Migne Patrologia Latina Tomus VI
AucVar.TeDeLa 6 Auctores varii Parisiis J. P. Migne 1844 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin
EUSEBIUS Caesariensis, in Chronico, IV saeculo:
Crispum Lactantius latinis litteris erudiit, vir omnium suo tempore eloquentissimus, sed adeo in hac vita pauper, ut plerumque etiam necessariis indiguerit, nedum deliciis.
S. HIERONYMUS, de Scriptoribus eccl., V saeculo:
Firmianus, qui et Lactantius, Arnobii discipulus, sub Diocletiano principe accitus cum Flabo grammatico, cujus de Medicinalibus versu compositi exstant libri, Nicomediae rhetoricam docuit, ac penuria discipulorum ob Graecam videlicet civitatem, ad scribendum se contulit. Habemus ejus Symposium, quod adolescentulus scripsit Africae, et Ὁδοιπορικὸν de Africa usque Nicomediam, hexametris scriptum versibus, et alium librum qui inscribitur Grammaticus, et alium pulcherrimum de Ira Dei, et Institutionum Divinarum adversus Gentes libros septem et Ἐπιτομὴν ejusdem operis in libro uno ἀκεφάλῳ; et ad Asclepiadem libros duos; de Persecutione librum unum; ad Probum Epistolarum libros quatuor; ad Severum Epistolarum libros duos; ad Demetrianum, auditorem suum, Epistolarum libros duos; ad eumdem, de Opificio Dei, vel formatione hominis librum unum. Hic extrema senectute magister Caesaris Crispi, filii Constantini, in Gallia fuit, qui postea a patre interfectus est.
Idem, Commentar. in Eccles. cap. X:
Firmianus quoque noster in praeclaro Institutionum suarum opere . . . de virtutibus et vitiis plenissime disputavit.
Idem, in cap. IV Epistolae Pauli ad Ephesios:
Firmianus noster librum de Ira Dei docto pariter et eloquenti sermone conscripsit, quem qui legerit, puto ei ad irae intellectum satis abunde posse sufficere.
Idem, in epistola 13, ad Paulinum:
Lactantius quasi quidam fluvius eloquentiae Tullianae, utinam tam nostra confirmare potuisset, quam facile aliena destruxit.
Idem, in epistola 83 (al. 84), ad Magnum:
Septem libros adversus Gentes Arnobius edidit, totidemque discipulus ejus Lactantius; qui de Ira quaque et Opificio Dei duo volumina edidit: quos si legere volueris, Dialogorum Ciceronis in eis ἐπιτομὴν reperies.
EUCHERIUS episcopus, in epist. ad Valerianum, V saeculo:
Et quando clarissimos facundia, Firmianum, Minutium, Cyprianum, Hilarium, Johannem, Ambrosium, ex illo volumine numerositatis evolveris.
HONORIUS, Augustodun. presbyter, de Luminaribus Ecclesiae, sive de Scriptoribus eccles., XII saeculo:
Firmianus, qui et Lactantius, Arnobii discipulus, scripsit in scholis Africae Itinerarium hexametris versibus, et alium librum, qui inscribitur Grammaticus, et alium pulcherrimum de Ira Dei, et Institutionum divinarum adversus Gentes libros septem; ad Asclepiadem duos; ad Demetrium (lege Demetrianum), auditorem suum, Epistolarum libros septem; de Persecutione unum; ad Probum epistolarum libros quatuor; ad Severum Epistolarum libros duos; ad Demetrianum de Opificio Dei, vel Formatione hominis, librum unum. Hic magister Caesaris Crispi, filii Constantini, fuit.
ABBAS TRITHEMIUS, de Scriptoribus ecclesiasticis, XV saeculo:
Firmianus Lactantius, Arnobii rhetoris quondam auditor, atque discipulus, vir in saecularibus litteris abundanter doctus, divinis Scripturis nobiliter institutus ita, ut in arte dicendi post Ciceronem facile obtinuerit principatum, rhetoricen primum Nicomediae, deinde Romae (male, sed solum Nicomediae) sub Diocletiano ab eo vocatus gloriose docuit. Et caetera, ut supra.
RAPHAEL VOLATERRANUS, Antropol., lib. XVI, ut sup., XV saeculo.
FRANCISCUS PETRARCHA, Epistolarum Senilium lib. I, epistola 4, ad Joannem Boccacium, XIV saeculo:
De secundo autem, et de utroque quamvis, ut vides, maximi sint auctores, quid tamen vir doctus et eloquens Lactantius Firmianus hinc senserit, non alienum videtur inserere, etc.
Et ibidem paulo infra:
Quid vero si quid tale Lactantio dictum esset? Quid si dictum, et creditum Augustino? Dicam quod in animo est, neque ille tam valide peregrinarum superstitionum fundamenta convelleret, neque iste Civitatis Dei muros tanta arte construeret.
Idem, Invectivar. in medic. lib. primo, ad fin.:
Audi ergo quid Lactantius vir et poetarum et philosophorum notitia, et Ciceroniana facundia, et quod cuncta transcendit, catholica religione clavissimus primo suarum Institutionum libro ait.
Et de Otio religiosorum lib. primo:
Atque in primis Lactantium Firmianum, qui omnem deorum scenam, turpesque latebras scelerum aperiens, totam rei seriem, qui fuerint, quid egerint, qui mores, quae vita, qui exitus, quae sepulcra, operosissima disputatione complectitur.
Et libro secundo:
Lactantius Firmianus et ipse magnus vir in eo libro, quo, Gentilium erroribus exarmatis, fidem nostram, quantum quivit, armavit, omnemque hanc deorum scenam mira et laudabili curiositate detexit, inque hoc idem opus Augustino atque aliis sequacibus viam fecit, etc.
Et paulo infra:
Accessit sacer nominandus Ambrosius, accessere Hieronymus, Gregoriusque, novissimus oris aurei Joannes, et exundans lacteo torrente Lactantius. In hoc pulcherrimo comitatu Scripturarum sacrarum fines, quos ante dispexeram, venerabundus ingredior, etc.
Idem, Rerum Memorabilium lib. primo, in M. Varrone:
Vir fide pius, eloquioque sacer Lactantius Firmianus, etc.
JOANNES FRANCISCUS PICUS, lib. de Stud. divinae atque humanae philosoph., cap. 7, XV saeculo:
Quis apud nos non videat esse Ciceronem, sed christianum, hoc est aliquem, qui eum ad lineam unguemque expresserit? Quis enim non advertit Lactantium Firmianum aequasse ipsum, et forte praecelluisse in eloquendo?
Idem, lib. III Epistolar., epistola 10:
Lactantius Ciceronis stylum effigiavit, aut, ut quibusdam placet, supergressus est. Mihi videtur rebus et sententiis crebrior, nec numeris injucundior, nec fili aequabilitate et candore posterior: has quippe virtutes maximis viribus et aemulatus et assecutus est: hunc nec aequales, nec posteri momorderunt; nemo elumbem et fractum, Asianum, et redundantem nemo causatus est.
LEONARDUS ARETINUS, in epistola ad Constantiam Sfortiam, XV saeculo:
Maxime vero inter omnes, qui de christiana veritate scripserunt, longe eminet, et excellit nitore quodam ac copia Lactantius Firmianus, vir omnium christianorum procul dubio eloquentissimus, cujus libros lege, quaeso, si litteras amas.
L. COELIUS RHODIGINUS, Antiquarum Lect. lib. VI, cap. 18, XV saeculo:
Lactantius inter christianae veritatis assertores eloquentia maxime illustris.
Idem, libro IX, cap. 12:
At ego, o Lactanti, non te quidem dementem dixerim, cum et prudenter et docte scripseris non parum multa.
Et paulo post ibidem:
Hoc fuisse tibi propositum, vir doctissime, et de Christiana veritate optime merite, malim credere, etc.
JOANNES LUDOVICUS VIVES, Valentinus, ad finem libri tertii de Tradend. Discipl., XVI saeculo:
Christianorum omnium facundissimus est Lactantius: sonum habet plane Ciceronianum.
Et libro quarto:
Ad efficacem rationem argumentandi Aristoteles, ad civilem Ciceronis Dialogi et Lactantius primas partes feret.
Et libro quinto.
Judicium porro, ut quod est in prudentia naturale, doceri non potest, elimari et excoli potest; primum lectione eorum auctorum, qui plurimum bono illo valuerunt Platonis, Aristotelis, Demosthenis, Ciceronis, Senecae, Quintiliani, Plutarchi; ex nostris autem Origenis, Chrysostomi, Hieronymi, Lactantii, etc.
JOANNES BAPTISTA PIUS, Annotat. c. 98, XVI saeculo:
Lactantius Firmianus maximus religionis verae propugnator.
GREGORIUS GIRALDUS VERONEN., Dialogo quinto de Hist. poetarum, XVI saeculo:
Eodem quo Juvencus tempore fuit et Lactantius Firmianus, unus eloquentiae Ciceronianae inter christianos praecipuus aemulator, qui praeter ea, quae multa soluta oratione scripsit, et quae passim in manibus habentur, versus quoque composuit, etc.
FRANCISCUS FLORIDUS, Subsecivarum Lect. lib. II, cap. 4, XVI saeculo:
Lactantius Firmianus, Arnobii auditor, Latinorum omnium, qui theologica tractarunt, citra controversiam eloquentissimus, nostraeque religionis assertor acerrimus, celeberrimi, dum viveret, nominis propter singularem excellentiam a christianae pietatis cultoribus habitus est, editisque non paucis elegantissimis, magnaque eruditione refertis lucubrationibus, quarum bona pars doctorum manibus teritur, pars vero commune cum caeteris Romanorum scriptis naufragium passa est, sic in omnium ore versatur, quasi qui unice cuncta philosophorum dogmata christianis ex diametro adversantia optimis rationibus pervertens, et gravissimis sententiis, et styli candore unice sit commendandus. Quamobrem fuerint licet, qui alias theologiae partes facilius, quam ille, atque etiam argutius excoluerint, in iis tamen, quae ad confutanda Gentium (sic enim vocabantur quicumque ante Christi adventum legem a Moyse traditam non amplecterentur) placita spectant, nemo ad hanc diem extitit (quantum quidem ipse judicare valeo) qui cum Lactantio longo intervallo sit conferendus; vel quia rerum verborumque pondere, ac efficaci quadam naturae vi susceptum contra munitissimas ethnicorum sententias munus egregie obit, vel quia paucis verbis plurima complectitur, semper (quod de Thucydide perhibet M. Tullius) sibi instans, nullasque sordes, ut alii complures faciunt, secum trahens. Quod nisi tam eximius auctor plurima scripsisset, in quibus vix credas virum tam curiose in sacris pro fanisque litteris versalum labi potuisse, eum unum ex omnibus latinis Scriptoribus maxime deligendum censerem, qui pueris in manibus semper esset, ut eodem tempore illi ex unius lectione, et christianae fidei rudimenta, et Romani sermonis puritatem discerent, etc.
GULIELMUS CANTERUS, Novar. Lect. lib. III, cap. 30, XVI saeculo:
Quem inter Graecos theologos locum Nazianzenus Gregorius obtinet, eum inter Latinos fere Firmianum Lactantium tenere non immerito quis judicet.
Non ex re putavimus ultra progredi: sat est monuisse, neminem inter nostrorum temporum scriptores esse, qui Lactantii nostri cum laude non meminerit. Quamvis eum non inculpatum omnino habeant eruditi, ejus tamen multiplicem doctrinam, variam in re profana eruditionem, summam tandem ejus eloquentiam praedicant omnes.