Migne Patrologia Latina Tomus 20
ChrAqu.TrInEvS 20 Chromatius Aquileiensis Parisiis J. P. Migne 1845 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin 13
TRACTATUS
I, In caput III Evangelii S. Matthaei. (Deest initium.) I. . . . Quapropter respondens Dominus Jesus dixit ei: Sine modo, sic enim decet nos implere omnem justitiam (Matth. III, 15). Jesus igitur ad consummanda legis omnia sacramenta, ut baptizaretur a Joanne, a Galilaea in Jordanem descendit. Sed Joannes Deum suum per Spiritum sanctum recognoscens, cujusne calceamenta quidem dignum se fuisse portare professus fuerat, implere quod jubebatur excusat: quia non credebat ei necessarium baptismum esse, quem sciret ad hoc venisse, ut baptismo suo mundi peccata deleret; et idcirco baptizari se ab eo potius oportere testatur, dicendo: Ego a te debeo baptizari; et tu venis ad me (Ibid., 14)? Tamquam si diceret: Ego homo sum; tu Deus: Ego peccator, quia homo; tu sine peccato, quia Deus. Quid vis a me baptizari? Non recuso obsequium, sed ignoro mysterium. Ego peccatores baptizo in poenitentiam. Tu quid 14 vis baptizari, qui non habes causam peccati? Immo potius, quid vis baptizari ut peccator, qui venisti peccata tollere? Quid est ergo quod ait Joannes: A te debeo ego baptizari, et tu venis ad me? Quidnam famuli sui fidele servitutis, sed dispensationis suae mysterium, dicendo: Sine modo; sic enim oportet nos implere omnem justitiam: ostendens hoc esse omnem justitiam, ut ipse Dominus et magister salutis nostrae sacramentum compleret. Non ergo sui causa baptizari Dominus venit, sed causa nostri, ut impleret omnem justitiam. Justum est enim, ut quod quis docet alterum facere, prior incipiat. Quia igitur magister et Dominus humani generis venerat, exemplo suo docere voluit quid esset faciendum, ut discipuli Magistrum, servi Dominum sequerentur. Quia ergo novum baptisma daturus erat, ad generis humani salutem et remissionem peccati; prior ipse baptizari dignatus est, non ut peccata deponeret, qui peccatum solus non fecerat; sed ut aquas baptismi sanctificaret ad diluenda peccata credentium. Numquam enim aquae baptismi purgare peccata credentium potuissent, nisi tactu dominici corporis sanctificatae fuissent. Ille ergo baptizatus est, ut nos lavaremur a peccatis. Ille tinctus est in aqua, ut nos a delictorum sordibus purgaremur. Ille lavacrum regenerationibus accepit, ut nos ex aqua et Spiritu sancto renasceremur, sicut ipse alio 15 in loco ait: Nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu sancto, non intrabit in regnum coelorum (Joan. III, 5). II. Baptismum ergo Christi ablutio est delictorum nostrorum, et renovatio est vitae salutaris. Audi hoc ipsum Apostolum demonstrantem, cum dicit: Quotquot enim in Christo baptizati estis, Christum induistis (Gal. III, 27). Et addidit: Consepulti ergo illi estis per baptismum in mortem: ut quemadmodum Christus surrexit a mortuis, sic et vos in novitate vitae ambuletis (Rom. VI, 4). Per baptismum itaque peccato morimur, sed Christo convivimus: vitae pristinae sepelimur, sed novae vitae resurgimus: vetusti hominis errore exuimur, sed novi hominis indumenta suscipimus. Implevit ergo Dominus etiam in baptismo omnem justitiam, quia ad hoc baptizari voluit, ut baptizaremur; ad hoc lavacrum regenerationis accepit, ut renasceremur in vita. III. Et baptizavit quidem Joannes Dominum ac Salvatorem nostrum, sed potius ille baptizatus a Christo est: quia ille aquas sanctificavit, hic aquis sanctificatus est; ille gratiam donavit, hic accepit; hic peccata deposuit, ille remisit; quia hic homo, ille Deus: Dei enim est peccata dimittere, ut scriptum est: Quis potest peccata dimittere, nisi solus Deus (Luc. V, 21)? Et ideo ait Joannes ad Christum: Ego a te debeo baptizari; et tu venis ad me? Joannes enim baptismo egebat, quia sine peccato esse non poterat: 16 verum Christus baptismo egere non poterat, quia peccata non fecerat. Unde in baptismo illo Dominus ac Salvator noster, primum Joannis, dehinc totius mundi peccata purgavit. Et ideo ait: Sine modo; sic enim oportet nos implere omnem justitiam. Cujus baptismi gratia dudum mystice praeostensa est, cum populus per fluvium Jordanis in terram promissionis inductus est. Sicut ergo tunc populo, ad terram promissionis eunti, per Jordanem via fuit, Domino praecedente: ita nunc, per easdem aquas fluvii Jordanis, primum iter viae coelestis apertum est, per quod ad beatam illam terram promissionis, id est, promissionem regni coelestis deducimur. Illis Jesus filius Nave in Jordane dux fuit: nobis vero Jesus Christus Dominus per baptismum dux exstitit salutis aeternae; unigenitus Dei Filius, qui est benedictus in saecula saeculorum. Amen. TRACTATUS II. In caput III Evangelii S. Matthaei. I. Dehinc sequitur: Et baptizatus Jesus, confestim ascendit de aqua. Et ecce aperti sunt ei coeli: et vidit Spiritum Dei descendentem quasi columbam. Et ecce vox de coelo dicens: Hic est Filius meus dilectus, in quo mihi bene complacui (Matth. III, 16, 17). Ut in Domini corporea nativitate, ita quoque in baptismo ejus, omni admiratione digna et majestati ejus congrua paruerunt. Coeli igitur, de aquis ascendente Domino post baptismum, patuerunt: 17 sanctus Spiritus in habitu columbae, specie corporali descendit, testimonium Patris supra Filium deferens: vox etiam Patris statim de coelis auditur, dicentis: Hic est Filius meus dilectus, in quo mihi bene complacui. Cujus sacrae vocis auditum super aquas. David quoque ante praenuntiaverat, dicendo: Vox Domini super aquas, Deus majestatis intonuit (Psal. XXVIII, 3). In hoc utique, in quo vox paternae majestatis, testimonium Filio perhibens, quasi quoddam tonitru sonuit. II. Quis igitur hic contra fidem haereticis locus est? Quae in hac Patris professione blasphemandi occasio relicta est, cum etiam expressa proprietate verborum sacramentum sit perfectae Trinitatis ostensum? In mysterio enim baptismi, et Filius manens videtur in corpore, et Spiritus sanctus in specie columbae descendit, et vox Patris de coelis auditur, ut Trinitatis unitas declaretur; quia nec Pater sine Filio intelligi potest, nec Filius sine Spiritu sancto cognosci. Vide igitur quale Patris de Filio 18 testimonium sit, dicentis: Hic est Filius meus. Suus utique, non per adoptionem gratiae, neque per religionem creaturae, ut haeretici volunt, sed sui proprietate generis et veritate naturae. Multi enim sanctorum filii Dei dicuntur, et sunt: sed hic sine comparatione unus Deo Patri Filius unigenitus, et verus, et proprius, non aliunde, quam de Patre natus. Quia tam verus Pater, Pater est, quam verus et Deus est: sicuti etiam tam verus Filius, Filius est, quam verus et Dominus est. Perfecta ergo fides est Trinitatis ostensa; cum et Pater Christum Dominum ac Deum nostrum Filium suum esse testatur; et Spiritus sanctus, id est Paracletus, in tanto fidei sacramento Patri Filioque conjungitur: ut verum Patrem, verum Filium, verum etiam Spiritum sanctum crederemus: tres personas, sed unam divinitatem Trinitatis, unamque substantiam. Haec transitorie de Trinitatis mysterio dicta sunt. 19 III. Verum quia omnia quae pro nobis Dominus egit, in sacramentum salutis nostrae ostensa cognoscimus: in eo quod baptizato Domino coeli aperti sunt, idem monstratur, quia renatis in baptismo coelorum regna paterent, quae nobis Filius Dei, in corpore ad coelum ascendens, primus aperuit. Unde et statim in eo, quod sanctus Spiritus in specie columbae descendit, et vox Patris de coelis auditur, dicentis: Hic est Filius meus; in hoc coeleste mysterium, et salutis nostrae ordo revelatur; quia per salutare baptismum aquae, essemus et filii Dei futuri, et donis sancti Spiritus munerandi: per quem est Patri, et Filio laus et gloria in saecula saeculorum. Amen. TRACTATUS III. In caput V Evangelii S. Matthaei. I. Videns autem, inquit, turbas Jesus, ascendit in montem: et, sedente eo, accesserunt ad eum discipuli ejus, et aperiens os suum, docebat eos dicens: Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum coelorum (Matth. V, 1, 2), et caetera quae sequuntur. De terrenis et humilibus ad alta et excelsa discipulos suos Dominus ducturus, montem conscendit: et quidem Oliveti, ut per ipsius vocabuli significationem, divinae misericordiae suae munus ostenderet. Ascendit igitur Dominus in montem, ut discipulis suis terrena jam relinquentibus et superna petentibus, velut 20 in alto jam positis, praecepta traderet coelestium mandatorum: et provisas olim benedictiones divino munere largiretur, secundum quod David ante testatus fuerat, dicendo: Etenim benedictionem dabit qui legem dedit (Psal. LXXXIII, 8). Et ut apertius et gratiam apostolorum, et auctorem tantae hujus benedictionis ostenderet, addidit dicens: Ambulabunt de virtute in virtutem, videbitur Deus deorum in Sion: Filius scilicet Dei, qui in Sion apostolis benedictiones donavit. Idem enim in hoc monte benedictiones apostolis dedit, qui jamdudum in monte Sina Moysi legem tradiderat, probans se esse utriusque legis auctorem, secundum quod per Jeremiam ipse Dominus manifestat dicens: Et dabo illis testamentum novum: non tale quale jamdudum dedi patribus eorum, cum educerem eos de terra Aegypti; sed hoc est testamentum quod dabo illis: scribam leges meas in cordibus eorum, et in sensu eorum scribam illas (Jerem. XXXI, 31, 32). Et jamdudum quidem cum lex daretur (Exod. XIX, 21), juxta montem populus prohibebatur accedere: nunc autem Domino dicente in monte nemo prohibetur; immo potius omnes invitantur ut audiant: quia in lege severitas est, in Evangelio gratia: illic terror incredulis incutitur, hic credentibus benedictionum munus infunditur. Si vis ergo et tu benedictionem a Domino accipere, relinque terrenam conversationem, pete vitam supernam; ascende in altitudinem fidei tamquam montem, ut benedici jure a Domino 21 merearis. Sed quae jam ipsa verba benedictionum sint, videamus. II. Beati, inquit, pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum coelorum. Plures quidem novimus pauperes: sed non quia tantum pauperes, idcirco beatos: quia unumquemque nostrum non necessitas paupertatis facit esse beatum, sed fides devotae paupertatis. Nam multos scimus egere quidem saeculi facultate, nihilominus tamen a peccatis non desinere, atque a fide Dei esse alienos; quos utique manifestum est beatos dici non posse. Et ideo debemus requirere qui isti beati sint, de quibus ait Dominus: Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum coelorum. Hos utique pauperes significat esse beatos, qui contemptis mundi divitiis, spretaque saeculi facultate, ut Deo fierent divites, mundo esse pauperes voluerunt. Hi tales, pauperes quidem saeculo videntur, sed Deo divites sunt, egentes saeculo, sed Christo locupletes. Cujus beatae paupertatis exemplum nobis primi in se Apostoli praebuerunt: qui contempta omni facultate, statim secuti Domini vocem, ipsius esse discipuli meruerunt. Hos tales pauperes etiam Apostolorum temporibus invenimus, qui primi credentes, universis rebus suis possessionibusque distractis, sub hac devota paupertate Domini divitias quaesierunt. Unde et Apostolus in tali paupertate divitias inesse coelestes ostendit, dicens: Tamquam nihil habentes, et 22 omnia possidentes (I Cor. VI, 10). Inde denique Petrus, cum ascendens in templum a claudo eleemosynam peteretur, ait: Argentum et aurum non est mihi: quod autem habeo, hoc tibi do: In nomine Domini nostri Jesu Christi surge et ambula (Act. III, 6). O vero beata paupertas, quae cum nihil de mundi facultate habeat, tantum de coelo largitur! Non dat quidem argentum vel aurum, sed quod plus est divitiis omnibus, reddit corporis sanitatem. Imaginem Caesaris in nummo, quam daret, non habuit; sed Christi imaginem in homine reformavit. De hujusmodi pauperibus in praesenti loco Dominus loquitur, de quibus et David multis locis testatur dicendo: Edent pauperes, et saturabuntur, et vivet cor eorum in saeculum saeculi (Psal. XXI, 7). Et iterum: Judicabit pauperes populi, et salvos faciet filios pauperum (Psal. LXXI, 4). Iste pauper clamavit, et Dominus exaudivit eum (Psal. XXXIII, 7). Talium ergo pauperum Dominus docet esse regnum coelorum, qui se causa religionis ac fidei saeculo pauperaverunt, ut locupletem sanctum Spiritum possiderent. Vel certe beatos pauperes dicit, qui nulla superbia diaboli inflantur, nulla ambitione saeculi extolluntur, sed humilitatem spiritus cum fidei devotione custodiunt. Unde dicitur a David in Psalmo: Sacrificium Deo spiritus contribulatus: cor contritum et humiliatum Deus non spernit (Psal. L, 19). Tales ergo pauperes spiritu beati sunt apud Deum. III. Deinde ait: Beati qui lugent, quoniam ipsi 23 consolabuntur. Sicut de pauperibus superius, ita et hic de lugentibus loquitur: non eos beatos appellans, qui aut dilectae alicujus conjugis orbitatem, aut amissionem charorum pignorum filiorumque graviter lugent; sed eos potius beatos esse significat, qui aut propria commissa peccata jugi lacrymarum fletu expiare contendunt, aut qui pro legis affectu iniquitatem saeculi ac peccantium delicta lugere non desinunt. His ergo tam sancte lugentibus non immerito a Domino consolatio exsultationis aeternae promittitur. Eam denique David sanctus exspectans, etiam stratum suum jugi lacrymarum fletu rigavit dicendo: Lavabo per singulas noctes lectum meum, lacrymis meis stratum meum rigabo (Psal. VI, 7). Et iterum: Fuerunt mihi lacrymae meae panes die ac nocte, dum dicitur mihi quotidie: Ubi est Deus tuus (Psal. XLI, 4)? Et iterum: Quia cinerem sicut panem manducabam, et potum meum cum fletu temperabam (Psal. CI, 10). Et iterum: Cibabis nos pane lacrymarum, et potum dabis in lacrymis in mensura (Psal. LXXIX, 6). Vis autem scire pium luctum sanctorum? Audi dictum de Samuele propheta, quia usque ad diem mortis ejus luxerit regem Saulem (I Reg. XV, 35). Hieremias quoque cum populi peccata defleret, ita ait: Ut flumina aquarum transierunt oculi mei, super contritione plebis meae (Thren. III, 48). Et iterum: Quis dabit capiti meo aquam, et oculis meis fontem lacrymarum, et plorabo hanc plebem die ac nocte (Jerem. IX, 1)? Daniel etiam gravi luctu pro populi peccatis afficitur, secundum quod ipse testatur dicens: Et eram, inquit, 24 lugens tribus hebdomadis dierum, panem non manducans, et vinum non bibens (Dan. X, 3). Sanctus quoque Apostolus quosdam Corinthiorum luctu simili deflet, dicendo: Et veniam ad vos, ut lugeam multos ex his qui ante peccaverunt, et non egerunt poenitentiam in immunditia quam gesserunt, et fornicatione (II Cor. XII, 21). Hujusmodi ergo luctum Dominus perpetui gaudii consolatione compensat, secundum quod Isaias retulit, dicens: Date his qui lugent Sion, gloriam pro cinere: unctionem laetitiae lugentibus: pro spiritu maestitiae amictum gloriae (Isai. LXI, 3). David ait: Convertisti planctum meum in gaudium mihi, disrupisti saccum meum, et praecinxisti me laetitia (Psal. XXIX, 12). IV. Deinde ait: Beati mites, quoniam ipsi haereditate possidebunt terram. Diversae sunt gratiae promissionum divinarum, quia diversi gradus meritorum. Ait ergo: Beati mites, quoniam ipsi possidebunt terram. Mites sunt homines mansueti, humiles et modesti, in fide simplices, et ad omnem injuriam patientes, qui praeceptis evangelicis instituti, Dominicae mansuetudinis imitantur exemplum, qui ait in Evangelio: Discite a me, quia mitis sum et humilis corde (Matth. XI, 19). Denique Moyses jam dudum idcirco maximam gratiam apud Deum habuit, quia mitis erat. Hoc enim de eo scriptum est: Et erat Moyses mansuetus prae omnibus qui erant super terram (Num. XII, 3). Unde David in Psalmo ait: Memento, Domine, David et omnis mansuetudinis ejus (Psal. CXXXI, 2). Hujusmodi ergo mites beatos ostendit, 25 quibus non in praesenti vita, sed in futura possessionem terrae illius felicis repromisit, de qua dictum legimus in Psalmo: Mansueti autem possidebunt terram, et delectabuntur in multitudine pacis (Psal. XXXVIII, 11). Et iterum: Qui exspectant Dominum, ipsi haereditate possidebunt terram (Psal. LXVIII, 36). De qua et per Salomonem Spiritus sanctus testatur dicens: Quoniam recti habitabunt in terra, et sancti habitabunt in ea (Prov. XI, 21). Hos ergo mites Dominus beatos ostendit, qui lenitatem mansuetudinis Dominicae sequentes, beatae illius terrae haereditate perpetua possessione fruentur. Maxime tamen de terra nostri corporis loquitur, in qua sancti transfigurati in gloriam, secundum Apostolum, aeterna felicitate regnabunt. V. Deinde ait: Beati qui esuriunt et sitiunt justitiam, quoniam ipsi saturabuntur. Non facili desiderio, nec levi cupiditatis ardore expetendam a nobis esse justitiam docuit. Siquidem hos beatos esse significat, qui ad eam consequendam, esuriendi ac sitiendi modo, interni desiderii cupiditatibus inardescunt: quia si eam unusquisque nostrum esuriens ac sitiens desiderio concupiscat, non potest aliud semper, quam justitiam cogitare, justitiam quaerere: quia esuriens ac sitiens, necesse est, id quod sitit atque esurit, concupiscat. Merito igitur his taliter esurientibus ac sitientibus eum, qui panis coelestis ac fons aquae vivae est, satietatem refectionis illius perpetuae repromittit, dicendo: 26 Beati qui esuriunt et sitiunt justitiam, quoniam ipsi saturabuntur. Illam utique justitiam fidei, quae Dei et Christi est, de qua et Apostolus retulit: Justitia autem Dei per fidem Jesu Christi, in omnes et super omnes qui credunt in eum (Rom. III, 20). Vel certe ipsum Dominum ac Salvatorem nostrum, qui nobis secundum Apostolum: Et justitia, et sanctificatio, et redemptio factus est (I Cor. I, 30); cujus desiderio, velut cibi ac potus modo, beati semper exaestuant, secundum quod ipse Dominus per Salomonem testatur, dicens ex persona Sapientiae: Qui me manducant, adhuc esurient: et qui me bibunt, adhuc sitient (Eccli. XXIV, 29). Hanc ergo justitiam etiam nos semper esurire ac sitire debemus, ut saturari cibo refectionis perpetuae mereamur. Bene autem cum additamento dictum est in loco praesenti: Beati qui esuriunt et sitiunt justitiam, quoniam ipsi saturabuntur: quia qui non justitiam, sed injustitiam esuriunt, scilicet qui aurum, et argentum desiderant, qui divitias vel honores saeculi concupiscunt, et qui numquam terrenis opibus vel carnis desideriis satiantur; ii tales, non beati, sed infelices sunt; quia eis, non spes promissae gloriae, sed damnationis poena debetur. VI. Deinde ait: Beati misericordes, quoniam ipsis miserebitur Deus. Plurimis quidem testimoniis, tam in veteri Testamento quam etiam in novo, ad faciendam misericordiam a Domino provocamur: sed ad compendium fidei arbitramur 27 satis superque sufficere id, quod in praesenti loco ipse Dominus propria voce depromit, dicendo: Beati misericordes, quoniam ipsis miserebitur Deus. Dominus misericordiarum misericordes dicit esse beatos, ostendens unumquemque misericordiam Dei promereri non posse nisi et ipse misericors fuerit. Unde et alio loco ait: Estote ergo misericordes, sicut et Pater vester qui est in coelis, misericors est (Luc. VI, 36). Deinde ait: Beati mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt. Hos mundo corde esse significat, qui, deposita sorde peccati, ab omni se carnis inquinamento purgaverint, et per opera fidei atque justitiae Deo placuerint, secundum quod David in Psalmo testatur dicens: Quis ascendet in montem Domini, aut quis stabit in loco sancto ejus? Innocens manibus et mundo corde, qui non accepit in vano animam suam (Psal. XXIII, 3, 4). Merito et David sciens Deum nonnisi mundo corde posse videri, ita in Psalmo precatur dicens: Cor mundum crea in me, Deus, et spiritum rectum innova in visceribus meis (Psal. L, 12). Hujusmodi ergo mundo corde Dominus beatos esse ostendit, qui pura mente et integra conscientia sub fide Domini viventes, Deum gloriae in futuro coelesti Regno conspicere merebuntur: Non jam per speculum et in aenigmate, sed facie ad faciem, ut Apostolus retulit (I Cor. XIII, 12). Modo enim licet oculis fidei Deum contemplemur, claritatem tamen ejus prae infirmitate carnis videre non possumus: tunc autem videbimus eum, accepta 28 immortalitate in coelestem gloriam transformati, cum immortalem Deum immortalibus oculis conspicere coeperimus: et tunc vere implebitur in nobis illud, quod scriptum est: Sicut audivimus, ita et vidimus in civitate Domini virtutum (Psal. XLVII, 9). Non immerito idem David cum futuri temporis gloriam ostenderet in qua sancti cum Deo habitabunt, ita retulit: Attamen justi confitebuntur tibi, et habitabunt recti cum facie tua (Psal. CXXXIX, 14). VII. Deinde ait: Beati pacifici, quoniam filii Dei vocabuntur. Pacifici sunt, qui a dissensionis et discordiae scandalo separati, dilectionem charitatis fraternae, et pacem Ecclesiae sub catholicae fidei unitate custodiunt: quam pacem tuendam discipulis suis Dominus in Evangelio peculiariter commendat, dicendo: Pacem relinquo vobis, pacem meam do vobis (Joan. XIV, 27). Quam pacem Dominum Ecclesiae suae daturum David ante testatus est, dicens: Audiam quid loquatur in me Dominus Deus, quoniam loquetur pacem in plebem suam, et super sanctos suos, et in eos qui convertuntur ad ipsum (Psal. LXXXIV, 9). De qua pace custodienda et Apostolus commonet, dicens: In omnibus servantes unitatem spiritus cum vinculo pacis (Ephes. IV, 3). Et iterum: Pax Dei quae superat omnem intellectum, custodiat corda vestra et corpora vestra a malo (Philipp. IV, 7). Nihil enim tam necessarium servis Dei, tam salutare Ecclesiae, quam charitatem servare, quam pacem diligere, sine qua Deum videri non posse, ad Hebraeos Apostolus 29 docet, dicendo: Ante omnia diligite pacem, sine qua nullus nostrum Deum videre poterit (Hebr. XII, 14). Unde omni studio ac devotione pacem Ecclesiae servare nos convenit, et eos qui a pace dissentiunt, ad Ecclesiae charitatem, quantum in nobis est, pacis ac fidei studio revocare, exemplo Prophetae qui ait: Cum his qui oderunt pacem, eram pacificus; cum loquebar illis, impugnabant me gratis (Psal. CXIX, 7). Merito et in Evangelio in exsultatione angelorum nativitatem Domini nuntiantium, haec vox sancta reperitur: Gloria in altissimis Deo, et in terra pax hominibus bonae voluntatis (Luc. II, 14). De qua pace et David retulit: Pax, inquit, multa est diligentibus te, et non est illis scandalum (Psal. CXVIII, 165). Et Isaias similiter: Et ponam in multa pace filios tuos, et in aequitate aedificaberis (Isai. LIV, 13). Si enim ad hoc Filius Dei carnem suscipere et pati dignatus est, ut pacificaret nos Deo per sanguinem crucis suae (Coloss. I, 20); utique, secundum quod Apostolus retulit, per omnia pacifici esse debemus, ut vere ipsum Deum pacis in nobis habere mereamur (Rom. XV, 33): hoc enim scriptum est: Factus est in pace locus ejus, et habitatio ejus in Sion (Psal. LXXV, 3). Et sic vere non solum filii Dei erimus, sed et haeredes Dei, cohaeredes autem Christi. Hoc enim Apostolus retulit: Si filii, inquit, Dei, et haeredes Dei, cohaeredes autem Christi (Rom. VIII, 17). VIII. Deinde ait: Beati qui persecutionem patiuntur propter justitiam, quoniam ipsorum est regnum coelorum. Non immerito esuriendam ac sitiendam 30 justitiam Dominus superius memoravit: cujus desiderio in tantum sitire nos decet, ut propter eam et persecutionem mundi, et poenas corporis, et ipsam mortem contemnere debeamus. In qua significatione martyres maxime declarantur, qui propter justitiam, fidem et nomen Christi persecutiones in saeculo sustinent, quibus spes magna promittitur, id est possessio regni coelorum. Cujus beatitudinis Apostoli principes exstiterunt, et omnes justi qui propter justitiam legis diversis persecutionibus afflicti, merito fidei suae ad regna coelestia pervenerunt. IX. Deinde ait: Beati eritis cum vos persecuti fuerint homines, et exprobrabunt, et dicent omne malum contra vos. Gaudete in illa die et exsultate: dico enim vobis, quia merces vestra multa est in coelis: sic enim faciebant et Prophetis patres eorum. Omnia quae tempore persecutionis propter nomen Christi adversus justos persecutorum excogitare potest infanda perfidia, vel diversa opprobria ingerere, vel corpori poenas inferre; non solum patienter ferre debemus, sed etiam cum gaudio exsultationis accipere, propter futuram gloriam. Hoc enim ait: Gaudete in illa die et exsultate: dico vobis, quia merces vestra multa est in coelis. Quam gloriosa est persecutionis hujus tolerantia, cujus mercedem Dominus repositam esse dicit in coelis! Et idcirco propositae gloriae praemium considerantes, ad omnem tolerantiam 31 passionis devota fide parati esse debemus: ut consortes gloriae Prophetarum atque Apostolorum effici mereamur, per Christum Dominum nostrum, qui est benedictus in saecula. TRACTATUS IV. In caput V Evangelii S. Matthaei. I. Deinde ait: Vos estis sal terrae; sed si sal tarrae infatuatum fuerit, ad nihilum valet, nisi ut projiciatur foras, et conculcetur ab hominibus (Matth. V, 13). Dominus Apostolos suos sal terrae cognominat. Et videamus quid sub hujus vocabuli comparatione de Apostolis suis Dominus velit intelligi. Quod ut plenius possimus advertere, primum sollicite requirendum est, quid hoc sal sit, et cujus terrae, et in quam deinde rem utilitatemque proficiat. Jam etiam salis ipsius naturam usumque tractare debemus, ut his cognitis, dominici dicti virtutem spiritali intelligentia facilius assequamur. Natura igitur salis per aquam, per calorem solis, per flatum venti constat; et ex eo quod fuit, in aliam speciem generatur. Sic et Apostoli atque omnes credentes, per aquam baptismi, per fidem Christi (qui in comparatione sol justitiae dictus est) et per inspirationem sancti Spiritus Deo renati, ex terrena in coelestem nativitatem transierunt. Unde non immerito sancti Apostoli sal terrae a Domino nuncupantur. Et cujus terrae? promptum est noscere: id est terrae corporis 32 nostri, quam dudum insipientem ac sensu vanitatis insulsam, evangelicae praedicationis sapientia salierunt. Ipsi enim sal terrae nostrae facti sunt, quia per ipsos et verba sapientiae accepimus, et per coelestem nativitatem in spiritalem sumus demutati naturam. Sicut igitur sal hoc, id est sal terrae, indiscrete omnibus opus est, id est regibus ac potentibus, divitibus et pauperibus, servis ac dominis; sic et coelestis sapientiae verbum, quod per Apostolos praedicatum est, necessarium est cunctis ad vitam: Omnes enim, secundum Apostolum, egent gratia Dei (Rom. III, 23). Quia sicut praesentem hanc vitam non sine salis usu habemus: ita quoque illam vitam aeternam, sine dono sapientiae divinae adipisci non possumus. II. Sed quia de natura vel gratia salis secundum intelligentiam spiritualem jam superius dictum est, nunc quoque de ipsa salis virtute tractemus. Vos ergo, inquit, estis sal terrae. Itaque sicut sal, cum operatur in carne qualibet, corruptelam non admittit, foetores aufert, sordes expurgat, vermes non sinit generari: ita et coelestis gratia ac fides quae per Apostolos data est, simili exemplo in nobis operatur. Aufert enim carnalis concupiscentiae corruptelam, peccatorum sordes expurgat, odorem malae conversationis excludit, vermes delictorum non sinit generari, id est de corpore libidinosas et mortiferas voluptates exsurgere: conservans corpora nostra etiam ab illo immortali verme, 33 qui indefessa poena peccatores excruciat, de quo scriptum est: Vermis eorum non morietur, et ignis eorum non exstinguetur (Marc. IX, 43, 45, 47, ex Isai. LXVI, 24). Et sicuti sales a foris quidem apponuntur, intrinsecus vero operantur per virtutem naturae suae, ita et coelestis gratia exteriora hominis atque interiora perpenetrat, et totum hominem integrum a peccato incorruptumque conservat. Hos autem Deo dignos esse, qui sale coelestis sapientiae condiuntur (Levit. II, 13), etiam dudum praecedente figura legis ostensum est, quia omne sacrificium offerendum Deo sale saliebatur. Quod ipsum Evangelista commemoravit dicendo: Omne, inquit, sacrificium sale salietur (Marc. IX, 48): ostendens eum hominem dignum vere sacrificium Deo fieri, qui coelestis sapientiae virtute esset infusus. Unde non immerito cum per Ezechielem prophetam Dominus Jerusalem, immo potius Synagogam, increparet, inter caetera ait: Aqua non est lota, neque sale salita (Ezech. XVI, 4); praenuntians, quia neque gratiam baptismi salutaris ad abluenda peccata sua acceptura erat, neque fidem coelestis sapientiae susceptura. Si quis itaque hoc coelesti sale usus fuerit, condietur; qui autem noluerit, infatuabitur. Non immerito et Apostolus (Coloss. IV, 6), sermonem nostrum semper gratiae sale conditum esse debere commonuit. III. Adhuc hujus salis gratiam ac virtutem etiam in libris Regnorum invenimus praeostensam (IV Reg. II). Cum in Jericho essent aquae malignae quae steriles faciebant, petitus est sanctus Elisaeus 34 propheta, ut iisdem aquis remedium salutare praeberet. Tunc sanctus Elisaeus, coelestis mysterii non ignarus, dixit afferri sibi vas fictile, et mitti in eo salem. Et venit, et misit salem ad exitus aquarum; et sic sanata sterilis natura aquarum, in fecunditatem mutata est: quod in sacramentum futurae veritatis gestum, manifesta ratione cognoscimus. Nam per aquas gentes significari evidenter Apocalypsis retulit dicendo: Aquae quas vidisti, populi, et gentes, et turbae, et nationes sunt (Apoc. XVII, 15). Quae aliter sanari, vel remedium salutare accipere non poterant: nisi sal in vas fictile mitteretur, id est Dei sapientia humanum corpus acciperet. Quae postquam ad exitus aquarum, id est ad exitum mortis humanae, salutis nostrae causa pervenit: tunc omnium credentium natura quae a fructu seminis sterilis erat, in fidei ac justitiae fecunditatem mutata est. Unde non immerito Dominus Apostolos suos sal terrae appellat, quos divina ex se, et coelesti sapientia replevit. Sic autem eos sal terrae esse testatus est, sicut et lucem mundi (Joan. VIII, 12). Nam cum ipse lucem mundi se esse professus sit, tamen etiam discipulos suos hoc nomine voluit nuncupare, non auferens sibi quod suum est lumen, sed largiens: quia lumen verum et aeternum quod suum est, sine aliquo detrimento propriae naturae largitur. Scimus sane nonnullos sales de terra generari: sed et haec similitudo congruit Apostolorum personae. Quia quamvis nati de terra humani corporis viderentur, aliud 35 tamen per fidem Christi esse jam coeperant: ut non jam terra, sed sal terrae haberentur; quia de carnalibus facti sunt spiritales, idonei qui fide possent condire insulsa corda credentium. IV. Vos ergo, inquit, estis sal terrae: si autem sal infatuatum fuerit, in quo condietur? ad nihilum valet, nisi ut projiciatur foras, et conculcetur ab hominibus. Infatuari autem eos ostendit, qui cum semel per fidem et sapientiam coelestem eruditi, fideles ac stabiles debeant permanere; relicta fide et sapientia divina, aut in haeresim ruunt, aut ad stultitiam gentilium redeunt. Et idcirco ait: Si autem sal infatuatum fuerit, in quo condietur? Quia infatuati fraude diaboli hujusmodi homines, amissa fidei gratia, evanescunt. Qui cum potuissent etiam alios non credentes, adhuc a fide alienos, divinae praedicationis verbo condire, etiam sibi inutiles exstiterunt. Denique Judas Iscariotes de hujusmodi salibus fuerat: sed postea quam divinam sapientiam reprobavit, et de Apostolo apostata factus est: non solum aliis prodesse non potuit, sed et sibi miser et inutilis factus est. Et ideo addidit Dominus dicens: Ad nihilum valet, nisi ut projiciatur foras, et conculcetur ab hominibus: quia hujusmodi, jam non fideles ac domestici; sed projecti ab Ecclesia, ut extranei et fidei hostes habendi sunt. Unde et Judas de domestico fidei, inimicus factus est veritatis. 36 Projecti itaque hujusmodi extra Ecclesiam, necesse est ut diversis vitiis carnis et variis voluptatibus saeculi conculcentur: et hoc est quod ait: ad nihilum valet, nisi ut projiciatur foras, et conculcetur ab hominibus. Quid sit autem conculcari ab hominibus, etiam Salomon in libro suo retulit, cum de muliere meretrice loqueretur: Mulier, inquit, fornicaria, quasi stercus in via ab hominibus praetereuntibus conculcatur (Eccli. IX, 10). Quia igitur conditi jam sale apostolico sumus, in tali ac tanto condimento gratiae spiritualis permanere debemus, ut ipsi quoque sal terrae nuncupari a Christo Domino nostro mereamur, qui est benedictus in saecula, Amen. TRACTATUS V. In caput V Evangelii S. Matthaei. I. DEINDE ait: Vos estis lux mundi. Non potest civitas abscondi super montem posita, neque accendunt lucernam ut ponant eam sub modio, sed super candelabrum, ut luceat omnibus qui in domo sunt (Matth. V, 14, 15). Sal terrae Dominus discipulos suos appellavit: quia infatuata a diabolo corda humani generis, per coelestem sapientiam condierunt. Nunc quoque lumen mundi eos nuncupat, quia a se ipso qui verum et aeternum lumen est, illuminati; ipsi quoque lumen facti sunt tenebrarum. Nam quia ipse sol justitiae est; non immerito etiam 37 discipulos suos lumen mundi cognominat; quia per ipsos, quasi per quosdam micantes radios, universo orbi cognitionis suae lumen infudit: fugaverunt enim a cordibus hominum tenebras erroris, luce veritatis ostensa. Per ipsos namque illuminati etiam nos, ex tenebris lumen sumus effecti, dicente Apostolo: Eratis enim aliquando tenebrae, nunc autem lux in Domino: sicut filii lucis ambulate (Ephes. V, 8, 9). Et iterum: Non estis filii noctis neque tenebrarum, sed estis filii luminis et filii diei (I Thess. V, 5). Merito et sanctus Joannes in Epistola sua testatus est, dicens: Deus lux est (I Joan. I, 3), et qui manet in Deo, in lumine est, sicut et ipse est in lumine. Unde quia tenebris erroris liberatos nos esse gaudemus, semper quasi filii lucis in lumine ambulare debemus. II. Et addidit: Non potest, inquit, civitas abscondi supra montem posita (Matth. V, 14). Civitatem hic Ecclesiam significat, de qua multis locis divinae Scripturae testantur, et de qua David maxime loquitur, dicens: Gloriosa dicta sunt de te, civitas Dei (Psal. LXXXVI, 3). Et iterum: Fluminis impetus laetificat civitatem Dei (Psal. XLV, 5). Et iterum: Sicut audivimus, ita et vidimus in civitate Domini virtutum, in civitate Dei nostri: Deus fundavit eam in aeternum (Psal. XLVII, 9). Et ut manifeste se de hac civitate loqui Spiritus sanctus ostenderet, etiam montis ipsius fecit mentionem, dicendo: In civitate Dei nostri, in monte sancto ejus. De qua per Isaiam Dominus loquitur, dicens: 38 Ecce ego praeparabo tibi carbunculum lapidem, et fundamenta tua sapphyrum, et propugnacula tua jaspidem, et portas tuas lapidem crystallum, et circuitum tuum lapides electos, et omnes filios tuos docibiles Dei (Isai. LIV, 11, 12, sec. LXX). Et multa similia quae praetermisimus, ne taedium legentibus faceremus; maxime cum haec quae dicta sunt, ad probationem civitatis hujus satis abundeque sufficiant. Civitatem ergo supra montem positam, Ecclesiam ostendit, supra fidem Domini ac Salvatoris nostri in coelesti gloria constitutam; quae actu spiritali omnem humiditatem terrenae infirmitatis excedens, universo mundo conspicua facta est gloriosa; quae jam non per annuntiationem legis obumbratur, sed per evangelicam doctrinam aperta praedicatione conspicitur. III. Et addidit: Neque enim accendunt lucernam, et ponunt eam sub modio, sed supra candelabrum, ut luceat omnibus qui in domo sunt (Matth. V, 15). Videamus itaque et hujus dicti Dominici rationem. Scimus lucernam ad hoc accendi, ut non modio aut aliquo operimento tegatur; quod si fiat, usus ejus nulli rei proderit: sed ideo accenditur in candelabro, ut in edito loco posita caecitatem obscurae noctis abjiciat, et lucis suae usum in domo constitutis impertiat. Quod ideo Dominus commemorat, quo sciremus, et nos idcirco gratia fidei accensos, et 39 luce spiritus illuminatos, ut et ipsi per opera fidei atque justitiae velut lucerna spiritualiter luceremus; et hos qui in tenebris erroris sunt positi, ignorantiae nocte depulsa, veritatis ipsius lumine illustraremus. Unde Apostolus ait: Inter quos lucetis sicut luminaria in hoc mundo, verba vitae continentes (Philipp. II, 15, 16). Quod si non faciamus, videbimur tam necessarii luminis utilitatem, ad damnum tam nostrum quam aliorum, infidelitate nostra velut quodam velamine obtegere et obumbrare. Quapropter et illum qui talentum ad lucrum coelestis negotiationis acceptum abscondere magis voluit quam ad mensam nummulariis dare, debitam poenam incurrisse scimus et legimus (Matth. XXV, 28, 30). IV. Et idcirco lucerna illa spiritualis, quae ad usum salutis nostrae accensa est, semper lucere debet in nobis. Habemus enim lucernam coelestis mandati, et gratiae spiritalis, de qua David retulit: Mandatum tuum lucerna pedibus meis, et lux semitis meis (Psal. CXVIII, 105). De qua et Salomon ait: Quoniam lucerna est praeceptum legis (Prov. VI, 23). De qua per Sophoniam quoque prophetam Dominus testatur: Et scrutabor Jerusalem cum lucerna (Soph. I, 12). In hac enim lucerna inextinguibile legis ac gratiae suae lumen ostendit, quod non aliquo caecae mentis velamine operiendum est vel obscurandum, ut Judaei vel haeretici faciunt, qui perspicuam lucem praedicationis divinae pravis interpretationibus obtegere et occultare nituntur, pro fide perfidiam 40 praedicando, et lumen veritatis erroris tenebris obvelando. Unde lucerna haec legis ac fidei non occultanda nobis est, sed ad salutem multorum semper in Ecclesia, velut in candelabro, constituenda; ut veritatis ipsius luce et nos fruamur, et omnes credentes illuminentur. Ad cujus luminis contemplationem etiam, per Isaiam nos sanctus Spiritus adhortatur dicendo: Venite, ambulemus in luce Domini. Dimisit enim populum suum domus Israel (Isai. II, 5, 6, sec. LXX). De qua luce et beatus Petrus in Epistola sua testatus est, dicens: Qui eripuit nos de tenebris, et advocavit nos in admirabilem lucem (I Petr. II, 9). Unde et Zacharias propheta, ut spiritalis hujus luminis et coelestis candelabri quod in figura Ecclesiae ostensum est, manifestaret mysteria, inter caetera quae ei pro merito prophetiae monstrata sunt, etiam candelabrum aureum cum lampadibus suis se vidisse testatus est (Zach. IV, 2). Nam et in tabernaculo testimonii ad futurae veritatis exemplum candelabrum cum lucernis indefesso lumine populo lucebat (Exod. XL). Cujus rei ratio Judaeis quidem occulta est, sicuti et omnia sacramenta legis, sed nobis jam manifesta. Scimus enim in candelabro illo typum veri et aeterni luminis ostensum: id est Spiritus sancti, qui per multiformem gratiam omne Ecclesiae corpus semper illuminat. Unde et Dominus in Evangelio, inter caetera, discipulos suos ut lucernas in manibus ardentes habeant adhortatur, dicendo: Sint lumbi vestri praecincti, et lucernae ardentes (Luc. XII, 15). Quod utique 41 Dominum praecepisse, non corporali sensu, sed ratione spiritali, intelligendum est. Nam quia in lucerna mandatum Dei, sive lumen legis significatur; idcirco lucernam in manibus portare jubemur, ut illuminati gratia Spiritus sancti, operibus justitiae ac fidei luceamus, secundum quod Salomon retulit: Viae, inquit, justorum, similiter ut lux fulgebunt; procedunt enim et illuminant, donec corrigat dies (Prov. IV, 18; sec. LXX). V. Merito ergo, cum in praesenti loco Dominus lucernae mentionem fecisset, dicendo: Neque accendunt lucernam, et ponunt eam sub modio, sed super candelabrum, ut luceat omnibus qui in domo sunt, addidit dicens: Sic luceat lux vestra coram hominibus, ut videant opera vestra bona, et magnificent Patrem vestrum qui in coelis est (Matth. V, 16). Magnificatur enim Deus in nobis apud incredulos et infideles, si secundum praecepta divina vivamus, si bonis operibus luceamus. Unde et sanctus Apostolus ait: Magnificate et portate Deum in corpore vestro (I Cor. VI, 20). Et beatus Petrus in Epistola sua similiter commonet: Ut cum detrectaverint de vobis, opera justitiae magnificent Deum nostrum (I Petr. III, 16). Potest autem et aliter intelligi, quia multiplex intelligentia spiritalis est, ut in lucerna ipsum Dominum significare noscamus, propter assumpti corporis humilitatem. Hic quidem, non solum 42 secundum gloriam divinitatis, Sol justitiae nuncupatur, sed secundum assumpti corporis sacramentum etiam lucerna ostenditur; quia cum Deus esset gloriae et majestatis aeternae, humilis in hoc mundo tamquam lucerna apparuit. Et non sine causa tamquam lucerna: quia lucerna per noctem lucere consuevit. Idcirco itaque in hoc mundo humilis tamquam lucerna apparuit: ut tenebras erroris de cordibus nostris et ignorantiae noctem depelleret; qui in hoc mundo velut in nocte positi degimus. Hujusmodi ergo lucerna, id est incarnatio Christi ostensa a Lege et prophetis, jam non obscura praedicatione legis tamquam modio legitur, nec infidelitate Scribarum ac Pharisaeorum velut quodam vase perfidiae operitur: sed in cruce, velut in candelabro, constituta, omnem Ecclesiae domum illuminat. Secundum mysterium itaque incarnationis, lucerna est; secundum gloriam vero Divinitatis, Sol justitiae est. Denique in ipso crucis candelabro, tamquam Sol resplenduit, cum per Apostolorum praedicationem, quasi per quosdam radios, universo orbi clarissimum suae cognitionis lumen invexit Dominus et Salvator noster, qui est benedictus in saecula. 43 TRACTATUS VI. In caput V Evangelii S. Matthaei. I. Deinde ait: Nolite putare, quia veni solvere Legem aut prophetas: non veni solvere, sed adimplere (Matth. V, 17). Non ad dissolvendam Legem vel Prophetas Filius Dei venit, qui auctor est Legis et Prophetarum; quia ipse Moysen ad tradendam Legem populo dedit, et Prophetas ad praedicationem futurorum sancto Spiritu mundavit: Non ergo, inquit, veni solvere Legem aut Prophetas, sed adimplere. Implevit autem Legem et Prophetas hoc modo; dum ea quae scripta erant in Lege et Prophetis, ipse consummavit. Unde cum acetum in cruce oblatum sibi bibisset, ait: Adimpletum est (Joan. XIX, 30): ut evidenter ostenderet, omnia quae de se in Lege et Prophetis scripta erant, etiam usque ad aceti potum esse completa. Adimplet Legem omni modo, dum mysterium paschae vel agni, olim in figura monstratum, passionis suae sacramento complevit. Unde ait Apostolus: Nam et pascha nostrum immolatus est Christus (I Cor. V, 7). Adimplet Legem, dum sacrificia Legis, omniaque exempla in se praefigurata, accipiendo corpus, veritatis ratione complevit. Vel certe adimplet Legem, dum praecepta Legis quae dederat, evangelicae gratiae suae supplemento confirmat. Quam autem Legem venit adimplere, in sequenti demonstrat dicendo: Donec 44 coelum et terra transeant, iota unum vel unus apex a Lege non cadent, donec omnia fiant (Matth. V. 18). Quam vera igitur ac divina sit praedicatio Legis, ex hoc ipso cognoscimus, de qua ne iota quidem vel unum apicem posse cadere Dominus manifestat. Quamquam in hoc iota vel apice Legis, etiam sacramentum crucis possit intelligi, quia iota et apex quamdam in se imaginem crucis ostendunt, quae a Lege ac Prophetis praedicata nulla ratione poterat praeteriri. II. Deinde ait: Qui solverit, inquiens, unum de mandatis istis minimis et docuerit sic homines, minimus vocabitur in regno coelorum (Ibid., 29). Cum mandata minima solvere impium sit, multo magis magna et maxima. Unde per Salomonem id ipsum Spiritus sanctus contestatur, dicens: Qui modica spernit, paulatim decidet (Eccli. XIX, 20). Et idcirco nihil est de praeceptis divinis solvendum, nihil mutilandum, sed totum fideli ac devota mente servandum atque docendum, ne regni coelestis gloria amittatur: quia, quae judicio infidelium vel hominum saeculi minima putantur et parva, haec apud Deum non sunt parva, sed necessaria. Qui autem docuerit et fecerit, hunc magnum futurum Dominus ostendit in regno coelorum. Quapropter non solum verbis operandum est, sed et factis; nec ut doceas tantum, sed ut quod docueris, facias. Et audiamus ipsum Dominum hujusmodi doctores, qui dicunt et non faciunt, 45 in Evangelio increpantem: Vae, inquit, vobis, Scribae et Pharisaei hypocritae, quia oneratis homines oneribus, quae portari non possunt, ipsi autem non tangitis digito vestro sarcinas ipsas (Matth. XXIII, 4). Unde et Apostolus ait: Non, inquit, auditores Legis justi sunt apud Deum, sed factores Legis justificabuntur (Rom. II, 13). Si hoc etiam de audientibus dicit, quid de doctoribus intelligendum est? Inde et Salomon ait: Noli esse citatus in lingua tua, et segnis ac remissus in operibus tuis (Eccli. IV, 34). Et ideo oportet eum qui docet, exemplum ex se praebere purae fidei per honestatem conversationis suae, ut Apostolus Timotheo scribit: Forma, inquit, esto fidelium (I Tim. IV, 12). Et iterum: Exemplum te ipsum praebens operum bonorum, in justitia, in castitate, in sobrietate, per doctrinam sanam (Tit. II, 7, 8). Unde et ipse Filius Dei, qui magister et dominus legis est, ad exemplum nostrum, cuncta quae docuit, voluit rebus ipsis implere. III. Et addidit: Nisi abundaverit justitia vestra plusquam Scribarum et Pharisaeorum, non intrabitis in regnum coelorum (Matth. V, 20). Reprehenditur justitia Scribarum et Pharisaeorum, quia non fidem promissionis divinae, sed humanam laudem et saeculi gloriam quaerebant, sicuti habemus exemplum de illo Pharisaeo superbo et elato; qui ut sibi videbatur, justitiae suae merita praeferens, impudenter se, elato animo ac superbis vocibus, in conspectu Dei jactabat (Luc. XVIII, 11). Retinebant ergo speciem justitiae Scribae et Pharisaei, 46 non ut Deo placerent, sed ut famam humanae gloriae quaererent, ut lucra terrena et temporalia commoda mercarentur. Et ideo hortatur Dominus, ut hanc famosam justitiam laudis humanae, operibus justitiae coelestis ac fidei meritis praecedamus, per Christum Dominum nostrum. TRACTATUS VII. In caput V Evangelii S. Matthaei. I. Dehinc sequitur: Audistis quia dictum est antiquis: Non occides: Qui autem occiderit, reus erit judicio. Ego autem dico vobis: Si quis irascitur fratri suo, reus erit judicio (Matth. V, 21, 22). Hoc est quod dixit Dominus, non veni solvere Legem, sed adimplere. Hoc est, quod minus erat, addere: praecepta scilicet Legis in melius reformare. Unde et sanctus Apostolus ait: Legem ergo destruimus per fidem? Absit: sed Legem constituimus (Rom. III, 31). Rudi et duro populo Legis tradita sunt mandata justitiae; perfecto autem et fideli populo evangelica traduntur praecepta consummatae fidei et coelestis justitiae. Lex praecepit non occidendum, Evangelium vero nec irascendum: ut omnem radicem peccati auferret de cordibus nostris; quia per iracundiam potest etiam usque ad homicidium perveniri. 47 Unde non immerito beatus Job in libro suo ita testatus est dicens: Stultum interficit iracundia, seductum autem occidit aemulatio (Job. V, 2). David quoque ita ait: Irascimini, et nolite peccare; dicite in cordibus vestris, et in cubilibus vestris compungimini (Psal. IV, 5). Quod testimonium sanctus Apostolus interpretatus est dicens: Sol non occidat super iracundiam vestram, neque detis locum diabolo (Ephes. IV, 26, 27). Cum ergo irasci non liceat, multo minus homicidii crimen admittere. Et cum iracundia teneatur in futuro judicio; quam putamus poenam habiturum ipsius sceleris factorem? II. Qui autem dixerit, inquit, fratri suo, raca, reus erit concilio. Qui autem dixerit, fatue, reus erit gehennae ignis (Matth. V, 22). Ita docet nos Dominus per omnia esse perfectos, ut ne levibus quidem vel vanis sermonibus futuro judicio rei teneamur. Vetat namque dici fratri, raca, id est vacue et inanis: non enim debet dici vacuus et inanis, qui fide et Spiritu sancto plenus est. Neque enim debet fatuus appellari, qui credendo in Christo, divinae sapientiae gratiam consecutus est. Unde et cum per Salomonem Spiritus sanctus de viro evangelico loqueretur, ita testatus est, dicens: Beatus qui non est lapsus verbo oris sui, et non est stimulatus tristitia delicti (Eccli. XIV, 1). Et idcirco alio loco idem Salomon ait: Fac ori tuo seras, et linguae tuae et verbis tuis fac stateram (Eccli. XXVIII, 18). Et iterum: Circumcide a te pravum os, et iniqua 48 labia longe expelle a te (Prov. IV, 24). Et iterum: Indisciplinatae loquelae non assuescat os tuum; est enim in illa tristitia delicti (Eccli. XXIII, 17). Unde et David ait: Pone, Domine, custodiam ori meo, et ostium circumstantiae labiis meis (Psal. CXL, 3). Et iterum in alio psalmo dixit: Dixi, custodiam vias meas, ut non delinquam in lingua mea (Psal. XXXVIII, 1). Quia, ut Salomon ait: Labia imprudentum stulta narrabunt; et statera appenditur verbum prudentis (Eccli. XXI, 28). Et ideo Dominus in Evangelio (Matth. XII, 36), etiam pro otioso sermone rationem nos reddituros esse testatus est. Hinc et Apostolus ita hortatur, dicens: Omnis sermo malus ex ore vestro non exeat, nisi qui bonus est ad aedificationem fidei (Ephes. IV, 29). Et iterum: Sermo vester sit semper in gratia sale conditus, ut sciatis quomodo oporteat vos unicuique respondere (Coloss. IV, 6). Ob quam rem in omnibus cautos nos esse convenit, ne per familiaritatem inutilium verborum, damnum saluti acquiramus. III. Dehinc ait: Si offers munus tuum ante altare, et ibi rememoratus fueris quia habet aliquid frater tuus adversum te; relinque illic munus tuum, et vade prius reconciliari fratri tuo, et tunc offer munus tuum (Matth. V, 23, 24). Quanti habeat Dominus fraternam dilectionem, ex hoc ipso cognoscimus; cum oblatum Deo munus ostendit accepte non offerri, nisi prius oblator muneris fratri suo, iracundia seposita, reconcilietur. Invenimus denique offerentis Cain munera idcirco a Deo repudiata (Gen. IV, 5), quia charitatis 49 jura non servans, adversus fratrem iram animo retinebat. Unde non immerito Dominus in Evangelio multis locis, charitatis fraternae dilectionem praecipue custodiendam esse insinuat, dicendo: Mandatum novum do vobis, ut dilectionem habeatis ad alterutrum (Joan. XIII, 34). Et iterum: In hoc cognoscent omnes quia discipuli mei estis, si charitatem ad alterutrum habueritis (Ibid., 35). Non immerito etiam per Zachariam prophetam ita Dominus loquitur: Judicium justum et pacificum judicate, et nolite retinere malitiam fratris vestri in cordibus vestris (Zach. VIII, 16). Per David quoque similiter testatur: Desine ab ira, et derelinque indignationem (Psal. XXXVI, 8). Pari modo etiam per Salomonem Spiritus sanctus loquitur, dicens: Homo homini reservas iram, et a Deo quaeris medelam? Ipse in hominem similem tibi non habes misericordiam, et Deum exoras pro peccatis? Et ipse cum sis caro retines iram, et propitiationem petis a Deo? Et quis orabit pro delictis tuis (Eccli. XXVIII, 3-5). Et superaddidit dicens: Memento novissima, et desine inimicari (Ibid., 6). Unde et sanctus David evangelici praecepti per Spiritum sanctum non ignarus, de se ita testatus est, dicens: Si iniquitatem, inquit, conspexi in corde meo, non exaudiet Dominus (Psal. LXV, 18). Quid enim tam gratum Deo, tam necessarium nostrae saluti, quam quod Dominus praecipit, iram non retinere, pacifico animo ac simplici conscientia Deo munus offerre, sicut obtulit primus Abel? Et ideo munera ipsius suscepta sunt a Deo, Cain reprobata: quia Abel pura ac simplici 50 mente munera Domino offerebat; Cain vero iram adversus fratrem tenebat in corde. Quapropter si volumus munera nostra Deo placere, excludere iracundiam de corde debemus, interficere malitiam contra fratrem susceptam, tenere vero pacem fraternam, servare charitatem, diligere unanimitatem, custodire concordiam, ut placare Dominum mereamur, qui est benedictus in saecula. TRACTATUS VIII. In caput V Evangelii S. Matthaei. I. Post hinc sequitur: Esto, inquit, consentiens adversario tuo, dum es cum illo in via, ne forte adversarius tradat te judici, et judex tradat te ministro, et in carcerem mittaris: Amen dico tibi, non exies inde, donec reddas novissimum quadrantem (Matth. V, 25, 26). De hoc Domini dicto quidam ita existimant intelligendum, asserentes hujusmodi adversarium qui culpa sua vel aliena inimicus exstiterit, cito ad pacem et amicitias esse revocandum, dum cum illo sumus in via; id est in cursu vitae praesentis: ne cum de saeculo fuerit recessum, unusquisque, ut charitatis immemor et inimicitiarum reus, incipiat Deo judici offerri, et tradi a judice ministro; id est praeposito tormentorum; ut missus in carcerem gehennae debitas peccati poenas exsolvat. Sed assertio ista non plenam videtur habere rationem. Quid enim? si aliquis 51 e fratribus ob causam fidei adversarius exsistat, numquid perfidiae ipsius consensus commodandus est, ne cum tali religiosa discordia maneat? Habemus adversarios et gentiles qui fidei nostrae adversantur, qui nos interdum tempore persecutionis ad nefanda sacrificia cogunt: numquid et propter hujusmodi adversarios hoc agendum est, quemadmodum voluntati ipsorum consensum sacrilegum commodemus, ne inimici permaneant? quorum sacrilegae persuasioni non modo consentiendum non est, verum etiam invicta fide resistendum. II. Quidam etiam aperte adversarium hic diabolum intelligendum existimant; quod qua ratione adstruant, non animadverto. In quo enim debet consensus diabolo commodari; cujus hoc opus est, ut totum contra fidem, contra salutem, contra divinam religionem suadeat, hortetur, extorqueat? Nisi forsitan hoc sensu intelligi debeat, ut si forte persecutor aliquis inimicus exsistens, vel diabolus (quia auctor persecutionis est) voluerit causa nominis Christi Christiano mortem inferre, libenter consensum accommodet, ut morti pro Christo tradatur, ne idem diabolus, qui accusator noster est, reos nos apud Deum constituat de fidei praevaricatione, et poenae obnoxios faciat: quia diabolus, quamvis omnis criminis auctor sit, ipse tamen et accusator est. Hoc enim dictum de eo in Apocalysi legimus: Et praecipitatus est, inquit, Draco accusator fratrum nostrorum, 52 qui accusabat eos in conspectu Dei die ac nocte (Apoc. XII, 10). Ipse suasor, ipse accusator suadet, ut decipiat; accusat, ut damnet. III. Alii vero, quorum assertio planior mihi videtur, adversarium hic Spiritum sanctum existimant intelligendum, qui adversatur vitiis et desideriis carnis, secundum quod Apostolus manifestat, dicendo: Caro, inquit, concupiscit adversus spiritum, et spiritus adversus carnem: haec enim sibi invicem adversantur, ut non quaecumque vultis, illa faciatis (Gal. V, 17). Spiritus enim coelestia desiderat, caro terrena concupiscit: Spiritus donis spiritalibus gaudet, caro vitiis corporalibus oblectatur. Unde et Apostolus ait: Nolite contristare Spiritum sanctum Dei, in quo signati estis in die redemptionis (Ephes. IV, 30). Huic, credo, adversario peccati et erroris humani, suadenti quae justa et sancta sunt, in omnibus obedire nos Dominus praecepit, dum cum illo sumus in via, id est in comitatu vitae praesentis, ut aeternam pacem, et perpetuam societatem cum eo habere possimus. Verum si quis voluntati Spiritus sancti dicto non audiens et contrarius exstiterit, non dubium est, hujusmodi hominem, post excessum vitae, Dei Filio, qui judex vivorum ac mortuorum est, offerendum, a quo tradetur ministro, id est, Angelo tormentorum mittendus in carcere gehennae; unde non dimittetur, nisi etiam 53 novissimum quadrantem reddat, id est, omnem poenam debiti etiam usque ad novissimum peccatum exsolvat. De hoc igitur adversario Dominus in praesenti loco loqui intelligitur, qui adversans peccatis nostris salutem nostram desiderat, qui nos idcirco cupit sibi esse consentaneos, ut et poenas inferni evadere, et regna coelestia consequi mereamur. De quo et Salomon in libro suo testari videtur, cum dicit: Est unus, et non est secundus, et quidem nec filius, nec frater est ei, et non est finis omni labori suo (Eccle. IV, 8). Et: Optimi sunt duo quam unus, quibus est merces bona labor ipsorum; quia si ceciderit unus, alter erigit socium suum. Vae illi uni cum ceciderit, quia non habet qui erigat illum (Ibid., 9, 10): ostendens quia caro quae concordiam et societatem sancti Spiritus habere meruerit, cum in mortem ceciderit, ab eodem Spiritu erigatur in vitam et gloriam sempiternam. Et ideo, vae uni illi dixit; quia cum ceciderit, non habet qui erigat cum: id est, quia caro quae consortium Spiritus per infidelitatem suam non meruerit habere, non in vitam aeternam erigitur, sed in poenam perpetuam suscitatur ab eo qui judex vivorum et mortuorum est: cui est laus et gloria, in saecula saeculorum. Amen. 54 TRACTATUS IX. In caput V Evangelii S. Matthaei. I. Deinde ait: Audistis, quia dictum est antiquis: Non moechaberis. Ego autem dico vobis: Si quis viderit mulierem ad concupiscendum eam, jam moechatus est in corde suo (Matth. V, 27, 28). Non immerito sanctus David ait, dicendo: Tu mandasti mandata tua custodiri nimis (Ps. CXVIII, 4). Adeo nimis, quia non solum adulterium, sed etiam concupiscentia rea teneatur ad crimen. Lex adulterium damnat, Evangelium vero etiam concupiscentiam punit, quae radix est adulterii. Unde per Salomonem, multis locis id ipsum Spiritus sanctus contestatur, dicendo: Post concupiscentias tuas non eas, et a voluptate tua vetare; quia si dederis animae tuae concupiscentiam, tradet te in gaudium inimicis tuis et invidis tuis (Eccl. XVIII, 30, 31). Et iterum: Ne des fornicariis animam tuam in ullo, ne perdas te et haereditatem tuam. Noli circumspicere in vicis civitatis, nec oberraveris in plateis illius. Averte faciem tuam a muliere compta, et ne circumspexeris speciem alienam (Eccli. IX, 6, 8). Et postea addidit: Speciem alienae mulieris multi admirantes reprobati sunt: colloquium enim illius quasi ignis ardescit (Ibid., 11). Bene dixit, quasi ignis ardescit: quia in hujusmodi mulieris colloquio desiderium libidinis quasi ignis accenditur. Unde vitare debes talem mulierem, ne te flamma cupiditatis 55 exurat. Ideo et Salomon ait: Non te vincat formae desiderium, neque capiaris oculis tuis, neque rapiaris palpebris tuis (Prov. VI, 25 sec. LXX). Et iterum ait: Aufer a me ventris concubitus concupiscentiam, et concubitus concupiscentiae non apprehendat me, et animae irreverenti et infrenatae ne tradideris me (Eccli. XXIII, 6). Audiamus et beatum Job, qui se in omnibus virum evangelicum praebuit, et mandatum Domini, antequam audiret, implevit, id ipsum de se contestari, cum dicit: Si deflexit pes meus de via, et secutum est cor meum oculum meum, si manibus meis tetigi munera, alii fructus meos edant: si secutum est cor meum uxorem alienam, aut si assiduus fui ad illam, placeat et uxor mea alteri. Ira enim furoris est et immundi spiritus, commaculare mulierem viri: ignis est ardens (Job. XXXI, 7, 12). Unde, quia grave peccatum est adulterium, ad exstirpandam radicem peccati ipsius, ne conscientia nostra maculetur, etiam concupiscentiam interdixit, quae est adulterii origo, secundum quod beatus Jacobus in Epistola sua refert: Concupiscentia, inquit, parit peccatum, peccati autem concupiscentia acquirit mortem (Jac. I, 15). Idcirco et per David Spiritus sanctus de hoc ipso ita loquitur: Beatus, inquit, qui tenebit, et allidet parvulos suos ad petram (Ps. CXXXVI, 9). Hunc beatum et vere evangelicum virum ostendens, qui desideria et concupiscentias carnis per infirmitatem 56 humanam nascentes, statim antequam crescant, in ipso nativitatis exordio, per fidem Christi qui petra dictus est, enecaverit (I Cor. X, 4). II. Deinde ait: Si oculus tuus scandalizat te, erue eum, et projice abs te: expedit enim tibi ut pereat unum membrorum tuorum, quam totum corpus eat in gehennam. Et si manus tua, inquit, scandalizat te, abscinde eam, et projice abs te: expedit enim tibi ut pereat unum membrorum tuorum, quam totum corpus tuum eat in gehennam (Matth. XXIX, 29, 30). Non oculum mihi vel manum corporis humani significat, sed oculum vel manum cordis: id est, sensum malae concupiscentiae et carnalis desiderii abscindi de cordibus praecipit, unde omnia mala procedere ipse Dominus in Evangelio manifestat, dicendo: De corde enim exeunt cogitationes malae, homicidium, adulterium, blasphemiae, falsa testimonia, et caetera quae coinquinant hominem (Matth. XV, 19, 20). Verum, corpus detruncare nihil proficit ad malae mentis emendationem, in qua totus gurges est vitiorum. Denique videmus multos orbatos oculis vel corpore debilitatos, a vitiis tamen non cessare. Unde haec magis membra vitiorum, malae mentis, et pravae cogitationis exscindere nos Dominus praecipit, propter Regnum coelorum: ne dominantibus vitiis, et corpus et anima, id est, totus homo reus efficiatur ignis aeterni. Quidam autem hoc de filiis vel proximis intelligendum esse existimant, qui nobis velut oculi capitis chari sunt ac dilecti; 57 ut si forte aliqui de hujusmodi fidei ac spei nostrae contrarii existentes scandalum generaverint, abjiciantur a nobis, et ut inimici salutis habeantur: ne cum ejusmodi hominibus perfidis et blasphemis unusquisque nostrum sociatus, pari poena damnetur. III. Sed quia corporis mentio facta est, rectius id magis de corpore Ecclesiae potest intelligi: in quo oculus, velut pretiosum membrum, episcopus significatus agnoscitur, qui lumine mandati divini totum corpus illuminat. De hoc ergo dictum recte intelligitur: Si oculus tuus scandalizat te, erue eum, et projice abs te: expedit enim tibi ut pereat unum membrorum tuorum, quam totum corpus tuum eat in gehennam: ut si forte hujusmodi oculus, id est episcopus, per pravam fidem et turpem conversationem Ecclesiae scandalum fuerit, eruendum eum esse, id est abjiciendum a corpore Ecclesiae praecipit, ne peccato ipsius reus populus teneatur. Scriptum est enim quia modicum fermentum totam massam corrumpit (I Cor. V, 6). Et iterum: Auferte malum de vobis ipsis (Ibid., 13). In manu vero presbyter significatus intelligitur: qui si et ipse pravam fidem tenens aut non recte vivens, scandalum populo fecerit, abscindi eum Dominus jubet; id est abjici, ne peccato ipsius Ecclesia maculetur, cum Ecclesia juxta Apostolum sancta et immaculata esse debeat (Ephes. V, 27), per Christum Dominum nostrum qui est benedictus in saecula. Amen. 58 TRACTATUS X. In caput V Evangelii S. Matthaei. I. Dehinc sequitur: Audistis, quia dictum est antiquis: Qui dimiserit uxorem suam, det illi libellum repudii. Ego autem dico vobis: Quicumque dimiserit uxorem suam, excepta causa fornicationis, facit eam moechari (Matth. V, 31, 32). In omnibus Dominus ac Salvator noster legis antiquae jura reformat in melius. Jamdudum quidem populo Judaico illicite viventi ac suis voluptatibus servienti, per Moysen repudii dandi quacumque de causa indulta videbatur licentia; non quod ita legis ratio postularet, sed quia populi carnalis effrenata voluptas secundum rigorem disciplinae justitiam legis tenere non posset. Idcirco haec permissa facultas est, secundum quod alio in loco ipse Dominus responso suo, adhuc eis requirentibus, manifestat. Nam cum dicerent, cur Moyses permisisset dari libellum repudii, respondit Dominus dicens: Ad duritiam cordis vestri scripsit hoc Moyses, dari libellum repudii; ab initio autem non fuit sic (Matth. XIX, 8). Unde nunc non immerito Dominus ac Salvator noster, sublata illa licentia, antiquae constitutionis suae praecepta restaurat. Jubet namque matrimonii castum conjugium indissolubili lege servari, ostendens conjugii legem a se esse primitus institutam. Ipse enim ait: Quod ergo Deus conjunxit in unum, homo non 59 separet. Quo dicto et passivam Judaeorum licentiam, et stultam ac miserabilem Manichaeorum praesumptionem, qui negant a Deo esse conjugia, hujus sententiae pronuntiatione damnavit, dicens, excepta causa fornicationis uxorem non licere dimitti: aperte demonstrans, eum contra Dei agere voluntatem, qui matrimonium a Deo junctum illicita divortii separatione temerare praesumpserit. Unde non ignorent, quam grave apud Deum damnationis crimen incurrant, qui per effrenatam libidinis voluptatem (absque fornicationis causa) dimissis uxoribus, in alia volunt transire conjugia. Quod idcirco se credunt impune committere, quia humanis et saeculi legibus id videtur permissum, nescientes, in hoc se gravius ac magis delinquere, quia humanas leges divinis praeferant; ut quod illicitum Deus esse constituit, ideo licitum credant quia ab homine sit libere permissum. Sed sicuti uxorem caste ac pure viventem dimittere fas non est; ita quoque adulteram dimittere permissum est, quia ipsa mariti consortio fecit se indignam, quae in corpus suum peccando, Dei templum ausa est violare. II. Dehinc ait: Audistis, quia dictum est antiquis: Non pejerabis: reddes autem Domino juramenta tua. Ego autem dico vobis, non jurare omnino: neque per coelum, quia thronus Dei est: 60 neque per terram, quia scabellum est pedum ejus: neque per Hierosolymam, quia civitas est Regis magni: neque per caput tuum jurabis, quia non potes unum capillum album facere aut nigrum. Sit autem sermo vester: est, est; non, non: quod autem abundantius est, a malo est (Matth. V, 33-37). Per gratiam doctrinae evangelicae lex per Moysen data profectum accepit. In lege praeceptum est, non esse pejerandum: in Evangelio vero nec jurandum. Quod ipsum olim per Salomonem praecipere Spiritus sanctus praemeditabatur, dicendo: Jurationi non assuescat os tuum (Eccli. XXXIII, 9). Et iterum: Sicut autem servus flagellatus assidue, a livore non minuitur; sic omnis jurans et negotians, a peccato non purgabitur (Ibid., 11). Unde jurare nos prorsus non convenit. Quid enim unicuique nostrum jurare necesse est, cum nobis mentiri omnino non liceat; quorum verba ita vera semper, ita debent esse fidelissima, ut pro juramento habeantur? Et idcirco Dominus non solum pejerare, sed etiam jurare nos prohibet; ne tunc tantum videamur verum dicere, cum juramus; ne quos veraces in omni sermone esse constituit, putaremus sine juramento licitum esse mentiri. Juramenti enim haec causa est, quia omnis qui jurat, ad hoc jurat, ut quod verum est eloquatur. Et ideo Dominus inter juramentum et loquelam nostram nullam vult 61 esse distantiam: quia sicut in juramento nullam convenit esse perfidiam, ita quoque in verbis nostris nullum debet esse mendacium, quia utrumque, et perjurium et mendacium, divini judicii poena damnatur, dicente Scriptura: Os quod mentitur, occidit animam (Sap. I, 11). Quisquis ergo verum loquitur, jurat; quia scriptum est: Testis fidelis non mentitur (Prov. XIV, 3). Unde non immerito Deum nostrum jurare saepe Scriptura divina commemorat, quia a Deo, qui verax est et mentiri nescit, quidquid dicitur, pro juramento habetur, quia verum est omne quod loquitur. Invenimus quidem aliquoties Deum jurantem, sed propter Judaicae infidelitatis perfidiam, qui putant omne verum non nisi in fide juramenti consistere. Idcirco ergo etiam Deus jurare voluit, ut qui loquenti Deo non credebant, crederent vel juranti. III. Ait ergo Dominus: Audistis, quia dictum est antiquis: Non pejerabis. Ego autem dico vobis, non jurare omnino: neque per coelum, quia thronus Dei est: neque per terram, quia scabellum est pedum ejus: neque per Hierosolymam, quia civitas est magni Regis. in his Domini dictis, quibus per hujusmodi elementa jurare nos prohibet, duplex intelligentia est. Primum enim voluit a nobis et usum jurationis, et consuetudinem humani erroris auferre; ne unusquisque nostrum per haec elementa jurando, creaturam in honore divinae venerationis haberet; aut idcirco impunitatem perjurii 62 habere se crederet, si per mundi elementa juraret, cum scriptum sit: Nec juravit proximo suo in dolum (Psal. XXIII, 4). In quo etiam errorem tam Judaicae infidelitatis, quam etiam generis humani condemnat, qui relicto creatore, creaturam sub divina veneratione habuerunt, secundum quod Apostolus retulit: Et coluerunt, et servierunt creaturae, potius quam creatori (Rom. I, 25). Deinde etiam hoc modo potest intelligi; quia cum juratur per coelum et terram, juratur per eum qui coelum et terram constituit, secundum quod ipse Dominus alio loco manifestavit, dicendo: Qui jurat in altari, jurat in eo et in omnibus quae super illud sunt: et qui jurat in throno Dei, jurat in eo, et in omnibus quae super illud sunt: et qui jurat in throno Dei, jurat in eo, et in eo qui habitat in ipso (Matth. XXIII, 20). Neque, inquit, per Hierosolymam, quia civitas est magni Regis: id est typus corporis Christi, quod est spiritalis illa et coelestis Ecclesia. Neque, inquit, per caput tuum jurabis, quia secundum Apostolum: Caput viri Christus est (I Cor. XI, 3). Unde qui per haec jurat, per eum qui omnium horum auctor est, jurat. Sit ergo, inquit, sermo vester: est, est; non, non: quod autem abundantius est, a malo est: docens, quod omnis sermo a nobis prolatus nihil aliud quam quod verum est debeat continere; cum omne mendacium (id est, quod amplius est), ad auctorem diabolum revocetur, qui semper ab initio mendax est, 63 sicut et pater ejus (Joan. VIII, 44). Unde semper, quod verum est, loqui et meditari debemus, ut discipulos nos esse ejus qui veritas est ostendamus, qui est benedictus in saecula. TRACTATUS XI. In caput V Evangelii S. Matthaei. I Dehinc sequitur: Audistis, quia dictum est antiquis: Oculum pro oculo, dentem pro dente. Ego autem dico vobis: Non resistere malo: sed si quis te percusserit in maxillam dexteram, praebe illi et sinistram: et ei qui vult tecum judicio contendere et tunicam tuam tollere, dimitte ei et pallium (Matth. V, 38, 40). Ad omne nos exemplum patientiae et humilitatis Dominus per evangelica praecepta conformat. Jam dudum jussum fuerat in lege, si quis iracundiae furore commotus, vel oculum vel dentem alterius eruisset; ipse quoque simili poenae atque eidem damno subjaceret. In quo praecepto, et justitia legis ostensa est, et insolentis populi sub hoc terrore temeritas refrenata est: ut quia metum futuri judicii non habebant, saltem vel praesentis vindictae poena eos a scelere prohiberet. Hi vero qui secundum fidem evangelicam vivunt, retributionem vindictae istius non requirunt, quibus omnis spes retributionis et vindictae in futuro servatur. Et idcirco Dominus in Evangelio non solum vicem nos injuriae reddere non jubet, sed percussos in dexteram maxillam, 64 etiam aliam praecipit praebere, si hoc ira percutientis exegerit. Hoc enim ait: Qui te percutit in dexteram maxillam, praebe ei et sinistram. Hoc est enim vere fide vivere, non praesentem ultionem, sed futuram vindictam expetere ab eo qui ait: Mihi vindictam, ego retribuam, dicit Dominus (Deut. XXXII, 35; Rom. XII, 19). Hunc talem evangelicum virum, qui percussus in maxillam libenter alteram praebet, Hieremias evidenter ostendit cum dicit: Bonum est viro cum portaverit jugum grave in juventute sua. Sedebit singulariter et tacebit, quia portavit jugum grave. Dabit percutiendam maxillam suam, et satiabitur in opprobrio (Thren. III, 27-29). In quo manifeste eum utique ostendit beatum virum, qui sub hoc jugo evangelicae legis vivens, ab omni persequentis injuria se non avertit. Hujusmodi enim meditatio tolerantiae, ducit ad passionem martyrii. Facile enim etiam persecutionis tempore poenas corporis poterit sustinere, si in pace ante exercitatus, hujusmodi injurias aequanimiter ac libenter suscipiat. Nec sane convenit Christiano vicem injuriae reddere, ne similis ei, cui vicem restituit, judicetur. Si enim malum est injuriam facere, non est alienus a culpa qui vicem malam rependit, ac per hoc non potest bonus haberi qui malum imitatur.
II. Non solum autem maxillam praebendam percutienti Dominus praecipit, sed et damna subiri. 65 Hoc enim addidit: Et qui vult tecum judicio contendere et tunicam tuam tollere, remitte ei et pallium. Post corporalis enim injuriae tolerantiam, vult nos Dominus etiam rerum saecularium habere contemptum: et usque adeo ab omni lite vel contentione judicii esse summotos, ut si forte calumniator vel tentator existens, ad probandam fidem nostram litem moveat volens auferre quae nostra sunt, non solum haec quae injuste expetit, sed etiam illa quae non postulat, sponte nos Dominus jubet offerre. Quia si unusquisque propter calumniam litigantis haec quae sunt parva contempserit, per ejusmodi exercitationem eruditus, facile poterit etiam in persecutione universa quae sunt hujusmodi contemnere. Perfecta enim fides ista et perfecta victoria est contra injuriam facientem, si etiam ea quae non postulat offerantur. III. Deinde ait: Quicumque te angariaverit mille passus, vade cum illo adhuc alia duo (Matth. V, 41). Ad omne devotionis opus impigros nos esse praecipit Dominus, ac paratos. Bonum enim nostrum vult non tam necessitatis esse, quam propriae voluntatis; ut dum amplius ex nobis facimus quam ab aliis postulamur, majoris mercedis gloriam consequamur. Integrae enim charitatis ac perfectae devotionis officium est, plus 66 sponte praestare quam petieris. Hunc sensum quidam etiam spiritaliter intelligendum crediderunt, ut qui angariatus fuerit mille passus, vadat cum eo adhuc alia duo: id est, ut quicumque infidelis, vel nec dum cognitionem veritatis consecutus, de uno Deo Patre rerum omnium conditore, velut per iter legis ingressus, fecerit mentionem, vadas cum illo adhuc alia duo; id est, ut post Patris professionem, per viam veritatis hunc eumdem usque ad cognitionem Filii et Spiritus sancti perducas, ostendens illi, non solum Patrem, sed et Filium et Spiritum sanctum esse credendum. IV. Denique sequitur: Et, qui petit a te, da ei (Ibid., 42). Id est, ut post cognitionem Trinitatis, donum gratiae coelestis prompto animo tribuamus. Vel certe misericordiam postulantibus, tribuamus secundum quod possumus; ut ipsi quod a Deo petimus, praecedente merito, facilius impetrare possimus ab eo qui ait: Petite, et dabitur vobis (Matth. VII, 7). Verum si eos qui nos petunt despiciamus, qua fiducia Deum nobis, quod petimus, praestare credimus? dicente Scriptura: Vide, ne avertas faciem tuam ab ullo paupere; ita fiet, ut nec a te avertatur facies Dei (Tob. IV, 7). Et omni, inquit, volenti mutuari a te, ne avertaris (Matth. V, 42). Jubemur per omnia religionem pietatis ac fidei custodire, ut necessitatem tribulationis alterius quasi propriam computemus, nec pluris facultatem quam fratrem faciamus. Et ideo vel petentibus fratribus, vel mutuo in necessitate 67 postulantibus, religioso animo et pio affectu communicare debemus, exspectantes mercedem retributionis aeternae, secundum quod David ait: Jucundus vir qui miseretur et commodat, disponet sermones suos in judicio (Psal. CXI, 5). Et iterum: Dispersit, dedit pauperibus: justitia ejus manet in saeculum saeculi (Ibid., 9). Unde et sanctus Job, cujus exemplum sequi nos convenit, haec ipsa evangelica praecepta implevisse se ita commemorat, dicendo: Quod si missum feci inopem, exire januam meam nudo sinu: quod si cautionem cujusquam habui, et non disrupi: et si credidi, nihil accepi a debitore meo; aut si mei causa umquam terra gemuit, aut sulci ejus ploraverunt simul: aut si fructus ejus manducavi solus sine pretio: aut si animam Domini terrae decipiens contristavi (Job. XXXI, 34-40, sec. LXX). Quae omnia Job idcirco fideliter implevit, quia mercedem ab eo exspectabat, qui retributor est aeternorum bonorum: cui laus et gloria in saecula. Amen. TRACTATUS XII. In caput V et VI Evangelii S. Matthaei. I. Dehinc sequitur: Audistis, quia dictum est antiquis: Diliges proximum tuum, et odies inimicum tuum. Ego autem dico vobis: Diligite inimicos vestros, benefacite iis qui vos oderunt, et orate pro calumniantibus et persequentibus vos: ut sitis filii Patris vestri, qui solem suum oriri jubet supra bonos et malos, 68 et pluit super justos et injustos (Matth. V, 43-45). Per omnia vult nos Dominus in praeceptis suis esse perfectos. Jam dudum quidem in Lege praeceptum est: Diliges amicos, et odies inimicos (Levit. XIX, 18): sed populo terreno et carnali secundum tempus data sunt ista praecepta, sicuti et illud: Oculum pro oculo, dentem pro dente (Exod. XXI, 23; Levit. XXIV, 20; Deut. XIX, 20). Nunc autem evangelico populo traduntur praecepta coelestis ac perfectae justitiae, ut inimicos diligamus, odientes amemus, pro calumniantibus ac persequentibus nos oremus, ut vere filii Dei esse mereamur, qui pro misericordia sua indiscrete super bonos ac malos, justos ac injustos, vitae praesentis beneficia coelestia ac dona largitur. Ad hujusmodi praecepta evangelica custodienda etiam per Isaiam hortatur nos Spiritus sanctus: Audite verbum Domini, qui timetis nomen ejus: dicite, Fratres nostri estis, his qui vos oderunt et abominantur; nomen Domini magnificetur, et appareat illis in jucunditate eorum, et illi confundantur (Isai. LXVI, 5). Unde non immerito David in Psalmo ita testatur, dicens: Domine Deus meus, si feci haec: si reddidi retribuentibus mihi mala, decidam merito ab inimicis meis inanis (Psal. VII, 4). Beatus quoque Job id ipsum ita commemorat, dicens: Quod si gavisus sum in delicto inimici mei: si dixi in corde meo, bene factum est: audiat auris mea maledictionem (Job. XXXI, 29, 30, sec. LXX). Haec autem evangelicae gratiae praecepta, quae nunc ad salutem hominum data sunt, invenimus per mandata Legis in animalibus formata, cum dicitur: Si, inquit, videris 69 boves inimici tui sub onere ruisse, non transies, sed elevabis cum eo (Exod. XXIII, 5; Deut. XXII, 4): ut jam nunc in lege Moysis unusquisque in animalibus disceret, quod quandoque secundum Evangelium facturus esset in homine. II. Et merito sequitur: Si diligitis eos qui vos diligunt, quam mercedem habebitis? Nonne et publicam hoc faciunt? Et si salutaveritis fratres vestros tantum: quid amplius facitis? nonne et ethnici hoc faciunt? Estote ergo vos perfecti, sicut et Pater vester, qui in coelis est, perfectus est (Matth. V, 46, 48). Ostendit Dominus meritum nos perfectae dilectionis habere non posse, si eos tantum diligamus a quibus vicem nobis rependi dilectionis mutuae noverimus, cum hujusmodi dilectionem etiam gentibus ac peccatoribus sciamus esse communem. Unde vult nos Dominus communem legem dilectionis humanae lege dilectionis evangelicae superare; ut non solum circa eos qui nos diligunt, sed etiam circa inimicos et odientes amoris nostri ostendamus affectum, ut verae pietatis ac bonitatis paternae in hoc imitemur exemplum. III. Et addidit: Attendite ne justitiam vestram coram hominibus faciatis, ut videamini ab eis: alioquin mercedem non habebitis a Patre vestro, qui in coelis est (Matth. VI, 1). Ab omni jactantia inanis gloriae atque humanae cupiditatis vult nos esse Dominus alienos, ut opus justitiae nostrae non hoc studio faciamus quo hominibus placere velimus, 70 sed soli Deo a quo exspectamus meriti nostri mercedem. Amittit enim meritum justitiae apud Deum, qui idcirco juste vult vivere ut gloriam humanae laudis acquirat. Unde Apostolus ait: Si adhuc hominibus placerem, Christi servus non essem (Coloss. I, 10). IV. Dehinc ait: Cum autem facis eleemosynam, noli tuba canere ante te sicut hypocritae faciunt, qui amant stare in synagogis et in plateis ut honorificentur ab hominibus: Amen dico vobis, receperunt mercedem suam. Te autem faciente eleemosynam, nesciat sinistra tua quid faciat dextera tua; ut sit eleemosyna tua in absconso; et Pater tuus, qui videt in absconso, reddet tibi (Matth. VI, 2-4). In omnibus nos Dominus ad perfectae fidei gloriam doctrina coelesti conformat. Superius docuit, opus justitiae, non propter homines, sed propter Deum esse faciendum. Nunc quoque jubemur, eleemosynam facientes, tuba canere non debere: id est, non promulgare quod facimus; quia non est devotae mentis, idcirco in Dei rebus aliquid operari, ut gloriam humanae laudis exspectet. Plerique enim ideo aliquid in usus pauperum largiuntur, ut inanem laudem hominum et famam saeculi de facultate mercentur: quos operis sui mercedem in hoc saeculo recepisse Dominus manifestat; quia dum hanc gloriam saeculi quaerunt, mercedem futurae promissionis amittunt. 71 V. Et ideo addidit Dominus: Ut sit eleemosyna tua in absconso; et Pater tuus qui videt in absconso, reddet tibi: volens opus misericordiae non esse publicum, sed occultum; id est, ut non propter hominum laudem, sed propter Deum tantum operemur, a quo exspectamus gloriam et futurae benedictionis mercedem. Hujus autem fidelis operis eleemosynam sub religiosae taciturnitatis silentio Salomon, Ecclesiam collaudans, olim protestatus est, dicens: Speciosae sunt genae tuae, praeter taciturnitatem (Cant. VI, 6). Hanc scilicet taciturnitatem, de qua ait Dominus: Nesciat sinistra tua, quid faciat dextera tua (Matth. VI, 3). Sed non hic Dominus de humani corporis manibus loquitur, quibus nec videndi, nec loquendi ullus est sensus: sed in manu dextera vel sinistra, aut opus aut homines significantur. Denique scriptum legimus in libris Regnorum, manu homines significari, cum dicitur: Nonne decem mihi manus sunt in Israel? id est, decem tribus Israel. Unde non dubium est, in dextera manu justos significari; in sinistra vero peccatores intelligi, secundum quod Salomon retulit: Partes dexteriores novit Dominus; perversae autem sunt, quae sunt a sinistris (Prov. IV, 27). Hujus autem dexterae ac sinistrae intelligentiam Dominus in Evangelio apertissime manifestat, cum justos a dextris, peccatores vero a sinistris collocandos esse declarat. Haec ergo dextera justorum, si quid secundum praeceptum Domini operatur, jubetur sinistra nescire: id est, ut quod religiose ac fideliter 72 operamur, in conspectu peccatorum et infidelium hominum non jactemus. Verum si quid non humanae laudis studio, etiam coram religiosis fratribus fideliter faceremus, non potest opus devotionis ac fidei a fratribus jactantia judicari ante Dominum ac Salvatorem nostrum, qui est benedictus in saecula, Amen. TRACTATUS XIII. In caput VI Evangelii S. Matthaei. I. Deinde ait: Et cum oratis, non eritis sicut hypocritae qui amant stare in synagogis, et in angulis platearum stantes orare, ut videantur ab hominibus: Amen dico vobis, receperunt mercedem suam. Tu autem cum oraveris, intra in cubiculum tuum, et clauso ostio ora Patrem tuum, et Pater tuus qui videt in absconso, reddet tibi (Matth. VI, 5, 6). Ad omnem nos justitiae coelestis ac fidei perfectionem Dominus instruit. Vult enim nos sine hypocrisi, et sine aliquo studio laudis humanae, omne opus divinae religionis implere. Prohibemur namque hypocritarum more orationes nostras omnibus jactanter ostendere, ne meritum gratiae amittamus. Dominus enim, non simulatam ac jactantem, sed simplicem ac fidelem orationem requirit. Et ideo clauso ostio, id est, intra cordis ac conscientiae ipsius secretum a Domino jubemur orare, ut ab eo qui secretorum et occultorum est cognitor, recipiamus orationis occultae mercedem. 73 Religiosae enim mentis est, Deum non clamore vel sono vocis, sed devotione animi ac fide cordis orare, secundum quod David in Psalmo testatur, dicens: Dicite in cordibus vestris, et in cubilibus vestris compungimini (Psal. IV, 5). Invenimus denique in libris Regnorum Annam illam sanctissimam (I Reg. I, 13), hujus evangelicae doctrinae praecepta complentem. Nam cum sine aliquo vocis sono, in cordis sui secreto, in conspectu Domini fideliter orans, desiderii sui preces effunderet, statim exaudiri a Domino meruit. Sic et Danieli, cum tribus pueris occulte semper orantibus, interpretationes somnii et revelationum secreta Dominus scire concessit (Dan. I, 17). Cornelius quoque nec dum praeceptis evangelicis eruditus, dum in cubiculo suo secrete ac fideliter orat, meruit vocem sancti angeli loquentis audire (Act. X, 2, 3). Quid de Jona dicemus, qui non modo non cubiculo, sed utero belluae clausus, in tantum orans meruit exaudiri, ut de profundo maris et de ventre tam immanis belluae incolumis ac vivus evaderet (Jon. II)? Exauditus autem a Deo est, non quia voce, sed quia fide clamabat. Et ideo clamore vocis non est opus in oratione ad Deum, quem scimus secreta cordis intueri; sed clamore fidei, ac religiosae mentis devotione. II. Unde non immerito in sequentibus Dominus ait: Orantes autem, nolite multum loqui, sicut ethnici faciunt: putant enim quod in multiloquio suo exaudiantur. Nolite ergo similari eis: 74 scit enim Pater vester quid opus sit vobis, antequam petatis ab eo (Matth. VI, 7, 8). Ethnici enim homines putant multiloquentia verborum facilius se a Domino impetrare posse quod postulant: sed hoc a nobis Dominus non exspectat. Vult potius ut orationem nostram non verbositate sermonis, sed fide cordis, ac justitae meritis commendemus; ei utique, qui melius novit omnia quae nobis necessaria sunt, et universa quae postulaturi sumus, antequam loquamur, agnoscit. Quantum denique distet inter multiloquacem, et humilem ac simplicem orationem, in Pharisaeo illo et Publicano habemus exemplum. Nam Pharisaei jactantis se in multiloquentia verborum reprobatur oratio: Publicanus vero humilis ac submissus pro peccatis suis veniam postulans, justificatior jactante se Pharisaeo descendit (Luc. XVIII, 10). In quo completum invenimus id quod scriptum est: Oratio humilis nubes penetravit (Eccli. XXXV, 21), perveniens ad Deum qui orantis precem audire consuevit, qui est benedictus in saecula. Amen. TRACTATUS XIV. In caput VI Evangelii S. Matthaei. I. Deinde ait: Sic ergo orabitis (Matth. VI, 9). Dominus noster, qui orantes se exaudire consuevit, quibus verbis orare debeamus ostendit. O quam fidelis haec et beata nobis oratio est, cujus ordinem nobis doctor vitae, ac magister coelestis 75 instituit! Quam beati etiam nos esse possumus, si haec orationis dominicae verba non tantum officio oris, sed fidelissimo conversationis actu servemus! Hanc itaque orandi formam Dominus discipulis suis ad spem salutis humanae constituit, dicendo: Pater noster qui in coelis es (Ibid.). Quanta Domini circa nos dilectio! Quanta misericordia ejus et pietas, quae nobis tantae gratiae munus indulsit, ut licenter Dominum ac Deum nostrum, servi Patrem dicere audeamus! Quo vocabulo non jam tantum servos, sed etiam filios nos Dei esse demonstrat. Et cum ad gratiam satis superque sufficeret, ut vel servi dici tantummodo mereremur, in tantum charitas Dei exabundavit, ut non solum servi, sed et filii Dei per adoptionem vocemur. Cujus nominis gratiam, per fidem credentibus Christo donatam, in Evangelio Joannes ostendit, dicendo: Quotquot crediderunt in eum, dedit eis potestatem filios Dei fieri, his qui credunt in nomine ejus: qui non ex sanguinibus, neque ex voluntate carnis, neque ex voluntate viri, sed ex Deo nati sunt (Joan. I, 12, 13). Unde et Apostolus ait: Quoniam autem estis filii Dei, misit Deus Spiritum Filii sui in corda vestra clamantem, Abba, Pater (Gal. IV, 6). Quia igitur tanti muneris gratiam consecuti sumus, ut non solum servi, sed et filii efficeremur; quasi filii Dei agere et conversari debemus: ut id nos esse quod dicimur, spirituali actu probemus, secundum quod Joannes in Epistola sua ait: Qui natus est ex Deo, peccatum non facit, 76 quia nativitas Dei custodit illum, et diabolus non tangit illum (I Joan. V, 18). Qui autem peccatum facit, non est ex Deo, sed a diabolo est, quia diabolus ab initio peccat (I Joan. III, 8). Et idcirco sacramentum coelestis nativitatis nostrae custodientes, ab omni peccato alieni esse debemus, ut vere filii Dei dici vel esse mereamur. Sciunt et sancti Prophetae hujus divinae misericordiae gratiam, in qua nobis Deum Patrem nuncupare permissum est, dicente Isaia: Tu es enim Pater noster: quia Abraham non cognovit nos, et Israel non cognovit nos, sed tu, Domine, Pater noster; ab initio nomen tuum super nos est (Isai. LXIII, 16). Similiter et Malachias in libro suo testatur, dicens: Unus est enim Pater omnium nostrum (Malach. II, 10). Quanta Domini misericordia! Qui jam dudum nobis patrem diabolum voluntate propria adsciveramus, nunc renati per aquam et Spiritum sanctum, Patrem Deum habere jam coepimus. Ipse enim Deus Pater unus est nobis, qui regenerat Spiritu suo, quos facit ad aeternam haereditatem filios. Et ideo quasi filii Dei ambulare debemus, ne aliter agentes quam filios Dei convenit, rei sub usurpatione tanti nominis teneamur. II. Ait ergo: Pater noster qui es in coelis, sanctificetur nomen tuum. Non quod ab aliquo nomen Dei sanctificari possit, cum omnes sanctificet ipse, qui ait per Prophetam: Sancti estote, sicut et ego sanctus sum, dicit Dominus (Levit. XI, 44; XIX, 2). Sed idcirco nomen ipsius sanctificari postulamus, 77 ut in nobis sanctificetur per opera justitiae, per fidei meritum, per gratiam Spiritus sancti. Quam sanctificationem, ut per hujusmodi dona accipere possimus, misericordiae ipsius auxilium necessarium est. Verum non eget aliqua sanctificatione ille, qui fons est sanctitatis aeternae. III. Deinde ait: Adveniat regnum tuum (Matth. VI, 10). Similiter et hic non Deo optamus ut regnet, qui Rex est aeternorum saeculorum; cujus regnum nec initium habet nec finem: sed ut illud regnum, id est coeleste quod nobis promisit, adveniat. Sed magnae fiduciae et sincerae conscientiae est, hoc Domini regnum ut adveniat, confidenter optare. Et idcirco, quia, ut regnum Dei veniat, semper oramus; tales nos in fide Domini et in mandatis ejus exhibere debemus, ut futuro regno digni esse possimus. IV. Dehinc ait: Fiat voluntas tua, sicut in coelo et in terra (Ibid.). Par quoque et hic intelligentiae ratio est. Non enim quisquam est, qui obsistere et contradicere Deo possit, ne, quod velit, faciat; cum voluntate ejus, et in coelo et in terra, cuncta consistant: sed, ut in nobis voluntas ejus fiat, oramus. Voluntas autem Dei est, ut toto corde ei credentes, haec, quae fieri praecipit, impleamus. De qua voluntate Dei Apostolus testatur, dicens: Voluntas Dei est sanctificatio vestra, ut abstineatis vos a carnalibus concupiscentiis (I Thess. IV, 3). De quo et Dominus 78 in Evangelio locutus est, dicens: Haec est voluntas Patris mei qui misit me, ut omnis qui videt Filium et credit in eo, habeat vitam aeternam (Joan. VI, 40). Cum ergo dicimus: Fiat voluntas tua, sicut in coelo et in terra; hoc oramus, id est, ut sicuti Dei voluntas ab angelis fideliter custoditur in coelis; ita quoque a nobis religiosa ac fideli devotione semper servetur in terra. Quae voluntas ut in nobis rite possit impleri, sine intermissione divinae dignationis auxilium postulandum est. Vel certe: Fiat voluntas tua, sicut in coelo et in terra: ut sicut in coelo, id est, in sanctis ac coelestibus hominibus, Dei voluntas impletur; ita quoque in terra, id est, in his qui necdum crediderunt, per credulitatem fidei et veritatis cognitionem, ut Dei fiat voluntas, oramus. V. Dehinc ait: Panem nostrum quotidianum da nobis hodie (Matth. VI, 11). Duplici modo hoc Domini dictum intelligimus. Primum, ut non aliud quam quotidianum victum postulemus: non enim jubemur divitias petere aut affluentiam saecularium rerum, sed panem quotidianum, quod Christianis fide viventibus ad praesentem vitam solummodo necessarium est, dicente Apostolo: Habentes victum et tegumentum, his contenti sumus (I Tim. VI, 8). Id ipsum quoque et Salomon evidenter ostendit: Usus, inquit, hominis, panis, aqua, 79 et vestimentum (Eccli. XXIX, 28). Sed cum dicimus hodie, docemur, de praesenti tantum die, non de omni vitae tempore cogitare, ne mens nostra saeculari sollicitudine occupetur: secundum quod ipse Dominus alio loco aperte demonstrat, dicendo: Nolite cogitare de crastino, crastinus enim dies sollicitus erit sibi ipsi (Matth. VI, 34). Hoc autem spiritaliter nobis praeceptum esse debemus advertere, ut panem quotidianum petamus: id est, panem illum coelestem et spiritalem, quem quotidie ad medelam animae et spem aeternae salutis accipimus, de quo ait Dominus in Evangelio: Panis coelestis, caro mea est, quam ego dabo pro mundi hujus vita (Joan. VI, 52). Et hunc ergo panem quotidie postulare jubemur: id est, ut, praestante Domini misericordia, quotidie panem accipere corporis Domini mereamur. Ait enim sanctus Apostolus: Probet autem se ipsum homo, et sic de pane Domini manducet, et de calice bibat (I Cor. XI, 28). Et iterum: Qui manducat panem Domini indigne, et calicem bibit, reus erit corporis et sanguinis Domini (Ibid., 29). Unde non immerito semper orare debemus, ut hunc panem coelestem quotidie mereamur accipere: ne, aliquo interveniente peccato, a corpore Domini separemur. VI. Et dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus nostris (Matth. VI, 12). Justa plane ac necessaria omnibus haec vox est. Primum, ut peccatores nos esse confiteamur: dehinc, ut sic a Deo nobis oremus dimitti peccata, quemadmodum 80 peccantibus in nos ipsi dimittimus. Quod si minime faciamus, ipsi nos apud Deum reos verbis nostris efficimus, dicente Scriptura: Laqueus fortis est viro, propria labia (Prov. VI, 2, sec. LXX). Unde non immerito et Salomon, dominicae hujus orationis formam per Spiritum sanctum non ignorans, ante praemonuit, dicendo: Non mentieris verbum in tua oratione (Eccli. VII, 15). Quis enim audeat, aut quomodo potest Deo in oratione mentiri? Nisi forte is qui secundum dominicam orationem a Deo peccatorum veniam postulans, ipse in se peccantibus non dimittit, non retinens dictum divinum: Homo homini reservas iram, et a Deo quaeris propitiationem? et ipse in hominem similem tibi non habes misericordiam, et Deum pro peccatis exoras (Eccli. XXVIII, 3, 4)? Hoc autem alio in loco ipse Dominus apertissime manifestat, proferens servi illius debitoris exemplum, cui plurimum debenti rogatus dominus debitum omne concesserat; qui cum post indultum debitum conservo suo debenti sibi nollet ipse dimittere, in carcerem traditus, et damnatus in poena est (Matth. XVIII, 23 et seqq.). VII. Dehinc ait: Et ne nos inducas in tentationem, sed libera nos a malo (Matth. VI, 13). Tentationis hujus duplex ratio, et causa diversa est: quia aliis per peccatum tentatio infertur ad emendationem, aliis ad fidei probationem, aliis infertur ad gloriam, secundum quod beatus Jacobus in Epistola sua testatus est, dicens: Beatus qui sustinuerit tentationem, quoniam beatus 81 factus accipiet coronam vitae, quam promisit Deus iis qui eum diligunt (Jac. I, 12). Non enim sic oramus, ut tentationem, quam scimus esse utilem, penitus recusemus, dicente sancto David: Proba me, Domine, et tenta me, ure renes meos et cor meum (Psal. XXV, 2). Cum etiam sanctum Abraham sciamus per tentationem perfectae fidei gloriam consecutum: beatum quoque Apostolum ad profectum fidei suae traditum tentationibus legerimus. Qui cum repelli a se tentationis auctorem a Domino postularet, responsum est illi: Sufficit gratia mea, nam virtus in infirmitate perficitur (II Cor. XII, 9). Non ergo, ne in toto tentemur, oramus; sed ne, supra quam virtus fidei patitur, tentationi tradamur: quod ipsum in alio libro Evangelii evidenter ostensum est: sic enim scriptum est: Et ne nos inferas in tentationem (Luc. XI, 4), quam sufferre non possumus. Apostolus quoque, ut id ipsum ostenderet, ita testatus est, dicendo: Fidelis autem Deus, qui non patitur tentari super id quod potestis, sed facit cum tentatione etiam transgressum, ut possitis tolerare (I Cor. X, 13). Et ideo non illam tentationem a nobis auferri, quae esse potest utilis, deprecamur; sed illam, quae ad fidei nostrae eversionem modum infirmitatis excedit. Et idcirco congrue ac necessario in fine orationis etiam liberari nos postulamus a malo (Matth. VI, 13), qui fidem nostram diversis tentationibus quotidie expugnare non desinit, a qua nos non immerito quotidiana oratione deprecamur, ne immissionibus ipsius impediti, praecepta divina minime possimus 82 implere. Universa igitur, quae fidei ac saluti nostrae sunt necessaria, in hac brevitate orationis dominicae continentur, dum professionem nominis paterni confitemur, dum significationem inesse in nobis ipsius nominis postulamus, dum advenire regnum Dei petimus, dum voluntatem ejus in nobis fieri deprecamur; dum panem vel terrenum vel coelestem ad spem salutis nostrae quotidie exoramus, dum peccatorum veniam imploramus, dum gravem tentationem auferri a nobis oramus; postremo dum nos liberari a malo, qui est auctor omnis peccati, indesinenter a Domino postulamus. Quod ipsum futurum olim per Isaiam Spiritus sanctus praenuntiaverat, dicendo: Quoniam verbum breviatum faciet Dominus per universum orbem terrae (Isai. X, 23). Unde non immerito sequitur: Si dimiseritis hominibus peccata eorum, remittet vobis Pater vester qui est in coelis delicta vestra: si autem non remiseritis hominibus, nec Pater vester remittet vobis peccata vestra (Matth. VI, 14, 15). In hoc quod oramus: Dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus nostris: sequitur Domini justa sententia, qua ait: Si non remiseritis hominibus peccata eorum, nec Pater vester remittet vobis, qui est in coelis. Et idcirco ut de remittendis nobis peccatis Dominum confidenter orare possimus, ipsis prius in nos peccantibus remittamus. Unde et Salomon ait: Remitte proximo tuo peccata, et tibi peccata solventur (Eccli. XXVIII, 5, sec. LXX). Quod si infideli animo ac perdurata mente 83 delinquentium in nos peccata teneamus; nos quoque peccatorum veniam accipere non mereri, aperte Dominus manifestat: cui est honor, laus et gloria, una cum Spiritu sancto, ante omnia saecula, et nunc, et semper, et in saecula saeculorum. Amen. TRACTATUS XV. In caput VI Evangelii S. Matthaei. I. Deinde ait: Cum jejunatis, inquit, nolite fieri, sicut hypocritae, tristes: exterminant enim facies suas, ut appareant hominibus jejunantes. Amen dico vobis, receperunt mercedem suam. Vos autem cum jejunatis, ungite caput vestrum, et faciem vestram lavate, ne appareatis hominibus jejunantes, sed Patri vestro qui est in absconso: et Pater vester, qui est in absconso, reddet vobis (Matth. VI, 16, 18). Sicuti in superioribus praeceptis, ita quoque circa jejunii observationem, ad perfectae nos fidei meritum Dominus doctrinae suae mandatis instituit; ut non propter humanam gloriam (sicut hypocritae faciunt), sed propter futuram spem, soli Domino jejunemus, a quo exspectamus humilitatis hujus devotae mercedem. Verum qui ita jejunant, ut magis hominibus quam Deo placeant; habent quidem laborem de corporis afflictione, sed per inanem gloriam mercedem laboris apud Deum habere non possunt: quia cum solummodo id causa religionis ac fidei agere debeant, humanae 84 potius laudis gloriam quaerere malunt; et ideo ait Dominus: Amen dico vobis, receperunt mercedem suam. Et unum quidem propositum videtur esse jejunii; tam ejus qui Deo tantum devota mente jejunat, quam etiam illius qui jejunans hominibus placere desiderat: sed distat gratia jejunantium; quia quamvis utriusque simile propositum videatur atque idem jejunii labor, non tamen idem fructus est nec eadem retributio meritorum. Longe enim differt ille qui propter Deum jejunat, ab eo qui propter homines jejunare proponit: quia huic pro mercede laboris compensatio fit laudis humanae; illi pro devotione humilitatis, meritum gloriae in futuro servatur. Sic quoque et orantium habitus, secundum propositum quidem non differre videtur; sed secundum animi fidem et mentis affectum, magna distantia meritorum est. Aliud est enim (ut superius dictum est) sub exspectatione humanae laudis orare: aliud ad hoc tantum orare, ut orationis suae a Deo retributore exspectet mercedem. Similis causa est et circa omnem observantiam divinae religionis. II. Unde non immerito Dominus omne studium laudis atque humanae jactantiae volens a nobis abesse, docet nos quemadmodum ipsi religioso animo ac devota mente placeamus, dicendo: 85 Vos autem, cum jejunatis, ungite caput vestrum, et faciem vestram lavate, ne appareatis hominibus jejunantes, sed Patri vestro qui est in absconso: ut, si fieri potest, opus jejunii, et ipsius corporis atque animae afflictionem vultus hilaritate velemus. Cujus rei exempla, etiam secundum historiam, in Sanctis praeterito tempore legimus praeostensa. Nam sanctissima Judith, cum magno moerore pro populo esset afflicta, post solemnitatem triduani jejunii, capite uncto et lota facie, ita internae afflictionis tristitiam texit, ut simulato gaudio laetari hostibus videretur: ac sic dum per laetitiam vultus jejunium texit, de hoste triumphum victoriae reportavit (Judith XII, 6-10). Similiter Esther sanctissima, dum lota facie et capite uncto, post triduanum jejunium intelligi a rege potuit, Aman illum populi sui inimicum nequissimum interemit (Esther IV, 16). Quid de Daniele ac tribus pueris dicemus, qui in tanta abstinentia, inter tot adolescentes qui cibis regalibus pascebantur, soli vultu caeteris gratiores inventi sunt (Dan. I, 12 et 15)? III. Sed quia id secundum litteram diximus; quid etiam secundum spiritualem intelligentiam sentiendum sit, debemus advertere. In unctione capitis misericordiam significari cognoscimus. Unde ungere caput, est proximo misericordiam facere: quae misericordia in pauperem facta, 86 refertur ad Dominum, qui caput viri secundum Apostolum intelligitur, ipso Domino dicente: Quamdiu uni ex minimis istis fecistis, mihi fecistis (I Cor. XI, 3; Matth. XXV, 40). In cujus misericordiae vice, divina retributione, velut quodam oleo coelesti perfundimur, ab eo qui ait: Beati misericordes, quoniam ipsis miserebitur Deus (Matth. V, 7). Novit hanc coelestis olei in capite unctionem etiam sanctus David, cum dicit: Sicut unguentum in capite, quod descendit in barbam (Psal. CXXXII, 2). In facie vero lavanda, emundatio corporis ac sincerae conscientiae puritas, significata cognoscitur. Unde lavare faciem, hoc est, ab omni sorde peccatorum et squalore delicti, et faciem cordis nostri et ipsam conscientiam mundam referre, ut vere laetitiam coelestis gaudii et hilaritatem sancti Spiritus in nobis habere possimus. Ac sic fit, ut dum sub hac fidei devotione Deo potius quam hominibus jejunamus, a Deo, qui occultorum est cognitor, accipiamus retributionis mercedem. Hoc enim ait Dominus: Ne appareatis hominibus jejunantes, sed Patri vestro qui est in absconso: et Pater vester qui est in absconso, reddet vobis. Si ergo vis caput semper unctum gerere, et mundam faciem cordis habere, juxta Domini dictum, insiste fideliter operibus misericordiae, insiste devotioni jejunii; ut placere Domino merearis, cui est gloria in saecula saeculorum, Amen. 87 TRACTATUS XVI. In caput VI Evangelii S. Matthaei. I. Nolite thesaurizare vobis thesauros in terra, ubi aerugo et tinea exterminant, ubi fures effodiunt et involant. Thesaurizate autem vobis thesauros in coelo, ubi neque aerugo, neque tinea exterminant, et ubi fures non effodiunt nec furantur: ubi enim erit thesaurus tuus, illic erit et cor tuum (Matth. VI, 19-21). Prohibet nos Dominus in terra thesaurizare, ubi omnia infirma sunt et caduca. Contrarium est enim fidei ac saluti hos terrenos thesauros expetere, divitias saeculi quaerere, facultates mundi sectari, quas possunt et tineae corrumpere, et aerugo absumere, et fures rapere. Quia quicumque magis in terra thesaurizare voluerint, quam in coelo, thesauros illos aeternae et coelestis vitae habere non possunt, dicente ipso Domino: Quoniam dives difficile intrabit in Regnum coelorum (Matth. XIX, 25). Similiter et Apostolus: Nam qui volunt divites fieri, incidunt in tentationem et muscipulam diaboli (I Tim. VI, 9). Recordemur illius divitis, qui omnem gloriam suam in saeculi thesauris atque in redituum suorum ubertate constituit: qui cum propter affluentiam frugum de ampliandis horreis cogitaret, atque animae suae delicias opum, et securitatem longae vitae promitteret; non dicam subripiente fure haec quae congregaverat perdidit; sed ipsam animam sub 88 eadem nocte, cui thesaurizabat, amisit (Luc. XII, 16-20). Unde non immerito David ipse testatus est, dicens: Thesaurizat, et ignorat cui congregabit ea (Psal. XXXVIII, 7). Cogitemus et illum adolescentem; qui cum prope omnia praecepta legis implesset; quia thesauros magis terrenos habuit quam coelestes, vitae aeternae thesauros obtinere non potuit (Matth. XIX, 21). Et idcirco bene David ait: Nolite sperare in iniquitate, et rapinas nolite concupiscere: divitiae si affluant, nolite cor apponere (Psal. LXI, 11). II. Quapropter vult nos Dominus thesauros nostros, non in terra ubi perire possunt, sed in coelo recondere, ubi nulla adversa dominantur, ubi fures non effodiunt, id est, diabolus et angeli ejus, nec aerugo exterminat, id est, peccata dominantur. Quemadmodum autem hunc thesaurum in coelo reponere debeamus ipse Dominus in Evangelio manifestat, dicendo ad illum adolescentem: Vade, vende omnia quae habes, da pauperibus, et habebis thesaurum in coelo (Matth. XIX, 21). Hujusmodi ergo thesauros, qui aeterni sunt et incorrupti, qui perire non possunt, per opera justitiae, per pietatis ac misericordiae merita, jubemur in coelo recondere. In coelo enim reconditur, quidquid (secundum fidem Scripturae) in usum pauperum fideliter erogatur, dicente Scriptura: Qui dat pauperi, Deo fenerat (Prov. XIX, 17). Unde et sub Apostolis credentes, memores hujus dominici praecepti, thesaurizasse sibi invenimus in coelo; quia, venditis universis rebus suis, terrenos thesauros ad regna coelestia transtulerunt (Act. IV, 34). 89 III. Et ideo addidit Dominus, dicens: Ubi fuerit thesaurus tuus, ibi erit et cor tuum (Matth. VI, 21). Qui in coelo semper bonis operibus thesaurizamus, ubi omnis spes et salus est nostra, ubi nobis vita aeterna reposita est, in terra licet positi, cor tamen in coelo semper habemus. Verum, non potest cor in coelis habere qui, cupiditate saeculi captus, thesaurizare sibi magis in terra maluerit. Merito et sanctus Apostolus etiam divites saeculi, quemadmodum hunc thesaurum coelestem consequi possint, hortatur, dicens: Divitibus hujus saeculi praecipe, non superbe sapere, neque ponere in incertum divitiarum spem suam, sed in Deum vivum, qui praestat nobis omnia abundanter ad fruendum: bene faciant, divites sint in operibus bonis, facile tribuant, communicent, thesaurizent sibi in futurum, ut apprehendant veram vitam (I Tim. VI, 17-19), ab eo qui auctor est vitae et immortalitatis aeternae: cui est laus et gloria, in saecula saeculorum. Amen. TRACTATUS XVII. In caput VI Evangelii S. Matthaei. I. Deinde ait: Lucerna, inquit, corporis tui est oculus tuus: si oculus tuus simplex est, totum corpus tuum lucidum est; si autem oculus tuus nequam est, totum corpus tuum tenebrosum est. Si ergo lumen, quod in te est, tenebrae sunt; tenebrae ipsae quantae sunt (Matth. VI, 22, 24)? Lucerna corporis, 90 sensus mentis, et fides cordis intelligitur: quae si in nobis pura et lucida fuerit, sine dubio omne corpus nostrum illuminat. Idcirco autem lucerna in comparatione fidei ponitur, quia sicut lucerna incedentium in nocte gressus illuminat, ne aut in foveas, aut in offendicula quaeque ambulantes incurrant: ita in hac saeculi nocte splendor fidei omnes vitae nostrae gressus, praeeunte lumine veritatis, illuminat; ne aut in foveas peccatorum, aut in offendicula diaboli incidamus. Hoc est ergo quod ait Dominus: Lucerna corporis tui est oculus tuus: si oculus tuus simplex est, totum corpus tuum lucidum est; si autem oculus tuus nequam est, totum corpus tuum tenebrosum est: ostendens, quia si haec fides nostra, quae lucerna corporis vel oculo significatur, in nobis aut peccatorum tenebris, aut perfidiae obscuritate caecetur; sine dubio, omne corpus nostrum obscurum tenebrosumque redditur. Quod ipsum S. Joannes ostendit, dicens: Deus lux est: Et: Qui charum habet fratrem suum, ipse est in lumine; qui autem odit fratrem suum, in tenebris ambulat, et nescit ubi ambulat, quia tenebrae obcaecaverunt oculos ejus (I Joan. I, 5; II, 10, 11). Et si hoc de eo qui fratrem suum odit, secundum dictum Joannis, intelligitur; in quibus tenebris haereticus demoretur qui, amisso lumine catholicae veritatis, perfidus ac blasphemus existit, debemus advertere. Et ideo ait Dominus: Si lumen, inquit, quod in te est, tenebrae sunt; tenebrae ipsae quantae sunt? In 91 eo scilicet, qui veritatem in mendacium, fidem in perfidiam demutaverit. II. Alio autem sensu oculum corporis, qui est membris omnibus pulchrior ac pretiosior, episcopum advertimus significatum, qui clara fidei suae ac doctrinae praedicatione, velut oculus quidam, Ecclesiae corpus illuminat. Qui, si per simplicem fidem ac sanctam conversationem, catholicus et fidelis doctor exstiterit, potest populus cui praeest, doctrinae ac formae ipsius exemplo, in lumine semper veritatis manere. Verum si is, qui lumen caeteris praebere videtur, per pravam fidem aut per turpem conversationem, nequam et perfidus doctor exstiterit; sine dubio, vitae ac perfidiae suae exemplo, totum corpus potest tenebrosum efficere. Unde non immerito de tali oculo Dominus dicit: Si lumen quod in te est, tenebrae sunt; tenebrae ipsae quantae sunt! Hoc est, si hujusmodi doctor qui lumen fidei ex se praebere caeteris debet, per haeresim obcaecatus, tenebrosus exstiterit; quantae in populo illo possint esse tenebrae peccatorum, debemus advertere! III. Et addidit: Nemo potest duobus dominis servire: aut enim unum odiet, et alterum diliget: aut unum sustinebit, et alterum contemnet. Non potestis Deo servire et mammonae (Matth. VI, 24). Non posse unumquemque nostrum duobus dominis servire, id est, Deo et diabolo, Dominus manifeste 92 declarat. Et Deus quidem, quamvis dominus omnium sit, quia omnia ab ipso creata sunt et in omnibus ipse dominatur, potestate, virtute, natura; horum tamen praecipue Dominus esse dignatur, qui Dominum ac Deum suum, conditorem universitatis cognoscentes, praecepta ejus fideli servitute custodiunt. Diabolus vero, horum tamen dominus intelligitur, quos a vero Domino ac parente seducens per peccatum, nequissimae suae subjugat servituti, et quibus per iniquitatis suae opera illicito jure dominatur. Hac ergo de causa et ipse suo loco dominus appellatur, quia hujusmodi stultis hominibus per peccatum dominatur. Et idcirco scriptum est: Qui facit peccatum, servus est peccati (Joan. VIII, 34). Sed quia jam per Dei misericordiam visitati, liberati de diaboli dominatione, verum Dominum recognovimus, a quo creati et redempti sumus; priori domino, id est, diabolo, qui nobis more tyrannico dominabatur, servire prohibemur: vel potius avaritiae et cupiditati, quam mammonam nuncupat, quae interdum etiam religiosas mentes captivare consuevit. Unde fugere ac vitare debemus cupiditatem pecuniae, avaritiam saeculi, ne nos indignae servituti ejus, vel diabolo qui auctor est avaritiae, subjugemus. IV. Et hoc est quod ait Dominus: Nemo potest duobus dominis servire: aut enim unum odiet, et alterum amabit, aut unum patietur, et alterum 93 contemnet: quia quicumque ex toto corde Dominum ac Deum suum diligit, necesse est diabolum cum suis actibus oderit; quia in dilectione Dei manifestum est diabolum semper in execrationem haberi. Verum qui, per iniqua opera peccatorum, mammonam vel diabolum diligit, faciendo ipsius voluntatem, Deum amare non potest, cujus praecepta contemnit. Et ideo qui Deum diligit, servus diaboli non potest nuncupari; cui jam ipse per fidem coelestis gratiae dominatur. Similiter et qui peccatis deserviens, dominationi se diabolicae subdit; hujusmodi Deum habere Dominum non meretur. Et ideo ait Dominus: Non potestis Deo servire et mammonae: ostendens nos non posse et Deo servire et diabolo, id est, Deo misericordiae auctori, et diabolo mammonae et avaritiae dominatori. Hoc et Apostolus ostendit, cum dicit: Quae societas lucis ad tenebras (II Cor. VI, 14)? Mammona, id est, diabolus, qui auctor est mammonae. Ille nos ad misericordiam provocat, hic ad avaritiam; ille ad vitam, hic ad mortem; ille ad salutem, hic ad perditionem. Cui de duobus obtemperare debemus? Ei utique qui nos ad vitam invitat, non ei qui nos tradit ad mortem . . . . Reliqua desiderantur.