter cum suo exercitu per terram et per mare et nobis mercatum terra marique fideliter daret ac omnia nostra perdita diligenter restauraret, insuper et neminem nostrorum peregrinorum conturbari vel contristari in via Sancti Sepulcri vellet aut permitteret.

Comes autem Sancti Egidii erat hospitatus extra civitatem[123] in burgo gensque sua remanserat retro. Mandavit itaque imperator comiti ut faceret ei hominium et fiduciam[124] sicut alii fecerunt. Et dum imperator hec mandabat[125] comes meditabatur qualiter vindictam de imperatoris exercitu habere posset[126]. Sed dux Godefridus et Rotbertus comes Flandrensis aliique principes dixerunt ei injustum fore contra Christianos pugnare. Vir quoque sapiens Boamundus dixit quia, si aliquid injustum imperatori faceret et fiduciam ei facere prohiberet, ipse ex imperatoris parte fieret. Igitur comes, accepto consilio a suis, Alexio vitam et honorem juravit, quod nec per se nec per alium ei aufere consentiat[127], cumque de hominio appellaretur, non se pro capitis periculo id facturum respondit. Tunc gens domini Boamundi appropinquavit Constantinopolim[128].

[7.] Tancredus vero et Richardus de Principatu propter jusjurandum imperatoris latenter transfretaverunt Brachium, et fere omnis gens Boamundi juxta illos. Et mox exercitus comitis sancti Egidii appropinquavit Constantinopolim[129]. Comes vero remansit ibi cum ipsa sua gente. Boamundus[130] itaque remansit cum imperatore, ut cum eo consilium acciperet quomodo mandarent mercatum gentibus que erant ultra Nicenam civitatem. Dux itaque Godefridus ivit prius Nicomediam simul cum Tancredo et aliis omnibus fueruntque ibi per iii dies.

Videns vero dux quod nulla via pateret per quam posset conducere has gentes usque Nicenam civitatem, quoniam per illam viam per quam alii prius transierant, non posset modo tota[131] gens transire, misit ante se iii millia hominum cum securibus et gladiis qui incidissent et aperuissent[132] hanc viam que patefacta staret nostris peregrinis usque Nicenam urbem. Que via fuit aperta per angustam et nimis immensam montanam[133] et faciebant retro per viam cruces ferreas ac ligneas quas ponebant super stipites, ut eas nostri peregrini cognoscerent. Interea pervenimus ad Nicenam, que est caput totius Romanie in iiiio die, pridie[134] nonas maii, ibique castrametati sumus.

Priusquam autem dominus Boamundus venisset ad nos, tanta inopia panis fuit inter[135] nos ut unus panis venderetur xx aut xxx denariis. Postquam venit vir prudens Boamundus, jussit maximum mercatum conduci per mare ; et pariter utrinque veniebant, ille per terram, ille per mare ; et fuit maxima ubertas in tota Christi milicia.

[8.] In die autem Ascensionis Domini cepimus urbem circumquaque[136] invadere et edificare instrumenta lignorum atque turres ligneas, quo possemus murales turres sternere. Tam fortiter et tam acriter aggredimur[137] urbem[138] per duos dies, ut etiam foderemus murum urbis. Turci quippe[139] qui erant in urbe miserunt nuntios aliis qui venerant adjutorium civitati dare in hunc modum, quo[140] audacter secureque approximent et per meridianam introeant portam, quoniam ex illa parte[141] nemo eis erit obviam nec contristabit.

Que porta ipsa die a comite Sancti Egidii in die sabbati post Ascensionem Domini et episcopo Podiensi hospitata fuit. Qui comes, veniens ex alia parte, protectus divina virtute ac terrenis fulgebat armis cum suo fortissimo exercitu ; hic itaque invenit contra nos venientes Turcos. Qui, undique signo crucis armatus, vehementer irruit super illos atque superavit dederuntque fugam et fuit mortua maxima pars illorum[142]. Qui rursus venerunt auxilio aliorum gaudentes et exsultantes ad certum bellum, trahentes secum funes, quibus nos ligatos ducerent Corosanum. Venientes autem letantes, ceperunt ex cacumine montis paulatim descendere. Quotquot descenderunt, illic cesis capitibus a manibus[143] nostrorum remanserunt ; projiciebant autem nostri capita occisorum funda in urbem, ut inde Turci magis terrerentur.

Denique comes Sancti Egidii et episcopus Podiensis consiliati sunt in unum qualiter facerent suffodi quamdam turrim que erat ante tentoria eorum ; ordinati sunt homines qui hanc suffodiant[144] et arbaliste et sagittarii, qui eos undique defendant[145]. Foderunt namque illam usque ad radices muri, submiseruntque postes et ligna ac deinde miserunt ignem. Sero autem facto, cecidit turris jam in nocte, sed quia nox erat non potuerunt preliari cum illis ; nocte vero illa surrexerunt festinanter Turci et restauraverunt murum tam fortiter ut, veniente die, nemo posset eos ledere ex illa parte.

Modo venit Rotbertus[146] comes Nortmannie[147] et comes Stephanus et alii plures ac deinceps Rogerius de Barnavilla. Boamundus denique obsedit urbem in prima fronte et juxta eum[148] Tancredus et postea dux Godefridus ac deinde comes Flandrensis, juxta quem Rotbertus Nortmannus[149] et juxta eum comes Sancti Egidii, juxta quem Podiensis episcopus. Ita vero per terram fuit obsessa ut nemo auderet exire neque intrare[150] fueruntque ibi omnes congregati in unum. Et quis poterat[151] numerare tantam Christi miliciam ? Nullus, ut puto, tot prudentissimos milites nec antea vidit nec ultra videre poterit.

Erat autem ex una parte urbis immensus lacus, in quo Turci suas mittebant naves et exibant et intrabant et afferebant herbam, ligna et alia plura. Tunc nostri majores, consiliati in unum, miserunt nuntios Constantinopolim, dicturos[152] imperatori ut faceret naves conduci ad Civitot, ubi portus est, atque juberet congregari boves qui eas traherent per montanas et silvas usque approximent lacui ; quod continuo factum est suosque Turcopolos mandavit cum eis. Die vero quo naves fuerunt conducte, noluerunt eas statim mittere in lacum ; sed nocte superveniente, miserunt eas in ipsum lacum plenas Turcopolis bene ornatis armis[153]. Summo autem diluculo stabant naves optime ordinate per lacum properantes contra urbem. Videntes eas[154] Turci mirabantur, ignorantes an esset eorum gens, an imperatoris ; postquam autem cognoverunt esse gentem imperatoris[155], timuerunt usque ad mortem, plorantes et lamentantes ; Francique[156] gaudebant et dabant gloriam Deo.

Videntes autem Turci, quod nullatenus ex suis exercitibus adjutorium habere possent, legationem mandaverunt imperatori quia civitatem sponte redderent, si eos omnimodo abire permitteret cum mulieribus et filiis et omnibus substantiis suis. Tunc imperator, plenus vana et iniqua cogitatione, jussit illos impunitos abire sine ullo timore ac sibi eos Constantinopolim cum magna fiducia adduci[157] ; quos studiose servabat ut illos ad Francorum nocumenta et obstacula paratos haberet.

Fuimusque[158] in obsidione illa per vii hebdomadas[159] et iii dies et multi ex nostris illic receperunt martirium et letantes gaudentesque reddiderunt felices animas Deo et ex pauperrima gente multi mortui sunt fame pro Christi nomine, qui in celum triumphantes portaverunt stolam recepti martirii, una voce dicentes : « Vindica, Domine, sanguinem nostrum, qui pro te effusus est, qui es benedictus et laudabilis in secula seculorum. Amen[160]. »

[NARRATIO TERTIA]

[9.] Interea, reddita civitate et Turcis deductis Constantinopolim, unde imperator magis magisque gavisus quod civitas reddita sit ejus potestati, jussit maximas eleemosynas erogari nostris pauperibus. Denique prima die qua recessimus a civitate, venimus ad quemdam pontem[161] ibique mansimus per duos dies. Tercia autem die, priusquam lux cepisset oriri, surrexerunt nostri et, quia nox erat, non viderunt tenere unam viam, sed sunt divisi per duo agmina et venerunt divisi per duos dies. In uno agmine fuit vir Boamundus et Rotbertus Nortmannus et prudens Tancredus et alii plures ; in alio fuit[162] comes Sancti Egidii et dux Godefridus et Podiensis episcopus et Hugo Magnus comesque Flandrensis et alii plures.

Tercia vero die irruerunt Turci vehementer super Boamundum et eos qui cum ipso erant. Continuo Turci[163] ceperunt stridere et garrire ac clamare excelsa dicentes diabolicum sonum nescio quomodo in sua lingua. Sapiens vir Boamundus videns innumerabiles Turcos procul stridentes et clamantes demoniaca voce, protinus jussit omnes milites descendere et tentoria celeriter extendere. Priusquam tentoria fuissent extensa, rursus dixit omnibus militibus : « Seniores et fortissimi milites Christi, ecce modo bellum angustum est undique circa nos. Igitur omnes eant[164] viriliter obviam illis et pedites prudenter et citius extendant tentoria. »

Postquam vero hoc totum factum est, Turci undique jam erant circumcingentes nos dimicando et jaculando[165] et mirabiliter longe lateque sagittando. Nos itaque, quamquam[166] nequivimus resistere illis neque sufferre pondus tantorum hostium, tamen pertulimus illuc unanimiter gradum. Femine quoque nostre in[167] illa die fuerunt nobis in maximo refugio, que afferebant ad bibendum aquam nostris preliatoribus et forsitan semper confortabant illos pugnantes et defendentes. Vir itaque sapiens Boamundus protinus mandavit aliis, scilicet comiti[168] de Sancto Egidio et duci[169] Godefrido et Hugoni Magno atque Podiensi[170] episcopo aliisque omnibus. Christi militibus quod[171] festinent et ad bellum citius approximent, dicens : « Et si hodie luctari volunt, viriliter veniant[172]. » Dux itaque Godefridus audax et fortis ac Hugo Magnus simul venerunt prius[173] cum suis exercitibus, episcopus quoque Podiensis prosecutus est illos una cum sua exercitu et comes de Sancto Egidio cum gente magna juxta illos.

Mirabantur ergo nostri valde unde esset exorta tanta multitudo Turcorum et Arabum et Saracenorum[174] et aliorum quos enumerare ignoro, quia pene omnes montes et colles et valles[175] et omnia plana loca intus et extra undique erant cooperta de illa excommunicata generatione. Facta est itaque sermo secretus inter nos laudantes ac consulentes atque dicentes : « Estote omnimodo unanimes in fide Christi et sancte Crucis victoria[176], quia hodie omnes divites, si Deo placet, effecti eritis. »

Continuo fuerunt ordinate nostrorum acies. In sinistra parte fuit vir sapiens Boamundus et Rotbertus Nortmannus[177] et prudens Tancredus ac[178] Rotbertus de Ansa et[179] Richardus de Principatu ; episcopus vero Podiensis venit per alteram montanam, undique circumcingens incredulos Turcos ; in sinistra quoque parte equitavit fortissimus miles Raimundus, comes de Sancto Egidio. In dextera vero parte fuit dux[180] Godefridus et acerrimus miles Flandrensis comes et Hugo Magnus et alii plures quorum nomina ignoro.

Statim autem venientibus militibus nostris, Turci et Arabes et Sarraceni et Angulani[181] et omnes[182] barbare[183] nationes dederunt velociter fugam per compendia montium et per plana loca. Erat autem numerus Turcorum, Persarum, Publicanorum, Sarracenorum, Angulanorum aliorumque paganorum ccclx milia, extra Arabes, quorum numerum nemo scit nisi solus Deus. Fugerunt vero nimis velociter ad sua tentoria, ibique eos diu morari non licuit. Iterum vero arripuerunt fugam nosque illos persecuti sumus occidendo[184] tota una die et accepimus spolia multa, aurum, argentum, equos, asinos, camelos, oves et boves et plurima alia que ignoramus et, nisi Dominus fuisset nobiscum in bello et aliam cito nobis misisset aciem, nullus nostrorum evasisset, quia ab hora tercia usque in horam nonam perduravit hec pugna. Sed omnipotens Deus, pius et misericors, qui non permisit suos milites perire nec in manus inimicorum incidere, festine nobis adjutorium misit. Sed fuerunt illic mortui duo de nostris[185] a milites honorabiles, scilicet Godefridus de Monte Scabioso et Willelmus Marchisi filius, frater Tancredi, aliique milites et pedites quorum nomina ignoro.

Quis unquam tam sapiens aut doctus audebit describere prudenciam, miliciam et fortitudinem Turcorum ? Qui putabant terrere gentem Francorum minis suarum sagittarum, sicut terruerunt Arabes, Saracenos et Hermenios, Suranos[186] et Grecos. Sed, si Deo placet, nunquam valebunt tantum quantum, nostri. Verum tamen dicunt se esse de Francorum generatione et quia nullus homo naturaliter debet esse miles nisi Franci et illi. Veritatem dicam quam nemo audebit prohibere : certe, si in fide Christi et Christianitate sancta semper firmi fuissent et unum Dominum in trinitate confiteri voluissent Deique filium natum de virgine[187], passum et resurrexisse[188] a mortuis[189] et in celum ascendisse suis cernentibus discipulis[190] consolationemque[191] Sancti Spiritus perfecte misisse[192] et eum in celo et in terra regnantem recta mente et fide credidissent, ipsis potentiores vel fortiores vel bellorum ingeniosissimos nullus invenire potuisset ; et tamen gratia Dei victi sunt a nostris. Hoc bellum factum est primo die julii[193].

[NARRATIO QUARTA]

[10.] Postquam vero Turci, inimici Dei et sancte Christianitatis, omnino fuerunt[194] devicti, per iv dies et noctes fugientes[195] huc et illuc, contigit ut Solimanus dux illorum, filius Solimani veteris, fugeret de Nicena, qui invenit x milia Arabum, qui dixerunt ei : « O infelix et infelicior omnibus gentibus, cur tremefactus fugis ? » Quibus Solimanus lacrimabiliter[196] respondit : « Quoniam olim cum habuissem omnes Francos devictos eosque putarem jam in captivitate ligatos, dum paulatim voluissem ligare adinvicem, tunc respiciens retro, vidi tam innumerabilem gentem eorum, ut, si vos aut aliquis illic adesset, putaret quod omnes montes et colles vallesque et omnia plana loca plena essent illorum multitudine. Nos igitur, illos cernentes, statim cepimus capere subitaneum iter, timentes tam mirabiliter, ut vix evaserimus de illorum manibus, unde adhuc in nimio terrore sumus ; et si mihi et verbis meis velletis credere, auferretis vos hinc, quia, si et ipsi potuerint vos solummodo scire, unus ex vobis vix amplius evadet vivus[197]. » At illi audientes talia, retrorsum verterunt et se expanderunt per universam Romaniam.

Tunc veniebamus nos persequentes iniquissimos Turcos cotidie fugientes ante nos. At illi, venientes ad cuncta castra sive urbes, fingentes et deludentes habitatores terrarum illarum, dicebant : « Nos devicimus christianos omnes et superavimus illos ita, ut nullus eorum jam unquam[198] erigere se ante[199] nos ; tantum permittite nos intus intrare. » Qui intrantes spoliabant ecclesias et domos et alia omnia et ducebant equos[200] secum et asinos et mulos, aurum et argentum et ea[201] que reperire poterant. Adhuc quoque filios christianorum secum tollebant et ardebant ac devastabant omnia convenienta sive utilia, fugientes et paventes valde ante faciem nostram. Nos itaque persequebamur eos per deserta[202] et inaquosam et inhabitabilem terram, ex qua vix vivi evasimus vel exivimus. Fames vero et sitis undique coortabant nos, nichilque[203] penitus nobis erat ad edendum, nisi forte vellentes et fricantes spicas manibus nostris, tali cibo quam miserrime vivebamus. Illic fuit mortua maxima pars nostrorum equorum[204], eo quod multi ex nostris militibus[205] remanserunt pedites et pro penuria equorum erant nobis boves loco caballorum et pro nimia necessitate succedebant nobis capri et multones ac canes ad portandum.

Interea cepimus intrare in terram optimam plenam corporalibus alimentis et deliciis omnibusque bonis ac deinceps appropinquavimus Iconio. Habitatores vero terre illius suadebant et admonebant nos nobiscum ferre utres plenos aqua, quia illic in itinere diei unius est maxima penuria aque. Nos vero ita fecimus donec pervenimus ad quoddam flumen ibique hospitati sumus per ii dies ; et ceperunt autem cursores nostri ante ire, donec pervenerunt ad Erachiam, in qua erat Turcorum nimia congregatio exspectans et insidians quomodo posset Christi militibus[206] nocere[207]. Quos Turcos Dei omnipententis milites invenientes, audacter invaserunt ; superati itaque sunt inimici nostri in die illa[208] tamque celeriter fugiebant quam sagitta fugit emissa ictu valido corde[209] et arcu[210]. Nostri igitur intraverunt statim in civitatem ibique mansimus per iv dies.

Illic divisit se ab aliis Tancredus Marchisi filius et Balduinus comes[211], frater ducis Godefridi, simulque intraverunt vallem de Botrenthrot. Divisit quoque se Tancredus et venit Tarsum[212] cum suis militibus. Exierunt denique Turci de urbe et venerunt obviam eis atque, in unum congregati, properaverunt[213] ad[214] bellum contra christianos. Appropinquantibus itaque nostris et pugnantibus[215], dederunt inimici nostri fugam revertentes in urbem celeri gressu. Tancredus vero[216] miles Christi pervenit laxatis loris et castrametatus est ante portam urbis.

Ex alia igitur parte venit Balduinus[217] comes cum suo exercitu postulans[218] Tancredum[219] quatinus eum amicissime in societatem civitatis dignaretur suscipere ; cui ait Tancredus : « Te omnimodo in hac societate denego. » Nocte itaque superveniente, omnes Turci tremefacti fugam una arripuerunt. Exierunt denique habitatores civitatis sub illa noctis obscuritate, clamantes excelsa voce : « Currite, invictissimi Franci, currite, quia Turci expergefacti vestro timore omnes pariter recedunt[220]. »

Orta autem die, venerunt majores civitatis et reddiderunt sponte civitatem, dicentes illis qui super hoc litigabant adinvicem : « Sinite modo, seniores, sinite, quia volumus et petimus dominari et regnare super nos illum qui heri tam viriliter pugnavit cum Turcis. » Balduinus itaque, mirificus comes, altercabatur et litigabat cum Tancredo, dicens : « Intremus simul et spoliemus civitatem et qui plus potuerit habere, habeat, et qui poterit capere, capiat. » Cui[221] fortissimus Tancredus dixit : « Absit hoc a me. Ego namque christianos nolo exspoliare[222] ; homines hujus civitatis elegerunt me dominum super se meque habere[223] desiderant. » Tandem nequivit vir fortis Tancredus diu luctari cum Balduino comite[224] quia illi magnus erat exercitus ; tamen volens nolensque dimisit eam et viriliter[225] recessit cum suo exercitu ; fueruntque ei statim tradite due optime civitates, videlicet Athena et Manustra et plurima castra.

[11.] Major vero exercitus, scilicet Raimundus, comes de Sancto Egidio, et doctissimus Boamundus duxque Godefridus et alii plures[226] in Hermeniorum intraverunt terram, sitientes atque estuantes Turcorum sanguinem.

Tandem pervenerunt ad quoddam castrum quod tam forte erat ut nichil[227] ei possent facere. Erat autem ibi homo quidam nomine Symeon, qui in illa ortus fuerat[228] regione quique hanc petiit terram quo eam defenderet de manibus inimicorum Turcorum, cui sponte illi dederunt terram quique remansit[229] ibi cum sua gente. Nos denique, exeuntes inde, pervenimus feliciter usque ad[230] Cesaream Cappadocie ; a Cappadocia autem egressi, venimus ad quamdam civitatem pulcherrimam et nimis uberrimam, quam paululum ante nostrum adventum obsederant Turci per iii hebdomadas, sed non superaverant ; mox illuc advenientibus nobis, continuo tradidit se in manu nostra cum magna leticia. Hanc igitur petiit quidam miles, cui nomen Petrus de Alpibus, ab omnibus senioribus, quatinus eam defenderet in fidelitate Dei et[231] Sancti Sepulcri et seniorum atque imperatoris, cui cum nimio amore gratis concesserunt eam. Sequenti nocte audivit Boamundus quod Turci qui fuerant in obsessione civitatis frequenter precederent nos ; mox preparavit se solummodo cum militibus quatinus illos undique expugnaret, sed illos invenire non potuit.

Deinde venimus ad quamdam urbem nomine Coxon, in qua erat maxima ubertas omnium bonorum que nobis erant necessaria. Christiani igitur, videlicet alumni urbis illius, reddiderunt se statim nosque fuimus ibi optime per iii dies et illic maxime sunt recuperati nostri[232].

Audiens itaque Raimundus comes[233] quod Turci qui erant in custodia Antiochie discessissent, in suo invenit consilio quod mitteret illuc aliquos ex suis militibus qui eam diligenter custodirent ; tandem elegit illos quos legare voluit, videlicet Petrum de Castellione vicecomitem, Willelmum de Monte Pislerio, Petrum de Roasa, Petrum Raimundum de Pul cum d militibus. Venerunt itaque in vallem prope Antiochiam ad quoddam castrum Publicanorum illicque audierunt Turcos esse in civitate eamque fortiter defendere preparabant[234]. Petrus de Roasa divisit se ibi ab aliis et proxima nocte transivit prope Antiochiam intravitque vallem de Rugia et invenit Turcos et Saracenos et preliatus est cum eis et occidit multos ex eis et alios persecutus est valde. Videntes hoc Hermenii habitatores terre illius, illum scilicet[235] fortiter superasse paganos, continuo reddiderunt se ; ipse vero cepit[236] Rusam[237] civitatem et plurima castra.

Nos autem, qui remansimus, exeuntes inde, intravimus in diabolicam montanam, que tam erat alta et angusta ut nullus nostrorum auderet per semitam, que in monte patebat, ante alium preire ; illic precipitabant se equi et unus[238] saumarius precipitabat alium. Milites ergo stabant undique tristes ; feriebant[239] se manibus pre nimia tristitia et dolore, dubitantes quid facerent de semetipsis et de suis armis ; vendentes[240] suos clipeos et loricas optimas cum galeis solummodo propter iii aut v denarios vel prout quisque poterat habere ; qui autem vendere nequibant, gratis a se jactabant et ibant.

Exeuntes igitur de exsecrata[241] montana, pervenimus ad civitatem que vocatur Marasim. Cultores vero illius civitatis exierunt obviam nobis letantes et deferentes maximum mercatum illicque habuimus omnem copiam exspectando[242] donec veniret dominus Boamundus. Venerunt itaque nostri milites in vallem in qua regalis civitas Antiochia sita est, que est caput tocius Syrie quamque dominus Jhesus Christus[243] tradidit beato Petro, apostolorum principi quatinus eam ad cultum sancte fidei revocaret, qui vivit et regnat cum Deo Patre in unitate Spiritus Sancti Deus[244] per omnia secula seculorum. Amen.

[NARRATIO QUINTA]

[12.] Cum[245] cepissemus[246] appropinquare ad Pontem Farreum[247], cursores nostri, qui semper solebant nos precedere, invenerunt Turcos innumerabiles congregatos obviam eis, qui dare adjutorium Antioche festinabant ; irruentes igitur nostri uno corde et mente super illos, superaverunt Turcos. Consternati sunt barbari dederuntque fugam et multi mortui sunt ex eis in certamine. Nostri igitur superantes illos, Dei gratia acceperunt spolia multa, equos, camelos, mulos, asinos onustos[248] frumento et vino.

Venientes denique nostri, castrametati sunt super ripam fluminis ; protinus vir sapiens Boamundus cum iii milibus militum venit ante portam civitatis vigilare, si forte aliquis nocte latenter exiret aut intraret civitatem[249]. Crastina vero die pervenerunt usque ad Antiochiam media die in iva feria, que est xii kal. novembris et obsedimus mirabiliter iii portas civitatis, quoniam in alia parte deerat nobis locus obsidendi, quia alta et nimis angusta montana nos coortabat. Tantum autem timebant nos undique inimici nostri Turci, qui erant intus in urbe, ut nemo eorum auderet offendere aliquem ex nostris fere per spatium dierum xv. Mox hospitantes nos circa Antiochiam, reperimus illic omnem abundantiam, videlicet vineas undique plenas, foveas plenas frumento, arbores refertas pomis et alia multa bona corporibus utilia.

Hermenii et Suriani, qui erant intus in urbe, exeuntes et ostendentes[250] sese fugere, cotidie erant nobiscum, sed eorum uxores in civitate. Illi vero ingeniose investigabant nostrum esse nostramque qualitatem referebantque omnia his excommunicatis[251] qui in urbe inclusi [erant]. Postquam vero Turci fuerunt edocti de nostra essentia, ceperunt paulatim de urbe exire nostrosque peregrinos undique coangustare, non solum ex una parte sed undique erant latentes obviam nobis ad mare et ad montanam.

Erat autem non longe castrum, cui nomen Aregh, ubi erant congregati multi Turci fortissimi, qui frequenter conturbabant nostros. Audientes itaque nostri seniores talia, nimis doluerunt miserumtque ex militibus suis, qui diligenter explorarent locum, ubi erant Turci ; reperto igitur loco ubi latebant, nostri milites, qui querebant illos, obviant eis. At nostris paulatim retrogredientibus, ubi sciebant Boamundum esse cum suo exercitu, statim fuerunt illic mortui ii ex nostris. Hoc audiens Boamundus surrexit cum suis, ut fortissimus Christi athleta, et barbari irruerunt contra illos, eo quod nostri erant pauci[252] ; tamen simul juncti inierunt bellum. Mortui sunt vero multi ex nostris inimicis et capti alii ducti sunt ante portam urbis ibique decollabantur, ut magis tristes fierent qui erant in urbe.

Exibant quidem alii de civitate et ascendebant[253] in quamdam portam et sagittabant[254] nos ita ut sagitte eorum caderent in domini Boamundi plateam ; et una mulier occubuit[255] ictu sagitte[256].

[13.] Congregati sunt itaque omnes majores nostri et ordinaverunt concilium, dicentes : « Faciamus castrum in vertice montis Maregart[257], quo securi atque tuti[258] possimus esse a[259] Turcorum formidine. » Facto itaque castro atque munito, omnes[260] majores illud invicem custodiebant.

Jamjam ceperant frumentum et omnia nutrimenta corporum nimis esse cara ante Natale Domini. Foras penitus non audebamus exire nihilque penitus in terra Christianorum invenire poteramus ad edendum. In Saracenorum namque terram[261] nemo intrare audebat, nisi cum magna gente. Ad ultimum statuerunt nostri seniores, concilium ordinando, qualiter regerent tantas gentes : invenerunt in concilio ut una pars nostri iret diligenter attrahere stipendium et ubique custodire exercitum, alia quoque pars fiducialiter remaneret custodire hostem[262]. Boamundus denique dixit : « Seniores et prudentissimi milites, si vultis et bonum[263] vobis videtur, ego ero cum Flandrensi comite iturus cum eo. »

Celebratis itaque gloriosissime sollemnitatibus Nativitatis, in die lune[264], ii scilicet feria, egressi sunt illi et alii plus quam xx milia militum et peditum ac sani et incolumes intraverunt terram Saracenorum. Congregati quippe erant multi Turci et Arabes et Saraceni ab Jerusalem et Damasco et Aleph et ab aliis regionibus, qui veniebant fortitudinem Antiochie dare ; audientes itaque isti Christianorum gentem conductam esse in illorum terram, illico preparaverunt se ad bellum contra Christianos atque summo diluculo venerunt in locum ubi gens nostra erat in unum diviseruntque se barbari et fecerunt duas acies, unam ante et aliam retro, cupientes ex omni parte circumcingere nos. Egregius itaque comes Flandrensis, undique regimine fidei signoque crucis, quam fideliter cotidie bajulabat, armatus, occurrit illis una cum Boamundo, irrueruntque nostri unanimiter super illos, qui statim arripuerunt fugam et festinanter verterunt retro scapulas, ac mortui sunt ex illis plurimi nostrique ceperunt equos eorum et alia spolia, alii vero, qui vivi remanserunt, velociter fugerunt et in iram[265] perditionis abierunt ; nos autem revertentes cum magno tripudio, laudavimus et magnificavimus trinum et unum Deum, qui vivit et regnat nunc et in evum. Amen.

[NARRATIO SEXTA]

[14.] Turci[266] denique, inimici Dei et sancte christianitatis, qui erant intus in custodia civitatis Antiochie, audientes dominum Boamundum et Flandrensem comitem in obsessione non esse, exierunt de civitate et audacter veniebant preliari nobiscum, insidiantes undique in qua parte obsidio esset languidior, scientes illos[267] prudentissimos milites foris esse, inveneruntque quod in una Martis die possent obsistere nobis et ledere.

Venerunt quoque[268] iniquissimi barbari nocte[269] et irruerunt vehementer super nos et incautos occiderunt multos ex nostris militibus et peditibus. Episcopus quoque Podiensis in illa amara die perdidit suum senescalcum[270] conducentem et regentem suum vexillum et, nisi esset flumen quod erat inter nos et illos, sepius invasissent nos atque maximam lesionem fecissent in nostram gentem.

Egrediebatur tunc vir prudens Boamundus cum suo exercitu de terra Saracenorum venitque in Tancredi montanam, cogitans an forte ibi valeret invenire aliquid quod potuisset deferri, nam totam terram in expendio miserant : alii quippe invenerant, alii vero vacui redierant. Tunc vir sapiens Boamundus increpavit eos dicens : « O infelix et miserrima gens ! O vilissima omnium Christianorum ! Cur tam celeriter vultis abire ? Sinite modo, sinite usquequo[271] erimus congregati in unum et nolite errare sicut oves non habentes pastorem. Si autem inimici nostri invenerint vos errantes, occident vos, quia die noctuque vigilant ut vos sine ductore segregatos sive solos inveniant vosque cotidie occidere et in captivitatem ducere laborant. » Cumque finis esset dictis rediit ad suam hostem[272] cum suis plus vacuis quam onustis.

Videntes autem Hermenii et Surani[273] quod nostri penitus vacui rediissent, consiliati in unum abibant per montanas et prescita loca, subtiliter inquirentes et ementes frumentum et corporea alimenta que ad hostem deferebant, in qua erat fames immensa, et vendebant onus unius asini viii purpuratis, qui appreciabantur cxx solidis denariorum. Ibi quidem sunt mortui multi ex nostris non habentes pretium unde tam carum emere potuissent.

[15.] Willelmus igitur Carpentarius et Petrus Heremita pro immensa infelicitate ac miseria ipsa latenter recesserunt. Quos Tancredus persequens apprehendit secumque reduxit cum dedecore ; qui[274] dextram et fidem illi dederunt quia[275] libenter ad hostem redirent et satisfactionem senioribus facerent. Tota denique nocte Willelmus uti mala res in tentorio[276] Boamundi jacuit. Crastina vero die, summo diluculo, veniens erubescendo, ante Boamundi presentiam stetit, quem alloquens Boamundus dixit : « O infelix et infamia totius Francie, dedecus et scelus Galliarum ! O nequissime omnium quos terra suffert ! Cur tam turpiter fugisti ? Forsitan ob hoc quod voluisti tradere hos milites et hostem[277] Christi, sicut[278] tradidisti alios in Hispania ? » Qui omnino tacuit et nullus sermo ex ejus ore processit. Adunaverunt sese omnes fere Francigene rogaveruntque humiliter dominum Boamundum ne deterius ei fieri permitteret. Annuit ille sereno vultu et ait : « Hoc pro vestri amore libenter consentiam, si mihi toto corde et mente juraverit quod nunquam recedet ab Hierosolimitano itinere, sive bono sive malo, et Tancredus neque per se neque per suos aliquid contrarii ei consentiet fieri. » Qui auditis his verbis voluntarie concessit[279] ; ipse[280] vero protinus dimisit eum. Postmodum vero Carpentarius, maxima captus turpitudine non diu morans furtim recessit[281].

Hanc paupertatem et miseriam pro nostris delictis concessit nos habere Deus : in tota namque hoste non valebat aliquis invenire mille milites qui equos haberent[282] optimos.

[16.] Interea inimicus Tetigus audiens quod exercitus Turcorum venissent super nos, ait se timuisse arbitransque nos omnes perisse atque in manibus inimicorum incidisse, fingens omnia falsa[283], dixit : « Seniores et viri prudentissimi, videte quia nos sumus hic in maxima necessitate et ex nulla parte nobis adjutorium succedit ; ecce modo sinite me in Romanie[284] patriam reverti et ego absque ulla dubitatione faciam huc multas naves venire per mare, onustas frumento, vino, hordeo, carne, farina et caseis omnibusque bonis que sunt nobis necessaria ; faciam et equos conduci ad vendendum et mercatum per terram in fidelitate imperatoris huc advenire[285]. Ecce hec omnia vobis fideliter jurabo et attendam ; adhuc quoque et domestici mei et papilio meus sunt in campo, unde et firmiter credite quia quantocius redibo. »

Sic itaque fecit[286] finem dictis. Ivit[287] ille inimicus et omnia sua dimisit in campo et in perjurio manet et manebit. Itaque tali modo inerat nobis maxima necessitas, quia Turci undique perstringebant[288] nos, ita ut nullus nostrorum auderet[289] exire[290] extra tentoria, nam illi constringebant nos ex una parte et fames cruciabat ex alia, succursus vero et adjutorium nobis deerat ; gens minuta et pauperrima fugiebat Ciprum[291], Romaniam et in montanas ; ad mare utique non audebamus ire propter timorem pessimorum Turcorum ; nusquam nobis erat via patefacta.

[17.] Itaque audiens dominus Boamundus innumerabilem gentem Turcorum venientem[292] super nos, caute venit ad alios dicens : « Seniores et prudentissimi milites, quid facturi erimus[293] ? Nos namque tanti non sumus ut in duabus partibus pugnare valeamus. Sed scitis quid faciemus ? Faciamus ex nobis duas partes : pars peditum remaneat jugiter custodire papiliones et quibit nimis[294] obsistere his qui in civitate sunt ; alia vero pars militum nobiscum veniat obviam inimicis nostris qui hic hospitati sunt prope nos in castello Areg[295], ultra Pontem Farreum[296]. »

Sero autem facto exiit e tentoriis vir prudens Boamundus cum aliis prudentissimis militibus ivitque jacere inter flumen et lacum. Summo diluculo jussit protinus exploratores exire et videre quot sunt[297] Turcorum turme et ubi sint aut certe quid agant. Exierunt illi et ceperunt subtiliter inquirere ubi essent acies Turcorum recondite. Viderunt tandem Turcos innumerabiles segregatos venire ex parte fluminis divisos per[298] duas acies ; maxima vero virtus illorum veniebat retro. Reversi sunt namque celeriter speculatores dicentes : « Ecce, ecce veniunt[299] ! Igitur estote parati omnes, quia jam prope nos sunt » ; dixitque vir sapiens Boamundus aliis : « Seniores et invictissimi milites, ordinate adinvicem bellum » ; responderuntque illi : « Tu sapiens et prudens, tu magnus et magnificus, tu fortis et victor, tu bellorum arbiter et certaminum judex, hoc totum fac, hoc totum super te sit, omne bonum quod tibi videtur, nobis et tibi operare fac. »

Tunc Boamundus jussit ut unusquisque principum per se dirigeret aciem suam ordinatim ; feceruntque ita ; et ordinate sunt vi acies. Quinque vero ex eis ierunt adunatim[300] invadere illos. Boamundus itaque paulatim gradiebatur retro cum sua acie. Junctis igitur prospere nostris, unus cominus percutiebat alium ; clamor vero resonabat ad celum, omnes preliabantur insimul, imbres telorum obnubilabant aerem.

Postquam venit maxima virtus illorum, que erat retro, acriter invasit nostros ita ut nostri paulatim[301] jam cederent retro. Quod ut vidit vir doctissimus Boamundus, ingemuit ; tunc precepit suo conostabili[302], scilicet Rotberto, filio Girardi[303], dicens : « Vade quam citius potes, ut vir fortis, et[304] esto acer in adjutorium Dei Sanctique Sepulcri, et revera scias quia hoc bellum non est carnale, sed spirituale. Esto igitur fortissimus athleta Christi ! Vade in pace ; Dominus sit tecum ubique ! » Fuit itaque ille undique signo crucis munitus, qualiter leo perpessus famem per iii aut iv dies, qui, exiens a suis cavernis rugiens ac sitiens sanguinem pecudum, sicut improvide ruit ille inter agmina gregum, dilanians oves fugientes huc et illuc, ita agebat iste inter agmina Turcorum ; tam vehementer instabat illis ut lingue vexilli[305] volitarent super Turcorum capita.

Videntes autem alie acies quod vexillum Boamundi tam honeste esset ante alios delatum, illico redierunt retrorsum ; nostrique unanimiter invaserunt Turcos, qui omnes stupefacti arripuerunt fugam ; nostri itaque persecuti sunt illos et detruncaverunt usque ad Pontem Farreum[306]. Reversi sunt autem Turci festinanter in castrum suum acceperuntque omnia que ibi reperire potuerunt totumque castrum spoliaverunt miseruntque ignem et fugerunt. Hermenii et Surani[307], scientes Turcos omnino perdidisse bellum, exierunt et excubaverunt per arta loca et occiderunt et apprehenderunt[308] multos ex eis.

Superati sunt itaque Deo annuente in illa die inimici nostri. Satis vero recuperati sunt nostri de equis et de aliis multis que erant illis valde necessaria et c capita mortuorum detulerunt ante portam civitatis, ubi legati ammirati[309] Babilonie castrametati fuerant, qui mittebantur senioribus. Illi qui remanserant in tentoriis, tota die preliati sunt cum illis qui erant in civitate ante iii portas civitatis. Factum est hoc bellum in die Martis ante caput jejunii, vo idus februariis, favente[310] domino nostro Ihesu Christo qui cum Patre et Spiritu Sancto vivit et regnat Deus[311] per immortalia secula seculorum. Amen.

[NARRATIO SEPTIMA]

[18.] Reversi[312] sunt nostri, Deo agente, triumphantes : et gaudentes de triumpho quem in die illo habuerunt ; devictis inimicis, qui sunt per omnia superati, semper fugientes, huc et illuc vagantes et errantes, alii in Corrozanam, alii vero in Saracenorum introierunt terram. Videntes autem nostri majores quod male tractarent et constringerent[313] nos inimici nostri, qui erant in civitate, die ac nocte invigilantes et insidiantes qua parte nos ledere possent, congregati in unum, dixerunt : « Priusquam perdamus gentem nostram, faciamus castrum ad Machumariam que est ante portam urbis, ubi pons est, ibique forsitan poterimus nostros constringere inimicos. »

Consenserunt omnes et laudaverunt quod bonum esset ad faciendum. Comes de Sancto Egidio primus dixit : « Estote mihi in adjutorium ad faciendum castrum et ego muniam ac servabo. » Respondit Boamundus : « Si vos vultis et alii[314], ibo vobiscum ad portum Sancti Simeonis diligenter conducere[315] illos qui illic sunt homines, ut peragant hoc opus ; alii qui sunt remansuri, muniant se undique ad defendendum[316]. » Factumque est ita.

Comes igitur[317] et Boamundus perrexerunt ad Sancti Simeonis portum ; nos vero, qui remansimus congregati in unum, castrum incipiebamus[318], dum Turci preparaverunt se illico[319] et exierunt extra civitatem obviam nobis ad prelium ; sic itaque irruerunt super nos et miserunt nostros in fugam occideruntque plures ex nostris, unde tristes valde fuimus.

Crastina autem die, videntes Turci quod majores nostri deessent et quod preterita die ivissent ad portum[320], preparaverunt se et exierunt[321] obviam illis venientibus a[322] portu. Tunc videntes comitem et Boamundum venientes et[323] conducentes illam gentem, mox ceperunt stridere et garrire ac clamare vehentissimo clamore, circumcingendo undique nostros jaculando, sagittando, vulnerando et crudeliter detruncando. Nam tam acriter invaserunt nostros, ut illi inirent fugam per maximam montanam[324] et ubi via eundi[325] patebat : qui potuit celeri se gressu expedire, evasit vivus, qui vero fugere nequivit, mortem suscepit. Fueruntque in illa die martirizati ex nostris militibus seu peditibus plus quam mille, qui, ut credimus, in celum ascenderunt[326] et candidati stolam martirii receperunt[327].

Itaque Boamundus viam quam tenuerant non tenuit, sed celerius cum paucis militibus ad nos venit, qui eramus in unum congregati[328]. Tunc nos accensi occisione nostrorum, Christi nomine invocato et Sancti Sepulcri confidentes itinere, juncti simul pervenimus contra eos ad bellum eosque invasimus uno corde et animo. Stabant vero inimici nostri et Dei undique jam stupefacti et vehementer perterriti, putantes nostros se devincere et occidere, sicut fecerant gentem comitis et Boamundi, sed Deus omnipotens hoc illis non permisit. Milites igitur veri Dei undique signo crucis armati irruerunt acriter super illos et fortiter invaserunt, illi autem celeriter fugerunt per medium angusti pontis ad illorum introitum ; illi, qui vivi nequiverunt transire pontem pre nimia multitudine gentium et caballorum, ibi receperunt sempiternum interitum cum diabolo et angelis ejus[329].

Nos itaque illos superavimus, impellentes in flumen et dejicientes ; unda vero rapidi fluminis undique videbatur fluere rubea Turcorum sanguine, et si forte aliquis eorum voluisset reptare super pontis columnas aut natando ad terram moliretur exire, vulneratus est a nostris undique stantibus super ripam fluminis. Rumor quoque et clamor nostrorum et illorum resonabat ad celum. Pluvie telorum et sagittarum tegebant polum et claritatem diei[330] ; mulieres christiane urbis veniebant ad muri fenestras, spectantes misera fata Turcorum et occulte plaudebant manibus[331] ; Hermenii et Surani jussu majorum Turcorum inviti seu spontanei sagittas jaciebant foras ad nos. Mortui sunt etiam in anima et corpore xii ammiralii[332] de Turcorum agmine in prelio illo et alii prudentissimorum et fortiorum[333] militum qui melius civitatem pugnando defendebant, numerus quorum fuit m et d. Alii qui remanserant vivi, jam amplius non audebant clamitare vel garrire nec die nec nocte[334] sicut ante solebant. Omnes itaque nos vel illos solummodo superavit nox, noxque divisit utrosque[335] in preliando, jaculando, spiculando, saggittando. Sic superati sunt inimici nostri virtute Dei et Sancti Sepulcri et ulterius non valuerunt talem virtutem habere neque in voce neque in opere sicuti prius. Nos itaque valde fuimus refecti in illa die de[336] rebus que satis erant nobis necessarie et de equis[337].

Crastina vero die, summo diluculo, exierunt alii Turci de civitate et collegerunt omnia cadavera fetentia Turcorum mortuorum que reperire potuerunt super ripam fluminis[338] et sepelierunt ad Machumariam que est ultra pontem ante portam urbis simulque illis consepelierunt pallia, bisanteos, aureos, arcus, sagittas et alia plurima instrumenta que nominare nequimus. Audientes itaque nostri quod humassent mortuos suos Turci, omnes sese preparaverunt et venerunt festinantes ad diabolicum atrium et jusserunt desepeliri et frangi tumbas[339] eorum et trahi eos extra sepulcra et ejecerunt omnia cadavera eorum in quandam foveam[340] et deportaverunt cesa capita ad tentoria nostra quatinus perfecte sciretur eorum numerus, excepto quod oneraverant iiii equos de nunciis ammiralii Babilonie et miserant ad mare[341]. Quod videntes Turci doluerunt nimis fueruntque tristes usque ad necem, nam cotidie dolentes nichil aliud agebant nisi flere et ululare.

Tercia vero die cepimus simul juncti cum gaudio magno edificare castrum supradictum de lapidibus scilicet quos abstraximus de tumulis Turcorum. Peracto igitur[342] castro, mox cepimus ex omni parte coangustare inimicos nostros quorum superbia ad nichilum jam erat redacta. Nos autem secure ambulabamus huc et illuc, ad portum[343] et ad montaneas, laudantes et glorificantes Deum nostrum, cui est honor et gloria per omnia secula seculorum. Amen.

[NARRATIO OCTAVA]

[19.] Jamjam[344] omnes semite pene prohibite et incise undique erant Turcis, nisi ex illa parte fluminis ubi erat castrum et quoddam monasterium. Quod castrum, si fuisset a nobis perfecte munitum, jam nullus eorum auderet extra civitatis portam exire. Conciliaverunt se denique nostri et una voce concorditer dixerunt : « Eligamus unum ex nobis qui robuste teneat illud castrum et nostris inimicis prohibeat montaneas et plana et introitum urbis et exitum[345]. » Tancredus igitur primus protulit se ante alios dicens : « Si scirem quid proficui mihi attigerit[346], ego sedule cum meis solummodo hominibus corroborarem castrum et viam, per quam inimici nostri solent frequentius sevire, viriliter devetabo illis. » Qui continuo spoponderunt ei cccc marcas argenti.

Non adquievit Tancredus[347], tamen perrexit cum suis honestissimis militibus ac servientibus et extemplo abstulit undique viam[348] Turcis, ita ut nulli auderent ex eis, jam timore ejus perterriti, extra urbis portam exire neque propter herbam neque propter ligna neque propter ulla necessaria. Remansit vero ibi Tancredus cum suis cepitque vehementer ubique coangustare civitatem.

Ipsa quoque die veniebat maxima pars Hermeniorum et Suranorum secure de montaneis[349] qui ferebant alimenta Turcis in adjutorium civitatis ; quibus advenit obviam Tancredus et apprehendit eos omnia que deferebant, videlicet frumentum, vinum, hordeum, oleum et alia hujusmodi. Sic itaque robuste et prospere deducebat se Tancredus jamque habebat prohibitas et incisas omnes semitas Turcis, donec Antiochia esset capta.

Omnia que egimus antequam urbs esset capta nequeo enarrare, quia nemo est in his partibus, sive clericus sive laicus, qui omnino possit scribere vel narrare sicut res gesta est : tamen aliquantulum dicam.

[20.] Erat quidam ammiratus de genere Turcorum, cui nomen Pirrus[350] qui maximam amicitiam receperat cum Boamundo. Hunc saepe Boamundus pulsabat nuntiis adinvicem missis quo eum infra civitatem amicissime reciperet eique christianitatem liberius promittebat et eum se divitem facturum cum multo honore mandabat. Consensit ille dictis et promissionibus, dicens : « Tres turres custodio eique libenter ipsas propromitto et[351] quacunque hora voluerit in eas eum recolligam. »

Erat itaque Boamundus jam securus de introitu civitatis ; et gavisus serenaque mente et placido vultu venit ad omnes seniores eisque jocunda verba intulit dicens : « Viri prudentissimi milites, videte[352] quomodo nos omnes in nimia paupertate et miseria sumus majores sive minores et ignoramus penitus qua parte melius succedat nobis ; igitur, si vobis bonum et honestum videtur, eligat se ante alios unus ex nobis[353] et si aliquomodo vel ingenio civitatem acquirere vel ingeniares potuerit, per se vel per alios, concordi voce ei urbem concedamus[354]. » Qui omnino prohibuerunt et denegaverunt dicentes : « Nemini dimittetur hec civitas, sed omnes equaliter habebimus illam ; sicut equalem habuimus laborem, sic inde equalem habeamus honorem. » Itaque Boamundus auditis his verbis, paulominus subridens protinus recessit.

Non multo post audivimus nuntios de exercitu[355] hostium nostrorum, Turcorum, Publicanorum[356], Azimitarum[357] et aliarum plurimarum nationum[358] statimque adunaverunt se omnes majores simul tenueruntque concilium, dicentes quoniam : « Si Boamundus potuerit adquirere civitatem aut per se, aut per alios, nos una libenti corde ultro ei donamus, eo tenore ut, si imperator venerit nobis in adjutorium et omnem conventionem nobis, sicut promisit et juravit, attendere voluerit, nos ei eam jure reddemus ; sin autem, Boamundus eam in sua habeat potestate[359]. »

Mox itaque Boamundus cepit humiliter amicum suum cotidiana deprecari petitione, promittendo humillima, maxima et dulcia in hunc modum : « Ecce vere modo tempus habemus idoneum in quo possumus operari quicquid boni volumus ; ergo adjuvet me nunc amicus meus Pirrus. » Qui, satis gavisus, ait se illum adjuvare omnino sicut agere deberet. Nocte itaque veniente proxima, misit filium suum caute pignus Boamundo, ut securior fieret de introitu urbis, misitque[360] ei verba in hunc modum : ut in crastinum omnem Francorum gentem summoveri[361] faciat[362] et quasi[363] Saracenorum terram depredari[364] vadat, dissimulet[365] ac deinde celeriter revertatur per dextram montanam. « Ego vero, ait, ero intentione erecta prestolans illa agmina eaque recipiam in turres quas in mea habeo potestate ac custodia. »

Dein Boamundus jussit celeriter ad se vocari quendam servientem suum, videlicet Malam Coronam, eique precepit ut quasi preco commoneret Francorum maximam gentem quatinus fideliter prepararet se in Saracenorum ituram[366] terram ; factumque est ita. Credidit itaque Boamundus hoc consilium duci Godefrido et Flandrensi comiti, comiti quoque de Sancto Egidio atque Podiensi episcopo, dicens quia : « Favente Dei gratia, hac nocte tradetur nobis Antiochia. »

Ordinata sunt denique hec omnia : milites tenuerunt plana et pedites montaneam ; tota nocte ambulaverunt et equitaverunt usque prope auroram ac deinceps ceperunt appropinquare ad turres quas ille pervigil[367] custodiebat. Confestim descendit[368] Boamundus et precepit omnibus dicens : « Ite[369] securo animo et felici concordia et ascendite per scalam in Antiocham, quam statim habebimus, si Deo placet, in nostra[370] custodia. » Venerunt illi usque ad scalam, que jam erat erecta et fortiter ligata ad civitatis menia[371], et ascenderunt per illam homines fere lx ex nostris ac divisi sunt per turres quas ille custodiebat[372]. Videns hoc Pirrus quod tam pauci ascendissent ex nostris, cepit pavere, timens sibi et nostris ne in manus Turcorum inciderent dixitque : « Micro Francos echome[373] (hoc est : paucos Francos habemus). Ubi est acerrimus Boamundus ? Ubi est ille[374] invictus ? » Interim descendit quidam serviens Langobardus deorsum et cucurrit quantocius ad Boamundum, dicens : « Quid hic stas[375], vir prudens ? Quamobrem huc venisti ? Ecce nos jam tres turres habemus ! » Motus est ille cum aliis et omnes gaudentes pervenerunt ad scalam.

Videntes itaque[376] qui jam erant in turribus ceperunt jocunda voce clamare : « Deus le volt[377] ! » Nos vero idem clamabamus. Tunc[378] ceperunt illico mirabiliter ascendere ; ascenderunt tamen et cucurrerunt festinanter in alias turres ; quos illic inveniebant morti tradebant[379], fratrem quoque Pirri occiderunt. Interea forte rupta est[380] scala per quam noster erat ascensus, unde inter nos orta est immensa angustia et tristicia. Quamquam autem scala fuisset fracta, tamen quedam porta erat juxta nos clausa in sinistra parte, que quibusdam manebat incognita ; nox namque erat, sed tamen palpando et inquirendo invenimus eam omnesque cucurrimus ad illam et, ipsa fracta, intravimus per eam.

Tunc innumerabilis fragor mirabiliter resonabat per totam urbem. Non adquievit Boamundus his, sed ilico imperavit honorabile vexillum deferri sursum coram castello in quodam monte ; omnes vero pariter stridebant in civitate. Summo autem diluculo audientes illi qui foris erant in tentoriis vehementissimum rumorem strepere per civitatem, exierunt festinantes et viderunt vexillum Boamundi sursum in monte celerique cursu properantes venerunt omnes et per portas intraverunt in urbem et interfecerunt Turcos et Saracenos quos ibi reppererunt[381], extra illos qui fugerant sursum in castrum ; alii vero Turcorum per portas exierunt et fugientes vivi evaserunt.

Cassianus vero, dominus illorum, dedit se omnimodo fuge cum aliis multis qui erant cum eo et fugiendo pervenit in Tancredi terram non longe a civitate. Fatigati vero erant equi eorum miseruntque se in quoddam casale et mersi sunt in unam domum[382]. Cognoverunt ergo eum habitatores illius montanee, scilicet Surani et Hermenii, et confestim apprehenderunt eum truncaveruntque caput illius et tulerunt ante Boamundi presentiam, ut inde mererentur libertatem accipere. Balteum quoque ejus et vaginam appreciaverunt lx bizanteis.

Hec omnia gesta sunt iiia die[383] intrante mense junio, va feria, iiia nonas junii. Omnes namque platee civitatis jam undique erant plene cadaveribus mortuorum, ita ut nemo posset[384] ibi esse pre nimis fetoribus ; nullus vero poterat ire per semitam civitatis nisi super cadavera mortuorum.

[NARRATIO NONA]

[21.] Curbaram[385] princeps milicie soldani Persie, dum adhuc esset Corrozanum, quotiens Cassianus ammiralius Antioche legationem ei misit[386] quo sibi succurreret in tempore opportuno, quoniam gens fortissima Francorum eum impeditum graviter obsidebat in Antiochia et, si adjutorium ei impenderet, urbem Antiochiam[387] illi traderet aut eum maximo munere ditaret[388] ; cumque jam habuisset maximum exercitum Turcorum, ex longo collectum tempore, et licentiam occidendi Christianos accepisset a calipha, illorum apostolico, ilico inchoavit iter longe vie Antiochie.

Hierosolymitanus ammiralius in adjutorium cum suo exercitu venit ; rex Damasci illuc venit cum maxima gente ; idem vero Curbaram congregavit innumeras gentes paganorum, videlicet Turcos, Arabes, Saracenos, Publicanos, Azimitas, Curtos, Persas, Agulanos[389] et alias multas gentes innumerabiles. Et Agulani fuerunt numero iii milia, qui neque lanceas neque sagittas neque ulla arma timebant, quia omnes erant undique cooperti ferro et equi eorum ipsique nolebant in bellum ferre arma, nisi solummodo gladios. Isti omnes venerunt in obsidionem Antiochie ad dispergendum Francorum collegium.

Et, cum appropinquassent urbi, venit obviam illis Sensadolus, filius Cassiani, ammiralii Antiochie, et continuo cucurrit ad Curbaram lacrimabiliter rogans eum et dicens : « Invictissime princeps, te supplex precor quatinus modo mihi succurras, quoniam Franci undique obsident me in Antiocheno oppido urbemque tenent in suo imperio nosque alienare a regione Romanie sive Syrie[390], aut eciam[391] et Corrozani[392] cupiunt. Omnia patravere que voluerunt, patrem occiderunt meum ; nihil aliud superest, nisi ut me et te et omnes alios ex genere nostro interficiant. Ego namque jamdudum tuum exspecto auxilium ut mihi succurras in hoc periculo. » Cui ait ille : « Si vis ut ex toto corde in tuo sim proficuo tibique fideliter in hoc succurram periculo[393], illud oppidum in meam trade manum et tunc videbis qualiter in tuo ero proficuo idque faciam custodire meis hominibus[394]. » Ait illi Sensadolus : « Si potes omnes Francos occidere mihique capita eorum tradere, tibi dabo oppidum tibique faciam hominium et in tua fidelitate custodiam illud oppidum. » Cui Curbaram : « Non ita, inquit, erit, sed continuo in meam manum committe castrum. » Tandem volens nolensque commisit illi castrum.

Tercia vero die postquam intravimus civitatem, eorum precursores ante urbem precurrerunt, exercitus autem illorum ad pontem Farreum castrametatus est et expugnaverunt turrim et occiderunt omnes quos illic invenerunt et nemo evasit vivus, nisi dominus illorum, quem invenimus ligatum in vinculis ferreis, facto majore bello.

Crastina vero die, moto exercitu paganorum, appropinquaverunt urbi et castrametati sunt inter duo flumina steteruntque ibi per duos dies. Recepto itaque castro, Curbaram convocavit unum ammiralium ex suis, quem sciebat veracem, mitem et pacificum, et ait illi « Volo ut intres in fidelitatem meam custodire hoc castrum, quoniam ex longissimo tempore scio te fidelissimum, ideoque precor te ut summa cautela hoc serves oppidum[395]. » Cui ait ammiralius : « Tibi unquam de tali nollem obedire officio, sed tamen[396] hoc faciam illo tenore ut, si Franci ejecerint vos de mortali prelio et vicerint, eis continuo tradam hoc castrum » ; dixitque illi Curbaram : « Tam honestum et prudentem te cognosco, ut omne quicquid boni vis agere, ego consentiam. »

Reversus est itaque Curbaram ad suum exercitum et protinus Turci[397], deludentes Francorum collegium, detulerunt ante conspectum Curbaram quendam vilissimum ensem rubigine tectum et teterrimum arcum ligneum et lanceam nimis inutilem, que abstulerant nuper pauperibus peregrinis dixeruntque : « Ecce arma que attulerunt Franci obviam nobis ad pugnam. » Tunc Curbaram cepit subridere, palam dicens omnibus[398] : « Hec sunt arma bellica et nitida que attulerunt Christiani super nos in Asiam, quibus putant nos et confidunt expellere ultra confinia Corrozane et delere omnia[399] nomina nostra ultra Amazonia flumina, qui propulerunt omnes parentes nostros a Romania et Antiochia urbe regia, que est honorabile caput totius Syrie. »

Mox convocavit suum notarium et ait : « Scribe cito plures chartas que in Corrozana sint legende, videlicet : Caliphe nostro apostolico ac nostro regi domino soldano, militi fortissimo atque omnibus prudentissimis militibus Corrozane salus et immensus honor. Satis sint leti et gavisi jocunda concordia et satisfaciant ventribus, imperent et sermocinent per universam regionem illam ut omnino dent sese ad petulantiam et ad luxuriam multosque filios patrare congaudeant qui contra Christianos fortiter pugnare prevaleant et libenter suscipiant hec tria arma que olim abstulimus a Francorum turma et discant modo que arma attulerit super nos gens Francigena[400]. Adhuc quoque sciant omnes quoniam ego cunctos Francos intus in Antiochia conclusos habeo et castrum in mea libera teneo voluntate, illi vero deorsum sunt in civitate. Habeo etiam omnes illos jam in mea manu eosque faciam aut capitalem subire sententiam aut deduci in Corrozanum in captivitatem nimiam, eo quod minantur nos suis armis propulsare et expellere ab omnibus finibus nostris[401], ceu[402] ejecerunt omnes parentes nostros a Romania sive Syria. Amodo juro vobis per Machomet et per omnia deorum nomina quoniam ante vestram non ero rediturus presentiam donec regalem urbem Antiochiam et omnem Syriam sive Romaniam atque Bulgariam usque in Apuliam acquisiero mea forti dextera, ad deorum honorem et vestrum et omnium qui sunt ex genere Turcorum. » Sic fecit finem dictis.

[22.] Mater vero ejusdem Curbaram, que erat in Aleph civitate, denuo[403] venit ad eum dixitque illi lacrimabiliter : « Fili, suntne vera que audio ? » Cui ait ille : « Que ? » Et dixit illa : « Audivi quia bellum vis committere cum Francorum gente. » Ait ille : « Verum omnino scias. » Dixit illa : « Contestor te, fili, per omnium deorum nomina[404] et per tuam magnam bonitatem ne bellum cum Francis committas quoniam tu es miles invictus[405] et te e campo ab aliquo victore fugientem quisquam minime invenit. Diffamata est tua milicia, ubique omnesque prudentes milites audito tuo nomine contremiscunt. Satis namque scimus, fili, quoniam tu es bellipotens et fortis et bellorum ingeniosus[406] nullaque gens christianorum vel paganorum ante tuum conspectum aliquam virtutem habere potuit, sed fugiebant solummodo audito tuo nomine, sicut oves ante leonis furorem fugiunt ; ideoque obsecro te, carissime fili, ut meis acquiescas consiliis et ne unquam in tuo hesitet[407] animo aut in tuo inveniatur consilio ut bellum velis incipere cum christiana[408] gente. »

Tunc Curbaram, materna audiens monita, feroci respondit sermone : « Quid est hoc, mater, quod mihi refers ? Puto quod insanis aut furiis es plena. Enimvero mecum habeo plures ammiralios quam christiani sint, sive majores, sive minores. » Respondit ei mater sua : « O dulcissime fili, Christiani nequeunt vobiscum bellare : scio namque quod non valent nobis pugnam inferre ; sed Deus eorum pro ipsis cotidie pugnat eosque die noctuque sua protectione defendit et vigilat super eos sicut pastor vigilat super gregem suum et non permittit eos ledi vel conturbari ab ulla gente et quicumque volunt eis obsistere idem eorum Deus conturbat illos, sicut ipse ait per os David prophete : Dissipa gentes que bella volunt et alibi : Effunde iram in gentes que te non noverunt et in regna que nomen tuum non invocaverunt. Antequam preparati sint ad incipiendum bellum, eorum Deus omnipotens[409] et bellipotens[410] simul cum sanctis suis omnes inimicos jam habet devictos ; quanto magis faciet circa vos qui ejus estis inimici et qui preparastis vos obsistere eis tota virtute ? Hoc autem, carissime, in rei veritate scias, quoniam isti Christiani filii Christi[411] vocati sunt et, prophetarum ore, filii adoptionis et promissionis et secundum Apostolum heredes Christi sunt, quibus Christus hereditates repromissas jam donavit dicendo per prophetas : A solis ortu usque ad occasum erunt termini vestri et nemo stabit contra vos. Et quis[412] potest his dictis contradicere vel obstare ? Certe si hoc bellum contra eos[413] inceperis, maximum tibi erit damnum[414] ac dedecus et multos fideles tuos milites perdes et universa spolia que apud te habes amittes et nimio pavore fugiendo everteris. Tu autem in hoc bello non morieris modo, sed tamen[415] in hoc anno, quoniam ipse Deus non statim judicat[416] offendentem se exerta ira, sed quando vult[417] punit cum manifesta vindicta[418] ; ideoque timeo ne te judicet penali tristicia. Non morieris, inquam, modo, verumtamen perditurus es in presenti[419] habita. »

Curbaram denique valde dolens intimis visceribus, auditis maternis sermonibus, respondit : « Mater carissima, queso te, quis dixit tibi talia[420] de gente christiana, quod Deus eorum tantum eos amet et quod ipse pugnandi virtutem in se retinet maximam et quod illi Christiani vincent nos in Antiocheno prelio et quod ipsi capturi sunt nostra spolia nosque persecuturi magna victoria et quod in hoc anno moriturus sum morte subitanea ? »

Tunc respondit ei mater sua dolens : « Fili carissime, ecce sunt plus quam centum annorum tempora de quibus inventum est in nostra pagina et in gentilium voluminibus, quoniam gens christiana super nos foret ventura et nos ubique victura[421] ac super paganos regnatura et nostra gens illis ubique erit subdita, sed ignoro utrum modo an in futuro sint hec eventura. Ego utique[422] misera sum te secuta ab Aleph urbe pulcherrima, in qua speculando atque ingeniose rimando[423] respexi in celorum astra et sagaciter scrutata sum plánetas et duodecim signa sive sortes innumeras. In eis omnibus reperi quoniam gens christiana nos ubique est devictura ideoque de te timeo valde, nimis mesta, ne ex te remaneam orbata. »

Dixit illi Curbaram : « Mater carissima, dic mihi omnia que in corde meo sunt incredula. » Que respondens[424] ait : « Hoc, carissime, libenter faciam, si sciero ea que tibi sunt incognita[425]. » Cui ille dixit : « Non sunt igitur Boamundus et Tancredus Francorum dii et non eos liberant de inimicis suis et quod[426] ipsi manducant in uno quoque prandio ii milia vaccas et iv milia porcos. » Respondit mater : « Fili carissime[427], Boamundus et Tancredus mortales sunt sicut alii omnes, sed Deus eorum valde diligit eos pre omnibus aliis et virtutem preliandi dat eis pre ceteris ; nam Deus illorum, omnipotens est[428] nomen ejus, qui fecit celum et terram et fundavit maria et omnia que in eis sunt, cujus sedes in celo[429] parata in eternum, cujus potestas ubique est metuenda. » Ait filius : « Si ita est causa, cum eis preliari non desinam. » Itaque audiens mater ejus quod nullo modo acquiesceret consiliis suis, mestissima recessit retrorsum in Aleph, deferens secum cuncta spolia que conducere potuit.

[23.] Tercia vero die armavit se Curbaram et maxima pars Turcorum cum eo veneruntque ad civitatem ex illa parte in qua erat castrum. Nos autem putantes resistere posse illis, paravimus bellum contra eos, sed tam magna fuit virtus[430] illorum quod nequivimus illis resistere, sicque coacti intravimus civitatem ; quibus[431] tam mirabiliter arta et angusta fuit[432] porta, ut illic fuerint multi mortui oppressione aliorum.

Interea alli pugnabant extra urbem, alii intus, in va feria per totum diem usque ad vesperam. Inter hec Willelmus de Grentemaisnil[433] et Albericus frater ejus et Wido Trussellus[434] et Lambertus Pauper, isti omnes timore perterrito de hesterno bello quod duraverat ad vesperam, nocte latenter demissi sunt[435] per murum fugientes pedibus contra mare, ita ut neque in pedibus neque in manibus eorum remaneret aliquid nisi solummodo ossa ; multique alii fugerunt cum illis quos nescio. Venientes igitur ad naves que erant ad Portum Sancti Symeonis, dixerunt nautis : « Quid hic, miseri, statis ? Omnes nostri mortui sunt et nos mortem vix evasimus, quia exercitus Turcorum undique obsident alios in urbe. » At illi, audientes talia, stabant stupefacti ac, timore perterriti, cucurrerunt ad naves et miserunt se[436] in mare. Deinde[437] supervenientes Turci quos invenerunt occiderunt et naves que in alveo fluminis remanserant combusserunt igne[438] et apprehenderunt spolia eorum.

Nos denique, qui remansimus[439], nequivimus suffere pondus armorum illorum fecimusque murum inter nos et illos, quem custodiebamus diu noctuque. Interea tanta oppressione fuimus oppressi ut equos et asinos nostros munducaremus.

[24.] Quodam vero die stantibus nostris majoribus sursum ante castellum tristibus ac dolentibus, venit quidam sacerdos ante[440] eos et dixit : « Seniores, si vobis placet, audite rem quamdam quam in visione vidi : cum nocte una jacerem in ecclesia Sancte Marie, matris Domini nostri Jesu Christi, apparuit mihi Salvator mundi cum sua genetrice et beato Petro apostolorum principe stetitque ante me et dixit mihi : « Agnoscis me ? » Cui respondi : « Non. » His dictis ecce apparuit integra crux in capite ejus. Iterum ergo interrogavit me Dominus dicens : « Agnoscis me ? » Cui dixi : « Te alio modo non agnosco, nisi quia crucem in capite tui[441] cerno sicut Salvatoris nostri. » Qui dixit : « Ego sum. » Statim cecidi ad pedes ejus rogans humiliter ut subveniret nobis in oppressione illa que super nos erat. Respondit Dominus : « Bene adjuvi vos et amodo adjuvabo ; ego permisi vos habere Nicenam civitatem et conduxi vos usque[442] et condolui vestre miserie quam passi fuistis in obsidione Antiochie ; ecce in auxilio opportuno misi vos sanos et incolumes in civitatem et ecce multam pravam dilectionem operati estis[443] cum christianis et pravis paganis mulieribus, unde immensus fetor ascendit in celum. » Tunc alma Virgo et beatus Petrus ceciderunt ad pedes ejus, rogantes eum et deprecantes ut suum in hac tribulatione adjuvaret populum dixitque beatus Petrus : « Domine, per tot tempora tenuit paganorum gens domum meam, in qua multa et ineffabilia mala fecerunt ; modo vero expulsis inimicis inde, Domine, letantur angeli in celis » ; dixitque mihi Dominus : « Vade ergo et dic populo meo ut revertatur ad me et ego revertar ad illum et infra v dies mittam ei magnum adjutorium et cotidie decantet responsorium : Congregati sunt[444], totum cum versu. » Seniores, si hoc non creditis esse verum, sinite modo me in hanc scandere turrim mittamque me deorsum ; si vero fuero incolumis, credatis hoc esse verum, sin autem ullam lesionem fuero passus, decollate me aut in ignem projicite me. »

Tunc Podiensis episcopus jussit ut adferrentur[445] evangelia et crux, quatinus juraret ille hoc esse verum[446]. Consiliati sunt omnes majores nostri in illa hora ut jurarent sacramentum[447] quod illorum nullus[448] fugeret neque pro morte neque pro vita, quamdiu vivi essent. Primus dicitur jurasse Boamundus, deinde comes Sancti Egidii et Rotbertus Normannus ac dux Godefridus et comes Flandrensis. Tancredus vero juravit ac promisit tali modo quia, quamdiu secum xl milites haberet, non solum ex illo bello sed etiam ab Hierosolymitano itinere non esset recessurus. Nimis autem exsultavit christiana congregatio, hoc audiens sacramentum[449].

[25.] Erat autem quidam peregrinus de nostro exercitu, cui nomen Petrus, cui antequam civitatem intraremus, apparuit sanctus Andreas apostolus, dicens : « Quid agis, bone vir ? » Cui ille respondit : « Tu, quis es ? » Dixit ei apostolus : « Ego sum Andreas apostolus. Agnoscas, fili, quia dum villam intraveris, vadens ad ecclesiam beati Petri, ibi invenies lanceam Salvatoris nostri Ihesu Christi ex qua in crucis pendens patibulo vulneratus est. » Hec omnia dicens apostolus continuo recessit.

Ipse autem, timens revelare consilium apostoli, noluit indicare nostris peregrinis. Estimabat autem se visum videre[450] ; et dixit ad eum : « Domine, quis hoc crediderit[451] ? » In illa vero hora accepit eum sanctus Andreas et portavit eum usque ad locum ubi lancea erat recondita in terra. Iterum cum essemus ita ut superius diximus, venit sanctus Andreas rursus, dicens et : « Quare non abstulisti lanceam de terra, ut ego tibi praecepi ? Scias revera quia quicunque hanc lanceam portaverit in bello nunquam ab hoste superabitur. »

Petrus vero continuo revelavit mysterium apostoli hominibus nostris. Populus autem non credebat, sed prohibebat dicens : « Quomodo possumus hoc credere ? » Omnino enim erant paventes et protinus mori putabant. Accessit itaque ille et juravit hoc totum veracissimum esse quoniam et sanctus Andreas bis in visione apparuerat eique dixerat : « Surge, vade et dic populo Dei ne timeat, sed firmiter toto corde credat in unum verum Deum eruntque ubique victuri et infra v dies mandabit eis Dominus talem rem unde leti et gavisi manebunt et, si certare voluerint, mox ut exierint unanimiter ad bellum, omnes inimici eorum vincentur et nemo stabit contra illos. » Audientes itaque quod[452] inimici eorum ab eis omnino essent vincendi, protinus ceperunt sese vivificare et confortabant se adinvicem dicentes : « Expergiscimini et estote ubique fortes et prudentes, quoniam in proximo erit nobis Deus in adjutorium et erit maximum refugium populo suo, quem respicit in merore manentem. »

[26.] Turci denique, qui erant seorsum in castello, undique tam mirabiliter coangustabant nos, ut quadam die incluserint tres milites ex nostris in turrim que erat ante eorum castellum. Exierant namque gentiles et irruerant super illos tam acriter ut nequirent sufferre pondus eorum. Duo ex militibus exierunt de turri vulnerati et tercius per totum diem viriliter defendebat se de Turcorum invasione tam prudenter ut in ipsa die duos Turcos straverit super aditum muri, cesis hastis : nam tres haste detruncate sunt illi illa[453] die in manibus suis[454] ; illi vero acceperunt capitalem sentenciam. Erat nomen illi Hugo Insanus[455], de exercitu Gosfredi de Monte Scabioso[456].

Videns autem vir venerabilis Boamundus quia nullatenus posset conducere gentem sursum in castellum[457] ad bellum — nam qui erant inclusi in domibus timebant, alii fame, alii timore Turcorum — iratus est valde jussitque confestim mitti ignem per urbem in illa parte in qua erat Cassiani palatium. Quod videntes illi qui erant in civitate, dereliquerunt domos et omnia que habebant fugiebantque, alii in castellum[458], alii ad portam comitis Sancti Egidiis, alii ad portam ducis Godefridi, unusquisque ad suam gentem. Tunc nimia tempestas venti subito surrexit, ita ut nemo posset se regere rectum. Boamundus itaque vir sapiens contristatus est valde, timens pro ecclesia Sancti Petri et Sancte Marie aliisque ecclesiis[459]. Hec ira duravit ab hora tercia usque in mediam noctem fueruntque cremate fere ii milia ecclesiarum et domorum. Veniente autem media nocte statim omnis feritas ignis cecidit.

Itaque Turci habitantes in castello intra urbem bellabant nobiscum diu noctuque et nichil aliud disseparabat nos nisi arma. Videntes hoc nostri quod non possent diu hec pati, quoniam qui habebat panem[460], non licebat ei manducare et qui habebat aquam[461], non licebat[462] bibere, fecerunt murum inter nos et ipsos petra et calce et edificaverunt castellum et machinas, ut securi essent. Pars autem Turcorum remansit in castello agendo nobiscum bellum, alia vero pars hospitata erat prope castellum in una valle.

Nocte quippe superveniente, ignis de celo apparuit ab occidente veniens et appropinquans cecidit intra Turcorum exercitus, unde mirati sunt et nostri et Turci. Mane autem facto, tremefacti Turci fugerunt omnes pariter pro ignis timore ante domini Boamundi portam illicque hospitati sunt ; pars vero que erat in castello, agebat bellum cum nostris die noctuque sagittando, vulnerando occidendo ; alia autem pars undique obsedit civitatem ita ut nullus nostrorum civitatem auderet exire aut intrare nisi nocte et occulte. Ita vero eramus obsessi et oppressi ab illis[463], quorum numerus fuit innumerabilis.

Isti autem[464] profani et inimici Dei ita tenebant nos inclusos in urbe Antiochie ut multi mortui fuerint fame, quoniam parvus panis vendebatur uno bisantio ; de vino non loquar ; equinas namque carnes aut asininas manducabant et vendebant ; vendebant quoque gallinam xv solidis, ovum duobus solidis, unam nucem uno denario. Omnia enim valde erant cara : folia fici, vitis et cardui omniumque arborum coquebant et manducabant, tantam famem[465] immensam habebant. Alii coria caballorum et camelorum et asinorum atque boum seu bufalorum sicca decoquebant et manducabant. Istas et multas anxietates ac angustias[466], quas nominare nequeo, passi sumus pro Christi nomine et Sancti Sepulcri via deliberanda ; tales quoque tribulationes et fames ac timores passi sumus per xxvi dies.

[27.] Imprudens itaque Stephanus Carnotensis comes, quem omnes nostri majores elegerant ut esset ductor nostrorum, maxima se finxit deprimi infirmitate priusquam Antiochia esset capta turpiterque recessit in aliud castrum quod vocatur Alexandreta. Nos itaque cotidie prestolabamur eum quatinus subveniret nobis in adjutorio, qui eramus inclusi in urbe, salutifero carentes auxilio. At ille, postquam audivit gentem Turcorum circumcingentem et obsidentem nos, latenter ascendit super proximam montaneam que stabat prope Antiochiam viditque innumerabilia tentoria, vehementique captus timore, recessit fugitque festinanter[467] cum suo exercitu. Veniens autem in suum castrum, exspoliavit illud et celeri cursu retro vertit iter[468].

Postquam vero venit obviam imperatori[469] ad Philomenam, seorsum vocavit eum secreto dicens : « Scias revera quoniam capta est Antiochia, et[470] castrum minime captum est nostrique omnes gravi oppressione obsessi sunt et, ut puto, a Turcis modo interfecti sunt. Revertere ergo retro quam citius potes, ne et ipsi inveniant te et hanc gentem quam tecum ducis[471]. »

Tunc imperator[472], timore perterritus, clam vocavit Guidonem[473], fratrem Boamundi, et quosdam alios et ait illis : « Seniores, quid faciemus ? Ecce omnes nostri districta obsessione impediti sunt et forsitan in hac hora omnes a Turcorum manibus mortui sunt aut in captivitatem ducti, sicut iste infelix comes turpiter fugiens narrat. Si vultis, revertamur retro celeri cursu, ne et nos moriamur repentina morte, quemadmodum et illi mortui sunt. »

Cum Guido[474], miles honestissimus talia audisset fallacia, cum omnibus[475] cepit plorare atque vehementissimo ululatu plangere unaque voces omnes dicebant : « O Deus verus, trinus et unus[476], quamobrem hec fieri permisisti ? Cur populum sequentem te in manibus inimicorum incidere permisisti et viam tui itineris tuique Sepulcri liberare volentes tam cito dimisisti ? Certe si verum est hoc verbum quod ab istis nequissimis audivimus, nos et alii christiani derelinquemus te nec te amplius rememorabimur et unus[477] ex nobis non audebit ulterius invocare nomen tuum. » Et fuit[478] hic sermo mestissimus in tota milicia, ita ut nullus eorum, sive episcopus, sive abbas, sive clericus, sive laicus, auderet invocare Christi nomen per plures dies.

Nemo namque poterat consolari Guidonem plorantem et ferientem se manibus suosque frangentem digitos et dicentem : « Heu mihi ! domine mi Boamunde, honor et decus tocius mundi, quem omnis mundus timebat et amabat ! Heu mihi tristis[479] ! non merui dolens tuam videre honestissimam speciem, qui nullam rem magis videre desiderabam. Quis mihi det ut ego moriar pro te, dulcissime amice et domine ? Cur ego ex utero matris mee exiens non statim mortuus fui ? Cur ad hanc lugubrem diem perveni ? Cur non demersus fui in mare ? Cur non ex equo cecidi fracto colle[480] ? Utinam tecum recepissem felix martirium, ut cernerem te gloriosissimum suscepisse[481] finem ! »

Cumque omnes cucurrissent ad eum, quatinus consolarentur eum, ut jam finem daret planctui, in se reversus ait : « Forsitan creditis huic semicano imprudenti militi ? Unquam vere non audivi loqui de milicia aliqua quam idem fecisset, sed turpiter et inhoneste recedit sicut nequissimus et infelix et quicquid miser nuntiat, sciatis falsum esse. »

Interea jussit imperator suis hominibus dicens : « Ite et conducite omnes homines istius terre in Bulgariam et explorate et devastate universa loca ut, cum venerint Turci, nihil possint hic reperire. » Voluissent noluissent[482], nostri reversi sunt retrorsum, dolentes amarissime usque ad mortem ; fueruntque mortui multi ex peregrinis, languentes nec valentes fortiter miliciam sequi, remanebantque morientes in via. Omnes vero alii reversi sunt Constantinopolim.

[28.] Nos[483] igitur auditis[484] sermonibus illius qui nobis Christi revelationem[485] retulit per verba apostoli, statim festinantes pervenimus ad locum in sancti Petri ecclesia quem ille demonstraverat et foderunt ibi xiii[486] homines a mane usque ad vesperam sicque homo ille invenit lanceam sicut indicaverat ; et acceperunt illam cum magno gaudio et timore fuitque orta immensa leticia in tota urbe.

Ab illa hora accepimus inter nos consilium belli. Porro statuerunt omnes majores nostri consilium quatinus nuncium mitterent ad inimicos Christi Turcos qui per aliquem interpretem interrogaret eos, securo eloquio dicens quamobrem superbissime in Christianorum introissent terram et cur castrametati sint[487] et quare Christi servos occidant et conquassent. Cumque jam finis esset dictis, invenerunt quosdam viros, Petrum scilicet Heremitam et Herluinum illisque dixerunt hec omnia : « Ite ad exsecratam Turcorum exercitum et diligenter narrate eis hec omnia, interrogantes eos cur audacter et superbissime introierint terram Christianorum et nostram. »

His dictis recesserunt nuncii[488] veneruntque ad profanum[489] collegium, dicentes omnia missa verba Curbaram et aliis ita : « Satis multumque mirantur nostri majores et seniores quamobrem temere ac superbissime in christianorum introistis terram et illorum. Putamus forsitan et credimus quia huc ideo venistis quoniam per omnia vultis effici christiani aut[490] propterea igitur huc venistis ut per omnia christianos afficiatis ? Rogant vos igitur omnes pariter nostri majores ut velociter recedatis a terra Dei et christianorum quam beatus Petrus apostolus jam dudum predicando ad Christi culturam convertit. At illi permittunt adhuc vobiscum deduci omnia vestra, scilicet equos et mulos et asinos et camelos, oves[491] et boves et omnia alia ornamenta[492], quodcumque[493] volueritis ferre. »

Tunc Curbaram princeps milicie soldani Persidis cum omnibus aliis[494], pleni superbia, feroci respondere sermone : « Deum vestrum et vestram christianitatem nec optamus nec volumus[495] vosque cum illis omnino respuimus. Huc usque jam venimus, eo quod valde miramur quamobrem seniores ac majores quos memoratis, cur terram quam abstulimus effeminatis gentibus illi vocant esse suam. Vultis namque scire quid vobis dicimus ? Revertimini ergo quantocius et dicite vestris senioribus quia si per omnia cupiunt effici Turci et Deum vestrum, quem vos inclini[496] colitis, abnegare volunt et leges vestras spernere, nos illis hanc et satis plus dabimus de terra et civitates et castella, adhuc autem quod nemo vestrorum remanebit pedes[497], sed erunt omnes milites, sicut et nos sumus, et habebimus semper eos in summa amicicia ; sin autem, sciant se per omnia capitalem subire sentenciam aut deducti[498] in vinculis Corrozanam in captivitate perpertua, servient nobis nostrisque infantibus per sempiterna tempora. »

Nuncii vero nostri velociter reversi sunt retrorsum referentes omnia que respondisset eis gens crudelissima. Fertur Herluinus utramque scisse linguam fuitque interpres Petro Heremite. Interea exercitus noster in utraque tremefactus parte ignorabat quid faceret : ex una enim parte coangustabat eos cruciabilis fames, in alia constringebat timor Turcorum.

[29.] Tandem triduanis expletis jejuniis et processionibus celebratis ab una ecclesia in aliam, de peccatis suis confessi sunt et absoluti fideliterque corpori et sanguini Christi communicaverunt datisque eleemosinis fecerunt celebrari missas.

Deinde stabilite sunt vi acies ex eis intra civitatem. In prima vero acie, in primo videlicet capite fuit Hugo Magnus cum Francigenis et Flandrensi comite ; in secunda dux Godefridus cum suo exercitu ; in tercia vero fuit Rotbertus Nonmannus cum sui militibus[499] ; in quarta fuit Podiensis episcopus, portans secum lanceam Salvatoris, cum sua gente et cum exercitu Raimundi comitis Sancti Egidii, qui remansit sursum custodire castellum pro timoré Turcorum, ne descenderent in civitatem ; in quinta acie fuit Tancredus, marchisi filius, cum sua gente ; in sexta etenim fuit vir sapiens Boamundus cum sua milicia. Episcopi nostri et presbiteri et clerici ac monachi, sacris vestibus induti, nobiscum exierunt cum crucibus, orantes et deprecantes Dominum[500] ut nos salvos faceret et custodiret et ab omnibus malis eriperet. Alii stabant super murum porte, tenentes sacras cruces in manibus suis signando et benedicendo[501] nos. Ita nos ordinati[502] et signo crucis protecti, exivimus per portam que est ante Machumariam.

Postquam Curbaram vidit Francorum acies tam pulchre ordinate exire unam post aliam, dixit : « Sinite eos exire ut melius eos habeamus in potestate nostra. » Postquam vero fuerunt foris de urbe[503] viditque Curbaram ingentem Francorum gentem, valde timuit. Mox mandavit suo amiralio, qui omnia habebat in custodia ut, si illevideret ignem accensum in capite hostis, protinus preconari faceret omnem exercitum redire, sciens Turcos amisisse bellum.

Continuo Curbaram cepit paulatim redire[504] retro contra montaneam nostrique paulatim persequebantur illos. Denique divisi sunt Turci : una pars ivit contra mare et alii steterunt illic, putantes nostros includere inter se. Videntes hoc nostri, fecerunt similiter. Illic fuit ordinata acies septena ex acie ducis Godefridi et comitis Nortmannie et caput illius fuit Reinaldus[505]. Hanc miserunt obviam Turcis qui veniebant a mari. Turci autem preliati sunt cum illis et sagittando multos occiderunt ex nostris ; ordinate sunt autem alie[506] turme a flumine usque ad montaneam quod distat per ii milliaria.

Ceperunt vero turme ex utraque parte exire nostrosque undique circumcingere jaculando, sagittando, vulnerando. Exibant quoque de montaneis innumerabiles exercitus, habentes equos albos, quorum vexilla omnia erant alba. Videntes itaque nostri hunc exercitum, ignorabant penitus quid hoc esset et qui essent, donec cognoverunt esse adjutorium Christi, cujus ductores fuerunt sancti Georgius, Mercurius et Demetrius. Haec verba credenda sunt quia plures ex nostris viderunt.

Turci autem qui stabant in pane maris, videntes quod non possent sufferre amplius, miseront ignem in herbam, ut videntes illi qui erant in tentoriis fugerent. At illi, cognoscentes illud signum, arripuerunt omnia honorabilia spolia et fugerunt. Nostri vero paulatim militabant[507] ubi maxima virtus eorum erat, scilicet ad tentoria illorum. Dux Godefridus et Flandrensis cornes et Hugo Magnus equitabant juxta aquam ubi virtus illorum erat. Isti primitus, signo crucis muniti, unanimiter invaserunt illos. Videntes hoc, alie actes simili modo invaserunt illos ; exclamaverunt autem Perse et Turci ; nos itaque, invocantes Deum vivum et verum, equitavimus contra illos et in nomine Ihesu Christi et Sancti Sepulchri incepimus bellum et Deo juvante devicimus eos.

Turci vero tremefacti arripuerunt fugam nostrique illos persequebantur juxta tentoria ; itaque milites Christi magis amabant persequi illos quam ulla spolia querere et persecuti sunt illos usque ad pontem Farreum[508] ac deinde usque ad castellum Tancredi. Illi vero dimiserunt ibi papiliones suos et aurum et argentum et multa ornamenta, oves quoque et boves, equos et mulos, camelos et asinos, frumentum et vinum, farinam et alla multa que nobis erant necessaria. Hermenii et Suriani qui habitabant in illis partibus, audientes nos superasse Turcos, cucurrerunt ad montaneam obviantes illis et quantos comprehenderunt ex illis, interfecerunt.

Nos autem revertentes ad civitatem cum magno gaudio laudavimus et benediximus Deum qui victoriam dedit populo suo. Ammiralius itaque, qui castellum custodiebat, videns Curbaram et omnes alios fugientes e campo ante Francorum exercitum, magis timuit : statim vero cum magna festinatione petebat[509] Francorum vexilla. Comes igitur Sancti Egidii qui illic astabat ante castellum, jussit ei portari suum vexillum ; ille autem accepit illud et diligenter misit in turrim. Statim dixerunt Longobardi qui illic stabant : « Hoc vexillum non est Boamundi[510]. » Interrogavit ille et dixit : « Cujus est ? » Qui dixerunt : « Sancti Egidii comitis. » Accessit ille et apprehenso vexillo reddidit comiti. Ipsa vero hora venit vir venerabilis[511] Boamundus deditque illi suum vexillum ; ille autem illud accepit cum magno gaudio et iniit pactum cum domino Boamundo ut pagani qui vellent christianitatem recipere essent cum eo et qui vellent abire sanos et absque ulla lesione abire permitteret. Consentit ille quicquid admiralius postulavit et continuo misit suos servientes[512] in castellum. Non post multos dies baptizatus est admiralius cum illis qui Christum recognoscere maluerunt. Illos vero qui suas voluerunt tenere leges fecit dominus Boamundus conduci in Saracenorum terram.

Hoc bellum factum est ivo kalendas[513] julii, vigilia[514] apostolorum Petri et Pauli, regnante Domino[515] Ihesu Christo, cui est honor et gloria in sempiterna secula. Amen.

[NARRATIO DECIMA]

[30.] Cum[516] jam essent omnes inimici nostri — Deo trino et uno summoque dignas referimus grates — per omnia devicti, huc illucque fugere ceperunt[517]. Alii semivivi, alii vulnerati in vallibus et in nemoribus et in arvis et in viis deficiebant[518] mortui. Populus vero Christi, victores scilicet peregrini, reversi sunt gaudentes felici triumpho, devictis hostibus, in civitatem.

Statim omnes nostri seniores, videlicet dux Godefridus, comes Sancti Egidii Raimundus, Boamundus, comes Nortmannie, dominus Rotbertus comesque Flandrensis et alii omnes miserunt nobilissimum comitem[519] Hugonem Magnum imperatori Constantinopolim, ut ad recipiendam civitatem veniret et conventiones, quas erga illos habebat, expleret. Ivit nec postea rediit.

Postquam vero hec omnia gesta[520] sunt, congregati nostri majores ordinaverunt consilium[521] quemadmodum hunc feliciter valerent conducere et regere populum, donec peragerent iter Sancti Sepulcri pro quo huc usque multa[522] erant perpessi[523] pericula. Inventum est in consilio[524] quia nondum auderent intrare in paganorum terram, eo quod valde in estivo tempore est[525] arida et inaquosa ; ideoque acceperunt terminum attendendum ad kalendas novembris. Denique divisi sunt seniores et unusquisque profectus est in terram suam, donec esset terminus eundi[526], feceruntque principes preconari per universam urbem ut si forte aliquis egens illic adesset et auro et argento careret, conventione facta cum illis remanere si vellet, ab eis cum gaudio retentus esset.

Erat autem ibi quidam miles de exercitu comitis Sancti Egidii, cui nomen Raimundus Piletus ; hic plurimos retinuit homines, milites et pedites. Egressus est ille cum collecto exercitu et viriliter introiit in Saracenorum terram et profectus est ultra duas civitates et pervenit ad quoddam castrum cui nomen Talamannia. Habitatores castri, scilicet Suriani, confestim sua sponte se tradiderunt[527] ei cumque omnes essent ibi fere per viii dies, nuncii venerunt ad eum[528] dicentes : « Quoniam hic prope nos est castrum Saracenorum multitudine plenum. » Ad hoc castrum ilico ierunt[529] Christi milites peregrini et undique invaserunt illud[530] quod continuo ab illis captum est Christi adjutorio[531]. Apprehenderunt igitur omnes illius loci colonos[532] et qui christianitatem recipere noluerunt, occiderunt, qui vero Christum recognoscere maluerunt, vivos conservarunt[533].

Reversi sunt itaque hoc peracto[534] nostri Franci cum magno gaudio ad prius castrum. Tercia vero die exierunt et venerunt ad quamdam urbem, cui nomen Marra, que illic erat prope illos. Erant autem ibi multi Turci congregati et Saraceni ab Aleph civitate et ab omnibus urbibus et castris que circa illam sunt. Exierunt ergo barbari[535] contra illos ad bellum nostrique estimantes luctari cum illis preliando, coegerunt[536] eos in fugam, et tamen reversi per totum diem invadebant nostros adinvicem ; et usque ad vesperam perduravit illa invasio. Aestus namque erat immensus ; nequibant jam nostri sufferre tantam sitim, quoniam nullatenus ad bibendum invenire[537] aquam poterant. Voluerunt[538] tamen ad illorum castrum secure redire. Pro illorum enim peccatis Suriani et minuta[539] gens nimio pavore correpti mox ceperunt viam carpere[540] retrorsum. Ut autem Turci viderunt illos retrocedentes, statim ceperunt illos persequi et victoria illis ministrabat vires, multi namque ex nostris reddiderunt animas Deo, cujus amore illic congregati fuerant. Hec occisio facta est vo die[541] in mense julio. Reversi sunt autem Franci illi, qui remanserant, in suum castrum et fuit ibi Raimundus cum sua gente per plures dies.

Alii vero, qui in Antiochia remanserant, steterunt in ea cum gaudio et leticia magna, quorum rector et pastor exstitit Podiensis episcopus, qui nutu Dei gravi egritudine captus est et, ut Dei voluntas fuit, migravit ab hoc sæculo et, in pace requiescens, obdormivit in Domino, in solemnitate[542] scilicet sancti Petri que dicitur ad Vincula : unde magna angustia et tribulatio immensusque dolor fuit in tota Christi milicia, quia ille erat sustentamentum pauperum, consilium divitum ipseque ordinabat clericos, predicabat et summonebat milites dicens : « Quia nemo ex vobis salvari potest nisi honorificet pauperes et reficiat vosque non potestis salvari sine illis ipsique vivere nequeunt sine vobis. Oportet igitur ut ipsi cotidiana supplicatione pro vestris orent delictis Deum, quem in multis cotidie[543] offenditis, unde vos rogo ut, pro Dei amore, eos diligatis et in quantum potestis eos sustentetis. »

[31.] Non post multum vero temporis venit vir venerabilis Raimundus, comes de Sancto Egidio, et intravit in Saracenorum terram et pervenit ad quamdam urbem quae vocatur Albara, quam invasit una cum suo exercitu eamque continuo cepit et occidit omnes Saracenos[544] et Saracenas, majores et minores quos ibi reperit. Quam postquam suo continuit imperio, ad Christi revocavit fidem quesivitque consilium a suis sapientissimis viris ut episcopum in hac urbe devotissime preordinari faceret, qui illam ad fidem[545] Christi cultumque fideliter revocaret et de domo diabolica templum Deo vivo et vero et oracula sanctorum consecraret. Novissime elegerunt quemdam honorabilem ac sapientissimum virum et duxere illum in Antiochiam ad consecrandum ; factumque est ita. Alii autem qui in Antiochia remanserant fuerunt ibidem cum gaudio et leticia.

Appropinquante vero termino, videlicet festo Omnium Sanctorum, regressi sunt omnes majores nostri[546] in unum in Antiochiam omnesque ceperunt querere qualiter iter Sancti Sepulcri valerent peragere, dicentes : « Quoniam appropinquaverat eundi terminus, nulla erat hora conturbandi amplius. »

Boamundus autem querebat cotidie conventionem quam omnes seniores olim habuerant ei[547] in reddendam civitatem[548] ; sed comes Sancti Egidii ad nullam conventionem volebat se emollire erga Boamundum, eo quod timebat se pejerare erga imperatorem. Tamen sepe fuerunt congregati in ecclesia Sancti Petri ad faciendum quod justum erat. Boamundus recitavit suam conventionem suumque ostendit compotum. Comes Sancti Egidii similiter sua patefecit verba et jusjurandum quod fecerat imperatori per consilium Boamundi. Episcopi et dux Godefridus Flandrensisque comes et comes de Nortmannia aliique seniores divisi sunt ab aliis et intraverunt ubi est cathedra sancti Petri ut ibi judicium inter utrumque discernerent. Postea vero timentes ne Sancti Sepulcri via perturbaretur, noluerunt aperte judicium dicere. Ait denique comes de Sancti Egidii : « Priusquam viam Sancti Sepulcri remaneat, si Boamundus nobiscum venire voluerit, quicquid nostri pares, videlicet dux Godefridus et Flandrensis comes et Rotbertus Nortmannus aliique seniores laudaverint, ego fideliter consentiam, salva fidelitate imperatoris. »

Hoc totum laudavit Boamundus et promiserunt ambo in manibus episcoporum quod nullo modo per se via Sancti Sepulcri deturbaretur. Tunc accepit Boamundus consilium cum suis hominibus quomodo muniret castrum de alta montanea hominibus et victu. Similiter comes Sancti Egidii accepit consilium cum suis quomodo muniret[549] palatium Cassiani ammiralii et turrim que est super portam pontis qui est ex parte portus Sancti Simeonis, — muniret, inquam, hominibus et victu qui non deficerent longo tempore.

[32.] Cf. Appendix, p. 220[550].

[31.] Quibus expletis, mense novembrio discessit Raimundus comes Sancti Egidii cum suo exercitu ab Antiochia venitque per unam civitatem que vocatur Rugia et per aliam que dicitur Albara. Quarto vero die, exeunte novembrio, pervenit ad Marram civitatem, in qua maxima multitudo Saracenorum et Turcorum et Arabum et aliorum paganorum erat congregata, ipseque comes in crastinum[551] invasit eam. Non post multum vero temporis Boamundus cum suo exercitu secutus est comites[552] et applicatus est cum eis in die dominica. Secunda vero feria nimis fortiter invaserunt undique civitatem et tam acriter tamque fortiter ut scale starent erecte ad murum ; sed tam maxima erat virtus paganorum quod illa die nihil eos offendere aut nocere potuerunt.

Videntes autem seniores quia nihil agere poterant et frustra laborabant, fecit Raimundus comes de Sancto Egidio[553] fieri quoddam ligneum castrum forte et altum ; quod castrum ingeniatum et edificatum erat super iv rotas ; super quod stabant plures milites et Evrardus Venator, tubam fortiter sonans ; subter vero erant armati milites, qui deduxerunt castrum usque prope urbis murum, juxta turrim quamdam. Quod videns gens pagana, statim fecerunt instrumentum quo jactabant maximos lapides super castrum, ita ut pene nostros milites occiderent. Jaciebant quoque grecos ignes super castrum, putantes illud ardere et devastare ; sed Deus omnipotens noluit ut castrum arderet hac vice[554] ; supereminebat enim omnes muros[555] civitatis.

Milites igitur nostri, qui erant in superiori solario, videlicet Willelmus de Monte Pislerio et alii multi, jactabant immensos lapides super illos qui stabant in muro urbis et ita percutiebant eos super clipeos, ut clipeus[556] et inimicus caderent deorsum in civitatem in mortem. Ita faciebant isti ; alii vero tenebant in hastis honorabilia signa et cum lanceis et hamis ferreis putabant eos trahere ad se ; et sic preliati sunt usque ad vesperam.

Retro castrum stabant presbiteri, clerici sacris vestibus induti, orantes et obsecrantes Deum ut suum defenderet populum et christianitatem exaltaret ac paganismum deponeret. In alia vero parte certabant nostri milites cotidie cum illis, erigentes scalas ad murum urbis, sed virtus paganorum erat tanta ut nihil proficere nostri possent. Tamen Gulferus de Daturre primus ascendit per scalam in murum ; sed statim[557] fuit fracta scala pro multitudine aliorum ; tamen ascendit ipse cum aliquantis[558] supra murum. Alii quoque invenerunt aliam scalam erexeruntque eam festinanter ad murum et ascenderunt per eam multi milites et pedites statimque ascenderunt super murum. Saraceni igitur tam robuste invaserunt illos et[559] per murum et per terram, sagittando et spiculando comminus[560] cum suis lanceis, ut multi ex nostris, timore perterriti, demitterent se per murum.

Tamdiu vero illi prudentissimi viri qui remanserant in muro sufferebant illorum persecutionem quamdiu[561] alii, qui subter castrum erant, foderunt murum urbis. Videntes vero Saraceni quod nostri fodissent murum, statim timore perterriti inierunt fugam in civitatem. Hoc totum factum est in die sabbati, ad horam vesperi, occidente sole, xia die intrante decembri. Boamundus igitur fecit per interpretem loqui Saracenis majoribus ut ipsi cum suis mulieribus et infantibus aliisque substantiis mitterent se in unum palacium quod est supra portam ipseque defenderet eos de mortali sentencia.

Intraverunt vero omnes nostri in civitatem et quicquid boni invenerunt in domibus et in foveis, hoc unusquisque ad suum continebat proprium[562]. Facto autem die, ubicunque reperiebant quemquam illorum, sive masculum sive feminam, occidebant. Nullus angulus civitatis deerat vacuus Saracenorum cadaveribus vixque poterat aliquis per vias ire civitatis nisi calcando super Saracenorum[563] cadavera. Boamundus denique illos quos jusserat in palacium intrare apprehendit illisque abstulit omnia que habebant, videlicet aurum, argentum aliaque ornamenta ; alios vero fecit occidi, alios autem jussit conduci ad vendendum Antiochie[564].

Mora autem Francorum fuit in illa urbe per unum mensem et iv dies, in qua fuit mortuus Oriensis episcopus. Fuerunt ibi ex nostris qui illic non invenerunt sicuti opus eis erat, tantum ex longa mora quantum ex districtione famis, quia foris nequiverant aliquid invenire ad capiendum ; sed scindebant corpora mortuorum, eo quod in ventribus eorum inveniebant bisanteos reconditos ; alii vero cedebant carnes eorum per frusta et coquebant ad manducandum.

[34.] Boamundus autem non potuit apud comitem Sancti Egidii concordari super id quod petebat iratusque reversus est Antiochiam. Comes igitur Raimundus, non diu moratus, mandavit per suos legatos Antiochie duci Godefrido[565] et Flandrensi comiti ac Rotberto Nortmanno et Boamundo ut ipsi venirent ad Rugiam civitatem loqui cum eo ; veneruntque illuc omnes seniores et fecerunt concilium quomodo honeste possent tenere viam Sancti Sepulchri pro qua moti sunt et usque huc perventum sit. Nequiverunt concordare cum Raimundo Boamundum, nisi Raimundus comes redderet Antiochiam ei. Noluit comes ad hoc assentire[566], pro fiducia quam fecerat imperatori. Comites denique et dux reversi sunt in Antiochiam cum Boamundo ; comes vero Raimundus reversus est ad Marram, ubi peregrini erant, mandavit quoque suis militibus honestare palacium et castellum quod erat supra portam pontis civitatis.

Videns autem Raimundus quod nullus seniorum voluisset causa ejus ire in viam Sancti Sepulcri, exivit nudis pedibus de Marra xiiia die intrante januario et pervenit usque Capharda fuitque ibi per iii dies. Illic adjunxit se comes Nortmannie[567] comiti Raimundo. Rex autem Cesaree multotiens mandaverat per suos nuncios comiti Marre et Capharde quod cum eo pacem vellet habere et de suo precium ei daret et christianos peregrinos diligeret fiduciamque faceret, quia quantum continet ejus imperium peregrinis non esset offendiculum et mercatum de equis et de corporalibus alimentis daret gaudenter.

Exierunt autem nostri et venerunt hospitari juxta Cesaream[568] super fluvium Farfar ; cumque vidisset rex Cesaree contubernium Francorum tam prope civitatem hospitatum esse, doluit animo et jussit illis devetari mercatum, nisi discederent a civitatis confinio. Crastina vero die misit cum illis duos Turcos, suos videlicet nuncios, qui eis monstrarent fluminis vadum eosque conducerent ubi invenire possent ad capiendum. Denique venerunt in vallem quamdam subter quoddam castrum ibique depredati sunt plus quam quinque animalium milia et satis frumenti atque alia bona, unde valde fuit refecta tota Christi milicia. Tamen illud castrum reddidit se comiti eique dedit equos et aurum purissimum et juraverunt sua lege quod peregrinis nil exinde fieret mali[569] ; fuimusque ibi per v dies. Egressi etenim inde pervenimus gaudentes hospitari ad quoddam Arabum castrum. Exivit igitur dominus castri et concordatus est cum comite.

Exeuntes vero inde, pervenimus ad quamdam civitatem pulcherrimam et omnibus bonis refertam, in quadam valle sitam, nomine Kephaliam. Habitatores vero illius, audientes Francos venisse, dimiserunt urbem et hortos plenos oleribus et domos plenas alimentis corporalibus et fugerunt. Tercia die, egressi ab illa urbe, transivimus per altam et immensam montaneam et intravimus in vallem de Sem[570], in qua erat maxima ubertas omnium bonorum[571] fuimusque ibi per dies fere quindecim.

Hic prope nos erat quoddam castrum in quo erat congregata maxima paganorum multitudo. Quod castrum aggressi sunt nostri idque fortiter superassent nisi Saraceni jactassent foras immensas turmas animalium ; reversi sunt nostri deferentes omnia bona ad sua tentoria. Summo autem diluculo collegerunt nostri suos papiliones et venerunt obsidere idem castrum ; ibique putabant extendere tentoria[572] ; sed gens pagana omnino dedit se fuge ac dimiserunt castrum vacuum. Intrantes autem nostri invenerunt ibi omnem abundantiam frumenti, vini[573], farine, olei et quicquid eis opus erat. Illic devotissime celebravimus festivitatem Purificationis sancte Marie veneruntque illic nuncii de Camela civitate. Rex namque illius mandavit comiti equos, aurum et pactus est cum eo quod christianos nullo modo offenderet, sed eos diligeret et honoraret. Rex autem Tripolis mandavit comiti quoniam cum eo fideliter pactum iniret et amiciciam haberet, si ei placeret, misitque illi equos x et iv mulas et aurum ; sed comes ait nullo modo cum eo pacem se recipere[574], nisi ille christianus efficeretur.

Exeuntes autem de optima valle, pervenimus ad quoddam castrum, quod dicitur Arche, in die lune, scilicet iia feria mediante februario ; circa quod tentoria tetendimus, quod[575] plenum erat innumerabili gente paganorum[576] ; et[577] mirabiliter munierunt castrum illud et defendebant se fortiter. Tunc exeuntes xiv ex nostris militibus, ierunt contra Tripolim urbem, que erat secus nos. Isti xiv invenerunt circa lx Turcos et alios quosdam qui habebant ante se collectos homines et animalia plus quam md. Qui, signo crucis muniti, invaserunt eos[578] et occiderunt vi ex illis apprehenderuntque vi equos[579].

De exercitu vero Raimundi comitis exierunt Raimundus Piletus et Raimundus vicecomes de Tentoria[580] veneruntque ante Tortosam civitatem ; et fortiter aggrediuntur[581] illam, que nimis erat munita multitudine paganorum. Sero autem jam facto secesserunt in quemdam angulum ibique hospitati sunt feceruntque innumerabiles ignes, quasi[582] tota hostis esset ibi. Pagani vero, timore perterriti, nocte latenter fugerunt et dimiserunt civitatem plenam omnibus bonis, que etiam valde optimum portum secus mare in se retinet. Crastina autem die venerunt nostri ut undique invaderent illam inveneruntque vacuam[583] et intrantes hospitati sunt[584] in ea usque dum obsessio esset ante urbem Archae. Est prope istam alia urbs que dicitur Maraclea ; ammiralius qui eam regebat pactus est cum nostris et misit nostros in civitatem[585] nostraque vexilla.

[35.] Dux quoque Godefridus et Boamundus Flandrensisque comes venerunt usque ad Lichiam civitatem ; disseparavit enim se Boamundus ab illis et reversus est Antiochiam.

Illi vero venerunt et obsederunt quandam urbem cui nomen Gibellum. Audiens itaque Raimundus comes de Sancto Egidio quod innumerabilis gens paganorum rueret super nos ad certum bellum, illico consilium habuit cum suis ut mandaret[586] senioribus qui erant[587] in obsidione Gibelli quatinus eis subvenirent[588]. Quod illi audientes[589] statim pacti sunt cum ammiralio, facientes pacem cum eo, et acceperunt equos et aurum dimiseruntque urbem, venientes ad nos[590] in adjutorium ; sed illi[591] non venerunt ad bellum contra nos ; itaque comites predicti hospitati sunt ultra flumen ibique obsederunt castrum illud.

Non multo post equitaverunt nostri contra Tripolim inveneruntque extra civitatem Turcos, Arabes et Saracenos, quos invaserunt[592] nostri et miserunt eos in fugam et occiderunt maximam partem nobilium urbis. Tanta fuit paganorum occisio et sanguinis effusio, ut eciam aqua, que in civitate fluebat, videretur rubere et fluere in cisternas eorum[593] ; unde valde fuerunt tristes[594] dolentesque, jam vero[595] tanto timore perterriti ut nullus eorum auderet exire extra civitatis portam.

Alia vero die equitaverunt nostri ultra de Sem et invenerunt boves et oves et asinos multaque animalia ; camelos quoque depredati sunt fere iii milia. Obsedimus vero castrum supradictum per iii menses minus una die ibique Pascha Domini celebravimus ivo idus aprilis. Naves quippe nostre venerunt prope nos in quendam portum quamdiu fuimus in illa obsidione, deferentes maximum mercatum, scilicet frumentum, vinum et carnem et caseum et hordeum et oleum, unde maxima ubertas fuit in tota expedicione. In illa denique obsidione feliciter acceperunt martirium plures ex nostris, videlicet Anselmus de Ribomont[596], Willelmus Picardus et alii plures, quos ignoro.

Rex quoque Tripolis sepe nuntios mittebat senioribus ut dimitterent castrum et cum eo concordarentur. Audientes itaque nostri hoc, scilicet[597] et dux Godefridus et Raimundus comes S[ancti] Egidii[598] ac Rotbertus Nortmannus[599] Flandrensisque comes, videntesque novos fructus properasse[600], quia in medio martio comedebamus novellas fabas, medio quoque aprili frumentum, consiliati sunt nostri dicentes bonum valde esse Hierosolimitanum iter explere cum novis fructibus.

[36.] Discessimus igitur a castro et pervenimus Tripolim in via feria, xiiio die intrante maio ibique fuimus per iii dies. Tandem concordatus est rex Tripolis cum senioribus illisque continuo dissolvit plus quam ccc peregrinos qui illic capti erant[601]deditque xv milia bisanteorum[602] et xv equos magni precii[603] ; dedit eciam nobis magnum mercatum equorum, asinorum omniumque bonorum, unde nimis ditata est omnis Christi milicia. Pactus est vero cum illis quia, si bellum quod eis ammiralius Babylonie parabat possent devincere et Hierusalem apprehendere, ille christianus efficeretur terramque ab eis recognosceret atque tali modo factum est placitum.

Nos autem discessimus ab urbe in iia feria mensis maii transivimusque per viam artam et arduam tota die ac nocte[604] et pervenimus ad castrum cui nomen, Bethelon, deinde ad urbem que dicitur Zebar[605] secus mare, in qua passi sumus nimiam sitim, et sic defessi pervenimus ad flumen cui nomen Braym ; deinde transivimus nocte ac die Ascensionis Domini per montem in quo est via nimis angusta et illic putavimus inimicos nobis[606] insidiantes invenire, sed Deo annuente nullus eorum audebat properare ante nos ; nostri denique milites, precedentes nos, liberaverunt ante nos viam illam et applicuimus ad civitatem juxta mare, que dicitur Baruth et inde venimus ad aliam urbem que vocatur Sagitta, dehinc ad aliam que dicitur Sur et de Sur ad Acram civitatem ; de Acra vero venimus ad castrum cui nomen Cayphas ac deinceps hospitati sumus juxta Cesaream ibique celebravimus Pentecosten iiia die exeunte maio.

Deinde venimus ad urbem Ramola, quam Saraceni dimiserant vacuam propter metum Francorum, juxta quam erat honorabilis ecclesia in qua requievit preciosissimum[607] sancti Georgii corpus, quia illic a perfidis paganis pro Christi nomine feliciter martirium suscepit, ibique consiliati sunt nostri majores ut eligerent episcopum qui hanc custodiret et regeret[608] ecclesiam, cui suas dederunt decimas et auro argentoque ditaverunt et equis ac animalibus aliis, quo devote et honeste viveret cum illis qui cum eo essent ; remansit ipse illic cum gaudio.

[37.] Nos autem, letantes et exultantes, usque ad civitatem Hierusalem[609] pervenimus feria tercia, viiio idus junii eamque mirabiliter obsedimus. Rotbertus namque Nortmannus[610] eam obsedit a septentrione juxta sancti Stephani protomartiris[611] ecclesiam ubi[612] lapidatus est pro Christi nomine ; juxta eum Rotbertus Flandrensis comes. Ab occidente vero obsedit eam dux Godefridus et Tancredus. A meridie obsedit eam comes Sancti Egidii, scilicet in monte Sion, circa ecclesiam Sancte Marie, matris Domini, ubi Dominus cum suis cenavit discipulis.

Tercia vero die ex nostris, scilicet[613] Raimundus Piletus et Raimundus de Taurina et alii plures causa preliandi[614] sequestraverunt se ab exercitu inveneruntque[615] bis centum Arabes et preliati sunt Christi milites contra illos incredulos et Deo adjuvante fortiter illos superaverunt et occiderunt multos ex eis et apprehenderunt xxx equos.

Secunda vero veniente feria aggredimur fortissime civitatem tam mirabiliter ut, si scale fuissent parate, in nostra fuisset civitas manu. Tamen minorem stravimus murum et unam scalam ereximus ad majorem murum[616], super quam ascendebant nostri milites et cominus percuciebant[617] Saracenos suis ensibus et lanceis et defensores civitatis ; fueruntque mortui multi ex nostris, sed plures ex illis. In illa autem obsidione panes ad emendum invenire non poteramus fere per spacium dierum x, donec venit nuncius nostrarum navium, et in nimia pressura sitis detenti fuimus, ita ut per nimium terrorem et pavorem per vi milia nostros potaremus equos et alia animalia. Siloa namque fons, qui est ad radicem montis Sion[618] sustinebat nos, sed tamen cara vendebatur aqua inter nos.

Postquam enim venit nuncius nostrarum navium, acceperunt inter se nostri seniores consilium quemadmodum milites mitterent, qui fideliter custodirent homines et naves in portu Japhie. Summo autem diluculo exierunt c milites de exercitu Raimundi, comitis S[ancti] Egidii, Raimundus Piletus et Achardus de Mommellou[619] et Willelmus de Sabra, et ibant cum fiducia ad portum. Diviserunt se denique xxx milites ex nostris ab aliis et invenerunt dcc Arabes et Turcos ac Saracenos de exercitu admiralii[620], quos invaserunt fortiter Christi milites ; sed tam magna fuit virtus illorum super nostros, ut undique circumcingerent illos et occiderunt Achardum de Mommellou[621] et pauperes homines pedites.

Cum autem tenerent nostros jam inclusos, qui omnes putabant mori, venit alius[622] quidam nuncius, dicens Raimundo Pileto : « Quid hic astas[623] cum his militibus ? Ecce omnes nostri in nimia[624] districtione Arabum et Turcorum et Saracenorum sunt et forsitan in hac hora omnes mortui sunt : succurrite ergo illis, succurrite ! » Audientes nostri hec, statim cucurrerunt celeri cursu et festinanter pervenerunt usque ad illos preliando. Paganorum vero gens[625], videns Christi milites, divisit se[626] et fecerunt duo agmina. Nostri autem, invocato Christi nomine, tam acriter invaserunt illos incredulos[627] ut quisque miles prosterneret suum. Videntes vero illi quod non possent stare ante Francorum fortitudinem, timore nimio perterriti, verterunt scapulas retro ; quos nostri persequentes fere per spacia iv milium, occiderunt multos ex eis unumque retinuerunt vivum, qui nova eis per ordinem diceret ; retinuerunt quoque ciii equos.

In eadem obsidione tanta oppressione sitis fuimus gravati, ut sueremus coria boum et bufalorum in quibus deferebamus aquas[628] fere per spacium vi miliariorum ; ex illis quippe vasculis fetida utebamur aqua et quantum ex olida aqua et hordeaceo[629] pane in nimia districtione et afflictione eramus cotidie. Saraceni namque in cunctis fontibus et aquis latentes[630] insidiabantur nostris eosque ubique occidebant et dilaniabant ; animalia quoque secum in suas cavernas et speluncas deducebant.

[38.] Tunc seniores nostri ordinaverunt quomodo ingeniare possent civitatem, ut ad adorandum nostri Salvatoris intrarent Sepulcrum, feceruntque duo lignea castra et alia plura machinamenta. Dux Godefridus. suum fecit castrum cum machinis et Raimundus[631] comes[632] similiter, quibus[633] de longinquis terris attrahebant[634] ligna. Saraceni igitur[635], videntes nostros facientes has machinas, mirabiliter muniebant[636] civitatem et turres nocte accrescebant.

Videntes autem nostri seniores ex qua parte esset civitas magis languida, illuc in quadam nocte sabbati[637] deportaverunt nostram machinam et ligneum castrum in orientalem partem. Summo autem diluculo erexerunt ea[638] et aptaverunt et ornaverunt castrum in ima et iia et iiia feria. Comes[639] namque S[ancti] Egidii a meridiana plaga reficiebat suam machinam. Interea in tanta pressura sitis fuimus districti[640], ut unus homo non posset pro uno denario ad sufficenciam habere aquam aut exstinguere sitim suam.

Nocte vero ac die, in iva et va feria, mirabiliter[641] aggredimur civitatem[642] ex omni parte[643] ; sed, antequam invaderemus eam, ordinaverunt episcopi et sacerdotes, predicando et commonendo omnes, ut processionem Deo in circuitu Hierusalem celebrarent et orationes atque elemosinas[644] et jejunia fideliter facerent.

Sexta vero feria, summo mane, undique aggredimur urbem et nichil ei nocere potuimus ; eramusque omnes stupefacti ac in nimio pavore. Appropinquante autem hora, scilicet in qua Dominus noster Ihesus Christus dignatus est pro nobis sufferre patibulum crucis, nostri milites fortiter pugnabant in castello, videlicet dux Godefridus et comes Eustachius, frater ejus. Tunc ascendit quidam miles ex nostris, Letholdus[645] nomine, super murum urbis. Mox vero, ut ascendit, omnes defensores civitatis fugerunt per muros et per civitatem nostrique subsecuti persequebantur eos occidendo et detruncando usque ad templum Salomonis ibique talis occisio fuit, ut nostri in sanguine illorum pedes usque ad cavillas mitterent.

At Raimundus comes a meridie conduxit suum exercitum et castellum[646] usque prope murum. Sed inter castellum et murum erat quedam fovea[647] ; feceruntque preconari ut, si quis[648] in illam foveam portasset iii petras[649], unum haberet denarium. Perduravit hec impletio per iii dies et noctes ; tandem, plena fovea, conduxerunt castellum juxta murum. Illi autem qui intus erant mirabiliter preliabantur cum nostris igne et lapidibus. Audiens itaque comes quod Franci essent in urbe[650], suis dixit hominibus : « Quid tardatis ? Ecce omnes Francigene sunt jam in urbe. »

Ammiralius itaque qui erat in Turri David reddidit se comiti eique aperuit portam ubi peregrini persolvere solebant tributa. Intrantes autem civitatem, nostri peregrini persequebantur et occidebant Saracenos usque ad templum Salomonis, in quo congregati dederunt nostris maximum bellum per totum diem, ita ut sanguis illorum[651] per totum templum flueret. Tandem, superatis paganis, apprehenderunt nostri masculos et feminas sat in templo et occiderunt quos voluerunt et quos voluerunt retinuerunt vivos. Super vero templum[652] Salomonis erat maxima paganorum congregatio utriusque sexus quibus Tancredus et Gaston de Beert[653] dederunt sua vexilla. Mox cucurrerunt per universam urbem, capientes aurum et argentum, equos et mulos domosque plenas omnibus bonis. Pagina:Histoire anonyme de la première croisade, trad. Bréhier, 1924.djvu/250 Pagina:Histoire anonyme de la première croisade, trad. Bréhier, 1924.djvu/252 Pagina:Histoire anonyme de la première croisade, trad. Bréhier, 1924.djvu/254 Pagina:Histoire anonyme de la première croisade, trad. Bréhier, 1924.djvu/256 Pagina:Histoire anonyme de la première croisade, trad. Bréhier, 1924.djvu/258 Pagina:Histoire anonyme de la première croisade, trad. Bréhier, 1924.djvu/260 Pagina:Histoire anonyme de la première croisade, trad. Bréhier, 1924.djvu/262

APPENDIX

Situs urbis Antiochie[654].

Hec urbs Antiochia scilicet valde est pulchra et honorabilis, quia infra muros ejus sunt iv montanee[655] maxime et nimis alte. In altiori quoque[656] est castellum edificatum, mirabile et nimis forte. Deorsum est civitas honorabilis et conveniens omnibusque ornata honoribus, quoniam multe ecclesie sunt in ea edificate, ccc et lx monasteria in se continet. Sub suo jugo continet patriarcha cliii episcopos.

Clauditur civitas duobus muris, major quoque valde est altus et mirabîliter latus magnisque lapidibus compositus, in quo sunt ordinate ccccl turres modisque omnibus est civitas formosa ; ab oriente clauditur iv magnis montaneis ; ab occidente secus muros urbis fluit quoddam flumen, cui nomen Farfar[657]. Que civitas magne auctoritatis fuit, nam eam prius lxxv[658] reges constituerunt, quorum fuit caput Antiochus rex, a quo dicitur Antiochia. Istam civitatem tenuerunt Franci obsessam per viii menses et unum diem, postea fuerunt intus inclusi[659] per iii hebdomadas a Turcis et ab aliis paganis, quorum numero nunquam fuit major congregatio hominum vel christianorum vel paganorum ; tamen adjutorio Dei et Sancti Sepulcri, devictis illis a christianis, requievimus cum gaudio et leticia magna per v menses et viii dies.

  1. ↑ Tel est le titre donné par A¹, A³, B ; ce titre est omis dans A² et C³ ; In nomine Domini incipit liber qui appellatur « Itinerarium Ierosolimorum » C¹ ; Incipit itinerarium Ierosolimitanorum C².
  2. ↑ Ierosolimitanorum A¹.
  3. ↑ Ihesus Christus A², C³.
  4. ↑ evangilio A¹.
  5. ↑ igitur omis dans B et C¹.
  6. ↑ commotio C¹.
  7. ↑ fideliter bajulare crucem A² ; fideliter crucem bajulare C.
  8. ↑ Sepulcri A¹, B, C.
  9. ↑ Urbanus secundus omis dans A¹ et A³ ; secundus omis dans B.
  10. ↑ quantotius A².
  11. ↑ nos B. Dans A², on a essayé postérieurement de corriger vos en nos.
  12. ↑ jam omis dans A¹.
  13. ↑ in dextra fecere cruces suere scapula B ; crucem C ; cruces inceperunt omis dans A².
  14. ↑ Galli e suis remoti B ; suis remotae sunt sedibus C.
  15. ↑ Galli tres partes A¹, B, C.
  16. ↑ eremita A³, C¹, C³.
  17. ↑ Baldoinus A¹ ; Baldewynus C¹.
  18. ↑ in k[a]l[endis] augusti A³ ; kalendis augusti B.
  19. ↑ Lombardos et Langobardos A¹, A³, B, C.
  20. ↑ praeliare B, C².
  21. ↑ Inde A¹.
  22. ↑ iratus est jussitque eos B, C².
  23. ↑ moxque jussit C¹.
  24. ↑ autem omis dans A¹, A³, B, C.
  25. ↑ Nichomediam A².
  26. ↑ Lombardi et Langobardi A¹, A³, B, C.
  27. ↑ elegerunt autem C¹.
  28. ↑ Lombardi et Langobardi A¹, A³, B, C.
  29. ↑ Reinaldus A³, B ; Rainoldus C², C³.
  30. ↑ Nicaenam A³, C¹, C².
  31. ↑ et invenerunt in eo A², A³.
  32. ↑ Thurci A².
  33. ↑ Turcis C¹, C³.
  34. ↑ Mikaelis B ; qui est iii kal. oct. A³ ; qui est in kal. oct. B (même leçon dans l’ « Hist. belli sacri », p. 175).
  35. ↑ vero omis dans A¹, B, C ; qui remanserunt vivi B (même leçon dans Tudebode, p. 12, et dans « Hist. belli sacri », p. 175).
  36. ↑ biberent A², A³, C.
  37. ↑ ne deficerent, dicentes : Estote ubique fortes in fide Christi et nolite eos timere qui vos persequuntur sicuti Dominus dicit : « Nolite timere eos qui corpus occidunt, animam vero non possunt occidere » B (ce discours, qui ne figure dans aucun manuscrit, est manifestement une addition postérieure. Les mots entre guillemets sont empruntés à Math., X, 28).
  38. ↑ Rainaldus dominus C¹ ; Alamannorum Reinaldus A³, B (on remarquera que A¹ et A² concordent pour ne pas donner le nom du chef des Allemands ; sur cette question, voir plus haut, p. 8, note 1).
  39. ↑ Vualterius A² ; Gauterius cognomento C¹ ; Walterius A³, C² ; Galterius, dans Tudebode, p. 13.
  40. ↑ Cyvico A¹ ; Civito A³, C¹, C² ; civitate A² ; Sivito C³.
  41. ↑ venissent laetantes B.
  42. ↑ dormientes, alios jacentes B.
  43. ↑ phrase omise dans C¹, C².
  44. ↑ mandavit pro eis B ; et mandavit omis dans A¹.
  45. ↑ Clauinie A¹ ; Scavinie A² ; Sclaviniae B, C.
  46. ↑ tertia A³, B, C.
  47. ↑ Romae A², A³, B, C ; Romeniam A¹, mauvaise lecture pour Rome viam.
  48. ↑ Ricardus A¹.
  49. ↑ Robertus C.
  50. ↑ Normandus A¹ ; nortmannus A³, B ; normannus C.
  51. ↑ Merlor C³.
  52. ↑ Usuardus A², A³, C.
  53. ↑ Musione A², A³, C.
  54. ↑ Guillelmus A³ ; Vuillelmus A² ; Wilhelmus B.
  55. ↑ viros omis dans A³, C
  56. ↑ apportarent A², A³, C¹, C³.
  57. ↑ jam omis dans A¹.
  58. ↑ Alexius sagaciter faciebat eos excubare B, C¹.
  59. ↑ Pinzinacis A¹ ; Pincinatis A³, B, C.
  60. ↑ suisque Turcopolis et Pincinatis imperabat eos invadere A³, B, C².
  61. ↑ illos A², C².
  62. ↑ illos A², C.
  63. ↑ suos exercitus C.
  64. ↑ ducem omis dans A¹.
  65. ↑ 65.0 65.1 dux omis dans A³, C¹, C³.
  66. ↑ promisitque A³, B.
  67. ↑ elemosynam A² ; eleemosynam A³, B, C.
  68. ↑ de Francia C¹, C³.
  69. ↑ quam ostensionem in via Christi portet A², A³, C.
  70. ↑ dextera C³.
  71. ↑ Deus vult, Deus vult, Deus vult A, C ; les manuscrits consultés par Bongars (B) paraissent avoir conservé la forme primitive traduite en latin par les copistes de A et C. Cf. Tudebode : « Deus lo vult ! » Baudri de Dol donne les deux formes : « Deus vult, Deus volt ! »
  72. ↑ pretiosissimum A², A³, B, C.
  73. ↑ maerebat A², A³, B, C.
  74. ↑ Toustani A³ ; Tonstani A².
  75. ↑ Charnotensis A².
  76. ↑ sapiens Boamundus B.
  77. ↑ À la suite de ce mot, B ajoute : dicens : « Seniores, cavete omnes vos quia sumus peregrini Dei. Oportet igitur nos esse magis bonos et humiles quam ante fuimus et nolite depraedare terram istam, quia Christianorum est, et nemo accipiat plus, nisi quod ei sufficiat ad edendum pro benedictione. » Même interpolation dans l’ « Hist. belli sacri », p. 177 (avec la variante : suosque confortabat et ammonebat dicens : « Viri prudentes, abstinete vos a malo. Nos sumus… »). Même discours délayé dans Baudri de Bourgueil, p. 22-23, tandis qu’ici Tudebode concorde avec A et C.
  78. ↑ depredarentur A¹, C³.
  79. ↑ sollempniter A¹.
  80. ↑ scilicet haereticorum congregatio B ; même leçon dans Tudebode, p. 16 (avec la variante congregatione) ; dans l’ « Hist. belli sacri », p. 177 (avec la variante congregationem). C’est un exemple caractérisé de glose. Cf. Introduction, p. xxviii.
  81. ↑ proiciens C ; se C², C³.
  82. ↑ milia A¹, C².
  83. ↑ sequentes C.
  84. ↑ Pinzinacos A¹.
  85. ↑ occidistis A², A³, C¹, C³.
  86. ↑ locati omis dans B.
  87. ↑ imperatur C¹.
  88. ↑ Explicit liber I. Incipit liber secundus A¹. Pas d’alinéa dans A².
  89. ↑ mandavit interea C.
  90. ↑ apportarent A¹, B, C.
  91. ↑ castellum A¹.
  92. ↑ tam… quam C.
  93. ↑ valde omis dans A².
  94. ↑ est propter hoc B et « Hist. belli sacri », p. 178.
  95. ↑ cum omis dans C.
  96. ↑ illos omis dans C¹ et C².
  97. ↑ ibique doctus Boamundus optime concordatus B.
  98. ↑ corpalaciis A¹.
  99. ↑ Sic dans A¹ et A² ; amicitia A³, B, C.
  100. ↑ deperdata A¹.
  101. ↑ tenebant et corpalatius illi promiserat missos retro mandare et hominibus illis animalia per ordinem reddi B et C¹ (texte altéré et inintelligible) ; et chorpalasiis illis promiserat retro missis mandare et illa omnia animalia per ordinem reddi dans l’ « Hist. belli sacri », p. 178, leçon plus correcte de ce qu’on peut considérer comme une interpolation. Ce passage ne figure pas dans Tudebode, mais Baudri de Bourgueil (I, 19, p. 24) le résume.
  102. ↑ pervenimus de castello in castellum et de villa in villam B et « Hist. belli sacri », p. 178.
  103. ↑ doctus Boamundus B, C.
  104. ↑ loqui omis dans A², A³.
  105. ↑ iniquissimo imperatore B.
  106. ↑ Constantinopolim suisque hominibus imperavit dicens : « Modeste appropinquate civitatem, ego autem ibo prius » B, C¹ et Tudebode, p. 18 ; « Hist. belli sacri », p. 178 ; Baudri de Bourgueil, I, 19, p. 24.
  107. ↑ ducens tum A¹ ; qui et ducit B.
  108. ↑ Tancredus ergo C¹ ; vero C², C³.
  109. ↑ incrementis A², A³, C¹, C³.
  110. ↑ Cum autem C.
  111. ↑ malignus imperator B.
  112. ↑ loqui omis dans A².
  113. ↑ Tunc omis dans B ; quoque omis dans A¹.
  114. ↑ comprehenderent A¹, A³, B, C¹.
  115. ↑ natu omis dans C.
  116. ↑ fidelitatis C², C³.
  117. ↑ qui A¹, B.
  118. ↑ injustum B.
  119. ↑ ullatenus B, C¹.
  120. ↑ nolentes volentesque A¹, B.
  121. ↑ saepe B, C ; saepe omis dans A² et A³.
  122. ↑ multi C².
  123. ↑ urbem B, C¹, C².
  124. ↑ fidelitatem C¹.
  125. ↑ mandaret C ; mandasset A¹.
  126. ↑ potuisset A², A³, C.
  127. ↑ consentiret C.
  128. ↑ Constantinopoli B.
  129. ↑ Constantinopoli A¹, B.
  130. ↑ vir itaque prudens Boamundus B.
  131. ↑ tanta B, C.
  132. ↑ inciderent et aperirent C ; inciderunt et aperuerunt B.
  133. ↑ montaneam B.
  134. ↑ ii nonas A³, C².
  135. ↑ apud A², A³.
  136. ↑ undequaque B.
  137. ↑ aggressi sumus C.
  138. ↑ civitatem C¹.
  139. ↑ quippe, licet gens barbara B.
  140. ↑ quod A³, B, C¹, C².
  141. ↑ parte omis dans A¹ et B
  142. ↑ dederunt… illorum omis dans C.
  143. ↑ per manus C ; in manibus A².
  144. ↑ suffoderent C.
  145. ↑ defenderent C.
  146. ↑ Rotbertus omis dans A¹ et B.
  147. ↑ de Normannia A¹, B ; Normannie C.
  148. ↑ eum, clipeusfortis C¹.
  149. ↑ Normannie A², A³, C.
  150. ↑ intrare nec (vel C¹) exire C.
  151. ↑ posset C.
  152. ↑ qui dicerent C.
  153. ↑ bene armatis B, armis omis dans A³.
  154. ↑ autem A².
  155. ↑ postquam autem… imperatoris omis dans A² et A³.
  156. ↑ Franci vero C.
  157. ↑ cum magna fiducia omis dans C².
  158. ↑ que omis dans A² et A³.
  159. ↑ ebdomadas A¹.
  160. ↑ Incipit liber IIIus A¹ ; I (interea), initiale en rouge A² ; liber II explicit. Incipit liber III A³ ; explicit liber secundus B.
  161. ↑ quandam civitatem C².
  162. ↑ in alio fuit… et alii plures omis dans A³.
  163. ↑ Turci videntes nostros C².
  164. ↑ erant A², A³.
  165. ↑ jaculando ac spiculando A¹, B.
  166. ↑ quamquam omis dans A², A³, C², C³
  167. ↑ illa die A¹.
  168. ↑ egregio comiti A³, B, C³.
  169. ↑ inclito duci B.
  170. ↑ honestissimo Podiensi B.
  171. ↑ quo A¹, B, C.
  172. ↑ À la suite de ce mot, B ajoute : Qui omnino prohibentes, deludentes illos et dicentes : « Verumtamen hoc fallacium est totum. » Nam nos credebamus jam illos esse tam pudentes quod amplius auderent se erigere et praeliari nobiscum. Ce passage se retrouve dans Tudebode, p. 25-26, et dans l’ « Hist. belli sacri », p. 182. C’est une interpolation manifeste reposant sur une tradition suspecte démentie par Raimond d’Aguilers (p. 240) et Anselme de Ribemont (Epistulae et chartae, p. 145).
  173. ↑ venerunt prius omis dans C¹.
  174. ↑ Sarracenorum A², A³, C¹.
  175. ↑ et valles omis dans A² et A³.
  176. ↑ vexilli victoria B.
  177. ↑ comesque Normannie Robertus A², A³, C.
  178. ↑ ac honestissimus miles B.
  179. ↑ et inclitus B.
  180. ↑ honorabilis dux B.
  181. ↑ Augulani A³.
  182. ↑ omnesque A², C³ ; et omnes omis dans A³ et C¹.
  183. ↑ barbarice A¹.
  184. ↑ occidentes A¹, B.
  185. ↑ de nostris omis dans A², A³, C² ; ex nostris B, C¹, C³.
  186. ↑ Suranios A¹ ; Surianos B.
  187. ↑ virgine matre A¹, B, C¹, C².
  188. ↑ resurgentem B ; même leçon dans Tudebode, p. 28, et dans l’ « Hist. belli sacri », p. 183.
  189. ↑ tertia die a mortuis B ; même leçon dans l’ « Hist. belli sacri », p. 183.
  190. ↑ discipulis ascendentem B ; même leçon dans l’ « Hist. belli sacri », p. 183.
  191. ↑ ac deinde consolationem B.
  192. ↑ mittentem B ; même leçon dans Tudebode, p. 28, et dans l’ « Hist. belli sacri », p. 183.
  193. ↑ Incipit liber quartus A¹ ; P[ostquam], initiale en rouge A² ; Explicit liber III. Incipit IIII A³, B.
  194. ↑ fugerunt A¹.
  195. ↑ fugiendo A².
  196. ↑ lacrymans B.
  197. ↑ vivens A¹.
  198. ↑ jam unquam omis dans A¹.
  199. ↑ se contra A², A³, C.
  200. ↑ equos omis dans A², A³, C.
  201. ↑ omnia A³, C.
  202. ↑ desertam A², A³, C.
  203. ↑ nihilque A³, B, C.
  204. ↑ equitum A¹, A², C², C³ et Tudebode, p. 29.
  205. ↑ eorum A, B, C², C³. Ce texte paraît corrompu dans la plupart des manuscrits. Seule la leçon de C¹, que nous avons préférée et que reproduit l’ « Hist. belli sacri », p. 184, est claire. Celle de A¹, A² : Illic fuit mortua maxima pars equitum eo quod multi eorum remanserunt pedites, n’a pas de sens. Hagenmeyer, qui a adopté ce texte (p. 211), suppose que, dans la pensée de l’Anonyme, mortua signifie non la mort de la plus grande partie des chevaliers, ce qui eût arrêté la croisade, mais la disparition de la cavalerie redevenue infanterie par suite de la mort des chevaux. C’est faire sur mortua un jeu de mots, qui est un simple contresens. La lecture de A³, B : Illic fuit mortua maxima pars nostrorum equorum, eo quod multi eorum remanserunt pedites, ne peut se soutenir que si l’on suppose qu’eorum désigne les chevaliers, mais rien ne l’indique.
  206. ↑ milites A¹, B.
  207. ↑ nocere et contristare B.
  208. ↑ superati itaque sunt in illa die inimici nostri A¹.
  209. ↑ chordae A³, B ; corda A², C.
  210. ↑ arcus A¹, B.
  211. ↑ comes egregius B.
  212. ↑ Tharsum A², C ; Tarsum solummodo B.
  213. ↑ venerunt A², A³ ; inierunt C.
  214. ↑ ad omis dans C.
  215. ↑ repugnantibus A², A³.
  216. ↑ vir prudens atque honorabilis miles B.
  217. ↑ vir inclitus comes Balduinus A¹, B.
  218. ↑ postulans et deprecans B.
  219. ↑ Tancredum acerrimum militem B.
  220. ↑ recesserunt A³ ; recederunt B.
  221. ↑ Cui obstans B
  222. ↑ ego namque christianos nolo exspoliare omis dans A³.
  223. ↑ habere dominum A², A³.
  224. ↑ doctissimo comite B.
  225. ↑ viriliter omis dans C.
  226. ↑ alii principes B et Tudebode, p. 32.
  227. ↑ nihil A², A³, B, C.
  228. ↑ ortus fuit A¹, B.
  229. ↑ sponte tradiderunt illamque remansit C.
  230. ↑ ad omis dans B.
  231. ↑ Dei et omis dans C.
  232. ↑ nostrorum multi A², A³, C³.
  233. ↑ comes de Sancto Egidio A³, B.
  234. ↑ properabant A², A³ ; preparatos C.
  235. ↑ scilicet omis dans A¹ et B.
  236. ↑ coepit A, B, C.
  237. ↑ Rusam omis dans B.
  238. ↑ unusquisque C¹.
  239. ↑ feriebantque C.
  240. ↑ vendebant ergo A², A³ ; autem C.
  241. ↑ execrata A¹, B ; execrabili C.
  242. ↑ expectantes A², C.
  243. ↑ Christus omis dans A², A³, C².
  244. ↑ Deus omis dans A², A³, C².
  245. ↑ Initiale ornée et blanc d’une demi-ligne dans A¹ ; cum copissemus appropinquare en capitales dans A² avec initiale en rouge ; blanc d’une ligne dans A³.
  246. ↑ cœpissemus A², A³, B, C.
  247. ↑ Ferreum A², A³ ; ferream C¹.
  248. ↑ honustos A¹.
  249. ↑ in civitatem A².
  250. ↑ simulantes C.
  251. ↑ excommunicatis omis dans A¹, A³, C¹, C².
  252. ↑ pauci essent C¹, C³.
  253. ↑ descendebant B.
  254. ↑ sagitabant A¹.
  255. ↑ et unam mulierem occiderent A², A³.
  256. ↑ sagitae A¹.
  257. ↑ Maregart, qui mons est super hostem Boamundi B ; même leçon dans Tudebode, p. 37, et dans l’ « Hist. belli sacri », p. 187.
  258. ↑ quod securiat ut tuti B.
  259. ↑ possimus permanere de B ; même leçon dans Tudebode, p. 37, et dans l’ « Hist. belli sacri », p. 187.
  260. ↑ factum est ergo castrum atque munitum omnesque A², A³.
  261. ↑ terra A², A³, B, C², C³.
  262. ↑ hostes A², C¹, C³.
  263. ↑ et honestum et bonum B.
  264. ↑ lunae omis dans A², A³.
  265. ↑ et viam C².
  266. ↑ [T]urci, initiale en rouge dans A² ; alinéa dans A³ et en marge, d’une main postérieure : 6.
  267. ↑ illos omis dans A¹, A³, C.
  268. ↑ vero A¹, B, C.
  269. ↑ caute A¹, B.
  270. ↑ senescallum C¹ ; seneschallum C².
  271. ↑ quousque C
  272. ↑ gentem A¹.
  273. ↑ Suriani C¹, C².
  274. ↑ quia A¹, A³, C³.
  275. ↑ qui A¹, A³, C², C³.
  276. ↑ in tenda B.
  277. ↑ gentem A¹.
  278. ↑ sicut olim C¹, C².
  279. ↑ consensit C¹, C².
  280. ↑ Boamundus C.
  281. ↑ non diu moratus latenter aufugit C.
  282. ↑ habuissent A², A³, C.
  283. ↑ falsa quae assidue cismare poterat B ; fingens et componens omnia mendacia quae jugiter seminare poterat dans Tudebode, p. 41 ; componens omnia fallacia quae assidue fingere poterat dans l’ « Hist. belli sacri », p. 89.
  284. ↑ Romaniam A², C².
  285. ↑ advenire faciam A¹, B, C.
  286. ↑ fecerunt B.
  287. ↑ fugit A¹ ; fuit A², B.
  288. ↑ constringebant C ; praestringebant B.
  289. ↑ jam auderet A², A³, C².
  290. ↑ contradicere nec exire C¹.
  291. ↑ Cyprum A³, B, C.
  292. ↑ venire C.
  293. ↑ sumus C.
  294. ↑ satis C.
  295. ↑ Areth A², A³ ; Arech C.
  296. ↑ Ferreum A², A³.
  297. ↑ sint B.
  298. ↑ in C.
  299. ↑ assunt A², C², C³ ; adsunt C¹.
  300. ↑ ordinate C².
  301. ↑ paululum A¹, B.
  302. ↑ Sic, dans tous les manuscrits.
  303. ↑ Geraldi A², A³, C³.
  304. ↑ et recordare prudentium antiquorumque nostrorum fortium parentum et esto acer… B ; même leçon dans Tudebode, p. 144, et dans l’ « Hist. belli sacri », p. 191.
  305. ↑ honorabilis vexilli B.
  306. ↑ ferreum A², A³, C¹.
  307. ↑ Suriani B, C².
  308. ↑ apprehenderunt omis dans A², A³.
  309. ↑ admirati A², A³ ; admiralii C.
  310. ↑ regnante A², A³, C.
  311. ↑ Deus omis dans A¹.
  312. ↑ R[eversi], initiale en rouge dans A². Blanc et alinéa dans A³.
  313. ↑ et constringerent omis dans A², A³.
  314. ↑ alii seniores laudant B et Tudebode, p. 46 ; alii omis dans A³.
  315. ↑ concedere A², A³.
  316. ↑ ad defendendum, si forte inimici nostri et Dei exierint de civitate et in illo loco sint omnes congregati in unum, licet ubi nos demonstraremus B ; même leçon dans Tudebode, p. 46, et dans l’ « Hist. belli sacri », p. 192.
  317. ↑ igitur Sancti Egidii C², C³.
  318. ↑ incepimus C.
  319. ↑ Turci autem illico praeparaverunt se C.
  320. ↑ portam B.
  321. ↑ ierunt B, C ; iverunt A¹.
  322. ↑ e A¹, A³, B.
  323. ↑ venientes et omis dans C.
  324. ↑ montaneam A¹, A², B, C¹.
  325. ↑ fugiendi C.
  326. ↑ laetantes, ascendebant B.
  327. ↑ À la suite de ce mot, B ajoute : ascendebant atque candidati ferentes stolam recepti martyrii, glorificantes et magnificantes dominum Deum nostrum trinum et unum, in quo feliciter triumphabant, et dicebant concordabili voce : « Quare non defendis sanguinem nostrum qui hodie pro tuo nomine effusus est ? » Même addition dans Tudebode, p. 46-47, et l’ « Hist. belli sacri », p. 192.
  328. ↑ in unum annuncians qui illis eveniant C¹.
  329. ↑ À la suite de ce mot, B ajoute : receperunt sempiternum interitum et reddiderunt infelices animas diabolo et Sathanae ministris. Même addition dans Tudebode, p. 47-48, et l’ « Hist. belli sacri », p. 192.
  330. ↑ À la suite de ce mot, B ajoute : altae voces intus et extra. Même texte dans Tudebode, p. 48, et l’ « Hist. belli sacri », p. 93.
  331. ↑ À la suite de ce mot, B ajoute : sicut mos erat illarum. Même texte dans Tudebode, p. 48, et l’ « Hist. belli sacri », p. 193.
  332. ↑ admiralii A², A³, C¹, C³ ; admirarii C².
  333. ↑ fortium A².
  334. ↑ in die sive in nocte B ; die nocteque C.
  335. ↑ utraque agmina C².
  336. ↑ die de illorum equis et de aliis multis rebus B ; même texte dans Tudebode, p. 48, et l’ « Hist. belli sacri », p. 193.
  337. ↑ et de equis omis dans B.
  338. ↑ fluminis, exceptis illis que in alveo latebant ejusdem fluminis A¹, A³, B et Tudebode, p. 49.
  339. ↑ tumulos C¹.
  340. ↑ faucam A¹.
  341. ↑ equos qui fuerunt ad mare nuntiis ammiralii de Babylone delata B et Tudebode, p. 49.
  342. ↑ itaque A¹, B, C³.
  343. ↑ portam A¹, A³, B, C² ; portum dans Tudebode. La variante portam n’a pas de sens ; il s’agit de Port-Saint-Siméon, dont l’accès est désormais libre pour les croisés.
  344. ↑ J[amjam], initiale ornée et alinéa dans A¹ ; alinéa dans A³ ; initiale en rouge dans A².
  345. ↑ À la suite de ce mot, B ajoute : plures vero ex illis prohibentes se illud hospitari, nisi forte fuissent multi in unum ; même texte dans Tudebode, p. 53 ; plures vero ex illis renuebant singulatim se illud servare non posse, nisi cum magna multitudine aliorum dans l’ « Hist. belli sacri », p. 194.
  346. ↑ contingeret C.
  347. ↑ quamquam solus erat B et Tudebode, p. 53.
  348. ↑ et semitam B et Tudebode, p. 53 ; « Hist. belli sacri », p. 194.
  349. ↑ montanis A³.
  350. ↑ Pyrrus A², A³, C¹ ; Pirus B.
  351. ↑ quod in A², A³.
  352. ↑ videtis C.
  353. ↑ ex nobis ut C ; ex nobis utrum dans Tudebode, p. 55.
  354. ↑ urbem dono concedamus A¹, B.
  355. ↑ de adventu exercitus C², C³.
  356. ↑ Publicanorum, Angulanorum A¹ ; Agulanorum B et dans Tudebode, p. 55, et l’ « Hist. belli sacri », p. 196.
  357. ↑ Anizitarum B ; azimatorum A².
  358. ↑ gentilium quas numerare neque nominare nescio A³, B, C¹, C².
  359. ↑ in suam habeat potestatem A, B.
  360. ↑ misit quoque A², A³, B, C.
  361. ↑ praeconiare atque summovere B ; même leçon dans Tudebode, p. 56 ; sub voce praeconia moneri dans l’ « Hist. belli sacri », p. 196. Cf. Baudri de Bourgueil, p. 55, et Guibert de Nogent, p. 186 ; sumoneri A¹ ; summoneri C¹, C³.
  362. ↑ faciat omis dans A², A³ ; faceret C².
  363. ↑ quod in B ; même leçon dans Tudebode, p. 56, et l’ « Hist. belli sacri », p. 196.
  364. ↑ depraedare B.
  365. ↑ dissimulans B.
  366. ↑ itura A¹, B, C.
  367. ↑ vigil A¹, B.
  368. ↑ ascendit B (le contexte equitaverunt… venerunt illi usque ad scalam montre que cette lecture doit être écartée).
  369. ↑ ita A².
  • ↑ vestra B.
  • ↑ merulas B et Tudebode, p. 57 ; mergula « Hist. belli sacri », p. 196.
  • ↑ observabat A¹, B.
  • ↑ Transcription du grec : μικροὺς Φράγκους ἔχομεν.
  • ↑ ille miles B.
  • ↑ Quid agis A², A³, C.
  • ↑ illi qui A¹, B, C.
  • ↑ Deus vult A, C ; Deus lo vult dans Tudebode, p. 57, et l’ « Hist. belli sacri », p. 196.
  • ↑ nunc A¹, A³, B.
  • ↑ À la suite de ce mot, B ajoute : inveniebant, mortalem eis continuo dabant sententiam. Même texte dans Tudebode, p. 57, et dans l’ « Hist. belli sacri », p. 196.
  • ↑ fracta C.
  • ↑ reperierunt C².
  • ↑ Fatigati… unam domum, phrase omise dans C¹.
  • ↑ tertia die omis dans A², A³, C.
  • ↑ posset sufferre A¹, B.
  • ↑ C[urbaram], initiale en rouge dans A² ; alinéa dans A³.
  • ↑ quantocius misit ad eum legationem C.
  • ↑ Antiochenam A¹, A³, B, C.
  • ↑ aut eum maximo munere ditaret omis dans A¹.
  • ↑ Angulanos C², C³.
  • ↑ Romana sive Siriaca A², A³.
  • ↑ adhuc autem B ; ne cum et C¹ ; necnon etiam et C², C³.
  • ↑ Corrozana A³ ; Corozane C.
  • ↑ tibique fideliter… periculo omis dans C².
  • ↑ meos homines A¹, B. La leçon de A² et de C, que nous adoptons, coïncide avec Tudebode, p. 60, et l’ « Hist. belli sacri », p. 198.
  • ↑ À la suite de ce mot, B ajoute : adhuc namque quod scio te in opere prudentissimum, nullum magis veracem et fortissimum hic modo reperire possum. Même texte dans Tudebode, p. 61, et l’ « Hist. belli sacri », p. 198.
  • ↑ tamen omis dans A¹, B ; après ce mot, B ajoute : priusquam me tuo arguas stimulo (texte qu’on retrouve dans Tudebode, p. 61, et l’ « Hist. belli sacri », p. 198).
  • ↑ Turci omis dans A¹, B.
  • ↑ À la suite de ce mot, B ajoute : qui in illo aderant collegio. Même addition dans Tudebode, p. 62, et dans l’ « Hist. belli sacri », p. 198 (avec la variante contubernio au lieu de collegio).
  • ↑ omnia dans B.
  • ↑ À la suite de ce mot, B ajoute : qualiter optima et perfecta sunt, heu ! certare contra nostra arma, quae bis aut ter sive quater sunt colorata aut purgata, seu argentum aut aurum purissimum. Même addition dans Tudebode, p. 62, et dans l’ « Hist. belli sacri », p. 199.
  • ↑ À la suite de ce mot, B ajoute : aut ejicere ultra superiorem Judaeam B. Même addition dans Tudebode, p. 62-63, et l’ « Hist. belli sacri », p. 199 (avec la variante Indiam pour Judaeam dans ces deux textes).
  • ↑ seu B ; sicut C¹, C² ; aut sicut C³.
  • ↑ statim B.
  • ↑ numina A³, C.
  • ↑ À la suite de ce mot, B ajoute : et nullam imprudentiam ex te aut ex tuo exercitu unquam penitus audivi. Même leçon dans Tudebode, p. 63, et l’ « Hist. belli sacri », p. 199 (cf. Guibert de Nogent, p. 192).
  • ↑ et bellorum ingeniosus omis dans A¹, A², C³.
  • ↑ hesites A², A³ ; hereat C.
  • ↑ Christianorum A¹.
  • ↑ Deus optimus A³, B, C.
  • ↑ et bellipotens en marge dans A¹.
  • ↑ filii Dei C ; même leçon dans Tudebode (manuscrits C, D), p. 64, et l’ « Hist. belli sacri », p. 200.
  • ↑ qui A³, B, C¹, C².
  • ↑ illos A¹.
  • ↑ dampnum A¹.
  • ↑ tantum A².
  • ↑ vindicat B.
  • ↑ offendentem sed exerta ira quem vult A², A³, C¹.
  • ↑ cum manifesta ira vindicta A¹ (sous ira un mot effacé).
  • ↑ presentiarum A², A³ ; praesentiarum B, C (seule la leçon de A¹ est intelligible).
  • ↑ ista A¹, B.
  • ↑ et nos ubique victura omis dans A¹.
  • ↑ itaque A², A³, C¹, C³.
  • ↑ ingenio servando A², A³, C¹.
  • ↑ respondens omis dans A¹.
  • ↑ incredula A², A³.
  • ↑ non ipsi A², A³, C.
  • ↑ karissime A¹.
  • ↑ est omnipotens A¹.
  • ↑ in celo est A³, B, C³.
  • ↑ virtus omis dans A².
  • ↑ quibus fuit A¹.
  • ↑ angusta porta A¹.
  • ↑ Grentamenilg A¹, B ; Grentemesnil A³.
  • ↑ Trussellus et Willelmus de Sichis C² ; Trussellus et Guillelmus de Archis C¹, C³.
  • ↑ dimissi A² ; dimissi sunt fune C ; « Hist. belli sacri », p. 200; Baudri de Bourgueil, III, 5, p. 64.
  • ↑ Le texte de A² s’arrête ici (fol. 32 vo) pour reprendre au chapitre 29 (fol. 33 ro). Au bas du fol. 32 vo, une note écrite au xive siècle : Hic quaternio deficit, explique cette lacune, qui ne se retrouve pas dans A³, comme l’avaient cru les éditeurs des Historiens occidentaux (t. III) et Hagenmeyer. Voir sur ce point l’Introduction, p. xxiv-xxvi.
  • ↑ denique A¹.
  • ↑ igni A¹, B, C¹, C³.
  • ↑ remanseramus C³ ; in urbe remanseramus C¹, C².
  • ↑ ad eos B ; la leçon de A et de C, que nous adoptons, se trouve dans Tudebode, p. 68, et l’ « Hist. belli sacri », p. 201.
  • ↑ tuo C¹, C².
  • ↑ usque huc C², C³.
  • ↑ dilectionem operantes A¹, B, C¹.
  • ↑ inimici nostri C¹, C².
  • ↑ afferrentur A³.
  • ↑ ille si hoc verum esset A³.
  • ↑ super sacramentum C² ; omnes sacramentum A³.
  • ↑ nullus illorum A³.
  • ↑ audito sacramento C.
  • ↑ vidisse C¹, C³.
  • ↑ crederet C¹.
  • ↑ quod inimici eorum ab eis omnino essent vincendi omis dans C¹.
  • ↑ in illa B.
  • ↑ illi in manibus suis illa die C.
  • ↑ Hugo li Forcenez B ; Hugo visanus C² ; Hugo li Forsenet Tudebode (manuscrits D).
  • ↑ Goffredi de Monte Scaioso A³.
  • ↑ castellum sursum A¹.
  • ↑ castrum C³.
  • ↑ Boamundus itaque vir sapiens… aliisque ecclesiis, phrase omise dans C², C³.
  • ↑ cibum C.
  • ↑ aquam omis dans B.
  • ↑ licebat ei C.
  • ↑ ab illis paganis inimicis Dei et Trinitatis B (et sanctae christianitatis Tudebode, p. 72, « Hist. belli sacri », p. 203.
  • ↑ istique profani B, C², C³.
  • ↑ tam immensam famem C.
  • ↑ ac angustias omis dans A¹.
  • ↑ ut formidolosus ajouté par C¹ et C².
  • ↑ retrovertitur B, C¹ ; vertitur A¹.
  • ↑ qui cum suo exercitu in auxilium properabat christianorum addition de C.
  • ↑ sed B, C², C³.
  • ↑ À la suite de ce mot, C ajoute : Guillelmus denique de Archis, dudum monachus egregius, tunc vero miles acerrimus, quem superius memoravimus se per murum cum aliis noctu latenter dimisisse quique se in fuga comiti Stephano sociaverat, affirmare cepit sub jurejurando dicens imperatori quia, si Antiochiam pergeret, quo ire festinabat, caput sine dubio amitteret. Sic enim Boamundum jurasse cum sacramento firmabat. Cette addition ne se trouve ni dans Tudebode ni dans l’« Hist. belli sacri ».
  • ↑ His auditis imperator C.
  • ↑ Widonem B, C.
  • ↑ Wido B, C.
  • ↑ fallacia cum omnibus omis dans C.
  • ↑ trinus et unus omis dans C.
  • ↑ nullus C.
  • ↑ Et fuit hic sermo… Constantinopolim, passage altéré dans C³.
  • ↑ misero C.
  • ↑ ut recepissem repentinum interitum B, C ; recipiens repentinum interitum Tudebode, p. 76 ; recepique repentinum interitum « Hist. belli sacri », p. 203.
  • ↑ recepisse B, C.
  • ↑ volentes itaque nolentesque C₁.
  • ↑ N[os] initiale ornée dans A¹.
  • ↑ auditis… diligenter narrata eis, passage altéré dans C³.
  • ↑ revelationem lance domini C¹, C².
  • ↑ duodecim C.
  • ↑ castra super illos metati sunt C¹, C².
  • ↑ legati C².
  • ↑ ad prophanum venerunt C².
  • ↑ aut propterea… christianos afficiatis omis par C².
  • ↑ oves quoque A³.
  • ↑ ornamenta permittunt vobiscum A¹, A³, B, C³ ; Tudebode, p. 78 ; « Hist. belli sacri », p. 204.
  • ↑ quocumque A³.
  • ↑ et omnes alii C.
  • ↑ nec voluntatem ad id habemus C².
  • ↑ Sic dans tous les manuscrits.
  • ↑ pedestris C².
  • ↑ deduci C².
  • ↑ electis militibus C¹, C².
  • ↑ Deum et Dominum A¹.
  • ↑ signantes ac benedicentes C¹, C².
  • ↑ signati C³.
  • ↑ fuerunt omnes foras urbem C¹, C².
  • ↑ retro cedere C¹, C².
  • ↑ extitit Reinaldus de Belvaco C¹.
  • ↑ aliae vero (autem B, C³) turmae ordinaverunt C (ordinatae sunt B, C³).
  • ↑ equitabant paulatim C¹ ; equitabant C².
  • ↑ Ferreum A².
  • ↑ statimque cum festinatione magna petere cepit C¹, C².
  • ↑ Fin de la lacune de A², fol. 33a.
  • ↑ honorabilis A¹, B, C.
  • ↑ misit duos servientes A², A³ ; misit homines suos C.
  • ↑ in ivo kalendas A¹, B.
  • ↑ in vigilia C.
  • ↑ Domino nostro A¹, B, C.
  • ↑ Et cum A³, B ; C[um] initiale en rouge dans A² avec les premiers mots en capitales jusqu’à Deo ; alinéa dans A³.
  • ↑ huc illucque fugientes A¹, B, C.
  • ↑ deprehendebantur A², A³.
  • ↑ militem A¹, B, C.
  • ↑ facta A¹, A², B.
  • ↑ concilium A², A³, B, C.
  • ↑ hactenus tanta C.
  • ↑ passi A¹, B.
  • ↑ concilio A, B, C¹, C³.
  • ↑ nimis sit C², C³ ; fumis sit C¹.
  • ↑ donec proficiscendi terminus C.
  • ↑ reddiderunt C.
  • ↑ ad eum omis dans C.
  • ↑ perrexerunt C.
  • ↑ illud omis dans A³, C.
  • ↑ statimque captum est ab illis adjutorio Christi C.
  • ↑ incolas C.
  • ↑ conservaverunt B, C², C³.
  • ↑ his peractis C.
  • ↑ ergo barbari omis dans C.
  • ↑ miserunt C.
  • ↑ invenire ibi B.
  • ↑ nolueruntque secure redire ad castrum suum C.
  • ↑ inimica C¹.
  • ↑ capere A², C¹.
  • ↑ quinta feria C.
  • ↑ solempnitate A¹ ; solennitate C³.
  • ↑ quotidie A², A³, B.
  • ↑ Saracenos masculos et feminas tam majores quam minores C.
  • ↑ ad Christi cultum A¹, B.
  • ↑ nostri et convenerunt C.
  • ↑ olim erga illum habuerant C.
  • ↑ reddenda civitate C.
  • ↑ muniret omis dans C.
  • ↑ Situs Antiochiae en marge dans B. Bien que ce chapitre figure à cette place dans tous les manuscrits, son caractère d’interpolation est tellement marqué que nous le renvoyons en appendice. Le début même du chapitre 33 : quibus expletis, indique bien que dans le texte primitif il n’y avait aucune interruption entre la fin du chapitre 31 et le début du chapitre 33. Comme, d’autre part, la division en chapitres n’existe pas dans les manuscrits, l’interpolation est manifeste. La fin de ce morceau montre d’ailleurs, par les éléments chronologiques qu’il renferme, qu’il a été écrit longtemps après le départ des croisés d’Antioche. Il faut noter aussi que dans A³ (fol. 51 ro), après les mots qui terminent le chapitre 31 (non deficere longo tempore), se trouvent un blanc et un nouvel alinéa, ce qui ferait une onzième partie. Nous n’avons pas tenu compte de cette subdivision que rien ne justifie et qui ne figure pas dans A².
  • ↑ in crastinum omis dans A², A³.
  • ↑ secutus est Raimundum Tudebode, p. 90 ; secutus est comitem « Hist. belli sacri », p. 208.
  • ↑ Sancti Egidii A², A³.
  • ↑ ut illud hac vice combureretur C¹, C².
  • ↑ omnibus muris C¹, C².
  • ↑ clypeos ut clypeus A².
  • ↑ statimque A², A³.
  • ↑ ascenderunt tamen aliquanti cum eo C.
  • ↑ et omis dans A¹, B, C.
  • ↑ cominus A¹, A³, B, C.
  • ↑ quousque C.
  • ↑ retinebat ad suum opus C.
  • ↑ mortuorum C.
  • ↑ in Antiochiam A, C¹.
  • ↑ Les mots duci Godefrido et tout le passage qui suit, jusqu’aux mots omnem abundantiam frumenti (p. 182, ligne 23) inclusivement, ont été omis dans C³.
  • ↑ assentiri C².
  • ↑ nobilissimus comes Normanniae Robertus A², A³, C¹, C².
  • ↑ Caesaream A², A³, C¹, C².
  • ↑ nihil deinceps facerent mali C¹, C².
  • ↑ Desem A¹, C¹ ; de Lem B ; densam A³.
  • ↑ omnibus bonis A¹, B, C³.
  • ↑ putabantque ibi figere tentoria C¹, C².
  • ↑ Ici prend fin la lacune de C³ signalée p. 178, note a.
  • ↑ cum eo nullo modo pacem se recipere A² ; nullatenus se pacem cum illo facere C.
  • ↑ quod castrum A¹, B, C.
  • ↑ paganorum, videlicet Turcorum, Saracenorum, Arabum, Publicanorum A¹, A³, B, C.
  • ↑ qui A¹, B, C.
  • ↑ eos et Deo juvante mirabiliter superaverunt illos A¹, B, C¹, C³.
  • ↑ superaverunt et apprehenderunt vi ex illis et occiderunt vi equos quos ceperunt C².
  • ↑ Tentoriis A², A³, C¹, C².
  • ↑ aggressi sunt C.
  • ↑ ita ut A¹.
  • ↑ illam vacuam A¹, B.
  • ↑ habitaverunt A¹, B.
  • ↑ et recepit nostros in civitate C.
  • ↑ mandet A¹, B.
  • ↑ sunt A, B.
  • ↑ obviam venirent C².
  • ↑ quo audito illi C.
  • ↑ dimittentesque urbem, venerunt ad nos C.
  • ↑ illi vero de quibus audieramus C.
  • ↑ invadentes C ; terruerunt A³.
  • ↑ civium C.
  • ↑ tristes alii A¹, B, C.
  • ↑ jam vero erant A¹, B, C.
  • ↑ Ansellus de Ribodimonte A², C¹, C³.
  • ↑ porro rex Tripolis sepe mittebat legatos ad seniores, rogans ut castrum dimitterent et cum eo concordiam facerent. Quod audientes nostri, scilicet dux C.
  • ↑ Sancti Egidii omis dans A².
  • ↑ inclytusque comes (miles C) Rotbertus Normannie A², A³, C.
  • ↑ propinquasse C.
  • ↑ in vinculum tenebantur, insuper et quindecim C (necnon et quindecim C²).
  • ↑ bizancios A¹ ; bizanteos B, C.
  • ↑ precii dedit eis. Donavit vero nobis C¹ (donavit etiam C², C³).
  • ↑ quotidie et tota nocte A², A³.
  • ↑ Zebari B, C.
  • ↑ nobis omis dans A³, B, C², C³.
  • ↑ pretiosissimum A², A³, B, C¹, C³.
  • ↑ erigeret A¹, B.
  • ↑ Ierusalem A¹.
  • ↑ piissimus electusque miles (miles omis dans A³) Robertus, vir nobilissimus, Normannie (Normannorum A², A³) comes, cum suo preclaro exercitu A², A³, C. (Le changement d’orthographe, Robertus Normannus, apparaît à cet endroit dans tous les manuscrits ; nous avons cependant conservé l’orthographe que nous regardons comme celle de l’archétype.)
  • ↑ prothomartiris A¹.
  • ↑ ubi gaudenter B.
  • ↑ ex nostris scilicet omis dans C.
  • ↑ praedandi Tudebode, p. 103.
  • ↑ causa preliandi invenerunt A¹, A³, B.
  • ↑ unam scalam ereximus ad majorem murum omis dans A².
  • ↑ percutiebant A², A³, B, C.
  • ↑ Syon A³, C.
  • ↑ Montemerlo C¹.
  • ↑ amiravisi B, ammiralii C¹, A¹.
  • ↑ Montemerlo C¹.
  • ↑ aliis A¹.
  • ↑ stas A², A³, C.
  • ↑ magna A², A³.
  • ↑ pagani vero C.
  • ↑ diviserunt se C.
  • ↑ incredulos omis dans C.
  • ↑ aquam C¹, C².
  • ↑ hordacio A³, C¹ ; ordeacio A¹ ; hordeicio A², C³ ; ordeicio C².
  • ↑ latenter A².
  • ↑ Raimundus omis dans C.
  • ↑ comes S. Egidii C.
  • ↑ ad quorum opus C.
  • ↑ attrahebantur C.
  • ↑ porro Saraceni videntes C.
  • ↑ munire ceperunt C², C³ ; ceperunt munire C¹.
  • ↑ sabati A².
  • ↑ eam A².
  • ↑ comes namque… suam machinam omis dans C¹.
  • ↑ districti omis dans C.
  • ↑ mirabiliter omis dans A².
  • ↑ urbem C.
  • ↑ ex omni parte omis dans C.
  • ↑ eleemosynas A², A³, B, C.
  • ↑ Letoldus A², A³, C.
  • ↑ ad castellum A², A³, C¹.
  • ↑ fovea nimis profunda. Tunc consiliati sunt nostri ut implerent foveam feceruntque preconari A¹, B, C.
  • ↑ aliquis A¹, B, C.
  • ↑ tres portas (sic) deportaret A², A³ ; tres deportaret petras C.
  • ↑ civitate A², A³.
  • ↑ occisorum flueret per totum diem C.
  • ↑ templum vero A¹.
  • ↑ Beert A², A³ ; Ber C².
  • ↑ Titre en marge dans B, omis dans A et C¹ ; de situ civitatis Antiochie C¹, C².
  • ↑ montane A², A³, B.
  • ↑ quoque montanea C.
  • ↑ À la suite de ce mot, B et Tudebode, p. 89, ajoutent : et ita noluerunt stulte neque inane dimittere regalem civitatem Antiochiam, quae tantae auctoritatis fuit quod eam prius.
  • ↑ lxxxv C¹.
  • ↑ in qua et ipsi postea fuerunt obsessi C.
    • Receptum de "https://la.wikisource.org/w/index.php?title=Usor:ElioPrrl/Adversaria&oldid=213209"