|
<center>[[Auteur:René Descartes|René Descartes]]</center>
[[category:Philosophia]]
/1/
<center>SERENISSIMAE PRINCIPI ELISABETHAE,
FREDERICI BOHEMIAE REGIS,
COMITIS PALATINI ET ELECTORIS SACRI ROMANI IMPERII,
FILIAE NATU MAXIMAE.</center>
Serenissima Princeps,
Maximum fructum percepi scriptorum, quae antehac in lucem edidi, quod
ea perlegere dignata sis, quodque, eorum occasione in notitiam tuam
admissus, tales dotes tuas esse cognouerim, ut e re gentis humanae
esse putem, eas seculis in exemplum proponi. Non deceret me uel
adulari, uel aliquid non satis perspectum affirmare, praesertim hoc in
loco, in quo ueritatis fundamenta iacere conaturus sum; et scio non
affectatum ac simplex Philosophi iudicium generosae modestiae tuae
gratius fore, quam magis exornatas blandiorum hominum
laudationes. Quapropter ea tantum scribam, /2/ quae uera esse ratione
uel experientia cognosco, et hic in exordio eodem modo ac in toto
reliquo libro philosophabor.
Magnum est discrimen inter ueras et apparentes uirtutes; nec non etiam
ex ueris, inter illas quae ab accurata rerum cognitione deueniunt, et
illas quae cum aliqua ignoratione coniunctae sunt. Per apparentes,
intelligo uitia quaedam non ualde frequentia, uitiis aliis notioribus
opposita; quae quoniam ab iis magis distant quam intermediae uirtutes,
idcirco magis solent celebrari. Sic quia plures inueniuntur qui
pericula timide refugiunt, quam qui se inconsiderate in ipsa
coniiciant, uitio timiditatis temeritas tanquam uirtus opponitur, et
magis quam uera fortitudo uulgo aestimatur; sic saepe prodigi pluris
fiunt quam liberales; sicque nulli facilius ad magnam pietatis famam
perueniunt, quam superstitiosi uel hypocritae.
Inter ueras autem uirtutes, multae non a sola recti cognitione, sed
etiam ab errore aliquo nascuntur: sic saepe a simplicitate bonitas, a
metu pietas, a desperatione fortitudo exsurgit. Atque hae ab inuicem
diuersae sunt, ut etiam diuersis nominibus designantur; sed illae
purae et sincerae, quae ex sola recti cognitione profluunt, unam et
eandem omnes habent naturam, et sub uno sapientiae nomine
continentur. Quisquis enim firmam et efficacem habet uoluntatem recte
semper utendi sua ratione, quantum in se est, idque omne quod optimum
esse cognoscit exsequendi, reuera sapiens est, /3/ quantum ex natura
sua esse potest; et per hoc unum, iustitiam, fortitudinem,
temperantiam, reliquasque omnes uirtutes habet, sed ita inter se
coniunctas, ut nullae supra caeteras emineant; et idcirco, quamuis
multo sint praestantiores iis quae aliqua uitiorum mistura distinctae
sunt, quia tamen multitudini minus sunt notae, non tantis laudibus
solent extolli.
Praeterea, cum duo ad sapientiam ita descriptam requirantur, perceptio
scilicet intellectus et propensio uoluntatis: eius quidem quod a
uoluntate dependet nemo non est capax, sed quidam aliis multo
perspicaciorem habent intellectum. Et quamuis sufficere debeat iis qui
sunt natura tardiusculi, quod, etsi multa ignorent, modo tamen firmam
et constantem retineant uoluntatem nihil omittendi, quo ad recti
cognitionem perueniant, atque id omne quod rectum iudicabunt
exsequendi, pro modulo suo sapientes et hoc nomine Deo gratissimi esse
possint: multo tamen praestantiores illi sunt, in quibus, cum
firmissima recte agendi uoluntate, perspicacissimum ingenium et summa
ueritatis cognoscendae cura reperitur.
Summam autem esse in Celsitudine tua istam curam, ex eo perspicuum
est, quod nec aulae auocamenta, nec consueta educatio quae puellas ad
ignorantiam damnare solet, impedire potuerint, quominus omnes bonas
artes et scientias inuestigaris. Deinde summa etiam et incomparabilis
ingenii tui perspicacitas ex eo apparet, quod omnia istarum
scientiarum arcana penitissime inspexeris, ac breuissimo tempore
accurate cognoueris. Maiusque adhuc eiusdem rei habeo argumentum mihi
peculiare, quod te unam hactenus inuenerim, quae /4/ tractatus antehac
a me uulgatos perfecte omnes intelligas. Obscurissimi enim plerisque
aliis, etiam maxime ingeniosis et doctis, esse uidentur; et fere
omnibus usu uenit ut, si uersati sint in Metaphysicis, a Geometricis
abhorreant; si uero Geometriam excoluerint, quae de prima Philosophia
scripsi non capiant: solum agnosco ingenium tuum, cui omnia aeque
perspicua sunt, et quod merito idcirco incomparabile appello. Cumque
considero tam uariam et perfectam rerum omnium cognitionem non esse in
aliquo Gymnosophista iam sene, qui multos annos ad contemplandum
habuerit, sed in Principe puella, quae forma et aetate non caesiam
Mineruam, aut aliquam ex Musis, sed potius Charitem refert, non possum
in summam admirationem non rapi.
Denique non tantum ex parte cognitionis, sed etiam ex parte
uoluntatis, nihil ad absolutam et sublimem sapientiam requiri, quod
non in moribus tuis eluceat, animaduerto. Apparet enim in illis eximia
quaedam cum maiestate benignitas et mansuetudo, perpetuis fortunae
iniuriis lacessita, sed nunquam efferata nec fracta. Haecque ita me
sibi deuinxit, ut non modo Philosophiam hanc meam Sapientiae, quam in
Te suspicio, dicandam et consecrandam putem (quia nempe ipsa nihil
aliud est quam studium sapientiae), sed etiam non magis Philosophus
audire uelim, quam Serenissimae Celsitudinis
tuae Deuotissimus cultor
Des-Cartes. /5/
==PRINCIPIORUM PHILOSOPHIAE [1] De principiis cognitionis humanae==
[1.001] Veritatem inquirenti, semel in uita de omnibus, quantum fieri
potest, esse dubitandum.
Quoniam infantes nati sumus, et uaria de rebus sensibilibus iudicia
prius tulimus, quam integrum nostrae rationis usum haberemus, multis
praeiudiciis a ueri cognitione auertimur; quibus non aliter uidemur
posse liberari, quam si semel in uita de iis omnibus studeamus
dubitare, in quibus uel minimam incertitudinis suspicionem reperiemus.
[1.002] Dubia etiam pro falsis habenda.
Quin et illa etiam, de quibus dubitabimus, utile erit habere pro
falsis, ut tanto clarius, quidnam certissimum et cognitu facillimum
sit, inueniamus.
[1.003] Hanc interim dubitationem ad usum uitae non esse referendam.
Sed haec interim dubitatio ad solam contemplationem ueritatis est
restringenda. Nam quantum ad usum uitae, quia persaepe rerum agendarum
occasio praeteriret, antequam nos dubiis nostris exsoluere possemus,
non raro quod tantum est uerisimile cogimur amplecti; uel etiam
interdum, etsi e duobus unum altero uerisimilius non appareat,
alterutrum tamen eligere.
[1.004] Cur possimus dubitare de rebus sensibilibus.
Nunc itaque, cum tantum ueritati quaerendae incumbamus, dubitabimus
inprimis, an ullae res sensibiles /6/ aut imaginabiles existant:
primo, quia deprehendimus interdum sensus errare, ac prudentiae est,
nunquam nimis fidere iis, qui nos uel semel deceperunt; deinde, quia
quotidie in somnis innumera uidemur sentire aut imaginari, quae
nusquam sunt; nulla que sic dubitanti signa apparent, quibus somnum a
uigilia certo dignoscat.
[1.005] Cur etiam de Mathematicis demonstrationibus.
Dubitabimus etiam de reliquis, quae antea pro maxime certis habuimus;
etiam de Mathematicis demonstrationibus, etiam de iis principiis, quae
hactenus putauimus esse per se nota: tum quia uidimus aliquando
nonnullos errasse in talibus, et quaedam pro certissimis ac per se
notis admisisse, quae nobis falsa uidebantur; tum maxime, quia
audiuimus esse Deum, qui potest omnia, et a quo sumus
creati. Ignoramus enim, an forte nos tales creare uoluerit, ut semper
fallamur, etiam in iis quae nobis quam notissima apparent; quia non
minus hoc uidetur fieri potuisse, quam ut interdum fallamur, quod
contingere ante aduertimus. Atque si non a Deo potentissimo, sed uel a
nobis ipsis, uel a quouis alio, nos esse fingamus: quo minus potentem
originis nostrae authorem assignabimus, tanto magis erit credibile,
nos tam imperfectos esse, ut semper fallamur.
[1.006] Nos habere liberum arbitrium, ad cohibendum assensum in
dubiis, sicque ad errorem uitandum.
Sed interim, a quocumque tandem simus, et quantumuis ille sit potens,
quantumuis fallax, hanc nihilominus in nobis libertatem esse
experimur, ut semper ab iis credendis, quae non plane certa sunt et
explorata, possimus abstinere; atque ita cauere, ne unquam erremus.
[1.007] Non posse a nobis dubitari, quin existamus dum dubitamus;
atque hoc esse primum, quod ordine philosophando cognoscimus.
Sic autem reiicientes illa omnia, de quibus aliquo /7/ modo possumus
dubitare, ac etiam falsa esse fingentes, facile quidem supponimus
nullum esse Deum, nullum coelum, nulla corpora; nosque etiam ipsos non
habere manus, nec pedes, nec denique ullum corpus; non autem ideo nos,
qui talia cogitamus, nihil esse: repugnat enim, ut putemus id quod
cogitat, eo ipso tempore quo cogitat, non existere. Ac proinde haec
cognitio:
Ego cogito, ergo sum
est omnium prima et certissima, quae cuilibet ordine philosophanti
occurrat.
[1.008] Distinctionem inter animam et corpus, siue inter rem
cogitantem et corpoream, hinc agnosci.
Haecque optima uia est ad mentis naturam, eiusque a corpore
distinctionem, agnoscendam. Examinantes enim quinam simus nos, qui
omnia quae a nobis diuersa sunt supponimus falsa esse, perspicue
uidemus, nullam extensionem, nec figuram, nec motum localem, nec quid
simile, quod corpori sit tribuendum, ad naturam nostram pertinere, sed
cogitationem solam, quae proinde prius et certius quam ulla res
corporea cognoscitur; hanc enim iam percepimus, de aliis autem adhuc
dubitamus.
[1.009] Quid sit cogitatio.
Cogitationis nomine, intelligo illa omnia, quae nobis consciis in
nobis fiunt, quatenus eorum in nobis conscientia est. Atque ita non
modo intelligere, uelle, imaginari, sed etiam sentire, idem est hic
quod cogitare. Nam si dicam, ego uideo, uel ego ambulo, ergo sum; et
hoc intelligam de uisione, aut ambulatione, quae corpore peragitur,
conclusio non est absolute certa; quia, ut saepe fit in somnis, possum
putare me uidere, uel ambulare, quamuis oculos non aperiam, et loco
non mouear, atque etiam forte, quamuis nullum habeam corpus. Sed si
intelligam de ipso sensu siue conscientia uidendi aut ambulandi, quia
tunc refertur ad /8/ mentem, quae sola sentit siue cogitat se uidere
aut ambulare, est plane certa.
[1.010] Quae simplicissima sunt et per se nota, definitionibus Logicis
obscuriora reddi; et talia inter cognitiones studio acquisitas non
esse numeranda.
Non hic explico alia multa nomina, quibus iam usus sum, uel utar in
sequentibus, quia per se satis nota mihi uidentur. Et saepe aduerti
Philosophos in hoc errare, quod ea, quae simplicissima erant ac per se
nota, Logicis definitionibus explicare conarentur; ita enim ipsa
obscuriora reddebant. Atque ubi dixi hanc propositionem:
Ego cogito, ergo sum
esse omnium primam et certissimam, quae cuilibet ordine philosophanti
occurrat, non ideo negaui quin ante ipsam scire oporteat, quid sit
cogitatio, quid existentia, quid certitudo; item, quod fieri non
possit, ut id quod cogitet non existat, et talia; sed quia hae sunt
simplicissimae notiones, et quae solae nullius rei existentis notitiam
praebent, idcirco non censui esse numerandas.
[1.011] Quomodo mens nostra notior sit quam corpus.
Iam uero ut sciatur, mentem nostram non modo prius et certius, sed
etiam euidentius quam corpus cognosci, notandum est, lumine naturali
esse notissimum, nihili nullas esse affectiones siue qualitates; atque
ideo ubicumque aliquas deprehendimus, ibi rem siue substantiam, cuius
illae sint, necessario inueniri; et quo plures in eadem re siue
substantia deprehendimus, tanto clarius nos illam cognoscere. Plura
uero in mente nostra, quam in ulla alia re a nobis deprehendi, ex hoc
manifestum est, quod nihil plane efficiat, ut aliquid aliud
cognoscamus, quin idem etiam multo certius in mentis nostrae
cognitionem nos adducat. Ut si terram iudico existere, ex eo quod
illam tangam uel uideam, certe ex hoc ipso adhuc magis mihi iudicandum
est mentem meam existere: fieri enim forsan /9/ potest, ut iudicem me
terram tangere, quamuis terra nulla existat; non autem, ut id iudicem,
et mea mens quae id iudicat nihil sit; atque ita de caeteris.
[1.012] Cur non omnibus aeque innotescat.
Nec aliam ob causam aliter uisum est iis, qui non ordine philosophati
sunt, quam quia mentem a corpore nunquam satis accurate
distinxerunt. Et quamuis sibi certius esse putarint, se ipsos
existere, quam quidquam aliud, non tamen aduerterunt, per se ipsos,
mentes solas hoc in loco fuisse intelligendas; sed contra potius
intellexerunt sola sua corpora, quae oculis uidebant, et manibus
palpabant, quibusque uim sentiendi perperam tribuebant; hocque ipsos a
mentis natura percipienda auocauit.
[1.013] Quo sensu reliquarum rerum cognitio a Dei cognitione
dependeat.
Cum autem mens, quae se ipsam nouit, et de aliis omnibus rebus adhuc
dubitat, undiquaque circumspicit, ut cognitionem suam ulterius
extendat: primo quidem inuenit apud se multarum rerum ideas, quas
quamdiu tantum contemplatur, nihilque ipsis simile extra se esse
affirmat nec negat, falli non potest. Inuenit etiam communes quasdam
notiones, et ex his uarias demonstrationes componit, ad quas quamdiu
attendit, omnino sibi persuadet esse ueras. Sic, exempli causa,
numerorum et figurarum ideas in se habet, habetque etiam inter
communes notiones, quod si aequalibus aequalia addas, quae inde
exsurgent erunt aequalia, et similes; ex quibus facile demonstratur,
tres angulos trianguli aequales esse duobus rectis, etc; ac proinde
haec et talia sibi persuadet uera esse, quamdiu ad praemissas, ex
quibus ea deduxit, attendit. Sed quia non potest semper ad illas
attendere, cum postea recordatur se nondum scire, an forte talis
naturae creata sit, /10/ ut fallatur etiam in iis quae ipsi
euidentissima apparent, uidet se merito de talibus dubitare, nec ullam
habere posse certam scientiam, priusquam suae authorem originis
agnouerit.
[1.014] Ex eo quod existentia necessaria in nostro de Deo conceptu
contineatur, recte concludi Deum existere.
Considerans deinde inter diuersas ideas, quas apud se habet, unam esse
entis summe intelligentis, summe potentis et summe perfecti, quae
omnium longe praecipua est, agnoscit in ipsa existentiam, non
possibilem et contingentem tantum, quemadmodum in ideis aliarum omnium
rerum, quas distincte percipit, sed omnino necessariam et
aeternam. Atque ut ex eo quod, exempli causa, percipiat in idea
trianguli necessario contineri, tres eius angulos aequales esse duobus
rectis, plane sibi persuadet triangulum tres angulos habere aequales
duobus rectis: ita ex eo solo quod percipiat existentiam necessariam
et aeternam in entis summe perfecti idea contineri, plane concludere
debet ens summe perfectum existere.
[1.015] Non eodem modo in aliarum rerum conceptibus existentiam
necessariam, sed contingentem duntaxat contineri.
Magisque hoc credet, si attendat nullius alterius rei ideam apud se
inueniri, in qua eodem modo necessariam existentiam contineri
animaduertat. Ex hoc enim intelliget, istam ideam entis summe perfecti
non esse a se effictam, nec exhibere chimericam quandam, sed ueram et
immutabilem naturam, quaeque non potest non existere, cum necessaria
existentia in ea contineatur.
[1.016] Praeiudicia impedire, quominus ista necessitas existentiae Dei
ab omnibus clare cognoscatur.
Hoc, inquam, facile credet mens nostra, si se prius omnino
praeiudiciis liberarit. Sed quia sumus assueti reliquis omnibus in
rebus essentiam ab existentia distinguere, atque etiam uarias ideas
rerum, quae nusquam sunt, aut fuerunt, ad arbitrium effingere, facile
contingit, /11/ cum in entis summe perfecti contemplatione non sumus
plane defixi, ut dubitemus an forte eius idea una sit ex iis, quas ad
arbitrium effinximus, aut saltem ad quarum essentiam existentia non
pertinet.
[1.017] Quo cuiusque ex nostris ideis obiectiua perfectio maior est,
eo eius causam esse debere maiorem.
Ulterius uero considerantes ideas quas in nobis habemus, uidemus
quidem illas, quatenus sunt quidam modi cogitandi, non multum a se
mutuo differre, sed quatenus una unam rem, alia aliam repraesentat,
esse ualde diuersas; et quo plus perfectionis obiectiuae in se
continent, eo perfectiorem ipsarum causam esse debere. Nam
quemadmodum, si quis in se habet ideam alicuius machinae ualde
artificiosae, merito quaeri potest quaenam sit causa a qua illam
habet: an nempe uiderit alicubi talem machinam ab alio factam; an
mechanicas scientias tam accurate didicerit, anue tanta sit in eo
ingenii uis, ut ipsam nullibi unquam uisam per se excogitare potuerit?
Totum enim artificium quod in idea illa obiectiue tantum siue tanquam
in imagine continetur, debet in eius causa, qualiscumque tandem sit,
non tantum obiectiue siue repraesentatiue, saltem in prima et
praecipua, sed reipsa formaliter aut eminenter contineri.
[1.018] Hinc rursus concludi Deum existere.
Sic, quia Dei siue entis summi ideam habemus in nobis, iure possumus
examinare a quanam causa illam habeamus; tantamque in ea immensitatem
inueniemus, ut plane ex eo simus certi, non posse illam nobis fuisse
inditam, nisi a re in qua sit reuera omnium perfectionum complementum,
hoc est, nisi a Deo realiter existente. Est enim lumine naturali
notissimum, non modo a nihilo nihil fieri; nec id quod est perfectius
ab eo quod est minus perfectum, ut a causa /12/ efficiente et totali,
produci; sed neque etiam in nobis ideam siue imaginem ullius rei esse
posse, cuius non alicubi, siue in nobis ipsis, siue extra nos,
Archetypus aliquis, omnes eius perfectiones reipsa continens,
existat. Et quia summas illas perfectiones, quarum ideam habemus,
nullo modo in nobis reperimus, ex hoc ipso recte concludimus eas in
aliquo a nobis diuerso, nempe in Deo, esse, uel certe aliquando
fuisse; ex quo euidentissime sequitur, ipsas adhuc esse.
[1.019] Etsi Dei naturam non comprehendamus, eius tamen perfectiones
omni alia re clarius a nobis cognosci.
Hocque satis certum est et manifestum, iis qui Dei ideam contemplari
summasque eius perfectiones aduertere sunt assueti. Quamuis enim illas
non comprehendamus, quia scilicet est de natura infiniti ut a nobis,
qui sumus finiti, non comprehendatur, nihilominus tamen ipsas clarius
et distinctius quam ullas res corporeas intelligere possumus, quia
cogitationem nostram magis implent, suntque simpliciores, nec
limitationibus ullis obscurantur.
[1.020] Nos non a nobis ipsis, sed a Deo factos, eumque proinde
existere.
Quia uero non omnes hoc aduertunt, atque etiam quia non, quemadmodum
habentes ideam artificiosae alicuius machinae scire solent undenam
illam acceperint, ita etiam recordamur ideam Dei nobis aliquando a Deo
aduenisse, utpote quam semper habuimus: quaerendum adhuc est, a quonam
simus nos ipsi, qui summarum Dei perfectionum ideam in nobis
habemus. Nam certe est lumine naturali notissimum, eam rem, quae nouit
aliquid se perfectius, a se non esse: dedisset enim ipsa sibi omnes
perfectiones, quarum ideam in se habet; nec proinde etiam posse ab
ullo esse, qui non habeat in se omnes illas perfectiones, hoc est, qui
non sit Deus. /13/
[1.021] Existentiae nostrae durationem sufficere, ad existentiam Dei
demonstrandam.
Nihilque huius demonstrationis euidentiam potest obscurare, modo
attendamus ad temporis siue rerum durationis naturam; quae talis est,
ut eius partes a se mutuo non pendeant, nec unquam simul existant;
atque ideo ex hoc quod iam simus, non sequitur nos in tempore proxime
sequenti etiam futuros, nisi aliqua causa, nempe eadem illa quae nos
primum produxit, continuo ueluti reproducat, hoc est,
conseruet. Facile enim intelligimus nullam uim esse in nobis, per quam
nos ipsos conseruemus; illumque in quo tanta est uis, ut nos a se
diuersos conseruet, tanto magis etiam se ipsum conseruare, uel potius
nulla ullius conseruatione indigere, ac denique Deum esse.
[1.022] Ex nostro modo existentiam Dei cognoscendi, omnia eius
attributa naturali ingenii ui cognoscibilia simul cognosci.
Magna autem in hoc existentiam Dei probandi modo, per eius scilicet
ideam, est praerogatiua: quod simul quisnam sit, quantum naturae
nostrae fert infirmitas, agnoscamus. Nempe ad eius ideam nobis
ingenitam respicientes, uidemus illum esse aeternum, omniscium,
omnipotentem, omnis bonitatis ueritatisque fontem, rerum omnium
creatorem, ac denique illa omnia in se habentem, in quibus aliquam
perfectionem infinitam, siue nulla imperfectione terminatam, clare
possumus aduertere.
[1.023] Deum non esse corporeum, nec sentire ut nos, nec uelle
malitiam peccati.
Nam sane multa sunt, in quibus etsi nonnihil perfectionis agnoscamus,
aliquid tamen etiam imperfectionis siue limitationis deprehendimus; ac
proinde competere Deo non possunt. Ita in natura corporea, quia simul
cum locali extensione diuisibilitas includitur, estque imperfectio
esse diuisibilem, certum est, Deum non esse corpus.-----------------------------20422324621797
Content-Disposition: form-data; name="wpTextbox1"
| 