|
<p>#M179#</p>
<p><strong> </strong></p>
*[[De rerum naturis (Rabanus)/I|Liber I]]
*[[De rerum naturis (Rabanus)/II|Liber II]]
*[[De rerum naturis (Rabanus)/III|Liber III]]
*[[De rerum naturis (Rabanus)/IV|Liber IV]]
*[[De rerum naturis (Rabanus)/V|Liber V]]
*[[De rerum naturis (Rabanus)/VI|Liber VI]]
*[[De rerum naturis (Rabanus)/VII|Liber VII]]
*[[De rerum naturis (Rabanus)/VIII|Liber VII]]
*[[De rerum naturis (Rabanus)/IX|Liber IX]]
*[[De rerum naturis (Rabanus)/X|Liber X]]
*[[De rerum naturis (Rabanus)/XI|Liber XI]]
*[[De rerum naturis (Rabanus)/XII|Liber XII]]
*[[De rerum naturis (Rabanus)/XIII|Liber XIII]]
*[[De rerum naturis (Rabanus)/XIV|Liber XIV]]
*[[De rerum naturis (Rabanus)/XV|Liber XV]]
*[[De rerum naturis (Rabanus)/XVI|Liber XVI]]
*[[De rerum naturis (Rabanus)/XVII|Liber XVII]]
*[[De rerum naturis (Rabanus)/XVIII|Liber XIII]]
*[[De rerum naturis (Rabanus)/XIX|Liber XIX]]
*[[De rerum naturis (Rabanus)/XX|Liber XX]]
*[[De rerum naturis (Rabanus)/XXI|Liber XXI]]
*[[De rerum naturis (Rabanus)/XXII|Liber XXII]]
<p><strong>Hrabanus Maurus,</strong></p>
<p><strong><br /> De rerum naturis</strong></p>
<p><strong> </strong></p>
<p> </p>
<p>Rabanus Maurus's <em>De rerum naturis</em>, also known as <em>De universo</em>, is an encyclopedic compilation which he assembled between 842 and 846. The earliest edition was edited and printed by Adolf Rusch (the so-called "R-Printer") about 1466. This edition was reprinted by George Colvener in his collected edition of Rabanus's works in 1627, and again by J.-P. Migne in the series <em>Patrologia Latina</em> in 1851.</p>
<p> </p>
<p><strong>Transcription of Karlsruhe, Badische Landesbibliothek, MS Augiensis 96 and 68</strong>.</p>
<p><strong> </strong></p>
<p><strong>Prohemium I</strong></p>
<p><strong> </strong></p>
<p>#1a#</p>
<p>Domino excellentissimo et omni honore dignissimo Hludouuico regi. Rhabanus uilissimus seruorum dei seruus aeterne beatitudinis in Christo optat salutem.</p>
<p>Audita bona opinione uestra quae predicatur per totas prouincias Germaniae atque Galliae. Et pene in cunctis partibus Europae crebris laudibus intonant satis exulto, et domini misericordiam imploro quatinus hoc cum bono augmento ad salubrem finem peruenire concedat. Ob hoc quippe laboris mei opuscula, quae in seruitium Christi ipsius largiente gratia sacras scripturas exponendo prout potui expendi. Non sine uestra communione habere uolui, sed aliquos tractatus atque commentarios in diuinos libros conscriptos uestrae ueneratione direxi. Nuper quoque quia uos quando in presentia uestra fui compertum uos habere dixistis aliquod opusculum me nouiter confecisse de sermonum proprietate; et mystica rerum significantione quod #1b# etiam a mea paruitate postulastis uobis dirigi, feci libenter quod petistis, et ipsum opus uobis in xx duobus libris terminatum transmisi, ut si serenitate uestrae placuerit coram uobis relegi illud faciatis. Et si aliquid in eo dignum emendatinoe repertum fuerit cum uestris sagacissimis lectoribus prout ratio dictat illud emendare curetis. Sunt enim in eo plura exposita de rerum naturis, et uerborum proprietatibus, necnon etiam de mystica rerum significatione quod idcirco ita ordinandum estimaui, ut lector prudens continuatim positam inueniret historicam et mysticam singularem rerum explanationem. Et sic satis facere quodammodo posset suo desiderio in quo et hystoriae et allegoriae inueniret manifestationem. Unde mihi non melius aliud uidebatur huius operis sumere initium quam ab ipso conditore nostro qui omnium rerum est caput et principium, quia quicquic naturaliter subsistit, aut auctor #2a# et creator omnium est aut ab eo condita creatura. Quia ex ipso et per ipsum et in ipso sunt omnia qui fecit caelum et terram mare et #M10# omnia quae in eis sunt. Sic ergo primum deipso summo bono et uero conditore nostro hoc est patre et filio et spiritu sancto. Uno et solo omnipotente deo iuxta paruitatem ingenii mei, quantum diuina gratia me posse concessit scribendo aliqua disserui. Postea uero de caelestibus et terrestribus creaturis, non solum de natura sed etiam de ui, et effectibus earum sermonem habere institui, ut lector diligens in hoc opere et nature proprietatem iuxta historiam et spiritalem significationem iuxta mysticum sensum simul posita inueniret. Et quia de sanctis hominibus qui in uetere et nouo testamento commemorantur eorumque actionibus mysticis, necnon et de locis in quibus habitabant silere me non conuenit nomina ipsorum simul et locorum ex hebraica lingua in latinam transferre placuit. Ut inde facilius mysticam significationem explanare possem, addi#2b#di quoque in presenti opusculo non pauca de fide catholica et religione Christiana et e contrario de gentilium superstitione et hereticorum errore, de philosophis et magis, atque falsis diis, de linguis gentium, de regum et militum ciuiumque uocabulis atque affinitatibus de homine et partibus eius, et reliquis animantibus de lapidibus lignis et herbis quae in terram gingnuntur, de uariis artibus atque artificiis et aliis multis quae omnia in prohemio enumerari longum est, proinde quod de his hic posui nunc sufficiat, ceterum autem in capitulis singularum librorum diligentius ea enumerare curaui. Decreui hoc totum opus ut supradixi in uiginti duos libros dispertiri, sub quo numero uetus testamentum legis diuine interpres beatus Hieronimus complexum se asseruit ex cuius interpretatione et expositione quaedam obscura in hoc opere lucidaui.</p>
<p>Tu autem electe domine et regum carissime acceptis his quae tibi transmisi utere eis ut decet, et tam tibi quam illis qui sub tuo regimine sunt constituti ea #3a# utilia esse permitte, quatinus tuum bonum studium multis perueniat ad spiritalem profectum, et fiat tam tibi quam illi spiritale exercitium atque caelestis gaudii incrementum, imitare illius sapientis uiri exemplum qui de sapientiae laude tale protulit preconium dicens: Inuocaui et uenit in me spiritus sapientiae. Et preposui illam regnis et sedibus et diuitias nihil esse, dixi incomparatione illius. Nec comparaui illi lapidem preciosum. Quoniam omne aurum incomparatione illius arena est exigua, et tamquam lutum estimabitur argentum in conspectu illius, super salutem et speciem dilexi illam, et proposui pro luce habere illam, quoniam inextinguibile est lumen illius. Venerunt autem mihi omnia bona pariter cum illa, et innumerabilis honestas per manus illius, et laetatus sum in omnibus, quoniam ante cedebat me ista sapientia quam sine fictione didici, et sine inuidia communico, et honestatem illius non abscondo. Infinitus enim thesaurus est, hominibus quo qui usi sunt participes facti sunt amicitiae #3b# dei, quam ipse sapientiae dux est, et sapientium emendator, in manu enim illius sunt et nos et sermones nostri, et omnis sapientia et operum scientia et disciplina.</p>
<p>Ipse enim mihi dedit horum quae sunt scientiam ueram ut sciam dispositionem orbis terrarum, et uirtutem elementorum, initium et consummationem et medietatem temporum uicissitudinum permutationes et consummationes temporum, morum mutationes, et diuisiones temporum, anni cursus, et stellarum dispositiones, naturas animalium, et iras bestiarum, vir uentorum, et cogitationes hominum. Differentias arborum, et uirtutes radicum, et quaecumque sunt absconsa, et in prouisa didici. Omnium enim artifex docuit me sapientia.</p>
<p>Unde etiam in libro regum legitur dominus probasse petitionem Salomonis qui petiit ab ipso sibi dari cor docibile, ut iudicare posset populum suum, et discernere inter bonum et malum, ubi ita scriptum est, placuit ergo sermo coram domino, quod Salomon rem huiuscemodi postu#4a#lasset. Et dixit do#M12#minus Salomoni: quia postulasti uerbum hoc, et non petisti tibi dies multos nec diuicias, animasque inimicorum tuorum, sed postulasti tibi sapientiam ad discernendum iudicium. Ecce feci tibi secundum sermones tuos, et dedi tibi cor sapiens et intellegens, in tantum ut nullus ante te similis fuerit tui nec post te surrecturus sit, sed et haec que non postulasti dedi tibi diuicias scilicet et gloriam, ut nemo fuerit similis tui in regibus cunctis retro diebus, si autem ambulaueris in uiis meis, et custodieris precepta mea et mandata mea sicut ambulauit Dauid pater tuus longos faciam dies tuos. Vnde manifestum est, quod quicumque uerus est amator sapientiae, et diligens custos mandatorum dei, et fidelis exsecutor uoluntatis ipsius usque in finem, hic habet eum protectorem, et adiutorem, in futura uero uita fidelissimum boni studii remuneratorem, et gaudii aeterni largitorem, idcirco domine mi rex ante omnia semper studium #4b# sit tibi ad discendam sapientiam diuinam subiectosque tibi id ipsum agere precipias, quatinus merito rex nominari possis, qui temetipsum et omnes gentes, ut recipiant omnes iuxta meritorum qualitatem, aut premium, aut poenam, tunc tu cum tuis a dextris eius stans, audias illam amabilem sententiam domini quam ad omnes electos suos prolaturus est dicens: Venite benedicti patris mei possidete paratum uobis regnum ob origine mundi. Sicque insertus sanctorum coetibus ibis cum eo in uitam aeternam ubi simul cum sanctis angelis laetaberis in conspectu gloriae ipsius feliciter usque in finem. Maiestas omnipotentis dei diu uos hic conseruet incolomes, et postea in celesti regno gaudio beatificet sempiterno.</p>
<p> </p>
<p><strong>Prohemium 2</strong></p>
<p><strong> </strong></p>
<p>#5a#Domino reuerentissimo et cum omni caritatis officio merito uenerando atque colendo patri Hemmoni episcopo Hrabanus inutilis seruorum dei seruus in Christo aeternam optat salutem.</p>
<p>Memor boni studii tui sancte pater quod habuisti in puerili atque iuuenili aetate in litterarum exercitio, et sacrarum scripturarum meditatione quando mecum legebas, non solum diuinos libros et sanctorum patrum super eos expositiones, sed etiam huius mundi sapientium de rerum naturis solertes inquisitiones quas in liberalium artium discriptione et ceterarum rerum inuestigatione composuerunt. Postquam me diuina prouidentia ab exteriorum negotiorum cura absoluit teque in pastoralis cure officium sublimauit, cogitabam quid tuae sanctitati gratum et utile in scribendo conficere possem quo haberes ob #M12# commemorationem in paucis breuiter annotatum quod ante in multorum codicum amplitudine et facunda oratorum locutione dissertum copiose legisti. Neque enim mihi ignotum est, qualem infestationem habeas, non solum a paganis qui tibi confines sunt, sed etiam a popu#5b#lorum turbis quae per insolentiam et inprobitatem morum tuae paternitati non paruam molestiam ingerunt, et ob hoc frequenti orationi atque assiduae lectioni te uacare non permittunt. Haec enim omnia mihi sollicite tractanti uenit in mentem, ut iuxta morem antiquorum qui de rerum naturis et nominum atque uerborum ethimologiis plura conscripsere ipse tibi aliquid opusculum conderem in quo haberes scriptum non solum de rerum naturis, et uerborum proprietatibus, sed etiam de mystica earundem rerum significatione ut continuatim posi#M13#tam inuenires hystoricam et mysticam singularem rerum expositionem.</p>
<p>Tu autem electe domine, et episcoporum carissime, acceptis his quae tibi transmisi, utere eis ut decet, et tam tibi quam illis qui sub tuo regimine sunt constituti utile esse, permitte, quatinus tuum bonum studium multis proueniat ad spiritalem profectum, et fiat tam tibi quam illis spiritale exercitium, atque caelestis gaudii incrementum, imitare illius sapientis uiri exemplum qui de sapi#6a#entiae laude tale protulit preconium dicens: Inuocavi et uenit in me spiritus sapientiae, et proposui illam regnis et sedibus et diuitias nihil esse dixi in comparatione illius, nec comparaui illi lapidem pretiosum, quoniam omne aurum inconparatione illius harena est exigua, et tamquam lutum estimabitur argentum in conspectu illius. Super salutem et speciem dilexi illam, et proposui pro luce habere illam quoniam inextinguibile est lumen illius. Venerunt autem mihi omnia bona pariter cum illa. Nam et apostolus Paulus scribens ad Timotheum de doctrina sapientiae diuine ad hoc ipsum exhortatus est eum dicens: Haec preponens fratribus bonus eris minister Christi Iesu enutritus uerbis fidei et bone doctrine quam assecutus es. Precipe haec et doce nemo adolescentiam tuam contemnat sed exemplum esto fidelium in uerbo, in conuersatione, in caritate, in fide, in castitate. Haec meditare in his esto ut profectus tuus manifestus sit omnibus. Attende tibi et doctrine insta in illis, hoc enim faciens, et teipsum saluum facies, et eos #6b# qui te audiunt. Vnde decet te nihil aliud preponere meditationi diuine legis, et doctrine uerbi dei nec ullo modo debes ea deserere propter mundanam curam, et saecularia negotia quia haec maximum impedimentum faciunt operi diuino apud eos qui his abutuntur. Nam pro dolor multi inueniuntur huius temporis uiri ex eclesiasticis personis qui relicto predicandi officio, et spiritali conuersatione in eo se magnos estimant, si terrenis negotiis preponantur. Et disceptationibus saecularium sepe intersint, ita ut in eorum conuentibus quasi arbitres presideant, et eorum conflictuum iudices fiant, quod #M14# tamen nullo modo apostolus consentit qui ait: Nemo militans deo inplicet se negotiis secularibus ut ei placeat cui se probauit. Nam qui certat in agone non coronatur nisi legitime certauerit. Item alibi ait: Si quos contemptibiles habetis, hos constituite ad iudicandum secularia negotia. Multo enim melius est laborare episcopum in doctrina uerbi dei ob salutem animarum sibi commissarum, quam in disponendis et difiniendis ciuilibus questionibus, et uanis hominum con#7a#tentionibus uacare, qui propter terrenam cupiditatem lites, rixasque incessanter mouent, et unusquisque in his alterum superare contendit. Nusquam enim in scripturis sacris legitur ipse saluator aut discipuli eius hoc egisse siue docuisse, inuenitur tamen in euangelio scriptum quod quidam homo rogauerit ipsum mediatorem nostrum quod fratri suo iuberet ut diuideret secum hereditatem suam, cui ille respondit: O homo quis constituit me iudicem aut diuisorem inter uos, et reliquos. In quo probauit se nolle doctores euangelii curis et rixis saecularium occupari uel interesse. Non enim idem officium est euangelium Christi in pulpito ecclesiae populo praedicare, et in placito saecularium lites forenses inter rixantes decernere. Haec ergo cum scribam mi domine, nolo ut estimes me nouam legem iuuendi tibi constituere, sed olim a sanctis uiris prolatam ob recordationem breuiter commemorare. Credo enim te magis uelle interno conspectui conditoris tui salubriter placere, quam #7b# fauoribus humanis forinsecus inaniter extolli.</p>
<p>Ideo quod bene in seruitio dei agere coepisti hoc melius ac melius semper operando usque in finem perficere satagas, ut in primis et in ultimis conuersationis tuae temporibus, dei seruitium perfecte agens ad caelestis premii plenitudinem feliciter peruenire ualeas, quatinus tibi in extremo iudicio ipse summus paterfamilias cum ceteris electis dicat: Euge serue bone et fidelis, quia super pauca fuisti fidelis, super multa te constituam, intra in gaudium domini tui.</p>
<p> </p>
<p>#14a#</p>
<p><strong> </strong></p>
<p><strong>INCIPIT LIBER PRIMUS</strong></p>
<p><strong> </strong></p>
<p>[1] De deo</p>
<p> </p>
<p>Primum apud Ebreos Dei nomen Eli dicitur quod alii Deum alii ethimologiam eius exprimentes sciros id est fortem interpretati sunt; ideo quod nulla infirmitate opprimitur sed fortis est et sufficiens ad omnia perpetranda. Secundum nomen Eloim. Tertium Eloe quod utrumque in Latinum Deus dicitur quod nomen in Latinum est ex greca appellatione translatum. Nam Deus grece theos febor dicitur id est timor. Vnde tractum est nomen Deus quod eum colentibus sit timor deus autem proprie nomen est trinitatis #M14b# pertinens ad patrem et filium et spiritum sanctum. Ad quam trinitatem etiam reliqua quae in deo infra sunt posita uocabula referuntur. Quartum nomen est Sabaoth quod uertitur in Latinum exercituum siue uirtutum de quo in psalmo ab angelis dicitur: "Quis est iste rex gloriae dominus uirtutum." Sunt autem in huiusmodi ordinatione uirtutes multae ut angeli archangeli principatus et potestates cunc#14b#tique celestis militie ordines quorum tamen ille dominus est. Omnes enim sub ipso sunt eiusque dominatui subiacent.</p>
<p>Quintum Elion quod interpretatur in Latinum excelsus qui super caelos est sicut scriptum est de eo: #M15# "Excelsus dominus super caelos gloria eius." Excelsus autem dictus pro ualde celsus ex enim pro ualde ponitur sicut eximius quasi ualde eminens.</p>
<p>Sextum Ieie id est qui est. Deus enim solus qui aeternus est hoc est quia exordium non habet essentiae nomen tenet. Hoc enim nomen ad sanctum Moysen per angelum est delatum. Quaerenti enim quod esset nomen eius qui eum pergere precipiebat ad populum ex Aegypto liberandum respondit: "Ego sum qui sum et dices filiis Israel qui est misit me ad uos;" tanquam in eius comparatione qui uere est quia incommutabilis est ea quae commutabilia sunt quasi non sint. Quod enim dicitur fuit non est et quod dicitur erit nondum est. Deus autem tantum esse nouit fuisse et futurum esse non nouit. Solus autem Pater cum Filio et Spiritu sancto ueraciter est. Cuius essentiae comparatum esse nostrum non esse est. Vnde et in colloquio dicimus Viuit Deus qui es#15a#sentia uita uiuit quam mors non habet.</p>
<p>Septimum Adonai quod generaliter interpretatur Dominus: quod dominetur creaturae cunctae uel quod creatura omnis dominatui eius deseruiat. Dominus ergo et deus uel quod dominetur omnibus uel quod timeatur a cunctis. Octauum ia quod in deo tantum ponitur quod etiam in alleluia in nouissima syllaba sonat. Nonum tetragrammaton hoc est quattuor litterarum quod propriae apud Hebreos in Deo oponitur iod he id est duabus ia quae duplicata ineffabile illud et gloriosum Dei nomen efficiunt. Dicitur autem ineffabilis non quia dici non potest sed quia finiri sensu et intellectu humano nullatenus potest; et ideo quia de eo nihil digne dici potest ineffabilis est.</p>
<p>Decimum Saddai id est omnipotens uocatus autem omnipotens eo quod omnia potest sed a faciendo quod uult non a patiendo quod non uult. Quod si ei accederet nequaquam omnipotens esset. Facit enim quod uult et inde omnipotens. Item omnipotens quod ipsius sunt omnia quae ubique sunt. Solus enim totius mundi habet imperium. Dicuntur autem et alia quaedam in Deum substantialiter nomina ut immortalis incor#15b#ruptibilis incommutabilis aeternus. Vnde et merito cunctae praeponitur creaturae inmortalis sicut de eo scriptum est: "Qui solus habet inmortalitatem" quia in eius natura nulla est commutatio. Nam omnis mutabilitas non inconuenienter mortalitas dicitur secundum quod et anima dicitur mori non quia in corpus uel in aliquam alteram substantiam mutatur et uertitur sed in ipsa sua substantia quicquid alio modo nunc est aut fuit secundum id quod destitit esse quod erat. Mortalis utique deprehenditur ac per hoc Deus solus dicitur inmortalis quia solus incommutabilis; incorruptibilisque appellatur quia corrumpi et dissolui non potest nec diuidi. Quicquid enim capit diuisionem et interitum capit ille nec diuidi potest nec interire inde incorruptibilis est. Incommutabilis est quia semper manet et mutari nescit nec proficit quia perfectus est nec deficit quia aeternus #M16# est. Aeternus est quia sine tempore est non enim habet initium neque finem. Hinc et sempiternus eo quod sit semper aeternus. A quibusdam autem aeternus ab ethere creditur dictus quoniam caelum sedes eius habetur. Vnde est #16a# illud: "Caelum caeli Domino." Et haec ista quattuor unum significant. Nam una eademque res dicitur siue dicatur aeternus Deus siue inmortalis siue incorruptibilis siue inmutabilis. Nam inuisibilis Deus dicitur quia numquam per substantiam suam apparuit oculis mortalium trinitas nisi per speciem subiectae creaturae eiusdemque corporeae. Nam nemo potest ipsam manifestationem essentiae Dei uidere et uiuere sicut et dictum est Moysi. Vnde et Dominus in Euangelio dicit: "Deum nemo uidit umquam." Res enim est inuisibilis ideoque non oculo sed corde quaerendus est. Inpassibilis quod nullis perturbationibus afficitur quibus fragilitas succumbit. Non enim attingunt eum ullae passiones ut libido iracundia cupiditas timor meror inuidia et cetera quibus mens humana turbatur sed cum dicitur Deus irasci aut zelare aut dolere nostro usu dicitur. Apud Deum enim perturbatio nulla est apud quem tranquillitas summa est. Simplex autem dicitur siue non amittendo quod habet seu quia non aliud est ipse et aliud quod in ip#16b#so est sicut in homine cuius aliud est esse et aliud sapere. Nam et esse potest et sapiens non esse. Deus habet essentiam habet et sapientiam. Sed quod habet hoc est et omnia unus est ac proinde simplex est quia non in eo aliquid accidi potest sed et quod est et quod in ipso est essentialiter est excepto quod relatiue ad quamcumque personam est. Summe bonus quia incommutabilis est. Creatura uero bonum sed non summum est quia mutabilis est et dum sit quidem bonum non tamen esse potest et summum. Incorporeus autem uel incorporalis ideo dicitur Deus ut spiritus credatur uel intelligatur esse non corpus. Nam dum dicitur spiritus eius significatur substantia. Immensus quod cuncta concludat et ipse a nullo concludatur sed omnia intra eius omnipotentiam coarcentur. Perfectus dicitur quia nil ei potest adici et tamen de consummatione alicuius facti perfectio dicitur. Deus autem qui non est factus quomodo est perfectus sed hoc uocabulum de usu nostro sumpsit humana inopia sicut et reliqua uerba quatinus id quod ineffabile est ut cumque dici possit. Quoniam de Deo nihil digne humanus #17a# sermo dicit sicut sunt et alia. Creator dictus pro totius mundi rebus ab ipso creatis. Nihil enim est quod non originem a Deo traxerit. Ipse et unus quia diuidi non potest uel quia nihil aliud esse potest quod tantundem capiat potestatis. Haec igitur quae de Deo dicta sunt ad totam pertinent trinitatem propter unam et coaeternam substantiam siue in patre siue in filio eius unigenito in forma dei siue in spiritu sancto qui unus est spiritus dei patris et filii eius unigeniti. Sunt et quaedam uocabula ex usu nostro ad deum sumpta de membris #M17# nostris siue de inferioribus quia in propria natura inuisibilis et incorporeus est pro efficientiis tamen causarum in ipso rerum species ascribuntur ut more locutionis facilius seipsum insinuet. Vt quia omnia uidet dicatur oculus. Et propter quod audit omnia dicatur auris. Pro eo autem quod auertitur ambulat. Pro eo quod spectat stat. Sic et in ceteris horum similibus ab humanis mentibus trahitur similitudo ad Deum. Sicut est obliuiscens et memorans. Hinc est quod propheta dicit: "Iurauit Dominus exercituum #17b# per animam suam." Non quod Deus animam habeat sed quod nostro narrat affectu. Nam et facies Dei in Scripturis sanctis non caro sed diuina cognitio intellegitur eadem ratione qua per faciem conspectam quisque cognoscitur. Hoc enim in oratione dicitur Deo: "Ostende nobis faciem tuam." Ac si dicatur: "Da nobis cognitionem tuam." Sic et uestigia Dei dicuntur quod nunc Deus per speculum cognoscitur. Ad perfectum uero omnipotens reperietur dum in futuro facie ad faciem quibusque electis presentabitur ut ipsam speciem contemplentur. Cuius nunc uestigia comprehendere conantur hoc est quem uidere per speculum dicuntur. Nam et situs et habitus et locus et tempus in Deo non propriae sed per similitudinem translate dicuntur. Quippe sedere super cherubin dicitur quod est ad situm et abyssum tamquam uestimentum amictus quod est ad habitum. Et "anni tui non deficient" quod ad tempus pertinet. Et "si ascendero in caelum tu illic es" quod ad locum manet. Nam et in propheta plaustri portantis foenum species #18a# ad Deum ducitur. Et haec omnia per figuram Deus quod nihil est horum ad proprietatem substantiae eius.</p>
<p>Et quia sicut diximus membra humana et habitus atque affectus humani per figuram Deo asscribuntur breuiter ea quae de his scripta recolimus adnotamus. Caput Domini ipsa diuinitas eo quod principium et creator sit omnium rerum. Capilli autem Domini candidi in Danihele propheta asscribuntur eo quod antiquus sit dierum.</p>
<p>Oculi Domini inspectio diuina eo quod omnia uideat ut est illud in Apostolo: "Omnia enim nuda et aperta sunt oculis eius." Palpebrae Domini occulta et spiritalia in diuinis preceptas mysteria ut est in psalmo: "Palpebre eius interrogant hoc est probant filios hominum." Odoratus Domini delectatio eius in moribus siue operibus sanctorum ut in Genesi: "Odoratusque est Dominus odorem suauitatis." Os domini filius eius uel sermo ad homines ut in psalmo: "Os domini locutum est." Et alibi: "Os domini ad iracundiam prouocauerunt." Lingua domini spiritus eius sanctus ut in psalmo: "Lingua mea calamus." Facies domini ostensio eius per filium ad homines ut in Exodo: #18b# "Facies mea precedet te." Et in psalmo: "Facies domini dimisit eos." Verbum Domini filius ut in psalmo: "Eructauit #M18# cor meum uerbum bonum." Brachium Domini filius per quem omnia operatus est. Ut in propheta Esaia: "Et brachium Domini cui reuelatum est."</p>
<p>Dextra Domini id est filius ut in psalmo: "Dextera Domini fecit uirtutem." Item dextera Domini gloria siue beatitudo perpetua. Sicut in Euangelio de filio dicitur: "Sedet ad dexteram Dei." Rursum dextera Domini electi omnes ut in Deuteronomio: "In dextera eius ignea lex." Alae Domini protectio diuina ut in psalmo: "In umbra alarum tuarum sperabo." Scapulae Domini diuina patientia quae portare dignatur infirmos ut in Deuteronomio: "Suscepit eos et superposuit scapulis suis."</p>
<p>Manus Domini diuina operatio ut in propheta: "Nonne manus meae fecerunt haec omnia." Digitus Domini Spiritus sanctus cuius operatione tabulae legis in Exodo scriptae referuntur. Et in Euangelio: "Si ego in digito Dei eicio daemonia." Digiti domini legislator Moyses siue prophetae. Vt in psalmo: "Videbo caelos" hoc est legis libros et prophetarum "opera digitorum tuorum." Sapientia Dei filius in Paulo: "Christus Dei uirtus et Dei sapientia." #19a# Et in Salomone: "Sapientia Domini attingit a fine usque ad finem fortiter." Vterus Domini secretum diuinitatis ex quo Filium protulit ut in psalmo: "Ex utero ante luciferum genui te." Pedes Domini stabilitas aeternitatis ut in psalmo: "Et caligo sub pedibus eius." Thronus Domini angeli siue sancti uel ipsa regnandi potestas ut in psalmo: "Thronus tuus Deus in saeculum saeculi." Sedes Domini idem quod supra angeli uel sancti quod in his dominus sedeat; ut in psalmo: "Deus sedet super sedem sanctam suam." Descensus Domini uisitatio eius ad homines sicut in Michea: "Ecce Dominus egredietur de loco suo et descendet conculcans extrema terrae." Item in malam partem ut in Genesi: "Descendit Dominus ut uideret turrem." Ascensus Domini eleuatio hominis assumpti a terra ad caelos ut est in psalmo: "Qui ascendit super caelos caelorum ab oriente." Stare Domini patientia diuinitatis per quam peccatores ad poenitentiam sustinet sicut in Abbacuc: "Stetit et mensus est terram." Et in Euangelio: "Stetit Iesus et iussit eum uocare ad se" hoc est caecum. Transitus Domini carnis assumptio per quam nascendo moriendo resurgendo in caelos ascendendo quendam transitum fecit: in Cantico canticorum: "Ecce iste uenit saliens montes transiliens colles." Gressus Domini aduentus uel uisitatio eius. Viae Domini operatio diuinitatis sicut in Iob pro diabolo: "Ipse est principium uiarum Dei." Item uiae Domini precepta Domini ut in Osee: "Quomodo rectae uiae Domini et iusti ambulabit in eis." Vestigia Domini operum secretorum signa ut in psalmo: "Et uestigia tua non cognoscentur."</p>
<p>Cognitio Domini quod cognoscentes faciat; unde dicitur ad Abraham: "Nunc cognoui quod #M19# times Deum" hoc est cognoscere te feci. Nescire Deum reprobare est ut in Euangelio: "Nescio uos." Recordatio Domini misericordia eius per quam respicit et miseretur cui uult; sicut in Genesi: "Recordatus est dominus Noe. Et alibi recordatus est dominus populi sui." Poenitentia Domini rerum mutatio sicut in libro Regum: "Poenitet me quod constituerim Saul regem." Ira et furor Domini ultio diuinitatis in peccatores secundum uindictam patientis non secundum equitatem iudicantis. Ut in psalmo: "In ira sua et in furore suo conturbabit eos." Dormire Domini dum in quorundam hominum cordibus fides eius minime uigilat ut in psalmo: "Exsurge quare obdormis Domine?"</p>
<p>#20a# Vigilia Domini in electorum suorum custodia per prescientiam diuinitatis semper adesse ut in psalmo: "Ecce non dormiuit neque obdormiet." Sedere Domini regnare est ut in psalmo: "Deus sedet super sedem sanctam suam." Scabellum Domini homo assumptus a uerbo uel sancti eius a quibusdam putantur ut in psalmo: "Adorate scabellum pedum eius quoniam sanctum est." Item scabellum est humiliatorum subjectio ut in psalmo: "Donec ponam inimicos tuos scabellum pedum tuorum." Ambulatio Domini delectatio diuinitatis in operibus electorum suorum ut in propheta: "Et inambulabo in illis et ero illorum Dominus." Tuba Dei uox manifesta ut in Apostolo: "In iussu et in uoce archangeli et in tuba Dei descendet de caelo."</p>
<p>[2] De filio dei</p>
<p><br /> </p>
<p>Multis etiam modis Christus in scripturis inuenitur diuinis. Nam ipse Dei Patris unigenitus est filius qui dum esset aequalis Patri propter salutem nostram formam serui accepit. Proinde quaedam nomina in illo ex diuinitatis substantia quaedam ex dispensatione susceptae humanitatis assumpta sunt. Christus namque grece a chrisma#20b#te est appellatus hoc est unctus. Sacerdotes ergo et reges apud Iudaeos sacra unctione in Vetere Testamento unguebantur. Et ideo Christus unctus appellatur qui rex et sacerdos est; qui non oleo materiali sed oleo laetitiae hoc est Spiritu sancto unctus est prae omnibus participibus suis. Christus uero Ebraice Messias dicitur. Iesus Ebreum Grece soter Latine salutaris uel saluator interpretatur pro eo quod cunctis gentibus salutifer uenit. Emmanuel ex Ebreo in Latinum significat nobiscum Deus scilicet quod per Virginem natus Deus hominibus in carne mortali apparuit. Deus dicitur propter unitam cum Patre substantiam; Dominus propter seruientem sibi creaturam; Deus autem et homo quia uerbum et caro. Vnigenitus autem uocatur per diuinitatis excellentiam quia sine fratribus. Primogenitus per susceptionem hominis in qua per adoptionem gratiae habere fratres dignatus est quibus esset primogenitus. Omousion patri ab unitate substantiae appellatur. Substantia enim uel essentia Grece usia dicitur; Omo unum utrumque enim coniunctum sonat una substantia .</p>
<p>Principium eo quod ab ipso sunt omnia et quia ante eum nihil est. Finis uel quia dignatus est in fine saeculorum humiliter in carne nasci et mori; uel quia quicquid agimus ad illum referimus: et cum ad eum peruenerimus ultra quod quaeramus non habemus.</p>
<p>Os Dei est quia uerbum eius est. Nam sicut pro uerbis quae per linguam fiunt sepe dicimus illa uel illa lingua: ita pro Dei uerbo ponitur os quia mos est ut ore uerba formentur. Verbum autem ideo dicitur quia per eum omnia Pater condidit siue iussit. Veritas qui non fallit sed tribuit quod promisit. Vita quia omnia uiuificat; imago dicitur propter parem similitudinem Patris.</p>
<p>Figura quod suscipiens formam serui per operum uirtutumque similitudinem Patris in se imaginem atque inmensam magnitudinem designauit. Manus Dei est quod omnia per ipsum facta sunt. Hinc et dextera propter effectum operis totius creaturae quae per ipsum formata est. Brachium quod ab ipso omnia continentur. Virtus quod omnem Patris potestatem in semetipso habeat et omnia potest. Sapientia quod ipse reuelet #21b# mysteria scientiae et archana sapientiae; splendor propter quod manifestat. Lumen quia inluminat; lux quia ad ueritatem contemplandam cordis oculos reserat. Sol quia inlustrator. Oriens quia luminis fons et quod oriri nos faciat ad uitam aeternam. Fons quia rerum origo est uel quod satiat sitientes ipse quoque Alpha @g A @r et Omega @g W @r quia initium et finis.</p>
<p>Paraclytus id est aduocatus quia pro nobis intercedit apud Patrem et ad culpas nostras remouendas curam gerit; Sponsus quia de caelo descendens adhaesit ecclesiae ut essent duo in carne una. Angelus dicitur propter adnuntiationem paternae ac suae uoluntatis. Vnde et apud propheta magni consilii angelus legitur dum sit deus et dominus angelorum. Missus dicitur quia uerbum caro factum est. Homo dicitur quia incarnatus est. Mediator quia de morte ad uitam nos perduxit.</p>
<p>Propheta quod futura reuelauit. Sacerdos quod pro nobis hostiam se obtulit. Pastor quia custos est. Magister quia ostensor. Nazareus uero a loco Nazareus a merito idem sanctus siue inundus quia peccatum non fecit. Siquidem #22a# et aliis inferioribus rebus nominum species ad se trahit Christus ut facilius intellegatur. Dicitur autem panis quia caro. Vitis quia ex sanguine ipsius redempti sumus. Flos quia electus. Via quia per ipsum ad deum imus. Ostium quia per ipsum ad deum ingredimur. Mons quia fortis. Petra quia firmitas est credentium. Lapis angularis uel qui duos parietes e diuerso id est de circumcisione et preputio in unam fabricam ecclesiae iungit uel quod pacem angelis et hominibus in se facit. Lapis offensionis quia ueniens humilis offenderunt in eum increduli et factus est petra scandali. Fundamentum autem ideo uocatur quia fides in eo fundata est uel quia super eum catholica ecclesia constructa est. Agnus dicitur pro#M21#pter innocentiam. Ouis propter mansuetudinem.</p>
<p>Aries propter principatum. Edus propter similitudinem carnis peccati. Et uitulus pro eo quod pro nobis est immolatus. Leo pro regno et fortitudine. Serpens pro morte et sapientia. Idem et uermis quia resurrexit. Aquila propter quod post resurrectionem ad astra remeauit. Nec #22b# mirum si uilibus significationibus figuretur qui usque ad nostrarum passionum seu carnis contumelias descendisse cognoscitur qui dum sit dei patris coaeternus ante saecula filius postquam uenit plenitudo temporis propter salutem nostram formam serui accepit et factus est filius dei filius hominis. Vnde quaedam de illo in scripturis secundum formam dei quaedam secundum formam serui dominus quorum exempli gratia duo quaedam commemorantur ut singuli ad singula referantur. Secundum formam enim dei de ipso dicit: Ego et pater unum sumus. Secundum formam serui dicit: Pater maior me est. Homines autem minus intellegentes quid ad quid dicatur ea quae propter formam serui dicta sunt uolunt transferre ad formam dei. Et rursus ea quae dicta sunt ut ad se inuicem personae referuntur uolunt nomina esse naturae atque substantie et faciunt errorem in fide. Sic enim dei filio coniuncta est humana natura ut ex duabus substantiis fieret et una persona. Solus igitur homo pertulit crucem sed propter unitatem personae et deus dicitur pertulisse. Hinc est quod #23a# scribitur si enim cognouissent numquam dominum gloriae crucifixissent.</p>
<p>Filium enim dei crucifixum fatemur non ex uirtute diuinitatis sed ex infirmitate humanitatis non ex suae naturae permansione sed ex nostra susceptione. Inueniuntur ergo membra corporalia ipso filio dei asscribi necnon et habitus corporis de quo iam supra aliqua posuimus et adhuc alia subiciemus. Nam caput Christi deus esse. In apostolo legitur et caput ecclesiae Christus ut est illud. Nam caput mulieris uir caput autem uiri Christus caput uero Christus deus. Corpus quidem Christi sancta est ecclesia sicut etiam idem apostolus ostendit: Capilli namque Christi candidi multitudinem sanctorum dealbatorum in Apocalypsi exprimunt ubi scriptum est: Caput autem eius et capilli erant candidi tamquam lana alba et tamquam nix. Antiquitas et inmortalitas maiestatis in capite candor ostenditur cui precipue quique uelut capilli adhaerentes propter oues ad dexteram futuris instar lanae et propter dealbatorum innumerabilem turbam et electorum e caelo datorum instar niuis effulgent.</p>
<p>#23a# Oculi Christi precepta sunt euangelica. Vnde in Genesi legitur: Pulchriores sunt oculi eius uino hoc est ueteris legis doctrinis item oculi Christi sancti doctores sunt per quos ecclesia uidet quae recta sunt ut est illud in Cantico Canticorum: Oculi eius sicut columbae super riuulos aquarum qui bene columbae propter simplicitatem et riuulis aquarum propter charismata #M22# diuina comparantur. Dentes Christi apostoli sunt et predicatores noui testamenti. Vnde scriptum est: Dentes eius lacte candidiores qui precidunt ab erroribus homines et eos quasi comedendo in Christi corpus transferunt. Nomine autem lactis doctrina legis significatur. Lingua Christi euangelicus sermo est: Lingua mea adhaesit faucibus meis.</p>
<p>Fauces enim Christi predicatores sunt euangelii. Nam de gutture illius ita legitur in Cantico Canticorum guttur illius suauissimum est. In gutture interna dulcedo uerborum illius memoratur quam qui sapit non esurit. Labia Christi adnuntiatores uerbi ut in Cantico Canticorum: #24a# Labia illius lilia distillantia myrram primam. Barba Christi homo assumptus a uerbo uel perfecti omnes ut est in Psalmo: Sicut unguentum in capite quod descendit in barbam barbam Aaron.</p>
<p>Manus Christi operarii iustitiae ad omne opus bonum parati. Ut est illud in Cantico Canticorum: Manus eius tornatiles aureae. Digiti domini fortes in ecclesia usque ad mortem pro iustitia agonizantes. Unde in eodem libro scriptum est: Manus meae distillauerunt myrram. Digiti mei pleni sunt myrra in manibus enim opera. In digitis discretio designatur. In myrra continentia et passiones quae tunc probatissima est cum solum modo pro caritate dei et proximi uel continentia fit uel passiones fiunt. Dextera domini testamentum nouum sinistra uetus. Item dextera beatitudo perpetua. Sinistra uita presens sicut in Cantico Canticorum dicit: Leua eius sub capite meo. Et dextera illius amplexabitur me. Item dextera electi, sinistra reprobi omnes. #24b# Ut in euangelio: Statuet oues a dextris hedos autem a sinistris. Ubera Christi euangelica doctrina ut in Cantico Canticorum: Meliora sunt ubera tua uino. Mamillae domini duo testamenta. Vnde legitur in Apocalypsi: Et zona aurea circa mamillas. Venter Christi lauacrum regenerationis ex quo electos suos per adoptionis gratiam in filios regenerat. Hinc in Cantico Canticorum dicitur: Venter eius eburneus. Intestina domini secretum diuinitatis siue in sacra scriptura occulta sacramenta. Hinc in Exodo scriptum est: Caput cum pedibus et intestinis uorabitis. Crura eius apostoli uel ceteri predicatores totum ecclesiae corpus sustinentes. De quo in Cantico Canticorum dicitur: Crura eius sicut columnae marmoreae. Pedes domini homo assumptus a uerbo uel sancti apostoli. De quo in Deuteronomio scriptum est: Qui appropinquant pedibus eius accipient de doctrina illius. Et in Psalmo: Adorabimus in loco ubi steterunt pedes eius. Ossa Christi fortes in ecclesia quae est corpus eius. De #25a# quo in Psalmo scriptum est: Dispersa sunt omnia ossa mea. Carnes Christi infirmi in ecclesia de quo dicitur in Psalmo: Dum adpropinquant super me nocentes ut edant carnes meas. Vestimenta domini caro assumpta unde in Ezechiele propheta scriptum est: Ecce uir uestitus lineis id est carne munda. Item uestimenta #M23# Christi electi omnes ut in Iob: Circumda tibi decorem tuum et speciosis induere uestibus. Tunica Christi eius ecclesiam cuius figuram tunica illa habuit de qua in euangelio scribitur: Non scindamus illam sed sortiamus de illa cuius sit. Stola Christi caro assumpta passionis uino mundata. Hinc in Genesi scriptum est: Lauauit uino stolam suam. Unde pallium Christi sancta ecclesia eius aspersa cruore ubi et supra in sanguine uuae pallium suum. Lumbare domini populus Iudeaorum superbiae uitio putrefactum. De quo in Heremia scriptum est: Sicut lumbare adhaeret corpori sic et ego applicaui populum istum ad me dicit dominus. Cingulum Christi iustitia siue fides eius. Hinc in Esaia legitur: Iustitia cingulum lumborum eius #25b# et fides cinctorium renum eius. Calciamenta domini mysterium incarnationis. De quo Iohannes baptista in euangelio ait: Cuius non sum dignus recumbens soluere corrigiam calciamenti eius.</p>
<p> </p>
<p>[3] De spiritu sancto</p>
<p> </p>
<p>Spiritus sanctus ideo predicatur deus quia ex patre filioque procedit et substantiam eius habet. Neque enim aliud de patre procedere potuit quam quod ipse est pater. Spiritus sanctus autem dictus est secundum id quod ad aliquid refertur. Sicut enim relatiuae pater et filius dicuntur ita et spiritus sanctus ad patrem et filium quodammodo relatiuae dicitur quia patris et filii spiritus est: sed ipsa relatio spiritus sancti non ita reciprocatione conuerti poterat sicut pater et filius. Nam pater filii pater dicitur et filius patris filius dicitur. Spiritus uero sanctus uniformiter dicitur ad patrem et filium quia patris et filii spiritus est.</p>
<p>Dicimus enim spiritum sanctum spiritum patris sed non uicissim dicimus patrem spiritus sancti ne filius eius intellegatur spiritus sanctus. Item dicimus spiritum sanctum spiritum filii sed non dicimus filium spiritus sancti ne #26a# pater eius intellegatur spiritus sanctus. Dicitur et idem spiritus donum dei quia deus donator doni sui est. In quibus nominibus circumferri potest uicissim relationis regula ut sic dicamus donator doni et donum donatoris quia in his uocabulis potuit inueniri usitata huic categoriae quae dicitur ad aliquid circumlatio. Ergo hoc donum dei id est spiritus sanctus qui de patre et filio equaliter procedit ineffabilis quaedam patris filiique communio est. Et ideo fortasse sic appellatur quia patri et filio potest eadem appellatio conuenire. Nam hoc ipse propriae dicitur quod illi communiter dicuntur quia et pater spiritus et filius spiritus et pater sanctus et filius sanctus recte dicitur. Ergo ut nominibus iunctis quae separatim utriusque personae conueniunt utriusque communio propriae significetur uocatur spiritus sanctus qui est tertia in sancta trinitate persona patri et filio per omnia aequalis coaeternus et consubstantialis. #M24# Et haec trinitas unus est deus solus bonus magnus aeternus omnipotens. Ipse sibi unitas deitas magnitudo #26b# bonitas omnipotentia et quicquid ad se substantialiter dicitur. Non ita in relatiuis uocabulis intellegendum est uel dicendum. Quia dici non potest pater sibi pater uel filius sibi filius uel spiritus sanctus sibi spiritus sanctus. Sed haec relatiua uocabula ad aliam personam referri debent. Nam et hoc nomen quod spiritus dicitur non semper secundum id quod refertur ad aliquid sed secundum id quod aliquam naturam significat intellegitur. Omnis enim incorporea natura spiritus in scripturis sacris appellatur unde non tantum patri et filio et spiritui sancto sed omni rationali creaturae et animae hoc uocabulum congruit. Spiritus sanctus ideo non dicitur genitus ne duo in trinitate filii suspicarentus. Ideo non predicatur ingenitus ne duo patres in ipsa Trinitate credantur. Procedens autem dicitur testimonio Domini dicentis: "Cum autem uenerit paraclytus quem ego mittam uobis a patre spiritum ueritatis qui a patre procedit ille testimonium perhibebit de me." Et rursum: "Ille" inquit "me clarificabit quia de meo accipiet et annuntiabit uobis." Hic autem non solum natura procedit sed semper #27a# ad peragenda opera Trinitatis indesinenter procedit. Hoc autem interest inter nascentem filium et procedentem spiritum sanctum quod filius ex uno nascitur spiritus sanctus ex utroque procedit. Et ideo dicit Apostolus: "Qui autem spiritum Christi non habet hic non est eius." Nam pater numquam legitur missus spiritus uero missus; ut est illud Dominicum: "Paracletus" inquit "spiritus sanctus quem mittet pater in nomine meo ille uos docebit omnia. Et suggeret uobis omnia." Paracletus enim Grece Latine interpretatur consolator a consolatione; paraclysis enim consolatio interpretatur. Christus enim eum apostolis lugentibus misit postquam ab eorum oculis ipse in caelum ascendit. Consolator enim tristibus mittitur secundum illam eiusdem domini sententiam: "Beati lugentes quoniam ipsi consolabuntur." Ipse etiam dicit: "Tunc lugebant filii sponsi cum ab eis ablatus fuerit sponsus." Item paracletus pro eo quod consolationem prestat animis qui gaudium temporale amittunt.</p>
<p>Alii paracletum Latine oratorem uel aduocatum interpretantur. Ipse enim #27b# spiritus sanctus dicit: Ipse docet; per ipsum datur sermo sapientiae. Ab ipso sancta scriptura inspirata est. Ideo spiritus sanctus septiformis nuncupatur propter dona quae de diuinitatis eius plenitudine particulatim quique ut digni sunt consequi promerentur. Ipse enim spiritus sapientie et intellectus spiritus consilii et fortitudinis spiritus scientiae et pietatis spiritus timoris Domini dicitur. Spiritus autem principalis in psalmo quinquagesimo legitur. Ubi quia tertio spiritus repetitur nonnulli Trinitatem intellexerunt ideoque scriptum est: "deus spiritus est." Quod enim non est corpus et tamen est #M25# uidetur restare ut spiritus sit. Intellegunt enim nonnulli Trinitatem significari: in spiritu principali patrem in spiritu recto filium in spiritu sancto spiritum sanctum. Spiritus sanctus ideo donum dicitur eo quod datur. A dando enim donum est nuncupatum. Notissimum enim est Dominum Iesum Christum cum post resurrectionem a mortuis ascendit in caelum dedisse spiritum sanctum. Quo credentes impleti linguis omnium gentium loquebantur. In tantum enim donum dei est in quantum #28a# datur eis qui per eum diligunt Deum. Apud se autem deus est apud nos donum est sed sempiternae spiritus sanctus donum est distribuens singulis prout uult gratiarum dona. Nam prophetias quibus uult inpertit; et peccata quibus uult dimittit: Nam et peccata nostra sine spiritu sancto non donantur. Spiritus sanctus inde caritas propriae nuncupatur naturaliter eos a quibus procedit coniungit et se unum cum eis esse ostendit uel quia in nobis id agit ut in deo maneamus et ipse in nobis. Vnde et in donis dei nihil maius est caritate et nullum est maius donum dei quam spiritus sanctus. Ipse est et gratia quae quia non pro meritis nostris sed uoluntate diuina gratis datur inde gratia nuncupatur. Sicut unicum dei uerbum propriae uocamus nomine sapientiae cum sit pater et filius et spiritus sanctus uniuersaliter sapientia ita spiritus sanctus propriae nuncupatur uocabulo caritatis cum sit pater et filius uniuersaliter caritas. Spiritus sanctus digitus dei esse in libris Euangelii #28b# apertissime declaratur. Cum enim unus euangelista dixisset: "In digito dei eicio demonia" alius hoc idem ita dixit: "In spiritu dei eicio daemonia." Vnde et digito dei scripta lex est data die quinquagesimo ab occisione agni et die quinquagesimo uenit spiritus sanctus a passione Domini nostri Iesus Christi. Ideo autem digitus dicitur dei ut eius operatoria uirtus cum patre et filio significetur. Vnde et Paulus ait: "Haec autem omnia operatur unus atque idem spiritus diuidens singulis prout uult." Sicut autem per baptismum in Christo morimur et renascimur ita spiritu signamur qui est digitus dei et spiritale signaculum. Spiritus sanctus idcirco in columbae specie uenisse scribitur ut natura eius per auem simplicitatis et innocentiae declaretur. Vnde et Dominus: "Estote" inquit "simplices sicut columbe." Haec enim auis corporaliter ipso felle caret habens tantum innocentiam et amorem. Spiritus sanctus inde nomine ignis appellatur pro eo quod in Apostolorum Actibus per diuisionem linguarum ut ignis apparuit: "Qui et insedit #29a# super unumquemque eorum." Propterea autem diuersarum linguarum gratiam apostolis dedit ut idonei efficerentur fidelium eruditione populorum. Quod uero supra singulos sedisse memoratur id causae est ut intellegatur per plures non fuisse diuisus sed mansisse in singulis totus sicut fere ignibus mos est. Hanc enim habet naturam ignis accensus #M26# ut quanti ad eum quanti ad crinem purpurei splendoris aspecerint tantis uisum suae lucis inpertiat tantis mysterium sui muneris tribuat et ipse in sua nihilominus integritate permaneat. Spiritus sanctus nomine aquae appellatur in Euangelio clamante Domino et dicente: "Si quis sitit ueniat ad me et bibat. Qui credit in me flumina aquae uiuae fluent de uentre eius." Euangelista autem exposiuit unde diceret; secutus enim ait: "Hoc enim dicebat de spiritu quem accepturi erant credentes in eum." Sed aliud est aqua sacramenti aliud aqua quae significat spiritum dei. Aqua enim sacramenti uisibilis est #29b# aqua spiritus inuisibilis est. Ista abluit corpus et significat quod fit in anima per illum autem spiritum sanctum ipsa anima mundatur et saginatur. Spiritus sanctus ideo unctio dicitur a Iohanne apostolo testante. Quia sicut oleum naturale pondere superfertur omni liquore ita in principio superferebatur spiritus sanctus aquis. Vnde et Dominus oleo exultationis hoc est spiritu sancto legitur fuisse unctus. Et Iohannes apostolus spiritum sanctum unctionem uocat dicens: "Et uos" inquit "unctionem quam accepistis ab eo permaneat in uobis. Et necesse non habetis ut aliquis doceat uos de omni re sed sicut unctio eius docet uos de omni re. Ipse est enim spiritus sanctus unctio inuisibilis.</p>
<p> </p>
<p>[4] De eadem trinitatis</p>
<p> </p>
<p>Trinitas appellata quod fiat totum unum ex quibusdam tribus quasi trinitas ut memoria intelligentia et uoluntas in quibus mens habet in se quamdam imaginem diuinae trinitatis. Nam dum tria sint unum sunt; quia et singula in se manent et omnia #30a# in omnibus.</p>
<p>Omnis itaque Scriptura Veteris ac Noui Testamenti diuinitus inspirata si catholicae intellegitur hoc insinuat quod pater et filius et spiritus sanctus unus sit deus eiusdemque substantiae uniusque essentiae atque inseparabilis in diuinitatis unitate ideoque non sunt tres dii sed unus deus: pater et filius et spiritus sanctus. Quamuis pater filium generit et ideo filius non sit qui pater est filiusque a patre sit genitus. Est ideo pater non sit qui filius est spiritus sanctus nec pater sit nec filius sed tantum patris et filii spiritus. Patri et filio etiam ipse coaequalis et ad trinitatis pertinens unitatem. Et haec trinitas unus est deus ex quo omnia per quem omnia et in quo omnia. Beato Paulo apostolo attestante ubi ait: "Quoniam ex ipso et per ipsum et in ipso sunt omnia: ipsi gloria in saecula saeculorum. Amen". Igitur firmissime credimus patrem et filium et spiritum sanctum unum esse naturaliter deum neque tamen ipsum patrem esse qui filius est nec filium ipsum esse qui pater est nec spiritum sanctum ipsum esse qui pater aut filius est. #30b# Vna est enim patris et filii et spiritus sancti essentia in qua non est aliud pater aliud filius aliud spiritus sanctus quamuis personaliter sit alius pater alius filius alius spiritus sanctus. #M27# Quod nobis maxime in ipso sanctarum scripturarum demonstratur initio ubi deus dicit: "Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram." Cum enim singulari numero dixit imaginem. Ostendit unam naturam esse ad cuius imaginem homo fiere. Cum uero dicit pluraliter nostram ostendit deum ad cuius imaginem homo fiebat non unam esse personam. Si enim illa una essentia patris et filii et spiritus sancti una esset persona non diceretur ad imaginem nostram sed ad imaginem meam. Nec dixisset faciamus sed faciam. Si uero in illis tribus personis tres essent intellegendae uel credendae substantiae non diceretur ad imaginem nostram sed ad imagines nostras. Sed ad unam imaginem unius dei homo factus dicitur ut una sanctae trinitatis essentialiter diuinitas intimetur. Hanc quoque trinitatem personarum atque unitatem naturae propheta Esaias reuelatam #31a# sibi non tacuit cum se dicit audisse seraphim clamantia: "Sanctus sanctus sanctus dominus deus Sabaoth." Vbi prorsus in eo quod dicitur tertio sanctus personarum trinitatem in eo uero quod semel dicitur Dominus deus sabaoth diuinae naturae cognoscimus unitatem. Plane absque omni dubitatione credendum est patrem et filium et spiritum sanctum unum esse deum omnipotentem aeternum incommutabilem et singuli horum deus et simul omnes unus deus. Et singulis quisque horum plena et perfecta et aeterna substantia et simul omnes una substantia quia quidquid est pater quod deus est quod substantia est quod aeternitas est hoc filius hoc spiritus sanctus est. Ita etiam et filius eo quod est deus quo substantia est quo aeternitas est hoc est pater hoc est spiritus sanctus et quicquid spiritus sanctus est eo quod deus est quo substantia est quo aeternitas est hoc pater est et filius una in tribus diuinitas una essentia una omnipotentia. Et quicquid substantialiter de deo dici potest si forte de solo patre interrogatus fueris #31b# quid sit pater responde deus. Interrogatus de filio responde deus. Interrogatus de spiritu sancto responde deus. Si interrogatus fueris simul de patre et filio et spiritu sancto non deos sed deum responde unum omnipotentem incommutabilem.</p>
<p>Sciendum est quod quaedam de deo substantialiter dicuntur ut est deus magnus omnipotens. Et quicquid ad se dicitur id est substantiam diuinitatis significans quaedam itaque relatiue dicuntur ut pater ad filium filius ad patrem et spiritus sanctus relatiue ad patrem et filium ad se autem siue pater siue filius siue spiritus sanctus deus dicitur. Itaque pater eo quo deus est hoc ipso substantia est: quia eiusdem substantiae filius proculdubio et filius deus et spiritus sanctus deus. At uero deus eo quo pater est relatiue dicitur quia non substantiae nomen est sed refertur ad filium. Non sic dicimus filium patrem esse. Quomodo dicimus filium deum esse. Nec ita dicimus patrem filium esse sicut dicimus deum esse. Quia deus substantialiter dicitur pater et filius et spiritus sanctus #32a# relatiue dicuntur.</p>
<p> </p>
<p>#M28#</p>
<p>[5] De angelis</p>
<p> </p>
<p>Angeli Grece uocantur Hebraice malaoth Latine uero nuntii interpretantur. Ab eo quod domini uoluntatem populis nuntient. Angelorum autem uocabulum officii nomen est non naturae. Semper enim spiritus sunt cum mittuntur uocantur angeli quibus ideo pictorum licentia pennas facit ut celerem eorum in cuncta discursum significet sicut et iuxta fabulas poetarum uenti pennas habere dicuntur propter uelocitatem scilicet. Vnde et scriptura sacra dicit: "Qui ambulat super pennas uentorum."</p>
<p>Nouem autem esse ordines angelorum sacrae scripturae testantur id est angeli archangeli throni dominationes uirtutes principatus potestates cherubin et seraphim. Quorum officiorum uocabula cur ita dicta sint interpretando exsequimur. Angeli uocantur propter quod de caelis annuntiandum hominibus mittuntur. Angelus enim Grece Latine nuntius dicitur. #32b# Archangeli Greca lingua summi nuntii interpretantur. Qui enim parua uel minima annuntiant angeli; qui uero summa archangeli nuncupantur. Archangeli dicti eo quod primatum teneant inter angelos. Archos enim Grece Latine princeps interpretatur. Sunt enim duces et principes sub quorum ordine unicuique angelorum officia deputati sunt. Nam quia archangeli angelis praesunt Zacharias propheta testatur dicens: "Ecce angelus qui loquebatur in me egrediebatur: et angelus alius egrediebatur in occursum eius et dixit ad eum: Curre loquere ad puerum istum dicens: Absque muro habitabitur Hierusalem." Si enim in ipsis officiis angelorum nequaquam potestates superiores inferiores disponerent nullomodo hoc quod homini diceret angelus ab angelo cognouisset. Quidam autem archangelorum priuatis nominibus appellantur ut per uocabula ipsa in opere quid ualeant designetur. Gabriel Ebraice #33a# in lingua nostra uertitur fortitudo Dei ubi enim potentia diuina uel fortitudo manifestatur Gabrihel mittitur. Vnde et eo tempore quo erat Dominus nasciturus et triumphaturus de mundo Gabrihel uenit ad Mariam ut illum annuntiaret qui ad debellandas aereas potestates humilis uenire dignatus est. Michael interpretatur "quis sicut Deus?" Quando enim aliquid in mundo mirae uirtutis fit hic archangelus mittitur et ex ipso opere nomen est eius quia nemo ualet facere quod facere potest Deus. Raphael interpretatur curatio uel medicina Dei ubicunque enim curandi opus necessarium est hic archangelus a Deo mittitur et inde medicina Dei uocatur. Vnde et ad Tobiam idem archangelus missus oculis eius curationem adhibuit et caecitate detersa uisum restituit. Nominis enim interpretatione et angeli officium designatur. *(Vriel interpretatur "ignis Dei" sicut legimus apparuisse ignem in rubo. Legimus etiam ignem missum desuper et implesse quod preceptum est.)* Throni autem et dominationes et principatus et potestates et uirtutes quibus cunctam #33b# caelestem societatem Apostolus com#M29#plectitur ordines angelorum et dignitates intelleguntur. Et pro hac ipsa distributione officiorum alii throni alii dominationes alii principatus alii potestates dicuntur pro certis dignitatibus quibus inuicem distinguuntur. Virtutes angelica quaedam ministeria perhibentur per quos signa et miracula in mundo fiunt propter quod et uirtutes dicuntur.</p>
<p>Potestates sunt quibus uirtutes aduersae subiectae sunt et inde potestatum nomine nuncupantur quia maligni spiritus eorum potestate coercentur ne tantum mundo noceant quantum cupiunt. Principatus sunt hi qui angelorum agminibus praesunt qui pro eo quod subditos angelos ad explendum ministerium diuinum disponunt principatus uocabulum acceperunt. Nam alii sunt qui amministrant alii qui assistunt sicut et per Danihelem dicitur: "Milia milium ministrabant ei et decies milies #34a# centena millia assistebant illi." Dominationes sunt hi qui etiam uirtutibus et principatibus preeminent qui pro eo quod ceteris angelorum agminibus dominantur dominationes uocantur. Throni sunt agmina angelorum qui Latino eloquio sedes dicuntur. Et uocati throni quia illis conditor presidet et per eos iudicia sua disponit. Cherubin autem et ipsi sublimes caelorum potestates et angelica ministeria esse perhibentur qui ex Hebraico in linguam nostram interpretantur scientiae multitudo. Sunt enim sublimiora agmina angelorum qui pro eo quod uicinius positi diuina scientia ceteris amplius pleni sunt. Cherubim id est plenitudo scientiae appellantur. Ipsa sunt illa duo animalia super propitiatorium arche ficta ex metallo propter significandam angelorum presentiam in quorum medio ostenditur Deus. Seraphim quoque similiter multitudo est angelorum qui ex Hebreo in Latinum ardentes uel incendentes interpre#34b#tantur. Qui idcirco ardentes uocantur quod inter eos et Deum nulli alii angeli consistunt. Et ideo quantum uicinius coram eo consistunt tanto magis claritate diuini luminis inflammantur.</p>
<p>Haec igitur uocabula agminum angelorum ita sunt specialia ordini singulorum ut tamen sint ex parte communia omnium. Nam throni Dei sedes in quorundam angelorum ordine specialiter designentur tamen dicitur per Psalmistam: "Qui sedes super cherubim" dicitur. Sed ideo isti ordines angelorum priuatis nominibus appellantur quia hoc ipsum officium in proprio ordine plenius acceperunt et cum sint omnibus communia propriae tamen et nomina suis ordinibus deputatur unicuique enim sicut predictum est propria officia sunt iniuncta que promeruisse eos in mundi constat exordio. Nam quia angeli locis et hominibus praesunt prophetae testatur angelus dicens: "Princeps regni Persarum restiti mihi." Vnde apparet nullum esse locum cui angeli non praesint #35a# hic est ordo uel distinctio angelorum qui post lapsum malorum in caelesti uigore perstiterunt. Nam postquam apostatae angeli ceciderunt hi perseuerantia aeternae beatitudinis solidati sunt. Vnde et post caeli creationem in principio repetitur: "Fiat firmamentum #M30# et uocatum est firmamentum caelum." Nimirum ostendens quod post ruinam angelorum malorum hi qui permanserunt firmitatem aeternae perseuerantiae consecuti sunt nullo iam lapsu auersi nulla superbia cadentes sed firmiter in Dei amore et contemplatione manentes nihil aliud dulce habent nisi eum a quo creati sunt. Quod autem duo seraphin in Esaia leguntur figuraliter Veteris et Noui Testamenti significationem ostendunt. Ideo uero faciem et pedes Dei operiunt quia preterita ante mundum et futura post mundum scire non possumus sed media tantum eorum testimonio contemplamur. Singuli senas alas habent quia de fabrica #35b# tantum mundi quae in sex diebus facta sunt in presenti saeculo nouimus quod clamat ter "Sanctus" alter ad alterum Trinitatis in una diuinitate demonstrat mysterium. Sed quid prodest nos de angelicis spiritibus ipsa perstringere si non studeamus haec etiam ad nostros profectus congrua consideratione diriuare quia enim superna illa ciuitas ex angelis et hominibus constat ad quam tantum credimus humanum genus ascendere quantos illic contigit electos angelos remansisse. Sicut scriptum est: "Statuit terminos gentium secundum numerum angelorum Dei." Debemus et nos aliquid ex illis distinctionibus supernorum ciuium ad usum nostrae conuersationis trahere nosque ipsos ad incrementa uirtutum bonis studiis inflammare quia enim tanta illic ascensura creditur multitudo hominum quanta multitudo remansit angelorum superest ut ipsi quo#36a#que homines qui ad caelestem patriam redeunt ex eis agminibus aliquid illuc reuertentes imitentur. Distinctae namque conuersationes hominum singulorum agminum ordinibus congruunt et in eorum sortem per conuersationis similitudinem deputantur.</p>
<p>Nam sunt plerique qui parua capiunt sed tamen haec eadem parua pie adnuntiare fratribus non desistunt isti itaque in angelorum numerum currunt. Et sunt nonnulli qui diuinae largitatis munere refecti secretorum caelestium summa et capere preualent et nuntiare quo ergo isti non inter archangelorum numerum deputantur? Et sunt qui mira faciunt signa ualenter operantur. Quo igitur isti nisi ad supernarum uirtutum sortem et numerum congruunt? Et sunt nonnulli qui etiam de obsessis corporibus malignos spiritus fugant eosque uirtute orationis et qui acceptae potestatis eiciunt: quo itaque isti meritum suum nisi inter potestatum caelestium numerum sortiuntur? Et sunt nonnulli qui acceptis uir#32b#tutibus etiam electorum hominum merita transcendunt. Cumque et bonis meliores sunt electis quoque fratribus principantur.</p>
<p>Quo ergo isti sortem suam nisi inter principatuum numerum acceperunt? Et sunt nonnulli qui sic in semetipsis cunctis uitiis omnibusque desideriis dominantur ut ipso iure munditiae dii inter homines uocentur. Unde et ad Moysen dicitur: "Ecce constitui te Deum Pharaonis." Quo ergo isti nisi inter numeros dominantium currunt? Et sunt nonnulli qui dum sibi#M31#metipsis uigilanti cura dominantur dum se sollicita intentione discutiunt diuino timori semper inhaerentes hoc inmunere uirtutis accipiunt ut iudicare recte et alios possint quorum profecto mentibus dum diuina contemplatione presto est in his uelut in throno suo Dominus presidens aliorum facta examinat et cuncta mirabiliter de sua sede dispensat. Qui ergo isti nisi sui throni conditoris sunt uel quo nisi ad supernarum sedium nume#37a#ros asscribuntur per quos dum sancta Ecclesia regitur plerumque de quibusdam suis infirmis actibus etiam electi iudicantur. Et sunt nonnulli qui tanta Dei ac proximi dilectione pleni sunt ut cherubi nominentur. Quia enim ut praefati sumus cherubin plenitudo scientiae dicitur. Et Paulo dicente didicimus: "Quia plenitudo legis caritas" omnes qui Dei et proximi caritate ceteris amplius pleni sunt meritorum suorum sortem inter cherubin numero perceperunt.</p>
<p>Et sunt nonnulli qui supernae contemplationes amore accensi in solo conditoris sui desiderio anhelant. Nil iam in hoc mundo cupiunt solo aeternitatis amore pascuntur terrena quaeque abiciunt cuncta temporalia mente transcendunt amant et ardent atque in ipso suo ardore requiescunt amando ardent loquendo et alios accendunt; et quos uerbo tangunt ardere protinus in Dei amore faciunt. Quid ergo istos nisi seraphin dixerim quo#37b#rum cor in igne conuersum lucet et urit quia et mentium oculos ad superna inluminant et compungendo in fletibus uitiorum rubiginem purgant: qui ergo ita ad amorem sui conditoris inflammati sunt quo isti nisi inter seraphin numerum sortem suae uocationis acceperunt? Vae autem animae quae in se de his bonis quae numerauimus minime aliquid reco#M32#gnoscit eique adhuc uae deterius imminet se et priuatam se donis intellegit. Et nequaquam gemit quisquis ergo talis est fratres mei gemendus est ualde quia non gemit. Pensemus igitur accepta electorum munera et uirtute qua possumus ad amorem tantae sortis anhelemus qui in se donorum gratiam minime recognoscit gemat qui uero in se minora cognoscit maiora aliis non inuideat.</p>
<p>Angelorum enim nomine potestates supernae ut supra ostendimus designantur ut in Psalmo: "Qui facit angelos suos spiritus." Ange#38a#lus autem typice Dominus noster Iesus Christus nuncupatur id est nuntius paternae uoluntatis. Vnde propheta ait: "Venit ad templum suum dominator quem uos uultis et angelus testamenti quem uos desideratis." Angelus Iohannes precursor in Malachia uocatur ut est illud: "Ecce mitto angelum meum ante faciem tuam." Simili quoque modo et in Apocalipsi ubi proelia discribuntur ita legitur: "Vidi angelum Dei fortem uolantem per medium caelum." Angeli sancti predicatores uocantur de quibus Dominus ad Iob pro diabolo loquens ait: "Cum sublatus fuerit timebunt angeli et territi purgabuntur." Et alibi: "Angeli pacis amare flebunt." Et in Apostolo: "Apparuit angelis" Quod nomen non per naturam sed per officium ministrationis sortiti sunt. Angelus diabolus in Apostolo nuncupatur ubi ait: "Etiam si angelus de caelo euangelizauerit uobis preter quod euangelizauimus anathe#38b#ma sit." Similiter et angeli immundi spiritus nuncupantur ubi idem Apostolus ait: "Nescitis quia angelos iudicabimus quanto magis saecularia. His uero similia exempla qui scripturas legit inuenire poterit.</p>
<p><strong> </strong></p>
<p><strong>EXPLICIT LIBER PRIMUS</strong></p>
<p> </p>
<p> </p>
<p>#M31C#</p>
<p><strong> </strong></p>
<p><strong>INCIPIT LIBER II</strong></p>
<p><strong> </strong></p>
<p>[1] De hominibus qui quodam praesagio nomina acceperunt</p>
<p> </p>
<p>Adam qui sicut beatus Heronimus tradidit homo seu terrenus siue terra rubra interpretatur. Ex terra enim facta est caro et humus hominis faciendi materies fuit hic figuram Christi gestauit. Nam sicut ille sexta die formatus est ad imaginem dei ita sexta mundi aetate filius dei formam carnis induit ut reformaret hominem ad similitudinem dei.</p>
<p>Eua interpretur uita siue calamitas siue uae. Uita quia origo fuit nascendi, calamitas et uae quia per preuaricationem cause exstitit moriendi. A cadendo enim nomen assumpsit calamitas. #39a# Alii autem dicunt quod ob 39a hoc Eua uita et calamitas sit appellata quia saepe mulier uiro causa salutis est saepe calamitatis et mortis quod est uae. Designat autem ecclesiam sponsam Christi factam per mysterium lauacri quod de latere morientis Christi profluxit.</p>
<p>#M32C# Cain qui interpretatur possessio unde M32C ethimologiam ipsius pater exprimens ait. Cain id est possedi hominem per deum idem et lamentatio eo quod pro interfecto Abel interfectus sit et paenam sui sceleris dederit. Hic autem frater quia aetate maior eundem Abel occidit in campo populum priorem significat qui interfecit Christum in Caluariae loco. Abel enim interpretatur luctus quo nomine prefigurabatur occidendus idem et uanitas que a cito solutus est atque subtractus hic pastor ouium Christi tenuit typum qui est uerus pastor et rector fidelium populorum. Unde et animam suam posuit pro ouibus suis. Seth qui interpretatur resurrectio uel positio eo quod #39b# 39b post interfectionem fratris natus quasi resurrectio illius appositus sit. Hic demonstrat Christum Iesum in quo est uera resurrectio et uita fidelium. Enos iuxta propriae linguae uarietatem homo uel uir dicitur et congrue hinc uocabulum habuit. De eo enim scriptum est: Tunc initium fuit inuocandi no#M33#men domini. Licet plerique ebreorum arbitrentur quod M33 tunc primum in nomine domini et in similitudine eius fabricata sunt idola declarat ecclesiam in spe uiuentem quam diu ad beatitudinem promisse felicitatis perueniat. Enoch filius Chain dedicatio interpretatur in ipsius enim nomine ciuitatem postea aedificauit Cain. Significat autem impios in hac uita tantum esse fundatos. Cainan lamentatio uel possessio eorum interpretatur sicut enim Cain possessio. Ita diriuatum nomen quod est Cainan facit possessio eorum significat autem appetitores carnalium uoluptatum qui tantum de presentis uitae diliciis #40a# 40a sollicitudinem gerunt. Chus ebraice aethiops interpretatur posteritate sui generis nomen sortitus. Ab ipso enim sunt primogeniti Aethiopes in cuius terra dicitur beatus Iob habitasse cum in capite libri illius ita scriptum est: Uir erat in terra Chus nomine Iob idcirco sanctus uir ubi habitauerit deus ut eius meritum uirtutis exprimatur. Chus namque quis nesciat quod sit terra gentilium gentilitas autem obligata uitus exstitit quoniam cognitionem sui conditoris ignorauit. Dicatur itaque ubi habitauerit ut hoc eius laudibus proficiat quod bonus inter malos fuit. Neque ualde est laudabile bonum esse cum bonis sed bonum esse cum malis.</p>
<p>Enoch autem filius Iareth interpretatur dedicatio sicut et superior ipse genuit Matusalam ambulauitque cum deo et non apparuit quia tulit illum deus hic septimus ab Adam translatus est et significat septimam requiem futurae resurrectionis quando #40b# transferentur sancti in uitam perpetuae inmortalitatis et dedicabantur habitaculum dei in spiritu sancto. Matusalam interpretatur mortuus est euidens ethimologia nominis quidam enim eum cum patre translatum fuisse. Et diluuium preterisse putauerunt ob hoc signanter transfertur. Mortuus est ut ostenderetur rebus non uixisse eum post diluuium sed in eodem cataclismo fuisse defunctum. Soli enim octo homines in archa diluuium euaserunt significat autem idem Matusalam eos qui huic mundo tantum dediti sunt et futuram uitam non quaerunt. Hi enim licet longeui fuerint super terram tamen ueraciter moriuntur quia aeternae uitae participes exsistere non merentur. Lamech autem percutiens interpretatur. Iste enim percutiens interfecit Cain quod etiam ipse postea se perpetrasse uxoribus confitetur hic saeculi huius figuram tenet cuius peccatum Christus per sanguinis sui effusionem post lxxvii mundi gene#41a#rationes absoluit iuxta quod eos euangelista Lucas scribit.</p>
<p>Noe uero requies interpretatur. Ab eo igitur quod sub illo omnia retro opera quieuerint per diluuium appellatus est requies. Significat autem Noe per omnes actus suos Christum. Noe enim ut diximus requies interpretatur. Et dominus dicit: Discite a me quia #M34# mitis sum et humilis corde. Et inuenietis requiem animabus uestris. Solus iustus inuenitur Noe in illa gente cui septem homines donantur propter iustitiam suam. Solus iustos Christus est atque perfectus cui septem ecclesie propter septemplicem spiritum inluminantem in unam ecclesiam condonantur. Noe ergo archa construxit de lignis inputribilibus sic Christus fabricauit ecclesiam ex hominibus uicturis in aeternum. Ligna arce conglutinata erant bitumine sic et ecclesie membra iuncta sunt conpagine unitatis et tolerantia caritatis. Sicut Noe cum suis per aquam et lignum saluatus est sic familia Christi per baptismum et crucis passionem #41b# est sanata. Archa enim ista ecclesiam demonstrabat quae natat in fluctibus mundi huius et Christo gubernante ad litus aeternae quietis ostendit. Iam uero illud quod post diluuia de uinea quam plantauit inebriatus Noe et nudatus est in domo sua cui non appareat Christi esse figuram qui inebriatus est dum passus est nudatus est dum crucifixus est. In domo sua id est in gente sua et in domesticis sanguinis sui utique Iudaeis. Tunc enim nudata est mortalitas carnis eius quam nuditatem id est passionem Christi uidens Cham derisit et Iudaei Christi mortem uidentes subsannauerunt. Sem uero et Iafeth tamquam duo populi ex circumcisione et preputio credentes cognita nuditate patris qua significabatur passio saluatoris. Sumentes uestimentum posuerunt super dorsa sua et intrantes auersi operuerunt nuditatem patris nec uiderunt quod uerecunda patris texuerunt. Quodam enim modo passionem Christi uelamento tegimus #42a# id est sacramento honoramus eiusque mysterii rationem reddentes Iudaeorum detractionem operimus. Vestimentum enim significat sacramentum dorsa memoriam praeteritorum quia passionem Christi transactam celebrat ecclesia non adhuc prospectat futuram. Sem dicitur nominatus quod nomen ex presagio posteritatis accepit. Ex ipso enim patriarchae prophete et apostoli et populus dei ex eius quoque stirpe et Christus cuius ab ortu solis usque ad occasum magnum est nomen in gentibus.</p>
<p>Cham callidus interpretatur et ipse ex praesagio futuri cognominatus posteritas enim eius eam terrae partem possedit quae uicino sole calentior est. Vnde et Aegyptus usque hodie Aegyptiorum lingua Cham dicitur. Hic Iudaeorum designat imaginem qui Christi carnem atque mortem derident. Iafeth latitudo interpretatur. Ex eo enim populus gentium nascitur et quia latae ex gentibus multitudo cre#42b#dentium ab eadem latitudine Iafeth dictus est. Qui conuersatur in ecclesiis Israhelitarum. In his ergo tribus filiis Noe secundo origo saeculi surrexit ut tres partes mundi a trium generatione implerentur. Porro Sem in filiis suis Asiam et Cham Libiam et Iafeth Europam possederunt. In quibus etiam ecclesia Christi sanctae trinitatis fide plantanda praemonstrabatur.</p>
<p>Chanaan filius Cham interpretatur motus eorum #M35# quod quid est aliud nisi opus eorum pro motu enim patris id est pro opere eius maledictus est. Vnde de sedibus suis eiectus filiis fratrum suorum terram possessionis suae reliquit posteritatem indicans Iudaeorum qui in passione domini damnationis sententiam exceperunt clamantes: Sanguis eius super nos et super filios nostros ob quod a patria quasi ingrati per Romanos in ultionem sanguinis Christi expulsi locum sanctae ecclesiae dederunt in qua uerus cultus unius dei perseuerat in aeternum.</p>
<p>Nebroth interpretatur tyrannus. Iste enim prior arripuit in suetam in popu#43a#los tyrannidem et ipse adgressus est aduersus deum impietatis aedificare turrem. Vnde diabolum expressit qui superbiae appetitum culmen diuinae celsitudinis appetiuit dicens: Ascendam super altitudinem nubium et ero similis altissimo. Heber interpretatur transitus ethimologia eius mystica est quod ab eius styrpe transiret deus ne persueueraret in eis translata in gentibus gratia ex ipso enim sunt exorti Hebrei. Vnde Heber in cuius domo propria loquela remansit ceteris linguis dispersis redemptorem nostrum insinuat. In cuius ecclesia unitas fidei sine scismate perseuerat.</p>
<p>Falech interpretatur diuisio cui pater propterea tale nomen inposuit quod tunc natus est quando per linguas terra diuisa est propter superbiam enim filiorum Adam que semper inimica est simplicitati atque unitati diuisio linguarum facta et propter humilitatem et mansuetudinem Christi et apostolorum eius linguarum diuersitas coadunata est.</p>
<p>Melchisedech interpretatur rex iustus #43b# rex quia postea imperauit salutem iustus pro eo quod discernens sacramenta legis et euangelii non pecudum uictimas sed oblationem panis et calicis in sacrificum obtulit. Hic ergo in oblatione sua regnum Christi uel sacerdotium figurauit. Cuius corporis et sanguinis sacramentum id est oblatio panis ac uini in toto orbe offertur.</p>
<p>[2] De patriarchis et ceteris eiusdem aetatis hominibus</p>
<p> </p>
<p>Abram primo uocatus pater uidens populum propter Israhel scilicet tantum postea appellatus est Abraham quod transfertur pater multarum gentium quod erat adhuc per fidem futurum. Gentium autem non habetur in nomine sed subauditur iuxta illud: Erit nomen tuum Abraham quia patrem multarum gentium posui te. Abraham quippe triplicem habet significationem in semetipso; primam saluatoris quando relicta cognatione sua uenit in hunc mundum. Alteram patris quando immolauit unicum filium; tertiam uero quod figuram gestat sanctorum qui aduentum Christi cum gaudio susce#44a#perunt. Tabernaculum enim illud Abrahae ipsam Hierusalem habuit ubi pro tempore prophete et apostoli habitauerunt. Vbi et dominus primum adueniens a credentibus susceptus ab incredulis in ligno suspensus est. #M36# In tribus autem uiris qui uenerunt ad illum domini nostri Iesu Christi pronuntiatur aduentus. Cum quo duo angeli comitabantur quos plerique Moysen et Helias accipiunt unum prisce legislatorem qui per eandem legem aduentum indicauit alium qui in fine mundi uenturus esse denuntiatur. Et secundum aduentum Christi atque eius euangelium Iudeis predicaturus. Vnde et in monte dum dominus fuisset transfiguratus hi duo Moyses et Helias cum eo ab apostolis uisi sunt. Quod uero Abraham tres uidens unum adorauit dominum scilicet saluatorem ostendens cuius iam aduentus est prestolatus iuxta quod etiam dominus in euangelio ait. Abraham quaesiuit uidere diem meum uidit et gauisus est. Duas autem uxores quas habuit Abraham id est liberam et ancillam apostolo docente duo esse testamen#44b#ta didicimus ex quibus duo populi hoc est Iudaeorum et ecclesiae nati sunt.</p>
<p>Loth interpretatur declinans factis enim Sodomorum non consensit sed eorum inlicita carnis incendia declinauit. Ipse igitur Loth frater Abraham iustus et hospitalis in Sodomis qui ex illo incendio quod erat similitudo futuri iudicii meruit saluus euadere typum figurabat corporis Christi quod in omnibus sanctis et nunc inter iniquos atque impios gemit quorum factis non consentit. Et aquorum per mixtione in saeculi fine liberabitur illis damnatis supplicio ignis aeterni.</p>
<p>Vxor autem Loth eorum tenuit typum qui per gratiam dei uocari postmodum retro respiciunt et ad ea quae reliquerant redire contendunt. De quibus ipse dominus: Nemo inquit ponens manum suam super aratrum respiciens retro aptus est regno dei. Consequenter ipse Loth legis gestauit personam de qua infidelitatis opera pariunt qui etiam carnali intellectu utuntur filiae eius duae Samariam significant Hierusalemque quae fornicantur in lege per adulterium inlicitae doctri#45a#nae.</p>
<p>Moab interpretatur ex patre et totum nomen ethimologiam habet concoepit enim eum primogenita filia de patre. Significat autem Moab sapientiam saecularem de qua dominus loquitur per prophetam: Perdam sapientiam sapientium et prudentiam prudentium reprobabo qui auctorem sui sensum habet qui ex dei conditione generatur. Videtur quidem de patre nasci quod interpretatur Moab sed qui adulter est et aduersarius populi dei de incestu et spelunca ac nocte generatur.</p>
<p>Ammon cuius causa nomen redditur filius populi mei sic diriuatur ut ex parte sensus nominis ex parte ipse sit sermo. Ammon enim a quo dicti sunt Ammonitae uocatus populus meus possumus iuxta tropologiam filios Ammon intellegere qui de Loth in spelunca generati sunt semine et generati inebrietate et incestu omnes hereticos. De quibus dicit et apostolus Iohannes: Ex nobis exierunt sed non fuerunt ex nobis. Si enim fuissent ex nobis permansissent utique nobiscum. Isti de inclinatione orti #45b# sunt. Hoc enim #M37# Loth in lingua nostram uertitur quia omnes simul inutiles facti sunt non est qui faciat bonum non est usque ad unum.</p>
<p>Sarai interpretatur princeps in ea eo quod esset unius tantummodo domus materfamilias. Postea causa nominis inmutata ablata de fine .i. littera dicitur Sara id est princeps omnium quippe gentium futura princeps erat sicut et dominus pollicitus fuerat ad Abraham: Dabo tibi ex Sara filium et benedicam ei et erit in gente magna sed et reges populorum erunt ex ea.</p>
<p>Agar interpretatur aduena uel conuersa fuit enim Egyptia. Vxores autem Abraham Sarai et Agar secundum apostolum duorum testamentorum ut supra diximus gestant figuram. Quarum una hoc est Sarai libera ecclesiam significans genuit populum Christianum qui secundum carnem non est sed in libertatem uocatus est. Qua libertate liberauit eum Christus. Altera autem hoc est Agar ancilla mater Ismahelis qui interpretatur auditio dei synagogam exprimit quae populum Iudeorum #46a# in seruitutem generans non meruit hereditatem accipere cum filio liberae sed proiectus cum matre in deserto istius saeculi oberrat.</p>
<p>Isaac ex risu nomen accepit. Riserat enim pater quando ei promissus est admirans in gaudio risit et mater quando per illos tres uiros promissus est dubitans in gaudio. Ex hac ergo causa nomen accepit. Isaac interpretatur enim risus. Quis ergo in Abraham ut predictum est per immolationem filii sui figurabatur nisi pater excelsus quis in Isaac nisi Christus? Nam sicut Abraham unicum et dilectum filium deo uictimam obtulit. Ita dominus unigenitum filium suum pro nobis omnibus tradidit. Et sicut Isaac ipse sibi ligna portauit quibus erat inponendus ita et Christus gestauit in humeris lignum crucis suae in quo erat crucifigendus. Duo autem serui illi dimissi et non perducti ad locum sacrificii Iudaeos significabant qui cum seruiliter uiuerent et carnaliter saperent non intellegebant hu#46b#militatem Christi ideo quia non 46b intellegebant passionem Christi non peruenerunt ad locum sacrificii sed illud quod figuratum est. In Isaac transgestum est ad arietem quia Christus ouis ipse enim filius ipse agnus filius quia natus aries quia immolatus. Sed quid est quod in uepribus haerebat aries ille cornibus nisi quod Christus a Iudaeis spinis est coronatus et ad extremum in ligno crucis est confixus. De quo scriptum est: Cornua sunt in manibus eius huic per seruum Abrahae desponsata est Rebecca quae interpretatur patientia siue quae multum acceperit quia per priscam legem quam ipse seruus designat prophetarum oraculis domino nostro Iesu Christo sponsa ecclesia preparata est quae copiosam spiritus sancti gratiam accipiens patienter promissa futurae patriae expectat huius autem filii fuerunt Esau et Iacob.</p>
<p>#M38# Esau autem trinomius est et ex propriis causis uariae nuncupatur. Dicitur enim Esau id est rufus ob coctionem scilicet rufae lentis ita appellatus cuius edulio #47a# primogenita perdidit. Edom autem ob ruborem corporis dictus est quod Latine sanguineus dicitur. Seir uero quod fuerit hispidus et pilosus quoniam enim natus est totus sicut pellis pilosus erat atque idem tribus nominibus appellatur. Esau id est rufus Edom id est sanguineus Seir id est pilosus quia non habuit lenitatem. Hic significat populum Iudaeorum in Christo et prophetis impia persecutione sanguineum et rufum et pilosum tegmine peccatorum horribilem.</p>
<p>Iacob autem qui interpretatur subplantator siue quod in ortu plantam nascentis fratris adprehenderit siue quod postea fratrem arte deceperit. Vnde et Esau dixit: Iuste uocatum est nomen eius Iacob subplantauit enim me en altera uice. Iste quidem Israhel uir uidens deum. Tunc enim hoc nomen accepit quoniam tota nocte luctatus uicit in certamine angelum et oriente lucifero benedictus est. Inde propter uisionem dei Israel appellatus est sicut et ipse ait: Vidi dominum et salua facta est anima mea. Hic autem Christum demonstrat siue populum gentium qui dei patris #47b# benedictione prelatus est priore populo Iudaeorum. Isti autem duo filii Rebeccae duos populos ut diximus significant synagogae et ecclesiae. Et quomodo plebs Iudaeorum tempore maior seruit minori populo Christianorum sic quidem et in singulis nobis hoc dici potest quod duae gentes et duo populi sint intra nos uitiorum scilicet atque uirtutum sed iste minor est ille maior. Semper enim plures sunt mali quam boni et uitia numerosiora sunt uirtutibus. Sed tamen et in nobis gratia dei populus populum superat et maior seruit minori seruit et enim caro spiritui et uitia uirtutibus cedunt.</p>
<p>Isaac ergo portat imaginem dei patris Rebecca spiritus sancti Esau populi prioris et diaboli Iacob ecclesiae et Christi senuisse Isaac consummationem orbis ostendit. Oculi illius caliginasse fidem perisse de mundo et religionis lumen ante eum neglectum esse significat. Quod filius maior uocatur acceptio legis est Iudaeorum. Quod escas eius atque capturam diligit pater homines #48a# sunt ab errore saluati quos per doctrinam iustus quisque uenatur. Quod Isaac de maioris filii sui uenatione uesci concupiscit. Significat quod omnipotens deus Iudaici populi bona operatione pasci desiderauit. Sed illo tardante minorem Rebecca subposuit quia dum Iudaicus populus bona opera foris quaerit gentilem populum mater gratia introduxit ut omnipotenti patri cibum boni operis offerret. Et benedictionem maioris fratris acciperet qui eosdem cibos ex domesticis animalibus prebuit quia gentilis populus placeret deo exterioribus sacrificiis non quaerens per uocem prophetae dicit: In me sunt deus uota quae reddam laudationes tibi. Quod isdem Iacob manus ac brachia et collum hedinis pellibus #M39# texit hoc est gentilis populus dum se peccatorem confiteri non erubescit carnis in se peccata mactauit. Quod uestimentis fratris maioris induitur. Hoc est quod sacrae scripturae preceptis quae maiori popu#48b#lo data fuerant in bona operatione uestitus est. Et eis minor in domo utitur quae maior foras exiens intus reliquit. Quae ille Iudaicus populus habere non potuit dum solam in eis litteram attendit. Quod Isaac eundem filium nescit quem benedicit hoc est quod de gentili populo dominus per Psalmistam dicit: Populus quem non cognoui seruiet mihi. Quod presentem non uidit et tamen quae ei in futuro eueniant uidit. Significat quod omnipotens deus per prophetas suos prediceret gentilitati gratiam praerogandam quam ei et in presenti per speciem non ostendit quia tunc ea in errore dereliquit. Et tamen quia hanc quandoque collecturus erat per benedictionis gratiam praeuidit.</p>
<p>Igitur Esau post benedictionem patris inuidiae stimulus concitatus necem fratri suo Iacob fraudulenter excogitat. Hoc nimirum et Iudaicus populus in Christo praemeditatus non solum dominum patibulo crucis tradidit uerum etiam credentes in illo usque ad effusionem #49a# sanguinis 49a persecutus est. Iacob autem dolos fugiens fratris relicta domo patria uel parentibus uadit in regionem longinquam ut acciperet sibi uxorem. Non aliter Christus relictis parentibus secundum carnem id est populo Israhel et patria id est Hierosolima et omnibus regionibus Iudaeae abiit in gentes accipiens sibi inde ecclesiam ut impleretur quod dictum est: Vocabo non plebem meam plebem meam et non dilectam dilectam. Et erit in loco ubi dictum est non plebs mea uos ibi uocabuntur filii dei uiui.</p>
<p>Pergente autem Iacob in Mesopotamiam uenit in locum ubi nunc Bethel uocatur. Et posuit sub capite suo lapidem magnum et dormiens uidit scalam sub nixam in nitentem caelo et angelos dei ascendentes et descendentes hoc uiso euigilauit unxitque lapidem dicens. Vere hic domus dei est et porta caeli. Et his dictis discessit. Somnus iste Iacob mors siue passio est Christi. Lapis ad caput eius qui nominatim quodammodo dictus est. Etiam unctus Christus #49b# significatur. Caput enim uiri Christus est. Quis enim nescit Christum ab unctione appellari. Domus autem dei quia ibi natus est Christus in Bethleem porta uero caeli quia ibi in terram descendit ibi iterum ad caelum conscendit. Erectio autem lapidis resurrectio Christi est porro scala Christus est qui dixit: Ego sum uia per hanc ascendebant et descendebant angeli in quibus significati sunt euangelistae praedicatores Christi ascendentes utique cum ad intellegendam eius super eminentissimam diuinitatem excedunt uniuersam creaturam ut eum inueniant in principio uerbum deum apud deum per quem facta sunt omnia. Descendentes autem ut eum inueniant factum ex muliere factum sub lege ut eos qui sub lege erant redimeret. In illa enim scala a terra usque in caelum #M40# a carne usque ad spiritum quia in illo carnales proficiendo uelut ascendendo spiritales fiunt. Ad quos lacte nutriendos etiam ipsi spiritales des#50a#cendunt quodammodo cum eis non possunt loqui quasi spiritalibus sed quasi carnalibus ipse est sursum in capite suo ipse deorsum in corpore suo id est ecclesia. Ipsum ergo scalam intellegimus quia ipse dixit ego sum uia. Ad ipsum ergo ascenditur ut in excelsis intellegatur. Et ad ipsum descenditur ut imbribus suis paruulis nutriatur. Et per illum se erigunt ut eum sublimiter expectent. Per ipsum se etiam humiliant ut eum sublimiter ac temperanter adnuntient.</p>
<p>Nunc autem quid iterum significauerint quattuor uxores Iacob quarum duae liberae duae ancillae fuerunt est dicendum. Vidimus enim apostolum in libera et in ancilla quas habebat Abraham duo testamenta intellegere sed ibi in una et una facilius apparet quod dicitur. Hic autem duae sunt et duae. Deinde ibi ancillae filius exheredatur. Hic uero ancillarum filii simul cum filiis liberarum terram promissionis acci#50b#piunt. Vnde hic proculdubio aliquid significat quamquam enim duae liberae uxores Iacob ad nouum testamentum quod in libertate uocati sumus existimentur pertinere. Non tamen frustra duae sunt nisi quia duae uitae nobis in Christi corpore predicantur. Vna temporalis in qua laboramus alia aeterna in qua dilectionem dei contemplabimur.</p>
<p>Lia namque interpretatur laborans. Rachel autem uisus principium siue uerbum. Actio ergo huius uitae in qua uiuimus ex fide laboriosa est in operibus et incerta quo exitu perueniat ad utilitatem eorum quibus consulere uolumus. Ipsa est Lia prior uxor Iacob ac per hoc et infirmis oculis fuisse commemoratur. Cogitationes enim mortalium timidae et incerte prouidentiae nostrae spes uero aeternae contemplationis dei habens certam intellegentiam ueritatis ipsa est Rachel. Vnde etiam dicitur bona facie et pulchra specie. Hanc enim amat omnis pie studiosus. Et propter #51a# hanc seruit gratiae dei quia peccata nostra et si fuerint sicut fenicium tamquam nix dealbabuntur.</p>
<p>Laban quippe interpretatur dealbatio cui seruiuit Iacob propter Rachel. Neque enim se quisque conuertit sub gratia remissionis peccatorum seruire iustitiae nisi ut quiete uiuat in uerbo ex quo uidetur principium quod est deus. Bala quippe ancilla Rachel interpretatur inueterata. De uetere quippe uita carnalibus sensibus dedita corporeae cogitantur imagines. Etiam cum aliquid de spiritali et incommutabili substantia diuinitatis auditur. Suscipit et Lia de ancilla sua filios amore habendi numerosioris prolis accensa. Inuenimus autem Zelfam ancillam eius interpretari os dicens. Qua propter haec ancilla illos figurat quorum in predicatione fidei euangelicae os erat et cor non erat. De quibus scriptum est: Populus hic labiis me honorat cor autem eorum longe est a me. De qui#M41#bus apostolus dicit: Qui predicas non furandum furaris? Verumtamen ut etiam per hanc condi#51b#tionalem libera illa uxor Iacob laborans filios heredes regni suscipiat. Ideo dominus dicit: Quae dicunt facite quae autem faciunt facere nolite. Vnde et apostolus: Siue inquit occasione siue ueritate Christus adnuntietur. Et in hoc gaudeo sed et gaudebo tamquam et ancilla pariente de prole numerosiore laetatur.</p>
<p>Seruitus itaque ipsa Iacob septem annorum pro duabus uxoribus huius uitae presentis tempus significat qui per septem dies euoluitur in qua dominus formam serui accepit factus oboediens paternae uoluntate usque ad mortem. Ille enim pro ouibus seruit et dominus noster ait: Non uenit filius hominis ministrari sed ministrare. Ille oues pauit. Et dominus in euangelio dicit: Ego sum pastor bonus ille mercedis lucro uarium sibi pecus abstulit. Christus diuersarum gentium uarietatem sibimet congregauit ille tres uirgas amputatis corticibus in alueis aquarum opposuit ut in earum contemplatione multiplicarentur eius oues. Et dominus noster in aqua baptismatis trium #52a# personarum nomina patris et filii et spiritus sancti populo fideli proposuit ut quisquis hoc pleno corde perspexerit efficiatur ouis dei.</p>
<p>Post longam igitur seruitutem quam Iacob apud socerum suum pro uxoribus uel pro mercede sustinuit precepit ei deus ut reuerteretur ad patriam suam. Tunc ignorante socero suo cum uxoribus suis properauit. Laban autem consecutus est eum in monte Galaad cum furore atque idola quae Rachel furauerat apud eum requisiuit nec repperit. Quid ergo sibi hoc ipsum figuraliter uelit dum enim Laban superius aliam gerat personam nunc tamen diaboli typum figurat. Laban quippe interpretatur dealbatio. Dealbatio autem diabolus non inconuenienter accipitur qui cum sit tenebrosus ex merito transfigurat se uelut angelum lucis.</p>
<p>Huic seruiuit Iacob id est ex parte reproborum Iudaicus populus ex cuius carne incarnatus dominus uenit. Potest etiam per Laban mundus hic exprimi qui cum furore Iacob sequitur #52b# quia electos quosque qui redemptoris nostri membra sunt persequendo opprimere conatur. Huius filiam id est seu mundi siue diaboli Iacob abstulit cum Christus sibi ecclesiam coniunxit quam et de domo patris abstulit quia ei per prophetam dicit: Obliuiscere populum tuum et domum patris tui. Quid uero in idolis nisi auaritia designatur. Vnde et per Paulum dicitur: Et auaritia quae est idolorum seruitus. Laban ergo ueniens apud Iacob idolum non inuenit quia ostensis mundi thesauris diabolus in redemptore nostro uestigia concupiscentiae terrenae non repperit se quae Iacob non habuit ea Rachel sedendo cooperuit. Per Rachel quippe quae dei ouis dicitur ecclesia figuratur sedere autem est humilitatem paen#42#itentiae appetere sicut scriptum est: Surgite postquam sederitis. Rachel ergo idola sedendo operuit quia sancta ecclesia Christum sequens uitium terrenae concupiscentiae per humilitatem paenitentiae cooperuit. #53a# De hac coopertione uitiorum per prophetam dicitur. Beati quorum remissae sunt iniquitates et quorum tecta sunt peccata. Sumpsit autem Iacob lapidem et constituit eum titulum et cetera.</p>
<p>Mystice autem inter fideles tam Iudaeos quam gentes testis est lapis eminens in similitudinem Christi et aceruus lapidum qui est multitudo credentium. Vir enim qui cum Iacob luctatus est typum Christi euidentissime gesserat cui tamen ideo preualuit Iacob utique uolenti ut ministerium figuraret passionis domini ubi uisus est Iacob in Iudaeorum typo hoc est in corporis sui sobole preualuisse deo. Et quasi cum infirmo ita cum carne eius luctamen inire et inualescere in passione eius sicut scriptum est: Cum diceret crucifige. Et tamen Iacob ab eodem angelo benedictionem quem uictor superauerat impetrauit cuius nominis inpositio utique benedictio fuit. Interpretatur autem Israel uidens deum quod erit in fine premium sanctorum omnium. Porro tetigit #53b# illi idem angelus latitudinem femoris et claudum reddidit sicque erat unus atque idem Iacob benedictus et claudus.</p>
<p>Benedictus in his qui in Christum ex eodem populo crediderunt atque in infidelibus claudus. Nam in femoris neruo ualitudo generis et multitudo est. Plures quippe sunt in stirpe qui degenerentes a fide patrum et a preceptis auctoris sui deuiantes in errore sui seminis claudicant. De quibus prophetice predictum est: Et claudicauerunt a semitis suis. Qui tamen populus post tactis sibi uiribus non solum claudicat sed et torpescit ne ultra iam generare filios possit. Denique quod adiecit idem patriarcha uidisse se deum facie ad faciem cum superius uirum secum narret fuisse luctatum id significat quia idem deus homo erat futurus qui cum Iacob populo luctaretur.</p>
<p>Dina quae transfertur in causam iurgii enim in Sicimis causa exstitit. Haec quippe ut mulieres uideret #54a# extraneae regionis egreditur quando unaquaeque mens sua studia neglegens actiones alienas curans extra habitum atque extra ordinem proprium euagatur. Quam Sichem terrae princeps opprimit quia uidelicet inuentam curis exterioribus diabolus corrumpit et adglutinata est anima eius cum ea qui unitam sibi per iniquitatem respicit. Et quia cum mens a culpa resipiscit afficitur atque amissum flere conatur. Tristemque blanditus falsae spei delinit. Zelus quem habuerunt filii Iacob in ulciscendo stupro sororis suae moraliter commonet pastores fidelium quatinus habeant curam animarum sibi commissarum ne uiolentur aut corporali delicto aut fornicatione spiritali paratique sint ipsi semper secundum apostolum ulcisci omnem inoboedientiam resistentem #M43# ueritati atque excommunicationis gladio feriunt stupratorem ne pro tanto commisso inpunitus euadat.</p>
<p>Ruben pri#54b#mogenitus Israhelis qui interpretatur uisionis filius sic enim quando eum peperit Lia uocauit nomen eius Ruben dicens. Quia uidit deus humilitatem meam populum significat Iudaeorum qui deum quodammodo uidit hoc est agnouit per acceptionem legis sed uiolauit cubile dei patris quando carnem quam sibi Christus adsciuerat confixit in patibulo crucis. Aliter significat electum populum ex Iudaeis cui diuina miseratio contulit ut qui dominum negando et crucifigendo aeternae morti seipsum addixerat conpunctus ad predicationem sanctorum apostolorum erroris sui paenitentiam ageret et ex fide uiueret.</p>
<p>Simeon qui interpretatur auditio sic enim dixit Lia quando peperit eum quia exaudiuit me deus. Hic scribas designat Iudaeorum qui acceperunt quidem uocem dei praecepta legis sibi tradentem sed in furore suo occiderunt prophetas et in dolore suo suffoderunt fixuris clauorum Christum firmissimum murum in quo credentes stabili robore commu#55a#niantur.</p>
<p>Leui qui interpretatur additus auctor et figura est principum sacerdotum qui dominum crucifixerunt. Aliter Leui significat chorum apostolicum et uniuersum martyrum exercitum necnon et caput martyrum omnique ordini perfectorum ista dicuntur. Qui perfectionem caritatis morientes pro domino impleuerunt et abrenuntiantes omnibus culmen doctrinae euangelicae assecuti sunt. Tamquam ueri Leuitae non habentes partem in terra sed cum propheta dicentes: Dominus pars hereditatis meae. Vnde Moyses in benedictione Leui ad dominum ait: Perfectio tua et doctrina tua uiro sancto tuo quem probasti in temptatione et iudicasti ad aquas contradictionis. Temptatus est enim iste uir sanctus ut apostolus ait: Per omnia secundum similitudinem excepto peccato sed maximam ei tunc diabolus temptationem intulit. Cum in eius necem Iudaeorum animos tanta obstinatione excitauit ut omnes una uoce dicerent: Sanguis eius super nos et super filios nostros. #55b# Aquae enim contradictionis populi sunt Iudaeorum qui inundatione persecutionum contra Christum et sanctos eius surrexerunt.</p>
<p>Iuda confessio dicitur quia quando eum peperit Lia laudem domino retulit dicens: Nunc super hoc confitebor domino id est gratias ago. Hic significat Christum qui in cubile sepulchri quasi leo securus quodam corporis somno quieuit de uictoque mortis imperio post triduum surrexit qui contra aduersarias potestates in cruce confligens sanctam ecclesiam quam de gentibus uniuersis ad se uitem ueram colligens uino sanguinis sui lauauit cunctis hostibus superiorem fecit.</p>
<p>Isachar qui interpretatur merces hoc autem ideo #M44# quia mandragoris filii sui Ruben introitum uiri qui Racheli debebatur ad se emerat Lia. Vnde et dum natus esset dixit Lia: Dedit deus mercedem meam. Hunc pater Iacob in benedictione sua asinum fortem nuncupauit subponentem humerum suum ad portandum quia in labore terrae et uehendis ad #56a# mare quae in finibus suis nascebantur plurimum laborauit. Significat autem ecclesiam de gentibus quae subiecit humerum suum ad crucis onus portandum et ad implendum mandata Christi qui dixit: Iugum enim meum suaue et onus meum leue est.</p>
<p>Zabulon uero qui interpretatur habitaculum propterea quia Lia iam secura de cohabitatione Iacob dixit habitauit mecum uir meus. Hic eandem ecclesiam significat quae secus fluctus huius uitae inhabitans omnes temptationes et turbines saeculi. Et in doctoribus suis ad montes uirtutum laudes domino referendas conuocat populos omnium gentium.</p>
<p>Neptalim quoque qui interpretatur conuersauit me uel dilatauit me uel certe implicuit me. De conuersione siue comparatione causa nominis eius est. Vnde et dicit Rachel cum eum peperisset ancilla eius Bala: Comparauit me deus cum sorore mea et inualui. Cui dixit pater in benedictio#56b#ne sua. Neptalim ceruus emissus dans eloquia pulchritudinis siue Neptalim ager inriguus utrumque enim significat Ebreum uerbum aila. Significat autem quod aquae calidae in ipsa nascuntur tribu siue quod supra lacum Genesar fluento Iordanis esset inriguus. Ebrei autem uolunt propter Tyberiadem quae legis uidebatur habere notitiam agrum inriguum et eloquia pulchritudinis prophetari. Ceruus autem emissus temporaneas fruges et uelocitatem terrae uberioris ostendit sed melius si ad doctrinam saluatoris cuncta referamus quod ibi uel maxime docuerit saluator quod in euangelio quoque scriptum est. Aliter autem exprimit omnes sanctos praedicatores qui instar ceruorum transilientes ad superna se erigunt cunctisque credentibus doctrinae eloquia conferunt.</p>
<p>Dan qui interpretatur iudicium. Bala enim cum eum peperisset dixit Rachel domina eius: Iudicauit me #57a# dominus et exaudiens dedit mihi filium causam nominis expressit. Hic iusta prophetiam Iacob coluber in uia cerastes in semita esse dicitur. Dicant quidam Antichristum per haec uerba praedici de ista tribu futurum pro eo quod hoc loco Dan et coluber asseritur et mordens et unde inter tribus Israel primus Dan ad aquilonem castra metatus est significans illum qui se in lateribus aquilonis sedere dicit. Et de quo figuraliter propheta dicit a Dan auditus est fremitus equorum qui non solum coluber sed etiam cerastes uocatur. Cerata enim grece cornua dicuntur. Serpens ille cornutus esse perhibetur per quem digne Antichristus asseritur qui contra uitam fidelium cum morsu pest#M45#ifere predicationis armabitur etiam cornibus potestatis. Quis autem nesciet semitam angustiorem esse quam uiam.</p>
<p>Fit ergo coluber in uia quod in presentis uitae latitudine eos ambulare prouocat quibus quasi parcendo blanditur #57b# sed mordet quod eos quibus libertatem tribuit erroris sui ueneno consumit. Fit iterum cerastes in semita quia quos fideles reperit et esse inter angusta itinera precepti caelestis constringere uidet non solum nequitia callidae persuasionis impetit uerum etiam terrore potestatis perimit in persecutionis angore post beneficia ficte dulcedinis exercet cornua potestatis. In quo loco equi hunc mundum insinuant quod per elationem suam in cursu labentium temporum spumat et quod Antichristus extrema mundi adprehendere nititur. Cerastes iste equi ungulas mordere perhibetur. Vngulam quippe equi mordere est extrema saeculi feriendo contingere ut cadat ascensor eius retro. Ascensor equi est quia quisquis in iniquitatibus dignitate mundi extollitur retro cadere dicitur. Dicit enim Moyses in benedictione Dan: Catulus leonis fluit largiter de Basan. Leo enim fortitudinem Christi figuram gerit. E contrario uero per ferocitatem significat diabolum. Antichristus ergo filius est ferocis diaboli. Hic largiter fluet de Basan quia plenus est confusione. Basan enim interpretatur confusio siue pinguedo uel bruchus. Pinguedo enim hic nimietatem significat suae auaritiae atque luxuriae bruchi autem similitudinem habet in hoc quod sicut bruchus herbae ita ipse uirtutum deuastat formositatem.</p>
<p>Gad ab aduentu seu procinctu uocatus est quando enim peperit eum Zelfa dixit domina eius Lia infortunata id est quod dicitur in procinctu uel euentu. Dicit enim de illo in benedictione pater Iacob Gad accinctus proeliabitur ante eum et ipse accingetur retrorsum. Totum autem illud est quod ante Ruben et dimidiam tribum Manasse ad filios quos trans Iordanen in possessione dimiserat post quattuordecim annos reuertens proelium aduersum eos gentium uicinarum #58b# grande repperit et uictis hostibus fortiter dimicaret. Lege librum Iesu Naue et Paralipomenon de quo Moyses ait: Benedictus in latitudine Gad quasi leo requieuit coepitque brachium et uerticem et uidit principatum suum quod in parte sua doctor esset repositus qui fuit cum principibus populi et fecit iustitias domini et iudicium suum Israhel.</p>
<p>In benedictione Gad uidetur Moyses praedicere secundum historiam potentiam uirorum fortium uel iudicum qui de illa tribu fuerunt sicut fuit Iephtae inter ceteros iudices ualde clarus et nobilis actu. Secundum allegoriam uero Gad qui interpretatur accinctus figuram tenet domini Iesu Christi qui aduersus nequitias spiritales pugnaturus in infirmitate carnis nostrae uirtute diuinitatis suae precinctus apparuit. Qui in latitudine benedictus est cum non solum ex Iudaeis sed ex omnibus etiam nationibus amplissimum a patre in toto orbe regnum accepit impleto quod pro#M46#pheta praedixerat. Ab ortu enim solis usque ad occasum #59a# magnum est nomen meum et horribile in gentibus. Quia uero per humilitatem passionis ad tantam excreuit gloriam celsitudinis apte de eius morte subiungitur. Quasi leo requeuit coepitque brachium et uerticem et cetera. In requietione enim leonis potestas exprimitur ipsius saluatoris qui brachio fortitudinis suae potestates mundanas religioni suae inclinauit.</p>
<p>Subiectis quippe sibi regnis et gentibus uniuersis principatus eius potentia claruit ipse enim apostolis principibus scilicet populi dei toto orbe euangelium praedicantibus adiutor et cooperator ubique fuit. Dicente euangelista: Illi autem profecti predicauerunt ubique. Domino cooperante et sermonem confirmante sequentibus signis.</p>
<p>Aser qui interpretatur beatus quia dum eum peperisset Zelfa dixit Lia: Beata ergo et beatificant me mulieres. Hic demonstrat dominum Iesum Christum cuius panis pinguis est in ore credentium #59b# qui et delicias prebet regibus hoc est corporis sui et sanguinis sacramenta dat sanctis qui rite reges dicuntur quoniam bene semetipsos uel sibi subditos regunt. Hic secundum prophetiam Moysi est benedictus in filiis et placens fratribus suis cum credentes in eum et per eius gratiam renascentes uniuersum orbem sui similitudine repleuerunt et fratribus hoc est apostolis et sanctis gratiam suae dilectionis ita tribuit ut legis cerimonias spernerent et suscepta euangelica ueritate gauderent et exultarent quoniam digni habiti essent pro nomine eius contumeliam pati. Cunctisque fidelibus predicarent dicentes omne gaudium existimate cum in temptationes uarias incideritis. Vnde autem tanta in eis sit abundantia caritatis Christi exponitur figurate dum subditur. Tinguat in oleo pedem suum. Ascendens quippe in caelum. Caput nostrum dominus Christus chorum apostolicum cuius consona predicatione #60a# uniuersum mundum erat per agraturus quasi pedem in terra adhuc consistentem oleo spiritus sancti copiosissime unxit. Ex quo concepta uirtute nullo labore deficeret sed inmarcescibilis semper gaudii alacritate polleret cui etiam incorruptibilis calciamenti prestitit munimentum. De quo sequitur: Ferrum et aes calciamentum eius cuius dies iuuentutis ita fiunt ut senectutis quia corpus eius quod est ecclesia in primordio fidei floruit uirtutibus sapientia uiguit miraculis coruscauit. Sic et in fine saeculi in electis perseuerat uigor fidei et ardor caritatis usque in finem. Hic rectissimus est ascensor caeli quia supra omnes uirtutes caelestes et potestates angelicas post resurrectionem suam ascendit et sedet ad dexteram patris.</p>
<p>Magnificentia eius discurrunt nubes doctores uidelicet et predicatores euangelii in toto orbe disseminant uerbum dei. Cuius sunt brachia sempiterna quia cunctis hostibus uictoria eius fit perpe#60b#tua qui eiciet a facie sua inimicum diabolum et dicit conterere #M47# quando nouissima inimica destruetur mors. Et electi omnes inmortalitate et incorruptione uestiti triumphantes intrabunt in regnum aeternum.</p>
<p>Ioseph ab eo quod sibi aliud additamentum optauerat mater uocauit augmentum hunc Pharao Sephaneth appellauit quod Ebraice absconditorum repertorum sonat pro eo quod obscura somnia reuelauit et sterilitatem praedixit. Tamen quia hoc nomen ab Aegyptio ponitur ipsius linguae debet habere rationem. Interpretatur ergo Sephaneth Aegyptio sermone saluator mundi eo quod orbem terrae ab imminente famis excidio liberaret. Quod autem Ioseph a fratribus uenditus in Aegypto sublimatur redemptorem nostrum significat a populo Iudaeorum in manibus persequentium traditum et nunc in gentibus exaltatum. Cui pater in benedictione sua ait: Filius accrescens Ioseph filius accrescens et decorus aspectu. Filiae discurrerunt #61a# super murum sed exasperauerunt eum et iurgati sunt. Inuiderunt qui illi habentes iacula et cetera. Haec prophetia post passionem domini paternae uocis imaginem praetulit quia redeuntem in caelum post uictoriam Christi pater alloquitur dicens: Filius accrescens Ioseph filius accrescens utique in gentibus quia cum ob incredulitatem synagogae populum reliquisset in numeram sibi plebem ecclesiae ex omnibus gentibus ampliauit quod et Dauid cecinit dicens: Reminiscentur et conuertentur ad dominum uniuersi fines terrae.</p>
<p>Filius accrescens et decorus aspectu. Omnes enim superat illius pulchritudo iuxta quod de ipso in Psalmis canitur: Speciosus forma prae filiis hominum. Filiae discurrerunt super murum id est uel ecclesiae quae crediderunt in Christum. Hae super soliditatem fidei quasi super murum amore pulchritudinis Christi accensae discurrunt ut uerum sponsum per contemplationem aspiciant et osculo caritatis illi copulentur #61b# atque adhaereant. Sed obiurgati sunt eum quando falsis testimoniis calumniantes secundum domini opprimere synagoge populi cogitauerunt. Inuiderunt illi habentes iacula. Neque enim quisquam in Ioseph coniecit sagittas uel aliquod uulneris telum sed hoc specialiter euenit in Christum sedit in forti arcus eius. Christus enim arcum suum et arma posuit in deo qui fortis est propugnator cuius uirtute concidetur omnis nequitia perfidorum et de soluta sunt uincula brachiorum eius quibus fratres eum uinctum ad Pilatum duxerunt uel quibus eum suspensum in ligno crucifixerunt. Rescissa sunt enim per manum dei omnipotentis Iacob hoc est per manum omnipotentis dei Iacob ex cuius femore ipse dominus bonus pastor egressus est lapis et firmitas credentium in Israel. Deus patris tui erit adiutor tuus. Quis adiuuit filium nisi solus deus pater. Qui dixit Iacob puer meus suscipiat eum anima mea et omnipotens benedicet tibi benedictionibus caeli desuper bene#62a#dictionibus abyssi ia#M48#centis deorsum. Universa enim subiecit ei celestia per benedictionem caeli et terrae per benedictionem abyssi iacentis deorsum. Vt omnibus angelis et hominibus dominaretur. Benedictionibus uberum id est siue duorum testamentorum quorum altero nuntiatus est altero demonstratus. Siue benedictionibus uberum Mariae quae uere benedicta erant quia isdem sancta uirgo de se potum lactis inmulsit. Vnde et illa mulier in euangelio ait: Beatus uenter qui te portauit et ubera quae suxisti. Benedictionibus uberem et uuluae etiam hic benedicitur et uulua eiusdem matris. Illa utique uirginalis quae nobis Christum dominum edidit. De qua per Hieremiam prophetam dicitur: Priusquam te formarem in utero noui te et antequam exires de uulua sanctificaui te. Benedictiones patris tui confortate sunt in te benedictionibus patrum tuorum Benedictiones inquit patris tui caelestis quae datae sunt tibi a summo caeli et abyssi confortatae sunt. Idem preualuerunt benedictionibus patrum tuorum. Vltra omne enim sanctorum meritum patriarcharum #62b# conualuit benedictio omnipotentis patris in filio ita ut ei nullus sanctorum aequetur donec ueniret desiderium collium aeternorum. Colles isti sunt sancti qui Christi aduentum prophetantes magno cum desiderio incarnationem eius expectauerunt. De quibus dominus dicit: Quia multi iusti et prophetae cupierunt uidere quae uidetis. Hi ergo sancti dicti sunt colles propter excellentiam sanctitatis qui etiam aeterni uocantur quia uitam consecuntur aeternam nec intereunt cum mundo sed esse creduntur aeterni. Fiant in capite Ioseph omnes scilicet benedictiones iste super caput Christi ponuntur quas incarnatus accepit. Et super uerticem Nazarei de quo scriptum est. Quoniam Nazareus uocabitur id est sanctus dei inter fratres suos quia ipse est caput omnium eminens uniuersorum sanctorum uidelicet quos etiam et fratres uocat in Psalmis.</p>
<p>Beniamin qui interpretatur filius dexterae quod est uirtutis. Nam mater eius moriens uocauerat nomen eius Benoni id est filius doloris mei. Pater autem hoc mutauit filium dexterae nominans. #63a# Beniamin autem Pauli apostoli imaginem pretulit quia et minimus apostolorum fuit et de tribu eius ascendit. Iste est lupus rapax mane persequitur diripiens uespere doctor pascens. Quod autem dixit Moyses in benedictione Beniamin amantissimus domini habitabit confidenter in eo quasi in thalamo tota die morabitur et inter humeros illius requiescet. Videtur quidem secundum historiam tangere quod Beniamin a patriarcha simul et propheta spiritu dei pleno uidelicet patre suo Iacob amaretur. Et quod per dispensationem dei locus ille in quo cultus eius maxime futurus erat tribui eidem decerneretur hoc est Hierusalem ubi templum et altare dei construebatur. Atque ideo subiungitur quasi in thalamo tota die morabitur quia Hierusalem fuit eo tempore locus quem elegit dominus ut esset nomen eius ibi.</p>
<p>Allegoricae autem dominus noster Iesus Christus ipse amantissimus est dei patris de quo dixit: Hic est #M49# filius meus dilectus in quo mihi bene com#63b#placui. Hic in uirtute patris permanet quia in dextera uirtutis sedet. Et regnat in excelsis sed et de humanitate eius intellegi potest quia in ea diuinitas habitet confidentes quam sibi coniunxit in unitate personae. Quod autem dicit in thalamo morabitur et inter humeros illius requiescet. Significat quod in utero uirginis caelesti sponso coniuncta est ecclesia quae in fortitudine potentiae Christi et in operibus eius maximam fidutiam ac requiem mentis habet.</p>
<p>Manasse dictus est ab eo quod sit pater eius oblitus laborum suorum. Ita Ebraice uocatur obliuio gestat autem figuram prioris populi. Effrem qui interpretatur frugifer siue augmentum eo quod auxerit eum deus. Hic autem gentium significat populum qui per benedictionem patriarchae prepositus est maiori populo Iudeorum. Thamar interpretatur amaritudo pro uiris mortuis idem et commutans mutauit enim se in habitum meretricis quando cum #64a# socero suo concubuit. Fares interpretatur diuisio ab eo quod diuiserit membranula secundarum diuisoris inde id est Phares sortitus est nomen. Vnde et Pharisaei qui se quasi iustos a populo separabant diuisi appellabantur. Zara frater eius in cuius manu erat coccinum interpretatur oriens siue quia primus apparuit siue quod plurimi ex eo iusti nati sunt ut in libro Paralipomenon continetur. Thamar mutat habitum mutat et nomen et fit de synagoga ecclesia sed in ea prorsus nomen amaritudinis manet non illius amaritudinis in qua domino fel ministrauit sed illius in qua Petrus amare fleuit. Nam et Iudas latine confessione. Confessioni ergo amaritudo misceatur ut uera paenitentia presignetur hac poenitentia fecundatur ecclesia in omnibus gentibus constituta. Oportebat enim Christum pati et resurgere tertia die. Et predicare in nomine eius poenitentiam et remis#64b#sionem peccatorum per omnes gentes incipientibus ab Hierusalem. Nam et ipse habitus meretricis confessio peccatorum est. Typum quippe ecclesiae gerit Thamar ex gentibus euocate sedens cum hoc habitu ad portam enan uel enam quod interpretatur fons. Cucurrit enim uelut ceruus ad fontes aquarum peruenire ad semen Abrahae. Illo enim non cognoscente foetatur quia de illo predictum est: Populus quem non cognoui seruiet mihi. Accepit in occulto anulum et monile et uirgam uocatione signatur iustificatione decoratur glorificatione exaltatur. Quos enim predestinauit illos et uocauit quos autem uocauit illos et #M50# iustificauit et quos iustificauit illos et glorificauit.</p>
<p>Sed haec ut dixi in occulto ubi fit et conceptio sanctae ubertatis mittitur autem promissus haedus tamquam meretrici. Haedus ex probatio peccati per eundem Odollamitem tamquam increpantem et dicentem generatio uiperarum sed non eam #65a# inuenit peccati ex probatio qua mutauit confessionis amaritudo. Post uero iam publicis signis anuli et monilis et uirgae uicit temere iudicantes Iudaeos quorum iam personam Iudas ipse gestabat. Qui hodie quae dicunt non hunc populum esse Christi nec habere nos semen Abrahae sed prolatis certissimis documentis nostrae uocationis iustificationisque et glorificationis erubescunt sine dubio et confundantur. Et nos magis quam se iustificatos esse fatebuntur. Pignora enim refert habere secum ecclesia accusatur enim a Iudaeis quasi adulteratrix legis sed ostendit uirgam signum passionis et monile legis legitime et anulum pignus inmortalitatis quod autem scriptura dicit: Parietem Thamar et duos in utero geminos habentem quorum scilicet primus qui dicitur Zara misit manum suam et obstetrix ligauit coccinum et dehinc illo manum intrinsecus retrahente posterior qui Fares uocatur por#65b#rexit manum et nascendo precessit. Figuraliter congruit quod extenderit Israel in legis opera manum suam. Et eam prophetarum et ipsius saluatoris pollutam cruore contraxerit. Postea uero proruperit populus gentium scilicet ut futuri essent nouissimi qui erant primi et primi futuri essent qui erant nouissimi.</p>
<p>Iob autem ut quidam suspicantur in libro Geneseos Iobab nominatur et de stirpe Esau generatione quarta natus creditur. E contra Ebrei asserunt eum de Nahor stirpe esse generatum. Nam Eliphaz qui unus de tribus amicis Iob esse legitur in libro Ebraicarum questionum scriptum repperi quod ipse fuerit filius Esau ex Ada uxore. In Latinum quoque uertitur Iob dolens. Et recte dolens propter percussionem carnis et passiones dolorum calamitates enim suas nominis aethimologia prefigurauit hic ergo in factis dictisque suis personam exprimit redemptoris de #66a# quo scriptum est: Ipse dolores nostros tulit et aegrotationes portauit. Vxor quoque ipsius Iob quae eum ad maledicendum prouocauit prauitatem carnalium designat. Tres uero amici illius typum tenent hereticorum qui sub specie consulendi studium gerunt seducendi. Eliu uero qui contra eum superbe locutus est doctorem superbum et arrogantem demonstrat qui durius increpatione sua fidelium intra sanctam ecclesiam arguit et increpat turbam.</p>
<p><strong> </strong></p>
<p><strong>EXPLICIT LIBER II</strong></p>
<p><strong> </strong></p>
<p> </p>
<p> #M51#</p>
<p><strong> </strong></p>
<p><strong>INCIPIT LIBER III</strong></p>
<p><strong> </strong></p>
<p>[1] De aliis quibusdam uiris, siue faeminis quorum nomina in uetere testamento scripta leguntur</p>
<p> </p>
<p>Pharao nomen est non hominis sed honoris sicut apud nos augusti appellantur reges cum propriis nominibus censeantur. Exprimitur autem in latinum Pharao denegans eum utique deum siue dissipans, seu discooperiens scilicet populum dei cuius fuit afflictor. Hic ergo figuram dia#66b#boli habuit, qui in huius saeculi captiuitate populum dei perdere, et terrenis uitiorum operibus pregrauare temptauit. Cuius eunuchus Putifar qui interpretatur os inclinans ad discendum, emit Ioseph uendentibus fratribus suis, sic et castus in disciplinis euangelicus populus precio fidei emit Christum uendentibus eum Iudaeis proximis sanguinis sui qui merito os inclinans ad discendam dicitur quia subdit se doctoribus ad discendam sapientiam diuinam. Pharao ergo somnium uidit quod interpretatus est Ioseph quia mysterium incarnationis dominicae quod ignorabat diabolus, Christus gentibus manifestauit. Nam septem anni ubertatis qui in septem spicis plenis seu in septem uaccis pinguibus ostendebantur, septem carismatum spiritalium dona, quibus ubertas fidei larga pietate redundat significabant. Ac contra septem steriles et tenues famem ueritatis et iustitiae, nouissimis temporibus praefigurabant. #67a# Ioseph autem, qui typum induerat Christi currum meruit, et praeconauit ante eum, et constituit illum Pharao super uniuersam terram Aegypti, et dominus noster postquam est distractus a Iuda ut Ioseph a fratribus suis et de infernorum carcere resurrexit, ascendit currum regni caelestis de quo scriptum est: Currus dei decem milia et accepit potestatem a patre praedicandi et iudicandi sicut apostolus ait. Et dedit ei nomen quod est super omne nomen. Vt in nomine Iesu omne genu flectatur, caelestium terrestrium et infernorum. Accepit quoque et anulum, pontificatum scilicet fidei, quo credentium animae salutis signo signantur frontibus, nostrisque cordibus per signum crucis, figura aeterni regis exprimitur. Induiturque stola bissina, id est, carnem sanctam bysso candidiorem, et stolam inmortalitatis. Accepit quoque torquem auream, id est intellectum bonum. Preco ante eum precedit, id est aut Iohannes Baptista qui inter eius praecedens preconabat dicens: Parate uiam domino. Habebit et alium preconem tubam an#67b#geli. Dixit quoque rex ad Ioseph: Ego sum Pharao. Absque tuo imperio non mouebit quisquam manum aut pedem in omni terra Aegypti, uertitque nomen illius, et uocauit eum lingua Egyptiaca saluatorem mundi. Quid manifestius de Christo quoniam sub figura Ioseph saluator ostenditur non tantum unius terrae Aegypti, sed etiam totius mundi?</p>
<p>#M52#Filia Pharaonis quae Moysen expositum ad ripam fluminis collegit, ecclesia gentium est quae Christum ad flumen salutaris lauacri repperit. Iamnes interpretatur marinus siue ubi est signum, coram enim signis Moysi cessit, et defecit signum eius. Vnde et dixerunt magi hic digitus dei est. Mambres interpretatur mare pellicium, siue mare in capite.</p>
<p>Moyses interpretatur sumptus ex aqua. Inuenit eum ad ripam fluminis expositum filia Pharaonis, quem colligens adoptauit sibi, uocauitque nomen eius Moyses, eo quod de aqua sumpsit eum. Hic typum Christi gestauit qui populum dei a iugo diabolicae seruitutis eripunt, et ipsum diabolum #68a# in aeterna poena damnauit, qui decem plagis percussit Aegyptum. Et decem praecepis erudiuit populum dei in deserto, quia Christus in mandatis euangelii quibus in deserto istius mundi nutrit credentes arguit ac damnat incredulos. Hic uirga percutiens Petram fontem uiuentis aquae produxit, sic et Christus per passionem crucis mortem degustans sanguinem et aquam de latere suo produxit, quibus duobus sacramentis sancta inbuitur ecclesia.</p>
<p>Moyses populum per desertum duxit, sed tamen ultra Iordanem in terram repromissionis non introduxit, quia uetus testamentum licet futuram in caelis patriam in scriptis suis promiserit, tamen non nisi per Iesu Christi ducatum aditum regni caelestis nullus adeptus est. Hic quoque per fluenta baptismatis populum suum in terram ecclesiae introducens uitae aeternae electis suis dedit promissionem, et terrigenas fecit esse caeli colas. Accepit ergo Moyses unam de septem filiabus Rahuel #68b# qui interpretatur pastio dei siue amicus eius deus, nomine Sephoram quae interpretatur pulchritudo siue placens, quae genuit ei filium quem uocauit Iersan, quod interpretatur aduena, peperit et alterum qui uocatus est Eleezer, et interpretatur deus meus adiutor, cum redemptor de gentili populo ecclesiam septiformem spiritali coniugio sibi copulauit. Quae licet munere spiritus sancti septiformis sit, tamen una est in fide catholica. De qua in Cantico Canticorum dicit: Vna est columba mea electa genetricis suae. Haec unum genuit filium qui uocatur aduena. Et alterum qui uocatur dei adiutorium, quae nomina bene conueniunt populo Christiano ex circumcisione et preputio conuocato. Aduenae enim sunt quia in incolatu istius mundi a caelesti patria modo peregrinantur, sed tamen dei adiutorio numquam carebunt.</p>
<p>Aaron mons fortitudinis interpretatur propter quod turibulum accipiens in medio superstitum et inter emptorum obuiam stetit #69a# et ruinam mortis quasi quidam mons fortis exclusit. Hic sacerdotio suo Christi exprimit sacerdotium quia sicut ille #M53# cruore uictimarum populum expiabat, ita et Christus sacrificio sui sanguinis peccata diluit mundi. Nam uirga Aaron abscisa refloruit ac fructus protulit, sic et arbor crucis Christi aeternae uiriditatis et fructum uitae perpetuae per passionem Christi uniuerso protulit mundo. Demonstrauitque Christi sacerdotium perpetuo esse mansurum, et credentibus in eum esse proficuum.</p>
<p>Maria soror Aaron synagogae speciem pretulit. Vxor Moysi Aethiopissa figurauit ecclesiam ex gentibus Christo coniunctam, cuius ob causam zelo synagoga obtrectans aduersus Christum, ilico contagione leprae perfunditur. Eleazar interpretatur deus meus adiutor siue dei adiutorium, hic typum tenet sanctorum doctorum qui uerbo et exemplo sanctam adiuuant ecclesiam quorum unus ait: Dei sumus adiutores, dei agricultura estis, dei aedificatio estis.</p>
<p>Amalech qui interpretatur populus lambens, siue linguens cum exercitu suo qui humanam semper desiderat perditionem. #69b# Et per doli machinationem eam decipere gestit. Hic obuius dei populo resistens, ad signum crucis euincitur. Seon quoque rex Amorreorum qui in Latinum temptatio uertitur oculorum, eundem diabolum significat, qui mendatio fallendi se uelut angelum transfigurauit. Og rex Basan qui interpretatur conclusio. Hic intercludere molitur difficultate uitiorum, uiam fidei nostrae ne pateat nobis transitus ad regnum promissum uitae aeternae. Septuaginta uiri seniores, per quos cecidit spiritus dei. LXX generationem linguas in hoc mundo diffusas ostendunt, ex quibus multi credentes gratiam spiritus sancti acceperunt.</p>
<p>Dathan et Abiron et ceteri qui a se Moysen et Aaron segregantes sacrificium usurpare conati sunt, hereticorum prauitatem designant perniciemque qui se a sacerdotibus Christi et societate ecclesiae diuidunt et sacrificia profana assumunt. Balaam qui interpretatur uanus populus et cadens apertos oculos habuit, typum eorum #70a# tenuit qui per fidem cognitionem dei habent, sed obscurati operibus corruunt. Finees ori parcens interpretatur, transfixit enim pugione Zambri cum Scorto Madianitide, idem et domini furorem placauit ut parceret. Nam iste Finees qui Zambri et Scortam in adulterio conuersantes taliter interimit, figuram tenuit sanctorum doctorum qui Iudaeos et hereticos spiritali mucrone uerbi dei in amplexu falsae doctrinae et concubitu interfecerunt.</p>
<p>Zambri interpretatur lacessiens uel amaricans, propriae enim nomen ab amaritudine figuratum quod peccando amaricauerat populum. Ille quoque qui sabbato ligna collegit significat eum quem cum peccato iudicii dies inuenerit, unde aeterni sabbati requiem non meretur accipere. #M54# Duodecim exploratores scribarum ac pharisaeorum imaginem tenuerunt, qui Israheliticum populum auerterunt, ne confiderent gratiam diuinae repromissionis adipisci posse per Christum. Duo portitores qui de #70b# terra repromissionis botrum in ligno humeris gestauerunt, duorum populorum significationem expresserunt quorum prior Iudaicus gradiens aduersus Christum, dat terga posterior Christianus eum quem uehit inspicit et sequitur Christum.</p>
<p>Iosue enim qui interpretatur saluator ipse in figuram Christi populum a deserto saluauit, et in terram repromissionis induxit. Iste Iesus mittit duos exploratores ad Hiericho urbem, qui suscipiuntur a meretrice Raab, Iesus ille dux populi in semetipso dominum Christum, et uocabulo ostendit et facto. Hiericho autem ciuitas mundus est, ad quem dominus Christus ad perscrutandos mores hominum duo testamenta direxit. Nam in eo ut credentium fidem aut rebellium per uicariam plenius comprobaret, ante aduentum iudicii sui quasi exploratores suos, legem et euangelium destinauit.</p>
<p>Raab uero quae interpretatur latitudo uel fames siue impetus, typum tenet ecclesiae quae de extraneis atque alienis gentibus congregata est quae antea uiuiens in desideriis carnis fornicabatur #71a# in idolis. De qualibus ait dominus ad Iudaeos quod praecederent eos in regno caelorum. Haec igitur testamenta domini sola suscipit, et ea fideliter conseruat, inimicis omnino non tradidit, ipsa potius periclitari optans, dum modo inlaesa ac salua seruaret. Haec casurum mundum sicut illa ciuitatem firmiter credidit, haec pro se ac suorum omnium salute pactum cum testamentis domini fecit. Haec in domo sua coccum id est signum sanguinis posuit, extra hanc, siquis fuerit inuentus ruinam saeculi atque incendium mundi nulla ratione uitabat.</p>
<p>Achab qui de Hiericho anathemate concupiuit, significat nequam Christianum qui post preceptam fidem saeculares mores uel mundi inlecebras appetit. Caleph uero qui interpretatur quasi cor aut canis, significat doctorem catholicum sapientem corde, et fortem ac strenuum in exercitio uirtutum, iste deposcit sibi a Iosue permitti facultatem ut congrediatur cum dialecticis saeculi, cum his qui pro ueris falsa confirmant, ut eos #71b# confutet et superet, et subuertet omnia quae illi falsis assertionibus construxerunt. Ideo denique uidens alacritatem eius Iesus benedixit inquit eum scilicet quod talia deposcat et audeat. Sedet tu si uis dare operam studiis, et legem prudenter meditari. Et effici cor in lege dei, potes istas magnificas, et munitas urbes id est assertiones subuertere, falsitatis, ut et tu merearis benedici ab Iesu et accipere Ebron. Interpretatur autem Ebron coniunctio uel coniugium, per quod potest fortasse illud ostendi quod spelunca duplex comparata ab Abraham patriarcha in ea est, in qua coniugia patrum, et reliquiae eorum iacent, idem est Abraham cum Sara, Isaac cum Rebecca, Iacob cum Lia, ipse ergo in memoriis patrum hereditatem, capit prudens et sapiens #M55# Caleph, ipsi Iesus Enachitarum gentium metropolim tribuit Ebron, et efficitur ei sors usque in hodiernum diem.</p>
<p>Othoniel qui interpretatur tempus eius deus, uel responsio dei. Iste signi#72a#ficat rectores ecclesiarum ac iudices quibus per spiritus sancti gratiam iudicium non solum rerum gestarum datum est sed et animarum. Nam scriptum est de ipso Othoniel et factus est spiritus domini super eum, et iudicauit Israel, et exiit ad bellum, et tradidit dominus in manus eius Chusar Sathon regem. Quare hoc? quia spiritus domini erat in eo, et confortata est manus eius super Chusar Sathon, et post haec dicit quia quieuit terra sub eo iudice xl annis, uides quam larga est diuina clementia octo annis filii Israel seruierant pro multorum delictis xl annis pro unius iustitia in pace perdurauit.</p>
<p>Adonibezed qui interpretatur dominus fulminis, significat diabolum de quo apostolus ait: Ipse enim Satanas transfigurat se in angelum lucis, tota autem eius potentia atque potestas uanitas est quem filii Iuda, hoc est filii confessionis ac filii Symeon id est filii exauditionis debellant, cum fideles qui que scuto fidei atque armis uirtutum contra eum dimicant. Com#72b#prehendentes quae eum caedunt summitates manuum ac pedum eius, cum primordia malae operationis atque uestigia praui exempli abscidere uiriliter contendunt, quatinus maligni fraus efficaciam repentinae deceptionis non inueniat, cum uigor illi nocendi spiritali dimicatione aufertur.</p>
<p>Eglon ergo rex Moabitarum qui interpretatur rotatus uel orbitas typum tenet diaboli qui fatigat populum, et propter peccata sua sub seruitute constituit. Hunc Aoth iudex qui interpretatur gloriosus, et est ambidexter habens gladium ancipitem, interfecit. Sic doctor catholicus rotantum diabolum in argumentis philosophorum sermone euangelico atque prophetico concludit et extinguit omnem praui dogmatis et crassae intellegentiae sensum, qui se extollit et erigit aduersum spiritalem Christi. Possunt et angeli salutares in Othonielis uel Aoth specie designari, quia sicut saepae ostendimus, non solum a contrariis uirtutibus inpugnamur, sed et diuinae #73a# bonaeque uirtutes ad auxilium nostrum mittuntur a domino. Mittit etiam nobis dominus uirtutem suam caelestem per quam liberemur a iugo seruitutis diabolicae, quae uirtus omnia pro nobis agat dextra et prospera quae faciat nos relinquere uiam sinistram, quae ducit in perditionem, et reuocet nos ad ueram uiam, illum qui dicit ego sum uia et ueritas et uita Iesum Christum dominum nostrum.</p>
<p>Samgar qui interpretatur nomen aduenae siue ibi colonus qui et sexcentos uiros de Philistin uomere percussit et defendit Israel, ipse significat doctores ex gentibus qui colunt agrum dominicum, et non semper gladio districti examinis contra aduersarios utuntur, sed aliquando agresti et simplici commonitione de animis auditorum uitia et peccata propellunt. Namque Senarius numerus qui multiplicatus #M56# peruenit in sexcentos mundi huius figuram tenet, qui in sex diebus dicitur consummatus, sexcentos ergo in Aratro dicitur percussisse ille cui per crucem Christi cruci#73b#fixus est mundus.</p>
<p>Debbora qui interpretatur apis, significat prophetae suauitatem et caelestis doctrinae dulcedinem, haec habitabat sub palma, inter Rama et Bethel. Rama interpretatur excelsa Bethel domus dei, sub palma sedem habet prophecia, quia iustus ut palma florebit, inter excelsa uidelicet et domum dei, quia nihil uile habet prophetia, nec docet nos quae sunt super terram quaerere, sed quae in caelis sunt et in excelsis.</p>
<p>Haec ergo primo uocauit ad se Baruch qui interpretatur coruscatio, coruscatio uero est, quae habet quidem lucem sed non permanentem, ad modicum enim temporis resplendet et desinit, unde Baruch mihi uidetur formam gerere prioris populi qui primo omnium per prophetiam uocatus est, et legis splendore coruscauit sed non permansit. Cum ergo dixisset Debbora ad Baruch, id est, prophetia ad priorem populum: Tibi precepit dominus deus Israel, et tu ascende in montem Thabor, et accipe decem #74a# milia uiros et reliqua quae scripta sunt, quid respondit Baruch ex persona populi ad prophetiam uideamus. Non inquit ascendam nisi et tu ascenderis mecum, quia nescio diem, in qua misit dominus angelum suum mecum, de excusatione quidem uerum est, sed de repromissione falsum est. Quod enim non ascenderint in montem dei certum est, quod autem pollicentur se ascensoros esse cum prophetia falsum est. Non enim secuti sunt prophetiam ut crederent ei, de quo omnis prophetia praescripta est Christo. Propterea ergo dicit ad eum Debbora: Ibo tecum, uerumtamen scito quia non erit primatus tuus in uia hac quam incedis. Sed in manu mulieris tradet dominus Sisaram euidenter ostendit, quia non erit apud illud populum primatus nec permanebit apud eum uictoriae palma sed in manus mulieris cui nomen Iael traditur Sisara.</p>
<p>Iael quoque interpretatur ascensio, et significat ecclesiam qua ascenditur in caelum, #74b# cui traditur Sisara qui interpretatur uisio equi, hoc est diabolus superbus et incentor carnalium uitiorum. Quod autem Iael ligno tympora Sisarae transfodit, ecclesiae triumphum expressit, quae ex illo crucis diaboli imperium interficit.</p>
<p>Gedeon interpretatur experimentum iniquitatis eorum, frequentibus enim documentis informatus est, quasi presagio contra hostes futuram uictoriam expediret, ex quo futuro experimento aethimologiam nominis sumpsit. Gedeon ergo iste qui cum trecentis perrexit ad proelium, typum Christi gestauit qui in signo crucis de mundo uictoriam reportauit, trecentorum enim numerus tau littera continetur quae speciem crucis ostendit.</p>
<p>Abimelech interpretatur pater meus rex. Videtur ergo Gedeon Christi imaginem habuisse. Septuaginta uero filii, septuaginta linguae, uel nationes qui credentes per secundam regenerationem filii dei esse, #M57# meruerunt. Abimelech uero filius #75a# ancillae typum Antichristi portasse intellegitur, qui congregatis perditis nationibus regnum sibi improbe usurpabit. Omnesque sanctos ui, et persecutione omnique, crudelitate trucidabit.</p>
<p>Ioatham uero iunior figura sanctorum fuit, sicut enim Ioatham per fugam recessit, et reliqui interfecti sunt fratres, sic nemo euadere poterit persecutionem Antichristi nisi qui per fugam recesserit. Et in montem benedictionis ascenderit, hic est mons quem sancti circumdabunt, quem et sanctus Moyses in benedictionibus sicut iam superius dictum est, in Deuteronomio posuit. Tola qui interpretatur uermiculum uel coccinum, significat eos qui geminae caritatis ardore accensi, bene ducatum populi Christiani gerunt. Iair qui interpretatur inluminans, hic significat redemptorem nostrum qui dux et rex est populi Christiani, quod bene ipsa demonstrant nomina. Iair enim interpretatur inluminans, et Galaad aceruus testimonii, inluminans benedicitur dominus noster de quo scrip#75b#tum est in euangelio: Erat lux uera quae inluminat omnem hominem uenientem in hunc mundum. Et ad quem in Psalmis propheta ait: Inluminans tu mirabiliter a montibus aeternis. Hic ergo ex Galaad est, quia ex scripturis sacris eius notitia precipitur quem qui ibi corde credulo quaerit sine dubio inuenit.</p>
<p>Iephte qui interpretatur aperiens uel apertum est, hic post uictoriam filiam immolauit, redemptoris ostendens figuram quia facie fratrum suorum id est Iudaeorum abscedens in gentibus principatum accepit, qui omnia humanae salutis sacramenta tamquam iuratus expleuit. Et quasi filiam ita carnem proprium pro salute Israhelis domino obtulit, iurasse patri unigenitum legimus Psalmo dicente: Sicut iurauit domino uotum uouit deo Iacob. Scilicet ut sacramentum religionis in carnis suae passione pro salute generis humani expleret.</p>
<p>Samson qui interpretatur sol eorum uel solis fortitudo, fuit enim uirtute clarus et liberauit Israel de hostibus. #76a# Hic saluatoris nostri morte et uictoriam figurauit siue quia de faucibus diaboli gentes quasi fauum ab ore praerepti leonis abstraxit, siue quia post mortem plures lucrauit plurimosque moriens quam uiuus extinxit. Dalila quae interpretatur paupercula uel situla, et Samson uerticem decaluauit, synagogam significat quae Christum in loco Caluariae crucifixit.</p>
<p>Booz qui interpretatur in fortitudine, siue in quo robor Christum uerum ecclesiae sponsum expressit. Ruth interpretatur festinans alienigena enim erat ex gentili populo quae relicta patria festinauit transire in terram Israhel dicens socrui fusae quocumque perrexeris pergam. Haec alienigena quae Israhelitico uiro nupsit ecclesiam ad Christum uenientem ostendit.</p>
<p>Anna gratia eius interpretatur quae dum prius esset sterilis natura postremo dei gratiae faecundata est. Haec fuit sterilis, et postmodum faecunda #M58# effecta est, ecclesiae Christi typum tenet. #76b# Quae prius in gentibus erat sterilis, nunc largiter pollet per uniuersam terram prole innumerosae faecunditas. Hely interpretatur deus meus. Hic sacerdos reprobatus abiectionem sacerdotii ueteris testamenti prefigurauit, quia licet illud a deo per Moysen secundum tempus ordinatum fuisset tamen non permansit, quia aliud melius futurum erat ut in aeternum permaneret domini uidelicet nostri Iesu Christi, de quo scriptum est: Tu es sacerdos in aeternum secundum ordinem Melchisedech.</p>
<p>Ofni discalciatus, filius enim Hely fuit electus in ministerium sacerdotii, cuius amissionem suo expressit uocabulo, apostolus enim ait: Calciati pedes in preparatione euangelii pacis. Et propheta quam speciosi pedes qui adnunciant pacem. Iste ergo discalciatus interpretatur ut eius nomine ueteris testamenti sacerdotium a ueteri populo significaretur ablatum. Finees frater Ofni os mutum interpretatur quo significatur sacerdotii ueteris et doctrinae silentium. Hi ergo sacerdotes qui capta ex gentibus #77a# arca perempti sunt signant posteritatem sacerdotii prioris fuisse extinctam. Et legis testamentum esse, translatum ad cultum gentium.</p>
<p>Samuhel interpretatur nomen eius deus, hic reprobato Heli in ministerio sacerdotali successit noui sacerdotii successionem, abiecto uetere sacerdotio prenuntiauit. Isai qui interpretatur insulae sacrificium uel incensum populum significat priorem, qui per mare rubrum per Moysen translatus sacrificum secundum legem deo exhibuit in deserto. De quo secundum carnem natus est, Dauid noster dominus uidelicet Iesus Christus qui est rex regum, dominus dominorum.</p>
<p>Saul petitio interpretatur. Notum est enim quod Ebreorum populus eum sibi regem petierit, et accepit non secundum deum, sed secundum suam uoluntatem. Hic rex Iudaici populi insinuat reprobationem siue eiusdem populi aemulationem, qui Dauid id est Christum in iusto iudicio conatus est perdere.</p>
<p>Dauid interpretatur fortis manu, utique quia fortissimus in proeliis fuit ipse et desiderabilis. In stirpe scilicet sua de qua pre#77b#dixerat propheta: Veniet desideratus cunctis gentibus, hic saluatoris nostri expressit imaginem, siue quod in sectatione Iudaeorum iniustam persecutionem sustinuit, siue quod manu fortis fortem uicit diabolum atque alligauit eiusque spolia in toto orbe distribuit.</p>
<p>Goliad designat diabolum cuius superbiam Christi prostrauit humilitas. Ionathan interpretatur columbae donum, significat eos qui per gratiam spiritus sancti uere fidei donum et deuotionem ergo Dauid nostrum precipiunt. Vrias qui interpretatur lux mea dei est, significat diabolum qui se per fictionem in angelum lucis transtulit, cuius coniugio prius erat copulata eccle#M59#sia quam Christus concupiuit lauantem, id est semetipsa a sordibus saeculi per lauacri undam purificantem. Absalon patris pax interpretatur per antifrasin eo quod bellum aduersus patrem gessisset, siue quod in ipso bello Dauid pacatum fuisse legitur, filio a deo ut etiam magno cum dolore extinctum plangeret. Hic typum tenet #78a# Iudaeorum uel Iudae proditoris, qui seditionem leuauerunt contra uerum Dauid inuidentes ei et principatui eius insidias molientes.</p>
<p>Salomon tribus nominibus fuisse perhibetur, primum uocabulum eius Salomon dicitur id est pacificus eo quod in regno eius pax fuerit. Secundum nomen est Idida, eo quod fuerit dilectus et amabilis domino. Tertium Coeleth, quod grece appellatur Ecclesiastes, Latine concionator quod ad populum loqueretur. Hic ergo Christi praenuntiat figuram qui aedificauit domum domino in caeleste Hierusalem, non de lignis et lapidibus, sed de sanctis hominibus, ad cuius sapientiam audiendam regina uenit Aethiopiae hoc est ecclesia de gentibus. Haec ergo ad pacificum nostrum, et amabilem domino de quo pater ait: Hic est filius meus dilectus, in quo mihi bene complacui ut audiret sapientiam eius uenit de ultimis terrae finibus. Et audito eo uisisque ministeriis eius in laudem ipsius prorupit dicens: Beati #78b# uiri tui, et beati serui tui qui stant coram te semper et audiuit sapientiam tuam. Sit dominus deus tuus benedictus cui placuisti, et posuit te super thronum Israel, eo quod dilexerit dominus Israel in sempiternum, et constituit te regem ut faceres iudicium et iustitiam et cetera.</p>
<p>Roboam interpretatur latitudo populi et ipsum per antifrasin quo decem tribubus ab eo separatis duae tantum ei relictae sint. Hic ergo Roboam filius Salomonis et Hieroboam seruus sub quibus Israel in duas partes diuisus est. Designant dissensionem illam in domini aduentu factam in qua pars credentium ex Iudaeis regnat cum Christo qui est ex Dauid genere ortus, pars uero secuta est Antichristum cuius cultui nefandae seruitutis errore constricti sunt. Aliter autem Roboam significat malos rectores in ecclesia qui terrenis cupiditatibus dediti neglegunt curam habere subditorum, et delectantes in multitudine sibi obsequentium, nec tamen condignam habent sollicitudinem sibi commissorum.</p>
<p>Hieroboam interpretatur iudicatio siue causa populi uelut #79a# quidam aiunt diuisio eo quod in regno eius diuisus sit populus Israel, et praecisus a regno stirpis Dauid, diuisionis enim populi causa iste extitit. Significat hereticos qui dissensionem amant et unitatem fidei catholicae heresibus scindunt. Ac sic cultui malignorum spiritum sibi obsequentes tradunt, interpretatur autem Hieroboam diiudicans populum. Nam et heretici diiudicare populum uidentur cum erroris sui sequacem faciunt.</p>
<p>Abia qui interpretatur pater dominus uel pater #M60# fuit, typum tenet scribarum et Pharisaeorum qui uidebantur regere Iudaicum populum sed paternitatem ac dignitatem nominis sui perdiderunt cum traditionibus suis uiolauerunt legem sicut Abia capta Bethel, idola Israheli in scandalum reseruauit ut Ebrei asserunt, et ideo percussus a domino mortuus est.</p>
<p>Asa qui interpretatur tollens siue sustollens, hic in principio regni sui restaurauit cultum diuinum. Et fecit quod bonum et bene placitum erat in conspectu domini, subuertitque altaria idolorum, et confregit simulacra, unde gratiam domini #79b# promeruit. Ita ut pugnans contra Aethiopes uictoriam caperet, et eos usque ad internicionem cederet quia domino pro eo pugnante et excercitum eius adiuuante contriti sunt, sed postea in deterius relabens cum auxilium Assyriorum contra Baassa regem Israhel quaesisset, et Anani prophetam ad se a domino missum ut eum inde corriperet in uincula misisset grauiter inde dominum offendit. Vnde iuste sibi deo retribuente incidit in languorem grauissimum et pedum dolorem uehementissimum in quo et obiit, nec in infirmitate sua quasiuit dominum, sed magis in medicorum artem confidens delusus est. Is itaque eos significat typice qui bono inchoant initio, sed malo finiunt termino. Qui post abdicationem idolatriae et spretam seruitutem demoniorum precepta gratia baptismatis et chrismatis sacri unctione, statim in primordio uitae suae pietatis arripiunt opera, sed fortiore aetate ac iuxta terminum praesentis uitae quando uirtutibus operam dare debuerant ad uitia re#80a#labuntur, et in prauis delectantur actibus.</p>
<p>Iosaphath qui interpretatur deus iudicium, hic ergo rex typum praefert populi credentium de gentibus. Quia redemptorem nostrum relicto parentum errore conuenit sacro baptismate ablutus, et sancti chrismatis unctione linitus a Christo Christianum nomen et regiam dignitatem accepit. Cui Petrus apostolus in epistola sua ait: Vox estis genus electum, regale sacerdotium, gens sancta, populus adquisitionis, quod nominis ipsius interpretatio bene confirmat. Interpretatur autem iuxta quosdam Iosaphath domini dos siue qui est dotatus, ecclesia ergo gentium precioso sanguinis Christi comparata, et spiritus sancti pignore dotata consortium sponsi caelestis, et societatem regni promeruit, cui factae sunt infinitae diuitiae siue in conuentu diuersarum nationum ad fidem, seu in adquisitione uariarum uirtutum, et multa gloria spiritalis sapientiae.</p>
<p>Achab autem impius qui in Samaria regnabat, heresiarcas exprimit #80b# qui perditorum turbam per errorum deuia ducunt. Et in perpetuae mortis precipitium mergunt, quod autem Iosaphath affinitate coniunctus est Achab, descenditque ad eum in Samariam contra hostes prebens ei auxilium, illos figuraliter demonstrat qui de catholicis ad hereticorum amicitiam se inclinant. Qui licet a rectae fidei #M61# tramite non recedant, tamen errantium societatem atque communionem perfectae non deuitant, quod nullomodo sine culpa esse, poterit, maximae cum Paulus apostolus doceat hereticum hominem post unam et secundam correptionem deuitandum.</p>
<p>Ioram qui interpretatur quis est excelsus et de religioso patre Iosaphath genitus ad perfidiam declinauit. Et fornicari fecit filios Iuda, imitatus fornicationem domus Achab, eos potest significare qui catholica fide imbuti ac Christiano baptismate regenerati ecclesiae instituebantur sacramentis, sed relinquentes fidei ueritatem errores secuntur hereticorum. Et non solum ipsi atra#81a#mite sani dogmatis exorbitant, immo alios secum per errorum deuia ducere certant. Vnde illos Helias hoc est sermo propheticus redarguit, quia omnis diuinorum librorum sanctio tales reprehendit, ac merito suae peruersitatis grauissimis contestationibus increpat.</p>
<p>Achazias qui interpretatur adprehendens dominum, significat scribas et pharisaeos doctores legis ueteris, qui tenentes scriptam legem domini, non tamen seruauerunt. Idcirco Hieu quem dominus per Heliseum prophetam ad extirpandam domum Achab et sacerdotes Baal interficiendos misit, percussit Ioram regem Israel, et Achasizam regem Iuda et Iezabel impiissimam reginam de palatio in Hiezrahel precipitare fecit. Hieu enim typice potest designare gentium principatum quem dominus ac redemptor noster destinauit ut in sacrilega ciuitate quae prophetas et ipsum dominum prophetarum occidit. Et apostolos eius persecuta est iudicia exerceret, et eam ultione iusta perimeret, atque sacerdotium uanum quod post Christum aduentum inaniter habuerat #81b# destrueret, templumque subuerteret, necnon et impiam synagogam quae sanguinem sanctorum semper sitiebat de regni culmine precipitaret, ac rectores ipsius interficeret.</p>
<p>Athalia igitur haec quae semen Dauid extinguere moliebatur, et regiam stirpem delere, bene impietatem exprimit synagogae, quae per nequitiam mentis, seminis Dauid hoc est Christi insidiatrix erat et odium contra eum semper in corde gerebat, quae aliquando regnare uidebatur cum legis cerimonias temporaliter obseruabat, interpretatur autem Athalia temporalis domini. Sed Iosabe strenuitate quae interpretatur saturitas domini, id est ecclesiae in qua uere sunt diliciae, seruatur Ioas qui interpretatur memoria domini. Christus uidelicet, in quo memoria est nominis domini, ne per crudelitatem seuientis hostis interimatur in cordibus electorum, magisque nutriatur in domo Ioiadae pontificis qui dilectus domini interpretatur, de quo patris uox ait: Hic filius meus dilectus in quo mihi bene complacui. Cuius domus est sancta ecclesia, ubi in fide electorum #82a# manens cotidie facit augmentum corporis sui, donec tempore iudicii sceptrum regni, et potentiam aduersus eos extollat, qui eum deprimere cogitabant. Et interfectricem sanctorum aeternis deputauerit poenis.</p>
<p>#M62# Amasias qui interpretatur populum tollens, significat malos rectores qui populum dei noxio errore siue prauis exemplis suis tollunt a uera religione, et inducunt in errorem atque prauam conuersationem, qui uidelicet sicut Amasias simulant in aliquibus bonos se esse, sed tamen non sunt quia perfectum cor non habent in cultu dei, sed nutantes atque uacillantes semper instabiles fiunt, et magis diabolo quam deo seruire probantur.</p>
<p>Ozias qui interpretatur fortitudo domini, dionimus erat, quia qui in Paralipomenon Ozias, idem in Regum Azarias nominatur. Ozias enim interpretatur uirtus domini, et Azarias auxilium domini, et recte uirtus domini, uel auxilium domini uocatur, quia quamdiu recta egit diuina ope adiutus, plurima commisit feliciter bella. #82b# Et ubique de hostibus triumphauit, sed postquam per superbiam inlicita temptabat, lepra percussus et nominis et honoris simul fuscauit dignitatem. Hic rex qui ob meritum scelerum suorum, in fronte contagio leprae perfunditur. Regnum indicat Iudaeorum qui dedecus et maculas perfidiae in fronte gerunt, ubi signum crucis portare noluerunt.</p>
<p>Ioatham qui interpretatur consummatus uel perfectus, est secutus pulchram ethimologiam nominis, fecit enim rectum in conspectu domini, et portam templi aedificauit excelsam, iuxta mysticum sensum quem melius rex iste Ioatham cuius uita et opera laudantur. Quam redemptorem nostrum significat de quo Psalmista ait: Quoniam magnus dominus et laudabilis nimis, et terribilis est, super omnes deos? Cuius perfectionem nomen ipsum Ioatham exprimit, interpretatur enim consummatus, siue perfectus. Et de domino saluatore Paulus ad Ebreos scribens ait: Et quidem cum esset, filius dei didicit ex his quae passus est, oboedientiam, et consummatus factus est, omnibus #83a# ob temperantibus, sibi causa salutis aeternae, ipse aedificauit portam domus domini excelsam, quia per ipsum introitus patet fidelibus regni caelestis. Ego sum inquit hostium. Per me si quis ingredietur saluabitur, et rectae excelsa haec porta uocatur, quia de hac eadem Psalmista ait: Excelsus super omnes gentes dominus, et super caelos gloria eius. Dicuntur et sancti doctores portae quia per eorum predicationem, uitae discimus introitum, sicut et portae inferi dicuntur heretici qui contra ecclesiam super Petram aedificatum ipsius domini attestatione preualere non possunt.</p>
<p>Achaz interpretatur adprehendens, denique Achaz qui ex iusto patre editus in perfidiam et scelus idolatriae delapsus est, significat hereticos qui ex catholicis patribus sacramento fidei inbuti sunt, sed ad apostasiam declinantes cultum diuinum simulacris errorum suorum prebere non timent, qui fructum uteri sui hoc est effectum prauae meditationis in igne zeli daemoniis immolant. Quia sicut Achaz spoliata domo domini, et domo regum et principum dedit #83b# regi Assiriorum munera et tamen #M63# ei nihil profuit, ita isti aurum sagacis ingenii, et argentum eloquentiae conflant in cultum idolorum ut intereant, Aegyptum inuocant ad Assyrios adeunt, cum a potestatibus, istius mundi protegi quaerunt. Sed intransitu eorum capti atque occisi sunt, quia maledictus est, homo super terram qui confidit in hominem, et ponit carnem brachium suum et a domino recedit cor eius.</p>
<p>Ezechias qui interpretatur adprehendens dominum uel fortitudo domini, et non tamen per se suosque opus dei strenue gessit, immo per nuntios ad simile studium alios prouocauit typum gerit domini saluatoris, in quo habitat omnis plenitudo diuinitatis corporaliter et est caput omnis principatus et potestatis dominus fortis et potens in proelio, hic transgressiones patrum et omnes praeuaricationes quae fuerunt sub lege sanguine suo diluit, et cultum pietatis in ecclesia plene instaurauit. Ipse legatos suos ad conuocandas gentes ad fidem, hoc est primum prophetas, deinde apostolos misit, non solum de Iudaea #84a# sed et de aliis nationibus plurimos ad catholicam fidem, et ad ueram religionem per praedicationem euangelii sui conduxit. Quod autem Ezechiae pro bono opere adiciuntur quindecim anni, significat omnes sanctos quibus ad obsequendam uitam aeternam, quinque libri legis Moysi, cum decem uerbis decalogi dati sunt, ut per complementum legis et preceptorum, regni caelestis plenitudinem consequantur.</p>
<p>Manases autem qui interpretatur obliuiosus per multa enim scelera et sacrilegia reliquerat, et oblitus fuerat deum, exemplar est ueraciter poenitentium et in domini misericordiam confidentium. Docet enim nos quod post commissa scelera nullus debet de dei misericordia desperare, sed magis per poenitentiam congruam spem habere ueniae si eam rite perfecerit. Ammon interpretatur fidelis uel honestus quod magis de eo per antifrasin dictum intelligi potest quam secundum ueritatem, quia cum idolatra esset #84b# quomodo fidelis esse potuit, typum enim ipse tenet hereticorum qui licet fingunt se esse, bonos et dei cultores, tamen errantes et in errorem mittentes magis diabolo quam deo seruire probantur.</p>
<p>Iosias rex qui interpretatur ubi est incensum domini, haec enim est propria ethimologia nominis eius, eo quod deo incensum sacrae orationis et bonorum operum sacrificium offerens, simulacra quae fecerunt anteriores reges combussit. Et celebrauit pascha legitimum, et de templo domini idola multa depulit, significat enim in hoc Christum qui pro nobis passionem suscepit, atque omnia execrabilia gentium de templis corporis nostri deiciens, igne uirtutis suae exusta comminuit, atque in huius saeculi torrente proiecit.</p>
<p>Ioachaz qui interpretatur retentus, significat prauos rectores quos populus terrae carnales uidelicet terrenae cupiditati dediti secundum mores suos #M64# consentientes uitiis suis personas eligunt, quos Pharao in rebla uinxit. #85a# Et in Aegyptum duxit, cum diabolus per multitudinem adolatorum eneruans decipit corda praelatorum. Reblath enim multitudo interpretatur sicque in spiritalis Aegypti uinctos catenis peccatorum tenebrosum mergit abyssum.</p>
<p>Ioachim idem est, qui et Elyachim, nam Ioachim interpretatur ubi est preparatio, et Elyachim dei resurrectio, significat deuiantes pastores fidelium qui sunt prescientia preparati atque ornati, et potestate sublimati, sed magis per haec dona diabolo seruire probantur, quam deo, et uariis uitiis subduntur. Sciendum autem quod cum semel quis cuilibet se manciparit uitio, non uno sed multis dominis obnoxius erit. Vnde Ioachim quem Pharao antecensum sibi soluere coegit, nunc Nabuchodonosor rex Babylonis sibi tribus annis seruire compellit. Quid est ergo aliud regis Babylonis seruum esse, quam persuasione delectatione, atque consensu antiquo hosti subditum fore, et in cogitando, loquendo atque in a#85b#gendo totum uitiis deditum quasi libere ab eo possideri.</p>
<p>Ioachim siue Iechonias qui cum matre ductus in Babylonem simul et thesauro templi domini, significat lapsum atque ruinam pastorum ac rectorum ecclesiae qui ueri Nabuchodonosor hoc est diaboli arte delusi, in confusionem abducuntur errorum atque uitiorum, et qui per domini gratiam ac studium bonum alios sermone doctrinae et bonis exemplis ad ueram religionem suscitare debuerant. Ipsi uariis uitis trucidati, morte absorti sunt peccatorum. Hoc enim nomen Ioachim qui resuscitans uel qui est consurgens interpretatur, significat cum quo simul preciosissima uasa domini in captiuitatem asportabantur. Quia illi qui ingenii acumine excellebant, uel morum honestate fulgebant, malorum deprauati exemplis simul cum ipsis in praedam cessere diaboli.</p>
<p>Sedechias qui interpretatur iustus domini, huius oculos in Reblatha rex Babylonis euulsit. #86a# Reblatha uertitur in latinum multa haec, ideoque significabat eos qui in huius mundi mala actione inuoluuntur atque a diabolo captiuati intellegentiae oculos perdunt.</p>
<p>Hieroboam qui interpretatur diiudicans populum, et decem tribus a domo Dauid, et a templo dei separans ad idolatriam perduxit, significat hereticos qui dissensionem amant, et ciuitatem fidei catholicae heresibus scindunt, ac sic cultui malignorum spirituum sibi obsequentes tradunt.</p>
<p>Achab qui interpretatur frater patris, et rex fuit iniustus, et iniquam habuit uxorem, significat persecutores Christianorum, et maxime Iudaeorum populum synagogae cohabitatorem qui persecutus est, prophetas et sanctos dei qui ad eum missi sunt indicare dei uoluntatem, et docere precepta legis ipsius. De quo etiam Christus carnem assumere dignatus est. Concupiuit ergo Achab uineam Naboth, qui #M65# interpretatur perspicuus siue confessio Hiezrahelitae, hoc est honestatis dei, siue seminis dei, domini uidelicet #86b# nostri Iesu Christi ueri filii dei cuius uine plebs est Israhelitica, de qua Isaias ait: Vinea domini sabaoth domus Israhel est, ut fecisset in ea hortum olerum, hoc est ut ubi uinum gratiae spiritalis germinare debuit, ibi fragilia quaeque dogmata per Pharisaicam superstitionem transplantaret, sed Naboth hanc uineam dare nolenti, id est Christo pharisaeorum superstitionibus non consentienti impia uxor Iezabel, hoc est synagoga Iudaeorum machinata est mortem. Interpretatur enim Iezabel cohabitatrix, siue fluxus uanus. Quod bene conuenit synagogae quae habitare uidebatur in domo domini, sed per uaria desideria uanitatis defluebant. Misit ergo Iezabel litteras ad maiores natu, et ad optimates quae erant in ciuitate, ut sub introductis falsis testibus testimonium falsum contra Naboth ponerent, quod benedixisset deum, et regem, et sic eductum de ciuitate lapidarent ut moreretur cum synagoga per pontifices scribas et pharisaeos meditata est, mortem Christi. Hic ergo Achab ueros prophetas dei spernens, falsos prophetas #87a# audiuit, et sic delusus a diabolo gladio hostis interiit. Sic et populus Iudaicus spernendo doctores euangelii, et sequendo praecursores Antichristi, necnon et ipsum caput iniquorum in mortem corruet sempiternam.</p>
<p>Ochozias qui interpretatur adpraehendens deum, filius erat Achab, et persequebatur prophetas dei, et maxime Heliam, significat populum Iudaeorum, et maxime principes synagogae, qui peccatis et uitiis dediti, ueritatem a se repellebant immo persequebantur. Vnde legitur in euangelio, quod miserunt principes et pharisaei ministros, ut adprehenderent Iesum. Domus ergo Ochoziae, synagoga est Iudaeorum, quae legalibus preceptis quasi cancellis cenaculi undique circumdata erat, sed sicut Ochozias per cancellos quibus tueri debuit ruens egritudinem nimiam incurrit, ita et populus Iudaeorum legis custodiam excedens, in languorem desperabilem peccatorum caecidit, ubi quia diuina praesidia dereliquit salu#87b#tis remedia inuenire non meruit.</p>
<p>Ieu qui interpretatur ipse est et per prophetam Heliseum domini precepto ordinatus est, ad extirpandam domum Achab, et sacerdotes Baal interficiendos, qui et percussit Ioram regem Israel, et Achaziam regem Iuda. Et Iezabel impiissimam reginam de palatio in Hiezrahel praecipitare fecit, potest designare gentium principatum quem dominus ac redemptor noster destinauit ut in sacrilega ciuitate quae prophetas, et ipsum dominum prophetarum occidit. Et apostolos eius persecuta est, iudicia exerceret, et eam ultione iusta perimeret, atque sacerdotium uanum quod post Christi aduentum inaniter habuerat destrueret templumque subuerteret, necnon et impiam synagogam, quae sanguinem sanctorum semper sitiebat, de regni culmine praecipitaret, ac rectores ipsius interficeret.</p>
<p>Nabuchodonosor interpretatur prophetia lagunculae angustae siue prophetans istius modi signum, pro somno scilicet futurorum quod #88a# uidisse narratur, et Danihel interpretatus est, siue sessio in agnitione angustiae pro his qui in captiuitate ab eo ducti sunt, typum tenet diaboli qui hereticorum plebe erroris captiuitate deuictam ab Hierusalem hoc est ab ecclesia in Babyloniam, id est ignorantiae confusione adduxit. Princeps cocorum qui muros Hierusalem subuertit, hoc significat quia omnes qui uentris desiderio seruiunt, uirtutes animae destruunt.</p>
<p>Hiesus sacerdos magnus figura gerebat Christi per quem ex peregrinatione saeculi huius ad caelestem Hierusalem nobis fuisse regressus ostenditur. Zorobabel apud Ebreos ex tribus integris nominibus traditur esse, compositus Zo, iste, ro, magis#M66#ter, babel, propriae Babiloneum consonat. Et efficitur nomen Zorobabel, hoc est iste magister de Babylone. In Babylone enim ortus est, ubi et princeps gentis Iudeae exstitit.</p>
<p>Iudith interpretatur laudans uel confitens. Hester inter#88b#pretatur absconsa, hae quoque mulieres quae typum gestant ecclesiae hostes fidei puniunt ac populum ab interitu eruunt. Susanna interpretatur lilia uel gratia eius, haec figurauit ecclesiam, quam falsitate Iudaei quasi adulteram accusant. Tobias priscae legis imaginem tenet cuius oculos Iudaici passeres obcaecant, dum eos luminis sacramentum male intellegentes obcaecant. Tobias filius eius domini nostri Iesu Christi imaginem habuit, qui uelut absconditam et obcaecatam figuram caligine legis claritate suae uirtutis inluminat. Machabei septem qui sub Antiocho acerbissima perpessi sunt tormenta gloriosissime coronati sunt. Significant ecclesiam septiformem quae ab inimicis Christi multam martyrum stragem pertulit, et gloriae caelestis coronam accepit.</p>
<p> </p>
<p>[2] De prophetis</p>
<p> </p>
<p>Quos gentilitas uates appellat hos nostri prophetas uocant, quasi praefatores quod porro#89a#fantur et de futuris uera praedicunt. Qui autem a nobis prophetae, in ueteri testamento uidentes appellabantur, quia uidebant ea quae ceteri non uidebant. Et perspiciebant quae in mysterio absconditi erant, hinc est quod scriptum est in Samuhele: Eam ad uidentem. Hinc Isaias: Vidi inquit dominum sedentem super thronum excelsum et eleuatum. Ezechieli aperti sunt caeli, et uidit uisiones dei, quorundam autem prophetarum aethimologiae nominum adnotandae sunt. Vocabula enim eorum satis ostendunt quid in futuris factis dictisque suis prenuntiassent.</p>
<p>Helias interpretatur dominus deus, ex futuro igitur praesagio sic uocatus, nam dum altercaretur in sacrificio cum quadringentis sacerdotibus Baal, inuocato nomine domini descendit de caelo ignis super holocaustum. Quod cum uidisset omnis populus caecidit in faciem suam, et ait: #89b# Dominus ipse est deus. Ex hac igitur causa tale prius nomen accepit, pro eo quod per eum postea cognouerit populus dominum deum. Idem et fortis dominus interpretatur, uel quod interfecit eosdem sacerdotes, uel propter quod Achab aduersitatem tolerauit, hic Christum demonstrat, quia sicut igneo curru, ad superna sublatus est. Ita Christus carnem suam in qua natus est et passus et resurrexit assumpsit in caelum. Vidua ad quam mittitur Helyas pascendas ecclesia est ad quam per fidem uenisse Christus legitus, cuius farinae et oleum benedicitur et non deficit, id est gratia corporis Christi et chri#M57#smatis unctio quae toto mundo cotidie inpenditur, et numquam minuitur. Septem milia uirorum de quibus dictum est Heliae qui non curuauerunt genua ante Baal significant numerum sanctorum qui spiritu septiformis gratiae ad #90a# impleti diabolo renuntiauerunt.</p>
<p>Heliseus domini salus interpretatur, uocabulum autem idem ex futuri praesagio suscepit. Denique et multas uirtutes fecit, et famem pellens populum a morte saluauit. Hic eundem redemptorem dominum figurauit, qui de montis altitudine, id est, caelorum descendens sublimitate humiliatus se ipsum a forma dei usque ad formam hominis, ac mortuis membris sua membra composuit. Et nostrae mortalitati sui corporis medicinam aptauit. Pueri qui insultantes Heliseum clamabant, ascende calue, ascende calue, et inuasi a bestiis perierunt, indicant populum Iudaicum qui puerili stultitia inriserunt Christum in loco Caluariae crucifixam, et capti aduobet ursi, hoc est Cito et Vespasiano interierunt. Puer Helisei qui cum baculo ad resuscitandum mulieris est filium missus, typum #90b# priscae legis ostendit, quae generi humano transmissa nihil prestitit, nisi quod in uirga solam austeritatem seruitutis monstrauit.</p>
<p>Sunamitis filius mortuus humani generis figuram tenet super quem Christus oscitans spiritum septiformis gratiae spiritaliter aspirat, per quem a morte peccator reuiuescat. Neman Syrus significat ex gentibus populum maculis delictorum pollutum atque a Christo per sacramenta baptismatis purificatum. Esaias interpretatur saluator domini, et merito saluatorem uniuersarum gentium, eiusque sacramenta amplius quam ceteri predicat. Hic quoque formam euangelistarum, et apostolorum expressit qui uniuersa sacramenta Christi non quasi per figuram sed uelut presentia predicauit.</p>
<p>Hieremias interpretatur excelsus domini pro eo quod dictum est ei: Constitui te super gentes et super regna, hic autem in uerbis, et passionibus suis, mortem et passionem figurauit domini saluatoris. Ezechiel interpretatur fortitudo dei, hic quoque imaginem Christi gestauit, qui positum in hac terrena peregrinatione #91a# populum salutaribus preceptis instigat. Daniel iudicium dei, siue quod in presbiterorum iudicio sententiam diuine examinationis exhibuit, dum reperta eorum falsitate Susannam ab interitu liberauit. Siue quod uisiones et somnia quibus per singula quaedam enigmata futura monstrabantur sagacimente discernens aperuit. Hic desideriorum uir appellatus est, quia panem desiderii non manducauit, et uinum concupiscentiae non bibit. Idem uitam celebrem tenuit, similitudinem habuit continentiae, siue eorum qui sunt in otio sancto, et non terrenis rerum copiis abutuntur.</p>
<p>Oseae interpretatur saluator aut saluans, dum enim iram dei in populum Israel ob crimen idola#M68#triae prophetasset domui Iudae salutem prenuntiauit, propter quod Ezechias rex Iuda sublatis idolis, quos precedentes reges consecrauerant templum domini purgasse ac purificasse monstratur, hic Christi demonstrauit figuram, qui ex fornicatione gentium assumpsit in corpore suo aecclesiam. Iohel interpretatur dominus deus, siue incipiens deo, uel fuit dei. Hoc enim eius uocabulum resonat aethimologia incerta, #91b# hic indicat typice eos qui per fidei hostium diuinae scientiae incipiunt cognoscere sacramentum.</p>
<p>Amos interpretatur populus auulsus, prophetia enim eius ad populum fuit Israel, qui iam auulsus erat a domino, et aureis uitulis seruiuit, siue auulsus a regno stirpis Dauid. Hic ergo pastor et rusticus Christi est typus, qui ab officio pastorali pecorum, id est ab Ebreorum regimine translatus, nunc alios greges pascit in gentibus. Abdias interpretatur seruus domini, sicut enim Moyses famulus domini, et apostolus seruus Christi ita iste legatus ad gentes missus uidet et predicat, quae prophetali digna sunt ministerio et seruitute. Inde seruus domini uocatur, hic quidem in Samaria centum pauit prophetas, significat omnes fidei predicatores qui in hoc mundo alimentis sanctarum scripturarum omnes credentes reficiunt.</p>
<p>Ionas interpretatur columba siue dolens columba pro gemitu, quoniam in uentre coeti triduo fuit, dolens autem uel propter tristitia qui habuit de salute Nineuitarum, uel propter ederam subito arescente, cuius #92a# umbraculo tegebatur contra solis ardorem. Ipse est filius Amathi, hoc est Saraphtenae uiduae ut Iudaei affirmant, quem resuscitauit Helias. Matre postea ad eum dicente: Nunc cognoui quod uir dei es tu, et uerbum ueritatis in ore tuo est. Ob hanc causam ipsum puerum Amathi uocitatum. Amathi enim ex Ebreo in latinam linguam ueritas dicitur. Et ex eo quod uerum Helyas locutus est, ille qui suscitatus est filius nuncupatus est ueritatis. Ionas quoque tam sermone quam naufragio suo passionem Christi mortemque et resurrectionem figurat, siue quod de naue ad mare, tamquam de cruce ad terram proiectus est, siue quod in uentre coeti exceptus est tamquam in sepultura terrae tribus diebus et tribus noctibus reconditus est. Et quod per figuram Nineuen poenitentiam mundi praedixit, in sequentibus typum gerit Iudaeorum, qui salutem gentium non tantum aduenire noluerunt, sed cum uenit inuisi sunt. Nineuen quoque gentium significat speciem. Ionas uero in hoc #92b# loco Iudaeorum. Nam quemadmodum Nineuitarum salus ad emulationem prouocauit Ionam, ita redemptio gentium, scandalum exstitit Iudaeorum, merito et contra orientem ciuitatis sedisse legitur, sub umbra edere, ita eadem plebs separans se a salute ecclesiae dolore tabida contra Christum id est orientem ecclesiae linguam suam mouere nititur, sedens sub umbra legis, quae umbra ferme arefacta est, quia adueniente Christo uetera transierit, et ecce #M69# facta sunt omnia noua. Prophetauit autem sub Ozia rege Iuda, quando et Oseae, et Amos et Esaias prophetauerunt.</p>
<p>Micheas qui interpretatur quis hic uel quis iste, aut humilitas, significat illum qui in euangelio ait. Discite a me quia mitis sum et humilis corde. Et de quo propheta dixit: Generationem autem eius quis enarrabit ad quem uerbum dei factum est, quia uerbum caro factum est, et habitauit in nobis. Per cuius dispensationem primum prophetae et postea apostoli ad praedicandum uerbum dei missi sunt. Quan#93a#tum ergo ad hystoriam pertinet secundum ordinem captiuitatis qui primum est capta Samaria metropolis Israel. Postea Hierusalem urbs Iudae prophetiae titulis ponitur. Primum de Samaria, secundo de Hierusalem, quantum uero ad mysticos intellectus quia Samaria semper in heresibus accipitur, Hierusalem non typo ecclesiae dicimus uerbum domini fieri ad humilem et coheredem Christi. De diuersis dogmatibus et de ecclesiae quia forte peccatum commiserat, et totius ordinis uolumen contexerat.</p>
<p>Naum interpretatur germen siue consolator. Increpat enim ciuitatem sanguinum. Et post euersionem illius consolatur Sion dicens: Ecce super montes pedes euangelizantis, et annuntiantis pacem. Hic quoque sanctorum praedicatorum typum tenet qui ciuitatem sanguinum hoc est Babylonem spiritalem increpantes arguunt germen fidei, et bonorum operum ab eis expetentes, si paenitentiam egerint de peccatis suis, consolationem ueniae illis promittunt.</p>
<p>Abbacuc interpreta#93b#tur amplexans quia uel ex eo quod amabilis domini fuit uocatur amplexatio uel quod in certamen cum deo congreditur amplectentis, id est luctantis sortitus est nomen. Nullus enim tam audaci uoce, ausus est deum ad disceptationem iustitiae prouocare. Cur in rebus humanis et mundi istius tanta rerum uersaretur iniquitas, significat enim fidelem populum qui super excelsa eleuatus in cruce dominum contemplatur dicens: Cornua in manibus eius illic confirmata est, uirtus gloriae eius.</p>
<p>Sophonias speculum uel arcanum domini interpretatur, utrumque ad prophetas conuenit, ipse enim sciunt mysteria dei. Vnde et Ezechieli dicitur: Speculatorem te posui, et alibi non faciet dominus quicquam nisi reuelauerit seruis suis prophetis, iste enim significat eos qui per contemplationis arcanum ad perfectum perueniunt meritorum. Aggeus interpretatur in Latinum festiuus et laetus resonat, destructum templum aedificandum prophetat. #94a# Et post luctum captiuitatis regressionis laetitiam praedicat.</p>
<p>Zacharias interpretatur memoria domini, septuagesimo enim anno desolationis templi completo Zacharia predicante memoratus est dominus populi sui, iussuque Darii reuersus est, dei populus et reaedificatum est et urbs et templum. Isti enim duo pro#M70#phetae figuram gestauerunt sanctorum qui nobis in huius peregrinationis uita futurum tempus liberationis decantant. Micheas interpretatur angelus domini id est nuntius, quicquid enim loquebatur quasi a domino essent mandata ita credebantur, et inde ita nomen eius septuaginta transtulerunt dicentes: Assumptio uerbi domini super Israel in manu angeli eius. Iste enim typum saluatoris nostri tenuit qui angelus magni consilii dicitur. Esdras interpretatur adiutor.</p>
<p>Neemias interpretatur consolator a domino, quodam enim presagio futurorum nomina ista sortita sunt. Fuerunt enim in adiutorium, et con#94b#solationem omni illi populo redeunti ad patriam. Nam et templum domini idem reaedificauerunt, et murorum ac turrium opus ipsi restaurauerunt. Typum ergo isti habent et apostolorum et praedicatorum euangelii Christi qui spiritale aedificium dei post exitum fidelium de Babilone istius mundi atque regressum in terram repromissionis, uerbis et exemplis cotidiae instaurando reaedificant. Ut quae prius per neglegentiam uel desidiam pristinorum habitatorum corruerant, ipsi instanti nisu et studio perfecto cum cooperatoribus deuotis recuperent.</p>
<p>Annanias interpretatur gratia dei, idem Sedrac lingua Caldaica quod interpretatur decorus meus. Azarias interpretatur auxilium domini idem et Abdenago quod in Latinum taceo seruiens uertitur. Misael quia populus domini ipse et Misaac qui interpretatur risus uel gaudium, hi tres pueri figuram praetulerunt sanctorum qui corpus suum in persecutione #95a# obtulerunt. Asaf interpretatur synagoga significans congregationem quae credidit non quae obstinata permansit. Nam post resurrectionem domini confessa legimus multa milia Iudaeorum sicut inter alia testantur Actus Apostolorum.</p>
<p>Ethan interpretatur robustus. Ethan autem iste sicut et Eman de cantoribus, Dauid regis est quos uerba dierum narrant. Filius uidelicet Cusi filii Abdi de cognatione merari filii Leui, uel de illis sapientibus quibus in libro Regum Salomonis sapientia praefertur. Sapientior inquit Ethan Ezrahelita et Eman. Tantae igitur scientiae hoc carmen est ut sapientissimi illius nomine mereatur ascribi. Eman filius fuit Iohel filii Samuel de familia Caadh filii Leui unus de cantoribus, quos Dauid in collocatione arcae prefecit reliquis ad canendum. Eman interpretatur frater eius quo uocabulo dominus Christus appellat eos qui eius preceptis #95b# operibusque deuoti sunt, sicut ait in euangelio: Ite dicite fratribus meis. Israhelitae deum uidentes, quod utique illis accidere manifestum est, qui per oboedientiae mysterium sancta domini luce radiantur.</p>
<p>Idithun interpretatur transiliens eos, significans eum qui mente terrena transcendit, transilitque eos #M71# qui inhaerentes humo, et incuruati in terra ea quae ima sunt congitant, atque in excelso mentis habitans, de uirtute dei libero carmine philosophatur. Filii Chorae sicut et Eman, Ethan, Asaph, et Idithun non psalmografi sed cantores fuere. A Dauid quidem ob psalmodiam electi sed ob significantiam nominum titulis psalmorum congruenter adfixi. Chore ergo dicitur Caluariae in cuius nominis loco dominus est crucifixus, et ideo filii Chore merito dicuntur qui passionis illius sacramenta deuotione famulantur. Zacharias interpretatur memoria domini ob #96a# hoc quod canit memorari testamenti sancti sui. Iohannes Baptista interpretatur domini gratia eo quod sit limes prophetiae praenuntius gratiae, siue initium baptismatis per quod gratia ministratur. Hi sunt prophetae ueteris testamenti nouique quorum finis Christus cui dicitur a patre: Et prophetam in gentibus posui te.</p>
<p>Prophetae autem genera septem sunt. Primum genus extasis quod est mentis excessus sicut uidit Petrus uas illud submissum in stupore cum uariis animalibus. Secundum genus uisio sicut apud Esaiam legitur: Vidi dominum sedentem super solium excelsum. Tertium genus somnium sicut Iacob sub nixam in caelo scalam dormiens uidit. Quartum genus per nubem sicut ad Moysen et ad Iob post plagam loquitur deus. Quintum genus uox de caelo sicut ad Abraham sonuit dicens: Ne inicias manum tuam super puerum. #M72# Et ad Saulum in uia: Saule, Saule, quid me persequeris? Sextum genus accepta parabola sicut apud Salomonem in prouerbis, et apud Balaam cum euocaret Abalac. Septimum genus reple#96b#tio spiritus sancti sicut pene apud omnes prophetas.</p>
<p>Alii tria genera uisionum esse dixerunt. Unum secundum oculos corporis, sicut uidit Abraham tres uiros sub ilice Mambrae, et Moyses ignem in rubo, et discipuli transfiguratum dominum in monte, inter Moysen et Heliam, et cetera huiusmodi. Alterum per spiritum quo in imaginibus ea quae per corpus sentimus uidemus sicut uidit Petrus discum illum submitti de caelo cum uariis animalibus. Et sicut Isaias dominum in sede altissima non corporaliter, sed spiritaliter uidit, non enim deum forma corporea circumterminat, sed quemadmodum figuratae non propriae dicuntur multa, ita etiam figurate multa monstrantur. Tertium genus est uisionis quod neque corporis sensibus illa parte animae qua corporalium rerum, imagines capiuntur, sed per intuitum mentis quo intellecta conspicitur ueritas, sicut Daniel praeditus mente uidit quod Balthasar uiderat corpore sine quo genere illa duo uel infructuosa sunt, uel etiam in errorem mittunt. Omnia tamen haec genera spiritus sanctus moderatur, habere autem prophetiam non solum bonus sed etiam malus potest. #97a# Nam inuenimus Saulem regem prophetasse, persequebatur enim sanctum Dauid, et impletus spiritu prophetare coepit.</p>
<p><strong> </strong></p>
<p><strong>EXPLICIT LIBER TERTIUS</strong></p>
<p><strong> </strong></p>
<p> </p>
<p>#M71C#</p>
<p>[1] De his personis quae ad nouum testamentum pertinent. Hoc est euangelistis, et apostolis ac ceteris personis.</p>
<p><br /> </p>
<p>In primis igitur notandum est, quod quattuor euangelistae dominum nostrum Iesum Christum sub quattuor animalium uultibus figuraliter exprimunt. Matheus enim eundem redemptorem natum et passum annuntians, in similitudinem hominis comparat. Marcus a solitudine exorsus leonis figuram induit, et Christi regnum inuictum potentiamque proclamat. Lucas quoque per uituli mysticum uultum Christum pro nobis predicat inmolandum. Iohannes autem prefiguram aquilae eundem Christum post resurrectionem carnis demonstrat, reuolasse in caelos.</p>
<p>Hos ergo quattuor euangelistas siue quattuor quae scripsere euangelia prefiguram expresserunt, quattuor paradysi flumina de uno fonte procedentia quae inrigant omnem superficiem terrae. Similiter et quattuor ani#97b#malia quae Ezechiel propheta in libro suo commemorat dicens: Quattuor facies erant uni, et quattuor pennae uni, et manus hominis sub pennis eorum, in quattuor partibus per significationem eosdem demonstrabant. Sic quoque et quattuor #M72C# rotae de quibus idem propheta narrat quod essent, iuxta animalia, et per quattuor partes irent, et non reuerterentur cum ambularent, eandem significationem habent. Necnon et quattuor facies de quibus scriptum est, quod esset una facies cherub, et alia facies hominis, et tertia facies leonis, et quarta facies aquilae idem demonstrant. Quattuor autem sunt plagae orbis, et quattuor uicissitudines temporem annuos fructus hominibus prebent, sic et sancta ecclesia Christi in iiii partibus mundi dilatata per totum tempus huius seculi doctrina euangelica nutritur, et roboratur.</p>
<p>Vnde sancti doctores qui per quattuor euangelia totum orbem inluminant, quattuor praecipue uirtutes, hoc est prudentiam, iustitiam, fortitudinem, temperantiam nobis commendant, ut in his conuersantes deo placitam ex#98a#hibeamus seruitutem. Item iiii milia satiata ex septem panibus leguntur in euangelio a domino, et paralyticus a quattuor uiris ad sanandum Christo offertur. Praeter haec quoque in aliis plurimis locis sanctae scripturae quaternarius numerus horum figuram nobis insinuat, et superfluum est de his omnibus hic narrare.</p>
<p>#M73#Apostoli quoque omnes totius ecclesiae portant typum, quia et idem in dimittendis peccatis similem acceperunt potestatem. Habent quidam formam patriarcharum, quia per uerbum predicationis in toto orbe terrarum populum dei spiritaliter genuerunt, pro inde consderandum est, ipse mysticus numerus duodecim apostolorum quibus figuris in scriptura sacra insignis constet. Nam sicut deus pater per unigenitum filium suum in uirtute spiritus sancti primam mundi creationem sex dierum operatione compleuit, ita etiam duplicato eadem senario numero, unde duodecim efficiuntur mundum perditum etiam prope deletum dominus Iesus Christus per suos duodecim #98b# renouauit apostolos. Et sicut duodecim mensibus in circulo anni diuersis temperamentis mundi fructus ad usum humani generis per dei largitatem omnipotentis renouatur, ita per duodecim apostolorum doctrinam fructum bonorum operum deo afferre humanum genus fideliter inchoauit. Hic est uerus mazaroth id est signifer per quem sol iustitiae Christus omni tempore totum orbem inluminat. Et sicut dies duodecim horis ab ortu solis usque ad occasum uoluitur, ita dies uerus Christus per duodecim apostolos suos ad inchoationem rectae conuersationis quod per ortum solis intellegitur suos inlustrae fideles, in qua qui usque ad occasum id est usque ad finem uitae perseuerauerit in aeternum saluus erit. Et sicut Iacob qui subplantator interpretator duodecim filios genuit ad possidendam repromissionis terram, ita Christus qui subplantauit diabolum duodecim elegit apostolos, quibus terram repromissionis,id est regni caelestis benedictionem tradidit, et potestatem eis tribuit calcandi super serpentes, et scorpiones, et supra omnem uirtutem inimici. Item sicut Moyses undique ex omni parte, id est ab oriente #99a# et occidente ab aquilone et austro, per duodecim tribus metabatur castra circa tabernanaculum dei, ita Christus per duodecim apostolos quaternum euangelium per quattuor orbis partes annuntians ad aeterna tabernaculo omnes sibi credentes inuitauit dicens: Venite ad me omnes qui laboratis et onorati estis et ego reficiam uos, recipiamque in aeternae uitae tabernacula. Et sicut duodecim fontes in Elim, unde lassatus ualde ualida siti populus potatus est, ita per duodecim apostolos omnis turba fidelium sacrae fidei doctrina potatur, et ad aeternae uitae gaudia, sancta predicatione uocatur.</p>
<p>Iosue quoque qui figuram Christi et nomine et actu expressit duodecim exploratores misit ad exploranda in terram repromissionis quam deus Abrahae dilecto suo et semini eius sed acturum promisit. Sic et Christus duodecim misit apostolos inter numerositatem omnium gentium euangelizare regnum dei, ut de illis Psalmista ait: In omnem terram exiit sonus eorum, et in fines orbis terrae uerba eorum.</p>
<p>Viri quoque duodecim ex duodecim treibubus Israel siccis pedibus, Iordanen transeuntes, duodecim lapides eleuantes pro signo ibidem posuerunt #99b# in testimonium sempiternum posteris suis. Hi duodecim apo#M74#stolorum tenuere figuram qui in sacro baptismate officii sui tropea fixerunt, et predicationis suae credentibus insignia reliquerunt. Hi tantum duodecim uiri ad predicandum testimonium sempiternum euangelium regni dei omnibus per orbem terrae nationibus missi sunt, qui etiam in sancta ecclesia omnibus sunt credentibus, missi in testimonium, quia quisquis ad aeternae uitae gaudia peruenire uoluerit, eorum predicationem et doctrinam in omnibus. Sequi necessitas est, quorumque successores nunc in sancta ecclesia sunt omnes ueritatis predicatores annuntiantes et predicantes uerbum salutis aeternae in Christo Iesu domino nostro.</p>
<p>Nam rex Salomon qui pacificus interpretatur, mare Aeneum, id est luterem super duodecim boues Eneos posuit ante templum, ubi sacerdotes et ministri altaris lauabant manus cum ingrederentur sanctum arium domini. Ita Christus mare Eneum id est confessionem uerae fidei uel etiam confessionem delicti siue sacrae scripturae doctrinam super humeros duodecim, posuit apostolorum #100a# quorum doctrina omnes inbuti fideles per confessionem uere fidei, et paenitentiam delictorum ab omnibus mundentur sordibus, et digni efficiantur ad aeterna sancta domini sui introire, et regni caelestis gaudia possidere.</p>
<p>Duodecim namque portae sanctae erant ciuitatis Hierusalem, per quas introibant, et egrediebantur omnes manentes et uenientes in eam. Hae duodecim apostolorum figuram expresserunt, qui uerae portae sunt spiritales Hierusalem, per quorum predicationem et doctrinam omnibus undique uenientibus in sanctam ecclesiam patae factae sunt portae regni caelestis quibus etiam data est, potestas, et successoribus eorum in ecclesia ligandi et soluendi in caelo et in terra, ut quoscumque per culpam ligauerint in terra, ligati sint aeterna tormenta.</p>
<p>Quoscumque autem soluerint confitentes et penitentes peccata sua soluti sint in caelo, omnium hic remissione peccatorum percepta ad aeternae beatitudinis gaudia eorum precibus adiuti per dei gratiam perue#100b#nire mereantur. Haec de apostolis Christi generaliter modo dicta sufficiant quorum quid specialiter significent nomina paulo post in sequentibus dicemus. Septuaginta duo discipuli significant inlustrationem totius orbis per euangelium trinitatis, uiginti quattuor enim horis mundus omnis peragitur, qui numerus tirplicatus propter eandem trinitatem, in septuaginta duo, deducitur, idcirco autem mittuntur bini propter predicandum dei amorem et proximi uel mysterium gemini testamenti.</p>
<p>Zacharias ut supra dictum est, interpretatur memoria domini. Elisabeth dei mei saturitas uel dei mei iuramentum interpretatur. Elisabeth typum tenet ueteris legis seu prophetiae, sicut Zacharias maritus eius ueteris sacerdotii, unde sicut Zacharias mutus Iohanni scribendo nomen edidit, sic uetus sacerdotium sub typo sacerdotium Christi, et gratiam noui testamenti expressit, et sicut Elisabeth Mariae #M75# saluationem audiens quando infans in utero eius, exultauit spiritu sancto repleta beatam et benedictam esse matrem domini predicauit. Sic spiritus in litera adueni#101a#ente Christo laetatus est, et tota series ueteris testamenti spiritu sancto foeta benedictam ac salubrem saluatoris incarnationem uniuerso mundo preconata est. Iohannes formam habuit legis quae Christum adnuntiauit, et remissionem peccatorum per lauacri gratiam predicauit.</p>
<p>Ioseph sponsus Mariae qui custos uirginitatis eius fuit, significat Christum sponsum ecclesiae cuius uirginitas in fide uera ab ipso usque in finem conseruatur. Maria inluminatrix siue stella maris interpretatur, genuit enim lumen mundo, sermone autem Syro Maria domina nuncupatur, et pulchrae, quia dominum genuit caeli et terrae, et uniuersae creaturae. Mystice autem ecclesiae figuram gestat, et speciem quae cum sit desponsata Christo uirgo perseuerat.</p>
<p>Magi figurauerunt gentium populos lucem fidei cognituros indicantes sacramentorum numero Christum, pertura esse deum, per myrram hominem passum, per aurum regem omnium saeculorum. Herodes qui infantibus necem intulit, diaboli formam expressit uel gentium qui cupientes nomen Christi extinguere de mundo in necem martyrum seuierunt. Muti qui in euangelio curantur, significant #101b# eos qui fidem Christi confitentur. Caeci significant eos qui non intellexerunt fidem quam crediderunt. Surdi significant eos qui non oboediunt praeceptis dei. Clauidi qui non recte in semita mandatorum dei gradientes implere praecepta salutaria neglegunt.</p>
<p>Homo prudens qui aedificauit domum suam supra petram, significat doctorem fidelem qui in Christo doctrinae suae ac uitae stabilimentum constituit. Ille uero qui aedificauit domum suam super arenam hereticorum dogmata designat, qui sic aedificant, ut ruinam faciunt magnam. Leprosus quem Christus descendens de monte primum curauit humanum indicat genus delicti contagio maculosum, hoc redemptor dum caelorum altitudine quasi de monte discenderet, a uario daemonum cultu mundauit, atque in unitatem fidei reparauit.</p>
<p>Centurio fidem gentium significat, puer autem et filia Cananeae mulieris quos Christus non ueniens ad eos saluat, easdem gentes ostendunt, quas dominus #102a# non corporali presentia uisitauit sed per fidem uerbi saluauit. Ipsa quoque mulier Cananea ecclesiae gentium gerebat figuram quae tamquam canis quaerit micas de mensa dominorum id est saturari doctrinis apostolorum et prophetarum.</p>
<p>Socrus Petri febricitans, significat synagogam aestu carnalium desideriorum accensam, cuius filia est pars illa credentium, quae data est, Petro regenda. Scriba repudiatus qui propter quaestum domi#M76#num sequebatur, significat eos qui Christi fidem non propter dominum, sed propter lucrum saeculi appetunt. Daemoniacus quem dominus in regione Gerasenorum a legione curauit, significat gentilem populum multorum cultibus daemoniorum obnoxium. Pastores porcorum fugientes, qui ea quae gesta sunt, nuntiant in ciuitate significant principes impiorum, qui dum fidem Christi fugiunt uirtutes tamen eius stupentes mirantur et predicant. Paralyticus iacens in lectulo anima est, uita dissoluta in corpore suo, quaedum fuerit gratia Christi per peccatorum remissionem sanata confes#102b#tim pristino robore recepto resurgit, et lectum carnis suae in quo debilis iacebat ad domum uirtutum reportat ut se intra conscientiae suae secreta constringat, et nequaquam in exterioribus ultra uoluntatibus dissoluta discurrat.</p>
<p>Archisynagogae filia ad quam curandum dominus dum pergeret prius tamen antequam ad eam ueniret, tetigit eum a tergo mulier quae pro fluuio sanguinis laborabat, et curata est. Archisynagogae filia quidem Iudeae typum tenuit, haec autem quae pro fluuio sanguinis laborabat, figuram habuit ecclesiae uenientis ex gentibus, quae dum post predicationem, et post passionem ac post ascensionem Christi credidit, quasi a tergo dominum tetigit, et ante accipere salutem quam synagoga promeruit. Duo caeci iuxta uiam sedentes significant utrosque populos Iudaeorum et gentium per fidem Christo appropinquantes qui dixit, Ego sum uia. Daemonium habens cecus et mutus qui scribitur a salauatore curatus indicat eos qui ex idolatria gentium ad fidem dominicam conuertuntur, quibus tamen expulso a corde daemonum cultu dum pristinam lucem perceperunt fidei postea ad laudandum deum eorum lingua resoluitur ut #103a# confiteantur eumquem ante negauerunt.</p>
<p>Homo manum aridam habens significat animam misericordiae operibus infructuosam, cui cum dicitur, extende manum tuam, admonet semper porrigendam elemosinam pauperibus. Homo de quo inmundus spiritus exiuit, et rursum eum occupauit, significat hominem paenitentem, cui per subsecutam neglegentiam acrius mentem occupat carnis uoluptas, adiunctis secum septem spiritibus uitiorum, id est iracundia, auaritia, inuidia, atque uentris ingluuiae inani gloria ac superbia. Paterfamilias proferens de thesauro suo noua et uetera Christus est proferens, de inpenetrabili scientia sua gemina testamenta uetus in quo felicitas terrena promittitur, nouum per quod regnum speratur caelorum.</p>
<p>Homo qui seminauit in agro suo granum sinapis Christus est qui seminauit fidem in mundo, in qua uolucres caeli, id est spiritales animae requiescunt. Mulier quae fermentum abscondit in satis tribus #M77# significat scientiam spiritalis doctrinae feruentem in trinitatis amore. Homo qui absconditum thesaurum in agro repperit, ille est qui in isto mundo uenditis omnibus Christum uitamque aeternam adquirit.</p>
<p>#103b#Quinque milia uirorum qui quinque panibus et duobus piscibus pasti sunt ecclesiastici sunt populi qui per quinque sensus corporis, alimento legis spiritalis a Christo reficiuntur, et duplici testamento quasi gemellis piscibus saturantur. Quattuor autem milia uirorum, qui aliis septem panibus aluntur, eadem ecclesia gentium est, quae in quattuor partibus mundi diffunditur, atque ubertate septiformis gratiae recreatur. Ille qui sepae nunc in ignem nunc in aquam cadebat, mundum significat. Ignis autem iram inflammantem aqua carnis uoluptatem demonstrat, in quibus semper arreptus cotidiano lapsu precipitatur. Moyses et Helyas qui apparuerunt cum domino in monte lex et prophetae intelleguntur, quorum uocibus passio, et resurrectio et gloria domini declaratur. Homo habens centum oues, et relictis illis ouem perditam quaerit, ac repertam humeris reuehit figuram Christi expressit qui relictis xcuiiii agminibus angelorum in caelis ouem, quae perierat in Adam, ut bonus pastor quaesitam ingentibus repperit atque crucis suae humeris Paradyso reportauit.</p>
<p>Mulier quae perditam repperit dragmam, ecclesia est, quae animam #104a# diaboli laquis abstractam dum inuenerit per paenitentiam et angelorum et hominum facit laetitiam. Debitor x talentorum significat homines qui deo sunt obniduodecim per transgressionem, x preceptorum, sed sicut nobis poscentibus a domino peccatae relaxantur, ita unusquisque nostrum, dimittere debet exemplo domini ne dum minima debita in nobis peccantibus non concedimus maiora nostra exsoluere cum usuris paenarum cogamur. Diues quia camelo comparatur, personam indicat Iudaeorum qui de legis ptentia gloriatur, quam quia propter terrena colunt, non habent regnum caelorum ibique facilius gentium populus criminibus tortuosus et sarcinis peccatorum grauatus ingreditur, quasi per foramen acus per angustias passionum ac labores.</p>
<p>Paterfamilias qui operarios ad uineam conduxit, et denarii mercedem promittit Christus est, qui uocat omnes ad cultum fidei promittens eis premium perfectae beatitudinis. Operarii qui hora prima conducti, hi sunt qui a rudimentis infantiae cultum fidei consecuit sunt. Qui autem hora tertia, hi sunt qui in adolescentia #104b# ad fidem accesserunt. Qui uero hora sexta ocnducti sunt, hi sunt qui in iuuentutis aetate crediderunt. Qui autem hora nona accesserunt illi sunt qui iam a iuulentute in senectutem declinante Christi gratiam #M78#perunt. Qui uero ultima hora illi qui iam decrepiti, et in extremo uitae suae tempore uocati ad Christum uenerunt qui tamen prioribus parem mercedem aeternae beatitudinis accipiunt, in illis conseruans Christus iustitiam quia prima hora natiuitatis operati sunt, in istis inpendens misericordiam qui una uitae hora laborauerunt.</p>
<p>Duo filii missi ad operandum uineam duorum populorum typum demonstrant. Primus enim missus uocatur gentium populus per naturae intellegentiam ad operis diuini culturam qui tamen spernens contumax exstitit. Et se se iterum negauit, adueniente autem domino priorem contumaciam, sequenti emendauit oboedientia. Secundus autem missus Iudaeis per legis congitionem respondit omnia quaecumque dixerit nobis dominus faciemus, sed idcirco damnatur, quia non solum in professione legis praeuaricauit, #105a# sed in ipsum dominum uinea parricidales manus extendit.</p>
<p>Homo qui uineam plantauit, dei portqat figuram, qui condidit Hierusalem, in qua aedificauit turrim, et torcular fodit, altare uidelicet templum, et spem circumdedit, id est angelorum munitione uallauit. Coloni autem quibus uineam locat, populus est Israel, qui sub diuino cultu, possedit Hierusalem. Serui autem qui tempore fructuum issi interfecti sunt a colonis, prophetae intelleguntur, quorum sanguis effusus est a Iudaeis, dum ab eis quaererent iustitiae fructum et legis. Filius autem nouissime missus, quem eiectum coloni extra uineam occiderit, Christus est quem crucifixerunt Iudaei, eicientes eum extra portas hierusalem. Coloni autem quos dominus uineae perdidit, idem populi Iudaeorum intelleguntur, qui olim ut uidentur dispersi sunt atque perempti, illiautem agricolae ad quos uinea transferri praecipitur, significant apostolos uel successores apostolorum.</p>
<p>Rex qui fecit nuptias filio suo, deus pater intellegitur, qui copulaut ex uirgine carne Christo. Serui uero qui missi sunt uocare inuita#105b#tos, apostoli sunt atque prophetae, qui Iudaeos per legem et euangelium prouocauerunt, sed illi modo terrenis uoluptatibus, modo carnis et legis onere pressi, sollemnitatem aduentus domini contempserunt, uitae aeternae gaudia gentes introisse manifestum est. Rex iratus qui misit exercitus suos, et perdidit interfectores illos, et ciuititatem incendit, deus pater est, qui suscitauit Uespasianum caesarem Romanorum, qui et populum gladio uastauit, et ciuitatem hierusalem funditus cum suis uniuersis euertit, ita ut ulterius belli gerare non posset.</p>
<p>Hominem autem non habentem uestem nuptialem in accubitu, qui loquente rege obmutauit. Quem iubet seruis suis ablatum mitti in tenebras exteriores, ille est qui in fide quidem cum ceteris requiescit, sed si inuentus fuerit in die iudicii uestem carnis operibus habere pollutam, confestim iubetur, ab angelis tolli, ac mergi in Gehennam ignis aeterni. #M79# Duo debi#106a#tores ex quibus unus debebat feneratori denarios D alter L significant populum Iudaeorum, et gentium, ex quibus ille qui quinquaginta denarios debuit, Iudaeorum typum habuit, ille uero qui D gentium expressit figuram qui ab initio mundi debitor semper existens cyrografum peccati per poenitentiam non exsoluit. Adueniente itaque Christo tandem credidit, atque uberiorem misericordiae fructum accepit. Vnde scriptum est: Cui plus dimittitur plus diligit.</p>
<p>VII fratres qui unam mulierem habauerunt, et sine filiis mortui sunt, homines infideles intelleguntur, qui in presenti uita quae per septem dierum circulum decurrit, totam uitam suam sine fructu iustitiae consupserunt. Duo in lecto illi significantur, qui remoti a turbis, in otio quodam uitae uacare uidentur. Duae molentes in mola, qui negottis temporalium rerum circumferuntur. Duo in agro, qui in ministerio aecclesiae, tamquam in agro dominico operantur, #106b# ex quibus adueniente seculi aduersitate id est nocte quidam permanent. In fide et adsumuntur ad uitam, quidam deceunt, et relinquuntur ad poenam. Quinque uirgines sapientes omnes animae sanctae intellegitur, quae quoniam per quinque sensus corporis, nullam admittunt cordis corruptionem, idcirco quinario numero computantur.</p>
<p>Quinque uirgines fatuae, quae non habent in uasis suis oleum, illae animae sunt quae habent quidem integratum corporum, sed non seruant intra conscientiam boni operis testimonium dum in facie gloriantur, apud homines et non in corde apud deum, ideoque quia in uasis pecorum suorum mentis splendorem non gerunt. Adueniente domino a regni eius gaudio recluduntur. Homo peregre proficisens, qui tradidit bona sua seruis suis, Christus est, qui post resurrectionem suam ad caelos regrediens, tradidit euangelicam gratiam, euangelicis negotiatoribus fenerandum. Sed primus seruus, in quinque in lentis sibi datis, u libros legis accipit, quos doctrina, uel opere decem preceptorum ampliauit. Aliis in #107a# duobus talentis, duo testamenta promeruit, eaque morali ac mystico sensu, pie dispensando duplicauit. Tertius sub figura unius talenti gratiae donum acceptum in terrenis uoluptatibus obscurauit. Ideoque proiectus est in infernum, quia nullum inde operatus est fructum. Alii in primo seruo, quinque sensus cordis et corporis acceptos, in secundo, intellegentiam, et opus, in una ratiuone inellexerunt.</p>
<p>Iuuenis filius uiduae, quem dominus mortuum extra portas urbis suscitauit, significat eum, qui palam quodlibet mortiferum crimen admittit, audito uerbo domini a morte peccati resurgit, et per poenitentiam in Christo uiuere incipit, redditurque uiduae matri suae, id est communioni aecclesiae. #M80# Homo qui descendebat ab Hierusalem in Hiericho, et incidit in latrones, ipse Adam figuratur in genere suo, quidum descenderet de Paradiso caelesti in mundum incidit in angelos tenebrarum. Samaritanus descendens qui uulnera eius curauit, Christus est custos noster, qui de caelo descendit #107b# et genus humanum a uulneribus peccatorum curauit. Stabularius, apostoli sunt uel successores eorum, qui infirmitatem nostram, predictione euangelica recrueant.</p>
<p>Martha, quae excepit Christum in domo sua et ministrabat, significat aecclesiam in hac uita Christum in corde suo excipientem, et opere iustitiae laborantem. Maria soror eius quae sedebat secus Christi pedes, et audiebat uerbum, demonstrat eandem aecclesiam in futuro saeculo ab omnibus opere cessantem, et insola contemplatione, sapientiae Christi requiescentem. Homo qui media nocte postalabat ab amico suo tres panes, similitudinem exprimit cuiusque in media tribulatione postulantis dominum, ut det ei sciendtiam trinitatis. Diues cuius uberes fructus ager attulit, significat hominem, luxuriis deditum, et abundantem peccatis, quem in moderato fluxu amplius peccare desiderantem, arguit odminus dicens: Stulte hac nocte auferetur a te anima tua, quae preparasti #108a# cuius erunt? Quinque illi in domo una, id est pater, mater, filius, filia, nurus, quibus duo in tres, et tres in duo diuiduntur, significant humanum genus, fide et religione ab inuicem separatum, partim in discissione scismatis, quod duo significant, partim in numero trinitatis, quod tria demonstrant. Diuisus enim filius est aduersus patrem suum, id est populus ex gentibus ueniens, aduersus diabolum cum quo ante fuerat sociatus. Diuisa est et filia, aduersus matrem suam, id est plebs ex Iudaeis credens, aduersus impiam sinagogam. Diuisa est et nurus aduersus socrum suam, aecclesia scilicet ex gentibus, aduersus matrem sponsi sui sinagogam, de qua secundum carnem Christus fuerat procreatus. Qui omnes separantur sibi inuicem renuntiantes, alii terrenam, alii caelestem gloriam appetentes.</p>
<p>Galilei decem et octo super quos cecidit turris in Siloa, et occidit eos, interitum plebis Iudaeorum insinuant. Decem et octo enim apud Grecos, ex iota, et eta literis exprimuntur, #108b# quibus figuris nomen Iesu scribitur, in quem illi credere nolentes, pariter a Romanis cum sua urbe prostrati sunt. Homo qui arborem fici in uinea sua plantauit, Christus est, qui sinagogam Iudaico populo condidit, quam cum dominus quasi inutilem iussisset abscidi fit illi a colonis apostolis fossa humilitatis, adhibitur et stercus, id est confessio peccatorum, sicque in nouissimum credendo commutabitur in melius, dabitque fructus iustitiae copiosos.</p>
<p>#M81# Mulier quae decem et octo annos infirmitatis habens, a domino erecta est, aecclesiae typus est quae in fine temporum salutem fidei consecuta est. Sextus enim aetatibus mundus iste completur, cuius tamen tempus habet tripertitam discretionem, unam ante legem, alteram in lege, tertiam sub gratia. Sexies enim terni, decem et octo efficiunt, quo numero tempus hoc nostrae salutis insinuatur, quando a Satanae, uinculis, quibus curuabantur, erecti donum salutis, et spem supernae contemplationis accipimus. Hydropicus quem dominus curauit, demonstrat eos quos fluxus carnalium uoluptatum, exuberans adgrauat.</p>
<p>#109a# Homo habens duos filios deus est intellegendus, habens duos populos, quorum maior figuram tenuit Iudaici populi, qui permansit in dei cultu, alter iunior gentium qui conditore deserto, seruus factus est idolorum, quem per egestatem fidei reuertentem, clementer suscipit deus pater, et pro conuersione eius, sub tituli typo filium immolat unicum, tribuit etiam anulum fidei, et stola in mortalitatis induit eum. Quamquam Iudaeus frater liuoris torqueatur inuidia, pro salute tamen eisu gaudio concinit angelorum simphonia. Dispensator prodigus quem dominus auilicatu amoueri praecepit, et fraudem faciens domino suo relaxauit debitoribus suis partem ut haberet unde in posterum uiueret. Haec comparatio ad exemplum nostri preposita est. Nam sulle a domino suo laudari promeruit, qui fraudem ei faciens in posterum sibi de alienis rebus sibi prouidit. Quanto magis Christo placere possumus, si ex rebus nostris misericordiam indigentibus faciamus, a quibus recipi in tabernacula aeterna possimus.</p>
<p>Diues qui induebatur #109b# purpura, significat Iudaeorum superbiam, florentem quondam imperii claritate, uel honoris excellentia. Mendicus ulcerosus demonstrat gentilem populum, confessionibus peccatorum humiliatum. Quinque fratres diuitis illius qui apud inferos torquebatur, Iudaei intelleguntur, qui sub quinque libris legis positi sunt. decem leprosi qui mundantur a domino, hereticos significant, qui in uarietate colorum diuersitatem habent scismatum, qui ideo ad sacerdotem mittuntur, ut detersa omni uarietate errorum, unitatis percipiant sacramentum.</p>
<p>Iudex iniquus qui dominum non timebat, assidue tamen deprecantem uiduam exaudiuit, similitudo est qua demonstratur, quantam spem habere debet, quidem indesinenter exposcit. Cum etiam apud aures in iusti iudicis ualuerit frequens instantia uiduae deprecantis. Ipsa autem uidua, significare potest aecclesiam perseueranter sui petentem, ultionem de inimicis suis, hoc est diabolo, et hereticis. Pharisaeus orans in templo, Iudaeorum est #110a# populus qui ex iustificationibus legis extollit merita sua. Publicanus uero gentilis est qui longe a deo positus confitetur peccata sua, quorum unus #M82# superbiendo recessit non iustificatus, alter humiliatus confitendo adpropinquari meruit exaltatus.</p>
<p>Caecus sedens secus uiam, populum demostrat gentilem qui per Christi gratiam fidei meruit claritatem. Zacheus qui initerpretatur iustus, siue iustificatus, aut iustificandus, gentilis est populus, gratia meritorum pusillus, qui tamen a terrenis actibus subleuatus per lignum dominicae crucis, Christi misterium contemplatur. Homo nobilis, qui in longinquam abiit regionem accipere sibi regnum, redemptorem nostrum significat, qui uque ad fines terrae peruenit, accipere regnum in populis gentium. Ciues qui noulerunt eum regnare, Iudaei intelleguntur, qui Christum regem spreuerunt.</p>
<p>Seruus qui mnam unam accipiens decem adquisiuit, significat doctores, qui acceptam gratiam euan#110b#gelii, in decem uerborum predicamentis bene diuisi sunt, et docendo multos in fide adquisierunt, idcirco adueniente domino Christo laudantur quia lucrati sunt. Qui uero ex una quinque adquisiuit, illos demonstrat, qui mandata dei seruantes, consequuntur scientiam legis, in quinque libris Moysi scriptam, eamque edocendo ad usum salutis necessariam fenerant. Qui uero in mnam unam ipsam in sudario conseruauit, ostendit eum qui creditum sibi gratiae donum delicate otioseque tractauit, unde et recte amittet conlatam gratiam, qui per neglegentiam praedicare contempsit, ut ei augeatur qui indelaborauit.</p>
<p>Uidua quae in Gazo filatium duo minuta iecit, animam fidelem demonstrat, quae in thesauro cordis sui fructum dilectionis dei, et proximi seruat. Sponsus Christus est, cuius nuptiae cum aecclesiae celebrantur, in cuius coniunctione aqua in uinum mutatur, quia credentes per lauacri gratiam transeunt ad passionis coronam. Architridinus Moyses intellegitur, qui miratur meliorem et sanctiorem populum per Iesum #111a# in euangelio congregatum, quam illum priorem ab Aegypto eductum, finitum enim uinum ostendit sublatam esse gratiam spiritus sancti a Iudaeis, et per apostolos in gentibus contributam.</p>
<p>Mulier Samaritana mistice intellegitur sinagoga, quinque libris legis, quasi quinque uiris, secundum sensum carnis subiecta, quam misericorditer dominus prouocat haurire aquam uiuam, lauacri scilicet percipere gratiam, uel secretam legis intellegentiam. Mulier adultera, que offertur domino a Iudaeis lapidanda aecclesia est, quae prius relicto deo in idolis fuerat fornicata, quam uolebat sinagoga zelans interficere Christus saluat per remissionem delicti, nec sinit eam perire qui nouit ueniam condonare peccantibus.</p>
<p>Simon leprosus, gentilis est populus, qui est a redemptore mundatus. Mulier quae unguento caput domini unxit, aec#M83#clesia est quae fructum sui operis fideique odorem ad laudem dei et Christi gloriam refert. Angelus ille ad cuius descensum mouebatur aqua, quinque porticibus cincta, #111b# Christus est, in cuius aduentu turbatus est Iudaeorum populus, quinque libris legis condusus. Descendente enim angelo, commouebatur aqua, et sanabatur infirmus, descendente de caelis Christo commotus est in passione eius idem populus, et sanatus est mundus. Caecus a natiuitate quem dominus unctis oculis ad piscinam Siloae misit lauandum, significat genus humanum a natiuitate, id est a primo homine errorum tenebris uitiatum, cuius oculos dominus de sputo et litto liniuit, quia uerbum caro facatum est, et lauari oculos in piscina iussit ut baptizatus in Christo acciperet lucem fidei, et crederet in eum, qui uisibiliter in mundo apparuit.</p>
<p>Lazarus qui interpretatur aduitus, quem dominus quatriduanum fetentem de monumento suscitauit, significat mundum, quem grauissima peccati consuetudo corruperat, qui tamen quarto die mortis suscitatur. Prima dies enim mortis est tracta de Adam propago mortalis. Altera dies mortis est transgressio legis #112a# naturalis. Tertia dies mortis, preuaricatio datae legis. Quarta dies est mortis contemptus euangelicae predicationis, in qua die dominus suum opus respiciens misericorditer suscitare dignatus est. Seruus principis sacerdotum cuius dextera auricula amputatur, Israheliticus est populus in incredulitate seruus effectus, hic dexteram aurem amittit, dum ad sinistrum intellectum literae transiuit, cui dominus in his qui credunt auditum restaurat fidei, et obedientem euangelii fecit mandatis.</p>
<p>Caiphas inuestigator aut sagax aut uomens ore interpretatur, inique enim ore suo iustum ocndemnauit, quamuis hoc misterio prophetali adnuntiasset. Nam idem princeps sacerdotum qui scidit, uestimentum suum in domini passione, indicat Hebreum populum nudatum sacerdotio et euacuatum regno scisso. Barabbas qui Iudaeis dimittitur, signifcat Antichristum, quem illi errantes suscipere meruerunt pro Christo. Barabbas enim interpretatur filius magistri eorum, absque #112b dubio Iudaeorum, magister qui est diabolus homicidiorum auctor, qui usque hodie regnat in eis.</p>
<p>Herodes et Pilatus qui cum essent dicordes in passione domini amicitia federantur, indicant primum diuisos fuisse utrosque populos, circumcisione et gentium. Qui tamen per passionem domini in fide concordauerunt. Herodes interpretatur pellicius uersipellem, significans Antichristum, et Pontius Pilatus declinans consilium utique Iudaeorum. Accepta enim aqua lauit manus suas dicens: Innocens ego sum a sanguine iusti huius. Nam Pilatus interpretatur os malleatoris, significat diabolum, qui est malleus uniuersae terrae.</p>
<p>Simon Cireneus, cui gestandam crucem inpo#M84#suerunt, populus gentilitatis intellegitur, qui peregrinus in lege oboediens efficitur euangelio crucis, ipse Christi uictor, et fidei baiolus factus. Duo latrones populum exprimunt Iudaeorum ac gentium, quorum unus incredulus blasphemat Christum in cruce pendentem, alter fidelis Iudaeos increpat blasphemantes. Quatuor milites qui quatuor partes #113a# sibi de Iesu uestimentis fecerunt praefigurauerunt quatuor partes mundi, quae diuiserunt sibi eloquia Christi sicut scriptum est. Laetabor ego super eloquia tua, sicut qui inuenit spolia multa.</p>
<p>Sanctae mulieres quae secutae sunt Iesum a Galilea ministrantes ei, de substantiis suis, quae etiam interfuerunt in passione eius adstantes, et post sepulturam eius ceteris recedentibus, remanebant sedentes contra sepulchrum, hoc est Maria Magdalenae, et Maria mater Iacobi et Ioseph, quae etiam soror fuit Mariae matris domini, et mater filiorum Zebedei, quam Marcus appellat Salome, et aliae mulieres quas in ceteris euangeliis legimus. Hae uidelicet figuram habent humilium animarum, ac deuotarum domino quaequo maiore sibi conscientia fragilitatis pertimescunt, eo maiore saluatoris amore feruentes, passionis eius uestigiis in hoc saeculo quo requies est praeparanda futura diligenter obsecuntur, et si forte ualeant imitari pia curiositate quo ordine sit eadem passio completa perpendunt.</p>
<p>Mulieres quae apostolis domini resurrectionem adnuntiant, lex et prophetia intelleguntur, quae gloriam resurrectionis Christi, antequam reuelaretur, quasi prae#113b#cursores predicauerunt. Maria ergo Magdalenae ipsa est soror Lazari et Marthae, de qua dominus eiecit septem daemonia, ipsa est autem non alia, quae quondam ut Lucas scribit peccatrix adhuc ueniens pedes domini lacrimis poenitentiae rigauit, et unguento piae confessionis liniuit, et quia multum dilexit, multorum ueniam a pio iudice promeruit. Eadem uicina passione eius iustificata, et familiaris effecta domino, non tantum pedes eius ut idem Iohannes narrat uerum etiam caput ut Matheus Marcusque perhibent oleo sancto perfudit. Haec a loco Magdalenae dicitur: interpretatur enim Magdalenae turris. Mistice autem significat fidem, ac pietatem sanctae aecclesiae, quae odorem notitiae Christi predicando in uniuerso spargit mundo. Sic et Martha que irritans uel prouocans interpretatur tipum tenet aecclesiae, quae bonis operibus cottidie insudans, irritat diabolum et membra eius, et prouocat piis actionibus ac uerbis ad fidem electos dei. Septem discipuli cum quibus dominus post resurrectionem conuiuasse describitur, septimam indicant resurrectionis futurae requiem, #114a# in qua omnes sancti per Christum aeternae beatitudinis refectione saturabuntur.</p>
<p>Principes sacerdotum qui ab custodibus sepulchri #M85# ueraciter comperta resurrectione domini, dederunt ipsis pecuniam copiosam, ut mentirentur dicentes corpus domini a discipulis eius furatum, prefigurabant eos qui propter auaritiam terrenam uendunt ueritatem, ementes iniquitatem. Sed et omnes quis tipe templi et his quae conferuntur ad usum aecclesiae abutuntur, in aliis rebus quibus suam expleant uoluptatem, similes sunt scribarum et sacerdotum redimentium mendatium pro sanguine saluatoris. Quod autem undecim discipulis saluator post resurrectionem suam in Galilea, in monte apparuit non uacat a misterio, sed significat quia corpus quod de communi humani generis terra nascendo susceperat, resurgendo iam super terrena omnia subleuatum caelesti uirtute induerit. In monte apparuit ut admoneret fideles, si illic celsitudinem resurrectionis eius cupiunt uidere, hic ab infinis cupiditatibus ad superna #114b# desideria transire.</p>
<p>Nomen uero Galilaae transmigratio uel reuelatio interpretatur. Tunc enim reuelata facie sicut apostolus testatur, gloriam domini speculantes, in eandem imaginem transformabimur, quicumque modo releuamus ad eum uiam nostram, eiusque uestigia sequimur fide non ficta. Apostoli enim Christi quid interpretatione nominum suorum, uel operum gestu significent, iam dicendum est. Denique apostoli missi interpretantur, hoc enim eorum nomen indicat. Nam sicut grece angeli, Latine nuntii uocantur. Ita grece apostoli, Latine missi appellantur, ipsos enim misit Christus euangelizare per uniuersum mundum, ita ut quidam eorum Persos Indosque pentrarent, docentes gentes, et facientes in nomine Christi magna et incredibilia miracula, ut attestantibus, signis et prodigiis crederetur illis in his quae dicebant, habent autem plerique eorum ex his causam suorum uocabulorum.</p>
<p>Petrus a petra nomen accepit, hoc est a Christo, super quem est fundata aecclesia, non a Petro, petra, sed Petrus a petra, nomen sortitus est, sicut nec Christus a Christi#115a#ano, sed Christianus a Christo uocatur, ideoque ait dominus: Tu est Petrus et super hanc petram aedificabo aecclesiam meam. Quod dixerat Petrus, tu est Christus filius dei uiui. Deinde dominus ei, super hanc inquit petram quam confessus es aedificabo aecclesiam meam. Petra enim Christus erat, super quod fundamentum etiam ipse aedificatus est Petrus. Caephas dictus, eo quod in capite sit constitutus apostolorum. Caefalim grece, caput dicitur, et ipsum nomen in petro Sirum est. Simon bar Iona, in linguam nostram sonat, filius columbae. Est et nomen Sirum pariter et Hebreum, bar quippe, Sira lingua filius, Iona Hebraicae, utroque sermone dicitur bar Iona. Alii simpliciter accipiunt quod Simon filius esset Iohannis, iuxta illam interrogationem, Simon Iohannis, diligis me. Et uolunt #M86# scriptorum uitio deprauatum, ut pro bar Iohanna, hoc est filio Iohannis, Bariona scriptum sit, una detracta syllaba. Iohanna interpretatur domini gratia, et Petrum fuisse trinomium: Petrum, Cepham, et Simon bar Ionan. Simon autem interpretatur Hebraicae audiens, Petrus autem, personam ges#115b#tat aecclesiae, quae habet potestatem dimittendi peccata, atque reducendi ab inferis, homines ad caelestia regna.</p>
<p>Saulus Hebreo sermone temptatio dictus, eo quod prius in temptatione aecclesiae sit uersatus. Persecutor enim erat, inde nomen habebat istud quia persequebatur Christianos. Postea mutato nomine, de Saulo factus est Paulus, quod interpretatur mirabilis siue electus. Mirabilis, uel quia multa signa fecit, uel quia ab oriente usque ad occasum euangelium Christi in omnibus gentibus praedicauit. Electus sicut in Actibus Apostolorum spiritus sanctus dicit: Segregate mihi Barnaban, et Paulum ad opus, ad quod elegi eos. Latino autem sermone Paulus a modico dictus, unde et ipse ait: Ego sum minimus apostolorum, quando enim Saulus, superbus elatus, quando Paulus humilis et modicus, ideo sic loquimur, paulo post uidebote id est post modicum. Nam quia post modicum factus est, ipse dicit: Ego enim sum nouissimus apostolorum et mihi minimo omnium sanctorum. Caephas autem et Saulus ideo mutato #116a# nomine sunt uocati, ut essent etiam ipso nomine noui, sicut Abraham, et Sara. Significat autem Paulus conuersionem aecclesiae de gentibus ad Christi fidem, cuius ipse apostolus et magister fuit. Quoniam sicut Paulus primum rebellis in incredulitate consistens fuit, et postea per baptismi gratiam ablutus, et fide Christi imbutus, humilis ac deuotus permansit, sic et gentilitas primum Christianis persecutionem intulit ante perceptionem uidelicet euangelii Christi. Postea uero deuota deo existens etiam sanguinem suum pro eo fundere non dubitauit.</p>
<p>Andreas frater Petri carne et coheres gratia, secundum Ebream aethimologiam interpretatur decorus siue respondens, sermone autem greco a uiro uirilis appellatur, hic populum exprimit aeclesiasticum, qui decorus est in pulchritudine recte fidei, et respondet bonis operibus, quia quod corde credit, operibus exercet. Viriliter quoque ipse in dei mandatis agit, et operatur ius#116b#titiam, ut acceptus et placitus fiat conditori suo.</p>
<p>Iohannes quodam uaticinio ex merito nomen accepit, interpretatur enim in quo est gratia, uel domini gratia. Amplius enim eum ceteris apostolis dilexis Iesus, hic eorum tipum tenet, qui contemplationis gratia sublimati sedulo suo adherent conditori. Nec aliquid carius ipso ducunt, qui cum psalmista dicere possunt. Mihi autem adherere deo bonum est, ponere in domino deo spem meam, ut adnuntiem omnes laudes eius in portis filiae Sion. Notandum tamen quod in expositione euangelica, ubi Pe#M87#trus et Iohannes post resurrectionem Christi ad monumentum cucurrerunt, quo Iohannes prior uenit, sed tamen non introiuit. Petrus autem posterius ueniens, statim introiuit, et inuenit linteamina posita, et cetera quae ibi narrantur. Ibi ergo Iohannes populi Iudaici typum tenet, qui prior per notitiam legis ad dominum uenit. Sicut Iohannes ad monumentum, sed non intrauit, quia legis quidem mandata per#117a#cepit, per prophetas de incarnatione domini ac passione eius audiuit. Et per sacrae scripturae testimonia de eo multa antea longe lateque prophetauit, sed cum presentem uidit rennuit, et hominem esse deum dispexit, eumque mortalem factum credere noluit, sicut prior uenit ad monumentum ita uacua et otiosa stetit, sed secutus posterior Petrus intrauit, per quem aeclesia gentium designatur, quae statim ut audiuit de Christo mediatore dei et hominum, eum quem cognouit, mortuum uiuentem credidit deum. Tunc ergo introiuit et ille alius discipulus qui uenerat prior ad monumentum, quia in fine mundi ad fidem domini nostri etiam Iudaea colligitur, Paulo attestante qui ait: Donec plenitudo gentium intrauerit, tunc omnis Israel saluus erit.</p>
<p>Iacobus Zebedei a patre cognominatur, quem relinquens cum Iohanne uerum patrem secutus est. Hi sunt filii tonitrui, qui etiam Boanerges ex firmitate et magnitudine fidei nominati sunt. Hic est Iacobus filius Zebedei, frater Iohannis, qui post ascensionem domini ab Herode manifestatur occisus. Iacobus #117b# Alphei, ob distinctionem prioris cognominatur, quia sicut ille dicitur filius Zebedei, sic iste filius Alphei. Cognomentum igitur ambo a patre sumpserit. Iste est Iacobus minor qui in euangelio frater domini nominatur, quia Maria uxor Alphei soror fuit Mariae matris domini, quam Mariam Cleope Iohannes euangelista cognominat, a patre siue a gentilitate familiae aut quacumque alia causa ei nomen inponens. Alpheus autem Hebreo sermone in Latinum exprimitur millesimus siue doctus.</p>
<p>Philippus os lampa darum, uel os manuum. Thomas abissus uel gemitus, unde et Grece Didimus appellatur. Hi ambo predicatorum tipum tenent, quia bissum sanctarum scripturarum penetrantes, lumen praedicationis per ora sua ad inluminandas gentes proferunt. Bartholomeus filius suspendentis aquas, uel filius suspendentis me, sirum est non Hebreum. Iste similiter doctores sanctos significat, quia quas hoc est populos praedicatione, sua suspendunt intentione, ad supernum patrem cuius #118a# ipsi filii sunt.</p>
<p>Matheus in Hebreo donatus exprimitur, idem et appellatur Leui, ex tribus ex qua ortus fuit. In Latino autem ex opere publicani nomen accepit, qui ex publicanis fuit electus, et in apostolatum translatus. Hic in euangelii conscriptione quantum donum gratiae post conuersionem promeruit, ostendit exemplus tribuens omnibus qui poenitentiam dignam pro peccatis suis gerunt, ut nemo disperet de ue#M88#nia, quia bene placitum est domino super timentes eum, et in eos qui sperant super misericordia eius.</p>
<p>Simon Chananeus ad distinctionem Simonis Petri de uico Galileae Chana, ubi aquas dominus mutauit in uinum. Ipse enim est qui in alio euangelista scribitur Zelotis. Chana quippe zelum interpretatur. Ostendens quod quisquis predicationis officium per dispensationem dei accipit, zelum iustitiae habere debet, quia nemo mittens manum suam in aratrum, et respiciens retro, aptus est regno dei. Iudas Iacobi qui alibi appellatur Lebbeus, figu#118b#ratum nomen habet a corde, quod nos diminutiue corculum possumus appellare. Ipse in euangelio alio Tatheus scribitur, et bene est ut cuius nomen a corde figuratur totam intentionem mentis ad deum uertat, ut ei per omnia placeat, cuius ministrum se esse probauit.</p>
<p>Iudas Scariothis a uico in quo ortus est, uel ex tribu Isachar uocabulum sumpsit, quodam presagio futuri, in condemnationem sui. Isachar enim interpretatur merces, ut significaretur pretium proditoris quo uendidit dominum, sicut scriptum est: Acceperunt mercedem meam, triginta argenteis pretium quod appretiatus sum ab eis, qui per proditionem magistri, aeterneae proditionis sibi memoriam adsciuit.</p>
<p>Mathias qui inter apostolos sine cognomine solus habetur, interpretatur donatus, ut sub audiatur prouida. Iste enim in locum eius electus est ab apostolis, cum pro duobus sors mitteretur. Aliter Mathias paruus interpretatur, et Ioseph qui cum eo sub sorte statutus est, uocatur Barsaba, hoc est filius quietis, de quibus #119a# duobus Arator in metrico opere suo ita lusit dicens: Constituere duos Ioseph cognomine iustum. Mathiamque dei paruum quod nomen ut aiunt, Hebreo sermone sonat humilemque uocando comprobat. O quantum distant humana supernis iudicus parui merito transcenditur ille laude hominum qui iustus erat, duo dena refulgent. Signa chori terrisque iubar iaculatur Olimpi. Et notandum quod demens Alexandrinae aeclesiae presbyter, uir per omnia doctissimus ambos hos qui ad sortem apostolatus statuti sunt de numero fuisse septuaginta discipulorum refert.</p>
<p>Marcus excelsus utique mandato propter euangelium altissimi quod praedicauit. Lucas ipse consurgens, seu ipse eleuans, hi duo euangelistae hoc est Marcus et Lucas, unus ex Iudaeis. Alter ex nationibus electus, significant duos ordines predicatorum, hoc est unum ex Iudaeis, alterum ex gentibus, ad predicandum euangelium, in toto orbe directos, qui etiam principem apostolorum, et magistrum gentium secuti sunt. Videlicet Mar#119b#cus Petrum, cui apostolatus delegatus est circumcisionis, et Lucas Paulum, qui doctor et magister gentium fuit, ita ut uterque magistri sui rite secutus uestigia ministerii sui digne expleret et officium.</p>
<p>Barnabas filius prophetiae, uel filius consolationis #M89# interpretatur. Iste simul cum Paulo spiritus sancti iudicio ab apostolis segregatus est, ad predicandum euangelium in gentibus, ut illis prophetiae donum reuelaret, et aeternae consolationis oportunum solatium dictis et factis preberet.</p>
<p>Nicodemus enim qui uenerat ad dominum nocte et mysterium ab eo didicit secundae natiuitatis, significat eos qui deuoto corde ueniunt ad magistros aecclesiae, ut discant ab eis ueram sapientiam, sed adhuc in tenebris ignorantiae positi dubitant donec gratia spiritus sancti, cuius potentiam Iesus exposuit ipsi Nicodemo illustrantur. Nam fertur in euangelio, quod idem Nicodemus uenerit in passione domini ferens mixturam myrrae et aloes quasi libras centum, ut cum Ioseph qui fuit ab Arimathia sepeliret #120a# simul corpus domini, sed non hoc etiam a mysterio uacat, quia illi qui uere discipulatui saluatoris adherent mortis eius ac resurrectionis memoriam cum aromatibus sacrarum uirtutum. In cordis sui recondunt secreto, iuste et pie uiuendo expectantes diem resurrectionis et aduentum gloriae magni dei et saluatoris nostri Iesu Christi, qui dedit semetipsum pro nobis ut mundaret sibi populum acceptabilem sectatorem bonorum operum. Nathanahel donum dei interpretatur, quia dolus id est simulatio dono dei in eo non fuit. Cuius imitatores sunt quique electi qui simplici deuotione ad dominum ueniunt et mandata eius custodiunt.</p>
<p> </p>
<p>[2] De martiribus</p>
<p><br /> </p>
<p>Martires Greca lingua Latine testes dicuntur. Vnde et testimonia grece martiria nuncupantur. Testes autem ideo uocati sunt. quod propter testimonium Christi passiones sustinuerunt et usque ad mortem pro ueritate certauerunt. Quod uero non testes quod Latine utique possumus dice#120b#re, sed Grece martyres appellamus familiarius aeclesiae auribus, hoc uerbum Grecum sonat, sicut et multa Greca nomina quae prolatinis utimur. Martyrum primus in nouo testamento Stephanus fuit, qui Hebreo sermone interpretatur norma quod prior fuerit in martyrio ad imitationem fidelium. Idem autem et Greco sermone in Latinum uertitur coronatus. Et hoc prophetice ut quod sequeretur in se, uaticinio quodam futuri prius in uocabulo resonaret.</p>
<p>Passus est enim et quod uocabatur accepit. Stephanus enim corona dicitur, humiliter lapidatus, sed sublimiter coronatus. Duo autem sunt martyrii genera: unum in aperta passione, alterum in occulta animae uirtute. Nam multi insidias tolerantes, et cunctis carnalibus desideriis resistents, per hoc quod se omnipotenti deo in corde mactauerunt, etiam pacis tempore martyres facta sunt, qui etiam si persecutionis tempus existeret martires fieri possent.</p>
<p> </p>
<p>[3] De Aeclesia et sinagoga</p>
<p><br /> </p>
<p>#121a#Ecclesia Grecum est, quod in Latinum uertitur conuocatio, propter quod omnes ad se #M90# uocet. Catholica uniuersalis {Greek: apoeooelon} id est secundum totum. Non enim sicut conuenticula hereticorum aliquibus regionum partibus coartatur, sed per totum terrarum orbem dilatata diffunditur, quod etiam apostolis approbat ad Romanos dicens. Gratias ago deo meo pro omnibus uobis, quia fides uestra adnuntiatur in uniuerso mundo. Hinc et uniuersitas ab uno cognominata est, propter quod in unitate colligitur. Vnde dominus in euangelio ait. Qui mecum non colligit, spargit. Cur autem aecclesia cum una sit a Iohanne septem scribuntur nisi ut una catholica septiformi plena spiritu designetur, sicut et de domino nouimus dixisse Salomonem. Sapientia aedificabit sibi domum, exscidit columnas septem. Quae tamen septem una esse non ambigitur dicente apostolo. Ecclesia dei uiui quae est columna et firmamentum ueritatis. Inchoauit autem aecclesia a loco ubi uenit de caelo spiritus sanctus et impleuit uno loco sedentes, pro peregrinatione autem presenti aecclesia Sion dicitur, eo quod ab huius peregrinationis longitudine posita promissio#121b#nem rerum caelestium speculetur et idcirco Sion id est speculatio nomen accepit, pro futurae uero patriae pace Hierusalem uocatur. Nam Hierusalem pacis uisio interpretatur. Ibi enim ab orta omnis aduersitate pacem quae est Christus presenti possidebit obtutu.</p>
<p>Sinagoga Grece congregatio dicitur quod proprium nomen Iudaeorum populus tenuit. Ipsorum enim proprie sinagoga dici solet, quamuis aecclesia dicta sit. Nostram uero apostoli numquam sinagogam dixerit, sed semper aeclesiam, siue discernendi causa, siue quod inter congregationem, unde sinagoga et conuocationem, unde aecclesia nomen accepit. Distet aliquid quod scilicet congregari et pecora solent, quorum et greges proprie dicimus.</p>
<p> </p>
<p>[4] De religione et fide</p>
<p><br /> </p>
<p>Dogma a putando philosophi nominarunt; idem hoc puto esse bonum hoc puto uerum. Religio appellata quod per eam uni deo religamus animas nostras ad cultum diuinum uinculo seruiendi quod uerbum compositum est a religendo id est eligendo ut ita Latinum uideatur religio, sicut eligio.</p>
<p>Tria sunt autem quae in religionis cultu #122a# ad colendum deum in hominibus perquirentur, id est fides, spes, caritas. In fide quid credendum, in spe quid sperandum, in caritate quid sit amandum. Fides est qua ueraciter credimus, id quod nequaquam uidere ualemus. Nam credere iam non possumus quod uidemus. Proprie autem nomen fidei inde est dictum si omnino fiat quod dictum est, aut promissum, et inde fides uocata ab eo quod fiat illud, quod inter utrosque placitum est, quasi interdum et hominem hinc et foedus. Spes uoca quod sit pes progrediendi quasi est pes. Vnde e contrario desperatio deest enim ibi pes, nullaque progrediendi facultas #M91# est, quia dum quisque peccatum amat, futuram gloriam non sperat. Caritas Grece Latine dilectio interpretatur quod duos in se inliget. Nam dilectio duobis incipit, quod est amor dei et proximi. De qua apostolus plenitudo inquit legis est dilectio. Maior est autem haec omnibus quia qui diligit credit, et sperat qui autem non diligit, quamuis multa bona faciat, frustra laborat. #122b# Omnis autem dilectio carnalis, non dilectio, sed magis amor dici solet. Dilectionis autem nomen, tantum in melioribus rebus accipi solet, sub ecclesiae autem uocabulo disctinctio quaedam reppertur. Ita ut in sacris ordinibus, et in quibusdam professionibus fideles ab inuicem distent.</p>
<p> </p>
<p>[5] De clericis</p>
<p><br /> </p>
<p>Cleros et clericos hinc appellatos quia Mathias sorte electus est, quem primum per apostolos legimus ordinatum. Cleros enim Grece sors uel hereditas dicitur, propterea ergo dicti clerici, quia de sorte sunt domini uel quia domini partem habent. Generaliter autem clerici nuncupantur omnes qui in aecclesia Christi deseruiunt, quorum gradus et nomina haec sunt: Hostiarius, Psalmista, Lector, Exorcista, Acolitus, Subdiaconus, Diaconus, Presbyter, Episcopus. Ordo episcoporum quadripertitus est, id est in patriarchis, archiepiscopis, metropolitanis atque episcopis.</p>
<p>Patriarcha Greca lingua summus patrum interpretatur, quia primum id est apostolicum retinet locum, et ideo quod summo honore fungitur, tali nomine censetur #123a# sicut Romanus Antiocenus Alexandrinus. Archiepiscopus Greco uocabulo dicitur quod sit summus episcoporum. tenet enim uicem apostolicam, et presidet tam metropolitanis, quam episcopis ceteris. Singulis enim prouinciis preminet, quorum auctoritate et doctrina ceteri sacerdotes subiecti sunt, sine quibus reliquis episcopis nihil agere licet, sollicitudo enim totius prouintiae ipsis commissa est. Omnes autem superius designati ordines uno eodemque uocabulo episcopi nominantur, sed ideo priuato nomine quidam utuntur, propter distinctionem potestatum, quam singulariter acceperunt. Patriarcha pater principum. Archon enim princeps. Archiepiscopus princeps episcoporum, sicut metropolitanus a mensura ciuitatum. Episcopatus autem uocabulum inde dictum quod ille qui super efficitur super intendat, curam scilicet subditorum gerens. Scopin enim Latine intendere dicitur. Episcopi autem Grece Latine speculatores interpretantur. Nam speculator est prepositus in aecclesia dictus eo quod speculatur. #123b# atque perspiciat populorum infra se positorum mores et uitam. Pontifex princeps sacerdotum est quasi uia sequentium, ipse et summus sacerdos, ipse pontifex maximus nuncupatur. Ipse enim efficit sacerdotes, atque Leuitas ipse omnes ordines aecclesiasticos disponit. Ipse quid unusquisque facere debeat #M92# ostendit. Antea autem pontifices et reges erant. Nam maiorum haererat consuetudo ut rex esset etiam sacerdos uel pontifex, unde et Romani imperatores pontifices dicebantur. Vates, a ui mentis appellatos, cuius significatio multiplex est. Nam modo sacerdote modo prophetam significat modo poetam. Antestis sacerdos dictus ab eo quod ante stat. Primus est enim in ordine ecclesiae, et supra se nullum habet. Sacerdos autem nomen habet compositum ex Greco et Latino, quasi sacrum dans, sicut enim rex a regendo, ita sacerdos a sacrificando uocatus est, consecrat enim et sanctificat.</p>
<p>Sacerdos autem gentilium flamines dicebantur. Hi in capite habe#124a#bant pilleum, in quo erat breuis uirga, de super habens lanae aliquid quod cum perestum ferre non possent. Filo tantum capita religare coeperunt. Nam nudis penitus eos capitibus incedere nefas erat. Vnde a filo quo utebantur flamines dicti sunt quasi filamines. Verum festis diebus filo deposito pilleum imponebant pro sacerdotii eminentia. Presbyter Grece, Latine senior interpretatur, non pro etate uel decrepita senectute, sed propter honorem et dignitatem quam acceperunt presbyteri nominantur. Vnde et apud ueteres idem et episcopi et presbyteri fuerunt, quia illud nomen dignitatis est, hoc aetatis. Ideo autem presbyteri sacerdotes uocantur quia sacrum dant, sicut et episocpi qui licet sint sacerdotes, tamen pontificatus apicem non habent, quia nec chrismate frontem signant, nec paraclitum spiritum dant, quod solis episcopis deberi lectio Actus apostolorum demonstrat. Vnde et apud ueteres idem episcopi et presbyteri fuerunt, quia illud est ut diximus nomen dignitatis, hoc aetatis. Laeuitae ex nomine aucto#124b#ris uocati. A Leui autem Leuite exorti sunt. A quibus in templo dei mistici sacramenti ministeria explebantur. Hi Grece diacones Latini ministri dicuntur. Quod sicut in sacerdote consecratio ita in diacono ministerii dispensatio habetur.</p>
<p>Ippodiacones Grece, quos nos subdiacones dicimus, qui ideo sic appellantur quia subiacent preceptis, et officiis Leuitarum. Oblationes enim in templo dei a fidelibus ipsi suscipiunt et Leuitis superponendas altaribus deferunt. Hi apud Hebreos natinnei uocantur. Lectores a legendo, psalmistae a psalmis canendis uocati, illi enim predicant populis quid sequantur. Isti canunt ut excitent ad conpunctionem animos audentium. Licet et quidam lectores ita miseranter pronuntient, ut quosdam ad luctum lamentationemque compellant. Idem etiam et pronuniatores uocantur quod porro adnuntient tanta enim et tam clara eorum est uox ut quamuis longe positorum aures adimpleant. Cantor autem uocatus quia uoce modulatur in can#125a#tu, huius duo genera dicuntur in arte musica, #M93# sicut ea docti homines Latine dicere potuerunt precentor et succentor scilicet qui uocem premittit in cantu, succentor autem qui subsequenter canendo respondit. Concentor autem dicitur qui consonat. Qui autem non consonat, non concinnit nec concentor erit. A coliti Grece Latine ceroferarii dicuntur a deportandis cereis quando legendum est euangelium aut sacrificum offerendum, tunc enim accenduntur luminaria ab eis et deportantur non ad effugandas tenebras. Dum sol eodem tempore rutilet, sed ad signum laetitiae demonstrandum ut sub typo luminis corporalis illa lux ostendatur, de qua in euangelio legitur. Erat lux uera quae inluminat omnem hominem uenientem in mundum. Exorciste ex Greco in Latinum adiurantes siue increpantes uocantur. Inuocant enim super caticuminos uel super eos qui habent spiritum in mundum nomen domini Iesu adiurantes per eum ut egrediatur ab eis. Ostiarii idem et ianitores qui in ueteri testamento elec#125b#ti sunt ad custodiam templi ut non ingrederetur ad eum inmundus in omni re. Dicti autem ostiarii quod prae sint ostiis templi, ipsi enim tenendes clauem omnia intus ex utraque parte custodiunt atque inter bonos et malos habentes iudicium fideles recipiunt infideles respuunt.</p>
<p> </p>
<p>6] De monachis</p>
<p><br /> </p>
<p>Monachus Greca ethimologia uocatus, eo quod sit singularis. Monas enim Grece singularitas dicitur. Ergo si solitarius interpretatur uocabulum monachi, quid facit in turba qui solus est. Plura sunt enim genera monachorum. Coenobitae quos nos in commune uiuentes possumus appellare. Coenobium enim plurimorum est. Anchoritae sunt qui post cenobialem uitam deserta petunt, et soli habitant per deserta, et ab eo quod procul ab hominibus recesserunt, tali nomine nuncupantur. Sed anachoritae, Heliam et Iohannem, coenobite apostolos imitantur. Heremitae hi sunt qui et anachoritae ab hominum conspectu remoti, heremum et desertas solitudines appetentes.#126a# Nam heremum dicitur quasi remotum. Abba autem Sirum nomen significat in Latinum pater quod Paulus Romanis scribens exposuit dicens. In quo clamamus abba pater, duabus usus linguis. Dicit enim Siro nomine patrem, et rursus Latine nominat idem patrem.</p>
<p> </p>
<p>[7] De ceteros fidelibus</p>
<p><br /> </p>
<p>Christianus quantum interpretatio ostendit de unctione deducitur siue de nomine auctoris creatoris. A Christo enim Christiani sunt cognominati, sicut a Iuda Iudaei. De magistri quippe nomine cognomen sectatoribus datum est. Christiani autem olim a Iudaeis quasi obprobrium Nazarei uocabuntur, pro eo quod dominus noster atque saluator a uico quodam Galilea Nazareus sit appellatus. #M94# Non se autem glorietur Christianum qui nomen habet et facta non habet. Vbi autem nomen secutum fuerit opus. certissime ille est Christianus, quia se factis ostendit Christianum, ambulans sicut et ille ambulauit a quo et nomen traxit. Catholicus uniuersalis siue generalis interpretatur. Nam Greci uniuersale catholicon uocant.</p>
<p>#126b# Ortodoxus est recte credens, et ut credit recte uiuens. Ortho enim Grece recte dicitur, doxo gloriae. Hoc est uir recte gloriae, quo nomine non potest uocari qui aliter uiuit quam credit. Neophitus Grece Latine nouellus dicitur, et rudis fidelis uel nuper renatus interpretari potest.</p>
<p>Catecuminus pro eo quod adhuc doctrinam fidei audit necdum tamen baptismum percepit, nam catecuminus Grece, Latine auditor interpretatur. Competens uocatur quia per instructionem fidei competit gratiam Christi, inde et appetendo conpetentes uocati. Laicus popularis, laos enim Grece populus dicitur. pro selitus id est aduena et circumcisus qui miscebatur populo dei Grecum est.</p>
<p> </p>
<p>[8] De heresi et scismate</p>
<p><br /> </p>
<p>Heresis Grece ab electione uocatur, quod scilicet unus quisque id sibi de herese et scismate eligat, quod melius illi esse uidetur ut philosophi peripathetici achademici et epicurei et stoici, uel siqui alii qui peruersum dogma ex cogitantes arbitrio suo de aecclesia recesserunt. Inde ergo hereses dicta Greca nocere ex interpretatione electionis, qua #127a# quisque arbitrio suo ad instituenda siue ad suscipienda quelibet ipse sibi eligit. Nobis uero nihil ex nostro arbitrio inducere licet sed nec eligere quod aliquis de arbitrio suo induxerit.</p>
<p>Apostolos dei habemus auctores qui nec ipsi quicquam ex suo arbitrio quod inducerent elegerunt, sed acceptam a Christo disciplinam fideliter nationibus ad signauerunt. Itaque etiam si angelus de caelis aliter euangelizauerit anathema uocabitur.</p>
<p>Secta a sectando et tenendo nominata, nam sectas dicimus habitus animorum ac instituta circa disciplinam fideliter uel propositum quem tenendo sequuntur longe alia in religionis cultu opinantes quam ceteri. Scisma ab scissura animorum uocata, eodem enim cultu scismaticus, eodemque ritu credit ut ceteri solo congregationis delectatur discidio. Fit autem scisma cum dicunt omnes nos sanctificamus inmundos et cetera similia. Superstitio dicta eo quod sit superflua aut superstituta obseruatio.</p>
<p>Alii dicunt a senibus que multis annis superstites peretatem delerant, et errant superstitione quadam nescientes quae ueteres colunt aut ueterum #127b# ignari adsciscant. Lucretius autem superstitionem dicit superstantium rerum, id est caelestium et diuinorum quae super nos stant sed #M95# maledicta. Hereticorum autem dogmata ut facile possint agnosci, causas eorum uel nomina demonstrari oportet.</p>
<p> </p>
<p>[9] De heresibus Iudeorum</p>
<p><br /> </p>
<p>Sunt enim hereses Iudaeorum quas quidam eorum contra Christi fidem repperientes, praui dogmatis auctores extiterunt, quorum haec sunt nomina. Efnei, Galilei, iii Marbonite, iiii Genirente, u Meristae, ui Saducei, uii Pharisei, uiii Erodiani, uiiii Samaritae, x Ymerobaptistae.</p>
<p>Efnei dicunt Christum docuisse illos omnem abstinentiam. Galilei et ipsi dicunt Christum uenisse et docuisse eos ne dicerent dominum caesarem. neue eius monitis uterentur. Marbonei dicunt ipsum esse Christum qui docuit illos in omni re se baptizare. Genistae praesumunt quoniam de genere Abrahae sunt, nam cum in Babilonem uenisset populus dei plerique relinquentes uxores suas, Babiloniis mulieribus adheserunt, quidam autem Israheliticis tantum coniugiis contenti, uel ex eis geniti dum re#128a#uersi essent de Babilonia diuiserunt se ab omni populo, et assumpserunt sibi nomen iactantiae. Meristae separant scripturas, non credentes omnibus prophetis, dicentes aliis et aliis spiritibus illos prophetasse.</p>
<p>Saducaei qui interpretantur iusti uindicant enim sibi quod non sunt. Negant resurrectionem dicentes. Dictum est in Genesi Adae de terra es, et in terram ibis, hi quinque tamen libros legis recipiunt prophetarum autem uaticinia respuunt. Pharisaei negant Christum uenisse nec ulla in re supra dictis communicant. Pharisaei siquidem et Saducei inter se contrarii sunt. Nam Pharisei ex Hebreo in Latinum interpretantur diuisi, eo quod traditionum et obseruationum, quas illi deuterosis uocant, iustitiam preferant, unde et diuisi uocantur a populo quasi per iustitiam. Erodiani nam temporibus saluatoris haec hereses surrexunt, hi Herodem magnificabant dicentes, Ipsum esse Christum. Samarite quoque custodes interpretantur, qui in locum Israhel iam captiuo, et transducto in Babiloniam populo #128b# translati sunt in terram decem tribuum et ex parte sine lege Israhelitarum consuetudinem optinent. Isti prophetas non recipiunt atque in obseruationibus suis a Iudeaeis omnibus separantur, quorum superstitio proculdubio omnibus nota est. Imerobaptistae dicti eo quod cottidie uestimenta sua et corpora lauent. Preterea quoque plures heresum species inueniunt, quae in temporibus Christianis exortae per inuentores et sequaces eorum, fidem catholicam inpugnare solitae sunt, quas etiam pater Augustinus ad Quoduultdeum diaconum scribens satis manifeste declarat. Sed quia memo#M96#ratus doctor in diffinitionibus suis aecclesiastica dogmata enumerans, quid credendum, quid ue cauendum sit, lucide descripsit, ommisso hereticorum catalogo fidei catholicae iura, in hoc opere inserenda censemus.</p>
<p> </p>
<p>[10] De diffinitionibus recte fidei et aeclesiasticorum dogmatum</p>
<p><br /> </p>
<p>Credimus unum deum esse patrem et filium, et spiritum sanctum, patrem eo quod habeat filium, filium eo quod habeat patrem. Spiritum sanctum eo quod sit #129a# ex patre et filio. Pater ergo prinicipium deitatis, qui sicut numquam fuit non deus. Ita numquam non sint non pater a quo filius natus, a quo spiritus sanctus non natus quia non est filius, neque ingenitus, quia non est pater nec facias spiritus sanctus quia non est ex nihilo, sed ex patre deo et filio deus procedens. Pater aeternus eo quod habeat filium aeternum, cuius aeternus sit pater. Filius aeternus, eo quod sit patri et spiritui sancto coaeternus. Spiritus sanctus aeternus eo quod sit patri et filio coaeternus. Non confusa in una persona trinitas, ut Sabellius dicit. Neque separata, aut diuisa in natura diuinitas, ut Arrius blasphemat, sed alter in persona pater, alter in persona filius, alter in persona spiritus sanctus, unus in natura. In sancta trinitate deus pater et filius et spiritus sanctus. Non pater carnem adsumpsit, neque spiritus sanctus, sed filius tantum ut quierat in diuinitate patris dei filius, ipse fieret in homine hominis filius, ne filii nomen ad alterum transiret qui non esset natiuitate filius. Dei ergo filius hominis factus est filius.</p>
<p>Natus secundum diuinitatem naturae ex deo dei filius, et secundum ueritatem naturae ex homine, hominis filius, ut ueritas geniti, non adoptione, non #129b# appellatione, sed in utraque natiuitate filii nomen nascendo haberet, et esset uerus deus, et uerus homo unus filius. Non ergo duos Christos, neque duos filios, sed deum et hominem unum filium quem propterea et unigenitum dicimus, manentem in duabus substantiis, sicut ei naturae ueritas contulit, non confusis naturis, neque inmixtis, sicuti Timothiani uolunt, sed societate uniti. Deus ergo hominem adsumpsit, homo in deum transiuit. Non naturae uersibilitate, sicut Apollinaristae dicunt, sed dei dignatione, ut nec deus mutaretur in humana substantia, adsumendo hominem, nec homo in diuina glorificatus in deum, quia mutatio uel uersibilitas naturae, et diminutionem et abolitionem substantiae facit. Creditur a nobis sine confusione coniuncta trinitas sine separatione distincta. Natus est ergo dei filius ex homine, et non per hominem, id est non ex uiri coitu sicut hebion dicit, sed carnem ex uirginis corpore trahens et non de caelo secum afferens, sicut Marcion, Origenis, et Eutyches adfirmant #130a# neque in fantasia, id est absque carne sicut Valentinus, neque {Greek dokhci} id est putatiue imaginatum, sed corpus uerum, non tantum carnem ex carne sic#M97#ut Marcianus, sed uerus deus ex diuinitate, et uerus homo ex carne, unus filius in diuinitate uerbum patris, et deus in homine anima et caro. Anima non absque sensu et ratione ut Apollinaris, neque caro absque anima ut Anomocus, sed anima cum ratione sua et caro cum sensibus suis, per quos sensus ueros in passione, et ante passionem carnis suae dolores sustinuit. Neque sic est natus ex uirgine ut deitatis initium homo nascendo acceperit, quasi antequam ex uirgine nasceretur deus non fuerit sicut Artemon et Birillus, et Marcellus docuerunt, sed aeternus deus homo ex uirgine natus est.</p>
<p>Nihil creatum aut seruiens in trinitate credendum, ut uult Dionisius, fons Arrii, nihil in aequale ut Eunomius nihil gratia aequale ut uult Aethius, nihil anterius posterius ue, aut minus ut Arrius, nihil extraneum aut officiale alteri ut Macedonius, nihil persuasione aut subreptione insertum ut Manicheus, nihil #130b# corporeum, ut Melito et Tertullianus, nihil corporaliter effigiatum ut Antropoformus et Vadianus, nihil sibi inuisibile ut Origenis, nihil creaturis uisibile ut Fortunatus, nihil moribus uel uoluntate diuersum ut Martion, nihil trinitatis essentia, ad creaturarum naturam deductum ut Plato et Tertullianus, nihil officio singulare, nec alteri communicabile ut Origenis. nihil confusum ut Sabellius, sed totum perfectum, quia totum ex uno et unum non tamen solitarium, ut praesumunt Siluanus et Praxetos, Pentapolitana damnabilis illa doctrina. Omousion ergo id est in diuinitate patris filius; Omousion patri et filio spiritus sanctus, omousion deo et homini unus filius manens, deus in homine suo in gloria patris desiderabilis uideri ab angelis, sicut pater et spiritus sanctus adoratur ab angelis, et ab omni creatura, non homo preter deum, uel Christus cum deo sicut Nestorius blasphemat, sed homo in deo et in homine deus.</p>
<p>Erit resurrectio mortuorum hominum, sed una et semel, non prima iustorum, et secunda peccatorum ut fabula somniatur, sed una ominium, et si id resurgere dicitur quod cadit. #131a# Caro ergo nostra in ueritate resurgit, sicut in ueritate cadit, et non secundum Origenem in mutatio corporum erit, id est aliud nouum corpus pro carne, sed eadem caro corruptibilis tam iustorum quam iniustorum caro incorruptibilis resurgit, ut uel poenam sufferre possit pro peccatis, uel ingloria eterna manere pro meritis. Omnium enim hominum erit resurrectio, si omnium erit, ergo omnis moriuntur ut mors ab Adam ducta omnibus filius eius dominetur, et maneat illud priuilegium in domino quod de eo specialiter dicitur. Non dabis secundum tuum uidere corruptionem, et caro eius non uidit corruptionem, hanc rationem maxima patrum turba tradente suscepimus, uerum quia sunt et alii Adaeque catholici et eruditi uiri, qui credunt animam in corpore manentem inmutandos ad incorruptionem et inmortalitatem eos qui in aduentu domini uiui #M98# inueniendi sunt, et hoc eis reputari pro resurrectione ex mortuis, quod mortalitatem inmutatione deponant, non morte quolibet #131b# quis adquiescat modo non est hereticus nisi contentione hereticus fiat, sufficit enim in ecclesiae lege carnis resurrectionem credere futuram de morte.</p>
<p>Quod autem dicimus in symbolo in aduentu domini uiuos ac mortuos iudicandos, non iustos et peccatores indicare, sicut Diodorus significare putat, sed uiuos eos, qui in carne inueniendi sunt dicit, qui adhuc credituri, morituri creduntur uel inmutandi sicut alii uolunt ut suscitati continuo, uel reformati, cum ante mortuis iudicentur. Post resurrectionem et iudicium non credamus restitutionem futuram, qua Originis delerat ut daemones uel impii homines, post tormenta quasi suppliciis expurgati, uel illi in angelicam redeant, qua creati sunt dignitatem, uel isti iustorum societate donentur, eo quod hoc diuinae conueniat pietati, ne quid ex rationabilibus pereat creaturis, sed quolibet modo saluentur, sed nos credamus ipsi iudici omnium et retributori iusto, #132a# qui dixit, ibunt impii in supplicium aeternum. Iusti autem in uitam aeternam ut percipiant fructum operum suorum. In principio creauit deus caelum et terram et aquam ex nihilo, et cum adhuc tenebrae ipsam aquam occultarent, et aqua terram absconderet, facti sunt angeli, et omnes caelestes uirtutes, ut non esset otiosa dei bonitas, sed haberet in quibus per multa ante spatia bonitatem suam ostenderet, et ita hic uisibilis mundus, ex materia quae a deo creata fuerat factus est et ornatus. Nihil incorporeum et inuisibile natura credendum, nisi solum deum, id est patrem et filium et spiritum sanctum, qui ex eo incorporeus creditur, quia ubique est et omnia implet atque constringit, ideo inuisibilis omnibus creaturis quia incorporeus est. Creatura omnis corporea angeli et omnes caelestes uirtutes, corpore licet non carne subsistant, ex eo autem corporeas esse credimus, intellectuales naturas, quod localiter circam scribitur, sicut et anima humana quae carne clauditur et daemones qui per sub#132b#stantiam angelicae naturae sunt.</p>
<p>Inmortales credimus intellectuales naturas. qui carne carent nec habent quo cadant, ut resurrectione egeant post ruinam. Inde necessario animas hominum non esse ab initio inter caeteras intellectuales naturas, nec simul creatas, sicut Origenis fingit. Neque cum corporibus per coitum seminantur, sicut Luciferiani et Cirillus, et aliqui Latinorum presumptores affirmant, quasi naturae consequentia seruiente, sed dicimus corpus tantum per coniugii copulam seminari. Creationem uero animae soli creatori omnium nosse, dei uero iudicio coagulari in uulua, et conpingi atque formari ac formato iam corpore animam creari et infundi ut uiuat in utero homo ex anima constans et corpore et egrediatur uiuus ex utero plenus humana substantia. Neque duas animas esse dicimus #M99# in uno homine, sicut Iacobus et alii Sirorum scribunt, unam animalem qua animatur corpus et inmixta sit sanguine et alteram spiritalem, quae rationem ministret sed dicimus unam eandemque esse animam in homine quae et #133a# corpus sua societate uiuificet, et semetipsam sua ratione disponat, habens in se libertatem arbitrii, ut in suae substantiae legat cogitatione quod uult. Solum hominem credimus habere animam substantiam quae et exuta corpore uiuit et sensus suos atque ingenia uiuaciter tenet neque cum corpore moritur ut Arabs asserit. Neque post modum interitura sicut Zenon dicit quia substantialiter uiuit. Animalium uero animae non sunt substantiae sed cum carne ipsa carnis uiuacitate nascuntur, et cum carnis morte finiuntur, et ideo nec ratione reguntur, sicut Plato et Alexander putant sed ad omnia naturae incitamento ducuntur.</p>
<p>Anima humana non cum carne moritur quia nec cum carne ut superius diximus seminatur sed formata inuenire matris corpore dei iudicio creari et infundi, ut uiuat homo intus in utero et sic procedat natiuitate inmundum. Duabus substantiis constat homo anim tantum et carne, anima cum ratione sua et carne cum sensibus suis, quos tamen sensus absque animae societate non mouet caro, anima #133b# uero et sine carne rationale suum tenet. Non est tertius in substantia hominis spiritus ut Didimus contendit sed spiritus ipsa est anima pro spiritali natura uel pro eo quod spiret incorpore spiritus appellatur anima uero ex eo uocari quod dat uiuendum, uel ad uiuificandum anima et corpus tertium uero quam ab apostolo cum anima et corpore inducitur spiritum gratiam sancti spiritus esse intellegamus, quam orat apostolus ut integra perseueret in nobis, nec nostro uitio aut minuatur aut fugetur a nobis, qui spiritus sanctus effugiet fictum. Libertati arbitrii sui commissus est homo statim in prima mundi conditione ut salua uigilantia mentis ad nitente etiam precepti custodia perseueraret si uelit in id quod creatus fuerat permanere. Postquam uero seductione serpentis per Euam cecidit, naturae bonum perdidit pariter et uigorem arbitrii. Non tamen electionem, ne non esset suum quod emendaret peccatum, nec merito indulgeretur quod non arbitrio doluisset.</p>
<p>Manet itaque ad quaerendum salutem arbitrii libertas, id est #134a# rationalis uoluntas sed admonente prius deo et inuitante ad salutem ut uel eligat uel sequatur, uel agat occasione salutis, hoc est inspiratione dei, ut autem consequatur quod elegit, uel quod sequitur, uel quod occasione agit dei esse libere confitemur. Initium ergo salutis nostrae, deo miserante habemus, ut ad quiescamus salutari inspirationi nostrae potestatis est. Vt adipiscamur, quod adquiescendum admonitione cupimus diuini est muneris. Vt non labamur adepto salutis munere sollicitudinis nostrae est, #M100# et caelestis pariter adiutorii. Vt lamabur potestatis nostrae est et ignauiae.</p>
<p>Baptismum unum est sed in ecclesia ubi una fides est. Vbi in nomine patris et filii et spiritus sancti datur, et ideo si qui apud illos hereticos baptizati sunt qui in sanctae trinitatis confessione baptizant, et ueniunt ad nos recipiantur quidem quasi baptizati, ne sanctae trinitatis inuocatio, uel confessio adnulletur sed doceantur ante et instruantur. Quo sensu sanctae trinitatis mysterium in aecclesia teneatur, et si consentiunt #134b# credere, uel adquiescunt confiteri.</p>
<p>Purgati iam fidei integritate confirmentur manus impositione. Si uero paruuli sunt uel hebetes qui doctrinam non capiant, respondeant pro illis qui illis offerunt iuxta morem baptizandi, et sic manus impositione et crismate communiti, eucharistiae mysteriis admittantur. Illos autem qui non in sanctae trinitatis inuocatione apud hereticos baptizati sunt et ueniunt ad nos baptizari debere pronuntiamus non rebaptizari. Neque enim credendum est eos fuisse baptizatos, qui in nomine patris et filii et spiritus sancti, iuxta regulam a domino positam tincti sunt, ut sunt Paulianistae, Procliani, Boritae, uel spuri si fori Fotiniaci, qui nunc uocantur Bonosiani, Montani et Manichei uariata impietatis germina uel caeteri istorum originis siue ordinis pestisque qui duo principia sibi ignota introducunt, ut Cerdo et Martion, uel contraria ut Manicheus, uel tria et barbara ut Secianus et Theudotus, uel multa ut Valentinus, uel Christum hominem fuisse absque deo ut Therinthus et Hebion et Harithemon et Fotinus.</p>
<p>#135a#Existis in quam si qui ad nos uenerint non requirendum ab his uirum baptizati sint an non, sed hoc tantum si credant in aecclesiae fidem et baptizentur aecclesiastico baptismate. Cottidie eucharistiae communionem precipere, nec laudo, nec uitupero. Omnibus tamen dominicis diebus communicandum hortor, si tamen mens in affectu peccandi non sit. Nam habentem adhuc uoluntatem peccandi grauari magis dico eucharistiae perceptione, quam purificari. Et ideo quamuis quis peccato mordeatur peccandi decet ero non habeat uoluntatem, et communicaturus satisfaciat lacrimis et orationibus, et confidens de domini miscericordia, qui peccata pie confessioni donare consueuit, accedat ad eucharistiam intrepidus et securus, sed hoc de illo dico, quem capitalia et mortalia peccata non grauant. Nam quem mortalia crimina post baptismum commissa premunt, hortor prius publica poenitentia, satisfacere, et ita sacerdotis iudicio reconciliatum communioni sociari si uult, non ad iudicium et condemnatio#135b#nem sui eucharistiam percipere, sed et secreta satisfactione solui mortalia crimina, non negamus, sed mutato prius saeculari habitu, et confesso religionis studio, per uitae correctionem, et iugi immo perpetuo luctu, miserante deo ita dum taxat, ut contraria pro his quae poenitet agat et eucharistiam omnibus dominicis supplex et submissus usque ad mortem percipiat.</p>
<p>#M101#Poenitentia uera est poenitenda, non admittere, et commissa deflere, satisfactio poenitentieae est causas peccatorum excludere nec earum suggestionibus aditum indulgere. In diuinis repromissionibus, nihil terrenum uel transitorium expectemus, sicut Melitiani sperant, non nuptiarum copulam, sicut Cerinthus et Marcion delerant, non quod ad cibum uel potum pertinet, sicut Papia auctore terrenus et Tertullianus, et Lactantius adquiescunt, neque per mille annos post resurrectionem regnum Christi in terra futurum, et sanctos cum illo in deliciis regnaturos speremus, sic nepus docuit, qui primam iustorum et secundam impiorum confinxit.</p>
<p>#136a# Et inter has duas mortuorum resurrectiones gentes ignorantes deum, in angulis terrarum in carne reseruandas, quae per mille annos regni in terra iustorum instigante diabolo mouendae sunt ad pugnam contra iustos regnantes, et domino pro iustis pugnante, imbre igneo compescendas atque ita mortuos cum ceteris in impietate mortuis ad aeterna supplicia in incorruptibili carne resuscitandas. Nullum credimus ad salutem, nisi deo inuitante uenire, nullum inuitatum salutem suam nisi deo auxiliante operari, nullum nisi orantem auxilium promereri, nullum uoluntate dei perire, sed permissa, pro electione arbitrii, ne ingenuitas potestatis semel hominibus adtributa, ad sertulem cogatur necessitatem.</p>
<p>Malum uel malitiam non esse ad deo creatam, sed a diabolo inuentam, qui et ipse bonus a deo creatus est, sed quia libero arbitrio ut puta rationabilis creatura commissus est, et cogitandi acceperat facultatem, scientiam boni uertit #136b# ad malum, et multa cogitando factus est inuentor mali, quod in se perdiderat inuidit in aliis, nec contentus solus perire suasit aliis ut qui esset suae malitiae inuentor fieret, et aliorum auctor. Et ex eo malum uel malitia percucurrit inter ceteras rationabiles creaturas. Vnde cognoscimus nihil esse natura inmutabile, nisi solum deum patrem et filium et spiritum sanctum, qui mutari non potest a bono, quia natura possidet bonum, nec potest aliud quid esse quam bonus. Angeli uero qui milla qua creati sunt beatitudine perseuerant, non natura possident bonum, ut non mutarentur cum ceteris, sed arbitri seruantes bonam uoluntatem, bonam conditionis et fidem domino suo, unde et merito ab ipso domino sancti angeli uocantur, quod tenuerunt arbitrii sanctitatem, nec sociorum exemplo deuiauerunt a bono. Bonae sunt nuptiae sed causa filiorum non concupiscentiae fornicationis obtentu. Melior est continentia sed non sibi sufficit ad beatitudinem si pro solo amore pudicitiae retinetur #137a# sed si cum hoc affectu causa uacandi domino eligitur alioquin diuortium magis coniugii uidebitur esse quam castitas. Virginitas utrique bono praecelsior est, quia et na#M102#turam uincit et pugnam. Nam naturam corporis integritate pugnam, castimoniae pace. Bonum est in cibo cum gratiarum actione sumere, quicquid deus edendum precepit, abstinere autem aliquibus non quasi a malis, sed quasi non necessariis non est malum, moderari uero carnium usum pro necessitate et tempore, propriae Christianorum est. Malas dicere nuptias, uel fornicationi comparandas, aut stupro, cibos uero credere malos, uel mali causa creari percipientibus. Non est Christianorum sed proprie Encrathitarum, et Manicheorum.</p>
<p>Sacratae deo uirginitati nuptias coequari, et pro amore castigandi corporis abstinentibus a uino, uel carnibus nihil credere meriti adcrescere. Non est hoc Christiani sed Iouiniani. Integra fide credendum est beatam Mariam dei Christi matrem et uirginem genuisse, et post partum uirginem permansisse, nec in hoc blasphemiae Eliudii adquiescendum qui #137b# dixit, uirgo ante partum non uirgo post partum. Elementa id est caelum et terram non credamus abolenda per ignem, sed in melius commutanda figuram mundi, id est imaginem non substantiam transituram.</p>
<p>Bonum est facultates cum dispensatione pauperibus erogare, melius est pro intentione sequendi dominum in semel donare, et absolutum sollicitudine egere cum Christo. Maritum duarum post baptismum matronarum, clericum non ordinandum neque eum qui unam quidem sed concubinam, non matronam habuit nec illum qui uiduam et repudiatam, uel meretricem in matrimonio sumpsit. Nec eum qui semetipsum abscidit quolibet corporis sui membro indignatione aliqua uel iusto in iustoue timore superatus truncauerit, neque illum qui usuras accepisse conuincitur, aut in scena lusisse noscitur, neque eum qui publica poenitentia mortalia crimina deflet, nec illum qui aliquando infuriam uersus, insaniuit uel aflatione diaboli uexatus est.</p>
<p>Nec eum qui per ambitionem ad imi#138a#tationem Simonis Magi pecuniam offert. Sanctorum corpora et praecipue beatorum martirum reliquias, ac si Christi membra sincerissime honoranda, et basilicas eorum nominibus appellatas, uelut loca diuinio cultui mancipata affectu piisimo, et deuotione fidelissima ad eundas, si quis contra hanc sententiam uenit. Non Christianus, sed Eunomianus et Vigilantianus creditur. Baptizatis autem iter esse salutis. Nullum caticuminum quamuis in bonis operibus defunctum uitam aeternam habere credamus excepto martirio ubi tota baptismi sacramenta complentur. Baptizandus confitetur fidem suam coram sacerdote, et interrogatus respondit, hoc et martir coram persecutore facit, qui et confitetur fidem et interrogatus respondit ille post confessionem, uel aspergitur aqua uel tinguitur. et hic uel aspergitur sanguine, uel tinguitur igne, ille manus inpositione pontificis accipit #138b# spiritum sanctum, hic habitaculum efficitur spiritus sancti, dum non est ipse qui loquitur, sed spiritus patris qui in illo loquitur. Ille communicauit eucharistiae in commemoratione mortis domini, hic ipsi Christo commoritur, ille confitetur se mundi actibus renuntiaturum, hic ipsi renuntiat uitae, illi peccata omnia remittuntur, in isto extinguntur. In eucharistia non debet aqua pura offeri, ut quidam sobrietatis imagine falluntur, sed uinum et aqua mixtum quia et uinum fuit in redemptionis nostrae misterio cum dicit, non bibam amodo ex hoc genimine uitis, et aqua mixtum, quod post caenam dabatur, sed et delatere eius quod lancea perfossum est aqua cum sanguine egressa uinum de uera carnis eius uite cum aqua expressum ostenditur.</p>
<p>Bona est caro nostra et ualde bona ut puta a bono et solo deo condita, et non est mala ut uolunt Sethianus et Opinianus, et Patricianius. Nec mali causa #139a# ut docuit Florinus. Nec ex bono et malo compacta ut Manicheus blasphemat, sed cum sit creatione bona arbitrio animae efficitur nobis, uel bona uel mala non in mutatione substantiae, sed exsecutionis mercede. Ipsa enim est quaestatuitur ante tribunal Christi in qua perferat anima propria corporis prout gessit, siue bonum siue malum.</p>
<p>In resurrectione ex mortuis sexus forma non mutabitur, sed uir mortuus resurget in forma uiri, et femina in forma feminae. Non carens sexu, sed tamen huius uitae tantum conditione. Non specie naturali, ne non sit uera resurrectio si non id resurgit quod cadit. Ante passionem domini omnes sanctorum animae in inferno sub debito praeuaricationis Adae tenebantur, donec auctoritate domini per indebitam eius mortem, de seruili conditione liberarentur. Post ascensionem domini ad caelos omnium sanctorum animae cum Christo #139b# sunt, et exeuntes de corpore ad Christum uadunt, expectantes resurrectionem corporis sui, ut ad integram et perpetuam beatitudinem cum ipso pariter inmutentur, sicut et peccatorum animae in inferno sub timore positae expectant resurrectionem sui corporis ut cum ipso ad poenam conuertantur aeternam.</p>
<p>Poenitentiam abolere peccata indubitanter credimus, etiam si in ultimo uitae spiritu admissorum poeniteat et publica uel supplici lamentatione peccata prodantur, quia propositum dei quo decreuit saluare quod perierat, stat immobile, et ideo quia uoluntas eius non mutatur, siue emendatione uitae si #M104# tempus conceditur, siue supplici confessione si continuo uita exceditur, uenia peccatorum fideliter praesumatur ab illo, qui non uult mortem peccatoris sed #140a# ut conuertatur a perditione poenitendo, et saluatus miseratione domini uiuat, si quis aliter de iustissima dei pietate sentit, non Christianus, sed Nouatianus est.</p>
<p>Internas animae cogitationes diabolum non uidere certi sumus sed motibus eas corporis ab illo et affectionum indicus colligi et experimento didicimus. Secreta autem cordis solus ille nouit ad quem dicitur. Tu solus nosti corda filiorum hominum. Non omnes cogitationes nostrae malae semper diaboli instinctu excitantur, sed aliquotiens ex nostri arbitrii motu emergunt. Bonae autem cogitationes semper a deo sunt.</p>
<p>Daemones per inergiam non credimus substantialiter in labi animae sed applicatione et obpressione uniri, in labi autem menti illi soli possibile est qui creauit, qui natura subsistens incorporeus capabilis est suae facturae. Signa et prodigia et sanitates etiam peccatores in nomine domini facere ab ipso deo #140b# didicimus, et cum alios hac praesumptione uiuent sibi per ambitionem humanae gloriae nocent, quae uia gloriantur in dato falso non meritis debito. Signis et prodigiis clarum posse fieri Christianum, non tamen sanctum si intemperatis et asperis moribus agat, temperatis autem et placidis moribus etiam absque signorum efficatia, et sanctum et perfectum et dei hominem fieri recte credimus.</p>
<p>Nullus sanctus et iustus caret peccato, nec tamen ex hoc desinit esse iustus uel sanctus cum affectu teneat sanctitatem. Non enim naturae uiribus, sed propositi adiuuamento per dei gratiam adquirimus sanctitatem, et ideo ueraciter se omnes sancti pronuntiant peccatores quia in ueritate habent, quod plangant, et si non repraehensione conscientiae certe mobilitate praeuaricatricis naturae.</p>
<p>Pascha id est dominicae resurrectionis sollemnitas, ante #141a# transgressum uernalis aequinoctu, et sextae decime lunae initium non potest celebrari eodem tamen mense natae. Propter nouellos legislatores qui ideo animam tantum ad imaginem dei creatam dicunt, ut quia deus incorporeus recte creditur, etiam anima incorporea esse credatur, libere confitemur imaginem in aeternitate, similitudinem in moribus inuenire.</p>
<p><strong> </strong></p>
<p><strong>EXPLICIT LIBER IIII</strong></p>
<p><strong> </strong></p>
<p> </p>
<p><strong> </strong></p>
<p><strong>INCIPIT LIBER V</strong></p>
<p> </p>
<p>[1] De sanctis scripturis hoc est uetere et nouo testamento</p>
<p> </p>
<p>Vetus testamentum ideo dicitur, quia ueniente #M104D# nouo cessauit, de quo apostolus meminit, uetera transier unt, et ecce facta sunt omnia noua. Testamentum autem nouum ideo nuncupatur, quia innouat. Non enim illud discunt nisi renouati homi#M105#nes ex uetustate per gratiam et pertinentes iam ad testamentum nouum quod est regnum caelorum. Ebrei enim uetus testamentum Hesdra auctore, #141b# iuxta numerum literarum suarum, uiginti duos libros accipunt diuidentes eos in tres ordines, legis scilicet et prophetarum, atque agiograforum.</p>
<p>Primus ordo legis in quinque libris accipitur, quorum primus est Bresith, qui est Genesis. Secundus Elesmoth qui est Exodus. Tertius Vaiecra qui est Leuiticus. Quartus Vaiedaber, quod est Numerus. Quintus Helleaddabarin quod est Deuteronomium. Hi sunt quinque libri Moysi quos Hebrei thorach, Latini legem appellant. Propie autem lex appellatur, quae per Moysen data est. Secundus ordo prophetarum in quo continentur libri octo, quorum primus Iosue ben Nun, qui Latine Iesu Naue dicitur. Secundus Sobthim qui est Iudicum. #142a# Tertius Samuhel qui est Regum primus. Quartus Malachim, qui est Regum duo Quintus Isaias. Sextus Hieremias. Septimus Ezechiel. Octauus Taristra, qui dicitur duodecim prophetarum, qui libri, quia sibi pro breuitate adiuncti sunt pro uno accipiuntur. Tertius est ordo agiographorum, id est sancta scribentium, in quo sunt libri nouem, quorum primus Iob. Secundus Psalterium, qui in quinque incisionibus diuiditur. Tertius Masloth, quod est Prouerbium Salomonis. Quartus Coeleth, qui est Ecclesiastes. Quintus Sisasirum quod est Cantica canticorum. Sextus Danihel. Septimus Dabreiamin, quod est Verba dierum, id est Paralippomenon, qui et Cristonicon. Octauus est Esdras, qui in duos libros diuiditur, #142b# apud Grecos et Latinos. Nonus Hester qui simul omnes quinque et octauus et nonus fiunt uiginti duo, sicut superius compraehensi sunt. Quidam autem Ruth et Cinoth, quod Latine dicitur Lamentatio Hieremiae agiographis adiciunt, et uiginti quattuor uolumina testamenti ueteris faciunt, iuxta uiginti quattuor seniores qui ante conspectum dei assistunt. Quartus est ordo apud nos ueteris testamenti, eorum librorum qui in canone Hebraico non sunt, quorum primus Sapientiae liber est. Secundus Aecclesiasticus, tertius Tobi, quartus Iudith, quintus et sextus Machabeorum, quos licet Iudaei inter apocripha separent, aecclesia tamen Christi eos inter diuinos libros honorat et praedicat.</p>
<p>In nouo testamento duo sunt ordines, primus euangelicus, in quo sunt Matheus, Marcus, Lucas, Iohannes. Secundus apostolicus, in quo sunt Paulus, in quattuordecim epistolis, Petrus in duabus, Iohannes in #143a# tribus, Iacobus et Iudas in singulis. Actus apostolorum, et Apocalipsin Iohannis.</p>
<p>Alii autem uetus et nouum testamentum in septuaginta duos libros distingunt, ita ut primi legis Moysi libri quinque sint, hoc est Genesis, Exodus, Leuiticus, Numerus, Deuteronomium. Hos secuntur historici libri sedecim, Iesu Naue scilicet, et Iudicum libri singuli, siue Ruth, Regum etiam libri quatuor Paralippomenon duo, Tobi quoque et Hester atque Iudith singuli, Esdrae duo, et duo Machabeorum. Super hos prophetici libri sedecim #M106# sunt: Isaias, Hieremias, Ezechiel, et Danihel libri singuli, duodecim quoque prophetarum libri singuli, et haec quidem prophetica sunt. Post haec uersuum octo libri habentur, qui diuerso apud Hebreos metro scribuntur, id est Iob liber, et liber Psalmorum, et prouerbiorum, et Aecclesiastes, et Cantica canticorum, siue Sapientia, et Aecclesiasticus, Lamentationes #143b# que Hieremiae, sic quoque complentur libri ueteris testamenti quadraginta quinque.</p>
<p>Noui autem testamenti primum quatuor euangelia sunt, Mathei, Marci, Lucae, et Iohannis, hos quatuordecim Pauli apostoli epistolae sequuntur, quibus subiunctae sunt septem catholicae epistolae, Iacobi et Petri, Iohannis et Iudae. Actus quoque duodecim apostolorum, quorum omnium signaculum est, Apocalipsin Iohannis, quod est Reuelatio Iesu Christi, qui omnes libros et tempore concludit et ordine.</p>
<p>Hi sunt libri canonici septuaginta duo, et ob hoc Moyses septuaginta duos elegit presbiteros qui prophetarent, ob hoc et Iesus dominus noster septuaginta duo elegit discipulos, quibus predicare mandauit, et quoniam septuaginta duae linguae in hoc mundo erant diffusae congrue preuidit spiritus sanctus ut tot libri essent quot nationes, quibus populi et gentes #144a# ad percipiendam fidei gratiam aedificarentur. Haec sunt noua et uetera quae de thesauro dei proferuntur, et quibus cuncta sacra mentorum mysteria reuelantur.</p>
<p>Hi sunt duo seraphim, qui in confessione sanctae trinitatis iugiter decantant, Agios, Agios, Agios, haec dicentes ymnum erumpunt. Hae litterae sacrae, hi libri integri numero et auctoritate, aliud cum istis nihil est comparandum, quicquid extra hos fuerit inter sancta et diuina, nullatenus est recipiendum. Haec duo testamenta in multis locis scripturae sacrae praefigurata sunt. Nam illi duo lapides molares sunt quos lex prohibet diuidere, atque in loco pignoris tollere, quia neutrum testamentum auferendum est ab altero, quando utraque necessaria sunt ad panem caelestem conficienda, ut animarum pastum praeparent.</p>
<p>Item duo cherubim iuxta archam posita, significant duo testamenta aecclesiam dei pro#144b#tegentia. Item Abacuc propheta duo describit animalia, in quorum medio deus innotescitur, summa autem utriusque testamenti trifariae distinguitur, id est in historia, in moribus, in allegoria. Rursus ista tria multifariae diuiduntur, id est quid a deo, quid ab angelis, uel ab hominibus gestum dictumque sit, quid a prophetis nuntiatum de Christo, et de corpore eius. Quid de diabolo, et membris eius, quid de uetere et nouo populo, quid de presenti seculo et futuro regno atque iudicio.</p>
<p> </p>
<p>[2] De auctoribus eorundem librorum</p>
<p> </p>
<p>Veteris testamenti secundum Hebreorum traditionem hi perhibentur auctores. Primus Moyses diuinae historiae cosmograficam in quinque uoluminibus edidit, quod Pentaticum nominatur. Pentaticus autem siue pentatechus a quinque uoluminibus dicitur. Penta enim Grece quinque thechus uolumen appellatur. Genesis liber inde appellatur, eo quod exordium mundi et generatio seculi in eo contineatur. #M107# Exodus uero exitum ab Aegipto egressu populi Israel degerit, et ex causa nomen accepit. Leuiticus appellatus eo quod #145a# Leuitarum ministeria et diuersitatem uictimarum exsequitur, totusque in eo ordo Leuiticus annotatur. Numerorum liber uocatur eo quod in eo egresse de Aegypto tribus denumerantur, et quadraginta duarum, per heremum mansionum in eo discriptio continetur. Deutero nomium Greco sermone appellatur, quod Latino interpretatur secunda lex, id est repetitio et euangelicae legis praefiguratio, qui sic ea habet quae priora sunt ut tamen noua sint omnia quae in eo repperiuntur. Iosue liber nomen accepit a Iesu filio Naue cuius historiam continet, scriptorem uero eiusdem Iosue esse Ebrei asserunt in cuius textu, post Iordanis transitum regna hostium subuertuntur, terra populo diuiditur et per singulas urbes uiculos montes atque confinia et aecclesiae caelestis que Hierusalem spiritalia regna prefigurantur. Iudicum nominatur a princibus populi qui prefuerunt in Israhel post Moysen et Iosue antequam Saul et Dauid #145b# et caeteri reges exstiterunt.</p>
<p>Hunc librum edidisse creditur Samuhel. Liber Samuhel eiusdem Samuhelis natiuitatem et sacerdotium et gesta describit, idcirco et ab eo nomen accepit, et quamuis hic liber Saul et Dauid historiam contineat, tamen ad Samuel refertur, quia ipse unxit Saul in regnum ipse Dauid in regem futurum, cuius libri primam partem conscripsit idem Samuhel, sequentia uero eius usque ad calcem scripsit Dauid. Malachim liber proinde appellatur eo quod reges Iudae et Israheliticae gentis gesta que eorum per ordinem digerat temporum. Malah enim Ebraice Latine regum interpretatur, hunc librum Hieremias primus in unum uolumen coegit. Nam antea sparsus erat per singulorum regum historias. Paralipemenon Grece dicitur, quod nos propter missorum uel reliquorum dicere possumus, quoniam quae in Samuele uel Regum libris uel omissa uel non plene relata sunt.</p>
<p>In isto summatim ac breuiter #146a# explicantur. Librum Iob quidam Moysen scripsisse aritrantur, alii unum ex prophetis nonnulli uero eundem Iob post plagam suae passionis, scriptorem eius fuisse existimant, arbitrantes ut qui certamina spiritalis pugnae sustinuit, ipse narraret quas uictorias expetiuit. Principia autem et finis libri Iob apud Ebreos prosa oratione texta sunt, media autem ipsius ab eo loco quo ait. Pereat dies in qua natus sum, usque ad eum locum ubi dicit, idcirco ipse me reprehendo et ago poenitentiam; omnia heroico metro discurrunt. Psalmorum autem liber Grece psalterium, Ebraice nabla, Latine organum dicitur. Vocatus autem psalmorum liber quod uno propheta canente ad psalterium chorus concinendo responderet, titulus autem in psalmis Ebraicus ita est, isphar, tharabulum, quod interpretatur uolumen ymnorum. Auctores autem #146b# psalmorum qui ponuntur in titulis moyses scilicet et Dauid et Salomon Asaph et Han et Idithun et filii Chore, Eman, Ezrahelitae et reliqui quos Hesdras uno uolumine conprehendit. Omnes #M108# autem psalmi apud Ebreos metrico carmine constant esse compositi. Nam in morem Romani Flacci et Greci Pindari. Nunc iambico currunt, nunc alchaico personant nunc saphico tonant trimetro uel tetrametro pede incedentes.</p>
<p>Salomon filius Dauid regis Israhel iuxta numerum uocabulorum suorum tria uolumina edidit quorum primus est Masloth, quem Greci Parabolas, Latini Prouerbia nominant, eo quod in ipso sub conparatiua similitudine figuras uerborum et imagines ueritatis ostendit. Ipsam autem ueritatem ad intellegendum legentibus reseruauit, secundum librum Coeleth uocauit qui Grece Aecclesiasten dicitur, Latine contionator, eo quod sermo eius non specialiter ad unum, sicut in Prouerbiis, sed ad uniuer#147a#sos generaliter dirigatur, docens omnia quae in mundo cernimus caduca esse et breuia et obhoc minime appetenda. Tertium librum Sirasirim prenotauit qui in Latinam linguam uertitur Canticum canticorum, ubi per epithalamium carmen coniunctionem Christi et aecclesiae mistice canit. Dictum autem Canticum canticorum, eo quod omnibus canticis preferantur, quae in scripturis sacris habentur, sicut quaeam in lege dicuntur sancta quibus maiora sunt sancta sanctorum. Horum autem trium librorum carmina exametris et pentametris uersibus apud suos conposita perhibentur, ut Iosephus Hieronimus que scribunt. Esaias euangelista potius quam propheta edidit librum suum, cuius omnis textus eloquentiae prosa incedit, canticum uero exametro et pentametro uersu discurrit. Hieremias similiter edidit librum suum cum threnos quos nos lamenta uocamus, eo quod in tristioribus rebus funeribus que adhibeantur.In quibus quadruplex diuerso metro conposuit alfabetum, quorum duo prima quasi #147b# saphyco metro scripta sunt, quia tres uersiculos qui sibi conexis et ab una tantum littera incipiunt heroicum comma concludit. Tertium alfatebum trimetro scriptum est et a ternis litteris. Idem terni uersus incipiunt. Quartum alfabetum simile primo et secundo habetur. Hiezechihel et Danihel, a uiris quibusdam sapientibus scripti esse perhibentur, quorum Hiezechiel principia et finis multis habentur obscuritatibus inuoluta. Danihel Syro sermone regna orbis pronuntiat, et tempus aduentus Christi manifestissima predicatione annotat. Hi sunt quatuor prophetae qui maiores uocantur, quia prolixa uolumina condiderunt.</p>
<p>Liber duodecim prophetarum auctorum suorum nominibus praenotantur, qui propterea dicuntur minores, quia sermones eorum breues sunt, unde et conexi sibi inuicem in uno uolumine continentur, quorum nomina sunt Oseae, Iohel, Amos, Abdias, Ionas, Micheas, Naum, Abbacuc, Sophonias, Aggeus, Zacharias, et Malachias. #148a# Esdrae liber auctoris sui titulo praenotatur, in cuius textu eiusdem Esdrae Neemiae que sermones pariter continentur. Nec quemquam moueat quod unus esdrae dicitur liber, quia secundus tertius et quartus, non habentur apud Hebreos, sed inter apocrifos deputantur. #M109# Hester librum Esdra creditur conscripsisse, in quo eadem regina sub figura ecclesiae dei populum a seruitute et morte eripuisse scribitur, atque interfecto amari qui interpretatur iniquitas, diei celebritas in posteros mittitur. Liber Sapientiae apud Hebreos nusquam est, unde et ipse titulus Grecam magis eloquentiam redolet; hunc Iudei Filonis esse affirmant; qui proinde Sapientiae nominatur, quia in eo Christi aduentus qui est sapientia patris et passio eius, euidenter exprimitur. Librum autem eccelesiasti cum certissime Iesus filius Sirac Hierosolimita, nepos Iesu sacerdotis magni composuit, qui liber apud Latinos propter eloquii similitudinem, Salomonis titulo #148b# prenotatur. Dictus autem Ecclesiasticus eo quod de totius aecclesiae disciplina et religiosa conuersatione magna cura et ratione sit editus. Hic et apud Ebreos reperitur, sed inter apocriphos habetur. Iudith uero et Tobi atque Machabeorum libri quibus auctoribus scripti sint minime constat, habent autem uocabula ex eorum nominibus quorum gesta scribunt. Quattuor libros euangeliorum quattuor euangelistae singulariter conscripserunt. Primus Matheus conscripsit euangelium, litteris Ebraicis et sermonibus in Iudea initians euangelizare ab humana Christi natiuitate dicens. Liber generationis Iesu Christi filii Dauid, filii Habraham, significans descendisse corporaliter ex semine patriarcharum Christum, sicut promissum erat in prophetis per spiritum sanctum. Secundus marcus plenus sancto spiritu scripsit euangelium Christi eloquia, Greco in Italia, secutus est Petrum ut discipulus, is initium ab spiritu prophetali fecit dicens: Vox clamantis in deserto parate uiam domino, ut ostenderet Christum post assumptionem carnis, et euangelium predicasse #149a# in mundo. Ipse enim Christus et propheta dictus est sicut scriptum est, et prophetam in gentibus posuite. Tertius Lucas, inter omnes euangelistas Greci sermonis eruditissimus quippe ut medicus, in Grecia euangelium scripsit, Theophilo episcopo initians a sacerdotali spiritu dicens: Fuit in diebus Herodis regis Iudae sacerdos Zacharias, Christum post natiuitatem carnis et predicationem euangelii hostiam fuisse effectum pro salute mundi. Ipse est enim sacerdos de quo dictum est in Psalmis: Tu es sacerdos in aeternum secundum ordinem Melchisedech. Vbi enim Christus aduenit, sacerdotium Iudaeorum obmutuit, lex et prophetia cessauit. Quartus Iohannes scripsit euangelium ultimus in Asia, incipiens a uerbo ut ostenderet eundem saluatorem, qui pro nobis dignatus est nasci et pati. Ipsum ante saecula dei uerbum esse, ipsum e caelo uenisse, et post mortem ad caelum iterum remeasse. Hi sunt quattuor euangelistae, quos per Ezechielem spiritus sanctus sgnificauit in quattuor animalibus. Propter ea autem quattuor animalia quia per quattuor mundi partes, fides Christianae religionis, eorum predicatione disseminata #M110# est. Anima#149b#lia autem dicta sunt, quoniam propter animam hominis predicatur euangelium Christi. Nam et oculos plena erant intus et foris, quoniam praeuident euangelia quae dicta sunt a prophetis, et quae promiserat in prioribus. Crura autem eorum recta, quia nihil prauum in euangeliis est, et alas habebant senas, tegentes crura et facies suas, reuelata sunt enim, quae tegebantur in aduentu Christi. Euangelium autem interpretatur bona adnuntiatio, Grece enim eu bonum angelium adnuntiatio dicitur. Inde et angelus nuntius interpretatur.</p>
<p>Paulus apostolus suas scripsit epistolas quattuordecim, ex quibus nouem septem ecclesiis scripsit, reliquas discipulis suis Timotheo, Tito et Philomoni. Ad Hebreos autem epistola apud plerosque Latinos eius esse incertum est, propter dissonantiam sermonis, eandemque alii Barnaban scripsisse, alii a Clemente scriptam fuisse suspicantur. Petrus scripsit duas nominis sui epistolas, quae catholicae ideo nominantur, quia non unitantum populo uel ciuitati, sed uniuersis gentibus #150a# generaliter scriptae sunt. Iacobus et Iohannes et Iudas suas scripserunt epistolas. Actus apostolorum primordia fidei Christianae in gentibus, et nascentis aecclesiae historiam digerit. Actium apostolorum scriptorem Lucam esse constat euangelistam, in quo opere nascentis aeclesiae infantia texitur, et apostolorum historia retinetur, unde et Actus apostolorum dicitur. Apocalipsin librum Iohannes euangelista scripsit, eo tempore quo euangelii predicationem in Pathmos traditur religatus. Apocalipsin autem ex Greco in Latinum Reuelatio interpretatur, reuelatio enim dicitur manifestatio, eorum quae abscondita erant iuxta quod et ipse iohannes dicit. Apocalipsin Iesu Christi quam dedit illi deus palam facere suis.</p>
<p>Hi sunt scriptores sacrorum librorum, qui per spiritum sanctum loquentes ad eruditionem nostram et precepta uiuendi et credendi regulam conscripserunt. Propter haec alia uolumina apocrifa nuncupantur. Aprocrifa autem dicta, id est secreta, quia in dubium ueniunt. Est enim occulta origo nec patet patribus e quibus usque ad nos auctoritas ueracium scripturarum certissima et notissima successione peruenit, in eis canonica auctoritas quae recte a prudentibus iudicantur non esse eorum credenda quibus asscribuntur. Nam multa et sub nominibus prophetarum et recentiora sub nominibus apostorum ab hereticis proferuntur, quae omnia sub nomine apocriforum auctoritate canonica diligenti examinatione remota sunt.</p>
<p> </p>
<p>[3] Breuis annotatio quae indicat quid in sanctis canonicis libris continentur</p>
<p> </p>
<p>De disputatione igitur ueteris et noui testamenti, ordine librorum et numero cursim breuiterque parua proemia narrationum subiciamus. Genesis iuxta fidem historiae descripsit fabricam mundi et hominis con#M111#ditionem, cataclismum et diuisionem terrae, confusionemque linguarum, gestaque patriarcharum, usque ingressionem Israhel in Aegyptum. Exodus continet Ebreorum seruitutem, ex Aegypto egressum populi, nubem protegentem, transitum etiam Rubri Maris, mersumque cum curribus Pharaonem, et gloriae decantationem, congressumque #151a# heremi, cibum mannae, et fluenta indulcedinem uersa, mandata etiam decalogi, pugnam Amalech, et arcam testamenti, dedicationemque tabernaculi et oblationem. In Leuitico autem lex sacrificiorum hostiarumque diuersitas indumentaque pontificum et leuitarum ministeria describuntur, ciborum etiam et diuersitas peccatorum, purgationesque, uel hostiae ordinatur.</p>
<p>In Numeris uero egressae de Aegypto tribus enumerantur quadraginta quoque et duarum per heremum mansionum sacramenta signantur. In Deuteronomio autem quae est lex secunda narrantur ea quae inter Pharan, et Asseroht, et usque ad Cadesbarne fuerint populo dicta a Moyse, mandata uidelicet atque promissa, maledictiones peccatorum, promissiones beatitudinis, ubi canticum Moyses canit, ubi dicit benedictiones filiis Israhel, ibique terra repromissionis respecta, moritur atque sepelitur. Nonnulli Hebreorum quattuor libros tantum computant legis, id est Genesim, Exodum, Leuiticum, Numerum, Deuteronomium autem repetionem eorundem et quasi #151b# quoddam legis mediatorium. Ea dumtaxtat ratione, quod illi quatuor proprias causas rerum gestarum continent. Iste autem omnium quasi iterando continet. In Iesu quoque libro filii Israhel duce Iesu Iordanen transeunt, ac secundo circumciduntur, subuersisque de hinc Chanaeorum gentibus, diuisionem terrae hereditatis sorte suscipiunt. In libro Iudicum continentur peccata et seruitutes Israhel, exclamationesque populi et miserationes dei. Liber Ruth, eiusdem Moabitidis texit historiam, de cuius stirpis familia descendit Dauid. Hunc Hebrei libellum ad Iudicum librum subiungunt, quoniam eo tempore gesta esse memorantur, quae in eo scripta sunt. At contra Latini, pro eo quod genus regni Dauid retexit ortum ex eadem Ruth Moabitide ad corpus libri Regnorum ueracius eum pertinere contendunt. Liber regum quanquam apud Latinos propter prolixitatem sui, in quatuor partibus sit desectus, apud Hebreos tamen in duobus diuisus est uoluminibus, quorum #152a# primus Samuhel scribit arcam domini a Iudaeis transisse ad gentes. Heli quoque sacerdotium mistice in Samuele fuisse translatum in Dauid Saulis regis imperium.</p>
<p>Malachim uero reges Iudae et Israheliticae gentis gestaque eorum per ordinem dirigit temporum, ipsum quoque Israhel ob errorem idolatriae enarrat, in Assyrios transmigratum, ad extremum edocet uenisse Nabuchodonosor Hierusalem captumque duxisse principem ac populum et subuertisse urbem et templum. #M112# Paralippomenon apud Hebreos sub unius libri uolumine continetur, appellatur que ab eis dabreiamin id est uerba dierum, apud nos autem propter prolixitatem sui in duabus decisus est partibus. Haec autem historia ordinem generationum et temporum continens, in qua scilicet non parua sanctarum scripturarum eruditio continetur.</p>
<p>Namque in historia ueteris testamenti in locis suis aut omnino omissa sunt, aut fortasse non plene digesta in ista summatim ac breuiter expleta #152b# sunt, cuius quidem series a latere regum, siue regnorum ducta procedit, perueniens ad illum usque tempus quo et regnorum textus finitur. Iob liber continet eiusdem sancti uiri damna funesta, uel flagella, et contumeliosa consolantium dicta. Lamenta quoque eius in quibus totius mundi deplorat miseriam, consolationes etiam dei ad eum per turbinem, eiusque duplicem bonorum in fine remunerationem. Hic autem ex suis passionibus et uerbis Christi expressit imaginem, coniunx uero eius carnalium typum designat, qui intra aeclesiam positi uitam spiritalium moribus suis scandalizant. Amici uero eius speciem pertulerunt hereticorum, ac figuram peruersorum dogmatum.</p>
<p>Porro Eliu qui aduersus Iob graui ex probatione innititur, significat eos qui intra aeclesiam predicant et arrogant et per tumorem cordis ac scientiae fastum, quicquid proferunt, superbiae exemplis ostendunt. Liber psalmorum quamquam uno includatur uolumine, non est tamen editus uno eodemque auctore, decem enim pene prophaetae sunt, qui eos diuerso tempore scripserunt, id est Moyses, Dauid, Salomon, Asaph, Ethan, Eman, #153a# Idithun, et filii Chore, Asir, et Abazab siue Hesdra, nonnulli etiam Aggei et Zachariae esse existimantur. De his autem qui sine titulis sunt, traditio ueterum talis est, ut cuius auctoris praescriptio praecesserit, caeteri qui sine titulo secuntur, ipius esse credantur. Est autem hic liber allegoricis ac typicis sacramentis signatus, specialiter autem quod natus quod passus quod resurrexit Christus uere hoc omne psalmorum resonat organum. Sciendum tamen quod apud Hebreos omnes psalmi permixti fuerint et inordinati, quos quidem primum Hesdras in unum uolumen coegit, et in ordinem numerumque disposuit, ac per occultum sacramenti mysterium, aliis alios pretulit ordine, dum posteriores uideantur in tempore. Nam secundum historiae cursum tertius psalmus, quinquagesimo posterior, sed propter mysterium in ordine prior est, sic enim habentur, et caeteri quia spiritus sanctus eos per ordinauit ut uoluit.</p>
<p>Salomon tri uolumina edidit. Primus ex his Prouerbiorum liber. Secundus qui appellatur Aeclesiastes. Tertius cuius titulus est Canticum canticorum #153b# in quibus quidem tribus libris trium generum disciplinas conposuit quibus ad rerum scientiam peruenitur. In primis namque ethicam id est moralem, post haec physicam quae qualitatem naturae conprehendit, ad ultimum thehoriam id est contemplatiuam. In prouerbiis #M113# enim moralia docens per communem quendam loquendi usum, altiorem intellegentiam edidit, conseruationemque mandatorum, et doctrinae caelestis institutionem, succinctis uerbis breuibusque sententiis coaptauit. Sunt autem prouerbia sub uerbis aliis res alias explicantia, quae aliter quam dicuntur intelleguntur plus in uirtute sententiarum quam in sono uerborum quae graeci parithimia uocant. Ecclesiastes autem rerum naturam discutiens, cuncta in mundo caduca et uana esse reprehendit, rerumque omnium fragilitate conspecta, renuntiari mundo admonuit. In canticis uero canticorum super gressus uisibilia atque contemplans ea quae sunt caelestia uel diuina, sub speciae sponsi et sponsae Christi aecclesiaeque unitatem declarat, atque animam ad amorem caelestium ex#154a#citans perueniendum ad consortium dei prouocat. Illud uero non est omittendum quod a doctoribus nostris traditur apud Hebreos hanc fuisse obseruationem, ne cuiquam hunc librum legere permitterent, nisi uiro iam perfectae scientiae et roboratae fidei ne forte per inbecillitatem infantiae et fidei imperitiam, non tam erudiret cognitio lubricas mentes, quam potius ad concupiscentias corporales conuerteret. Omnes scripturas tradi pueris a doctoribus eorum solitum est, etiam et eas quas deuteresin uocant, quattuor tantum ista ad ultimum reseruare, id est principium geneseos de mundi creatione. Et Ezechielis quoque principia in quibus de cherubim scripsit, et finem eius in quo templi descriptio continetur, et Cantica canticorum. Liber Sapientiae qui uocatur panarethon Christi aduentum qui est sapientia dei patris passionemque eius, aperta manifestatione denuntiat.</p>
<p>Ecclesiasticus uero morum pene omnium disciplinam et sanctae religionis conuersationem, affatim copioseque conscripsit, dictus autem Aecclesiasticus pro eo quod in medio coetu populi, id est coram aecclesia fuerat habitus. Hic #154b# enim propter nimiam sensus similitudinem et eloquii parilitatem Salomonis titulo prenotatur. Constant autem hunc librum sub Iesu filio Sirah editum fuisse, et inter reliquos sanctarum scripturarum libros pari habitum ueneratione.</p>
<p>Esaisas propheta qui interpretatur salus domini, postquam de altari missus calculus. Labia eius purgauit, ut dignus efficeretur sancti spiritus prophetia, speculatur duo cherubim in enigmate duorum testamentorum, cum duodecim alis id est apostolis, qui predicatione sua uolucri celeritate discurrerunt, tegentes faciem et pedes sedentis in throno dei, id est occultantes ea, siue quae ante saeculum fuerunt exordia, siue quae post transactam huius mundi figuram futuras. Hic tamen post uisionem Iudae et Hierusalem, aduersus caeteras gentes quae in circuitu eius sunt, prophetiae conuertit sermonem, et iuxta qualitatem locorum et uitae diuersitatem quae essent eis mala uentura denuntiat.</p>
<p>Post captiuita#M114#tem Hierusalem, ruinam Babiloniae comminatur, deinde necesse philistim uastationem Moab exterminium Damasci, Aegypti commotionem, et solitudinem maris deserti, ob Sidionem #155a# quoque Edom, fugam et interitum Arabiae, excidium uallis Syon, subuersionem etiam Tyri siue quadripedum, sed figuraliter in uisione Iudae, sinagoga proicitur et aecclesia domino copulatur. In ruina Babyloniae, confusio totius mundi superbiaque arguitur, et finis monstratur. In uastatione Moab, error scientiae saecularis, in silentium luctumque mutatur. In euersione Aegypti totius mundi idolatriae destruuntur, templique domini aedification predicatur. In contritione Philistim luctus eorum monstratur, qui abiciunt iugum Christi et eleuant se contra scientiam dei.</p>
<p>Porro per Damascum predicatio gentium et ruina ostenditur Iudaeorum populi. Per onus maris deserti huius saeculi temptatio declaratur, et quae illi uenturas ostenduntur. Per Idumeam oritur sol iustitiae gentium et tenebrae ueniunt populi Iudaeorum. Per Arabiam praedicatur aqua baptismatis praebenda, his qui fugerint gentium errores uel eorum blasphemias. Per uallem Syon perditio predicatur Hierusalem et hereticorum, qui de sublimitate ecclesiae ceciderunt. Per Tyrum gentibus predicatur ut scilicet errore deposito ad Christum dominum conuertantur. Reliqua uero eius uel de #155b# Christo uel de aecclesia gentium sunt, siue de consummatione mundi, prophetauit annorum ferme lxx sub regibus quattuor Iudae ordine, atque genere sibimet succedentibus id est Ozia, Ioatham, Achaz ad ultimum Ezechia, sub quo pars magna uoluminis eius usque ad calcem texitur prophetia.</p>
<p>Hieremias propheta interpretatur excelsus domini simplex loquendo et ad intellegendum facilis qui in omnibus dictis et passionibus suis redemptoris nostri imaginem pertulit. Hic postquam in tipo Christi regna destruxit diaboli iustitiaeque uel fidei aedificauit imperium, iubetur predicare per omnes gentes, Aegyptum uidelicet ex Philistim. Moab et Ammon, Edom et Damascum, et Caedar et supra regna Assur. Necnon super Elam et Babyloniam. Hic autem uidit uirgam uigilantem diuinae correptionis et potestatis. Ollam quoque succensam id est Iudaicam plebem, igne carnalium desideriorum ardentem, aspicit et duos cophinos ficorum, in prefiguratione duorum popularum. Descendit in domum figuli et uidet diminutionem uasis prioris et noui instaurationem ad designandum defectum prioris populi et successionem futuri. Sumit etiam calicem supplicit atque uniuer#156a#sis gentibus porrigit. Accipit et lumbare sub exemplo populi Iudaeorum quod que putrefactum in desperatione proicit illud trans flumina gentium. Ostendit et calicem aureum Babylonis, per quem inebriatus est mundus, laetiferum idolatriae uas iubetur proicere in Eufraten, uolumen lapidi alligatum, ad demonstrandum interitum Babylonis uel figuraliter totius mundi. Increpat etiam hic delinquentes et ad conuersationem prouocat, ad #M115# ultimum plangit ruinam Hierusalem, templique excidium, et dispersionem gentis. Exorsus autem duodecimo anno Iosiae regis Iudae, prophetiaque eius per quattuor reges extensa est sub Iosia et Eliachim et Ioachim et Sedechia, sub quo euersa est Hierusalem. Septuaginta duobus annis et quattuor mensibus prophetauit excepto illo tempore quo post euersam Hierusalem in Aegypto cum populo fuit.</p>
<p>Ezechiel, qui interpretatur fortitudo dei, hic figurans tropice Christum, stat iuxta fluuium Chobar scilicet et praeclara contuetur mysteria, cernit similitudinem gloriae dei, et quattuor animalia #156b# in similitudine quattuor euangeliorum, et rotasse inuicem continentes. In typo duorum testamentorum uidet aurigam id est Christum deorsum igne iudicii, sursum electri, id est diuinitatis fulgore rutilantem. Comedit quoque librum diuinae legis, in quo scriptum est lamentum poenitentium et carmen iustorum et uae eorum qui post peccatum poenitentiam non egeret. De hinc accepit laterem in quo obsessae Hierusalem pictura describitur uel quo sub typo Christi eiusdem Hierusalem id est totius ecclesiae quae est elatere Christi formata mysteria describuntur. Capit etiam et hic propheta somnium sinistri lateris, in typum mortis peccatorum qui ad leuam positi aeterna supplicia sustinebunt, ac demum a sinistro in dextro iubetur dormire, propter spem eorum qui pro emandatione morum resurrectionis gloriam obtinebunt. Aspicit interea et duas uirgas sibimet copulantes in similitudinem circumcisionis et gentium, siue aquilam sub Nabuchodonosor uolantem, Christi figuram magnis alis et uolucri celeritate totius mundi imperium occupantem. Plangit propterea sub spe#157a#tiae principes Tyri beatitudinem diaboli quam amisit, et ruinam eius magnam, cum lamentatione deplorat. Ad ultimum arundinem uel funiculum gestans metitur, sub specie sanctorum mysticae Hierusalem. Inter haec mystica subiacent quaedam moralia falsos comminatur prophetas atque speculatoribus precepit, ne reticeant maliciam. Quattuor etiam ultionum poenas peccatoribus predicat, animasque redire ad corpora sua prophetat. Ostendit quoque unum quemque pro se rationem redditurum domino. Nec progeniaei sanctae ultra nocere labem paterni delicti, obiurgat inter haec sub oolla et ooliba omnem turpitudinem Samariae, et Hierusalem natiuitatemque contumeliosam obicit, sepe etiam ad poenitentiam captiuos prouocat, et post praeuaricationem admonet populum redire conuersum. Hic autem trigesimo quinque aetatis suae anno et captiuitatis quinto in Chaldea exultans prophetauit, ibique uaticinium suum consummauit.</p>
<p>Danihel interpretatur iuditium dei quique etiam de Christo cunctis manfestior est prophetis quia non solum predicauit ut ceteri sed etiam et #157b# tempus incarnationis et passionis per ordinem regum, et numerum diffinit annorum, ita ut non potious uideatur futura predicere, sed quasi transacta narrare. Hic autem quattuor regnorum cernit frequentius uisiones, eorumque differentiam sub diuersis imagini#M116#bus promittit. De Antichristo quoque ostendit quod ipse sit cornu pusillum id est paruo tempore regnaturus, de consummatione Israhel uel mundi, plura conscripsit siue de die iuditii et regno sanctorum. In fine autem uoluminis prophetiae suae, Susannae historiam et Belis draconisque fabulam ponit. Hic autem liber apud Hebreos Ebraicis quidem litteris, sed Caldaica lingua scriptus est, prophetauit autem in Babilone quando et Ezechihel.</p>
<p>Osee propheta qui interpretatur saluans, in duodecim primus profundior reliquis in sententiis, et operosior intellectu. Iste ad eas tribus quae et Samariae domus, Ioseph et Israhel loquitur sed per Effrem hereticos arguit qui recedentes qualicumque ex causa ab aecclesiae unitate participes facti sunt idolorum. Per Samariam autem eorundem hereticorum demonstrat errorem qui preceptorum dei custodes esse #158a# se mentiuntur, et sub praetextu ueritatis mendatium colunt. Hic historialiter Iudaeos, in Christum tempore ultimo credituros pronuntiauit, tertium quoque resurrectionis dominicae diem predixerit. Prophetauit autem in diebus Oziae regis Iudae, quando et Esaias. Iohel interpretatur incipiens. Iste ad Iudam tantum et Hierusalem uaticinium proferens, in principio sui uoluminis, post uoluptuosa conuiuia adluctum prouocat Hierusalem, excidium quoque eius pronuntiat, predicat quoque uocationem gentium et super congregatos credentes, super uenturum spiritum sanctum prophetat, sub Ioatham rege Iuda quando et Micheas. Amos qui interpretatur onus, uaticinauit in Samaria et Hierusalem tria et quattuor scelera gentium, sub totius mundi figura describens. Primum itaque scelus quia omnes in Adam peccauerunt, secundum que in sitam naturae legem in memores rationis non intellexerunt. Tertium quoque eorum qui datae legi non oboedierunt. Quartum inexpiabile eorum qui in Christo non crediderunt, pro quibus sceleribus intonat dominus, se ignem id est sententiam aeterni iuditii inlaturum. Hic autem aduentum Christi sub dominica ueritate predi#158b#cat dicens. Ego firmans tonitrium et creans spiritu et adnuntians hominibus Christum suum reliqua autem quaede Amasia et Hieroboam siue Israhel retulit, tropice ad hereticos referenda sunt. Prophetauit autem sub rege Ozia eo tempore quo et Osee et esaias.</p>
<p>Abdias interpretatur seruus domini inter omnes prophetas breuior numero uerborum, sed gratia mysteriorum aequalis, iste contra Idumeam loquens, increpans mystice superbiam Edom, prioris uidelicet populi audatiam, quod Iacob fratrem suum id est Christum occiderit. In monte Syon id est Hierusalem futuram salutem, et sanctum qui est Christus dominus adnuntiat, atque in monte per quem figuraliter ecclesia gentium futurum intonat domino regnum. Prophetauit sub Iosia rege Iuda, quando et Micheas. #M117# Ionas qui interpretatur columba tam sermone, quam naufragio suo passionem Christi mortemque et resurrectionem figurat, siue quod de naue ad marem tamquam de cruce ad terram proiectus est, siue quod in uentre coeti exceptus est tamquam in sepultura terrae, tribus diebus et tribus noctibus reconditus est. Et quod per figuram Nineuen poenitentiam mundi praedixit, in sequentibus typum gerit Iudaeorum, qui salutem gentium non tantum adue#159b#nire noluerunt sed cum uenit inuisi sunt. Nineuen quoque gentium significat speciem, Ionas uero in hoc loco Iudaeorum. Nam quemadmodum Nineuitarum salus, ad emulationem prouocauit Ionam, ita redemptio gentium scandalum exstitit Iudaeorum, merito et conta orientem ciuitatis sedisse legitur ederae sub umbra, ita eadem plebs separans se a salute aecclesiae, dolore tabida, contra Christum id est orientem aecclesiae, linguam suam mouere nititur, sedens sub umbra legis, quae umbra ferme arefacta est, quia adueniente Christo uetera transierunt et ecce facta sunt omnia noua. Prophetauit autem sub Ozia rege Iuda, quando et Oseae et Amos et Esaias prophetauerunt.</p>
<p>Micheas propheta comminatur Samariae iram domini ob causam simulacrorum, interitumque populi Israhel uenturum denuntiat. Locum etiam in quo Christus nasceretur demonstrat. Prophetauit sub Ozia quando et Sophonias. Naum qui interpretatur consolator, simulacra gentium exterminanda denuntiat, necnon et urbem sanguinum Hierusalem. Post cuius interitum pedes adnuntiantis pacem id est aduentum saluatoris proclamat. Amba cum amplexans siue luctator fortis, in principio uoluminis sui describit diabolum cum #159b# membris ac moribus suis in fine uero pronuntiat aduentum passionemque saluatoris. Sophonias speculator misteriorum dei cernit captiuitatem Hierusalem urbis, a Romanis futuram per uocem clamoris, a porta piscium et per collium contritionem id est montis Syon, qui est collis Hierusalem, necnon aliarum gentium euersionem predicat terroremque diuini iuditii intonat. Loquitur etiam contra Moab et Ammon, sed per ipsos tamquam finitimos populo dei proximi catholicis sacramentis heretici arguuntur. Hic tertium diem resurrectionis Christi prophetat, atque in aduentu Christi totum mundum sub uno iugo domini seruiturum adnuntiat. Prophetauit sub Iosia ut Hieremias.</p>
<p>Aggeus qui interpretatur sollemnis, hic in uaticinii sui textu templum domini instaurandum precepit, contritionem praedicat gentium, uel commotionem totius mundi praedicit, ac sub figura Zorobabel Christi aduentum uaticinatur, septuagesimo autem anno captiuitatis populi prophetauit duobus tantum mensibus, Zachariam uaticinio suo praecedens. Zacharias qui nominatur memoria domini postquam iram domini in patribus prophetauit, uidit #160a# et #M118# uirum sedentem super aequum rufum, in figura corporis Christi roseum sanguine passionis, siue merita populi gentium significantem. Aspicit et quattuor cornua siue fabros in figura gentium, quae Iudam et Israhel dispergentes graui pondere depresserunt. Intuetur similiter et Iesum sordibus carnis et mortalitate uestitum per figuram sacerdotis, quibus ablatis indutum inmortalitate et gloria cernit et lapidem qui est Christus septem habentum oculos id est septiformis spiritus plenitudinem. Inter haec intuetur et turrim et titionem extinctum id est diabolum. Candelabrum uidelicet in figuram Christi cum lucernis, septem quae sunt aecclesiae, septem necnon et duas oliuas ad dexteram et ad sinistram candelabri posita sunt duorum testamentorum typum figurantes. Assumit quoque idem duas uirgas funiculi et decoris, in typo Iudaeorum et gentium. Aspicit deinde duas mulieres, id est Iudaeorum et gentium plebes, malis leuantes anphoram, id est diabolicam doctrinam. Massam quoque plumbi quod est pondus peccati grauissimum, siue uolumen #160b# uolans, in quo peccata hominum et supplicia ascribuntur. Videt et quadrigas quattuor uno predicationis euangelicae iugo currentes. Post haec aspicit equos, missos ad predicationem mundi. Primum rufum, in martyrii passione, secundum nigrum, squalore poenitentiae. Tertium album, candore baptismi. Cernit quoque et tubas, sanctorum gestantes figuram, per quos dominus mundo canit, atque angulum, in quo duo ex aduerso populi iunguntur, siue paxillum, figuraliter Christum infixum cordibus populorum describit, et pastorum Antichristi opus et intentionem in sinistris habentem. Equum quoque in figuram plebis hereticorum et ascensorem eius diabolum, predicat etiam fontem in domo ueri Dauid patentem, in lauacro regenerationis aliaquae cumque scripsit aut de aduentu domini narrant, aut de passione eius et de saeculi fine et de iuditio suo. Prophetauit autem annis duobus Darii regis Medorum, hisdem temporibus quibus Aggeus, anno septuagesimo dissolutionis templi, et captiuitatis populi.</p>
<p>Malachias qui interpretatur angelus domini, in principio uoluminis sui demonstrat odium Iudaeorum in Esau, et dilectionem iunioris populi in Iacob, in sequentibus #161a# autem ueteres uictimas Iudaeae reprobat et sacrificium transferri ad gentes. In fine uero aduentum domini adnuntiat. Diem quoque iuditii iustorumque proemia et impiorum paenas. Iohannes etiam predicat ante primum aduentum domini missum, et Eliam ante secundum aduentum adnuntiat esse mittendum, inter haec nonnulla moralia et disciplinas congruentia explicat, in quibus corripit populum, siue sacerdotes dispicientes nomen dei, atque eius sacramenta, pollutis oblationibus et sacrificiis uiolantes. Praemonet etiam episcopos doctos et sine macula esse debere, et ceteros sine personarum acceptione populos ueritatem instruere, discordes quoque arguit, decimas et primitias reddendas populis aeccle#M119#siae precipit. Obiurgat et eos qui coniugaes suas despiciunt, et aliarum amore nituntur. Similiter et illos qui miseriam suam dolentes, felicitatem laudant eorum, qui huius mundi prosperis perfruuntur. Prophetauit autem nouissimus in Babylone, quando Aggeus et Zacharias. Aesdras scribit populum dei expleto captiui#161b#tatis tempore imperante Cyro rege Persarum in Hierusalem fuisse reuersum, ac sub Zorobabel et Iesu et Iosedech filio sacerdotis siue Neemia, muros Hierusalem, templum et altare renouatum, ius quoque sacerdotum restitutum, et sanctae religionis cultum multisque operibus gentium principiumque Persarum muneribus adornatum.</p>
<p>Machabeorum libri licet non habeantur in canone Ebreorum tamen ab aecclesia, inter diuinorum uoluminum historias adnumerantur, prenotant autem proelia inter Ebreorum duces gentesque, Persarum pugnamque sabbatorum, et nobiles Machabei triumphos. Foedus quoque amicitiarum cum populo Romanorum actaque legationum. Item prefationes noui testamenti euangeliorum predicatio, quamuis quadrifaria sit, una est tamen quia ex uno eodemque ore trinitatis, processit. Haec sunt enim quattuor flumina de uno paradisi fonte manantia, quae quadrupliciter uno ore decurrunt, ac per totum mundum caelestis praedicationis ministrantes, fluenta gratiae ac fidei uerborum infundunt. Haec est illa in Zacharia #162a# quadriga domini in quibus per omne euectus leni iugo colla sibi cunctarum gentium subigit. Hi sunt etiam quos sub quattuor animalium specie, uisio prophetalis scribit, id est hominis, leonis, uituli et aquilae. Namque primus ut homo ordinem humanae natiuitatis designat. Secundus ad instar rugientis leonis, statim in principio sui diuinae potestatis fortitudinem intonat. Tertius uictimam sacerdotis permittens, quasi uituli mortem insinuat. Quartus more aquilae adsectans caelum et terram, auidus transuolat atque natiuitatem uerbi occulta mysterii intellegentia penetrat, sed ex his tria illa animalia quae in terra gradiuntur, actualem uitam sequentes, ea tantummodo prosecuti sunt, quae homo Christus in terris temporaliter gessit. Quartum animal contemplationis acie caelestia inspicit, et paulatim operum plurima diuinitatis sacramenta digessit, ex his primus et ultimus ea predicuaerunt. Quae ex ore Christi audierunt, uel quae ab illo facta uel gesta uiderunt, reliqui medii duo ex tantummodo quae ab apostolis cognouerunt. #162b# Quorum quidem Matheus euangelium in Iudea scripsit, deinde Marcus in Italia, tertius Lucas in Achaia. Vltimus iohannes in Asia, ex quibus solus tantum Matheus, predicationis historiam Ebraico prestrixit stilo. Reliqui uera Greci sermonis eloquio ediderunt.</p>
<p>Epistolas Paulus quattuordecim predicationis suae prestrixit stilo, ex quibus aliquas propter typum septiformis aecclesiae, septem scripsit aecclesiis conseruans potius quam excedens numerum sacra#M120#menti propter septiformem spiritus sancti efficatiam. Scripsit autem ad Romanos, ad Corinthios, ad Galatas, ad Ephesios, ad Philipenses, ad Tesalonicenses, ad Colosenses, ad Hebreos.</p>
<p>Reliquas uero postmodum singularibus edidit personis ut rursus illum septenarium numerum ad sacramentum unitatis conuerteret. Argumenta autem earundem epistolarum haec sunt, in primis Romanae plebis fidem conlaudat. Corinthios gemina doctrina castigat, apud Galatas per gratiam fidei excludit opera legis. Ephesios magnificat in fide quam acceperunt. Laudat Colosenses, pro eo quod in fide steterunt. Philipenses euangelium custodisse gratulatur. Thessalonicen#163a#ses, in prima epistola fide creuisse, et operibus, in saecunda persecutionis tolerasse fortiter gloriatur. Instruit per Timotheum et Titum aecclesias, Philomonem de emendato seruo Onesimo rogat. Ad ultimum Ebreos qui in Christo crediderunt, et postmodum persecutionibus Iudaicis territia fide recesserant, confortat atque ad gratiam euangelie reuocat. Petrus scripsit duas epistolas quae catholicae nuncupantur. Scripsit autem eas his qui ex circumcisione credentes in dispersione gentium erant. Quae quidem quibusdam uidentur esse, planiores dum tam profundis, plenae sint sensibus, ut pereas qui possint perscrutari diuinae scientiae sensum, quasi per breue quoddam receptaculum, magna sibi misteria, reuelari contueantur. Iacobus frater domini scripsit unam epistolam ad aedificationem aecclesiae pertinentem. Cuius sententia in mensam scientiae claritatem legentibus uidetur infundere. Iohannes apostolus scripsit epistolas tres, quarum prima officium caritatis commendans tota in amore dei et fraterna dilectione uersatur. Secunda quoque quae electae scribitur dilectionis hortatur studium, denotat #163b# etiam seductores et ab hereticis admonet declinandum. Tertiam autem Gaio scripsit in qua conlaudat eum in studio ueritatis et opere misericordiae, deinde denotat proteruiam cuiusdam Diotrepis et Demetrio testimonium perhibet ueritatis. Iudae epistola increpat blasphemantis in Christo et quosdam inpudicos sub exemplo impiorum, qui per superbiam et luxuriam sempiternis ardoribus traditi sunt, pro quibus admonet aecclesiam ut eos arguat et ad poenitentiam cohortetur. Actuum apostolorum historia nascentis aecclesiae fidem opusque describit, cuius quidem scriptor Lucas euangelista est, continet autem ea quae in Iudaea uel in gentibus per gratiam spiritus sancti tam a Petro quam ab aliis apostolis gesta sunt.</p>
<p>Apocalipsis Iohannis postquam scribere semptem iubet aecclesiis, aspicit filium hominis sedentem in throno et uiginti quattuor seniores et quattuor animalia procedentia ante thronum. In dextera quoque sedentis, librum septem sigillis signatum in quo bellum et egestas mors clamor interfectorum finis quoque mundi notatur. Scribit deinde duodena milia seruo#M121#rum dei qui signantur in frontibus, ibi septem #164a# angeli tubis canunt, sequente grandine et igne cum sanguine in terram. Tertia quoque pars terrae ibi igne conburitur, tertia pars maris sanguis efficitur, astra que ipsa rutilantia. Tertiam fulgoris partem amittunt, ibi deputei fumo locuste producuntur doemoniorum, accipientes potestatem ledendi eos qui non sunt agni cruore signati. Praeter ea comedit euangelista librum testamenti oris predicatione sua iussimum, et operis difficultate amarum, meatur caeleste templum, describit que uerba uiginti quattuor seniorum et arcam testamenti, ac mulierum amictam sole pugnamque Michahelis cum dracone, ruinamque draconis. Conspicit praeterea figuram Antichristi habentem capita regni septem et cornua potestatis et numerum nominis. Narrat inter haec canticum testamenti nouum, speculaturque angelos gestantes pateras. Cernitque similiter interitum bestiae et beatitudinem eorum qui uestimenta sui corporis, hoc est absque carnis uoluptate seruauerunt. Exsequitur deinde et interitum meretricis Babyloniae et nuptias agni et aduentum iuditii, et interitum Antichristi, et aeternam punitionem diaboli, et ul#164b#timam memorat resurrectionem mortuorum caelique nouitatem et terrae discriptionemque Hierusalem flumen etiam baptismi mundum et lignum uitae dominum nostrum Iesum Christum.</p>
<p> </p>
<p>[4] De bibliotheca</p>
<p> </p>
<p>Bibliotheca a Greco nomen accepit, eo quod ibi recondantur libri. Nam biblio librorum, theca repositio interpretatur. Bibliothecam ueteris testamenti Esdras scriba propter incensam legem a Chaldeis, dum Iudaei regressi fuissent in Hierusalem diuino afflatus spiritu reparauit. Cunctaque legis ac prophetarum uolumina, quae fuerant agentibus corrupta correxit, totumque uetus testamentum in uiginti duos libros constiuit, ut tot libri essent in lege quot habebantur et litterae. Apud Grecos autem bibliothecam primus instituisse Pisisstratus creditur tyrannus, quam deinceps ab atheniensibus auctam, Xerses incensis Athenis euexit in Persas, longoque post tempore Seleucus nicanor rursus in Greciam retulit, hinc studium regibus urbibusque ceteris natum est conparandi uolumina diuersarum gentium, et per interpretes in Grecam linguam uertendi, de hinc magnus Alexander uel successores eorum instruendis omnium #165a# librorum bibliothecis animum intenderunt, maxime Ptolomeus cognomento Filadelfus omnis litteraturae sagacissimus, cum studio bibliothecarum Pissitratum emularetur. Non solum gentium scripturas sed etiam et diuinas litteras in bibliothecam suam contulit. Nam septuaginta milia librorum huius temporum Alexandriae inuenta sunt. Hic etiam et ab Eleazaro pontifice petens scripturas, ueteris testamenti in Grecam uocem ex Ebrea lingua per septuaginta interpretes transferre curauit.</p>
<p>Quas in Alexandrina bibliotheca habuit, siquidem singuli in singulis cellulis ut quidam asserunt separati ita #M122# omnia per spiritum sanctum interpretati sunt, ut nihil in alicuius eorum codice inuentum esset quod in ceteris uel in uerborum ordine discreparet. Fuerunt et alii interpretes qui ex Ebrea lingua in Grecam sacra eloquia transtulerunt, sicut Aquila, Simmachus et Theodotion, sicut etiam est uulgaris illa interpretatio cuius auctor non apparet, et ob hoc sine nomine interpretis quinta editio nuncupatur. Preterea sextam et septimam editionem Origenis miro labore repperit, et cum ceteris editionibus #165b# conparauit. Presbiter quoque Hieronimus trium linguarum peritus, ex Ebreo in Latinum eloquium easdem scripturas conuertit eloquenterque transfudit. Cuius interpretatio merito ceteris ante fertur. Nam est et uerborum tenatior et perspicuitate sententiae clarior.</p>
<p> </p>
<p>[5] De opusculorum diuersitate</p>
<p> </p>
<p>Opusculorum constat esse tria genera. Primum genus excerpta sunt quae Greco scolia nuncupatur, in quibus ea quae uidentur obscura uel difficilia summatim ac breuiter perstringuntur. Secundum genus omeliae sunt quas Latini uerbum appellant quae proferuntur in populis. Tertium tomi quos nos libros uel uolumina nuncunpamus. Omeliae autem ad uulgum loquuntur.</p>
<p>Tomi uero id est libri maioris sunt disputationis. Dialogus est collatio duorum uel plurimorum quem Latini sermones dicunt. Nam quos Greci dialogos uocant, nos sermones uocamus. Sermo autem dictus, quia inter utrumque seritur, unde in Virgilio multa inter se se serebant. Tractatus est unius rei multiplex expositio, eo quod tractat sensum in multa sentiendi contrectando #166a# secum. Differt autem sermo tractatus et uerbum. Sermo enim alteram. eget personam. Tractatus specialiter ad seipsum est. Verbum autem ad omnes, unde et dicitur uerbum fecit ad populum.</p>
<p>Commentaria dicta quasi cum mente. Sunt enim interpretationes ut commenta iuris euangelii. Apollogeticus est excusatio, in quo solent quidam accusantibus respondere in defensione enim aut negatione sola positum est et est nomen Grecum. Panagericum est licentiosum et lasciuiosum genus dicendi in laudibus regum, in cuius conpositione homines multis mendaciis adolantur, quod malum a Grecis ortum est quorum leuitas instructa dicendi facultate et copia incredibili multas mendatiorum nebulas suscitauit. Fastorum libri sunt in quibus reges ac consules scribuntur, a fascibus dicti, id est postestatibus. Vnde et Ouidii Libri Fastorum dicuntur, quia de regibus et consulibus editi sunt. Proemium est inicium dicendi, sunt enim prohemia principia librorum quae ante causae narrationem ad instruendas audientium aures coaptantur, cuius nomen plerique Latinitas periti sine #166b# translatione posuerunt, hoc autem uocabulum apud nos interpretatum prefatio nuncupatur quasi praelocutio.</p>
<p>Praecepta sunt quae aut quid faciendum aut quid non faciendum sit docent. Quid faciendum, ut #M123# dilige dominum domini tuum, et honora patrem tuum et matrem tuam. Quid non faciendum, ut non mechaberis non furtum facies. Similiter et gentilium precepta uel iubent uel uetant, iubent faciendum ut nudus ara sere nudus, uetant ut neue inter uites corilum sere neue flagella summa pete.</p>
<p>Primus autem apud Hebreos precepta Moyses scripsit. Apud Latinos martius uates primus precepta conposuit. Ex quibus est illud postremus dicas, primus taceas. Parabolae et problemata nominibus suis indicant altius se perscrutari oportere. Parabola quippe alicuius rei similitudinem per se gerit. Quodlicet sit uocabulum Grecum, iam tamen pro Latino usurpatur. Et notum est quod in parabolis quae dicuntur rerum similitudines rebus de quibus agitur conparant. Problemata autem quae Latine appellantur propositiones, questiones sunt, habentes aliquid quod disputatione soluendum sit. Questio autem cum quaeritur #167a# an quid sit an quale sit. Argumentum autem dictum quasi argutum, uel quod sit argute inuentum ad conprobandas res.</p>
<p>Epistolam proprie Greci uocant quae interpretatur Latine missa stila enim seu stili missa uel missi, ante castae et membranarum usum, inde dolatis ligneis codicellis epistolarum alloquia scribebantur, unde et portitores earum tabellarios uocauerunt. Codex multorum librorum est, liber unius uoluminis, et dictus codex per translationem a codicibus arborum seu uitium quasi caudex quod ex se multitudinem librorum quasi ramorum contineat. Volumen liber est a uoluendo dictus, sicut apud Hebreos uolumina legis, uolumina prophetarum. Liber est interior tunica corticis quae ligno coheret, de quo Virgilius, sic alta liber heret in ulmo. Vnde et liber dicitur in quo scribimus, quia ante usum castae uel membranarum de libris arborum, uolumina fiebant id est conpaginabantur. Vnde et scriptores a libris arborum librarios uocauerunt. Librarios ante a Bibliopalas dictos, librum enim Greci biblum uocant. Librarii autem id est et antiquarii uocantur, sed librarii sunt qui et noua scribunt et uetera, antiquarii qui tantummodo uetera, unde et nomen sumpserunt. A scriben#167b#do autem scriba nomen accepit offitium exprimens uocabuli qualitate. Instrumenta scribae calamus et penna. Ex his enim uerba paginis infiguntur, sed calamus arboris est.</p>
<p>Penna auis, cuius acumen in duo diuiditur, in toto corpore unitate seruata, credo propter misterium ut in duobus apicibus uetus et nouum testamentum signaretur, quibus exprimitur uerbi sacramentum sanguine passionis effusum. Dictus autem calamus quod liquorem ponat, unde et apud natuas calare ponere dicitur. Penna autem a pendendo uocata id est uolando, est enim ut diximus auium. Foliae autem librorum appellatae siue ex similitudine foliorum arborum, seu quia ex follibus fiunt id est ex pellibus, qui de occisis pecudibus detrahi solent. Cuius partes paginae dicuntur eo quod sibi inuicem conpingantur. Versus autem inde uulgo uocati, quia sic scri#M124#bebant antiqui sicut aratur terra. A sinistra enim ad texteram primum deducebant stilum, deinde conuertebantur ab inferiori, et rursus ad dexteram uersus quos hodieque rustici uersus uocant. Sceda est quod adhuc #168a# emendetur et necdum in libris redactum est, et est nomen Grecum sicut et thomus.</p>
<p> </p>
<p>[6] De canonibus euangeliorum</p>
<p> </p>
<p>Canones euangeliorum Ammonius Alexandriae primus excogitauit quos postea Eusebius Caesariensis secutus plenius conposuit; qui ideo facti sunt ut per eos inuenire et scire possimus, qui reliquorum euangelistarum similia aut propria docerunt. Sunt autem numero decem quorum primus continet numerus, in quibus quattuor eadem dixerunt: Matheus, Marcus, Lucas, Iohannes. Secundus in quibus tres: Matheus, Marcus, Lucas. Tertius in quibus tres: Matheus, Lucas, Iohannes. Quaretus in quibus iii: Matheus, Marcus, Iohannes. Quintus in quibus duo: Matheus, Lucas. Sextus in quibus duo: Matheus, Marcus. Septimus in quibus duo: Matheus, Iohannes. Octauus in quibus duo: Lucas, Marcus. Nonus in quibus duo: Lucas, Iohannes. Decimus in quibus singuli eorum propria quaedam dixerunt quorum expositio haec est. Per singulos enim euangelistas numerus quidam capitulis adfixus adiacet, quibus numeris sub#168b#dita est aera quaedam minio notata, quae indicat in quoto canone positus sit numerus, cui subiecta est aera.</p>
<p>Verbi gratia, si est aera prima, in primo canone, si secunda, in secundo, si tertia, in tertio, et sic per ordinem usque ad decimum peruenies. Si igitur aperto quolibet euangelio placuerit sciri qui reliquorum euangelistarum similia dixerunt assumes adiacentem numerum capituli et quaeres ipsum numerum in suo canone quem indicat ibique inuenies, qui et quid dixerunt et ita demum in corpore in qui sita loca quae ex ipsis numeris indicantur per singula euangelia de eisdem dixisse inuenies.</p>
<p> </p>
<p>[7] De canonibus conciliorum</p>
<p> </p>
<p>Canon autem Grece Latine regula nuncupatur. Regula autem dicta quod recte ducit nec aliquando aliorsum trahit; alii dixerunt regulam dictam uel quod regat, uel quod normam recte uiuendi prebeat uel quod distortum prauiumque quid corrigat.</p>
<p>Canones autem generalium conciliorum a temporibus Constantini coeperunt. In precedentibus namque annis persecutione feruente docendarum plebium minime dabatur facultas, inde Christianitas, #169a# in diuersas hereses scissa est, quia non erat licentia episcopis in unum conuexi ire, nisi tempore supradicti imperatoris, ipse enim dedit facultatem Christianis libere congregari. Sub hoc etiam sancti patres in concilio Niceno de omni orbe terrarum conuenientes iuxta fidem euangelicam et apostolicam secundo post apostolos simbolum tradiderunt, inter cetera autem concilia quattuor esse, uenerabiles sinodos, quae totam principaliter fidem conplectuntur, quasi quattuor euangelia uel toti#M125#dem paradysi flumina.</p>
<p>Harum prima Nicena sinodus trecentorum decem et octo episcoporum Constantino Augusto imperante peracta est, in qua Arriane perfidiae condemnata, blasphemia quam de inequalitate sanctae trinitatis, idem Arrius asserebat consubstantialem deo patri deum filium, eadem sancta sinodus per simbolum definiuit. Secunda sinodus centum quinquaginta patrum sub Theodosio seniore Constantinopolim congregata est, quae Macedonium episcopum negantem deum esse spiritum sanctum, hereticum condemnans consubstantialem patri et filio spiritum sanctum demon#169b#strauit, dans symboli formam quam tota Grecorum et Latinorum confessio in ecclesiis praedicat. Tertia sinodus Effesina prima ducenti episcoporum sub iuniore Theodosio Augusto edita quae Nestorium duas personas in Christo asserentem, iusto anathemate condemnauit ostendens manere in duabus naturis, unam domini Iesu Christi personam.</p>
<p>Quarta sinodus Calcedonensis dcxxx sacerdotum sub Marciano principe habita est, in qua Euticen Constantinopolitanum abbatum uerbi dei et carnis unam naturam pronuntiantem, et eis defensorem Dioscorum quendam Alexandrinum episcopum et ipsum rursus Nestorium cum reliquis hereticis, una patrum sententia praedam nauit, predicans eadem sinodus Christum deum sic natum de uirgine, ut in eo substantiam diuinae et humanae confiteamur naturae. Hae sunt quattuor sinodi principalis fidei doctrinam plenissime praedicantes, sed et si qua sunt concilia quae sancti patres spiritu dei pleni sanxerunt, post istorum quattuor auctoritatem omni manent stabilita uigore, quorum gesta in hoc opere condita continentur. Sinodum autem #170a# nouimus ex Greco interpretari comitatum uel coetum, concilii uero nomen tractum ex more Romano, tempore enim quo causae agebantur conueniebant omnes in unum communique intentione tractabant. Vnde et concilium a communi intentione dictum quasi communicilium. Nam cilia oculorum sunt unde et consilium consilium dicitur, D in L littera transeunt. Coetus uero conuentus est uel congregatio a coeundo id est conueniendo in unum. Vnde et conuentus est nuncupatus, sicut conuentus coetus uel concilium a societate multorum in unum.</p>
<p> </p>
<p>[8] De ciclo paschali</p>
<p> </p>
<p>Paschalen ciclum Ippolitus episcopus temporibus Alexandri imperatoris primus conscripsit. Postquem probatissimi auctores Eusebius Caesariensis, Theophilus Alexandrinus, Prosper quoque natione Aquitanus, atque Victorinus amplificatis eiusdem festiuitatis rationibus multiplices circulos ediderunt, cuius quidem rationem beatissimus Cirillus Alexandriae urbis episcopus in nonaginta quinque annos, per quinquies decem nouies calculus quoto kalendaria uel luna debeat paschalis sollemnitas celebrari #M126# summa breuitate notauit.</p>
<p>#170b#Ciclum autem uocatum eo quod sit in orbe digestus et quasi in circulo dispositum ordinem complet annorum sine uarietate et sine ulla arte. Vnde factum est ut cuique materiae carmina simplici formitate facta ciclica uocarentur. Hinc et laterculum dictum quod ordinem habeat tractum annorum, post cuius expletionem ad primum exordium recurrendum, antiquitus aecclesia pascha quarta decima luna cum Iudaeis celebrabat quocumque die occurreret quem ritum sancti patres in Nicena sinodo prohibuerunt, constituentes non solum lunam paschalem et mensem inquirere, sed etiam et diem resurrectionis dominicae obseruare, et ob hoc pascha a quinta decima luna usque in uicesima primam extenderunt, ut dies dominicus nono mitteretur. Pascha autem uocabulum non Grecum sed Ebreum est, nec a passione quam pascinin Grece dicitur pati, sed a transitu Hebreo uerbo pascha appellata est, eo quod tunc populus dei ex Aegypto transierit. Vnde et in euangelio, cum uidisset inquit Iesus quia uenit hora ut transiret de mundo ad patrem, cuius nox ideo peruigil ducitur propter aduentum #171a# regis ac dei nostri, ut tempus resurrectionis eius non nos dormientes sed uigilantes inueniat, cuius noctis duplex ratio est, siue quod in eadem uitam tunc recepit cum passus est siue quod post ea hora quare surrexit ad iudicandum uenturus est. Eo autem modo agimus pascha ut non solum mortem et resurrectionem Christi in memoriam reuocemus, sed etiam caetera quae circa eum attestantur, ad sacramentorum significationem inspiciamus. Propter initium enim nouae uitae et propter nouum hominem quem iubemur induere et exuere ueterem, expurgantes uetus fermentum ut simus noua conspersio quoniam pascha nostrum immolatus est Christus. Propter hanc ergo uitae nouitatem primus mensis nouorum in anni mensibus celebrationi paschali mistice attributus est. Quod uero tertiae ebdomadae die pascha celebratur id est qui dies occurrit a quinta decima usque in uicesimam primam hoc significat quia in toto tempore saeculi qui septinario dierum numero agitur. Nunc tertium tempus hoc sacramentum aperuit. Primum enim tempus est ante legem, secundum #171b# sub lege, tertium sub gratia, ubi iam manifestatum est, sacramentum prius occultum prophetico enigmate.</p>
<p>Ideo et propter haec tria saeculi tempora resurrectio domini triduana est. Quod uero a quinta decima luna usque ad uigintimam, primam per dies septem paschalis dies quaeritur, propter ipsum numerum septenarium quo uniuersitatis significatio sepe figuratur, qui etiam ipsi aecclesiae tribuitur propter instar uniuersitatis. Vnde et Iohannes apostolus in Apocalipsin ad septem. scripsit aecclesias, aecclesia uero adhunc in ista mortalitate carnis constituta, propter ipsam mutabilitatem lunae nomine in scripturis significantur.</p>
<p>Varia #M127# autem obseruantia opinionum paschalis festiuitatis interdum errorem gignit. Latini namque a tertio nonus Martias usque in tertium nonas Aprilis primi mensis lunam inquirunt. Et si quinta decima luna die dominica prouenerit, in alio die dominico pascha protrahunt. Greci primi mensis lunam ab octauo idus Martias, usque in diem nonas Aprilis oseruant, et si quinta decima luna die dominico incurrerit sanctam pascha celebrant. Huiusmodi #172a# ergo dissensio inter utrosque paschalem regulam turbat. Communis annus dicitur qui duodecim tantum lunis, hoc est dies cccliiii habet. Dictus autem communis quia saepe duo ita coniuncti incedunt, ut inuicem se in paschali sollemnitate sequantur. Nam embolismus annus sempter est solus. Embolismus annus est qui tredecim menses lunares id est ccclxxxiiii dies habere monstratur. Ipse est annus sancto Moysi diuinitus reuelatus, in quo iubentur hi qui longius habitabant in secundo mense pascha celebrare. Embolismus autem nomen Grecum est quod interpretatur Latine super augmentum, eo quod expleat numerum annorum communium quibus undecim lunares dies deesse cernuntur. Embolismi autem anni et communes sic inueniuntur, si enim a quarta decima luna paschae procendentis usque ad quartum decimum sequentis, ccclxxxiiii dies fuerint, embolismus annus est, si cccliiii communis. Bissextus est per annos quattuor unus dies adiectus, crescit enim per singulos annos quarta pars assis. A tubi quarto anno assem conpleuerit, bissectum annum facit. Dictus autem #172b# bissectus quia bissexies ductus assem facit quod est unus dies, sicut et quadrantem propter quater ductum quod est bissextus quem subdierum cursu in annum sol facit.</p>
<p>Intercalares autem dies idcirco uocantur quia interponuntur ut ratio lunae solisque conueniat. Calare enim ponere dicitur, intercalare interponere siue ut alii uolunt calare uocare dicitur. Nam uerbum calo Grecum est id est uoco, dicunt enim quod pontifex Kalata id est uocata in capitolium plebe iuxta curiam calabram, quae casae Romuli proxima est quot numero dies a kalendis an nonas superesse pronuntiabat, et quintana quidem dicto quinquies uerbo kalo septimanas repetito septies praedicabat.</p>
<p>Epactas Greci uocant Latini adiectiones annuas lunares quae per undenarium numerum usque adtricenarium in se reuoluuntur quas ideo Aegyptii adiciunt ut lunaris e mensio rationi solis aequetur. Luna enim iuxta cursum suum uiginti nouem semis dies lucere dinoscitur, et fiunt in anno lunari dies cccliiii remanent ad cursum anni solaris dies undecim quos Aegyptii adiciunt. Vnde et adiectiones uocantur absque #173a# his non inuenies lunam quota sit in quo libet anno et mense et die istae epactae semper undecima kalendis Aprilis reperiuntur, in eadem luna quae fuerit eo die. Continentur autem circulo decennouenali, sed cum ad uiginti nouem epactas peruenerit qui est #M128# circulus nonus decimus iam sequenti anno non addes super uiginti nouem undecim, ut decim adnuntiaes, sed detractis triginta, inde reuertaris ut undecim pronunties.</p>
<p> </p>
<p>[9] De officiis canonicis, et de his quae in ecclesia leguntur atque canuntur</p>
<p> </p>
<p>Officiorum plurima genera esse constat, sed precipuum illud quod in sacris diuinisque rebus hebetur, officium ab efficiendo dictum quasi effitium propter decorem sermonis, una mutata littera uel certe ut quisque illa agat quae nulli officiant, sed prosint omnibus.</p>
<p>Vespertinum officium est in noctis initio uocatum ab stella uespere quae surgit oriente nocte. De quo officio psalmista commemorat dicens: Eleuatio in manuum mearum significat operam piam quae aut elemosinis exercetur, aut in aliqua probabili conuersatione peragitur. Sacrificium uero uespertinam illam oblationem fortasse significat, #173b# quam in fine uitae domino solet offerre religiosa deuotio, cum poenitentiam gerimus et humili nos supplicatione purgamus, sicut in quinquagesimo psalmo dictum est: Sacrificium deo spiritus contribulatus. Vespera nostra est quando istam lucem morte ueniente deserimus, unde necesse est quia frequenter admonuimus neminem debere desperare sed ultima sua potius lacrimarum fonte detergat.</p>
<p>Matutinum uero officium est in lucis initio ab stella Lucifero appellatum quae oritur inchoante mane, de quo psalmista ait: In matutinis medita borante, redit enim ad illum quod superius dixit, ad te de luce uigilo. Recte siquidem fidelis in matutinis uigilat, quoniam nec inter prospera sua obliuisci poterat lucis auctorem, his apostolus dicit, uos estis filii lucis et filii dei, quorum duorum temporum significationem ostenditur, ut die ac nocte sempter deus laudetur.</p>
<p>Missa tempore sacrificii est quando cathecumini foris mittuntur, clamante leuita, siquis cathecuminus remansit exeat foras, et inde missa quia sacramentis altaris inter esse non possunt qui nondum regenerati noscuntur.</p>
<p>Chorus est multitudo in sacris collectus, #174a# et dictus chorus quod in initio in modum coronae circum aras starent. Alii chorum dixerunt a concordia quae in caritate consistit, quia si caritatem non habeat respondere conuenienter non potest. Cum autem unus canit Grece monodia Latine sicinium dicitur. Cum uero duo canunt bicinium appellatur. Cum multi chorus, chorus est plurimarum uocum ad suauitatis modum temperata collectio, de quo et psalmista ait: Laudent nomen eius in choro in tympano et psalterio psallant ei. Nunc dicit in choro nomen domini esse laudandum, in choro utique qui iam nullam patitur dispersionem, nullum tedium, nullum scandalum, sed meritorum probitate collectus, carissima semper unitate consistit, sed qualis quantus que sit iste chorus alius psalmus exponit a solis ortu usque ad occasum laudate nomen domini. #M129# Antiphona ex Greco interpretatur uox reciproca duobus, scilicet choris alternatim psallentibus ordine commutato, siue de uno ad unum quod genus psallendi Greci inuenisse traduntur. Responsorios Itali tradiderunt #174b# quos inde responsorios canentes uocant, quod alio desinente id alter respondeat, inter responsorios autem et antiphonas hoc differt, quod in responsoriis unus uersum dicit, in antiphonis autem uersibus alternant chori. Lectio dicitur quia non canitur ut psalmus uel ymnis sed legitur tantum illic enim modulatio, hic sola pronuntiatio quaeritur.</p>
<p>Canticum est uox cantantis in letitia, psalmus autem dicitur qui cantatur ad psalerium, quo usum esse Dauid prophaetam in magna mysterio prodit historia. Haec autem duo in quibusdam psalmorum titulis iuxta musicam artem alternantim sibi apponuntur. Nam canticum psalmi est cum id quod organum modulatur, uox postea cantantis eloquitur. Psalmi uero canticum quod humana uox praeloquitur, ars organum modulantis imitatur. Psalmus autem ex psalterio dicitur, unde nec mos est ex alio opere eum conponi. Tres autem gradus sunt in cantando, primus succentoris, secundus incentoris, tertius accentoris. Diapsalma quidam Hebreum uerbum esse uolunt quae significatur #175a# semper id est quod illa quibus hoc interponitur sempiterna esse confirmet, quidam uero Grecum uerbum existimant quo significatur interuallum psallendi, ut psalma sit quod psallitur, diapsalma uero interpositum in psallendo silentium, ut quemadmodum in psalmo dicitur uocis copulatio in cantando, ita dia psalma disiunctio eorum ubi quaedam requies distinctae continuationes ostenditur. Vnde et illud probabile est non coniungendas sententias in psallendo ubi diapsalma interposita fuerit, quia ideo interponitur ut conuersio sensuum uel personarum esse noscatur.</p>
<p>Ymnus est canticum laudantium quod de Greco in Latinum laus interpretatur, pro eo quod sit carmen laeticiae et laudis. Proprie autem ymni sunt continentes laudem dei, si ergo sit laus et non sit dei non est ymnus, si ergo est et in laudem dei dicitur et cantatur tunc est ymnus, cui contrarium est threnum quod carmen est lamenti et funeris.</p>
<p>Alleluia duorum uerborum interpretatio est hoc est laus dei et est Ebreum, IA unum est de decem nominibus quibus apud #175b# Ebreos deus uocatur. Amen significat uere siue fideliter quod et ipsum Ebreum est, quae duo uerba amen et alleluia nec Grecis nec Latinis nec barbaris licet in suam linguam omnino transferre, uel alia lingua adnuntiare. Numquam uis interpretari possint propter sanctorem tamen auctoritatem seruata est ab apostolis in hi^s propriae linguae antiquitas, tanto enim sacra sunt nomina ut etiam Iohannes in Apocalipsin referat se spiritu reuelante uidisse et audisse uocem caelestis exercitus, tamquam uocem aquaram multarum et tonitruum ualidorum dicentium amen, et alleluia ac per hoc sic oportet in terris utraque dici sicut in caelo resonant.</p>
<p>Osanna in alte#M130#rius linguae interpretationem in toto transire non potest. Osi enim saluifica interpretatur, anna interiectio est motum animi significans, sub deprecantis affectu, integre autem dicitur, osianna quod nos corrupta media uocali littera et elisa dicimus osanna, sicut fit in uersibus cum scandimus. Littera enim prima uerbi sequentis extremam prioris #176a# uerbi ueniens excludit, et dicitur Ebraice osanna quod interpretatur saluifica, sub audiendo uel populum tuum uel totum mundum.</p>
<p>Offertorium tali ex causa sumpsit uocabulum, fertum enim dicitur oblatio quae altari offertur et sacrificatur a pontificibus, a quo offertorium nominatur quasi propter fertur, oblatio uocatur quia offertur, dona proprie dicuntur diuina munera, hominum, nam munera dicuntur obsequia, quae pauperes diuitibus, loco munerum soluunt. Itaque munus homini datur, donum deo. Vnde etiam in templis donaria dicimus. Munera autem quae a manibus uocantur accipiuntur uel dantur, duo sunt quae offeruntur donum et sacrificium.</p>
<p>Donum dicitur quicquid auro argentoque aut qualibet alia specie efficitur. Sacrifitum autem est uictima et quaecumque in ara cremantur seu ponuntur, omne autem quod deo datur, aut dedicatur aut consecratur, quod dedicatur dicendo datur unde et appellatur. Vnde et errant qui consecrationem dedicationem putant significari. Immolatio ab antiquis dicta eo quod inmole altaris posita uictima cederetur, #176b# unde et mactatio post immolationem est, nunc autem immolatio panis et calicis conuenit. Libatio autem tantummodo calicis oblatio est, hinc est illud, et libauit de sanguine uuae, sic et saecularium quidam poetarum nunc inquit pateras libate Ioui, libare ergo proprie fundere est, sumptum que nomen a libero quodam qui in Grecia usum reperit uitis.</p>
<p> </p>
<p>[10] De hostiis holocaustis atque sacrificiis et quid eorum species singulae significent</p>
<p> </p>
<p>Hostiae apud ueteres dicebantur sacrificia quae fiebant antequam ad hostes pergerent. Victimae uero sacrificia quae post uictoriam de uictis hostibus immolabant, et erant uictimae maiora sacrifica quam hostiae, alii uictimam dictam putauerunt quia ictu percussa cadebat uel quia uincta ad aras ducebatur. Holocaustum illud est ubi totum igne consumitur quod offertur, antiqui enim cum maxima sacrificia administrarent, solebant totas hostias in insacrorum consumere flamma et ipsa erant holocaustomata. Holo enim Grece dicitur totum causis incensio, et holocaustum totum incensum. #177a# Cerimoniae apud Latinos dicuntur sacra omnia quae apud Grecos orgia uocantur, propriae autem uisum est doctoribus a carendo appellari cerimonias quasi carimonias, eo quod ea quae in sacris diuinis offeruntur in suo usu id carerent homines, quod nomen etiam in usu est litterarum sanctarum. Alii cerimonias proprie in obseruationibus Iudaeorum credunt, abstinentiam scilicet quarundam escarum, secundum #M131# ueterem legem eo quod obseruantes careant his rebus quibus se abstinuerint.</p>
<p>Sacrificium dictum quasi sacrum quia praece mystica consecratur in memoriam pro nobis dominicae passionis, unde hoc eo iubente corpus Christi et sanguinem dicimus quod dum sit ex fructibus terrae sanctificatur et fit sacramentum operante inuisibiliter spiritu dei, cuius panis et calicis sacramentum Greci eucharistiam dicunt, quod Latine bona gratia interpretatur, et quid melius corpore et sanguine Christi. Quinque autem species oblationum in lege ad immolandum iubebantur ad ferri, hoc est boum, ouium, caprarum, #177b# auuium, similae et libamentorum, sic et in ibi hostiae uictimae holocausta sacrifica et libamina oblata commemorantur. Boues autem uaccae et uituli aut dominicae incarnationis operationes, siue agri dominici cultores hoc est doctores aut legalium mandatorum operatores significant. Oues autem et agni aut ipsum saluatorem qui secundum Esaiam, tamquam ouis ad uictimam ductus est, et a Iohanne agnus dei qui tollit peccata mundi omnibus demonstratur, aut simplices quosque et innocentes in aecclesia significant.</p>
<p>Caprae autem uel edi in hostiam oblatae, aut carnem saluatoris quae absque peccato erat et tamen pro peccatis humani generis deo patri oblata est, ut per eius mortem auctor peccati diabolus iugularetur, aut poenitentes pro peccatis suis significant, qui se per afflictionem carnis mactant deo. Aues autem aut Christi humanitatem significant, sicut per turturem et columbam Christi caro spiritui sociata demonstratur, in mysterio passionis per sacrificium deo in odorem suauitatis oblata, aut sanctorum perfec#178a#tionis contemplationem designat.</p>
<p>Volatilia enim homines sunt contemplationi uacantes terrenis omnino se non miscentes negotiis, quod et si forte necessitas exegerit, mox reuolant ad sublimia, illo euangelii iuuante testimonio quo dominus ait. Considerate uolatilia caeli quia non seminant neque metunt et pater uester caelestis pascit illa. Contemplationi ergo uacans et in superiorum consideratione perfectus homo. Hoc enim quae predicta sunt docuerunt, si conuersationem siue uitam suam oblationem offeret de turturibus aut de columbis offerat munus suum, id est in scientia et mansuetudine spiritali. Haec enim opus habet ut non excedat legis consideratio in uanis occupata. Turtur siquidem quia cognitionem habet, ita ut eius exemplo Iudaeorum ex probraretur populus, hoc Hieremias probat ait enim. Turtur et hirundo et ciconia custodierunt tempus ad uentus sui, populus autem meus non cognouit iuditium domini. Columba autem munda et simplex adnuntiatrix que presentiae sancti spiritus est, quales oportet #178b# esse eos qui circa contemplandas scripturas habent studium, unde Ezechias ait, meditabor ut columba. Similae autem et libamentorum sacifitium, aut sacramentum corporis Christi et sanguinis, quod in altari consecratur, et a fidelibus ad au#M132#gmentum salutis suae percipitur uel aecclesiae catholicae quae mystice corpus Christi est figuram exprimit, et gratia abundat spiritali.</p>
<p>Haec ex conuenientibus, membris quasi simila ex multis credentium granis collecta est et legis et euangeliorum mola inter litteram et spiritum separata, per aquam etiam baptismatis adunata, christmatis oleo per uncta, sancti spiritus igne solidata, per humilitatem spiritus deo hostia placens effecta est. Similiter eadem ex multis personis uelut acinis botri coadunata, et prelo passionis atque temptationum conquassata, uinum effundit spiritale. Legitur enim in scripturis dominum uictimas pecudum et hostias legales reprobasse et sacrificium spiritale expetisse. Vnde est illud: Non accipiam inquit de domo tua uitulos neque de gre#179a#gibus tuis hircos, et item, numquid manducabo ait carnes taurorum aut sanguinem hircorum potabo.</p>
<p>Immola deo sacrificium laudis et redde altissimo uota tua. Sacrificium laudis honorificauit me et illic iter est in quo ostendam illi salutare dei, et alibi, circuibo inquit et immolabo in tabernaculo eius ostiam iubilationis cantabo et psalmum dicam domino. Vnde in Psalmo sancta aecclesia totam se deo dedicans dicit, holocausta medullata offeram tibi cum incensu et reliqua. Quod autem absque fermento iubetur dei esse oblatio et sine melle, indicat apud deum nihil uoluptuo sum, nihil suaue huius mundi placere, nihilque quod non habeat mordacis aliquid ueritatis. Vnde et pascha cum amaritudinibus manducatur, e contrario admisceri in omnibus sacrificiis sal iubetur, scilicet ut omnia quae ad Christi honore offerimus, sal rationis et discretionis semper accipiant. Quod uero in sacrificium oleum offerebatur, significat ut quic#179b#quid ad cultum Christi et deuotionem sanctorum impendimus, totum cum hilaritate faciamus nihil ut ait apostolus ex tristitia aut ex necessitate. Hilarem enim datorem diligit deus. Vnde quoque moraliter nos uitulum offerimus deo cum carnis superbiam uincimus, agnum cum inrationabiles motus corrigimus.</p>
<p>Edum cum lasciuiam superamus, columbam cum simplicitatem mentis custodimus. Turturem dum castitatem seruamus. Hoc autem genus auium dicitur unum et castum seruare coniugium, similam et panes azimos offerimus cum sine malitia et nequitia hanc uitam presentem gerimus. Offert uerbi gratia similam qui in agricultura aut nauigando aut in aliquibus communis uitae usibus positam offert conuersationem, oleo tamen conspersum quia omnis anima eget oleo diuiniae misericordiae, nec presentem uitam euadere quis piam potest, nisi ei oleum caelestis miserationis adfuerit. Necnon et illud intimandum, quod iuxta moralitatem per clibanum, temptationum pondus exprimitur per sar#180a#taginem constantia animi et robor mentis, per graticulam multiplex in pugnatio non incongrue significatur.</p>
<p> </p>
<p>[11] #M133# De sacramentis diuinis ubi quid in his homini gerendum sit demonstratur.</p>
<p> </p>
<p>Sacramentum est in aliqua celebratione cum res gesta ita fit ut aliquid significare intellegatur quod sanctae accipiendum est. Sunt autem sacramenta baptismum, et crisma, corpus et sanguis quae ob id sacramenta dicuntur, que ex sub tegumento corporalium rerum uirtus diuina secretius salutem eorundem sacramentorum operatur. Vnde et secretis uirtutibus uel sacris sacramenta dicuntur, quae ideo fructuosae penes aecclesiam fiunt, quia sanctus in ea manens spiritus eundem sacramentorum latenter operatur effectum, unde seu per bonos seu per malos ministros intra dei aecclesiam dispensentur, tamen quia sanctus spiritus mystice illa uiuificat, qui quondam apostolico in tempore uisibili apparebat operibus, nec bonorum meritis dispensatorum amplificantur haec dona, nec malorum attenuantur. #180b# quia neque qui plantat aliquid est, neque qui rigat sed qui incrementum dat deus. Vnde et Grece mysterium dicitur quod secretum et reconditam habeat dispensationem. Baptismum Grece, Latine tinctio interpretatur, quae ideo tinctio dicitur, quia ibi homo spiritu gratiae in melius inmutatur, et longe aliud quam erat efficitur, prius enim federamus deformitate peccatorum in ipsa tinctione reddimur pulchri de albatione uirtutum. Vnde et in canticis scribitur canticorum, quae est ista quae ascendit quasi albata cuius mysterium non aliter nisi sub trinitatis designatione, id est patris et filii et spiritus sancti cognominatione conpletur, dicente domino ad apostolos, ite docete omnes gentes baptizantes eos in nomine patris et filii et spiritus sancti. Sicut enim in tribus testibus stat omne uerbum, ita sacramentum confirmat, ternerius numerus nominum diuinorum. Quod autem per aquam baptismum datur, haec ratio est.</p>
<p>Voluit enim dominus ut res illa inuisibilis per congregationem sed et pro#181a#fecto contrectabile et uisibile inpenderetur elimentum, super quod etiam in principio ferebatur spiritus sanctus. Nam sicut aqua purgat exterius corpus, ita latenter eius mysterium per spiritum sanctum purificatur et animus, cuius sanctificatio ita est. Inuocato enim deo descendit spiritus sacntus de caelis, et medicatis aquis sanctificat eas de semetipso et accipiunt uim purgationis, ut in eis et caro et anima delictis inquiri natis mundentur. Hoc quoque sciendum quod quamuis apostolica doctrina predicet unam esse fidem et unum baptisma tamen sint plura genera baptismatis quae purgant hominem a delictis ac profectum conferunt sanctitatis. Nam legitur in Actibus apostolorum dominus ascensurus in caelum discipulis dixisse Iohannes quidem baptizauit aqua uos autem baptizabimini spiritu sancto non post multos hos dies. Vbi notandum quod baptisma domini in spiritu sancto de quo predixerat Iohannes, non ad illud solummodo #M134# temptus respicit, quando apostoli et ceteri fideles illius tempus baptizati sunt aqua in remissionem peccatorum. #181b# per gratiam spiritus sancti donatam sibi a domino, uerum etiam quando mittente ipso domino plenius eiusdem dona accipere spiritus sancti daecaelis. Sed nunc quicumque baptisma in remissionem peccatorum accipiunt, utique in spiritu sancto baptizantur per cuius donum et a peccatis abluuntur omnibus, et ut in bonis proficere actibus possint adiuuantur. Item legitur saluator in euangelio de se dixisse baptismum habeo baptizari et coartor donec perficiatur, in quo uidelicet passionis suae innuit sacramentum, quoniam corpus suum hoc est sanctam aecclesiam per effusionem sanguinis sui lauaui a sordibus omnium peccatorum. Vnde scriptum est, qui dilexit nos et lauit nos a peccatis nostris in sanguine suo.</p>
<p>Hinc quoque martyrium quod pro Christi nomine patiuntur fideles creditur esse purgatio omnium peccatorum. Sicut dicit Petrus apostolus, Christus passus est pro uobis uobis relinquens exemplum ut sequamini uestigia eius. De quo ipsa ueritas testatur dicents, Qui sequitur me non ambulabit in tenebris, sed habebit lumen uitae, et iterum. Qui uult inquit post me uenire abneget semetipsum et tollat crucem suam et #182a# sequatur me. Nam qui perdiderit animam suam propter me in uitam aeternam custodiet eam. Preterea sunt et aliae species munditionum quibus animae purgantur a delictis atque peccatis. Nam creduntur animae solui a uinculis peccatorum, per confessionem et per poenitentiam ueram cum lacrimarum conpunctionem, unde est illud Iacobi testimonium. Confitemini alter utrum peccata uestra et orate pro inuicem ut saluemini. Hinc et psalmista ad dominum ait, delictum meum cognitum tibi feci et iniustitias meas non operui. Dixi pronuntiabo aduersum me iniustitias meas domino et tu remisisti impietate cordis mei, et alibi lauabo inquit per singulas noctes lectum meum lacrimis stratum meum rigabo, ubi lectum delectationem corporis intellegimus. Quam potest homo lacrimis quamuis paucis lauare si eum contingat caelesti inspiratione deflere. stratum autem significat cumulum peccatorum quam rigari iubemur hoc est uberius lauare ut simus ex peccatore iusti ex lugente laeti et ex egroto sanissimi.</p>
<p>Quod autem uera poenitentia expurget #182b# hominem et ad caeleste regnum perducat. Ostendit dominus dicens poenitentiam agite adpropinquabit enim regnum caelorum. Item per bona opera et per elemosynas purgatur homo a sordibus animae. Vnde est illud psalmistae: Lauabo inter innocentes manus meas, inter innocentes enim lauit manus suas, quisquis facta propria studio, bonae conuersationis emundat. Hinc et saluator in euangelio ait: Date elemosinam et ecce omnia munda sunt uobis, et alibi scriptum est, sicut aqua extinguit ignem, ita elemosina extinguit peccatum. Adiuuat etiam hominem ad sa#M135#lutem percipiendam aeternam, oratio pura adiuuat et predicatio uerbi diuini, adiuuat et dilectio pura uerae caritatis.</p>
<p>Vnde est illud Iacobi oratio fidei saluabit infirmum, et si in peccatis est dimittetur ei. Et item qui conuerti inquit fecerit peccatorem ab errore uiae suae, saluabit animam eius a morte, et operit multitudinem peccatorum. Denique saluator quod dilectio remissionem peccatorum pariat in euangelio ad #183a# Simonem loquendo de muliere peccatrici quae pedes eius lacrimis rigauit, et capillis tersit, et unguento uunxit, ostendit dicens, amen dico tibi remittuntur ei peccata multa quoniam dilexit multum, hinc et alibi scriptum est, caritas operit multitudinem peccatorum, et uniuersa delicta operit caritas. Chrisma Grece, Latine unctio nominatur ex cuius nomine et Christus dicitur, et homo post lauacrum sanctificatur. Nam sicut in baptismo peccatorum remissio datur, ita per unctionem sanctificatio spiritus adhibetur, et hoc de pristina disciplina qua ungui in sacerdotium et in regnum solebant, ex quo et Aaron a Moyse unctus est, quod dum carnaliter fit, spiritaliter proficit, quomodo et in ipsa baptismi gratia uisibilis actus est, quod in aqua mergimur sed spiritalis effectus quod a delictis mundamur, hoc significat et illud unguentum quod peccatrix super caput Iesum fudisse scribitur. In positio ideo fit, ut per manus benedictionem aduocatus inuitetur spiritus sanctus. Tunc enim ille paraclytus post mundata et benedic#183b#ta corpora libens a patre descendit et quasi super baptismi aquam tamquam super pristinam sedem recognoscens quiescit. Nam legitur quod in principio aquis superferebatur spiritus sanctus de residuis quoque duobus sacramentis hoc est corpore et sanguine domini. Quaeri potest cur inter omnes fructus terrae potissimum adhoc elegerit frumentum atque uinum quasi ipsa cunctis fructus terrae dignitate precellat, et pretiosiores omnibus fiant, quod uidelicet ita solui posse credimus. Maluit enim dominus corporis et sanguinis sui sacramenta fidelium ore percipi et in paatum eorum redigi, ut per uisibile opus inuisibilis ostenderetur effectus. Sicut enim cibus materialis forinsecus nutrit corpus et uegetat. Ita etiam uerbum dei intus animam nutrit et roborat, quia non in solo pane uiuit homo, sed in omni uerbo quod procedit de ore dei. Et uerbum caro factum est et habitauit in nobis. Ait enim ipsa ueritas caro ergo mea uere cibus est et sanguis meus uere est potus. Vere scilicet caro Christi est cibus, quia uere pascit et ad aeternam uitam hominem nutrit. Et sanguis eius uere est potus #184a# quia esurientem animam et sitientem iustitiam in aeternum ueraciter satiat.</p>
<p>Temporalem quippe uitam sine isto cibo et potu habere possunt homines, aeternam omnino non possunt, quia iste cibus et potus aeternam societatem capitis membrorumque suorum significat. Qui manducat inquit meam carnem et bibit meum sanguinem ipse in me manet et ego in eo. #M136# Huius rei sacramentum id est unitas corporis et sanguinis Christi de mensa dominica assumitur, quibusdam ad uitam quibusdam ad exitium. Res uero ipsa omni homini ad uitam nulli ad exitium.</p>
<p>Quicumque eius particeps fuerit idem Christo capiti membrum associatus fuerit in regno caelesti quia aliud est sacramentum, aliud uirtus sacramenti. Sacramentum enim ore percipitur, uirtute sacramenti interior homo satiatur. Ergo quia panis corpus confirmat, ideo ille corpus Christi congruenter nuncupatur. Vinum autem quia sanguinem operatur in carne ideo ad sanguinem Christi refertur. Haec autem dum sunt uisibilia sanctificata tamen per spiritum sanctum in sacramentum diuini corporis transeunt.</p>
<p> </p>
<p>[12] De exorcismo</p>
<p> </p>
<p>#184b# Exorcismus Grece, Latine coniuratio siue sermo increpationis est, aduersus diabolum ut discedat sicut est illud in Zacharia, et ostendit mihi Iesum sacerdotem magnum, stantem coram angelo dei, et Satan stabat a dextris eius ut aduersaretur ei, et dixit dominus ad Satan, increpet dominus in te Satan et increpet dominus in te qui elegit Hierusalem, hoc est exorcismo increpare, et coniurare aduersus diabolum. Vnde sciendum quod non creatura dei in infantibus exorcizatur aut exsufflatur, sed ille sub quo sunt omnes qui cum peccato nascuntur, est enim princeps peccatorum.</p>
<p> </p>
<p>[13] De simbolo</p>
<p> </p>
<p>Simbolum per linguam Grecam signum uel cognitio interpretatur, discessuri enim apostoli ad euangelizandum in gentibus, hoc sibi predicationis signum uel inditium posuerunt, continet autem confessionem trinitatis et unitatis et unitatem aecclesae, et omne Christiane dogmatis sacramentum, quod simbolum fidei et spei nostrae non scribitur in carta et atramento, sed in tabulis cordis carnalibus.</p>
<p> </p>
<p>[14] De oratione et ieiunio</p>
<p> </p>
<p>Oratio petitio dicitur, nam ora#185a#re est petere, sicut exorare in petrare. Constat autem oratio loco et tempore, loco quia non ubique cum prohibeamur a Christo in publico orare, sed ubi oportunitas dederit aut necessitas inportauerit, neque enim contra preceptum reputatur ab apostolis factum, qui in carcere audientibus custodibus orabant et canebant deo.</p>
<p>De tempore uero dictum est sine intermissione orare sed hoc in singularibus. Nam est obseruatio quarundam horarum communium quae diei inter spatia signant, tertia sexta et nona similiter et noctis. Sed ideo hae orandi horae diuisae sunt, ut si forte aliquo fuerimus opere detenti, ipsud nos ad offitium tempus admoneat quae tempora in scripturis inueniuntur. Primum enim spiritus sanctus congregatis discipulis hora tertia infusus est, et Petrus qua die uisionem communicationis in illo uasculo expertus est, sexta hora orandi gratia ascenderat. Idem etiam cum #M137# Iohanne hora nona templum adiit, quando paraliticum sanitati pristine reformauit. Sed et Danielem legimus haec tempora #185b# in oratione obseruasse et utique ex Israhelis disciplina, ut neminus quam ter in die adoremus, debitores enim sumus trium patris et filii et spiritus sancti exceptis utique et aliis legitimis orationibus, quae sine ulla admonitione debentur, in ingressu lucis ac noctis siue uigiliarum. Sed et cibum non prius sumere quam interposita oratione, priora enim habenda sunt spiritus refrigeria, quia priora sunt caelestia quam terrena.</p>
<p>Qui autem uult orationem suam ad dominum uolare, faciat illi duas alas, ieiunium et elemosinam et ascendit celeriter et exauditur. Ieiunium est parsimoniae uictus abstinentiaque ciborum, cui nomen est inditum ex quadam parte uiscerum tenui semper et uacua, quod uulgo ieiunum uocatur. Vnde ieiunium nomen creditur diriuatum, quod sui in edia uiscera uacua et ex inanita existant, ieiunium autem et statio dicitur. Statio autem de militari exemplo nomen accepit, pro eo quod nulla laetitia obueniens castris stationem militum rescindit. Nam laetitia libentius tristitia sollicitius administrat disciplinam. Vnde et milites num#186a#quam in memores sacramenti magis stationibus parent, discernunt autem quidam inter ieiunium et stationem. Nam ieiunium est indifferenter cuius libet diei abstinentia non secundum legem sed secundum propriam uoluntatem.</p>
<p>Statio autem obseruatio statutorum uel temporum uel dierum ut quarta feria et sexta feria ieiunium ex ueteri lege preceptum, de qua statione in euangelio dixit ille, ieiuno bis in sabbato, id est quarta et sexta sabbati. Temporum autem quae legalibus ac prophetis institutionibus, terminatis temporibus instituta sunt, ut ieiunium quarti quinti septimi ac decimi uel sicut in euangelio, dies illae in quibus ablatus est sponsus uel sicut obseruatio quadragesimae, quae in uniuerso orbe institutione apostolica obseruatur, circa confinium dominicae passionis. His tertium genus quidam aditiunt quod xerofagiam dicunt, abstinentiam scilicet ciborum humentium, unde et nomen hoc datum eo quod quidam siccis escis utantur.</p>
<p> </p>
<p>[15] De penitentiae satisfacti#186b#ne atque ex homologesi</p>
<p> </p>
<p>Poenitentia appellata qua si punientia, eo quod ipse homo in se penitendo punit, quod male admisit. Nam nihil aliud agunt quos ueraciter penitet nisi ut id quod malefecerint. Inpunitum esse non sinant, eo quippe modo si non parcentibus, ille parcit. #M138#Cuius altum iustumque iudicium nullus contemptor euadet. Perfecta est autem penitentia preterita deflere, et futura non admittere, haec secunda in similitudine fontis est, ut si forte in pugnante diabolo aliquod peccatum inrepserit huius satisfactione purgetur.</p>
<p>Satisfactio autem est causas peccatorum et suggestiones excludere, et ultra peccatum non iterare, reconciliatio uero est, quae post conplementum paenitentiae adhibetur. Nam sicut conciliamur deo quando primum agentilitate conuertimur, ita reconciliamur quando post peccatum poenitendo regredimur. Exhomologesis Greco uocabulo dicitur, quod Latine confessio interpretatur, cuius nominis duplex significatio, est autem in laudem intellegitur confessio #187a# sicut est. Confitebor tibi domine pater caeli et terrae aut dum quisque confitetur sua peccata ab eo indulgenda, cuius indeficiens est misericordia. Ex hoc igitur Greco uocabulo exprimitur et frequentatur exhomologesis, quod delictum nostrum domino confitemur. Non quidem ut ignaro cuius agnitioni nihil occultum est, sed confessio est rei scilicet eius quae ignoratur professa cognitio. Vtile enim sibi ac iucundum quisquam esse existimauerat rapere, adulterare, furari, sed ubi haec aeternae damnationis obnoxia esse cognouit. Cognitis his confitetur errorem.</p>
<p>Confessio autem erroris, confessio est desinenda. Desinendum ergo a peccatis esse, dum confessio est. Confessio ante cadit remissio sequitur. Caeterum extra ueniam est qui peccatum cognoscit, nec cognitum confitetur. Itaque exhomologesis prosternendi uel humile faciendi hominibus disciplina est, habitu atque uictu sacco et cinere incuruare, corpus sordibus obscurare, animum meroribus deicere, illa quae peccat tristi tractatione mutare.</p>
<p>Laetaniae autem Greco nomine appellantur, quae #187b# Latine dicuntur rogationes. Inter letanias uero et exhomologesin hoc differt, quod exhomologesis pro sola confessione peccatorum agitur. Laetaniae quae uero indicuntur uero propter rogandum dominum et impetrandam aliquam eius misericordiam. Sed nunc iam utrumque uocabulum sub una designatione habetur, nec distat uulgo utrum laetaniae an exhomologesis dicantur. Supplicationis nomen quodam modo nunc ex gentilitate retinetur. Nam feriae aut legitimae erant apud eos, aut indictae. Indictae autem quia paupertas antiqua Romanorum ex conlatione sacrificabat, aut certe de bonis damnatorum. Vnde et supplicia dicuntur. Supplicationes quae fiebant de bonis passorum supplicia, sacrae enim res de rebus exsecrandorum fiebant.</p>
<p><strong> </strong></p>
<p><strong>EXPLICIT LIBER V</strong></p>
<p> </p>
<p> </p>
<p>#M137D#</p>
<p><strong> </strong></p>
<p><strong>INCIPIT LIBER VI</strong></p>
<p><strong> </strong></p>
<p>[1] De homine et partibus eius</p>
<p> </p>
<p>Natura dicta ab eo quod nasci aliquid faciat gignendi enim et faciendi potens est. Hanc quidam #M138D# deum esse dixerunt a quo omnia #188a# creata sunt et exsistunt. Genus a gignendo dictum, cui deriuatiuum nomen a terra ex qua omnia gignuntur. Ge enim Grece terram dicunt. Vita dicta propter uigorem, uel #M139# quod uim teneat nascendi atque crescendi. Vnde et arbores uitam habere dicuntur, quia gignuntur et crescunt. Homo dictus quia ex humo est factus, sicut et in Genesi dicitur: Et creauit deus hominem de humo terrae. Abusiue enim pronuntiatur ex utraque, substantia totus homo, id est ex societate animae et corporis. Nam proprie homo ab humo, Greci autem hominem antropum appellauerunt, eo quod sursum expectet, subleuatus ab humo ad contemplationem artificis sui, quod Ouidius poeta designat cum dicit: Pronaque cum spectant animalia cetera terram. Os hominis sublime dedit caelumque uidere, iussit et erectos ad sidera tollere uultus. Qui ideo erectus caelum aspicit ut deum quaerat, non ut terram intendat, ueluti pecora quae natura prona et uentris oboedientis firocit. Duplex est autem homo interior et exterior. Interior homo anima, et ex#188b#terior homo corpus. Anima autem a gentilibus nomen accepit, eo quod uentus sit. Vnde et Greci uentus animos dicitur, quod ore trahentes aerem uiuere uideamus.</p>
<p>Sed apertissime falsum est, quia multo prius gignitur anima quam concipi aer ore possit, quae iam in genetricis utero uiuit. Non est igitur aer anima quod putauerunt quidam qui non potuerunt in corpoream eius cogitare naturam. Homo quia ex duabus constat naturis, aliquando corpus humanum, aliquando etiam animam rationalem significat, de quo apostolus ait. Et si exterior homo noster corrumpitur, interior renouatur de die in diem. Et alibi interiorem hominem habitare Christum per fidem in cordibus uestris. Item in Psalmo diuersas species hominum ostendit propheta ita dicens: Quid est homo quod memore es eius, aut filius hominis quoniam uisitas eum. Quid est homo cum despectu pronuntiandum est, id est, fragilis et caduis Adae sequax, qui inueteri peccato permixtus, socia prauitate conclusus est. Huius memor est dominus quando ei peccata dimittit, et misericordiae suae dona largitur, sicut in alio #189a# Psalmo dicturus est: Filii autem hominum in protectione alarum tuarum sperabunt, inebriabuntur ab ubertate domus tuae et torrente uoluntatis tuae potabis eos. Hoc est ergo esse memorem conferre deliquentibus tantae gratiae sospitatem. Aut filius hominis, quoniam uisitas eum. Hic iam uoce surgendum est, quia dominum significat saluatorem, qui non ut ceteri mortales ex duobus hominibus natus est, sed ex spiritu sancto et beatae Mariae semper uirginis utero tamquam sponsus de glorioso thalamo processit. Sequitur. Minuisti eum Paulo minus ab angelis et cetera. Hinc iam domini saluatoris humilitas narratur et gloria. Minoratus est enim non necessitate ministratoria, sed pietatis suae spontanea uoluntate. Sicut apostolus ait: Semetipsum exinaniuit formam serui accipiens, sequitur. Paulo minus ab angelis, quia crucem pro omnium saluit suscepit, ex ea siquidem parte creeator angelorum minor factus est angelis. Bene autem dixit Paulo #M140# minus quia etsi mortale corpus assumpsit tamen peccata non habeat. Gloria uero et honore coro#189b#natus est. Cum post resurrectionem nimis mirabilem totius mundi credulitatem, deus in eo quod homo factus est exaltatus accepit. Homo Christus est, ut in Esaia quiescite ab homine cuius spiritus in naribus eius, et in Psalmo: Accedet homo ad cor altum. De hoc homine et per alium prophetam dicitur: Et homo est et quis cognoscet eum. Quod autem dupliciter homo intellegendus sit, ostendit dominus ad Ezechielem prophetam dicens: Homo homo de domo Israel qui posuerit inmunditias suas in corde suo et reliqua.</p>
<p>Duplicem ergo nobis iuxta apostolum, ut supra diximus ostendit interiorem hominem et exteriorem. Multi enim habentes hominis faciem, corporalem diuersarum bestiarum assumunt imagines quas dissipare propheta concupiscens deprecatur. Domine in ciuitate tua imagines eorum dissipabis, ili de quibus scriptum est. Homo cum in honore esset non intellexit conparatus est iumentis insipientibus, et similis factus est illis. Non sunt homines homines sed homines sunt iumenta. Rursum qui de euangelio audiunt. Serpentes genimina uiperarum quis ostendit uobis #190a# fugere ab ira uentura, non sunt homines homines sed sunt homines serpentes. Et de quibus scriptum est: Vulpes foueas habent et uolucres caeli nidos. Et de Herode, dicite uulpi huic, non sunt homines homines sed homines uulpes, qui uero utrumque hominis uocabulum possident si errauerint, ideo per supplicia corriguntur, ut intellegant quod dominus ipse est deus. Homines rationabiles quique intelleguntur, de quibus in Psalmo legitur, Homines et iumenta saluos facies domine. Item homines peccatores in Psalmo: Vos autem sicut homines moremini.</p>
<p>Aliquando uero homo peccatorem quemlibet et persecutorem significat, seu impiissimum Antichristum de quo dicit psalmista: Exurge domine non preualeat homo, ipse est enim homo pessimus quem humana non potest sustinere conditio, in quo tanta erit uersutia uel potestas, ut sola domini uirtus eius possit superare nequitiam. Legitur et in apostolo, uetus homo noster hoc est homo peccati simul crucifixus esse cum Christo ut destrueretur corpus peccati. Vnde iubet nos deponere ueterem hominem cum actibus suis et induere nouum qui secundum deum creatus est #190b# in iustitia et sanctitate ueritatis, omnia enim peccata et crimina simul corpus appellat, quod destrui dicit per bonam uitam et fidem catholicam. Crucifixio quippe interioris hominis poenitentiae dolores intelleguntur, et continentiae quidam salubris cruciatus, per quam mortem mors impietatis perimitur.</p>
<p>Spiritum idem esse quod animam euangelista pronuntiat dicens: Potestatem habeo ponendi animam meam et rursum. Potestatem habeo sumendi eam, de hac quoque ipsa domini anima passionis tempore #M141# memoratus euangelista ita protulit dicens: et inclinato capite emisit spiritum. Quid est enim emittere spiritum, nisi quod animam ponere, sed anima dicta propter quod uiuit. Siritus autem uel pro spiritali natura, uel pro eo quod inspiret corpora, item animum idem esse quod animam, sed anima uitae est, animus consilii. Vnde dicunt philosophi. Etiam sine animo uitam manere, et sine mente animam durare. Vnde et a mentes. Nam mentem uocari ut sciat animum ut uelit, mens autem uocata quod emineat in anima uel quod meminit. Vnde et in memores a mentes. Qua propter non anima sed quod excellit in anima. Mens #191a# uocatur tamquam caput eius uel oculus. Vnde et ipse homo secundum mentem imago dei dicitur. ita autem haec omnia adiuncta sunt animae ut una res sit.</p>
<p>Pro efficientiis enim causarum diuersa nomina sortita est anima. Nam et memoria mens est. Vnde et in memores a mentes. Dum ergo uiuificat corpus anima est, dum uult animus est, dum scit, mens est, dum recolit memoria est, dum rectum iudicat ratio est, dum spirat, spiritus est, dum aliquid sentit, sensus est. Nam inde animus sensus dicitur, pro his quae sentit. Vnde et sententia nomen accepit. Significatio enim spiritus multiplex est. Aliquando spiritus nomine ipse deus demonstratur. Cum scriptum est, deus spiritus est. Et spiritus sanctus de quo in euangelio angelus ad Mariam dicit. Spiritus sanctus superueniet in te et uirtus altissimi obumbrabit tibi. Et apostolus: Spiritus inquit omnia scrutatur etiam profunda dei. Et item ubi spiritus inquit domini ibi libertas. Aliquando etiam spiritus significat angelicam naturam. Vnde psalmista ait, qui facit angelos suos spiritus. Aliquando animam hominis ut supra ostendimus. Aliquando sanctos uiros et uirtutum decorem atque sapientiam spiritalem habentes. Vnde apostolus ait: #191b# Si quis praeoccupatus fuerit in aliquo delicto, uos qui spiritales estis instruite huiusmodi in spiritu lenitatis. Aliquando spiritus uocatur ratio quae praeeminet animae, ut in Daniele: Spiritus et animae iustorum benedicite dominum. Aliquando spiritus animam iumentorum significat. Vnde Salomon ait: Spiritus iumentorum descendat deorsum. Aliquando uocem hominis significat unde dicit apostolus. Si orem lingua spiritus meus orat. Mens autem mea sine fructu est. Orabo ergo spiritu orabo et mente. Aliquando increpationem caelestem. Vnde dicit in Psalmo. Ab increpatione tua domine, ab inspiratione spiritus irae tuae. Ostendit ergo praedicatores uerbi quia spiritu sancto inflammati, delinquentes populos increpabant quatinus auitus recederent. Aliquando uentum, ut est illud in spiritu uehementi conteres naues Tharsis. Et in contrariam partem spiritus nomine spiritalia uitia denotantur. Vnde dicitur, spiritus superbiae, spiritus irae, spiritus tristitiae, spiritus fornicationis. Aliquando nomine spiritus ipse diabolus demonstra#M142#tur. Vnde dicitur. Recessit a Saul spiritus domini bonus, et inuasit eum spiritus nequam a domino. Vnde et in euangelio ipsa ueritas ait. Dum inmundus #192a# spiritus exierit de homine ambulans per loca inaquosa quaerens requiem et non inuenit. Et paulo post subiungit dicens: Tunc assumit septem spiritus nequiores se, et intrantes habitant ibi, hoc est cum plenitudine omnium uitiorum unde fiunt nouissima hominis illius peiora prioribus.</p>
<p>Corpus dictum eo quod corruptum perit, solubile enim atque mortale est, et aliquando soluendum. Caro autem a creando est appellata, crementum enim semen est masculi, unde animalium et hominum corpora concipiuntur. Hinc et parentes creatores uocantur. Caro autem ex quattuor elementis compacta est. Nam terra in carne est, aer in alitu, humor in sanguine, ignis in calore uitali, habent enim in nobis elementa suam quaeque, partem, cui quid debetur ostendit compago resoluta. Caro autem et corpus diuersa signifcant in carne semper corpus est, non semper in corpore caro. Nam caro est quae uiuit idem et corpus, corpus quod non uiuit idem non caro. Nam corpus dicitur aut quod post uitam est mortuum, #192b# aut sine uita est conditum, interdum et cum uita corpus et non caro, ut herba et lignum. Mystice enim corpus corporalem significat creaturam, uel hominis corruptam naturam. Vnde legitur in apostolo corpora esse caelestia et corpora terrestria. Et alibi, corpus inquit quod corrumpitur adgrauat animam. Nam iuxta caro allegoriam aliquando significat exteriorem hominem, aliquando litteram legis et carnalem sensum. Aliquando sapientiam humanam quae contraria sentit deo. Nam in apostolo scriptum est. Prudentia carnis mors est, prudentia autem spiritus uita et pax. Vnum atque idem est quod dicit prudentia carnis mors et illud littera occidit. Igitur prudentia carnis mors est, cui mors est animae sine dubio. Qui enim legem secundum carnem id est secundum litteram intellegit, non uenit ad Christum qui est uita, et ideo prudentia carnis mors est. Prudentia uero spiritus uita et pax. Vitam namque et pacem quae est Christus habet qui spiritaliter intellegit legem. Aliter prudentia carnis peccatum est #193a# quod generat mortem. Prudentia enim ideo dicitur cum res stulta sit quia saecularibus hominibus, errores uisibilibus concepti siue in sensu siue in actu contra legem dei prudentia uidentur. Quo inquit sapientia carnis, inimica est deo, legi enim dei non est subiecta, nec enim potest, quomodo enim sapientia carnis hoc est carnalis intellegentia non sit inimica deo quae aduersatur Christo, quae non recipit eum quem misit deus, quae dicit nos legem habemus et secundum legem debet mori quoniam filium dei se fecit. Notandum autem quodnon carnem dixit inimicam sed sapientiam carnis, id est non substantiam sed actus, aut cogitationem siue asseuerationem quae #M43# nascitur de errore.</p>
<p>Sapientia ergo carnis est primum in loco astrorum ab hominibus inuenta disputatio. Deinde uisibilium lectatio haec inimica sunt deo quia elementum dominum et opificem mundi, his coaequant quae fecit, astruentes nihil posse fieri propter quam mundi continet ratio. Quam ob rem negant deum fecisse ut uir#193b#go pareret, aut mortuorem corpora resurgerent. Quia stultum est inquiunt ut deus fecerit ultra quam homo sapit. Hinc et alibi scriptum est. Caro concupiscit aduersus spiritum spiritus uero aduersus carnem. Et rursum: Caro inquit et sanguis regnum dei non possidebunt, hoc est peccatrix uita et sanguino lenta, non meretur uitam habere aeternam. Neque corruptio incorruptaelam possidebit, sed sancti et iusti uiri immutati et immortales effecti, per resurrectionem carnis in die iuditii ad regnum simul cum Christo transibunt perpetuum.</p>
<p>Sensus corporis quinque sunt: visus, auditus, gustus, odoratus, et tactus. Ex quibus duo aperiuntur et clauduntur, duo semper patentes sunt. Sensus dicti quia per eos anima subtilissime totum corpus agitat uigore sentiendi, unde et praesentia nuncupantur, quod sint presentibus sicut prae oculis quae presto sunt oculis. Visus est qui a philosophis humor uitreus appellatur. Visum autme fieri quidam #194a# asseuerant, aut extrema aetheria luce, aut interno spiritu lucido per tenues uias a cerebro uenientes atque penetratis tonicis in aere exeuntes. Et tunc commixtione similis materiae uisum dantes. Visus dictus quod uiuacior sit ceteris sensibus ac praestantior siue uelocior, ampliusque uigeat quantum memoria inter cetera mentis offitia uicinior est cerebro. Vnde omnia manant ex quo fit ut ea quae ad alios pertinent sensus uide dicamus ueluti cum dicimus. Vide quomodo sonat uide quomodo sapit sic et cetera. Auditus appellatus, quod uoces hauriat, hoc est aere uerberato suscipiat sonos. Odoratus quasi aeris odoris attactus tacto enim aere sentitur, sic et olfactus quod odoribus efficiatur. Gustus a guttare dictus. Tactus eo quod per tractet et tangat, et per omnia membra uigorem sensus aspergat. Nam tactu probamus quicquid ceteris sensibus iudicare non possumus. Duo autem genera tactus esse nam aut extrinsecus uenit quod feriat aut intus in ipso corpore oritur. #194b# Vnicuique autem sensui propriam naturam datam. Nam quod uidendum est oculis capitur quod auidendum est auribus mollia et dura tactu aestimantur. Sapor gustu odor naribus ducitur.</p>
<p>In multis locis scripturae sacrae hi quinque sensus corporis per quinarium numerum mysticae exprimuntur. ut est illud in parabola saluatoris ubi narratur seruus a domino suo quinque talen talenta accepisse. Et eam cum augmento eidem domino reuertenti representasse. Similiter et in ceteris locis ubi qui narius numerus insertus est, aut quinque libros legis aut quinque sensus corporis mystica significatione demonstrat. Notandum autem quod idem ipsi sensus qui in exteriore homine describuntur, simili modo secundum modeum suum in interiore esse manifestantur, quia spiritales res non corporalibus sensibus sed spiritalibus rimanda sunt. Vnde diuina uox in cantico Deuteronomii ait. Videte, uidete, quoniam ego sum deus et non est #195a# alius praeter me. Et in Psalmo: Attendite populus meus legem meam inclinate aurem uestram in uerba oris mei, et in euangelio ipsa ueritas ait. Qui habet aures audiendi audiat. Et in Apocalipsihhh: Qui autem habet inquit aures audiendi audiat quid spiritus dicat aecclesiis. Et in Psalterio: Gustate inquit et uidete quoniam suauis est dominus. Et apostolus: Christi bonus inquit odor sumus et in his qui pereunt. Et in his qui saluifiunt. Et in euangelio dominus mulierem emoro usam fide se tetigisse magis quam corpore ostendit dicens. Tetigit me aliquis, nam ego sensi uirtutem de me exisse. Sic ergo cum omni cautela obseruandum est, quid ad corporis sensus. Et quid ad animae pertineat dignitatem. Ne forte confusus ordo et in rationabilis aestimatio alicubi repugnare uideatur ueritati. Prima pars corporis caput datum que illi hoc nomen eo quod sensus omnes et nerui inde initium capiunt atque ex eo omnis uigendi causa oriatur, ibi enim omnes sensus apparent. Vnde ipsius animae quae consulit corpori quodammodo personam gerit.</p>
<p>Caput uero quod #195b# prima corporis pars est ut supra diximus iuxta allegoriam aut Christum significat qui est caput corporis aecclesiae, aut diuinitatem saluatoris. Vnde legitur in apostolo caput mulieris uir, caput uiri Christus caput Christi deus. Ponitur enim aliquando caput pro principalitate mentis. Vnde scriptum est: Omni tempore sint uestimenta tua candida et oleum de capite tuo non deficiat, hoc est omni tempore sint opera tua et conuersatio munda. Et oleum caritatis atque misericordiae demente uia non deficiat. Inuenitur aliquando caput pro initio poni, ut est illud capite libri scriptum est de me quia in principio fecit deus caelum et terra et in principio erat uerbum et uerbum erat apud deum et deus erat uerbum. Inuenitur et aliquando nomine capitis primatus cuiuslibet ossitii designari. Vnde dicuntur apostoli et doctores aecclesiae capita esse gentium quia principes et magistri sunt fidelium populorum. Item caput inchoatio bonorum operum, sicut ipsa uoluntas hominis, ut in Leuitico, ponet manum super caput hostiae suae. #196a# Similiter et in quibusdam locis duces et principes iniquorum capitis nomine censentur. Vnde dicitur, multiplicati sunt super capillos capitis mei qui oderunt me gratis, us ostenderet ergo plus esse numerum infidelium quam deuotorum. Dicit multiplicatos esse perfidos iudaeos super numerum capillorum, id est recte credentium.</p>
<p>Vertex est ea pars qua capilli capitis colliguntur, et in qua cesaries uertitur, unde et nuncupatur. Vertex enim quando in bonam partem accipitur, significat summitatem iustitiae uel perfectionem omnium uirtutum, #M145# ut est illud in Salomone: Coronam enim gratiarum accipiet uertex tuus. Item in malam partem ponitur uertex, quando summam nequitiam significat. ut est illud Psalmistae. Veruntamen deus conquassauit capita inimicorum suorum, uerticem capilli per ambulantium in delictis suis. Capita inimicorum sunt auctores Iudaicae seditionis. Sedet hereticorum sine dubitatione doctores, illi enim in carne Christum persecuti sunt, ipsi enim crudeliores in #196b# ipsam etiam si dici fas est, deitatem deseuiunt. Hi tales sibi calumniarum minutias quaerunt. Vt ipsos quoque uertices capillorum per ambulare ac perscrutari posse uideantur.</p>
<p>Caluaria ab ossibus caluis dicta per defectionem et neutraliter pronuntiatur. In Golgotha quippe quod interpretatur caluaria, eo quod truncabantur ibi capita damnatorum, crucifixus est dominus, ut ubi prius area erat damnatorum, ibi erigerentur uexilla martyrii. Et quomodo pro nobis maledictum crucis factus est, et flagellatus et crucifixus, sic pro omnium salute quasi noxius inter noxios crucifigitur.</p>
<p>Capilli uocati quasi capitis pili facti, ut et decorem praestent, et cerebrum aduersus frigus muniant atque a sole defendant. In capillis uero ornatus iustitiae et decor uirtutum, infideli anima demonstratur. Cui pro bonis meritis et sapientiae doctrina multiplex merces in aeterna beatitudine reseruatur. Vnde ipse in euangelio ait. Vestri autem et #197a# capilli capitis omnes numerati sunt. Item capilli uirtutes animae designant, sicut in libro iudicum de Samson legitur, quos capillos postquam perdidit. Statim ab inimicis captus lumen scientiae amisit. Possunt et in capillis fideles populi accipi qui maximum decus sua numerositate praebent aecclesiae. Vnde in Cantico canticorum sponsus ad sponsam dicit. Capilli tui sicut greges caprarum quae ascenderunt de monte Galaad. Galaad enim acertius testimonii interpretatur, qui bene conuenit adunatae multitudini sanctorum. Item capilli in contrariam partem positi repperiuntur in Psalmo ubi uitia designantur. Multiplicati sunt inquit super capillos capitis mei et cor meum dereliquit me, nec frustra in comparatione delictorum capilli ponuntur. Quia domini praecepto in ueteri testamento sacerdotes ipsa similitudine radebantur.</p>
<p>Pili autem dicti sunt a pelle qua prodeunt, sicut et pilo dicitur a pila, ubi pigmenta contunduntur. Significant pili carnis cogitationes carnales quos #197b# radere nos a cordibus nostris scriptura sancta monet. Vnde et in libro numerorum iubentur Leuitae radere omnes pilos carnis suae. Pili carnis sunt quaelibet superflua humanae corruptionis. Pili carnis sunt uitae ueteris cogitationes, quas sic a mente incidimus, ut de amissione earum nullo dolorem fatigemur. Leuita namque assumptus uocatur. Oportet ergo leuitas omnes pilos carnis radere, quia is qui in obsequiis diuinis assumitur, debet ante dei oculos a cunctis carnis cogitationibus mundus apparere, ne inlicitas cogitationes mens proferat. Et pulchram animae speciem quasi pilis fructificantibus de formem reddat.</p>
<p>#M146# Cefaries a cedendo uocata ideoque tantum uirorum est. Virum enim tonsum esse decet mulierem non decet. Tamen in Deuteronomio legimus captiuam mulierem ante nuptum raderre iussam cesariem et circumcidere ungues et deponere uestem in qua capta est. Quod significat animam quae a deo pulchra creata est, si in gentili conuersatione eam inue#198a#nerimus et sociare uoluerimus corpori Christi ut deposito idolatriae cultu induatur lugubribus poenitentiae indumentis, deploretque patrem et matrem hoc est omnem memoriam mundi eiusque carnales inlecebras. Deinde nouacula uerbi dei et doctrina, omne peccatum infidelitatis eius quod mortuum et inane est abradatur. Hoc enim sunt capilli capitis et ungulae mulieris, atque demum salutari lauacro mundata et purificata coniungatur sanctis dei. Scilicet cum iam nihil in capite mortuum nihil in manibus ex illis quae per infidelitatem mortis dicuntur habuerit, ut neque sensibus neque actibus inmundum aliquid aut mortuum gerat.</p>
<p>Comae sunt propriae non caesi capilli et est Grecus sermo. Nam comas Greci caimos a secando nominant, unde et cirin tonderi dicunt. Inde et cirri uocantur quod etiam Greci mallonem uocant. Comae uero capitis, mysticae cateruae sunt sanctorum qui Christo capiti fideli famulatu adherent. Vnde in Cantico canticorum sponsa de sponso dicit. Comae eius sicut elatae palmarum, nigrae quasi coruus. Hae ergo comae elatae palmae dicuntur propter caput domini, nigrae propter despectionem #198b# apud homines elatae ob uictoriam nigrae obpressuras. Crines propriae mulierum sunt, dicti autem crines eo quod uictis discernantur. Vnde et discriminalia dicuntur a quibus diuisi religantur. Mysticae autem crines significant facta uirtutum quos homo habet ex dono spiritus sancti. Vnde in libro Iudicum legitur quod Samson quamdiu septem crines capitis integros habuit, inuictos fuit. Postquam uero per fraudem mulieris tonsus est, recessit ab eo fortitudo, quia quisquis per gratiam spiritus sancti uirtutes spiritales seruat inlaesus manet. Si enim propter peccatum euacuatus fuerit gratia spiritali, infirmus factus patet inimicorum captioni. Possunt et crines elemosinarum largitatem significare, hinc est quod in euangelio mulier illa quae pedes Iesum lacrimis lauit crinibus extersit, et unguento unxit. ut instrueret nos minimis membris Christi conpati debere, et superflua pauperibus erogare, et odore bonarum uirtutum illis ferre opem. De quibus #199a# ipse dominus in fine dicturus erit, quod uni ex his minimis fratribus meis fecistis mihi fecistis. Aliquando etiam in crinibus exprimuntur cateruae fidelium ut est illud in Cantico canticorum quod sponsus ad sponsam dicit. Vulnerasti cor meum soror mea sponsa, uulnerasti cor meum in uno oculorum tuorum et in uno crine colli tui, in uulneratione cordis, magnitudo amoris Christi in aecclesia intellegitur, qui fit in unitate sancta doctorum id est oculorum, et in unitate pia subiectae plebis, id est crinium.</p>
<p>Tempora sunt quae caluariae dextra leuaqe subiacent, quae ideo sic nuncupantur quia mouentur, ipsaque mobilitate quasi tempora quibusdam interuallis mutantur. Significant autem uigilias corporis quas homo debet habere temperanter, in statu praesentis temporis donec ueniat somnus mortis. Hinc propheta ex persona Christi in Psalterio ait. Si dedero somnum oculis meis aut palpebris meis dormitationem, aut requiem temporibus meis donec inueniam locum domino tabernaculum deo Iacob. Haec omnia #199b#rationabiliter humanitati Christi conuenire noscuntur. Somnus iste intellegendus est requies mortis. Palpebrarum quoque et temporum motus uigilantiam eius ante mortem demonstrat, quoniam reuera tempora capitis nostri requiem habere non possunt. Quando oculi crebris motibus agitati uigilare noscuntur. Prius enim posuit somnum et postea quem ad modum ipse somnus impleatur exposuit. Bene ergo mors domini somno similatur, quoniam triduana tantum pausatione susceptus est, qui nullam corpori corruptionem intulit sed quietem.</p>
<p>Facies dicta ab effigie, ibi est enim tota figura hominis, et unius cuiusque personae cognitio. Vultus uero dictus eo quod per eum animi uoluntas ostenditur, secundum uoluntatem enim in uarios motus mutatur. Vnde et differunt sibi utraque. Nam facies simpliciter accipitur de unius cuiusque naturali aspectu. Vultus aut animorum qualitatem significat. Facies autem duobus modis intellegitur, hoc est corporea et spiritalis nisi enim esset interioris hominis facies, non diceret apostolus. Nos autem reuelata #200a# facie gloriam domini speculantes transformamur de gloria in gloriam tamquam ad nostri spiritu. Et item uidemus inquit nunc per speculum in enigmate, tunc uero facie ad faciem. Item faciem summa in mente declaratio, ut in euangelio et faciem tuam laua. Aptum est enim nos nunc imagines uidere per fidem tunc res ipsas hoc est post resurrectionem in aeterna gloria. Quod autem dominus ad Moysen dixit. Faciem meam uidere non poteris, non enim uidebit me homo et uiuet iuxta Iohannis uocem. Deum nemo uidit unquam, ita intellegendum est. Quod in hac corruptibili uita nullus perfecte contemplationem dei habere potest. Viderunt enim patres testamenti ueteris dominum in hac uita positi, per quasdam imagines, quibus ipse se uoluit ostendere. Sed futurae uisionis eius gloriam illis reseruauit, qui in caelesti beatitudine perpetualiter uisuri sunt. Aliter ab eiusdem sententiae uirtute non abhorret quod dicitur, non enim uidebit me homo et uiuet, quoniam quisquis sapientiam quae deus est uidet, huic uitae funditus moritur. Ne iam eius amore teneatur. Nullus quippe eam uidet qui adhuc carnaliter uiuit, qui a nemo #200b# potest amplecti deum. Simul et saeculum, qui enim deum uidet eo ipso moritur, quo uel intentione cordis, uel effectu operis ab huius uitae delectationibus, tota mente separatur. Nemo ergo deum uidit et uixit. Ac si aperte diceretur. #M148# Nullus umquam deum spiritaliter uidit, et mundo carnaliter uiuit. Vultus enim aliquando pro intellectu, aliquando pro uoluntate et affectu positus est. Nam quod in Psalmo propheta dixit: Proiectus sum a uultu oculorum tuorum, patri dicit filius a forma serui. Speraui quia me gratia tua desereret, cum passionis tristitia preualeret. In pauore utique mortis, a uultu oculorum tuorum proiectus sum, id est a conspectu misericordiae tuae, et pulchrae uultum dedit oculis, quia ipsi quam maxime significant uoluntates animorum. Vultus enim dicitur ab eo quod cordis uelle per sua signa demonstret, sic oculi diuinitatis cum respiciunt suam gratiam pollicentur. Illud autem quod dicitur, uultus domini super facientes mala, pronuntiat uultum domini id est intellectum esse, supra malos quos sic attendit ut not respiciat, sic non respicit ut tamen eorum facta cognoscat.</p>
<p>Frons ab oculorum #201a# foraminibus nominata est, haec imago quaedam animi mentis motum specie sua exprimit, dum uel laeta uel tristis est. Iuxta allegoriam uero frons uerecundiam mentis, aut in pudentiam significat. Vnde erubescere dicitur qui conpungitur pro delictis suis, et se meliorare studuerit. Aliter de impudentis fronte ex probratur Hierusalem per prophetam scelus suum, cum ei dicitur. Frons mulieris meretricis facta est tibi. Et item dominus ad Hiezechielem ait. Ecce dedi faciem tuam ualentiorem faciebus, eorum et frontem tuam duriorem frontibus eorum, ut adamantem et ut silicem dedi faciem tuam, domus Israhel attritae frontis est. Et procacis audaciae, et duro fit corde, et scorpionibus comparatur. Ideo dedi tibi uultum durissimum et frontem qua nullo pudore superetur. Ex quo discimus interdum gratiae esse dei inpudentiae resistere, et cum locus poposcerit frontem fronte conterere. hoc autem tribuitur ne uestra uerecundia et humanus pudor per timescat insidias aemulorum. Et in eodem propheta legitur, quod dominus iuberet uiro qui indutus erat lineis et #201b# atra mentarium scriptoris habebat in lumbis suis. Vt transiret per mediam ciuitatem in medio Hierusalem et signaret thau super frontes uirorum gementium et dolentium super cunctis abhominationibus quae fiunt in medio eius quae littera specie crucis Christi tenet et signatur in frontibus fidelium. Et confirmatur in cordibus electorum. Vnde dicit psalmista signatum est supernos cum uultus tui domine. Quia sicut nummus imperatoris portat imaginem, ita et fidelibus signa caelestis principis imprimuntur.</p>
<p>Oculi uocati siue quia eos ciliorum tegmina occulunt ne qua incidentes iniuriae offensione laedantur, siue quia occultum lumen habent id est secretum uel intus positum. Hi inter omnes sensus uiciniores animae exisiunt, in oculis enim omne mentis inditium est. Vnde et animi perturbatio uel hilaritas in oculis apparet. Oculi autem idem et lumina. Et dicta lumina quod ex eis lumen manat uel quod ex initio sui clausam teneant lucem, aut extrinsecus acceptam uisui preponende refun#M149#dant. Oculus igitur non solum corporis uisum sed etiam cordis demonstrat intuitu quod psalmista ostendit dicens: Leuaui oculos meos ad montes. Et in Hieremia leua inquit oculos tuos et uide. Nam cum dicit leuaui ostendit se ad contemplationem aliquam fuisse prouectum. Leuare enim est aliquid ad altiora transferre. Oculos meos utique cordis #202a# aspectum, de quibus scriptum est. Reuela oculos meos et considerabo mirabilia de lege tua. Et illud preceptam domini lucidum inluminans oculos. Nam si istos carnales aduertas, quid potuisset inde proficere. Si montes consitos siluis, aut saxis squalentibus, legisset intendere. Sed hoc si spiritaliter inquiras omnino proficuum est, ut oculos cordis sui siue ad sanctos uiros siue ad libro diuinos, siue ad sublimes angelos credatur eleuasse, qui magnitudine et firmitate sua uere montes sunt. Vnde etiam competens sustinebatur auxilium. Et in euangelio ipsa ueritas ait. Quod si oculus tuus dexter scandalizat te, erue eum et proice abste. Hic uero cogitationem et sensum in diuersa uolitantem nuncupauit oculum, per dexteram autem uoluntatis ex affectuum initia demonstrantur. Quam sententiam et aliter possumus intelligere. Videtur mihi non incongrue accipi in hoc loco debere oculum dilectissimum amicum. Nam hoc est utique quod membram recte possumus appellare quod uehementer diligimus. et ipsum consiliarium quia oculus est tamquam demonstrans iter, et in rebus diuin is quia dexter est, ut sinister sit dilecter quidem consiliarius, sed in rebus terrenis ad necessitatem corporis pertinentibus. Item in illo ubi dominus discipulis ait. Beati oculi qui uident #202b# quae uos uidetis, ibi intellectus fidelis et simplex affectus demonstratur quod nos intuendus est. Nam et in illa sententia qua saluator ait: Si oculus tuus fuerit simplex totum corpus tuum lucidum erit. Si autem nequam fuerit et iam corpus tuum tenebrosum erit. Per oculum intentionem cordis et intellectum animi designat. Quia cum bona intentione et uoto placendi deo aliquid agimus, totum corpus operis nostri inluminatur. Quod si intentio peruersa erit, etiam opus per eam confectum tenebrosum erit. Oculi duo actiua et contemplatiuuam uitam ut quidam uolunt figurare dicunt. Denique quando legimus oculos domini nos respicere, ut est illud: Ecce oculi domini super timentes eum. Et oculi domini super iustos, coninuam gratiam diuinitatis ostendit, quia pietas ipsius eos protegit, quos se timere cognoscit. Scire et enim debemus quod oculi domini in omni loco contemplantur bonos et malos quia nihil illum latet, omnia enim nuda et aperta sunt oculis eius. Sed bonos respicit miserando, malos aut per iuditium damnando.</p>
<p>Pupilla est medius punctus oculi in quo uis est uidendi ubi quia paruae imagines nobis uidentur propterea pupillae appellantur. Nam paruuli pupilli dicuntur. #203a# Hanc plerique papulam uocant. Vocatur autem pupilla quod sit pura #M150# atque inpolluta ut sunt puellae. Fisici dicunt easdem pupillas quas uidemus in oculos, morituros ante triduum non habere, quibus non uisis certa est desperatio. Circulus uero quo a pupilla albae partes oculis separantur, discreta nigredine corona dicitur, quod rotunditate sui ornet ambitum papulae. Mystice pupilla oculi, significant intentionem puri cordis, per quam cernitur iustitia, et discernitur uerum a falso. Vnde propheta precatur in Psalmo dicens, Custodi me domine ut pupillam oculi. Pupilla est enim ut supra ostdenimus in medio posita perspicua pars oculi qua corporum colores uaria qualitate discernimus dicta a paruitate sui pupilla quasi pusilla. Huic conuenientur comparatus est Christus cui datum est in iuditio suo iustos a peccatoribus segregrare. Aptissime itaque petit custodire se ut pupillam oculi quando et per ipsam res uis uales discernimus et in nostro corpore nihil prestantius inuenitur.</p>
<p>Palpebrae sunt sinus oculorum a palpitatione dictae, quia semper mouentur. Concurrunt enim inuicem ut assiduo motu reficiant obtutum. Munitae sunt autem uallo pilorum ut apertis oculis si quid inciderit repellatur, et somno cohibentibus, tamquam inuoluti quiescant latentes. In summitate autem palpebrarum locis quibus #203b# se utraque clausa contingunt, extant ad moti ordine seruato capilli tutulam oculis ministrantes, ne irruentes facile iniurias excipiant, et ex eo noceantur, ut pulueris uel cuius quam crassioris materiae arceant contractu. Aut ipsum quoque aerem concidendo mitificent quo tenuem atque serenum faciant uisum. Palpebrae mystice possunt accipi occultae dispensationes dei quae geruntur in homine. Vnde dicitur in psalmo de domino: Oculi eius in paupere respiciunt palpebrae eius interrogant filios hominum. Ergo quia in domino membrorum ministeri per allegoriam frequenter aptantur, dicit eum non solum quando intendit oculis, sed etiam tunc requirere id est considerare filios hominum cum ea neglegere quasi dormiens aestimatur. Palpebrae quippe dei eius iuditia sunt quae aliquid nobis claudunt, aliquid aperiant, quae aperiendo nos interrogant si intellegendo non extollimur. Claudendo nos interrogant si non despicimus quae intellegere non ualemus. Item in Iob de leuiathan ita scriptum est: Oculi eius ut palpebrae diluculi, sternutatio eius splendor ignis, quia sternutatio caput maxime concutit. Sternutatio istius uocatur, illa extrema commutatio qua damnatum hominem ingreditur, et per eum super bis principatur. Recte eius sternutatio splendor ignis uocatur. Ante #204a# reproborum enim oculos aperit cum signorum uirtutibus lucet. Et oculi eius ut palpebrae diluculi, nam consiliarii eius in oculis designantur, qui recte palpebris diluculi comparantur. Palpebris namque diluculi extremas noctis horas accipimus, in quibus nox quasi oculos aperit dum uenturae lucis iam initia ostendit. Lacrimas quidam a laceratione mentis putant dictas. Alii existimant ideo quod Greci darsiria #M151# uocant. Quid enim lacrimae ex conpuncto corde effusae efficere possint, ostendit propheta dicens. Fuerunt mihi lacrimae meae panes die ac nocte. Audiant hoc qui domino flere non appetunt, iuges lacrimas non inediam sed satietatem potius intulisse, nec inmerito quia fletus ille cibus est animarum, corroboratio sensuum, absolutio peccatorum, refectio mentium, lauacra culparum. Sed per has lacrimas significat afflictionibus erudiri posse populum, diem prosperitatem debemus accipere, noctem uero tristitiam.</p>
<p>Cilia sunt tegmina quibus cooperiuntur oculi, et dicta cilia quod celent oculos tegantque, tuta #204b# custodia. Supercilia dicta quia superposita sunt cilus, quae idcirco pilis uestita sunt, ut oculis munimenta pretendant, et sudorem a capite defluentem depellant. Inter cilium uero est medium illud inter cilia et supercilia, quod sine pilis est. Quid supercilia significent superius dictum est ubi per legis latorem inmundatione leprosi radi iubentur capilli capitis barbaque et supercilia et omnis pilus qui in corpore est.</p>
<p>Genae sunt inferiores oculorum partes, unde barbae inchoant. Nam Greci genos barbae, hinc genae quod inde incipiant gigni barbae. Ingenis ergo aliquando ui rtutes aliquando spiritalies patres, iuxta allegoriam significantur. Nam sponsa de sponso in Cantico canticorum dicit, genae illius sicut areola aromatum. Confitae a pigmentarus. Ingenis saluatoris nostri eius modesta pietatis simul et seueritas exprimitur. Areolae aromatum uirtutes et dulcedo et fama gloriae eius designatur.</p>
<p>Pigmentarii uero prophetae sunt et apostoli qui futura incarnationis eius archana pate fecerunt. #205a# Item sponsus de sponsa dicit: Cortex mali punici genae tuae absque occultis tuis. Genae sanctae ecclesiae spiritales sunt, patres qui uirtutibus sunt mirabiles et moribus uenerabiles et in Christi cruce gloriari non erubescentes. Et haec magna sunt ualde quae uidentur sed multa maiora quae non uidentur et in futurum reseruantur. Quae oculus non uidit nec in cor hominis ascendit, quae praeparauit deus his qui diligunt eum. Item sponsus ad sponsam dicit. Pulchrae sunt genae tuae sicut turturis, hoc est, tanta te uerecundiae salutaris uirtute decoraui ut castitatem promissae, mihi fidei nulla prauorum doctorum seductione corrumpas.</p>
<p>Male sunt eminentes sub oculis partes ad protectionem eorum subpositae. Vocate male siue quod infra oculos prominent in rotunditatem quae Greci mela appellant, siue quod sint supra maxillas. Maxillae per diminutionem a malis, sicut paxillus a palo, taxillus a talo. Maxillae ergo autem doctores significat aut disciplinam corporalem per #205b# quam bruti et inoboedientes constringuntur. Nam quod in Iudicum scriptum est: Samson maxilla asini uel mandibula pulli asinarum deleuisse et percussisse mille uiros typice exprimit gesta saluatoris nostri quorum hic per maxillam asini, nisi predicatorum ecclesiae personae signantur. Redemptor enim noster #M152# simplicitatem atque patientiam predicantium suae manus uirtute tenens, a uitiis suis carnalibus interfecit. Et maxilla in terram proiecta postmodum aquas fudit, quia data morte praedicatorum corpora, magna populis monstrauere miracula. Quod autem in psalmo scriptum est: Nolite fieri sicut equus et mulus in qubius non est intellectus, in freno et chamo maxillas eorum constringe. Ideo ergo istae comparationes sunt positae, quia equus sine descretione sessoris seruit arbitrio, et a quocumque fuerit ascensus excurrit.</p>
<p>Mulus autem patienter accipit sarcinas quibus fuerit oneratus, et pro hoc utrique intellectum non habent, quia #206a# nec ille eligit, cui oboediat, nec iste quibus oneribus ingrauetur intellegit, prohibet ergo huiuscemodi homines diabolicis fraudibus in sideri et uitiorum oneribus praegrauari, ne male oboediendo superbiae magis partibus addicantur. Nam quod ait in freno ad equum pertinet. Frenum enim a ferum retinendo dictum est. Ferum quippe antiqui caballum dixerunt inchamo ad mulum respicit. Maxilla uero a minicula sunt animalium, quibus escamanditur, ut corporis uita procuretur. Ipsas ergo maxillas per figuram allegoricam dicit inoboedientibus debere constringi, id est copias uictuales partius dari, ut ieiuniorum necessitate condusi creatoris subdantur imperio. Barbam uetere suo cauerunt quod uirorum sit non mulierum. Barba autem significat apostolos et apostolicos uiros. Vnde est illud unguentum in capite quod descen#206b#dit in barbam barbam Aaron. Quod descendit in ora uestimenti eius. Barbam siquidem benedicimus apostolos quoniam haec robustissime uirilitatis indicium est, et fixa sub suo capite, id est Christo perseuerat. Multis enim passionibus diuino munere superatis, apostoli uirosse constantissimes per dei gratiam probauerunt, seruantes etiam regulas quas a domino acceperunt sub suo se mansisse capite monstrauerunt, sed ne hanc barbam cuius cumque hominis fortassis aduerteres, addidit Aaron qui Christi speciem praeferens. Iam ipsum in sacerdotio suo sub quadam imaginatione gestabat, quod descendit in ora uestimenti eius. Ora uestimenti domini saluatoris significatur aecclesia, quia usque ad extremitates eius descendit spiritus sanctus, quando baptizatus usque in finem saeculi misericordiae suae dignationem sanctificat.</p>
<p>Auribus inditum nomen a uocibus hauriendis. Vnde et Virgilius uocemque his auribus hausit, aut quia uocem #207a# ipsam Greci audenliden uocant ab auditu, per inmutationem enim littere aures quasi audes nuncupatae sunt. Vox enim repercussa per anfractus earum sonum facit, quo sensum excipiant audiendi. Per aures enim ut iam diximus mystice auditus internus animae significatur. Siue oboedientia in praeceptis dei seu auditus fidei uel intellectus. Vnde scriptum est: Qui habet aures audiendi audiat, hoc est corde intellegat. Et item in malam partem aures eorum ad graua. Ne forte audiant. Rogamus etiam deum exaudire preces nostras. Vnde est illud psalmistae. #M153# Exaudi domine iustitiam meam intende deprecationi meae. Hoc est dementi preces nostras suscipe affectu. Nam intendere oculorum est, preces admittere aurium, sed ideo ista uerba sociata sunt. ut ambarum rerum unus intellegeretur effectus, quicquid enim uel auris audit uel oculus uidet, uel manus palpat, uel quae palatus gustat, uel #207b# nasus odoratur, deo sola contemplationis uirtute notissima sunt.</p>
<p>Nares idcirco nominantur, quia per eas uel odor uel spiritus manare non desinit, siue quia nos odore admonent, ut norimus aliquid ac sciamus. Vnde haec contra inscii ac rudes ignari dicuntur. Olfecisse enim scisse ueteres dicebant. In odoratu enim discretio boni ac mali designatur. In scriptura uero sacra uocabulo narium aliquando fatuitas, aliquando antiqui hostis instigatio, aliquando uero praescientia solet intellegi. Naribus namque fatuitas designatur scientiae, ut superius Salomone attestante docuimus qui ait: Circulus aureus in naribus suis. Mulier pulchra et fatua, narium nomine ex alantes insidiae atque instigatio antiqui hostis accipitur, quod in libro Iob de illo dominus attestatur dicens: De naribus eius procedit fumus, ac si dicat, de peruersa instigatione illius in humanis cor#208a#dibus caligo nequissimae cogitationis surgit, per quam uidentium oculi tenebrescant. In naribus quoque praescientia designatur, sicut per prophetam dicitur, quiescite ab homine cuius spiritus est in naribus eius quia excelsus reputatus est ipse. Redemptoris ergo nostri spiritus esse in naribus eius dicitur. Vt uidelicet scientia illius esse in praescientia designetur. Per nares aliquando doctores sancti exprimuntur. Aliquando insidiae antiqui hostis. Nam in Cantico canticorum sponsus ad sponsam dicit. Nasus tuus sicut turris Libani. In naso uerbi dei dispensatores causa discretionis designantur. Turris quia eminentissimum locum tenent in ecclesia. Item in naribus spiraculum fidei bonarumque uirtutum exprimitur. Vt est illud in Iob: spiritus diuinus in naribus meis. Item in malam partem narium trahitur significatio ubi dominus de leuiathan ad Iob locutus ait: De naribus eius proce#208b#dunt fumus, id est diaboli quia de miraculorum insidiis ad momentum etiam caliginos a dubietas generatur. Hinc rursum de uehemoth ait: In sudibus per forabis nares eius, quid per sudes nisi acuta sanctorum consilia quae huius uehemoth nares perforant. Dum sagacissimas eius insidias et uigilando circumspiciunt et superando transfigunt, siue ipsius domini uerba sudes sunt, quibus uehemoth nares perforantur. Qui cum deum incarnatum esse dubitaret, hoc expetitis miraculis temptando cognoscere uoluit dicens. Si filius dei es dic ut lapides isti panes fiant. Sed dum a domino audiuit haec et haec sententiarum eius acuminibus indagatio antiqui hostis percussa est.</p>
<p>Os dictum quod per ipsum quasi per ostium et cibos intromittimus, et sputum foras proicimus, uel quia unde ingrediuntur cibi inde egrediuntur sermones. Os aliquando per significationem ipsum uerbum, hoc est Ie#M1154#sum Christum qui nobis suam #209a# patrisque sui adnuntiat uoluntatem, aliquando spiritum sanctum. Vt est illud os domini locutum est, loquitur utique ipse qui loqui facit. Namquam uis alieno ministerio sermo depromatur. Spiritus sanctus tamen loquitur cuius praecepta uulgantur, sicut dicit beatus apostolus Petrus: Non enim umquam uoluntate humana allata est prophetia, sed spiritu sancto ac tacti locuti sunt sancti homines dei. Aliquando internam cogitationem hominis ostendit. Vt est illud os iusti meditabitur sapientiam, non enim dicit meditatur sed meditabitur de futuro. Os hic cogitationum debemus accipere quia de lingua sequitur quid loquatur, meditabitur ergo sapientiam non scripturarum lectione, sed cordis purissima uisione, ibi enim non litteris sapientia colligitur, sed caelesti largitate in elaborata prestatur. Similiter os in contrariam partem ponitur, ubi ad peccatorem dicitur. Os tuum #209b# abundauit nequitia et lingua tua concinnauit dolum. Os protolosa cogitione positum est, et lingua pro falsa laudatione uel consilio maligno. Os locutio bona uel mala ut in euangelio: Ex uerbis tuis iustificaberis, et ex uerbis tuis condemnaberis. Aliquando uero os ponitur pro ipsis uerbis, ut est illud in Apocalipsi et in ore ipsorum hoc est in uerbis eorum, non est auditum mendacium. et in Psalmo: Os in eum loquitur sapientiam, et meditatio cordis mei prudentiam. Sapientia pertinet ad res diuinas edocendas, prudentia ad res probabiles instituendas, sic omnis sermo diuinus duabus his uirtutibus indicatur.</p>
<p>Labia a lambendo mominate, quod autem superius est labium dicimus, quod inferius eo quod grossius sit labrum, alii uirorum labra, mulierum labia dicunt. Labia aliquando pro occulto uerbo, aliquando pro manifesto #210a# ponuntur. Pro occulto ut est illud Salomonis: Labia iusti considerant placita, et os impiorum peruersa. Pro manifesto autem ut est illud in Psalmo: Labia mea laudabunt te. Item in Cantico canticorum sponsus ad sponsam dicit: Sicut uitta coccinea labia tua et eloquium tuum dulce. Vitta coccinea doctrina ueritatis intellegitur. Labia sponsae cocco assimilantur, quia dominici sanguinis quo redempta est pretium praedicare non cessat ecclesia, uel quia predicatio sancta caritatis ardore flammescit. Item sponsa de sponso dicit: Labia illius lilia distillantia myrram primam. Labia illius uerba sunt doctrinae, lilia quia claritatem caelestis regnis promittunt, distillantia murram primam quia per contemptum uoluptatum presentium, ad hanc perueniendum esse praedicant.</p>
<p>Linguae aligando cibo putat Varro nomen inpositum, alii #210b# quod per articulatos sonos uerba ligat. Sicut enim plectrum cordis ita lingua inliditur dentibus et uocalem efficit sonum. Sic et lingua eo quod eloquium format pro loquaela ponitur. Vnde dicuntur genera linguarum quia diuersi sunt soni uerborum, loquebantur enim uariis linguis #M155# apostoli magnalia dei, quia per spiritus sancti gratiam acceperunt loqui posse omnibus linguis laudem dei. Item lingua doctrina recta uel praua. In salomone: Labia sapientium disseminabunt scientiam, lingua prauorum peribit.</p>
<p>Dentes Greci odontes uocant, et inde in Latinum trahere nomen uidentur. Significant dentes aliquando doctores aeclesiae, ut est illud in Cantico canticorum: Dentes tui sicut greges tonsarum. In dentibus uero perfectiores quique et ad regendam aecclesiam dei aptiores designantur. Illi enim comminuunt sententias sacrarum scripturarum, et in partum redigunt. #211a# fidelium animarum. Item in Psalmo propheta ad dominum dicit: Dentes peccatorum conteruisti, id est detrahentium uerba mordatia qui potestati diuinae nefandis dogmatibus obloquuntur. Dentes enim dicti sunt a demendo, et ideo pulchrae nimis linguae detrahentium dentes uocantur, quia sicut illi ciborum partes demunt ita et isti opiniones hominum adhibita detractione corrodunt. Dentes intellectus siue locutio bona uel mala. Vt in exodo oculum pro oculo, dentem pro dentem. Palatum nostrum sicut caelum est positum, et inde palatum apostolo per diriuantionem. Sed et Greci similiter contra non appellant, eo quod pro sui concauitate caeli similitudinem habeat. Sicut palatum super linguam extat et sub eo uerba formantur, sic nostra locutio caelesti sapientiae et spiritali doctrinae subiungere se debet ut utilem doctrinam et proficuam auditoribus suis proferre possit.</p>
<p>#211b# Fauces a fundendis uocibus nominatae uel quod per eas famur uoces. Arteria uocatae siue quod per eas a pulmone aer, hoc est spiritus fertur, seu quod artis et angustis meatibus spiritum uitalem teneant. Vnde uocis sonos emittunt, et soni uno modo sonarent, nisi linguae motus distantias uocis efficeret. Fauces iudicium intellectus significare ualent, ut est illud, ubi sunt fauces meae, nonne sapientiam meditantur. Item fauces mandatorum dei custodiam significant, quia sicut lingua personos faucium uerba proferre debet, sic doctor catholicus per mandatorum dei custodiam praedicationis suae profectum ostendere debet. Hinc et in psalmo scriptum est: Lingua mea adhaesit faucibus meis. Nam cum omnis gustus sapiat in palato considerandum est, hic quare dixit faucibus meis. Fauces enim sunt gutturis nostri uia ubi iam degluttita dulcedo nulla sentitur, sed qui de elo#212a#quiis domini erat absolute dicturus, mirabiliter illam partem posuit. Vt cito ad cordis nostri penetrabilia perueniret. Rursum scriptum est: Laboraui clamans raucae factae sunt fauces meae. Laborabat ergo Christus clamans quando non audiebatur a perfidis rauce factae sunt fauces eius, quia dicta eius nequaquam sacrilegus populus audiebat.</p>
<p>Mentum dictum quod inde mandibulae oriantur uel quod ibi iungantur. In mento enim ubi barba maxime protenditur. Ostendit adesse debere mansuetudinem uere doctrinae nec aliquid ibi commisceri fraudis malitiae. Hinc est #M156# quod Ioab Amasiae mentum dextra manu tenuit, sed sinistra gladium latenter mittens eius uiscera effudit. Dextra namque mentum tenere est quasi ex benignitatibus blandire, sed sinistram ad gladium mittit, qui latenter ex malitia percutit.</p>
<p>Collum dictum quod sit rigidum et heret ut colum#212b#na baiulans caput et sustentans quasi capitolium, cuius anterior pars gula uocatur posterior ceruix. Ceruix autem uocata quod per eam partem cerebrum ad medullam spinae dirigatur quasi cerebri uia. Veteres autem plurali tantum numero ceruices dicebant. Prius hortensius ceruicem singulariter dixit. Ceruix autem numero singulari membrum ipsum significat. Nam pluraliter contumatiam saepe demonstrat. Cicero in Verrinis: precorem tu causes frange ceruices. In collo intellegentiae decor uel predicationis fortitudo siue etiam doctores sancti exprimuntur. Vt est illud in Cantico canticorum. Collum tuum sicut monilia. Et item sicut curris inquit Dauid collum tuum, turris Dauid aeclesiae est catholica collum predicatores sancti. Vnde in eadem ciuitate constantia firma est et undaque in explanabilis. Item collum uel ceruex in malam partem accipitur. Vt est illud #213a# de sapientia testimonium superborum et sublimium colla propria uirtute calcauit. Et in Psalmo dominus inquit iustus concidet ceruices peccatorum. Ceruices autem pro superbia positas scriptura testatur dicens: Cerno quod populus iste dure ceruicisset. Et beatus Stephanus in passione sua iudeos arguens dicit: Dura ceruice et in circumcisis cordibus et auribus uos semper spiritui sancto restitistis sicut patres uestri. Istis ergo haec uicissitudo redditur. Vt ceruices quas contra dominum laetaliter extulerunt. Iugo ipsius suaui salutari humilitate subdantur quod saepe de persecutoribus factum esse memini mus ut fierent predicatores sanctissimae religionis, qui prius idola nefandissimis persuasionibus uindicabant.</p>
<p>Gurgulio a gutterae nomen trahit, cuius meatus ad os et nares pertendit, habens uiam qua uox ad linguam transmittitur ut possit uerba collidere. Vnde et garrire dicimus. #213b# Guttur aliquando significat dulcedinem legis dei, ut est illud sponsae de sponso: Guttur illius suauissimum, et totus desiderabilis. In gutture interna dulcedo uerborum illius memoratur quam qui sapit non esurit, totus desiderabilis est qui a totus deus et totus homo in quem desiderant et angeli prospicere. Deus in maiestate patris homo in uirginitate matris in illo creator in hac saluator. Item et in contrariam partem guttur accipitur. Vt est illud sepulchrum patens est guttur eorum, linguis suis dolosae agebant, per figuram parabolae nimis competens facta probatur allusio. Sepulchrum enim mortui guttur est mentientis, quando exitiabilem sibi uanitatem. In faucibus reuoluit quae malum mortis infligit. Merito ergo sepulchrum dictum est guttur eorum qui mortifera loquebantur. Nam sicut illa cum patent feti#214a#dos odores exalant, ita et #M157# istorum guttur pestiferos sermones proferebant.</p>
<p>Gula autem quae a deglutiendo nuncupata est, aliquando pro acceptione cibi uel potus ponitur. aliquando pro uoracitate id est commessatione et ebrietate quae gastrimargia dicitur. Et unum est de octo principalibus uitiis, contra quam ipsa ueritas ad discipulos ait: Attendite uobis ne forte grauentur corda uestra incrapula et ebrietate. Et apostolus: Non in commessationibus inquit et ebrietatibus quia ebriosi regnum dei non possidebunt.</p>
<p>Vmeri dicti quasi armi ad distinctionem hominis a pecudibus mutis. ut hi umeros illi armos habere dicantur. Nam proprie armi quadrupedum sunt. Vmeri operatio uel pondus eiusdem operis sicut in exodo in ornamento sacerdotis #214b# super umerale habere praecipitur. Brachia a fortitudine nominata. Bari enim Grece, graue et forte significatur. In brachiis enim torila certorum sunt, et insignae masculorum robur existit. Hi sunt tori id est musculi et dicti tori quod illic uiscera torta uideantur. Vmerus autem pro onere aliquando positus repperitur, aliquando pro fortitudine, dicitur enim in benedictione Isachar quod ipse fuerit asinus fortis et supposuerit umerum suum ad portandum. In quo intellegitur, simplex gentilitas, quae se idcirco adrobur boni operis erigit, quia ad aeternae uitae patriam tendit. Vnde etiam et ponit umerum ad portandum quia dum ad promissam requiem peruenire desiderat. Cuncta mandatorum onera libenter portat. Legitur et in Esaia de domino saluatore quod factus sit principatus super umerum eius, pro eo quod crucem suam ipse portatierit uel per umerum ostendens brachii fortitudinem, eodem Esaia #215a# dicente, reuelauit dominus brachium sanctum suum omnibus gentibus et rursum,. Domine quis credidit auditui nostro et brachium domini cui reuelatum est.</p>
<p>Cubitum dictum quod ad cibos sumendos in ipso cubamus. In cubito autem aliquando auctor et redemptor humani generis designatur. Vt est illud in constructione arce Noe, et in cubito inquit consummabis summitatem eius. In uno ergo cubito consummatur arca, quia unus est auctor et redemptor sanctae ecclesiae sine peccato ad quem et per quem omnes proficiunt qui se ese peccatores nouerunt. Item cubiti duo caritatis precepta. Vnde et arca testamenti quae typum aecclesiae habuit duos cubitos habuisse in longitudine perhibetur.</p>
<p>Vlna secundum quosdam utriusque manus extensio est, secundum alios cubitus quod magis uerum est, quia Grece olenos cubitus dicitur. Vlna significat bonam operationem. Vnde Simeon dicitur Christum in ulnis suis #215b# cepisse et dominum benedixisse. Quid est enim Christum in ulnis suscipere nisi piis hunc operibus membris nostris amplectere. Per ulnas enim uirtutum operatio exprimitur. Cum enim quis in alio esurientem Christum satiat, in alio sitientem potat. In alio hospitem suscipit. In alio nudum operit. In alio infirmum uel in carcerem positum uisitatis, proculdubio deuotis actionibus tam#M158#quam brachiis ipsum Christum cotidie amplectitur.</p>
<p>Alae sub brachia sunt appellatae eo quod ex eis in modum alarum motus brachiorum inchoat, quas quidam ascillas uocant. Quod ex eis brachia cellentur id est mouentur. Vnde et ascilla dicta ab eo quod scillantur hoc est moueantur omnia. Nam scillere est mouere. Ascella aliquando pro desidia posita reperitur et otiositate. Vnde est illud in Prouerbiis Salomonis: Inde sideriis est omnis otiosus. Et #216a# item abscondit piger manum suam sub ascella et laborat si ad ossuum applicauerit eam quia piger et desidiosus magis appetit desidiam carnalem quam uirtutum operationem, abscondit manum suam sub ascella nec uult operationem suam professionis suae concordem facere maximae cum scriptum sit. Corde creditur ad iustitiam, ore autem confessio fit ad salutem. Vnde et Sapientia alibi dicit: Qui operantur in me non peccabunt, hinc et ipsa ueritas ait. Non omnis qui dicit mihi domine domine intrabit in regnium caelorum sed qui facit uoluntatem patris mei qui in caelis est ipse intrabit in regnum caelorum.</p>
<p>Manus dicta quod sit totius corporis munus. Ipsa enim cibum ori ministrat, ipsa operatur omnia atque dispensat. Per eam accipimus et damus, abusiue autem manus etiam ars uel artifex. Vnde et manus #216b# pretium dicimus. Manus aliquando potestatem significat. Vt est illud Psalmistae quo ad dominum ait. In manibus tuis tempora mea. Et Iacob patriarcha ad Iudam filium suum: Manus inquit tua in ceruicibus inimicorum tuorum. Aliquando discretionem iudicii, ut est illud extendit manum suam in retribuendo illis. Manus hic uirtutem iudicii significat quae tunc ostenditur, quando illa discretionem bonorum malorumque fecerit. Manus pro bona operatione aliquando ponitur. Vt in Psalmo. Manus tuae fecerunt me et plasmauerunt me. Et alibi deum inquit exquisiui manibus meis. Item manus uirtus animae siue opus bonum. Vt in Psalmo: Labores manuum tuarum manducabis. In contrariam uero partem manus accipiuntur. Vt est illud secundum operationem manuum suarum retribue illis.</p>
<p>Dextera uocatur a dando, ipsa enim pignus pacis datur. Ipsa fidei testis atque salutis adhibetur, et hoc #217a# est illud apud Tullium fidem publicam iussu senatus dedi id est dexteram. Vnde et apostolus: Dextras inquit dederunt mihi, et Barnabae societatis. Sinistra autem uocata quasi sine dextera, siue quod rem fieri sinat. A sinendo enim sinistra est nuncupata. Per dexteram enim aliquando designatur Christus filius dei, propter effectiuam potentiam, de quo scriptum est: Dextera domini fecit uirtutem dextera domini exaltauit me. Aliquando aeterna beatitudo. Vnde ipse Christus dicitur: In dextera dei sedere hoc est in aeterna beatitudinae regnare. Aliquando electionem sanctorum. Vnde dicuntur iusti, stare ad dexteram iudicis hoc est aeterna beatudine digni. Et peccatores ad sinistram, hoc est #M159# in partem reprobam qui supplicio traditi sunt. Hic impletur quod alibi scriptum est: In dextera dei ignea lex, a sinistra autem eius reprobi. In sinistra ergo domini reprobi positi erunt, qui #217b# et sinistra hoc est presentia quamdiu uixerunt, ardenti cupiditate amauerunt, nec aeternorum quae per dexteram significantur, desiderium habuerunt. Item dextera significat amorem aeternae uitae et sinistra delectationem laudis praesentis saeculi. Vnde dicitur: Te autem faciente elemosinam nesciat sinistra tua quid faciat dextera tua. Vt sit elemosina tua in absconso et pater tuus qui uidet in absconso reddet tibi, quid est in abscondito nisi in ipsa bona conscientia quae humanus oculis demonstrari non potest, nec uerbis aperiri. Rursum per dexteram significatur futura uita, et per sinistram presens. Vnde de domino scriptum est: In dextera eius ignea lex, et in sinistra illius diuitiae et gloriae, quia hic sancti diuitias uirtutum colligunt, et in futuro contemplationem uultus dei percipient. Nam et alibi inuenitur dextera pro prosperitate posita siue hominum fauore, et sinistra pro ad#218a#uersiate huius uel uituperatione. Vt in Esaia: Haec est uia ambulate mea neque ad dexteram neque ad sinistram. Sicut dies aliquando prosperitatem significat, et nox aduersitatem. Aliquando dextera bona opera exprimit quae domino placent, et sinistra mala quae ei displicent. Dextera amicus siue uxor uel filii uel quilibet propinqui sicut quidam uolunt intellegi. Vt in euangelio: Si dextera manus tua scandalizat te abscide eam et proice abste.</p>
<p>Palma est manus expansis digitis sicut contractis pignus. Pignus autem a pugillo dictus sicut palma ob pansis palmae ramis. In palma amplitudo eloquentiae aliquando signatur, sicut in pugno angustus tractatus argumentorum et conclusio silogismorum. Vnde quidam sapientium de dialectica et rethorica disputans ait. Dialectica et rethorica est quod in manu homnis pugnus astrictus et palma distensa, illa breui ora#218b#tione argumenta concludit. Ista facundiae campos copioso sermone discurrit, illa uerba contrahit, ista distendit. Dialectica quidem ad inueniendas res acutior. Rethorica ad inuentas dicenda facundior, illa raros et studiosos requirit. Haec frequenter procedit in turbas. Item palma significat largitatem elimosinae et pugnus parcitatem. Vnde scriptum est in Proberbiis Salomonis de muliere prudenti: Palmas suas extendit ad pauperem. Et alibi scriptum est: Sit manus tua ad dandum porrecta, et ad colligendum contracta. Item de palmo et pugillo propheta dicit domini potentiam demonstrans. Caelum inquit palmo metitur, et terram pugillo concludit. Item in passione domini scriptum est. Tunc expuerunt in faciem eius et colaphis eum ceciderunt. Alii autem palmas in faciem ei dederunt dicentes. Prophetiza nobis Christe, quis est qui te percussit. Quod dictum est spuerunt in faciem eius, signi#219a#ficat eos qui eius #M160# praesentiae gratiam respuunt. item tamquam colaphis eum cedunt, qui ei honores suos praeferunt palmas in faciem ei dant, qui perfidia caecati eum non uenisse affirmant, tamquam presentiam eius exerminantes et repellentes. Error hereticorum de Christo tribus generibus terminatur, aut enim de diuinitae aut de humanitae aut de utroque falluntur.</p>
<p>Digiti nuncupati uel quia decem sunt, uel quia decenter iuncti existunt. Nam habent in se et numerum perfectum et ordinem descentesimum. Digiti autem pro distributione donorum spiritus sanctus in scripturis allegoricae accipiuntur. Nam scriptum est in euangelio domino dicente. Si in digito dei eicio demonia hoc est in uirtute spiritus sancti profecto perueniet in uos regnum dei. Et in Exodo legitur: Digito domini legem fuisse conscriptam quem multi spiritum sanctum accipere uoluerunt. Et in Psalmo legitur: Quoniam uidebo celos opera #219b# digitorum tuorum. Merito istud de futuro gloriosa dicit aeclesia, quae ante aduentum domini erat adhuc in patriarchis et sanctis hominibus constituta ait enim uidebo celos id est libros euangelicos qui celi merito dicuntur quoniam continent dominum saluatorem qui dixit celum mihi sedes est terra autem scabellum pedum meorum. Ideo ergo hic positam operationem digitorum estimo ut libros diuinos cooperatione sanctae trinitatis perfectos euidenter ostenderet sicut ex alibi legitur appendit tribus digitis molem terre quod simili sacramento recipiendum est. Digitus enim dicitur diuine operationis effectus quod potest patri et filio et spiritui sancto id est uni deo aptissime conuenite. Item per digitos discretio siue exercitium boni operis exprimitur. Vnde de illa muliere forte quam Salomon in fine Prouerbiorum suorum discribit ita legitur: Manum suam misit ad fortia et digiti sui adprehenderunt fusum. Manus ergo misit ad fortia id est studium suum #220a# ad perfectam Christi caritatis opera et digiti sui adprehenderunt fusum cum discretionis aequitate textrinam stolae caelestis per opera caritatis efficit ubi discretione summa opus est ut pro aeterna mercede et non pro temporali laude bona agamus.</p>
<p>Vngulas ex Greco uocamus, illi enim hassonicem dicunt. Per ungulam quippe extremitas uel finis cuiuslibet rei demonstratur. Nam scriptum est in Genesi ubi Iacob benedixit filio suo Dan dicens. Fiat Dan coluber in uia cerastes in semita, mordens ungulas equi. Vt cadat ascensor eius retro, quidam uero hanc prophetiam ad Antichristum transferunt, arbitrantes eum de tribu Dan uenturum. In hoc loco equum accipi iudicant hunc mundum, qui per elationem suam in cursu labentium temporum spumat, et quia Antichristus extrema mundi adprehendere nititur. Ceras#220b#tes iste equi ungulas mordere perhibetur. Vngulam quippe equi mordere est extrema saeculi feriendo contingere ut cadat ascensor eius retro.</p>
<p>Ascensor equi est quisquis extollitur in dignitatibus mundi. Qui retro cadere dicitur, et non in faciem sicut #M161# Saulus cecidisse memoratur. In facie enim cadere est in hac uita suas unumquemque culpas cognoscere easque poenitendo deflere. Retro uero quod non uidetur cadere est, ex hac uita repente decedere, et ad quae supplicia ducatur ignorare. Item de equo in Iob scriptum est: Terram ungula fodit. Sol et in equi ungula laboris fortitudo cognosci. Quid ergo per ungulam, nisi in predicatore sancto uirtutum perfectio demonstratur, quia uidelicet terram fodit ungula dum de corde audientium exemplo suorum operum terrenas cogitationes eicit.</p>
<p>Truncus media pars corporis a collo ad inguinem. De quo #221a# nigidius caput collo uehitur. Truncus sustinetur coxis et genibus cruribusque. Truncus qui sine capite et manibus est significat debilitatem et inertiam cuiuslibet. Vnde de Iudith scriptum est, Cum caput absconderet Olofernis corpus eius truncum euolueret. Porro quia Olofernis typum tenet diaboli, truncum corpus eius ostendit eum abscisa potentia potestatis eius. Ipsum inimicum ex omni parte infirmum et debilem esse, ut eo facilius bellatores Christi confidant iudicem nequissimum se uincere posse quo eum pleniter ediscunt fragilem et superabilem fore.</p>
<p>Pectus uocatum quod sit peximum inter eminentes mamillarum partes. Vnde et pectinem dici quod pexos capillos faciat. Pectus autem significat tractatum internum et sapientiae rationem. Vnde et Iohannis legitur super pectus recubuisse saluatoris, ex quo doctrinam sapientiae hausit caelestis. #221b# In contrariam uero partem pectus trahit significationem quando significat doli ac malitiae calliditatem. Vnde dicitur, serpenti, super pectus tuum gradieris et terram comedes cunctis diebus. Super pectus quippe graditur serpens, quia omnes gressus diaboli nequitiae sunt et fraudes. Nam in pectore calliditatem et uersutias cogitationum eius indicat, quibus ad eos quos uult decipere serpit. Terram autem comedit cum errore peccantium pascitur ac delectatur eosque seducens ad interitum rapit.</p>
<p>Mammillae uocatae quia rotundae sunt, quasi malae per diminutionem scilicet. Vbera dicta quia lacte uberta, uel quia humore umida scilicet lactis in morem uuarum plena. In mammillis uero atque uberibus doctores sancti mystice exprimuntur, qui lacte doctrinae sacrae nutriunt fideles siue duos populos uenientes #222a# ex circumcisione et gentilitate. Vnde in Cantico canticorum sponsus ad sponsam dicit. Duo ubera tua sicut duo hinnuli gemellae capree. Duo ubera ut diximus doctores sunt utriusque testamenti uel duo populi ex circumcisione uementes et gentilitate, qui per humilitatem quidem paruos se intellegunt et peccatores sed caritate currentes omnia obstacula mundi transeunt. Vbera sensus cordis ut in Esaia: Accingite lumbos ueros super ubera, hoc est continentiam hberte contra sensus carnales.</p>
<p>Cutis est, quae in corpore prima est, appellata quod ipsa corpora superposita incisionem prima patiatur. Cutis enim Grece incisio dicitur id est et pellis quod exter#M162#nas iniurias corporis tegendo pellat, pluuias que et uentos solisque ardores perferat. Pellis enim mox detracta a corpore iam corium dicitur. In cute enim uel pel#222b#le quo animal forinsecus circumdatur, mystice uel corpus humanum demonstrat quae naturam animae intra se uigentem tegit, uel sanctam ecclesiam significat quam Christus qui est uia ueritas et uita uiuifigat et regit, quae afflictionibus foris atteritur, et intus uirtutibus roboratur. Vnde et in Iob scriptum est: Cutis mea aruit et contrata est et item rugae inquit meae testimonium dicunt contra me. Et rursum pelli meae consumptis carnibus adhesit os meum quia igitur Christus et aecclesia una persona est. Quid per os nisi ipse dominus, quid per carnem nisi discipuli designantur, qui passionis eius tempore infirmas apuerunt, quid uero per pellem quae exterior carne manet in corpore, nisi illae sanctae feminae figurantur quae ad preparanda subsidia domino seruierunt. Ait ergo pelli meae consumptis carnibus adhesit os meum, hoc est hi qui meae fortitudine propinquius adherere debuerunt #223a# passionis meae tempore timore consumpti sunt. Et eas quas ad exteriora ministeria posui in passione mea inherere mihi fideliter inueni. Vnde sequitur, et derelicta sunt tantummodo labia circa dentes meos, quid per labia nisi locutio, quid per dentes nisi apostoli designantur. Qui adhuc statim post passionem confabulari de domino nouerant, sed praedicare iam eum aut mordere infidelium uitia formidabant.</p>
<p>Aruina est pinguedo cuti adherens. Pulpa est caro sine pinguedine dicta quod palpitet, resilit enim saepe hanc plerique et uiscum uocant propter pro glutinosa sit. Aruina aliquando pinguedinem dilectionis significat. Vt est illud in Leuitico ubi adeps et aruina in hostiis pacificis iubentur deo offerri. Item aruina abundantiam terrenarum rerum significat. Vt est illud in Iob ubi de superbo homine scribitur, cucurrit aduersum deum erecto collo et pingui ceruice #223b# armatus est. Contra deum erecto collo occurre est. Ea quae creatori displicent cum audatia perpetrare. Iniquus enim in pingui ceruice contra deum armatur, quia rebus temporalibus tumens contra precepta ueritatis quasi de magnitudine carnis erigitur. De quo attitur: Operuit faciem eius crassitudo. Faciem ergo crassitudo operuit quia desiderata terrenarum rerum abundantia oculos mentis premit et delateribus inquit eius aruma dependit hoc est quisquis potenti et iniquo adheret ipse quoque de eius potentia uelut ex pinguedine rerum tumet. Item pinguedo gratiam diuinam significat. Vt est illud in Psalmo: Sicut adipe et pinguedine repleatur anima mea. Item in malam partem adeps ponitur cum crassitudinem malitiae significat. Iuxta illud Psalmistae: Adipem inquit suum concluserunt.</p>
<p>Membra sunt partes corporis quibus colliguntur #224a# membra ab arcando dicti quorum diminutiua sunt articuli. Nam artus dici#M163#mus membra maiora ut brachia articulos minora membra ut digiti. Membra quando in bonam partem accipiuntur sanctos et electos dei qui membra sunt corporis Christi significauit quia ille est caput ecclesia uero corpus ipsius. et membrum de membro quod longa ratione disputans apostolus ita ostendit: In quibus alia sunt gloriosa et fortiora, alia ignobiliora et infirmiora membra quod facit differentia uirtutum et discendi uel docendi studium. Nam oculi in corpore Christi possunt dici, qui meditantur in lege domini die ac nocte. Aures qui diligenter audiunt uerbum dei et oboediunt mandatus eius, os et lingua praedicatores sancti. Manus qui bene operantur uel elemosinas tribuunt. Pedes qui uiam mandatorum dei incedunt et cetera huiusmodi #224b# quod longum est enumerari.</p>
<p>Aliam uero significationem habent membra, quando ad diaboli partem sensum trahunt quia sicut omnes sancti ad Christi corpus pertinent, ita omnes iniqui ad corpus Antichristi. Vnde scriptum est in Iob de leuiathan membra carnium eius coherentia sibi carnes istius sunt omnes reprobi qui ad intellectum spiritalis patriae per desiderium non assurgunt. Membra autem sunt carnium hi qui eidem peruersae agentibus, et se se ad iniquitatem praecedentibus coniunguntur, sed aliud est membrum corporis aliud membrum membri, sicut autem pernitiosum est, si unitas desit membris bonis. Ita pernitiosum est si non desit malis dum in duas partes Rubri Maris unda diuiditur, ut ab electo populo ad terram repromissionis tendatur.</p>
<p>Nerui Greca diriuatione appellati, quos illi neura uocant. Alii Latine uocatos neruos putant eo quod artuum coniunctiones inuicem #225a# his inhereant, maximam autem uirium substantiam neruos facere certissimum est. Nam quanto fuerint densiores tanto propensius augescere firmitatem. In neruis complexio uritutum designatur, quia sicut areus et ossa neruis conpinguntur, ita uirtutes et bona opera amoris glutino copulantur. Vnde in Iob scriptum est: Ossibus et neruis compegistime, uitam et misericordiam tribuisti mihi et uisitatio tua custodiuit spiritum meum. Humanum quippe spiritum uisitatio superna custodit. Cum hunc uirtutibus ditatum uel flagello percutere uel conpingere amore non desinit. Item in aliam partem uerborum significatio trahitur. Cum in eodem libro de uehemoht scriptum sit: Nerui testiculorum eius perplexi sunt ossa eius uelut fistula aeris. Tot ergo iste uehemoht testes habet quot iniquitatis suae peccatores possedit, qui idcirco perplexi sunt. Quia uidelicet praedicatorum illius #225b# argumenta dolosis assertionibus innodantur. Vt recta esse simulent quae peruersa persuadent. Ossa inquit eius uelut fistula aeris, quid aliud ossa Antichristi quam quoslibet in eius corpore ualentiores accipimus. In quorum corde iniquitas dum uehementer indurauit per eos tota eius corporis conpago subsistit. Recte autem ossa eius aeris fistulae comparantur, quia nimirum more metalli insensibilis sonum bene loquendi habent, sed #M164# sensum bene uiuendi non habent.</p>
<p>Compago capita sunt ossuum dicta eo quod ibi compacta neruis uel glutino quodam adhereant, ossa sunt corporis solidamenta. In his enim omnis positio roburque subsistit. Ossa quoque per allegoriam fortitudinem mentis debemus aduertere quae cum deficit uigor eius elabitur, sicut et ossibus quas sis corpus minime continetur. #226a# Vnde propheta in Psalmo ait: Sana me domine quoniam conturbata sunt omnia ossa mea. Et alibi: Omnia inquit ossa mea dicent domine quis similis tibi. Ossa nec sensum nec uocem habere manifestum est, sed sicut frequenter diximus fortitudo animi et constantia mentis debent intellegi. Quae merito ossibus comparantur, quia sicut illa corpus continent, ita et haec sanctas corroborat uoluntates. Dicant ergo hoc sacramentum ossa non caro id est firmitas non remissio quia talem ymnum non potest, nisi sola mentis dicere fortitudo, quis negatiuum est, quia nemo potest, esse similis, cum sit sancta trinitas singularis. Multum quippe est creatura a creatore dissimilis, illa denique seruit, ista dominatur. Et item penitens dicit, ossa mea sicut in frixorio confrixa sunt, sicut opinione prospera bene meritorum ossa id est animi fortitudo pinguescit, quan#226b#do eorum conscientia felici recordatione laetatur, sicut dicit Salomon: Fama bona inpinguat ossa, ita recordatione contraria peccatorum uirtus tamquam frixa contrahitur, dum ob locutiones hominum et conscientiae suae iudicia grauiter expauescit, siue hic frigitur peccator quoniam futuros ignes incendiaque formidat, nam qui se pauescit arsurum ipsius incendii terrore iam frigetur, item ossa uirtutes significant sanctorum. Ut in Psalmo: Dominus custodit omnia ossa eorum unum ex his non conteretur.</p>
<p>Medulla appellata quod made faciant ossa inrigant enim et confortant. Medulla significat internam cogitationem mentis. Vnde est illud psalmistae: Holocausta medullata offeram tibi, holocausta medullata sunt sacrificia, quae puro atque intimo corde diuinis conspectibus damus. Nam quando inuicem holocausti contritionem cordis offerimus, oportet ut intus habeat purissimam fidem intus habeat operas fideles quae ad #227a# uicem medullae oblationem purissimam reddant, ni sit aridum atque uacuum quod diuinis conspectibus immolamus.</p>
<p>Vertibulae sunt sumae ossuum partes nodis grossioribus conglobate. Ita dictae eo quod ad inflexionem membrorum illa uertantur. Cartilagines ossa mollia et sine medulla quod genus auriculae et narium discrimen et costarum extremitates habent siue opercula ossuum quae mouentur et dictae cartilagines, quod leni adtritu carent dolore dum plectuntur. Cartilago aliquando significat simulationem uirtutum. Vnde scriptum est in Iob de leuiathan: Cartilago eius quasi lamminae ferreae. Cartilago namque ossis quidem speciem habet, sed ossis fortitudinem non habet. Quid est ergo quod cartilago eius #M165# lamminis ferreis comparatur, nisi quia hi qui in illo debiliores sunt ad perpetranda mala nequiores existunt. Ergo #227b# cartilago eius ferro similis dicitur, quia hi qui in eius corpore ad ostensionem uirtutum non sufficiunt, contra necem fidelium acrius accenduntur.</p>
<p>Costas appellari quidem putant, quod ab ipsis interiora custodiantur et tota mollities uentris uallata saluetur. Latus quia iacentibus nobis latet, est enim leua pars corporis. Dextro autem lateri habilior motus est, leuo fortior et oneri ferendo accommodatior. Vnde et leua nuncupata quod aptior sit ad leuandum aliquid et portandum, ipsa enim gestat clipeum ensem faretram, et reliqua onera, ut expedita sit dextra ad agendum. Et notandum quod lateris nomen si non imum est, et ad plura significanda habile. Dicitur enim latus hominis et latus pecodis latus aedificii et latus dimensionis terrae, quae omnia locis suis propria significatione interpretari #228a# debent. Tamen hominis latus quod cum cotis intestina protegre significare potest occultationes internorum consiliorum. Vnde est illud quod conditor noster dormienti Adae de latere sumpta una costa condidit mulierem cum mystice prefigurabat aecclesiam de latere Christi in cruce per mortem sopiti sacramenta salutis esse, exitura uidelicet sanguinem et aquam de quibus sponsa illi conderetur aecclesia. Tropologice uero sciendum est, quia nequaquam culmen contemplationis attingimus, si non ab exterioris cure oppressione cessamus, nequaquam nosmetipsos intuemur. Vt sciamus aliud in nobis esse rationale quod regit aliud animale quod regitur, nisi ad secretum silentii recurrentes ab omni exterius perturbatione sopiamur, quod silentium nostrum bene Adam dormiens figurauit, de cuius mox latere muli#228b#er processit. Quia quisquis ad interiora intellegenda rapitur, a rebus uisibilibus mentis oculos claudit. Et tunc in se ipso uel quae praeesse uiriliter debeant uel quae subesse possint infirma distingpuit, ut aliut in ipso sit quod regere ualeat tamquam uir aliud tamquam femina quod regatur.</p>
<p>Dorsum est a ceruice usque ad renes. Dictus autem dorsus quod sit superficies durior corpore in modum saxi foras et ad portandum et ad perpetiendum. Terga quia in ea supini iacemus in terra quod solis homo potest. Nam muta animalia tantum, aut in uentre aut in latere iacent. Vnde in animalibus terga abusiue dicuntur scapule. Dorsum quidem atque tergum quae sunt posteriores partes corporis aut fugam significant. Vt est illud Psalmiste quo ait: Et inimicorum meorum dedisti mihi dorsum. Et alibi scriptum est: Terga uerterunt quod etiam significare potest auersionem prauorum #229a# a cultu diuino et dispectionem uere religionis, sicut in Hezechielis uisionis scriptum est: Quod uiris tantes contra templum dorsa uersa haberent et facie respicerent ad solis ortum. Item in dorso uel tergo significantur corporei dolores quos de inlatis uerberibus sancti uiri sustinebunt. Vnde pro#M166#pheta dicit in Psalmo: Posuisti tribulationes in dorso nostro. Videlicet uerbera quae et Paulus pertulit: Et reliqua fidelium turba sustinuit, ad hoc uerberibus humiliati ut diabolicam superbiam cum mundi ipsius delectatione respuerent.</p>
<p>Rursum tergum obliuionem praeteritorum significat. unde petimus deum in oratione ut peccata nostra praeterita post tergum mittat, hoc est perpetuae obliuioni tradat. Nam quod dorsum et terga dispectionem dei significent ostendit Esaias dicens ad Israheliticam plebem et erunt oculi tui uidentes preceptorem tuum et aures tuae #229b# audient uotem post ergum monentis quasi in faciem homo monitus est, quando ad iustitiam conditus praecepta rectitudinis accepit. Sed cum haec eadem praecepta contemsit, quasi conditori suo dorsum mentis in faciem dedit. Sed ecce adhuc post tergum sequitur et monet, quia iam et a nobis contemptus est et tamen nos adhuc uocare non cessat, quasi dorrsum ei in faciem dedimus cuius uerba dispicimus, cuius praecepta calcamus, sed stans post tergum nos auersos reuocat, qui et uidet quod dispicitur et tamen per praecepta clamat, per patientiam expectat.</p>
<p>Inter scaplium spatium dicitur quod inter scapulas est, unde et nominatur. In scapulis enim possumus intellegere iuxta allegoriam oneris sarcinam. Vt est illud quod Abraham tollens panem et utrem aquae apposuit super scapulas agat, uel operationes diuersas iuxta illud quod in Psalmo de deo #230a# scriptum est, scapulis suis obumbrabit tibi. Scapulae domini sunt operationes mirabilium per quas uelut quibusdam humeris. Virtus diuina monstratur unde cum in deo scapulae oculi brachium ue dicitur cauendum sum in opere est, ne quid in eo mens corporeum suspicetur. In antropomorfitarum namque heresem cadere est eum qui in circumscriptae implet, et circumplecti omnia intra corporalia liniamenta concludere sed omnipotens deus ad sua nos trahens usque ad nostra se humiliat atque ut alta insinuaret humilibus condescendit. Quatinus paruulus animus rebus cognitis enutritus ad inquirenda exsurgat incognita atque ad eum qui longe per ipsum est, quaedam iuxta se audiens quasi quibusdam ad illum passibus moueatur. Vnde fit ut per scripturam suam aliquando a corporibus hominum aliquando a mentibus. Aliquando uero ab auibus aliquando etiam ab insensatis rebus #230b# quasdam longe dissimiles in se similitudines trahat. Plerumque enim a corporibus hominum in se similitudinem trahit sicut de eo speranti homini per prophetam dicitur. In scapulis suis obumbrabit tibi, cum constat quod in natura sua nec oculum deus nec scapulas habeat, nec caetera liniamenta membrorum sed quia nos per oculum cernimus. In scapulis uero onera sustinemus Deus quod omnia uideat oculum habere perhibetur. quod uero nos tolerat atque eo ipso quo tolerat seruat. Ombumbrare nos in scapulis dicitur. Ait enim in scapulis suis obumbrabit tibi, ac si diceret Peccatori homini et post $M167# peccatum ueniam deprecanti capietate te dominus proteget qua pietate tolerauit. Obumbrat enim in scapulis suis quia dum portat defendit.</p>
<p>Spina est iunctura dorsi dicta, eo quod habeat radiolos acutos cuius iuncturae spondilia appellantur, propter partem cerebri quae fertur, per hos longo #231a# tractu ad ceteras corporis partes. Sacra spina est ima perpetuae spinae quam Greci ironostoin uocant. Quoniam primum infante concepto nascitur, ideoque et ostia id primum a gentilibus diis suis dabatur unde et sacra spina dicitur. Spina enim aliquando pro fortitudine corporis aliquando pro elatione mentis atque omnibus peccatis ponitur. Vnde scriptum est in Psalmo: Conuersus sum in erumna mea dum confringitur mihi spina. Spina est enim que totum corpus erigit atque continet. Haec pro superbia merito posita est, quae confracta non deicit ad interitum, sed erigit potius ad salutem. Dum enim fortitudo et prosperitas corporis confringitur, necesse est ut ad cordis humilitatem mentis intima reuocentur. Bene hoc loco per spinam omne peccatum euidenter exprimitur quia dum trahit ad delectationem quasi pungendo lacerat mentem. Hinc ergo iusti et paenitentis uoce dicitur. Conuersus sum in aerumna mea dum configitur mihi spi#231b#na. Quia scilicet mens ad lamentum uertitur ut peccati punctio paenitendo frangatur.</p>
<p>Renes ait Varro dictas quod riui ab his obsceni humoris nascantur. Nam uenae et meullae tenuem liquoram desudant in renibus quod liquor rursum a renibus calore uenerio resolutus decurrit. Renes aliquando pro constantia mentis ponuntur quia sicut isti corpus continent ita animi stabilitatem et illa custodit. Vnde propheta ait, renes mei resoluti sunt renes ergo suos dixit esse solutos. Quia mundanarum rerum felicitatem incauta uoluntate quaesierat. Item renes interiora cordis sunt ut in propheta: Ego dominus scrutans renes et corda. Rursum renes delectationem carnis obfluxas cogitationes aliquando significant. Vnde Psalmista petit dicens: Vre renes meos et cor meum. Si enim uoluptatem libidinis in renibus esse nesciret eos uri minime petisset, hoc est ut delectationes #232a# et cogitationes humane uerbi domini calore purgarentur. Hinc bene in Exodo renes habere accinctos Israhelitis precipitur in paschae edulia quoniam qui pascha comedit habere renes accinctos debet ut qui sollemnitatem resurrectionis atque incorruptionis agit agit corruptioni iam per uitia nulli subiaceat uoluptates edomet, carnem a luxoria restringat. Lumbi ob libidinis lasciuiam dicti, quia in uiris causa corporeae uoluptatis in ipsis est sicut in umbilico feminis, unde et ad Iob in exordio sermonis dictum est: Accinge sicut uir lumbos tuos ut in his esset resistendi praeparatio in quibus libidinis est usitata dominandi occasio.</p>
<p>Vmbilicus est, medius locus corporis dictus quod sit umbus iliorum. Vnde et umbo appellatur locus in medio dipei a quo pendet, ex eo enim infans in #M168# utero pendet, ex eo etiam et nutritur. In lumbis aliquando fortitudo animi #232b# exprimitur, iuxta illud apostoli accingite lumbos mentis uestrae, et aliquando libido carnis ut supra dictum est. Vnde ad Iob de uehemoht dominus ait: Fortitudo eius in lumbis eius et uirtus eius in umbilico uentris ipsius. Seminaria cohitus uiris in lumbis esse. Inesse autem feminis in umbilico perhibetur ut supra ostendimus. Hinc est enim quod ueritas discipulis dicit: Sint lumbi uestri praecincti. Hinc Petrus cum luxuriam a corde restringeret admonebat dicens: Succincti lumbos mentis uestrae. Hinc Paulus cum per Abrahae sacrificium Melchisedech tempore Leui sacerdotium diceret decimatum ubi tunc in Abrahae corpore leui latere ostendes ait. Adhuc enim in lumbis patris erat. Quia uero seminarium luxuriae feminis in umbilico continetur, propheta attestatur qui sub feminae specie prostitue Iudeae petulantiam increpans ait: In die ortus tui non est precisus umbilicus tuus.</p>
<p>#233a# Ilium Greco sermone appellatum quod ibi nos obuoluamus Grece enim ileos obuoluere dicitur. Testiculi enim uirilis sexus robur significant uirtutis. Vnde legitur in leuitico omne animal quod uel contritis uel tonsis uel sectis ablatisque testiculis est non offeretis domino. Contritis testiculis est qui paulatim crescente malitia conteret suam in uirtutibus prolem, et signa per quae uir possit agnosci qui et recte reprobatur. Quia sibimetipsi in talibus nocuit. Tunsis testiculis est qui in latis sibi temptationibus tribulationibusque cessit, animeque suae fortitudinem prodidit. Non enim oportet hoc perpeti nec omnino cedere inminenta hosti atque affligenti. Sectis ablatisque testiculis est qui una actione praua animisque impia exsecante sicut cultrum, et auferente quemadmodum nimis effera, et direptrix manus semetipsum abscidens et auferens a coniunctione dei quae #233b# est in uirtutibus.</p>
<p>Venter et aluus et uterus inter se differunt. Venter est, qui acceptos cibos digerit, et apparet extrinsecus pertinetque a pectore ad inguinem. Et dictus uenter quod per totum corpus uitae alimenta transmittat. Aluus est qui cibum recipit et purgare solet, salustius simulans sibi aluum purgari, et uocatus est aluus quod abluatur id est purgetur. Ex ipso enim sordes stercorum defluunt. Vterum solae mulieres habent in quo concipiunt ad similitudinem cauliculi tamen auctores uterum pro utroque libet sexus uentre plerumque ponunt, nec poetae tantummodo sed et ceteri. Vocatus autem uterus quod duplex sit, et ab utraque in duasse diuidat partes quae in diuersum diffusae ac replexae circumplicantur. In modum cornu arietis uel quod interius impleatur fetu, hinc et uter quod aliquid intrinsecus habuerit, #234a# membra et uiscera. Venter iuxta allegoriam significat captiuitatem rationis siue anime affectum. Vnde est illud in Abacuc propheta: Venter inquit meus turbatus est intra me. Et Hieremias: Ventrem meum doleo, et sensus cordis mei turbatus #M168# est. Rursum Psalmista ait: Conturbatus est intra oculus meus anima mea et uenter meus, iram siquidem posuit inimicorum indignationem. Oculus autem intellectum significat, quem semper conturbamus atque confundamus quando imminentia pericula formidamus. Venter uoro noster alius est in quo edulia de glutita recondimus, qui apte memoriae comparatur, quia sicut ille transmissas escas recipit, sic et memoriae sinus notitias rerum competenter assumit. Conturbatum ergo dicit uentrem id est memoriam suam ubi habebat reposita quae illi dominus de sua clarificatione #234b# promiserat. Sed cum uideret caro imminere sibi pericula consequens fuit eam trepidatione turbari. Vterus autem aliquando significat archanum naturae aliquando secretum consilii. Vnde pater in Psalmo ad filium ait: Ex utero ante luciferum genui te, id est ex archano subtantiae meae ex ipsa scilicet deitate totum ex toto omnipotentem de omnipotente, lumen ex lumine, summum ex summo, quod nulla inuestigatio nullus sensus possit attingere. Nam quemadmodum ualet comprehendi de qua scriptum est: Generationem autem eius quis enarrabit. mira breuitas et sufficiens pro nostra infirmatite mensura, quia nec plus possumus capere et hoc abunde sufficit utique credidisse. Rursum in Iob scriptum est, de cuius utero egressa est glacies, quid est ergo quod dominus prius quidem patrem se pluuiae insinuat. Postmodum uero de suo egredi #235a# utero glaciem narrat, se que gelu gignere de caelo pronuntiat, nisi quod miro modo nostri pectoris terram ad suscipienda uerbi semina. Prius per occultae gratiae pluuiam infundit, et postmodum ne in conceptis uirtutibus immoderatius profluat disciplina intimae dispensationis premit.</p>
<p>Viscera non tantum intestina dicimus sed quicquid sub corio est, auis eo quod est inter cutem et carnem. Item uiscera uitalia id est circumfusa cordis loca quasi uiscora, eo quod ibi uita id est anima continetur. Item uiscera capita neruorum ex sanguine et neruis copulata. Viscera mistice significant affectum pietatis et misericordiae. Vnde scriptum est in euangelio: Per uiscera misericordiae dei nostri in quibus uisitauit nos oriens ex alto. Et in apostolo: Si quae inquit uiscera miserationis. Et in alteram partem uiscera significationem trahunt. ut est illud in Actibus apostolo#235b#rum deuida et diffusa sunt uiscera eius hoc est malitiae tractatus sunt patefacti.</p>
<p>Cor a Greca appellatione diriuatur, quod illi cardian dicunt, siue a cura in eo enim omnis sollicitudo et scientiae causa manet qui ideo pulmoni uicinus est, ut cum ira ascenditur pulmonis humore temperetur, huius duae arteriae sunt, e quibus sinistra plus sanguinem habet, dextra plus spiritum. Vnde et in dextro brachio pulsum inspicimus. Cor enim multis speciebus significandis conuenienter aptatur. Nam aliquando pro anima ponitur aliquando pro intellegentia, aliquando pro consilio, et uerbo occulto, aliquando pro #M170# diligentia. Nam pro anima cor ponitur ut est illud Salomonis: Omni custodia serua cor tuum quia ex ipso uita procedit. Item cor pro intellegentia ponitur, ut est illud Psalmistae: Cor meum #236a# et caro mea exultauerunt, in deum uiuum. Quamuis utraque uideantur pertinere ad carnem cor tamen ad intellegentiam referri posse non dubium est. Nam cuius sapientiam preferre uolumus eius cor sine dubitatione laudamus.</p>
<p>Consilium uero in cordis nomine exprimitur quod actus praeuenit. Testante saluatore in euangelio: Ex corde exeunt cogitationes malae adulteria homicida et cetera. De quo Psalmista ait: Labia dolosa in corde et corde locuti sunt mala. Nam quod dicit in corde et corde quotiens uolumus dolosos exprimere duplicia eorum corda declaramus. Sicut Salomon dicit: Vir duplex animo inconstans est in omnibus uiis suis. Quando autem simplices cupimus indicate unum cor meis esse testamur. Sicut in Actibus apostolorum legitur: Multitu#136b#dinis autem credentium erat cor unum et anima una. Sic et bilingues dicimus qui in una sententia minime perseuerant. Pro diligentia uero et deuotione illud est positum in toto corde meo exquisiuite. Hoc quoque munus est dominum quod toto corde hoc est plena deuotione asserit se deum exquisisse, non enim quae reret nisi inquisitus fuisset.</p>
<p>In alteram uero significationem nuncupatio cordis ponitur cum mortem uel infernum uel sepulchrum significat, unde est illa sententia saluatoris qua ad Iudaeos ait: Sicut fuit Ionas in uentre coeti tribus diebus et tribus noctibus sic erit filius hominis in corde terrae tribus diebus et tribus noctibus. Piscis autem qui Ionam deuorauit in pelago significat mortem quam Christus perpessus est in mundo. In uentre ergo coeti Ionas erat tribus diebus et tribus noctibus, et saluator noster #237a# in morte et in sepulchro fuit tribus diebus et tribus noctibus. Tunc que completum est illud quod legitur in Osee: Ero mors tua mors ero morsus tuus o inferne. Et sicut Ionas in uentre piscis non permansit sed eiectus est in aridam, ita salautoris nostri anima non relicta est in inferno neque caro eius uidit corruptionem sed resurrexit in gloria. Item de leuiathan dominus ad Iob ait: Cor eius indurabitur quasi lapis et stringetur quasi malleatoris incus cor enim antiqui hostis ut lapis indurabitur. Quia nulla umquam conuersionis poenitentia mollietur, qui solis ictibus aeternae ultionis aptabitur. Leuiathan ergo ut malleatoris hicus stringitur qui inferni uinculis coartabitur, ut aeterni supplicii continua percusione tundatur.</p>
<p>Praecordia sunt loca cordi uicina quibus sensus percipitur, et dicta praecordia eo quod ibi #237b# sit principium cordis et cog itationis. In praecordiarum nomine rationabilis tractatus animae possunt accipi ut est illud Esaiae quo ad dominum ait: Anima mea desiderauit te in nocte sed et spiritu meo in precordiis meis.</p>
<p>Pulsus uocatus quod #M171# palpitet cuius indicio aut infirmitatem intellegimus aut salutem huius duplex est motus. Simplex qui ex uno saltu constat, compositus qui ex pluribus motibus inordinatus et inaequalis existit, qui motus certa habent spatia, dactilicum percussum quam diu sine uitio sunt, si quando uerocitacio res sunt ut dorcadic zontes aut leniores ut mirmicizontes morte signa sunt.</p>
<p>Venae dictae eo quod uiae sint natantis sanguinis atque riui per corpus omne diuisi quibus uniuersa membra inrigantur. Dicitur et uena aque unde fons ebullit quod etiam #238a# significare potest processum gratiae spirtalis atque doctrinae. Vnde scriptum est: In sapientiae libro sit uena tua benedicta, et alibi: Vena uiuentium aquarum hoc est sapientiae dulcis haustus et potus salubris.</p>
<p>Sanguis ex Greca aethimologia nomen duxit, quod uegetur et sustineatur et uiuat. Sanguis autem est, dum in corpore est, effusus uero crucior dicitur. Nam cruor uocatus ab eo quod effusus decurrit uel ab eo quod currendo curruat. Alii cruorem interpretantur sanguinem corruptum qui emittitur. Alii aiunt uocatum sanguinem quod suauissit, sanguis autem integer non est, nisi in iuuenibus. Nam dicunt phisici minui sanguinem per aetatem. Vnde et in senibus tremor est, proprie autem sanguis animae possessio est, inde genas lacerare mulie#238b#res in luctu solent. Vnde et purpureae uestes et flores purpurei mortuis praebuntur. Sanguis aliquando sacramentum dominice passionis significat ut est illud saluatoris in euangelio caro mea uere est cibus et sanguis meus uere est potus. Nam et in lege praeceptum est, populo Israhelitico ut de sanguine agni paschalis ponerent super utrumque postem et insuper liminaribus domorum in quibus pascha et lebant. Quatinus ex terminatoris excidium possent euadere, sic et sanguis Christi mundat conscientiam nostram ab operibus mortuis ad seruiendum deo iuuenti. Et liberat nos de potestate inimici, et a persecutione hostis antiqui. Item in aliam partem sanguinis significatio ducitur, cum aut operationem carnalem aut corruptionem mortalis naturae significat. Vnde propheta precatur dominum dicens: Libera me de sanguinibus deus deus #239a# salutis mee, et item: uirum in quid sanguinum et dolosum abominabitur, dominus uir, quidem sanguinum est qui humano cruore polluitur, necnon et ille qui decipit uiuum et apostolus, caro et sanguis regnum dei non possidebunt neque corruptio incorruptelam possidebit.</p>
<p>Pulmo et Greco trahit uocabulum. Greci enim pulmonem pleumon uocant, eo quod cordis flabellum sit in quo pneumo, id est, spiritus in est. Pro quo agitantur et mouentur unde et pulmones uocati sunt. Nam Grece pneumo spiritus dicitur. Qui flando et ex agitando aerem amittit et recipit a quo mouentur pulmones et palpitant et aperiendo se ut flatum capiant stringendo ut eiciant est enim organum corporis.</p>
<p>Ietur nomen habet oe quod ignis ibi habeat sedem qui cerebro subuo#M172#lat inde ad oculos ceteros que sensus et menbro diffunditur et calore suo ad se sucum et cibo tractum uertit in sanguinem quem ad usum pascendo nutriendoque singulis menbris pre#239b#bet in iecore autem consistit uoluptas et concupiscentia iuxta eos qui de fisicis disputant. In iecore autem id est in epate delectationem, siue concupiscentiam, significatam possumus intellegere. Vnde est illud quod in lege preceptum est: Cum uentre et renibus et adipe partem iecoris deo offerri. Quia concupiscentiam nostram magis ad dei quam ad mundi debemus. Conuertere uoluptatem legitur enim in libro Tobi quod angelus preceperit Tobie piscem captum et tentare et cor eius et fel et iecor sibi in cassidile reponere, iecurque postea et precepto angeli super carbones uiuos ponere, quatinus preualeret demonem effugare. In iecore ergo cuius ardore accepti cibi in stomacho exquocuntur. Docemur ut maturitate consilii studeamus fluxas carnis cogitationis ad purum excoquere et inse cessum mittere ne forte diabolo incubilibus cordium nostrorum consentiemus ullo mo#240a#do locum habere sed magis robore fidei et sacrarum orationum festinemus eum foras expellere. Fibrae iecoris sunt extremitates sicut extreme partes foliorum in tibiis siue quasi linguae eminentes. Dictus autem fibrus quod apud gentiles in sacris forbi aras ferebantur ab ariolis quibus oblatis atque succensis responsa acciperent. Cui bene conuenit quod supra diximus iecoris partem deo offerri iussam. Vt deo potius offeratur, quod suum est quam idolis uanis et surdis, in quibus sola fraus et deceptio est.</p>
<p>Splen dictum a suplemento ex contraria parte iecoris ne uacua existeret, quem quidam etiam risus causa factum existimant nam splene ridemus. Ammonet, etiam haec particula uiscerum nos ut non uana laetitia mundi, sed in domino exultemus et decemur, ne uano risui ora dissoluamus. De qua Sapientia #240b# dicit risum deputatui errorem sed magis luctu in presenti seculo nostra peccata deleamus. Vt in futura uita aeterno gaudio fruamur. Vnde scriptum est: Beati qui lugent nunc quoniam ipsi consolabuntur.</p>
<p>Felle irascimur corde sapimus, iecore amamus, quibus quattuor elementis constantibus, integrum est animal. Fel appellatum quod sit folliculum gestans humorem qui uocatur iulis. Fel enim amaritudinem et dolositatem peruersae mentis significat. Vnde beatus Petrus apostolus ad Simonem per fraudem gratiam spiritus sanctus accipere uolentem ait: In felle enim amaritudinis et obligatione iniquitatis iudeo te esse. Hinc et in Iob de impio scriptum est: Panis illius in utero eius uertetur, in fel apsidum intrinsecus, id est satietas transitoriae delectationes in retributionis fine ad amaritudinem uertetur. Tunc etenim iniqui uident quod antiqui #241a# serpentis ueneno infecti sunt cum flammis ultircibus traditi cum eodem suo persuasore cruciantur, siue panis illius in utero eius. In fel aspi#M173#dum intrinsecus uertitur, quia dum sacrae legis scientia gloriatur uitae potum conuertit sibi inueneni poculum. Hinc rursum in cantico Deuteronomii de Iudeis legitur uua eorum uua fellis botrus amaritudinis ipsis, qui saluatori nostro in cruce pendenti a coetum cum felle mixtum in potum dederunt.</p>
<p>Stomachus G[r]ece os uocatur eo quod ostium uentris sit. Et ipse cibum excipiat atque in intestina transmittit. In stomacho aliquando iram et indignationem animi significatam possumus intellegere unde didicimus iracundos homines, stomochari, quia furorem suum intus occultare non possunt sed cum impetu cum uitiorum illum foras proiciunt.</p>
<p>Intestina dicuntur eo quod corporis interiora parte cohibentur, quae idcirco longis nexibus in circulorum ordinata #241b# sunt modo ut susceptas escas paulatim digerant et super additis cibis noninpediantur. In intestinis ergo possunt animi secreta et cogitatus interni accipi. Vnde scriptum est: Tactus dolore cordis intrinsecus. Et in libro Iob legitur: Intestina inquit mea efferbuerunt dolore absque ulla requae. Hinc et in Leuitico iubentur hostiae intestina simul cum capite et pedibus aqualota adoleri domino in holocaustum ac suauem odorem. Intestina sane uel interanea ut alia editio habet cum pedibus aqua dilui iubet, sermo precepti sacramentum baptismi sub figurali predicatione denuntians. Nam interanea diluit qui conscientiam purgat. Pedes abluit qui consummationem suscipit sacramenti, et scit quia qui mundus est non indiget nisi ut pedes lauet.</p>
<p>Matrix dicitur quod fetus in eo generetur. Semen enim #242a# receptum confouet confotum corporat corporatum in membra distinguit. Vulua uocata quasi ualua id est ianua uentris uel quod semen recipit uel quod ex ea foetus procedat. Vulua significat interna secreta. Vnde in Iob scriptum est: Quis condusit ostiis mare quando erumpebat quasi de uulua procedens, quia uidelicet tunc humano generi preceptis legis obuiauit quando adhuc saeculum suae origini uicinum quasi abortu proprio ad profectum uitae carnalis exiebat. De uulua quippe procedere est in lucem praesentis gloriae carnaliter apparere. item uulua interiora animae sunt ubi bonum uel malum concipitur. Est et uulua eccelsia fides interior, aqua heretici deprauati aborsum matris intulerunt sicut in Psalmis de eisdem dicitur: Alienati sunt peccatores ab utero errauerunt a uentre #242b# locuti sunt falsa.</p>
<p>Vesica dicta quia sicut uas aqua de renibus urina collecta completur et humore distenditur, cuius usus in uolucribus non habetur. Vrina autem dicta siue quod urat seu quia ex renibus egeritur, cuius indicio et salus et egritudo futura monstratur qui humor uulgo locium dicitur, quod eo lota id est munda uestimenta efficiantur.</p>
<p>Semen est quae iactum sumitur aut a terra aut ab utero ad gignendum uel fructus uel foetus. Est enim liquor ex cibi et corporis deco#M174#ctione factus ac diffusus per uenas atque medullas qui inde desudatur in modoum sentine concrescit in renibus eiectusque per coitum. Et in utero mulieris susceptus calore quodammodo uiscerum et menstrualis sanguinis inrigatione formatur in corpore. Seminis autem nomen diuersis speciebus non inconuenienter aptatur quia semen est animalis cuiuslibet unde origo eius nascitur. Semen #243a#est et arborum herbarum atque bolerum. Vnde originem trahunt sicut legitur dominus de fructibus terrae. In Genesi dixisse germinet terrae herbam uirentem et facientem semen. Et lignum pomiferum faciens fructum iuxta genus suum. Cuius semen in semetipso sit super terram, et cetera. Legitur in euangelii parabola saluatore dicente: Semen esse uerbum dei quia ex ipso fructus bonarum uirtutum procedit.</p>
<p>Menstrua super uacuus mulierum sanguis. Dicta autem menstrua a circuitu lunaris luminis, quo solet hoc euenire pro fluuium. Luna autem Grece mene dicitur inde muliebria nuncupantur. Nam mulier solunt animal menstruale est, cuius cruoris contactu fruges non germinant a cessunt musta moriuntur herbae amittunt, arbores faetus. Ferrum rubigo corripit, nigrescunt aera. Si qui canes inde ederint in rabiem efferuntur gluttinum afflatur, quod nec fer#243b#ro nec aquis dissoluitur cruore ipso pollutum sponte dispergitur. Post plurimos autem dies menstruos ideo semen non esse generabile quia iam non est menstrualis sanguis a quo perfusus inrigetur. Tenue semen locis muliebribus non adherere. Labitur enim nec habet uim adherendi, similiter et crassam, uim non habet gignendi, quia muliebri sanguini miscere se non potest, propter nimiam sui spissitudinem. Hinc et steriles mares uel feminas fieri per nimiam seminis uel sanguinis crassitudinem uel propter nimiam raritatem. Primum autem aiunt cor hominis fingi quod in eo sit et uita omnis et sapientia. Deinde quadragesimo totum corpus expleri quod ex abortionibus, ut ferunt collectum est. Alii foetus ac apite sumere dicunt exordium, unde et in auium foetibus primum oculos fingi in ouis uidemus. Foetus autem #244a# nominatus quod adhuc in utero foueatur, cuius secundae dicuntur folliculus qui simul cum infante nascitur continetque eum dictus quia comitatur et sequitur.</p>
<p>Nasci autem patribus similes aiunt si paternum semen ualidius sit. Matribus si matris hac ratione similes exprimi uultus. qui autem utriusque parentis figuram reddunt aequaliter mixto paterno maternoque semine concipiuntur. Auorum pro auorumque similes fieri, quia sicut in terra semina multa occulta, sic et in nobis semina caelantur figuras parentum redditura. Ex paterno autem semine puellas nasci, et ex materno pueros quia omnis partus constat duplici semine, cuius pars maior cum in ualuerit occupat similitudinem sexus. Iuxta allegoriam flu#M175#xus sanguinis potest intellegi idolatriae obscenitas et errorum pollutio. Sic et menstruale tempus illud intelle#244b#gitur quo poene uniuersus orbis in errore et idolatria uersabatur et ad mulierem menstruatam non licet accedere et cum ea commisceri, quia nec idolatrae paganaorum nec heresi hereticorum licet catholico homini communicare.</p>
<p>Femora dicta sunt quod ea parte a sexu uiri descrepat. Sunt autem ab inguinibus usque ad genua. Femina autem per diriuationem femorum partes sunt, quibus in equitando tergis equorum adheremus. Vnde et procliatores olim sub feminibus equos amisisse dicebantur. Femur generii propago intellegitur, sicut in Genesi de Iacob legitur: Tetigit latitudinem femoris eius et claudicauit. Item femur caro hominis, ut in Hieremia: Postquam ostendisti mihi, percussi femur meum. Nam femur aliquando significat incarnationem dominicam, et aliquando uoluptatem carnis. Legitur ergo in Psalmo propheta ad dominum dixisse: #245a# Accingere gladio tuo circa femur potentissime. Dicit enim acingere gladio tuo, metafora a bellatore concepta qui dimicaturus gladio cingitur ut prosternat inimicum sed hic gladium sermonem praedicationis debemus accipere. De quo ipse in Euangelio testatur: Non ueni pacem mittere in terram sed gladium. Et apostolus dicit: Et gladium spiritus quod est uerbum dei. Gladius autem dicitur sermo dei, quia corpulenta uitiis corda hominum ictu suae uirtutis inrumpit, nec potest imbecillitas humana resistere, ubi illa fortitudinis gloria dignatur intrare. Femur uero incarnationem significat domini saluatoris, sicut in Genesi legitur: Non deficiet princeps ex Iuda neque dux de femoribus eius. In ipso etiam mysterio et Abraham fecit iurare famulum suum. Quando enim tacto femore subiunxit potentissime hoc ait: Vt reuerendam #245b# incarnationem crederes quam potentia diuinitatis assumpsit. Similiter et sapientissimus ille dicit: Gladius eius in femore ipsius, quod tamen significari desiderium carnale uerbo dei ostringendum potest non incongrue accipi. nam quod sequitur: Specie tua et pulchritudine tua, hic utramque naturam positam euidenter cognoscimus ut species pertineat ad humanitatem pulchritudo ad deitatem. Illa enim species benedicitur in qua mundo salutaris apparuit. Ista pulchritudo aptissime pronuntiatur. Vnde omnia pulchra quaecumque decora sunt. Legitur quoque in Cantico canticorum sponsum sponsa dixisse: Iunctura feminum tuorum sicut monilia quae fabricata sunt manu artificis, ubi duorum concordia populorum spiritali prole fecundantium in iuncture feminum designatur, quae sicut monilia fabricata sunt manuy artificis, id est, ineffabili #246a# largitate conditoris nostri firmata in monilibus bona opera exprimuntur.</p>
<p>Inguina autem #M176# furorem libidinis uel iracundiae possunt designare. Vnde in libro Regum legitur: Quod Abner auersa hasta percussisset, Asahel in inguine et transfodisset eum, cuius Asahel typum tenuit, nisi eorum quos uehementer arripiens furor in praeceps ducit. Qui in eodem furoris impetu tanto cautius declinandi sunt quanto et insane rapiuntur. Vnde et Abner qui sermone nostro patris lucerna dicitur fugit, quia doctorum lingua quae supernum dei lumen indicat cum per abrupta furoris mentem cuius piam ferri conspicit. Cumque contra irascentem dissimulat uerborum iacula reddere quasi per sequentem non uult ferire. Vnde et Abner cum contra persequentem subsistit non eum recta sed auersa hasta transforauit. Ex mucrone quippe percutere est. Impetu aperte increpationis obuiare. Auersa uero hasta perse#246b#quentem ferire est. furentem tranquille ex quibusdam tangere, et quasi parcendo superare. Asahel autem protinus occumbat quia commote mentes dum et parci sibi sentiunt. Et tamen responsorum ratione in intimis sub tranquillitate tanguntur ab eo quod se erexerant statim cadunt qui ergo a feruoris sui impetu sub lenitatis percussione resiliunt quasi sine ferro moriuntur.</p>
<p>Coxae quasi coniunctate axes dicuntur. Impsis enim femora mouentur, quorum concaua uertebra uocabantur, quia in eis capita femorum uertuntur. Suffragines dicuntur, quia subtus franguntur id est flectuntur, non supra sicut in brachus. Genua sunt commissiones femorum et crurum et dicta genua eo quod intero sint genis opposita coherent enim ibi sibi et cognata sunt oculis lacrimarum indicibus et misericordiae nam a genis genua dicuntur denique complicatum gigni formarique hominem. Ita ut genua sursum #247a# sint quibus oculi formantur ut caui ac reconditi fiant. Vnde Ennius atque genua comprimunt artagena: Inde est quod homies dum ad genua se prosternunt statim lacrimantur. Voluit enim eos natura uterum maternium re memorare. Vbi quasi in tenebris sedebant antequam uenirent ad lucem. Genua mystice confessionem humilitatis signifcare possunt. Vt est illud apostoli flecto genua mea inquit ad patrem domini nostri Iehus Christi hinc et Petrus procidit ad genua Iesum dicens: Exia me domine quia homo peccator sum. Aliquando autem genua significant uirtutem fidie. De quo uox diuina in regum ad Heliam prophetam ait: Reliqui mihi septem milia uirorum qui non curuauerunt genua sua ante Bahal. Item genua aliquando pro membris Christi posita intelleguntur. Vt est illud in Psalmo: Genua mea infirmata sunt pracie #247b# iunio cum euangelio teste doceatur quadraginta diebus et quadraginta noctibus Christum dominum ieiunas se. Genua tamen eius infirmata esse non legimus, sed tantum esurisse declaratur. Vnde si hanc esuriem ad genua referas id est corporis stabilitatem quibus semper insistimus, potest conguenter aptari. Minus ne si hoc scrupulum mouit melius genua ad ipsius mem#M177#bra referantur, quae reuera infirmata sunt quando apostoli eius passione dispersi sunt. Quid enim plus esse potuit infirmius quam ut Petrus negaret et reliqua fidelium turba latiusset.</p>
<p>Talus dictus a talo, nam talus est eminens rotunditas, unde et fastigium templi rotundi talus uocatur, talus autem sub crure est sub talo calcanei. Talus finem cuiuslibet rei significat sicut ipse sub est cruribus et eminentia corporis. Vnde legitur Iacob #248a# filio suo Ioseph tonicam talarem atque polimatam fecisse, hoc est uario colore contextam. Ideo enim talaris tonica dicitur eo quod usque ad talos descenderet. Et manibus artificis mira esset uarietate distincta quae etiam tonica secundum allegoriam uarietatem populorum ex omnibus gentibus in corpore Christi congregatam significauit. Item alio modo Ioseph qui inter fratres undecim usque ad infinem iustus perseruerasse describitur, solus talarem tonicam habuisse perhibetur. Quid est ergo talaris tonica nisi actio consummata? Quasi enim propensa tonica talum coroporis cooperit, cum bona actio ante dei oculos usque ad uitae nos terminum tegit. Vnde et per Moysen cauda hostiae in altare offerri precipitur: Vt uidelicet omne bonum quod incipimus etiam perseueranti fine compleamus.</p>
<p>Pedes ex Greca aethimologia nomen #248b# sortiti sunt. Hos enim Greci podas dicunt. Quia alternis motibus solo incedunt fixi. Pedes cursum uitae praesentis significant uel stabilitatem mentis ac fidei. Vt est illud in Psalmo: Stantes erant pedes nostri in atriis tuis Hierusalem, hoc est gressus operum nostrorum firmiter pemanent, in fide et religione quam in presenti tempore sancta tenet aecclesia. In contrariam partem pedum significatio ueritur. Vt est illud propheticum testimonium: Cur claudicatis utroque pede hoc est sermone atque opere estis instabiles et subuersi pronique ad malum. Item in Psalmo de Iudaeis scriptum est: Veloces pedes eorum ad effundendum sanguinem. Pedes appellat consilii progressus quibus de incepto prouehimur ad exitus rerum. Nam quod dixit ueloces ostendit moderationis illis consilia defuisse. Ad effundendum sanginem sub audiendum domini saluatoris. Vt scelerate rei cres#249a#cat in manitas actionis. Item pedes cursus uitaet uel stabilitatem mentis aut fidei ut in Pslmista perfice gressus meos in semitis tuis.</p>
<p>Plante a planitiae nuncupatae, quae non rotundae ut in quadrupedibus ne stare non possit bipes homo. Sed planae atque longiores formate sunt ut stabile corpus efficerent. Sunt autem plante anteriores partes quae etiam de multis ossibus constant. Significant plante terminum conuersaioneis nostrae. Vnde scriptum est ita in Esaia de Iudaico populo: A planta pedis usque ad uerticem non est in eo sanitas, hoc est a summo usque ad summum. Tota enim eorum conuersatio uitiorum et peccatorum aculeis confossa erat nec sanitas ulla recte fidei et bonorum operum in eis apparebat. Vnde scriptum est in Psalmo de Iuda proditore: #M178# Qui edebat panes meos ampliauit aduersum me sub plantationem. Qui enim panem doctrinae ab ore #249b# saluatoris accepit et communiter cum ceteris apostolis apud eum uixit. Ignorantibus eis cum Iudaeis machinatus est scelus proditionis ita ut osculo eum traderet. O discipulum surdum o indocili corde durissimum, quis enim eum a tanta pietate aliquid uirtutis animo percepisse credat qui tam crudelis extitit parricida.</p>
<p>Calcis pars est, plante a callo illi nomen impositum quo terram calcamus. Hinc et calcaneus. Solum inferior pars pedis inde dicutm quia eo terrae uestigia inprimimus. Sed et solum dicitur omne quod aliquid sustinet quasi solidum unde et terrae solum quod cuncta sustineat et solum pedis quod totam corporis molem portat. Calcaneum sub plantatio uitiorum siue extremus cursus uitae. De calcaneo enim in Psalterio de iniquis scriptum est: Ipsi calcaneum meum obseruabunt. Mos iste diabolicus est uel eorum #250a# qui ministri ipsius esse noscuntur. Vt calcaneum id est ultima nostra insidiosa calliditate respiciant, sicut serpenti a domino praedictum est, illa tuum obseruabit caput. Et tu insidiaberis calcaneo eius. Scit enim diabolus finitima nostra iudicari, et ipsa uult euertere ut possimus ad reatus discrimina peruenire.</p>
<p>Vestigia enim quibus transeundo pedibus indicium transitus nostri relinquimus, aliquando stabilitatem uirtutum mistice designant. Vt est illud in Psalmo non moueantur uestigia mea. Et in aliam partem translatum de uium peccatorum monstrat. Vt est illud transit iter impiorum tamquam uestigium nauis. Neque silendum arbitror quod in corpore nostro quaedam tantum utilitatis causa facta sunt ut uiscera. Quaedam et utilitatis et decoris ut sensus in facie et in corpore manus ac pedes, quorum membrorum #250b# et utilitas magna est et species decentissima. Quaedam tantum decoris ut mamille iniuris et in utroque sexu umbilicus. Quaedam discretionis ut in uiris genitalia barba prolixa pectus amplum in mulieribus lenes genae et angustum pectus ad concipiendos et portandos foetus renes et latera dilatata.</p>
<p> </p>
<p>[2] De situ et habitu corporis humani</p>
<p> </p>
<p>Stare hominis in fide consistere significat, ut in apostolo state in fide. Ambulare ad deum tendere ut in Psalmo et ambulabam in latitudine. Sedere in deo humiliter requiescere, ut in euangelio uos autem sedere in ciuitate. Et in regum de Dauid dicitur seditque coram domino. Iacere aut uitiis aut temptationibus succumbere. Vnde legitur in euangelio et inuenit eum iacentem in lecto. Currere in operibus bonis prorare. In apostolo sic currite ut comprehendatis. Et in malam partem pedes eorum ad malum currunt.</p>
<p>Ascensus profectus in deum in Psalmo #251a# Ascensus in corde suo disposuit. Et in #M179# Exodo armati ascenderunt filii Israhel de Egypto. Item in malam partem ascensus superbiae praesumptio. In euangelio: Qui non intrat per ostium mouile ouium sed ascendit ali unde ille fur est et latro. Descensus defectus a deo. In euangelio homo quidam descendabat ab Hierusalem in Hiericho. Et in Esaia: Vae qui ascendistis aequos ut descendatis in Aegyptum.</p>
<p> </p>
<p>[3] Quomodo humana membra asscribantur diabolo</p>
<p> </p>
<p>Sciendum uero est quod quando membra hominis et humani actus diabolo asscribuntur non secundum historiam sed secundum allegoriam accipienda sunt quia in multis locis scripturae sacrae huiusmode species inueniuntur. Nam caput omnium malorum diabolus est. Vnde legitur in Abbacuc: Percussisti caput de domo impii. Corpus uero diaboli reprobi homines unde de uehemoth legitur in libro beati Iob: Corpus eius #251b# sicut scuta fusilia. Oculi eius uel dentes heretici siue praui omnes doctores ut in predicto libro scriptum es: Oculi eius sicut palpebrae diluculi in circuitu dentium eius formido. Nares diaboli inspirationes illius prauae et de naribus eius fumus procedit.</p>
<p>Os diaboli locutiones eius quibus corda hominum occultis cogitationibus alloquitur. ut est illud in Iob de ore eius flamma procedit. #M180# Lingua diaboli sapientia saeculi huius uel hereticorum dogma ut est illud in Iob: Et fune ligabis linguam eius. Ossa diaboli potentes quique et fortes im malitia siue heretici ut est illud in Iob: Ossa eius fistula aeris. Cartilago eius minus potentes quam hi qui ossa nominantur. Vt est illud in Iob: Cartilago eius sicut lammina ferrea.</p>
<p>Alitus diaboli inspiratio eius occulta per quam corda peccatorum a more carnali ardere facit. Vt est illud in Iob Alitus eius prunas ardere facit. Facies diaboli antichristi aduentus uel aper#252a#ta eius malitia. Vt est illud in Iob: Faciem eius precedit egestas. Carnes diaboli infirmi quique in corpore eius et minus ualentes peccare ut est illud in Iob Membra carnium eius coherentia sibi. Testiculi diaboli uel heretici uel prauae cogitationes subtiliter uinculis peccatorum obligantes ut est illud in Iob: Nerui testiculorum eius perplexi. Cauda diaboli Antichristus uel consuetudo perccandi ut est illud: Stringit caudam suam quasi cedrum. Dormire diaboli est in corde reprobosum requiescere. Vt est illud in Iob: Sub umbra dormit in secreto calami. Pascere diaboli est in peccatis impiorum delectari. Vt est illud in Iob huic montes herbas ferunt. Quod ad hominem et ad partes attinet corporis ex parte iam superius dictum est, nunc aetates eius subiungam.</p>
<p><strong> </strong></p>
<p><strong>EXPLICIT LIBER VI</strong></p>
<p><strong> </strong></p>
<p> </p>
<p> </p>
<p>#M179#</p>
<p><strong> </strong></p>
<p><strong>INCIPIT LIBER VII</strong></p>
<p><strong> </strong></p>
<p>[1] De aetatibus hominis</p>
<p> </p>
<p>Gradus aetatis sex sunt: infantia, pueritia, adolescentia, iuuen#252b#tus, grauitas, atque senectus. Prima aetas infantia est pueri nascentis ad lucem que porrigitur in septem annis. Secunda aetas pueritia, id est pura et necdum ad generandum apta tendens usque ad quartum decimum annum. Tertia adolescentia ad gignendum adulta quae porrigitur usque ad xxviii annos. Quarta iuuentus firmissima aetatum omnium finiens in quinquagesimum annum. Quinta aetas senioris id est grauitas quae est declinatio a iuuentute in senectutem nondum senectus sed iam non iuuentus quia senioris aetas est, quam Greci presbiten uocant. Nam senes apud Grecos non presbiter sed geron dicitur. Quae aetas a quinquagesimo anno incipiens septuagesimo terminatur. Sexta aetas senectus quae nullo annorum tempore finitur, sed post quinque illas aetates quantum cumque uite est, senctuti deputatur. Senium autem pars ultima senectutis dicta quod sit terminus #253a# sexte aetatis. In his igitur sex spatiis philosophi uitam descripserunt humanam in quibus mutatur et currit et ad mortis terminum peruenit.</p>
<p>Pergamus ergo breuiter per predictos gradus aetatum aethimologias eorum in homine demonstrantes, infans dicitur homo primae aetatis. #M180# Dictus autem infans quia adhuc fari nescit, id est loqui non potest, nondum enim bene ordinatis dentibus plana est sermonis expressio. Infantes malitia paruulos mistice significat ut in Psalmo: Ex ore infantium et lactantium perfecisti laudem. Lactantes In Christi fide proficientes, ab lactatus Christus de quo per Esaiam dicitur super foramina aspidis et in cauerna reguli qui ab lactatus fuerit manum suam mittet. Abl lactati perfecti quasi a simplici cibo doctrinae abstracti, ubi et supra ab lactatus a lacte expulsus ab uberibus.</p>
<p>Paruulus mystice Christus ut est #253b# illud Esaiae paruulus natus est nobis. Item paruuli sancti spiritu humiles ut in Psalmo: Custodiens paruulos dominus. Et in malam partem in Ose paruuli eorum elidantur. Paruuli cogitationes prauae priusquam in opere perficiantur. Vt in Psalmo: Beatus qui tenebit et allidet paruulos suos ad petram, hoc est Christum. Puer a puritate uocatus quia purus est. Et necdum lanuginem floremque genarum habens, hi sunt efebi id est, a foebo dicti, necdum in adolescentuli lenes. Puer autem tribus modis dicitur pro natiuitate ut Esaias puer natus est nobis. Pro aetate ut ocdennis decennis, ut est illud iam puerile iugum tenera ceruice gerebat. Pro obsequio et fidei puritate. De quo dominus ad prophetam ait: Puer meus estu. Noli timere dum iam Ieremias longe pueritiae excessis et annos. Puer mistice Christus intellegitur ut in euangelio: #254a# Puer autem Iesus crescebant. Item in malam partem puer centum annorum id est peccator perfecte stultitiae, ut in Esaia: Quoniam puer centum annorum morietur. Pueri sancti a puritate appellati, ut in Esaia: Ecce ego et pueri quos mihi dedit dominus. Et in aliam partem nolite pueri effici sensibus et cetera. Puella est paruula quasi pupilla. Vnde pupillos non pro conditione sed pro aetate puerili uocamus.</p>
<p>Pupilli autem dicti quasi sine oculis hoc est a parentibus orbi. Hi autem uere pupilli dicuntur, quorum patres ante decesserunt quam ab his nomen acciperent, ceteri orbi uocantur. Orphani idem qui et pupilli, illud enim Grecum nomen est, hoc latinum. Nam et in Psalmo ubi legitur: Pupillo tu eris adiutor. Grecus habet orphano, cuius sententiae talis est sensus. Pupillum uero dicit, non cuius genitor carnalis #254b# occubuit, sed cui pater sepultus est, mundus nam multos pupillos inuenies, orbatos patre uisibili et sunt blasphemi obligurritores, et quod in illa aetate creberrimum est luxoriosi, et hi a domino probantur alieni, sed ab illis pupillis diuidi non potest adiutorium dei. Quorum pater diabolus in actione facinorum probatur extinctus, et intende quod dicitur tueris adiutor. Vt cum carnaliter affligi uideas, eos non dubites esse liberandos. Item in Psalterio scriptum est: Pupillum et uiduam suscipiet et uiam peccatorum exterminabit. Pupilli et uidua sunt qui dominum puramente respiciunt humanis solaciis destituti. Hos respicit Christus suo munimine uindicandos, sed cum istos pro sua pietate reciperit diabolum, qui est uia peccatorum exterminabit id est a termino regni sui reddit alienum.</p>
<p>Pregnantes animae fidelium uerbum dei nuper concipien#255a#tes et necdum in opere parturientes sicut in Exodo pro contentionis doctoribus dicitur: Si duo uiri rixantes percuserint mulierem pregnantem et auorsum fecerit id est fidei uerbum perdiderit. De his namque animabus fidelium per Amos de hereticis dicitur secuerunt pregnantes Galaad. Item pregnantes animae peccatorum cupiditatum cogitationibus plenae de quibus in euangelio dicitur: Vae pregnantibus et nutrientibus in illis diebus.</p>
<p>Pariens aure cordis, fidei uerba concipiens et in confessione uel opere generans sicut in Hieremia de fidelibus dicitur: Inter quos erit caecus et claudus pregnans et pariens. In malam partem concepit dolorem et peperit iniquitatem. Primogenitus Christus de quo in lege omne primogenitum ad aperiens uuluam sanctam domino uocabitur. Item primogenitus populus Iudaeorum ut in propheta primogenitus meus Israhel. Primogenita primitiua hominum uita pro qua #255b# in lege scriptum est: Omnia primogenita filiorum tuorum redimes.</p>
<p>Pub#M182#eres a pube id est a pudenda corporis nuncupati quod haec loca tunc primum lanuginem ducunt. Quidam autem ex annis pubertatem existimant, id est eum pubere esse qui xiiii annos expleuerit, quamuis tardissime pubescat certissimum puberem esse qui ex habitu corporis pubertatem ostendit et generare iam possit. Puer pere sunt quae annis puerilibus pariunt, unde et Oratius laudatur, primo prole puerpera nato. Et dictae puer pere, uel quod partu grauentur, uel quod primum pueros pariunt. Vnde de matre saluatoris poeta ait: Salue sancta parens enixa puerpera regem.</p>
<p>Adolescens dictus eo quod sit ad gignendum adultus siue accrescere et augere. Adolescentes fideles siue operibus proficientes ut in epistola Iohannis: Scribo uobis adolescentes quia uicistis malignum, et in aliam partem: Adolescentia enim et uoluptas #256a# uanae sunt. Iuuenes uocatus quod iuuare posset incipit, ut in bubus iuuenci cum auitulis discesserint, est enim iuuenis in ipso aetatis incremento positus. Et ad auxiliandum praeparatus. Nam iuuare hominis est opus aliquid conferentis, sicut autem trecesimus perfectae aetatis est annus in hominibus. Ita in pecodibus et in iumentis tertius robustissimus. Iuuenes significant alacres in deum ut in epistola Iohannis scribo uobis iuuenes quia fortes estis et uerbum dei in uobis manet. Et in malam partem ut in psalmo iuuenes eorum comedit ignis. Infantes enim et adolexcentes atque iuuenes mystice significant eos qui crescunt in gratia dei. Et fortiter resistunt diabolo. Vnde Iohannes apostolus in epistola sua dicit: Scribo uobis adolescentes quoniam uicistis malignum. Scribo uobis infantes quoniam cognouistis patrem. Scribo uo#256b#bis iuuenes quia fortes estis et uerbum dei in uobis manet et uicistis malignum. Item in malam partem puer adolescens et iuuenes positi reperiuntur, quando stultitiam sensus aut petulantiam morum significant. Vnde scriptum est: Stultitia ligata est in corde pueri et uirga discipline fugauit eam. Vnde in libro Regum de Roboai Legitqr: QuOe rel)# $1&!A" @a`a #AtuvBBO HLOOOOOO0p0p~OOOO~OOO O0p0pOparuuli estote.</p>
<p>Paruulus enim intellegitur mente humilis et simplex, ut est ilud dominicum testimonium in euangelio: Confiteor tibi domine pater caeli et terrae quia abscondisti haec a sapientibus et prudentibus et reuelasti ea paruulis. Item paruulus aliam significationem habet ubi dicit apostolus, cum essem paruulus sapiebam ut paruulus cogitabam ut paruulus, #257a# loquebar ut paruulus. Cum autem factus sum uir euacuaui quuae erant paruuli. Vir nuncupatus quod maior in eo uis est, quam in feminis unde et uirtus nomen accepit siue quod ui agat feminam. Mystice enim uir aliquando intellegitur Christus, cuius uxor est ecclesia. Vnde dicit apostolus uiri diligite uxores uestras, sicut et Christus dilexit ecclesiam. #M183#Item uir intellectus spiritalis in historia scripturarum accipitur. Rursum uir spiritus intellegitur qui principatur in anima. Vnde dominus ait ad mulierem samaritanam: Vade uoca uirum tuum, hoc est redi ad intellectum tuum. Item uir in contrariam partem ponitur, ut est illud in Pentatheuco bona facie ualde uirgo quam uir non cognouerat id est diabolus qui plerumque mentem cogitatione corrumpit. Item uir Christus intellegitur in illo Zachariae testimonio ecce ueniet, inquit uir cuius oriens nomen est, et alibi, reuertimini filii reuertentes quia ego uir uester. Rursum uir et uxor Christus et ecclesia ut in apostolo propter #257b# hoc relinquet homo patrem et matrem et adherebit uxori suae et erunt duo in carne una, ego atuem dico in Christo et in ecclesia. Vir et uxor anima et caro filii opera ab utrisque genita ut in Exodo: Seruiet tibi cum uxore et filiis. Item uir et uxor diabolus et ciuitas Babylonia hoc est conuentus omnium malorum.</p>
<p>Mulier uero a molitie tamquam mollier detracta uel littera uel mutata appellata est mulier. Vtrique enim fortitudine et inbecillitate corporum separantur, sed ideo maxima fortitudo uiri, mulieris minor ut patiens uiro esset, scilicet ne a feminis repugnantibus libido cogeret uiros aliud appetere aut in alium sexum proruere. Dicitur autem mulier secundum femineum sexum non secundum corruptionem integritatis et hoc ex lingua sacrae scripturae. Nam Eua statim facta de latere uiris, nondum contracta a uiro mulier appellata est, dicente scriptura et formauit eam in mulierem. #258a# Mystice mulier aut ecclesiam significat propter filiorum generationem de qua legitur in Prouerbiis: Mulierem fortem quis inueniet procul, haec etiam mulier septiformes tenet aecclesiae sacramentum. Vt in Isaia: Adprehendent inquit uii mulieres uirum unum aut animam siue carnem humanam significat quae imperio spiritus subiecta esse debet. Et eius regimine gubernari. Vnde dicit apostolus: Caput mulieris uir caput uiri Christus. Tunc enim bene animam siue carnem regit spiritus si ipse spiritu Christi regi meruerit, quia quicumque spiritu dei aguntur, hi filii sunt dei, qui autem spiritum Christi non habet hic non est eius. Item mulieres animae fidelium sed infirmae sicut in propheta de hereticis dicitur mulieres populi mei eiecistis de domo dilitiarum mearum. Item mulier uel uxor sapientia ut est illud laetare cum muliere adules#258b#centiae tuae, haec mulier generat filios, non filias, hoc est uirtutes non uitia. Rursum mulier in malam partem accipitur. Mulier urbs Babylonia quae totius mundi gerit figuram. Vt in Apocalipsi: Vidi mulierem ebriam de sanguine sanctorum. Item mulier heretica prauitas. Vt in Salomone: Mulier stulta et clamosa plenaque inlecebris. Item mulieres duae plebs Iudaica atque heretica ut in Zachariae: E mulieres duae portantes amphoram id est diabolum qui #M184# est caput totius iniquiatis. Adulter diabolus uel dones ut in Esaia: Vos autem accedite filii auguratrices semen adulteri et fornicariae. Fornicaria carnalis propagatio, plebs Iudea siue anima peccatrix. Meretrix anima peccatrix quae de relicto celesti uiro id est Christo ad ulterinos de diabolo iniquitatis fructus concipit. Vt in Hieremia frons meretricis facta est tibi. Lupanar id est locus meretriciosus conscientia hominis #259a# peccatoris uel corpus in quo ad ulterinos cum demonibus perpetrat concubitos. Vt in Ezechiele: Et destruam lupanar tuum.</p>
<p>Virago a uiridiori actate dicta est sicut et uirga sicut et uitula, alias ab incorruptione quasi uirago quod ignoret femineam passionem, uirago uocata quia uirum agit hoc est opera uirilia facit et masculini uigoris est, antiqui enim fortes feminas uocabant. Vrigo autem non recte uirago dicitur, si non uiri officio fungitur. Mulier uero si opera uirilia facit recte uirago dicitur, ut amazona quae uero nunc femina antiquitus uira uocabatur sicut a seruo serua sicut a famulo famula. Ita a uiro uira hinc et uirginis nomen dictum quidam putant. Virgo mystice aut sanctam ecclesiam catholicam significat quae fide est incorrupta siue animam fidelem que non consentit contaminari suggestionibus diaboli uel hereticorum erroribus corrumpi{259b}cii dicit apostolus dispondi enim uos uni uiro uirginem castam exhibere Christo. Virgines animae sanctorum a corruptione mundi per quinque sensus corporis continentes. Vt in euangelio: Simile est regnum caelorum decem uirginibus. Item uirgines anime continentium non propter aeternam retributionem sed propter fauorem laudis humanae. Vbi et supra et quinque fatuae et in Amos propheta: In die illa deficient uirgines pulchrae. Lampades opera iustitiae. Vt in euangelio accipientes lampades suas exierunt ob uiam sponso et sponsae.</p>
<p>Sterilis mystice sanctam ecclesiam ante saluatoris aduentum significat. Vt in Esaia: Lauda sterilis quae non paris. Et in Psalmo: Qui habitare facit sterilem in domo. Femina uero a partibus femorum dicta ubi sexus species a uiro distinguitur alii Greca aethimologia feminam ab igneaui dictam putant quia #260a# uehementer concupiscit. Libidiniosiores enim uiris feminas esse tam in mulieribus quam in animalibus. Vnde nimius amor apud antiquos femineos uocabatur. Femina quando in bonam partem accipitur significat Mariam matrem domini. De qua propheta ait: Femina circumdabit uirum aut humilitatem subiectorum. Quando autem in malam significat libidinem luxoriosorum est.</p>
<p>Senior est adhuc uiridior unde in sexto libro Ouidius ait: Senior inter iuuenemque senemque. Seniores autem nomen aut dignitatem magisterii aut maturitatem consilii significat. Vnde in epistola sua dicit Petrus apostolus: Seniores qui in uobis sunt, obsecro consemor et testis Christi passionum. Et Iohannis: Senior inquit electe dominae; #M185# et: Senior Gaio carissimo. Senes autem quidam dictos putant a sensus diminutione eo quod iam pro uetustate desipi#260b#ant. Nam phisici dicunt stultos esse homines frigidiores sanguinis, prudentes callidi, unde et senes in quibus iam friget, et pueri in quibus necdum calet minus sapiunt. Inde est quod conuenit sibi infantum aetas et senum, senes enim per nimiam aetatem delirant. Pueri per lasciuiam et infantes ignorant quid agant. Senes autem tantum masculini generis est, sicut a nos feminini.</p>
<p>Senex mystice quando in bonam partem accipitur consummatae iustitiae significat hominem et probate scientia, ut est illud in Genesi: Moruus est Abraham senex et plenus dierum. Et in Salomone: Cani sunt hominis sensus et aetas senectutis uita inmaculata. Quando uero in alteram partem ponitur significat hebitudinem sensus et insipientiam erroris. Vnde in Salomone scriptum est: Cumque iam senex esset deprauatum est cor eius. Senectus autem multa secum et bona affert #261a# et mala. Bona qui nos a potentissimis dominis liberat, uoluptatibus inponit modum.</p>
<p>Libidinis frangit impetus, auget sapientiam dat maturiora consilia. Mala autem quia senium miserrimum est, debilitate et odio. Subeunt enim morbi tristisque sanctus. Nam duo sunt quibus minuuntur corporis uires senectus et morbus. Senectus aliquando in commoda praesentis temporis significat, aliquando candorem uirtutum, nam propheta dominum precatur in Psalterio ita dicecens: Ne proicias me in tempore senectutis supplicat ne tempore senectutis suae proiciatur a domino, quando fessa fit uirtus corporis plus indiget adiuuari sed hanc senectutem non solum aetatem finitam debemus accipere sed etiam cum tribulationibus crebris atque martyriis robur animae consenescit. Candorem autem uirtutum significat illud ubi #261b# scriptum est: Senectus mea in misericordia uberi. Senectus candidum caput habet quae similitudo ut arbitror hic iuste datur ecclesiae.. Quoniam omnia merita sanctorum tamquam cani capitis purissima luce fulgebunt, nec incassum addidit mea quia senectus humana morbis grauissimis sauciata tendit ad finem quaerelis onerosa colore deformis est. At contra senectus ecclesiae ad uitam ducit perpetuam ad beatitudinem mirabilem ad pulchritudinem singularem ut luceant sicut angeli dei. Haec de sexu hominum et gradibus aetatum nunc dicta sufficiant iam de generationum serie dicenda sunt aliqua.</p>
<p> </p>
<p>[2] De generationis prosapia</p>
<p> </p>
<p>Pater est a quo initium nascitur generis. Itaque is paterfamilias uocitatur. Pater autem dictus eo quod patracione per acta filium procreet. #262a# Patratio enim est rei ueneriae consummatio. Lucretius: Et bene patratio patrum. Genitores autem a gignendo et parentes quasi parientes idem et creatores. Crementum enim est semen #M186# masculi. Vnde animalium et hominum corpora concipiuntur. Hinc creatores parentes dicuntur. Multis modis in scripturis pater positus reperitur quia aut naturaliter pater dicitur ud deus pater omnium a quo sunt omnia, quia ab eo omnia originem habent, aut generatione sicut nominatur pater ab hoc quod filium genuit ut est illud Abraham genuit Isaac, Isaac eutem genuit Iacob et cetera. Aut posteritatem gentis ab eo ortae. Sicut in euangelio legatur: Iudeos domino dixisse, pater noster Abraham est. Et diues in inferno positus patrem uocauit Abraham. Pater uero homo primus Adam intellegitur. Vt est illud #262b# Esaiae pater uester primus peccauit. Item pater mundus siue diabolus est, ut in euangelio: Vos de patre diabolo estis. Et in Zacharia: Patres uestri ubi sunt. Rursum patres apostoli siue prophetae ut in Psalmo: Pro patribus tuis nati sunt tibi filii. Et doctrina dicitur pater sicut Paulus aliquibus fidelibus ait. Licet multos magistros haberetis tamen non multos patres, ego enim per euangelium in Christo uos genui, aut ueneratione sicut monastica disciplina docet monachos. ut illum qui super eos pastor consitutus est abbatem et dominum uocent. Sed quaeritur cum dominus discipulis suis iusserit dicens: Patrem nolite uocare uobis super terram quia unus est pater uester qui in caelis est nec uocemini magistri quia magister uester unus est Christus. Quare aduersum hoc preceptum doctorem gentium apostolus esse se dixerit aut quomodo uulgata sermone ma#263a#xime in Palestinae et Aegypti monasteriis se inuicem patre uocent, quod sic soluitur. Aliud esse natura patrem uel magistrum aliud indulgentia.</p>
<p>Nos si hominem patrem uocamus, honorem aetati deferimus non auctorem nostrae ostendimus uitae, quia nec initium uitae ex eis habemus sed transitum uitae per eos accepimus. Magister quoque dicitur ex consortio ueri magistri. Et ne infinita replicem quomodo unus per naturam deus et unus filius non preiudicat ceteris ne per adoptionem dii uocentur et filii. Ita et unus pater et magister non preiuciat aliis ne abusiue appellentur patris et magistri.</p>
<p>Mater dicitur quod exinde efficiatur aliquid. Mater enim quasi materia nam causa pater est. Mater significat aecclesiam, ut est illud Psalmiste: Qui habitare facit sterilem in domo matrem #263b# filiorum laetatem. Item mater est caelestis Hierusalem ut in apostolo: Quae autem sursum est, libera est, quae est mater omnium nostrum. Rerum mater sinagoga Iudaeorum intellegitur. Vt est illud Hieremiae prophetae: In sceleribus uestris dimisi matrem uestram. Rursum pater uel mater Babilonia siue carnalis generatio est. Vt psalmista dicit: Quo pater meus et mater mea dereliquerunt me.</p>
<p>Paterfamilias autem dictus quod omnibus in familia sua positis seruis tamquam pater filiis patria dilectione consulit seruorumque conditionem a filiorum affectu non discernit, sed quasi unum membrum #M187# conplectit. Hinc autem exortum est nomen patrisfamilias, qui autem inique dominantur in seruis, hoc se nomine nequaquam se putent appellari. #264a# Qui sit autem paterfamilias mystice intellegendus parabola euangelica docet, cum ibi ita legitur: Simile est regnum caelorum patrifamilias qui exiit primo mane conducere operarios in uineam suam. Quis uero patrifamilias similitudinem rectius tenet quam conditor noster, qui regit quos condidit et electos suos sic in hoc mundo possidet, quasi subiectos dominus in domo qui habet uineam uniuersam scilicet ecclesiam. Quia Abael iusto usque ad ultimum electum qui in fine mundi uenturus est, quot sanctos protulit quasi tot palmites misit.</p>
<p>Matremfamilias inde uocari quia per quandam iuris sollemnitatem in familiam transit, tabule enim matrimoniales instrumenta emptionis suae sunt. Alias sicut matrona est mater primi pueri, id est quasi mater nati. Ita materfamilias illa est quae plures enixa est, nam familia ex duobus esse incipit. Spirita#264b#liter autem mater omnium fidelium sancta est, eclesia quae cotidie deo filios generat per sacramenta diuina. Et uerbum euangelii: Item Hierusalem celestis mater nostra dicitur. Vt est illud in apostolo: Illa inquit quae sursum est Hierusalem libera est quae est mater nostra. Nam familia pro seruis abusiue non proprie dicitur.</p>
<p>Iuxta allegoriam autem familia Christi plebs est Christiana quae in sancta uersatur aeclesia, ut supra ostendimus. Vnde dicitur in oratione sacerdotis ad dominum familiam tuam quae sumus domine continua pietate custodi quia aliter inlesa seruari non potest nisi eius protectione muniatur. Auus patris pater est ab euo dictus id est ab antiquitate. Proauus aui pater est quasi prope auum. Abauus pro aui pater iam longe ab auo. Atauus aui pater. Tritauus ataui pater quasi tetrauus id est quartus supra auum. Sed tritauus ultimum cognationis nomen est.</p>
<p> </p>
<p>[3] De ordinibus filiorum</p>
<p> </p>
<p>Quadripertitus est autem ordo #265a# filiorum ita: unigenitus, primogenitus, medius, nouissimus. Primogenitus ante quem nullus. Vnigenitus post quem nullus. Medius inter omnes. Nouissimus post omnes, id est, et minimus a monade. Nouissimus autem propter quod nouus quia ceteri precedendo antiquiores existunt. Quattuor etiam modis filii appellantur: natura, imitatione, adoptione, doctrina. Natura ueluti cum dicuntur filii Abrahae Iudei imitatione ut ipsius Abrahae fidem imitantes ex gentibus dicente euangelio: Potens est deus de lapidibus istis suscitare filios Abrahae uel sicut eosdem Iudeos dominus filios esse dicit diaboli a quo non nati sed quem fuerant imitati. Adoptione quoque quod humana consuetudine nulli licet nescire uel sicut nos deo non natura, sed adoptione dicimus: Ppater noster qui es in caelis. Doctrina sicut apostolus filios suos appellat eos quibus #265b# euangelium predicauit.</p>
<p>Filii #M188# populi fideles per apostolorum predicationem in eclesia rei nati sicut ait apostolus: In Christo Iesu per euangelium ego uos genui. Quibus per psalmistam dominus dicit: Venite filii audite me. Filii hereticorum discipuli in Iob si multiplicati fuerint filii eius in gladio erunt. Filii reprobi omnes ut in epistola Iohannis: In hoc manifesti sunt filii dei et filii diaboli. Filia anima fidelis siue eclesia, ut in Psalmo: Audi filia et uide. Et in malam partem filia Babilonis misera. Filiae animae sanctorum, ut in propheta: Ero uobis in patrem et uos eritis mihi in filios et filias. Item filii reprobi omnes ut in Esaia: Preparate filios eius occisioni iniquitate patrum suorum. Filii autem ideo in legibus liberi appellantur ut isto uocabulo secernantur, a seruis #266a# quia sicut seruus in potestate est domini sic filius in potestate est patris. Inde etiam filio fit emancipatio ut sit liber a patre sicut fit seruo manusmissio, ut sit liberatus a domino. Item liberi dicti qui ex libero sunt matrimonio orti. Nam filii ex libero et ancilla seruilis conditionis sunt semper enim qui nascitur deteriorem parentis statum sumit.</p>
<p>Naturales autem dicuntur ingenuarum concubinarum filii quos sola natura genuit non honestas coniugii. Idem et pueri et a pube. Ad optiuus filius est qui aut patre iusto aut auo aut pro auo cuius potestate per mancipationem est traditus in alienam potestatem qui utriusque fert nomen ut Fabius Emilius uel Scipio Paulinus. Mystice autem adoptiui filii intelleguntur esse Christiani quos deus pater mittens unigenitum filium suum inmensa gratia per spiritus sancti donum in locum #266b# adoptauit filiorum. Vnde et apostolus ad credentes ait: At ubi uenit plenitudo temporis, misit deus filium suum factum ex muliere factum sub lege, ut eos qui sub lege erant redimeret. ut adoptionem filiorum reciperemus, quoniam autem estis filii dei, misit deus spiritum filii sui in corda nostra damantem abba pater. Itaque iam non est seruus sed filius. Quod si filius et heres per deum.</p>
<p>Gemini sunt non duo tantum simul nati sed etiam plures. De geminis autem unus abortu, alter qui legitime natus fuerit uopicus nominatur. Gemini autem non duo tantum simul nati sed ut quidam uolunt etiam dicuntur plures. Gemini autem in scripturis iuxta allegoriam duo populi intellegitur, hoc est Iudaeorum et gentilium hos prefigurabant illi gemini Rebecce, quos genuit Isaac patriarchae. Vnde ipsa Rebecca dum perrexisset ut adoraret, et consuleret, #267a# dominum tale ab eo accepit responsum due gentes in utero tuo sunt et duo populi ex uentre tuo diuidentur, populusque populum superauit et malor seruiet minori. Quod et aliter iuxta tropologiam intellegi potest. Siquidem et in singulis nobis hoc dici potest quod duae gentes et duo populi sint intra nos uitiorum scilicet atque uirtutum. Sed iste minor est ille maior, semper enim plures sunt mali quam boni et uitia numerosiora sunt uirtutibus, sed tamen et in nobis gratia dei populus populum superat et maior seruit mi#M189#nori, seruit et enim caro spiritui et uitia uirtutibus cedunt.</p>
<p>Postumus uocatur eo quod post humationem patris nascitur, id est obitum, iste et defuncti nomen accipit sic enim lex uoluit. Vt qui de defuncto nascitur, defuncti nomine appelletur. #267b# Nothus dicitur qui de patre nobili et matre ignobili gignitur, sicut ex concupina est autem hoc nomen Grecum et in latinitate defecit. Huic contrarius est spurius qui de matre nobili et patre ignobili nascitur. Item spurius patre incerto matre uidua genitus uelut tantum spurii filius quia muliebrem naturam ueteres spuriam uocabant. Latine autem spurii quasi extra purititatem id est quasi inmundi. Legitur enim in libro regum uir spurius nomine Goliad de castris Philistinorum processisse. Quem Dauid uicit atque percussit, quod significat redemptorem nostrum qui fortis manu Goliad qui transmigrans interpretatur, et significat diaboli superbiam singulari certamine congressum prostrauisse ac populum dei a timore eius eripuisse.</p>
<p>Nepos est qui #268a# ex filio natus est, dictus autem nepos quasi natus post primum enim filius nascitur. Deinde nepos gradus enim substitionis est hinc et posteritas quasi postera aetas. Nepos autem utriusque sexus est. Nam ut neptis dicamus, in iure est propter discretionem successionis amissam.</p>
<p>Pronepos est, qui ex nepote conceptus natusque est et dictus pronepos quasi natus porro post ex hoc quoque gradii incipit uocari et progenies quasi proro post geniti. Nam filii et nepotes non sunt progenies quia non est in eis longa posteritas. Sicut autem inferius longe editi progenies dicuntur. Ita superius pro aui ac aui qui et progenitores appellantur quasi porro generantes. Pronepus dictus quia prope non potest. Abnepus quia se iungitur, ane#268b#pote est enim inter illum et nepotem pronepos. Adnepos ab nepotis filius. Trinepos adnepotis filius quia post nepotem quartus in ordine est quasi tetranepos.</p>
<p>Minores autem non dicimus nisi quotiens graduum defecit nomen. Vt puta filius nepos pronepos abnepos adnepos trinepos, ubi isti gradus defecerint merito iam dicimus minores sicut et maiores dicimus preter patres aui proaui abaui, ataui tritauique uocabulum.</p>
<p> </p>
<p>[4] De agnatis et cognatis</p>
<p> </p>
<p>Agnati dicti eo quod accedant pro natis dum desunt filii qui ideo prius in gente agnoscuntur quia ueniunt per uirilis sexus personas, ueluti frater eodem patre natus uel fratris filius nepus uel ex eo item patruus. Cognati dicti quia sunt et ipsi propinquitate cognationis coniuncta qui inde post agnatos habentur #269a# quia per feminini sexus personas ueniunt nec sunt agnati, sed alias naturali iure cognati. Proximus propter proximitatem sanguinis appellatus.</p>
<p>Consanguinei uocati eo quod ex uno sanguine, id est ex uno patris semine nati sunt. In scriptura ergo sacra non tantum cognati illi dicuntur qui historialiter qui adam proximitate consanguinitatis sociati uidentur sed etiam illi quos cognatio spiri#M190#talis in fide et bonis operibus coniungit quod ibi monstratur. Vbi fideles de gentibus semen Abrahae nuncupantur. Vnde apostolus dicit: Non omnes qui ex Abraham nati sunt filii dicuntur Abraham sed qui ex fide Abrahae sunt illi aestimantur. In semine quia qui ex fide sunt illi filii sunt Abrahae. Proximi autem mystice fide propinqui intelleguntur. Vt est illud #269b# in Salomone: Venite et manducate et bibite et inebriamini proximi.</p>
<p>Vicini propinqui ut in Exodo assument uicinum suum qui coniunctus est domui suae et in Salomone melius est uicinus iuxta quam frater procul. Fratres dicti eo quod sint ex eodem fructu, id est ex eodem semine nati. Germani uero de eadem genetrice manantes. Non ut multi dicunt de eodem germine qui tantum fratres uocantur. Ergo fratres ex eodem fructu. Germani ex eadem genetrice manantes. Vterini uocati quod sint ex diuersis patribus et uno utero editi nam uterus tantum mulieris est. Quattuor autem modis in scripturis diuinis fratres dici constat. Natura gente cognatione affectu. Natura ut Esau et Iacob, Andreas et Petrus, #270a# Iacobus et Iohannes.</p>
<p>Gente ut omnes Iudaei fratres inter se uocantur. Vnde dicitur in Deuteronomio si autem emeris fratrem tuum qui est Hebreus. Et apostolus optabam inquit ego anathema esse a Christo pro fratribus meis qui sunt cognati mei secundum carnem qui sunt Israhelite. Porro cognatione fratres uocantur qui sunt de una familia id est patria quas Latina paternitates interpretantur, cum ex una radice multa generis turba diffunditur. Et in Genesi dixit Abraham ad Loth: Non sit rixa inter me et te et inter pastores tuos et pastores meos, quia omnes nos fratres sumus. Et certe Loth non erat frater Abrahae sed filius fratris eius Aran. Quarto modo affectu fratres dici, qui in duo scinduntur, spiritale et commune. Spiritale quo omnes Christiani fratres uocantur. ut ecce #270b# quam bonum et quam iocundum habitare fatres in unum. In commune cum et omnes homines ex uno patre nati patri internos germanitate coniungimur.</p>
<p>Scriptura loquente dicite his qui oderunt uos fratres nostri uos estis. Germana ita intellegitur ut germanus eadem genetrice manans. Mystice Christus frater est, de quo in Canticis canticorum aeclesia dicit frater meus mihi et ego illi. Item fratres apostoli siue omnes sancti. Vt in Psalmo: Narrabo nomen tuum fratribus meis. Et in aliam partem ut in Iob: Fratres mei preterierunt me sicut torrens. Amici apostoli uel omnes sancti ut in euangelio iam non dico uos seruos sed amicos. Et in aliam partem amice quomodo huc intrasti non habens uestem nuptialem.</p>
<p>Sodales apostoli ut in Canticis canticorum: Ne uagari incipiam per greges sodalium tuorum. Soror autem ut fraterniam soror est ex eodem semine dicta #271a# quod sola cum fratribus in sorte agnationis habeatur. Mystice autem sororis nomine sancta ecclesia #M191# uel anima fidelis accipi potest. Vnde in Cantico canticorum sponsus ad sponsam dicit quam pulchre sunt mammae tuae soror mea sponsa pulchriora ubera tua uino et odor unguentorum tuorum super omnia aromata. In mammis sancti doctores intelleguntur propter consolationem infirmorum et paruulorum sustentationem quae lactae exprimitur. In uberis suauitas gratiae designatur quae pulchrior est austeritate legis. In odore unguentorum fama suauissima insinuatur diffusae fidei quae per totum orbem spargitur, haec quoque legi ueteri praefertur quae in sola Iudea coangustata diu latebat.</p>
<p>Fratres patrueles dicti eo quod patres eorum germani fratres inter se fuerunt. Consobrini uero uocati quia aut ex sorore et fratre aut ex duabus #271b# sororibus sunt nati quasi consorini. Fratrueles autem materterae filii sunt. Sobrini consobrinorum filii, patruus frater patris est quasi pater alius unde et moriente, patre pupillum prior patruus suscipit et quasi filium lege tuetur. Auunculus est frater matris cuius nomen formam diminutiue habere uidetur quia abauo uenire monstratur. Amita est soror patris quasi alia mater. Matertera soror matris quasi altera mater. Socer qui filiam dedit gener qui filiu1pm duxit. Gener autem dictus quod asciscatur ad augendum genus. Socer autem et socrus quod generum uel nurum sibi associant.</p>
<p>Vitricus est qui uxorem ex alio uiro filium aut filiam habentem duxit. Et dictus uitricus quasi nouitricus, quod a matre super ducatus nouus. Priuig#272a#nus est, qui ex alio patre natus est, et priuignus dici putatur. Quasi priuigenus quia prius genitus. Vnde et uulgo ante natus dicitur. Vocabula a gente haec uidentur declinata genitor genetrix, agnati agnate, cognati cognatae, progenitores progenetrices germani germanae.</p>
<p> </p>
<p>[5] De coniugiis</p>
<p> </p>
<p>Vir sexum significat non coniugium nis adieceris uir eius. Maritus uero etiam sine adiectione coniugem sonat et amare maritus quasi mas. Est enim nommen primae positionis quod facit in diminutione masculus in diriuatione maritus. Sponsus ab spondendo uocatus, nam ante usum tabellarum matrimonii cautiones sibi inuicem emittebant. In quibus spondebant se inuicem consentire iniura matrimonii et fide iussores dabant. #272b# Vnde et admissum est, ut sponsum dicamus uirum ab spondendo et sponsam similiter ceterum propriae spondere uelle est. Ergo sponsum non quia promittitur sed quia spondet et sponsores dat. Sponsus Christus ideo quod a patre ab initio sit promissus. Vt in Psalmo et ipse tamquam sponsus procedens de thalamo suo.</p>
<p>Sponsa aeclesia quae utique diuinis sponsionibus sit promissa ut in Cantico Canticorum: Veni alibano sponsa. Veni alibano hoc est a candore baptismatis. Nuptiae copulatio uerbi dei et carnis. Vt in euangelio: Simile est regnum caelorum homini regi qui fecit nuptias filio suo. #M192# Item nuptiae societas angelorum et hominum per dominum Christum facta. Vt in euangelio: Et uos similes hominibus exspectantibus dominum suum quando reuertatur a nuptiis. Thalamus uterus uirginis Mariae. Vt in Psalmo: Et ipse tamquam sponsus procedens de thalomo suo. #273a# Thalami corda sanctorum ut in Hiezechiele: Osculum reconciliatio hominis in deum sicut in euangelio de prodigo filio dicitur et osculatus est eum. Et in apostoli: Reconciliati sumus deo per mortem filii eius. Et in malam partem: Iuda osculo filium hominis tradis. Risus gaudium sempiternum sicut in Salomone pro aecclesia dicitur: Et ridebit in die nouissimo. Et in aliam partem: Ego quoque in interitu uestro ridebo.</p>
<p>Arrabo dicta quasi arrabona quod enim datur pro coniugio bene datur, quia coniugium bonum est. Quod uero causa fornicationis aut adulterii malum est, idcirco arrabo non est. Dicata autem arra, are pro qua traditur. Est autem arra non solum sponso coniugalis, sed etiam pro qualibet promissa re data ut conpleatur. Proci nuptiarum petitores a precando et petendo dicte. Pro numba dicta eo quod nubentibus prae est quae que nubentem uiro coniungit, ipsa est et paranimpha. Nam #273b# nimpha sponsam nuptiis et nimpha pro labationis officio quod et ad nomen nubentis alluditur. Coniuges appellati propter iugum quod inponitur matrimonio coniungendis. Iugo enim nubentes subici solent propter futuram concordiam ne separentur. Coniuges autem uerius appellantur, a prima disponsationis fide, quamuis ad adhuc inter eos ignoretur coniugalis concubitus. Sicut Maria Ioseph coniunx uocatur, inter quos nec fuerat nec futura erat carnis ulla conmixtio. Matrona est quae iam nupsit et dicta matrona quasi mater nati uel quia iam mater fieri potest. Vnde et matrimonium dictum. Distinguitur autem inter matronam et matrem familias. Nam matronae quia iam in matrimonium conuenerunt matres quia genuerunt, matres familiae quia per quandam iuris sollemnitatem in familiam mariti transierunt. Monogamus dictus quia uni tantum nupsit. Mono enim apud Grecos unum dicitur, gamos nuptiae interpretantur. Digamus autem et trigamus #274a# a numero uxorum uocatus quasi duabus uel tribus maritus. Vidua uocata quod cum iuro duo fuerint, nec circa consortium alterius uiri post mortem coniugis pimi adhaeserit. Nam quae alteri post mortem prioris uiri nupserint uiduae non dicuntur. Item uidua quod sola sit nec circa consortium alterius uiri coniugalia iura custodiat. Fratris uxor fratrissa uocatur, mariti frater leuir dicitur. Duorum inter se fratrum uxores, ianetrices uocantur, quasi eandem ianuam terentes, uel per eandem ianuam iter habentes. Viri soror galos appellatur. Sororis uir speciale nomen non habet, nec uxoris frater.</p>
<p>Matrimonium est, nobilium iusta conuentio et conditio. Coniugium est, legitimarum personarum inter se coeundi et copulandi nuptiae. Tres autem ob causas ducitur uxor. Prima est, causa prolis de qua legi#M193#tur in Genesi: Et benedixit eos dicens, crescite et multiplicamini. Secunda causa adiutorii de qua ibi in Genesi dicitur: Non est bonum esse hominem solum faciamus ei adiutorium simile. Tertia causa incontinentiae unde dicit apostolus: #274b# ut qui se non continet nubat. In elegendo marito quattuor expectari solent. Virtus, genus, pulchritudo, sapientia. Ex his sapientia potentior est ad amoris effectum, refert haec quattuor Virgilius de Aenea quod his Dido inpulsa est in amorem eius. Pulchritudine, quam sese ore ferens. Virtute quam forti pectore et armis. Oratione heu quibus ille iactatur, fatisque bella exhausta canebat. Genere credo equidem nec uana fides genus esse deorum. Item in eligenda uxore quattuor res inpellunt hominem ad amorem. Pulchritudo, mores, genus, diuitiae, melius tamen si in ea mores magis, quam pulchritudo quaeratur. Nunc autem ille quaeruntur, quas aut diuitae aut forma non quas probitas morum commendat. Ideo autem femine sub uiri potestate consistunt, quia leuitate animi pleruque decipiuntur.</p>
<p>Vnde et equum erat eas uiri auctoritate reprimi, proinde et ueteres uoluerunt feminas in nuptas, quamuis perfectae aetatis essent, propter ipsam animi leuitatem in tutela consistere. Mistice autem uiri nomine aut Christus intellegitur qui est sponsus aeclesiae #275a# aut spiritus hominis, id est mens et ratio quae animam regit et in ea dominatur. Nam uir et uxor eius Christus est et ecclesia. Vnde dicit apostolus: Viri diligite uxores uestras, sicut et Christus dilexit aecclesiam. Similiter et sponsus et sponsa eandem rem significant, quoniam sponsus Christus inde dictus est ut supra ostendimus qui a patre ab initio fuit promissus. Vnde et in Psalmo legitur: In sole posuit tabernaculum suum et ipse tamquam sponsus procedens de thalamo suo. Sponsa uero eius est aecclesia, quae utique diuinis sponsionibus fuit promissa. Vnde in Cantico canticorum dicitur: Veni de Libano sponsa mea, ueni de Libano ueru. Libanus candor interpretatur, id est anima bonis actibus candidata quam tertio hortatur sponsus ut ueniat. Primo uiuentes in carne per bona opera. Secundo absoluta carne ad percipiendam uitam beatam. Tertio recepto corpore ad fruendum post resurrectionem gaudio perfecto. Item in contrariam partem uir ponitur, ut est illud in Genesi: Pulchra facie ualde uirgo, quam uir non cognouerat, id est, diabolus, qui plerumque mentem cogitatione corrumpit. Coniugium uero spiritale, hoc est, coniunction Christi et #275b# ecclesiae multa bona in se habet, quia illud quod diximus in uiro eligendo maxime nitet in Christo, hoc est uirtus et sapientia genus et pulchritudo. De quo ait apostolus: Christum dico dei uirtutem et dei sapien#M194#tiam. Et propheta: Generationem inquit eius quis enarrabit. Et in psalmo de ipso legitur: Speciosus forma prae filiis hominum.</p>
<p>In uxore autem eius similiter illa quatuor quae ante numerauimus inueniuntur, hoc est pulchritudo, genus, diuitiae, mores. Nam in Cantico canticorum de eius pulchritudine ita dicitur: Pulchra es amica mea suauis et decora sicut Hierusalem. De genere quoque eius dicit beatus Petrus apostolus: Vox genus regium et sacerdotale. De diuitiis illius scriptum est: In operibus manuum illius diuitiae multae. Honestatem autem morum illius pene omnis scriptura sacra predicat. Vnde non est necesse aliquod exemplum inde ponere. Hic ergo uir uirgo est in carne, et monogamus in spiritu, quia aliam sponsam nescit preter sanctam aecclesiam catholicam. Cui ipsa sponsa dicit in Cantico canticorum: Dilectus meus mihi et ego illi. Qui uxori suae dotem #276a# dedit quando pretium sanguinis sui pro ea fudit. Arram tribuit quando gratiam spiritus sancti illi dans aeternam in caelis hereditatem promisit, unde apostolus de eodem spiritu ait: Ipse est pignus hereditatis nostrae.</p>
<p> </p>
<p>[6] De morte</p>
<p> </p>
<p>Mors dicta quod sit amara uel a marte qui est effector mortuorum siue a morsu hominis primi quod uetitae arboris pomum mordens mortem incurrit. Tria sunt autem genera mortis: acerua, inmatura, naturalis. Acerua infantum, inmatura iuuenum, merita, id est, naturalis, saenum. Viui aliquando iusti intelleguntur qui consistunt in aeterna uita, unde est illud, placebo domino in regione uiuorum. Et in alteram partem, laudaui magis mortuos quam uiuentes, hoc est bono fine consummatos quam uiuentes in peccatis.</p>
<p>Mortui enim aliquando peccatores uel infideles significant. Vt est illud in euangelio: Sine mortuos ut sepeliant mortuos suos. Et in bonam partem. Beati mortui qui in domino moriuntur. Vnde scriptum est in Psalterio: Preciosa est in conspectu domini mors sanctorum. Et in apostolo: Mortui inquit estis et uita uestra abscondita est cum Christo in deo. #276b# Mors autem non solum carnis obitum sed etiam interitum animae et damnationem inferni significat. Vnde scriptum est: Quocumque die comederitis ex eo morte moriemini. Et alibi saluator ait: Si quis sermonem meum seruauerit, mortem non uidebit in aeternum. Et rursum: Ego sum inquit resurrectio et uita qui credit in me non morietur in aeternum. Et in psalterio scriptum est: Mors peccatorum pessimae. Mortem peccatorum illam dicit, quae ab homine non potest intueri quam non solum malam, sed etiam pessimam esse profitetur. Reuera pessima, quoniam eam aeterna poena comitatur: Viuentes mundo, et mortui deo peccatores intelleguntur in Psalmo: Descendunt in infernum upiuentes.</p>
<p>Cadauer autem est #M195# si in sepultum iacet. Nam cadauer nominatum a cadendo quia iam stare non potest. Quod dum portatur, exsequias dicimus. Crematum reliquias conditum iam sepultum. Corpus autem consuetudine dicitur ut est illud cum corpora luce curentum. Mistice cadauera infidelium corporis significant, ut est illud in propheta: Et impleam uallem Iosaphad cadaueribus #277a# mortuorum. Item in aliam partem ponuntur, ut est illud in Psalterio. Posuerunt cadauera seruorum tuorum. Defunctus uocatur quia compleuit uitae officium. Nam dicimus functus officio qui officia debita compleuerunt, unde est et honoribus functus. Hinc ergo defunctus quod ab officio sit uitae depositus, siue quasi diem functus. Sepultus autem dictus eo quod iam sine pulsu et palpitatione est, id est, sine motu, sepelire est autem condere corpus. Nam humare obruere dicimus, hoc est humum inicere. Sepultus autem, aut uitus obrutum, aut damnatum in inferno significat, unde dicitur: Mortuus est et diues et sepultus est in inferno. Sepulchrum uero allegorice corpus peccatoris intellegitur mortuam uitus animam intrinsecus retinens. Et in euangelio dicitur: Quia similes estis sepulchris de albatis quae a foris parent hominibus speciosa, intus uero plena sunt ossibus mortuorum. Aliquando tamen sepulchrum memoriam mortis et resurrectionis domini significat, ut in Esaia: Et erit inquit sepul#274b#chrum eius gloriosum.</p>
<p> </p>
<p>[7] De portentis</p>
<p> </p>
<p>Portenta esse Varro ait quae contra naturam nata uidentur sed non sunt contra naturam, quia diuina uoluntate fiunt. Cum uoluntas creatoris cuiusque condite rei natura sit. Vnde et ipsi gentiles deum modo naturam, modo deum appellant. Portentum ergo fit non contra naturam sed contra quam est nota natura. Portenta autem et ostenta monstra atque prodigia ideo nuncupantur, quod portendere atque ostendere monstrare ac predicare aliqua futura uidentur. Nam portenta dicta perhibentur, a portendo id est, prae ostendendo. Ostenta autem quod ostendere quicquam futurum uideantur.</p>
<p>Prodigia quod porro dicant, id est futura predicant. Monstra uero a monitu dicta quod aliquid sigificando demonstrent, siue quod statim monstrent quid appareat et hoc proprietatis est, abusione tamen scriptorum plerumque corrumpitur. Quaedam autem portentorum creationes in significationibus futuris constituta uidentur. Vult enim deus interdum uentura significare #278a# per aliqua nascentium noxia sicut per somnos et per oracula qua premoneat et significet quibusdam. Vel gentilibus uel hominibus futuram cladem quod plurimis etiam experimentis probatum est. Xersen quippe uulpis ex equa creata solui regnum portendit. Alexandro ex muliere monstrum creatum quod superiores corporis partes hominis sed mortuas habuent. Inferiores diuersarum bestiarum, sed uiuentes, significasse repentinam re#M196#gis interfectionem, superuixerant enim deteriora melioribus. Sed haec monstra quae insignificationibus dantur non diu uiuunt, sed continuo ut nata fuerint occidunt.</p>
<p>Inter portentum autem et portentuosum differt. Nam portenta sunt quae transfigurantur sicut fertur in umbria mulierem peperisse serpentem. Vnde Lucanus matremque suus conteruit infans. Portentuosa uero leuem sumunt mutationem. Et exempli causa cum sex digitis nati. Portenta igitur, uel portentuosa existunt, alia magnitudine totius corporis ultra communem hominum modum, quantus fuit Titan in nouem iugeribus #278b# iacens Homero testante. Alia paruitate totius corporis ut nani, uel quos Greci pigmeos uocant, eo quod sunt statura cubitales. Alia magnitudine partium ueluti capite informi, aut superfluis membrorum partibus ut bicipites et trimani, uel scinodontas quibus gemini procedunt dentes. Alia defectu partium in quibus altera pars plurimum defecit ab altera ut manus a manu, uel pes a pede.</p>
<p>Alia discisione ut sine manu aut capite generata, quos Grecae steresios uocant. Alia per numeria quando solum caput aut crus nascitur. Alia quae in parte transfigurantur sicut qui leonis habet uultum uel canis uel taurinum caput aut corpus, ut ex faside memorant genitum minotaurum quod Greci aethero morfian uocant. Alia quae ex omni parte transfigurantur in aliene creationis portentum ut ex muliere uitulum dicit historia generatum. Alia qui sine transfiguratione mutationem habent locorum, ut oculos in pectore, uel in fronte, aures supra in timpora, uel sicut Aristoteles tradidit quendam in sinistra parte iecur, in dextera splen #279a# habuisse. Alia secundum connaturationem ut in alia manu digiti plures connaturati et coherentes reperiuntur, in alia minus siue in pedibus. Alia secundum immaturam et intemperatam creationem sicut hi qui dentati nascuntur siue barbati uel cani. Alia complexu plurimarum differentiarum sicut illud quod praediximus. In Alexandro multi formae portentum. Alia commixtione generis ut androgeniet ermafrodite uocantur. Ermafroditae autem nuncupati eo quod eis uterque sexus appareat. Erma quippe apud Grecos masculus, afrodi femina nuncupatur. Hi dexram mamillam uirilem, sinistram muliebrem habentes uicissim coeundo. Et gignunt et pariunt. Sicut autem in singulis gentibus quaedam monstra sunt hominum. Ita in uniuerso genere humano quaedam monstra sunt gentium, ut gigantes zenotefali, ciclopes, et cetera. Gigantes dictos iuxta Greci sermonis aethimologiam qui eos gegines existimant, id est terrigenas, eo quod eos fabulosae pariens terra immensa molae et similes sibi genuerit. Ge enim terra appellatur, genis, genus licet et terrae filios uulgus #279b# uocat quorum genus incertum est.</p>
<p>Falsa autem opinantur quidam imperiti descripturis sanctis praeuaricatores angelos cum filiabus hominum ante diluuiam concubuisse, et exinde natos gigantes, id est nimium grandes et fortes uiros de quibus terra completa est. Zenotephali appellantur eo quod ca#M197#nine capita habeant quosque se largitus magis bestias quam homines confitetur, hi in India nascuntur. Ciclopes quoque eadem Indie gignit, et dictos ciclopes eo quod unum habere oculum in fronte media perhibentur, hi et agriofagitae dicuntur, propter quod solas ferarum carnes edunt. Lemnias in Libia credunt truncos sine capite nasci et os et oculos habere in pectore. Alios sine ceruicibus gigni, oculos habentes in humeris. In ultimo autem orientis monstruose gentium facies scribuntur. Aliae sine nasibus aequali totius oris planitiae in formes habentes uultus. Alii labro subteriore ad eo prominente ut in solis ardoribus totam ex eo faciem contegant dormientis. Aliis #280a# concreta ora esse modico tantum foramine, calamis habenarum haurientes pastus nonnulli sine linguis esse dicuntur inuicem sermonis utentes, nutu siue motu.</p>
<p>Panotios apud Scithiam esse fertur tam diffusa magnitudine aurium ut omne corpus ex eis contegant. Pan enim Greco sermone omne othim aures dicuntur. Artabante in Aethiopia proni, ut pecora ambulare dicuntur, quadragesimum aeui annum nullus supergreditur. Satiri homunciones sunt ad uncis naribus cornua in frontibus, et caprarum pedibus similes, qualem in solitudine Antonius sanctus uidit, qui etiam interrogatus, a dein seruo respondisse fertur dicens: Mortalis ego sum, unus ex accolis heremi, quos uario delusa erore gentilitas faunos satyrosque colit.</p>
<p>Dicunt quidam esse siluestres homines quos nonnulli faunos ficarios uocant. Sciopodum gens fertur in Aethiopia singulis cruribus et celeritate mirabili, quos inde sciopodas Greci uocant, eo quod per estum in terra resupini iacen#280b#tes pedum suorum magnitudine adumbrentur. Antipodas in Libia plantas uersas habent post crura et octenus digitos in plantis. Ippodes in Scithia sunt humanam formam et equinos pedes habentes. In India ferunt esse gentem quae Macrobi nuncupantur, xii pedum staturam habentes. Est et gens ibi statura cubitalis quos Greci a cubito pigmeos uocant, de qua supra diximus. Hi montana Indiae tenent quibus est uicinus Oceanus. Perhibent et in eadem India esse gentem feminarum, quae quinquennes concipiunt et octauum uitae annum non excedunt. Dicuntur autem et alia hominum fabulosa portenta quae non sunt sed ficta in causis rerum interpretantur, ut Gerionem Spaniae regem triplici forma proditum. Fuerunt enim tres fratres tantae concordiae ut in tribus corporibus quasi una anima esset.</p>
<p>Gorgones quoque meretrices crinitos serpentes quae asspicientes conuertebant in lapides habentes unum oculum quem inuicem utebantur. Fuerunt autem tres sorores unius pul#281a#chritudinis quasi unius oculi quae ita spectatores suos stupescere, faciebant ut uertere eos putarentur in lapides. Sirenas tres fingunt fuisse ex parte uirganes, et ex parte uolucres habentes alas et ungulas quarum una uoce, altera tibi, tertia lira canebat. Quae inlectos naui#M198#gantes sub cantu in naufragia trabebant. Secundum ueritatem autem meretrices fuerunt, quae transeuntes quo deducabant ad egestatem his fictae sunt inferre naufragia. Alas autem habuisse et ungulas quia amor et uolat et uulnerat atque in fluctibus commorasse dicuntur, quia fluctus uenerem creauerunt. Scillam quoque fertur feminam capitibus succinctam caninis cum latratibus magnis propter fraetum siculi maris in qua nauigantes uerticibus in se concurrentium undarum ex territi latrare existimant undas quas sorbentes aestus uorago collidet. Fingunt et monstra quaedam inrationabilium animantium ut Cerberum inferorum canem tria capita habentem, significantes per eum tres aetates per quas mors hominem deuorat, id est infantiam, #281b# iuuentutem, senectutem, quem quidem ideo dictum Cerberum putant quasi creouorum id est carnem carnem uorans.</p>
<p>Dicunt et Ydra serpentem, cum uiiii capitibus quae Latine Scedra dicitur, quod uno ceso tria capita excrescebant, sed constat Ydram locum fuisse euomentum aquas, uastantem uicinam ciuitatem in quo uno meatu clauso multi erumpebant quod Hercoles uidens loca ipsa exussit. Et sic aquae clausit meatus. Nam Ydra ab aqua dicta est, huius mentionem facit Ambrosius in similitudinem heresium dicens, heresis enim quasi quaedam Ydra fabularum uulneribus suis creuit, et dum sepe reciditur pululauit igni debita incendioque peritura.</p>
<p>Fingunt et Cimeram triformem bestiam, quae ore est leo, postremis partibus draco, media capra, quam quidam Fisiologi non animal sed Ciliciae mentem esse aiunt, quibusdam locis leones et capreas nutrientem, quibusdam ardentem, quibusdam serpentibus #282a# plenam hunc Bellorofontus habitabilem fecit. Vnde cimeram dicitur occidisse. Centauris autem species uocabulum indidit, id est hominem equo mixtum, quos quidam fuisse equites Tessalorum dicunt. Sed pro eo quod discurrentes id est bello uel ut unum corpus equorum et hominum uiderentur inde centauros fictos asseuerant. Porro Monocentaurum nomen sumpsisse ex tauro et homine, qualem bestiam dicunt fabulosae in laborintho inclusam fuisse. De qua Ouidius semibouemque uirum semiuirumque bouem. Ono centaurum autem uocari eo quod media hominis specie media asini esse dicatur, sicut et Yppocentaurus quod equorum hominumque in eis natura coniuncta fuisse putatur. Hoc quoque notandum est quod aliquando prophetici actus portenta dicuntur cum aliquid de futuris praesignant, ut est illud quod dominus ad Hezechielem ait: Fili hominis dedite insignum et portentum domui Israhel. Vnde idem propheta legitur iussus dormire in latere dextro ad tempus. #282b# Et item in latere sinistro ad tempus, ut praefiguraret quod dominus populo Israhelitico in uindictam euenire uolebat. Item de Esaia legitur quod nudus et discalciatis ambulauerit ad praefigurandum uastationem terrae Iudeorum et captiuitatem populi Israhelitici, sic et alii prophetae #M199# actibus suis et uaticiniis futura examplabant. Similiter et in nouo testamento signa portenta et prodigia leguntur accididisse, quod etiam et Iohel in suo libro praedicere uidetur, ut est illud. Et erit post haec effundam spiritum meum super omnem carnem et prophetabunt filii uestri et filiae uestrae. Senes uestri somnia somniabunt et iuuenes uestri uisiones uidebunt. Sed et super seruos meos et ancillas in diebus illis effundam spiritum meum, et dabo prodigia in celo et in terra sanguinem et ignem et uaporem fumi. Sol uertetur in tenebras et luna in sanguinem, antequam ueniet dies domini magnus et horribilis, et erit omnis quicumque inuocauerit nomen domini saluus erit. Vnde nobis non est necesse de portentis quae gentilium libri narrant diutius disputare, sed et hoc #283a# nos conuenit credere quod quecumque ueraciter in rebus fiunt et in naturarum mutatione describuntur, non nisi ordinatione et uoluntate dei fieri posse, qui omnia iuste agit et recte disponit, quia iustus est dominus in omnibus uiis suis et sanctus in omnibus operibus suis.</p>
<p> </p>
<p>[8] De pecoribus et iumentis</p>
<p> </p>
<p>Omnibus animantibus Adam prima uocabula indidit appellans unicuique nomen ex presenti institutione iuxta conditionem naturae cui seruiret. Gentes autem unicuique animalium ex propria lingua dederunt uocabula, non autem secundum linguam Latinam atque Grecam aut quarumlibet gentium barbarum nomina illa inposuit Adam, sed et illa lingua que ante diluuium omnium una fuit quae et Ebrea nuncupata est. Latinae autem animalia siue animantia dicta quod animentur uita et moueantur spiritu. Iuxta allegoriam uero animalia brutos homines significant, et terrena tantum modo cogitantes unde dicitur, animalis homo non percipit ea quae sunt spiritus dei stultitia est enim illi. Hinc et per psalmistam dicitur: Animalia tua inhabitabunt in ea. #283b# Animalia fuerunt gentes ueri religione uacuatae, sed cum ad dominum uenerunt cuius ope facte sunt ditate. Iam nihil indigeant, sed rationabili ac pleno lumine compleantur, haec habitabunt in aecclesia, cum uere religionis cultum ipso miserante perciperint. Item illud quod dicit apostolus: Est corpus animale, est et spritale, et non prius spiritale, sed quod animale. de inde quod spiritale, in corpore animali significat praesentis uitae statum quam diu homo gerit, corpus mortale. Spiritale autem corpus significat futurae uitae inmortalitatem, quando hoc corruptibile corpus induerit in corruptionem. Animale corpus est, dum cibis sustentatur ut uiuat. Spiritale autem cum horum nihil indigebit conuersus in uita, omnia supradicta hoc sensu clauduntur, non enim aliud continetur in superioribus, nisi quia animale corpus moritur, et resurgit spiritale, quod neque iam manducet, nec infirmatur, nec sit foetidum, ne aegrum natura, quia animale ex Adam, spiritale uero per Christum et resurrectio mortuorum. Animalia quae ruminant quae in #M200# lege #284a# munda describuntur homines sunt sancti diuina praecepta ore et corde siue opere semper meditantes, ut est illud in Psalmo: Meditatio cordis mei in conspectu tuo semper. Animalia uero quae non ruminant peccatores in mundi minime legi dei operam dantes nec in eo meditatione studentes. Animalia quippe quae ungulam findunt et ruminant, quae in lege munda describuntur, sunt fideles in utro que testamento credentes, et uelut in duabus ungulis pedem operis, forma gresus figentes. Animalia enim quae ruminant, et ungulam non findunt, quae in munda narrantur, populi sunt Iudeorum, qui testamentum uetus ore meditantur, sed nouum minime recipiunt.</p>
<p>Item animalia cornuta quae in sacrificio dei offerri praecipiuntur, in esum fidelium carnes illorum conceduntur, sicut uituli, arietes, hyrci cerui, dammilae, et capreoli, uirtutes significant sanctorum cornua uirtutum, aduersus diabolum et uitia peccatorum gestantes. Cornu mystice Christi regnum in euangelio significat, et erexit #284b# cornu salutis nobis in domo Dauid pueri sui. Cornua uii potestates per omne tempus. Vnde in Apocalipsi: Vidi inquid agnum quasi occisum habentem cornua septem et oculos uii. Cornua tropheum crucis Christi in Abbacuc: Cornua in manibus eius ubi abscondita est fortitudo eius. Cornua superbia diaboli uel potestas eius presenti in tempore, siue regnum Anticristi. In Appocalipsi: Cornua regna saeculi huius. In Danihele: Cornua superbia. In Psalmo: Et a cornibus unicornuorum humilitatem meam. Et alibi et omnia cornua peccatorum confringam. Quadrupedia uocata quia quattuor pedibus gradiuntur, quarum quedam dum sint similia pecoribus, tamen sub cura humana non sunt, ut cerui, dammae, et onagri, et cetera. Sed neque bestiae sunt ut leones, neque iumenta ut usus hominum iuuari possint. Pecus dicimus omne quod humana lingua et effigie caret, proprie autem pecorum nomen his animalibus accommodari solet, quae sunt aut ad uescendum apta, ut oues et sues, aut usui hominum commoda, ut equi et boues. Differt autem inter pecora, et pecudes. Nam #285a# ueteres communiter in significatione omnium animalium pecora dixerit. Pecudes autem tantum illa animalia quae eduntur quasi pecu edes. Generaliter autem omne animal pecus a pascendo uocatum. Iumenta nomina inde traxerunt, quod nostrum laborem uel onus suo adiutorio sub iectando uel arando iuuent. Nam bos carpentum trahit et durissimas terrae glebas uomere uertit. Equus et asinus onera et hominum in gradiendo laborem temperant. Vnde et iumenta appellantur ab eo quod iuuent homines, sunt enim magnarum uirium animalia. Iumenta autem mysticae fideles sunt in ecclesia sed spiritali intellectu carentes. In Psalmo homines et iumenta saluos facies domine. Item iumenta intellectu et eloquio carentes in Psalmo: Vt iumentum factus sum apud te. Rursum iumenta homines luxuriosi sunt, de quibus in Iob ita scriptum est: Conputruerunt iu#M201#menta in stercore suo. Item iumentum corpus est Christi ut quibusdam uolunt, unde est illud euangelii: #285b# Inposuit illum in iumentum suum et duxit illum instabulum. Pecudes autem significant simplices homines et minus callentes ingenio quos dominus per gratiam spiritus sancti inluminatos efficit gregem suum et inter oues suas numerari facit. Vnde Psalmista de Christo dixit: Omnia subiecisti suppedibus eius, oues et boues uniuersa insuper et pecora campi. Pecora autem aliquando peccatores, et qui uoluptatibus dediti sunt, ut in Zacharia: Pasce pecora occisionis. Et in Psalmo: Oues et boues insuper et pecora. Pecora simpliciores quique minus prediti ratiocinandi subtilitate. In Salomone: Diligentes agnosce uultum pecoris tui tuos que greges considera. Oues electum populum Christianum significant. Sicut in euangelio dominus Petro dicit apostolo: Pasce oues meas. Quid ideo comparantur ouibus. Quoniam se praestante domino in noxia conuersatione moderantur, deinde exubias sine aliquo sensu doloris amittunt. Nam sicut ouis tondentem se non increpat, ita nec iustus cupiditatem #286a# se expoliantis accusat. Boues autem praedicatores designant qui humana pectora mandatis celestibus uirtutum messem germinare fecerunt. Nec uacat quod dicit insuper. Quia non solum illi sancti subiecti sunt sed etiam peccatores. Sepe enim de conuersis talibus malore gloria triumphat dominus Christus. Pecora enim sunt dum in camporum libertate, id est in mundi istius uoluptate pascuntur.</p>
<p>Oues sunt cum iam intra domini septa clauduntur. Item alibi uox diuina dicit: Meae sunt omnes ferae siluarum iumenta in montibus et boues. Feras siluarum, gentes significant, qui in seculi istius nemoribus, superstitione ferocissima uersabantur. Iumenta in montibus sunt simplices in aecclesia, catholica constituti, qui in cacumine fidei habitare noscuntur. Boues indicant apostolos et prophetas qui in agro domini assiduo labore uersati sunt. Qua propter his allusionibus competentes apposius prefigurat ecclesiam catholicam dedi uersus mundi partibus colligendam. #286b# Discretio est autem inter armenta et greges, nam armenta equorum et boum sunt, greges uero camelorum caprarum et ouium. Ouis molle pecus lanis corpore in erme, animo placidum ab oblatione dictum, eo quod apud ueteres in initio non tauros sed oues in sacrificio mactarentur. Ex his quasdam bidentes uocant eas quae inter octo dentes duos altiores habent, quas maxime gentiles in sacrificium offerebant. Oues autem ut diximus innocentes et simplices quosque in populo Christiano significant, necnon et ipsius domini aliquando mansuetudinem et patientiam ouis typice demonstrat, ut est illud Esaiae de innocenti morte saluatoris. Sicut ouis inquit ad occisionem ducetur et non aperiet os suum. Oues populi fideles in euangelio: Oues meae uocem meam audient. Et in Psalmo: Omnia subiecisti sub pedibus eius oues et boues. Oues #M202# duae significant populos gentium quas nutriet homo id est Christus, de quo legitur in propheta in diebus illis nutriet homo uaccam boum et duas oues et prae ubertate lactis comedet butyrum. Item oues reprobi in Psalmo: Sicut oues in inferno #287a# posite sunt et mors depascet eas, id est diabolus.</p>
<p>Verbix uel a uiribus dictus, quod ceteris ouibus sit fortior, uel quod sit uir id est masculus, uel quod uermes in capite habeant quorum excitati pruritu inuicem se concutiunt expugnantes cum magno impetu feriunt. Sic et aries uel a potu areos id est amare uocatus. Vnde apud nos in gregibus masculi mares dicuntur siue quod hoc pecus a gentilibus primum aris est immolatum, unde est illud: Aries mactatur ad Aram. Arietes autem significant apostolos uel ecclesiarum principes. Vnde in Esaia legitur: Arietes Nabaioht ministrabunt tibi. Et in Psalterio: Ad fertae domino filios arietum, hi tamquam duces gregum incaulas domini perduxerunt populum Christianum. Filios autem arietum offerendos dicit, quos apostoli recta praedicatione genuerunt, non qui prauo dogmate probantur extranei. Arietes autem bene sunt apostolis comparati, quoniam ut diximus animalia ipsa plurimum fronte ualent et obiecta semper inpingendo deiciunt quod praedicando #287b# fecerunt apostoli, qui diuersas superstitiones et idola firmissima celestis, uerbi quadam fronte ruperunt. Aries enim dictus est quasi a fronte ruens. Et in aliam partem arietes principes sunt praui de quo legitur in Ezechihel: Cum hedis et agnis et arietibus.</p>
<p>Agnum quem Greci uocant a potu agno quasi pium, Latini autem hoc nomen habere putant eo quod preceteris animantibus matrem agnoscat, ad eo ut etiam si in magno grege errauerit statim balatu recognoscat uocem parentis. Agnus autem aut personam saluatoris nostri mystice gerit cuius mors innocens saluauit genus humanum. De quo Iohannes ait: Ecce agnes dei ecce qui tollit peccata mundi, aut cuiuslibet catholici uitam innoxiam qui matris suae hoc est aecclesiae uocem agnoscens oboediendo eius adheret lateri et oboedit mandatis. Agni sancti in euangelio pasce agnos meos. Agni homines lasciuientes in Esaia incrassatus est. Gladius meus de sanguine agnorum et hyrcorum. Agna uita actiua #288a# in Leuitico agat penitentiam et oferat agnam de grege siue capram quae est contemplatiuae uitae figura. Septem agni et septem agnae quae in lege deo in sacrificium offerri precipiuntur sanctorum omnium plenitudinem uel operis innocentiae obtinent mysterium.</p>
<p>Fetus gemelli duo caritatis precepta id est dilectio dei et proximi in Canticis canticorum omnes gemellis fetibus et sterilis non est inter eas. Edi ab edendo uocati parui enim pinguissimi sunt, et saporis locundi, unde et edere inde et edulium uocatur. Hi quoque iuxta allegoriam significant peccatores, qui ad sinistram iudicis in fine statuendi sunt. Sicut iusti ad dexteram, quos oues significant. Vnde ipsa #M203# ueritas in euangelio ait: Statuet quidem oues a dextris, edos autem a sinistris. Interdum autem et iusti hoc nomine exprimuntur, ob confessionem peccatorum, ut in Hieremia, recedite inquit de medio Babilonis, de terra Caldeorum egredimini et estote quasi hedi ante greges. #288b# Edus Christus propter similitudinem carnis peccati, ut in Deuteronomio: Non coques edum in lacte matris. Edus Antichristum significat ut est illud in euangelio: Numquam dedisti mihi edum ut cum amicis meis epulares.</p>
<p>Ouile ouium ecclesia est, ut in euangelio: Et fiat unum ouile et unus pastor. Pastor Christus, ut in euangelio: Ego sum pastor bonus. Pastores apostoli uel ceteri principes ecclesiarum, ut in propheta: Dabo uobis inquit pastores, secundum cor meum, et pascent uos scientia et doctrina. Pastores sacerdotes improbi, ut in Hieremia: Grex dispersus, quia non est qui dispersa colligat et cetera. Custos dominus, in Iob: Tibi peccaui o custos hominum. In Esaia: Custos quid de nocte custos quid de nocte. Custodes apostoli uel ceteri predicatores. In Esaia: Super muros tuos Hierusalem consitutui custodes tota die et tota nocte. Mercennarii populus Iudeorum. In euangelio, Quanti mercennarii in domo patris mei abundant panibus. Inquilinus hereticus mercennarius populus Iudeorum in Leuitico: Inquilinus sacerdotis #289a# et mercennarius non comedet, ex eo hoc est ex sacrificio corporis domini.</p>
<p>Hircus lasciuium animal et petulcum et feruens semper ad coitum, cuius oculi ob libidinem in transuersum aspiciunt, unde et nomen traxit. Nam hirci sunt oculorum anguli secundum Suetonium cuius natura adeo calidissima est, ut adamantem lapidem quem nec ignis nec ferrum domari ualet, solus huius cruor dissoluat. Nam hyrcus qui in lege pro peccatis offerebatur peccatorum, ostendit personam qui fuso sanguine, hoc est poenitentiae lacrimis soluit duritiam peccatorum. Vnde in Psalmo: Ad dominum dicit ecclesia, offeram tibi boues cum hyrcus. Hyrci peccatores siue gentiles. In Danihele: Ecce autem hyrcus caprarum ueniebat ab aquilone. Duo hyrci uterque populus Iudeorum scilicet et gentium extra duce pecccati uenientes. In Leuitico: Alii autem duos hyrcos Christum et Barraban intellexerunt. Boues ut supra diximus intelleguntur predicatores qui pectora humana feliciter exarantes, eorum sensibus caelestis uerbi semina #289b# fructuosa condebant. Hyrci uero intelleguntur qui diabolicis prauitatibus studentes hispidis uitiis uestiuntur. Hyrcus enim dictum est quasi hirsutus sed et eos cum bubus offert aecclesia quando conuersi Christo domino confitentur. Hircus enim fuit latro ille qui pendebat in cruce, sed mox factus est bos, quando ad confessionem ueritatis respiciens peruenit, dixit enim, Memento mei domine cum ueneris in regnum tuum.</p>
<p>Capros et capras a carpendis uirgultis, quidam dixe#M204#runt, alii quod carpent aspera, nonnullli a crepitu crurum eas uocitatas putant, agrestes capre quas Greci pro eo quod accutissime uideant, id est {Greek: ondepectepon} dorcas appelauerunt. Morantur enim in excelsis montibus, et quamuis de longe uident tamen omnes qui ueniunt, id est aut capre idem ibices quasi abices eo quod instar auium ardua et excelsa teneant et in sublime inhabitant. Ita ut de sublimitate uix humanis obtutibus pateant. Vnde et meri#290a#diana pars ibices aues uocat, qui Nili fluentis inhabitant, haec itaque animalia ut diximus in petris altissimis commorantur et si quando ferarum uel hominum aduersitatem persenserint, de altissimis saxorum cacuminibus, sese preciptantes in suis cornibus inlaesa suscipiunt. Capra carnem saluatoris significat, hoc est similitudinem carnis peccati, ut in Salomone: Fuge dilectemi assimilare caprae. Item caprae peccatores siue gentiles, in Danihele: Ecce hyrcus caprarum id est princeps peccatorum. Caprae ergo, iusti interdum ex gentibus uenientes. In Salomone: Capillatura tua sicut grex caprarum quae ascende sunt de monte Galaad. Hinc item dicit sponsus ad sponsam: Duo ubera tua sicut duo innuli capreae gemelli qui pascuntur in liliis donec asperet dies et inclinentur umbrae. Quod enim haec animalia ferarum uel hominum aduersitate perterrita, de altissimis rupibus se precipitando cornibus suis, inlesa se suscipiunt, significat quod iusti quique et deum timentes, legem #290b# dei in duobus testamentis meditantes, et duobus praeceptis caritatis eam ad implentes, ab omni aduersitate, inlesi custodiuntur. Grex intellegitur fidelium congregatio, ueterem conuersationem in baptismo relinquentes, ut est illud in Cantico canticorus: Dentes tui sicut greges tonsarum, quae ascenderunt de lauacro. Item grex est, peccatorum collectio in Hieremia: Congrega eos quasi gregem ad uictimam.</p>
<p>Cerui dicti apo ton creaton, id est a cornibus . Cerata enim Grece cornua dicuntur, hi serpentum inimici, cum sese grauatos infirmitate persenserint, spiritu narium eos extrahunt de cauernis, et superata pernicie ueneni eorum pabulo reparantur. Dictamnum herbam ipsi prodiderunt. Nam eo pasti excutiunt acceptas sagittas. Mirantur autem sibilum fistularum, arrectis auribus acute audiunt submissis nil. Si qua in mensa flumina uel maria transnatant, capita dunibus precedentium proponunt. Sibi que inuicem succedentes, nullum laborem ponderis #291a# sentiunt. Ceruus enim sanctos uiros significant, deum desiderantes. Vnde propheta ait: Sicut ceruus desiderat ad fontes aquarum, ita desiderat anima mea ad te deus. Est enim illud animal primo innoxium, deinde uelocissimum, tercio desiderio in ardescente siticulosum serpenti naribus trahit, quas ut uorauerit uenerio aestu ante per motus, ad fontem aquarum quanta potest uelocitate festinat. Amat enim aqua dulci purissimaque satiari huius decora comparatio nostrum desiderium ardenter instigat, ut quando uenena an#M205#tiqui serpentis haurimus et in intimis caucibus aestuamus ad fontem diuinae misericordiae ilico festinemus. Quatinus quod peccati aduersitate contrahitur, dulcissimi haustus puritate uincatur. Nec uacat quod ad fontes aquarum dixit non aquas. Fons enim aquarum Christus est dominus, unde omnia fluunt quecumque reficiunt. Fluenta enim plerumque siccari possunt, fons autem aquarum semper inriguus est. Vnde merito dictum est, ad liquorem sacrae originis festinandum, ubi desiderium nostrum numquam possit #291b# habere ieiunium. Item alibi scriptum est: Montes excelsi ceruis. Item cerui patriarchae, unde in Canticis canticorum pro saluatore qui ex eorum stirpe secundum carnem natus est, dicitur: Fuge dilecte mi assimilare caprae hinuloque ceruorum. Cerui apostoli in Psalmi: Vox preparantis ceruos. Cerua est caro domini, in Salomone: Cerua carissima et gratissimus hinnulus ubera eius inebriente, id est euangelica doctrina. Ceruae apostoli ob hoc quod spiritaliter parturiunt. In Iob: numquid nosti tempus partus, ibi cum uel parturientis ceruas obseruasti. Ceruus est ut diximus uenenosorum serpentium uorax, spinosa transcendens, et summa agilitate preditus habitare, diligit in montibus altissimis. Huic merito comparantur fideles qui diabolum uorant, quando nequitias eius ad domini laudem gloriamque conuertunt, uitiaque huius seculi quasi spinas bona conuersatione transiliunt, et habitant in montibus, id est apostolis et prophetas qui sanctis predicationibus suis in hoc mundo solida cacumina esse meruerunt. #292#Tragelafi a Grecis nominati qui dum eadem species sint ut cerui uillosos tamen habent armos ut hirci et menta promissis hirsuta barbis qui non alibi sunt quam circa fasidem.</p>
<p>Hinnuli filii sunt ceruorum. Dammula uocata quod de manu effugiat timidum animal et in belle. De quo Martialis: Dente timetur aper defendunt cornua curuum in belles damnae, quid nisi preda sumus. Haec quoque animalia aut Christum siue innocentes homines significant. Hinc quoque sponsa de sponso in Cantico canticorum ait: Similis est dilectus meus dammulae hinuloque ceruorum. Christus igitur in adsumptione carnis et humilitate dammae assimilatur. In uarietate uero uirtutum et innocentia hinnulo ceruorum, hoc est patriarcharum, de quibus secundum carnem originem duxit.</p>
<p>Lepus leui pes qui uelociter currit. Vnde et Grece pro cursu lagos dicitur, uelox enim animal et satis timidum . Significat autem lepus homines timentes deum, #292b# qui non in semetipsis, sed in creatore suo fiduciam habent. Vnde legitur in Salomone: Lepusculus pleps inualida, quae collocat in petra cubile suum. Vnde dicitur in Psalmo: Petra refugium leporibus et erinaciis. Petra autem Christus est. Hinc de Moyse scribitur, quod lepusculus domini Moyses steterit in foramine petrae, quia in passione redemptoris, spem saluus suae habuit. Eri#M206#natius uero est quem uocamus ericium animal omnino timidum, natura prouidente semper armatum, cuius cutem inuicem setarum sudes accutissimae densis simeque communiunt. Cui tamen non sufficit natiua munitio sed ne aliqua fraude possit intercipi refugium habet, semper in saxis. Huic competenter aptatus qui peccatis suis hispidus futura iudicia metuens petram Christum firmissimum noscitur habere refugium.</p>
<p>Sus dicta quod pascua subigat, id est terra subacta escas inquirat. Verres eo quod grandes habet uires. Porcus quasi spurcus, ingurgitat enim se ceno, luto inmergit, limo inlinit. Oratius: #293a# Et amica luto sus. Hinc etiam spurciciam uel spurios nuncupamus porcorum. Pilos setas uocamus et setas a suae dictas a quibus et sutores uocantur quod ex setis suant, id est consuant pelles. Sues peccatores significant et inmundos, uel hereticos de quibus in lege precipitur ob hoc quod ungulam findunt et non ruminant ne a fidelibus eorum carnes contingantur. Hi licet utrumque testamentum legis et euangelii suscipiant, sed quia spiritalem cibum non ruminant inmundi sunt. Item sues poenitentes neglegentes, et ad ea que fleuerant reuertentes significant. Sicut Petrus in epistola sua ait: Canis reuersus ad uomitum suum, et sus lota in uolutabro luti. Canis ergo cum uomit profecto cibum qui pectus deprimebat proicit. Sed cum ad uomitum reuertitur unde leuigatus fuerat rursus oneratus. Sic qui admissa plangunt profecto mentis nequitiam, de qua male saturati fuerant et quae eos intus deprimebat, proiciunt confitendo quam post confessionem dum repetunt resumunt. Sus lota in uolutabro luti dum lauatur #293b# sordidior redditur. Et qui admissum plangit nec tamen deserit grauiori culpae se subicit, qui et ipsam ueniam contemnit quam flendo impetrare potuit, et quasi inlutosa aqua semetipsum inuoluit, quia dum suis lacrimis uitae munditiam subtrahit, ante dei oculos sordidas ipsas lacrimas facit. Item porci homines inmundi atque luxuriosi in euangelio: Si eicis nos mitte in porcos. Item ibi: Ne mittatis margaritas uestras ante porcos. Porci inmundi spiritus in euangelio: Et misit illum in uillam suam ut pasceret porcos. Porcus quoque similiter inmundos significat et peccatores. De quibus in Psalmo scriptum est: De absconditis tuis adimpletus est, uenter eorum saturati sunt porcina et reliquerunt quae superfuerunt paruulis suis. Iudeos dicit de inmunditus quae a domino abscondita id est noscuntur esse prohibita. Porcina ad polluta respicit, quae inter cetera ueteris testamenti precepta inmunda prenotatur. Transmiserunt autem reliquias peccatorum filiis suis quando clamabant, sanguis huius #294a# super nos et super filios nostros. Item sus peccator recte intellegens et luxuriose uiuens. In Salomone circulus aureus in naribus suis mulier pulchra et fatua. Item sus carnalium cogitationes sordidae ex quibus opera praua uelut decocta procedunt. In Esaia qui comedunt car#M207#nem suillam et ius profanum in uasis eorum, id est in cordibus eorum.</p>
<p>Aper a feritate uocatus ablata f littera et subrogata p. Vnde et apud Grecos siagros id est ferus dicitur, omne enim quod ferum est et in mitae abusiue agreste uocamus. Alii autem aprum dicunt esse nuncupatum, quod in locis asperis commoratur. Significat autem aper ferocitatem principum huius seculi. Vnde in Psalmo de uinea domini scriptum est: Exterminauit eam aperde silua, et singularis ferus de pastus est eam. Exterminauit extra terminos atque patriam suam ubique dispersit, quod ingente contigit Iudeorum. Aprum Vespasianum forsitan debemus accipere, qui illis exstitit fortis et seuus. Per hoc autem nomen significat #294b# Iudeis fuisse contrarium, qui hoc animal inter cetera habere uidebatur inmundum. De silua scilicet de gentibus quae merito siluis squalidis conparantur, quia adhuc in siti de fructuoso germine non fuerunt. Singularem autem ferum titum eius filium memorat, qui reliquias belli tanta populatione contriuit, ut gentem et ciuitatem quasi herbarum pabula terribili de pastione consumeret, necesse enim fuit hoc uineae contingere, cuius macheria uidebatur esse deposita. Spiritaliter autem aper propter ferocitatem et fortitudinem nimiam diabolus intellegi potest. De silua autem dixit: Quia cogitationes eius agrestes, auieque semper existant.</p>
<p>Iuuencus dictus eo quod iuuare incipiat hominum, usus incolenda terra uel quia apud gentiles Ioui semper ubique iuuencus immolabatur numquam taurus. Nam in uictimis, etiam aetas considerabatur. Taurus Grecum nomen est, sicut et bos indicis tauris color fuluus est, uolueris per nititas pilis in contrarium uersis. Caput circum flectunt flexibilitate qua uolunt, #295a# tergi duritia omne telum respuunt inimici feritatem. Taurus Christus in Genesi et furore suo subneruauerunt taurum. Item tauri potestates seculi huius, cornu superbiae humiles plebes uentilantes. De quibus in Hierem:av Mugistis ut tauri. Et alibi: Et tauri cum potententibus. Tauri enim et in bonam et in aduersam partem significationem trahunt. In bonam quoque, ut est illud in euangelio: Ecce prandium meum paraui, tauri mei et altilia occisa sunt et omnia parata. Quid ergo per tauros nisi patres testamenti ueteris significantur? Nam dum ex permissione legis acceperant, quatinus aduersarios suos odii retributione percuterunt. Vt ita dicam: Quid aliud quam tauri erant, qui inimicos suos uirtutis corporeae cornu feriebant. Quid uero per altilia nisi noui testamenti patres figurantur. Quid gratiam pinguedinis interne percipiunt, aeternis desideriis innitentes ad sublimi contemplationis suae, penna subleuantur. In contrariam uero partem tauri positi inueniuntur ut est illud in Psalmo: Concilium tau#295b#rorum inter uaccas populorum. Hic per tauros hereticos significat indomitos, qui erecta ceruice seducunt animas innocentes, et ad suum gregem trahunt, quos infelici persuasione decipiunt.</p>
<p>Vacce quoque populorum sunt in uberes ductili uoluntate leuissime#M208# que perfidiae doctores tamquam tauros sequuntur. Bouem Greci boeten dicunt, hunc Latini trionem uocant, eo quod terram terat quasi terionem. Neuius trionem hic moderatur rusticus cuius latitudo pellium a mento ad crura pallearia dicuntur a pelle ipsa quasi pallearia in bubus ergo aliquando luxuriosorum, dementia, aliquando laboriosa fortitudo predicantium, aliquando humilitas exprimitur Israhelitarum, que enim bouis nomine per comparatione luxuriosorum dementia designatur. Salomon indicat qui cum male suadentis mulieris petulantiam premisisset adiunxit: Statimque eam sequitur, quasi bos ductus ad uictimam. Rursum quia bouis nomine labor predicatoris exprimitur, legis uerba testantur qui ait: Non obturabis os boui trituranti. Rursum quia bouis nomine plebs Isra#296a#helitica figuratur propheta asserit, qui redemptoris aduentum denuntians dicit. Cognouit bos possessorem suum et asinus prae sepe domini sui. Item ibi beati qui seminatis super omnes aquas inmittentes pedem bouis et asini. Item bos diabolus in membris suis, hoc est hereticis. Vnde in Iob: Foenum ut bos comedet. Vacca quasi boacca, est enim ex qualitate mobilium nominum, sicut leo leena, draco dracena. Haec aliquando in bonam significationem sensum trahit, ut est illud in lege ubi uacca rufa aetatis integre, et quae non traxerit iugum immolari iubetur in expiatione sanctuarii domini. Solet per masculinum fortitudo, per femininum uero infirmitas designari. Quid ergo per uaccam? Nisi adsumpta ad sacrificium infirmitas incarnationis dominicae figuratur. De quo scriptum est, quia et si mortuus est ex infirmitate, sed uiuit ex uirtute. Bene autem uacca haec rufa dicitur, quia uidelicet eius humanitas rubra per cruorem passionis fuit, aetas humanitatis domini inte#296b#gra est, omnis eius operatio perfecta. In qua uidelicet humanitate macula non fuit, quia et ueraciter de eo scriptum est: Qui peccatum non fecit, nec dolus inuentus est in ore eius. Bene autem subditur, nec portauerit iugum, quia ergo dominus nulli peccato sub sucubuit iugum minime portauit. Bene autem dicitur immolauit eam in conspectu domini, redemptor enim noster in conspectu hominum quasi extinctus est, sed in conspectu patris immolatur, quia quod ante oculos hominum poena, hoc ante oculos patris sacrificium fuit. In malam uero partem uacca accipitur, quando lasciuiam hominis peccantis exprimit, ut est propheticum: Vacca lasciuiens Ephraim. Et item Ephraim inquit uitula docta diligere trituram, et ego transiui super pulchritudinem colli eius. Vacca plebs Iudaica credens in Christo, ut in Esaia: Nutriat homo uacca boum id est Christus. Et duas oues et pre ubertate lactis comedet butirum. Vaccae fidelis in ecclesia quorum figuram uaccae ille gerebant quae archam domini de terra Philistinorum #297a# reportarunt. Vaccae animae carnalibus uitiis plenae, ut in #M209# Psaltero: Concilia taurorum inter uaccas populorum. Vaccae diuites seculi huius, ut in Amos: Audite, uerbum domini uaccae pingues.</p>
<p>Vitulus et uitula a uiriditate uocati sunt, id est aetate uiridi sicut uirgo, uitulam ergo paruam esse, et nondum enixam. Nam enixa iuuenca est, ut uacca. Vitulus ergo in bonam partem accipitur, quando innocentiam fidelium demonstrat, aut sinceram laudem piae deuotionis. Vnde scriptum est: Reddemus uitulum labiorum nostrorum. Et in Psalmo: Tunc inquit imponent super altare tuum uitulos. Vitulos quippe posuit aut pro innocentibus quorum aetas prima est, et a iugo peccati ceruix probatur aliena. Et ideo in tali uerbo permansit ut actum illum preterite legis iudicaret, fuisse rerum imaginem futurarum, siue illos predicatores euangelii promittit, quorum imaginem in uituli figura Lucas euangelista suscipit, qui non mugitibus aera uerberarent #297b# sed orbem terrarum dominice. Fidei predicatione complerent, siue illos magis uitulos debemus auertere, qui animas suas in hostiam suauitatis, sacris altaribus obtulerunt. Nam et pater Augustinus, cum de figuris illis euangelicis ageretur, quodam loco ipsum dominum uitulum dicit, qui se hostiam obtulit pro salute cunctorum. Qua propter siue de adulescentibus siue de praecatoribus siue de martyribus sentiatur, tales tantum prophaeta uitulos, altaribus domini potuit promittere, quos Christianae religioni nouerat conuenire. Vitulus Christus in euangelio, adducite uitulum saginatum et occidite, et in aliam partem, Et comminuet eos tamquam uitulum Libani. Vituli sancti fide crescentes, et a iugo legis libera colla habentes. Vituli Iudaei lasciuientes in Psalmo: Circumdederunt me uituli multi, tauri pingues obsederunt me. Tunc ergo in malam partem uituli significatio trahitur, quando petulantiam atque lasciuiam significat #298a# peruersorum. Vnde filii Israhel in deserto peruersamente idolatriam in similitudine uituli exercuerunt, et Hieroboam relicto dei templo quod erat in Hierusalem, simulacrum uituli finxit, et diuino cultu honorauit. Hinc scriptum est in Psalmo: Fecerunt uitulum in Horeb, et adorauerunt sculptilae. Horeb uero interpretatur Caluaria, ubi preterea dominum crucis patibulo carne constat occisum, ut in ipso eodemque nomine iam tunc et in illo deserto Horeb culturam domini perfidi nefanda praesumptione uiolarent, quorum posteritas erat in Caluarie loco, crucifixura dominum Christum. Illud quoque estimo considerandum, quod dixit adorauerunt sculptilae. Quia in Exodo legimus uitulum conflatilem, conlatis ornamentis monstruoso quodam iudicio fuisse formatum, sed duas res hic dictas debemus habere, id est quod uitulum adorauerint in deserto, et postea sculptilia simulacra in repromissionis terra coluerint. Quod in #298b# subsequentibus ipse dicturus est, et mutauerunt gloriam suam in similitudinem uituli manducantis foenum. Gloria eorum fuit adorata diuinitas quam infelici commutatione per dentes usque ad hoc peruenire meruerunt, ut deserentes caeli terreque creatorem deum, sibi facerent similitudinem uituli fena comedentis. De sanguine ergo et adipe ac pinguedine pecudum, quae in lege offerebantur hic pauca inserenda sunt. Sanguis uis est animae ut quidam uolunt, de cuius natura disputandi licentia non conceditur, quia origo secreta et soli deo cognita est. Sed ad basim altaris secundum legis preceptum effundi, id est potestati diuinae et intellectui reseruare, quid enim est sanguinem comedere, nisi de animae origine disputare. Sanguis opera carnis, ut in apostolo: Caro et sanguis regnum dei non possidebunt. Sanguis peccatum significat, ut in Amos: Sanguis sanguinem tetigit, propter hoc lugebit terra, sanguine #299a# sanguinem tangere est peccata peccatis coniungere siquidem et omne peccatum occidens animam sanguini compareatur sicut in propheta pro peccatore dicitur sanguis ipsius super caput eius.</p>
<p>Adeps pinguedo gratiae diuinae in Psalmo: Sicut adipe et pinguedine repleatur. Adipes conpunctionem cordis sanctorum significat. Vt in Leuitico: Et inposito desuper holochausto adolebit adipes pacificorum. Adipes spiritalis gratiae intellectus, ut in Psalmo: Et adipe frumenti saciat te. Adipes quae operiunt genitalia quae comedi prohibentur. Animae origo sicut et superius de sanguine dictum est, a quibusdam significari uidentur in Leuitico: Adeps crassitudo malit. Et ut in Psalmo: Prodiit quasi ex adipe iniquitas eorum. Item ibi adipem concluserunt: Crassitudo duritia est cordis. In propheta: Incrassatum est cor populi huius. Et in Iob: Operuit crassitudo faciem eius, et de lateribus eius aruina dependet. #299b# Medulla cogitationes sanctae siue conpunctio ex intimo corde procedens. In Psalmo: Holocausta medullata offeram tibi. Et in malam partem de reprobis in Ezechihel dicitur: Et fuerunt iniquitates eorum in ossibus eorum.</p>
<p>Bubali uocati per diriuationem quod sint similes boum, adeo in domiti ut proferitate iugum ceruicibus, non recipiant hos Affrica pocreat. Vri agrestes boues sunt, in Germania habentes cornua in tantum protens aut regiis mensis insigni capacitate ex eis gerulae fiant. In bubalis autem ueluris, possunt accipi superbi doctores, uel dominatores plebis qui habentes similitudinem, bonorum doctorum, in gradu uel officium quod gestant, sed superbiae tumentes. Et hi cornibus potentiae mundane potius confidentes quam in diuinum auxilium contra apostolos eligunt dominari in cleris non informis fieri gregis, quibus dominus per prophetam comminatur dicens: Vae pastoribus Israhel qui pascebant semetipsos nonne greges pascuntur #300a# a pastoribus. Lac commedabatis et lanis operiebamini et quod grassum erat occidebatis, gregem autem meum non pascebatis quod infirmum fuit non consolidastis, et quod egrotum non sanastis. Quod fractum est non alligastis, et quod abiectum est non reduxistis. Quod perierat non quesistis, sed cum austeritate imperabatis eis et cum potentia.</p>
<p>#M211# Camelis causa nomen dedit siue quod quando onerantur ut breuiores et humiles fiant accubant. Quia Greci cami humile et breue dicunt, siue quia curuus est dorso. Camum enim uerbo Greco curuum significat hos licet et alie regiones mittant sed Arabia plurimos. Differunt autem sibi, nam Arabici bina tubera in dorso habent reliquarum regionum singula. Cameli uero nomino aliquando in sacro eloquio dominus aliquando aut gentilium superbia exprimitur quasi et crescenti desuper tumore tortuosa. Dromeda genus camelorum est, minotis quidem sta#300b#ture, sed uelocioris unde et nomen habet. Nam dromus Grece cursus et uelocitas appellatur. Centum et amplius milia, uno die pergere solet quod animal sicut bos et ouis et camelus ruminat, ruminatio autem dicta est a ruma eminente gutturis parte per quam dimissus cibus a certis renocat animalibus. Camelus autem aut Christi humilitatem significat qui onera peccatorum nostrarum portabit, aut gentilem populum conuersum ad fidem Chrsti. Nam quod in euangelio dominus ait, Facilius est camelum per forament acus transire quam diuitem intrare in regnum celorum, ostendit facilius Christum pati pro dilectoribus saeculi, quam dilectores saeculi ad Christum posse conuerti. Cameli autem nomine se intellegi uoluit, quia sponte humilitatis infirmitatis nostre onera sustulit. In quo enim manifestus intellegitur quam in ipso quod scriptum est. Quanto magnus es, humilia te in omnibus. Per acum autem #301a# punctiones significat. Per punctiones dolores in passione susceptos. Foramen ergo acus dicit, angustias passionis, qua scissa nostrae quasi uestimenta naturae, quodammodo resarcire id est recuperare dignatus est. Quatinus post lapsum melius reformati gaudeamus ad testimonium apostoli dicentis: Quicumque enim in Christo baptizati estis, Christum induistis. Alii camelum dominum Iesum Christum intellexerunt, pro eo quod humiliando semetipsum peccatorum nostrorum onera portauit. Camelus amor seculi cuius figuram camelus ille gerebat quem Rebecca nupturo uiro suo Isaac descendit ac reliquit. Cameli peccatores moribus distorti ut in Iudicum: Et cameli eorum sicut locustae in multitudine. Et in Esaia scriptum est: De Hierusalem inundatio camelorum operiet te dromedarii Madian et Epha omnes de Saba uenient aurum et tus deferentes, et laudem domino adnuntiantes. Significat enim haec sententia conuentum nationum ad aecclesiam Christi. Madian et Epha #301b# regiones sunt trans Arabiam ferules camelorum, omnisque prouincia uocatus Saba, unde uenit regina Saba ad Salomonem. Cedar autem regio Sarracenorum est qui Ismaelite dicuntur et Naboth unus est filiorum Ismahel ex quorum nominibus solitudo uocatur quae frugum inops pecorum plena est. Per familaria ergo nomina barbararum quae uicinae sunt Ismahelitae totius mundi conuersio praedicatur. Madian enim in hoc loco interpretatur iniquitas. Et Epha #M212# solutus uel fundens. Saba conuersio uel captiuitas. Cedar tenebrae. Nabaioht prophetiae: Greges igitur camelorum, id est diuitum et peccatorum iniquitatis uinculis resoluti. Et animas suas effundentes deo, operient Hierusalem muneribus, et omnes de captiuitate uenient et conuersione sua. Aurum fidei et thus sacrificii deferent. In tantum proficientes, ut et aliis predicent salutare dei.</p>
<p>Asinus et asellus a sedendo dictus quasi aseddus, sed hoc nomen quod magis equis #302a# conueniebat, ideo hoc animal sumpsit quia priusquam equos caperent homines huic praesidere ceperunt. Animal quippe tardum et nulla ratione renitens statim ut uoluit sibi homo substrauit. Asinorum quoque uel asinarum nomine, aliquando luxuriosorum petulantia, aliquando mansuetudo simplicium, aliquando stultia gentilium designatur. Asinus enim misticae quod brutum et libidinosum est, animal aut gentilem populum ut diximus significat super quem dominus sedere dignatus est, ad Hierosolimam tendens ut eum sibi subiectum faceret et ad celestem patriam perduceret stultum homine, et luxuriam istius mundi tantum modo sectantem. Vnde Iacob ad Isachar filium suum qui interpretatur merces ait: Isachar asinus fortis accubans inter terminos. Vidit requiem quod esset bona et terram quod optima et subposuit humerum suum ad portandum factus que est tribuus seruiens. Gentilis ergo populus quem dominus sangui#302b#nis sui praecio mercatus est. Prius quasi brutum et luxuriosum animal erat nullaque ratione subsistens, nunc uero fortis est, saluatori nostro mentis occulta subigens ac redemptoris dominio colla subiciendo, lugum disciplinae euangelicae perferet. Vnde et factus est tributis seruiens, hoc est regi et Christo suo fidei bona operumque bonorum munera offerens. Item asinus homo stultus in Deuteronomio: Non arabis in boue et asino, id est stultum in predicatione sapienti non soties. Ninus sinagogam Iudeorum. In Genesi: Ligans ad uineam pullum suum et ad uitem o fili mi asinam suam. Asinus corpus hominis unde in liber Iudicum scriptum est: Qui ascenditis super nitentes asinos. Item ibidem asina filia Caleph quae animae gerit imaginem dicitur cumque suspirasset sedens in asino. Primogenita asini exordia uitae luxuriose ut in Exodo: Primogenita asini redimes oue. Tunc enim stultum hominem significat asinus quando peccati onera portantem et usque ad finem uitae libidines carnis exercentem demonstrat. Vnde scriptum est #303a# quod Ana dum pasceret asinos patris sui Esebon inueniret aquas calidas in deserto. Hinc de luxuriosis per prophetam dicitur: Quroum carnes sunt ut carnes asinorum.</p>
<p>Onager interpretatur asinus ferus, on quippe g asinum uocant agriam ferum, hos Affrica magnos habet, et indomitos et in deserto uagantes. Singuli autem feminarum gregibus presunt, nascentibus masculis eos zelant et testiculos eorum mursu detruncant, quod cauentes matres eorum in se#M213#cretis locis occultant. Significat autem onager aut Iudaicum populum aut hominem heremitam. Iudaicum autem populum significat in Psalterio ubi scriptum est: Expectabunt onagri in sitim suam. Cum superius dixerit bestias siluarum aquis decurrentibus esse potatas onagros tantum posuit sitim suam expectare scilicet Iudaeos qui neglexerunt fluenta diuinae pietatis haurire. Onager enim siluester est asinus qui inter reliqua animalia cor dicitur habere pinguissimum, quod geni quantum paciens est domitum tantum seuissimum redditur cum siluis retinentibus #303b# efferatur his obstinati Iudei merito comparantur quia ferocia mentis et calosa fatuitate durati sunt, nec saciare cito poculis uitalibus adquiescunt. Nam quod dicit expectabunt illud significat quod frequenter dictum est quia in fine seculi Helia et Enoh uenientibus creditura est multitudo Iudeorum rursus in libro Iob dominus dixisse fertur quis dimisit onagrum liberum et uincula eius quis soluit et cetera; subaudis nisi ego. Onager enim qui in solitudine commoratur eorum uitam significat qui remota a turbis popularibus conuersantur. Liber ergo dimittitur quia calcatis terrenis desideriis ab appetitu onerum temporalium securitate mentis exoneratur, et uincula eius quis soluit subaudis nisi ego. Soluuntur enim unius cuiusque sancti uincula dum diuino adnitorio interna desideriorum carnalium, retinacula disrumpuntur cui dedi habitaculum in solitudine et tabernacula eius in terra salsuginis #304a# Nam remoti uiri diem a carnalibus desideriis alieni hoc silentium mentis inhabitant ut turba desideriorum carnalium non primantur. Et tabernacula onagri huius in terra sunt salsuginis, sal sago incendere sitim solet. Et quia sancti uiri quam diu in huius intae tabernaculis degunt ad supernam patriam desiderii sui cottidianis estibus accenduntur. Onager arrogans quique id est amator uanae gloriae ut in Hieremia: Onager assuetus in solitudinem desiderio anime sue traxit uentum amoris sui id est spiritum superbie. Onagri principes Iudeorum ut in Hieremia: Sed et onagri steterunt in rupibus traxerunt uentum quasi diacones. Equi dicti eo quod quando quadrigisum gebantur equabantur paresque forma et similes cursu copulabantur.</p>
<p>Caballus antea a cabo dictus propter quod gradiens ungula inpresa terram concauit quod reliqua animalia non habent inde et sonipes quod pedibus sonat, et quos uero aliquando in bonam partem uertit significationem. Aliquando in malam ut est illud Abbacuc propheta: Ascendens inquit super equos tuos et equitatus tuus sanitas. #304b# Et in Iob uox diuina ait numquid prebebis equo fortitudinem, aut circumdabis collo eius hinnitum et cetera. Hic equus predicatores sancti intelleguntur, quorum sessor dominus est qui eis fortudinem hoc est constantiam mentis dat. Et sonum sane predicationis. Et contrario uero de alia specia equorum in cantico Exodi scriptum est: Equum et ascensorem proiecit in mare. #M214# Et rursus: Quadrigas Pharaonis et exercitum eius proiecit in mare. Sunt equi quos dominus ascendit et circumeunt omnem terram, de quibus dicitur: Et equitatus tuus salus. Sunt autem equi qui ascensores habent diabolum et angelos eius. Iudas equus erat, sed donec ascensorem dominum habuit de equitatu salutis, fuit cum ceteris et cum apostolis missus, aegrotis salutem, et sanitatem languentibus prestitit. Sed ubi se diabolo substrauit, post puccellam enim introiuit in eum Satanas ascensor ipsius effectus est, Satanas et illius habenis ductus aduersus dominum et saluatorem nostrum cepit equitare. Omnes enim qui persecuntur sanctos equi sunt hinnientes, sed habent ascensores quibus aguntur angelos malos et inde feroces sunt, dominus ergo #305a# equum et ascensorem proiecit in mare et factus est mihi in salutem. Equi peccatores intelleguntur et luxuriosi homines ut in Hieremia equi amissarii unusquisque ad uxorem proximi sui hinniebat. Equus carnalis potentia in Esaia: Ne qui ascenditis super equos ut descendatis in Egyptum et in Psalmis: Dormitauerunt qui ascenderunt equos. Quod autem equi rufi et uarii nigri et albi in propheta Zacharia apparuisse leguntur aut castigationem peccantium designat, aut consolationem conuersorum. Scriptum est enim in Zacharia domino dicente: Ego nascor super gentes opulentas quia ego natus sum paruum ipsi uero addiderunt in malum. Et rursum ipse propheta ait: Vidi per noctem et ecce uir ascendens super equum rufum et ipse stabat inter mirteta quae erant in profundo et post eum equi rufi uarii et albi et cetera. Nox in qua cernitur uisio obscuritas mystice uisionis intellegitur uir qui ascendit super equum rufum dominus atque saluator est, qui dispensationem nostrae carnis assumpsit. Misteta autem quae erant in profundo inter quae stare discribitur angelice intelleguntur potestates quae ei etiam in carne posito mi#305a#nistrauerunt. Equi rufi uarii et albi apostoli et apostolici uiri intellegunt quorum alii martirio coronati sunt et appellantur rufi alii operibus et doctrina ac uarietate signa uarii nuncupantur. Alii uirginitatis decore integritateque cordis ornati et puritate cordis cernere deum in premio susceperunt. A domino enim missi sunt apostoli ut totum mundum euangelica predicatione conplerent qui postquam opus expleuerunt, reuersi sunt ad magni consilii angelum qui stabat inter eos et dixerunt ad eum perambulauimus terram, impleuimus opus quod nobis iniuctum est. Et ecce omnis terra habitatur et quiescat a bellis uitiorum et que ante erat deserta a domino nunc eius habitationem, quod ait, anno septuagesimo miseratur Hierusalem. Et urbibus Iuda, hic est sensus ut uera pax non fiet, nisi septuagesimo anno id est eterno sabbato nec Hierusalem id est ecclesia, eterna quiete nisi post laborem. Sex aetatum sine omni perturbatione in septima requiescet, uerba consolatoria dona sunt sancti spiritus et pignus #M215# hereditatis nostrae quam percepturi erimus. Post Babiloniae huius mundi capti#306a#uitatem. Quod autem in prophetis legimus bigas et quadrigas iuxta allegoriam aut tempora regnorum aut principatum uel actum ipsorum regum ostendit. Nam bigas in Esaia legimus. Et in Zacharia quadrigas, ita quoque ibi scriptum est: Leuaui oculos meos et uidi. Et ecce quatuor quadrigae egredientes de medio duorum montium et montes aerei. In quadriga prima equi rufi, et in quadriga secunda equi nigri, et in quadriga tertia equi albi, et in quadriga quarta equi uarii fortes. De quadriga prima equi rufi erant et cruenti et sanguinarii et Babiloniae crudelitate terribiles. In quadriga secunda equi nigri regnum Medorum et Persarum quod bigae sedens et egrediens per Assueri regis edictum mortem omnium Iudaeorum tristi nuntio preferebat. In quadriga tertia equi albi Macedones, sub quorum imperio de Antiocho Machabeorum uictoriam legimus. In quadriga quarta equi uarii fortes. Scimus enim Romanorum reges, alios in gente Iudea fuisse clementes, ut Gaium, Caesarem, Augustum, et Claudium persecutores, alios atque terribiles ut Gaium uel Neronem Vespianum et Adrianum. #306b# Propheta ergo quaerente quid sibi angelus qui loquebatur uellet significare qui cerneret. Angelus qui loquebatur in eo respondit et narrauit quatuor esse uentos caeli, id est quatuor plagas mundi quae uocantur Grece {KAIMATA} qui adsistant et parent domini uoluntati nihil enim hec quatuor regna quae diximus absque domini uoluntate fecerunt. Item iuxta allegoriam in quadriga duo testamenta siue ipsorum testamentorum in preceptis caritatis predicatores seu etiam duo populi uel ipsorum populorum doctores possunt intellegi, hoc est Iudeorum et gentium, quibus Christi potentia presidens regimen congruum prestat. Item in quadriga quatuor euangeliste siue quatuor euangelia possunt accipi, ut quatuor uirtutes principales, hoc est prudentia iusticia, fortitudo, temperantia, quae currui domini bene conueniunt quia per ipsas electos suos in uiam iusticiae dirigens perducit ad regnum perpetuum. Currus autem a cursu dictus, uel quia rotas habere uidetur. Currus enim sanctorum angelorum societatem aut sanctorum hominum una nimitatem misticae designat, in quibus dominus uoluntatis suae regimen exercet. Vnde in curru igneo legitur, Helias #307a# sublatus in caelum in uidelicet aperie monstraretur quia homo purus adiutorio egebat alieno. Per angelos quippe illa facta, et ostensa sunt ad iumenta, quae nec ad caelum quidem aereum per se ascendere poterat, quem naturae suae infirmitas grauabat. Redemptor autem noster non curru non angelis subleuatus legitur, quia is qui fecerat omnia, nimirum super omnia sua uirtute ferebatur. Illuc enim reuertebatur ubierat, et inde rediebat ubi remanebat. Quia per humanitatem ascenderet in caelum, per diuinitatem et terram pariter continebat et celum. Item legitur in Psalmo: Currus dei decem milia #M216# multiplex milia laetantium dominus illis. Sanctorum ergo unanimitas currus est domini, quem ille uelut auriga insidet et ad uoluntatis sue ministerium salutari lege moderatur. Sed ut istum currum ostenderet non equis deditum, sed humanis cogitationibus adtributum ait, decem milia multiplex, quod bene ad innumeros populos non ad equos noscitur pertinere. Subiunxit milia letantium, quod utique de fidelibus debet intellegi et ut ostenderetur laetitiae plenitudo. Ait dominus in illis qui magne exultationis est cumulus et #307b# bonorum omnium dulcedo mirabilis. Item in aliam partem currus societas intellegitur impia uincula peccator alligata. De quo in Exodi cantica scriptum est ut supra ostendimus. Porro equites singulares ideo currere dicuntur, qui singulariter unusquisque cursum uite huius peraget, atque transit. Alius alio tempore sequens alium per unam tamen uitam mortalitatis usque ad propriam metam mortis. Equites enim in bonam et in malam partem possunt accipi in bonam quando domatores uitiorum, significant, in malam autem quando superbi homines in mundana potentia confidentes prefigurantur.</p>
<p>Mulus autem ex Greco tractum uocabulum habet. Grece enim inde uocatur pro iugo pistorum subactus tardas molendo ducet in girum molas. Iudei adserunt quod anam ab nepos Esau equarum greges ab asinis in deserte ipse fecerit primus, ascendi ut mule inde noua contra naturam animalia nascerentur. Onagros ob hoc missos esse ad asinas et ipsum istius modi reperisse concubitum ut uelocis Sirii ex his asini nascerentur. Mulus enim #308a# quod oneriferum est animal, significat stultitiae secutores quam Absalon mulo sedens, et seditionem contra patrem leuans, secutus merito interiit. Proinde Psalmista auditores suos conpescit dicens: Nolite fieri sicut aequus et mulus, in quibus non est intellectus. In freno et chamo maxillas eorum constringe. Prohibet ergo huiuscemodi homines diabolicis fraudibus, in sideri et uitiorum oneribus per grauari, ne male oboediendo superbiae magis partibus addicantur, uerum istis talibus quid dicit esse fatiendum, scilicet quod animalibus in prudentibus his enim comparationibus stultos homines ueritati subicit in uitos. Nam quod ait in freno ad equum pertinet, frenum enim a fero retinendum dictum est ferum quippe antiqui caballum dixerunt. In camo ad mulum respicit. Ergo haec duo animalia supradicta cohibent ista retinacula, ut ad arbitrium iubentis incedant, ne suis uoluntatibus efferantur. Maxilla uero animi nicula sunt animalium quibus esca manditur, ut corporis uita procuretur. Ipsas ergo maxillas, per figuram allegoriam dicit in oboedientibus #308b# debere constringi, id est copias uictuales partius dari ut ieiuniorum necessitate conclusi creatoris subdantur imperio. Industria quippe humana diuersum animal in coitu coegit, sicque adulterina commixtione genus aliud repperit, sicut et Iacob contra naturam colorum similitudines pro#M217#curauit. Nam tales fetus oues illius concipiebant, quales umbras arietum desuper ascendentium in aquarum speculo contemplabantur. Denique et hoc ipsum in equarum gregibus fieri fertur, ut generosos obitiant equos uisibus concumbentium quo eorum similes concipere et creare possint. Nam et columbarum species dilectores depictas ponunt pulcherrimas columbas isdem locis, quibus ille uersantur quo rapiente uisu similes generent. Inde est quod quidam grauidas mulieres iubent, ut nullius intuerentur pessimos animalium uultus ut cenokefalos et simios, ne uisibus occurrentes similes #M218# fetus pariant, hanc enim feminarum esse naturam ut quales conspexerint, siue mente conceperint in extremo uoluptatis estu quando cupiunt talem et sobolem procreant. Etenim animal in usu uenerio formas extrinsecus intus transmittit, eorumque satiata typis rapit, species #309a# in propria qualitatem. In animantibus bigenera dicuntur, qui ex diuersis nascuntur ut mulus ex equo et asino burdo ex equo et asina, ibride ex apris et porcis, tycirus ex oue et hirco, muscus ex capra et ariete, est autem dux gregis.</p>
<p><strong> </strong></p>
<p><strong>EXPLICIT LIBER VII</strong></p>
<p><strong> </strong></p>
<p> </p>
<p><strong>INCIPIT LIBER VIII</strong></p>
<p><strong> </strong></p>
<p>[1] De bestiis</p>
<p> </p>
<p>Bestiarum uocabulum proprie conuetur leonibus pardis tigribus lupis et uulpibus, canibusque et simiis et ceteris que uel ore uel ungibus seuiunt exceptis serpentibus bestie dicte aui qua seuiunt. Fere apellate eo quod naturali utuntur libertate et desiderio suo feruntur. Sunt enim libere eorum uoluptates et huc atque illuc uaganter et quo animus duxerit eo feruntur.</p>
<p>Leonis uocabulum ex Greca origine inflexum est in Latinum. Leo Grece enim leon uocatur et est nomen tiothum qui ex parte corruptum est leena uero totum Grecum est, sic ut et dracena, ut autem leena lea dicatus usurpatum est a poetis. Leo autem Grece, Latine rex interpretatur eo quod princeps sit omnium bestiarum. Cuius genus trifarium dicitur, e quibus breues et iuba, crispa in belles sunt, longi et coma simplici, ac res animas eorum frons et cauda indicat uirtus eorum, in pectore firmitas, in capite septi, autem natoribus, terram contuentur, quo minus #309b# conspectis uenabulis terreantur totarum timent strepitus, se dignes magis, cum dormierint uigilant oculi coambulant cauda suo cooperient uestigia sua ne eos uenator inueniat. Cum genuerint catulu tribus diebus et tribus noctibus catulus dormire fertur, tunc deinde patris fremitu uel rugitu ueluti treme factus cubilis locus suscitare dicitur, catulum dormientem. Circa hominem leonis natura miris est ut nisi lesi nequeant irasci, pater enim eorum misericordi exemplis assiduis, per stratis enim parcunt, captiuos obuios, patriam redire permittunt hominem, non nisi in magna fame interimunt. Leo enim qui rex est bestiarum per fortitudinem typum tenet Christi, qui est rex regum et dominus dominantium, de quo scriptum est in Apocalipsi: Ecce uicit leo de tribu Iuda radix Dauid aperire librum et soluere uii signacula eius. Vnde et Iacob patriarcha dixit in benediccione Iude filii sui: Catulus leonis Iuda ad predicta fili mi ascendisti, quoniam Christus nascendo paruulus factus est, et in crucem ascenderis captiuos populos, de potestate diaboli re#M218#demit. Qui bene catulo dormienti tribus diebus, et tribus noctibus conparatur, qui triduo in sepulchro #310a# iacens somnium mortis impleuit, Et ipsa morte mortis imperium uicit, de quo in Genesi scriptum est: Quasi catulus leonis quis suscitabit eum. Leones prepositi ecclesie intelleguntur. Vnde in templo domini leones cum bubi ex aere in basibus templi fieri precipiunt. Item leo prefiguram sanctorum doctorum in pauidum coetum significat quorum rugitus, hoc est predicationis uox terret aduersarios. Vnde scriptum est: Leo fortissimus bestiarum, ad nullius pauebit occursum. Et in Amos: Leo rugiet, quis non timebit? Dominus locutus est, quis non prophetauit? Item leo in contrariam partem ponitur, quando se uitia eius demonstratur, ut est illud Petri apostoli: Vigilate inquit et orate quia aduersarius uester diabolus tamquam leo rugiens, circuit querens quem deuoret. Rursum in Iob scriptum est: Rugitus leonis, et uox leenae, et dentes, catulorum leonum contritu sunt. Leenae autem nomine aliquando sancta aeclesia, aliaquando Babilonia designatur. Pro eo enim quod contra aduersarios, audax est, leena ecclesia dicitur. Sicut eiusdem beati Iob uocibus adprobatur, quod derelictam ab ecclesia Iudeam indicans ait: Non calcauerunt eam filii institutorum nec pertransibit per eum leena. Leena #310b# ecclesia; in Iob: Numquid capies leenae predam aut animas catulorum eius implebis. Catuli leenae, apostoli ubi et supra. Aliquando leene nomine huius mundi ciuitas idem Babilonia exprimunt. Quae contra uitam innocentium inmanitate crudelitatis effrenatur, quae antiquo hosti quasi seuissimo leoni sonata. Peruerse persuasionis eius semina concipit, et reprobos ex se filios ad similitudinem illius, quasi crudeles catulos gignit. Catuli autem leonum sunt, quilibet reprobi, ad iniquam uitam malignorum spirituum errore generati. Qui et simul omnes uniuersam mundi ciuitatem quam prediximus Babiloniam fatiunt et tamen idem singuli Babiloniae filii, quasi non leenae plene catuli uocantur. Sic enim Sion tota ecclesia dicitur, filii autem Sion sanctorum singuli quique #M219# memorantur. Ita et filii Babilonis, singuli quique reproborum. Et eadem Babilonia simul omnes reprobi uocantur. Leo diabolus ob fortitudinem et crudelitatem, ut in Psalmo: Ne quando rapiat ut leo animam meam. Et alibi: Sedet insidiis cum diuitibus in occultis sicut leo in cubili suo. Leones sunt potestates huius seculi, ut in Hieremia: Grex dispersus populus meus, leones eiecerunt eos. Catuli leonum #311a# demones siue praui homines, ut in Psalmo: In medio catulorum leonum dormiui conturbatus. Et alibi: Catuli leonum rugientes ut rapiant et quaerant a deo escam sibi. Cubile leonum presens mundus, uel quod libet regnum huius mundi. Vt in Naum: Vbi est cubile leonum, et pascua catulorum leonum. Item cubile leonum corda reproborum ut in Psalmo: Ortus est sol, et congregati sunt, et in cubilibus suis se collocabunt.</p>
<p>Tigris uocata propter uolucrem fugam. Ita enim nominant Perse et Medi sagittam, est enim estia uariis distincta maculis. Virtute et uelocitate mirabilis, ex cuius nomine flumen Tigris apellatur, quod is rapidissimus sit omnium fluuiorum has magis Ircania gignit. Tigris autem mistice significat astutiam diaboli, unde in Iob scriptum est: Tigris periit eo quod non haberet predam et catuli leonum dissipati sunt. Hunc uocabulo tigridis repetit, quem leonis appellatione signauit. Satan quippe et propter crudelitatem leo dicit: Et propter multiformis astutiae uarietatem, non incongrue tigris uocatur. Modo enim se sicut perditus humanis sensibus obiecit. Modo quasi angelum lucis ostendit. Modo stultorum mentes blandiendo persuadet modo ad culpam terrendo pertrahit. Modo suadere uitia aperte nititur. Modo #311b# in suis suggestionibus, sub uirtutis spetiae palliatur, hec itaque belua que tanta uarietate respergitur, uire tigris uocatur, quae apud lxx interpres mirmicaleon dicitur. Quod uidelicet absconsu animal puluere formicas ut diximus frumenta gestantes interficit. Quia nimirum apostata angelus in terra de celis proiectus est iustorum mentes, quae bonorum sibi operum perfectione preparant in ipso actionis itinere obsident. Cumque has per insidias superat, quasi formicas frumenta gestantes in prouisus necat.</p>
<p>Panter dictus siue quod omnium animalium sit amicus excepto dracone, siue quia et sui generis societate gaudet et ad eandem similitudinem quicquic accipit reddit. Pan enim Grece omne dicitur, bestia minutis orbiculis superpicta, ita ut oculatis ex fuluo circulis nigra uel alba distinguatur uarietate, hec semel omnino parturit cuius causae ratio manifesta est. Nam cum in utero matris coaluere catuli, maturisque ad nascendum uiribus pollent. Odiunt temporum moras, itaque oneratam fetibus, uuluam tamquam obstantem partui unguibus lacerant. Effundit illa partum seu potius dimittit dolore cogente, ita postea corruptis #312a# et cicatricosis sedibus genitale semen infusum non erit acceptum sed in ritum resilit. Nam Plinius dicit #M220# animalia cum acutis unguibus frequenter parere non posse uitiantur enim intrinsecus se mouentibus catulis.</p>
<p>Pardus secundus post pantere genus est uarium ac uelocissimum et preceps ad sanguinem saltu anim ad mortem ruit. Pardus autem mistice significat diabolum diuersis uitiis plenissimum uel peccatorem quemlibet maculis scelerum et diuersorum errorum aspersum. Vnde dicit propheta: Ethiops non mutauit pellem et pardus uarietatem suam. Item pardus antichristus malicie uarietate aspersus, ut in Apocalipsi: Et bestia quae ascendebat de mare similis parto. De illis dicit qui in nigritudine peccatorum et uarietate errorum perseuerat. Alibi tamen scriptum est: Habitabit lupus cum agno et pardus cum hedo cubabit, quod in aduentu Christi conpletum est quando illi qui antea feroces fuerint cum innocentibus uitam dicunt et qui errorum maculis polluti erant penitentiam agentes ad ueritatem fidei conuertuntur. Leopardus ex adulterio leaene et pardi nascunt. Et terciam originem efficit #312b# sicut et Plinius in Naturali historia dicit leonem cum pardo aut pardum cum leaena concubere et ex utroque coitu degeneres partus creari ut mulus ex equa et asina.</p>
<p>Rinocerota Grece uocatus Latine interpretatur in nare cornu, idem et monoceron, id est unicornis eo quod unum cornu in medio fronte habeat pedum iiii ita accutum et ualidum ut quicquid inpecierit aut uentilet aut perforet. Nam et cum elefantis saepe certamen habet et in uentre uulneratum prosternit, tante autem foritudinis esse dicitur ut nulla uenantium uirtute capiatur. Sed sicut hi asserunt qui describendis naturis animalium laboriosa inuestigatione sudauerit uirgo ei puella proponitur que uenienti sinum aperit in quo ille omni ferocitate postposita caput deponit sique soporatus ab eis a quibus capi quaeritur repente uelut inermis inuenitur. Buxei quoque coloris esse describitur qui etiam cum elefantis quando certamen adgreditur. Eo cornu quod in nare singulariter gestat uentrem aduersantium ferire perhibet ut cum eaque molliora sunt uulnerat. In pugnantes se facile sternat. Potest ergo per hunc rinocerotam uel certe monocerotam scilicet #313a# unicorne ille populus intellegi qui dum de accepta lege non opera, sed solam inter cunctos homines elationem sumpsit quasi inter ceteras bestias cornu singulare gestauit. Vnde passionem suam dominus propheta canente pronuntians ait: Libera me de ore leonis, et a cornibus unicorniorum humilitatem meam. Tot quippe in illa gente unicornes uel certe rinocerotes exstiterunt, quod contra predicamenta ueritatis de legis operibus singulari et fatua elatione confisi sunt. Beato igitur Iob sanctae ecclesiae typum tenenti dicitur: Numquid uolet rinoceros seruire tibi, ac si apertius dicatur. Numquid illum populum quem superbire in nece fidelium stulta sua elatione consideras, sub uire tuae predicationis inclinas? Subaudis ut ego qui et contra me illum singu#M221#lari cornu extolli conspicio. Et tamen mihi cum uoluero protinus subdo. Rinocerotam ergo Paulo apostolo per similitudinem comparare possumus, qui prius persecutor, et blasfemus extitit, sicut de eo scriptum est: bSaulus adhuc spirans minarum. Et cedis in discipulos domini, accessit ad principem sacerdotum, et petiit ab eo epistolas in Damascum ad sinagogas, ut si quos inuenisset huius uitae #313b# uiros ac mulieres, uinctos perduceret in Iherusalem. Qui diuine legis eruditione preditus, dum aliorum ingluuiem redarguit. Cornu elefantis in uentrem ferit. In uentrem quippe elefantos pertusserat, cum dicebat: Multi ambulant quos sepe dicebam uobis, nunc autem et flens dico, inimicos crucis Christi, quorum finis interitus, quorum deus uenter est. Et gloria in confusione ipsorum. Et rursum: Huiusmodi inquit, Christo domino non seruiunt sed suo uentri. Cornu suo igitur rinoceros iste non iam homines sed bestias percutit, quando illa Paulus doctrine sue fortitudine nequaquam per imendos humiles petiti, sed superbos uentris cultores occidit. Quae ergo in Paulo scripta cognouimus superest, ut facta et in aliis credamus. Multa quippe ad humilitatis gratiam ex illius populi elatione conuersi sunt, quorum se uitiam dominus dum sub iugo inspirati timoris edomuit nimirum rinocerotis sibi fortitudinem subegit. Rinoceron Christus dominus potest intellegi propter in uictam fortitudinem; ut in Deuteronomio: Cuius fortitudo similis est rinocerotis. #314a# Rinoceron ut supra diximus fortes quisque siue potestates seculi huius. In Iob: Numquid uolet rinocerus seruire tibi. Monoceron, hoc est unicornis Christus est, ut in Psalmo: Et dilectus sicut filius unicornuorum, id est singularis potentiae et unum sanctorum regnum. Vnicornis superbi uel unum habens testamentum, ut in Psalmo: Et a cornibus unicornuorum, humilitate meam.</p>
<p>Elefantem Greci a magnitudine corporis uocatum putant, quod forma montis proferat. Grecem mons elfion dicitur. Apud Indos autem a uoce barro uocatur unde et uox eius barriter et dentes ebur. Rostru autem pro muscida dicitur, quo illo paubulum ori admouet, et e angui similis uallo munitus eburno, hos boues Lucas dictos ab antiquis Romanis: Boues qui nullum animal grandius uidebant. Lucas qui in Lucania illos primos pirrus in prelio obiecit Romanis. Nam hoc genus animantis in rebus bellicis aptum est, in eis enim Persi et Indi lignei turribus collocatis de muro tamquam iaculis dimicant. Intellectu autem et memoria multa ingent. #314b# gregatim incedunt motu, quo ualente salutant. Murem fugiunt auersi coeunt quando autem parturunt in aquis uel in insulis dimittunt fetus, propter dracones quia inimici sunt, et ab eis inplicati necantur. Biennio autem portant fetus, nec amplius quam semel gignunt nec plures sed tantum unum. Viuunt autem annos trecentos. Aput solam Africam et Indiam elefanti prius nascebantur, nunc sola eos #M222# India gignit. Elefans autem significat peccatorem in manem sceleribus et facinorum deformitate squalidum. Attamen tales sepe ad Christum conuertuntur. Vnde scriptum est in libro Regum quod adducerentur ad Solomonem simiae, et elefanti, quia bipse est pax nostra qui fecit utraque unum, et sanguine suo mundauit conscientiam nostram ab operibus mortuis.</p>
<p>Gripes uocatur quod sit animal pennatum. Et quadrupes, hoc genus ferarum in Iperboreis nascitur montibus omni parte corporis leones sunt alis et fatiae aquilis similes equis uehemente infesti. Nam et homines uisos discerpunt. Hi possunt significare ferocitatem persecutorum et elationum superborum, qui in festi sunt hominibus, qui simpliciatem Christianam #315a# sequuntur, et rationabiliter uiuunt.</p>
<p>Camaeleon non habet unum colorem, sed diuersa est uarietate consparsus ut pardus. Dictus autem ita,quod huius cameleontis corpusculum ad colores quos uidet facillima conuersatione uariatur, quod aliorum animalium non est. Ita ad conuersationem facilis corpolentia. Cameleopardus dictus quod dum sit ut pardus albis maculis super aspersus collo equo similis pedibus bubalis capite tamen camelo est similis. Hunc Ethiopia gignit. Nec ab rem ests quod harum bestiarum color, et factura ad significationem uariorum errorum atque uitiorum transferatur. Si alicubi in scripturis illius mentio fuerit reperta.</p>
<p>Linx dictus, quia in luporum genere numeratur, bestia maculis, terga disctincta ut pardus sed similis lupo. Huius urinam conuertere se, in duritiam Persiosi lapidis dicunt, qui ligurus appellatur, quod et ipsas linces sentire hoc documento probatur. Nam egestum liquore arenis, in quantum potuerint contegunt, inuidia quadam naturali ne talis egestio transseat in usum humanum. Linces dicit Plinius Secundum extra unum non admittere ferum. Similiter et ista bestia tipum tenet inuidorum #315b# hominum atque dolosorum, qui magis cupiunt nocere qua prodesse et terrenis cupiditatibus intenti, ea quae sibi superflua sunt et ceteris prodesse poteram inutiliter seruant.</p>
<p>Castores a castrando dicti sunt nam testiculi eorum apti sunt medicaminibus propter quos cum persenserint uenatorem, ipsi se castrant, et morsibus uires suas amputant. De quibus Cicero in Scauriana: Redimunt se a parte corporis propter quod maxime expetuntur. Iuuenalis: Qui se eneuchum ipse facit cupiens euadere damno testiculi. Ipsi sunt et fibri qui etam et pontici canes uocantur. Mira ergo est animantium quorundam prudentiam sed multo magis quorundam hominum stupenda est dementia qui creatura dei in se conditam estimant uitiorum esse efficatiam. Vnde quidam heretici extiterunt qui genitalia membra sibi amputauerunt quo facilius seruare possent nubendi continentiam. Illam sententiam domini male interpretantes qua ait: Sunt eunuchi qui se ipsos castrauerunt propter regnum celorum, cum hoc magis intellegendum sit pertinere ad uoluptatum #316a# et libidinis amputationem, quam ad membrorum #M223# corporis truncationem. Tales ergo canonica auctoritas excommunicare et ad poenitentiam redigere precepit.</p>
<p>Vrsus fertur dictus quod ore suos formet foetus, quasi orsus. Nam aiunt eos in formes generare partus, et carnem quandam nasci, quam mater lambendo in membra conponit. Vnde est illud: Sic format lingua fetum cum protulit ursa. Sed hoc inmaturitas partus facit. Denique tricesimo die generat unde uenit, ut precipitata fecunditas, in formis procreetur, ursorum caput inualidum, uis maxima in brachiis et lumbis. Vnde interdum erecti insistunt. Vrsus ergo aliquando iuxta allegoriam significat diabolum insidiatorem gregis dei. Aliquando autem duces saeuos, et crudeles. Vnde in libro Regum scriptum est, quod pueros qui Heliseum propheta irridebant, due ursi egressi de silua comederant, quod significat duos principes Romanorum, Vespasianum uidelicet et Titum egressos de saltu gentium deuorare Iudaicos pueros, qui irriserunt saluatorem nostrum in Caluariae loco cruci#316b#fixum. Et ite ibi: Veniebat leo et ursus et tollebat arietem de grege. Lupus Greca diriuatione, in linguam nostram transfertur, lupos enim illi licos dicunt. Licos autem Grece a morsibus appellatur, quod rabie rapacitatis, quaeque inuenerit trucidet. Alii lupos uocatos, aiunt quasi leopos, quod quasi leoni ita sit illi uirtus in pedibus, unde et quicquid presserit pede, non uiuit. Rapax autem bestia, et cruores adpetens, de quo rustici aiunt uocem hominem perdere, si eum lupus prior uiderit. Vnde et subita tacenti dicitur: Lupus in fabula, certe si se preuisum senserit, deponit ferocitatis audatiam. Lupi toto anno, non amplius quam dies duodecim coeunt. Famem diu portant et post longa ieiunia multum deuorant. Lupos Aethiopia mittit ceruice uibatos. Et tantum uarios, ut nullum colorem illis dicant abesse. Lupus ergo raro inuenitur bona significationem habere, sed sepius contrariam. Nam aut diabolum significat, ut est illud in euangelio: Lupus rapit et dispergit oues. Aut hereticos uel dolosos homines, de quibus dominus ait: Adtendit a falsis prophetis, qui ueniunt ad uos #317a# in uestimentis ouium, intrinsecus autem sunt lupi rapaces. Et item: Vidit lupum uenientem, et dimittit oues et fugit. Legitur tamen Iacob patriarcha in benedictione Beniamin filii sui dixisse ita: Beniabin lupus rapax mane comedet predam uespere diuidet spolia. Quibus dictis apostolus Paulus: Designatur de Beniamin stirpe progenitus, qui mane rapuit predam idem in primordus fideles, quos potuit deuastauit. Vespere autem spolia diuisit qui fidelis postmodum factus, sacra eloquia audientibus discretione mirifica dispensauit.</p>
<p>Canis nomen Latinum, Grecam ethimologiam habere uidetur, Grece enim cenos dicitur, licet eum quidam a canore latratus appellatum existiment, eo quod insonat inde et canere, nihil autem sagatius canibus plus enim ceteris sensus animalibus habent. Nam que soli sua nomina recogno#M224#scant, dominos suos diligunt, dominorum tecta defendunt, per dominis suis se morti obitiunt, uoluntariae cum domino ad predam currunt, corpus domini sui etiam mortuum non relinquunt. #317b# Quorum postrema natura est, extra homines esse non posse. In canibus duo sunt expectanda, aut fortitudo aut uelocitas. Canis autem diuersas significationes habet, nam aut diabolum uel Iudeum siue gentilem populum significat. Vnde propheta dominum precatur dicens in Psalmo: Erue a framea anima meam, et de manu canis unicam meam. Nam in meliore parte canis ponitur, ut in Ecclesiaste ubi scriptum est: Melior est canis uiuus leone mortuo. Hic leonem diabolum, canem uero gentilem uel hominem peccatorem accipiendum puto, qui ideo melior dicitur: Quod ad fidem et penitentiam possit uenire, hinc de Iudeis scriptum est: Conuertantur ad uesperum et famem patientur, ut canes circuibunt ciuitatem. Canes intelleguntur muti sacerdotes uel inprobi ut in ecclesia: Canes muti non ualentes lactare. Canes Iudei in Psalmo: Quoniam cirumdederunt me canes multi. Canes populus gentium ut in euangelio: Non est bonum sumere panem #318a# filiorum et mittere canibus ad manducandum. Canes heretici ut in Deuteronomio: Non inferes precium canis in domum dei tui. Et in apostolo: Videte canes uidete malos operarios uidete concisiones. Canis uero uoracissimum animal, atque inportunum, consueuit illas domus latratibus defendere, in quibus edacitatem suam nouit, accepto pane saciate, his merito conparantur Iudei qui Christianae fidali munere saginati ecclesiam dei clamosa predicatione defendere festinabunt. Sicut Paulo apostolo contigit, ut qui ante fuit persecutor Christani nominis, postea diuino munere iungeretur apostolis. Canes homines rixosi uel detractores alter utro se lacerantes, ut in apostolo: Quod si inuicem mordetis et comedetis uidete ne ab inuicem consumamini. Catuli abusiue dicuntur, quarumlibet bestiarum filii, nam propriae catuli canum sunt, per diminutionem dicti. Lynciscile dicuntur ut ait Plinius canes nati ex lupis et canibus. Cum inter se forte miscuntur, solent et Inde feminas canes noctu in siluis alliga#318b#tas admitti, ad tigres bestias a quibus in siliri et nasci, ex eodem faetu canes adeo acerrimos et fortes, ut in conplexu leones prosternant. Catuli ergo significant gentiles, unde est in euangelio, quod Sirofaenissa mulier, cui dominus ait: Non est bonum sumere panem filiorum et mittere canibus, respondit ei dicens: Etiam domine. Nam et catelli edunt de micis quae cadunt de mensa dominorum suorum. Mensa quippe est scriptura sancta quae nobis panem uitae ministrat. Mice puerorum interna sunt misteria scripturarum, quibus humilium solent corda refici. Non ergo crustas, sed micas de pane puerorum edunt. Catelli quia conuersi ad fidem, qui erant despecti in gentibus non littere superficiem in scripturis sed #M225# spiritalium sensuum, quia in bonis attibus proficere ualeant inquirunt.</p>
<p>Vulpis dicta quasi uolupis est enim uolubilibus pedibus et numquam rectis itineris sed tortuosis an fractibus currit. Fraudulentum animal insidiisque decipiens nam dum non habuerit escam fingit morte sicque descendentes quasi ad cadauer aues rapit et deuorat. #319a# Vulpis enim mistice diabolum dolosum uel hereticum callidum, siue peccatorem hominem significat, unde de Herode dominus ait in euangelio: Ite dicite uulpi illi. Et alibi: Vulpes inquit foueas habent et uolucres caeli nidos. In uulpibus hereticos et in uolucribus caeli malignos spiritus exprimens, qui in pectoribus humanis sibi latibula querunt, ubi suggestiones suas peruersas interserant. et uoluntates pessimas expleant. Item uulpes diabolus uel demones ut psalmis: Tradentur in manus gladii, partes uulpium erunt. Et in Hieremia: Propter montem Sion que disperiit, uulpes ambulauerit in eo. Vulpes heretici in Canticis canticorum: Capite nobis uulpes pusillas, exterminantes uineas, id est plebem fidelium, et in libro Iudicum de Samson dicitur: Apprehendit trecentas uulpes, et ligauit faculas in caudis eorum. Simiae Grecum est nomen, id est pressis naribus, unde et simias dicimus quod suppressis naribus #319b# sunt, et facie feda, rugis turpiter follicantibus licet et capellarum sit pressum habere nasum. Alii simias Latino sermone uocatas artitrantur, eo quod multa in eis similitudo rationis humanae sentitur. Sed falsum est, in elementorum sagaces, noua luna exultiant media et caua tristantur, fetus quos amant ante se gestant neglecti circa matrem herent. Harum genera quinque sunt, ex quibus circo petici caudas habent. Simia enim cum cauda est, quam quidam cruram uocant. Spinge uellose sunt, comis mamis prominentibus dociles ad feritatis obliuionem. Keno kefali, et ipse similes simiis, sed facie modum canis, unde en nuncupati. Satirici facie ad modum Greca et gesticulatis motibus inquieti. Callitrices toto aspectu pene a ceteris distant, sunt enim in facie producta barba et lata cauda. Simiae autem callidos mente et peccatis fetidos homines significant #320a# qui aliquando per conuersionem et penitentiam ad pacificum nostrum deducantur, et eius agunt seruitium, sicut supradictum est, de elefantis et simiis. qui adducebantur ad Salomonem.</p>
<p>Enidros bestiola ex eo nuncupata quod in aquis uersetur, et maxime in Nilo quae si inuenerit dormientem corcodrillum, uolutat se in luto primum et intrat peros eius in uentrem. Et carpens omnia in terranea eius sic moritur. YCNHEOMON Greco uocatus, eo quod odore suo, et salubria ciborum, et uenenosa prodantur, de quo</p>
<p>Dracontius ait: Precidit suillus, uim cuius cumque ueneni. Suillus autem a setis est nuncupatus, hic etiam serpentes insequitur qui cum aduersus aspidem pugnat. Caudam erigit, quam aspis maxime incipit obseruare quasi minantem ad quam #M226# cum uim suam transferret decepta corripitur. Melo uel quod sit rotundissimo membro uel quod fauos petat. Et assidue mella captet.</p>
<p>Musio appellatus, quod muribus infestus sit, hunc uulgus captum a captura uocant. Alii dicunt quod captat id est uidet. Nam tanto acute cernit ut fulgore lu#3210b#minis noctis tenebras superet, unde a Greco uenit catus id est ingeniosus. Venator Christus est ut in Esaia secundum LXX: Ecce quemadmodum leo aut catulus leonis in uenatione quam capit ita ueniet. Venatores apostoli uel ceteri predicatores ut in Hieremia: Mittam eis uenatores et uenabit eos de omni monte. Venator diabolus in cuius figura Nembroth ille gigans uenator coram domino ut in Genesi. Venatores homines praui ut in propheta: Venantes ceperunt me, quasi auem inimici mei gratis. Lamia diabolus uel demones ut in Hieremia: Sed et lamia nudauit mamillam et lactauit catulos. Item lamia heretici uel qui libet hypocrita ut Esaias dicit: Cubauit lamia et inuenit sibi requiem.</p>
<p> </p>
<p>[2] De minutis animantibus</p>
<p> </p>
<p>Mus pussillum animal Grecum illi nomen est, quicquid uero ex eo trahit Latinum fuit. Alii dicunt mures quod ex humore terrae nascantur. Nam mus terra unde et humus terra his in pleni lunio iectur crescit sic quedam maritima augentur quae rursus minuent e luna deficiunt. Sorex Latinum est eo quod rodat et in modum serrie precidat. Antiqui autem soricem sauricem dicebant sicut et clodum claudum. Mustela dicta quasi mus longus nam telum a longitudine #321a# dictum. Haec ingenio subdola in domibus ubi nutrit catulos suos transfert mutatque sedem, serpentes etiam et mures persequitur. Duo autem sunt general mustellarum. Alterum enim siluestrum est distans magnitudine quod Greci ictidas uocant. Alterum in domibus oberrans, falso autem opinantur qui dicunt mustellam ore concipere aure effundere partum. Mustella est furti figura ut in Leuuitico demonstratur. Talpa dicta quod sit damnata cecitate perpetua tenebris. Est enim absque oculis semper terram fodit et humum egerit et radices subter fru#M227#gibus comedit. Mistice autem mures significant homines cupiditate terrena hinniantes et predant de aliena substantia subrapientes. Mustela uero eos per figuram demonstrat qui ingenium naturale subdolo malicie polluunt et totam uitam suam in insidiis et fraudibus ducunt.</p>
<p>Talpa ergo que cecitate perpetua damnata est aut idola significat caeca surda et muta aut eciam ipsos idolatros qui ignorantia et stulticia tenebris semper errant, de quibus in Esai scriptum est: Vt adoretis talpas et uespertiliones hoc est caeci cecos coluant de quibus alibi scriptura #321b# dicit: Similes illis fiant qui faciunt ea et omnes qui confidunt in eis. Aut etiam hereticos siue falsos Christianos per figuram demonstrat quoniam sicut talpa absque oculis semper terram fodit et humum egerit et radices sub fru#M227#gibus comedit. Sic et ipsi uerae scientiae lumine priuati terrenis actibus incumbunt et desideriis carnis et inlecebris uoluptatum deseruiunt radicesque bonorum operum in quibuscumque possunt dente malitiae conrodere et subuertere conantur.</p>
<p>Glires dicti sunt que pingues eos efficit somnus. Nam gliscere dicimus crescere hieme enim tota dormiuit et inmobiles quasi mortui iacent tempore astiuo reuiuiscunt. Isti eos significare possunt qui torpore pigritiae mutiles fiunt et laborare utiliter nolunt. De qualibus scriptum est:Propter frigus piger arare noluit mendicabit ergo aestate et non dabitur ei. Quia qui nunc otiosus tempore presentis uitae torpescit frustra in die iuditii quando tempus est messis mendicbit que caelestis uitae gaudia nullo modo cum iustis habebit.</p>
<p>Hiritius animal spinis coopertum quod ex inde dicitur nominatum eo quod subrigit #322a# se quando spinis suis clauditur quibus undique pretectus est contra insidias, nam statim ut aliquid presens erit primum se subrigit atque in globum conuersus in sua se arma recolligit. Huius prudentia quaedam est. Nam dum absciderit uuam de uitae sopinus se se uolutat super ea et sic eam exhibet natis suis. Hiricius enim misticae peccatores aculeis uitiorum plenos et astutia nequitia callentes significat et fraudibus et rapinis qui per fraudem de alienis laboribus sibi pastum quaerunt. De quibus scriptum est: Ibi habet foueam hiricius et catulos suos nutrit. Item illud quod in Psalmo scriptum est: Petra refugium erinacis. Erinatius idem est qui et hiritius animal omnino timidum natura prouidente semper armatum cuius cutem inuicem setarum sudes acutissimae densissimeque communiunt. Cui tamen non sufficit natiua munitio sed ne aliqua fraude possit intercipi refugium habet semper in saxis, huic competenter aptatur qui peccatis suis hispidus futura iuditia metuens petram #322b# Christum firmissimum noscitur habere refugium.</p>
<p>Grillus nomen a sono uocis habet hic retro ambulat terram terebrat stridet noctibus uenatus eam formica circum ligata capillo in cauernam eius coniecta afflato prius puluere ne se abscondat ita formicae complexibus trahitur. Formica dicta ab eo quod ferat micas farris cuius sollertia multa. Prouidet enim in futurum et praeparat aestate quod hieme comedat in messe autem elegit triticum ordeum non tangit, dum pluit eis super frumentum totum eicit. Dicuntur in Aethipia esse formicae ad formam canis quae arenas aureas pedibus eruunt quas custodiunt ne quis auferat captantesque ad necem persecuntur. Iuxta allegoriam formica prouidum homine uel operarium utilem significat. Vnde Salomon in Prouerbiis hortatur dicens: Vade ad formicam opiger et considera uias eius et disce ab ea sapientiam, quae cum non habeat ducem nec preceptorem nec principem, parat aestate cibum sibi et congregat immessae quod come#323a#dat. Hinc hortatur quemque sui curam agere et si tantillum animal sine #M228# preceptore sed sola natura duce sibi imposterum preuidere studeat quanto magis ille homo deo preceptore et doctoribus ammonentabus debet, in messe huius uitae operum colligere fructus et horreo uitae recondere ut habeat in die frigoris, id est iudicii qua non potest laborare unde uiuat. Formicaleon ob hoc uocatus quia est uel formicarum leo uel certe formica pariter et leo. Est enim paruum animal formicis satis in festum quod se inpuluere abscondit et formicas frumenta gestantes interficit. Pro inde autem leo et formica uocatus quia aliis animalibus ut formica est formicis autem ut leo est.</p>
<p>Ranae est a garrulitate uocate eoquod circa genitales strepunt paludes et sonum uocis importunis clamoribus reddunt. Ranae demones in apocalipsi: Vidi de ore draconis spiritus tres inmundos immodum ranarum sunt autem demoniorum. #323b# Ranae heretici qui in ceno uilissimorum sensuum commorantes uana garrulitate latrare non desinunt ut in Exodo.</p>
<p> </p>
<p>[3] De serpentibus</p>
<p> </p>
<p>Anguis uocabulum omnium serpentium genus quod plicari et contorqui potest et inde anguis quod angulosus sit et numquam rectus. Angues autem apud gentiles pro geniis lucorum et inhabiti semper, unde Persius: Pinge duos angues pueris acer est locus. Colubrum ab eo dictum quod colat umbras, uel quod in lubricos tractus flexibus sinuosus labetur nam lubricii dicitur quicquid labitur dum tenetur ut piscis et serpens. Cerastes serpens dictus eo quod in capite cornua habet similia arietum, cerusta Greci cornua dicunt. Sunt aut illi quadrigemina cornicula quorum ostentatione, ueluti esca illiciens sollicitat et animalia perimit. Totum enim corpus togit arenis nec ullum indicium sui prebet nisi ex ea parte #324a# qua inuitatas aues uel animalia capit. Est autem flexuosus plusquam alii serpentes, ita ut spinam non habere uideatur. Colubri enim et cerasti nomine diabolus uel antichristus significatur ut est illud quod Iacob patriarcha de Dan filio sua prophetauit dicens: Fiat Dan coluber in uia et cerastes in semita mordet ungulas equi et cadet ascensat eius retro. Non solum enim coluber antichristus set etiam cerastes uocatur. Cerasta enim Grece cornua dicuntur serpens que hic cornutus esse, ut supra memorauimus perhibetur per quem digne aduentus antichristi assertur, quia contra uitam fidelium cum morsu pestifere predicationis armabitur et iam carnibus potestatis. Quis autem nesciat semitam angustiorem esse quam uiam? Fit ergo coluber in uia que in presentis uitae latitudinem eos ambulare prouocat quibus partendo quasi blanditur. Sed in uia mordet quia eos quibus libertatem tribuit erroris sui ueneno consumit. #324b# Fit iterum cerastes in semita que quos fideles repperit et sese ad precepti celestis angusta itinera constringens non solum nequitia callide persuasionis impedit sed etiam terrore potestatis premit #M229# et in persecutionis angore post beneficia ficte dulcedinis, exercet cornua potestatis. Quo in loco equus hunc mundum insinuat qui per elationem suam in cursu labentium temporum spumat et quia antichristus extrema mundi adprehendere nititur. Cerastes ille equi ungulas mordere perhibetur. Vngulam quippe equi mordere est, extrema seculi feriendo contingere, ut cadat ascensor eius retro. Ascensor equi est, quisquis extollitur in dignitatibus mundi. Qui retro cadere dicitur, et non in faciem sicut Saulus cecidisse memoratur. In faciae enim cadere est in hac uita suas unumquemque culpas cognoscere easque penitendo deflere. Retro uero quod non uidetur cadere est ex hac uita repente decedere et ad qua supplicia ducatur ignorare et quia Iudea erroris sui laqueis capta #325a# pro Christo antichristum expectat. Bene Iacob eodem loco repente in electorum uoce conuersus est diceris: Salutare tuum expectabo domine id est non sicut in fideles antichristum sed eum qui in redempcionem nostram uenturus est uerum credo fideliter Christum. Serpens autem nomen accepit quia occultis accessibus serpit, non apertis passibus sed squamorum minutissimis nisibus repit illa autem que quatuor pedibus nituntur sicut lacerti et staliones non serpentes sed reptilia nominantur. Serpentes autem reptilia sunt quia uentre et pectore reptant quorum tot uenena quot genera, tot pernicies quot species, tot dolores, quot colores habentur. Serpens autem diabolum significat ut est illud in Genesi: Serpens erat callidior cunctis animantibus terre aut maliciosos homines atque hereticos de quibus Psalmista ait: Acuerunt linguas suas sicut serpentes uenenum aspidum sub labiis eorum. Pulchre hic malicia hereticorum dolusque describitur. Linguas enim uerba significant quae nequiciae coetibus expolita uulnerare #325b# contendunt corda simplitium. Quae merito serpentibus exequantur que sermonibus suis uires euomunt unde surdis aspidibus comparantur, tali enim proposito contendunt, ut pertinatia mentis numquam uelint a ueritate superari. Item in aliam partem serpentis significatio trahitur ut est illud in euangelio: Sicut exaltauit Moyses serpentem in deserto ita exaltari oportet filium hominis, ut omnes qui credit in illum non pereat sed habeat uitam aeternam. Ibi enim significat serpens mortem Christi quae saluabit genus humanum quod astutia serpentis antiqui maligna suasione salute a conditore percepta priuaubit. Draco maior cunctorum serpentium siue omnium animantium super terram. hunc Greci dracontam uocant. Vnde diriuatum est in Latinum ut draco diceretur qui saepe a speluncis abstractus fertur in aerem concitaturque propter eum aer. Est autem christatus ore paruo et artis #326a# fistulis per quas trahit spiritum et linguam exerit. Vim autem non in dentibus sed in cauda habet et uerbere potius quam rictu nocet. Innoxius uitam est #M230# a uenenis sed ideo huic ad mortem fatiendam uenena non esse necessaria que si quem ligant occidit a quo nec elefans tutus est sui corporis magnitudine. Nam circa semitas delitiscens per quas elefanti soliti gradiuntur. Crura eorum nodis inligat, ac suffocatos perimit. Gignitur autem in Ethiopia et India in ipso incendio iugis estus. Misticae draco aut diabolum significat aut ministros eius, uel etiam persecutores aecclesiae homines nefandos cuius misterium in pluribus locis scripturae inuenitur. Nam et in Psalterio de hoc scriptum est, et in libro Iob, nec non et in Apocalipsi Iohannis. Denique Psalmista dicit: Tu confirmasti in uirtute tua mare tu contribulasti capita draconum super aquas. Confirmauit enim rubri maris #326b# liquidos abyssos quod in duobus lateribus sic aqua diuisa est, ut mare nauigerum iter faceret esse terrenum. bContriuisti capita draconum super aquas misterium superioris miraculi decenter exponit quia illa prefiguratio transitus maris rubri aquis sancti baptismatis indicabat, ubi capita draconum id est spiritus in mundorum perducuntur ad nihilum quando animas quas illi peccatorum sordibus inquinant fons salutaris emundat. Quod autem additur: Tu confregisti caput draconis magni et cetera. Cum superius dixerat plurali numera capita draconum significare uolens nequitias spiritales. Modo singulari numero ponit draconem ut ipsum Satanan indicare uideatur, qui quantum fortior tantum nequitior et cum singulari numero ponitur inter malignos spiritus habere poenitus abnegatur. Confractum est enim caput eius quando superbia eius de caelo eiecta est. Et natiuam claritatem retinere non meruit, qui se uoluntaria obscuritate maculauit. Addidit: Dedisti eum in escam populo Aethiopum. Aethiopes bene peccatores aduertimus qui ante fuerant tenebrosamente deterrimi, sed ad deum conuersi esse ceperunt #327a# escam habere cum de eius detractione satiantur. Nam hodieque quem pessimum intellegi uolumus diabolum nominamus omnibus enim culpis exsufflator admissis totius dicitur auctor erroris. Et sicut ille Christianos insequitur ita ab omnibus execrabili errore discerpitur, sic fit ut qui paganis ante uenerabilis nunc a Christianis detractionum morsibus conrodat siue conuersi iam fideles escam possunt habere diabolum quando per ipsius machinamenta temptationesque proficiunt ipso enim persequente martires fiunt ipso affligente patientiae munere coronantur. Qua propter merito diabolus illorum esca dicitur, quos fatigationibus crebris ad desideria uotiua perducit.</p>
<p>Aspis uocatus quod morsu uenena inmittat et spargat. Ios enim Greci uenenum dicunt, et inde aspis quod morsu uenenato interimat, huius diuersa genera et speties et dipsar effectus ad nocendum. Fertur autem aspis cum ceperit pati incantatorem qui eam quibusdam carminibus propriis euocat ut eam de cauerna producat, illa cum exire noluerit unam aurem in terram pre#M231#mit alteram cauda obdurat et operit atque ita uoces illas magicas non audiens non exiit ad incantantem. De quo dicit Psalmista: Ira illis secundum similitudinem serpentis sicut aspidis #327b# surdae et obdurantes aures suas quae non exaudiet uocem incantantium et ueneficia quae incantantur a sapiente. Cui serpente ira Iudeorum per similitudinem nimis aptissimam diffinitur obstinata quippe hominum ira in reuocabilis est qui nec docentium predicationes exaudiant procurant sibi uoluntariam surditatem cui malo consuetudo aspidis conparatur quae ne uerba incantantis exaudiat suas que latebras derelinquat. Vnam aurem caudae suae inflexione dicitur obdurare. Alteram uero in terram deprimere cui merito Iudaei comparati sunt qui cordis auribus obduratis sanctae scripturae audire noluerunt saluberrimam iussionem. Obdurare enim a sacerdotibus tractum est qui aures suos turae replebant ne peregrinas uerbis intercedentibus confusa carminum memoria turbaretur. Dipsa genus aspidis qui Latine situla dicitur, quia quem momorderit siti periit. Ipnalis genus aspidis dicta #328a# quod somno necat hanc sibi Cleopatra apposuit et ita morte quasi somno soluta est. Emorrois aspis nuncupatur quod sanguinem fuget, qui ab eo morsus fuerit ita ut dissolutis uenis quicquid uitae est, per sanguinem euocet. Grece enim sanguis emath dicitur. Prester aspis semper ore patenti et uaporanti currit, cuius poeta sic meminit: Oraque distendens auidus fumantia prester. Hic que percusserit distenditur enormique corpulentia necatur exuberatum enim putedo sequitur. Spectabificus aspis quidum momorderit hominem statim enim consumit ita ut liquefiat tocius in ore serpentis.</p>
<p>Bailiscus Grece Latine interpretatur regulus eo quod rex serpentium sit adeo ut eum uidentes fugiant quia olfactu suo eos necat nam et hominem uel si aspiciat interimit, siquidem et eius aspectu nulla auis uolans inlaesa transit. Sed quam procul sit eius ore combusta deuoratur. A mustelis tamen uincitur quas illic homines inferunt caurnis in quibus delitescunt. Itaque ea uisa fugit, quem ille persequitur et occidit. Nihil enim #328b# parens ille rerum sine remedio constituit. Est autem longitudine semipedalis albis maculis lineatus. Reguli autem sicut scorpiones a rentia quaeque sectantur et post quam ad aquas uenerint idrophobas et limphaticos faciunt. Sibilus idem est qui et regulus sibilo enim occidit antequam mordeat uel exurat. Basiliscus autem diabolum significat qui nequitiae suae uenenio palam interficit, incautos sed idem superatur cum ceteris noxiis animantibus a milite Christi spem suam totam in ipso ponente cuius uirtus omnes aduersarias potestates superat atque conculcat. De hoc quoque propheta in Psalmis dicit: Super aspidem et basilicum ambulabis et conculcabis leonem et draconem. Hic iam diuina uirtus exprimitur quae tantis rebus seuientibus imperauit. Nam omnia ista nomina diabolo congruenter aptantur. Aspis #M232# est dum occulte percutit. Basiliscus cum palam uenena disseminat. Leo dum persequitur innocentes. Draconum neglegentes impia uoracitate degluttit. Verum haec omnia in glorioso aduentu domini pedibus ipsius prostrata iacuerunt solus enim #329a# tam ferocia ualuit subdere qui patri coaeternus et consubstantialis secundum diuinitatem probatur existere. Haec si diligenter sanctorum patrum predicatione tractemus nec aliqua dementium heretica prauitate turbemur. Omnia nobis sicut dicta sunt absoluta ueritate constabit. Scorpio uermis terrenus qui potius uermibus animal armatum a culeo et ex eo Grece uocatum est quod cauda figat arcuato uulnere uenena diffundat. Proprium est autem scorpionis quod manus palmam non feriat. Scorpius diabolum significat uel ministros eius. Vnde est illud dominicum in euangelio: Ecce inquit bdedi uobis potestatem calcandi super serpentes et scorpiones et super omnem uirtutem inimici. Nam et alibi dominus in euangelio ait: Quis enim est ex uobis quem si petierit filius suus panem numquid lapidem dabit illi? Aut si piscem petit numquid serpentem dabit illi? Aut si petierit ouum, numquid porriget ei scorpionem? Tria sunt nobis maxime necessaria, id est fides, spes, caritas. Fides ut recte credamus. Spes ut semper cum bona patientia dei prestolemur promissa. Caritas ut sedulo eum diligamus ex toto corde tota mente tota uirtute et proximos nostros sicut nos metipsos. In fide piscis signatur, in spe ouis, in caritate panis. Et e contrario in lapide #329b# duritia in serpente infidelitas et in scorpione disperatio exprimitur, in baptismo fides accipitur unde uiuitur in seculo. Spes in ouo quia in ouo nondum pullus uidetur sed hinc speratur. Caritas aut que a totum uincit pani conparat.</p>
<p>Vipera dicta quod ui pariat. Nam et uenter eius cum ad partum ingemuerit, catuli non expectantes maturam nature solutionem conrosis eius lateribus ui erumpunt cum matris interitu. Lucanus: Vipereo coeunt abrupto corpore nodi. Fertus aut quod masculus ore inserto uipere semen exspuat. Illa autem ex uoluptate libidinis in rabiem uersa caput maris ore ceptu precidit. Ita fit ut parens uterque pereat masculus dum coit dum parturit femina. Vipera significat malitiosos homines nec non hereticos qui uenena nequitiae intra se gerunt. Vnde Iohannes Baptista ad Iudaeos quia dum dolose ueniebant dixit: Progenies uiperarum quis demonstrauit uobis fugere ab ira uentura. Male ergo soboles malorum parentum actiones imitantes progenies uiperarum uocantur quia per hoc quod bonis inuident eos que persecuntur quod quibusdam male retribuunt quod lesiones proximis exquirunt, quoniam in his omnibus priorum suorum carnalium uias #330a# sequuntur, quasi uenenati filii de uenenatis parentibus nati sunt. Enidris coluber in aqua uiuens Greci enim aquam idros uocant. Ydros aquatilis serpens a quo icti obturge#M233#scunt, cuius quidam morbum boam dicunt eo quod fimo bouis remedietur. Ydra draco multorum capitum qualis fuit in Lerna palude prouintiae Arcadiae. Haec Latine excedra dicitur quod uno caeso tria capita excrescebant sed hoc fabulosum est. Nam constat ydram locum fuisse euomentem aquas uastantes uicinam ciuitatem in quo uno meatu clauso multi erumpebant quod Herculos uidens loca ipsa exusit et sic aque clausit meatus. Nam ydra ab aqua dicta est.</p>
<p>Celidros serpens qui et cersidros quasi cergini, quia et in aquis et in terris moratur. Nam circon dicunt Greci terram. Ydros aquam hic per aquam labitur terram fumare facit quam sic Maceri disscribit: Seu terga exspirant, spumantia uirus seu terra fumat qua teter labitur anguis. Salamandra uocata quod contra incendia ualeat, cuius inter omnia uenenata maxima uis est, caetera enim singulos feriunt haec plurimos pariter interimit. Nam si arbori inrep#330b#serit omnia poma inficit uenenis et eos qui ederint occidit, qui etiam uel si in puteum cadat uis ueneni eius potantes interficit. Ita contra incendia repugnans ignes sola animalium extinguit, uiuit enim in medis flammis sine dolore et consummatione et non solum quia non uritur sed extinguit incendium. Et ut breuiter superiora recapitulem, serpens est diabolus uel homines impii ut in euangelio: Serpentes genimina uiperarum. Serpens Christus propter sapientiam cuius figuram serpens ille aereus gerebat, quem Moyses in ligno suspendit cuius intuitu percussi a serpentibus sanabantur. Et in euangelio: Estote prudentes sicut serpentes. Serpens diabolus in Genesi: Sed et serpens erat callidior cunctis animantibus quas fecerat dominus deus. Caput sepentis prima peccati suggestio ut in Genesi: Ipse conteret caput tuum. Pectus serpentis tipus superbiae uel tumidi cordis malitia ut est illud supra pectus tuum gradieris. Draco diabolus ut in Psalmo: Draco iste quem formasti ad inludendum ei. Et alibi: Tu confregisti caput draconis magni. Dracones demones ut in Psalmo: Tu contribulasti capita dra#331a#bconum. Dracones principes gentium ut in Propheta: Glorificabit me besta agri dracones et strutiones. Leuiathan id est serpens diabolus in Esaia: Et uisitabit dominus in gladio suo duro super leuiathan serpentem tortuosum et occidet coetum qui est in mari. Coluber diabolus ut in Iob: Et obstetricante manu eius eductus est coluber tortuosus id est medicina domini Ihesu Christi proiectus est diabolus de cordibus hominum. Regulus diabolus uel demones flatu cogitationis corda hominum uulnerantes ut in Hieremia: Ecce ego mittam uobis regulos quibus non est incantatio et mordebunt uos. Et in Deuterionomio: In quo erat serpens flatua durens aspis duricia cordis peccatorum sanctis predicationibus aurem cordis non ac#M234#commodantes in Psalmo: Sicut aspidis surdae et obdurantis aures suas. Et in aliam partem ut in Iob pro impio: Caput aspidum fuget hoc est inspirationes diaboli uel demonum. Aspis et basiliscus peccatum et mors in Psalmo: Super aspidem et basiliscum ambulabis et conculcabis leonem et draconem id est diabolum et antichristum. #331b# Vipera diabolus uel ministri eius in euangelio: Genimina uiperarum. Et in Iob pro impio: Et occidet eum lingua uiperea. Scorpius diabolus in euangelio: Dedi uobis potestatem calcandi super serpentes et scorpiones. Sunt et alia serpentium genera ut admoditate elefantiae camedracontes postremo quantus nominum tantus mortium numerus. Omnes autem serpentes natura sua frigide sunt nec percuciunt nisi quando calescunt. Nam quando sunt frigidae nullum tangunt. Vnde et uenena eorum plus die quam nocte nocent. Torpent enim noctis algore et merito quia frigide sunt, nocturno rore in se enim adducunt corporis uaporem gelidi pestes et nature frigide. Vnde et hieme in nodos torpent estate soluuntur. Inde est quod dum quicumque serpencium ueneno percutit primum obstupescit et postea ubi in illo calefactum ipsum uirus exarserit statim hominem extinguit. Veneno autem dictum eo quod per uenas uadit, infusa enim pestis #332a# per uenas uagetatione corporis aucta discurrit et anima exigit. Vnde non posse uenenum nocere nisi hominis tetigerit sanguinem. Lucanus: Noxia serpentium est admixto sanguine pestis. Omne aut uenenum frigidum est et ideo anima quia ignea est fugit uenenum frigidum. In naturalibus bonis que nobis et inrationabilibus animantibus uidemus esse communia uiuaci quadam sensus serpens excellit. Vnde et legitur in Genesi: Serpens aut erat sapientior omnibus animantibus terre. Dicit aut Plinius si credit quod serpentis caput etiam si cum duobus euaserit digitis nihilominus uiuit, unde et totum corpus obicit pro capite ferientis. Anguibus uniuersis ebes uisus est raro in aduersum contuentur nec frustra cum oculos non in fronte habeant sed in temporibus adeo ut citius audiant quam aspitiant. Nullum aut animal in tanta celeritate linguam mouet ut serpens adeo ut triplice linguam habere uideatur cum una sit. Serpentium nuda sunt corpora adeo ut quacumque eunt uia humore disignent uestigia serpentium talia sunt #332b# ut cum pedibus carere uideantur costis tamen. Et squamarum nisibus repunt quas a summo guttture usque ad imam aluum parili modo dispositas habent squamis enim quasi unguibus costis quasi cruribus innituntur. Vnde si in qualibet corporis parte ab aluo usque ad caput ictu aliquo collidatur debilis reddita cursum habere non possit quia ubicumque ille ictus inciderit spinam soluit per quam costarum pedes et motus corporis agebantur. Serpentes autem diu uiuere dicuntur adeo ut deposita uetere tunica senectutem depo#M235#nere atque in iuuentam redire perhibeantur. Tunicae serpentum ex uiuae nuncupantur eo quod his quando senescunt sese exuunt quibus exuti in iuuentam redeunt. Dicuntur enim ex uuiae et induuiae quia exuuntur et induuntur. Pithagoras dicit de Medulla: Hominis mortui quae in spina est serpentem creari. Quod etiam Ouidius in Metamorfoseorum libris commemorat dicens: Sunt qui cum clauso putrefacta spina sepulchro mutari credant humano sanguine medullas. Quod si creditur merito euenit, ut sicut per serpentem mors hominis ita et hominis morte serpens. Fertur autem quod serpens hominem nudum non sit ausus contingere. Prudens lector cognitis his serpentium generibus atque effectibus quando de eis in scripturis legas non te pigeat temptare si aliquid, possis in spiritalem sensum inde redigere.</p>
<p> </p>
<p>[4] De uermibus</p>
<p> </p>
<p>Vermis est animal quod plerumque de carne, uel de ligno uel de quacumque re terrena sine ullo concubitu gignitur. Licet nonnumquam et de ouis nascantur, sicut scorpio. Sunt autem uermes, aut terrae, aut aquae, aut aeris, aut carnium, aut frondium, aut lignorum, aut uestimentorum. Aranea uermis aeris ab aeris nutrimento cognominata, quia exiguo corpore. Longa fila deducet, et telae semper intenta numquam desinit labora re perpetuum sustinens in sua arte suspendium. Sanguisuga uermis #333b# aquatilis dicta quod sanguinem sugit. Potantibus enim insidiatur cumque labitur faucibus uel ubi uspiam adherescit sanguinem haurit, et cum nimio cruore maduerit euomit quod hausit. Ita utre centiorem denuo sugat. Cantarida uermis terrenus qui humano corpori statim fuerit applicatus sui adustione uesicas facit plenas humore. Multipes uermis terrenus ex multitudine pedum uocatus qui contractus in globum complicatur. Nascitur sub petris ex humore et terra. Limax uermis limi dictus quod in limo uel de limo nascatur unde et sordida semper et in munda habetur. Bombices frondium uermes ex cuius textura bombicinum conficitur. Appellatus autem hoc nomine ab eo quod euacuetur dum fila generat et aer solis in ea remaneant. Eruca frondium uermis in holus uel pampino inuoluta ab erodenda dicta de quo meminit Plautus: Imitatus nequam bestiam et maleficam inuolutam in pampino implicat. Sed idem nec aduolat ut locusta, ut huc illucque discurrens #334a# semiparta dimittat, sed permanet perituris frugibus, et tardo lapsu pigris morsibus uniuersa consumit. Teredonas Greci uocant lignorum uermes quod terendo edant, hos nos thermites dicimus. Ita enim apud Latinos ligniuermes uocantur quos tempore inportuno caese arbores gignunt. Tinea uestimentorum uermis dicta quod teneat, et eo usque insedat quo erodat unde et pertinax quod in eandem rem identidem urgeat. Vermes carnium emigraneus, lumbricus, ascaridae, #M236# costi, pediculi, pulices, lendix, tarmus ricinus, usia, cimex, emigraneus, uermis capitis uocatur.</p>
<p>Lumbricus intestinarum dictus, quasi lumbicus, quia labitur, uel quod in lumbis sit. Ascaridae costi pediculi uermes, cutis a pedibus dicti, et unde et peducosi dicitur, quibus pedicule in corpore efferuescunt. Pulices uero uocati sunt, quod ex puluere magis nutriantur. Tarmus uermis est lardi. Ricinus uermis canis uocatus, eo quod erit in auribus canum. Caenos enim Graecae, canis est. Vsia est uermis porci appellata, quia urit nam ubi momorderit, adeo locus ardet #334b# ut ibi uesicae fiant. Cimex de similitudine cuiusdam herbae uocatus, cuius doetorem fhabet, propriae autem uermis in putre carne nascitur. Tinea in uestimentis eruca inholere. Teredo in ligno, tarmus in lardo, uermis non ut serpens apertis passibus uel squamarix nisibus repit, quia non est illi spinae rigor ut colubri, sed indirectum corpusculi sui partes gradatim pergendo contractas contrahendo porrectas motum explicat, sique agitatus per labitur. Vermis misticae aut Christus pro humilitate assumpti hominis intellegi potest, ut est illud in Psalmo: Ego sum uermis et non homo. Aut meror animi peccatoris in inferni poena constituti, de quo scriptum est: Vermis eorum non moritur, et ignis non extinguetur. Aranea uero humanam fragilitatem significat, unde est illud in Psalmo: Et tabescere fecisti sicut araneam animam eius. Aranea uero corpus habet tenue, in terra non habitat, sed per loca altiora telas quasdam tenuissima uiscerum digestioni contexit, sicut et a quibusdam uermibus sericum dicitur ex filari, huic ergo exiguo corpusculo, recte conuersi et afflicti #335a# anima comparatur, que longis obseruationibus uigiliisque fatigatur, terrena deserens, subtilissima operationes uirtutum, diuino timore ea uiuificatus efficit. Post haec re uertitur ad illud suae propositionis initium que licet increpetur, licet tabefiat tamen fragilitate humanitatis diuersarum uarietate confunditur. Item aranea, fraudem diaboli signat, ut in Esaia: Telas araneae texuerit. Sanguisuga uero diabolus est, unde est illud in Prouerbiis: Sanguisugae duae sunt, filiae dicentes, affer, affer. Diaboli ergo filiae sunt, luxuria, et auaritia, quibus sangui nolentus hostis humanum genus infestat. Eruca similiter potest significare diabolum, qui germina uirtutum in homine crescenti a malis suasionibus rodere, et uitus prauis exstirpare non cessat. In scripturis ergo sacris ubi detinea et erugine mentio fit, mysticus in eis quaerendus est sensus. Nam iuxta allegoriam erugo potest significare arrogantiam atque iactantiam, quae ubicumque fuerit omnem decorem et robur uirtutum obfuscat, ac thesaurum #335b# spiritalium donorum dissipat. Vnde propheta dicit: Deus dissipat ossa hominum sibi placentium et omnis arrogantia abominatio est apud deum. Tinea autem intestinum uitium animi significat. #M237# Vnde dominus ait in euangelio: Thesaurizate uobis thesauros in caelo ubi neque erugo neque tinea demolitur. Et ubi fures non effodiunt nec furantur. Tinea uero quae uestes latenter corrodit designat inuidiam quae studium bonum lacerat, et conparationem unitatis demoliri non cessat. Fures namque demones atque heretici sunt, de quibus Veritas ait: Omnes quotquot uenerunt fures sunt et latrones.</p>
<p> </p>
<p>[5] De piscibus</p>
<p> </p>
<p>Pisces inde dicti, unde et pecus a pascendo scilicet. Reptilia dicuntur, hec quae natant, eo quod reptandi habeant speciem et naturam, quamuis se in profundum inmergant, tamen in natando repunt. Vnde et Dauid ait: Hoc mare magnum et spatiosum, illic reptilia quorum non est numerus. Anfiuia sunt, quaedam genera piscium, inde dicta eo quod ambulandi in terris usum, et natandi in aquis officium habeant. Ansi enim Grece #336a# uirumque dicitur, id est quia et in aquis et in terris uiuunt ut focae.</p>
<p>Crocodrilli yppotami, hoc est equi fluuiales. Peccoribus autem et bestiis et uolatilibus antea homines nomina inposuerunt quam piscibus, quia prius uisa et cognita sunt. Piscium uero postea paulatim cognitis generibus nomina instituta sunt. Aut ex similitudine terrestrium, ut ranae et uituli et leones, et nigri meruli, et pauidi, uerso colore dorso et collo picti et turdi, albo uarii et cetera. Quae sibi iuxta species terrestrium animalium nomina uindicauerunt. Ex moribus terrestrium, ut canes in mari a terrenis canibus nuncupati quod mordeant. Et lupi quod improba uoracitate alios persequantur. A colore ut umbrae quia colore umbrae sunt, et auratae, quia in capite auri colorem habent. Et uarii a uarietate quos uulgo tructas uocant. A figura ut orbis qui rotundus est totusque in capite constat ut solia, quod sit instar calciamentorum solus. A sexu ut musculus, quod sit ballenae masculus, eius enim coi#336b#tu concipere haec belua perhibetur. Hinc et musculi coclearum, quorum lactae concipiunt ostreae. Ballenae autem sunt inmensae magnitudinis bestia, ab emittendo et fundendo aquas uocate, caeteris enim bestiis, maris altius iaciunt undas. Bal enim Grece emittere dicitur, coetae dictae TOKH TOC KATA KETE, hoc est ob inmanitatem. Sunt enim in gentia genera beluarum et aequalia montium corpora, qualis coetus excepit Ionam cuius aluus tante magnitudinis fuit, ut instar obtineret inferni. Dicente prophete: Exaudiuit me de uentre inferni. Equi marini quod prima parte equi sunt, postrema soluuntur in piscem. Bocas dicunt esse, boues marinos quasi boacas. Cerulei a colore appellati, nam cerulum est uiride cum nigro, ut est mare. Delfines certum habent uocabulum, quod uoces hominum sequantur, uel quod ad simphoniam gregatim conueniunt. Nihil in mare uelocius istis, nam plerumque salientes naues transuolant, quando autem praeludunt in fluctibus #337a# et undarum se molibus saltu praecipiti #M238# feriunt, tempestates significare uidentur. Hi propriae Simones nominantur. Est et delfinum genus in Nilo dorso serrato, qui crocodrillos tenera uentrium secantes interimunt. Porcimarini sunt, qui uulgo uocantur suilli, quidum escam quaerunt more suis terram subaquis fodiunt. Circa guttur enim habent oris officium et nisi rostrum arenis inmergant, pastum non colligunt. Crocodrillus, a croceo colore dictus, gignitur in Nilo, animal quadrupes, in terra et in aquis ualens. Longitudine plerumque uiginti cubitorum dentium et unguium, immanitate armatum, tantaeque cutis duritia, ut quamuis fortium ictus lapidum tergore percutiat, nocte in aquis, die humi qui escit, oua in terra fouet, masculus et femina uices seruant. Hunc piscem quidam serratam habentes, Christam tenera uentrium desecantes interimunt, solus ex animalibus superiorem maxillam mouere dicitur. Ippotamus uocatus quod sit equo similis dorso iuba et hinnitu rostro resupinato a pri#337b#mis dentibus, cauda tortuosa die in aquis commoratur, nocte segetes depascitur. et hunc Nilus gignit.</p>
<p>Mullus uocatus quod mollis sit atque tenerrimus, cuius cibo tradunt libidinem inhibere, oculorum autem aciem hebetari, homines uero quibus sepe pastus pisce molent. Mullus in uino necatus, hi qui inde biberint tedium uini habent. Mugilis nomen habet quod sit multum agilis, nam ubi dispositas senserit piscatorum insidias, confestim retrorsum rediens. Ita transilit rete, ut uideas piscem uolare. Anguillae similitudo anguis nomen dedit. Origo huius ex limo, unde et quando capitur adeo lenis est ut quanto fortius presseris tanto citius elabitur. Ferunt atuem orientis fluuium Gangen. Anguillas tricenis pedibus gignere. Anguillae uino necatae qui ex eo biberint tedium uini habent. Draco marinus aculeos in branciis habet ad caudam spectantes, quidum percusserit, qua qua ferit, uenenum fundit #338a# unde et uocatus. Mure nam Greci myrinam uocant, eo quod complicet se in circulos, hanc feminini tantum sexus esse tradunt et concipere a serpente. Obid a piscatori tamquam serpente sibilo uocatur et capitur, citu autem fustis difficulter interimitur. Concae et cocleae hac ex causa uocate, quia deficiente luna cauantur id est euacuantur. Omnium enim clausorum maris animalium atque concarum, incremento lunae membra turgescunt, defectu euacuantur. Luna enim cum in augmento fuerit auget humorem, cum uero in defectum uenerit humores minuuntur, hoc enim phisici dicunt. Concae autem primae positionis nomen. Cocleae uero per diminutionem quasi conculae. Concarum multa genera sunt inter aquas et margareti fere quae ocoeleae dicuntur, in quarum carne pretiosus calculus solidatur. De quibus tradunt hi qui de animantium scripsere naturis, eo quod nocturno tempore litora appetunt et ex caelesti rore margaretum concipiunt et unde et caelo ac nominantur. #338b# Murice coclea est maris dicta ab acumine et asperi#M239#tate, quae alio nomine concilium nominatur, propter quod circumcisa ferro lacrimas purpurei coloris emittat. Ex quibus purpura tinguitur, et inde ostrum appellatum, quod haec tinctura ex testae humore elicitur. Cancros uocari quia concae sunt, crura habentes, inimica ostreis animalia, eorum enim carnibus uiuunt, miro ingenio, quia ualidam testam eius aperire non potest, explorat quando ostrea claustra testarum aperiat, tunc cancer latenter lapillum inicit atque inpedita conclusione ostreae carnes erodet. Tradunt quidam decem cancris cum ocimi manipulo alligatis, omnes qui ibi sunt scorpiones ad eum locum coituros. Duo sunt autem genera cancrorum fluuiales, et marini, ostrea dicta est a testa quibus mollities interior carnis munitur. Greci enim testum ostrea uocant. Ostrea autem neutrum carnes eius feminino dicuntur. Musculi sunt ut praediximus cocleae aquorum lacte concipiunt ostreae. Et dicti musculi quasi masculi.</p>
<p>Spungia a fingere dicta, id est nitidare #339a# et exurgere. Vnde Cicero: Et fingebatur spungis sanguis id est extergebatur. Animal autem esse docetur cruore inherente petris, unde et dum asbsciditur sanguinem remittit. Spongia enim caua misticae significat dolosam infidelitatem Iudaeorum, de quibus scriptum est in euangelio: Illi autem spongiam plenam aceto hysopo circumponentes obtulerunt ori eius. Nam de ipsis animantibus alia sunt uiuentia in aquis, et discurrunt ut pisces. Alia quae stant fixa ut ostreae, icini spungiae ex his alias mares dici, eo quod tenues sint fistulae, spissioresque, alias feminas qui maioribus fistulis sunt ac perpetuis. Alias duriores quas Greci appellant tragos, et nos hircosas dicere possumus ob asperitatem sui, mollissimum genus earum penecilli uocantur, eo quod apte sint ad oculorum tumores, et ad extergendas lippitudines utiles. Candidae spungiae cura fiunt, per aestatem enim ad solem sternuntur, et sicut caera Punica candorem bibunt. Animalium omnium in aquis uiuentium nomina centum quadraginta quatuor Plinius ait: Diuisa in beluarum generibus serpentium communium terrae et aquae #339b# cancrorum, concarum, locustarum, peloridum, polipporum, solearum, lacertorum ut luligo, et huic similia. Ex quibus multa quodam naturae intellectu ordinem temporum suorum agnoscunt, quaedam uero in suis locis sine mutatione uagantur. In piscibus autem feminis, aliae conmixtione masculi concipiunt et pariunt catulos. Aliae ponunt oua sine masculi susceptione concepta, quae item insequens sui seminis iactu perfunduntur, et quae hoc munere fuerint afflata, generabilia fiunt. quae uero fusa non fuerint, sterilia perseuerant aut putrescunt. Piscium autem uocabulo aliquando boni homines, aliquando uero mali in scripturis designantur, ut est illud in euangelio, quo saluator in parabola de sagena missa in mare narrat dicens: Simile est regnum caelorum sagenae missae in mare et ex omni genere piscium congreganti. Quam #M240# bcum inpleta esset educentes et secus litus sendentes elegerunt bonos in uasa sua, malos autem foras miserunt. Sub qua parabola sancta ecclesia sagenae comparatur. Que et piscatoribus est commissa et per eam #340a# quisquis ad aeternum regnum a presentis saeculi fluctibus trahitur. Ne in aeternae mortis profunda mergatur, quae ex omni genere piscium congregat, que ad peccatorum ueniam sapientes et fatuos liberos et seruos diuites, et pauperes fortes, et infirmos uocat. Sed litus hoc est finis mundi indicat, sagena sanctae ecclesiae quid trahebat, Et quidem boni pisces, hoc est boni homines tunc recipientur in uasa, hoc est in aeternas ducuntur mansiones. Mali autem foras mittentur in caminum uidelicet ignis, ubi erit fletus et stridor dentium. Possunt et pisces sapientes istius mundi singificare ut est illud Psalmistae: Volucres caeli et pisces maris, qui perambulant semitas maris. Volucres caeli superbi sunt homines, qui inflati uento iactantiae quasi per inane aeris efferuntur et humilia despiciunt, cum altius eleuantur. Volucres enim a uolatu crebro dictae sunt. Pisces enim maris philosophos fortasse significant, qui huius mundi #340b# naturam erratica curositate pertractant. Nam sicut illi posita fronte itinera sibi referant, pelagi mundatione confusa. Ita et isti capite dimisso, uenas rerum ratione humana assiduo labore perquirunt. Sed cum sint pisces et fluminum non uacat quod hic posuit maris, propter eos qui sibi uidentur esse sapientes. Verum isti tales eorumque similes domini pedibus feliciter subiciuntur, quando ad Christianae uenerint religionis affectum. Piscatores apostoli uel ceteri predicatores, unde in euangelio legitur: Ite post me et faciam uos piscatores hominum fieri. Et in malam partem per Isaiam: Lugebant piscatores. Pisces sancti in euangelio: Et traxerunt plenum rete piscibus magnis. Pisces reprobi in euangelio: Malos autem foras miserunt. Et in Amos [Osee]: Sed et pisces maris congregabuntur. Piscis dominus Iesus Christus tribulationis igne assatus. In euangelio: Posuerunt coram eo partem piscisassi et fauum mellis. Pisces duo coniuncti quinque panibus duo testamenta legis, uel duo precepta caritatis. Siue duae personae regia et sacerdotalis in euangelio: Et acceptis quinque panibus et #341a# bduobus piscibus. Amus diuinitas filii dei quae carne induta latuit. Amus in esca de quo amo dominus ad Iob loquens ait: Numquid abstrahere poteris leuiathan hamo tuo quia idem hostis humani generis dum in ore piscis escam corporis domini per passionem momordit. Et necatus est per potentiam diuinitatis. Item in malam partem pro diabulo per Abbacuc: Totum in amo suo subleuabit.</p>
<p> </p>
<p>[6] De auibus</p>
<p> </p>
<p>Vnum nomen auium sed genus diuersum, nam sicut specie sibi differunt, ita et naturae diuersitate. #M241# Nam aliae simplices sunt, ut columbae. Aliae astutae ut perdix. Aliae ad manum se subiciunt ut accipiter. Aliae reformidant ut garamantes. Aliae hominum conuersatione delectantur ub birundo. Aliae in desertis secretam uitam diligunt ut turtur. Aliae solo semine reperto pascuntur ut anser. Aliae carnes edunt et rapinis intendunt ut miluus. Aliae in curiae quae manent in locis semper. Aliae ad uenticiae quae propriis temporibus reuertuntur, ut ciconiae hirun#341a#dines. Aliae congregae id est gregatim uolantes, ut sturni et coturnices. Aliae soli uage, id est solitariae propter insidieas depredandi ut aquilae accipiter et quaecumque ita sunt. Aliae uocibus strepunt ut hirundo. Aliae cantus edunt dulcissimos, ut cignus et merula. Aliae uerba et uoces hominum imitantur, ut psitacus et pica, sed alia sicut genere ita et moribus innumerabilia. Nam uolucrum quot genera sint inueniri quemquam non posse, neque enim omnia Indiae et Aethiopiae aut Scithiae deserta quis penetrare potuit, qui earum genus uel differentias nosset. Aues dictae, eo quod uias certas non habeant, sed per auia quaeque discurrent. Aliter quod alis alta intendant, et ad sublimia remigio alarum conscendant. Volucres a uolando, nam unde uolare, inde et ambulare dicimus, uola enim dicitur media pars pedis siue manus, et in auibus uola pars media alarum quarum motu pinnae agitatnur inde uolucres. Pulli dicuntur omnium aui#342a#um nati sed et animalium quadrupedum nati pulli dicuntur, et homo paruus pullus, recentes igitur nati pulli, eo quod polluti sunt. Vnde et uestis nigra pulla dicta est. Alae sunt in quibus pennae per ordinem fixae, uolandi exhibent usum, uocatae autem alae quod his aues conplexos alant pullos ac foueant. Pinnae a pendendo id est uolando dictae unde et pendere uolucres enim pennarum auxilio mouentur quando se aeri mandant. Pluma quasi piluma, nam sicut pili in quadrupedum corpore, ita pluma in auibus.</p>
<p>Auium nomina multa a sono uocis constat esse composita, ut grus, coruus, cignus, pauo, miluus, ulula, cuculus, graculus, et cetera. Varietas enim uocis eorum docuit homines quid nominarentur. Volucres angeli sunt, sicut in Iob pro origine sapientiae dicitur. Volucribus caeli nidos habere. Volucres homines superbi in psalterio: Oues et boues uniuersa insuper et peccora campi, uolucres caeli et pisces maris. Volatilia apostoli uel omnes sancti in euangelio: Tauri mei et altilia occisa sunt #342b# id est patres noui et ueteris testamenti. Volatus sanctorum ad deum ascensus uel in scripturis intellectus in psalterio: Volabo et requiescam. Aues autem siue uolucres diuersas significationes habent. Aliquando enim significant angelos, ut est illud aues caeli adnuntiant uocem eius. Aliquando sanctos homines, ut est illud de grano sinapis domini testimonium: Quod minimum quidem est omnibus seminibus. Cum autem creuerit maius omnibus holeri#M242#bus est, et fit arbor ita ut ueniant uolucres et habitent in ramis eius. Praedicatio euangelii minima est omnibus disciplinis coram oculis sapientium istius mundi, sed crescit in arborem, ita ut uolucres caeli quas uel animas credentium uel fortitudines dei seruitio mancipatas sentire debemus uenient et habitent in ramis eius ramos puto euangelicae arboris quae de grano sinapis creuerit dogmatum esse diuersitates in quibus ut supra dictum est, uolucrum una quaeque requiescit. Aues sunt demonos, unde et in Apocalipsi omnibus auibus dicitur: Aues quae uolatis per medium caelum uenite ad caenam magnam dei ut manducetis #343a# carnes regum et cetera. Et in Salomone: Qui innititur mendatio hunc pascit uentus, idem autem ipse sequitur aues uolantes. Auis saluator, unde in Iob de Iudaea quae in eum creditura non erat dicitur: Viam ignorauit auis. Auis plebs Iudaea, in propheta: Facta est Sion sicut auis uolans. De hac plebe figuraliter inde utero nomio precipitur: Si ambulaueris per uiam et in arbore uel in terra nidum auis inueneris et matrem pullis uel ouis desuper incubantem. Non tenebis eam cum filiis, sed abire patieris captos tenens filios. Quod de apostolis intellegitur, qui ex eadem plebe per Christum dominum assumpti sunt, illa uero relicta. Auis diabolus in Iob: Numquid inludes ei quasi aui. Aliquando uero uolucres significant malignos spiritus, qui tollunt sementem, in uia positum, iuxta parabolam euangelicam. Via ergo est mens sedulo malarum cogitationum meatum trita atque arefacta, ne uerbi semen excipere ac germinare sufficat, atque ideo quicquid boni seminis uicinia talis uiae contigerit periit, quia inprobo pessimae congitationis transitu conculcatum a daemonibus rapitur. Qui recte #343b# uolucres caeli, siue que caelestis spiritalisque sunt naturae, siue que per aera uolitant appellantur. Alae quippe in scripturis significant duo praecepta caritatis, quibus ad caeleste regnum conscenditur siue duo testamenta sicut in duabus alis cherubim et animalium in Hiezechiele quae duabus alis uelabant corpus suum ostenditur. Alae sex praedicatio diuina per utrumque testamentum in hoc mundo qui in sex diebus factus est adnuntiatus in Esai: Sex alae uni et sex alae alteri. Alae superbia sicut in Iob pro heretico dicitur: Cum tempus aduenerit, in altum alas erigit. Pennae quoque significant sacras scripturas, ut est illud in Psalmo: Pennae columbae deargentatae. Pennae animae sanctorum sunt, uel uirtutes eorum. In Psalmo: Et uolauit super pennas uentorum. Et alibi: Si sumpsero pennas meas ante lucem. Nidus ergo ecclesiam aut requiem sanctorum significat in excelso, ut est illud in Psalmo: Passer inuenit sibi domum et turtur nidum ubi reponant pullos suos, hoc est filios suos. Aliter nidus bona conscientia, in qua bonarum cogitationum #344a# foetus fo#M243#uentur atque in opera patiuntur ut postea filii appellentur, ut est illud in Psalmo: Filii tui sicut nouellae oliuarum in circuitu mensae tuae. Aliquando uero pulli in malam partem accipiuntur, ut est illud in Salomone: Et pulli aquilarum deuorent eum.</p>
<p>Ouum ut quidam uolunt spem significat, unde legitur in euangelio: Aut quis ex uobis patrem si petierit ouum, numquid porrigit ei scorpionem. Otia hereticorum discipuli, in Iob: Relinquet oua sua in terra. Item oua predicatio hereticorum in Esaia: Qui comederit de ouis eorum morietur. Pulli sancti in Psalmo: Et turtur nidum et cetera. Et alibi: Et pullis coruorum inuocantibus eum, id est fideles de infidelibus gentibus. Pulli aequilae fideles ut in ecclesia, ut in Iob: Pulli eius sanguinem delingent, id est sacramenta passionis domini. Aquila ab acumine oculorum uocata, tanti enim contuitus esse dicitur, ut cum super maria immobili penna feratur. Nec humanis pateat obtutibus, de tanta sublimitate pisciculos natare uideat #344b# actor menti instar descendes raptam praedam pennis ad litus pertrahat. Nam et contra radium solis fertur obtutum non flectere. Vnde et pullos suos ungue suspensos radiis solis obicit, et quos uiderit immobilem tenere aciem ut dignos genere conseruat, si quos uero inflectere obtutum quasi degeneris abicit. In scriptura sacra uocabulo aquilae. Aliquando maligni spiritus raptores animarum. Aliquando presentis saeculi potestates. Aliquando uero uel subtilissimae sanctorum intellegentiae. Vel incarnatus dominus ima celeriter transuolans. et mox summa repetens designatur. Aquilarum nomine insidiatores spiritus exprimuntur. Hieremia attestante qui ait: Velociores fuerunt persecutores nostri aquilis caeli. Aquilae uocabulo potestos terraria figuratur, unde per Hiezechiel prophetam dicitur: Aquila grandis magnarum alarum longo menbrorum ductu plena plumis et uarietate. Venit ad Libanum, et tulit medullam cedri et summitatem frondium eius euulsit. Aquilae uocabulo uel subtilis sanctorum intellegentia, uel uolatus domini#345a#cae ascensionis exprimitur. Vnde isdem propheta cum sub animalium specie euangelistas quattuor seuidisse disscriberet in eis sibi hominis, leonis, bouis, et aquilae faciem apparuisse testatur. Quartum proculdubio animal, Iohannem per aquilam signans, qui uolando terram deseruit, quia per subtilem intellegentiam, interna mysteria uerborum uidendo penetrauit. Cunctarum quippe auium uisus, acies aquilae superat, ita ut solis radios fixos in se eius oculos nulla lucis suae coruscatione uerberans claudat. Ad preceptum ergo dei eleuatur aquila, dum iussionibus diuinis obtemperans in supernis suspenditur fidelium uita, quae et in arduis nidum ponere dicitur, que desideria terrena despiciens, spe iam de caelestibus nutritur. In arduis nidum ponit quia habitationem mentis suae, in abiecta et infima conuersatione, non constrauit. Aqui#M244#la dominus in Deuteronomio: Sicut aquila protegit nidum suum, et super pullos suos consedit et reliqua. Aquila diunitas filii dei, in Salomone: Tria sunt difficilia mihi, et quartum ponitus ignoro, et cetera. Aquila #345b# sancti in Iob: Numquid ad preceptum meum eleuabitur aquila. Et in arduis ponet nidum sibi. Et in euangelio legitur: Vbicumque fuerit corpus illic congregabuntur et aquilae. Aquila diabolus uelanti Christus in Hiezechiel: Et ecce aquila una grandis. Aquila gens impia uel ciuitas lin aliorum depredatione decurrens. Et per Micheam contra Samariam dicitur: Dilata sicut aquila caluitium tuum.</p>
<p>Vultur a uolatu tardu nominata putatur, magnitudine quippe corporis prepetes uolatus non habet. Harum quasdam dicunt concubitu non misceri et sine copula concipere et generare, natosque earum pene usque ad centum annos procedere. Vultres autem sicut et aquile etiam ultra maria cadauera sentiunt, altius quippe uolantes, multaque montium obscuritate celantur, exalto illae conspiciunt. Recte ergo mediator dei et hominum redemptor noster uulturis appellatione signatur, qui manens in altitudine diuinitatis suae, quasi a quodam uolatu sublimae cadauer mortalitatis nostrae conspexit in infimis, et sese de caelestibus #346a# ad ima submisit. Fieri quippe propter nos homo dignatus est, et dum mortuum anima petiit, mortem apud nos, qui apud se erat inmortalis inuenit. Sed huius uulturus oculus fuit ipsa intentio nostrae resurrectionis, quia ipse ad triduum mortuus ab aeterna nos morte liberauit. Ille ergo per fidus Iudaeorum populus mortem uidit; sed quod morte sua mortem nostram destrueret minime attendit. Semitam igitur ignorauit auis nec intuitus est oculus uulturis quia et si uidit eum quem in morte tenuit, uidere noluit quanta uitae nostrae gloria decius morte sequeretur. Vnde ad crudelitatem quoque persecutionis exarsit uerba uitae percipere renuit praedicatores regni caeloram prohibendo. saeuiendo feriendo repulit. Vultur peccator praedam de aliena morte rapiens ut in Leuitico: Vulturem et similem eius ne comedas. Grues de propria uoce nomen sumpserunt, tali enim susurrant sono. Hae autem dum properant unam sequuntur ordine litterato. De quibus Lucanus: Et turbata perit dispersis #346b# littera pennis. Excelsa autem petunt quo facilius uideant quas perant terras; castigat autem uoceque cogit agmen, ac ubi raucescit succedit alia. Nocte autem excubias diuidunt, et ordinem uigiliarum per uices faciunt, tenentes lapillos suspensis digitus quibus somnos arceant quod cauendum erit clamore indicunt. Aetatem millis color prodit, nam senectute nigrescunt. Grues quippe illos possunt significare, qui in coenobiis communiter uiuentes unius tamen dictum sequi non spernunt, uigilias exercent et pro inuicem solliciti nocturnos cantus in psalmodus edere non segnes fiunt. Vnde dicitur: Grues unam sequuntur, et litterato ordine uolant. Ciconiae uocatae a sono quo crepitant quasi cicaniae, quem sonum oris potius #M245# esse quam uocis, quia eum quatiente rostro faciunt, hae ueris nuntiae, societatis comites, serpentium hostes, maria transuolant, in Asiam collecto agmine pergunt. Cornices duces eas precedunt, et ipsae quasi exercitus prosequuntur eximia illis circa filios pietas. #347a# Nam a deo nidos inpensius fouent, ut assiduo in cubitu plumas exuant, quantum autem tempus impenderint in foetibus educandis, tantum et ipsae inuicem a pullis suis aluntur. Ciconia igitur prouidos homines significat, et cautos seruos dei in conuersatione sua qui persequuntur serpentes et uenena eorum pro nihilo ducunt, quia malignos spiritus cum uenenosis suggestionibus suis insectantes ad nihilum redigunt. De quibus Hieremias ait: Turtur et hyrundo et cyconia cognouerunt tempus aduentus sui, hoc est tempus quo sancta ecclesia in aduentu saluatoris congreganda erat in unum. Olor auis est, quem Greci cignum appellant. Olor autem dictus quod sit totus plumis albus. Nullus enim meminit cignum nigrum. Olo enim Grece totum dicitur. Cignus autem a canendo est appellatus, eo quod carminis dulcedinem modulatis uocibus fundit. Ideo autem suauiter cum canere quia collum longum et inflexum habet. Et necesse est eluctantem uocem per longum et flexuosum iter uarias reddere modulationes. Ferunt in yperboreis partibus precinentibus citharedis olores plurimos ad uolare apteque ad modum concinere. #347b# Olores autem Latinum nomen est, nam Grece cigni dicuntur nautae uero sibi hunc bonam pro gnosin facere dicunt sicut Emilius ait: Cignus semper laetissimus ales, hunc optant nautae que se non mergit in undas. Cignus ceruicis altae superbia exprimitur. Strutio Greco nomine dicitur, quod animal in similitudine auis pennas habere uidetur tamen de terra altius non eleuatur, oua sua fouere neglegit, sed proiecta tantummodo fotu pulueris animatur. Per strutionem mystice hypocritae significantur. Vnde per prophetam dicitur: Glorificauit me bestia agri dracones et strutiones. Quid enim draconum nomine nisi in aperto malitiosae mentes exprimuntur, quae per terram semper infimis cogitationionibus repunt. Quid uero per strutionis uocabulum nisi hi qui se bonos simulant designantur qui sanctitatis uitam quasi uolatus pennam per speciem retinent et per opera non exercent. Glorificari itaque se dominus a dracone uel strutione asserit quia et aperte malos et ficte bonos plerumque ad sua obsequia ex intima congitatione conuertit uel certe agri bestia dominum id est dracones #348a# strutionesque glorificant. Cum fidem quae in illo est, ea quae in hoc mundo dudum menbrum diaboli fuerat gentilitas exaltat, qua propter malitiam draconum nomine exprobrat et propter hipochrisin uocabulo strutionum notat, quasi enim pennas accepit gentilitas sed uolare non potuit quae et naturam rationis habuit, et actionem rationis ignorauit. Potest etiam strutio hereticos uel philosophos qui quasi cum pennis sapientiae se exaltare uolunt, sed tamen #M246# non euolant. Vnde in Esaia dicitur: Et erit cubile draconum et pascua strutionum. Ardea uocata quasi ardua id est propter altus uolatus. Lucanus: Quodque ausu uolare ardea, formidat enim imbres et supra nubes euolat ut pro cellas nubium sentire non possit. Cum autem altius uolauerit significat tempestatem hanc multi tantulum nominant. Haec auis potest significare animas electorum quae formidantes per turbationem huius saeculi ne forte pro cellis persecutionum instigante diabolo inuoluantur intentionem suam, super omnia temporalia #348b# ad serenitatem patriae caelestis ubi assiduae dei uultus conspicitur mentes suas eleuant. Fenix Arabiae auis dicta quod colorem feniceum habeat uel quod si in toto orbe singularis et unica, nam Arabes singularem fenicem uocant. Haec quingentis annis ultra uiuens, dum se uiderit senuisse, collectis aromatum uirgulis rogum sibi instruit et conuersa ad radium solis alarum plausu uoluntarium sibi incendium nutrit sicque iterum de cineribus suis resurgit. Haec etiam potest significare reesurrecionem iustorum qui aromatibus uirtutum collectis instaurationem prioris uigoris post mortem sibi preparant. Cinomolgus et ipsa Arabiae auis proinde ita uocata quod in excelsis ne moribus texet nidos ex fruticibus cinnami. Et quoniam non possunt homines ibi conscendere propter ramorum altitudinem et fragilitatem. Eosdem nidos plumbatis appetunt iaculis, ac sic cinnama illa deponunt et pretiis amplioribus uendunt, eo quod cinamum magis quam alia mercatores probent. Psittacus in Indiae littoribus gignitur colore uiridi torque puniceo #349a# grandi lingua et caeteris auibus latione inde et articulata uerba exprimit. Ita ut si eam non uideris, hominem loqui putes. Ex natura autem salutat dicens. Aue uel kere cetera nomina institutione discit. Hinc est illud: Psittacus a uobis aliorum nomina discam hoc didici per me dicere caesar aue. Alcion pelagi uolucris dicta quasi alescianea eo quod hieme in stagnis oceani nidos facit pullosque educit qua ex cubante fertur. Extento aequore pelagus silentibus uentis septem dierum tranquillitatem mitescere et eius foetibus educandis obsequium ipsa rerum natura praebere. Onacrotalus auis est rostro longo quam Greci onocrottilon uocant. Crocodrillus genus uolatile dictum quasi coredens. Vespertilio pro tempore nomen accepit, eo quod lucem fugiens crepusculo uespertino circumuolat praecipitato motu acta et tenuissimis brachiorum menbris suspensa. Animal murium simile non tam uoce resonans quam stridore, specie quoque uolatilis simul et quadrupes quod in aliis auibus reperire non solet. Vespertiliones sunt idolorum monstra tenebris dedita, ut in Esaia legitur: Vt adoretis talpas #349b# bet uespertiliones. Noctua dicitur, pro eo quod nocte circumuolat et per diem non possit uideri, nam exorto splendore solis uisus illius hebetatur hanc autem insula Cretensis non habet et si ueniat aliunde statim mori#M247#tur. Noctua autem non est bubo nam bubo maior est. Noctua homines ueritatis lucem fugientes tenebris obligatos significat unde in Leuitico haec auis uesci prohibetur. Bubo a sono uocis compositum nomen habet. Auis feralis onusta quidem plumis sed grauis semper detenta pigritia, in sepulchris die noctuque uersatur et semper commorans in cauernis. De qua Ouidius:</p>
<p>Faeta quaesit uolucris uenturi nuntia luctus. Ignauus bubo dirum mortalibus omen. Denique apud augures malum portendere fertur. Bubo tenebris peccatorum deditos et lucem iustitiae fugientes significat. Vnde inter inmunda animalia in Leuitico deputatur. Lucina auis inde nomen sumpsit quia cantu suo significare solet diei surgentis exortum quasi lucinia eadem et a credula, de qua Cicero in Prognosticis et matutinos exercet #350a# a credula cantus. Haec forsan sanctos predicatores typice significare potest, qui futurae lucis exortum praenuntiant et ad eius aduentum animo uigilanti intendere fideles quosque exhortantur. Vlula auis a planctu et luctu nominata, cum enim clamat, aut fletum imitatur aut gemitum, unde et apud augures silamentetur tristitiam, tacens ostendere fertur prosperitatem. Quae auis significare potest ululatum peccatorum in inferno, unde propheta quando mentio fit uastationis Babiloniae: Vlulae in edibus eius commorare perhibentur, sicut et onacrotalus et ericius. Graculus a garrulitate nuncupatus, non ut quidam uolunt pro eo quod gregatim uolent, cum sit manifestum ex uoce eos nuncupari. Est enim loquacis simum genus et uocibus inportunum. Quod uel philosophorum uanam loquacitatem, uel hereticorum uerbositatem noxiam significare potest.</p>
<p>Picae quasi poeticae, quod uerba indiscrimine uocis exprimant, ut homo. Per ramos enim arborum pendulae inportuna garrulitate sonantes. #350b# Et si linguas in sermone nequeunt explicare sonum tamen humanae uocis imitantur. De qua congrue quidam ait: Pica loquax certe dominum te uoce saluto. Sime non uideas, esse negabis auem. Picus a pico Saturni filio nomen sumpsit eo quod ea in auspciis utebatur. Nam ferunt hanc autem quiddam habere diuinum illo indicio quod in quacumque arbore nidificauerit dauum uel quicquid aliud fixum diu herere non potest quin statim excidat ubi ea insederit. Sed de hoc sentiat quisque quod uelit, nam sonus uocis eius loquacitatem hereticorum potest significare uel philosophorum sicut superius de graculo diximus. Pauo nomen de sono uocis habet cuius caro tam dura est ut putredinem uix sentiat nec facile coquatur. De quo quidem sic ait: Miraris quotiens geminantes explicat alas si potest hunc saeuo tradere cura coco. Pauo quidem qui Salomoni a longinquis regionibus ductus est et diuersos colores in pennis habet. Si#M248#gnificat populum gentilem de longinquis partibus terrae ad Christum uenientem, qui etiam eius gratia multarum uirtutum ornatu #351a# resplendet.</p>
<p>Gallus a castratione uocatus, inter caeteras enim aues huic solo testiculi adimuntur. Veteres enim ab scisos gallos uocabant, sicut autem a leone leena, a dracone dracena, ita a gallo gallina. Gallus uirum sanctum aut doctorem euangelicum significat, qui sub caligine istius mundi positus futuram lucem uitae aeternae prenuntiat. De quo per Salomonem dicitur: Gallus accinctus nec est rex qui resistat ei. Et in Iob: Quis dedit in quid gallo intellegentiam. Item in aliam partem gallus ponitur, ut est illud Isaiae: Asportari te faciam sicut asportatur gallus gallinatius. Gallina significat sapientiam siue sanctam ecclesiam seu animam iustam, ut est illud dominicum testimonium ad Hierusalem: Quotiens uolui congregare filios tuos quem ad modum gallina congregat pullos suos sub alas suas et noluisti.</p>
<p>Anser ab assiduitate natandi aptum nomen accepit, ex quo genere quaedam Germanae dicuntur quo plus caeteris nutriant. Anseris nomen anes dedit per diriuationem uel ad similitudinem uel quod et ipsa natandi frequentiam habeat. Iste uigilias noctis assiduitate clan#351b#goris testatur. Nullum autem animalita odorem hominis sentit ut anser. Vnde et clangore eius gallorum ascensus in capitolio deprehensus est. Haec prouidos homines et erga custodiam suam bene uigilantes significare potest. Mergis ab assiduitate mergendi nomen, hoc est saepe dimisso in profundo capitae aurarum signa sub fluctibus colligunt. Et prouidentes aequoris tempestatem, cum clamore ad litora tendunt. Mergis homo luxuriosus, libidini carnis semper intentus, quod in Leuitico demonstratur. Fulica mensueta auis et nigra est, aneta quidem paruior, sed corporis positione consimilis, quae in stagnis delectabiliter commoratur. Est autem auis stagnensis habens nidum in medio aquae uel in petris quas aquae circumdant, maritimoque semper delectatur profundo, quae dum tempestatem persenserit, fugiens in uado ludit. Haec ad baptizandos bene refertur, qui in sacratissimi fontis gratia persueuerant, unde scriptum est: Fulice domus dux est eorum scilicet quia omnium Christianorum sacer fons dux est, dum eos ad caelorum regna perducit. #352a# Turtur de uoce uocatur auis pudica et semper in montium iugis et in desertis solitudinibus commorans, tecta enim hominum et conuersationem fugit. et comoratur in siluis, cuius e contrario columba hospitia humana diligit domorum blanda semper habitatrix. Turtur corpus Christi significat, quod ecclesia est propter gentium uarietatem de quo scriptum est: Quam pulchrae sunt genae tuae sicut turturis. Et in Psalmo: Turtur nidum ubi reponat pullos suos. Columbae dictae quod earum colla ad singulas conuersationes colores mutent, aues mansuete et hominum multitudine conuersantes, ac #M249# sine felle, quas antiqui uenerias nuncupant eo quod nidos frequentant et osculo amorem concipiant. Columba deus in Hieremia: A facie gladii columbae unusquisque ad populum suum conuertetur et singuli ad terram suam fugient. Columba spiritus sanctus in euangelio: Et uidit spiritum dei descendentem sicut columbam super illum. Columba ecclesia propter simplicitatem cordis. In Canticis canticorum: Columba spetiosa auro gemmisque precincta. Columbae #352b# apostoli in Esaia: Qui sunt isti qui ut nubes uolant et quasi columbae ad fenestras suas.</p>
<p>Columba Iudaeei in Sofonia: Ve prouocatrix columba non audiuit uocem. Columba enim simplicitatem mentis significat. Duo pulli columbarum exprimunt duplex paenitentiae lamentum, unde legitur in Leuitico: Si autem non ualuerit manus eius offerre pecus, offerat uel duas turtures uel duos pullos columbarum. Palumbes auis casta ex moribus appellatur quod comessit castitatis. Nam dicitur quod amisso corporali consortio solitaria incedat, nec carnalem copulam ultra requirat. Turtur enim typum tenet sanctae ecclesiae, sicut supra diximus. Quoniam praeter Christi domini alterius nescit habere consortium. Similiter et columba spiritum sanctum aut ecclesiam significat. De qua scriptum est: Vna est columba mea una dilecta mea. Et item Pennae inquit ?columbae de argentatae quia innocentiam habet columba et diuinis eloquiis argenteo candore resplendet. Item in aliam partem columba ponitur ut est illud Oseae: Effraim columba sine sensu non habens cor. Rursum #353a# turtur spiritum sanctum aut uirum sanctum, aut intellegentiam spiritalem designat, ut est illud in Canticis canticorum: Vox turturis in terra nostra audita est. Sed tunc columba spiritus sanctus dicitur, quando scripturae sacrae manifesta dissertio est. Tunc uero turtur spiritus sanctus intellegitur, cum scripturae altis atque obscuris mysteriis eleuantur.</p>
<p>Perdix de uoce nomen habet, auis dolosa atque inmunda. Nam masculus in masculum insurgit, et obliuiscitur sexum libido praeceps. Adeo autem fraudulenta ut alteri oua diripiens foueat, sed fraus fructum non habet. Denique dum pulli propriae uocem genetricis audierint naturali quodam instinctu hanc quae fouet relinquunt, et ad eandem quae genuit reuertuntur. Perdix ergo significat diabolum, de quo in Hieremia scriptum est: Perdix fouet quae non peperit, facit diuitias suas non cum iudicio, in dimidio dierum suorum derelinquet eas. Sicut et diabolus per principes hereticorum congregauit populos quos non peperit, et deceptorum sibi multitudinem consociauit, quos postea #353b# dimisit, et omnium iudicio stultissimus esse comprobatur. Coturnices a sono uocis dictas constat quas Greci uocant ortigas, eo quod uisae fuerint primum in Ortigia insula, haec adueniendi habent tempora nam aestate depulsa maria transmeant. Ortigometra dicitur quae gregem ducit #M250# eam terrae propinquantem accipiter uideris rapit ac propter ea cura est uniuersis ducem sollicitare generis externi. Per quem caueant prima discrimina cibos gratissimos habent semina uenenorum quam ob causa eas ueteres uesci interdixerunt. Solum enim hoc animal sicut et homo caducum patitur morbum. Coturnices quae in esu filiorum Israhel datae sunt, legis hystoricae ut quidam uolunt figuram habent de quo legitur in Exodo. Passeres sunt uolatilia a paruitate uocata unde et pusilli et parui. De quo in Psalmo scriptum est: Passer inuenit sibi domum. Et alibi: Sicut passer unicus in aedificia. Et in aliam partem in Psalmo: Transmigra in montem sicut passer. Item passeres sancti in Psalterio: Illic passeres #354a# nidificabunt. Passer est nimia uelocitate celerrimus qui in siluis habitare non patitur. Sed domum sibi in parietum soraminibus, desideranter exquirit, quamdum inuenerit nimio gaudio laetus exultat quia se diuersarum aduersitatum ulterius patere non credit insidiis. Sic anima iocundatur dum in caelorum regno mansionem suam senserit esse praeparatam. Item passeres illi qui in emundationem leprosi in Leuitico offerri iussi sunt. Sacramentum passionis Christi in quo a sordibus peccatorum mundamur designat. Quod ostendit Paulus dicens: Quicumque in Christo baptizati sumus in morte ipsius baptizati sumus. In hoc enim uiuens passer et lignum caedrinum et coccinum tortum et ysopus tinguitur. Omnia enim haec comprehenduntur in uirtute baptismatis, quod diximus dominicae esse passionis figuram significationemque. Sed uiuens passer quem in unigeniti necessariae diuinitate accepimus, in sanguine etiam hic occisi passseris et aqua tinguitur id est in gratia baptismatis quia non in hominis passione sed dei et #354b# hominis baptizamur. Deinde post hoc uiuens passer in agrum ut auolet dimittitur. Ergo inpassibilis diuinitas et inseparabilis erat a carne quae passa est. Vnde et inseparalibis in sanguine baptizatur ut in passibilis uiua in agrum auolat ad latitudinem uidelicet contemplationis emittitur, quo illum dimittente nostro uidelicet intellectu sub huius enim contemplatione tenetur. Est et alia passeris significatio ut supra diximus. Vnde legitur: Transmigra in montem sicut passer. Passerum quoque plura sunt genera. Alii gaudent ad foramina parietum alii ualles roscidas requierunt, nonnulli montes appetunt squalentes, sed nunc de illis dicit, qui ad altissima loca terrarum leuissimo uolatu rapiuntur, ut his merito similes aestimentur. Qui ad nequissimas predicationes leuitate in constantis animi transferuntur. Nam in Psalmo propheta ita dicit: Similis factus sum pellicano in solitudine, factus sum sicut nicticorax in domicilio, uigilaui et factus sum sicut passer unicus in aedificio. Per haec nomina uolucrum ut arbitror diuersa nobis pae#355a#nitentium genera declarantur. Pellicanus enim auis Egyptia est, ciconiis corporis granditate consimilis, quae naturali macie semper affecta est. #M251# Quoniam sicut fisiologi uolunt tenso intestino per uiscera quicquid escarum accepit sine aliua decoctione transmittit. Hinc fit ut adipe proprio nomine farciatur, quia paruissimo ciborum suco reficitur quae non gregatim ut ceterae aues uolant, sed delectatione se solitaria consolatur. Eorum unum genus dicitur esse quod stagnis inhabitat. Aliud sicut dictum est, quod in desertis locis secretisque uersatur. Per hoc igitur auium genus pecherrimae significantur heremitae, qui hominum consortio derelicto, timore domini remota se afflictione discruciant. Sequitur: Factus sum sicut meticorax in domicilio. Aliud genus introducitur paenitentis. Nocticorax Greco uocabulo dicitur noctis coruus que quidam bubonem, quidam noctuam esse dixerunt. Alii magis coruo magnitudine et colore est similem, quem specialiter in Asiae partibus inuenire posse testantur. Istum sicut diei fulgor abscondit, ita aduentus #355b# noctis producit, et contra consuetudines auium. Tunc magis uigilare et escas quaerere incipit, quando se in sopore animantia cuncta componunt. Ita et paenitens iste nocturno tempore aescas anime sollicita curiositate perquirat. Modo psalmodie operam dando, modo elemosinas faciendo. Modo corceres occultae uisitando, solum deum uult habere testem, cui calige noctiuit, non tollit aspectum. Et nota quia sicut pellicanus designauit heremitam atque solitarium, ita nicticorax illum declarat, qui se domicilio suo retinens, a publica uisione remotus. Potest etiam nocticorax Christum uel uirum sanctum significare, in fidelibus dispicabilem. Passer est auis parua ut supra diximus sed nimia sagaciate sollicita, quae nec facile laqueis inretitur nec per inluuiem uentris aescarum ambitione decipit. Haec propter infirmitatem suam ne aut ipsa a predatore capiatur, aut foci ei serpentinis deuorent insidiis inter auis unita cautione munita ad domorum fastigia celsa concurrit, ut asus pectis casibus reddatur aliena quae multis periculis probatur obnoxia. Huic merito coparatur, qui diaboli insidias formidans, specialiter #356a# ad ecclesiae septa se conferens in eius fastigio uigilans tutissime perseuerat. Vnicum dixit propter caritatem que ex multis unum facit. In edificio propter altitudinem fidei et fortitudinem mentis. Considerandum est etiam quemadmodum iste supplicans a maioribus auibus pellicano et nicticorace coepit et peruenit usque ad passeris munitisimam paruitatem, quoniam gradatim penitendo descendens primo loco grandis est, secundo mediocris, tertio consuetudine ipsa omnino tolerabilis. Hae autem aues per figuram sunt parabolae hominibus genere discrepantes, sed consuetudinum qualitate consimiles. Hirundo dicta quod cibos non sumet residens, sed in aere capiat escas et edat. Garrula auis et per tortuosos orbes et flexuosos circuitus peruolans, et innidis construendis educantisque fetibus sollertissima haberis etiam quiddam praetium quod lapsura deserat nec appetat culmina. Aliis quoque aubius non #M252# inpetitur nec umquam preda est, maria transuolat ibique hieme commoratur. Hirundo autem paenitentium a pec#356b#catis suis typum tenet quae stridore uocis ploratum magis quam melodiam sonat et pro cantu gemitus edere solet sicut et columba. Vnde Ezechias in oratione sua ait: Sicut pullus hirundinis sic clamabo meditabor ut columba. Lacrimis ergo suis penitens pascitur et ad superna cor eleuans caelestis cibi pabulum sibi quaerit. Vnde et propheta ait: Fuerunt mihi lacrimae meae panes die ac nocte dum dicitur mihi cotidie ubi est deus tuus. Et item Sicut cinerem inquiens bmanducabam panem meum et potum cum fletu temperabam. A facie irae et indignationis tuae quia eleuans allissisti me. Vppupam Greci appellant eo quod stercora humana consideant et foetenti pascatur fimo. Auis spurcissima cristis exstantibus galeatam semper in sepulchris et humano stercore commorans. Hae auis sceleratos et peccatores homines significant quae sordibus peccatorum immorare assiduae delectantur.</p>
<p>Coruus siue corax nomen a sono gutturis habet quod uoce crocit et fertur haec auis quod editus pullis escam plene non pre#357a#beat priusquam in eis per pinnarum nigridinem similitudinem proprii coloris agnoscat. Postquam uero eos tetros plumis aspexerit in toto agnitos abundantius pascit. Hic prior in cadaueribus occulum petit. Coruus nigridinem peccatorum uel demonum significat ut est illud in Salomone: Effodiant eum corui de conuallibus. Item coruus gentilem populum significat ut est illud in Iob: Quis praeparat coruo escam suam quando pulli eius ad deum damant uagantes eo quod non habeant cibos. Pullis uero coruorum filiis scilicet gentium escadatur cum eorum desidera nostra conuersione reficitur. Rursum in bonam partem ponitur, ut est illud in Canticis canticorum de sponso: Crines eius ut abietes nigri sicut corui. Coruus Christus est in menbris suis hoc est sanctis ut in Canticis canticorum: Comae eius sicut caelate palamarum nigre quasi coruus. Coruus nigredo peccati uel infidelitatis ut in Psalmo: Et pullis coruorum inuocantibus eum. Coruus peccatoris tarditas ad penitentiam et uana spe dedie in diem differens ut in Sofonia: Vox cantantis in fenestra coruus in superliminaribus eius. #357b# Cornix annosa auis apud Latinos Greco nomine appellatur, quam aiunt augures hominum curas significationibus agere insidiarum uias monstrare futura predicere. Magnum ergo nefas est. Haec credere ut deus consilia sua cornicibus mandet, huic inter multa auspicia tribuunt. Etiam pluuias portendere uocibus. Vnde est illud: Tunc cornix plena pluuiam uocat inproba uoce. Sed haec incerta omittens de certioribus scripere temptemus.</p>
<p>Miluus mollis et uiribus, et uolatu quasi mollis auis unde et nuncupatus rapacissimus tamen et semper domesticis auibus insidiatur. Mil#M253#uus significat ut puto rapacem uel elatum hominem ut est illud in Psalmo secundum Ebreos: Milui abies domus eius.</p>
<p>Accipiter auis animo plus armata quam ungulis uirtutum maiorem in minori corpore gestans. Hic ab accipiendo id est a capiendo nomen sumpsit. Est enim auis rapiendis aliis auibus auida ideoque uocatur accipiter. Hoc est raptor, unde et Paulus dicit: Sustinens enim siquis accipit ut enim diceret si quis rapit dixit si quis accipit feruntur autem accipit res circa pullos suos impios esse. Nam cum #358a# uiderint eos posse temptare uolatus nullas eis prebent escas sed uerberant pennis et anido precipitant atque teneros compellunt ad predamne forte adulti pigrescant. Accipiter interdum sanctum uirum significat ut pote rapiens regnum dei. De quo in Iob scriptum est: Numquid in sapientia tua plumescit accipiter expandens alas suas ad austrum. Id est numquid cuilibet electo tu intellegentiam contulisti ut flante sancto spiritu cogitationum alas expandit. Quatinus pondera uetustate conuersationis abiciat et uirtutum plumas in usum noui uolatus sumat. Ptest etiam per hunc accipitrem renouata gentilitas designari. Capus Italia lingua dicitur a capiendo. Hunc nostro falconem uocant quod incuruis digitas sit qui et alio nomine dicitur herodius. Haec auis etiam rapaces homines significare potest. Quod autem in Leuitico et in Deuteronomio quedam aues pro inmundis deputantur ostendit scriptura dicens: Omnes aues mundas comedite inmundas ne comedatis aquilam scilicet et grifem et alietum, ixon et uulturem ac miluum iuxta genus suum et om#358b#bne coruini generis. Scrutionem ac noctuam et larum atque accipitrem iuxta genus suum. Herodium et cignum et ibin, ac mergulum, porphirionem et nieticoracem onocratalum et caradrium singula in genere suo. Vppupam quoque et uespertilionem, et omne quod reptat et pinnulas habet in mundum erit ne comedetur. Inter inlicita atque nimis euitanda connumerandum contemplationi uacantem quem piam sponte tales habere maculas quales per denumeratas aues legislator significat. Ait enim: Aquilam et grefem et alietum et miluum ac uulturem iuxta genus suum. Rapaces et cibum alienum male sectantes questibusque iniustis gaudentes per predicto significat. Quia enim quidam inueniuntur in ecclesiis inter eos qui putantur contemplationi operam dare qui non quemadmodum debent adhoc uagant, sed frustra inflantur, audi Paulum dicentem: Si quis alia docet et non adquiescit sanis sermonibus domini nostri Ihesu Christi et eique secundum pietatem est doctrinae, superbus est. Nihil sciens sed languens circa questionibus, et pugnas uerborum ex quibus oriuntur. Inuidiae contentiones blasphemiae suspiciones male con#359a#flictationes hominum mente corruptorum et quia ueritate priuati sunt existimantium questum esse pietatem. Hos ergo significant ea quae nunc denumerata sunt animalia uictum ex rapina conquirentia. Quaedam autem ex his alias aues inuadunt et ex uenationibus earum nutriuntur. Alia uero in domos #M254# ingredientia diripiunt que repererint, ne quidem gerentium se ob soniis parcentia quibus sunt similes quidam qui penetrant domos. Et captiuas ducunt mulierculas oneratas peccatis quos Paulus arguit. Vultur rixis et bellis gaudet propter cadauera preliorum in tantum ut etiam sequatur exercitum. Non ergo oportet aliorum casibus pasci atque nutriri eum qui contemplationi dat operam. Coruini ergo generis animalia sunt affectionis expertia quod manifestum est ex eo quod emissus a Noe ex prima eum coruus a uolatione transgressus est. Cui similis Iudas circa suum magistrum fuit et dominum. Strutio auis quidem est sed uolare non potest totamque uitam suam circa terram occupat quales sunt quidam deo militantes et seculi negotiis se inplicantes. Noctuam uero #359b# pro qua lxx glaucum dixerunt, hanc asserunt in nocte accuti esse, uisus sole autem apparente minus utilitate ocularum frui. Tales sunt qui legis gloriantur contemplatione et scientiae Lucem euangelica conuersationis capere non ualentes. Larus animal est in utroque uiuens, idem aqua et terra qui sicut auis quidem uolat ut aquatile autem natat. Cui non male comparantur hi qui simul circumcisionem uenerantur et baptisma. Ad quos Paulus dicit: Si circumcidimini Christus uobis nihil prodest. Accipiter inter rapaces aues est. Habet autem quiddam aliud propter quod a legis latore positus est, mansuescit quippe et cooperatur ad rapaciatatem quem imitantur hi qui mansueti quidem uidentur esse et sensu tranquilli. Sunt autem cum potentibus et auaris atque rapacibus. Nicticorax animal est quod in nocte tantum modo rapit atque operatur, sicut sunt gentes in intellegibiles noctes operibus occupatae quae sunt fornicatio inmunditia, in udicitia, idolorum cultus, et his similia. Ibis et porfirion et quem #360a# lxx nominant pellicanus et cignus et herodius et cardarius longi esse, colli trahere quae cibum ex altitudine terre atque aquarum dicuntur. Quae animalia imitare non debemus nec de inferioribus euellere cibum sed de caelestibus ille siquidem contemplationi uacat qui ad superiora mente contendit et non solum intellegibilem sed et sensibilem cibum a deo exspectat. Vnde ait Dominus: Nolite solliciti esse animae uestrae quid manducetis neque corpori uestro quid induaminiscit enim pater uester caelestis quia omnibus his necesse habetis.</p>
<p>Vppupa lugubre animal amansque luctum est. bSeculi autem tristitia mortem operatur propter quod oportet eum qui diligit deum semper gaudere sine intermissione orare. In omnibus gratias agere quia gaudium fructus est spiritus. Vespertiliones circa terram uolant, ita ut pennis pro pedibus utantur quando ambulant quod indignum est in eis qui contemplatione dant operam quorum enim est uolatus circa terram horum etiam contemplatio proculdubio in terre#360b#nis occupatur. Non ergo incredulus sis nec dubites quod etiam haec quae nunc #M255# denumerata sunt animalia ad ostensionem figuramque eorum a quibus abstinere debent. Contemplationi uacantes posuit legislator. Sed inquies quomodo horum animalium non cibus sed imitatio prohibetur cum pellicano et nicticoraci deo prophetae semetipsum comparauerit dicens: Similis factus sum pellicano in solitudine factus sum sicut nicticorax in domicilio. Per aquilam autem Moyses ipsum significat deum dicentem ad Israhel: Quomodo portauerim uos super alas aquilarum. Nam et prophetae leonem Christum appellant leonem autem e diuerso esse Petrus diabolum dicit. Nec tamen secundum hoc leo Christus secundum quod diabolum dicitur absit a nobis absit ista impietas. Sed quia simul regium nec non rapax atque inmite est animal cumque dignitatem laudabilem uituperabilem tamen operationem gerat quod quidem laudabile habet hoc in Christi regno accipitur. Quod autem uituperabile in diabolo idem rapacitas in mansuetudo, quod et in aquila considerantes sine aliqua dubieta#361b#te reperimus propter altitudinem uolatus figuram eius in deum Moyses sumpsit. Que uero rapax a cibo eius abstinendum dixit. Propheta autem Dauid lugens hominem in peccato constitutu, nocticoraci hunc sicut in nocte uiuentem comparauit. Per pellicanum autem ut pote per animal amans solitudinem, figurauit eum qui forsan amicis desolatus est, aut cognatis, aliorumque similium societate destitutus. Augures autem dicunt et ingestu et in motu, et in uolatu et in uoce auium signa esse constituta. Oscines aues uocant quae ore cantumque auspicium faciunt ut coruus cornix picus, alitesque a uolatu ostendere futura uidentur, quasi aduersae sunt inebae dicuntur quod inibeant, idem uerent. Si prosperae prepetes et ideo prepetes que omnes aues priora petunt uolantes. Tertiam faciunt speciem auguriorum in auibus quam communem uocant ex utroque permixtam, id est aues ex ore et uolatu auguria faciunt, sed fides Christi hec non habet. Omnium autem genera uolucrum his nascuntur. Primum enim oua gignuntur, inde calore materni corporis formantur et animantur. Oua autem dicta ab eo quod sint uuida, unde et uua eo quod intrinsecus humore sit plena. Nam umidum est quod exterius humorem habet. Vuidum quod interius, quidam autem putant, ouum Grecam habere #361b# originem nominis. Illi autem dicunt oia u littera ablata. Oua autem quaedam inani uento concipiuntur, sed non sunt generabilia nisi quia fuerint concubitu masculino accepta, et seminali spiritu penetrata. Ouorum uim tantam dicunt, ut lignum perfusum eo non ardeat, ac ne uestis quidem conta aduratur, admixta quoque calce glutinare fertur uitri fragmenta.</p>
<p> </p>
<p>[7] De minutis auibus</p>
<p> </p>
<p>Apes dictae uel quod se pedibus inuicem alligant #M256# uel pro eo quod sine pedibus nascuntur. Nam postea et pedes et pinnas accipiunt. Hae sollertes in generandi mellis officio ad signatas incolunt sedes, domicilia in enarrabili arte componunt ex uariis floribus fauum condunt, textisque ceris innumera prole castra replent, exercitum et reges habent, proelia mouent, fumum fugiunt, tumultu exasperantur. Has plerique experti sunt de boum cadaueribus nasci. Nam pro his creandis uitulorum occisorum carnes uerberant, ut ex putrefacto cruore uermes creentur, qui propterea efficunt apes. Propriae tamen apes uocantur ortae de bubus sicuti scrabrones de equis, fuci de mulis, uespe de asinis. Costros Greci appellant, qui in extremis fauorum partibus maiores creant, quos aliqui reges putant dicti quod castra ducant. #362a# Fucus est maior ape, scabrone minor. Dictus autem fucus quod alienos labores edat, quasi fagus. Depascitur enim quod non laborauit. De quo Virgilius: Ignauum pecus fucus a presepibus arcet. Apes formam uirginitatis siue sapientiae tenent. Vt est illud in Salomone: Vade ad apem et disce qualis operatrix sit. Aliam autem significationem habet ubi in propheta legitur: Sibilauit dominus muscae, quae est in extremo fluminis Aegypti in deserto et api quae est in terra Assur. Ibi enim typice, per muscam Pharaonem, et per apem Nabuochodonoser demonstrat, qui populum Iudaeorum peccantem dignis flagellis castigauerunt. Et in Psalmo legitur: Circumdederunt me sicut apes et exarserunt sicut ignis in spinis. Apes enim fauum circumdant, quando per domos cereas liquores dulcissimos reconduiti. Et cum sibi putant uictualia reponere, faciunt unde homines possunt sua desideria satiare, quod Iudaeos implesse manifestum est, quando rem cuncto orbi dulcissimam, a maris conatibus effecerunt.</p>
<p>Spine saeculi peccata designant, quibus Iudaeorum populus ferociter incitatus, in delictis suis uelut ignis concrepens #362b# aestuauit. Sed in eis quoque domini gratia uindicatum est, quando de illo melle quem condiderant nescii, conuersi ad dominum suauissimae sunt repleti. Fuci enim qui alienos labores edunt igna uos et otio torpentes homines significant, qui magis ex aliorum operibus sibi pastum quam de proprio sudore exhiberi expetunt. De quibus ad Thessalonicenses Paulus scribens ait: Audiuimus autem inter uos quosdam ambulantes inquiete nihil operantes sed curiose agentes. His autem qui eiusmodi sunt denuntiamus et obsecramus in domino Ihesu Christo, utrum silentio operantes suum panem manducent. Scrabrones uocati a cabo, id est a caballo quod ex eis creentur ut quidam estimant. Sicut autem scrabones nascuntur de equorum carnibus putridis. Ita ex eis iterum sepe nascuntur scarabes, unde et cognominati sunt. Vespae autem siue scrabrones significant hostes persequentes uel timores hostium, ut est illud dominicam promissum in lege quod ad Israel per Moysen ait: Mittet dominus ante introitum tuum antecessores tuos uespas #M257# bqui exterminant Chananeum, Eueum atque Ferezeum. Non legitur alicubi in hystoria ueteris testamenti quod scrabrones uel uespas miserit #363a# dominus ante filios Israel in hoste seorum, sed per haec animalia quae aculeis pugnant designat timoris conpunctiones in hostes eorum quo terrebantur atque fugabantur. De scarabeo autem in propheta ita scriptum est: Et scarabeus de ligno clamauit, quod putant quidam de domino dictum, qui in cruce suspensus pro persecutoribus exorauit dicens: Pater ignosce illis quia nesciunt quid faciunt. Vel de latrone qui in cruce ad Christum clamauit dicens: Memento mei domini dum ueneris in regnum tuum. Locusta quod pedibus sit longis uelut hasta unde et eam Greci tam maritaniam quam terrestrem astaco appellant.</p>
<p>Locusta aliquando populos significat instabiles et uagos ut est illud in euangelio de Iohanne: Esca autem erat locusta et mel siluestrae quia de conuersione populorum ad fidem Christi pastus ei fiebat delectabilis atque suauis. Item in Exodo octaua plaga legitur locusta missa esse in Aegyptum per quod genus plagae putatur a quibusdam dissidentis a se et discordatus humani generis inconstantia confutari. Locusta populus gentium, in Salomone: Locusta regem non habet et egreditur uniuersa #363b# per turmas. Item locustae demones ut in Apocalipsis: Et de fumo egressae sunt locustae. Et in libro Iudicum: Cameli eorum ut locustae. Locusta superbia uel mentis uagatio ut in Ioel: Residuum erucae comedet locustae. Alio quoque sensu locustae pro mobilitate leuitatis accipiendae sunt tamquam uagae et salientes animae in saeculi uoluptates. Item per significationem locustae quae plusquam cetera minuta quaeque animantia humanis frugibus nocent linguae adolantium exprimuntur quae terrenorum hominum mentes. Si quando bona aliqua proferre conspiciunt, haec inmoderatius laudando corrumpunt. Fructus quippe Aegyptiorum est opera cenodoxorum quam locustae exterminant dum adolantes linguae ad appetendas laudes transitorias cor operantis inclinant Herbas uero locustae comedunt quando adolatores quique uerba loquaentium fauoribus extollunt. Poma quoque arborum deuorant quando uanis laudibus quorumdam iam quasi fortium opera eneruant.</p>
<p>Musca ex #M258# Greco uenit sicut et mus hae sicut et apes necatae in aqua aliquo#364a#tiens post unius horae spatium reuiuiscunt. Cinomia Grece uocatur idem musca canina. Nam cino Grece canis uocatur. Muscae inmundos spiritus uel peccatores squalores uitiorum sectando significant qui sordibus scelerum oleum misericordiae atque caritatis corrumpunt. Vnd ein Aecclesiaste scriptum est: Muscae morientes exterminant suauitatem unguenti sicque malum mixtus bonis contaminat plurimos quomodo muscae si moriantur in ungento perdunt odorem et saporem illius sic et calliditas sapientiam et prudentiam malitia sordidat. Quarto autem loco Aegyptus muscis percutitur. Musca enim insolens et inquietum animal est in qua quid aliud quam insolentes curae desideriorum carnalium designantur. Aegyptus ergo muscis percutitur, quia eorum corda qui hoc saeculum diligunt desideriorum suorum inquietudinibus feriuntur. Porro lxx interpretes cinomiam, id est caninam muscam posuerunt, per quam canini mores significantur. In quibus humanae mentis uoluntas et libido carnis arguitur. Potest quidem hoc loco significari etiam #364b# per muscam caninam forensem hominum eloquentiam qua uelud canes alterutro se lacerant. Culex ab aculeo dictus quo sanguinem fugit. Habit enim in ore fistulam in modum stimuli qua carnem terebrat ut sanguinem bibat. Sciniphes muscae minutissimae sunt aculeis per moleste qua tertia plaga superbus Aegyptiorum populus caesus est. Hoc animal pennis quidem suspenditur per aera uolitans, sed ita subtile est et minutum ut oculi uisum nisi acute cernentis effugiat. Corpus autem cum insederit acerbissimo terebrat stimulo. Ita ut quem uolantem uidere quis non ualet sentiat statim aduenientem. Hoc ergo animalis genus subtilitati hereticae comparatur. Quae subtilibus uerborum stimulis animas terebrat, tanta que calliditate circumuenit ut deceptus quisque nec uideat nec intellegat unde decipiatur, sed in trinitate blasphemantes totius mundi dissipant fidem. Bruchus ingluuies uentris. Vnde et supra: Residuum locustae comedet bruchus. Rubigo iracundia cordis in Ioel: Residuum bruchi comedet rubigo. Eruca prurigo luxuriae de quo et supra: Residuum erucae comedit locust.</p>
<p><strong> </strong></p>
<p><strong>EXPLICIT LIBER VIII</strong></p>
<p><strong> </strong></p>
<p> </p>
<p>#365a#</p>
<p><strong> </strong></p>
<p><strong>INCIPIT LIBER VIIII</strong></p>
<p><strong> </strong></p>
<p>[1] De mundo et IIII plagis ipsius</p>
<p> </p>
<p>In sacro ergo eloquio intellegentiae magna discretio est. Sepae enim in quibusdam locis illius, et historia seruanda est, et allegoria, et sepe in quibusdam sola exquirenda est allegoria. Aliquando uero sola necesse est ut teneatur historia. Nam quibusdam locis sicut diximus historia simul tenenda est et allegoria, ut et tardiores pascantur per historiam #M258D# et uelociores ingenio per allegoriam. Unde cum loquente deo populus lampades et sonitum bucinae et montem fumigantem cerneret, per territus petiit, ut eis per Moysen dominus loqueretur. Unde scriptum est: Stetit populus de longe, Moyses accessit ad caliginem in qua erat deus. Turba quippe populi allegoriarum caliginem non ualet penetrare, quia ualde paucorum est spiritalem intellectum rimare, que enim mentes carnalium sola #M259# sepe historia pascuntur. Loquente deo, stetit populus a longe, quia uero spiritales quique allegoriarum nubem penetrant, ut spiritaliter dei uerba cognoscant. Moyses accessit ad caliginem in qua erat deus, idcirco nos in hoc opere ubi de rerum uaria #365b# significatione scribere disposimus res ipsas primum notamus, deinde significationem earum breuiter disseremus. Ita uita mundo incipientes partes eius subsequenter differendo ponamus. Mundus est caelum et terra, mare et quae in eis opera dei sunt, de quo dicitur: Et mundus per eum factus est. Mundus Latine a philosophis dictus, quod in sempiterno motu sit, ut caelu, sol, luna, aer, maria. Nulla enim requies eius elementis concessa est, ideoque semper in motu est. Greci uero nomen mundo de ornamento accommodauerunt, propter diuersitatem elementorum, et pulchritudinem siderum. Appellatur enim apud eos cosmos quod significat ornamentum. Nihil enim mundo pulchrius, oculis carnis aspicimus. Mundus enim aliquando historialiter, id est uniuersorum elementorum compactio accipitur. Aliquando uero iuxta allegoriam in bonam partem et aliquando in contrariam ponitur. Nam mundus historialiter in eo intellegitur, ubi euangelista dicit: In mundo erat et mundus per eum factus est. Et illud ubi dominus ait: Ego lux in hunc mundum ueni. In mundo quippe erat, et mun#366a#dus per ipsum factum est. Quia deus erat quia totus ubique quia suae presentiae maiestatis, sine labore regens, sine onere continens quod fecit. In quo etiam mundo quem prius per diuinitatem creauit. Postmodum homo natus apparuit, quod autem sequitur. Et mundus eum non cognouit, significat homines mundi amore deceptos, atque in herendo creaturae, ab agnoscenda creatoris sui maiestate reflexos. Duobus autem modis ut diximus, mundus intellegitur. Aliter in peccatoribus aliter in sanctis. Quod autem dominus dicit ad patrem, ut mundus credat, quia tumemisisti. Et alibi, ut cognoscat mundus, quia diligo patrem. Hic nominat mundum eos qui credituri erant uel qui tunc credebant Christum filium dei esse, ad salutem humani generis missum a patre in mundum. Quod autem ait: Pater iuste, mundus te non cognouit ego autem cognouite. Ideo non cognouit, quia dampnatus est per iustitiam, ille uero qui saluandus erat mundus, per misericordiam te cognouit. Utique ipse Christus reconciliauit patri, non merito sed gratia. Hinc dicitur Ihesus saluator mun#366b#di hoc est aecclesiae catholicae, quia ipse est saluator omnium et maxime fidelium. Quod enim legitur dominus dixisse. Uenit enim princeps huius mundi et in me non inuenit quicquam. Hic ostendit diabolum principem esse peccatorum hominum, non creaturarum dei. Et quotiens cumque mundi figura in mala significatione ponitur. Nihil ostendit nisi mundi istius amatores, et non dei. Absit enim ut credamus illum principem esse, caeli et terrae, et creaturarum omnium, quae generaliter mundi #M260# nomine appellantur. Totius itaque mundus seruit suo creatori non deceptori, redemptori non interemptori. Et regitur dispensatione diuina non inimici uersutia subuertitur. praeter homines partis illius qui propria uoluntate non necessatitate aliqua se abiciunt diabolo. Aliquando etiam ipsa ambitio terrenarum rerum, mundi nomine designatur. Unde dicit Iohannes apostolus: Nolite diligere mundum, neque eaque in mundo sunt. Si quis diligit mundum non est caritas patris in eo, quoniam omne quod in mundo est concupiscentia carnis est. Et concupiscentia oculorum et superbia uitae. #367a# Omne quod in mundo est, dicit omnes qui mente inhabitant mundum, qui amore incolunt mundum, sicut caelum inhabitant quorum cor sursum est, quamuis carne ambulent in terra. Omne quod in mundo est omnis mundi amatores non habent, nisi concupiscentiam carnis et oculorum et superbiam uitae. Quibus uitiorum uocabulis omnia genera uitiorum comprehendit. Concupiscentia carnis est omne quod ad uoluptatem et dilitias corporis pertinet. In quibus sunt maxima cibus et potus et concubitus, que tria Salomon sanguis sugis conparat. Concupiscentia oculorum quae fit in discendis artibus nefariis, in contemplandis spectaculis turpibus uel superuacuis, in adquirendis rebus temporalibus in dinoscendis, et carpendis proximorum uitiis. Superbia uitae est, cum se quis iactat in honoribus per haec tria cupit litas humana temptatur.</p>
<p>Quatuor autem esse climata mundi aiunt id est plagas orientem et occidentem septemtrionem et meridiem. Oriens ab exortu solis est nuncupatus, occidens quod diem faciat occidere atque interire. Abscondit enim lumen mundo et tenebras #367b# superinducit. Septentrio autem a septem stellis axis uocatur, quae in ipso reuolutae rotantur. Hic proprie uertex dicitur, eo quod uertitur sicut poeta ait: Vertitur interea caelum. Meridies uel quia ibi sol faciat medium diem quasi medi dies uel quia tunc purius micat ether, merum enim purum dicitur. Misticae autem oriens dominum significat saluatorem de quo in Lucas scriptum est: Visitauit nos oriens ex alto. Et in Zacharia propheta: Ecce uir oriens nomen eius. Oriens populus Iudeorum siue in luminatio fidei, sicut in Esaia ecclesia dicitur. Ab oriente adducam se mentuum. Occidens populus gentium ubi et supra et ab occidente congregabo. Occidens autem significat uitae melioris defectum, uel occasum mortis. Vnde de peccatoribus in propheta scriptum est. Occidet uobis sol in meridie. Et Psalmista iter inquit facite ei qui ascendit super occasum, dominus nomen est ei. Item occasus significat post temptationis ardores incentiuae libidinis refrigerationem. Sicut in Deuteron omio pro eo qui nocturno polluitur somnio, hoc est occulta cogitatione ut non reuertatur prius in castra quam lauet uestimenta sua, et occidat #368a# sol. Rursum oriens designat initium bonae uitae nostrae, #M261# occasus malae conuersatioris affectus, ut est illud in Psalmo: Quantum distat oriens ab occasu, elongabit a nobis iniquitates nostras. In accasu enim eramus, cum peccati uinculo tenebamur astricti. In oriente autem sumus quando per quam regenerationis nos soluerus inuisitat, et tenebras facit nostrorum discedere peccatorum. Tantum ergo iniquitates nostrae longe sunt cum nobis peccata nostra danantur, quanto potest clara dies a tenebrosa nocte distare, siue per orientem significat regnum dei, per occasum uero Gehennam, quae tantum a beatorum sede, dissociata est, quantum dicit Abraham loquens ad diuitem: Inter nos et uos chaos magnum firmatum est. Septentrionalis autem pars mundi, unde gelu et siccitas procedunt, per figuram ostendit diabolum, uel frigus infidelitatis de quo scriptum est: Aquilonem et mare tu creasti, Thabor et Hermon in nomine tuo, exultabunt tuum brachium cum potentia. Per aquilonem designans diabolum qui dixit: #368b# Ponam sedem meam in aquilone, et ero similis altissimo. Vnde alibi legitur aliquo durus est uentus qui alio nomine dexter uocatur. Eo quod diabolus nomen sibi dextri presumat tamquam boni siue quod occidentem id est peccatum respicientes dexter fiat. Aquilo significat populus gentium, ut in Esaia: Dicam aquiloni da, et in Psaltero: Latera aquilonis cuiutas regis magni. Et in Iob: Ab aquilone aurum uenit. Meridiana autem plaga mundi, quae et australis ab austro uento uocatur, calore suo frigus dissipat, et glaciem soluit. Significans gratiam spiritus sancti, qui caritatis ardore frigus infidelitatis expellit, et peccatorum duritiam dissoluit. Vnde scriptum est: Conuerte domine captiuitatem nostram sicut torrens austro. Qui etiam uentus significat populum Iudaicum, lumen scientiae in scripturis legis et prophetarum habentem. Sicut aquilo gentilem in tenebris infidelitatis et stultitia erroris degentem. Has quoque ambas gentes Christi gratia per euangelium ad se conuocauit. Item in aquilone aduersa mundi. In austro blandimenta designantur, qua gemina ex pugnatione #369a# probatur aecclesia. Et per constantiam fidei mirum odorem uirtutum dispergit. Vnde sponsa in Cantico canticorum dicit: Surge aquilo et ueni auster, perfla hortum meum et fluant aromata illius, consurge permittenti uox est non imperantis. Item in contrariam partem meridies accipitur, ut est illud in Psalmo: Aruina et demonio meridiano. Demonium meridianum est in mane periculum feruore persecutionis accensum, ubi ruina plerumque metuitur. Auster ecclesia quae ex Iuda eis prior in Christo credidit, ut in propheta: Qui habitatis in terra austri, ferte aquam sitienti, id est baptismum credentibus. Et in Iob: Ab aquilone aurum uenit, et ab austro formidolosa lauadatio. Auster sancta aecclesia est fidei calore accensa.</p>
<p> </p>
<p>[2] De athomis</p>
<p> </p>
<p>Philosophi athomos uocant quasdam in mundo corporum partes tam minutis simas ut nec ui sui pateant. Nec nomen id est sectionem recipiant, unde et athomi dictae sunt. Hae per inane totius mundi in requietis motibus uolitari, et huc atque illuc ferri dicuntur sicut tenuissimi pulueres qui infusi per fenestras radiis solis uidentur. Ex his arbores et herbas et fruges omnes oriri, et ex his ignem et aquam et uniuersa gigni atque constare quidam #369b# philosophi gentium putauerunt. Sunt autem athomi, aut in corpore, aut in tempore, aut in numero. In corpore ut lapis, diuidis eum in partes et partes diuidis ipsas in grana, uelut sunt harenae. Rursum que ipsa harenae grana diuide in minutissimum puluerem, donec si possis peruenias ad aliquam minutiam, quae iam non sit quae diuidi uel secari possit, haec est athomis in corporibus. In tempore uero, sic intellegitur athomus, annum uerbi gratia diuidis in menses, menses in dies, dies in horas, adhuc partes horarum admittunt diuisionem, quousque uenias ad tantum temporis punctum, et quandam momenti particulam talem que per nullam morulam produci possit. Et ideo iam diuidi non potest, haec est athomus temporus. Innumeris ut puto, octo diuiduntur in quatuor, rursus iiii in duobus, inde duo in unum, unus autem athomus est, quia insecabilis est, sic et littera. Nam orationem diuidis in uerba, uerba in sillabas, sillabam in litteras, littera pars minima, athomus est, nec diuidi potest. Athomus ergo est quod diuidi non potest, ut in geome#370a#trica punctus. Nam thomus diuisio dicitur Grece, athomus indiuisio. Nam quantum inuisibilis unitas, ualeat in rebus ad ostendendam misticam significationem, manifeste scriptura designat, quia ipsam omnium rerum initium esse demonstrat, apostolo dicente, unus dominus, una fides, unum baptisma, unus deus et pater omnium, qui est super omnes et per omnia, et in omnibus nobis, qui benedictus in saecula. Vnde idem iuebet nos sollicitos seruare unitatem spiritus in uinculo pacis, ut fiat unum corpus, et unus spiritus, sicut uocati sumus, in una spe uocationis nostrae.</p>
<p> </p>
<p>[3] De elementis</p>
<p> </p>
<p>Ylen Greci rerum quandam primam materiam dicunt, nullo prorsus modo formatam, sed omnium corporalium formarum capacem, ex qua uisibilia haec elementa formata sunt. Vnde et ex eius deriuatione, uocabulum acceperunt. Ylen Latini materiam appellauerunt. Ideo quia omne in forme, unde aliquid faciendum est, semper materia nuncupatur. Proinde et eam poetae siluam nominauerunt, nec incongrue, quia materiae siluarum sunt. #370b# Greci autem elementa ictoxa nuncupant, eo quod sibi societatis concordia et communione quadam conueniunt. Nam sic ea inter se naturali quadam ratione iuncta dicuntur. Vt modo originem ab igne repetentes us#M263#que ad terram, modo a terra, usque ad ignem. Vt ignis quidem in aera desinat. Aer in aquam densetur, aqua in terram crassescat. Rursusque terra diluatur in aquam, aqua arescat in aerem. Aer in ignem extenuetur, qua propter omnia elementa omnibus inesse, sed unum quodque eorum, ex eo quod amplius habet, accepisse uocabulum. Sunt autem diuina prouientia, propriis animantibus distributa, nam caelum angelis, aerem uolucribus, mare piscibus, terram hominibus, ceterisque animantibus creator ipse impleuit.</p>
<p> </p>
<p>[4] De caelo</p>
<p> </p>
<p>Caelum dictum, eo quod tamquam caelatum uas impressa lumina habeat stellarum, ueluti signa. Caelum autem in scripturis sanctis ideo firmamentum uocatum, quod sit cursu siderum et ratis legibus, fixisque firmatum. Interdum et caelum pro aere accipitur, ubi uenti et nubes et procellae #371a# et turbines fiunt. In scriptura sacra plerumque et ea quae accipi secundum hystoriam possunt, spiritaliter intellegenda sunt ut et fides habeatur in ueritate hystoriae, et spiritalis intellegentiae capiatur in mysteriis allegoriae, sicut hoc quoque nominus quod Psalmista ait: Quoniam uidebo caelos opera digitorum tuorum lunam et stellas quas tu fundasti. Ecce enim iuxta ueritatem hystoriae stat sermo rationis, quia et caeli opera dei sunt et lunae ac stellae ab eo creatae atque fundatae sunt. Sed si hoc Psalmista: Iuxta solam hystoriam et non etiam secundum intellectum mysticum asserit, qui caelum opera dei esse professus est dicturus lunam et stellas. Cur non etiam solem quem scimus quia eius opus est pariter enumerauit. Si enim iuxta solam hystoriam loquebatur dicturus luminare minus, prius luminarem aius dicere debuit, ut ante solem, et post lunam atque stellas fundatas esse perhiberet. Sed quia iuxta intellectum mysticum loquebatur, ait lunam sanctam ecclesiam et stellas homines sanctos accipere deberemus, solem nominare noluit, #371b# quia uidelicet ipsi aeterno soli loquebatur, de quo scriptum est: Vobis aut qui timetis dominum, orietur sol iustitiae. Caelum autem iuxta allegoriam aliquando ipusm dominum saluatorem significat ut est illud: Caelum caeli domino, quia sicut sanctus sanctorum et deus deorum ita etiam caelum caelorum recte ipse dicitur in quo plenitudo diuinitatis inhabitat. Aliquando uero angelicas potestates significat, ut est illud in Genesi: In principio fecit deus caelum et terram. Quod post uocauit firmamentum, quia caeli fuerunt hi qui prius bene sunt conditi, sed postmodum firmamentum appellati sunt quia omnino iam ne caderent uirtutem incommutabilitatis acceperunt. Ad quos per prophetam alibi dicitur: Audite caeli quia dominus locutus est. Item caeli nomine prophetae et apostoli et sancti uiri exprimuntur, ut est hoc caeli enarrant gloriam dei, quia ipsi de aduentu Christi disserendo orbe in terrarum sanctis admonitionibus impleue#M264#runt. De quibus caelis alibi dicitur. Verbo domini caeli firmati sunt et spiritu oris eius omnis uirtus eorum. Quia Christo post ascensionem desuper mittente spiritum sanctum apostoli #372a# in fide et scientia confortati sunt. Igitur in principio fecit deus caelum, id est spiritales caelestia qui meditantur et quaerunt. In ipso fecit et carnales qui terrenum hominum necdum deposuerunt. Aliquando etiam contemplationem supernorum caelum significat, ut est illud: Ascendunt usque ad caelos et descendunt usque ad abyssos. Vsque ad caelos quippe ascendimus cum summa penetramus, sed abyssos usque descendimus ccum repente a contemplationis culmine per turpia temptamenta deicimus. Plerumque ergo in sancto euangelio regnum caelorum praesens aecclesia nominatur. Congregatio quippe iustorum, regnum caelorum dicitur. Quia enim per prophetam dominus dicit: Caelum mihi sedes est terra autem scabellum pedum meorum. Et Salomon ait: Anima iusti sedes sapientiae. Paulus etiam dicit: Christum dico dei uirtutem et dei sapientiam.</p>
<p>Liquido comprobatur deum in anima iusti sedere, hoc est regnare et iudicia sua decernere. Nam caelum aeriste ut supra diximus, agnoscitur in quo caelo hoc est aereo Helias raptus disscribitur. Et quod #372b# apostolus de inmundis spiritibus loquitur non est nobis conluctatio aduersus carnem et sanguinem sed contra spiritalia nequitiae in caelestibus. Et alius apostolus: Caeli autem qui nunc sunt et terra eodem uerbo repositi sunt igni seruati in diem iuditii. Aliquando ergo in caeli nomine sacra scriptura designatur, de qua dicitur extendens caelum sicut pellem, ex qua nobis et sol sapientiae et luna scientiae, et ex antiquis patribus stellae exemplorum atque uirtutes lucent. Quod sicut pellis extenditur que per scriptores suos carnis lingua formatum ante oculos nostros per uerba doctorum exponendo displicatur. Cuius caeli superiora dominus in aquis tegit, quia alta sacre eloquii, id est ea quae de natura diuinitiatis uel de aeternis gaudiis narrat nobis adhuc nescientibus sols angelis in secreto sunt cognita. Nam alibi in Psalterio legitur: Laudate eum caeli caelorum et aquae super caelos sunt laudent nomen domini} Quamuis in Genesi unum caelum fabricatum esse legerimus, tamen eos plurali numero et Paulus apostolus appellauit, qui refert intertium se caelum raptum ibique, talia cognouisse quae homini non licebat effari. Et hic plurali numero nuncupantur quod tali forsitan ratione concordat. Dici#373a#mus unum esse palatium quod multis membris multisque spatiis ambiatur. Ita forsitan et caeli partes dicimus caelos dum complexio atque sinus eius unus esse monstretur. Aquas uero super caelos esse genesis refert, ait enim: Diuisitque aquas quae erant sub firmamento ab his quae erant super firmamentum. Firmamentum enim in aecclesia scripturae diuinae intelleguntur, quia caelum plicabitur sicut liber discreuitque super hoc firmamento aquas, id est caelestes populos angelorum, qui non opus habent hoc suscipere firmamentum, ut legem legentes audiant uerbum dei. Vident enim eum semper et diligunt, sed superposuit ipsum firmamentum legis suae super infirmitatem inferiorum populorum, ut sibi suscipientes cognoscant qualiter discernant inter carnalia et spiritalia, quasi inter aquas superiores et inferiores.</p>
<p> </p>
<p>[5] De partibus caeli</p>
<p> </p>
<p>Appellatur autem idem locus aethra in quo sidera sunt, et significat eum ignem qui a toto mundo in altum separatus est. Sane aether est ipsud elementum, aethera uero splendor aetheris est. Consistunt enim luminaria in firmamento caeli, hoc est in firmamento legis dei infixa, euangelistae uidelicet et doctores scripturae sanctae #373b# disputando coherentes, et omnibus inferioribus lumen sapientiae demonstrantes. Prodiit etiam simul et cetera micantium siderum turba id est diuersarum uritutum in aecclesia numerositas, quae in huius uitae oscuritate tamquam in nocte refulgentes, diuidant in hoc firmamento scripturae sensibilia et intellegibilia, quasi inter lucem perfectorum et tenebras populorum, et sunt insigna uirtutum et miraculorum.</p>
<p> </p>
<p>[6] De ianuis caeli</p>
<p> </p>
<p>Ianuae caeli duae sunt, oriens et occasus. Nam una porta sol procedit, alia se recipit. Significant autem ianuae caeli testamenta diuina, unde Psalmista ait: Mandauit nubibus desuper et ianuas caeli aperuit. Mandatum est nubibus id est predicatoribus ut per ianuas caeli, hoc est scripturas sanctas predicatione gloriosa aduentum saluatoris domini nuntiarent, qui uere manna sumitur quando adorabili communicatione gustatur.</p>
<p> </p>
<p>[7] De cardinibus</p>
<p> </p>
<p>Cardines autem mundi duo septentrio et meridies, in ipsis enim uoluitur caelum. Significant autem cardines ipsi presentis aecclesiae conuersationem quae per totum orbem dilatatur, et in duobus testamentis siue in duobus preceptis caritatis conuersans ad futuram patriam ten#374a#dendo cursum presentis uitae dirigit. Vnde scriptum est: Domini enim sunt cardines terrae, et posuit super eos orbem.</p>
<p> </p>
<p>[8] De lucae</p>
<p> </p>
<p>Lux post creationem caeli et terrae a creatore primum formata est ad manifestanda et declaranda opera dei. Lux ipsa substantia est. Lumen a luce manat, id est candor lucis, sed hoc confundunt auctores. Lucis ergo nomine diuersae significationes exprimuntur. Aliquando enim ipsum deum id est totam simul sanctam trinitatem ostendit. Aliquando filium dei, aliquando sanctos uiros significat. Aliquando scripturam sacram. Ali#M266#quando predicationem euangelis. Aliquando sanctam aecclesiam. Sciendum nobis est hoc nomen luminis totius trinitatis esse commune. Legitur enim: Deus lux est, et tenebrae in eo nullae sunt. Ergo quia pater et filius et spiritus sanctus unus est deus. Recte animaduertimus deo et trinitate esse dictum. Deus lux est et tenebrae in eo nullae sunt. Vnde uersus iste merito de saluatore dicit: In lumine tuo uidebimus lumen. Quod autem Christus uera lux sit ostendit ipso in Euangelio dicens: Ego sum lux mundi. Qui sequitur me non ambulabit in tenebris sed habebit lumen #374b# uitae. De quo et Iohannes euangelista ait: Erat lux uera quae inluminat omnem hominem uenientem in mundum, omnem uidelicet qui inluminatur sine naturali ingenio, seu sapientia diuina. Sicut enim nemo a se ipso esse ita etiam nemo a se ipso sapiens esse potest, sed illo inlustrante de quo scriptum est: Omnis sapientia a domino deo est. Sancti quidem homines lux sunt recte uocati dicente a deos domino: Vos estis lux mundi. Et apostolo Paulo: Fuistis aliquando tenebrae, nunc autem lux in domino, sed multum distat inter lucem que inluminatur, et lucem que inluminat inter eos, qui participationes uerae lucis accipiunt ut luceant, et ipsam lucem perpetuam, quae non solum in se ipsa lucere, sed et sua presentia quoscumque attigerit, inlustrare sufficit. Aliquando autem scriptum sacram lucem intellegimus, ut est illud: Lucerna pedibus meis uerbum tuum domine, et lumen semitis in eis. Sciens ergo huius saeculi noctem diuersis offensionibus inretitam, ut alibi laqueos, alibi scopulos, alibi contineat profundissimas uastitates pedibus suis, uerbum domini lucere testatur, ne absentia ueri luminis incidat #375a# ruinam, quam per suam prouidentiam uitare non poterat, sed hoc uerbum illud debet intellegi, quod per scripturas sanctas prophetarum ore seminatum est, quod uerbum lucernam bene appellauit. Quae humanis usibus data est ad debellandum noctis profundissimae caecitatem, sicut Petrus apostolus dicit: Habemus certiorem propheticum sermonem, cui bene facitis incendentes uelut lucernae lucenti in obscuro loco. Item lumen inluminatio fidei est, uel domum spiritus sancti, ut in Psalmo: Signatum est super nos lumen uultus tui domine. Item lux et tenebrae electi et reprobi ut in Iob, Numquid nosti quis locus sit lucis et tenebrarum, ut ducas unum quodque ad terminos suos. Item lux et tenebrae, iustitia et iniquitas, ut in apostolo: Qui diligit proximum suum, inlumine est, qui autem odit in tenebris ambulat. Item predicationem euangelii lucerne significat, unde saluator ait: Nemo accendit lucernam et ponam eam sub modio, sed super candelabrum ut luceat omnibus qui in domo sunt. Ponere ergo est lucernam sub modio superiora facere corporis commoda quam predicationem ueritatis #M267# ut ideo quisque ueritatem non predicet. #375# Dum timet ne aliquid in rebus corporalibus et temporalibus molestiae patiatur. Potest haec lucerna et super humanitate saluatoris interpretari. Ipse quippe lucernam accendit qui testam humanae naturae flama suae diuinitatis impleuit, quam profecto lucernam nec credentibus abscondere, nec modio subponere. Hoc est sub mensura legis includere uel intra unius Iudeae gentis terminos uoluit cohibere, candelabrum ecclesiam dicit. Cui lucernam superposuit, qui a nostris in frontibus fidem suae incarnationis affixit, ut qui ecclesiam fideliter ingredi uoluerint. Lumen ueritatis palam queant intueri. Nam et sancta ecclesia luminis uocabulo designatur ut est illud, amictus lumine sicut uestimento. Lumen enim ecclesiam significat, de qua scriptum est: Quae est ista quae ascendit de albata. De albata enim intellegitur inluminata, quae recte uelut uestis aduertitur domini saluatoris, non habens maculam aut rugam. Ipsa enim est candida, hoc est dealbata, et omni decore uirtutum adornata. #376a# Ad quam dicit apostolus: Omnes qui in Christo baptizati estis, Christum induistis. Hanc etiam tunica illa significauit quae non potuit diuidi tempore passionis. Haec est de qua dicitur amictus lumen sicut uestimentum.</p>
<p> </p>
<p>[9] De luminaribus</p>
<p> </p>
<p>Luminaria autem quae in caelo sunt posita, diem noctemque inluminant, secundum creatoris sui dispositionem, et cursus sui officia peragunt. Hoc est sol, luna, et stellae, iuxta qualitatem suam significationes allegorias habent, quae ad laudandum deum postquam angelicas uirtutes ad laudem dei Psalmista incitauit subsequenter prouocans ait: Laudate eum sol et luna, laudate eum omnes stellae et lumen.</p>
<p> </p>
<p>[10] De sole</p>
<p> </p>
<p>Sol ergo et luna ac stellae, ut quidam dicunt, et si aliquo spiritu proprio regum tamen quia carnalibus oculis patescunt inferiores esse uirtutibus quae non uident. Non absurda aestimatione colligitur quamuis caeli speciem decoro lumine ornare uideantur. Nam illa ad quae peruenitur aspectus, licet sint lucida atque subtilia tamen corpora esse manifestum est, et necesse est ut illis #376b# cedant, quae inuisibili uirtute subsistunt, quapropter solem lunam, et stellas, siue per propriam nationem siue per alias sensibiles et iudicabiles substantias propheta laudare praecepit dominum, quia creatoris beneficio existere meruerunt. Considerata enim tot lumina ingentes adluminationes possunt commouere, quando et mortales oculos uidere factum et ipsa in tam splendida claritate consistunt. Igitur sol in scriptura sacra aliquando significat dominum saluatore. Aliquando sanctorum suorum claritatem. Aliquando sapientiae fulgore. Aliquando decorem uirtutum #M268# et e contrario, aliquando aestum persecutionis, et tribulationem presentis uitae. Nam sol saluatorem in eo exprimit, quod sicut ipse sine aliorum adminiculo ceteris sideribus hoc est luna et stellis, ut quidam ferunt, fulgorem prestant. Ita et Christus propria uirtute splendens, et nullius ope indigens sanctae ecclesae, et quibusque uirtum sanctis splendorem sapientiae, et uirtutum tribuit. Vnde in propheta scriptum est: Orietur uobis timentibus deum sol iustitiae, et sanitas inpenni sancti. #377a# Et alibi ex persona peccatorum dicitur. Sol iustitiae non est ortus nobis. Quod autem splendorem claritatis sanctorum post resurrectionem sol significet. Ostendit ipsa ueritas, in euangelio dicens: Tunc fulgebunt iusti sicut sol in regno patris eorum. Nam solem sapientiam significare testatur psalmista dicens. Solem in potestatem diei quoniam in seculum misericordia eius. Quod spiritaliter ita intellegi potest. Vt solem sapientiae dominus sanctis suis miseratus infundat, quatinus illi uideant quae ad ipsius certum est pertinere iussionem. Decorem autem uirtutum et bonorum operum solem significare illa domini sententia demonstrat qua ad apostolos loquens ait: Sic luceat lux uestram coram hominibus ut uideant opera uestra bona, et glorificent patrem uestrum qui in caelis est. Sol acumen sapientiae significat sicut in Iob: Quibusdam sapientibus sed reprobis pro diabolo dicitur. Radii solis sub ipso erunt sed ecclesiae fides de quo per Iohel prophetam dicitur: Sol conuertetur in tenebras, quia fides aecclesia nouissima persecutione in reproborum cordibus per infidelitatem obscubiratur. Sol manifesta operatio est, sicut in Psaltero dicitur: Pro corpore assumpto in sole posuit tabernaculum suum. #377b# Denique incontrariam partem solis significationem prolatam ostendit illa euangelica parabola quam de se mentis diuersitate dominus protulit dicens. Alia autem ceciderunt in petrosa ubi non habebant terram multam, et continuo exorta sunt, quia non habebant altitudinem terrae. Sole autem orto aestuauerunt et quia non habebant radicem aruerunt. Petrosa uero loca quae tenui cespite contecta susceptum semen cito germinare queunt. Sed uim radicis figendae non habent, illa nimirum sunt praecordia quae nullis disciplinae studiis erudita, nullis temptationum probationibus emollita. Dulcedine auditi tantum sermonis ac promissis caelestibus ad oram delectantur sed in tempore temptationis recedunt. Sol prosperitas est et luna aduersitas mundi ut in Psaltero: Per diem sol non uret te neque luna per noctem.</p>
<p> </p>
<p>[11] De luna</p>
<p> </p>
<p>Luna autem quae menstruis temporibus crescit et decrescit, et non proprio lumine lucet sed solis mutuato splendore illustratur. Aliquando #378a# in scripturis significat hanc mortalem uitam et miseram. Aliquando presentem aecclesiam. Vnde in euange#M269#lio parabola legitur quod homo ab Hierusalem descendens in Hiericho incidisset in latrones. Qui etiam despoliauerunt, cum et plagis impositis abierunt semiuiuo relicto. Hic ergo homo Adam intellegitur cum omni genere humano, Hierusalem autem ciuitas illa caelestis accipitur a cuius beatitudine Adam lapsus per praeuaricationem et eiectus in hanc mortalem uitam et miseram. Quam bene Hierichoque luna interpretatur, significat uariis uidelicet defectuum laboribus instabilis semper et caduca. Latrones autem demones intellegere possumus, quis educendo Adam dispoliauerunt enim gloria beatae inmortalitatis, et innocentiae ueste priuarant.</p>
<p>Lunam autem figurare aecclesiam ostendit ille uersus. Fecit lunam in tempore, sol cognouit occasum suum. Luna ecclesia est, qua in temporibus factam aliquando minui contingit, aliquando crescere, quae tamen sic minuitur ut semper redeunte integritate #378b# reparetur. Solem uero in hoc loco merito accipimus dominum saluatorem. Iste ergo cognouit occasum suum, id est gloriam suae passionis agnouit. Cum discipulis suis diceret: Venit hora et filius hominis tradetur in manus peccatorum. Item luna significat martyrum passionem, ut per Ioel propheta dicitur: Et luna uertetur in sanguinem, hoc est martyrum suorum cruore perfusa. Item luna presens saeculum significat, eo quod semper mutetur. De quo in Apocalypsi dicitur de ecclesia, et luna sub pedibus suis. Aliquando autem luna instabilem mentis humanae qualitatem in scripturis reprehendit, ut est illud Sapientiae: Stultus ut luna mutatur, quia uir duplici animo inconstans est in omnibus uiis suis. Sed et hoc notandum, quod luna tempus paschalis festiuitatis maxima ex parte ordinat, quae sollempnitas tunc maxime celebratur, cum solus lumen annuo proficiens incremento primam sumit de noctis umbra uictoria. Deinde mensem primum anni, qui et nouarum uocatur, in quo Pascha celebramus attendimus. Ipse autem est mensis, in quo mundus iste formatus, et #379a# homo est primus in Paradisi sede locatus, quia per huius mysteria sollemnitatis, primam nos stolam recepturos. Primum supernae beatitudinis regnum. A quo in longinquam regionem discessimus nos repenturos esse speramus. De cuius gloria regni beatus apostolus Petrus: Caelos autem nouos inquit et terram nouam. Et promissa ipsius expectamus, in quibus iustitia habitat. Sed Iohannes in Apocalypsi sua: Et dixit qui sedebat in throno, ecce facio omnia noua. Deinde etiam tertia mensis eiusdem septimanam, in Pascha obseruamus, quod resurrectionis dominicae gaudiis aptissimae congruit. Quia et eadem sacro sancta eius resurrectio tertia die factae, et tertio tempore saeculi, id est cum gratiae caelestis aduentu, tota eius in carne dispensatio, quae per resurrectionis consummata est gloriam mundo apparuit. Prima namque saeculi tempora lege, naturali per patres, media lege, litterali per prophetas, extrema charismate, #M270# spiritali per seipsum ueniens inlustrare, dignatus est. Sed et ipsa tunc limae conuersio, pulcherrimum nobis #379b# sacramenti caelestis spectaculum prebet. Namque luna, quae rotundifacta schematis a sole lumen ut supra diximus accepit. Ideoque semper ex dimidio orbe quem ad solem habet lucida est, ex altero autem dimidio semper obscura. A prima usque ad quintam decimam lucis crementum ad terras, defectum uero habet ad caelos. A quinta decima autem usque ad nouissimam crementum eiusdem suae lucis a terrenis auersum, paulatim ad caelestia reuertit. Quae nimirum eius conuersio recte paschalis gauda mysteria signat. Quibus omnem mentis nostrae gloriam a uisibilibus auertere deliciis, caducisque fauoribus atque ad solam caelestis gratiae luce suspendere contemplando docemur, uel si utraque eius conuersionem in bonum delectat imprecari possumus intellegere, quod crescens ad oculos humanos, lumen lunae uirtutum gratiam quibus apparens in carne dominus mundo in luxu insinuet. De quibus dicitur: Et Ihesus proficiebat sapientia, et aetate, et gratia, apud deum et homines. Recrescens uero ad caelos, resurrectionis ascensionisque #380a# illius gloriam designet, quae in se quidem ipsa mox perfecta prouenit, sed in animo fidelium quibusdam lucis suae profectibus usque ad finem saeculi crescere non desinit. Resurgens enim dominus a mortuis primo singulis ac binis ac deinde pluribus modo vii, modo undecim et plusquam quingentis fatribus simul ad ultimum discipulis omnibus apparuit quibus uidentibus ascensurus in caelum precepit eos suae dispensationis esse testes in Hierusalem et in omni Iudea et Samaria, et usque ad ultimum terrae et bene luna cum nostros crescit ad oculos paulatim a sole recedit. Cum uero decrescit paribus ad eum spatiis redit. Hoc est enim quod ipse dicit: Exiui a patre et ueni in mundum. Iterum relinquo mundum et uado ad patrem. Et quod de illo Psalmus ait: A summo caelo egressio eius et occursus eius usque ad summum eius. Quia ergo luna eo suae lucis incremento quod exiens a sole ad nostros euoluit optutus. Domini saluatoris in carne usque ad tempora passionis doctrinam uirtutesque significat. Eo autem quod ad solem rediens paulatim ad inuisibilem nobis #380b# caeli faciem recolligit, resurrectionis illius ac posterioris gloriae miracula demonstrat. Merito a quinta decima paschalis uoti gaudiis apta predicatur. His quidem paschalis temporis a legis obseruatione sumptis indiciis heredes noui testamenti et iam diem dominicam quam scriptura unam siue primam sabbati cognominat an nectimus. Nec in merito quae et conditione primitiuae lucis excellens, et triumphum dominicae resurrectionis insignis et nostra quoque nobis resurrectione manet semper ex optabilis.</p>
<p>Septem quoque dies lunae id est a quinta decima usque ad uicesimam primam, per quos ea dominica naturali ordine discurrit. Vniuersitatem aecclesiae quae per totum mundum paschalibus est #M271# redempta mysteriis apertae denuntiat. Nam et septenario saepe numero uniuersitatem designare scriptura consueuit. Vnde quod ait propheta: Septies in die laudem dixi tibi. Nil melius intellegitur quam quod alibi ait semper laus eius in ore meo. Et specialiter totam catholicae aecclesiae perfectionem eo figurari Iohannes testatur. Qui ad septem Asiae scribens aecclesias #381a# uniuersalis per orbem aecclesiae mysteria patefacit. Vnde et per omnia quae singulis septem scribit hortamenta hunc uersiculum intexere curauit. Qui habet aures audiendi audiat quid spiritus dicat aecclesiis, quo dum cuilibet dixerat hoc omnibus se dixisse probat aecclesiis. Nec minus etiam moralem nobis commendant paschalia tempora sensum. In nomine quidem paschae ut deuitus ad uirtutes, transitum cottidiae faciamus spiritalem. In mense autem nouorum in quo adulti fructus aduentu suo pronuntiant ueterem cessationem, ut ex uentes ueterem hominem cum actibus eius renouemur spiritu mentis nostrae. Et in duamus nouum hominem qui secundum deum creatus est in iustitiae et sanctitate et ueritate. Et ut uegetati diuersarum uarietate uirtutum, earumque foliis ueluti amoenae arboris adumbratione ueluti, tamquam laetae atque fructiferae segetes pululemus. In pleni lunio ut perfectum splendorem fidei, et sensus gerentes a peccati tenebris segregemur. In reuersa eadem luce lunari ad caelos quod a quinta decima luna fieri incipit, ut quanto magni sumus, humiliemur in omnibus dicentes cum apostolo singuli: Gratia #381b# autem dei sum id quod sum. Quae profecto gratia muneris superni, quia tertio tempore saeculi manifestius effusa est pulcherrima figurarum consequentia, tertia lunae ebdomadae lumen ipsius quod eatenus ad terras creuerat ad caelestia iam crescere inchoat.</p>
<p>Pulchrae hunc in pascha obseruare praecipimur, ut gratiae quam accepimus numquam obliti per singulos gradus spiritalis transitus largitori illius oboediendo uicem rependere meminerimus, uel certe increscente ad homines luna uitae nobis actiuae in reuersa uero ad caelos speculatiuae typus ostenditur. Vel in hac nobis conuersione dilectio proximi in illa nostri signatur auctoris. Aut huc conuersus lucis eius profectus ut bona foras operemur admonet, porro illuc ut eadem bona opera solo supernae mercedis intuitu geramus. Huc ut luceat lux nostra coram hominibus ut uideant bona nostra opera illuc ut glorificent patrem nostrum qui in caelis est.</p>
<p> </p>
<p>[12] De sideribus</p>
<p> </p>
<p>Siderum et astrorum haec distantia est. Stellae ergo et sydera et astra ita inter se differunt. #382a# Nam stellae est quelibet singularis. Sidera uero sunt stellis plurimis facta ut Hiades, Pliades. Astra autem stellae grandes ut Orion, Bootes. Sed haec nomina scriptores confundunt et astra pro stellis et stellas pro sideribus ponunt. Stellas non habere proprium lumen, sed a sole inluminari dicuntur sicut #M272# et luna. Sidera uero aliquando in bonam partem, Aliquando in contrariam accipiuntur. In bonam ergo partem tunc accipiuntur quando sanctos et electos dei significant qui fiunt in ecclesia. Vnde est illud quod ad Abraham dominus ait: Multiplicabo semen tuum sicut stellas caeli. Et apostolus: Stella inquit ab stella differt in claritate, sic erit et resurrectio mortuorum. Stella Christus est ut in Apocalipsi: Ego sum stella splendida et matutina. Et alibi orietur stella ex Iacob. Et in Apocalipsi: Septem inquit stellae angeli sunt septem aecclesiarum. Nam et apostolus Paulus septem scribit aecclesiis non tamen hisdem quibus Iohannes. Septem loca figura sunt totius aecclesiae, quae septiformis spiritus sancti gratiam habet. Hinc et Psalmista de creatoris opere ait: Lunam et stellas in potestatem noctis quoniam in seculum misericordia eius. Lunam ut iam diximus aecclesiae #382b# debemus accipere stellas diuersos eius ordines sanctitate pollentes ut sunt episcopi, presbyteri, diaconi et ceteri qui uelut stellae caelesti noscuntur conuersatione rediare. Haec omnia in potestate noctis id est in seculi istius tenebris dicta sunt. Vt pereos caliginosa reluceant corda mortalium. Item stellae sunt sancti siue docti eo quod uirtutum operibus in hoc mundo resplendent ut in Psaltero qui numerat multitudinem stellarum et omnibus eis nomina uocat.</p>
<p>Astra sunt sancti angeli ut in Iob: Cum me laudarent astra matutina. In contariam ergo significationem ponuntur sidera quando aut peruersos angelos significant, aut hereticos, siue hypochritas. Peruersus ergo angelos de caelo cecidisse testatur Apocalipsis dum dicit draconem tertiam partem siderum secum trahens in terram. Hereticos autem sub siderum nomine denotat Iudas apostolus in epistola sua dicens: Sidera errantia quibus procellae tenebrarum in aeternum seruata est. Hypocrhitae autem qui per fictas species uirtutum sanctos imitari uidentur, tamen ipsi uelut stellae de caelo in terram cadunt. Dum a sanctorum consortio sequestrati inter peccatores ascribuntur.</p>
<p> </p>
<p>[13] De Pliadibus et Arcturo</p>
<p> </p>
<p>#383a# Pliades autem et Arcturus quid significent in sententia qua dominus ad beatum Iob locutus est: animaduerti potest ait enim. Numquid iungere ualebis micantes stellas pliades aut girum arcturi poteris dissipare. Pliades stellae a potu plystu, id est a pluralitate uocatae sunt. Ita autem uicinae sibi et diuisae sunt conditae, ut et simul sint et tamen coniungi nequaquam possint. Quatinus uicinitate quidem coniunctae sunt, sed tactu disiunctae.</p>
<p> </p>
<p>[14] De arcturo</p>
<p> </p>
<p>Arcturus uero ita nocturna tempora illustrat, ut in caeli axe positus per diuersa se uertat. nec tamen occidat. Neque enim extracurrens uoluitur, sed in #M273# loco situs in cunctis mundi partibus nequaquam casurus inclinatur. Quid enim micantes Pliades quae et septem sum aliud quam sanctos omnes denuntiant qui inter praesentis uitae tenebras spiritus septiformis gratiae nos lumine illustrant qui ab ipsa mundi origene usque ad eius terminum diuersis temporibus ad prophetandum missi iuxta aliquid sibi coniuncti sunt, et iuxta aliquid non coniuncti. Stellae enim Pliades sicut supradictum est uicinitate #383b# sibi coniunctae sunt tactu disiunctae simul quidem sitae sunt et tamen lucis suae uiritim radios fundunt. Ita sancti omnes aliis aequaliis ad praedicandum temporibus apparentes, et disiunctae sunt per uisionem suae imaginis et coniuncti per intentionem mentis simul micant quia unum predicant sed non semetipsos tangunt. Quia in diuersis temporibus partiuntur quam diuersis temporibus Abel, Esaias, et Iohannes apparuit. Diuisi tempore quidem fuerunt sed non predicatione. In Arcturo autem qui per gyrum suum nocturna spatia non occasurus illustrat nequaquam particulatim edita uita sanctorum, sed tota simul aecclesia designatur quae fatigationes quidem patitur. Nec tamen ad defectum proprii status inclinatur girum laborum tolerat. Sed ad occasum cum temporibus non festinat.</p>
<p>Nequae enim ad ima poli Arcturus cum nocturno tempore ducitur, sed dum ipsa uoluitur nox finitur, quia nimirum dum sancta aecclesia innumeris tribulationibus quatitur presentis uitae umbra terminatur. Ea quae stante nox pretent quia illa in sua incolomitate per durante mortalitatis huius uita percurrit. Potest igitur per Arcturum qui a plaga frigoris nascitur lex. Per Plyades ades uero quae ab oriente #384a# surgunt testamenti noui gratia designari quasi enim ab aquilone lex uenerat quae tanta subditos rigiditatis asperitate terrebat. Dum pro culpis suis alios preciperet lapidibus obrui, alios gladii morte multari. Plyades uero que ipsae quoque sicut superius diximus, septem sunt. Testamenti noui gratiam tanto apertius indicant quanto cuncti liquido cernimus, quod per illud fideles suos sanctis spiritus septiformis muneris lumine illustrat. Quaquam igitur se Arcturus uertit Plyades ostendit, quia per omne quod testamentum uetus loquitur testamenti noui opera nuntiantur, sub textu enim litterae tegit mysterium prophetiae.</p>
<p> </p>
<p>[15] De Orione et Hiadibus</p>
<p> </p>
<p>De Orione autem et Hiadibus similiter beatus Iob significationem mysticam expressit dicens: Qui fecit Arcturum et Oriona et Hiades et interiora austri. Oriones quippe in ipso pondere temporis hiemalis oriuntur, suoque ortu tempestates excitant et maria terrasque perturbat. Quid igitur post Arcturum, per Orionas nisi martyres designantur, quidum sancta aecclesia ad statum predicationis erigitur. Pondus persequentium molestiasque passuri ad caeli faciem quasi in hieme uenerunt. Bene autem sub#384b#didit protinus Hiades quae iuuenes cente uerno #M274# ad caeli faciem prodeunt, et cum sol iam caloris sui uires exerit extenduntur. Illius quippe signi initiis inherent quod sapientes saeculi taurum uocant ex quo augeri sol incipit atque ad extendenda diei spatia feruentior exsurgit. Qui itaque post Orionas Hiadum nomine, nisi doctores sanctae aecclesiae designantur qui subductis martyribus eo iam tempore ad mundi notitiam uenerunt, quo fides Darius elucet, et repressa infidelitatis hieme altius per corda fidelium sol ueritatis calet, qui remota tempestate persecutionis, expletis longis noctibus infidelitatis. Tunc sanctae aecclesiae orti sunt cum ei iam per credulitatis uernum lucidior annus aperietur. Nec in merito sancti doctores Hiadum nuncupatione signantur. Greco quippe eloquio Hiadas pluuia uocatur. Et Hiades nomen a pluuiis acceperunt quia ortae proculdubio imbres ferunt. Bene ergo Hiadum appellatione expressi sunt. Qui ad statum uniuersalis aecclesiae quasi in caeli faciem deducti super arentem terram humani pectoris sanctae predicationis imbres fuderunt. Cum enim dixisset qui fecit Arcturum et Orionas et Hiades, protinus addidit et interiora austri. Quid namque #385a# in hoc loco austri nomine, nisi feruor sancti spiritus designatur, quo dum repletus quisque fuerit ad amorem patriae spiritalis ignescit. Interiori ergo austri sunt occulti illi angelorum ordines et sacratissimi patriae caelestis sinus quos implet calor spiritus sancti. Illuc quippe sanctorum anime et nunc corporibus exutae, et post corporibus restitutae perueniunt, et quasi in austri abditis occultantur.</p>
<p> </p>
<p>[16] De Lucifero</p>
<p> </p>
<p>Lucifer ergo aliquando in bonam partem significationem trahit. Aliquando in contrariam tunc enim in bonam partem ponitur, quando ait dominum saluatorem aut lumen uerae sapientiae significat. Nam dominum saluatorem illa sententia libri Iob denotat qua dicitur: Numquid producis Luciferum in tempore suo. Luciferum ergo se Christus innotuit, quia diluculo a morte resurrexit. Et fulgore sui luminis mortalitatis nostrae caliginem pressit. Cui bene per Iohannem dicitur: Stella splendida et matutina. Viuus quippe apparendo post mortem, matutina nobis stella factus est quia dum in semetipso exemplum nobis resurrectionis praebuit, quae lux sequatur indicauit. Lucem ergo sapientiae et boni intellectus illa sententia beati Petri ostendit qua ait: Habemus firmiorem pro#385b#pheticum sermonem cui bene facitis ad tendentes donec dies lucescat. Et Lucifer oriatur in cordibus uestris. Lucifer ipse clarus intellectus noster est, qui illustrabitur lumine uere sapientiae et perfecte caritatis. In contrariam uero ponitur Lucifer ubi per Esaiam prophetam in onere Babilonis sub typo regis Babiloniae ad apostatam angelum dicitur: Quomodo cecidisti de caelo Lucifer qui mane oriebaris et cetera. Nam ibi ruina eius de claritate aeterna in infernales tenebras ostenditur.</p>
<p> </p>
<p>#M275#</p>
<p>[17] De uespere</p>
<p> </p>
<p>Vesper uero aut finem mundi et aduentum Antichristi significat aut occubitum mortis redemptoris nostri. Aduentum Antichristi uesper significat in illa sententia superiorae Iob qua post productionem Luciferi subsequenter legitur: Et uesperum super filios terrae consurgere facis. Vesperum uero super terrae filios consurgere dominus facit, quia in fidelibus Iudeorum cordibus dominari Antichristum, eorum merito exigente permittit. Qui id toto a domino huic uesperi subduntur iuste, quia ipsi sponte sua filii terrae esse uoluerunt. Terraena quippe et non caelestia requirentes. A perspicienda Luciferi nostri claritate #386a# caecati sunt. Et dum praeesse sibi uesperum expetunt subsequentis dampnationis eterna poena merguntur.</p>
<p> </p>
<p>[18] De aere</p>
<p> </p>
<p>Aer est inanitas lumen plurium habens admixtum raritatis quam cetera elementa, de quo Virgilius longum per inane secutus. Aer dictus APOTOAIPIN ab eo quod ferat terram uel quod ab ea feratur. Hic autem partim ad terrenam partim ad caelestem materiam pertinet. Nam ille subtilis ubi uentosi, ac procelle si motus non possunt exsistere ad celestem pertinet partem. Iste uero turbulentior qui exalationibus humidis corporescit terrae deputatur quique ex se multas species reddit. Nam commotus uentus facit, uehementius concitatus, ignes et tonitrua, contractus nubila, conspissatus pluuiam, congelantibus nebulis niuem, turbulentus congelantibus densioribus nubibus grandinem, distentus serenum efficit. Nam aerem densum nubem esse, nubem rarefactam et solutam aerem. Aer autem significat inanitatem cuiuslibet rei, unde apostolus ait: Sic pugno non quasi aerem uerberans id est non mania consectans. Item aer significat tenuitatem mentium secularum ut est illud in Iob: Subito aer #386b# cogetur in nubes et uentus transiens fugabit eas. Quid ergo per aerem nisi mentes secularium designantur que innumeris huius uitae desideriis deditae. Huic illucque more aeris fluidae disperguntur. Sed aer in nubes cogitur cum fluxae mentis per superni respectus gratiam uirtutis soliditate roborantur. Ventus ergo transiens nubes fugat, quia mortalis uita percurrens predicatores sanctos a nostris oculis corporaliter occultat. Aliquando autem predicatores diuini uerbi aer significat, ut est illud Psalmistae: Tenebrosa aqua in nubibus aeris. Id est in prophetis praedicatoribus uerbi quia quamuis se aliquis putet dicta eorum intellegere. Ad ipsam sicuti est uirtutum doctorum in totum uix peruenire potest. Sicut dicit Apostolus: Videmus nunc per speculum in enigmatae. Tunc autem facie ad faciem quando ipsum uidet quod credidit ipsum cognoscitur respicere quod sperauit.</p>
<p> </p>
<p>#M276#</p>
<p>[19] De nubibus</p>
<p> </p>
<p>Nubes dictae ab nubendo, id est operiendo caelum unde et nuptiae quod uultus suos uelent. Vnde et Neptunus quod nubat id est mare et terram tegat. Nubes autem aeris densitas facit. Venti enim aerem conglobant nubesque faciunt unde est illud atque in nubem cogitur #387a# aer. Nubes autem mistice aliquando incarnationem Christi significant nullo peccati pondere grauatam siue uirginem Mariam, aliquando protectionem spiritus sancti, aliquando prophetas et praedicatores sanctos. Nam incarnationem Christi significat illud Esaiae: Ecce dominus ascendet super nubem leuem et descendet in Aegyptum. Et illud in Exodo: dominus inquit precedebat eos ad ostendendam uiam per diem in columna nubis, et per noctem in columna ignis. Nubs enim praecedens Christus, est idem etiam columna quia rectus et firmus et fulciens infirmitatem nostram, per noctem lucens, per diem non lucens, ut qui non uident uideant, et qui uident caecifiant. Potest et sic non incongrue accipi, quod Christi sacramentum tamquam in die manifestum est in carne uelut in nube. In iudicio uero tamquam inter rore nocturno, quia tunc erit magna tribulatio saeculi tamquam ignis, et lucebit iustis et ardebit iniustis. Illud autem quod in euangelio legitur ubi dominus coram tribus discipulis transfiguratus est in monte: Et ecce nubes lucida obumbrauit eos quia materiale #387b# tabernaculum. Petrus quaesiuit nubes accipit umbraculum, ut discat in resurrectione non tegmine domorum sed spiritus sanctus gloria sanctos esse protegendos. Et notandum quod sicut domino in Iordan baptizato, sic et in monte clarificato, totius sanctae trinitatis mysterium declaratur. Nam ibi Pater in uoce filius in baptismate et spiritus sanctus in columba ostensus est. Hic uero pater in uoce, filius in clarificatione, spiritus sanctus in nube demonstratus est. Quia nimirum gloriam eius quam in baptismo credentes confitemur. In resurrectione uidentes conlaudabimus. Quod autem nubes prophetas, siue predicatores diuini eloquii significent, ostendit illud in Psalmo: Multitudo sonitus aquarum uocem dederunt nubes, quasi mare confrago sum. Ita in sanctis ecclesiis resonant, diuersa uota populorum, sed quare sit sonitus factus multitudinis aquarum pulchrae subiecit, quia uocem dederunt nubes. Nubes predicatores significari saepe iam diximus de quibus scriptum est: Mandabo nubibus ne pluant super eam imbrem. Qui uocem suam magnam dederunt, cum praecepta domini uulgauerunt #388a# in toto orbe terrarum sicut et alius Psalmus ante predicauuit: In omnem terram exiuit sonus eorum, et in fines orbis terrae uerba eorum. Nubs est protectio diuina, sicut in Exodo legitur: Tabernaculum foederis nubs obumbrasse. Nubs obscuritas est scripturarum, #M277# ut in Psalterio: Qui operit caelum nubibus.</p>
<p> </p>
<p>[20] De tonitru et fulgure atque coruscationibus</p>
<p> </p>
<p>Tonitruum dictum, quod sonus eius terreat. Nam tonus sonus qui ideo interdum tam grauiter concutit omnia. Ita ut caelum de his cisse uideatur, quia dum procelle uehementissimi uenti nubibus se repente inmiserint, turbine in ualescente exitumque quaerente, nubem quam cauauit impetu magno rescindit. Ac sic cum horrendo fragore defertur ad aures. Tonitruum aliquando in scripturis diuinam uocem significat, ut est illud: Intonuit de caelo dominus et altissimus dedit uocem suam, quippe qui erat ingentia sacramenta. Locuturus ait enim in euangelio uox omnipotentis patris, et clarificaui et iterum clarificabo. Vnde multi sicut ibi legitur #388b# tonitruum fuisse crediderunt, altissimus autem dedit uocem suam quando dictum est: Hic est filius meus dilectus, in quo mihi bene conplacui. Aliquando uero predicationem designat euangelii, ut est illud: Vox tonitrui tui in rota. In rota ergo id est in mundo, uox tonitrui eius egressa est, quando Christi predicatores Christi circulum totius orbis uerbis tonantibus impleuerunt, cum tonitruo autem simul et fulgur exprimitur. Sed illud celerius uidetur quia clarum est, hoc autem id est tonitruum ad aures tardius peruenit, fulgor et fulmen ictus caelestis iaculi, a feriendo dicti. Fulgi enim ferire est atque percutere. Fulmina autem collisa lumina faciunt. Nam omnium rerum collisio ignem creat, ut in lapidibus cernimus uel attritu rotarum, simili modo in nubibus ignis, unde et prius nubila sunt deinde ignis. Exuento autem et igne fulmina in nubibus fieri, et in pulsu uentorum emitti. Ideo autem fulminis ignem uim habere maiorem, quia subtilioribus elementis factus est, quam noster id est qui nobis in usu est. Tria sunt autem eius nomina, #389a# fulgus quia tangit, fulgor quia incendit et urit, fulmen quia findit, ideo et cum ternis radiis pingitur. Fulgora autem siue coruscationes mistice diuinos in scripturis exprimunt terrores. Quae in miraculis coruscantibus fiunt, uel cummunicationes quae scripta sunt in lege diuina, ut est illud, inluxerunt coruscationes tuae orbi terrae, uidit et commota est terra. Coruscationes diuina praecepta, dicit ueritatis lumine radiantia, quae tenebras hominum per totum mundum salutari inluminatione fugauerunt. Et alibi ita dicitur: Fulgora multiplicauit et conturbauit eos, id est miracula multa fecit, quae sic corda uiuentium permouerunt, quemadmodum crebra solent fulgora uiso terreri. Conturbauit eos, de his dicit qui tunc conturbati sunt, quando eum resurrexisse manifestis probationibus agnouerunt.</p>
<p> </p>
<p>[21] De arcu caelesti</p>
<p> </p>
<p>Arcus caelestis dictus a similitudine coruati #M278# arcus. Iris huic nomen proprium est, et dicitur iris quasi aeris id est quod per aerem ad terram descendat. Hic autem a sole resplendet dum caue nubes ex aduerso radium solis #389b# accipiunt, et arcus speciem fingunt, cui uarius color est qui aqua tenuis aer lucidus et nubes caligantes in radiatae illi uarios creant colores. Arcus autem caelestis est signum testamenti quod posuit deus inter se et homines, atque omnem animam uiuam ne perdat eam diluuio. Nam quod ille apparet in nubibus et numquam nisi de sole resplendet, significat quia illi non pereunt diluuio, qui in prophetis et omnibus scripturis diuinis tamquam dei nubibus, uirtutem agnoscunt Christi. Nam quod in eodem arcu color aquae et ignis simul ostenditur, quia ex parte ceruleus est, et ex parte rubicundus apparet, quod utriusque iudicii testis sit unius uidelicet faciendi et alterius facti, id est quia mundus iudicii igne cremabitur, non aqua diluuii ultra delebitur. Iris id est arcus duorum iudiciorum dei figuram habere dicitur, hoc est primi quod per diluuium, secundi quod per ignem, ut est illud in Apocalypsi: Et iris in circuitu eius. Serenitas est indulgentia delictorum per sanguinem Iesu Christi, post tenebras peccatorum data, ut est illud in Euangelio: Facto uespere dicitis serenum erit, #390a# rubicundum est enim caelum.</p>
<p> </p>
<p>[22] De igne</p>
<p> </p>
<p>Ignis ergo qui quartum mundi est elementum, aliquando exprimit zelum dei, aliquando spiritum sanctum, aliquando caritatem, aliquando cupiditatem, aliquando malitiam, aliquando intellectum, aliquando tribulationem, aliquando iram, aliquando uoluptatem. Zelum enim dei illa sententia notat qua dicitur, dei noster ignis consumens est. Nam spiritum sanctum demonstrat, quia in die pentecostes in linguis igneis super apostolos apparuit, ubi eos luce sapientiae inluminauit, et zelo iustitiae corda eorum accendit. Caritatem autem significat ubi feruorem dilectionis exprimit, ut est illud in euangelio, ignem ueni mittere in terram et quid uolo nisi ut ardeat. Cupiditatem autem significat, quando ambitionem nimiam terrenarum rerum denotat, unde in Exodo deus precepit de obseruatione sabbati: Non succendetis inquit ignem in omnibus habitaculis uestris per diem sabbati, hoc est ignem cupiditatis, tam in corporibus #390b# humanis. Quam etiam in conuenticulis uniuersis uetat incendere. Malitiam autem significat ignis quando cor malum ad inferiora semper in curuatum demonstrat. De quo igne dicitur, nunc ignis aduersarium consumet quia pessimum ex sua malitia tabescit. Sicut autem ignis amoris mentem erigit, ita ignis malitiae inuoluit. Tribulationem autem ignis significat, ut est illud in Psalmo: Igne nos examinasti sicut igne examinatur argentum. Tunc autem iram significat, quando uindictam caelestem ostendit, ut est illud: Consumam eos igne irae meae #M379# ait dominus. Et alibi quia ignis inquit exarsit ab ira mea, et ardebit usque ad inferos deorsum. Tunc autem uoluptatem ignis significat, quando libidinis ardorem ostendit, ut est illud: Omnes adulterantes sicut carbo ignis ardens corda eorum, quibus nisi subuenerit poenitentiae remedium, ignis poene perpetuae subsequetur, ubi erit fletus et stridor dentium, et cruciatus sempiternus. De quo in Esaia scriptum est: Ecce omnes uos accensi igne, accincti flammis, ambulate in lumine ignis uestri. Habent enim peccatores in se, foenum, ligna, stipulam, spinas, et tribulos #391a# loliumque quae aeterno traduntur incendio. Hi tamen prouocantur ad salutem diciturque: Eis ambulate in lumine ignis uestri et in flammis et reliqua, ut in poenis et suppliciis discant dei potentiam, et redeant ad salutem. Item ignis intellectus in sacris eloquiis accipitur, bonus uel malus, sicut in Leuitico de filiis Aaron dicitur, qui ignem alienum in conspectu domini optulerunt et ibi consumpti sunt.</p>
<p>Fumus autem aliquando in bonam partem, aliquando in contrariam ponitur. Nam quod dicit Psalmistia: Ascendit fumus in ira eius, et ignis a facie eius exardescit. Fumus hic in bono positus est quia sicut iste terrenus inutiles lacrimas mouet, ita et illae poenitentiae calore succensus, fructuosae profundit fluenta lacrimarum. In ira eius hoc est tempore quo hic peccatores futuri iudicii timore conturbat, ut eos ad remedium conuersionis adducat. Ignis autem est caritas dei, uirtutum progressionibus crescens. Quae quanto magis concupiscitur, tanto efficatius ampliatur. Bene autem dixit a facie eius, quoniam ipsius inluminatione caritas conceditur eis qui peccata relinquunt. Quod autem alibi de peccatoribus dicitur, sicut defecit #391b# fumus deficient, hic peccatorum poena praedicitur. Fumus est enim ex flamma ista corruptibili surgens, tenebrosa conglobatio, quae quantum plus extollitur, tantum per inania tenuatur. Huic peccatores merito conparantur, quoniam ex flamma nequitiae suae producunt fumi feras actiones, quae licet ad altiora superbia faciente consurgant, necesse est, ut sua magis uelut fumus elatione deficiant.</p>
<p> </p>
<p>[23] De pruna</p>
<p> </p>
<p>Prunae autem significant inlicitas concupiscentias animae, quae polluunt gressus operum humanarum, unde est illud: Dum ambulat super prunas, plantae eius, non comburentur. Hinc in Iob de leuiathan scriptum est: Alitus eius prunas ardere facit, quid prunas nisi succensas internis concupiscentiis reproborum mentes appellat. Totiens enim leuiathan alitus prunas acendit, quotiens eius occulta suggestio, humanas mentes ad delectationes illicitas pertrahit. Et flamma de ore eius egreditur, quia quicquid per se, quicquid per praedicatores suos loquitur, ignis est, quo non aurum #392a# neque argentum, sed lignum foenum, stipula concrematur.</p>
<p> </p>
<p>#M280#</p>
<p>[24] De carbonibus</p>
<p> </p>
<p>Carbones autem significant ingredinem peccatorum. Vnde est illud carbones succensi sunt ab eo. Carbones uero succensos peccatores dicit, qui uelut carbones mortui in mundi istius cecitate tenebrantur, sed iterum paenitentia inflammante reuiuescunt: et ex mortuis prunis uiui incipiunt esse carbones. Similiter et illud quod in Psalmo legitur: Sagittae potentis acutae cum carbonibus desolatoriis. Carbones autem de solatorios nonnulli peccatores teterrimos atque malis actibus extinctos intellegere uoluerunt, quorum formido et recordatio nostra uitia de solare noscuntur, dum metuimus talia committere, quae illos cognouimus pertulisse. Potest autem et illud intellegi ut carbones desolatorios orationes accipimus caritatis igne succensus, que nos uitiis ita mundant atque purificant, ut quod in nobis diabolus construxerat, desolatum atque euersum diuino beneficio sentiatur, siue magis illud est quod Esaias ait: Et uolauit ad me unus de seraphim et in ma#392b#nu habebat carbonem ignis. quem forcipe acceperat de altari. Et tetigit os meum et dixit: Ecce tetigit hoc labia tua, et ait: Ecce abstuli iniquitates tuas et peccata tua circumpurgaui. Quod nunc beneficio sanctae crucis efficitur, quando labia nostra domini recordatione signamus. Nec in merito forsitan signum crucis desolatiorium dicimus esse carbonem, quando fugat peccata credentium cum tamen perfidis uideatur extinctum. Item illud ubi scriptum est: Sicut acetum dentibus et fumus oculis, ita piger his qui miserunt illum. Hic fumus uanitatem exprimit eorum qui cupiditatem istius mundi magis secuntur, quam studium uerbi dei.</p>
<p> </p>
<p>[25] De cineribus</p>
<p> </p>
<p>Cinis autem humanam fragilitatis inanitatem significat, unde in Salomone scriptum est: Quid superbit terra et cinis. Similiter et fauillam unde in Iob dicit: Ago in poenitentiam in fauilla et cinere. In fauilla et enim et cinere agere paenitentiam est, contemplata summa essentia nil aliud quam fauillam se cineremque cognoscere. Vnde et ciuitati reprobe in euangelio dominus dicit: Si in Tyro et Sydone factae fuissent uirtutes quae factae sunt in uobis. #393a# Olim in cilicio et cinere paenitentiam egissent. In cilicio quippe asperitas et conpunctio peccatorum. Incinere autem puluis ostenditur mortuorum. Et idcirco utrumque hoc adhiberi ad paenitentiam solet, ut in punctione cilicii cognoscamus, quid per culpam fecimus, et in fauilla cineris perpendamus, quid per iudicium facti sumus. Torris et titio humanum genus significat, per dominum Iesum Christum a perpetua combustione semiustum abstractum ut in Zacharia: Numquid non iste torris erutus est de igne. Initiones duo potestates saeculi huius atque heretici ex uno consensu aecclesiam persequentes, ut in Esaia: Noli #M281# timere a duabus caudis titionum fumigantium istorum.</p>
<p> </p>
<p>[26] De uentis</p>
<p> </p>
<p>Ventus est aer commotus et agitatus et pro diuersis partibus caeli nomina diuersa sortitus. Dictus autem uentus quod sit uehemens et uiolentus. Vis enim eius tanta est, ut non solum saxa et arbores uellat, sed etiam caelum terramque conturbet maria commoueat. Ventorum quattuor principales spiritus sunt quorum primus ab oriente subsolanus, #393b# a meridie auster, ab occidente fabonius, a septentrione eiusdem nominis uentus asspirat, habentes geminos hinc inde uentorum spiritus. Subsolanus a latere dextro Vulturnum habet, a leuo Eurum, auster a dextris Euroaustrum, a sinistris Austroaffricum, Fabonius a parte dextra Affricum, a leua Chorum, porro septentrio a dextris Circium, a sinistris Aquilonem. Hi xii uenti mundi globum flatibus circumagunt, quorum nomina propriis ex causis signata sunt. Sicut illi ostendunt qui de ethimologiis nominum ipsorum scripserunt, sed nos de his solum modo narrare disponimus quos celebriores in scripturis inuenimus. Ventus autem aliquando in bonam partem, aliuqando in contrariam ponitur.</p>
<p>In bonam ergo partem uentus ponitur ut est illud qui producit uentos de thesauris suis ubi non in probe sentimus apostolos expressos quorum predicatio totum mundum tamquam uentus celerrimus percucurrit, sicut et illud quod alibi scriptum est: Ascendit super cherubim et uolauit, uolauit #394a# super pennas uentorum. Vbi exprimitur ascensio domini super caelos caelorumque uirtutes ubi nunc ad dexteram patris collocatus cum patre regnat et spiritu sancto. Quod autem dicitur uolare super pennas uentorum, celeritatem nimiam decenter ostendit, quando fama natiuitatis eius passionis et resurrectionis atque ascensionis per totum mundum discurrit. Quid enim dici potest uelocius, quando ipso incunabulis iacente magis eum claritas? Stellae nuntiauit, et mox ut natus in alia mundi parte est conspectus, item uenti animas significant unde scriptum est, qui fecit uentis pondus, uelocitate ac sublimitae uentorum, solent animae designari.</p>
<p>Pondus ergo accipiunt animae, ut ab intentione dei non iam leui motu desiliant, sed in eum fixa constantiae grauitate consistant, uel certe uentis pondus est facere concessam hic electis de uirtutibus, gloriam permixta infirmitate temperare. In contrariam uero partem uentus ponitur ut est illud in euangelio: Descendit pluuia, et uenerunt flumina, flauerunt uenti, et inruerunt in domum illam. Hic per pluuiam multi modas diaboli temptationes, #394b# per flumina apertas manifestas que persecutiones, per uentos malignos spiritus intellegi uoluit. Similiter illud quod in Iob legitur in contrariam partem intellegendum est tulit eum uentus urens. Ventus urens malignus spiritus uocatur qui desideriorum flammas in corde excitat ut ad aeternitatem suppliciorum trahat. Item uenti superbiae spiritus intel#M282#leguntur, uelut in Oseae de hereticis dicitur: Ligauit eum spiritus in alis suis. Item ibi homines pastores tuos pascet uentus. Et alibi: qui nititur mendaciis hic pascitur uentis.</p>
<p>Orientalis autem uentus subsolanus uocatur quia sub solis ortu oritur. Significat predicationem euangelii, quae a sole uero processit, et totum mundum luce fidei atque sapientiae inluminauit, unde scriptum est: Orietur uobis timentibus, nomen meum sol iustitie et sanitas in pennis eius. Auster ab hauriendo aquas uocatus, unde et crassum aerem facit et nubila nutrit. Hic Greci nothus appellatur, propter quod interdum corrumpat aerem. Nam pestilentiam quae ex corrupto aere nascitur, auster flans in reliquas regiones transmittit, sed sicut auster pestilentiam gignit, sic aquilo repellit. Significat #395a# auster aliquando calorem fidei ut in Psaltero: Sicut torrens in austro, aliquando gratiam spiritus sancti ut in Cantico canticorum dicitur: Surge auster, ueni aquilo perfla ortum meum, aliquando feruorem dilectionis, ut in Psalterio dicitur: Et excitauit austrum de caelo, et induxit in uirtute sua Affricum. Item in contrariam partem ponitur, quando ardorem cupiditatis significat, qui peste uitiorum corripit hominum mentes, et egritudinem peccatorum in humanum genus introducit.</p>
<p>Occidentalis autem uentus qui Zefirus Greco nomine appellatur, eo quod flores et germina eius flatu uiuificentur. Hic Latine fabonius dicitur propter quod foueat quae nascuntur. Tunc autem hic uentus in bonam partem perfectus repperitur, cum mortis Christi et ueri solis occubitum significat. Vnde omnium germina uirtutum, et bonorum operum in mundo pascunt. Tunc autem in contrariam partem ponitur, cum melioris uitae defectum significat, unde in propheta peccatoribus dicitur, occidet uobis sol in meridiae.</p>
<p>Aquilo dictus eo quod aquas stringat et nubes dissipet, gelidus est enim #395b# uentus et siccus. Significat autem uel diabolum uel homines infideles uel iniquitatis abundantiam et defectum caritatis, unde scriptum est in propheta: Ab aquilone ex ardescent mala super terram.</p>
<p> </p>
<p>[27] De aura et altano</p>
<p> </p>
<p>Aura ab aera dicta quasi aeria quod lenis sit motus aeris. Agitatus enim aer auram facit, unde et Lucretius: Aerias auras. Altanus qui in pelago est per diriuationem ab alto id est mari uocatur. Nam alter est flatus in ripis quem diximus auram, nam aura in terra est. Aura significat tranquillitatem bonae mentis contemplantis deum. Vnde Helias stans in monte coram domino cum uideret uentum grandum subuertentem montes ait: Non in spiritu dominus et post commotionem ignis dixit non in igne dominus et post ignem sibilus aurae tenuis. Quod cum uidisset Helias operuit uultum suum pallio, et egressus stetit in ostio spelunce, sed in spiritu commotionis et ignis non esse dominus dici#M283#tur. Esse uero in sibilo aure tenuis non negatur, quia nimirum mens cum in contemplationis sublimitate suspenditur, quicquid perfectae conspicere preualet deus non est. Cum uero #396a# subtile aliquid conspicit, hoc est quod de inconpraehensibili substantia aeternitatis audit. Quasi enim sibilum tenuis aurae percipimus cum soporem in circumscriptae ueritatis contemplatione subita subtiliter degustamus. Tranquillitas autem pelagi quam altanum uocant, pacem ecclesiae significat in mundo, quae aura spiritus sancti flante prospero cursu post tempestatem in mundo factam adoptatum aeternae quietis portum studet secura peruenire, sicut in illa nauigatione domini cum discipulis in naui cum nauicula operiretur fluctibus. Surgens dominus imperauit uentis et mari, et facta est tranquillitas magna. Tropologice autem et nos singuli catholica fide instructi et signo dominicae crucis imbuti dum saeculum relinquere disponimus nauem profecto cum Iesu conscendimus mare transire conamur. Sed qui non dormitatui, neque obdormiet Israhel custodiens semper, nobis tamen saepe nauigantibus quasi inter aequoris fremitus obdormit, quando crebrescente inter medios uirtutum nisus, uel inmundorum spirituum uel hominum prauorum uel ipso nostrarum cogitationum impetu, fidei splendor obtenebrescit. #396b# Spei celsitudo contabescit, amoris flamma refrigescit, uerum inter huiusmodi procellas ad illum necesse est gubernatorem curramus. Illum sedulo excitemus, qui non seruiat sed imperet uentis mox tempestates conpescet infundet tranquillitatem portum salutis indulgebit.</p>
<p> </p>
<p>[28] De turbine</p>
<p> </p>
<p>Turbo est uolubilitas uentorum, et turbo dictus a terra quotiens uentus consurgit et terram in circuitum mittit. Turbo persecutionum uel tribulationum impetus significat. Vt in Esaia: Factus est fortitudo pauperi spes a turbine. Tempestas aut pro tempore dicitur sicut ubique historiografi loqui solent dum dicunt ea tempestate aut ab statu caeli quia magnitudine sui multis diebus oritur. Turbo enim aut flagellum domini in hominem missum designat, aut prauorum hominum persecutiones. Nam in Iob legitur: Respondens autem dominus Iob de turbine dixit: Non tandum uideo quia si sano atque incolomi loqueretur ex tranquillitate dominica locutio facta diceretur. Sed quia flagellato loquitur de turbine locutus fuisse describitur. Aliter enim dominus seruis suis loquitur cum eos intrinsecus per conpunctionem prouehit. #387a# Alieter cum per districtionem ne extollantur premit per blandam locutionem domini amanda dulcedo eius ostenditur. Per terribilem uero potestas eius metuenda monstratur, in illa persuadetur animae ut proficiat, in ista reprimitur quae proficit, in illa discit quod appetat. In ista quod metuat per illam dicit gaude et laetare filia Sion, quia ecce uenio et habitabo in medio tui. Per istam dicitur #M284# dominus in tempestate et in turbinae uiae eius. Blandus quippe est qui ut in medio inhabitet uenit cum uero se per tempestatem et turbinem insinuat nimirum quae tangit corda perturbat atque ad edomandam elationem se exerit, quando potens et terribilis innotescit. Hinc in Psalmo scriptum est: Persequeris eos in tempestate tua. Et in ira tua conturbabis eos. In tempestate dicit, hoc est iudicii tempore. Item tempestas examen iudicii significat ut in Psalmo: In circuitu eius tempestas ualida. quod tempestati merito conparatur, primum quia in prouisum est deinde quod subito fragore conturbat. Et locum tollit consilio repentina periculi magnitudo. Tempestas enim imbrium aeris est quaedam concitata #397b# seditio in qua uehementer terremur, dum aquarum nimietate uexamur, sequitur. Et in ira tua conturbabis eos. Saepe iam dixi iram diuinitati non posse congruere sed ab hominibus tractum est, qui quando sceleratos iudicant feruore animi commouentur. Nec aliter ad damnandum hominem ueniunt nisi de commissis eorum criminibus excitentur, persecutionem autem prauorum ille uersus significat ex persona domini prolatus. Veni in altitudinem maris et tempestas demersit me. Ille qui super maria fixis gressibus ambulauit, qui Petro dexteram ne mergeretur extendit, quemadmodum se tempestate dicit esse demersum. Hic altitudo maris copiosa populi signficatur insania. Item tempestas est sedition concitata dementium, ipsa enim demersit dominum saluatorem quando eum peruenire fecit ad crucem.</p>
<p> </p>
<p>[29] De procellae</p>
<p> </p>
<p>#398a# Procellae enim aut de fluminibus aut de uentis fiunt nihil autem uelocius uentis unde et propter celeritatem tam uentos quam flumina alta fingunt poetae multa uis austri. Procella enim significat tempestuosos persecutorum furores qui ecclesiam Christi partim minis, partim flagres atque tormentis afficiunt. Sed aliquando ipsas persecutorum mentes dominus in melius conuertit, ut per poenitentiam a pristinis sceleribus se mundantes ad bonos actus conuertantur. Nam in Psalmo scriptum est: Ignis grando nix glaties spiritus procellarum qui faciunt uerbum eius. Ignis grando nix glaties per allegoriam sicut dictum est: Homines significat qui in hoc saeculo ex turbulentis et pessimis ad deuotionis tranquillissima studia peruenerunt, qui faciunt uerbum eius, nisi qui ex tempestuosis et improbis ad confessionis ipsius gratiam uenire meruerunt. Aliquando uero dum in prauis actibus perseuerant aeterna eos poena cruciabit. #398b# Vnde scriptum est: Pluit super peccatores laqueus ignis sulphur et spiritus procellarum pars calicis eorum. Ignis est quando eos flammea cura consumit. Sulphur quia congitationes eorum detestabili fetore sordescunt. Spiritus procellarum dum se tumultuosa mente confundunt pars calicis eorum id est mensura qua pollutis actibus ebriantur.</p>
<p><strong> </strong></p>
<p><strong>INCIPIT LIBER VIIII</strong></p>
<p><strong> </strong></p>
<p>[1] De mundo et IIII plagis ipsius</p>
<p> </p>
<p>In sacro ergo eloquio intellegentiae magna discretio est. Sepae enim in quibusdam locis illius, et historia seruanda est, et allegoria, et sepe in quibusdam sola exquirenda est allegoria. Aliquando uero sola necesse est ut teneatur historia. Nam quibusdam locis sicut diximus historia simul tenenda est et allegoria, ut et tardiores pascantur per historiam #M258D# et uelociores ingenio per allegoriam. Unde cum loquente deo populus lampades et sonitum bucinae et montem fumigantem cerneret, per territus petiit, ut eis per Moysen dominus loqueretur. Unde scriptum est: Stetit populus de longe, Moyses accessit ad caliginem in qua erat deus. Turba quippe populi allegoriarum caliginem non ualet penetrare, quia ualde paucorum est spiritalem intellectum rimare, que enim mentes carnalium sola #M259# sepe historia pascuntur. Loquente deo, stetit populus a longe, quia uero spiritales quique allegoriarum nubem penetrant, ut spiritaliter dei uerba cognoscant. Moyses accessit ad caliginem in qua erat deus, idcirco nos in hoc opere ubi de rerum uaria #365b# significatione scribere disposimus res ipsas primum notamus, deinde significationem earum breuiter disseremus. Ita uita mundo incipientes partes eius subsequenter differendo ponamus. Mundus est caelum et terra, mare et quae in eis opera dei sunt, de quo dicitur: Et mundus per eum factus est. Mundus Latine a philosophis dictus, quod in sempiterno motu sit, ut caelu, sol, luna, aer, maria. Nulla enim requies eius elementis concessa est, ideoque semper in motu est. Greci uero nomen mundo de ornamento accommodauerunt, propter diuersitatem elementorum, et pulchritudinem siderum. Appellatur enim apud eos cosmos quod significat ornamentum. Nihil enim mundo pulchrius, oculis carnis aspicimus. Mundus enim aliquando historialiter, id est uniuersorum elementorum compactio accipitur. Aliquando uero iuxta allegoriam in bonam partem et aliquando in contrariam ponitur. Nam mundus historialiter in eo intellegitur, ubi euangelista dicit: In mundo erat et mundus per eum factus est. Et illud ubi dominus ait: Ego lux in hunc mundum ueni. In mundo quippe erat, et mun#366a#dus per ipsum factum est. Quia deus erat quia totus ubique quia suae presentiae maiestatis, sine labore regens, sine onere continens quod fecit. In quo etiam mundo quem prius per diuinitatem creauit. Postmodum homo natus apparuit, quod autem sequitur. Et mundus eum non cognouit, significat homines mundi amore deceptos, atque in herendo creaturae, ab agnoscenda creatoris sui maiestate reflexos. Duobus autem modis ut diximus, mundus intellegitur. Aliter in peccatoribus aliter in sanctis. Quod autem dominus dicit ad patrem, ut mundus credat, quia tumemisisti. Et alibi, ut cognoscat mundus, quia diligo patrem. Hic nominat mundum eos qui credituri erant uel qui tunc credebant Christum filium dei esse, ad salutem humani generis missum a patre in mundum. Quod autem ait: Pater iuste, mundus te non cognouit ego autem cognouite. Ideo non cognouit, quia dampnatus est per iustitiam, ille uero qui saluandus erat mundus, per misericordiam te cognouit. Utique ipse Christus reconciliauit patri, non merito sed gratia. Hinc dicitur Ihesus saluator mun#366b#di hoc est aecclesiae catholicae, quia ipse est saluator omnium et maxime fidelium. Quod enim legitur dominus dixisse. Uenit enim princeps huius mundi et in me non inuenit quicquam. Hic ostendit diabolum principem esse peccatorum hominum, non creaturarum dei. Et quotiens cumque mundi figura in mala significatione ponitur. Nihil ostendit nisi mundi istius amatores, et non dei. Absit enim ut credamus illum principem esse, caeli et terrae, et creaturarum omnium, quae generaliter mundi #M260# nomine appellantur. Totius itaque mundus seruit suo creatori non deceptori, redemptori non interemptori. Et regitur dispensatione diuina non inimici uersutia subuertitur. praeter homines partis illius qui propria uoluntate non necessatitate aliqua se abiciunt diabolo. Aliquando etiam ipsa ambitio terrenarum rerum, mundi nomine designatur. Unde dicit Iohannes apostolus: Nolite diligere mundum, neque eaque in mundo sunt. Si quis diligit mundum non est caritas patris in eo, quoniam omne quod in mundo est concupiscentia carnis est. Et concupiscentia oculorum et superbia uitae. #367a# Omne quod in mundo est, dicit omnes qui mente inhabitant mundum, qui amore incolunt mundum, sicut caelum inhabitant quorum cor sursum est, quamuis carne ambulent in terra. Omne quod in mundo est omnis mundi amatores non habent, nisi concupiscentiam carnis et oculorum et superbiam uitae. Quibus uitiorum uocabulis omnia genera uitiorum comprehendit. Concupiscentia carnis est omne quod ad uoluptatem et dilitias corporis pertinet. In quibus sunt maxima cibus et potus et concubitus, que tria Salomon sanguis sugis conparat. Concupiscentia oculorum quae fit in discendis artibus nefariis, in contemplandis spectaculis turpibus uel superuacuis, in adquirendis rebus temporalibus in dinoscendis, et carpendis proximorum uitiis. Superbia uitae est, cum se quis iactat in honoribus per haec tria cupit litas humana temptatur.</p>
<p>Quatuor autem esse climata mundi aiunt id est plagas orientem et occidentem septemtrionem et meridiem. Oriens ab exortu solis est nuncupatus, occidens quod diem faciat occidere atque interire. Abscondit enim lumen mundo et tenebras #367b# superinducit. Septentrio autem a septem stellis axis uocatur, quae in ipso reuolutae rotantur. Hic proprie uertex dicitur, eo quod uertitur sicut poeta ait: Vertitur interea caelum. Meridies uel quia ibi sol faciat medium diem quasi medi dies uel quia tunc purius micat ether, merum enim purum dicitur. Misticae autem oriens dominum significat saluatorem de quo in Lucas scriptum est: Visitauit nos oriens ex alto. Et in Zacharia propheta: Ecce uir oriens nomen eius. Oriens populus Iudeorum siue in luminatio fidei, sicut in Esaia ecclesia dicitur. Ab oriente adducam se mentuum. Occidens populus gentium ubi et supra et ab occidente congregabo. Occidens autem significat uitae melioris defectum, uel occasum mortis. Vnde de peccatoribus in propheta scriptum est. Occidet uobis sol in meridie. Et Psalmista iter inquit facite ei qui ascendit super occasum, dominus nomen est ei. Item occasus significat post temptationis ardores incentiuae libidinis refrigerationem. Sicut in Deuteron omio pro eo qui nocturno polluitur somnio, hoc est occulta cogitatione ut non reuertatur prius in castra quam lauet uestimenta sua, et occidat #368a# sol. Rursum oriens designat initium bonae uitae nostrae, #M261# occasus malae conuersatioris affectus, ut est illud in Psalmo: Quantum distat oriens ab occasu, elongabit a nobis iniquitates nostras. In accasu enim eramus, cum peccati uinculo tenebamur astricti. In oriente autem sumus quando per quam regenerationis nos soluerus inuisitat, et tenebras facit nostrorum discedere peccatorum. Tantum ergo iniquitates nostrae longe sunt cum nobis peccata nostra danantur, quanto potest clara dies a tenebrosa nocte distare, siue per orientem significat regnum dei, per occasum uero Gehennam, quae tantum a beatorum sede, dissociata est, quantum dicit Abraham loquens ad diuitem: Inter nos et uos chaos magnum firmatum est. Septentrionalis autem pars mundi, unde gelu et siccitas procedunt, per figuram ostendit diabolum, uel frigus infidelitatis de quo scriptum est: Aquilonem et mare tu creasti, Thabor et Hermon in nomine tuo, exultabunt tuum brachium cum potentia. Per aquilonem designans diabolum qui dixit: #368b# Ponam sedem meam in aquilone, et ero similis altissimo. Vnde alibi legitur aliquo durus est uentus qui alio nomine dexter uocatur. Eo quod diabolus nomen sibi dextri presumat tamquam boni siue quod occidentem id est peccatum respicientes dexter fiat. Aquilo significat populus gentium, ut in Esaia: Dicam aquiloni da, et in Psaltero: Latera aquilonis cuiutas regis magni. Et in Iob: Ab aquilone aurum uenit. Meridiana autem plaga mundi, quae et australis ab austro uento uocatur, calore suo frigus dissipat, et glaciem soluit. Significans gratiam spiritus sancti, qui caritatis ardore frigus infidelitatis expellit, et peccatorum duritiam dissoluit. Vnde scriptum est: Conuerte domine captiuitatem nostram sicut torrens austro. Qui etiam uentus significat populum Iudaicum, lumen scientiae in scripturis legis et prophetarum habentem. Sicut aquilo gentilem in tenebris infidelitatis et stultitia erroris degentem. Has quoque ambas gentes Christi gratia per euangelium ad se conuocauit. Item in aquilone aduersa mundi. In austro blandimenta designantur, qua gemina ex pugnatione #369a# probatur aecclesia. Et per constantiam fidei mirum odorem uirtutum dispergit. Vnde sponsa in Cantico canticorum dicit: Surge aquilo et ueni auster, perfla hortum meum et fluant aromata illius, consurge permittenti uox est non imperantis. Item in contrariam partem meridies accipitur, ut est illud in Psalmo: Aruina et demonio meridiano. Demonium meridianum est in mane periculum feruore persecutionis accensum, ubi ruina plerumque metuitur. Auster ecclesia quae ex Iuda eis prior in Christo credidit, ut in propheta: Qui habitatis in terra austri, ferte aquam sitienti, id est baptismum credentibus. Et in Iob: Ab aquilone aurum uenit, et ab austro formidolosa lauadatio. Auster sancta aecclesia est fidei calore accensa.</p>
<p> </p>
<p>[2] De athomis</p>
<p> </p>
<p>Philosophi athomos uocant quasdam in mundo corporum partes tam minutis simas ut nec ui sui pateant. Nec nomen id est sectionem recipiant, unde et athomi dictae sunt. Hae per inane totius mundi in requietis motibus uolitari, et huc atque illuc ferri dicuntur sicut tenuissimi pulueres qui infusi per fenestras radiis solis uidentur. Ex his arbores et herbas et fruges omnes oriri, et ex his ignem et aquam et uniuersa gigni atque constare quidam #369b# philosophi gentium putauerunt. Sunt autem athomi, aut in corpore, aut in tempore, aut in numero. In corpore ut lapis, diuidis eum in partes et partes diuidis ipsas in grana, uelut sunt harenae. Rursum que ipsa harenae grana diuide in minutissimum puluerem, donec si possis peruenias ad aliquam minutiam, quae iam non sit quae diuidi uel secari possit, haec est athomis in corporibus. In tempore uero, sic intellegitur athomus, annum uerbi gratia diuidis in menses, menses in dies, dies in horas, adhuc partes horarum admittunt diuisionem, quousque uenias ad tantum temporis punctum, et quandam momenti particulam talem que per nullam morulam produci possit. Et ideo iam diuidi non potest, haec est athomus temporus. Innumeris ut puto, octo diuiduntur in quatuor, rursus iiii in duobus, inde duo in unum, unus autem athomus est, quia insecabilis est, sic et littera. Nam orationem diuidis in uerba, uerba in sillabas, sillabam in litteras, littera pars minima, athomus est, nec diuidi potest. Athomus ergo est quod diuidi non potest, ut in geome#370a#trica punctus. Nam thomus diuisio dicitur Grece, athomus indiuisio. Nam quantum inuisibilis unitas, ualeat in rebus ad ostendendam misticam significationem, manifeste scriptura designat, quia ipsam omnium rerum initium esse demonstrat, apostolo dicente, unus dominus, una fides, unum baptisma, unus deus et pater omnium, qui est super omnes et per omnia, et in omnibus nobis, qui benedictus in saecula. Vnde idem iuebet nos sollicitos seruare unitatem spiritus in uinculo pacis, ut fiat unum corpus, et unus spiritus, sicut uocati sumus, in una spe uocationis nostrae.</p>
<p> </p>
<p>[3] De elementis</p>
<p> </p>
<p>Ylen Greci rerum quandam primam materiam dicunt, nullo prorsus modo formatam, sed omnium corporalium formarum capacem, ex qua uisibilia haec elementa formata sunt. Vnde et ex eius deriuatione, uocabulum acceperunt. Ylen Latini materiam appellauerunt. Ideo quia omne in forme, unde aliquid faciendum est, semper materia nuncupatur. Proinde et eam poetae siluam nominauerunt, nec incongrue, quia materiae siluarum sunt. #370b# Greci autem elementa ictoxa nuncupant, eo quod sibi societatis concordia et communione quadam conueniunt. Nam sic ea inter se naturali quadam ratione iuncta dicuntur. Vt modo originem ab igne repetentes us#M263#que ad terram, modo a terra, usque ad ignem. Vt ignis quidem in aera desinat. Aer in aquam densetur, aqua in terram crassescat. Rursusque terra diluatur in aquam, aqua arescat in aerem. Aer in ignem extenuetur, qua propter omnia elementa omnibus inesse, sed unum quodque eorum, ex eo quod amplius habet, accepisse uocabulum. Sunt autem diuina prouientia, propriis animantibus distributa, nam caelum angelis, aerem uolucribus, mare piscibus, terram hominibus, ceterisque animantibus creator ipse impleuit.</p>
<p> </p>
<p>[4] De caelo</p>
<p> </p>
<p>Caelum dictum, eo quod tamquam caelatum uas impressa lumina habeat stellarum, ueluti signa. Caelum autem in scripturis sanctis ideo firmamentum uocatum, quod sit cursu siderum et ratis legibus, fixisque firmatum. Interdum et caelum pro aere accipitur, ubi uenti et nubes et procellae #371a# et turbines fiunt. In scriptura sacra plerumque et ea quae accipi secundum hystoriam possunt, spiritaliter intellegenda sunt ut et fides habeatur in ueritate hystoriae, et spiritalis intellegentiae capiatur in mysteriis allegoriae, sicut hoc quoque nominus quod Psalmista ait: Quoniam uidebo caelos opera digitorum tuorum lunam et stellas quas tu fundasti. Ecce enim iuxta ueritatem hystoriae stat sermo rationis, quia et caeli opera dei sunt et lunae ac stellae ab eo creatae atque fundatae sunt. Sed si hoc Psalmista: Iuxta solam hystoriam et non etiam secundum intellectum mysticum asserit, qui caelum opera dei esse professus est dicturus lunam et stellas. Cur non etiam solem quem scimus quia eius opus est pariter enumerauit. Si enim iuxta solam hystoriam loquebatur dicturus luminare minus, prius luminarem aius dicere debuit, ut ante solem, et post lunam atque stellas fundatas esse perhiberet. Sed quia iuxta intellectum mysticum loquebatur, ait lunam sanctam ecclesiam et stellas homines sanctos accipere deberemus, solem nominare noluit, #371b# quia uidelicet ipsi aeterno soli loquebatur, de quo scriptum est: Vobis aut qui timetis dominum, orietur sol iustitiae. Caelum autem iuxta allegoriam aliquando ipusm dominum saluatorem significat ut est illud: Caelum caeli domino, quia sicut sanctus sanctorum et deus deorum ita etiam caelum caelorum recte ipse dicitur in quo plenitudo diuinitatis inhabitat. Aliquando uero angelicas potestates significat, ut est illud in Genesi: In principio fecit deus caelum et terram. Quod post uocauit firmamentum, quia caeli fuerunt hi qui prius bene sunt conditi, sed postmodum firmamentum appellati sunt quia omnino iam ne caderent uirtutem incommutabilitatis acceperunt. Ad quos per prophetam alibi dicitur: Audite caeli quia dominus locutus est. Item caeli nomine prophetae et apostoli et sancti uiri exprimuntur, ut est hoc caeli enarrant gloriam dei, quia ipsi de aduentu Christi disserendo orbe in terrarum sanctis admonitionibus impleue#M264#runt. De quibus caelis alibi dicitur. Verbo domini caeli firmati sunt et spiritu oris eius omnis uirtus eorum. Quia Christo post ascensionem desuper mittente spiritum sanctum apostoli #372a# in fide et scientia confortati sunt. Igitur in principio fecit deus caelum, id est spiritales caelestia qui meditantur et quaerunt. In ipso fecit et carnales qui terrenum hominum necdum deposuerunt. Aliquando etiam contemplationem supernorum caelum significat, ut est illud: Ascendunt usque ad caelos et descendunt usque ad abyssos. Vsque ad caelos quippe ascendimus cum summa penetramus, sed abyssos usque descendimus ccum repente a contemplationis culmine per turpia temptamenta deicimus. Plerumque ergo in sancto euangelio regnum caelorum praesens aecclesia nominatur. Congregatio quippe iustorum, regnum caelorum dicitur. Quia enim per prophetam dominus dicit: Caelum mihi sedes est terra autem scabellum pedum meorum. Et Salomon ait: Anima iusti sedes sapientiae. Paulus etiam dicit: Christum dico dei uirtutem et dei sapientiam.</p>
<p>Liquido comprobatur deum in anima iusti sedere, hoc est regnare et iudicia sua decernere. Nam caelum aeriste ut supra diximus, agnoscitur in quo caelo hoc est aereo Helias raptus disscribitur. Et quod #372b# apostolus de inmundis spiritibus loquitur non est nobis conluctatio aduersus carnem et sanguinem sed contra spiritalia nequitiae in caelestibus. Et alius apostolus: Caeli autem qui nunc sunt et terra eodem uerbo repositi sunt igni seruati in diem iuditii. Aliquando ergo in caeli nomine sacra scriptura designatur, de qua dicitur extendens caelum sicut pellem, ex qua nobis et sol sapientiae et luna scientiae, et ex antiquis patribus stellae exemplorum atque uirtutes lucent. Quod sicut pellis extenditur que per scriptores suos carnis lingua formatum ante oculos nostros per uerba doctorum exponendo displicatur. Cuius caeli superiora dominus in aquis tegit, quia alta sacre eloquii, id est ea quae de natura diuinitiatis uel de aeternis gaudiis narrat nobis adhuc nescientibus sols angelis in secreto sunt cognita. Nam alibi in Psalterio legitur: Laudate eum caeli caelorum et aquae super caelos sunt laudent nomen domini} Quamuis in Genesi unum caelum fabricatum esse legerimus, tamen eos plurali numero et Paulus apostolus appellauit, qui refert intertium se caelum raptum ibique, talia cognouisse quae homini non licebat effari. Et hic plurali numero nuncupantur quod tali forsitan ratione concordat. Dici#373a#mus unum esse palatium quod multis membris multisque spatiis ambiatur. Ita forsitan et caeli partes dicimus caelos dum complexio atque sinus eius unus esse monstretur. Aquas uero super caelos esse genesis refert, ait enim: Diuisitque aquas quae erant sub firmamento ab his quae erant super firmamentum. Firmamentum enim in aecclesia scripturae diuinae intelleguntur, quia caelum plicabitur sicut liber discreuitque super hoc firmamento aquas, id est caelestes populos angelorum, qui non opus habent hoc suscipere firmamentum, ut legem legentes audiant uerbum dei. Vident enim eum semper et diligunt, sed superposuit ipsum firmamentum legis suae super infirmitatem inferiorum populorum, ut sibi suscipientes cognoscant qualiter discernant inter carnalia et spiritalia, quasi inter aquas superiores et inferiores.</p>
<p> </p>
<p>[5] De partibus caeli</p>
<p> </p>
<p>Appellatur autem idem locus aethra in quo sidera sunt, et significat eum ignem qui a toto mundo in altum separatus est. Sane aether est ipsud elementum, aethera uero splendor aetheris est. Consistunt enim luminaria in firmamento caeli, hoc est in firmamento legis dei infixa, euangelistae uidelicet et doctores scripturae sanctae #373b# disputando coherentes, et omnibus inferioribus lumen sapientiae demonstrantes. Prodiit etiam simul et cetera micantium siderum turba id est diuersarum uritutum in aecclesia numerositas, quae in huius uitae oscuritate tamquam in nocte refulgentes, diuidant in hoc firmamento scripturae sensibilia et intellegibilia, quasi inter lucem perfectorum et tenebras populorum, et sunt insigna uirtutum et miraculorum.</p>
<p> </p>
<p>[6] De ianuis caeli</p>
<p> </p>
<p>Ianuae caeli duae sunt, oriens et occasus. Nam una porta sol procedit, alia se recipit. Significant autem ianuae caeli testamenta diuina, unde Psalmista ait: Mandauit nubibus desuper et ianuas caeli aperuit. Mandatum est nubibus id est predicatoribus ut per ianuas caeli, hoc est scripturas sanctas predicatione gloriosa aduentum saluatoris domini nuntiarent, qui uere manna sumitur quando adorabili communicatione gustatur.</p>
<p> </p>
<p>[7] De cardinibus</p>
<p> </p>
<p>Cardines autem mundi duo septentrio et meridies, in ipsis enim uoluitur caelum. Significant autem cardines ipsi presentis aecclesiae conuersationem quae per totum orbem dilatatur, et in duobus testamentis siue in duobus preceptis caritatis conuersans ad futuram patriam ten#374a#dendo cursum presentis uitae dirigit. Vnde scriptum est: Domini enim sunt cardines terrae, et posuit super eos orbem.</p>
<p> </p>
<p>[8] De lucae</p>
<p> </p>
<p>Lux post creationem caeli et terrae a creatore primum formata est ad manifestanda et declaranda opera dei. Lux ipsa substantia est. Lumen a luce manat, id est candor lucis, sed hoc confundunt auctores. Lucis ergo nomine diuersae significationes exprimuntur. Aliquando enim ipsum deum id est totam simul sanctam trinitatem ostendit. Aliquando filium dei, aliquando sanctos uiros significat. Aliquando scripturam sacram. Ali#M266#quando predicationem euangelis. Aliquando sanctam aecclesiam. Sciendum nobis est hoc nomen luminis totius trinitatis esse commune. Legitur enim: Deus lux est, et tenebrae in eo nullae sunt. Ergo quia pater et filius et spiritus sanctus unus est deus. Recte animaduertimus deo et trinitate esse dictum. Deus lux est et tenebrae in eo nullae sunt. Vnde uersus iste merito de saluatore dicit: In lumine tuo uidebimus lumen. Quod autem Christus uera lux sit ostendit ipso in Euangelio dicens: Ego sum lux mundi. Qui sequitur me non ambulabit in tenebris sed habebit lumen #374b# uitae. De quo et Iohannes euangelista ait: Erat lux uera quae inluminat omnem hominem uenientem in mundum, omnem uidelicet qui inluminatur sine naturali ingenio, seu sapientia diuina. Sicut enim nemo a se ipso esse ita etiam nemo a se ipso sapiens esse potest, sed illo inlustrante de quo scriptum est: Omnis sapientia a domino deo est. Sancti quidem homines lux sunt recte uocati dicente a deos domino: Vos estis lux mundi. Et apostolo Paulo: Fuistis aliquando tenebrae, nunc autem lux in domino, sed multum distat inter lucem que inluminatur, et lucem que inluminat inter eos, qui participationes uerae lucis accipiunt ut luceant, et ipsam lucem perpetuam, quae non solum in se ipsa lucere, sed et sua presentia quoscumque attigerit, inlustrare sufficit. Aliquando autem scriptum sacram lucem intellegimus, ut est illud: Lucerna pedibus meis uerbum tuum domine, et lumen semitis in eis. Sciens ergo huius saeculi noctem diuersis offensionibus inretitam, ut alibi laqueos, alibi scopulos, alibi contineat profundissimas uastitates pedibus suis, uerbum domini lucere testatur, ne absentia ueri luminis incidat #375a# ruinam, quam per suam prouidentiam uitare non poterat, sed hoc uerbum illud debet intellegi, quod per scripturas sanctas prophetarum ore seminatum est, quod uerbum lucernam bene appellauit. Quae humanis usibus data est ad debellandum noctis profundissimae caecitatem, sicut Petrus apostolus dicit: Habemus certiorem propheticum sermonem, cui bene facitis incendentes uelut lucernae lucenti in obscuro loco. Item lumen inluminatio fidei est, uel domum spiritus sancti, ut in Psalmo: Signatum est super nos lumen uultus tui domine. Item lux et tenebrae electi et reprobi ut in Iob, Numquid nosti quis locus sit lucis et tenebrarum, ut ducas unum quodque ad terminos suos. Item lux et tenebrae, iustitia et iniquitas, ut in apostolo: Qui diligit proximum suum, inlumine est, qui autem odit in tenebris ambulat. Item predicationem euangelii lucerne significat, unde saluator ait: Nemo accendit lucernam et ponam eam sub modio, sed super candelabrum ut luceat omnibus qui in domo sunt. Ponere ergo est lucernam sub modio superiora facere corporis commoda quam predicationem ueritatis #M267# ut ideo quisque ueritatem non predicet. #375# Dum timet ne aliquid in rebus corporalibus et temporalibus molestiae patiatur. Potest haec lucerna et super humanitate saluatoris interpretari. Ipse quippe lucernam accendit qui testam humanae naturae flama suae diuinitatis impleuit, quam profecto lucernam nec credentibus abscondere, nec modio subponere. Hoc est sub mensura legis includere uel intra unius Iudeae gentis terminos uoluit cohibere, candelabrum ecclesiam dicit. Cui lucernam superposuit, qui a nostris in frontibus fidem suae incarnationis affixit, ut qui ecclesiam fideliter ingredi uoluerint. Lumen ueritatis palam queant intueri. Nam et sancta ecclesia luminis uocabulo designatur ut est illud, amictus lumine sicut uestimento. Lumen enim ecclesiam significat, de qua scriptum est: Quae est ista quae ascendit de albata. De albata enim intellegitur inluminata, quae recte uelut uestis aduertitur domini saluatoris, non habens maculam aut rugam. Ipsa enim est candida, hoc est dealbata, et omni decore uirtutum adornata. #376a# Ad quam dicit apostolus: Omnes qui in Christo baptizati estis, Christum induistis. Hanc etiam tunica illa significauit quae non potuit diuidi tempore passionis. Haec est de qua dicitur amictus lumen sicut uestimentum.</p>
<p> </p>
<p>[9] De luminaribus</p>
<p> </p>
<p>Luminaria autem quae in caelo sunt posita, diem noctemque inluminant, secundum creatoris sui dispositionem, et cursus sui officia peragunt. Hoc est sol, luna, et stellae, iuxta qualitatem suam significationes allegorias habent, quae ad laudandum deum postquam angelicas uirtutes ad laudem dei Psalmista incitauit subsequenter prouocans ait: Laudate eum sol et luna, laudate eum omnes stellae et lumen.</p>
<p> </p>
<p>[10] De sole</p>
<p> </p>
<p>Sol ergo et luna ac stellae, ut quidam dicunt, et si aliquo spiritu proprio regum tamen quia carnalibus oculis patescunt inferiores esse uirtutibus quae non uident. Non absurda aestimatione colligitur quamuis caeli speciem decoro lumine ornare uideantur. Nam illa ad quae peruenitur aspectus, licet sint lucida atque subtilia tamen corpora esse manifestum est, et necesse est ut illis #376b# cedant, quae inuisibili uirtute subsistunt, quapropter solem lunam, et stellas, siue per propriam nationem siue per alias sensibiles et iudicabiles substantias propheta laudare praecepit dominum, quia creatoris beneficio existere meruerunt. Considerata enim tot lumina ingentes adluminationes possunt commouere, quando et mortales oculos uidere factum et ipsa in tam splendida claritate consistunt. Igitur sol in scriptura sacra aliquando significat dominum saluatore. Aliquando sanctorum suorum claritatem. Aliquando sapientiae fulgore. Aliquando decorem uirtutum #M268# et e contrario, aliquando aestum persecutionis, et tribulationem presentis uitae. Nam sol saluatorem in eo exprimit, quod sicut ipse sine aliorum adminiculo ceteris sideribus hoc est luna et stellis, ut quidam ferunt, fulgorem prestant. Ita et Christus propria uirtute splendens, et nullius ope indigens sanctae ecclesae, et quibusque uirtum sanctis splendorem sapientiae, et uirtutum tribuit. Vnde in propheta scriptum est: Orietur uobis timentibus deum sol iustitiae, et sanitas inpenni sancti. #377a# Et alibi ex persona peccatorum dicitur. Sol iustitiae non est ortus nobis. Quod autem splendorem claritatis sanctorum post resurrectionem sol significet. Ostendit ipsa ueritas, in euangelio dicens: Tunc fulgebunt iusti sicut sol in regno patris eorum. Nam solem sapientiam significare testatur psalmista dicens. Solem in potestatem diei quoniam in seculum misericordia eius. Quod spiritaliter ita intellegi potest. Vt solem sapientiae dominus sanctis suis miseratus infundat, quatinus illi uideant quae ad ipsius certum est pertinere iussionem. Decorem autem uirtutum et bonorum operum solem significare illa domini sententia demonstrat qua ad apostolos loquens ait: Sic luceat lux uestram coram hominibus ut uideant opera uestra bona, et glorificent patrem uestrum qui in caelis est. Sol acumen sapientiae significat sicut in Iob: Quibusdam sapientibus sed reprobis pro diabolo dicitur. Radii solis sub ipso erunt sed ecclesiae fides de quo per Iohel prophetam dicitur: Sol conuertetur in tenebras, quia fides aecclesia nouissima persecutione in reproborum cordibus per infidelitatem obscubiratur. Sol manifesta operatio est, sicut in Psaltero dicitur: Pro corpore assumpto in sole posuit tabernaculum suum. #377b# Denique incontrariam partem solis significationem prolatam ostendit illa euangelica parabola quam de se mentis diuersitate dominus protulit dicens. Alia autem ceciderunt in petrosa ubi non habebant terram multam, et continuo exorta sunt, quia non habebant altitudinem terrae. Sole autem orto aestuauerunt et quia non habebant radicem aruerunt. Petrosa uero loca quae tenui cespite contecta susceptum semen cito germinare queunt. Sed uim radicis figendae non habent, illa nimirum sunt praecordia quae nullis disciplinae studiis erudita, nullis temptationum probationibus emollita. Dulcedine auditi tantum sermonis ac promissis caelestibus ad oram delectantur sed in tempore temptationis recedunt. Sol prosperitas est et luna aduersitas mundi ut in Psaltero: Per diem sol non uret te neque luna per noctem.</p>
<p> </p>
<p>[11] De luna</p>
<p> </p>
<p>Luna autem quae menstruis temporibus crescit et decrescit, et non proprio lumine lucet sed solis mutuato splendore illustratur. Aliquando #378a# in scripturis significat hanc mortalem uitam et miseram. Aliquando presentem aecclesiam. Vnde in euange#M269#lio parabola legitur quod homo ab Hierusalem descendens in Hiericho incidisset in latrones. Qui etiam despoliauerunt, cum et plagis impositis abierunt semiuiuo relicto. Hic ergo homo Adam intellegitur cum omni genere humano, Hierusalem autem ciuitas illa caelestis accipitur a cuius beatitudine Adam lapsus per praeuaricationem et eiectus in hanc mortalem uitam et miseram. Quam bene Hierichoque luna interpretatur, significat uariis uidelicet defectuum laboribus instabilis semper et caduca. Latrones autem demones intellegere possumus, quis educendo Adam dispoliauerunt enim gloria beatae inmortalitatis, et innocentiae ueste priuarant.</p>
<p>Lunam autem figurare aecclesiam ostendit ille uersus. Fecit lunam in tempore, sol cognouit occasum suum. Luna ecclesia est, qua in temporibus factam aliquando minui contingit, aliquando crescere, quae tamen sic minuitur ut semper redeunte integritate #378b# reparetur. Solem uero in hoc loco merito accipimus dominum saluatorem. Iste ergo cognouit occasum suum, id est gloriam suae passionis agnouit. Cum discipulis suis diceret: Venit hora et filius hominis tradetur in manus peccatorum. Item luna significat martyrum passionem, ut per Ioel propheta dicitur: Et luna uertetur in sanguinem, hoc est martyrum suorum cruore perfusa. Item luna presens saeculum significat, eo quod semper mutetur. De quo in Apocalypsi dicitur de ecclesia, et luna sub pedibus suis. Aliquando autem luna instabilem mentis humanae qualitatem in scripturis reprehendit, ut est illud Sapientiae: Stultus ut luna mutatur, quia uir duplici animo inconstans est in omnibus uiis suis. Sed et hoc notandum, quod luna tempus paschalis festiuitatis maxima ex parte ordinat, quae sollempnitas tunc maxime celebratur, cum solus lumen annuo proficiens incremento primam sumit de noctis umbra uictoria. Deinde mensem primum anni, qui et nouarum uocatur, in quo Pascha celebramus attendimus. Ipse autem est mensis, in quo mundus iste formatus, et #379a# homo est primus in Paradisi sede locatus, quia per huius mysteria sollemnitatis, primam nos stolam recepturos. Primum supernae beatitudinis regnum. A quo in longinquam regionem discessimus nos repenturos esse speramus. De cuius gloria regni beatus apostolus Petrus: Caelos autem nouos inquit et terram nouam. Et promissa ipsius expectamus, in quibus iustitia habitat. Sed Iohannes in Apocalypsi sua: Et dixit qui sedebat in throno, ecce facio omnia noua. Deinde etiam tertia mensis eiusdem septimanam, in Pascha obseruamus, quod resurrectionis dominicae gaudiis aptissimae congruit. Quia et eadem sacro sancta eius resurrectio tertia die factae, et tertio tempore saeculi, id est cum gratiae caelestis aduentu, tota eius in carne dispensatio, quae per resurrectionis consummata est gloriam mundo apparuit. Prima namque saeculi tempora lege, naturali per patres, media lege, litterali per prophetas, extrema charismate, #M270# spiritali per seipsum ueniens inlustrare, dignatus est. Sed et ipsa tunc limae conuersio, pulcherrimum nobis #379b# sacramenti caelestis spectaculum prebet. Namque luna, quae rotundifacta schematis a sole lumen ut supra diximus accepit. Ideoque semper ex dimidio orbe quem ad solem habet lucida est, ex altero autem dimidio semper obscura. A prima usque ad quintam decimam lucis crementum ad terras, defectum uero habet ad caelos. A quinta decima autem usque ad nouissimam crementum eiusdem suae lucis a terrenis auersum, paulatim ad caelestia reuertit. Quae nimirum eius conuersio recte paschalis gauda mysteria signat. Quibus omnem mentis nostrae gloriam a uisibilibus auertere deliciis, caducisque fauoribus atque ad solam caelestis gratiae luce suspendere contemplando docemur, uel si utraque eius conuersionem in bonum delectat imprecari possumus intellegere, quod crescens ad oculos humanos, lumen lunae uirtutum gratiam quibus apparens in carne dominus mundo in luxu insinuet. De quibus dicitur: Et Ihesus proficiebat sapientia, et aetate, et gratia, apud deum et homines. Recrescens uero ad caelos, resurrectionis ascensionisque #380a# illius gloriam designet, quae in se quidem ipsa mox perfecta prouenit, sed in animo fidelium quibusdam lucis suae profectibus usque ad finem saeculi crescere non desinit. Resurgens enim dominus a mortuis primo singulis ac binis ac deinde pluribus modo vii, modo undecim et plusquam quingentis fatribus simul ad ultimum discipulis omnibus apparuit quibus uidentibus ascensurus in caelum precepit eos suae dispensationis esse testes in Hierusalem et in omni Iudea et Samaria, et usque ad ultimum terrae et bene luna cum nostros crescit ad oculos paulatim a sole recedit. Cum uero decrescit paribus ad eum spatiis redit. Hoc est enim quod ipse dicit: Exiui a patre et ueni in mundum. Iterum relinquo mundum et uado ad patrem. Et quod de illo Psalmus ait: A summo caelo egressio eius et occursus eius usque ad summum eius. Quia ergo luna eo suae lucis incremento quod exiens a sole ad nostros euoluit optutus. Domini saluatoris in carne usque ad tempora passionis doctrinam uirtutesque significat. Eo autem quod ad solem rediens paulatim ad inuisibilem nobis #380b# caeli faciem recolligit, resurrectionis illius ac posterioris gloriae miracula demonstrat. Merito a quinta decima paschalis uoti gaudiis apta predicatur. His quidem paschalis temporis a legis obseruatione sumptis indiciis heredes noui testamenti et iam diem dominicam quam scriptura unam siue primam sabbati cognominat an nectimus. Nec in merito quae et conditione primitiuae lucis excellens, et triumphum dominicae resurrectionis insignis et nostra quoque nobis resurrectione manet semper ex optabilis.</p>
<p>Septem quoque dies lunae id est a quinta decima usque ad uicesimam primam, per quos ea dominica naturali ordine discurrit. Vniuersitatem aecclesiae quae per totum mundum paschalibus est #M271# redempta mysteriis apertae denuntiat. Nam et septenario saepe numero uniuersitatem designare scriptura consueuit. Vnde quod ait propheta: Septies in die laudem dixi tibi. Nil melius intellegitur quam quod alibi ait semper laus eius in ore meo. Et specialiter totam catholicae aecclesiae perfectionem eo figurari Iohannes testatur. Qui ad septem Asiae scribens aecclesias #381a# uniuersalis per orbem aecclesiae mysteria patefacit. Vnde et per omnia quae singulis septem scribit hortamenta hunc uersiculum intexere curauit. Qui habet aures audiendi audiat quid spiritus dicat aecclesiis, quo dum cuilibet dixerat hoc omnibus se dixisse probat aecclesiis. Nec minus etiam moralem nobis commendant paschalia tempora sensum. In nomine quidem paschae ut deuitus ad uirtutes, transitum cottidiae faciamus spiritalem. In mense autem nouorum in quo adulti fructus aduentu suo pronuntiant ueterem cessationem, ut ex uentes ueterem hominem cum actibus eius renouemur spiritu mentis nostrae. Et in duamus nouum hominem qui secundum deum creatus est in iustitiae et sanctitate et ueritate. Et ut uegetati diuersarum uarietate uirtutum, earumque foliis ueluti amoenae arboris adumbratione ueluti, tamquam laetae atque fructiferae segetes pululemus. In pleni lunio ut perfectum splendorem fidei, et sensus gerentes a peccati tenebris segregemur. In reuersa eadem luce lunari ad caelos quod a quinta decima luna fieri incipit, ut quanto magni sumus, humiliemur in omnibus dicentes cum apostolo singuli: Gratia #381b# autem dei sum id quod sum. Quae profecto gratia muneris superni, quia tertio tempore saeculi manifestius effusa est pulcherrima figurarum consequentia, tertia lunae ebdomadae lumen ipsius quod eatenus ad terras creuerat ad caelestia iam crescere inchoat.</p>
<p>Pulchrae hunc in pascha obseruare praecipimur, ut gratiae quam accepimus numquam obliti per singulos gradus spiritalis transitus largitori illius oboediendo uicem rependere meminerimus, uel certe increscente ad homines luna uitae nobis actiuae in reuersa uero ad caelos speculatiuae typus ostenditur. Vel in hac nobis conuersione dilectio proximi in illa nostri signatur auctoris. Aut huc conuersus lucis eius profectus ut bona foras operemur admonet, porro illuc ut eadem bona opera solo supernae mercedis intuitu geramus. Huc ut luceat lux nostra coram hominibus ut uideant bona nostra opera illuc ut glorificent patrem nostrum qui in caelis est.</p>
<p> </p>
<p>[12] De sideribus</p>
<p> </p>
<p>Siderum et astrorum haec distantia est. Stellae ergo et sydera et astra ita inter se differunt. #382a# Nam stellae est quelibet singularis. Sidera uero sunt stellis plurimis facta ut Hiades, Pliades. Astra autem stellae grandes ut Orion, Bootes. Sed haec nomina scriptores confundunt et astra pro stellis et stellas pro sideribus ponunt. Stellas non habere proprium lumen, sed a sole inluminari dicuntur sicut #M272# et luna. Sidera uero aliquando in bonam partem, Aliquando in contrariam accipiuntur. In bonam ergo partem tunc accipiuntur quando sanctos et electos dei significant qui fiunt in ecclesia. Vnde est illud quod ad Abraham dominus ait: Multiplicabo semen tuum sicut stellas caeli. Et apostolus: Stella inquit ab stella differt in claritate, sic erit et resurrectio mortuorum. Stella Christus est ut in Apocalipsi: Ego sum stella splendida et matutina. Et alibi orietur stella ex Iacob. Et in Apocalipsi: Septem inquit stellae angeli sunt septem aecclesiarum. Nam et apostolus Paulus septem scribit aecclesiis non tamen hisdem quibus Iohannes. Septem loca figura sunt totius aecclesiae, quae septiformis spiritus sancti gratiam habet. Hinc et Psalmista de creatoris opere ait: Lunam et stellas in potestatem noctis quoniam in seculum misericordia eius. Lunam ut iam diximus aecclesiae #382b# debemus accipere stellas diuersos eius ordines sanctitate pollentes ut sunt episcopi, presbyteri, diaconi et ceteri qui uelut stellae caelesti noscuntur conuersatione rediare. Haec omnia in potestate noctis id est in seculi istius tenebris dicta sunt. Vt pereos caliginosa reluceant corda mortalium. Item stellae sunt sancti siue docti eo quod uirtutum operibus in hoc mundo resplendent ut in Psaltero qui numerat multitudinem stellarum et omnibus eis nomina uocat.</p>
<p>Astra sunt sancti angeli ut in Iob: Cum me laudarent astra matutina. In contariam ergo significationem ponuntur sidera quando aut peruersos angelos significant, aut hereticos, siue hypochritas. Peruersus ergo angelos de caelo cecidisse testatur Apocalipsis dum dicit draconem tertiam partem siderum secum trahens in terram. Hereticos autem sub siderum nomine denotat Iudas apostolus in epistola sua dicens: Sidera errantia quibus procellae tenebrarum in aeternum seruata est. Hypocrhitae autem qui per fictas species uirtutum sanctos imitari uidentur, tamen ipsi uelut stellae de caelo in terram cadunt. Dum a sanctorum consortio sequestrati inter peccatores ascribuntur.</p>
<p> </p>
<p>[13] De Pliadibus et Arcturo</p>
<p> </p>
<p>#383a# Pliades autem et Arcturus quid significent in sententia qua dominus ad beatum Iob locutus est: animaduerti potest ait enim. Numquid iungere ualebis micantes stellas pliades aut girum arcturi poteris dissipare. Pliades stellae a potu plystu, id est a pluralitate uocatae sunt. Ita autem uicinae sibi et diuisae sunt conditae, ut et simul sint et tamen coniungi nequaquam possint. Quatinus uicinitate quidem coniunctae sunt, sed tactu disiunctae.</p>
<p> </p>
<p>[14] De arcturo</p>
<p> </p>
<p>Arcturus uero ita nocturna tempora illustrat, ut in caeli axe positus per diuersa se uertat. nec tamen occidat. Neque enim extracurrens uoluitur, sed in #M273# loco situs in cunctis mundi partibus nequaquam casurus inclinatur. Quid enim micantes Pliades quae et septem sum aliud quam sanctos omnes denuntiant qui inter praesentis uitae tenebras spiritus septiformis gratiae nos lumine illustrant qui ab ipsa mundi origene usque ad eius terminum diuersis temporibus ad prophetandum missi iuxta aliquid sibi coniuncti sunt, et iuxta aliquid non coniuncti. Stellae enim Pliades sicut supradictum est uicinitate #383b# sibi coniunctae sunt tactu disiunctae simul quidem sitae sunt et tamen lucis suae uiritim radios fundunt. Ita sancti omnes aliis aequaliis ad praedicandum temporibus apparentes, et disiunctae sunt per uisionem suae imaginis et coniuncti per intentionem mentis simul micant quia unum predicant sed non semetipsos tangunt. Quia in diuersis temporibus partiuntur quam diuersis temporibus Abel, Esaias, et Iohannes apparuit. Diuisi tempore quidem fuerunt sed non predicatione. In Arcturo autem qui per gyrum suum nocturna spatia non occasurus illustrat nequaquam particulatim edita uita sanctorum, sed tota simul aecclesia designatur quae fatigationes quidem patitur. Nec tamen ad defectum proprii status inclinatur girum laborum tolerat. Sed ad occasum cum temporibus non festinat.</p>
<p>Nequae enim ad ima poli Arcturus cum nocturno tempore ducitur, sed dum ipsa uoluitur nox finitur, quia nimirum dum sancta aecclesia innumeris tribulationibus quatitur presentis uitae umbra terminatur. Ea quae stante nox pretent quia illa in sua incolomitate per durante mortalitatis huius uita percurrit. Potest igitur per Arcturum qui a plaga frigoris nascitur lex. Per Plyades ades uero quae ab oriente #384a# surgunt testamenti noui gratia designari quasi enim ab aquilone lex uenerat quae tanta subditos rigiditatis asperitate terrebat. Dum pro culpis suis alios preciperet lapidibus obrui, alios gladii morte multari. Plyades uero que ipsae quoque sicut superius diximus, septem sunt. Testamenti noui gratiam tanto apertius indicant quanto cuncti liquido cernimus, quod per illud fideles suos sanctis spiritus septiformis muneris lumine illustrat. Quaquam igitur se Arcturus uertit Plyades ostendit, quia per omne quod testamentum uetus loquitur testamenti noui opera nuntiantur, sub textu enim litterae tegit mysterium prophetiae.</p>
<p> </p>
<p>[15] De Orione et Hiadibus</p>
<p> </p>
<p>De Orione autem et Hiadibus similiter beatus Iob significationem mysticam expressit dicens: Qui fecit Arcturum et Oriona et Hiades et interiora austri. Oriones quippe in ipso pondere temporis hiemalis oriuntur, suoque ortu tempestates excitant et maria terrasque perturbat. Quid igitur post Arcturum, per Orionas nisi martyres designantur, quidum sancta aecclesia ad statum predicationis erigitur. Pondus persequentium molestiasque passuri ad caeli faciem quasi in hieme uenerunt. Bene autem sub#384b#didit protinus Hiades quae iuuenes cente uerno #M274# ad caeli faciem prodeunt, et cum sol iam caloris sui uires exerit extenduntur. Illius quippe signi initiis inherent quod sapientes saeculi taurum uocant ex quo augeri sol incipit atque ad extendenda diei spatia feruentior exsurgit. Qui itaque post Orionas Hiadum nomine, nisi doctores sanctae aecclesiae designantur qui subductis martyribus eo iam tempore ad mundi notitiam uenerunt, quo fides Darius elucet, et repressa infidelitatis hieme altius per corda fidelium sol ueritatis calet, qui remota tempestate persecutionis, expletis longis noctibus infidelitatis. Tunc sanctae aecclesiae orti sunt cum ei iam per credulitatis uernum lucidior annus aperietur. Nec in merito sancti doctores Hiadum nuncupatione signantur. Greco quippe eloquio Hiadas pluuia uocatur. Et Hiades nomen a pluuiis acceperunt quia ortae proculdubio imbres ferunt. Bene ergo Hiadum appellatione expressi sunt. Qui ad statum uniuersalis aecclesiae quasi in caeli faciem deducti super arentem terram humani pectoris sanctae predicationis imbres fuderunt. Cum enim dixisset qui fecit Arcturum et Orionas et Hiades, protinus addidit et interiora austri. Quid namque #385a# in hoc loco austri nomine, nisi feruor sancti spiritus designatur, quo dum repletus quisque fuerit ad amorem patriae spiritalis ignescit. Interiori ergo austri sunt occulti illi angelorum ordines et sacratissimi patriae caelestis sinus quos implet calor spiritus sancti. Illuc quippe sanctorum anime et nunc corporibus exutae, et post corporibus restitutae perueniunt, et quasi in austri abditis occultantur.</p>
<p> </p>
<p>[16] De Lucifero</p>
<p> </p>
<p>Lucifer ergo aliquando in bonam partem significationem trahit. Aliquando in contrariam tunc enim in bonam partem ponitur, quando ait dominum saluatorem aut lumen uerae sapientiae significat. Nam dominum saluatorem illa sententia libri Iob denotat qua dicitur: Numquid producis Luciferum in tempore suo. Luciferum ergo se Christus innotuit, quia diluculo a morte resurrexit. Et fulgore sui luminis mortalitatis nostrae caliginem pressit. Cui bene per Iohannem dicitur: Stella splendida et matutina. Viuus quippe apparendo post mortem, matutina nobis stella factus est quia dum in semetipso exemplum nobis resurrectionis praebuit, quae lux sequatur indicauit. Lucem ergo sapientiae et boni intellectus illa sententia beati Petri ostendit qua ait: Habemus firmiorem pro#385b#pheticum sermonem cui bene facitis ad tendentes donec dies lucescat. Et Lucifer oriatur in cordibus uestris. Lucifer ipse clarus intellectus noster est, qui illustrabitur lumine uere sapientiae et perfecte caritatis. In contrariam uero ponitur Lucifer ubi per Esaiam prophetam in onere Babilonis sub typo regis Babiloniae ad apostatam angelum dicitur: Quomodo cecidisti de caelo Lucifer qui mane oriebaris et cetera. Nam ibi ruina eius de claritate aeterna in infernales tenebras ostenditur.</p>
<p> </p>
<p>#M275#</p>
<p>[17] De uespere</p>
<p> </p>
<p>Vesper uero aut finem mundi et aduentum Antichristi significat aut occubitum mortis redemptoris nostri. Aduentum Antichristi uesper significat in illa sententia superiorae Iob qua post productionem Luciferi subsequenter legitur: Et uesperum super filios terrae consurgere facis. Vesperum uero super terrae filios consurgere dominus facit, quia in fidelibus Iudeorum cordibus dominari Antichristum, eorum merito exigente permittit. Qui id toto a domino huic uesperi subduntur iuste, quia ipsi sponte sua filii terrae esse uoluerunt. Terraena quippe et non caelestia requirentes. A perspicienda Luciferi nostri claritate #386a# caecati sunt. Et dum praeesse sibi uesperum expetunt subsequentis dampnationis eterna poena merguntur.</p>
<p> </p>
<p>[18] De aere</p>
<p> </p>
<p>Aer est inanitas lumen plurium habens admixtum raritatis quam cetera elementa, de quo Virgilius longum per inane secutus. Aer dictus APOTOAIPIN ab eo quod ferat terram uel quod ab ea feratur. Hic autem partim ad terrenam partim ad caelestem materiam pertinet. Nam ille subtilis ubi uentosi, ac procelle si motus non possunt exsistere ad celestem pertinet partem. Iste uero turbulentior qui exalationibus humidis corporescit terrae deputatur quique ex se multas species reddit. Nam commotus uentus facit, uehementius concitatus, ignes et tonitrua, contractus nubila, conspissatus pluuiam, congelantibus nebulis niuem, turbulentus congelantibus densioribus nubibus grandinem, distentus serenum efficit. Nam aerem densum nubem esse, nubem rarefactam et solutam aerem. Aer autem significat inanitatem cuiuslibet rei, unde apostolus ait: Sic pugno non quasi aerem uerberans id est non mania consectans. Item aer significat tenuitatem mentium secularum ut est illud in Iob: Subito aer #386b# cogetur in nubes et uentus transiens fugabit eas. Quid ergo per aerem nisi mentes secularium designantur que innumeris huius uitae desideriis deditae. Huic illucque more aeris fluidae disperguntur. Sed aer in nubes cogitur cum fluxae mentis per superni respectus gratiam uirtutis soliditate roborantur. Ventus ergo transiens nubes fugat, quia mortalis uita percurrens predicatores sanctos a nostris oculis corporaliter occultat. Aliquando autem predicatores diuini uerbi aer significat, ut est illud Psalmistae: Tenebrosa aqua in nubibus aeris. Id est in prophetis praedicatoribus uerbi quia quamuis se aliquis putet dicta eorum intellegere. Ad ipsam sicuti est uirtutum doctorum in totum uix peruenire potest. Sicut dicit Apostolus: Videmus nunc per speculum in enigmatae. Tunc autem facie ad faciem quando ipsum uidet quod credidit ipsum cognoscitur respicere quod sperauit.</p>
<p> </p>
<p>#M276#</p>
<p>[19] De nubibus</p>
<p> </p>
<p>Nubes dictae ab nubendo, id est operiendo caelum unde et nuptiae quod uultus suos uelent. Vnde et Neptunus quod nubat id est mare et terram tegat. Nubes autem aeris densitas facit. Venti enim aerem conglobant nubesque faciunt unde est illud atque in nubem cogitur #387a# aer. Nubes autem mistice aliquando incarnationem Christi significant nullo peccati pondere grauatam siue uirginem Mariam, aliquando protectionem spiritus sancti, aliquando prophetas et praedicatores sanctos. Nam incarnationem Christi significat illud Esaiae: Ecce dominus ascendet super nubem leuem et descendet in Aegyptum. Et illud in Exodo: dominus inquit precedebat eos ad ostendendam uiam per diem in columna nubis, et per noctem in columna ignis. Nubs enim praecedens Christus, est idem etiam columna quia rectus et firmus et fulciens infirmitatem nostram, per noctem lucens, per diem non lucens, ut qui non uident uideant, et qui uident caecifiant. Potest et sic non incongrue accipi, quod Christi sacramentum tamquam in die manifestum est in carne uelut in nube. In iudicio uero tamquam inter rore nocturno, quia tunc erit magna tribulatio saeculi tamquam ignis, et lucebit iustis et ardebit iniustis. Illud autem quod in euangelio legitur ubi dominus coram tribus discipulis transfiguratus est in monte: Et ecce nubes lucida obumbrauit eos quia materiale #387b# tabernaculum. Petrus quaesiuit nubes accipit umbraculum, ut discat in resurrectione non tegmine domorum sed spiritus sanctus gloria sanctos esse protegendos. Et notandum quod sicut domino in Iordan baptizato, sic et in monte clarificato, totius sanctae trinitatis mysterium declaratur. Nam ibi Pater in uoce filius in baptismate et spiritus sanctus in columba ostensus est. Hic uero pater in uoce, filius in clarificatione, spiritus sanctus in nube demonstratus est. Quia nimirum gloriam eius quam in baptismo credentes confitemur. In resurrectione uidentes conlaudabimus. Quod autem nubes prophetas, siue predicatores diuini eloquii significent, ostendit illud in Psalmo: Multitudo sonitus aquarum uocem dederunt nubes, quasi mare confrago sum. Ita in sanctis ecclesiis resonant, diuersa uota populorum, sed quare sit sonitus factus multitudinis aquarum pulchrae subiecit, quia uocem dederunt nubes. Nubes predicatores significari saepe iam diximus de quibus scriptum est: Mandabo nubibus ne pluant super eam imbrem. Qui uocem suam magnam dederunt, cum praecepta domini uulgauerunt #388a# in toto orbe terrarum sicut et alius Psalmus ante predicauuit: In omnem terram exiuit sonus eorum, et in fines orbis terrae uerba eorum. Nubs est protectio diuina, sicut in Exodo legitur: Tabernaculum foederis nubs obumbrasse. Nubs obscuritas est scripturarum, #M277# ut in Psalterio: Qui operit caelum nubibus.</p>
<p> </p>
<p>[20] De tonitru et fulgure atque coruscationibus</p>
<p> </p>
<p>Tonitruum dictum, quod sonus eius terreat. Nam tonus sonus qui ideo interdum tam grauiter concutit omnia. Ita ut caelum de his cisse uideatur, quia dum procelle uehementissimi uenti nubibus se repente inmiserint, turbine in ualescente exitumque quaerente, nubem quam cauauit impetu magno rescindit. Ac sic cum horrendo fragore defertur ad aures. Tonitruum aliquando in scripturis diuinam uocem significat, ut est illud: Intonuit de caelo dominus et altissimus dedit uocem suam, quippe qui erat ingentia sacramenta. Locuturus ait enim in euangelio uox omnipotentis patris, et clarificaui et iterum clarificabo. Vnde multi sicut ibi legitur #388b# tonitruum fuisse crediderunt, altissimus autem dedit uocem suam quando dictum est: Hic est filius meus dilectus, in quo mihi bene conplacui. Aliquando uero predicationem designat euangelii, ut est illud: Vox tonitrui tui in rota. In rota ergo id est in mundo, uox tonitrui eius egressa est, quando Christi predicatores Christi circulum totius orbis uerbis tonantibus impleuerunt, cum tonitruo autem simul et fulgur exprimitur. Sed illud celerius uidetur quia clarum est, hoc autem id est tonitruum ad aures tardius peruenit, fulgor et fulmen ictus caelestis iaculi, a feriendo dicti. Fulgi enim ferire est atque percutere. Fulmina autem collisa lumina faciunt. Nam omnium rerum collisio ignem creat, ut in lapidibus cernimus uel attritu rotarum, simili modo in nubibus ignis, unde et prius nubila sunt deinde ignis. Exuento autem et igne fulmina in nubibus fieri, et in pulsu uentorum emitti. Ideo autem fulminis ignem uim habere maiorem, quia subtilioribus elementis factus est, quam noster id est qui nobis in usu est. Tria sunt autem eius nomina, #389a# fulgus quia tangit, fulgor quia incendit et urit, fulmen quia findit, ideo et cum ternis radiis pingitur. Fulgora autem siue coruscationes mistice diuinos in scripturis exprimunt terrores. Quae in miraculis coruscantibus fiunt, uel cummunicationes quae scripta sunt in lege diuina, ut est illud, inluxerunt coruscationes tuae orbi terrae, uidit et commota est terra. Coruscationes diuina praecepta, dicit ueritatis lumine radiantia, quae tenebras hominum per totum mundum salutari inluminatione fugauerunt. Et alibi ita dicitur: Fulgora multiplicauit et conturbauit eos, id est miracula multa fecit, quae sic corda uiuentium permouerunt, quemadmodum crebra solent fulgora uiso terreri. Conturbauit eos, de his dicit qui tunc conturbati sunt, quando eum resurrexisse manifestis probationibus agnouerunt.</p>
<p> </p>
<p>[21] De arcu caelesti</p>
<p> </p>
<p>Arcus caelestis dictus a similitudine coruati #M278# arcus. Iris huic nomen proprium est, et dicitur iris quasi aeris id est quod per aerem ad terram descendat. Hic autem a sole resplendet dum caue nubes ex aduerso radium solis #389b# accipiunt, et arcus speciem fingunt, cui uarius color est qui aqua tenuis aer lucidus et nubes caligantes in radiatae illi uarios creant colores. Arcus autem caelestis est signum testamenti quod posuit deus inter se et homines, atque omnem animam uiuam ne perdat eam diluuio. Nam quod ille apparet in nubibus et numquam nisi de sole resplendet, significat quia illi non pereunt diluuio, qui in prophetis et omnibus scripturis diuinis tamquam dei nubibus, uirtutem agnoscunt Christi. Nam quod in eodem arcu color aquae et ignis simul ostenditur, quia ex parte ceruleus est, et ex parte rubicundus apparet, quod utriusque iudicii testis sit unius uidelicet faciendi et alterius facti, id est quia mundus iudicii igne cremabitur, non aqua diluuii ultra delebitur. Iris id est arcus duorum iudiciorum dei figuram habere dicitur, hoc est primi quod per diluuium, secundi quod per ignem, ut est illud in Apocalypsi: Et iris in circuitu eius. Serenitas est indulgentia delictorum per sanguinem Iesu Christi, post tenebras peccatorum data, ut est illud in Euangelio: Facto uespere dicitis serenum erit, #390a# rubicundum est enim caelum.</p>
<p> </p>
<p>[22] De igne</p>
<p> </p>
<p>Ignis ergo qui quartum mundi est elementum, aliquando exprimit zelum dei, aliquando spiritum sanctum, aliquando caritatem, aliquando cupiditatem, aliquando malitiam, aliquando intellectum, aliquando tribulationem, aliquando iram, aliquando uoluptatem. Zelum enim dei illa sententia notat qua dicitur, dei noster ignis consumens est. Nam spiritum sanctum demonstrat, quia in die pentecostes in linguis igneis super apostolos apparuit, ubi eos luce sapientiae inluminauit, et zelo iustitiae corda eorum accendit. Caritatem autem significat ubi feruorem dilectionis exprimit, ut est illud in euangelio, ignem ueni mittere in terram et quid uolo nisi ut ardeat. Cupiditatem autem significat, quando ambitionem nimiam terrenarum rerum denotat, unde in Exodo deus precepit de obseruatione sabbati: Non succendetis inquit ignem in omnibus habitaculis uestris per diem sabbati, hoc est ignem cupiditatis, tam in corporibus #390b# humanis. Quam etiam in conuenticulis uniuersis uetat incendere. Malitiam autem significat ignis quando cor malum ad inferiora semper in curuatum demonstrat. De quo igne dicitur, nunc ignis aduersarium consumet quia pessimum ex sua malitia tabescit. Sicut autem ignis amoris mentem erigit, ita ignis malitiae inuoluit. Tribulationem autem ignis significat, ut est illud in Psalmo: Igne nos examinasti sicut igne examinatur argentum. Tunc autem iram significat, quando uindictam caelestem ostendit, ut est illud: Consumam eos igne irae meae #M379# ait dominus. Et alibi quia ignis inquit exarsit ab ira mea, et ardebit usque ad inferos deorsum. Tunc autem uoluptatem ignis significat, quando libidinis ardorem ostendit, ut est illud: Omnes adulterantes sicut carbo ignis ardens corda eorum, quibus nisi subuenerit poenitentiae remedium, ignis poene perpetuae subsequetur, ubi erit fletus et stridor dentium, et cruciatus sempiternus. De quo in Esaia scriptum est: Ecce omnes uos accensi igne, accincti flammis, ambulate in lumine ignis uestri. Habent enim peccatores in se, foenum, ligna, stipulam, spinas, et tribulos #391a# loliumque quae aeterno traduntur incendio. Hi tamen prouocantur ad salutem diciturque: Eis ambulate in lumine ignis uestri et in flammis et reliqua, ut in poenis et suppliciis discant dei potentiam, et redeant ad salutem. Item ignis intellectus in sacris eloquiis accipitur, bonus uel malus, sicut in Leuitico de filiis Aaron dicitur, qui ignem alienum in conspectu domini optulerunt et ibi consumpti sunt.</p>
<p>Fumus autem aliquando in bonam partem, aliquando in contrariam ponitur. Nam quod dicit Psalmistia: Ascendit fumus in ira eius, et ignis a facie eius exardescit. Fumus hic in bono positus est quia sicut iste terrenus inutiles lacrimas mouet, ita et illae poenitentiae calore succensus, fructuosae profundit fluenta lacrimarum. In ira eius hoc est tempore quo hic peccatores futuri iudicii timore conturbat, ut eos ad remedium conuersionis adducat. Ignis autem est caritas dei, uirtutum progressionibus crescens. Quae quanto magis concupiscitur, tanto efficatius ampliatur. Bene autem dixit a facie eius, quoniam ipsius inluminatione caritas conceditur eis qui peccata relinquunt. Quod autem alibi de peccatoribus dicitur, sicut defecit #391b# fumus deficient, hic peccatorum poena praedicitur. Fumus est enim ex flamma ista corruptibili surgens, tenebrosa conglobatio, quae quantum plus extollitur, tantum per inania tenuatur. Huic peccatores merito conparantur, quoniam ex flamma nequitiae suae producunt fumi feras actiones, quae licet ad altiora superbia faciente consurgant, necesse est, ut sua magis uelut fumus elatione deficiant.</p>
<p> </p>
<p>[23] De pruna</p>
<p> </p>
<p>Prunae autem significant inlicitas concupiscentias animae, quae polluunt gressus operum humanarum, unde est illud: Dum ambulat super prunas, plantae eius, non comburentur. Hinc in Iob de leuiathan scriptum est: Alitus eius prunas ardere facit, quid prunas nisi succensas internis concupiscentiis reproborum mentes appellat. Totiens enim leuiathan alitus prunas acendit, quotiens eius occulta suggestio, humanas mentes ad delectationes illicitas pertrahit. Et flamma de ore eius egreditur, quia quicquid per se, quicquid per praedicatores suos loquitur, ignis est, quo non aurum #392a# neque argentum, sed lignum foenum, stipula concrematur.</p>
<p> </p>
<p>#M280#</p>
<p>[24] De carbonibus</p>
<p> </p>
<p>Carbones autem significant ingredinem peccatorum. Vnde est illud carbones succensi sunt ab eo. Carbones uero succensos peccatores dicit, qui uelut carbones mortui in mundi istius cecitate tenebrantur, sed iterum paenitentia inflammante reuiuescunt: et ex mortuis prunis uiui incipiunt esse carbones. Similiter et illud quod in Psalmo legitur: Sagittae potentis acutae cum carbonibus desolatoriis. Carbones autem de solatorios nonnulli peccatores teterrimos atque malis actibus extinctos intellegere uoluerunt, quorum formido et recordatio nostra uitia de solare noscuntur, dum metuimus talia committere, quae illos cognouimus pertulisse. Potest autem et illud intellegi ut carbones desolatorios orationes accipimus caritatis igne succensus, que nos uitiis ita mundant atque purificant, ut quod in nobis diabolus construxerat, desolatum atque euersum diuino beneficio sentiatur, siue magis illud est quod Esaias ait: Et uolauit ad me unus de seraphim et in ma#392b#nu habebat carbonem ignis. quem forcipe acceperat de altari. Et tetigit os meum et dixit: Ecce tetigit hoc labia tua, et ait: Ecce abstuli iniquitates tuas et peccata tua circumpurgaui. Quod nunc beneficio sanctae crucis efficitur, quando labia nostra domini recordatione signamus. Nec in merito forsitan signum crucis desolatiorium dicimus esse carbonem, quando fugat peccata credentium cum tamen perfidis uideatur extinctum. Item illud ubi scriptum est: Sicut acetum dentibus et fumus oculis, ita piger his qui miserunt illum. Hic fumus uanitatem exprimit eorum qui cupiditatem istius mundi magis secuntur, quam studium uerbi dei.</p>
<p> </p>
<p>[25] De cineribus</p>
<p> </p>
<p>Cinis autem humanam fragilitatis inanitatem significat, unde in Salomone scriptum est: Quid superbit terra et cinis. Similiter et fauillam unde in Iob dicit: Ago in poenitentiam in fauilla et cinere. In fauilla et enim et cinere agere paenitentiam est, contemplata summa essentia nil aliud quam fauillam se cineremque cognoscere. Vnde et ciuitati reprobe in euangelio dominus dicit: Si in Tyro et Sydone factae fuissent uirtutes quae factae sunt in uobis. #393a# Olim in cilicio et cinere paenitentiam egissent. In cilicio quippe asperitas et conpunctio peccatorum. Incinere autem puluis ostenditur mortuorum. Et idcirco utrumque hoc adhiberi ad paenitentiam solet, ut in punctione cilicii cognoscamus, quid per culpam fecimus, et in fauilla cineris perpendamus, quid per iudicium facti sumus. Torris et titio humanum genus significat, per dominum Iesum Christum a perpetua combustione semiustum abstractum ut in Zacharia: Numquid non iste torris erutus est de igne. Initiones duo potestates saeculi huius atque heretici ex uno consensu aecclesiam persequentes, ut in Esaia: Noli #M281# timere a duabus caudis titionum fumigantium istorum.</p>
<p> </p>
<p>[26] De uentis</p>
<p> </p>
<p>Ventus est aer commotus et agitatus et pro diuersis partibus caeli nomina diuersa sortitus. Dictus autem uentus quod sit uehemens et uiolentus. Vis enim eius tanta est, ut non solum saxa et arbores uellat, sed etiam caelum terramque conturbet maria commoueat. Ventorum quattuor principales spiritus sunt quorum primus ab oriente subsolanus, #393b# a meridie auster, ab occidente fabonius, a septentrione eiusdem nominis uentus asspirat, habentes geminos hinc inde uentorum spiritus. Subsolanus a latere dextro Vulturnum habet, a leuo Eurum, auster a dextris Euroaustrum, a sinistris Austroaffricum, Fabonius a parte dextra Affricum, a leua Chorum, porro septentrio a dextris Circium, a sinistris Aquilonem. Hi xii uenti mundi globum flatibus circumagunt, quorum nomina propriis ex causis signata sunt. Sicut illi ostendunt qui de ethimologiis nominum ipsorum scripserunt, sed nos de his solum modo narrare disponimus quos celebriores in scripturis inuenimus. Ventus autem aliquando in bonam partem, aliuqando in contrariam ponitur.</p>
<p>In bonam ergo partem uentus ponitur ut est illud qui producit uentos de thesauris suis ubi non in probe sentimus apostolos expressos quorum predicatio totum mundum tamquam uentus celerrimus percucurrit, sicut et illud quod alibi scriptum est: Ascendit super cherubim et uolauit, uolauit #394a# super pennas uentorum. Vbi exprimitur ascensio domini super caelos caelorumque uirtutes ubi nunc ad dexteram patris collocatus cum patre regnat et spiritu sancto. Quod autem dicitur uolare super pennas uentorum, celeritatem nimiam decenter ostendit, quando fama natiuitatis eius passionis et resurrectionis atque ascensionis per totum mundum discurrit. Quid enim dici potest uelocius, quando ipso incunabulis iacente magis eum claritas? Stellae nuntiauit, et mox ut natus in alia mundi parte est conspectus, item uenti animas significant unde scriptum est, qui fecit uentis pondus, uelocitate ac sublimitae uentorum, solent animae designari.</p>
<p>Pondus ergo accipiunt animae, ut ab intentione dei non iam leui motu desiliant, sed in eum fixa constantiae grauitate consistant, uel certe uentis pondus est facere concessam hic electis de uirtutibus, gloriam permixta infirmitate temperare. In contrariam uero partem uentus ponitur ut est illud in euangelio: Descendit pluuia, et uenerunt flumina, flauerunt uenti, et inruerunt in domum illam. Hic per pluuiam multi modas diaboli temptationes, #394b# per flumina apertas manifestas que persecutiones, per uentos malignos spiritus intellegi uoluit. Similiter illud quod in Iob legitur in contrariam partem intellegendum est tulit eum uentus urens. Ventus urens malignus spiritus uocatur qui desideriorum flammas in corde excitat ut ad aeternitatem suppliciorum trahat. Item uenti superbiae spiritus intel#M282#leguntur, uelut in Oseae de hereticis dicitur: Ligauit eum spiritus in alis suis. Item ibi homines pastores tuos pascet uentus. Et alibi: qui nititur mendaciis hic pascitur uentis.</p>
<p>Orientalis autem uentus subsolanus uocatur quia sub solis ortu oritur. Significat predicationem euangelii, quae a sole uero processit, et totum mundum luce fidei atque sapientiae inluminauit, unde scriptum est: Orietur uobis timentibus, nomen meum sol iustitie et sanitas in pennis eius. Auster ab hauriendo aquas uocatus, unde et crassum aerem facit et nubila nutrit. Hic Greci nothus appellatur, propter quod interdum corrumpat aerem. Nam pestilentiam quae ex corrupto aere nascitur, auster flans in reliquas regiones transmittit, sed sicut auster pestilentiam gignit, sic aquilo repellit. Significat #395a# auster aliquando calorem fidei ut in Psaltero: Sicut torrens in austro, aliquando gratiam spiritus sancti ut in Cantico canticorum dicitur: Surge auster, ueni aquilo perfla ortum meum, aliquando feruorem dilectionis, ut in Psalterio dicitur: Et excitauit austrum de caelo, et induxit in uirtute sua Affricum. Item in contrariam partem ponitur, quando ardorem cupiditatis significat, qui peste uitiorum corripit hominum mentes, et egritudinem peccatorum in humanum genus introducit.</p>
<p>Occidentalis autem uentus qui Zefirus Greco nomine appellatur, eo quod flores et germina eius flatu uiuificentur. Hic Latine fabonius dicitur propter quod foueat quae nascuntur. Tunc autem hic uentus in bonam partem perfectus repperitur, cum mortis Christi et ueri solis occubitum significat. Vnde omnium germina uirtutum, et bonorum operum in mundo pascunt. Tunc autem in contrariam partem ponitur, cum melioris uitae defectum significat, unde in propheta peccatoribus dicitur, occidet uobis sol in meridiae.</p>
<p>Aquilo dictus eo quod aquas stringat et nubes dissipet, gelidus est enim #395b# uentus et siccus. Significat autem uel diabolum uel homines infideles uel iniquitatis abundantiam et defectum caritatis, unde scriptum est in propheta: Ab aquilone ex ardescent mala super terram.</p>
<p> </p>
<p>[27] De aura et altano</p>
<p> </p>
<p>Aura ab aera dicta quasi aeria quod lenis sit motus aeris. Agitatus enim aer auram facit, unde et Lucretius: Aerias auras. Altanus qui in pelago est per diriuationem ab alto id est mari uocatur. Nam alter est flatus in ripis quem diximus auram, nam aura in terra est. Aura significat tranquillitatem bonae mentis contemplantis deum. Vnde Helias stans in monte coram domino cum uideret uentum grandum subuertentem montes ait: Non in spiritu dominus et post commotionem ignis dixit non in igne dominus et post ignem sibilus aurae tenuis. Quod cum uidisset Helias operuit uultum suum pallio, et egressus stetit in ostio spelunce, sed in spiritu commotionis et ignis non esse dominus dici#M283#tur. Esse uero in sibilo aure tenuis non negatur, quia nimirum mens cum in contemplationis sublimitate suspenditur, quicquid perfectae conspicere preualet deus non est. Cum uero #396a# subtile aliquid conspicit, hoc est quod de inconpraehensibili substantia aeternitatis audit. Quasi enim sibilum tenuis aurae percipimus cum soporem in circumscriptae ueritatis contemplatione subita subtiliter degustamus. Tranquillitas autem pelagi quam altanum uocant, pacem ecclesiae significat in mundo, quae aura spiritus sancti flante prospero cursu post tempestatem in mundo factam adoptatum aeternae quietis portum studet secura peruenire, sicut in illa nauigatione domini cum discipulis in naui cum nauicula operiretur fluctibus. Surgens dominus imperauit uentis et mari, et facta est tranquillitas magna. Tropologice autem et nos singuli catholica fide instructi et signo dominicae crucis imbuti dum saeculum relinquere disponimus nauem profecto cum Iesu conscendimus mare transire conamur. Sed qui non dormitatui, neque obdormiet Israhel custodiens semper, nobis tamen saepe nauigantibus quasi inter aequoris fremitus obdormit, quando crebrescente inter medios uirtutum nisus, uel inmundorum spirituum uel hominum prauorum uel ipso nostrarum cogitationum impetu, fidei splendor obtenebrescit. #396b# Spei celsitudo contabescit, amoris flamma refrigescit, uerum inter huiusmodi procellas ad illum necesse est gubernatorem curramus. Illum sedulo excitemus, qui non seruiat sed imperet uentis mox tempestates conpescet infundet tranquillitatem portum salutis indulgebit.</p>
<p> </p>
<p>[28] De turbine</p>
<p> </p>
<p>Turbo est uolubilitas uentorum, et turbo dictus a terra quotiens uentus consurgit et terram in circuitum mittit. Turbo persecutionum uel tribulationum impetus significat. Vt in Esaia: Factus est fortitudo pauperi spes a turbine. Tempestas aut pro tempore dicitur sicut ubique historiografi loqui solent dum dicunt ea tempestate aut ab statu caeli quia magnitudine sui multis diebus oritur. Turbo enim aut flagellum domini in hominem missum designat, aut prauorum hominum persecutiones. Nam in Iob legitur: Respondens autem dominus Iob de turbine dixit: Non tandum uideo quia si sano atque incolomi loqueretur ex tranquillitate dominica locutio facta diceretur. Sed quia flagellato loquitur de turbine locutus fuisse describitur. Aliter enim dominus seruis suis loquitur cum eos intrinsecus per conpunctionem prouehit. #387a# Alieter cum per districtionem ne extollantur premit per blandam locutionem domini amanda dulcedo eius ostenditur. Per terribilem uero potestas eius metuenda monstratur, in illa persuadetur animae ut proficiat, in ista reprimitur quae proficit, in illa discit quod appetat. In ista quod metuat per illam dicit gaude et laetare filia Sion, quia ecce uenio et habitabo in medio tui. Per istam dicitur #M284# dominus in tempestate et in turbinae uiae eius. Blandus quippe est qui ut in medio inhabitet uenit cum uero se per tempestatem et turbinem insinuat nimirum quae tangit corda perturbat atque ad edomandam elationem se exerit, quando potens et terribilis innotescit. Hinc in Psalmo scriptum est: Persequeris eos in tempestate tua. Et in ira tua conturbabis eos. In tempestate dicit, hoc est iudicii tempore. Item tempestas examen iudicii significat ut in Psalmo: In circuitu eius tempestas ualida. quod tempestati merito conparatur, primum quia in prouisum est deinde quod subito fragore conturbat. Et locum tollit consilio repentina periculi magnitudo. Tempestas enim imbrium aeris est quaedam concitata #397b# seditio in qua uehementer terremur, dum aquarum nimietate uexamur, sequitur. Et in ira tua conturbabis eos. Saepe iam dixi iram diuinitati non posse congruere sed ab hominibus tractum est, qui quando sceleratos iudicant feruore animi commouentur. Nec aliter ad damnandum hominem ueniunt nisi de commissis eorum criminibus excitentur, persecutionem autem prauorum ille uersus significat ex persona domini prolatus. Veni in altitudinem maris et tempestas demersit me. Ille qui super maria fixis gressibus ambulauit, qui Petro dexteram ne mergeretur extendit, quemadmodum se tempestate dicit esse demersum. Hic altitudo maris copiosa populi signficatur insania. Item tempestas est sedition concitata dementium, ipsa enim demersit dominum saluatorem quando eum peruenire fecit ad crucem.</p>
<p> </p>
<p>[29] De procellae</p>
<p> </p>
<p>#398a# Procellae enim aut de fluminibus aut de uentis fiunt nihil autem uelocius uentis unde et propter celeritatem tam uentos quam flumina alta fingunt poetae multa uis austri. Procella enim significat tempestuosos persecutorum furores qui ecclesiam Christi partim minis, partim flagres atque tormentis afficiunt. Sed aliquando ipsas persecutorum mentes dominus in melius conuertit, ut per poenitentiam a pristinis sceleribus se mundantes ad bonos actus conuertantur. Nam in Psalmo scriptum est: Ignis grando nix glaties spiritus procellarum qui faciunt uerbum eius. Ignis grando nix glaties per allegoriam sicut dictum est: Homines significat qui in hoc saeculo ex turbulentis et pessimis ad deuotionis tranquillissima studia peruenerunt, qui faciunt uerbum eius, nisi qui ex tempestuosis et improbis ad confessionis ipsius gratiam uenire meruerunt. Aliquando uero dum in prauis actibus perseuerant aeterna eos poena cruciabit. #398b# Vnde scriptum est: Pluit super peccatores laqueus ignis sulphur et spiritus procellarum pars calicis eorum. Ignis est quando eos flammea cura consumit. Sulphur quia congitationes eorum detestabili fetore sordescunt. Spiritus procellarum dum se tumultuosa mente confundunt pars calicis eorum id est mensura qua pollutis actibus ebriantur.</p>
<p><strong> </strong></p>
<p><strong>EXPLICIT LIBER VIIII</strong></p>
<p><strong> </strong></p>
<p> </p>
<p>#M285#</p>
<p><strong> </strong></p>
<p><strong>INCIPIT LIBER X</strong></p>
<p><strong> </strong></p>
<p>[1] De temporibus</p>
<p> </p>
<p>Tempora igitur a temperamento nomen accipiunt, siue quod unumquodque illorum spatium separatim temperatum sit, seu quod momentis, horis, diebus, mensibus, annis, saeculisque, et aetatibus, omnia mortalis uitae curricula temperentur. Constat ergo trimoda ratione compotum temporis esse discretum, aut enim natura, aut consuetudine, aut certe auctoritate decurrit. Et ipsa quidem auctoritate bifariae diuisa humana, uidelicet ut Olimpiadas quattuor annorum nundinas octo dierum, indictiones xu. annorum ambitu celebrari.</p>
<p>Diem quoque qui ex quadrantibus conficitur mense Februario uel Augusto inter#399a#calari Greci Aegyptii Romanique pro suo quique captu iusserunt. Diuina autem ut septima die sabbatum agi septimo anno a rurali opere uacari, quinquagesimum iubeleum uocari dominus in lege precepit. Porro natura duce repertum est solis annum ccclxu diebus et quadrante confici. Lune uero annum si communis sit cccliiii, si embolismus ccclxxxiiii diebus terminari, totumque lunae cursum decent nouenali circulo comprehendi. Sed et errantia sidera suis quaeque spatiis zodiaco circumferri, quae natura non iuxta aethnicorum clementiam dea creatrix una de pluribus, sed ab uno uerbo dei creata est, quando sideribus celo inditis precepit, ut sint insigna et tempora dies et annos.</p>
<p>Tempus autem quod Grece chronos dicitur ab initio mundi usque ad finem saeculi decurrit. Ita ut momentis, horis, diebus, mensibus, annis, lustris, saeculis, aetatibus, ut supra diximus diuidatur. Significat autem oportunam distributionem diuinae uoluntatis. Vnde est illud: Oculi omnium in te sperant domine, et Iudas escam illis in tempore oportuna, necnon et illud tempus faciendi domine, dissipauerunt iniqui legem tuam. Praeuidens ergo populis deuotus, temporibus #399b# Antiochi a plebe Iudaica legem domini cultu demonum polluendam, uelut ad medicum clamat egrotus tempus esse subueniendi, ne morbis in grauantibus salus populi potuisset adsumi, tempus est faciendi, non differendi, quod expedit. Iusserat enim per legem et prophetas ut uerus dominus quatinus eum homo reuerentissima deuotione coleret. Sed quoniam hoc in suam perniciem contempsit obstinatio Iudeorum, clamat populus fidelis tempus faciendi, id est ut mundo salutaris appareas, peccata dissoluas mortem uincas. Ipsumque diabolum cum sua cohorte pro sternas, hoc est enim domini facere, praedicti sunt temporibus aduenire. Vnde et per prophetam dictum est: Tempore accepto exaudi uite, et in die salutis adiuui te. Et apostolus: Ecce #M286# nunc tempus acceptabile ecce nunc dies salutis. Omnia enim quae dominus facit, aptissima dispositione complentur, ut ante fieri non debeat nisi quando ille miserator indulserit. Hinc est quod nobis semper expedit habere patientiam expectare quae iussa sunt, rogare quae prosunt. Tempus autem faciendi nouit ille qui rector est.</p>
<p> </p>
<p>[2] De momentis</p>
<p> </p>
<p>#400a# Momentum est minimum atque angustissimum tempus, a motu siderum. Dictum est enim extremitas horae in breuibus interuallis, cum aliquid sibi cedit atque succedit. Momentum ergo significat breuissimum temporis de cursum, ut est illud apostoli: Omnes quidem resurgimus, sed non omnes inmutabimur in momento, in ictu oculi. Per ictum oculi nimiam breuitatem uult significare momenti, ut quanta sit dei potentia ex resurrectionis celeritate cognoscas. De quo alia editio habet in atomo et in ictu oculi. Minimum autem omnium. Et quod nulla ratione diuidi queat tempus, atomum Grece, hoc est indiuisibile siue insectibile nominant, quod ob sui pusillitatem grammaticis potius quam calculatoribus uisibile est, quibus cum uersum per uerba uerba, per pedes, pedes per syllabas, sillabas per tempora diuidant. Et longae quidem duo tempora, unum breui tribuant, ultra quid diuidant non habentibus hanc atomum nuncupari complacuit.</p>
<p> </p>
<p>[3] De horis</p>
<p> </p>
<p>Hora Grecum nomen est et tamen #400b# Latinum sonat. Hora enim finis est temporis, sicut et ora sunt, fines maris, fluuiorum uestimentorum. Hora duo decima pars diei est, sed articulis hoc est a solis ortu usque ad occasum non naturalis qui constat a solis ortu usque ad alium solis ortum, et uiginti quattuor horis completur. Siquidem duodecim horae diem complent, domino attestante qui ait: Nonne duodecim horae sunt diei. Si quis ambulauerit in die non offendit, ubi quamuis allegoricae se diem, discipulos uero quia se illustrandi fuerant horas appellauerit, solito tamen humanae computationis ordine numerum definiuit horarum. Sed sciendum quod hora aliquando pro tempore aliquando pro aetate saeculi ponitur. Nam pro tempore posita est hora, in illa Pauli sententia qua dicit: Hora est iam nos de somno surgere. Quod ad illud spectat ubi dictum est: Ecce nunc tempus acceptum, ecce nunc dies salutis. Tempus enim euangelii in hoc significatur, quo ad meritum proficere debeamus, hoc est de somno surgere, operari bonum quasi in die hoc est palam, et dari operam ut pure uiuentes ad promissum proemium ue#401a#nia#M287#mus, excusso somno ignorantiae siue neglegentiae. Hora ergo pro aetate saeculi posita est, in aepistola Iohannis ubi ait: Filioli nouissima hora est. Nouissimam horam, nouissimum saeculi tempus quod nunc agitur dicit iuxta illam parabolam domini, ubi operarios in uineam conductos narrat. Prima hora est usque ad tempora Noe, a temporibus Noe hora tertia, a temporibus Abraham, hora secta, a data lege hora nona, a Christo in finem saeculi hora undecima, in qua Antichristus futurus est prophetatus. Item hora prima infantia, siue pueritia, hora tertia adolescentia, hora sexta iuuentus, hora nona senectus, hora undecima, extrema senium, unde et supra exemplum datum est.</p>
<p> </p>
<p>[4] De diebus</p>
<p> </p>
<p>Dies est aer sole illustratus. Nomen inde sumens quod tenebras disiungat ac diuidat. Nam cum in primordio creaturarum tenebrae essent super faciem abyssi, dixit deus: Fiat lux, et facta est lux. Et uocauit deus lucem diem. Quae definitio bifariae diuiditur, hoc est uulgariter, et propriae. Vulgus enim omne diem, solis presentiam supra terras appellat, propriae autem dies xxiiii horis, id est circuitu solis totum #401b# orbem lustrantis impletur, qui secum semper et ubique lumen diurnum cicumferens. Non minore aerum spatio noctu sub terras quam supra terras inter diu creditur exaltari. Ante uero solis creationem primitiuae lucis circuitu quod nunc per solem fit agebatur. Primo quidem secundoque die aquas abyssi quae omnem texerant terram. Tertia uero aera uacuum sua circum uagatione lustrantis. Quantum ergo nobis uestigia patrum sequentibus conicere datur, cum diceret deus: Fiat lux, mox tenebrae quae abyssum texerant abierunt. Et lux ab oriente medias inter undas emergens, cunctam terrae superficiem operuit. Latitudine sui fulgoris boreales simul australesque necnon et occiduas oras attingens, paulatimque se completo diei unius spatio subducens, inferiora terrae gyrando subiit atque aurora precedente, diem secundum tertiumque simili ordine compleuit. Hoc tantum a solari luce differens, quod caloris fotu carebat. Et quia sidera nondum erant, priscis adhuc tenebris noctes illas relinquebat obscuras.</p>
<p>Dies autem iuxta allegoriam plures significationes habet. Aliquando significat dominum #402a# saluatorem, aliquando sanctos eius, aliquando scientiam sanctarum scripturarum, aliquando caritatem, aliquando uirtutum fulgorem, aliquando prosperitatem temporalem, aliquando diem iudicii, aliquando aeternam beatitudinem. Dies autem dominum significat in illa sententia euangelii, qui ambulat in die non offendit. Quia quisquis doctrinam sequitur saluatoris, peccatorum offendicula non timebit. Item dies dominum Iesum Christum significat, ut est illud Psalmiste: Hec est dies quam fecit dominus. Item dies apostolos et sanctos dei significasse in illo Psalmistae uersu intellegitur: Dies dicit eructuat uer#M288#bum, id est dominus apostolis diuina claritate inradians uerba caelestis luminis intimabat. Sicut e contrario in illo quod sequitur: Nox nocti indicat scientiam. Iudas Iudaeis Christum prodidisse cognoscitur. Item diem scientiam sanctarum scripturarum in hoc intellegi possumus. Quia ibi lumen iustitiae et uerae sapientiae bene intellegentibus lucet. Vnde apostolus admonet ut intenti simus ad meditandam legem dei, donec dies inlucescat, et Lucifer in cordibus nostris oriatur. Quod autem lux diurna caritatem significet. #402b# Ostendit Iohannes in aepistola sua dicens: Qui diligit fratrem suum in lumine manet. Item dies euangeliste demonstrat, ut est illud in Cantico canticorum: Donec aspiret dies et amoueantur umbrae. Item dies uita presens ut est illud euangeliste: Me oportet operari opera eius qui misit me donec dies est. Rursum dies futura uita iustis, ut in Esaia non est tibi amplius sol ad lucendum per diem.</p>
<p>Dies et nox iusti et peccatores iustitia et iniquitas ut in Psalmo: Non sumus noctis neque tenebrarum, omnes enim uos filii lucis estis, et filii diei. Dies et nox prosperitas est, et aduersitas, ut in Psalmo: In die mandauit dominus misericordiam suam et nocte declarauit. Item ibi deus meus clamabo per diem nec exaudies et nocte et non ad insipientiam mihi. Nam uirtutum fulgorem et honestatem conuersationis bonae dies significat in illa Pauli sententia ubi ait: Abiciamus ergo opera tenebrarum et induamur arma lucis sicut in die honeste ambulemus. Quia si ignorantias nostras scientiae ration fugiat. Et indignos actus declinantes pia quaeque et honesta sectemur, in luce sumus positi, et quasi in die honeste ambulamus, in eo ergo quod scriptum est: In die mandauit dominus misericordiam suam et #403a# nocte declarauit. Diem otium debemus accipere in quo domini precepta discuntur. Nam lex eius in spatio tranquillitatis ebibitur. Tunc enim uacat discere quando non est quod debeat impediere, sequitur. Et nocte declarauit illud utique quod discitur inquiete, in tribulatione declaratur. Prius enim otioso tempore legis uerba discuntur, sed eorum fructus in afflictione monstratur. Quod autem diei uocabulum tempus iudicii significet ostendit illa sententia euangelii qua dicitur: Dies domini sicut fur in nocte ueniet. Et illud apostoli: Dies inquit domini declarabit. Diem autem pro aeternitate positum ostendit propheta ad dominum dicens: Quia melior est dies una in atriis tuis super milia. Ipsa sunt atria domini in quibus superius concupisse se et defecisse testatus est. In quibus una dies iuste desideratur, quia semper aeterna est quae solis aduentu non oritur, nec eius finitur occasu, quam non sequitur crastina. Nec precedit hesterna sed in mutabilis manens constat unitate perpetua, super milia mundum istum significat, ubi milia dierum sustinent finem. Dies unus #M289# mille anni, ut in Psalmo: Quoniam mille anni ante oculos tuos tamquam dies una. Dies duo uetus et nouum testamentum quibusdam figurare uidentur, ut in Psalmo: Bene #403b# nuntiate de die in diem salutare eius. Dies tres cognitio trinitatis ut in Exodo: Ibimus uiam trium dierum et sacrificemus domino deo nostro. Item dies tres passionis sepulturae et resurrectionis saluatoris continent, ut in Oseae: Uiuificabit nos dominus post duos dies die tertio suscitabit nos et uiuemus.</p>
<p>Dies sextus praesens mundus qui in his sex diebus factus perhibetur. Vnde dies sex sex milium annorum figuram habere dicuntur. Sicut est illud in Apostolo: Quoniam dies unus apud deum sicut mille anni. Et mille anni sicut dies una. Septimus uero dies qui inquirendum dei sanctificatus scribitur requiem significat omnium sanctorum post excursum uitae praesentis. Dies septem omne opus uitae praesentis quod in his septem diebus uoluitur continent sacramentum in quibus praecipitur pascha celebrare, id est de peioribus ad meliora per emendationem uitae transire. Et fermentum quod est corrup#404a#tio peccati non comedere sed in azimis sinceritatis et ueritatis ambulare. Dies octaua resurrectionis dominicae obtinet sacramentum. Item dies octaua futuram omnium resurrectionem et diem iudicii cuius mysterio sexti psalmi titulatio praesignatur hoc est pro octaua.</p>
<p>Hodie aeternitas diuinitatis intellegitur. Nec initio incoepta, nec fine claudenda. Vnde in Psalterio: Pater ad filium loquitur dicens: Filius meus estu ego hodie genuite. Apud deum enim nec heri nec cras sed semper est hodie. Hodie omne praesens tempus significat ut in Psalmo: Hodie si uocem eius audieritis uelut si dicatur quocumque in tempore. Cras futurum tempus ut in euangelio: Nolite cogitare de crastino quid manducetis aut quid bibatis. Item ibi si enim fenum id est peccatores quod hodie in agro est et cras in clibanum hoc est in combustionem #404b# perpetuam mittitur deus sic uester. Et alibi: Ne forte dicant filii uestri filius nostris cras non est nobis pars in Israhel.</p>
<p> </p>
<p>[5] De partibus diei</p>
<p> </p>
<p>Partes diei tres sunt: mane, meridies, et suprema. Mane lux matura et plena, nec iam crepusculum. Et dictum mane a manu. Manum enim antiqui bonum dixerunt quid enim melius luce. Mane autem significat tempus regenerationis in baptismate quo incipit homo esse filius lucis uel lumen bonorum actuum uel tempus resurrectionis, unde est illud: Quoniam ad te orabo domine mane et exaudies uocem meam. Aecclesia enim quae se cognoscit habuisse tenebras peccatorum et de nocte mundi istius congregata, tunc se exaudiri merito credit cum in lucem uere resurrectionis erumpit. Tempus autem resurrectionis significat, ut est illud quod sequitur. Mane astabo tibi et uidebo quoniam #M290# non uolens deus iniquitatem tues. In die iudicii quando resurgunt #405a# omnes homines a sopore mortis tunc apparebit aequitas iudicii dei, quando unicuique reddit secundum opera sua.</p>
<p>Meridies dicta quasi medi dies. hoc est medius dies, uel quia tunc purior, dies est, merum enim purum dicitur. Significat autem planam doctrinam, cum claritate bonorum actuum ut est illud in Cantico canticorum ubi sponsa dicit ad sponsum: Indica mihi ubi paschas ubi cubas in meridiae. Et alibi, meridies in contrariam partem ponitur, ut est illud in Psalmo: Aruina et elaemonio meridiano. Daemonium meridianum est in mane periculum feruore persecutionis accensum, ubi ruina plerumque metuitur quando infirmitas humana superatur. Item a daemonio meridiano accipitur pro manifesto non occulto. Sub praema est postrema pars diei, quando sol cursum suum in occasum uertit dicta quod super est ad partem ultimam diei, quod declinat ad uesperum.</p>
<p>Vespera ergo #405b# uel finem uitae humanae uel saeculi terminum uel paenitentiam futuram significat. Nam quod uespera significet occubitum mortis Christi illud Psalmista declarat: Ad uesperum demorabitur fletus et ad matutinum laetitia. Fletus demoratus est uespere quando Christus dominus noster peremptus est. Tunc enim uere demoratus est fletus dum per triduum fidelium turba congemuit. Et mundi per ipsius occubitum natura concussa est. In matutino quoque orta est laetitia, quando tempore matutino resurrectio domini euangelio testante uulgata est et discipuli praesentiam domini sui inmortalem cernere meruerunt. Vespere ergo finem mundi significat quando iam tempus operandi finitum est. Vnde dicitur: Venit nox quando iam nemini licet operari, paenitentiam autem futuram significat, ubi pecca#406a#tores in tenebras exteriores proiciendi discribuntur. Haec tria tempora in uno uersu Psalmista compraehendit dicens: Vespere mane et meridie narrabo et adnuntiabo, et exaudiet uocem meam. Haec uerba magna nobis sacramenta denuntiant. Vespere significat tempus traditionis quando eum Iudas cohortibus noscitur prodisse se quaerentibus. Mane cum ad Pontium Pilatum perductus est audiendus. Meridies quia hora sexta ut euangelista dicit: In cruce suspensus est. Narrabo pertinet ad uesperam, quia tunc omnia locuta esse constat quae Iudas nequissimus facere disponebat, adnuntiabo ad mane respondit quando dicente Pilato: Tu es rex Iudeorum. Annuntiauit in hoc natus sum. Et cetera quae ibi dicuntur a domino. Iunxit etiam et exaudiet uocem meam. Ad meridiem pertinet quando in cruce dixit consummatum #406b# est et emisit spiritum. Item uespere passionem significat, mane resurrectionem, meridies ascensionem eius in caelum.</p>
<p> </p>
<p>[6] De nocte</p>
<p> </p>
<p>Nox dicta quod noceat aspectibus, uel negotiis humanis, siue quod in ea fures latronesque nocendi #M291# aliis occasionem nanciscantur. Est autem nox solis absentia terrarum umbra conditi donec ab occasu redeat ad exortum. Iuxta quod naturam eius et poeta describens: Inruit inquit oceano nox. Inuoluens umbra magna terram que polumque. Et Salomon sacris litteris expressit, qui pascitur inter lilia donec aspiret dies, et inclinentur umbrae. Eliganti utique sensu decessionem noctis inclinationem appellans umbrarum. Nam quoniam pro conditionibus plagarum quibus solis cursus intenditur. Et splendorem eius a nobis obiectio terrenae molis excludit. In umbratio illa quae noctis natura est. Ita erigitur ut ad sidera usque uideatur ex#407a#tendi. Merito contraria uicissitudine id est lucis exortu umbras inclinari. Noctem uidelicet deprimi pellique signauit quam uidelicet umbram noctis ad aeris usque et aetheris confinium philosphi dicunt exaltari et acuminatis instar pyramidum tenebris lunam quae infima planetarum currit, aliquando contingi atque obscurari, nullumque alidu sidus taliter exlipsin, hoc est defectum sui luminis pati, eo quod circa fines telluris solis splendor undique diffusus ea libere quae telluri procul absunt aspiciat. Ideo que aetheris quae ultra lunam sunt spatia diurnae lucis plena semper efficiat, uel suo uidelicet, uel siderum radiata fulgore.</p>
<p>Est autem noctis umbra mortalibus ad requiem corporis data, ne operis auida continuato labore deficeret ac periret humanitas. Et ut animantibus quibusdam quae lucem solis ferre, nequeunt. Ipsis etiam #407b# bestiis quae praesentiam uerentur humanam discursandi ubique ac uictum quae ritandi copia suppeteret. Iuxta quod in dei laudibus Psalmista decantat. Sol cognouit occasum suum, posuisti tenebras et facta est nox. In ipsa pertransibunt omnes bestiae siluarum et cetera. Sicut enim dies lucem fidei et iustitiae aequitatem et prospera atque felicia in scripturis mystice significat. Ita et nox iniustitiam et infidelitatem, atque aduersa quae que designat. Nam nox infidelitatem significat in illo apostololi testimonio quo ait: Non sumus noctis filii, neque tenebrarum. Iniquitas autem in noctis significatione exprimitur in illa sententia beati Iob: Pereat dies in qua natus sum, et nox in qua dictum est conceptus est homo. Vnde Psalmista in iniquitatibus conceptum se esse. Et in delictis #408a# natum testatur. Perire ergo optat beatus Iob spem ab apostata angelo inlatam que diem simulans et promissione diuinitatis emicuit, sed noctem se exhibens lucem nobis nostrae inmortalitatis obscurauit. Pereat antiquus hostis qui lucem promissionis ostendit, sed peccati tenebras contulit, qui quasi diem sub blandiendo innotuit. Sed usque ad tenebrosam noctem ex inpressa cordis cecitate perduxit.</p>
<p>Aduersa ergo in noctis nomine exprimuntur ubi Psalmista se in nocte clamare testatur, hoc est in tribulatione nec tamen exauditum esse. Item Psalmista dicit: In diae tribulationis meae deum exquisiui manibus meis nocte #M292# coram eo, et non sum deceptus. In noctis nomine mundi istius significat uitam, quae quamuis lucem habere uideatur, peccatorum tamen obscuritate fuscata est. Item per noctem #308b# significauit inferni claustrum cum dicit: Forsitan tenebrae conculcabunt me et nox inluminatio in deliciis meis. Quomodo ergo poterat a tenebris conculcari, cui erat nox in luminatio in deliciis suis. Ostendit enim tunc inferni claustrum reuera inluminatum, quando potestatem diaboli contriuit, et hominem sua miseratione liberauit.</p>
<p>Nox uita praesens ut in psalmo: In noctibus extollite manus uestras in sancta. Item ibi nocte coram eo et non sum deceptus. Nox futurum saeculum de peccatoribus significat, ut in euangelio: Veniet nox quando nemo potest operari. Nox est uita peccatorum ut in apostolo: Qui dormiunt nocte dormiunt, et qui ebrii sunt, nocte ebrii sunt. Nox caecitas cordis uel uana securitas est, sicut in Iob pro impio dicitur: Nocte opprimet eum tempestas. Et in euangelio: Stulte, hac nocte repetant animam tuam a te, quae autem parasti cuius #409a# erunt. Nox futura tribulatio, ut in euangelio: In illa nocte duo erunt in agro unus assumetur et unus relinquetur. Nox tribulatio uitae praesentis in tempore, ut in euangelio: Quis uestrum habebit amicum et ibit ad illum media nocte et dicet illi: Amice commoda mihi tres panes, hoc est scientiam trinitatis. Media nox occultum domini iudicium significat, ut in euangelio: Media nocte clamor factus est ecce sponsus uenit. Media nox mors ex in prouiso adueniens, sicut in Iob de reprobis: Et in media nocte auferentur. Prima uigilia, prima hominum aetas id est infantia siue pueritia. Secunda uigilia adulescentia et iuuentus. Tertia uigilia, senectus, ut in euangelio: Et si in tertia uigilia uenerit. Et ita eos inuenerit, beati sunt serui illi.</p>
<p> </p>
<p>[7] De septem partibus noctis</p>
<p> </p>
<p>Noctis autem partes uii sunt crepusculum, uesperum, conticinium, intempestum, #409b# gallicinium, matutinum, diluculum. Crepusculum est dubia lux, nam creperum dubium dicimus hoc est inter lucem et tenebras. Vesperum a stella occidentali uocatum quae solem occiduum sequitur, et tenebras sequentes praecedit. De qua Virgilius: Ante diem clauso componit uesper Olimpo. Conticinium est, quando omnes silent, contiscere enim silere est. In tempestum est medium. Et in actuosum tempus noctis, quando agi nihil potest, et omnia sopore quieta sunt, nam tempus per se non intellegitur nisi per actus humanos. Medium autem noctis actu caret. Ergo tempestas in actuosa quasi sine tempore hoc est sine actu per quem dinoscitur tempus. Vnde est in tempestiuae uenisti, ergo in tempesta dicitur quia caret tempore id est actu. Gallicinium propter gallos lucis praenuntios dictum. #M293# Matutinum est inter abscessum #410a# tenebrarum et aurore, aduentum et dictum matutinum quod hoc tempore inchoante mane sit. Diluculum quasi iam incipiens parua diei lux, haec et aurora quae solem praecedit. Est autem aurora diei clares centis exordium et primus splendor aeris qui Grece eos dicitur, quam nos per diriuationem auroram uocamus quasi euroram. Vnde est illud: Et laetus eoos erus equis eoasque acies. Vespera ergo et initium noctis significat uel initium tribulationis. Quae post prosperitatem seculi sequitur, uel exordium auersionis iniquorum qui auersi a luce uera mandatorum dei incidunt in tenebras peccatorum. Quando enim quis a ueritate et iustitia recedit, et in tenebras errorum atque peccatorum corruit, merito uesperi nomine uocatur, quia Antichristi qui uesper in scripturis appellatur, consors efficitur. In tempestum autem #410b# hoc est medium noctis uel profunditatem peccatorum significat uel recessum a mundanis negotiis et ad laudandum deum bonorum hominum studium. Vnde propheta ait in Psalmo: Media nocte surgebam ad confitendum tibi super iudicia iustitiae tuae. Non uacat quod dicit media nocte surgebam, scit enim hoc tempore primogenita Aegiptiorum fuisse percussa, scit etiam ea tempestate Petri Pauli et Sileae in carcere positorum uincula resoluta, scit quoque sponsum media nocte, esse uenturum, ideoque eodem tempore surgit ad laudes ne inter fatuas uirgines ianua clausa remaneat, nec uacat quod dicit surgebam, qui semper surgitur cum ad domini preconia festinatur, ad confitendum hic significat ad laudandum quia sequitur, super iudicia iustitiae tuae. Nam si penitentiae confessionem uoluisset intellegi super misericordiam tuam #411a# diceret non super iudicia iustitiae tuae.</p>
<p>Gallicinium autem conuersionem peccatorum significat. Vnde eodem tempore Petrus qui dominum negando in tenebris obliuionis errauit, et speratae iam lucis rememoratione correxit. Et eiusdem uerae lucis adepta presentia plene totum quicquid nutauerat erexit. Hunc opinior gallum aliquem doctorum intellegendum qui nos iacentes excitans, et somnolentos increpat dicens, e uigilate iuste et nolite peccare. Matutinum ergo siue diluculum resurrectionis dominice tempus significat uel hominis a peccatis ad iustitiae plenam conuersionem. Vnde Psalmista ad dominum ait: Ad te de luce uigilo, et in matutinis meditabor in te quia factus es adiutor meus. Ad ipsum uigilatur quotiens inmundi ambitione dormitur. Nam illa sic consequimur si ista deserere festinemus. Bene autem #411b# adiecit in matutinis meditabor in te. Et alibi: Exsurgam diluculo. Quando tempus dominicae resurrectionis eluxit, ut tunc eius laudes caneret, quando genus humanum exemplo suae resurrectionis animauit. Matutinum iudicii dies siue resurrectio mortuorum, ut in Psalmo: In ma#M294#tutinis interficiebam omnes peccatores terrae. Aurora est aecclesia eo quod post tenebras peccatorum luce fidei inlustrata sit ut in Iob: Et ostendisti aurore locum suum.</p>
<p> </p>
<p>[8] De tenebris</p>
<p> </p>
<p>Tenebras autem dictas quod teneant umbras. Tenebre autem significant aliquando profunditatem scripturarum diuinarum, aliquando ignorantiam, aliquando infidelitatem peccatorum, et aliquando poenam Gehennae. Profunditatem ergo scripturarum illud significat propheticum testimonium quo ait: Posuit tenebras latibulum #412a# suum. Et alibi tenebrae non obscurabuntur abste. Et nox sicut dies inluminabitur sicut tenebrae eius ita et lumen eius. Tenebras enim dicit mistica quae que et profunda scripturarum diuinarum, iuxta illud quod legimus in Prouerbiis: Intellegit quoque parabolam et tenebrosum sermonem. Sic et in alio Psalmo legimus: Tenebrosa aqua in nubibus aeris. Ergo iste tenebrae non obscurabuntur sed potius inluminantur a domino quoniam praedicatio prophetarum ipso ueniente completa est. Ignorantiam autem significant tenebrae. In illa apostolica sententia qua dicit de peccatoribus tenebris obscuratum habentes cor. Infidelitatem autem iniquorum illa euangelica sententia denotate ubi dicitur: Lux in tenebris lucet, et tenebrae eam non conprehenderunt. Lux quippe est hominum Christus qui omnia quae inluminari #412b# merentur corda hominum suae praesentia cognitionis inlustrat. Tenebrae autem stulti sunt et iniqui quorum caeca praecordia lux aeternae sapientiae qualia sint manifeste cognoscit quamuis ipsi radios eiusdem lucis nequaquam capere per intellegentiam possint ueluti si quilibet caecus iubare solis obfundatur. Nec tamen ipse solem cuius lumine fundatur aspitiat. Tenebrae diabolus uel demones, ut in propheta: Inimicos eius id est domini persecuntur tenebrae. Poena autem Gehennae in tenebris significantur, in illa euangelii sententia ubi de peccatore ita legitur: Ligatis manibus et pedibus eius mittite eum in tenebras exteriores ubi erit fletus et stridor dentium. Quicumque ergo in praesenti uita infidelitatis et peccatorum interioribus tenebris obscuratur, necese est si ei condigna paenitentia #413# non subuenerit ut in exteriores tenebras post exitum praesentis uitae mittatur ubi est poena mortis et sempiternus horror inhabitat.</p>
<p>Vmbra ergo aliquando in bono, aliuqando in malo ponitur. Tunc uero in bono quando custodiam dei et protectionem spiritus sancti significat ut est illud in Psalmo: Sub umbra alarum tuarum spero donec transeat iniquitas. Et alibi: Custodi me inquit domine, ut pupillam oculi sub umbra alarum tuarum protege me. aptissimae itaque petit custodire se ut pupillam oculi quando et per ipsam res uisuales discernimus. Et in nostro corpore nihil praestantius inuenitur, sequitur sub umbra alarum tuarum protege me. Hic aliud #M295# introducitur scema, quod Grece parabola Latine comparatio dicitur, quando sibi genus dissimile in aliqua commonitione sociatur, paternis enim protectionibus alae sunt comparatae, misericordia quippe #413b# et caritas quasi alae sunt patris quibus se protegi congruenter expostulat. Et in euangelio: Et ecce nubs lucida obumbrauit eos. Et alibi sub umbra eius uiuemus in gentibus, umbra testamentum uetus, ut in Salomone: Donec aspiret dies et amoueantur umbrae. Vmbrae uita hominis ut in Iob: Fugit umbra uelut. Vmbra mors carnis ut in Psaltero: Operuit nos umbra mortis, tunc autem in malo umbra ponitur quando uel corporis mortem significat uel poenam Gehennae ut est illud: Si ambulauero in medio umbrae mortis non timebo mala quoniam tu mecum es. Et alibi: Posuerunt me in lacu inferiori in tenebris et in umbra mortis. In umbra mortis peccatorum indicat locum, quia mors delinquentium umbrosus ac tenebrosus patitur manes dum eis gaudium non relucet. Qui perpetua tristitiae #414a# suae obscuritate demersi sunt. Et ideo pro locorum qualitate uerbum hoc multifaria significatione uariatur.</p>
<p>Caligo umbra est de spissitudine aeris effecta et dicta caligo quod maximae aeris calore gignantur. Iuxta allegoriam uero significat caligo diuinorum secretorum operi mentum. Vnde legitur in Exodo: Stetit populus de longe. Moyses autem accessit ad caliginem in qua erat deus. Turba quippe populi allegoriarum caliginem non ualet penetrare. Quia ualde paucorum est spiritalem intellectum rimare, quia enim mentes carnalium sola saepe hystoria pascuntur, loquente deo stetit populus de longe. Quia uero spiritales quique allegoriarum nubem penetrant, et spiritaliter dei uerba cognoscunt. Moyses accessit ad caliginem in qua erat deus. Hinc et in Psalmo dicitur: Caligo sub pedibus eius. Quia non ea claritate deus ab in#414b#ferioribus cernitur qua in superioribus dominatur quae sententia, et aliter intellegi potest. Caligo uero hic diabolus est qui hominum mentes innubilat dum ueritatis splendorem non facit uidere quae possidet sub pedibus eius quia sine dubio maiestatem domini saluatoris conculcatur demonum exsecrando nequitia sicut in nonagesimo Psalmo dicturus est: Super aspidem et basiliscum ambulabis et conculcabis leonem et draconem. Item caligo significat cecitatem cordis persecutorum. Hinc dominus ad Iob ait: Quis clausit ostiis mare quando erumpebat quasi de uulua procedens. Cum ponerem nubem uestimentum eius, et caligine illud quasi pannis infantiae ob uoluerem, mare seuiens nube induitur quia crudelitas persequentium stultitiae suae uelamento uestitur. Et perspicuam ueritatis lucem uideri non sufficit. Et id quod agit per crudelitatem per caecitatem non agnoscit. Quia ergo #415a# persecutores aecclesiae in stabilitate cordis inquieti atque huic seculo dediti non grandia sed puerilia sapiunt superno iudicio constringuntur necantum persequi ualeant quantum #M296# uolunt. Item umbra et caligo aliquando peccata significant. Vnde dicitur: Sedentes in tenebris et umbra mortis. Aliquando delectationem peccatorum ut est illud in Iob de diabolo dictum sub umbra in secreto calami et iunci. et locis humentibus et quia umbra non longe est ab aere cuius est umbra. ita et mors non longe est a poena. Hinc et in Iob dicitur: Vbi umbra mortis et nullus est ordo et sempiternus horror inhabitat.</p>
<p> </p>
<p>[9] De ebdomadibus</p>
<p> </p>
<p>Ebdomada Grece a septenario numero nomen accepit. Humana quidem consuetudine septenis solum acta diebus sed scripturae sacrae auctoritate multis speciebus insignis. quae tamen cunctae ni fallor ad unam finem spectant. Nos scilicet ad #415b# monentes post operum bonorum perfectionem in spiritus sancti gratia perpetuam sperare quietem. Prima ergo singularis illa ebdomada et a qua caetere formam capes sunt diuina est operatione sublimis, quia dominus sex diebus mundi ornatum complens septima requieuit ab operibus suis. Vbi notandum quod non ideo senarius numerus est perfectus, quia dominus in eo mundi opera perfecerit, sed sicut Augustinus ait: Ideo dominus qui omnia simul creare ualebat, in eo dignatus est operari quia numerus est ille perfetus ut etiam per hunc opera sua probaret esse perfecta. Qui suis partibus primus impletur id est sexta, et tertia, et dimidia quae sunt unum duo et tria, et simul sex fiunt. Ad huius exemplum diuinae ebdomadis secunda hominibus obseruanda mandatur, dicente domino: Sex diebus operaberis et facies omnia opera tua, septimo autem die sabbati domini dei tui non facies omne #416a# opus. Sex enim diebus fecit dominus caelum et terram mare et omnia quae in eis sunt. Et requieuit in septimo, quae a populo dei ebdomada ita conputabatur antiquitus. Prima sabbati uel una sabbati siue sabbatorum, secunda sabbati, tertia sabbati, quarta sabbati, quinta sabbati, sexta sabbati, septima sabbati, uel sabbatum. Non quod omnes sabbatorum hoc est requietionum dies esse potuerint sed quod a requietionum diae quae suo nomine et cultu singularis excellebat prima uel secunda uel tertia uel caetera suo quae que censerentur ex ordine.</p>
<p>Tertia species ebdomadis in celebratione pentecostes agitur, septem uidelicet septimanis dierum et monade, hoc est quinquaginta diebus impleta, qua diae et Moyses ardentem conscendens in montem legem de caelo accepit. Et Christus in linguis igneis spiritus sancti gratiam de caelo misit. #416b# Quarta septimi mensis erat ebdomada, qui sollemnitatibus praeclaris pene totus expandebatur inter quas praecipue dies propitiationis eminebat, qua sola per annum pontifex derelicto foris populo sancta sanctorum intrabat annuis antea fructibus hoc est frumenti uini et olei ex ordine collectis, significans Iesum pontificem magnum, impleta dispensatione carnis per proprium sanguinem caelestis regni ianuas ingressurum, ut appareat nunc #M297# uultui dei pro nobis qui foris adhuc positi praestulamur et diligimus aduentum eius. Vbi notandum quia sicut quidam inmundi per legem prima tertia et septima die iubebantur lustrari sic et primus tertius ac septimus mensis suis quique caerimoniis exstitere sollemnes. Quinta ebdomada septimi anni quo toto populus ab agricolandi opere legis imperio uacabat dicente domino: Sex annis seres agrum tuum, septima cessa#417a#bis. Sexta anni iobelei hoc est remissionis ebdomada est, quae septem ebdomadibus annorum hoc est xluiiii annis texitur, qua expleta hoc est quinquagesimo demum anno incipiente tubae clarius resonabant. Et ad omnes iuxta legem possessio reuertebatur antiqua. Septima species ebdomadis est qua propheta Danihel utitur more quidem legis septenis annis singulas complectens ebdomadas. Sed noua ratione ipsos annos adbreuians, duodenis uidelicet mensibus lunae singulos determinans. Embolismos uero menses qui de annuis undecim epactarum diebus adcrescere solent. Non lege patria tertio uel altero anno singulos adiciens, sed ubi ad duodecimum numerum auguescendo peruenirent. Pro integro anno pariter inserens, hoc autem fecit non ueritatis cognitionem quaerentibus inuidendo, sed prophetiae more ipsum quaerentium exercendo ingenium, malum ut quae suas margaritas #417b# a filiis clausas fructuoso sudore inuestigari, quam profusas a porcis fastidiosa dispectione calcari.</p>
<p>Verum ut haec apertius elucescant, ipsa iam angeli ad prophetam dicta uideamus. Septuaginta inquit ebdomades adbreuiatae sunt super populum tuum et super urbem sanctam tuam ut consumetur praeuaricatio et finem accipiat peccatum. Et deleatur iniquitas et adducatur iustitia sempiterna, et impleatur uisio et prophetia et unguatur sanctus sanctorum. Nulli dubium quin haec uerba Christi incarnationem designent, qui tulit peccata mundi legem et prophetas impleuit. Vnctus est oleo laetitiae praeparticipibus suis. Et quod ebdomades lxx per septenos annos distincte quadringentos, et nonaginta annos insinuent. Sed notandum quod easdem ebdomadas non simpliciter annotatas siue conputatas sed adbreuiatas asserit. Oculte uidelicet lectorem commonens ut breui#418a#ores solito annos nouerit indicatos. Scito ergo inquit et animaduerte ab exitu sermonis ut iterum aedificetur Hiersualem usque ad Christum ducem, ebdomades septem, et ebdomades sexaginta duae erunt. Et rursus aedificabitur platea et muri in angustia temporis. Ezra narrante didicimus, quod Neemias cum esset pincerna regis Artarxerxes uicesimo anno regni eius, mense nisan impetrauerit ab eo restaurari muros Hierusalem. Templo multo ante Cyro permittente constructo, ipsumque opus ut dictum est, in angustia temporis perfecerit, a deo scilicet a finitimis gentibus inpugnatus ut structores singuli gladio renes accincti una manu pugnasse, altera murum recuperasse narrantur. Ab hoc ergo tempore usque ad Christum ducem ebdomadas lxx conputa, hoc est annos duo de#M298#norum mensium lunarium quadringentos nonaginta, qui sunt anni solares quadringenti sep#418b#tuaginta quinque. Siquidem Persae a praefato uicesimo anno regis Artarxerxes usque ad mortem Darii, regnauerunt annis cxui. Ex hinc Macedones, usque ad interitum Cleopatre annis trecentis, inde Romani usque ad septimum decimum Tiberii cesaris annum monarchiam tenuerunt annis luiiii qui sunt simul ut diximus anni cccclxxu et ocntinentur circulis decennouennalibus xxu. Decies nouies enim uiceni et quini fiunt cccclxxu et quia singulis circulis embolismi uii adcrescunt, multiplica xxu per uii fiunt clxxu qui sunt embolismi menses quadringentorum lxxu annorum. Si ergo uis scire quot annos lunares facere possint partire dxxu per duodecim, duodecies deni et quaterni xiiii ergo annos faciunt et remanent menses uii. Hos iunge ad supra scriptos cccclxxu fiunt simul cccclxxxuiiii, adde et menses superfluos uii, partemque octaui decimi anni imperii Tiberii quo dominus passus #419a# est et inuenies a tempore praefinito ad eius usque passionem ebdomadas lxx adbreuiatas, hoc est annos lunares ccccxc. Ad eius uero baptismum quando unctus est sanctus sanctorum descendente super eum spiritu sancto sicut columba, non solum ebdomadas uii et lx duas fuisse completas, sed et partem iam septuagesimae ebdomadis inchoatam. Et post ebdomadas inquit lxx duas occidetur Christus et non erit eius populus qui eum negaturus est. Non statim post lx duas ebdomadas, sed in fine septuagesimae ebdomadis occisus est Christus, quam ideo quantum conicere possumus segregauit a ceteris quia de hac erat plura relaturus, nam et Christus in illa crucifixus, et a populo per fido non modo in passione, uerum continuo ex quo a Iohanne praedicari caepit negatus est, quod autem sequitur. Et ciuitatem et sanctuarium dissipauit populus cum duce uenturo et finis eius uastitas, et post finem belli statuta de #419b# solatio, non ad lxx ebdomadas pertinet, praedictum enim fuerat quod ipse ebdomades ad Christi usque ducatum pertingerent, sed scriptura praedicto aduento et passione ipsius, quid etiam post hanc populo qui eum recipere nollet esset euenturum ostendit.</p>
<p>Ducem enim uenturum Titum dicit: Qui quadragesimo anno dominicae passionis ita cum populo Romano ciuitatem, et sanctuarium dissipauit ut non remaneret lapis super lapidem. Verum his per anticipationem praelibatis, mox ad exponendum ebdomade quam omiserat redit euentum. Confirmabit autem pactum multis, ebdomada una hoc est ipsa nouissima, in qua uel Iohannes baptista uel dominus et apostoli predicando multos ad fidem conuerterunt, et in dimidio ebdomadis deficiet hostia et sacrificium. Dimidium ebdomadis huius quintus decimus annus Tiberii caesaris erat, #420a# quando inchoato Christi baptismate hostiarum purificatio fidelibus paulatim ui lescere coepit. Item quod sequitur, et in templo erit, abhominatio desolationis, et usque ad consummationem et finem perseuerauit deso#M299#latio. Ad sequentia tempora respicit cuius prophetiae ueritatem et historia ueterum et nostrorum hodie que temporum testatur euentus.</p>
<p>Octaua species ebdomadis uniformis et sola sine circuitu reuolutionis exstans ad figuram per omnia primae ebdomadis labentibus huius saeculi conficitur aetatibus. Prima enim die facta est lux, et prima aetate homo in Paradisi amoenitate locatur, diuisa luce a tenebris factum est uespere, et separatis dei filiis a semine nequam, non longe post natis gigantibus corrupta est omnis terra donec creator poenitens se hominem fecisse mundum diluuio perdere disponeret. Secunda die firmamentum in medio liberatur #420b# aquarum, secunda aetate arca in medio fertur aquarum, hinc fonte abissi subportata, illinc caeli cataractis conpluta quae habuit uesperam quando filii Adam pedes ab oriente mouentes qui in construenda superbiae turrae conuenerunt linguarum diuisione multati et ab inuicem sunt disperis. Tertia die aquis in congregationem unam coactis apparuit arida siluis herbisque decora et tertia aetate firmatis in cultu daemonum nationibus, Abraham patriarcha cognationem patriam que deserens sanctorum semine fecundatur, huic aduenit et uespera, quando gens Ebrea malis coacta prementibus contra dei uoluntatem regem sibi petit, qui mox ordinatus primo domini sacerdotes prophetas que trucidat, postmodum ipse cum tota gente gladio perit allophilorum. Quarta diae caelum luminaribus ornatur, quarta aetate gens illa caelesti fide inclyta reg#421a#no Dauid et Salomonis gloriosa, templi etiam sanctissimi altitudine totum nobilitatur in orbem, sed accepit et uesperam quando crebrescentibus peccatis regnum illud a Chaldeis dissipatum, templum dirutum, et tota gens est Babiloniam translata. Quinta die pisces auesque aquis eductae, hii patriis manent undis illae aera terram que peruolant. Quinta aetate multiplicatus in Chaldea populus Israhel, pars caelestium desideriorum pennis fulta Hierosolimam petiit, pars uolata destituta uirtuta inter Babyloniae fluenta resedit. Successit et uespera quando imminente iam saluatoris aduentu gens Iudea propter scelerum magnitudinem Romanis tributaria facta insuper et alienis est sub acta regibus. Sexta die terra suis animantibus impletur, et homo primus ad imaginem dei creatur, mox que eius latere dormientis sumpta costa femina fabricatur. Sexta aetate preconan#421b#tibus prophetis filius dei incarne qui hominem ad imaginem dei recrearet apparuit, qui dormiens in cruce sanguinem et aquam delatere unde sibi aecclesiam consecraret emanauit, huius aetatis uespera ceteris obscurior in Antichristi est persecutione uentura. Septima die consummatis operibus suis deus requieuit, eamque sanctificans sabbatum nuncupari praecepit quae uesperam habuisse non legitur. Septima aetate iustorum animae post optimos huius uitae labores in alia uita perpetuo requiescunt, quae nulla umquam tristitia maculabitur, #M300# sed maiori insuper resurrectionis gloria cumulabitur. Haec aetas hominibus tunc coepit quando primus martyr Abel corpore quidem tumulum, spiritu autem sabbatum perpetuae quietis intrauit, perficietur autem quando receptis sancti corporibus in terra sua dupplicia possidebunt. Laetitia sempiterna erit eis. #422a# Et ipsa est octaua pro qua sextus Psalmus inscribitur: Credo quia in sex huius saeculi aetatibus pro septima uel octaua illius saeculi est aetate supplicandum in qua quia iusti gaudia sed reprobi sunt supplicia percepturi, Psalmus hinc ingenti pauore incipit currit finitur: Domine ne in ira tua arguas me, et cetera.</p>
<p> </p>
<p>[10] De mensibus</p>
<p> </p>
<p>Menses dicti a mensura qua quisque eorum mensuratur, sed melius a luna quae Greco sermone mene uocatur. Nam et aput eos menses uocantur menes, sed et aput ebreos Hieronimo teste luna quam iare nominant mensibus nomen dedit. Vnde et Hiesus filius Sirach, qui utique Ebraice scripsit de luna loquens ait: Mensis secundum nomen est eius. Antiqui enim menses suos non a solis sed a lunae cursu computare solebant, unde quoties in scriptura sacra siue in lege seu ante legem quota die mensis quid #422b# factum dictumue sit indicatur non aliud quam lunae aetas significatur a qua semper Ebrei quibus credita sunt eloquia dei, antiquo patrum more menses obseruare non cessant.</p>
<p>Primum mensem nouorum qui Paschae cerimoniis sacratus est, nisan appellantes, qui propter multiuagum lunae discursum nunc in Martium mensem nunc incidit in Aprilem, nunc aliquot dies Maii mensis ocupat. Sed rectius Aprili deputatur, quia semper in ipso uel incipit uel desinit, uel totus includitur. Eadum taxat regula cuius ut supra meminimus obseruata, ut quae quinta decima post aequi noctium luna exstiterit, primum sequentis anni mensem faciat, quae uero antea nouissimum praecedentis. Sic que per ordinem, secundus eorum mensis Iar Maio, tertius Siuan Iunio, quartus Thamul Iulio, quintus Ab Augusto, sextus Elul September, septimus Theseri, October, quem propter collectio#423a#nem frugum et celeberrimas in ipso festiuitates nouum annum appellant. Octauus Maresuan Nouember, nonus Casleu, December, decimus Debeth Ianuario, undecimus Sabat Februario, duodecimus Adar Martio simili ratione comparatur, quos uidelicet menses propter lunae circulum qui xx nouem semis diebus constat, tricenis, unde tricenisque diebus alternantes secundo demum uel tertio anno exacto mensem, superfluum qui ex annuis undecim epactarum diebus confici solet interkalant. Vnde nonnullo moueor scrupulo, quo modo maiores nostri diem qua lex data est quae est tertia mensis tertii quinquagesimam ab agni occisione computent, ponentes uidelicet primi mensis residuos dies numero decem et septem, quia tredecim priores fuerant ante Pascha, transacti saecundi xxx tertii dies tres qui fiunt simul L. cum constet duos menses #M301# lunares #424b# non sexaginta sed quinquaginta nouem diebus terminari, ideoque si paschalis mensis xxx diebus computatus xuii sui cursus dies post pascha retinuerit secundum iam mensem non triginta sed unde tringinta diebus debere concludi ac per hoc in summa temporis memorati non plusquam unde quinquaginta dies inueniri, nisi forte putandum est sinedochicos quae est regula sanctae scripturae frequentissima a parte totum conputari.</p>
<p>Verum haec utcumque acta uel conputata fuerint claret, tamen Ebreos ad lunae cursum suos menses obseruare consues se, nec aliter in Genesi rectae sentiendum ubi Noe cum suis septimo decimo diae secundi mensis archam ingressus et xxuii eiusdem mensis diae post diluuium egressus iusseritur,quam annum solis integrum hoc est trecentorum sexaginta quinque dierum esse descriptum, quia #424a# uidelicet luna quae presenti anno uerbi gratia per nonas Maias septima decima existit, anno sequente uicesima uii pridiae nonas Maias occurret, notandum sane quod nimium fallantur qui mensem definiendum uel ab antiquis definitum autumant. quam diu luna zodiacum circulum peragit, quae nimirum sicut diligentior inquisitio naturarum edocuit. Zodiacum quidem septem uiginti diebus et octo horis, sui uero cursus ordinem uiginti nouem diebus, et duodecim horis salua sui saltus ratione conficit, ideoque rectius ita definiendum quod mensis lunae siti luminis lunaris circuitus ac redintegratio de noua ad nouum, solaris autem mensis digressio sit solis per duodecimam partem zodiaci ie est signiferi circuli quae triginta diebus, et decem semis horis impletur, uiginti duabus uidelicet horis ac dimidia, lunari mense productior, e quibus undecim epic#424b#tarum dies et quadrans annuatim succrescere solet, duodecies enim uiceni et bini ducentos sexaginta quattuor faciunt, quas esse horas undecim dierum. Hinc facile patet quia undecies uiceni et quaterni eandem summam confitiunt, porro duodecies semis sex faciunt, quae annuae sunt hore quadrantis, siquidem luna duodecim suos menses undecim diebus ut dictum est, et quadrante breuiores totidem solis mensibus agens. In his tandem peragendis tredecies zodiaci ambitum lustrat.</p>
<p>Iuxta allegoriam uero mensis quia luna nomen et ordinem accepit, significat sanctae aecclesiae coaduanationem, siue profectum. Vnde et Iob ait: Quis mihi tribuat ut sim iuxta menses pristinos, quid nomine signat mensium, nisi collectiones animarum, siue aliquando mensis pro perfectione, reminiscatur ergo per uocem Iob aecclesia perfectionis pristinae, et reducat ad memoriam #425a# quanta perfectio praedicationis suae collectis animabus reportabat lucra. Menses duodecim, eiusdem numeri sunt apostoli, ut in Apocalipsin per singulos menses reddentia fructum suum. Item mensis sicut et sabbatum pro requie sempiterna posita inueniuntur ut est illud Esaiae: Et erit mensis ex mense, et sabbatum ex sabbato, ut de carnalibus sabbatis mensibusque fiant spiritalia #M302# sabbata delicata, qui sabbatismus dei populo reseruatur et mensis spiritalis quando a puncta usque ad punctum luna complebitur et suo currit ordine ut effitiat mensem integrum kalendarum. Quod autem luna quae a sole inluminatur, significet aecclesiam a Christo inluminatam non indiget explanari, et sabbatum requiem significat ueniunt ex neomeniis et sabbatis qui sex diebus in quibus factus est mundus transcensis festinant ad septimum diem id est sab#425a#batum in quo uera est requies. Veniet omnis caro ut adoret coram facie mea dicit dominus, non populus Iudeorum tantum nec in sola Hierusalem sed omne humanum genus ubique in toto orbe adoret, patrem in spiritu et ueritate.</p>
<p> </p>
<p>[11] De uicissitudinibus temporum IIII</p>
<p> </p>
<p>Temporum autem uicissitudines quattuor sunt: uer, aestas, autumnus, et hiemps. Dicta sunt autem tempora a communionis temperamento, quod inuicem se humore, siccitate, calore, et frigore temperent. Haec et curricula dicuntur, quia non stant sed currunt, constat autem post factum mundum ex qualitate cursus solis, tempora internos menses fuisse diuisa, quorum temporum talem ueteres discretionem faciunt, ut primus mensis uer nouus dicatur, secundus adultus, tertius praeceps, sic et aestas in suis tribus mensibus noua adulta et praeceps, sec et autumnus nouus adul#426a#tus et praeceps. Item hiemps noua adulta et praeceps siue extrema, unde et est illud extremae sub casu hiemis. Ver autem dictum quod uiret, tunc enim post hiemem uestitur tellus herbis, et in florem cuncta rumpuntur. Aestas dicitur quasi usta id est exusta et arida nam calor aridus est. Autumnus a tempestate uocatus quando et folia arborum cadunt, et omnia maturescunt. Hiemem ratio hemisperiae nuncupauit, quia tunc breuiori sol uoluitur circulo, unde et hoc tempus, bruma dicitur quasi braxin, id est breuis uel acibo, quod maior sit tunc uescendi adpetitus. Edacitas enim Grece bruma appellatur, unde et in brumati dicuntur quibus fastidium est ciborum, hibernus autem inter hiemem et uernum quasi hie uernus qui plerumque a parte totum hiemem significat, haec tempora singulis etiam caeli par#426b#tibus adscribuntur. Ver quippe orienti datur, quia tunc ex terris omnia oriuntur. Aestas uero meridiano eo quod pars eius calore flagrantior sit. Hiemps semptemtrioni eo quod frigoribus et perpetuo gelu torpet. Autumnus occiduo propter grauer morbos quos habet. Vnde et tunc omnium folia arborum defluent, ut autem autumnus abundet morbis facit hoc confinium frigoris et caloris et conpugnantia intra se, contrariorum aerum.</p>
<p>Misticae autem uer baptismi nouitatem significat aut renouationem uitae post frigus infidelitatis et pigritiae torporem, siue resurrectionem corporum, post mortis occubitum, unde dominus praecepit in lege mensem nouarum obseruare et uerni principium quando eduxit dominus filios Israel de #M303# terra Aegipti per mare rubrum, in quo et caelebrare pascha iussit, quo etiam #427a# tempore saluator post passionem a morte surrexit, et spem nobis resurrectionis tribuit. Aestas autem uenturae iocunditatis praefiguratio est, et feruorem caritatis exprimit, unde est illud in Psalmo: Aestatem et uer tu fecifsti ea. Et in Salomone iam enim hiemps, trasiit, et recessit flores apparuerunt in terra. Aestas futura beatitudo ut in Salomone propter frigus piger arare noluit mendicabit aestate et non dabitur ei. Per haec duo tempora significat fideles diuersa morum qualitate pollentes, alii enim sunt tamquam aestus fidei calore feruentes ad martirium usque perducti, alii mansuetudine temperati tamquam uer, aequabili domino deuotione famulantes, omnia enim et ista et alia ipsa fecit, cuius gratia conceditur quod in hominum bona uoluntate monstratur. Autumnus etiam #427b# in quo colliguntur fruges et tempus est messis atque uindemiae, tempus uniuersalis iudicii significat, quando unusquisque operis mercedem recipiet et metet fructum laboris sui, iuxta illud apostoli: Omnes nos oportet stare ante tribunal Christi ut recipiat unusquisque propria corporis prout gessit siue bonum, siue malum, quoniam qui seminat in carne sua de carne et metet corruptionem qui autem seminat in spiritu, de spiritu metet uitam aeternam. Sic enim dominus in euangelio ait: Messis uero consummatio saeculi est, messores autem angeli dei. Et alibi, sic est regnum dei, quemadmodum si homo iaciat sementem in terram et dormiat, et exsurgat nocte ac die et semen germinet et increscat dum nescit ille, ultro enim terra fructificat, primum herbam, deinde spicam, deinde plenum frumentum in spica, et cum se produxerint fruc#428a#tus, statim mittat falcem, quoniam adest tempus messis, tunc enim mittet filius hominis angelos suos et colligent de regno eius omnia scandala alligantque zizania fasciculis ad comburendum, triticum autem congregant in horrea sua. Item autumnus aliquando transacta salutis tempora significat, ut in Michea: Vae mihi quia factus sum, sicut qui colligit racemos in autumno.</p>
<p>Hiemps uero tribulationem significat uel terminum mortalis uitae, unde dominus praecepit in euangelio discipulis dicens: Orate ut non fiat fuga uestra hieme uel sabbato, si de captiuitate Hierusalem hanc sententiam uoluerimus accipere, quando a Tito et Vespasiano capta est, orare debent ne fuga eorum hieme uel sabbato fiat, quia in altero duritia frigoris prohibet ad solitudinem pergere, et in montibus desertisque latitare. In altero autem transgressio legis est, si fugere uoluerint, #428b# aut mors imminens, si remanserint. Si autem de consummatione mundi intellegitur, hoc precipit ut non refrigescat fides nostra et in Christum caritas neque ut otiosi in opere dei torpeamus uirtutum sabbato.</p>
<p> </p>
<p>[12] De anno</p>
<p> </p>
<p>Annus uel ab innouanno cuncta quae naturali ordine transierant, uel a circuitu temporis nomen accepit, quia ueteres annum pro circum ponere solebant, ut Cato dicit in originibus oratorum, annum temrinum id est circum terminum, et ambire dicitur pro circuire, est autem annus lunaris est, et solaris, est et terrantium discretus stellarum, est et omnium planetarum, unus quem magnum specialiter nuncupant. Sed lunaris annus qua drifariae accipitur. Primus est namque cum luna xxuii diebus et octo horis zodiacum percurrens ad idsignum ex quo egressa est reuertitur. Secundus, duobus diebus et iiii horis prolixior,qui consuete mensis appellatur, cum solem a quo noua digressa est xxuiiii #429a# diebus et xii horis exactis iam defecta repetit. Tertius qui xii mensibus huiusmodi id est diebus cccliiii expletur, et uocatur communis, eo quod duo sepissimae tales pariter currant. Quartus qui embolismus Grece dicitur, id est super augmentum, et habet xiii menses id est dies ccclxxxiiii, qui uterque aput Ebreos a principio mensis paschalis incipit ibidem que finitur.</p>
<p>Aput Romanos uero ab incipiente luna mensis Ianuarii sumit initium ibique terminatur. Item solis est annus cum ad eadem loca siderum redit, per actis trecentis sexaginta quinque diebus et sex horis, id est quadrante totius diei, quae pars quater ducta cogit interponi unum diem, quod Romanibus sextum uocant ut ad eundem circuitum redeatur. Quartus solaris giri annus bissextilis est, caeteris tribus uno die prolixior, quo confecto sol adcuncta, signorum loca eisdem dierum noctiumque, quibus ante qua#429b#driennium reuertitur horis. Annus errantium stellarum est, quo illarum quae que zodiaci ambitum perlustrat, de quo supra diximus. Annus magnus est, cum omnia simul errantia sidera ad sua quaeque loca, quae simul habuere recurrunt, quem etiam circulus magnus paschae ostendit. Circulus paschae magnus est qui multiplicato per inuicem solari ac lunari ciclo quingentis triginta duobus conficitur annis siue enim decies nouies uiceni et octoni, seu uicies occiesdeni ac noueni multiplicentur, quingentorum duorum numerum complent. Vnde fit ut idem circulus magnus decennouennales lunae circulos xxuiii solis autem qui uicenis octonisque consummari solent, annis x et nouem habeat circulos, bissextos decies nouies septenos id est centum triginta tres menses solares uicies occies ducentos uiginti et octo id est sex milia trecentos octoginta quattuor. #430a# Menses autem lunares uicies octies cxxxu, id est ui milia dlxxx, dies exceptis bissextis uicies octies vi milia dcccxxxu, id est cxciiii milia clxxx. Adpositis autem bissextis cxciiii milia cccxiii, qui ubi memoratam ex ordine mensium dierumque summam compleuerit, mox in seipsum reuolutus cuncta quae ad solis uel lunae cursum pertinent, eodem quo praeterierant semper tenore restaurat, tantum anni dominicae #M305# incarnationis suo certo tramite proficiunt in maius, et indictiones quoquo ferantur in ordine. Nil siderum cursum atque ideo nil paschalis calculi ordinem mouent.</p>
<p>Anni enim iuxta allegoriam aliquando aeternitatem, aliquando breuitatem humanae uitae significant, in illo enim prophetico ubi ad deum dicitur: Tu autem idem ipse es. et anni tui non deficient. Natura eius sub breuitate declaratur, quia ipse solus per se nouit esse, qui ut sit alio non eget adiutore. Alibi autem ubi scriptum est: Anni nostri sicut aranea medita#430b#buntur, malignitatem uitae nostrae posita similitudo declarat. Aranea est enim animal debile, ac tenuissimum quod transeuntibus muscis ad escam sibi procurandam quaedam retia dolosa contexit. Sic anni eorum qui sceleratis operibus dediti si in artibus et sub dolis machinationibus occupantur quod autem subsequenter dicitur, dies annorum nostrorum in ipsis lxx annis, si autem in potentatibus lxxx anni et cetera.</p>
<p>Si annos istos ad literam uelimus aduertere multos hominum et nonagenarios bene uiuentes inuenies. Et iterum, nec dum septuagenarios debilitate confectos, ut quod hic dicitur constare minime posse uidetur, sed numerum septuagenarium legi potius decenter aptamus, quae sabbati diem obseruandum esse praecepit, octogenarium uero populo Christiano aptissimae deputamus, qui octauum diem resurrectionis dominicae sancta festiuitate ueneratur. Octogenarium uero addidit, in poten#431a#tatibus, quia tunc reuera coepimus habere potentiam quando nobis dominus saluator apparuit, isti ergo sunt dies annorum nostrorum qui nobis probabilis uitae conferunt claritatem. Annus dominus Iesus Christus a quibus damputatur, ut in Psalmo: Benedices coronam anni benignitatis tuae, et campi tui replebuntur ubertate. Annus presens tempus ab aduentu domini usque in finem mundi in quo paenitentia, et remissio peccatorum praedicatur ut est illud in Esaia: Praedicare annnum placabilem domino et diem retributionis. Hinc et in euangelio agricola ad dominum suum ait: Domine dimitte illam et hoc anno usque dum fodiam circa illam et mittam cophynum stercoris. Anni sex de quibus in lege praecipitur, ut si puer Ebreus emptus praetio fuerit domino suo seruiat, et in septimo ad libertatem exeat, praesens significat, tempus quia mundus sex diebus factus est.</p>
<p>Iubeleus interpretatur remissionis annus, est enim Ebraicus sermo et nume#431b#rus qui septenis annorum ebdomadibus id est xluiiii annis texitur in quo clangebantur tubae et ad omnes reuertebatur antiqua possessio debita absoluebantur, confirmabantur libertates. Hunc numerum etiam in diebus pentecosten, et ipsi caelebramus post domini resurrectionem remissa culpa et totius debiti cirographo euacuato ab omni nexu liberi suscipientes aduenientem in nos gratiam spiritus sancti.</p>
<p> </p>
<p>[13] De saeculo</p>
<p> </p>
<p>Saecula generationibus constant et inde saecula quod se sequantur, ab euntibus enim aliis alii succedunt. Hinc quidam quinquagesimum annum saeculum dicunt, quem Ebrei iubeleum uocant, ob hanc causam et ille Ebreus qui propter uxorem et liberos amans dominum suum aure pertusa aut seruitio subiugatus seruire iubetur, in saeculum, hoc est usque ad annum, quinquagesimum. Aliquando pro presenti uita positum est, #432a# ut est illud: Confitemini domino quoniam bonus quoniam in saeculum misericordia eius. Saeculum huius uitae significat cursum ubi miseri sunt quicumque delinquunt ubi fas est corda nostra conuerti, et misericordiam postulari, ibi enim damnatio est confiteri peccatum, ubi constat esse iudicium. Aliquando pro aeternitate ponitur, ut est illud memor fuit in saeculum testamenti sui, quia quicquid dominus promisit perenni firmitate mansurum est. Aliquando praeteritum tempus significat, ut est illud misericordia domini a saeculo hoc est a primordio mundi declarata est infidelibus suis et usque in saeculum saeculi, hoc est in praesenti et in futuro saeculo. Sic ergo ter hic positum saeculum aeternitatem domini absolute designat, quoniam et ille ante saeculum et in saeculo, et post istud saeculum misericors esse monstratur. Aetas plerumque dicitur et pro uno anno ut in annalibus, et pro septem ut hominis, et pro centum ut pro quouis #432b# tempore, unde et aetas tempus quod de multis saeculis instruitur, et dicta aetas quasi aeuitas id est similitudo aeui. Nam aeuus est aetas perpetua, cuius neque initium neque extremum nascitur quod Greci uocant eonas quod aliquando aput eos pro saeculo, aliquando pro aeterno ponitur, unde et aput Latinos est diriuatum. Aetas autem propriae duobus modis dicitur, aut enim hominis sicut infantia iuuentus senectus. Aut mundi cuius prima aetas est ab Adam usque ad Noe, secunda a Noe usque ad Abraham, tertia ab Abraham usque ad Dauid, quarta a Dauid usque ad transmigrationem Iuda in Babiloniam, quinta deinde usque ad aduentum saluatoris in carne, sexta quae nunc agitur usque quo mundus iste finiatur. Sic ergo potest mundi aetas ad similitudine aeui hominis comparari.</p>
<p> </p>
<p>[14] De sex aetatibus saeculi</p>
<p> </p>
<p>De sex huius mundi aetatibus a septima uel octaba quietis uitaeque, caelistis et supra in comparatione primae ebdomadis in qua #433a# mundus ornatus est, aliquanta perstrinximus, et nunc in comparatione aeui unius hominis qui microcosmos Grece a philosophis hoc est minor mundus solet nuncupari, de eisdem aliquanto latius exponemus. Prima est ergo mundi huius aetas ab Adam usque ad Noe continens annos iuxta Ebraicam ueritatem mille sexcentos quinquaginta sex, iuxta septuaginta interpretes ii milia cc#M307#xlii generationes iuxta utramque editionem numero x quae uniuersali est deleta diluuio, sicut primam cuiusque hominis obliuio demergere consueuit aetatem, quotus enim quisque est qui suam recordetur infantiam.</p>
<p>Secunda aetas a Noe usque ad Abraham generationes iuxta Ebraicam auctoritatem complexa, decem annos autem ccxcii, porro iuxta lxx interpretes anni mille lxxii generationes uero xi, haec quasi pueritia fuit generis populi dei et ideo in lingua inuenta est, id est Ebrea, a pueritia, namque homo incipit nosse loqui post infantiam quae #433b# hinc appellata est quod fari non potest.</p>
<p>Tertia ab Abraham usque ad Dauid generationes iuxta utramque auctoritatem xiiii annos uero dccccxlii complectens. Haec quaedam uelut adulescentia fuit populi dei. Aqua aetate quia incipit homo posse generare, propter ea Matheus euangelista generationum ex Abraham sumpsit exordium, qui etiam pater gentium constitutus est, quando mutatum nomen accepit.</p>
<p>Quarta a Dauid usque ad transmigrationem Babilonis, annos habens iuxta Ebraicam ueritatem cccclxxiii, iuxta lxx translationem duodecim, amplius generationes iuxta utrosque codices xuii, quas tamen euangelista Matheus certi mysterii gratia xiiii ponit, a qua uelut iuuenili aetate in populo dei regum tempora ceperunt, haec namque in hominibus aetas apta gubernando solet existere regno.</p>
<p>Quinta quasi senilis aetas a transmigratione Babilonis usque ad aduen#434a#tum domini saluatoris in carne, generationibus et ipsa xiiii, porro annis dlxxxuiiii extenta, in qua ut graui senectute fessa malis crebrioribus plebs Ebrea quassatur.</p>
<p>Sexta quae nunc agitur aetas nulla generationum uel temporum serie certa, sed ut aetas decrepita, ipsa totius saeculi morte consumenda. Has erumnosas plenas quae laboribus mundi aetates quique felici morte uicerunt, septima iam sabbati perennis aetate suscepti, octauam beatae resurrectionis aetatem in qua semper cum domino regnent expectant.</p>
<p> </p>
<p>[15] De festiuitatibus</p>
<p> </p>
<p>Festiuitas dicta a festis diebus quasi festiditas, eo quod in eis solares diuina fit, quibus contrarii sunt fasti in quibus ius fatur, id est dicitur. Sollemnitas a sacris dicitur, ita suscepta ut mutare ob religionem Christi non debeat absoluto, id est firmo atque soli deo nominata. Celebritas autem uocatur quod non ibi terrena sed caelestia tantum aguntur.</p>
<p>#434b# Pascha festiuitatum omnium prima est de cuius uocabulo iam superius dictum est, pentecosten, sicut et pascha aput Ebreos celebris dies erat, quod post quinque decadas paschae celebratur. Vnde et uocabulum sumpsit. Pente enim Grece quinque, in quo die secundum legem panes propositionis de nouis frugibus offerebantur, cuius figuram annus iubeleus in testamento ueteri gessit, quae nunc iterum per figuram repromissionis aeternam requiem praefigurat.</p>
<p>Epiphania Grece, Latinae apparitio siue manifestatio uocatur, eo enim die Christus sideris indi#M308#cio magis apparuit adorandus, quod fuit figura primitiae credentium gentium, quo die dominicum baptismatis sacramentum et permutate aquae in uinum factorum per dominum signorum principia exstiterunt. Duae sunt autem epiphaniae, prima in qua natus Christus pastoribus Ebreorum angelo nuntiante apparuit, secunda in qua ex gentium populo stella indicae ad praesepis cunabula magos adoraturos exhibuit.</p>
<p>#435a# Scenophagia sollemnitas Ebreorum de Greco in Latinum tabernaculorum dedicatio interpretatur, quae caelebratur a Iudeis in memoriam expeditionis cum ab Aegypto promoti in tabernaculis agebant et ex eo scenophaegia. Scena enim Grece tabernaculum dicitur, quae sollemnitas aput Ebreos Septembrio mense celebratur. Neomenia aput nos Kalendas aput Ebreos autem quia secundum lunarem cursum menses supputantur, et Grece mene luna appellatur. Inde neomenia id est noua luna, erant enim aput Ebreos ipsi dies Kalendarum ex legali institutione sollemnes de quibus in Psalterio dicitur: Canite in initio mensis tuba in die insignis sollemnitatis uestrae.</p>
<p>Encenia noua templi dedicatio, Grece enim cenon dicitur nouum, quando enim aliquid nouum dedicatur, encenia dicitur. Hanc dedicationem templi sollemnitatem, Iudei Octobre mense colebant.</p>
<p>Dies palmarum ideo dicitur, eo quod in eo dominus et saluator #435b# noster sicut propheta cecinit, Hierusalem tendens asellum sedisse perhibetur, tunc gradiens cum ramis palmarum multitudo plebium obuiam ei clamauerunt osanna benedictus qui uenit in nomine domini rex Israel. Vulgus autem ideo hunc diem capiti lauium uocat, quia tunc moris est lauandi capita infantium, qui unguendi sunt, ne obseruatione quadragesimae sordidata ad unctionem accederent. Hoc autem die simbolum competentibus traditur, propter confinium dominicae paschae sollemnitatem, ut qui iam ad dei gratiam percipiendam festinant fidem quam confiteantur agnoscant.</p>
<p>Caena dominica dicta est eo quod in eo die saluator pascha cum suis discipulis fecerit, quod et hodie que sicut est traditum celebratur. Sanctum que in eo die chrisma conficitur, atque initium noui testamenti, et ueteris testamenti cessatio declaratur.</p>
<p> </p>
<p>[16] De sabbato</p>
<p> </p>
<p>Sabbatum ab Ebreis ex interpretatione uocabuli sui requies nomi#436a#natur quod deus in ipso perfecto mundo requieuisset, siquidem in eo die requieuit dominus in sepulchro ut qui et is illius mysterium confirmaret. Quam Iudeis obseruandam in umbra futuri preceptum est, sed postquam Christus in sepultura sua eius figuram adimpleuit obseruatio eius quieuit.</p>
<p> </p>
<p>[17] De dominico die</p>
<p> </p>
<p>Dominicus dies proinde uocatur quia in eo resurrectio domini nostri declarata est, qui dies non Iudaeis sed Christianis in resurrectione domini dec#M309#claratus est, et ex illa habere coepit festiuitatem suam. Illis enim solum celebrandum sabbatum traditum est, quia erat antea requies mortuorum. Resurrectio autem nullius erat qui resurgens a mortuis #M310# non moriretur, postquam autem facta est, talis resurrectio in corpore domini ut preiret in capite quod corpus aeclesiae speraret in fine, iam dies dominicus id est octauus quiet primus celebrari coepit.</p>
<p><strong> </strong></p>
<p><strong>EXPLICIT LIBER DECIMVS</strong></p>
<p><strong> </strong></p>
<p> </p>
<p>#M309#</p>
<p><strong> </strong></p>
<p><strong>INCIPIT LIBER UNDECIMUS</strong></p>
<p><strong> </strong></p>
<p>#M436b#</p>
<p>[1] De diuersitate aquarum</p>
<p> </p>
<p>Aquarum naturae diuersitas multa est, aliae enim salis, aliae nitri, aliae aluminis, aliae sulphuris, aliae bituminis, aliae curam morborum adhibentes, de quo historici plura narrasse reperiuntur. Nam ut ferunt iuxta Romam albulae aquae uulneribus medentur. In Italia fons Ciceronis oculorum uulnera curat. In Aethiopia lacus est quo perfusa corpora uelut oleo nitescunt. Zaeme fons in Africa canoras uoces facit. Ex clinatorio lacu Italiae qui biberint uini tedium habent. In Cio insula fontem esse quo hebetes fiant. In Boetia duo fontes alter memoriam alter obliuionem afferat. Cizici fons amorem ueneris tollit. Boetiae lacus furialis est, de quo qui biberit ardore libidinis exirdescit. In Campania sunt aquae quae sterilitatem feminarum, et uirorum insaniam abolere dicuntur. In Aethipiae fonte rubro qui biberit limphaticus fit. Lethnus fons Archadiae ab ortus fieri non patitur. In Si#437a#cilia fontes sunt duo, quorum unus sterilem fecundat, alter fecundam sterilem facit. In Thesalia duo sunt flumina ex uno bibentes oues nigras fieri, ex altero albas ex utroque uarias. Clitumnus lacus in Umbria maximos boues gignit. Reatinis paludis aquis iumentorum ungulas indurari. In Asfaltitae lacu Iudeae nihil mergi potest quicquid animam habet. In Indis Sidem uocari stagnum in quo nihil innatat, sed omnia merguntur. At contra in Alce lacu per Poscidamum omnia fluitant nihil mergitur. Marsidae fons in Frigia saxa gerit. In Achaia aqua profluit e saxis. Styx appellata quod ilico potata interficit. Celoconium stagnum Siciliae tetro odore abigit proximantes. Fons est in Affrica circa templum Ammonis, qui humoris nexibus humum stringit. Fauillas etiam in cespitem solidat. Fons Iob in Idumea quater in anno colorem mutare dicitur, id est puluerulentum, sangineum, uiridem, et limpi#437b#dum, ternis mensibus in anno tenens ex his unum colorem. In Trogoditis lacus est ter Indie fit amarus et deinde totiens dulcis. Fons Siloa ad radicem montis Sion non iugibus aquis sed incertis horis diebusque ebullit. In Iudaea quondam riuus sabbatis omnibus siccabatur. In Sardinia fontes calidi oculis medentur, fures arguunt, nam cecitate detegitur eorum facinus. In Epiro esse fontem in quo faces extinguntur, accensae accenduntur extinctae. Aput Garamantes fontem esse ita algentem die ut non bibatur, ita ardentem nocte ut non tangatur. Iam #M310# uero in multis locis aquae manant per petim feruentes, tanta ui ut balnea calefaciant. Quaedam enim terrae sunt quae multum sulphuris et aluminis habent, ita que cum per uenas calentes aqua frigida uenit uicino sulphuris calore contacta excandescit. Nec talis aborigine effluit, sed permutatur dum uenit. Sulphur enim a lumen que secum ferunt, aquae #438a# utramque materiem igne plenam inimisque montibus incalescentem.</p>
<p>Diuersae enim species aquarum diuersos effectus habentes congruas significationes in scripturis ubi necesse est exprimere possunt, illarum rerum enim quae in scripturis inueniuntur conuenit ut significationes diligenter exquirantur, quae autem alias non est necesse exponi. Aquae in scriptura sacra aliquando spiritum sanctum, aliquando scientiam sacram, aliquando scientiam prauam, aliquando tribulationem, aliquando defluentes populos, aliquando mentes fidem sequentium demonstrare solent. Per aquam quippe sancti spiritus infusio designatur, sicut in euangelio dicitur: Qui credit in me sicut dicit scriptura flumina de uentre eius fluent aquae uiuae. Vbi eangelista secutus adiunxit: Hoc autem dixit de spiritu quem accepturi erant credentes in eum, rursum per aquam sanctam scientia designatur, sicut dicitur: Aqua sapientiae salutaris potauit eos. #438b# Per aquam quoque praua scientia appellari solet, sicut aput Salamonem mulier quae typum hereseos tenet callidis suasionibus blanditur dicens: Aquae furtiuae dulciores sunt. Aquarum ergo nomine non numquam solent tribulationes intellegi, sicut per Psalmistam dicitur: Saluum me fac deus quoniam intrauerunt aquae usque ad animam meam. Per aquam populi designantur, sicut per Iohannem dicitur: Aquae uero sunt populi, per aquam quoque non solum fluxus decurrentium populorum, sed etiam bonorum mentes fidei praedicamenta sequentium designantur, sicut propheta ait: Beati qui seminatis super omnes aquas. Et per Psalmistam dicitur: Vox domini super aquas. Aquae sunt angeli ut quidam uolunt ut est illud Psalmo: Et aquae quae super caelos sunt, laudent nomen domini. Aquae gentes sunt, ut in Apocalipsi: Aquas quas uidisti populi sunt et gentes. Aqua dominus Iesus Christus eo quod sordida abluat, et reficiat sitientes, ut in #438a# Hieremia: Me dereliquerunt fontem aquae uiuae. Et in Psalmo: Sicut aqua effusus sum. Aqua fluenta diui#M311#nae predicationis, ut in Esaia: Dedi in deserto aquas id est in populo. Aqua sanctorum obscura predicatio, ut in Psalmo: Tenebrosa aqua in nubibus aeris. Et alibi a multitudine sonitus aquarum uocem dederunt nubes. Aqua baptismus, ut in Esaia: Omnes sitientes uenite ad aquas. Et in Ezechiele: Effundam super uos aquam mundam. Item ibi et ecce aqua de latere dextro egrediebatur id est domini Iesu Christi. Aqua effusio lacrimarum ut quidam uolunt. In Iob: Silotus fuero quasi aquis niuis. Aqua doctrina iusti, ut in Salomone: Aqua profunda uerba ex ore uiri. Item ibi: Bibe aquam de tua cisterna. Aqua caritas a quibusdam putatur, ut in Psalmo: Qui tegit in aquis superiora eius, id est caelum diuinae scripturae quia secundum euangelium in duobus praeceptis caritatis tota lex pendet et prophetae. Aquae persecutionis huius mundi ut in Iob: #439b# Numquid eleuabis in nebula uocem tuam, et impetus aquarum operiet te. Aquae temptationes diaboli ut in Psalmo, probauite ad aquas contradictionis. Aquae baptismum hereticorum, ut in Psalmo: Libera me de aquis multis. Aquae multiplicatio peccatorum, ut in Psalmo: Misit exalto et accepit me et assumpsit me de aquis multis. Aqua dogma hereticorum, ut in Salomone: Aquae furtiuae dulciores sunt. Et in Esaia: Caupones tui miscent aquam uino. Aqua inmoderata locutio, ut in Salomone: Qui dimittit aquam id est linguam caput est iurgiorum. Aqua luxuria carnis, ut in Salomone: Terra quae non satiabitur aqua id est caro hominis quae non expletur luxuria. Et in euangelio pro quodam lunatico dicitur, saepe cadet in ignem, crebro autem in aquam.</p>
<p> </p>
<p>[2] De mari</p>
<p> </p>
<p>Mare est aquarum generalis collectio. Omnis enim congregatio aquarum siue salsae, siue dulces abusiuae maria #440# nuncupantur, iuxta illud, et congregationes aquarum uocauit maria. Propriae autem mare appellatum, eo quod aquae eius amarae sint. Ideo autem mare incrementum non capere, cum quoniam omnia flumina omnes fontes recipiat haec causa est, partim quod influentes undas ipsa magnitudo eius non sentiat. Deinde quod a mara aqua dulce fluentum consumat, uel quod ipse nubes multum aquarum ad se trahant, siue quod illum partim auferant. Venti, partim sol exsiccet, postremum quod per occulta quaedam terrae foramina percolatus et ad caput amnium fontes que reuolutus currat. Hinc et in Aeclesiaste scriptum est: Omnia flumina intrant in mare, et mare non redundat, ad locum unde exeant flumina reuertuntur ut iterum fluant, ubi metaphoricae aquae nomine flumina homines intelleguntur, qui in terram unde supernici sunt re#M312#uertuntur, sed terra eorum #440b# multitudine non impletur.</p>
<p> </p>
<p>[3] De oceano</p>
<p> </p>
<p>Oceanum Greci et Latini ideo nominant eo quod in circuli modum ambiat orbem, item quia ut caelum purpureo colore nitet. Oceanus quasi cianeus. Iste est qui oras terrarum amplectitur, alternis que aestibus accedit atque recedit, respirantibus enim in profundum uentis aut reuomit maria aut resoluit.</p>
<p> </p>
<p>[4] De mediterraneo</p>
<p> </p>
<p>Mare magnum est quod ab occasu ex oceano fluit et in meridiem uergit. Deinde ad septentrionem tendit, quod inde magnum appellatur, quia cetera maria in comparatione eius minora sunt, iste est et mediterraneus, quia per mediam terram usque ad orientem perfunditur, Europam et Affricam Asiamque disterminans.</p>
<p> </p>
<p>[5] De rubro mari</p>
<p> </p>
<p>Rubrum autem mare uocatum eo quod sit roseis undis infectum, non tamen talem naturam habet, qualem uidetur ostendere, sed uicinis litoribus uitiatur gurges atque infecitur, quia omnis ter#441a#ra quae circumstat pelago rubra est, et sanguineo colori proxima. Ideo que inde mineum acutis simum cernitur, et alii colores quibus pictura uariatur, ergo cum terra hanc habeat naturam fluctibus sub inde diluitur, et quicquid adhaesum est in colorem cadit. Ob hoc etiam in his litoribus gemmae rubrae inueniuntur. Lapillus enim eius modi humoin uolutus cum inter arenas attritus est, et terrae colorem habet et maris, hoc mare in duos sinus scinditur, et is qui ab oriente est Persicus appellatur, quia ora illius Persae inhabitant. Alter uero Arabicus dicitur, quod sit circa Arabiam.</p>
<p>Mare autem iuxta allegoriam aut baptismum significat, aut mundanam sapientiam aut saeculum presens aestuans undis persecutionum, aut peccatores fluctibus uitiorum tumultuantes. Nam mare baptismum significat, ut est illud apostoli, omnes baptizati sunt in nube et in mari, ubi uerus Pharao cum exercitu suo submergitur, et uerus Israhelita persequente hoste #441b# liberatur. Item mare baptismum significat, ut in Apocalipsi: Et ante sedem tamquam mare uitreum, huius baptismi mare illud aereum figuram habuit quod Salomon in templo domini fecit. Item mare scriptura diuina est, propter in aestimabilem eius scientiam, ut in Ezechiele: Et uisio earum id est rotarum sicut uisio maris. Item mare orientale populus Iudaeorum. Mare nouissimum populus gentium, unde legitur in Zacharia propter aquam baptismi dicitur: Medium earum ad mare nouissimum. Nam mare mundanam sapientiam designat, ut est illud in Psalmo: Volucres caeli, et pisces maris qui per ambulant semitas maris. Pisces uero maris #M313# philosophos fortasse significat, qui huius mundi naturam erratica curiositate pertractant, nam sicut illi posita fronte itinera sibi reserant pelagi inundatione confusa, ita et isti capiunt rete misso uenas rerum ratione humana assiduo labore perquirendo. Sed cum sint pisces et fluminum non uacat, quod hic posuit maris propter eos qui #442a# sibi uidentur esse sapientes. Item mare praesens saeculum significat, ut est illud in euangelio: Simile est regnum caelorum sagenae missae in mare. Et in Abbacuc: Misisti equos tuos in mare, id est apostolos turbantes aquas multas id est gentes. Item mare desertum praesens mundus est, ut in Esaia: Onus maris deserti. Rursum mare gentium populus est, ut in Psalterio: Propterea non timebimus dum conturbabitur terra et transferuntur montes id est apostoli, in cor maris. Et in euangelio: Si haberetis fidem sicut granum sinapis diceretis huic arbori moro eradicare et transplantare in mare et obediret uobis. In hoc etiam mare diabolicae sine numero serpere probantur insidiae malitiae que demonum uelut quibusdam fluctibus animarum uoluntas instabilis commouetur, ut est illud Psalmistae: Hoc mare magnum et spatiosum illic reptilia quorum non est numerus. Animalia pusilla et magna illic naues pertransibunt, draco iste quem formasti ad inluden#442bdum ei. Mare spatiosum enim ipsae reddunt dum naufragare conpellunt, quia dubium non est illum undas in manissimas pati qui mergitur gurgite peccatorum. Mare quippe a meando dictum est, quod semper eat acredeat. Sed isti spiritus innumerabiles nobis a deo conprehensi sunt, qui arenam maris et pluuiarum guttas enumerat, et ne omnino incomprehensibiles linquerentur, quantitate non qualitate ea diffiniunt.</p>
<p>Denique de eis dicitur, animalia pusilla et magna, quoniam inter ipsos et maiores esse nequitia, probantur omni modis, et minores, illic in mundo scilicet quem superius dixit mare. Naues autem merito significantur aeclesiae quae periculosos fluctus mundi per lignum gloriosae crucis euadunt, portantes populos qui signo fidei crediderunt, ubi et draco malignus et pestifer inhabitat qui inluditur ab angelis dei per iustissimas increpationes, uel etiam et a fidelibus uiris dum incentiua uitiorum #443a# eius detestabili errore refugiunt. Nam quod mare peccatores significet ostendit psalmista dicens: Mare uidit et fugit Iordanis conuersus est retrorsum. Mare frequenter diximus peccatores istius saeculi debere suscipi, qui more undarum tumidis cogitationibus fluctuantur. Iordanem uero pro quolibet flumine debemus accipere, qui uariis desideriis homines rapiunt et in mare illud magnum nefanda precipitatione deducunt. Ista enim duo quae genus humanum diuersa delectatione rapiebant, aduentum domini respecto a suis consuetudinibus retrorsum precipitata redierunt.</p>
<p>Cor maris hominum corda ut in Psalmo: Transferentur montes in cor maris. Cor maris eo quod #M314# in medio mundo sita esse dicatur, unde in libro Hesdrae pro saluatore dicitur: Vidi uirum ascendentem de corde maris. Et in Ezechiele: O Tyre quae sita es in corde maris. Profundum maris sempiterna damnatio ut in euangelio: Expedit ei ut sus#443b#pendatur mola asinaria in collo eius et demergatur in profundum maris. Lingua maris Aegypti philosophia huius mundi, ut in Esaia: Et siccauit dominus linguam maris Aegypti. Litus maris finis mundi, ut in Euangelio et secus litus sedentes elegerunt bonos inuasa malos autem foras miserunt.</p>
<p>Oceanum autem qui circuit orbem terrae maris nomine uocatum illa sententia beati Iob denotat, qua ait: Numquid mare ego sum aut coetus quia circumdedisti me carcere. Coetum mergo cosmographi maxime in oceani profunditate conuersari dicunt, cuius sententiae talis esse potest sensus. Quod mare allegoricae mundum dixerit, et coetum diabolum, qui intra mundi istius claustra tenetur, in illius etiam conclusione ipse damnandus sit. Carcerem ergo pro cruciatibus poni saepe legimus, quia ad carcerem omnes pertinent poenae. Pro omnibus ergo malis quae patiebatur beatus Iob ipsam domum tormentorum nominauit, #444a# ueluti sicadem domum fuisset inclusus. Mare ergo Rubrum siue baptismi significat sacramentum, seu etiam saeculi istius fluentum ac turbidum statum, per quem sancti transeunt inlaesi, et peccatores obruuntur examine diuini iudicii. De quo legitur in Psalmo: Qui diuisit mare rubrum in diuisiones, et eduxit Israel per medium eius, et execussit Pharaonem et exercitum eius in mare Rubrum.</p>
<p>Priscae auctoritatis uiri mare rubrum in duodecim diuisiones dixerunt esse partitum quantas tribus fuisse Iudaeorum meorum hic plurari numero positum est in diuisiones ne putaremur mare rubrum uno itinere fuisse transmissum. Sed potest hoc et spiritaliter congruenter aduerti. Rubrum mare est saeculi istius permixta profunditas quam multis duiusionibus transimus, quando conuersi ad terram uiuentium domini munere festinamus. Aliter enim per elemosinas, aliter per assiduam supplicationem. Aliter per uirginitatem, aliter per excellen#444b#simam caritatem sic multis diuisionibus per saeculi huius mare transitur ad dominum, qui diabolum cum ministris suis in fontem salutis excutit, quando eum a nobis potentiae suae uirtute remouerit, excutit autem dixit tamquam puluerem proicit ut de hac celeritate et uirtutem diuinitatis ostenderet et illos terrenas sordes esse monstraret.</p>
<p> </p>
<p>[6] De abysso</p>
<p> </p>
<p>Abissus profunditas est aquarum inpenetrabilis, siue speluncae aquarum latentium, e quibus fontes et flumina procedunt, uel qui et occulte subtereunt, unde et abyssus dictus. Nam omnes aquae siue torrentes per occultas uenas ad matricem abyssum reuertuntur. Abissus intellegitur profunditas scripturarum, #M315# ut est illud in Psalmo: Abyssus abyssum inuocat, id est uetus testamentum nouum annuntiat, et nouum uetus in testimonium uocat, in uoce cataractarum tuarum, hoc est in praedicatione sanctorum. Item abyssus aquae #445a# inmensitas est ut in Genesi legitur, erupti sunt fontes abyssi magnae. Item abyssus ineffabilia iudicia dei designat, ut hoc est iudicia tua abyssus multa. Item abyssus infernum significat, ut apostolus ait: Aut quis descendit in abyssum id est Christum a mortuis reducere. Item abyssus corda hominum denotat facinoribus tenebrosa ut est illud beati Iob: Abyssus dicet non est in me, et mare loquetur non est mecum, nec non et abyssus superstitiosis atque persecutoribus aeclesiae comparatur, quia sicut pallium subiecta cooperit, ita illi mundum foedissima superstitione texerunt, ut non solum mediocres homines sed in perniciem suam ipsos quoque sanctos uiros atque eminentissimos tormentis corporum obruere uiderentur, ut est illud in Psalmo: Abyssus sicut pallium amictus eius et super montes stabunt aquae. Item abyssus corda hominum facinoribus tenebrosa, ut in Amos: Vocauit iudicium dominus, et denorauit abyssum multam. #445b# Abyssus damnatio peccatorum sempiterna, ut in Iob: Aestimauit abyssum quasi senescentem id est diabolus per ministros suos putabit quod poena impiorum finem habitura sit. Abyssus infernus, ut in Euangelio et deprecabantur eum spiritus id est demones ne in abyssum eos mitteret.</p>
<p> </p>
<p>[7] De estibus uel fretis</p>
<p> </p>
<p>Estus ad oceanum pertinet, fretus ad utrumque mare. Nam aestus est maris accessus, uel secessus, id est in quietudo unde et aestuaria dicuntur per quae mare uicissim tam acceedit quam recedit. Fretum autem appellatum quod ibi semper mare ferueat. Nam fretum est angustum et quasi feruens mare abundarum feruore nominatum. Iuxta allegoriam aestuat mundus undis persecutionum et per uaria loca aut accidit aut recedit. Feruet etiam odiis, et tumultus excitat, nec umquam perfectae tranquillitatis habere ualet statum, unde et in Euangelio legitur: Iussisse dominum ascendere #446a# discipulos suos in nauiculam et precedere eum transfretum donec dimitteret turbas, ipsos que in remigando laborare propter contrarium uentum. Quod mysticae labores uarios aeclesiae sanctae designat, quae inter undas saeculi aduersantes et inmundorum flatus spirituum ad quietem patriae caelestis quasi ad fidem litoris stationem, peruenire conatur. Sed prius non cessat uentus quam saluator ascendit in nauem, quia in quocumque corde deus per gratiam sui adest amoris, mox uniuersa uitiorum et aduersantis mundi siue spirituum malignorum bella compressa quiescunt.</p>
<p>#M316#</p>
<p> </p>
<p>[8] De lacis et stagnis</p>
<p> </p>
<p>Sunt autem et quaedam maria quae non miscentur oceani fluctibus aut mari magno, et dicuntur lacus et stagna. Lacus est receptaculum in quo aqua retinetur, nec miscetur fluctibus, ut lacus Asfalti, ut lacus Benacus, et caeteri quos Greci #446b# limen id est stagnos uocant. Nam fontes labuntur in fluuios, flumina in freta discurrunt. Lacus stat in loco nec profluit, et dictus lacus quasi aquae locus. Lacus autem idem stagnus ubi inmensa aqua conuenit. Nam dictum est stagnum ab eo quod illic aqua stet nec decurrat.</p>
<p>Lacus Asfalti idem et mare mortuum uocatum propter quod nihil gignit uiuum, nihil recipit ex genere uiuentium. Nam neque pisces habet, neque assuetas aquis et laetas mergendi usu patitur aues, sed et quaecumque uiuentia mergenda temptaueris, quaecumque arte dimersa statim resiliunt. Et quamuis uehementur inlisacon festim excutiuntur, sed neque uentis mouetur, resistentetur binibus bitumine quo aqua omnis stagnatur, neque nauigationis patiens est, quia omnia uita carentia in profundum merguntur, nec materiem ullam sustinet, nisi quae bitumine illustrantur. Lucernam accen#447a#sam ferunt super natare, extincto demergi lumine, hoc et mare salinarum dicitur, siue lacus Asfalti id est bituminis. Et est in Iudaea inter Hiericho et Zoran longitudo eius usque ad Zoaros Arabiae dirigitur stadiis septingentis octuaginta, latitudo stadiis centum L usque ad uicinia Sodomorum.</p>
<p>Stagna philosophiam huius mundi significat, ut in Esaia: Ponam flumina in insulas, et stagna arefaciam. Mystice autem mare mortuum quod nihil gignit uiuum, nihil recipit ex genere uiuentium sed omnia uitae carentia in profundum mergit, et terrae Sodomorum atque Gomorrae imminet, quas ciuitates ignem et sulphurem de caelo pluens subuertit, significat presentis saeculi peruersitatem, ubi diabolus in perditis regnat, et cum his qui in deo uita uiuunt nullo consortio iungitur, sed uera uita carentes in profundum mergit inferni. In sulphure foetor carnis et per igne ardor desiderii carnalis exprimitur. #447b# Sulphur quippe foeto rem habet, ignis ardorem, qui itaque ad peruersa desideria ex carnis phoetore arserant, dignum fuit ut simul sulphure perirent et igne, quatinus ex iusta poena discerent, ex iniusto desiderio quid fecissent.</p>
<p>Lacus Tiberi adis ab obpido Tiberiadi uocatus quod Herodes quondam in honore Tiberii Caesaris condidit. Est autem in Iudaea omnibus lacis salubrior et ad sanitatem corporum quodammodo efficatior. Gennesar lacus amplissimus in Iudaea longitudine centum quadraginta extenditur stadiis, latitudine quadraginta diffunditur. Crispantibus aquis auram non uentis sed de seipso sibi excreans, unde et Gennesar dicitur Greco uocabulo quasi generans sibi auram. Denique diffusiora spatia lacus frequentibus auris spirantibus agitatur, unde et purior haustus eius et ad potandum dulcis et habitabilis. Denique siscierimus #448a# quid in Latina lingua resonet Gennesar intellegeremus quomodo Iesus per typum apostolorum et nauis aeclesiam de persecutionis naufragio liberatam transducat ad litus, et in tranquillissimo portu requiescere faciat. Interpretatur autem Gennesar, ortus principium, ut in libro de Nominibus Ebraicis inuenimus. Tunc enim plena nobis tribuetur tranquillitas quando paradidi per Christum nobis restituetur hereditas, ac primae stolae reddetur iocunditas. Lacus enim generali uocabulo aut pro inferno ponitur, aut pro sepultura foueali, aut istius mundi profundissima calamitate, dicitur enim inde lacus quod sub ipsa terra laceat. Nam lacus pro inferno notatur, ut est illud Psalmistae: Posuerunt me in lacum inferiorem in tenebras et umbram mortis, sic et in illo testimonio Zachariae prophetae, quo ad ipsum dominum ait: In sanguine testamenti tui eduxisti uinctos tuos de lacu in quo non est aqua, quod ita #448b# intellegitur, in sanguine passionis tuae o Saluator eos qui uincti incarcere tenebantur inferni in quo non est ulla misericordia tua clementia liberasti. Item lacus pro sepultura ponitur, ut est illud Psalmista: Aestimatus sum cum descendentibus in lacum, culpat eos qui putabant dominum saluatorem mortuum fuisse communiter et illam singularem et mirabilem passionem morientibus reliquis hominibus comparare. Rursum in laci nomine profundissima calamitas istius mundi exprimitur, ut est illud ad te domine clamaui deus meus ne sileas a me et ero similis descendentibus in lacum. Lacus enim saeculum, hoc est, quod quasi delectabile ac tranquillum creditur, sed quas profunditates et mensuras habeat ignoratur. Lacus dolor uel lapsus in mortem ut in Psalmo: Lacum aperuit et effodit eum, et alibi, laqueos parauerit pedibus meis. Lacuna heretici ut in propheta, qui faciebant lacunas ad capiendos piscos.</p>
<p> </p>
<p>[9] De fontibus</p>
<p> </p>
<p>Nastho nomen est fontis in tribu #449a# Beniamin et interpretatur conuersio generationis. Rogel nomen est fontis in tribu Beniamin et interpretatur deorsum ferens. Sames fons est in tribu Beniamin et interpretatur sol. Areht fons aput quem Gedeon castra metatus est, interpretatur artifex, et merito quia ibi domini mandato probabatur populus iuxta aquas qui cum Gedeone pugnaturus erat. Fons quoque aut dominum Christum mysticae significat, aut gratiam spiritus sancti, aut baptismi lauacrum aut originem uirtutum. Nam Christum significat, in eo quod in Genesi legitur fontem esse in medio Paradisi unde quattuor flumina procedebant, hoc est iiii euangelia de fonte salutaris procedentia ad inrigationem generis humani. Item fons spiritus sancti gratia designat, in eo quod dominus dicit in Euangelio: Qui biberit #M318# aquam quam ego do, fiet in eo fons aquae salientis in uitam aeternam. Baptismi uero sacramentum ostendit illud Zachariae prophetae quo ait: In die illa erit fons patens domui Dauid et habitantibus #449b# Hierusalem in ablutionem peccatoris et menstruatae. Hic fons de domo dei egrediens fertur ad aeclesiam et ad scientiam scripturarum, ut omnes renascamur in Christo, et in aqua baptismatis nostra nobis peccata donentur, nihil inmundius menstruatae quae quicquid attigerit inmundum facit et iniustum, sordes Christi abluuntur baptismate.</p>
<p>Fons saluator ut in Hieremi: Me dereliquerunt fontem aquae uiuae. Fons baptismum in Iohel, et fons de domo domini egredietur, et inrigabit omnem terram, et in aliam partem ut in propheta: Desiccabitur fluuius a fonte suo. Fontes sancti predicatores, ut in Esaia: Haurietis aquas in gaudio de fontibus saluatoris. Et in aliam partem per Iohel: Sed et bestia e agri suspexerunt ad te quia exsiccatae suis fontes aquarum. Fontes heretici in aepistola Petri: Hi sunt fontes sine aqua. Fons origo generis humani in Salomone, antequam rumpatur funis argenteus, et recurrat uitta aurea et conteratur ydria super fontem id est caro hominis per mortem. #450a# Fons igitur originem uirtutum significat, in illo Psalmistae: Quoniam aput te est fons uitae et inlumine tuo uidebimus lumen Christo domino dicit quoniam aput te est fons uitae id est initium omnium bonorum et origo uirtutum, unde perfectissime complemur quando aliquod munus ab eius pietate suscipimus. Similiter et illud intellegendum est, qui emittit fontes in conuallibus inter medium montium pertransibunt aquae, quia omnipotens deus dona spiritalis gratiae humilibus praestat, qui loco hic conuallium ponuntur, et aquae diuinae ibi semper exestuant, quae inter medium montium hoc est superborum hereticorum sine aliquo fructu pertransibunt.</p>
<p> </p>
<p>[10] De fluminis</p>
<p> </p>
<p>Fluuius est perennis aquarum decursus, a fluendo perpetim dictus, propriae autem flumen aqua ipsa. Fluuius cursus aquae, prior autem flumen quam fluuius, id est prior aqua, quam decursus. Duo sunt autem fluminum genera, unum torrens, alterum uiuum, #450b# de quo Virgilius: Donec me flumine uiuo abluero. Torrens est aqua ueniens cum impetu. Dictus autem torrens, quia pluuia crescit, siccitate torrescit, id est arescit. Allegoria fluuii seu fluminis, aliquando in bonam partem, aliquando in contrariam uertitur. In bonam partem flumina accipiuntur, ubi saluator dicit: Qui in me credit flumina de uentre eius fluent aquae uiuae, id est gratiae spiritales, de cordis secreto emanant. Sic et illud intellegendum est fluminis impetus, hoc est gratia spiritus sancti. Laetificat ciuitatem dei, id est aeclesiam dei. Et alibi: #M319# flumen dei repletum est aqua. Similiter et illud Psalmistae ubi ait: Excelsa tua, et fluctus tui super me transierunt. Excelsa uero et fluctus, ad scripturas sacras competenter aptamus, ipsae sunt enim quas superius abyssus uocauit, ubi et parabolarum quidam fluctus alludit. Et altitudo sensuum pia perscrutatione grandescit. Haec ergo supra se dicit transisse iustus, quia in eorum notitia aui#451a#dus se perscrutator inmerserat. Aliquando autem flumina significant apostolorum et euangelistarum doctrinam cum bonis operibus, ut est illud: Eleuauerunt flumina uoces suas, et flumina plaudent manibus in id ipsum. Item in Esaia ponam flumina in insulas.</p>
<p>In contrariam uero partem flumina ponuntur, quando saeculi istius turbidum cursum, et peccatorum inundationem significat, ut est illud: Super flumina Babilonis illic sedimus et fleuimus. Contemplandum autem quod non dicit in fluminibus, sed super flumina. Nam qui adhuc in fluminibus, isti sunt qui peccatorum inundatione rapiuntur. Qui uero super ripas salui sedent, iam ab illis fluctibus diuino munere sunt liberati. Vnde de sanctis alibi dicit: Flumina pertransibunt pede hoc est mundi huius turbida fluenta, per gratiam Christi securo uirtutum transibunt gressu ad futuram patriam ubi gaudii nostri est et salutis aeternae origo preparata. Flumina impetus #451b# persecutionis, in Canticis canticorum: Aquae multae non potuerunt extinguere caritatem, ne flumina obruerent illam. Flumen philosophia huius mundi, uel dogma hereticorum. In Psalmo: Tu exsiccasti flumina aethan, qui interpretatur fortis id est diabolus, de quo in Euangelio dicitur: Cum fortis armatus custodit atrium suum, et cetera. Item alio modo in Iob: Absorbebit fluuium et non mirabitur, et habebit fiduciam quod influat Iordanis in os eius. Fluuii nomine humani generis de cursio designatur, quae uelut a fontis sui origine nascendo surgit, et quae ad ima defluens moriendo pertransit. Iordanis autem appellatione, baptizati signantur, quasi ergo diceret ante mundi redemptorem. Mundum Vehemoth non miratus absorbuit, sed quod est acrius, etiam post redemptoris aduentum, quosdam qui baptizati sunt degluttire se posse confidit.</p>
<p>Quidam autem fluuiorum propriis ex causis nomina acceperunt, ex quibus #452a# nonnulli notandi sunt, qui in historiis celebres memorantur. Geon fluuius de Paradiso exiens, atque uniuersam Aethipoiam cingens, uocatus hoc nomine quod incremento suae exundationis terram Aegypti inriget. Ge enim Grece, Latine terram significat. Hic aput Aegyptios Nilus uocatur, propter limum quem trahit qui efficit fecunditatem, unde et Nilus dilectus est, quasi NIAMUAON. Nam antea Nilus Latine melo dicebatur. Apparet autem in Nilide lacu, de quo in meridiem uersus, excipitur Aegipto ubi aquilonis flatibus repercussus, aquis retro luctantibus. Intumescit, et undationem Aegypti facit. #M320# Ganges fluuius, quem Phison sancta scriptura cognominat, exiens de Paradiso pergit ad Indiae regiones. Dictus autem Phison id est caterua, quia decem fluminibus magnis sibi adiunctis impletur, et efficitur unus. Ganges autem uocatus a Gangaro rege Indiae, fertur autem Nili modo exaltari, et super #452b# orientis terras erumpere. Tigris fluuius Mesopotamiae de Paradiso exoriens, et pergens contra Assirios, et post multos circuitus in Mare Mortuum influens. Vocatus autem hoc nomine, propter uelocitatem instar bestiae tigridis nimia pernicitate currentis. Eufrates fluuius Mesopotamiae de Paradiso exoriens copiossimus gemmis, qui per Mediam Babiloniam influit. Hic a frugibus uel ab ubertate nomen accepit. Nam Ebraice Eufrata fertilius interpretatur.</p>
<p>Mysticae autem hi quattuor fluuii, ut supra dictum est, iiii euangelia significant. Quae quattuor euangelistae conscripserunt. Nam Geon fluuius quin interpretatur pectus, siue praeruptum, significat euangelium Mathei, quod primum conscriptum est, ab ipso auctore Ebraica lingua et a genealogiis saluatoris incipiens, breuiter natiuitatem domini notat, magorumque aduentum ad ipsum saluatorem, et paruulorum ab Herode occisionem, post#453a#ea baptismum eius commemorans, et in deserto ieiunium, atque temptationes quibus a diabolo temptatus est, mox ad praedicationem euangelii, et miraculorum factorum transit, sicque ad passionem eius perueniens, resurrexisse eum a mortuis ostendit, et discipulis in Galilea apparuisse et ad praedicationem euangelii eos misisse, et terram Aethiopiae et spiritais Aegypti uiui fluentis dogmatum inrigat, quatinus fructum fidei et bonorum operum proferat. Vnde et ipse euangelista in aecclesiastica historia describitur, in Aethiopiae partibus ipsum euangelium predicasse, et martirio consummatus esse. Ganges uero hoc est Fison, qui interpretatur caterua, siue oris mutatio, significat euangelium Marci, quod de genealogia saluatoris secundum carnem parum narrat. De predicatione autem eius et de miraculis cateruatim, quae ceteri euangelistae plenius narrant, in unum codicem colligit, et sic ad passionem Christi perueni#453b#ens resurrectionemque a mortuis in caelum eum ascendisse. Et apostolos post ascensionem eius mundo praedicasse demonstrat. Tigris quoque bene potest conuenire euangelio Lucae qui primum a sacerdotio Zachariae, et de natiuitate Iohannis incipiens. Annuntiationem angeli ad Mariam uirginem, et natiuitatem saluatoris consequenter enuntiat, sicque genealogiam eius circa baptismatis narrationem commemorans transit ad exponendam praedicationem eius, et miraculorum facturam, et uelociter transcurrens omnia atque passionem domini et resurrectionem disscribens eum ascendisse ad caelos, discipulosque dominum conlaudasse in templo breuiter et succincte omnia conprehendit. Eufrates enim fluuius qui interpretatur frugifer, siue crescens optime conuenit euangelio Iohannis, qui de diuina genera#M321#tione saluatoris inchoans, maxime ea quae ad diuinam eius naturam exponenda pertinebant #454a# disscripsit. Et sic terram aeclesie ad germen spiritale et fructum uirtutum proferendum irrigauit scientiae que spiritalis illi opes contulit.</p>
<p>Iordanis fluuius aduobus fontibus nominatur, quorum alter uocatur Ior, alter Dan. His igitur procul a se distantibus in unum alueum foederatis, Iordanis deinceps appellatur. Nascitur autem sub Libano monte et diuidit Iudaeam et Arabiam, qui per multos circuitus iuxta Hiericho minare mortuum influit. Misticae autem Iordanis, qui interpretatur descensio eorum, et in quo saluator baptizatus est, baptismi gratiam significat. Ubi deponere debemus ueterem hominem cum actibus suis, et induere nouum qui secundum deum creatus est, iniustitia et sanctitate ueritatis, ubi et descendere de superbia diabolica debemus, et humilitatis ac mansuetudinis Christi participes esse. Triplicem ergo ob causam, saluator ab Iohanne accepit baptismum, primum ut quia homo natus erat, #454b# omnem iustitiam et humilitatem legis impleret. Secundo ut baptismate suo Iohannis baptisma comprobaret. Tertio ut Iordanis aquas sanctificans, per descensionem columbae spiritus sancti in lauacro credentium monstraret aduentum. Quod autem in Hiesu Naue scriptum est: Ubi de transitu filiorum Israel, per Iordanis alueum commemoratur quod sacerdotes qui portabant arcam foederis domini, cum posuerint uestigia pedum suorum in aquis Iordanis. Aquae quae inferiores sunt decurrerent, atque deficerent, quae autem desuper uenerunt in multa mole consisterent. Illa pars hominum qui post quam sanctam baptisma consequuntur seipsos rursus ad negotia saeculi, et inlecebras libidinum tradunt, et cum auaritia salsum poculum bibunt, in ea parte aquarum designatur, quae in mare profluit, atque in salsis fluctibus deperiit. Pars uero illa quae cum stabilitate permanet, et dulcedinem suam seruat, designat eos qui acceptum dei #455a# munus, indeclinabiliter tenent.</p>
<p>Iaboc fluuius est, et interpretatur arena uel luctamen, quo transmisso luctatus Iacob aduersus eum qui sibi apparuerat uocatus est Israel. Fluit autem inter Ammaum hoc est Philadelphiam, et Garasan, in quarto eius miliario, et ultra procedens, Iordani fluuio commiscetur. Luctamen autem uiri qui cum Iacob luctabantur iuxta allegoriam significat passionem Christi. Vbi uisus est Iacob in Iudaeorum typo, hoc est in corporis sui sobole praeualuisse deo. Et quasi cum infirmo, ita cum in carne eius luctamen inire. Et inualescere in passione eius, sicut scriptum est, cum diceret crucifige. Iuxta tropologiam uero Iacob qui cum angelo contendit, unius cuiusque perfecti uiri, et in contemplatione positi animam exprimit, quia uidelicet anima cum contemplari deum nititur, uelut in quodam certamine posita, modo quasi exsuperat, quia intellegendo et sentiendo deincircum scripto lumine aliquid #455b# degustat.</p>
<p>Ella, Aber, Gozam, #M322# nomina fluminum in terra Medorum, ad quorum montes captiuus ductus est Israel. Ella interpretatur infirmitas. Et Aber interpretatur liuor aut uulnus. Et Gozam tonsio eorum interpretatur, quod significare potest eorum lesionem, qui de terra aeclesiae educti in uoluptatibus seculi uiuunt, ubi diuersa uulnera uitiorum patiuntur. Abana fluuius Damasci, et interpretatur lapides eius, designans duritiam sterilitatis prauorum, qui uirtutum gignere nesciunt fructum. Chobar fluuius iuxta quem Ezechiel propheta positus uisionem uidit interpretatur grauitudo. Ezechiel uero fortitudo dei. Venit ergo Ezechiel iuxta fluuium Chobar, quia fortitudo dei per incarnationis suae mysterium propinquare dignata est, peccatorum suorum pondera portanti generi humano quod abortu suo cottidiae defluit ad mortem. Fons autem siue natatoria Siloa ad radicem montis Sion, ut supra dictum est, non iugibus #456a# aquis, sed et incertis horis diebus que ebullit. Significat baptismi sacramentum, unde dominus caeci nati oculus sputo cum luto mixto, de super liniens dicit ei: Vade et laua te in natatoria Siloe, quod interpretatur missus, quid fecit dominus perspicuum est. Inluminatio enim facta est in caeco, sed magnum mysterium commendatur in humano genere, expuit in terram, de saliua lutum fecit, quia uerbum caro factum est, et unxit oculos caeci. In unctus erat et nondum uidebat. Mittit illum ad piscinam, quae uocatur Siloe, pertinuit autem ad euangelistam commendare nobis nomen huius piscinae, et ait: Quod interpretatur missus. Iam quis est missus agnoscitis, nisi enim ille fuisset missus, nemo nostrum fuisset ab iniquitate dimissus. Lauit ergo oculos mea piscina, quae interpretatur missus, baptizatus est in Christo. Sic ergo quando eum in seipso quodammodo baptizauit, tunc inluminauit, quando inunxit #456b# fortasse caticuminum fecit.</p>
<p> </p>
<p>[11] De torrentibus</p>
<p> </p>
<p>Torrens est ut supra diximus aqua ueniens cum impetu. Sunt autem quaedam nomina propria torrentium. Quae iuxta interpretationem suam mysticam significationem habent. Vt est torrens Cison, qui interpretatur duritia ea, et est iuxta montem Thabor, ubi contra Sisaram dimicatum est, et significat contumatiam superborum, quae domini uirtute conteritur. Cademi torrens est, iuxta quem Debbora bellum gessit. Interpretatur autem resurrectio inutilis, quod significat peccatorum resurrecionem, qui non ad uitam, sed ad poenam perpetuam resurrecturi erunt. Corath torrens est transiordanen, in quo absconditus est Helias, e regione eiusdem fluminis, interpretatur autem diuisio, uel cognitio. Chimarus id est torrens Chedron, inter montem est Oliueti, et Hierusalem, ubi dominum saluatorem #457a# ubi Iohannes euangelista narrat traditum. interpretatur autem Cedron tenebrae uel dolor, et significat caecitatem Iudaeorum qui cum tumultu #M323# uenerunt conprehendere Iesum. Nam torrens fluuius Hibernis imbribus concitatur subito, qui et rapidus cognoscitur et caenosus, quia non puro fonte profunditur, sed terrenis infectionibus sordidatur. Huic merito comparatur saeculi istius turbidus cursus, qui nullo ueritatis fonte defluit, sed malorum omnium tempestate coaelescit. Vnde dicitur torrentem pertransiuit anima noster recta. Et item de torrente in uia bibit, propterea exaltauit caput. Merito ergo et Israel, ipsum pertransisse perhibet, unde et caput eius potasse praedictum est. Sed in his omnibus una est ueraque confessio, quoniam de tantis periculis sola domini miseratione liberemur. Item torrens doctrina prauorum. In Psalmo: Tu disrupisti fontes et torrentes. Rursum torrens temptationis impetus, in Psalmo: #457b# Et torrentes iniquitatis conturbauerunt me. Inuenitur et torrens positus in bonam partem, ut est illud: Torrente uoluntatis tuae potabis eos, torrentem uero diximus esse fluuium uelocem, qui subita pluuiarum inundatione descendit, cui bene comparatur sapientia Christi, quia et subita est, et ita rapida ut ad finem quem uult sine aliqua tarditate perueniat.</p>
<p>Riui dicti, quod diriuentur ad inrigandum, id est ad inducendum aquas in agris, nam rigare inducere est. Significat autem fluentum atque inrigationem caelestis gratiae qua corda humana ad proferendum fructum doctrinae et bonorum operum inrigantur. Vnde est illud: Petra profudit mihi riuos olei, hoc est Christus dona spiritus sancti. Et in Psalmo: Riuos eius inebria multiplica generationes eius instillicidiis suis, laetabitur cum exorietur. Riuos eitam hic dicit apostolos uel alios fideles qui de illo dei repleto semper flumine biberunt, #458a# sed nepotum ipsum crederes esse tenuissimum, dicit riuos ipsos inebriandos, ut ad tantam sacietatem perueniant, quanta et ipsis abunde sufficiat, et aliis pro futura concedat, redit igitur ad singularem numerum, quem aecclesiasticae unitati diximus conuenire. Dixit enim multiplica generationes eius, illius scilicet riui, qui de flumine sancto profluxit, ut per generationes succedentes predicatio beata non deficiat sed multiplicet unde catholica semper crescat aeclesia, ut qui modo imbuuntur sacro dogmate post alios docere uideantur. Stillicidia enim sunt guttae quae detectis cadunt, non ponderem, sed assiduitate penetrantia, quae quantum distenta riuis etiam uisualis nobis ratio patefacit. Ergo in primordiis suis laetabitur omnis fidelis cum exorietur. Et aqua et spiritu sancto quando uere renascimur et gloria domini ipsius dignatione preparamur. Est enim nobis tunc #458b# magna laetitia, quando antiqui hominis uetustate deposita, in nouae regenerationis gaudia commutamur. Riui praedicatio sanctorum, in Esaia: Et erunt super omnem montem excelsum, et super omnem collem eleuatum riui currentium aquarum.</p>
<p>#M324#</p>
<p> </p>
<p> [12] De puteis</p>
<p> </p>
<p>Puteus est lacus de fossus, ex quo hauritur aqua a potatione dictus, qui et in bonam significationem positus intellegi potest et in contrariam, puteus iuramenti, quem fodit Abraham id est Bersabeae in regione Geraritica. Puteus uisionis est in deserto aput quem habitauit Isaac. Puteus iudicii est, usque in praesentem diem in regione Geraritica. Rursum puteus iuramenti est, ubi iurauerit Isaac, et Abimelec, uocaturque oppidum Isaac. Sunt et alii plures putei in sanctis scripturis quae hodie que in regione Geraritica et iuxta Ascalonem demonstrantur. In bonam ergo significationem illud accipi potest, quod in Genesi legitur Isaac fodere puteos quos foderat pueri patris eius Abraham #459a# sed in uidentes ei Palestini obstruxerit eos implentes humo et reliqua. Quis est iste Isaac nisi saluator noster, qui dum descendisset in istum torrentem Gerara, primo omnium illos puteos fodere uoluit, quos foderant pueri patris sui, id est Moyses puteum legis foderat.</p>
<p>Dauid Salomon et prophetae libros scripserit ueteris testamenti, quos tamen terrena et sordida repleuerat intellegentia Iudaeorum et eorum os cum uellet purgare Isaac ut ostenderet, quia quaecumque lex et prophetae dixerunt, deipso dixerunt. Rixati sunt cum eo Palestini, id est Iudaei a regno dei alieni, sed descendit ab eis, non potest esse cum his qui in puteis aquam nolunt habere sed terram, et dicit eis. Ecce relinquetur uobis domus uestra deserta. Fodit ergo Isaac nouum puteum, immo pueri Isaac fodiunt. Pueri sunt Isaac, Matheus, Marcus, Lucas, et Iohannes, et Petrus et Iacobus, Iudas, et apostolus Paulus, qui omnes testamenti noui puteum foderunt. Et inuenerunt aquam uiuam, quae sit aquae fons #459b# salientis in uitam aeternam. Sed pro his adhuc altercantur illi qui terrena sapiunt, nec noua condi patiuntur, nec uetera purgari, euangelicis puteis contradicunt, apostolis aduersantur, et quoniam in omnibus contradicunt litigantes, dicitur ad eos, quoniam indignos uos fecistis gratiae dei ex hoc iam ad gentes ibimus.</p>
<p>Post haec fodit tertium puteum Isaac, et appellauit nomen loci illius latitudo dicens: Nunc dilatauit nos dominus, et fecit crescere super terram. Vere dilatatus est Isaac, et impleuit omnem terram scientia trinitatis, et in toto orbe latitudinem aeclesiae collocauit. Prius tantum in Iudaea notus erat deus, et in Israel nominabitur, nunc autem in omnem terram exiit sonus eorum et in fines orbis terrae uerba eorum. In contrariam uero significationem positus est puteus ille super quem legitur saluator fatigatus ex itinere sedisse, et mulier Samaritana cum hydria aquam inde haurire uelle. Hydra enim fortasse amorem saeculi huius signi#460a#ficat, id est cupiditatem quam ibi homines de tenebrosa profunditate, cuius imaginem puteus gerit, hoc est de terrena conuersatione hauriunt uoluptatem, qua #M325# percepta iterum in eius appetitum inardescunt, sicut de aqua illa qui biberit sitiet iterum. Oportebat autem ut Christo credens saeculo renuntiaret, et relicta hydria cupiditatem secularem se reliquisse monstraret, non solum corde credens ad iustitiam, sed etiam ad salutem ore confistens praedicaret quod credidit. Item puteus, uel diabolum significat uel infernum, ut est illud, neque urgeat super me puteus os suum. Vrgent quoque peccatores os suum concludere cum usque ad mortis suae tempus, in pessima uoluntate persistunt. Cisterna recta intellegentia ut in Salomone: Bibe aquam de cisterna tua et fluenta putei tui. Cisterna heretici uel praua intellegentia, ut in Hieremia: Foderunt sibi cisternas dissipatas.</p>
<p> </p>
<p>[13] De gurgitibus</p>
<p> </p>
<p>#460b# Gurges est propriae lacus altus in flumine. Significat allegorice turbines persecutionum, quae aduersantur electis dei in hoc mundo. Vnde in Iona scriptum est: Omnes gurgites tui, et fluctus tui super me transieret. Quod super Ionam tumentes fluctus maris transierunt, et detonuerit seu a tempestas, nulli dubium est mysterium esse Christi, nullus enim est hominum, qui cunctas sustinere queat temptationes absque Christo. Et quoniam omnes persecutiones, et uniuersa quae accidunt absque dei non ingeruntur uoluntate. Idcirco dei gurgites dicuntur. Et fluctus qui non oppresserit Iesum, sed transierit per eum, minantes tamen naufragium non inferentes. Vniuersae ergo persecutiones et turbines quibus uexatur humanum genus et cunctae nauiculae eorum frangebantur super meum inquit de tonuere caput, ergo sustinui tempestates, et fregi turbines saeuientes, ut securius nauigarent.</p>
<p> </p>
<p>[14] De pluuiis</p>
<p> </p>
<p>Pluuiae dictae, eo quod fluant #461a# quasi fluuiae, nascuntur enim de terrae et maris anhelitu, quae cum altius eleuatae fuerint, aut solis calore resolutae aut ui uentorum compressae stillantur in terris. Imbres autem et ad nubes et ad pluuias pertinent. Dictae autem Greco uocabulo quod terram inebrient ad germinandum, ex his enim cuncta creantur. Significant autem pluuiae uel imbres dona caelestia, et precepta uel mandata dei, quae terram hoc est homines inrigant et excitant ad proferendum germen bonorum operum, unde est illud in Psalmo, pluuiam uoluntariam, segregans deus hereditati tuae, exponit illud quod superius dixit, caeli distillauerit, ipsa est enim pluuia uoluntaria quam tunc comedendi auida gens Iudaea promeruit, hoc est manna. Nam ut uoluntati eius satisfieret in expertum miraculum mundus accepit. Pluuia siquidem illa uoluntaria fuit, non ista, quae generaliter ubique defunditur. Et alibi: Mandabo inquit nubibus meis ne pluant super eam imbrem, non in istis uisilibus quae aut aquas depluunt, aut cor#461b#pulenta #M326# qualitate densantur. Sed aliquas potestates designat superna ratione pollentes, quae iussis domini intellectuali conditione famulentur. Multis enim significationibus sermo iste repletus est, quod etiam respicit ad apostolos et prophetas. Imber matutinus et serotinus uetus testamentum et nouum intellegitur, ut in Iohel propheta descendere faciat ad uos imbrem matutinum et serotinum, in principio, hoc est in Christo. Aliquando uero pluuia in malam partem posita repperitur, ut est illud, quod saluator dicit, pluuiam super domum in harena fundatam descendisse, et eam subuertisse, pluuia ista diabolus est. Flumina omnes Antichristi qui contra Christum sapiunt. Venti spiritales nequitiae, quae cotidie hominum perditionem moliuntur.</p>
<p> </p>
<p>[15] De gutta</p>
<p> </p>
<p>Gutta est quae stat, stilla quae cadit, hinc est stillicidium quasi stilla cadens. Styria enim Grecum est id est gutta, inde fit diminutiuum, ut dicamus stilla. Nam gutta #462a# significat doctrinam spiritalem. Vnde est illud sponsi in Cantico canticorum, quod ad sponsam dicit. Aperi mihi soror mea, amica mea, columba mea, in maculata mea, quia caput meum plenum est rore, et cicinni mei guttis noctium. Caput Christi deus, cicinni sunt fidelium collectiones, in rore et guttis noctium, frigens caritas in multis ostenditur, quam in deum et proximos habere debuerunt, ideo necessariae excitet dominus fideles quosque ad predicationis studium. Stillicidia autem significat leuia documenta de quibus dicitur: In stillicidiis suis laetabitur cum exorietur, quae ad inchoantes respiciunt Christianos, quando angustas primordia latissima non potest introire doctrina. De quibus dicit apostolus: Non potui loqui uobis quasi spiritalibus, sed quasi carnalibus, quasi paruulis in Christo lac uobis potum dedi non escam. Primum enim ariditas fidei quibusdam stillicidiis animatur, post riuis affluentibus inrigatur. Deinde sicut dicit, uersus superior #462b# ad fluminis illius plenitudinem iuuante domino perueniamus, sic per haec tria diuini muneris ordo declaratur.</p>
<p> </p>
<p>[16] De niue</p>
<p> </p>
<p>Nix a nube, unde uenit dicitur. Significat aliquando candorem iustitiae, ut est illud in Psalmo: Lauabis me et super niuem dealbabor. Et item dum discernit caelestis reges super terram, niue dealbabuntur in Selmon. Reges sunt apostoli, sanctique pontifices, ceterique fideles, qui probabiliter regere corpora sua diuino munere meruerunt. Hi super niuem dealbabuntur in Selmon, id est super candorem niuis elucescunt, quia aecclesiam regere fideliter atque ordinare noscuntur. In Selmon qui interpretatur umbra, hoc est sub protectione diuina. Dealbabuntur autem aliquando ponitur et in malo sicut et in Actibus apostolorum percuciet te dominus paries dealbate. Hoc et in euangelio restatur: Similes estis #M327# monumentis dealbatis quae plena sunt ossibus mortuorum. Niues baptismi profusionem significat, ut in Iob, qui timet pruinam inruet super eum nix. Pruinam uero hoc in loco presentem tribulationem intellexerunt. Item in Iob #463a# ita legitur: Numquid ingressus es thesauros niuis aut thesauros grandinis aspexisti. In frigore niuis uel in duritia grandinis quid aliud accipitur quam uita prauorum quae et torpore frigescit, et per duriciam malitiae percutit. Quae preparaui inquit in tempus hostis in diem pugnae et belli, ut cum aduersarius noster diabolus temptare nos nititur, eorum moribus quasi suis contra nos armis utitur, siue in niue uel grandine thesauri habentur, quia plerique iniquitatis torpore frigidi ad supernam gratiam assumpti, in sancta aeclesia fulgescunt luce, et prauam scientiam doctrinae suae ictibus cudunt. Vnde aperte sequitur, quae preparaui in tempus hostis in diem pugnae et belli. Saulus quippe nix et grando contra aduersariorum pectora factus est uel candore iustitiae, uel directi eloquii correptione. Sed et hoc notandum quod in niue aliuqando blandimentum candoris exprimitur, sicut in fulgore terror, unde angelus qui gloriam resurrectionis dominicae nuntiabat, et terribilis #463b# ad damnandum reprobos, et benignus erat ac blandus ad consolandum electos. Nam idem angelus qui apparuit et custodes sepulchri impios timore perterret ac mortuorum instar terrae prosternit, et uisitatrices eiusdem sepulchri piissimas benigna consolatione refouet.</p>
<p> </p>
<p>[17] De glacie</p>
<p> </p>
<p>Glaties a gelu, et aqua quasi gelaties id est gelata aqua. Gelus autem quod eo stringatur tellus. Ge quippe terra dicitur. Tunc autem maiori gelu stringitur terra cum fuerit nox serena. Nam glaties duritiam peccatorum significat, ut est illud in Salomone, sicut in sereno glacies, ita soluentur peccata tua. Et in Psalmo ignis, grando, nix, glaties, spiritus procellarum, quae faciunt uerbum eius. Quibus rebus per allegoriam homines significat, qui in hoc saeculo ex turbulentis et pessimis ad deuotionis tranquillissima studia peruenerunt. Quae faciunt uerbum eius nisi quia ex tempestuosis et improbis ad confessionis ipsius gratiam uenire meruerit. Nam dominus ad Iob ita loquitur: De cuius utero #464a# egressa est glaties, et gelu de caelo quis genuit. In gelu uel glatie frigida et persidiae torpore constricta accipimus corda Iudaeorum, qui per mysteria legis, et prophetiae sic intra sinum gratiae, quasi intra uterum creatoris habebantur. Sed quia ueniente domino constricti frigore persidiae feruorum caritatis amiserunt, quasi glaties de utero creatoris egressi sunt, et gelu inquit de caelo quis genuit, quasi de caelo gelu exiit, quia de sublime prole sanctorum processit frigida plebs infidelium, idcirco autem dominus genuisse dicit, quia frigidos a se exire permisit.</p>
<p>#M328#</p>
<p> </p>
<p>[18] De pruina et grandina</p>
<p> </p>
<p>Pruina est matutini temporis frigus, quia inde pruina nomen accepit, quia sicut ignis urit, piro enim ignis Grece dicitur, urere enim et adfrigus, et ad solem pertinet. Nam uno sermone duo diuersa significantur, pro eo quod unum effectum habent. Similis enim uis est et caloris, et frigoris, unde et utraque saxa rumpunt, nam et calor urit, ut est illud: Uritur infelix Dido. #464b# Item frigus urit, ut est illud aut boreae penetrabile frigus adurat. Iuxta allegoriam significat abstinentiam, eo quod per hanc frigescat calor corporis. De quo in Psalmo: Factus sum sicut uter in pruina. Pruina uero significat malitiam peruersorum. Vnde legitur in Psalmo: Occidit in grandine uineas eorum et moros eorum in pruina. Item pruina est percurrens anticipans que malitia quae alienos labores peruenire non permittit ad fructus. Grando comminatio dei, quia contumaces uerberat, ut in Psalmo: Grando et carbones ignis. Et in aliam partem, occidit in grandine uineas eorum. Granelo futura percussio est, ut in Esaia: Allidet in turbine, et in lapide grandinis. Et alibi: Et dabo lapides pregrandes, de super inruentes.</p>
<p> </p>
<p>[19]De rore</p>
<p> </p>
<p>Ros Grecum est, quod illi drosor dicunt, alii putant ros dictum, quia rarus est, et non spissus ut pluuia. Ros significat uerbus domini, ideo quod madida faciat corda hominum terrenorum ad proferendum fructum, ut est illud in Psalmo: Sicut ros Hermon quod descendit in montem Sion. Ros est tenuis ac leuis pluuia non per guttas ueniens, sed per quasdam #465a# minutissimas partes, duritiam terrenae ariditatis infundens. Per hunc cuncta germinantia coalescunt, et in uarios foetus temperationis munere perducuntur. Hermon Ebreum nomen est, montis ultra Iordanem fluuium constituti, cuius interpretatio sicut a patribus traditum est, significat anathema. Ros ergo montis istius nutriens peccatores, qui sub anathematis execratione iacuerunt. Descendit in montem Sion quando ad conuersationis remedium domino largiente peruenerit. Sion enim significat ecclesiam catholicam quae recepit gentes, quae erant sub anathematis periculo constitutae. Item ros significat praedicatorum doctrinam ut est illud in libro Iob, quis est pluuiae pater, uel quis genuit stillas roris? Ac si diceret nisi ego, qui siccam terram humani cordis guttis scientiae gratuito aspergo rore. Stillae autem roris ipsi sancti predicatores sunt, qui arua peccatoris nostri inter mala uitae presentis, quasi inter tenebras siccae noctis arentia gratia supernae largitatis infundunt.</p>
<p>#M329#</p>
<p> </p>
<p>[20] De nebula</p>
<p> </p>
<p>#465b# Nebula inde dicta, unde et nubila ab obnubendo scilicet hoc est, operiendo terram, siue quod nubes uolare faciat. Exhalant enim ualles humidae nebulas, et fiunt nubes inde nubilum, inde niues. Nebulae autem ima petunt cum serenitas est, summa cum nubilum. Mystice nebula significat aut obscuritatem scripturarum, aut erroris caliginem. Unde in dedicatione templi cum nebula impleuit domum domini, non poterauit sacerdotes stare, et ministrare propter nebulam. haec sententia superbos Iudaeorum pontifices ac doctores insinuat. Qui dum natiuitatis Christi sacramenta inuestigare despiciunt, debitum fidei suae ministerium per erroris nebulam perdiderit. Nebula ergo sinagogam id est domum domini impleuit, et sacerdotes propter nebulam ministrare non poterant, quia dum in testamento ueteri sensus mysticos litterae uelamine coopertos inter obscuras allegoriarum caligines inuestigare despiciunt debitum fidei suae minnisterium propter nebulam perdiderit. Vnde ad Iob dominus #466a# ait: Numquid eleuabis in nebula uocem tuam. In nebula ergo Iudaeis uocem doctrinae suae dominus protulit, cum de se etiam aperta narrauit, quid est enim apertius quam ego et pater unum sumus. Quid apertius, quam ante Abraham ego sum, sed quia auditorum, mentes infidelitates caligo compleuerat, quasi emissum solis radium nebula interiacens, abscondebat. Nebula uelamentum mysteriorum dei, quod doctores sancti meditando scrutantur. Vnde legitur in propheta: Nebula puluis pedum eius. Item nebulae heretici, de quibus Petrus apostolus: Hi sunt fontes sine aqua et nebulae turbinibus agitatae.</p>
<p> </p>
<p>[21] De diluuiis</p>
<p> </p>
<p>Diluuium dictum quod aquarum clade omnia quae inundauerit deleat. Primum diluuium extitit sub Noe quando hominum sceleribus offensus omnipotens toto orbe contecto deletis cunctis unum spatium caeli fuit ac pelagi, cuius indicium hactenus uidemus in lapidibus quos in remotis montibus concis et ostreis concretos, saepe etiam cauatos aquis #466b# uidere solemus. Secundum diluuium fuit in Achaia Iacob patriarchae et Oggi temporibus qui Eleusinae conditor, et rex fuit nomen a loco et tempori dedit. Tertium diluuium in Thessalia Moysi uel Amfictione temporibus fuit, qui tertius post Cicropem regnauit, cuius temporibus aquarum illuuies maiorem partem populorum Thessaliae absumpsit, paucis per refugia montium liberatis.</p>
<p>#M330# Maxime in monte Parnaso in cuius circuitu Deucalion, tunc regno potiebatur, qui tunc ad Seratibus confugientes susceptos per gemina Parnasi iuga fouit et aluit, a quo propterea genus hominum Grecorum fabulae ex lapidibus reparatum ferunt, ab eo propter hominum in sitam cordis duritiam, sed et flumina cum solitis aucta imbribus ultra consuetudinem uel diuturnitate, uel magnitudine redundant multa que prosternant et ipsa diluuium dicuntur. Sciendum autem flumina cum supra modum crescunt, non tantum ad presens inferre damna sedetiam et aliqua significare futura.</p>
<p>Misticae diluuium quando in bonam partem #467a# accipitur baptismum significat, quando uero in contrariam errorem hereticorum. Nam in illa sententia Psalmistae qua dicit dominus diluuium inhabitat, et sedebit dominus rex in aeternum. Ibi decursis uirtutibus spiritus septiformis, in tertio ordine ad trinitatis conplexionem mirabili dispositione peruenit. Dicendo enim in his duobus uersiculis tertio dominus ostendit sanctam trinitatem, diluuio id est aquis baptismatis inhabitare, sicut in euangelio dictum est: Euntes baptizate omnes gentes in nomine patris et filii et spiritus sancti. Sed quaeramus cur hic diluuium pro sacris fontibus positum est, merito quoniam illud quod factum est sub Noe baptismatis sacri gerebat imaginem. Nam sicut istud purgat animas peccatorum sordibus, ita et illud diluuium mundi crimina probrosa deleuit, merito ergo pro babtismate diluuium positum est ad cuius similitudinem constat effectum. Nam quod tertio dominus repetiit sine distinctione personarum, licet intellegi primum dictum de spiritu sancto dominus diluuium inhabitat, sequitur #467b# et scelebit dominus rex in aeternum, hoc autem de filio recte intellegimus, dominus uirtutem populo suo dabit, de patre competenter aduertimus, populo suo significat Christiano, quem de sacre baptismatis munere conquisiuit, subiunxit etiam. Et benedicet populum suum in pace, non dixit benedicent sed benedicet quia unus est dominus deus noster. In pace propter illud euangelii: Pacem meam do uobis, pacis meam relinquo uobis. Una est enim pax patris et filii et spiritus sancti. Item in contrariam partem ponitur diluuium in illo uersu quo propheta ait. In diluuio aquarum multarum ad eum non adproximabunt. Diluuium enim aquarum multarum est error hominum pessimorum qui uariis prauitatibus fluctuantes, multiplices sibi doctrinas constituunt, quas a uero magistro nullatenus acceperunt, quae sententia maxime hereticos arguit qui in diluuio peruersitatis suae tempestuosas et naufragas excitant questiones.</p>
<p><strong> </strong></p>
<p><strong>EXPLICIT LIBER XI</strong></p>
<p><strong> </strong></p>
<p> </p>
<p>#3a,M331#</p>
<p><strong> </strong></p>
<p><strong>INCIPIT LIBER XII</strong></p>
<p><strong> </strong></p>
<p>[1] De terra</p>
<p> </p>
<p>Terra est in media mundi regione posita omnibus partibus caeli in modum centri aequali interuallo consistens, quae singulari numero totum orbem significat, plurali uero singulas partes cuius nomina diuersa dat ratio. Nam terra dicta a superiore parte qua teritur, humus ab inferiore uel humida terra ut sub mare. Tellus autem quia fructus eius tollimus, haec et ops dicta eo quod opem fert frugibus, eadem et arua ab arando et colendo uocata. Proprie autem terra ad distinctionem aquae arida nuncupatur, sicut scriptura ait: Quod uocauerit deus terram aridam. Naturalis enim proprietas siccitas est terris, nam ut humida sit, hoc affinitate aquarum sortitur, cuius motum alii dicunt uentum esse in concauis eius qui motus eam mouet. Sallustius: Venti per caua terrae citati rupti aliquot montes tumulique sedere. Alii aquam dicunt generalem in terris moueri et eas simul concutere sicut uas, ut dicit Lucretius. Alii fungo eandem terram uocant, cuius plerique latentes ruinae superposita cuncta concutiunt, terrae quoque iactus aut motu aquae inferioris fit aut crebris tonitruis, aut de concauis terrae erumpentibus uentis. Terra enim mystice plures significationes habet, aliquando significat patriam celestem ut est illud: Credo ui#3b#dere bona domini in terra uiuentium, et illud euangelii: Beati inquit mites, quoniam ipsi possidebunt terram. Aliquando carnem domini saluatoris significat, ut est illud: Benedixisti domine terram tuam, auertisti captiuitatem Iacob. Dei Icaob enim patriarcha significat populum fidelem, qui liberatus est a captiuitate diaboli per incarnationem saluatoris. Item terra significat sanctam Mariam uirginem, de qua dominus nasci dignatus est, unde est illud: Veritas de terra orta est, et iustitia de caelo prospexit. Potest et aliter hic sensus intellegi, ueritas de terra oritur, quando confessio peccatoris offertur, iustitia de caelo prospexit, quando fit remissio peccatorum quod in publicani illius orationes prouenit. Veritas enim de terra orta est, quando ima respiciens confitendo peccata sua deum rogabat. Iustitia uero de caelo prospexit, cum descendit iustificatus publicanus magis quam ille Phariseus. Item terram aeclesiam significat, ut est illud: Domini est terra, quamuis terram, et in bono et in malo poni sepe nouerimus. Hic tamen aeclesiam debemus aduertere quae domino specialiter pura mente famulatu. Nam licet omnia ab ipso sint condita, tamen illud ipsius esse proprie dicimus quod eum ueneratur auctorem, et ideo aecclesia non in merito fructifera bonorum terra susci#M332#pitur quia nutrit et continet populum. Sequitur et pleni#4a#tudo eius id est multitudo sancta qua repletur aecclesia, sed ne terram qua superius dixit angustam putares aliquam fortasse regionem. Nunc dicit orbis terrarum hoc est uniuersalem aecclesiam, quae totius mundi ambitu continetur. Intende uero quod dicit: Qui habitant in ea, id est non qui ueniunt et recedunt, sed qui fixa mentis stabilitate perdurant. Habitare enim manere dicimus quod errantium non est quod mutabilitati non conuenit, sed ille solus aecclesiam habitat, qui usque ad obitum suum in fide rectissima perseruerat, sicut et alius Psalmus dicit: Vt inhabitem in domo domini omnibus diebus uitae meae.</p>
<p>Terra homo ipse, ut in euangelio: Aliud cecidit in terram bonam. Item in Genesi arida terra nominatur, ut est illud: Et uocauit aridam terram, populum scilicet fontem fidei sitientem, et bonorum operum germen proferentem. Terra uero in malum posita est, ubi corruptionem humanae naturae,uel peccatores et perditos homines significat. Corruptionem autem naturae illa domini sententia demonstrat, qua ad hominem peccantem ait: Terra es et in terram ibis. Peccatores quoque terrae nomine ibi notantur, ubi dominus ad serpentem ait: Terram comedes cunctis diebus, hoc est peccatores in sortem #4b# tuam et perditionem trahes, et eorum iniquitatibus pasceris. Similiter et illud quod alibi legitur: Recedentes a te in terra scribentur, id est qui per apostasiam a te auertentur, inter peccatores connumerabuntur. Terra carnalis potentia, ut in Aecclesiastico: Quid superbit terra et cinis. Terra deserta populus Iudaeorum, siue omnes peccatores, ut in Hieremia: Terra desertae et inhabitabilis in qua nullus habitet, nec pertranseat per eam filius hominis, id est dominus Iesus Christus. Puluis peccatores sunt sicut in Esaia dicitur pro diabolo et serpenti puluis panis eius, et alibi non sic impii non sic, sed tamquam puluis. Lutum medicinae caelestis glutinum, ut in euangelio: Lutum fecit et liniuit oculos meos. Aliter lutum peccatorum glutinum, ut in Psalmo: Eripe me de luto ut non inhaerear. Lutum adolatio deceptoris, siue hereticorum falsa delinitio, ut in Hiezechiel: Ipsi aedificabant parietem, illi autem liniebant cum luto, absque temperamento.</p>
<p> </p>
<p>[2] De orbe</p>
<p> </p>
<p>Orbis a rotunditate circuli dictus, quia sicut rota est, unde breuis etiam rotella orbiculus appellatur. Vndique enim circumfluens Oceanus eius in circuitu ambit fines. Significat ergo aut totum #M333# mundum iuxta historiam aut iuxta allegoriam uniuersalem aecclesiam, aut in contrariam partem impios qui frequenter terrae appellatione declarantur. De quibus Psalmista ait: Iudicabit orbem terrae in #5a# iustitia et populos in aequitate. Nam sub iustitia a domino iudicandi sunt qui pertinacia sua nulla remissione liberentur populus autem significat eos qui ex Hebreis fideles probati sunt, et qui deuoti ex gentibus aduenerunt, requirendum est sane quod et hic orbem terrarum dicat, et in alio Psalmo ponat: Inluxerunt fulgura eius orbi terrae, et in aliis plurimis locis ipso schemate terram perhibeat esse conclusam. Iterumque centesimus sextus Psalmus quatuor cardinibus terrae spatia conprehendiut dicens. A solis ortu et occasu, ab aquilone et mari, cuius rei eudentissimum quoque euangelii extat exemplum ubi dicit: Emittet angelos suos cum tuba et uoce magna et congregabit a quatuor angulis terrae. Vnde merito estimo perquirendum, quemadmodum terra possit et quadratio et circulus conuenire, dum scemata ipsa sicut geometrici dicunt uideantur esse diuersa.</p>
<p>Formam terrae ideo scriptura orbem uocat eo quod respicientibus extremitatem eius circulus semper appareat, quem circulum Greci orizonta uocant. Quattuor autem cardinibus eam formari dicit, quia quattuor cardines quattuor angulos quadrati significant, qui intra praedictum terrae circulum continentur. Nam si ab orientis cardine in austrum et in aquilonem singulas rectas lineas ducas, similiter quoque et si ab occi#5b#dentis cardine ad praedictos cardines, id est austrum et aquilonem singulas rectas lineas tendas, facis quadratum terrae intra orbem praedictum, sed quomodo quadratus iste demonstratiuus intra circulum scribi debeat, Eoclides in quarto libro Elementorum euidenter insinuat, quapropter recte scriptura sancta faciem terrae et orbem uocat, et quattuor eam dicit cardinibus contineri.</p>
<p>Diuisus est autem trifarie, e quibus una pars Asia, altera Europa, tertia Affrica nuncupatur, quas tres partes orbis ueteres non aequaliter diuiserunt. Nam Asia a meridie per orientem usque septentrionem peruenit. Europa uero a septentrione usque ad occidentem, atque Affrica ab occidente usque ad meridiem. Vnde eudienter orbem dimidium duae tenent, Europa et Affrica. Alium uero dimidium sola Asia, sed ideo istae duae partes factae sunt, quia inter utrasque ab oceano mare magnum ingreditur quod eas intersecat. Quapropter si in duas partes orientis et occidentis orbem diuisas, Asia erit in una, in altera uero Europa et Affrica. Istae tres partes totum humanum genus cum insulis quae his adiacent continent. Et bene tribus partibus distinctus est orbis, qui sanctae trinitatis fide imbuendus erat, et euangelico documento instruendus, unde legitur in parabola #6a# saluatoris quod mulier acceptum fermentum abscondit in farina satis tribus, donec fermentaretur totum, id est sancta ecclesia humano generi quod ex tribus fi#M334#liis Noe seminatum in mundo fuit, fermentum euangelicae doctrinae in cordibus fidelium abscondit donec natiuum saporem totum perfectam fidem et scientiam spiritalem conuerteret in cultum et seruitium dei.</p>
<p> </p>
<p>[3] De paradiso</p>
<p> </p>
<p>Paradisus est locus in orientis partibus constitutus, cuius uocabulum ex Greco in Latinum uertitur ortus, porro Ebraice Eden dicitur, quod in nostram linguam delicie interpretantur, quod utrumque iunctum facit ortum deliciarum. Est enim omni genere ligni, et pomiferarum arborum consitus, habens etiam et lignum uitae, non ibi frigus, non aestas, sed perpetua aeris temperies, e cuius medio fons prorumpens totum nemus irrigat, diuiditurque in quattuor nascentia flumina, cuius loci post peccatum hominis aditus interclusus est. Septus est enim undique romphea flammea id est muro igneo accinctus, ita ut eius cum caelo pene iungat incendium. Cherubin quoque id est angelorum praesidium arcendis spiritibus malis, super romphea flagrantia ordinatum est, ut homines flammae, angelos uero malos angeli submoueant, ne cui carni uel spiritui transgressionis aditus Paradysi pateat. Paradysus #6b# id est hortus diliciarum, mystice aut aecclesiam praesentem significat, aut terram uiuentium, ubi illi qui merentur per fidem rectam et bona opera uicturi sunt in perpetuum. De quo dominus ad latronem in cruce confitentem ait: Amen dico tibi, hodie mecum eris in Paradyso. Aliter autem paradisus ut diximus significat sanctam aecclesiam, de qua in Genesi scriptum est: Plantauerat dominus deus paradysum uoluptatis a principio. Paradysus aecclesia est, sic enim de illa legitur in Canticis canticorum: Ortus conclusus soror mea sponsa. A principio autem plantatur paradysus, quia aecclesia catholica, a Christo qui est principium omnium, condita esse cognoscitur.</p>
<p>Fluuius de Paradyso exiens, imaginem portat Christi de paterno fonte fluentis, qui irrigat aecclesiam suam uerbo praedicationis et dona baptismi. De quo bene per prophetam dicitur: Dominus deus noster fluuius gloriosus exiliens in terram sitientem, quod quatuor fluminibus de Paradyso egredientibus terra rigatur, solidum mentis nostrae aedificium, prudentia temperantia, fortitudo iustitia continet, quia in his quattuor uirtutibus tota boni operis structura consurgit. quattuor ergo Paradysi flumina terram irrigant, quia dum in his quattuor uirtutibus cor infunditur, ab omni desideriorum carnalium aestu temperatur. Item allegorice quattuor Paradysi flumina, qua#7a#tuor sunt euangelia ad praedicationem in cunctis gentibus missa. Ligna fructifera omnes sancti sunt, fructus eorum opera eorum. Lignum uitae sanctus sanctorum utique Christus, ad quem quisque si porrexerit manum uiuet in aeternum. Lignum autem scientiae boni et mali proprium est uoluntatis arbitrium quod in medio nostri est positum ad dinoscendum bonum #M335# uel malum. De quo qui relicta gratia dei gustauerit morte morietur.</p>
<p> </p>
<p>[4] De regionibus</p>
<p> </p>
<p>India uocata ab Indo flumine quo ex parte occidentali clauditur, haec a meridiano mari porrecta, usque ad ortum solis et septentrionem usque ad montem Caucasum peruenit, habens gentes multas et oppida, insulam quoque Taprobane, gemmis et elefantis refertam crisam et argirem, auro argentoque, fecundas, utilem quoque arboribus, foliis numquam carentem, habet et fluuios Gangen et Nidan et Ipanen illustrantes Indos, terra Indiae Fabonii spiritu saluberrima, in anno bis metit fruges, uoce hiemis et Esias patitur, gignit autem tincti coloris homines, elefantos ingentes, monoceron bestiam, psitacum auem. Ebanum quoque lignum et cinnamum, et piper, calamum aromaticum mittit et ebur. Lapides quoque pretiosos, berillos, crisoprasos et adamantem, carbunculos lignitos margaritas et uniones, quibus nobilium feminarum ardet ambitio, ibi sunt et montes aurei, quos adire, propter dracones et grifas, et inmensorum hominum monstra impos#7b#sibile est.</p>
<p>Parthia ab Indiae finibus usque ad Mesopotamiam generaliter nominatur, propter inuictam enim uirtutem Pathorum et Asiria et reliquae proximae regiones eius nomen traxerunt. Sunt enim in ea Aracusia, Parthia, Asiria, Media et Persida, quae regiones inuicem sibi coniunctae, initium ab Indo flumine sumunt, Tigri clauduntur locis montuosis et asperioribus sitae, habentes fluuios, Idaspen et Arben. Sunt enim inter se finibus suis discretae, nomina a propriis auctoribus trahentes. India enim quae in orientali parte mundi consistit, et soli ortum prima suscipit, primitiuam, potest designare aecclesiam in gente Iudaea constitutam, quae aduentum solis iustitiae prima aspexit, et lumen uerum huic orbi exortum per doctores suos in toto orbe praedicauit, ipsa etiam aurum sapientiae, et argentum eloquentiae, gemmasque omnium uirtutum sufficienter habuit, arboresque semper uirentes, hoc est homines rectae fidei uiriditate pollentes non paucos habuit. Sed tamen bestiarum multitudine omnino non caruit, quia persecutores Christianitatis nominis plures inuenit, et hereticorum uenenosa documenta exoriri praesensit, sed omnia figmenta diaboli Christi uirtute superauit.</p>
<p>Asur interpretatur deprimens id est diabolus humanum genus deprimens, ut in Psalmo: Et enim inquit Assur simul uenit cum illis. Item Assur diabolum #8a# uel potestates huius saeculi significat, ut est illud Esaie: Vae Assur uirga furoris mei. Item ibi, noli timere popule meus habitator Sion ab Assur. In uirga enim percut et te et baculum suum leuabit super te in uia Aegypti. Rursum Assur Anticristum significat, ut est illud Micheae prophetae: Tunc erit pax terrae nostrae cum surrexerint in ea pastores septem, et octo primates hominum, id est praedicatores legis et euangelii, et indagabunt Assur, hoc est Antichristum in fossa #M336# Nembrot, hoc est in damnatione diaboli.</p>
<p>Assiria uocata ab Assur filio Sem, qui eam regionem post diluuium primum incoluit, haec ab ortu Indiam, a meridie Mediam tangit ab occiduo Tigrim, a septentrione montem Caucasum, ubi portae Caspie sunt. In hac regione primus usus inuentus est purpurae, unde primum crinium et corporum unguenta uenerunt, et odores quibus Romanorum atque Grecorum effluxit luxuria. Assiria quae ab Assur qui interpretatur ut quidam uolunt, dirigens uel gradiens denominata est, quae etiam primum principatum per insolentiam in mundo arripuit, significat fastum imperii mundani. De quo etiam in Genesi scriptum est: De terra illa exiuit Assur, et aedificauit Nineuen, et Roboth ciuitatem, de hac terra Assiriorum pululauit imperium, qui ex nomine Nini, Beli filii Ninum condiderunt urbem magnam quam Ebrei appellauit Nineuen, ad cuius uel ruinam uel poenitentiam #8b# tota Ionae pertinet prophetia. Assirii interpretantur deprimentes, id est impii uel demones ut est illud Hieremiae, quid tibi cum uia Assiriorum, ut bibas aquam fluminis. Et in bonam partem intelleguntur Assirii ut dicit Esaias, erit Israhel tertius Aegyptio et Assirio benedictio in medio terrae. Cedar Ebreum nomen est, quod nostra lingua interpretatur tenebrae. Hoc ad saeculi huius pertinet amatores, qui tenebrosis actibus inuoluti, illa magis diligunt, unde perire noscuntur. Sed ut uerbi huius breuiter noscamus originem, Cedar Ismahel filius fuit, qui genti suae nomen dedit, cuius fines usque ad Medos Persasque prolati sunt, hi nunc Saraceni appellantur. Quo uocabulo competenter significantur peccatores, inter quos se adhuc habitare suspirat.</p>
<p>Media et Persida a regibus Medio et Perside congominatae, qui eas prouincias bellando aggressi sunt, ex quibus Media ab occasu transuersa, Parthia regna ampletitur. A septentrione Armenia circumdatur, ab ortu Caspios uidet, a meridie Persidam, huius terra medicam arborem gignit, quam alia regio minime parturit. Sunt autem Mediae duae, maior et minor. Persida tendens ab ortu, usque ad Indos, ab occasu Rubrum Mare habet, ab aquilone uero meridiem tangit, ab austro Carmaniam, quae Perside annectitur, quibus est Susa oppidum nobilissimum. In Perside primum orta est ars magica, ad quam #9a# Nebrod gigas post confusionem linguarum abiit, ibique Persas ignem colere docuit. Nam omnes in illis partibus solem colunt qui ipsorum lingua el dicitur. Persi et Medi qui regnum post Assirios tenuerunt significant gentium principatum qui aliquando solatiis fouent populum dei. Vnde legitur in historiis ueterum quod Cyrus rex Persarum atque Medorum, qui in Esaie uaticinio predictus fuerat, soluerit captiuitatem Iudaicam et templum dei construi iuberet ob hoc etiam seruus dei nuncupatus est, ob quod etiam auxilium domini illi permissum est, ut subiciat coram eo gentes et dorsa regum uertat, et merito, nam Medi et Persi mensurantes siue mensurati interpretan#M337#tur. Mensura ergo qua amensi sunt remetiebatur eis.</p>
<p>Mesopotamia Grecam aethimologiam possidet quod duobus filiis ambiatur. Nam ab oriente Tigrin habet, ab occiduo Eufraten. Incipit autem a septentrione inter montem Taurum et Caucasum, cui a meridie sequitur Babilonia, deinde Caldea, nouissime Arabia Eodemon. Mesopotamia quae interpretatur eleuata, unde Iacaob duxit uxorem significat gentilitatem, unde Christus exquisiuit sibi ecclesiam sponsam non habentem maculam aut rugam. Nam sicut Iacob relicta domo patria uel parentibus perrexit in regionem longuinquam ut acciperet sibi uxorem, non aliter Christus reliquit parentes secundum carnem, id est populum Israheliticum, et patriam id est Hierosolimam #9b# et omnes regiones Iudeae, et abiit in gentes, accepit que sibi inde ecclesiam, ut impleretur quod dictum est, uocabo non plebem meam plebem meam et non dilectam dilectam.</p>
<p>Babiloniae regionis caput Babilon urbs est, a quo nuncupata tam nobilis ut Caldea et Assyria et Mesopotamia in eius nomen aliquando transierint. Hanc urbem primum Nebroth gigas fundauit. Hanc Semiramis regina Assyriorum ampliauit murumque urbis bitumine et cocto latere fecit, uocabulum autem sumpsit a confusione eo quod ibi confusione atque permixtae sunt linguae aedificantium turrim. Babilonia quae interpretatur confusio, et in qua principatus Caldeorum qui interpretantur quasi demonia uel quasi feroces, significat ciuitatem diaboli in qua sempiterna confusio est, et ubi demoniorum ferocitas in subuersione hominum apparet, in quo regnauit Nabuchodonoser qui interpretatur prophetia lagunculae angustae et significat diabolum, ipse enim uastauit ciuitatem dei et templum incendit, quia sanctam aecclesiam insectatur odiis, et homines qui templum dei fuerunt, incendio mundanae concupiscentiae subuertere cupit. Nam ita de eo legitur: Venit Nabuzardan princeps exercitus, seruus regis Babylonis Hierusalem, et succendit domum domini, et domum regis, et domos Hierusalem, omnemque domum combussit igni, et muros Hierusalem in circuitum destruxit. Omnis exer#10a#citus Chaldeorum quierat cum principe militum, reliquam autem populi partem quae remanserat in cuiuitate, et perfugas qui transfugerant ad regem Babilonis et reliquum uulgus, transtulit Nabuzardan princeps militiae et reliqua. Venit Nabuzardan qui interpretatur uentilabrum siue prophetia alieni iudicii et significat Antichristum iusto dei iudicio super peccatores. Princeps utique exercitus regis Babilonis Hierusalem intellegibilem, et succendit domum domini, cum antiquus hostis qui et rex confusionis, et princeps omnium iniquorum est, tam malignorum spirituum quam etiam impiorum hominum plebem inuadit fidelium et domum regis et domos Hierusalem id est rectores et eos qui uidebantur in uisione pacis manere inflammatos cupiditate subuertit, omnemque domum conbussit igni, cum uniuscuiusque conscientiam per flammam #M338# inliciti amoris perturbauit, et muros Hierusalem in circuitu destruxit, cum intentionem orationis et uirtutum studia quae contra se ualere nouit in desperantibus dissoluit, ne per spem ueniae ad diuina succurrant auxilia, et correctioris uitae adprehendant munimina populumque in captiuitatem ducens de pauperibus terrae, reliquit uinitores et agricolas, quia eos qui utiles uerbo et exemplo esse poterant per uitia capti#10b#uans, stultis et ebetibus commendat agriculturam, quatinus non uinum gratiae spiritalis et frumentum sane doctrinae in uineis et agris populorum fructificet, sed spinae magis et tribuli uitiorum excrescant. Babilon quoque mundus aut Roma est, ut in Apocalipsi legitur: Et Babilon magna uenit in memoriam ante dominum dare calicem uini indignationis irae eius. Et in Esaia: Et erit Babilon illa gloriosa in regnis, indita in superbia Chaldeorum sicut subuertit deus Sodomam et Gomorram non habitabitur usque in finem. Et in Hieremia: Calix aureus Babilon in manu domini inebrians omnem terram, subito cecidit, Babilon et contrita est.</p>
<p>Arabia appellata idem sacra hoc enim significare interpretatur, eo quod sit regio turifera odores creans. Hinc enim Greci Eudemon, nostri beatam nominauerunt, in cuius saltibus et myrra et cinnamon peruenit, ibi nascitur auis fenix, sardonix gemma, et hirus, molocides et pedorata ibi inueniuntur. Ipsa est, et Saba appellata a filio Chus, qui nuncupatur est Saba, haec autem angusto terrae tractu ad orientem uersus ad Persicum Sinum extenditur, cuius a septentrionali a Chaldei claudit occasum, Sinus Arabicus. Arabia quae interpretatur humilis siue campestris terrenam significat delectationem. Vnde scriptum est, in Psalmo, Reges #11a# Arabum et Saba adducent. Arabia ponitur pro hominibus suam et terrena se deleccione tractantibus. Nam sicut illa patria diuersis aromatibus, sensum narium mulcet, ita isti ad delectationes mollissimas inlecebris secularibus inuitantur. Reges uero Arabiae sunt, qui blandimenta corporum rigidae subiciunt disciplinae. Similiter Saba unde Sabei dicti sunt, quamuis corporali delectatione preualeat, et iocundis odoribus sit referta, suauiora tamen conuersi eius populi offerunt dona uirtutum.</p>
<p>Siriam Sirus quidam perhibetur indigena suo uocabulo nuncupasse. Haec ab oriente fluuio Eufrate, ab occasu mari nostro et Aegipto terminatur, habens a septentrione Armoeniam et Capodociam. A meridie Sinum Arabicum, situs eius porrrectus in inmensam longitudinem, in lato angustior. Siriae enim significat superbiam, gentium, quae sepius affligebat populum dei, unde scriptum est: Quod Benedab rex Siriae congregauerit omnem exercitum suum et xx et duo reges secum et equos et currus et ascendens pugnabat contra Samariam et obsidebat eam et reliqua. Mystice Benadab hostis Israel, significat diabolum omnium bonorum inimicum qui diuersos exercitus malignorum spirituum ad subuertendum populum dei contrahit, sed per pueros principum #M339# Israel uin#11b#citur, cum per bonos auditores sanctorum doctorum, qui id quod aure audiunt, factis implere nituntur, antiquus hostis, in fugam uertitur, omnisque suus exercitus a militibus Christi turbatur. Fugit quoque Benadab rex Siriae in aequo cum equitibus necnon egressus rex Israel percussit equos et currus, et percussit Siriam plaga magna, quid est quod Benadab rex Siriae in equo cum equitibus fugere describitur, nisi quod princeps omnium iniquorum diabolus quorum occuli sublimis sunt. Siria enim interpretatur sublimis in equo suae superbiae, confidens, cum equitibus suis scilicet omnibus superbis, quia ipse est caput super omnes filios superbiae ab exercitu Christi, hoc est humilibius et domini timentibus, superatus in fugam uertitur. Habet autem Siria in se prouincias Commagenam, Feniciam et Palestinam, cuius pars est Iudea absque Saracenis et Nabetheis. Commagena prima prouincia Siriae a uocabulo Commage urbe nuncupata, quae quondam ibi metropolis habebatur. Huius est a septentrione ab ortu Mesopotamia, a meridie Siria, ab occasu Mare Magnum. Fenix Cadmi frater de Thebis Aegiptiorum in Siria profectus apud Sidonem regnauit, eamque prouinciam ex suo nomine Feniciam appellauit, ipsa est ubi est Tyrus ad quam Esaias loquitur, habet autem ab oriente Arabiam, a meridie mare Rubrum. Palestina #12a# prouincia Philistini urbem metropolim habuit quae nunc dicitur Ascalon, ex qua ciuitate omnis circa eam regio. Palestina est nuncupata huius ab oriente mare Rubrum occurrit a meridiano latere, Iudea excipitur, a septentrionali plaga Tyriorum finibus clauditur, ab occasu Aegiptio limite terminatur.</p>
<p>Iudea regio Palestine ex nomine Iudae appellata, ex cuius tribu reges habuit, haec prius Chanaan dicta a filio Cham siue a decem Chananeorum gentibus, quibus expulsis eandem terram Iudei possiderunt, initium longitudinis eius a uico Arfa usque ad uicum Iuliadem porrigitur, in quo Iudeorum pariter actiriorum communis habitatio est. Latitudo autem eius a monte Libani usque ad Tiberiadis lacum extenditur. In medio autem Iudae ciuitas Hierosolima est, quasi umbilicus regionis totius terrae uariarum opum diues, frugibus fertilis, aquis inlustris, opima balsamis, unde secundum elementorum gratiam existimauerunt Iudaei eam promissam patribus terram fluentem lacte et melle cum hic illis deus resurrectionis praerogatiuam polliceretur. Iudei confessores interpretantur, et Iudea interpretatur confessio. Mystice sanctam aeclesiam significat, in qua dominus recta fide pia confessione et bonis operibus semper laudatur. Cuius etiam tipum Hierusalem quae interpretatur uisio pacis tenet, quia ille inde conspicitur, quia est pax nostra et fecit utraque unum, sed et hoc notandum quod et Hierusalem secundum historiam, ipsa est urbs in qua dominus crucifixus est et sepultus et resurrexit #12b# a mortuis ad quam saluator in euangelio ait: Hierusalem, Hierusalem, quae occidis prophetas et lapidas eos qui ad te missi sunt et cetera. #M340# Ipsam gentem exprimens quae in Hierusalem et in confinibus eius habitabat. Allegorice autem significat presentem aeclesiam, de qua scriptum est: Hierusalem quae aedificatur ut ciuitas. Tropologice uero fidelem animam quae pura mente dominum contemplatur. Iuxta anagogen ergo celestem patriam et sanctorum angelorum atque hominem habitatationem in caelis de qua dicit apostolus: Hierusalem quae sursum est quae est mater nostra. De qua Iohannes apostolus in Apocalipsi sua sufficienter narrat, et structuram eius de lapidibus pretiosis, hoc est hominibus sanctis mystice describit.</p>
<p>Samaria regio Palestinae ab oppido quodam nomen accepit, quae uocabatur Samaria ciuitas quondam regalis in Israel quae nunc ab Augusti nomine Sabastia nuncupatur. Haec regio inter Iudeam et Galileam media iacet, incipiens a uico cui nomen est Eleas deficiens in terra acrabat. Situs eius natura consimili, nec ullo differens a Iudaea. Samaria enim custodia interpretatur inde nuncupata quod translatis decem tribubus a Chaldeis, aliae gentes ab eis in ea substitute sunt, quae terram custodirent. Solet autem Samaria idolatriae imaginem sustinere, ipsi enim separati a populo Iudaeorum simulacris multorum animalium id est uaccis aureis animarum suarum #13a# decus addixerant. Possunt etiam in Samaritanis et heretici accipi qui uidentur legis dei habere noticiam, sed errorum suorum simulacra non cessant colere, et ideo separati a populo dei, nullam possunt communionem habere. Iturea et Draconidis regio cuius tetrarcha fuit Philippus sicut in euuangelio legimus: Draconitis autem dicitur terra iuxta desertum Arabiae, quod postrae iungitur. Iturea Syrum est et interpretatur montana.</p>
<p>Galilea regio Palestinae uocata quod gignat candidiores homines quam Palestina, haec autem duplex est, superior et inferior sibi tamen connexae. Siriae et Feniciae adherentes, terra eorum opima et ferax et fructibus satis fecunda. Interpretatur autem Galilea rota siue transmigratio facta uel reuelatio, quae aliquando significat presentis uitae cursum ut est illud in euuangelio ubi de saluatore dictum est: Reliquit Iudaeam et iterum uenit in Galileam. Quid est reliquit Iudeam nisi reliquit infidelitatem illorum qui eum recipere noluerunt et lapidem quem aedificare debuerunt reprobauerunt. Et abiit per apostolos in Galileam, id est inuolubilitatem huius mundi praecipiens apostolis. Ite docete omnes gentes baptizantes eos in nomine patris et filii et spiritus sancti, quid autem Galilea in transmigratione significet. Ostendit illud quid angelus ad monumentum domini post resurrectionem eius mulieribus ait: Precedet #13b# uos in Galileam ibi eum ui debitis ecce dixi uobis. Iam quippe redemptor noster, a passione ad resureccionem, a morte ad uitam, a poena ad gloriam, a corruptione ad incorruptionem transmigrauerat, et prius post resurrectionem in Galilea a disicipulis uidetur, quia #M341# resurrectionis eius gloriam post laeti uidebimus, si modo a uitiis ad uirtutum celsitudinem transmigramus qui ergo nuntiatur in sepulchro transmigratione ostenditur quia is qui in mortificatione carnis agnoscitur in transmigratione mentis uidetur. Secundum illud autem quod Galilea interpretatur reuelatio, non iam informa serui intellegendum est, sed in illa in qua aequalis est, patri quam promisit apud Iohannem dilectoribus suis cum diceret: Et ego diligam eum et ostendam me ipsum illi. Non utique secundum id quod iam uidebant, et quod etiam resurgens cum cicatricibus, non solum uidendum sed etiam tangendum postmodum ostendit, sed secundum illam ineffabilem lucem qua inluminat omnem hominem uenientem in hunc mundum, secundum quam lucet in tenebris, et tenebrae eam non conprehenderunt, illud nos praecessit, unde ad nos ueniens non recessit. Et quo nos praecedens non deseruit, illa erit reuelatio tamquam uera Galilea, cum similes ei erimus, ibi eum uidebimus sicuti est, ipsa erit et iam beatior transmigratio ex isto secundo in illam aeternitatem si eius precepta sic amplectamur ut ad eius dexteram segregari mereamur.</p>
<p>#14a# Pentapolis regio in confinio Arabiae et Palestinae sita, dicta a quinque ciuitatibus impiorum quae caelesti igne consumptae sunt. Terra amplius a Hierosolimis olim uberrima, nunc autem deserta atque exusta, nam prosedere incolarum de caelo descendit ignis qui regionem illam incineres aeternos dissoluit, cuius umbra quedam et species in fauillis et arboribus, ipsis etiam ad hunc uidetur, nascuntur enim ibi poma uirentia, substantia speciae maturitatis ut edendi desiderium gignant. Si carpas fatescunt ac resoluuntur incinerem fumiumque exhulant quasi adhuc ardeant. Nam Pentapolis a numero diriuatum nomen habet, quasi quinque ciuitatum regio. Denique hae V ciuitates in ea consitae sunt, hoc est Sodoma quae interpretatur pecus silens, Gomorra quae interpretatur populi timor uel seditio, Adama quae interpretatur humus siue terra, siue terrena, Seboim quae interpretatur caprearum uel dammularum siue stacio eius mare uel statio maris, Segor quae interpretatur parua, haec autem regio quia diuino iuditio propter scelera sua exusta est, signifiat eos qui quinque sensibus corporis sui abutuntur in luxuria et uoluptatum terrenarum rerum rei sunt aeterni incendii, si non eis poenitentia et correctio peruersorum morum ante subuenerit.</p>
<p>Aegiptus qui prius aeria dicebatur ab Aegipto Danai fratre postea ibi regnante nomen accepit. Haec ab or#14b#iente Siriae ac Rubro mari coniuncta ab occasu Libiam habet, a septentrione mare magnum. A meridiae uero introrsus recedit pertendens usque ad Aethiopas regio caeli imbribus assueta et pluuiarum ignata, Nilus solus eam circumfluens inrigat, et inundatione sua fecundat, unde et ferax frugibus multam pertem terrarum frumento alit, ceterorum quoque negotiorum adeo copiosa ut impleat necessariis mercibus etiam orbem terrarum. Interpretatur autem Aegi#M342#ptus tribulatio coangustans et significat uanum laborem quem iniqui exercent in hoc mundo estuantes, per auariciam lucra seculi sectando et negotia mundi exercendo, ubi nunquam animabus suis requiem inuenient, sed de tribulatione huius uitae in angustiam perueniant sempiternam. Potest autem Aegiptus mundum significare ad deum conuersum, ut in Psalmo: Venient legati ex Egipto, et in Esaia: In die illa erit altare domini in medio terrae Aegipti clamabunt enim ad deum a facie tribulantis et mittet eis saluatorem et pro pugnatorem qui liberet eos. Item in malam partem intellegitur ut est illud Ezechiel, cum dedero terram Aegipti desolatam. Deseretur autem terra a plenitudine sua quando percussero omnes habitatores eius. Item Amos dicit: Aegiptus in desolatione erit, et Idumea in desertum perditionis.</p>
<p>Scithia sicut et Gotia a Magog, filio Iafeth, fertur cog#15a#nominata, cuius terra olim ingens fuit. Nam ab oriente Indiae, a septentrione per paludes meotides inter Danubium et Oceanum usque Germaniae fines porrigebatur. Postea uero minor effecta a dextra orientis parte qua Oceanus Siricus tenditur, usque ad mare Caspium quod est ad occasum. De hinc a meridiae usque ad Caucasi iugum deducta est, cui subiacet Iscania ab occasu habens pariter multas gentes propter terrarum in fecunditatem late uagantes, ex quibus quedam agros incolunt, quedam portentuosae ac truces carnibus humanis et eorum sanguinne uiuunt. Scithie plures terrae sunt locupletes, habitabiles tamen plures, nam dum implerisque locis auro et gemmis affluunt, griforum immanitate accessus hominum rarus est. Smaragdis autem optimis hec patria est. Cianeus quoque lapis et cristallus purissimus Scithiae est, habet et flumina magna Oscorum, Fasiden atque Araxen. Scithia enim quae calore caret et frigore semper durescit, illos significare potest quia calore spiritus sancti extranei sunt, et sub illius regno consistunt, qui dixit, ponam thronum meum ad aquilonem et ero similis altissimo. De quibus apostolus ait: Abundauit iniquitas refrigescit caritas multorum, quorum truculentia carnibus humanis uescitur, et eorum sanguine uiuit dum innocentes #15b# ledere non desistunt, et per auaritiam eorum necessarios sumptus in proprium questum conuertum, illi autem qui ex his in locuplete terra et habitabili degent, eos significant qui de errore gentilium et idolatria conuersi ad terram aecclesiae ueniunt, ibique sincera fide lucidi et preciosarum uirtutum gemmis semper uirentes caelesti conuersatione futurae patriae uiuunt. Quorum iuxta apostolum, conuersatio semper in celis est, et in carne ambulatnes non secundum carnem militant sed ea quae sursum sunt quaerunt, ubi Christus est in dextera dei sedens, et quae sursum sunt sapiunt non quae super terram.</p>
<p>Armenia nuncupata ab Armeno Iasonis Tessali comite quia misso rege Iason et collecta multitudine eius quae passim ua#M343#gabatur Armeniam coepit, et ex suo nomine nuncupauit. Sita est autem inter Taurum et Caucasum a Capodocia usque ad Caspium mare protensa, habens a septentrione Ceraunios montes, e quibus Trigris fluuius nascitur et in cuius montibus archa diluuio sedisse perhibetur. Interpretatur autem Ararat Armenia siue mons uellicatus. Ararath ipsa est Armenia siquidem in montibus Ararath archa post diluuium sedisse perhibetur. Et dicuntur ibidem usque hodie eius manere uestigia. Meminit horum montium et Hieremias #16a# in uisione contra Babilonem. Iosephus quoque in primo Antiquitatum Iudaicarum libro secularium litterarum historias proferens. Animaduertens in quid Noe terram diluuio liberatam septem alios dies abire permisit. Et uniuersa animalia bestiasque patentibus claustris emittens, ipse cum sua prole egressus est, immolans deo hostias. Gaudensque cum liberis hunc locum Armenii exitum uel egressum uocant, siquidem ibi cultores illarum regionum archam primum sedisse testantur, et lignorum quaedam superesse monimenta, arcae huius et diluuii, omnes qui barbaras scripsere historias recordantur, quorum est uerosus Chaldeus qui super diluuio referens haec locutus est. Dicitur huius nauis in Armenia propter montem Caduernorum pars aliqua permanere, et quosdam bitumen ex ea euellentes circumferre quo utuntur, uel maxime hi qui lustrantur et se expiant. Sed et Hieronimus Aegiptius qui antiquitates poeni cum pulchro sermone conscripsit, et Naseas et multi alii, Nicolaus quoque, Damascenus in XCVII libro refert, est in Armenia super Miniadem mons nomine Beris ad quem multos in diluuio confugisse autumant ibique esse saluatos alios uero in arce alii eo super natantes, ad eius uerticem peruenisse, et usque ad multas aetates ligna arce monstrari solita, quos quidem ego puto non esse alios, nisi eos quos Moyses legiferium #16b# deorum in suis uoluminibus edidit. Mystice autem Ararath siue Armenia mundi istius principatum uel populum gentium significare potest qui bene mons uellicatus dicitur quia ab altitudine superbiae et idolatriae errore auulsus sanctae subdidit se aeclesiae quae est arca dei uiui et omnium ammantium hoc est hominum continet in se genera, et in celsitudine uirtutum consistens deuotionem futuram expectat in regno caelesti.</p>
<p>Capadocia urbs proprie nominatur, haec in capite Siriae sitae, ab oriente Armeniam tangit, ab occasu Asiam Minorem, ab aquilone mare Cimericum et Hemisterios campos quos habuere Amazones, a meridie Taurum montem, cui subiacet Cilicia et Insauria usque ad Cilicum Sinum qui spectat contra insulam Cyprum, terra eius ante alias nutrix equorum. Alisanis per eam fluit qui quondam Lidae regna disiunxit a Persis. Capadocia autem interpretatur manu redempta, haec quoque typice significare potest sanctam aeclesiam, quae Christi domini nostri operatione a potestate diaboli redempta est. Asia Minor ab oriente Capadociae cingitur ab aliis partibus undique mari circumdatur. Nam a #M344# septentrione pontum Eusinum habet, ab occasu Propontidem, a meridiae Aegiptium mare, habet prouincias Bithiniam, Frigiam, Galatiam, Lidiam, Cariam, Pamphiliam, Isauriam, Liciam. Habet autem haec in se septem ciuitates istas #17a# hoc est Ephesum, Smirnam, Pergamum, Thiatiram, Sardis, Philadelphiam, Laodiciam. Interpretatur autem Asia eleuata siue gradiens aeclesiam significans ad superna uirtutum gradibus proficientem unde Iohannes in Apocalipsi praenominatis septem scribit aeclesiis quae sunt in Asia. Nam Effesus interpretatur uoluntas siue consilium meum quod est aeclesia uoluntate et consilio dei electa. Smirna interpretatur canticum eorum hoc est fidelium confessio. Pergamus interpretatur diuidens cornua eorum id est aeclesia hereticorum tumores uel aeriarum potestatum temptamenta dissicans. Thiatira interpretatur inluminata aeclesia uidelicet sole iustitiae inluminata. Sardis interpretatur principium pulchritudinis, hoc est aeclesia domini nostri Iesu Christi qui est principium pulchritudinis. Philadelphia interpretatur saluans id est aeclesia proprios saluans populos. Laoditia quae interpretatur tribus amabilis, significat aeclesiam, quae est amabilis deo.</p>
<p>Galatia dicta a priscis Gallorum gentibus a quibus extitit occupata. Nam Galli in auxilium a rege Bithiniae euocati regnum eo pacta uictoria diuiserunt, sicque deinde Grecis admixti, primum Gallo Greci. Nunc ex antiquo Gallorum nomine Galathae dicuntur, et eorum regio Galatia nuncupatur. Interpretatur autem Galatia magnifica siue translata et merito quia ab errore translata in fidei uirtute facta est magnifica. Frigia dicta #17b# a Frigia Europis filia, haec et Dardania a Dardano Iouis filia dicta. De quo Homerus ait: Quem primus genuit caelesti Iuppiter arce. Hic enim profectus de Corintho ciuitate, primus uenit in Frigiam. Est autem regio Troadi superiecta, ab aquilonis parte Galatiae, a meridiana uicina est Licaoniae, ab oriente Lidiae adheret, ab occidente Ellesponto mari terminatur. Huius regio Troia est, quam ex suo nomine appellauit Tros, Troianorum rex, Ganimedis pater. Duae sunt autem Frigiae, maior et minor. Maior Frigia Smirnam habet, minor uero Ilium, et Licaoniam. Interpretatur autem Frigia scissio pectorum, Licaonia uero interpretatur adsuscitandum. Lidia autem a Lido regis fratre, qui in prouincia remanserat, cognominata est. Coniungitur autem ab occidente minoris Frigiae, ab ortu Smirnam urbem habet, quam Elles fluuius cingit, cuius campos pactulus et thermus circumfluent. Harenis aure ditissimi, Lidia autem interpretatur defecata, Isauria ex situ loc perhibetur cognominata, quod undique aperta aurarum flatibus pateat. Metropolim urbem Seleuciam habet. Cilicia a Cilice, quodam nomine traxit, quem ortum Fenice dicunt antiquiorem que Ioue fuisse asserunt, plurima iacet campis, recipiens ab occiduo Liciam, a meridie #18a# mare Siccum, at ergo montis Tauri iuga, hanc Cignus #M345# intersecat. Matrem urbium habet Tharsim, in ea et Coriscos oppidum est, unde crocum plurimum et optimum uenit, spiramine flagrantior, et colore plus auro. Interpretatur autem Cilicia coetus aut luctus, uel assumptio, uel uomitus eius. Haec tipice personam poenitentiam gerit, qui peccato suo cottidiae in ieiunio et oratione deplorant, et a domino ueniam deprecantur.</p>
<p>Licia nuncupata, quod ab oriente adiuncta Ciliciae sit. Nam habet ab ortu Ciliciam, ab occasu et meridiae mare, a septentrione Cariam, ibi est mons Cimera, qui Noe turnibus estibus ignem exhalat, sicut in Sicilia Ethna et Vesuuius in Campania. Interpretatur autem Licia lacrimans. Albus regio Idumeorum que nunc Gebalene dicitur, uicina Petrae ciuitati. Amalechites regio in deserto ad meridiem Iudeae trans urbem Petram euntibus Ailam, cuius et scriptura recordatur dicens, Amalech habitat in terra ad austrum. Sed et iuxta eum alius Chananeus habitabat, qui et dimicauit contra filios Israhel in deserto, de quibus ita scribitur, Amalech autem et Chananeus habitant in ualle. Argob regio regis Basan, supra Iordanem, in sorte dimidiae tribus Manasse, et est usque hodiae uicus circa Gerasa #18b# urbem Arabia, xv ab ea milibus distans, contra occidentem qui Arga appellatur, quod interpretatur Symmachus mensuram. Interpretatur autem Argob maledicta sublimitas, et quae est male dicta sublimitas nisi fastus superbiae quae interpretatur anathema tristitiae.</p>
<p>Aermon regio Hebreorum est quam obtinuit Iesus. Ebreas uero quo prelegente scripturas didici, affirmat montem Hermon paneade imminere, quam quondam tenuerunt euei et amorrei, de quo nunc aestiuae niues, tirum ob delicias deferuntur. Cene regio principum Idumeorum interpretatur possessio. Euila ubi aurum purissimum quod Ebraice dicitur Zaab, et gemmae pretiosissimae, carbunculus smaragdusque nascuntur. Est autem regio ad orientem uergens, quam circuit de Paradiso Phison egrediens, quem nostri mutato nomine Gangen uocant. Sed et unus de minoribus Noe Euila dictus est, quem Iosephus refert, cum fratribus suis a flumine Coefne et regione Indiae usque ad eum locum qui appellatur Hieira possedisse. Sed et Ismael in solitudine Euila habitasse scribitur, quam sancta scriptura ait esse in deserto Sur, contra faciem Aegipti, et tendere usque ad terram Assiriorum. #19a# Interpretatur autem Euila dolens siue parturiens.</p>
<p>Efratha regio Bethleem ciuitatis Dauid in qua natus est Christus. Est autem in tribu Iuda, licet plerique male estiment in tribu Beniamin, iuxta uiam ubi sepulta est Rachel, quinto miliario ab Hierusalem, in eo loco qui a lxx uocatur Hippodromus, sicut legimus in libro Paralippemenon. Interpretatur autem Efratha ubertas siue puluerulenta. Elath regio principum Edom et ciuitas Esau, in decimo a petra miliario contra orientem. Interpretatur enim Elath ad solum uel solitarius aut unum. Philistim quae nunc dicitur Ascalon et circa eam regio est Palesti#M346#ne. Philistim enim interpretatur ruina duplex. Gerara ex cuius nomine Geretinea uocatur, regio trans Doromam procul ab Eleuteropoli, milibus xxv ad meridiem. Erat autem olim terminus Chananeorum ad australem partem, et ciuitas metropolis Palestine. Scriptura commemorat fuisse eam inter Cades et Sur, hoc est inter duas solitudines ciuarum una Aegypto iungitur, ad quam populus trans fretum Rubri maris peruenit. Altera uero Cades usque ad Sarracenorum heremum extenditur. Interpretatur autem Gerara ruminationem uidit siue Macherias. Gessem regio Aegypti in qua habitauit Iacob cum liberis suis. Gessem interpretatur ad propinquans ad palpationi eorum siue uicinitas. Idumea regio #19b# Esau, quae ex eo quod ille Edom uocabatus nomen accepit. Est autem circa urbem Petram quae nunc dicitur Gebalene. Iotheth regio principum Edom in eadem de qua et supra diximus Gebalenae. Messe regio Indiae in qua habitauerunt filii Iectan filii Eber. Messe quippe interpretatur aqua rara uel elatio.</p>
<p>Theman regio principum Edom in terra Gebaletica, a Theman filio Elifaz filii Esau sortita uocabulum, sed et usque hodie est uilla Theman nomine distans ab urbe Petra u milibus ubi et Romanorum militum Persidium sedit. De quo loco Elifaz rex Themanorum, unusquoque filiorum Ismael appellabatur Theman. Sciendum autem quod omnis australis regio Ebraice Theman dicitur. Interpretatur autem Theman auster uel Africus. Cedar de quo in Ezechiele principes cedar leguntur, sed et Hieremias et Esaias in uisione Arabiae huius uocabuli recordantur. Est autem regio in heremo Sarracenorum a filio Ismaelis cedar ita cognominata. Cedar autem interpretatur tenebrae uel meror. Gotha regio Assiriorum. Gotha interpretatur precipuum. Decapolis sicut in euangelio legimus est regio decem urbium Transiordanem circa Hyppum et Pellam et Gadaram. Fathore regio Aegipti iuxta Hiezechielem et Hieremiam in qua profugi habitauere Iudaei. Fathore uero interpretatur oris exploratio siue bucilla lumi#20a#nis uel os turturis. Gellam surregio Allophilorum, porro Gela interpretatur migra, uel transmigranti. Gesur regio alienigarum in Syria. Nam Gesar interpretatur iuxta lumen meum uel supplicante se lumine in eo.</p>
<p>Galilea dicitur regio, nam dicta sunt Galileae equibus una Galilea gentium uocatur uicina finibus Tiriorum, ubi et Salomon XXX ciuitates donauit. Hiram regi Tirio in sorte tribus Neptalim. Altera Galilea dicitur circa Tiberiadem et stagnum Genesareth in tribu Zabulon. Interpretatur autem Galilea uolutabilis, aut transmigratio perpetrata uel rota. Gamela regio Idumeorum pro qua aquila et Simmachus interpretantur uallem salis. Macha regio regis Gesur. Interpretatur autem Macha mollitus siue confractus. Masagam regio Moabitarum ut scribit Hieremias. Masaga interpretatur requirentem siue retinentem. Misor regio Moab, iuxta Hieremiam. Porro misor interpretatur directa siue campestris uel tribulatio. Mosfath regio Moabitarum sicut in Hieremia legi#M347#mus, posita est autem et supra Mefaa. Interpretatur autem Mosfath aquarum impetus siue ab eis tempora. Maon regio Moabitarum iuxta Hieremiam. Maon interpretatur habitaculum. Magedan ad cuius fines Matheus euangelista scribit dominum peruenisse. Sed et Marcus eiusdem nominis recordatur. Nunc autem regio dicitur Magedana circa Gerasan. Magedan enim #20b# interpretatur pomorum eius siue caenacula eius.</p>
<p>Nebeoth regio de qua scribit Esaias. Nam Nebeoth interpretatur prophetans. Ofyr est locus unde sicut in Regnorum libris legimus: Aurum afferebatur Salomonis. Fuit autem unus de posteris Eber nomine Ofyr ex cuius stirpe uenientes a fluuio Cofene usque ad regionem Indiae quae uocatur Hieria habitasse refert Iosephus a quo puto et regionem uocabulum consecutam. Ofyr autem interpretatur ignominia. Reblatha regio est Babiloniorum siue urbs quam nunc Antiochiam uocant. Reblatha uero interpretatur multum ista siue multitudo. Saron cuius et Esaias meminit dicens: In paludes uersus est Saron, usque ad presentem, autem diem regio inter montem Thabor, et stagnum Tiberiadis Saronas appellatur. Sed et Caesarea Palestinae usque ad oppideum Ioppe omnis terra quae cernitur dicitur Saronas. Interpretatur uero Saron princeps meroris. Sefela sicut scribit Esaias pro qua aquila campestrem, Simmachus uallem interpretantur, usque hodie omnis regio iuxta Eleutheropolim campestris et plana, quae uergit ad aquilonem et occidentem Sefela dicitur. Thalassar regio est Siriae. Thalassar autem interpretatur appensus princeps. Aethiopum regio ab Indo flumine consurgens iuxta Aegyptum in Nilum et Oceanum in meridie sub ipsa solis uicinitate iacet. Chanaan filius Cham obtinuit terram a Sidone usque ad Gazam quam Iudaei deinceps possederunt eiectis Cha#21a#naneis. Interpretatur autem Chanaan motus eorum uel negotiator aut humilis. Significat autem Chanaan cupidos et auaros infimarum rerum et sectatores secularium negotiorum, quos amouendos a suis sedibus constat, quia mundus transit et concupiscentia eius. Pontus regio multarum gentium iuxta mare Ponticum quod Asiam Europamque disterminat. Pontus uero interpretatur inclinans. Saronas quae interpretatur campestris regio est Palestinae, usque ad oppidum Ioppe pertingens. Sarona quoque interpretatur cantans tristitiam.</p>
<p>Post Asiam ad Europam stilum uertimus, Europa quippe ut gentiles ferunt a Genoris regis Libiae filia fuit, quam Iouis ab Africa raptam Cretam aduexit, et partem tertiam orbis ex eius nomine appellauit. Iste est autem Agenor Libiae filius ex qua Libia id est Africa fertur cognominata. Vnde apparet prius Libiam accepisse uocabulum, postea Europam. Europa autem in tertiam partem orbis diuisa incipit a flumine Tanai descendes ad occasum, per septentrionalem Oceanum usque in fines Ispaniae. Cuius pars orientalis et meridiana a ponto consurgens tota mari magno coniungitur, et insulis Gadis finitur. Prima Europae regio Scithia inferior, quae a Meotidis pa#M348#ludibus incipiens inter Danuuium et Oceanum septentrionalem usque ad Germaniam porigitur, quae terra generaliter propter barbaras gentes quibus inhabitatur #21b# barbarica dicitur. Huius prima Alania est quae ad Meotidas paludes pertingit. Post hanc Dacia, ubi et Gethia deinde Germania ubi plurimam partem Sueui incoluerunt. Germania post Scithiam inferiorem a Danubio inter Hrenum fluuium Oceanumque conclusa cingitur. A septentrione et occasu Oceano, ab ortu uero Danubio, a meridie Rheno flumine dirimitur terra. Diues uirium ac populis numerosis et in manibus unde et propter fecunditatem gignendorum populorum Germania dicta est. Gignit aues ircanias quarum pennae nocte perlucent. Visontes quoque, feras, et uros atque alces parturit, mittit et gemmas christallum et socinum, gallaicum quoque uiridem et ceraunium candidum. Duae sunt autem Germaniae: superior iuxta septentrionalem oceanum, inferior circa Hrenum. Prouintias autem quas Danubius a barbarico ad Mediterraneum mare secludit. Prima est Mesia a messium pro uentu uocata, unde et eam ueteres cereris horreum nuncupabant. Haec autem ab oriente hostiis Danubii iungitur, ab Euro uero Traciae, a meridie Machedoniae, ab occasu Iseriae copulatur. Post Messiam autem Pannonia est, inde noricus ager frigidus et parcius fructuosus. Postquem reticus frugibus ferax qui excipit Galliam Belgicam.</p>
<p>Thraciae Tiras Iafeth filius ueniens nomen dedisse perhibetur, alii a Seuitia incolarum Thraciam appellatam dixerunt. Huic ab oriente Propontis et #22a# urbs Constantinopolis opposita est. A septentrione uero Ister obtenditur. A meridie uero Egeo mari adheret, ab occasu Macedonia illi subiacet, cuius regionem olim diuersi populi Masegete, Sarmate, Schiteh, et aliae plurimae nationes incoluerunt. Ampla est enim ideoque plurimas continuit gentes. Ebrum fluuium Tracia fundit, qui etiam gentes barbarorum plurimas tangit. Grecia a Greco rege uocata qui cunctam eam regionem incoluit. Andromache de Pirro Molosum genuit, a quo pars Cipiri Molosia dicta est. Sunt autem prouinciae Greciae VII, quarum prima ab occidente Dalmatia, inde Epirus, inde Elladas, inde Thessalia, inde Macedonia, inde Achaia, et duae in mari Creata et Ciclades, Illiricus autem generaliter omnis Grecia est. Dalmatia a Dalmi maxima eiusdem prouinciae ciuitate traxisse nomen perhibetur. Adheret autem ab oriente Macedoniae, a septentrione Messiae, ab occasu Istria terminatur, a meridie uero Adriatico sinu clauditur. Epirus a Pirro Achillis filio cognominata cuius pars Caonia quae ante Molosia dicta est a Moloso filio Pirri, quem de Andromacha habuit, sed postquam occisus est Pirrus, Orestis insidiis, Andromacham Helenus suscepit, tenuitque regnum priuigni qui successerat patri a quo Molosia dicta est pars Epiri quam Helenus postea a fratre Caone quem in uenatu per ignorantiam dicitur occidisse Caoniam #22b# nominauit quasi ad solatium fratris extincti.</p>
<p>Elladas dicta a regi Ellano Deucalionis et Pirrae filio #M349# a quo et prius Greci Ellenes nuncupati sunt. Ipsa est Attica terra, Attae prius dicta. Nam Granus quidam Greciae indigena fuit ex cuius filia Attes nomine Attica terra uocata est. Haec inter Macedoniam et Achaiam media iacet, Archadiae septentrionali parte coniuncta ipsa est et uera Grecia ubi fuit Athenas ciuitas maior laberalium litterarum et philosophorum nutrix qua nihil habuit Grecia clarius atque nobilius, in ea est et Marathomus campus opinione quondam praelii cruentissimus. Elladas autem duae sunt prouintiae, Boetia et Pelaponensis. Boetia autem dicta hac ex causa dum Cathmus Agenoris filius Europam sororem a Ioue raptam ex precepto genitoris quereret nec repperiret patris iram formidans confirmato animo elegit exilium. Nam bouis forte conspectae secutus uestigia, amplexus est sedem, ubi ille recubauerat, sicque locum de nomine bouis Boetiam nominauit. Vbi et Thebas urbem construxit, in qua olim ciuilia bella detonuerunt. Et ubi nati sunt Apollo et Hercules, maior ille Thebanus eadem est Econia uocata, a fonte quodam Apollinis et Musis consecrato qui in eadem Boetia est. Peloponensis uero secunda pars Elladis a Pelopo rege nata, atque uocata. Thessalia, a Tessalo rege cognominata, quae ad #11ra# meridianam plagam Machedoniae coniuncta est cuius a tergo Pieria est. Multa in Thesalia flumina et oppida, inter quas precipuae Thesalonica ibi est et mons Parnasus quondam Apolloni consecratus, thesalia patria, Achillis et origo lafitarum fuit de quibus fertur quod hi primo equos frenis domuerant unde et centauri dicti sunt. In Thesalia primum solidi aurei facti sunt, domandorum quoque equorum usus primum repertus est.</p>
<p>Machedoniae in exordio ab Emathio rege Emathie nomenerat. Sed Machedo Deucalionis maternus nepus, postquam ibi accepit principatum mutauit uocabulum Machedoniamque a suo nomine dixit. Est autem confinis ab oriente Egeomari, a meridiae Achaiae ab occasu Dalmaciae a septentrione Messiae. Patriae Alexandri magni et regio aureis uenis ardentique optima lapidem quem peaniten uocant. Ista gignit. Mons Olimpus in ea est, #11rb# qui excellenti uertice tantus attollitur, ut in cacumine eius nec nubes nec uenti sentientur. Achaia ab Aceo rege et urbe et prouintia appellata est haec poene insula est. Nam absque septentrionali parte qua Machedoniae iungitur, undique septa est mari. Ab oriente enim habet Mirteum mare ab Euro Creticum, a meridie Ionium, ab Africo et occasu Cassiopas insulas, a sola septentrionali parte Machedoniae uel Atticae terrae adiungitur, huius caput est urbs Corinthus, Greciae decus. Inacus est Achaie fluuius, Arcadia sinus Achaiae est ut platanis olium inter Ionium et Egeum mare exposita. Quam arcas Iouis et Calistae filius Pelasus de inditionem redactis ex suo nomine Arcadiam nuncupauit. Ipsa est et sic Ionia, a Sicione rege, a quo et regnum Siciniorum est dictum. Habet autem Arcadia fluuium magnum erimantum, abeston quoque lapidem qui semel accensus numquam extinguitur candidissimae etiam merule ibi nascuntur.</p>
<p>Pannonia #M350# ab Alpibus Apenninis est nuncupata, quibus ab Italia secernitur regio uero fortis et solo laeta, coniungitur autem cum Norico et Recia, habentes ab oriente Mesiam ab Euro Istriam, ab Africo uero Alpes Apenninos habet ab occasu, Galliam Belgicam a septentrione, Danubii fontem uel limitem qui Germaniam Galliamque secernit. #11ua# Italia olim a Grecis populis occupata magna Grecia appellata est. Deinde a regis homine Saturnia mox et Latium dicta eo quod idem Saturnus a Ioue sedibus suis pulsus ibi latuerit, postmoodum ab Italo siculorum rege ibi regnante Italia nuncupata est. Euius situs longitudine amplius quam latitudine, a Circio in Eurum extenditur, a meridiae terrena mari, ab aquilone Adriatio clauditur, ab occiduo Alpium iugis finitur terra omnibus in rebus pulcherrima soli fertilitate pabuli ubertate gratissima habet lacus uena cum auernum atque lucrinum fluuios. Gridanum et Tiberim et Tepentes fontibus Baias gignit gemmas sertiten, ligurium et corallium. Boam quoque serpentem lincemferam et diomedias aues. Italia autem et Ispania, idcirco Hesperiae dictae quod Greci uespero stella nauigent, et in Italia et in Ispania quae haeratione discernuntur, aut enim Esperiam solam dicis, et significas Italiam, aut addis ultimam et significas Hispaniam, quia in occidentis est fine. Tuscia pars Italiae, umbria uero pars Tusciae. Tuscia autem a frequentia sacrorum et Turis uocata. Vmbria uero historiae narrant, eo quod tempore a quo secladis imbibrus super fuerunt, et ob hoc umbria Grece cognominata, est enim in iugis Apennini montis sita in parte Italiae iuxta meridiem. Etruria pars Italiae dicta quod #11ub# eius finis tendebantur usque ad ripam Tiberis, quasi ait epocopoi nam iterois significat altero, seroi finis uocatur. Romae enim finis antea unam tantum Tiberis ripam tenebat, alii Ettruriam dictam ab Etrusco principe putant. Item et Terrenia a Tirreno Lidii fratrem qui exorte eum populi parte demonia uenit ad Italiam. Haec est et Tuscia, sed Tusciam, dicere non debemus quia nusquam legimus. Tuscia autem a frequentia sacrifica et Turis dicta est.</p>
<p>Gallia a candore populi nuncupata est Gallia enim Grece lac dicitur. Montes enim et rigor caeli ab ea parte solis ardorem excludunt. Quo fit ut candor corporum non coleretur. Hanc ab oriente Alpium iuga tuentur, ab ocasu Ocaeanus includit, a meridie prerupta Pirinei, a septentrione Reni fluento atque Germania cuius inicium Belgica finis. Aquitania est regio glebae uberi ac pabulosa est et ad usum animantium apta. Fluminibus quoque et fontibus inrigua perfusa duobus magnis Reno et Rodano fluuiis. Belgis autem ciuitas est Galliae, aqua Belgica prouincia dicta est Cisalpina qui a circa Alpes Citrasalpina, id est Transalpes contra septentrionem. Retia uero terra hieme atque estate uernat, sol ibimitis, grata temperies purus aer et blandus, inde #12ra# uocata quod sit iuxta Rhenum. Aquitania autem ab obliquis aquis Ligeri fluminis appellata, qui ex plurima parte terminus eius est. Eamque pene in orbem cingit.</p>
<p>Hispania prius ab Ibero #M351# amne Iberia nuncupata. Postea ab Hispano Hispania cognominata est. Ipsa est et uera Hesperia, a uespero stella occidentali dicta. Sita est autem inter Africam et Galliam. A septentrione Pireneis montibus clausa, a reliquis partibus undique mari conclusa, salubritate caeli aequalis, omnium fructum generibus fecunda, gemmarum metallorumque copiis ditissima. Interfluunt eam flumina magna Betis, Mineus, Iberis, et Tagus aurum trahens ut Pactolus. Habet prouincias sex: Terraconensem #25a# Cartaginensem, Lusitaniam, Galliciam Beticam, et trans freta in regione Africae Tingittaniam. Duae sunt autem Hispaniae citerior quae in septentrionis plagam apirire usque ad Carthaginem porrigitur. Vlteriorque in meridiem a Celtiberus usque ad Gaditanum fretum extenditur. Citerior aut et ulterior dicta, quasi citra, et ultra, sed cura quasi circa terras et ultra, uel quod non sit. Post hanc ulla, hoc est alia terra.</p>
<p>Haec de regionibus Europae dicta sufficiant. Nunc de partibus Africae breuiter dicamus. Libia est dicta quod inde Libs flat, hoc est Africus. Alii aiunt Ipanum Iouis filium qui Memphin in Aegypto ex Cassiota uxore procreasse filiam Libiam. Quae postea in Africa regnum possedit, cuius ex nomine terra est Libia appellata. Affricam autem nominatam quidam inde existimant quasi apricam, quod sit aperto caelo, uel soli et sine horrore frigoris. Alii dicunt Affricam appellari ab uno ex posteris Abrahae de Cethura qui uocatus est Afer, de quo supra merimimus. Incipit autem a finibus Aegipti, pergens iuxta meridiem per Aethiopiam usque Atlantem montem. A septentrionali uero parte Mediterraneo mari coniuncta clauditur. Engaditano freto finitur, habens prouincias Libiam, Cirinensem, Pentapolim, Bizacium, Cartaginem, Mauritaniam, Sitifensem, #25b# Tingitaniam. Et circa solis ardorem Aethiopia Libia Cirinensis. In parte Affricae prima est a Cirene urbe metropoli, quae est in eius finibus nuncupata. Hinc ab oriente Aegiptus est, ab occasu Sirtes maiores et Trogoditae, a septentrione mare Libicum, a meridiae Aethiopia et barbaronum uariae nationes et solitudines inaccessibiles, quae etiam basiliscos serpentes creat. Pentapolis Greca lingua a quinque urbibus nuncupata, id est Berenice et Ceutria, Appollonia, Ptolomais, ex quibus Ptolomais et Berennice, a regibus nominatae sunt. Est autem Pentapolis Libiae Cirinensi adiuncta, et in eius finibus deputata. Tripolitanam quoque prouinciam Greci lingua sua signant. De numero trium magnarum urbium, Eoa, Sabrete, Leptis magna, haec habet ab oriente Sirtes maiores et Trogoditas, a septentrione mare Adriaticum, ab occasu Bizacium, a meridiae Getulos et Garamantas, usque ad oceanum Aethiopicum portendentes. Bisacena regio et duobus nobilissimis oppidis nomen sortita est, ex quibus una Adrometus uocatur. Haec sub Tripoli est patens passuum ducenta, uel amplius milia fecunda oleis et glebis ita praepinguis, ut lacta ibi semina incre#26a#menta pene centesimi fruges #M352# renascantur. Zeugis ubi Cartago magna ipsa est et uera Affrica, inter Bizacium et Numediam sita. A septentrione mari Siculo iuncta, et a meridie usque ad Getulorum regionem porrecta, cuius proxima queque frugifera sunt, ulteriora autem bestiis et serpentibus plena, atque onagris magnis in deserto uagantibus.</p>
<p>Gethulia autem Affricae pars mediterranea est, Numedia ab incolis passim uagantibus isc uocata, quod nullam certam haberent sedem, nam lingua eorum incertae sedes et uagae Numidae dicuntur. Incipit autem a fluminae Amissiaga in Zeugitanum limitem difinit, habens abortu Sirtes minores, a septentrione mare quod intendit Sardineum, ab occasu Mauritaniam Sitifensem, a meridiae Aethiopum gentes regio campis preapinguis, ubi autem siluestris est. Feras edocat ubi iugis ardua equos et onagros procreat. Eximio etiam marmore predicatur, quod Numidicum dicitur, habens autem urbes precipuans Ipponi regium, et Trusicadam.</p>
<p>Mauritania uocata a calore populorum, Greci enim nigrum mauron uocant, sicut enim Gallia a candore populi, ita Mauritania a nigro nomen sortita est, cuius prima prouintia est Mauritania Sitifensis, quae Sitifiae habuit oppidum, a quo #26b# et uocabulum traxisse regio perhibetur. Mauritania uero Cessariensis coloniae. Cessariae ciuitas fuit, et nomen prouinciae ex ea dictum utroque igitur prouinciae sibi coniunctae. Ab oriente Numediam habet, a septentrione mare magnum, ab occasu flumen Maluam, a meridie montem Astrixim qui discernit inter fecundam terram et arenas iacentes usque ad Oceanum. Mauritania Tingitania a Tingitania metropoli huius prouinciae ciuitate uocata est. Haec ultima Africae exsurgit a montibus septem habens ab oriente flumen Maluam, a septentrione fretum Gaditanum, ab occiduo Oceanum Athlanticum, a meridiae Gaululum gentes usque ad Oceanum Esperum, per errantes. Regio gignens feras: simias, dracones, et strutiones, olim etiam et elefantis plena fuit, quos sola nunc India parturit.</p>
<p>Garamantis regionis caput Garama oppidum fuit. Est autem inter Cirinensem Aethiopiam, ubi est fons qui et calore diei frigescit, et calet frigore noctis. Aethiopia dicta a calore populorum, quos sois uicinitas torret, denique uim sideris, prodit color hominum. Est enim ibi iugis aestus, nam quicquid eius est, sub meridiano cardine est, circa occiduum autem, montuosa est arenosa in medio. #27a# Ad orientalem uero plagam deserta cuius situs ab oriente usque in Aegipti fines porrigitur, a meridiae Oceano, a septentrione Nilo flumine clauditur, plurimas habens gentes, diuerso uultu et monstruosa speciae horribiles, ferarum quoque et serpentium referta est multitudine. Illic quippe rinocerata bestia et camelo, pardus et basiliscus, dracones ingentes, ex quorum cerebro gemmae extrahuntur. Iacincthus quoque, et crissoprassus ibi repperiuntur, cinnamoniam illic colligitur. Duae autem sunt Aethiopiae, una circa ortum solis, altera circa occasum in Mauritania, extra tres autem partes orbis quarta pars trans oceanum. Interior #M353# in meridiae quae a solis ardore incognita nobis est. In cuius finibus Antipodas fabulosae inhabitare produntur. Proximo Hispaniae Mauritania est, deinde Numedia, inde Cartaginenses, post quae Getulium accipimus, posteam Aethiopiam, inde loca exusta solis ardoribus. Sciendum sane quod quaedam prouinciae, primum de nomine auctoris appellate erant, postea a prouincia gentis nomen est factum. Nam ab Italo Italia, et rursus, ab Italia, Italus. Et sic utimur ipsa nomina gentis quomodo fuit, ipsud nomen auctoris unde diriuatum est, nomen prouinciae ex quo accidit, #27b ex uno homine nominare ciuitatem et regionem et gentem.</p>
<p>Prouincae autem ex causa uocabulum acceperunt, principatus autem gentium quia ad reges alios pertinebant, cum iniussuum Romani uincendo redegerunt, procul positus regiones prouincias appellauerunt. Patria autem uocata quod communis sit omnium qui in ea nati sunt, terra autem significari, ut praediximus elementum, terras uero singulas partes ut Affrica, Italia, eadam et loca. Nam loca et terrae spacia in orbe terrarum, multas in se continent prouincias sicut corpore locus est, pars una multa in se continens membra sicut et domus multa in se habens cubicula, sic terrae est et loca dicuntur terrarum spacia, quorum partes sunt prouinciae, sicut in Asia, Frigia, in Europa, in Gallia, Retia, in Hispania, Bettica. Nam Asia locus est, prouincia Asiae, Frigia, Troia regio Frigiae, Ilium ciuitas Troiae. Item regiones partes sunt prouinciarum quas uulgus conuentus uocat, sicut in Frigia Troia, sicut in Gallicia, Cantabria, Asturia. A rectoribus autem regio nuncupata est cuius partes territoria. #28a# Territorium autem uocatum quasi Tauritorium tritum bubus et aratro antiqui enim sulco ducto et possessionum et territoriorum limites designabant.</p>
<p> </p>
<p>[5] De insulis</p>
<p> </p>
<p>Insulae dictae quod in salo sint, id est in mari positae quae in plurimis locis sacrae scripturae aut aecclesias Christi significant, aut specialiter quoslibet sanctos uiros qui tunduntur fluctibus persecutionum sed non destruuntur quia a deo proteguntur. Nam in Psalterio scriptum est: Dominus regnauit exultet terra laetentur insulae multae. Regnante itaque domino, per totum mundum dispositae laetentur aecclesiae quae merito insulis comparantur, quia mundi fluctibus ambitae circum latrantium, persecutionum numerositate tunduntur, sed sicut iste seuientibus fluctibus nesciunt ledi, ita nec sanctae aecclesiae perturbationibus aduersariorum probantur inminui. Quin potius illos suis cautibus frangunt qui in eas undosis culminibus inruerunt, et uide quia dicit multae non omnes propter hereticas prauitates, qui erroribus suis aecclesiarum nomen inponunt. Item insula plebs Iudea ut in Hiezechiele fili hominis loque#29b#re ad habitatores insulae. Sunt quidem plurimae insulae propriis nominibus notate, sed paucis locis in scripturis sacris eorum nomina posita re#M354#pperiuntur. Ideo non credimus in hoc opere necessarium esse earum nomina recensere, quorum uix significationem mysticam constat reperiri posse, attamen quarundam earum hic ethimologias secundum maiorum traditionem ponere nos non piget quia fortasse lectori gratum est. Siquid inde in hoc opusculo nostro repperierit dictatum, cum inde habeat materiam, ad spiritalem intellegentiam earum significationem transferendi, si alicubi ei oportunum uisum fuerit.</p>
<p>Chio insula ante Bithiniam quam aliqui Chiam appellauerunt. Chnidus insula contra Asiam haec interpraetatur mentis excessus. Mytilenae insula contra Asiam, a VII miliario, haec interpretatur de infirmitate siue mandatum humilitatis. Samotracia est insula in Pausicasinu. Brittania oceani insula interfuso mari toto orbe diuisa, a uocabulo suae gentis cognominata haec aduersa Galliarum parte ad prospectum Ispaniae sita est, circuitus eius quadragies octies septuaginta quinque milia, multa et magna flumina in ea, fontes calidi maetallorum #29a# larga et uaria copia gagates lapis ibi plurimus et margaritae. Tanatos insula Oceani freto Galliae a Brittania separata frumentariis campis et gleba uberi, dicta autem Tanatos a morte serpentium, quos dum ipsa nesciat asportata inde et in terram gentium uecta siti angues ilico perimit. Tile ultima insula Oceani inter septentrionalem et occidentalem plagam ultra Brittaniam a sole nomen habens, quia in ea aestiuum sol estitium sol facit, ut quidam dicunt, et nullus ultra eum dies est, unde et pigrum, et concretum est eius mare. Orcades insulae Oceani intra Britaniam positae, numero xxxiii, quarum xx desertae sunt, tredecim coluntur. Scotia id est et Ibernia, proxima Brittaniae insula spacio terrarum angustior, sed situ fecundior. Haec ab Affrico in boream porrigitur, cuius partes priores Iberiam et Cantabricum Oceanum intendunt, unde et Ibernia dita, Scotia autem quod ab Scottorum gentibus colitur appellata, illic nulla anguis, auis rara, apis nulla, adeo ut ad uectos inde puulueres seu lapillos, siquis alibi sparserit inter aluearia examina fauos deserant.</p>
<p>Gadis insula in fine Beticae prouinciae sita, quae dirimit Europam ab Africo, in qua Herculis columnae uisuntur, et unde terminaris ui maris faucibus Oceani Aefas inmittitur. Est autem a continentibus terram centum xx passibus diuisa, #29b# quam Tiria rubro profecti mare occupantes. In lingua sua Gadis, id est septum uutum nominauerunt, pro eo quod circum septa sit mari. Nascitur in ea arbor similis palme, cuius gummis infectum uitrum cera unium gemmam reddit. Fortunatarum insulae, uocabulo suo significant, omnia ferre bona quasi felices et beate fructuum ubertate, suapte enim natura preciosarum poma siluarum parturiunt, fortuites uitibus iuga collium uestiuntur. Ad herbarum uicem messis et oliis uolgo est, unde gentilium error et secularium carmina poetarum propter soli fecunditatem easdem esse Paradisum putauerunt. Sitae sunt autem in Oceano contra Leuam Mauritaniae occiduo proximae et inter se interiecto mari discrete. Gorgodes insulae Oceani ob#M355#uersae promontorio quod uocatur Esparacerus quas incoluerunt Gorgones feminae alitem per necitate, irsuto et aspero corpore, et ex his insulae cognominatae, distant autem a continenti terra bidui nauigatione. Esperidum insulae uocate a ciuitate Esperide quae fuit in fine Mauritaniae.</p>
<p>Sunt enim ultra Gorgades site sub Athlamanteum litus in intimos maris sinus, in quarum ortis fingunt fabulae draconem per uigilem aurea mala seruantem, fertur enim ibi e mari aestuarium adeo undosis lateribus tortuosum, ut uisentibus, procul lapsus angueos imitatur. Crise et argire in sale in Indico Oceanio sitae, adeo fecunde copia metallorum ut plerique eus auriam superficem, et argenteum #30a# labore prodiderint unde et uocabula sortitae sunt. Taporbana insula Indie subiacens ad Eurum ex quo Oceanus Indicus incipit patens in longitudine octingentis LXXV milibus passuum, in latitudine sexcenta XXV milibus stadiorum. Scinditur amni interfluo tota margaritis repleta et gemmis. Pars eius bestiis et elefantis repleta est, partem uero homines tenent. In hac insula dicant, in uno anno duas esse aestates et duas hiemes et bis floribus uernare. Vtilis insula Indiae iurens omnitempore folia, hucusque oceam insulae.</p>
<p>Item insulae que in Ellesponteo usque ad Gades in Mari Magno sunt constitutae. Ciprus insula a ciuitate Cipro quae in ea est nomen accepit. Ipsa est et Pafon Veneri consecratu. In Carpatio Mari uicina austro famosa quondam diuitus et maxime aeris, ibi enim prima huius metalli inuentio et utilitas fuit. Haec autem interpretatur tristis aut meror. Creta Greca insula pars est, iungens contra Peloponensem. Haec primum a temperie celi Macaronneson appellata est, deinde Creta dicta, a Creto quodam indigena quem aiunt unum, Cretarum fuisse a quibus Iuppiter ibi absconditus est, et enutritus. Est autem insula Greciae inter ortum et occasum longissimo tractu porrecta, a septentrione Greciae aestibus, ab austro Aegiptus undis perfusa. Fuit autem quondam C urbibus nobilis, unde et haec Centapolis dicta est prima etiam remis et sagittis claruit prima litteris iura finxit. Equestres turmas prima docuit studium musicum, abidies dactilis in ea ceptum, capris #30b# copiosa. Ceruos eget lupos et uulpes aliaque ferarum noxia nusquam gignit. Serpens nulla ibi nulla noctua et si inueniatur statim emoritur. Larga est autem uitibus et arboribus dictam nus herba in Creta nascitur. Et alimosque ad morsa diurnam famem prohibet. Falangos autem uenenatos gignit et lapidem qui ideus dactulus dicitur, huius autem uocabulum est inter Sirum et Hebreum. Abidos insula in Europa super Ellespontum posita, angusto et periculoso mari separata. Et Abidos Grece dicta, quod sit introitus Ellesponti Maris. In quo Xerxes pontem ex nauibus fecit et in Greciam transiit. Coos insula adiances prouinciae Attice, in qua Ippocrates Medicus natus est, quae ut Varro testis est, arte laneficu, prima in ornamento feminarum inclaruit. Haec autem interpreta#M356#tur excussio uel prestolatio. Ciclades insule antiquitus Greciae fuerunt, quas inde Cicladas autumant dictas quod licet spaciis longioribus a Delo proiectae. In orbem tamen circa Delum site sint. Nam orbem cidon Greci locuntur, quidam uero non quod in orbem digestae, sed propter scopulos qui circa eandem sunt dicta putant ciclades. Haec in Ellesponti sunt Egeum et Maleum mare constitutae, circumdantur etiam Pelago mirteo. Sunt autem omnes numero LIII tenentes a septentrione in meridie, milia quingenta ab orientale in occasu milia ducenta, metropolis earum Rodos. Delos insula in medio Cicladum sita et dicta Delos fertur quod propter diluuium quod Ogii temporibus notatur. Cum orbem multis mensibus continua Noe inumbrasset, ante omnes terras radiis soliis inluminata est, sortitaque ex eo nomen quod prima manifestata fuisset uisibus. Nam Delon Grece manifestum dicuntur ipsa est et ortigia, eo quod primum ibi uisae sunt. Coturnices aues, quas Greci ortigias uocant. #31a# In hac insula latona euixa est Appollinem et Dianam. Delos autem et ciuitas dicitur et insula. Rodos autem insula Cicladum prima ab oriente in qua Rose capitolum dicitur esse inuentum dum ibi ciuitas conderetur, ex quo et urbs et insula Rodos est apellata. In hac urbe solis colosus fuit aereus LXX cubitorum altitudine, fuerunt et alii C numero in eadem insula colosi minores. Tenedos insula una ex Cicladibus a septentrione sita in qua olim ciuitas Atenne quodam condita est, unde et nomen urbis illius uel potius insulae fuit. Nam Tennes iste infamatur quod cum nouerit casua concubuisset, et fugiens in hanc insulam uacuam cultoribus obtinuit, unde et Tenedos dicta est. Sic Cicero tenent ipsum cui ex nomine Tenedos nominatum. Carpatos insula una ex Cicladibus a meridie posita, contra Egiptum posite a qua Carpatium mare apellatum est. Vocata propter celerem fructuum maturitatem. Est etiam inter Egiptum et Rodum. Et hac insula dicuntur et Carpasie naues magnae et spaciose. Ceterea insula una ex Cicladibus a parte occidua sita cuius Porfiris antea nomen fuit. Citerea autem uocata quod ibi Venus sit orta. Icaria insula una de Cicladibus, quae Icario mari nomen dedit. Haec inter Samum et Miconium procurrentibus, saxis inhospitalis est, et nullis sinibus, portuosa dicitur autem Icarii Cretensem ibi naufragio interisse et de exitu hominis inpositum nomen loco.</p>
<p>Naxon insula a Dionisio dicta quasi Dionaxon quod fertilitate uitium uincat ceteras. Est autem a Delo X et VIII milia passuum separata, ex qua olim Iouis fertur aduersus Titanas fuisse profectus. Melos insula #31b# ex numero Clicladum una omnium insularum rotundissima, unde et nuncupata. Historia dicit ex Iasone natum fuisse Filomelum et Plutum, ex Filomelo Pareantam genitum, qui de suo nomine Paron insulam et oppidum apellauit. Prius autem minora deinde paroi dictu, de qua Virgilius: Niueumque Paroen. Gignit enim marmor candidissimum quod parium dicunt. Mittit et sar#M357#dum lapidem marmoribus quidem prestantiorem et inter gemmas uilissimum. Caon insula Sira lingua appellatur, eo quod ibi mastix gignitur. Siri enim masticem icio uocant. Samo insula est in mari Egeo, ubi nata est uino. Ex qua fuit Sibilla Samia et Pithagoras Samius, a quo philosophiae nomen inuentum. In hac insula reperta prius fictilia uasa traduntur unde et uasa Samia apellata sunt.</p>
<p>Sicilia a Sicano rege Sicania cognominata est, deinde a Sicalo Itali fratre Sicilia. Prius autem Trinacria dicta, propter tria acra, id est promontoria, Pelorum, Pachinum et Lilibeum. Trinacra enim Grecum est, quod Latine triquadri dicitur quasi in tres quadras diuisa. Haec ab Italia exiguo freta discreta, Africum mare prospectant terris frugifera. Auro abundans, cauernis tamen et fistulis penetrabilis uentisque et sulfore plena, unde et ibi Ethnae montis exstant incendia. In cuius freto Scilla est et Caribdis quibus nauigia aut obsorbentur aut conliduntur. Fuit autem quondam patria Ciclopum et propterea nutrix tirannorum. Frugum fertilis, ac primum #32a# terris omnibus commissis seminibus aratro proscissa. Principem urbium Siracusis habet fontem Artusam et Alueum fluuium magnorum generatorem equorum. In ea insula primum est inuenta comedia. Achaten lapidem ipsa primum ex Achate flumine dedit parturit et mare eius corallum gignit et sales agrigentinos in igne solubiles crepitantes in aquis, omnis ambitus eius clauditur stadiorum trium milium. Sallustius autem dicit Italiae coniunctam fuisse Siciliam sed medium spatium impetu maris diuisam, et per angustiam scissum.</p>
<p>Tapsus insula stadiis X a Sicilia remota iacens et planior. Vnde et nuncupata, de qua Virgilius: Tapsumque iacentem. Eoliae insulae Siciliae appellatae ab Eolo Ippote filio quem poetae finxerat regem fuisse uentorum. Sed ut Varro dicit rector fuit istarum insularum. Et quia ex earum nebulis et fumo futuros predicabat flatus uentorum ab inperitit uisus est uentos sua potestate retinuisse. Eadem insulae et Volcaniae uocantur, quod et ipsae sicut Ethna ardeant. Sunt autem nouem habentes propria nomina quarum prima Liparus, quidam Liparem uocauit, qui eam ante Eulum rexit. Altera Geram uocatur quod sit collibus eminentissimis, reliquae uero id est Strangile, Didimae, Erifusa, Fistia, Fenicusa, Euomon, Stripodes, Sonres, quam nocte ardent, Aeoliae siue Vulcaniae dicuntur. Ex his quaedam ab initio non fuerunt, postea mare edite usque ad nunc permanent.</p>
<p>Stroecades insulae Massiliensium sexaginta milium spacio a continenti in frontem Narbonensis prouinciae, qua Rodanus fluuius in mare exit. Dictae autem Grece Stoetcades quasi opere in ordinem sint positae. #32b# Sardus Hercule procreatur cum magna multitudine spatio a Libia profectus Sardiniam occupauit. Et ex suo uocabulo insule nomen dedit. Hec in Africo mari facie uestigii humani, in oriente, quam occidentem latior prominent forme paribus lateribus quae in meridiem et septentrionem uertunt. Ex quo ante commercium #M358# a nauigantibus Grecorum Ichus apellata est. Terra patet in longitudine milia CXL in latitudines, XL in ea neque serpens gignitur, neque lupus sed soli fuga tantum animal exiguum hominibus perniciosum. Venenum quoque ibi non nascitur nisi herba per scriptores plurimos et poetas memorata apeastro similis que hominibus rictus contrahit, et quasi ridentes interimit. Fontes habet Sardinia calidos infirma medelam prebentes, furibus cecitatem si sacramenta dato oculos aquis eius tetigerint.</p>
<p>Corsicae insule exordium incolae ligures dederunt appellantes eam ex nomine ducis. Nam quaedam Corsa nomine ligus mulier cum Taurum, ex grege quem pro Pelitora regebat trans nature solitum atque per interualla corpore auctore meare uideret, cupiens scire incognita sibi pabula, taurum a ceteris digredientem usque ad insulam nauigio persecuta est, cuius regressus insulae fertilitatem cognoscentes ligures, ratibus ibi profecti sunt, eamque nomine mulieris auctoris et ducis appellauerunt. Haec autem insula Grece Cirne dicitur, a Cirno Erculis filio habitata, de qua Virgilius Cirnea taxos, diuiditur. Autem a Sardinia XX milium freto cincta ligustica equoris sinu ad profectum Italiae. Est autem multis promontoriis #33a# angulosa, gignens letissima papula et lapidem quem Cato citen Greci uocant.</p>
<p>Ebosus insula Ispanie dicta quod Azanio non procul sit quasi Ebozus. Nam LXX stadiis ab ea distat cuius terram serpentes futiunt. Huic contraria est. colubraria quae freta est anguibus. Balleares insulae Ispanie due sunt, Afrosiades et Gemnaside, maior et minor, unde et eas uulgus Maioricam et Minoricam nuncupant. In his primum insulis inuentae sunt fundae, quibus lapides emittuntur unde et ballares dicte, bali enim Grece emittere dicitur. Vnde et balista, quasi missa et fundibulum Virgilius Balearis uerbora fundae.</p>
<p> </p>
<p>[6] De promontoriis</p>
<p> </p>
<p>Commune est insulis ut promineant inde et loca earum promontoria dicuntur. Sic Sallustius de Sardinia in orientem quam occidentem latior prominet. Sigeum promontorium Asiae ubi Ellespontus apertius dilatatur. Dictum autem Sigeum propter Erculis taciturnitatem quia prohibitur hospitio a Laomedonte Troianorum rege simulauit abscessum, et inde contra Troiam cum silentio uenit, quod dicitur sige. Maleum promonterium Grecie quod intrat in mare, et per milia L protenditur. Vbi unda ita seua est, ut persequi nauigantes uideatur. Hoc autem promontorium a Maleo rege Argiuorum nomen accepit, Pelorum promontorium Sicilie respiciens aquilonem secundum Salustium dictum a gubernatore Hannibalis illis sepulto. Pachinum promontorium Siciliae austrum spectans. Ab aeris crassitudine dictum. Nam PARC est pinguis et crassus. Austro enim perflatur. Lilibeum promontorium #33b# Siciliae solis occasum intendens, uocatum ab eiusdem nominis ciuitate quae ibi est situ. Borion promontorium #M359# Numidiae uocatum, ita quod aquilonem intendat, hoc Ippone regium postea dictum pro eo quod sit equore interruptum. Calpis Ispaniae promontorium. Promontoria enim quae in insularum summitatibus consistunt, et eis contra fluctus maris munimen prestant, possunt #M360# iuxta allegoriam doctores sanctos figurare, qui presunt ecclesiis dei, et eos contra persecutionum fluctus roborant atque confortant, ne procella tempestatum, atque alluuione undarum obruantur.</p>
<p><strong> </strong></p>
<p><strong>EXPLICIT LIBER XII</strong></p>
<p><strong><br /> </strong></p>
<p><strong>INCIPIT LIBER XIII</strong></p>
<p> </p>
<p>#M359#</p>
<p>[1] De montibus</p>
<p> </p>
<p>Montes sunt tumores terrarum aptissimi dicti quod sint eminentes, quidam autem ex propriis causis uocati sunt, ex quibus notandi sunt qui opinione maxime celebrantur. Mons Caucasus ab India usque ad Taurum porrectur pro gentium ac linguarum uarietate quoquo uersum uadit, diuersis nominibus nuncupatur, ubi autem ad orientem in excelsiorem consurgit sublimitatem pro niuium candore Caucasus nuncupatur. Nam orientali lingua Caucasum significat candidum id est niuibus densissimis candidatam. Vnde et eum Scithae qui eidem monti iunguntur, crocasum uocauerat casi enim aput eos candor siue nix dicitur. Mons Taurus a plerisque idem uocatur et Caucasus. Ararat mons Armoeniae in quo arcam historici post diluuium sedisse testantur, unde et usque hodie ibidem lignorum eius uidentur uestigia. Ararat interpretatur descendens. Agri specula mons Moabitarum #34a# in quem adducit Balauch filius Beor Balaam diuinum ad maledicendum Israel, super uerticem, qui propter uehemens preruptum uocatur excisus et inminent mari mortuo haud procul ab Arnone. Fogor et Beth Fogor mons Moabitarum ad quem rex Balach adduxit Balaam ariolum in supercilio Libiadis sed et alia uilla sodor haud procul a Bethleem cernitur, quae nunc Faor nuncupatur. Ab Arim mons, in quo mortuus est Moyses, dicitur autem mons esse Nabau in terra Mob contra Hiericho super Iordanem in supercilio Fasga, ostenditurque ascendentibus de Libia de in herbum antiquo hodieque uocabulo nocta montem Fogor nomen pristinum retinentem, a quo circa eum regio usque nunc apellatur Fasga. Abarim autem interpretatur in transitu, quod significare potest finem legis quam legis dator Moyses ibi in monte uirtutum collocatus de hac uita transiit, nec enim poterat per Moysen populis Israheliticus transire Iordanem, et intrare in terram repromissionis sed per ducatum Iesum hoc factum est, hoc est saluatoris nostri qui de deserto istius mundi per babtismi sacramentum fideles suos introducit in terram uiuentium, et gloriam regni celestis.</p>
<p>Aermon mons Amorreorum, de quo dictum est, quem Phenices uocant, Sanior, et Amorreus apellauit sanir. Diciturque esse in uertice esse in signe templum quod ab Ethnicis cultui habetur e regione Paneadis et Libani sed et terra filiorum Israel. Transiordanem ad solis ortum a prerupto artio #34b# nonis usque ad montem Hermon extenditur. Aermon autem interpretatur anathema uel tristitia #M360# significat autem idolorum culturam, uel superbiae fastum quibus merito anathema dicitur, quia a sanctis et fidelibus iuris omnes communio et societas eis interdicitur, quando iuxta apostolum nulla societas est lucis ad tenebras nec ulla est conuentio Christi ad Belial.</p>
<p>Catachrisea id est Adaurea, sunt autem montes aurifertiles in deserto, procul XI mansionibus a Coreb, iuxta quos Moyses Deuteronomium scripsisse perhibetur sedet metallo aeris fano quod nostro tempore corruit montes uenarum auri plenos olim fuisse uicinos aestimant. Choreb mons dei in regione Madian iuxta montem Sina, super Arabiam in deserto, cui iungitur mons et desertum Saracenorum quod uocatus Faran, mihi autem uidetur quod duplici nomine id est mons, nunc Sinai nunc Choreb uocetur. Interpretatur autem Choreb caluus uel siccito uel solitudo, et Sinai temptacio, uel rubus uel anfora mea, ubi Moyses legem accepit et mensuram uiuendi, ex domini mandata rudi populo scripsit, sed temptatio perfidorum ibi non defuit nec sanguinis effusio, penitus cessauit.</p>
<p>Galaad mons ad quem septimo die profectionis ecarris Iacob profugus uenit. Est autem ad tergum Phenicis et Arabiae collibus. Libani copulatus extenditurque per desertum usque ad eum locum ubi trans Iordanum habitauit. Quondam rex Seon #35a# amorreorum, cecidit autem supradictus mons in sortem filiorum Ruben et Gad et dimidiae tribus Manasse. Sed et Hieremias loquitur: Galaath tu mihi initium Libani a quo monte et ciuitas in eo condita sortita uocabulum est, quam cepit de amorreorum manu Galaad filius Machis filii Manasse. Galaad autem qui interpretatur aceruus testimonii uel transmigratio testimonii significat sanctam scripturam in qua fedus et pactum inter deum et homines constitutum legitur, ibi etiam et reconciliatio humani generis per Christum apud deum predicatur. Galaad mons in deserto ubi castra meati sunt filii Israel.</p>
<p>Gebal mons in terra repromissionis ubi ad imperium Moysi altare constructum est. Sunt autem iuxta Hiericho duo montes uicini contra Selnuicem respicientes, e quibus unus Garizim alter Gebal dicitur, porro Samaritani arbitraritur. Hos duos montes iuxta Neapolim esse sed uehementer errant. Plurimum enim inter se distant, nec possunt inuicem benedicentium siue maledicentium inter se audiri uoces quod scriptura commemorat. Gebal interpretatur uorago uetus. Garizim mons super quem steterunt hi qui maledicta resonabant, iuxta supradictum montem Gebal. Garizim interpretatur diuisio siue precisio. Qui sunt ergo isti #M361# qui incedunt iuxta montem Garizim uel qui incedunt iuxta montem Ebal, illi itaque qui in hoc loco iuxta montem Garizim incedunt electi ad benedicendum, eos figuraliter indicant qui non metu paenae sed clestis promissionis a more succen#35b#si ueniunt ad salutem. Illi uero dimidii qui iuxta montem Ebal incedunt in quo maledictiones prolatae sunt. Illos indicant qui non a more benedictionum uel promissionum, sed futurorum suppliciorum timore complent quae in lege scripta sunt ut perueniant ad salutem. Omnes autem circa arcam incedunt qui ab ecclesiae sinu non decedunt sed nobiliores esse, illos nouimus qui boni ipsius desiderio aeternae, benedictionis amore quod bonum est agunt quam illos qui pro mali metu bonum sectantur.</p>
<p>Mons Oliuarum ad orientem Hierusalem in quo discipulos erudiebat Iesus dominus. Mons ergo iste significat celsitudinem uirtutum et gratiarum spiritalium quae dono spiritus sancti distribuuntur fidelibus. Nabau quod Hebraice dicitur Nabo mons super Iordanem contra Hierichum in terra Moab, ubi Moyses mortuus est, et usque hodie ostenditur in sexto miliario urbis Esbus contra orientalem plagam. Nabau ergo interpretatur in conclusione et significat terminum legis, sicut et mors Moysi, quia secundum apostolum finis legis Christus est, ad iustitiam omni credenti. Or mons in quo mortuus est Aaron iuxta ciuitatem Petram ubiusque ad presentem ostenditur rupes qua percussa Moyses aquas populo dedit. Or autem interpretatur iracundia, et merito quia ibi propter dubitationem Moysi et Aaron in productione aquae de petra interdictum est, eis ne introducerent filios Israel, in terram repromissionis.</p>
<p>Gaas mons in tribu Efraim in cuius septentrionali plaga sepultus est Iesus filius Naue, et usque hodie iuxta uicum Tamnam #36a# sepulchrum eius in signe monstratur. Seir mons in terra Edom in quo habitauit Esau in regione Gebalena quae ex eo quod Esau pilosus esset, et Ispidus Seir hoc est pilosi nomen accepit, in quibus locis ante habitauit chorreus quem interfecit Chodor Laomor meminit montis Seri. Et Esaias in uisione Idumeae. Quid autem Sire qui interpretatur pilosus uel ispidus significet ille qui istoriam Iacob et Esau legit et bene intellegit, facile dinoscere potest, quia Iacob simplex significat simplicitatem ecclesiae, Esau uero pilosus et ispidus Iudeos et hereticos setis uitiorum sordidos et fetidos exprimit.</p>
<p>Baal Ermon mons circa Libanum in finibus Allophilorum. Gelboe montes alienigenarum in VI lapide Ascitopolim in quibus et uicus est grandis qui appellatur gelb. In his accubuit Saul et Ionathan ob quod maledixit eis Dauid dicens: Montes Gelboe necros nec pluuia ueniant super uos, et cetera. Quod ergo montes Gelboe Saul moriente deliquerit, quatenus in eis nec ors nec pluuia caderet, et ab omni eos uiriditatis germinae sermo sicca#M362#ret. Sed quia Gelboe interpretatur decursus, per Saul autem unctum et mortuum, mors nostri mediatoris exprimitur, non inmerito per Gelboe montes superba Iudaeorum corda signantur, quaedum in huius mundi desideriis defluunt. In Christi id est uncti se morte miscuerit, et quia in eis unctus rex corporaliter moritur, ipsi ab omni graciae rore siccantur.</p>
<p>Thabor ergo et Hermon montes sunt Siriae prouinciae, quorum nomina ingentia sacramenta parturiunt. Thabor enim dicitur ueniens lumen quod spcialiter aduentum domini saluatoris significat, de quo dictum est: Erat lumen uerum quod inluminat omnem hominem uenientem in hunc mundum. Hermon #36b# significat anathema eius, id est diaboli quam a Christianis domino ueniente suscepit, dignum enim fuit ut presente lumine tenebrosus diabolus uinceretur. Isti ergo exultabunt in nomine domini, sicut alibi fideles dicunt. Non nobis domine non nobis sed nomini tuo da gloriam.</p>
<p>Libanus mons Fenicum altissimus cuius meminerit prophetae dictus a thure quia ibi colligitur, cuius ea pars quae est super eum ad orientalem plagam respiciens, Antilibanus appellatur id est contra Libanum. Libanus autem potest significare sanctam eclesiam sacrobaptismate a peccatis mundatam et candorem uirtutum dealbatam, unde dicitur in Psalmo: Satiabuntur omnia ligna siluarum, et cedri Libani quas plantasti. Ligna siluarum plebes significat in gentium populorum qui eclesiae catholicae de dumosis atque ab in cultis nationibus adueneret. Haec ligna indicant homines utique mediocres, cedri autem Libam declarant nobiles ac potentes, qui in humano genere tamquam cedri eminere noscuntur. Libanus enim interpretatur candidatio, seculi autem huius potestas quaedam uidetur esse festiuitas ubi diuites homines ac potentes excelsi atque proceri quasi in Libano monte nascuntur, qui tamen ad ueram religionem domini munere peruenerit.</p>
<p>Sophim mons Effraim in loco Armathem. Sophim uero interpretatur specula siue scopulus et significat culmen perfectionis, unde legitur: In regum uir unus fuisse deramatha sophim de monte Effraim in alta scilicet contemplatione uirtutum ut a nullis subiacentibus, et circum latrantibus cogitationibus mentis eius sublimitas deiceretur, uel unitas scinderetur.</p>
<p>Sion mons est urbis Hierusalem in australi parte constitutus super eminens ciuitati, unde et Sion interpretatur speculum siue speculatio, et significat sanctam eclesiam, #37a# quae corde puro et simplici intentione supernae pacis, uisionem contemplatur, et ipsum super omnia dominantem et regnantem inspicit deum. Sina mons in regione Madian super Arabia est in deserto de quo in apostolo legitur. Sina mons est, in Arabia, qui coniunctus est ei, quae nunc est Hierusalem et seruit cum filiis suis. Significat autem sinagogam Iudeorum carnalem obseruantiam legis tenentem quam predictus apostolus compara#M363#uit Agar ancillae Sarrae.</p>
<p>Sunt et alii montes insignes quorum mentio tantum in historiis gentilium repperitur, horum quippe nomina hic cum ethimologiis eorum commemorari sufficiat. Acroceraunii montes montes propter altitudinem et fulminum ictus uocati sunt. Grece enim fulmen ceraunos dicitur. Sunt autem inter Armoeniam et Iberiam incipientes a portis Caspis usque ad fontem Tigridis fluuii. Yperborei montes Scithiae dicti, quod super idem ultra eos flat boreas. Riphei montes in capite Germaniae sunt a perpetuo uentorum flatu nominati. Nam PIoEN Grece impetus et orme dicitur.</p>
<p>Olimpus mons Macedoniae nimium precelsus, ita ut sub illo nubes esse dicantur, de quo Virgilius: Nubes excessit Olimpus. Dictus autem Olimpus quasi ololampus, id est quasi celum. Hic mons Macedoniam diuidit a Trocia. Athos mons Macedoniae et ipse altior nubibus tantoque sublimis, ut in Lemno umbra eius pretendat, quae ab eo LXX sex milibus separatur. Parnasus mons Thesaliae iuxta Boetiam qui gemino uertice est. Erectus in celum hic in duo finditur, iuga, cirra et nisa, unde nuncupatur eo quod in singulis iugis colebantur Apollo et liber. Haec iuga a duobis fratribus Citeron et Elicon #37b# appelantur. Nam Elicon dictus ab Elicone fratre Citeronis.</p>
<p>Apenninus mons apellatur quasi Alpes pennice quia Hannibal ueniens easdem Alpes aperuit unde et Virgilius: Alpes inmittit apertas. Has enim Hannibal post bella Ispaniae a coeto rupit. Iuuenalis: Et montem rupit a ceto. Et inde loca ipsa quae rupit Apenninae Alpes uocantur. Mons Ethna ex igni et sulphure dictus, et Gehenna unde. Constant autem hunc ab ea parte qua Eurus uel Affricus flat habere speluncas plenas sulphuris, et usque ad mare deductas, quae speluncae recipientes in se flatus uentum creant, qui agitatur ignem gignit et sulphure. Vnde est quod uidetur incendium.</p>
<p>Pirineus et ipse a crebris fulminum ignibus nuncupatus, Grece enim ignis pirus uocatur. Iste est qui inter Galliam atque Ispaniam quasi de industria munimentum interiacet. Solurius a singularitate dicitur, quod omnibus Ispaniae montibus solus altior uideatur. Calpes mons in ultimis finibus oceani qui dirimit Europam ab Africa quam Athlantis finem esse dicit. De quo Lucanus: Esperiem calpem summumque impleum Athlantem. Atlans frater Promethei fuit, et rex Africae a quo astrologiae artem prius dicunt ex cogitatam ideoque dictus est, sustinuisse caelum ab eruditione igitur disciplinae et scientia caeli nomen eius in montem Affricae diriuatum est, qui nunc Athlans cognominatur, qui propter altitudinem suam quasi caeli machinam #M364# atque astra sustentare uidetur.</p>
<p>Montis uocabulum plures significationes habet aliquid dominum saluatorem significat, aliquando sanctam aeclesiam, aliquando apostolos et prophetas siue sanctos uiros pro celsitudine uirtutum et e contrario aliquando #38a# superbos homines et tumidos in potentia mundana regni designat, aliquando hereticos, aliquando uero ipsum diabolum. Mons enim dominum saluatorem in prophetia significat, ubi ait: Erit in nouissimis diebus preparatus mons domus domini in uerticem montium et eleuabitur super colles et ibunt ad eum omnes gentes et reliqua. Mons autem aeclesiam significat, ubi propheta dicit in Psalmo: Qui confidunt in domino sicut mons Sion non commouebitur in aeternum. Et item: Sicut ros inquit Hermon, quod descendit in montem Sion. Sion enim qui interpretatur speculatio significat eclesiam ut iam diximus in quam abundantia diuinae gratiae descendit. Et deus cottiduae contemplatur, quia deus deorum uidebitur in Sion. Hermon Hebreum nomen est montis ultra Iordanem fluuium constituti cuius interpretatio sicut supradictum est, significat anathema, ros ergo montis istius nutriens peccatores qui sub anathematis execratione iacuerunt. Descendit in montem Sion, quando ad conuersationis remedium domino largiente perueniunt. Sion enim significat eclesiam catholicam quae recipit gentes quae erant sub anathematis periculo consitutae. Nam montes apostolos et prophetas significant, ubi dicitur: Montes ex celsi ceruis, cerui enim sunt fideles qui uitia #38b# huius seculi quasi spinas bona conuersatione transibunt et habitant in montibus, id est apostolis et prophetis qui sanctis praedicationibus suis in mundo solida cacumina esse meruerunt. Item montes sanctos uiros siue libros diuinos significant, in illo Psalmistae quo ait: Leuaui oculos meos ad montes unde ueniet auxilium mihi, hoc si spiritaliter inquiras omnino proficuum est, ut oculos cordis sui siue ad sanctos uiros siue ad libros diuinos, siue ad sublimes angelos credatur eleuasse, qui magnitudine et firmitate sua, uere montes sunt, unde etiam competens sustinebatur auxilium.</p>
<p>Mons est populus Iudeorum, de quo in Daniele, abscisus est lapis, sine manibus id est Christus absque uirili semine conceptus, et fide sua repleuit uniuersum orbem terrarum. In contrariam uero partem montes significationem trahunt, unde scriptum est: Montes sicut cera fluxerunt a facie domini. Hic montes significant homines qui et seculi huius altitudines appetunt et in sensata superstitione durescunt, his mirabiliter comparata est cera liqueus quam tanto facilius in penitentiam defluunt, quanto se induritiam immobiles esse crediderunt. Montes diuites et potestates seculi huius, ut in Iob pro diabolo dicitur: Huic montes herbas ferunt quod est #39b# uitia carnis. Mons diabolus propter tumorem ut in Esaia: Leuate signum super montem caligosum. Et in Hieremia: Ecce ego ad te mons pestifer.</p>
<p>Mons dogma #M365# hereticorum ut in propheta ex persona eclesiae. In domino confido quomodo dicitis animae meae transmigra in montem sicut passer. Montes demones uel heretici, siue Iudeorum scribae in Hieremia, date domino deo uestro gloriam antequam offendant pedes uestri ad montes caligosos. Et in Psalmo: Vsque ad desertis montibus. Montes duo qui in Zacharia aerei describuntur, duo testamenta legis de quorum medio quadriga domini, id est quatuor euuangeliorum predicatio procedit. Haereticos ergo significant montes ubi dicitur: Ne quando offendant pedes uestri ad montes caligosos. Monet enim nos propheta ut caueamus, ne forte gressus operum nostrorum in superba doctrina hereticorum offendentes in caliginem errorum cadant. Diabolum uero significat mons ubi in Apocalipsi scriptum est: Quod mons magnus missus sit in stagnum ignis ardentis et sulphuris quia contumacia diaboli aeterna pena Gehennae damnatur, fundamenta montium spes superborum et fundamenta montium conturbata sunt.</p>
<p> </p>
<p>[2] De collibus</p>
<p> </p>
<p>Colles sunt preminentiora iuga montium quasi colla, luga autem montium ex eo apellata sunt quod propinquitate sui uinguntur. Tumulus est quasi tumens tellus. #39b# Item tumulus terra congesta, ubi nulla memoria est. Colles enim significant bonos homines minores meriti quam montes. Sunt autem mediocres ex equalitate tractantes, qui tamen dominum bonis operibus laudant, ut propheta testantur dicens: Montes et colles cantabunt coram deo laudem. Item in aliam partem collis ponitur, ut est illud in euangelio: Omnis mons et collis humiliabitur. Iuga autem montium sanctis merito comparantur, qui fraterna caritate inuicem iuncti copulantur et socialiter uiuentes omnem diuorcium scismatis spernunt.</p>
<p> </p>
<p>[3] De uallibus</p>
<p> </p>
<p>Valles sunt humilia loca quasi uulsa, hinc et conualles depressa loca terrarum inter montes. Sunt propria nomina uallium, id est, Acalon uallis atque praeruptum supra quam orante quondam Iesu. Luna stetit iuxta uillam quae usque nunc Acalon dicitur, contra orientem Bethelis tribus ab ea milibus distans haud procul Agaba et Rama Saulis urbibus. Porro Ebrei adfirmant Aialon uicum esse, iuxta Nicopolim in secundo lapide pergentibus Heliam. Coelas Titanorum, id est uallis gigantum aduersus quos preliatus est Dauid. Coelas id est uallis Iosaphath, inter Hierusalem et Montem Oliueti, lege prophetam Iohel: Raphaim uallis Allophilorum ad septentrionalem plagam Hierusalem. Vallis significat contritionem cordis per humi#40a#litatem, ut est illud in Psalmo: Cponualles habundabunt frumento.</p>
<p>Conualles populos significant humiles quia nihil his humilius quae in quadam terrae cum cauitate descendunt. Isti ergo humiles #M366# abundant frumento id est doctrina spiritali et ope uirtutum. Sicut ille publicanus qui nec occulos audebat ad caelum erigere, nec aliuqa meritorum praesumptione confidere habundauit frumento. Nam quia humilis conuallis fuit erectus est, quia prestante domino se ipse deicit. Item in aliam partem uallis ponitur, ut est illud prophetae uallis filiorum Ennon, in quo poena Gehennae exprimitur. Valles heretici uel Iudaei siue peccatores de aeclesiae sublimitate cadentes, ut in Esaia: Vallem filiae Sion. Et alibi: Vallem filiorum Ennon. Vallis humilis corde signifcat, de quo in Cantico canticorum uox Christi loquitur dicens: Ego flos campi, id est ego decus mundi. Et lilium conuallium gloria uidelicet humilium.</p>
<p> </p>
<p>[4] De campis</p>
<p> </p>
<p>Campis est terrarum planities. Dictus autem campus quod breuis sit pedibus, nec erectus ut montes, sed patens et spacio suo porrectus et iacens. Vnde et Grece pedion dicitur, sumpsit autem nomen ex Greca aethimologia, cami enim Grece breue dicitur. Solum est omne quod sustinet, a soliditate dictum scilicet. In camporum ergo nomine, aliquando scripturae diui#40b#nae exprimuntur, eo quod pastum congruentem fidelibus animabus, praebeant ut est illud in Psalmo: Et campi tui replebuntur ubertate. Aliquando uero equalitatem et placiditatem, morum designat, ut est illud Psalmistae: Gaudebant campi et omnia quae in eis sunt. Campos hic similiter in bono debemus accipere, quia illa plana dicimus, quae pulcherrima aequalitate tenduntur. Campos ergo dicit uiros iustitiae laude pollentes, non superbia tumidos, non asperos iracundiae sed mansueta lenitate plenissimos. Campus intellegitur mundus, eo quod sit patens de quo Abacuc propheta dicit: Exiit uerbum id est filius dei et misit in campum. Et in Psalmo scriptum est: Sicut posuit in Aegipto signa sua et prodigia sua in campo Taneos. Taneos enim ciuitas est Aegipti ubi sunt facta prodigia quae leguntur. Signa utique fuerunt in Aegipto duris cordibus quasi caracteris inpressa uestigia. Prodigia uero quasi porro dicentia id est quae praefigurabantur esse uentura. Omnes enim illae plagae ad aliquam significantiam priscis temporibus cotgigerunt, merito ergo signa et prodigia sunt apellata quae in Aegipto facta monstrantur. Taneos humile mandatum diximus interpretari, quod in isto seculo necessarium nobis ac salutare cognoscitur, ubi humiles ac prostrati #41a# esse debemus qui ueniae semper suffragia postulamus. In contrariam uero partem campus accipitur, quando luxus uoluptatum et disciplinae laxamentum significat quia arta uia est quae ducit ad uitam. Lata et spatiosa uia, quae ducit ad mortem. #M367#</p>
<p> </p>
<p>[5] De saltibus</p>
<p> </p>
<p>Saltus sunt uasta et siluestria loca ubi arbores exiliunt in altum. Saltus uel silua mistice significat sterilitatem gentium, unde est illud Psalmistae: Tunc exultabunt omnia ligna siluarum ante faciem domini quoniam uenit. Ligna siluarum per se amaros et steriles inferunt fructus, sed cum fuerint in sita dulcissima ubertate pinguescunt. Sic gentes quae prius fuerant uelut ligna siluarum ad culturam frctiferam productae ante faciem domini magno sunt gaudio laetaturae, sed cum dicit omnia ligna illam partem uult intellegi quae inseri bonis operibus potuit ac mutari. Saltus populus aeclesiae ut in propheta: Qui habitant in deserto securi, dormient in saltibus. Saltus agri meridiani populis Iudaeorum, ut in Hiezechiel propheta: Ad saltum agri meridiani ecce ego succendam ignem in te et deuorabit omne lignum uiride et omne lignum aridum.</p>
<p> </p>
<p>[6] De locis</p>
<p> </p>
<p>Repperiuntur in diuinis libris nomina locorum quae etiam sine significatione mystica non sunt, sed nos de his omnibus quid tipice significent enarrare longum esse arbitramur, ideo nomina #41b#ipsorum tantum modo ponentes cum expositione historiae, ceterum misterium earundem prudenti lectori ad inuestigandum relinquimus.</p>
<p>Aenam euntibus Thannam, nunc desertus est locus, et proximus Thamne, Vico grandi qui situs est inter Eliam et Diospolim. Est et fons in supradicta Aena loco, unde et Aenam, id est fons nomen accepit, in quo stans idolum maxima illius regionis ueneratione coliter. Porro Ebrei adfirmant Aenam, non locum significare sed biuium ubi certo intuitu, necessarium sig ad unam e duabus uiis eligandam. Enam etiam interpretatur cor eorum. Areatat locus trans Iordanem in quo planxerunt, quondam Iacob tertio ab Hiericho lapide, duobus milibus ab Iordane qui nunc uocatur Bethagla, quod interpretatur locus giri eo quod ibi more plangentium circumierint in funere Iacob. Aelim castra sunt filiorum Israel, et locus in deserto, in quo XI fontes, et LXX palmarum arbores Moyses de mari rubro exiens repperit. Nam Elim interpretatur arietes fontes ut in Exodo legitur: Et uenerunt in Elim filii Israel, ubi erant XII fontes id est apostolorum doctrina. Aelus in deserto ubi filii Israel castra metati sunt. Aelus quoque interpretatur fermenta siue commisce.</p>
<p>Aseroht pars Heremi ubi Maria et Aaron contra Moysen locuti sunt. Habitauerunt autem quondam Euei #42a# in Aseroht, usque ad urbem Gazam, uerum haec loca non Aseroht, sed Aserim appellari Ebrei putant. Aseroht enim interpretatur atria uel uestibula. Asemona castra filiorum Israel in deserto. Nam Asemona interpretatur oseius ab osse, non ab ore. Aetherium pro quo Aquila et Simmachus explorato#M368#rum uiam interpretati sunt ubi aduersum Chananeum qui ab austro contra Israel erumperat in solitudine dimicatur. Areopoleos in quo et militum ex omni parte presidia, distributa plenum sanguinis et formidinis testantur ingressum. Hic quondam Moabitarum fuit, et postea rex Seon Amorreorum iure belli eum obtinuit sed et terra filiorum Israel trans Iordanen incipiens ab Arnone usque ad montes Hermon et Libanum extenditur. Ar locus uel opidum Arnon, quod a LXX interpretibus per extensam uocalem er dicitur. Ar uero interpretatur suscitauit uel uigilia. Aesinion locus deserti denique et ipsum uocabulum incultam terram desertamque significat. Aroboht Moab ubi secundo numeratus est populus, quod aquila interpretatur humilia siue aequalia Moab. Abelsathim locus in deserto ad meridiem Moabitarum et interpretatur luctus litorum uel riparum.</p>
<p>Benaiacham in de#42b#serto castra filiorum Israel. Benacham enim interpretatur filius necessitatis. Beroht filiorum Iachim in deserto locus in quo obiit Aaron, et ostenditur usque hodie in decimo lapide urbis Petre in montis uertice. Beroth autem interpretatur putei. Bonos hoc est collis preputiorum locus in Gadgalis ubi circumcidit Iesus populum Israel in secundo ab Hiericho lapide et ostenduntur usque hodie saxa quae de Iordane illuc translata scriptura commemorat. Bethdago locus, in quo duae tribus, Zabulon et Isachar habent confinia. Bethago quoque interpretatur domus festiuitatis eorum.</p>
<p>Chasbi ubi geminos Iudae filios Thamar edidit, ostenditur autem nunc locus desertus iuxta ad ollam in finibus Eleuteropoleos. Chaspi enim interpretatur calix inmensi siue immola mihi. De hoc quoque in libris Ebraicarum questionum plenius disputatum est. Emechachor quod interpretatur uallis Achor, id est tumulus atque turbarum, ubi Achan lapidibus oppressus est, eo quod quaedam de anathemate sustulisset. Est autem locus iuxta Hiericho haud procul a Galgalis. Male ergo qui putat uallem Achior a nomine eius qui lapidatus est nuncupatum, cum ille Acheon dictus sit, et non Achior siue Achar. Fanuel locus in quo Iacob tota nocte conluctans Israhelis uocabulum meruit, iuxta torrentem #43a# Iacob. Fanuel autem interpretatur facies dei, ab eo quod ibi dominum uiderit.</p>
<p>Golgol quae et Galgal iuxta quem montes esse, scribuntur Garizim et Gebal. Galgalaum locus est iuxta Hiericho, errant igitur Samaritam qui iuxta Neopolim Garizim et Gebal montes ostendere uolunt eum illos iuxta Galgal esse scriptura testatur. Galgal autem interpretatur reuelatio. Golath maim locus qui interpretatur possessio aquae. Galioth locus ixuta Iordanen in tribu Beniamin ubi altare domino constituerunt filii Ruben. Galioth enim interpretatur reuelationes siue transmigratio.</p>
<p>Iroth locus deserti ad quem uenerunt filii Israel mare Rubrum transfretantes. Iroth ergo interpretatur longitudo. Ietabutha locus in deserto ubi torrentes aquarum demonstrantur. Ietabutha uero interpretatur bonitates siue declinauit ut ueniat. Lobon locus solitudinis trans Iordanen in quo #M369# Moyses Deuteronomium legit. Lobon autem interpretatur ingresus siue inuenientes.</p>
<p>Mara quod interpretatur amaritudo id est litoro legis. Est autem locus in quo aquas iacto ligno Moyses. In dulcem uertit saporem, unde legitur in Exodo uenerunt filii Israel in Miara et non poterant bibere aquam de myrra quia a mara erat. Rafidim locus in deserto iuxta montem Choreb, in quo de petra fluxere aquae cognominatus que est temptatio, ubi et Iesus aduersus Ama#43b#lech dimicat prope Faran. Rafadim quoque interpretatur laxe manus uel sanitas iuditii aut uisio oris sufficiens eis.</p>
<p>Scenae, id est tabernacula locus in quo habitauit Iacob, regressus de Mesopotamia qui lingua Hebraica apellatur Sochoth. Sior locus contra faciem Aegipti sed et hodie ostenditur uilla nomina Sior inter Eliam et Eleuteropolim in tribu Iuda, supra hoc in 5Libris Hebraicarum questionum plenius dicitur. Sior uero interpretatur paruulus, siue turbolentus. Selo in tribu Efraim in quo loca arca testamenti mansit, et tabernaculum domini usque ad tempora Samuelis. Est autem in decimo miliario Neaspoleos in regione Acrabitena. Sed et Iudae patriarchae filium Selom appellatum legimus. Selo enim interpraetatur uel dimissio eius aut peticio.</p>
<p>Abennezer quod interpretatur lapis adiutorii siue lapis auxiliator. Est autem locus unde tulerunt Philistim arcam testamenti inter Eliam et Ascalonem, iuxta uillam Bethsames. Asion Glaber in hoc loco classis Iosaphath in tempestatis adtrita est, fertur autem ipsa esse, Issia, haud procul ab Aila in Rubro Mari. Ahia in Assiriorum regione locus. Ahia quoque interpretatur uultur. #44a# Aelim puteus dimon et huius loci in eadem uisione Esaias recordatur. Acheldema hoc est ager sanguinis qui hodieque monstratur in Elia ad australem plagam montis Sion. Aenon iuxta Salim, ubi baptizabat Iohannes sicut in euangelio cata Iohannem scriptum est, et ostenditur nunc usque locus in octauo lapide Sciphopoleos, ad meridiem iuxta Salem et Iordanen, Enon autem interpretatur donauit mihi.</p>
<p>Baalthamar iuxta Gaba ubi filii Israhel aduersus tribum Beniamin iniere certamen. Et usque hodie Bethaamari in supradictis locis uiculis appellatur. Baalthamar autem interpretatur habens palmam. Bethear usque ad hunc locum populus Israhel fugientes, alienigenas persecutus est, appellans cum lapidem adiutorii. Nam Bethacar interpretatur domus agnitionis uel agni. Barasan ad quem locum Dauid praedae partem misit. Baurim locus ad quem usque prosecutus est, Michol filiam Saulis uir suus lacrimans. Baurim quippe interpretatur electi uel iuuenes.</p>
<p>Ergab ad quem locum Ionathan filius Saul ueru dirigit, militaribus iaculisse exercens pro quo aquila et Symmachus interpretati sunt #44b# lapidem. Esthama ad quem locum misit Dauid. Esthama #M370# enim interpretatur misericordia dei. Felmonialmoni quod Aquila interpretatur illum, uel istud Simmachus uero nescio quem locum. Theodotio illum locum Elmon.</p>
<p>Getha ad quem locum transtulerunt arcam testamenti de Azoto. Nunc uicus grandis uocatur Getham interpretatur antipatriam et iamniam, sed et alia uilla appellatur Gethim. Nam Getha interpretatur torcular eius humi uel fossa. Gallim unde fuit Falthi, qui post fugam Dauid Michol uxorem eius acceperat. Meminit huius loci et Esaias. Dicitur autem esse et quidam Accaron uicus qui uocatur Galla. Gallim quoque interpretatur loca palustria acerui. Gel locus in quo percussit Hieu rex Israhel. Ochoziam regem Iudaee iuxta Ieblaam. Ger autem interpretatur diuisio uel praecisio. Gethsemani locus in quo ante passionem saluator orauit. Est autem ad radices montis Oliueti, nunc aecclesia desuper aedificata. Nam Gethsemani interpretatur ualles pinguedinum. Golgotha locus Caluariae in quo saluator pro salute omnium crucifixus est. Et usque hodiae ostenditur in Eliam ad septentrionalem #45a# plagam montis Sion.</p>
<p>Nauioth locus in Rama ubi Dauid sedit. Et de hoc in libris Hebraicarum quaestionum diximus. Nauioth autem interpretatur conspicuus uel sessio siue exclusio. Ramale pro quo Aquila interpretatur exaltabitur scriptum est. In Zacharia: Est autem et alius locus in tribu Beniamin iuxta Bethleem de quo dicitur. Vox in rama audita est. Rama quoque interpretatur excelsa. Sophamoth ad quem locum misit Dauid Sophamoth interpretatur labium mortis.</p>
<p>Thelamage locus quo Abner misit ad Dauid, sed sciendum quod pro hoc uerbo Aquila interpretatur ex templo, Simmachus pro semetipso. Safaruaim de quibus locis Assirii transmigrantes habitauerunt in Samaria et ab ipsis Samaritanorum gens sumpsit exordium meminit horum et Esaias. Thafeth legimus in Hieremia. Aram Thafeth est autem in suburbanis Eliae usque hodie locus qui sic uocatur iuxta piscinam fullonis et agrum Acheldema. Thafeth ergo interpretatur paruulus uenit. Thabath ubi pugnatum est aduersus Madian. Nam Thabath interpretatur bona excepto hoc nomine. Cetera que secuntur per adspirationem huius literae legenda sunt. Topheth in ualle filiorum Ennon ubi populus Israel simulacra ueneratur. Est autem locus in suburbanis #45b# Hierusalem. Topheth ergo interpretatur protectio oris siue Gehennae.</p>
<p> </p>
<p>[7] De confragosis locis</p>
<p> </p>
<p>Confrages loca in qua undique uenti currunt ac sepe frangunt. ut Neuius ait: In montes ubi uenti frangebant locum.</p>
<p> </p>
<p>[8] De lustris ferarum</p>
<p> </p>
<p>Lustra obscura, latibula ferarum, et luporum cubilia sunt. Vnde et lupanaria lustra dicuntur per contrarietatem uidelicet, quia parum inlustrantur. Rupes significant superbiam, ut in Hieremia: onagri steterunt in rupibus. Antrum significat #M371# hominem peccatorem sicut in Iob pro zabulo: Commorabitur bestia in antro suo.</p>
<p> </p>
<p>[9] De lucis</p>
<p> </p>
<p>Lucus est locus densis arboribus septus solo lucem detrahens. Potest et a conlucendo, crebris luminibus dici, quia ibi propter religionem gentilium cultum que fiebant. Luci ubi in diuinis libris leguntur errorem gentilium significant, quia ibidem sepius, idolis immolabant, ut est illud in propheta: Lucus dazmuz, hoc est adonidis, qui amasius erat ueneris ubi ipse ab errantibus quasi mortuus plangebatur.</p>
<p> </p>
<p>[10] De desertis locis</p>
<p> </p>
<p>Deserta uocata quia non seruntur et ideo quasi deseruntur, ut sunt loca siluarum et montium contraria uberrimarum #46a# terrarum ubi sunt uberrimae glebae. Ponitur desertum aliquando pro Paradiso quem homo quando peccauit deseruit. Ut est illud in Euangelio: Quod homo qui habuit centum oues reliquit nonaginta nouem in deserto et abiit quaerere unam ouem quae perierat. Aliquando autem desertum significat indigentiam praesentis uitae, ut est illud Psalmiste: In deserto et in inuio, et in aquoso sic in sancto aparuit tibi. In deserto dicit hoc est inmundi istius indigentia et sterilitate ieiuna sequitur, et in inuio quia mundus in se nonhabet uiam, nisi dominum saluatorem, qui iter est caecorum et errantium rectitudo salutaris, addidit, et in aquoso id est sterili, atque infructuoso. Aquosum enim dicimus quod aquis abundans inruguis, in aquosum uero aridum atque infertile, ut merito eius anima nimia siccitate turescat, unde per haec tria nomina mundi istius necessitas indicatur. Aliquando Iudea desertum dicitur, propter infidelitatem uidelicet a domino spreta atque derelicta. Aliquando gentilitas de qua scriptum est: Letabitur deserta et inuia exultauit. Necnon et illud plures filii sunt desertae magis quam eius quae habuit uirum.</p>
<p> </p>
<p>[11] De deuiis locis</p>
<p> </p>
<p>#46b# Deuia sunt loca secreta et abdita quasi extra uiam, ipsa sunt et inuia inde et auiaria secreta loca et auia remota aut tantum adibilia auibus, illud unde est, in culta rubent auiaria bacis. Deuia enim errores hereticorum mistice significat, qui uiam ueritatis seruare neglegunt, et eius uestigia sequi nolunt, qui dixit. Ego sum uia ueritas et uita. Omnis enim qui iustitiae tramitem non seruat recte deuia transire dicitur.</p>
<p> </p>
<p>[12] De amoenis locis</p>
<p> </p>
<p>Amena loca Varro dicta ait: Eo quod solum amorem prestant et ad se amanda alliciant uerius. Flaccus quod sine munere sint, nec quicquam his officia quasi amunia, hoc est sine fructu #M372# unde nullus fructus exsoluitur, unde etiam nihil prestantes inmunes uocantur.</p>
<p> </p>
<p>[13] De apricis locis</p>
<p> </p>
<p>Apricis loca quae sola gaudent quasi APEUPIKHC, id est sine frigore, siue quod sint aperto caelo, opaca uero loca quasi operta caelo aprico contraria.</p>
<p> </p>
<p>[14] De lubricis locis</p>
<p> </p>
<p>Lubricum dici locum eo quod ibi quis labitur et lubricum dicitur non quod labitur sed in quo labitur.</p>
<p> </p>
<p>[15] De estiuis locis</p>
<p> </p>
<p>Estiua sunt loca umbrosa quibus per aestatem uitant peccora solis ardorem statius #47a# et umbrosi patuere estiua licet. Amena autem et aprica loca species uirtutum possunt designare, ubi sol iustitiae splendet, et temperamentum bonae uitae consistit. E contrario uero lubrica loca uitia ualent significare, ubi gressus recte conuersationis non potest consistere, lubrica, enim pergit qui luxus saeculi sequitur. Et dilicias huius mundi atque dilicias habere inhianter appetit. In quibus omnibus casus uitae humanae proximus est et deceptio animarum certissima.</p>
<p> </p>
<p>[16] De naualibus locis</p>
<p> </p>
<p>Naualia sunt loca, ubi naues fabricantur hoc et textrinum uocatur. Statio est ubi ad tempus stant naues. Portus ubi hiemant. Inportunum autem in quo nullum refugium quasi nullus portus. Portus autem locus est ab accessu uentorum remotus, ubi hiberna opponere solent. Et portus dictus a deportandis commertiis, hunc ueteres a baiolandis mercibus baias uocabant. Illa declinatione a baia baias ut a familia familias. Si autem naues spiritaliter aecclesias possunt significare, quae in salo istius mundi uersantur. Et fluctibus temptationum atque persecutionum tempestatibus quassantur. Non incongrue statio, uel portus nauium fidei firmitas potest accipi #47b# ubi tranquillitatem quietis sanctorum, animae inuenire desiderant. Vnde in Psalmo scriptum est: Et eduxit eos in portum uoluntatis eorum et de necessitatibus eorum liberauit eos. Ostendit dominum laborantibus solatium prestare. Solet enim post pericula labore fessis emergere, ut se gaudeant in genti clade liberatos. Quando ad portum coeperint uenire tutissimum. Portus enim a portandis nauibus dictus est, subiungitur. Repetita quidem sed nimis grata conclusio ut de necessitatibus cunctis liberaretur animus aestuantis.</p>
<p> </p>
<p>[17] De litore</p>
<p> </p>
<p>Litus est terra aquae et mari uicina, et dictum litus quia fluctu eliditur uel quod aqua alluitur. Cicero in Topicis: Litus est aqua fluctus eludit. Litus enim allegoricae aliquando significat finem saeculi. Ut est illud euangelicum ubi dicitur. Sagena domini #M373# pisces trahere ad litus, ubi boni pisces colliguntur in uasa, mali autem foras mittuntur. Aliquando autem per litus in inmortalitatis status signatur. Vnde legitur dominus in euangelio sedisse in litore et discipuli describuntur nauigio laborare. Post resurrectionem dominus in litore stetit qui ante resurrectionem suam coram discipu#48a#lis suis in fluctibus maris ambulauit, cuius rei ratio festinae cognoscitur, si ipsa quae tunc inerat causa pensetur. Quid enim mare nisi presens saeculum significat, quod se causarum tumultu et undis uitae corruptibilis inlidit. Quid per soliditatem litoris, nisi illa perpetuitas quietis aeternae figuratur, quia igitur discipuli adhuc fluctibus. Mortalis uitae inerant, in mari laborabant. Quia haec redemptor noster iam corruptionem carnis exesserat, post resurrectionem suam in litore stabat. Ac si ipsum resurrectionis suae mysterium rebus discipulis loqueretur dicens: Iam uobis in mari non appareo, quia uobiscum in perturbationibus fluctibus non sum.</p>
<p> </p>
<p>[18] De specu</p>
<p> </p>
<p>Specus est fossa sub terra qua perspici potest. Spelea Grece, spelunca Latine. Speluncae designant, corda peccatorum tenebrosa, ut in propheta: Et tenebrae super speluncas usque in aeternum. Spiracula appellata omnia loca pestiferi spiritus, quem Greci paronia appellant, uel acherontea. Etiam Varro spiraculum dicit, huiuscemodi locum et spiracula ex eo dicuntur qua terra spiritum edit.</p>
<p> </p>
<p>[19] De hiatu</p>
<p> </p>
<p>Hiatus praeruptio terrae profunda quasi hiactus propriae autem hiatus est hominis oris apertio translata a feris. Quarum aui#48b#ditas oris ad apertione monstratur.</p>
<p> </p>
<p>[20] De profundo</p>
<p> </p>
<p>Profundum propriae quasi cuius porro sit fundus. Abusiue autem profundum uel sursum uel deorsum dicitur, ut mare ac terra caelumque profundum. Profundum aliquando significat secretum sapientiae, aliquando intimam conpunctionem cordis, aliquando uoracitatem peccatorum, aliqando inferni claustra. Profunditas ergo dicitur sapientiae diuinae ad cuius fundum, hoc est finem, nemo poterit pertingere. Conpunctionem uero cordis significat in illo Psalmistae ubi dicitur: De profundis clamaui ad te domine. De isto profundo gloriosas fudit lacrimas Petrus. De isto publicanus pectora culpanda tundebat, qui sic in altum uenerat peccatorum ut nec oculos leuaret ad caelum. De isto denique loco Ionas, tacitus uociferabat ad dominum, qui in uentre coeti positus, infernum uiuus intrauerat. Coetus enim prophetae oratorium fuit. Designat autem profundum uoracitatem peccatorum uel persecutionum. Vbi dicitur: Libera me ex odientibus me et de profundo aquarum, inferni autem claustra significat, ubi dicitur: Neque absorbeat me #M374# profundum neque urgeat super me puteus os suum.</p>
<p> </p>
<p>[21] De baratro</p>
<p> </p>
<p>Baratrum nimiae altitudinis nomen est et dictum est baratrum quasi uorago atra scilicet a profunditate.</p>
<p> </p>
<p>[22] De erebi profunditate</p>
<p> </p>
<p>Erebus inferorum profunditas atque recessus.</p>
<p>#49a#</p>
<p> </p>
<p>[23] De loco cociti</p>
<p> </p>
<p>Cocitus locus inferi, de quo Iob ita loquitur. Dulcis fuit glareis cociti, et post se omnem hominem trahet, et ante se innumerabiles. Sapientes huius saeculi coziton fluuium esse apud inferos putauerunt, sed nos cognoscamus uoce beati uiri cozaton Grece dictum luctum infirmantium dici. Infirmantium utique qui uiriliter agere renuunt. Glareas uero lapillos fluminum appellare consueuimus, quos aqua defluens trahit, qui lapilli eos designant, qui suis uoluptatibus dediti, quasi semper a flumine adima trahuntur, quia suis cotidie lapsibus ad luctum tendunt, ut in aeternum postea lugeant. Dulcis autem ait, quia ad quanta uitiorum genera quoslibet antiquus hostis pertrahit, quasi tot suae dulcaedinis potus eos propinat. Bene ergo dicitur, dulcis fuit glareis cozati, quia amarus electis et suauis est reprobis. Et post se omnem homine trahit, et ante se innumerabiles, quia autem plus est omnem hominem quam innumerabiles trahere. Cur autem prius dicitur, quia omnem hominem trahit, et post in augmento innumerabiles subiciuntur. Ratio namque expetit, ut prius quod minus est, et postea in augmento quod plus est diceretur. Sed sciendum quia hoc plus fuit innumerabiles dixisse, quam omnes. Post se enim omnem hominem trahit, quia in tribus annis et dimidio omnes quos in studiis uitae carnales #49b# inuenerit, iugo suae dominationis astringit. Ante se enim innumerabiles traxit, quia per uim et adhuc amplius annorum curricula quamuis carnalis omnes trahere non potuit, multo plures sunt quos in tam longo tempore rapiendos inuenerit. Tartarus uel quia omnia illic turbata sunt YPTAPSIM aut quod est uerius APO TOTHCTIXHC, id est, a tremore frigoris, quod est a ligere et frigere scilicet, quia lucem soleque caret, quasi neque illic uapores sint, qui ex solis luce gignuntur. Neque flatus qui eiusdem montibus incitetur sed perpetuus stupor. Tartarizin enim horrere et tremere, apud Grecos legitur. Illic enim fletus est et stridor dentium. Gehenna est locus ignis et sulphuris, quem appellari putant, a ualle idolis consecrata; quae est, iuxta murum Hierusalem. Repleta olim cadaueribus mortuorum, ibi enim Hebrei filios suos immolauerunt demonibus, et appellabatur locus, ipse gehennon futuri ergo supplicii locus. Vbi peccatores cruciandi sunt, huius loci uocabulo designatur. Duplicem autem #M375# esse gehennam ignis et frigoris. Inferus appellatur eo quod infra sit, sicut autem secundum corpus si ponderis sui ordinem teneant. Inferiora sunt omnia grauiora, ita secundum spiritum inferiora sunt omnia tristiora. Vnde et Greca lingua origo nominis quo appellatur inferus.#50a# Ex eo quod nihil suaue #M376# habeat resonare perhibetur, sicut autem cor animalis in medio est. Ita et infernis in medio terrae esse perhibetur. Vnde et in euangelio legimus in corde terrae philosphi autem dicunt, quod inferi pro eo dicuntur quod animae hinc illuc feruntur.</p>
<p><strong> </strong></p>
<p><strong>EXPLICIT LIBER XIII</strong></p>
<p><strong> </strong></p>
<p><strong><br /> </strong></p>
<p><strong>INCIPIT LIBER XIIII</strong></p>
<p><strong> </strong></p>
<p>#M375#</p>
<p> </p>
<p>[1] De aedificiis publicis</p>
<p> </p>
<p>Ciuitas est hominum multitudo societatis uinculo adunata. Dicta a ciuibus, id est ab ipsis incolis urbis. Nam urbs ipsa moenia sunt ciuitas autem non saxa sed habitatores uocantur. Tres autem sunt societates familarum gentium urbium. Vrbs uocata ab orbe, quod antique ciuitates in urbe fiebant uel ab urbo parte aratri, quo muri designantur. Vnde est illud: Optauit que locum regno, et concludere sulco designabatur, id est aratro. Cato qui in urbem inquit nouam condet tauro et uacca aret, ubi arauerit murum faciet, ubi portam uult esse. Aratrum sustollat, et portet, et portam uocet. Ideo autem urbs aratro circumdabatur dispari, sexu iuuencorum propter commixtionem a familiarum et imaginem serentes fructumque reddentes, urbs autem aratro conditur, aratro uertitur. Vnde oratius inprimeretque muris hostile aratrum.</p>
<p>Oppidum quidam ab oppositione murorum #50b# dixerunt. Alii ab opibus recondendis, eo quod sit munitum. Alii quod sit in eo conuentus habitantium, et opem det mutuam contra hostem. Nam primum homines tamquam nudi et inermes nec contra beluas, praesidia habebant, nec receptacula frigoris et caloris. Nec ipsi inter se homines ab hominibus satis, erant tuti tandem naturali solertia speluncis, siluestribusque tegumentis, tuguria sibi et casas uirgultis arundinibus quae contexerunt. Quo esset uitatutior ne his qui nocere possent aditus esset. Haec est origo opidorum quae eo quod opem darent, idcirco oppida nominata dixerunt. Opidum autem magnitudine et moenibus discrepare a uico et castella et pago.</p>
<p>Ciuitas autem aut coloniae, aut municipia, aut uici, aut castella, aut pagi appellantur. Ciuitas propriae dicitur quam non aduenae sed eodem in nati solo condiderunt. Idoque urbes a propriis ciuibus conditae ciuitates non coloniae nuncupantur. Colonia uero est quae defectu indigenarum nouis cultoribus adimpletur, unde et colonia a cultu agri est dicta. Sunt ergo propria nomina ciuitatem atque oppidorum, necnon et uillarum, sed ex eis quaedam quae insigniora sunt hic in hoc opusculo nostro ponere censemus. Achaht est urbs regni Nebroth in Babylone, porro Ebrei hanc esse dicunt, #51a# Mesopotamiam ciui#M376#tatem quae hodie uocatur nisi Bialucullo quodam consule obsessam captamque, et ante paucos annos a Iouiniano imperatore Persis traditam. Achath quippe interpreatatur umbraculum. Aggai ad occidentalem plagam uertit, Bethelis non multum distans ab ea. Sita est autem Bethel euntibus Eliam de Neapolim, in leua parte uiae xii circiter miliario ab Elia et usque hodie paruus licet uicus ostenditur. Sed et aecclesia aedificata est, ubi dormiuit Iacob pergens Mesopotamiam, unde et ipsi loco Bethel id est domus dei nomen inposuit. Aggai enim interpretatur questio uel festiuitas. Arbohch corruptae in nostris codicibus Arboc scribitur. Cum in Ebreis legatur arbe id est iiii ex eo quod ibi tres patriarchae, Abraham, Isaac, et Iacob sepulti sunt. Et Adam magnus ut in Iesum libro scriptum est. Licet eum quidam conditum in loco Caluariae suspicentur, haec est autem eadem Cebron olim metropolis Philistinorum et habitaculum gigantum regnumque postea Dauid in tribu Iuda ciuitas sacerdotalis et fugitiuorum distat ad meridianam plagam ab Elia milibus circiter xxii.bus. Et quercus Abraham quae et Mambrae usque ad Constantii regis imperium monstrabatur et mausoleum eius in praesentiarum ceruitur. Cumque a nostris ibidem aeclesia iam extructa sit in circuitu a cunctis gentibus Terebinthi locus superstitiose #51b# colitur, eo quod sub ea Abraham angelos quondam hospitio suscepent. Haec ergo primum arbe preterea acebro uno filiorum Calep sortita uocabulum est, lege uerba dierum. Cebron autem interpraetatur coniugium siue incantator aut uisio sempiternam. Adama est una de quinque ciuitatibus Somodorum euersa cum caeteris. Adama uero interpretatur humus siue terra siue terrena. Astaroht antiqua ciuitas Og regis Basan in qua habitauerunt gigantes, quae postea cecidit in sortem tribus Manasse regionis Batane et sex milibus ab Adra urbe Arabiae separata est. Nam Astaroht interpretatur Oliua uel faciunt exploratores. Acrabbi terminus Iudaeae prouintiae ad orientem respiciens tribus Iudae. Est autem et uicus nunc usque grandis nouem milibus Aneapoli contra orientem descendentibus ad Iordanem et Hierichum per eam quae appellatur Acrabitene. Sed et confinium amorreorum Acrabim dicitur. De quo loco non exterminabit alienigenas tribus Neptali ut in Iudi#M377#cum libro scriptum est. Acrabbi enim interpretatur scorpiones. Achar Ebraice dicitur Emmechachur, quod interpretatur uallis tumultus, siue turbarum, eo quod ibi tumultuatus et turbatus sit Israhel. In qua lapidauerunt quondam Acham propter furtum anathematis. Est autem ad septentrionem Hie#52a#richus et usque hodie ab regionis illius accolis sic uocatur. Nam Achor interpretatur turbatio uel tumultus. Accaron in tribu Dan ut ego arbitror siue in tribu Iudae ad Leuam Chananeorum urbs est antiqua quae olim Satrapes Palestinae et decreta est quidem tribui Iudae nec tamen tenta ab ea quia habitatores pristinos nequiuit expellere, sed et usque hodie grandis uicus ciuium Iudaeorum. Accaron dicitur inter Azotum et Iamniam ad orientem respiciens quidam putant Accaron turrem stratonis postea Cesaream nuncupatam. Accaron quippe interpretatur eruditio tristitae uel sterilitas. Azotus usque L die non ignobile municipium Palestinae. Et una est de quinque ciuitatibus Allophilorum decreta quidem tribui Iudae, sed non retenta ab ea quia nequaquam ueteres potuit accolas expellere. Azotus quidem interpretatur ardor ignis patrui mei incendia. Ascalon urbs nobilis Palestinae quae et ipsa antiquitus una fuit de quinque satrapis Allophilorum separata quidem per sortem tribui Iudae nec tamen retenta ab ea quia habitatores eius superare non potuit. Porro Ascalon interpretatur appensa uel ignis uel infamis. Aemath urbs quae cecidit in sortem Ruben. Sed et nunc Amathus uilla dicitur, trans Iordanem, et xx primo miliario, #52b# Pelleae ad meridiem. Ego autem inuestigans repperi, Emath urbem coeles Syriae appellari quae nunc Greco sermone Epiphania nuncupatur. Aemath quippe interpretatur populus adhuc.</p>
<p>Bethlem ciuitas Dauid in sorte tribus Iudae, in qua dominus noster atque saluator natus est in sexto ab Elia miliario contra meridianam plagam iuxta uiam quae ducit Chebron ibi et sepulchrum Iesse patris Dauid ostenditur. Et mille circiter passibus procul turris ader quae interpretatur, turris gregis quodam uaticinio pastores natiuitatis dominicae conscios ante significans sed et propter eandem Bethlem regis quondam Iudeae Archelai tumulus ostenditur qui se mitte ad cellulas nostras auia puplica deuertentis principium est. Vocabatur autem Bethleem et filius Effratae, id est mariae ut in Paralippemenon legitur. Haec urbs iuxta quosdam Agebuseis condita fertur et uocata primum Effrata, quando autem ibi Iacob peccora sua pauit eidem loco Bethleem nomen quodam uaticinii futuri imposuit, quod domus panis interpretatur, propter eum panem qui ibi de caelo descendit. Bala quae et Segor nunc Goara nuncupatur. Sola denique Sodomorum urbibus, Loth praecibus re#53a#seruata. Imminet autem Mari Mortuo et presidium in ea positum est, militum Romanorum, habitatoribus quippe propriis frequentatur, et apud eam gi#M378#gnitur balsamum et poma palmarum antique ubertatis inditia, nullum autem moueat, quod Segor eadem Zoara dicitur, cum idem nomen sit paruulae uel minoris. Sed Segor Ebraice Zoara Siriace nuncupatur. Bala autem interpretatur ab sorta. Damascus urbs nobilis Foenicis eodem atuem uocabulo et Maseth ancillae Abraham filius appellatus est. Damascum Siriae conditam constat, et nuncupatam a Damasco dispensatoris Abrahe filio. Damascus quippe interpretatur sanguinis potus uel sanguinis osculum. Dan uiculos quarto a paneade miliario euntibus Tyrum qui usque hodie sic uocatur terminus Iudae prouintiae contra septentrionem de quo et Iordanis flumen erumpens a loco sortitus est nomen, Ior quippe Rithron, id est fluuium siue riuum Ebrei uocant. Dan enim iudicium interpretatur uel iudicans. Dothaim ubi inuenit Ioseph fratres suos peccora pascentes qui et usque hodie in decimo Asabaste miliario contra aquilonis plagam ostenditur. Dothaim ergo interpretatur pabulum uel uiride eo#53b#rum, aut sufficientem defectionem. Debon quae et Dibon in solitudine castra filiorum Israel. Est autem et alia Dibon uilla per grandis iuxta Arnonem, quae dum prius fuisset filiorum Moab, et postea eam Seon rex amorreorum belli iure tenuisset a filiis Israhel capta atque possessa in partem uenit tribus Gad. Nam Debon interpretatur abundanter uel satis intellegens.</p>
<p>Esebon ciuitas Seon regis amorreorum in terra Galaad, quae cum fuisset ante Moabitarum ab Amorreis belli iure possessa est. Esebon uero cogitatio uel cingulum meroris interpretatur. Engathi in tribu Iuda ubi absconditus est Dauid in solitudine quae est in Aulone Hierichus hoc est in regione illa campestri. Vocatur autem usque hodie uicus per grandis Iudaeorum. Engaddi iuxta mare Mortuum unde et balsamum uenit quas uineas Engaddi Salomon nuncupat. Engaddi uero interpretatur fons edi. Endor in tribu Manasse ubi phitonissa a Saule Iudae rege consulutur, autem interpretatur fons generationis. Gaza ciuitas Eueorum in qua habitauere Cappadoces pristinis cultoribus interfectis. Apud ueteres erat terminus Chananeorum iuxta Aegyptum, ceciditque in sortem tribus Iudae, sed eam #54a# tenere non potuit. Quia Enachim id est gigantes Allophilorum fortissime restiterunt. Et est usque hodie insignis, ciuitas Palestinae. Vocata autem Gaza eo quod ibi Cambises rex Persarrum thesauros suos, posuit cum bellum Aegyptus intulisset. Persarum enim lingua thesaurum Gaza nominata. Gaza quippe interpretatur fortitudo eius. Gabaath in tribu Beniamin urbs Finees filii Eleazar ubi sepultus est Eleazarus. Est Gabatha uilla in xii lapide Eleuteropoleos. Nam Gabaoth interpretatur collis patruelis. Iericho urbs a Iebuseis condita traditur a quibus traxisse nomen #M379# perhibetur, quam Iordane transgresso subuertit, Hiesus rege illius interfecto pro qua exstruxit aliam Ozam de Bethel ex tribu Effraim quam dominus atque saluator sua presentia inlustrare dignatus est. Sed et haec eo tempore quo Hierusalem oppugnabatur a Romanis propter perfidiam ciuium capta atque destructa. Pro qua tertia aedificata est ciuitas quae hodie que permanet. Et ostenduntur utriusque urbis uestigia usque in presentem diem. Iericho quoque interpretatur odor eius uel luna, et significat defectum mortalis uitae.</p>
<p>Hierusalem in qua regnauit Adonibeceth, et postea eam tenere Iebusei, e quibus et sortita #54b# uocabulum est, quos multo post tempore Dauid exterminans totius eam Iudaee prouintiae, metropolim fabricatus est. Eo quod ibi locum templi emerit et inpensas stucturae Salomoni filio dereliquerit, hanc esse Iosephus refert, quae in Genesi scribitur Salem sub rege Melchisedech. Fuit autem in tribu Beniamin Iebus ipsa est quae et Hierusalem. Hierusalem uero quatuor modis significationem habere, in scripturis repperitur. Hoc est iuxta historiam in quo ipsa terrena ciuitas notatur. Et iuxta allegoriam in quo sancta aeclesia exprimitur. Et iuxta tropologiam in quo anima fidelis designatur. Et iuxta anagogen, in quo caelestis patria praefiguratur. Sicut supra ostendimus.</p>
<p>Sion autem eadem ciuitas propter montem in ea situm in australi parte ipsius ciuitatis nominatur, et sensum mysticum habet. Nam Sion specula siue contemplatio interpretatur, et significat aecclesiam siue animam fidelem, siue caelestem patriam. Sion iuxta historiam plebs est Iudaeorum uel ipsa ciuitas in monte Sion quae et Hierusalem dicitur. Vnde legitur in Amos propheta: Dominus in Sion rugiet et de Herusalem dabit uocem suam. Quia ex eadem plebe dominus secundum carnem genitus est, et de hoc Esaias dicit: De Sion exiet lex et uerbum #55a# dominus de Hierusalem. Et in Michea de hoc scriptum est: Sion quasi ager arabitur, et Hierusalem quasi aceruus lapidum erit. Secundum allegoriam uero sanctam aecclesiam designat. Vt est illud in Psalmo: Lauda deum tuum Sion. Vnde Esaias dicit: Consurge consurge induere fortitudine tua Sion. Et Micheas de hoc scribit: Surge et tritura, filia Sion, quia cornu tuum ponam ferreum et ungulas tuas ponam ferreas. Secundum anagogen autem caelestem patriam designat. Vnde dicit apostolus: Accesistis ad montem Sion et ciuitatem dei uiuentis Hierusalem. Filia Sion est aecclesia siue sancta anima. Vnde legitur in Sophonia: Lauda filia Sion iubila tu Israhel. Filii Sion, filii aecclesiae sunt. Vnde legitur in Psalmo: Filii Sion exultent super regem suum. Et Iohel dicit: Vos filii Sion exultate in domino deo uestro qui dedit uobis doctorem iustitiae.</p>
<p>Moab ab uno filiorum Loth qui uocabatur Moab urbs Arabiae quae nunc Areopolis dicitur. Appella#M380#tur autem Moab ex nomine urbis et regione porro ipsa ciuitas quasi proprium uocabulum possidet Rabbatha Moab, id est grandis Moab. Moab interpretatur ex patre, id est ex diabolo. Amon filius generis mei siue populus turbidus Iudaei scilicet ut quidam uolunt uel heretici. Vnde in Deuteronomio legitur: Ammanitae et Moabitae. Etiam post decimam generati#55b#onem non intrabunt aecclesiam domini usque in aeternum. Et Sophonias de hoc dicit: Viuo ego dicit dominus. Quia Moab ut Sodoma erit, et filii Ammon quasi Gomorra. Item in bonam partem intelleguntur. Vt est illud Aesaiae: Filii Moab oboedientes erunt. Roboth ciuitas Assyriorum, quam aedificauit Assur, regrediens de terra Sennaar. Roboth enim interpretatur inclinatio uel plataeae.</p>
<p>Sidon urbs Foenicis, insignis olim terminus Chananeorum ad aquilonem respiciens. Et postea regionis Iudeae, cecidit autem in sortem tribus Asser, sed non eam possedit, quia hostes nequaquam ualuit expellere. Hanc quoque urbem Foenices a Rubro mari profecti condiderunt, quam a piscium copia Sidon appellauerunt. Nam piscem Faenices Sidon uocant, ipsi etiam Tirum in Siria, ipsi Uticam, in Affrica Ipponem Lebtin. Aliasque urbes in oris maritimis condiderunt. Sidon quoque interpretatur uenatio mortis.</p>
<p>Sennaar campus Babilonis in quo turris exstructa est. Vnde egressus Assur, aedificauit Nineuen. Sennaar igitur interpretatur excussio dentium uel fetor eorum. Sodoma cuiutas impiorum, diuino igne consumpta, iuxta mare Mortuum. Sodoma quoque interpretatur pecus silens, siue cecitas, siue similitudo eorum. Seboim et haec ciuitas impiorum in aeternos cineres dissoluta. Sora urbs iuxta Sodomam quae et Segor et Zoora dicitur. De qua supra dictum est. #56a# Salem ciuitas Sicimorum quae Sichem, sed et alia uilla ostenditur, usque in presentem diem. Iuxta Eliam contra Orientalem plagam, hoc nomine in octauo quoque lapide Ascitopolim campo, uicus Salumias appellatur. Salem ciuitas interpretatur pax, uel reddens. Thamna ubi oues suas totondit Iudas ostenditur, hodieque uicus per grandis in finibus Diospoleos euntibus Eliam in tribu Dan, siue Iuda. Thamna alia ciuitas principium Edom, sed et concubina Elifaz filii Esau Thamna appellata est, quae peperit ei Amalech, unde Amalechitae. Porro Thamna interpretatur perfecta pars, siue consummatio data.</p>
<p>Armathem Sophim ciuitas Elchanae, et Samuelis in regione Thamnitica, iuxta Diospolim, unde fuit Ioseph qui in euangelio de Arimathia scribitur. Nam Armathem interpretatur altitudo eorum. Bethsames ciuitas sacerdotalis in tribu Beniamin, quae usque hodie demonstratur de Eleuteropoli per gentibus Nicopolim in decimo miliario contra #M381# orientalem plagam. Bethsames uero interpretatur domus solis. Bethsaida ciuitas in Galilea, Andreae et Petri et Philippi prope stagnum Genesareth. Nam Bethsaida interpretatur domus fructuum uel domus uenatorum. Bethfage uillula in monte Oliueti ad quam uenit dominus Iesus. Porro Bethfage interpretatur domus oris uallium uel domus buccae. Bethania uilla in secundo #56b# ab Elia miliario in latere montis Oliueti ubi saluator Lazarum suscitauit, cuius et monumentum ecclesia nunc ibidem constructa demonstrat. Bethania quoque interpretatur domus afflictionis uel domus oboedientiae. Bethsaida piscina in Hierusalem quae uocatur probatice, et a nobis interpretari potest pecualis, haec v quondam porticus habuit, ostenduntur que gemini lacus. Quorum unus hibernis pluuiis adimpleri solet. Alter mirum in modum rubens quasi cruentis aquis antiqui in se operis signa testatur. Nam hostias in eo lauari a sacerdotibus solitas fertur unde et nomen acceperat. Capharnaum iuxta stagnum Genesar usque hodie oppidum in Galilea gentium situm in finibus Zabulon et Neptalim. Capharnum autem interpretatur ager, uel uilla consolationis. Emmaus de quo loco fuit Cleopas, cuius Lucas euangeliste meminit, haec est nunc Nicopolis insignis ciuitas Palestinae. Emmaus enim interpretatur populus abiectus. Effraim iuxta desertum ad quam uenit Iesus dominus cum discipulis suis. Effraim ergo interpretatur fertilis populus siue acutus quem nos possumus dicere ab augendo augentium. Fanuel ciuitas quam aedificauit Hieroboam. Fanuel enim interpretatur facies dei. Modim uicus iuxta Diospolim, unde fuerunt Machabei quorum hodieque ibidem sepulchra monstrantur. Mello ciuitas #57a# quam aedificauit Salomon. Nazareht, unde et dominus noster atque saluator Nazareus uocatus est, est autem usque hodie in Galilea uiculus contra regionem, in xv eius miliario ad orientalem plagam, iuxta montem Thabor nomine Nazara. Nazareth autem interpretatur flos aut uirgultus eius uel munditiae, aut separata uel custodita. Saba ciuitas regalis Aethiopiae quam Iosephus a Cambise rege Meroen cognominatam ex sororis uocabulo refert. Saba quoque interpretatur captiua. Sarephta oppidulum Sidoniorum in uia publica, situm ubi habitauit quondam Helias. Sareptha interpretatur incendium siue tribulatio panis. Tarsis unde aurum Salomoni deferebatur, hanc putat Iosephus Tharsum urbem esse Ciliciae. Tharsis enim interpretatur exploratio gaudii. Thersa ubi Asa rex Israhel fuit, Tersa uero interpretatur contemplatio.</p>
<p>Acheldema ager est sanguinis qui hodieque mon#M382#stratur in Elia, ad australem plagam montis Sion, et hac tenus iuxta Iudeorum consilium mortuos ignobiles, alios terra tegit, alios sub diuo putrefacit. Antiochia ciuitas Siriae coeles in qua Barnabas et Paulus apostoli sunt ordinati. Est et alia in Pisidia prouincia Asiae in qua idem predicantes Iudeis dixerunt, uobis oportebat primum loqui uerbum dei sed quoniam repulistis illud et cetera. Alexandria ciuitas Egypti in qua beati euangelistae Marci #57b# tumulus ueneratur. Interpretatur autem Alexandria auferens angustiam tenebrarum. Attaliae ciuitas est Pamphiliae Maritima. Attalia enim interpretatur tempus eius melius declinatio domini. Amphipolim ciuitas est Machedoniae, est et altera eiusdem nominis in Syria. Amphipolim autem interpretatur populus corruens. Apppollonia ciuitas et ipsa Machedoniae. Est altera in Africa quae dicitur Pentapolis. Appollonia autem interpretatur disciplina uel sinagoga eorum. Athenae ciuitas est in Achaia. Atheniensis autem interpretatur exploratores aut respondentes uel humiles siue tempore dissipatii. Ariopagos Athenarum curia quae interpretatur illa martis, quia ipse ibi quondam a xii diis iudicatus sit. Ariopagos quoque primitiua interpretatur uel sollemnitas sed et hoc uiolentum cum Atheniensis curiae nomen sit quae a Marte nomen accepit. Antipatris ciuitas Palestinae nunc diruta quam Herodes rex Iudeae ex patris sui nomine uocauerit. Interpretatur autem Antipatris donantis laudationem. Cesareae ciuitates duae sunt, in terra repromissionis, ubi Cesarea Palestainae in litore maris magni sita. Altera uero Cesarea Philippi cuius euangelii scriptura meminit. Caesarea autem interpretatur possessio principis. Corinthus ciuitas Achaiae Maritima. Corinthus interpretatur conuersatio eorum. Lidda ci#58a#uitas Palestinae in litore maris magni sita. Lidda enim interpretatur utilitas. Seleucia ciuitas Siriae nouellis quam condidit Seleucus qui et Antiochiam. Seleucia quoque interpretatur tollentem semetipsam siue experimentum itineris uel exeuntem aduocationem. Salamis ciuitas in Cipro insula haec enim interpretatur missus. Tyrus metropolis Fenicis in tribu Neptalim. Tyrus quoque interpretatur coangusta, ut supra diximus. Troas ciuitas Asiae maritima. Troas uero interpretatur requies. Thesalonica ciuitas Macedoniae. Nam Thesalonica interpretatur festinans umbram ruborare siue firmare.</p>
<p>Ciuitas autem uel urbs quando in bonam partem accipitur aut sanctam eclesiam significat, aut fidelem animam. Vnde in Psaltero scriptum est: Magnus dominus et laudabilis nimis in ciuitate dei nostri in #M383# monte sancto eius. Et item: Fluminis impetus letificat ciuitatem dei, hoc est spiritus sancti gratia laetificat, sanctam aeclesiam dei uel cuiuslibet sancti uiri fidelem animam. De quo et in Apocalipsi abundatissime scriptum est. Vnde est illud Iudi ciuitatem sanctam Hierusalem nouam descendentem de caelo ornatam tamquam sponsam uiro suo. Ciuitates uero Iudae similiter sunt aeclesiae Christi uel animae fidelium. Vnde scriptum est in Psalmo: Aedificabuntur ciuitates Iudae, et reliqua. Ciues autem fideles mysticae dicuntur. Vnde ait apostolus: Sed estis ciues sanctorum et domestici dei. Ciuitas corpora uel corda impiorum ut in Psaltero: Ciuitates eorum destruxisti. Et in euangelio: Et ciuitates eorum igne succendit. Quando autem in contrariam partem ciuitas ponitur significat Babilonem spiritalem urbem uidelicet diaboli quae mergetur in profundum abyssi, ubi habitatio est daemoniorum et omnes spiritus inmundi super quam flebunt reges terrae qui cum illo fornicati sunt, et negotiatores terrae flebunt et lugebunt super illam. Dicit enim apostolus: Non habemus ciuitatem hic manentem sed futuram inquirimus, hoc est caelestem patriam et societatem sanctorum angelorum.</p>
<p>Municipium est quo manente statu ciuitatis ius aliquod minoris aut maloris officii a principe impetrat. Dictum autem municipium a muniis, id est officiis quod tantum munia tributa dedita uel munera reddant, nam liberales et famosissimae causae et quae ex principe proficiscuntur ibi non aguntur, haec enim ad dignitatem ciuitatis pertinent, uici et castella et pagi sunt, quae nulla dignitate ciuitatis honorantur. Sed uulgari hominum conuentu incoluntur et propter paruitatem sui maloribus ciuitabus attribuuntur. Municipium similiter significat futuram in caelis patriam et gloriam #59a# perpetuum sanctorum. Vnde et apostolus ait, noster autem municipatus in caelis est. Vnde expectamus dominum saluatorem qui reformauit corpus humilitatis nostrae configuratum corpori claritatis suae.</p>
<p>Vicus autem dictus ab ipsis tantum habitationibus uel quod uias habeat tantum sine muris. Est autem sine munitione murorum licet et uici dicantur, ipsae habitationes urbis. Dictus autem uicus eo quod sit uicae ciuitatis uel quod uias habeat tantum sine muris. Vici autem uel uillae gentium situs uel terrenas actiones, mysticae exprimere possunt. Quia extra ciuitatis locum positae sunt, id est, extra communionem plebis dei habitant. Vnde est illud quod dominus iubet in euangelica parabola, quando illi qui ad nuptias uocati sunt nolebant uenire. Seruos suos exire in plateas et uicos ciuitatis. Vt quoscumque inuenirent uocarent ad nuptias, hoc est retardante Iudaica plebe uenire ad nuptias domini, mandat gentium multitudinem in locum illius sub intrare, ut inplerentur nuptiae discumbentium.</p>
<p>Castrum antiqui dicebant oppidum loco altissimo #M384# situm, quasi casam altam. Cuius pluralis numerus castra diminutiuum castellum. Et castra siue castella cohabitationem bonorum hominum uel sanctorum angelorum possunt significare. Vnde legitur #59b# in Exodo castra filiorum Israhel, ubi castra metati sunt. Et in Geneseos ubi Iacob patriarcha ob uiam sibi habuit angelos dei, appellauit nomen loci illius Manaim, id est castra. Castra dei quae uidit Iacob in itinere nulla dubitatio est quod angelorum fuerit multitudo. Ea quippe in scripturis militia caeli nominatur.</p>
<p>Pagi sunt apta aedificus loca inter agros habitantibus haec et concilibula dicta a conuentu et societate multorum in unum. Conpeta sunt, ubi usus est conuentus fieri rusticorum et dicta conpeta quod loca multa in agris eorum competant, et quo conuenitur a rusticis. Suburbana sunt circumiecta ciuitatis aedificia quasi sub urbe. Suburbana autem quae adiacentia sunt loca ciuitatis, possunt significare diuersarum gentium situs qui ad ciuitatis dei, hoc est sanctae aeclesiae usus possunt pertinere. Quando per predicatorum studium ad perceptionem uerbi dei prouocantur et cathecumini fiunt, sicque si perseuerauerint in fide et ad baptismi perceptionem peruenerint unitati sanctae aeclesiae sociabuntur.</p>
<p>Moenia sunt muri ciuitatis dicti ab eo quod muniant ciuitatem, quasi munimenta urbis, id est tutamenta. Munium autem dictum quasi manufactum sic et munus. Muri a munitione dicti quasi muniri quod muniant. #60a# Et tueuntur interiora urbis. Moenia autem duplice inhabent significationem. Nam interdum moenia abusiue dicunt omnia aedificia publicae ciuitatis ut diuidimus muros et moenia pandimus urbis. Proprie autem moenia tantum muri. Murus autem turribus pro pugnaculisque ornatur. Pro murale uero quod sit pro munitione muri, est enim murus proximus ante murum. Moenia ergo ciuitatis sanctae, iuxta sensum mysticum aut conuenticula sunt iustorum aut culmina sacrarum uirtutum. Murus autem ipsius cituitatis, in expugnabilem fidei, ciuitatis speique firmitatem significat. Potest et ipse dominus aeclesiam undique protegens murus magnus intellegi, de quo Esaias ait: Vrbs fortitudinis nostrae saluator ponetur in ea murus et ante murale. id est domini protectio et intercessio sanctorum, patriarcharum et prophetarum uel ceterorum sanctorum predicatorum, quae ita faciunt docentdo corda credentium, uel murus significat fidem, et ante murale bona opera. Non enim sufficit murum habere fidei, nisi ipsa fides bonis operibus confirmetur. Hic murus et hoc ante murale siue circum murale deuiuis lapidibus exprimitur. Qui iuxta prophetam uoluuntur super terram, item muri monimenta sunt scripturae diuinae uel prophetae, aut sancti. Vnde in Psalmo legitur: #60b# Aedificentur muri Hierusalem. Turres uocatae quod ueteres sint et longe terres. Est enim aliquid rotundum cum proceritate ut columna. Nam et quamuis quadratae aut latae construantur, procul tamen uidentibus rotundae #M385# existimantur. Ideo quia omnis cuiusque anguli simulacrum per longum aeris spatium euanescit atque consumitur, et rotundum uiditur.</p>
<p>In turris significatione ipse saluator intellegitur, ut est illud: Turris fortissima nomen domini. Item turris scriptura diuina ut in Canticis canticorum dicitur: Collum tuum sicut turris Dauid. Vel excellentiam uirtutum significat, uel eminentiam doctorum, qui primum locum tenent in aeclesia. Vnde in Cantico canticorum dicitur: Nasus tuas sicut turris Libani. In naso uero uerbi dei dispensatores causa discretionis designantur, turrique assimilantur, qui eminentissimum locum tenent in aeclesia. Inuenitur aliquando turris in contrariam partem posita hoc est quando altitudinem superbiae significat. Hinc est illud quod filii Adam in Genesi leguntur: Turrem excelsam aedificare, ubi et confusa est lingua eorum. Item turris aeclesia, ut in Michea: Et tu turris gregis nebulosa filia Sion, id est, diuinis sacramentis obumbrata. Quidam autem hanc turrem uirginem Mariam intellegunt. Item #61a# turres corda reproborum duplicitatis militiae constructa, ut in Sophonia: Super omnem murum munitum et super omnem turrem excelsam.</p>
<p> </p>
<p>[2] De portis</p>
<p> </p>
<p>Porta dicitur, qua potest uel inportari uel exportari aliquid. Propriae autem porta aut urbis aut castrorum uocatur sicut superius dictum est. Porta aliquando in bonam partem accipitur. Aliquando uero in malam. In bonam ergo partem accipitur quando ipsum dominum significat, per quem nobis uitae aeternae aditus patet. Vnde ipse ait: Ego sum ostium per me siquis introierit saluabitur et ingriedetur et egredietur et pascua inueniet. Item porta fidem Christi significat. Vnde scriptum est: Per portam ingrediuntur in ciuitatem. Quia per fidem rectam introeundum est in aeclesiam dei. Porta Christus uel fides, ut in Psalmo: Ecce porta domini iusti intrabunt per eam. Porta uterus uirginis Mariae, siue canon ueteris testamenti, ut in Ezechiele: Vidi portam in domo domini clausam. Portae scripturae sanctae apostoli uel opera bona, ut in Psalmo: eleuamini portate aeternales, et introibit rex gloriae. Portae corda hominum siue auditus mentis a diabolo dudum obsessae. Postea a Christo possessae, ut in Genesi: Possidebit semen tuum id est, Christus portas inimicorum suorum. Item porta doctores sancti intelleguntur qui nobis ape#61b#riunt dogmatibus suis introitum regni caelestis. E contrario uero portae nomine heretici et falsi doctores exprimuntur, per quas perditi in Gehennam intrent. De quibus dominus ad Petram ait: Tu es Petrus et super hanc petram aedificabo aeclesiam meam, et portae inferi non preualebunt aduersus eam. Et Psalmysta: Qui ex altas me de portis mortis, ut adnuntiem omnes laudas tuas in portis filiae Sion. Porta #M386# uero mortis est diabolus uel omnis inlecebra saecularis. Quoniam per haec ad aeternum exitium infeliciter introitur. Liberatus ergo ex illis portis mortalibus in istis portis aeclesiae quae beatitudinem tribuunt sempiternam, pronuntiaturum se laudes domini pollicetur. Per quas nomen eius eximium toto orbe celebratur.</p>
<p> </p>
<p>[3] De uiis</p>
<p> </p>
<p>Viae ipsa spatia angusta quae inter uicos sunt. Via in bonam et in malam partem posita reperitur. In bonam ubi dominus ait: Ego sum uia et ueritas uita. Et Psalmista: Viam inquit ueritatis elegi, hoc est doctrinam ueritatis. E contrario est alia uia. De qua idem propheta deum deprecans ait: Viam iniquitatis amoue a me et in lege tua, miserere mei, et in Salomone de meretrice scriptum est: Via inquit inferi domus eius. Item uiarum nomine actiones #62a# humanae uitae exprimuntur, de quibus dominus per prophetam ait: Vnum quemque iuxta uias suas, iudicabo dicit dominus deus. Dicitur arta et angusta uia quae ducit ad uitam, lata et spatiosa quae ducit ad mortem. Via uitae praesens, ut in euangelio: Esto consentiens aduersario tuo cito dum es in uia. Via libri legis et prophetarum, ut in Hieremia: Super uias et uidete, et interrogate de semitis antiquis quae sit uia bona. Semitae precepta diuina ut in Psalmo: Deduc me in semita mandatorum tuorum.</p>
<p> </p>
<p>[4] De plateis</p>
<p> </p>
<p>Plateae perpetuae ac latiores ciuitatum uiae sunt iuxta proprietatem linguae Grecae altitudine nuncupatae. Plateae uero similiter aliquando in bonam partem aliquando in malam positae reperiuntur. In bonam quando amplitudinem credentium in gentibus significat. Vnde scriptum est: Sapientia foris praedicat et in plateis dat uocem suam. Aliquando significat, aeternam beatitudinem dilatatam sanctorum ut in Apocalipsi plateae tuae Hierusalem sternentur auro mundo, et per omnes uicos tuos, alter cantabitur. In malam uero partem platea ponitur, quando amplitudinem significat saecularium uoluptatum, quia ut supra diximus: Lata et spatiosa uia est quae ducit ad mortem.</p>
<p> </p>
<p>[5] De cloacis</p>
<p> </p>
<p>#62b# Cloacae dictae quod his percolantur aquae. Has primum Romanae fecisse Tarquinium priscum. Vt quotiens pluuiarum mundatio existeret, per eas aquae extra ciuitatem emitterentur. Ne maximis per petuisque tempestatibus planitiem uel fundamenta urbium strages aquarum subuerteret. Imbuli uel quia sub uolumina sunt, uel quia sub his ambulant. Sunt enim portici hinc inde platearum.</p>
<p> </p>
<p>[6] De foro</p>
<p> </p>
<p>Forus est exercendarum litium locus a fando dictus. Haec loca et prorostra uocantur. Ideo quod ex bello Punico captis nauibus Cartaginen#M387#sium rostra ablata sunt, et in foro Romano praefixa, ut esset eius insignae uictoriae.</p>
<p> </p>
<p>[7] De curia</p>
<p> </p>
<p>Curia dicitur eo quod ibi cura per senatum de cunctis administretur.</p>
<p> </p>
<p>[8] De pretorio</p>
<p> </p>
<p>Pretorium quod ibi praetor, presideat ad discundum.</p>
<p> </p>
<p>[9] De gymnasio</p>
<p> </p>
<p>Gymnasium generalis est exercitiorum locus, tamen apud Athenas locus erat. Vbi discebatur philosophia et sapientae exercebatur studium. Nam gymnasium Grece uocatur, quod Latine exercitium dicitur, hoc est meditatio. Sed et balnea et loca curruum et ad letarum gymnasia sunt, eo quod illic homines in #63a# suae artis studium exercitentur.</p>
<p> </p>
<p>[10] De capitolio</p>
<p> </p>
<p>Capitolium Roman uocatum eo quod fuerit Romanae urbis et religionis caput summum. Alii aiunt cum Tarquinius priscus capitolii fundamenta Romae aperiet, in loco fundamenti caput hominis litteris Tuscis notatum inuenit, et proinde capitolium appellauit.</p>
<p> </p>
<p>[11] De arcibus</p>
<p> </p>
<p>Arces sunt partes urbis excelsae atque munitae. Nam quaecumque tutissima urbium sunt, ab arcendo hostem arces uocantur. Vnde et arcus et arca. Arx enim aliquando significat mundanam potentiam, aut saecularem sapientiam. Aliquando uero culmen uerae sapientiae et celsitudinem uirtutum. Vnde legitur, quod Dauid expugnauerit arcem Sion Iebuseos, inde expellens et eiciens de ea caecos et claudos qui odiebant animam Dauid. Et uocauerit eam de inceps ciuitatem Dauid, quia saluator noster de gentium multitudine uel de qualibet anima malignos spiritus eiciens sibi eam per inluminationem sapientiae inlustrat. Merito arx Sion id est speculationis et uisio pacis ipsa tum uocabitur atque dea tunc recte per Psalmistam dicitur: Notus in Iudea deus in #63b# Israhel magnum nomen eius. Et factus est in pace locus eius et habitatio eius in Sion. Circum Romani dictum putant a circuitu equorum eo quod ibi circum metas equi currant. Theatrum autem ab spectaculo nominatum, quod in eo populus stans desuper atque spectans ludos scenicos contemplaretur.</p>
<p> </p>
<p>[12] De amphitheatro</p>
<p> </p>
<p>Amphiteatrum uero uocatum quod ex duobus sit theatris compositum. Nam amphiteatrum rotundum est, theatrum uero ex medio amphitheatro est semicirculi figuram habens. Laborinthos est perplexum parietibus aedificium qualis est aput Cretam a Dedalo factus, ubi fuit Minotaurus inclusus. In quo siquis introierit sine glomere line, exitum #M388# inuenire non ualet. Cuius aedificii talis est situs ut aperientibus fores tronitruum intus terribile audiatur, descenditur centenis ultra gradibus intus simulacra et monstrificae effigies in partes diuersas transitus innumeri per tenebras et caetera ad errorem ingredientum facta. Ita ut tenebras eius in lucem uenire inpossibile uideatur. Quatuor autem sunt laborinthi, primus Aegyptius, secundus Creticus, tertius in Lemno, quartus in Italiae omnes ita #64a# constructi ut dissoluere eos nec saecula quidem possint.</p>
<p> </p>
<p>[13] De faro</p>
<p> </p>
<p>Farum turris est maxima quam Greci ac Latini in commune ex ipsius rei usu farum appellauerunt, eo quod flammarum inditio longe uideatur a nauigantibus qualem Ptholomeus iuxta Alexandria construxisse octingentis talentis traditur usus eius est nocturno nauigum cursui ignes ostendere ad pronuntianda uada portusque introitus ne decepti tenebris nauigantes in scopolos incidant. Nam Alexandria fallacibus uadis insidiosos accessus habet. Hinc igitur in portibus machinas ad perlucendi ministerium fabricatos faros dicunt. Nam fos lux est. Oros uisio dicitur, unde et lucifer Grece fosforos appellatur. Cocleae sunt altae et rotundae turres, et dictae cocleae quasi Ciliciae quod in eis tamquam per circulum orbemque conscendatur, qualis est Romae centum lxxv pedibus.</p>
<p> </p>
<p>[14] De thermis</p>
<p> </p>
<p>Thermas appellatus quod caleant. Greci enim thermon calorem uocant.</p>
<p> </p>
<p>[15] De balneis</p>
<p> </p>
<p>Balneis uero nomen inditum a lauatione meroris. Nam Greci balanion dixerunt quod anxietatem animi tollat, haec et gymnasia dicuntur quia ib adletae uncto cor#64b#pore et per fricato manibus exercitantur. Nam gimnasium Grece Latine exercitium dicitur sicut supra ostendimus.</p>
<p> </p>
<p>[16] De politerio</p>
<p> </p>
<p>A politerium ubi lauantium uestimenta ponuntur ab exuendo scilicet dictum. A podetherin enim Grece ex uere dicitur. Per opina Grecus sermo est qui apud nos corruptae propina dicitur. Est autem locus iuxta balnea publica, ubi post lauacrum a fame et siti reficiuntur, unde et propina et propinare dicitur. Pina enim Grece famem significant, eo quod hic locus famem tollat.</p>
<p> </p>
<p>[17] De thabernis</p>
<p> </p>
<p>Thabernae olim uocabuntur aediculae plebeiorum paruae et simplices inuicem saxibus et tabulis clausae, unde et tabernariae quod ibi solebant consedere. Dictae autem tabernae quod ex tabulis lignisque erant constructae quae nunc et sinon speciem nomen tamen pristinum retinent.</p>
<p>#M389#</p>
<p> </p>
<p>[18] De macello</p>
<p> </p>
<p>Macellum dictum quod ibi mactentur pecora quae mercantibus uenundantur. Mercatum autem a commercio nominatum, ibi enim res uendere uel emere solitum est. Sicut et teloneum dicitur, ubi merces nauigium et nautarum emolumenta redduntur. Ibi enim uectigalis exactor sedet, pretium rebus inpositurus et uocem #65a# a mercatoribus flagitans.</p>
<p> </p>
<p>[19] De carcere</p>
<p> </p>
<p>Carcer est a quo prohibemur exire et dictus carcer a coercendo. Carcer iuxta allegoriam aliquando significat tribulationem presentis uitae, ubi tribulantur electi ad tempus. De quo propheta ait: Educ de carcere animam meam ad confitendum nomini tuo. Aliquando custodiam inferni, ut est illud in euangelio: Iudex tradet te ministro et in carcerem mittaris et reliqua.</p>
<p> </p>
<p>[20] De habitaculis</p>
<p> </p>
<p>Habitatio ab habendo uocata ut habitare casas. Domus ex Greca appellatione uocata, nam domata Greci tecta dicunt. Est autem domus unius familiae habitacio sicut urbs unius populi, sicut orbis domicilium totius generis humani, omne aedificium antiqui edem appellauerunt. Alii edem ab edendo sumpsisse nomen existimant, dantes exemplum de Plauto: Si uocasse uos in edem ad prandium, hinc et aedificium eo quod fuerit prius ad aedendum factum. Domus caro saluatoris assumpta in sancta aeclesia, ut in Salomone: Sapientia aedificauit sibi domum. Et in Psaltero: In domum domini ibimus cum consensu. #65b# Domus corda fidelium uel corpora ut in Exodo: Ponetis de sanguine agni super utrumque postem et super liminaribus domus in quibus edetis illud. Domus corda reproborum ut in Esaia: Et orientur in domibus eorum spimae, id est sollicitudo saeculi. Domus diaboli conuentus omnium malorum ut in Salomone, ne forte impleantur extranei uiribus tuis. Et labores tui sunt in domo aliena.</p>
<p>Aula domus est regia siue spatiosum habitaculum porticibus quatuor conclusum. Atrium magna edes est siue amplior et spatiosa domus et dictum est atrium quod addantur ei tres porticus extrinsecus. Alii atrium quasi ab igni et ligno atrium dixerunt. Atrum enim fit ex fumo. Aula enim sanctam aeclesiam significat aut conscientiam mundissimae animae. Ipsa est enim aula regalis et habitatio spiritus sancti. Sicut dicit apostolus, quia templum dei est et spiritus dei habitat in uobis. Domus enim aliquando significat sanctam aeclesiam ut est illud domum tuam decet sanctitudo domine in longitudine dierum. Aliquando caelestem Hierusalem, de quo legitur. Laetatus sum in his quae dicta sunt mihi in domum domini ibimus. Aliquando uero animam sanctam in qua habitat deus. #M390# Atria enim aut presentem #66a# aeclesiam significant, aut introitum fidei, unde scriptum est: Stantes erant pedes nsotri in atriis tuis Hierusalem. Significat enim eos qui iam impenetrabilibus sunt aeclesiae, siue qui ingressus eius esse meruerunt.</p>
<p>Thalamum hac ex causa uocatum ferunt. Cum enim raptae fuissent a Romanis Sabinae, ex quibus cum una ante alias species nobilis cum magna omnium admiratione raperetur, Thalamani duci eam oraculo responsum est dari. Et quoniam hae nuptiae feliciter cesserant institutum est ut in omnibus nuptiis Thalami nomen iteretur. Aegyptii quoque lingua sua loca in quibus nubentes succedunt, et cubant thalamum nominant. Thalamus ergo mystice uterum sanctae Mariae uirginis significat, in quo natura nostra coniuncta est uerbo dei, hoc est sancta aeclesia Christo filio dei copulata est uel corda sanctorum in quibus anima per amorem sponso inuisibili iungitur, ut eius desiderio ardeat. Nullaque iam quae inmundo sunt concupiscat. Presentis uitae longitudinem poenam deputet, exire festinet et amoris amplexu in caelestis sponsi uisione requiescere desideret.</p>
<p>Caenaculum dictum a communione #65b# uescendi, unde et coenobium congregatio antiqui enim publicae, et in commune uescebantur, nec ullius conuiuium singulare erat ne in occulto diliciae luxuriam gignerent. Caenaculum ergo significat sanctam aeclesiam in qua Christus mysterium passionis suae et sacramentum corporis et sanguinis sui dicauit, necnon et ubi spiritus sanctus in specie ignis super centum xx credentes decendit et uariarum linguarum loquela eis per eundem spiritum data est.</p>
<p>Tridinium est caenaculum atribus lectulis descumbentium dictum. Aput ueteres enim in loco conuiuii apparatus exponebatur. Clinon enim Grece lectum uel accubitum ex quo confectum est ut tridinium diceretur. Tridinium ergo fidem sanctae trinitatis exprimit, ubi sanctae animae fide spe et caritate quiescentes exspectant introitum regni caelestis. Cella dicta quod nos occulat et caelat. Cubiculum uero quod eo cubamus. Ibique dormientes requiescimus. Cubile autem cubandi locus est secessus quod sit locus id est sine accessu. Cubiculum spiritaliter significat cordis secretum, ubi iubetur uir euangelicus orare patrem caelestem. Vnde ei dicitur, tum autem cumoraueris intra in cubiculum et clauso ostio ora patrem tuum. Diuersorium #67a# dictum eo quod ex diuersis uiis ibi conueniatur.</p>
<p>Hospicium sermo Grecus est ubi quis ad tempus hospitali iure inhabitat, et iterum inde transiens migrat inde et metatum quia mutatur. Vnde legitur et castra metati sunt promutauerunt, non enim illic permanet exercitus sed pertransit. Diuersorium potest significare presentim aeclesiam ad quam undique gentes conuenientes habitaculum quaerunt, et in eo hospitio manentes aditum expectant supernae patriae. Apogeum est constructum sub terris aedificium, quod nos antrum uel speluncam dicimus. Solarium quod soli et aure pateat qualis fuit locus in quo Dauid Barsabeae la#M391#uantem aspexit et adamauit. Cuius mysterium patet quia Christus uidens aeclesiam de gentibus se a peccatis per penitentiae lacrimas, atque baptismi sacramentum purificantem eius speciem concupiuit, et sibi sponsam associare desiderauit.</p>
<p>Exsenodochium uero est habitaculum factum ad suscipiendos peregrinos. Itaque cum Hierosolimam Antiochus obsideret, Ircanus princeps Iudaeorum reserato Dauid sepulchro, tria milia auri talenta inde abstraxit. Ex quibus trecenta Antiocho dedit, ut obsidionem relinqueret. Atque ut fac#67b#ti inuidiam demeret. Fertur ex reliqua peccunia instituisse. Primus exenodochia quibus aduentum susciperet pauperum et peregrinorum. Vnde et uocabulum sumpsit. Nam ex Greco in Latinum senodochium peregrinorum susceptio nuncupatus. Vbi autem egrotantes de plateis colligunt, misso comion dicitur, Grece in quo consumpta languoribus atque in ediis miserorum menbra fouentur.</p>
<p> </p>
<p>[21] De aedificiis sacris</p>
<p> </p>
<p>Sacrarium propriae est locus templi in quo sacra reponuntur. Sicut donarium est, in quo collocantur oblata, sicut lectisternia dicuntur, ubi homines consedere consueuerant. Ab inferendis igitur et deportandis sacris, sacrarium nuncupatur. Donarium uero eo quod ibi dona reponantur, quae in templis offerre consueuerunt. Oratorium orationi tantum est consecratum, in quo nemo aliquid agere debet nisi ad quod est factum unde et nomen accepit. Penetralia secreta sunt oraculorum, et penetralia dicta sunt, ab eo quod est pene intus. Monasterium unius monachi habitatio est sterio statio id est solitarii habitatio. Coenobium ex Greco et Latino uidetur esse conpositum est enim habitaculum plurimorum in commune uiuentium. Caeno enim #68a# Grece commune dicitur.</p>
<p>Fana dicta a funis quibus templa error gentilium construebat. Vnde consulentes demonum responsa audierant. De lubra ueteres dicebant templa fontes habenti a quibus ante ingressum diluebantur et appellari de lubra a diluendo, ipse sunt nunc aedes cum sacris fontibus in quibus fideles regenerati purificantur, et bene quodam praesagio de lubra sunt appellata. Sunt enim in ablutione peccatorum. Fons autem inde lubris locus regeneratorum est in quo vii gradus in spiritus sancti mysterio formantur iii in descensu et tres in ascensu. Septimus uero is est qui et quartus id est similis filio hominis extinguens fornacem ignis stabilimentum pedum fundamentum aquae in quo plenitudo diuinitatis habitat corporaliter.</p>
<p>Basilicae prius uocabantur regum habitacula, unde et nomen habitant. Nam basileus rex et basilicae regiae habitationes. Nunc autem ideo diuina templa basilicae nominantur. Quia ibi regi omnium deo cultus et sacrificia offeruntur. Martirium locus, martyrii Greca diriuatione eo quod in memoria martiris sit constructum, uel quod sepulchra sanctorum ibi sint martyrum. Aram quidam uocatum dixerunt, quod ibi incensae uictimae ardeant. Alii aras dicit, a pre#M392#cationibus quas Greci aras #68b# dicunt. Pulpitum quod in eo lector uel psalmista in publico conspici a populo possit quod liberius audiatur.</p>
<p>Analogium dictum quod sermo inde predicetur. Nam logos Grece, sermo dicitur, quod ipsum altius situm est. Tribunal eo quod inde a sacerdote tribuantur precepta uiuendi est enim locus in sublimi constitutus, unde uniuersi exaudire possint. Alias tribunal a tribus denominatum quod ad illum tribus conuocetur. Tribunal aliquando in scripturis sanctis potentiam maiestatis diuinae quia iudicaturus est mundum significat. Vt est illud in euangelio: Dum uenerit filius hominis in sede maiestatis suae, tunc congregabuntur ante eum omnes gentes, et in Apostolo: Omnes inquit stabimus ante tribuanl Christi ut recipiat unusquisque propria corporis sui prout gessit siue bonum siue malum.</p>
<p>Sacra sunt loca diuinis cultibus instituta ut pute ea in quibus altaria litantibus de more pontificibus consecrantur. Sancta iuxta ueteres exteriora templi sunt. Sancta autem sanctorum locus templi secretior ad quem nulli erat accessus, nisi tantum sacerdotibus. Dicta autem sancta sanctorum quia exteriori oraculo sanctiora sunt, uel quia sanctorum sanctiora sunt, sicut Cantica canticorum quia cantica uniuersa praecellunt. #69a# Sanctum autem a sanguine hostiae nuncupatum, nihil enim sanctum apud ueteres dicebatur, nisi quod hostiae sanguine esset consecrarum aut consparsum. Item sanctum quod exstat esset sancitum, sancire autem est confirmare et inrogatione pene ab iniuria defendere. Sic et leges sanctae et mores sancti esse dicuntur.</p>
<p>Propitiatorium quasi propitiationis oratorium. Propitiatio enim placatio est. Oracula dicta eo quod inde responsa redduntur, et oracula ab ore. Ciuam autem materiam ad instructionem tabernaculi dominus quae fierit ipse in Exodo manifestat dicens ad Moysen, loquere filiis Israel ut tollant mihi primitias ab omni homine qui offeret ultroneus accipietis primitias mihi et nos primitias bonorum nostrorum domino tollimus. Quando si quid boni agimus totum hoc diuinae gratiae tribuimus. Haec sunt autem quae accipere debetis, aurum argentum, et aes, iacinthum, ac purpuram coccumque, bistinctum et byssum, pylos caprarum, et pelles arietum rubricatas, pelles iacinthinas et ligna sethim, oleum ad luminaria concinnanda, aromata inunguentum et thiama bonis odoris, lapides onichinos et gemmas ad ornandam ephod ac rationale, facientque, mihi sanctuarium et habitabo in medio eorum. Cuncta haec quae dominus sibi a priore populo ad faciendum sanctua#69b#rium materialiter offerri precunt, nos quoque qui spiritales filii Israhel id est imitatores domini uidentis populi esse, desideramus spiritali intellegentiae debemus offerre. Cui uidelicet aurum offerimus cum claritate uerae sapientiae quae est in fide recta resplendemus. Argentam cum et ore nostro confessio fit in salutem. Aes cum eandem fidem publica predicatione diuulgare gaudemus. Hiacin#M393#thum cum sursum corda leuamus. Purpuram cum corpus passionis subicimus. Coccum bistinctum cum gemina id est dei et proximi dilectione flagramus. Bissum cum carnis castitatem sentimus. Pilos caprarum, cum habitum poenitentiae ac luctus induimus. Pelles arietum rubracitas, cum ipsos dominici gregis ductores suo saguine baptizatos uidemus. Pelles hiacinthinas cum nos post mortem spritalia in caelis corpora habituros esse speramus. Ligna sethim, cum ex purgatis peccatorum spinetis munda carne et anima domino soli seruimus. Oleum ad luminaria concinnanda, cum fructibus caritatis et misericordiae refulgemus. Aromatam inunguentum et thimiama boni odoris, cum opinionem bonae nostrae actionis multis ad exemplum bene uiuendi longe lateque diffundimus. Lapides #70a# onichinus et gemmus ad ornandum ephod ac rationale, cum miracula sanctorum quibus cogitationes deo deuotas, et opera uirtutum ornauere digna laude predicamus. Atque haec in adiutorium nostrae fidei ubi opus fuerit adsumimus quia enim in humeris onera gestare solemus. Recte ephod id est super humerale opera iustorum et pii pro deo labores insinuantur. Quia uero in pectore cogitationum sedes est recte inrationali qui est habitus pectorus rationales mundae electorum cogitationes exprimuntur. Lapides qui onichini et gemme ornant ephod ac rationale. Cum eximus summorum patrum actibus et cogitationibus etiam miraculorum insignia iunguntur. Legitur ergo in ueteri testamento de tabernaculi constructione quod Moyses facricauit in deserto et de templi aedificatione quod aeficauit Salomon in terra repromissionis ubi in utroque aedificio sancta et sancta sanctorum commemorantur quorum mysteria rite intellegentibus facile patent. Quia utroque domus sanctam aeclesiam designant. Verum quia prior domus in itinere quo ad terram repromissionis ueniebatur. Haec autem aedificabatur in ipsa terra repromis#70b#sionis et in ciuitate Hierusalem illa ut de loca ad locum crebro leuitarum ministeria portata tandem in terram promisse hereditatis induceretur. Haec ut mox in patria ipsa et in ciuitate regi constructa in uiolabili semper fundamento consisteret donec inditum sibi figurarum caelestium munus impleret. Potest in illa presentis aeclesiae labor et exilium in hac futura requies et beatitudo figurari. Vel certe quia illa a solis filiis Israhel, haec autem a proselis etiam gentibus facta est. Possunt in illa principaliter patres ueteris testamenti et antiquus ille dei populus. In hac autem congregata de gentibus aeclesia figuraliter exprimi. Quamuis aedificium utriusque domus enucleatius spiritali sensu excussum et labores presentis aeclesiae cotidianos, et premia in futuro per ennia gaudia que regni caelestis et electionem primae de Israel aeclesiae et salutem omnium gentium in Christo.</p>
<p>Multi modis ostendatur insinuare figuris. Sanctum autem quod uelo suspenso, a sanctuario separatum est, significat praesentem aeclesiam quae peregrinatione #M394# istius mundi uersatur. Sanctum autem sanctorum illam quae in caelis est. Quia ipsa #71a# sancta aeclesia quae a sanctis angelis et hominibus constans, partim adhuc peregrinatur in infimis. Partim autem in superna patria regnat in supernis. Adhuc ciues suos dirimente uelo celi habet ab inuicem segregatos. De qua Paulus apostolus ad Hebreos scribens, plenissime testatur, cum Christum uerum pontificem asserit, non per hircorum et uitulorum sed per proprium sanguinem introisse semel in sanctam aeterna redemptione inuenta. Denique in scripturis sanctis aliquando tabernaculum corpus deum saluatoris significat. In Psaltero: In sole posuit tabernaculum suum, item tabernaculum dei sancta est. Eclesia siue anima fidelis in peregrinatione mundi degens. Vnde legitur in Psalmo: Quoniam ingrediar in locum tabernaculi admirabilis usque ad domum dei. Et in apostolo: Tabernaculum quod fixit deus et non homo. De hoc tabernaculo in Exodo dominum Moysi ita locutum fuisse narratur: Facies mihi sanctificationem et inde uidebor a uobis. Columnae tabernaculi doctores sunt aeclesiae. Vt in apostolo Iacobus et Iohannes et Cephas, qui uidebantur columnae esse. Sere siue uectes quae tabulas siue columnas cominebant scripturam sacram uel concordiam #71b# sanctorum predicatorum significat. Inde robor et firmitas eorum demonstratur. Caput columnarum Christus in apostolo, caput uiri Christus. Cortinae tabernaculi multitudo fidelium fidei funibus atque scripturarum preceptis suspensae. Ansule cortinarum iacinthinae caelestia precepta. Suge cilicina undecim sub peccatorum forma exprimuntur, quinquaginta circuli spem future quietis significant. Sancta sanctorum celestis illa patria et interna gaudia regni caelorum, Quo cerubin duo testamenta legis. Archa testamenti aeclesia. Vnde legitur in Psalmo: Exsurge domine in requiem tuam tu et arca sanctificationis tuae. Propitiatorium super arcam Christus in capite, aeclesiae in epistolum Iohannis: Aduocatum habemus, apud patrem Iesum Christum, iustum et ipse est propitiatio pro peccatis nostris. Quattuor circuli aurei in quibus arca portabatur, quattuor euangeliorum libri quibus aeclesia per quattuor mundi partes accinta predicatur. Vectes de lignis inputribilibus circulis intromissi fortes predicatores merite incorrupta euangelicae, predicationi semper intenti. #72a# Urna aurea caro est saluatoris munda perpetuae diuinitatis dulcedine repleta. Mensa dominus Iesus Christus qui est refectio electorum siue unitas fidei. De quo dicit Psalmista: Parasti in conspectu meo mensam. Potest et mensa de lignis sethim facta scripturam sacram significare de fortibus sanctorum patrum uerbis actibus que conpactam. Quae dum nobis quae sint aeterna gaudia beatitudinis, et quomodo ad haec #M395# perueniatur ostendit. Cibum profecto nobis salutis ac uitae suggerit. Varia uasa quae ad offerenda libamina sunt facta uariae sunt distinctiones eloqui diuini pro dispari capacitate audientium. Panes proposicionis super mensam positi, semper doctores sunt spiritales qui in lege domini die ac nocte meditantes cunctis aeclesiam in trantibus refectionem uerbi celestis offerunt. Duodecim ergo panes in mensa tabernaculi, xii sunt apostoli et omnes doctrinae illorum sequaces in eclesia. Candelabrum corpus domini uel sancta aeclesia, aut diuina scriptura. In Zacharia: Vidi a dextris altaris candelabra duo argentea, septem lucernae candelabro superposita septiformae aecclesiae #72b# sacramentum uel fides. In Exodo lucernae aeclesiae fides uel opera iustiae. In Salomone propterea non extinguetur lucerna eius per totam noctem. Paxilli aerei in tabernaculo patriarcharum et prophetarum, obtinent sacramentum. Paxillus dominus Iesus Christus in corda fidelium de fixus sicut in Esaia de eo loquitur: Figam illum in dono fideli. Paxillus conpunctiones stimulus sicut in Deuteronomio scriptum est. Habebis locum extra castra ad quem egrediens ad requisita naturae gerens paxillum in balteo. Circulus spiritalis in scripturis circuitus in Exodo. Catenulae testimonia scripturarum inuicem se continentia. Vasa in tabernaculo fideles in aeclesia. Vnde dicit apostolo: In magna autem domo non solum sunt uasa aurea et argentea, sed et lignea et fictilia. Ostium tabernaculi presens uite siue introitus ad fidem uel incoatio bonorum operum. Vnde in Leuitico et adducet eum ad ostium tabernaculi et ponet manum super caput hostiae suae. Altare aureum ipsa diuinitas uel altitudo fidei, in Exodo: Non ascendas per gradus ad altare meum. Nam in ueteri testamento duo altaria facta esse leguntur. Unum erat altare holocausti in quo uictimae #73a# immolabantur. Aliud altare thimiamatis. In quo incensum domino offerebatur, sed altare holocausti generaliter uitam designat. Iustorum qui carnem suam cotidie crucifigere, cum uiciis et concupiscentiis atque in ostiam uiuente deo offerre consuerunt. Altare thimiamatis quod in adolendum thimiama factum erat specialem quorundam perfectorum uitam significat. Neque frustra in illo, carnes animalium incendebantur, in hoc adolebatur incensum nisi quia in illo figurabantur. Hi qui non secundum desideria carnis ambulant, sed quasi haec domino immolantes omnes sui corporis sensus per ignem sancti spiritus eius uoluntati dedicant, in isto autem illorum typus exprimitur. Qui maiore mentis perfectione extinctis propsus ac sopitis inlecebris omnibus carnis sola domino orationum uota offerunt, nil quidem de carne quod se inpugnet nil de conscientia peccati unde conturbentur ac paueant habentes sed dulcius profusione lacrimarum olitantes uenire et parere ante faciem dei. Vnde apte hoc altare intus in uicinia ueli et #M396# arce illud ante tabernaculum foris positum est. Quia nimirum illi in conspectu sanctae aeclesiae cuncti in exemplo uirtutum praefulgent. #73b# Isti altioris ardore desiderii contemplationis future beatitudinis etiam corpore detenti non minimum propinquant. Apte illud aere hoc uestiri auro precipitur. Aes namque plus aliis metallis sonorum ac diu durabile est. Aurum uero quantum sono succumbit tantum splendore prestat, aeremento, illud doctorum praedicationem forinsecus significat, istud interius splendorem caritatis diuinae intimat ubi lumine comtemplationis dei abundanter inlustratur. Potest et altare mystice significare, corda electorum in quibus domino hostia laudis et bonae deuotionis offertur, uel altitudinem fidei, ut est illud in Psalmo: Tunc inpones super altare tuum uitulos. Quidam hoc loco dicunt ipsum dominum uitulum qui se hostiam optulit pro salute cunctorum. Quapropter siue de adolescentibus, siue de predicatoribus, siue de martiribus sentiatur. Tules tamen propheta uitulos altaribus domino potuit promittere quos Cristianae religioni nouerat conuenire.</p>
<p>Altare corpus saluatoris adsumptum. In Exodo: Altare de terra facietis mihi. Altare sancta aeclesia in Deuteronomio: Cum transieritis Iordanem aedificate altare #74a# de lapidibus quos ferrum non tetigit, id est, de sanctis fidelibus quos milla scisma heresim aut contaminatio peccati maculauit. Item altare significat pascua scripturarum ut in Psalmo: Lauabo inter innocentes manus meas et circuibo altare tuum domine. Rursum altare corda sanctorum significat. In Leuitico: Ignis autem in altare semper ardebit, id est ardor caritatis. Cornua altaris est, altitudo celestis patriae, ut in Psalmo: Constituite diem sollemnem in confrequentationibus usque ad cornu altaris. Altare aeneum corda carnalium in quo altari carnes in holocaustum cremabuntur qui opera carnalia deplorant. Incensum orationes sunt sanctorum in Psalmo: Dirigatur oratio mea sicut incensum in conspectu tuo domine. Sacrificium oblatio iustitiae, in Psalmo: Sacrificate sacrificium iustitiae. Holocaustum id est totum conbustum totus fidei accensus siue carnis mortificatio. Est enim quidam ignis caritatis omnia menbra hominis. In proprios usus adsumens ut non eam permittat militare peccato. Et in Psalmo: Holocausta medullata of#74b#feram tibi. Hostia pacifica opus misericordiae quae ideo hostia pacifica appellatus eo quod hostiae diaboli resistat et deo hominem reconciliet. In Psalmo: Tollite hostias et introite in atria eius. Adipes pacificorum conpunctio cordis et lacrimarum profusio intellegitur. In Leuitico: Et inpositum desuper holocaustum adolebit, in tauro uero superbia quae continentiae cultro in ara cordis iugulatur, in ariete furo, in hirco libido, in uitulo carnis uoluptas, in agno lasciuia, in edis peccata diuersa. Per turturem et columbam munditia castitatis et #M397# simplicitas cordis in sacrificium dei offertur. In similagine puritas mentis uel opera misericordiae. In primitiis initia bonorum operum uel bona uoluntas. In undecimis uero perfectio bonorum operum.</p>
<p>Sacerdos dominus est Iesus Christus, in Psalmo: Tu es sacerdos secundum ordinem Melchisedech. Sacerdotes sancti ut in Isaia: Vos sacerdotes domini uocabimini ministri dei nostri, et in malam partem. In Malachia: Vos sacerdotes quid pooluistis nomen meum. Vestimenta sacerdotum opera iustitiae. In Psalmo: Sacerdotes tui #75a# domine induantur iustitia. Item: Vestimenta sacerdotis ples fidelium in Leuitico caput suum non discoperiet et uestimenta non scindet. Tunica iacintina Christi aecclesia eius sanguine decorata in Exodo: Et fecerunt tunicam iacinthinam, et cetera. Super humerale uirtus operationis ab humeris significata in Exodo: Et fecerunt super humerale, de auro et iacintho, purpura, et cocto, et bisso retorta. Rationale doctrina uel ueritas seu rationis a pectore declaratio. In Exodo: Et fecerunt rationale opere textili. Duodecim lapides inrationale qua terno ordine terni positi fidem trinitatis, et euangelicum sermonem, atque xii apostolorum doctrinam in pectore sacerdotis semper inesse demonstrant. Poderis hoc est tunica secretior in Exodo et fecerunt uestimentum podere sub umbone opus textile totum iacinthinum. Tintinnabulum aurea uestimentis inserta sermo predicationis operibus coniunctis. Mala punica tintinnabulis permixta unitas fidei et concordia caritatis, lammina aurea in fronte crucis prefiguratio uel manifesta iustitia. In Exodo, et fecerunt lamminam auream #75b$ et fecerunt in ea litteras deformatas signacula sanctitatis domini. Sancta sanctorum mysteria quaeque domini uel regna caelorum in apostolo non enim in manu factis sanctis Iesus introiuit exemplaria uerorum sed in ipsum caelum ut appareat nunc uultui dei.</p>
<p>Templi nomen generale pro locis enim quibus cumque magnis antiqui templa dicebant. Et templa dicta quasi tecta ampla. Sed et locus designatus ad orientem a contemplatione templum dicebatur. Cuius partes quattuor erant antica ad ortum postica, ad occasum sinistra, ad septentrionem dextra, ad meridiem expectant. Vnde et quando templum construebant orientem expectabant, et qui noctialem ita ut linea ab ortu ad occidentem missa, fierent partes caeli dextra sinistra aequales ut qui consuleret ac deprecaretur rectum aspiceret orientem. Templum mysticae uel corpus domini significat, de quo ipse in euangelio ait: Soluite templum hoc dicit dominus et in tribus diebus excitabo illud. Vel coetum sanctorum quibus apostolus ait: Vos estis templum dei et spiritus dei habitat in uobis. Si quis autem #76a# templum dei uiolauerit disperdet illum deus, templum enim dei sanctum est quod estis uos. Si ergo ille templum dei per assumptam humanitatem factus est, et nos tem#M398#plum dei per inhabitantem spiritum eius in nobis efficimur. Constat utique quia figuram omnium nostrum. Et ipsios uidelicet domini et membrorum eius quae nos sumus, templum illud materiale tenuit, sed ipsius tamquam lapidis angularis singulariter electi et praeuosi in fundamento fundati. Nostri autem tamquam lapidum uiuorum super aedifacatorum super fundamentum apostolorum et prophetarum, hoc est super ipsum dominum.</p>
<p>Domus aut quam aedificabat rex Salomo domino habebat lx cubitos in longitudine, et xx cubitos in latitudine, et triginta cubitos in altitudine. Longitudo domus longa nimitatem designat aeclesiae, qua in exilio peregrinationis huius patienter aduersa quaeque tolerat, donec ad patriam quam expectat perueniat. Latitudo insinuat caritatem nouit quia #76b$ diletato sinumentis non solum amicos in deo, sed inimicos diligere propter deum, donec ueniat tempus quando siue ad pacem suam conuersis, seu funditus omnibus extinctis inimicis cum solis gaudeat amicis in deo. Altitudo spem denuntiat futurae retributionis. Cuius intuitu libenter in funa quaeque siue que demulcent, seu quae aduersantur contempnit usque dum uirisque transcensis sola mereatur uidere bona domini in terra uiuentium. Opera quae Hyram artifex de Tiro fecerat Salomoni spiritalem significationem habent. Mare fusile decem cubitorum a labio usque ad labium rotundum in circuitu figuram tenet sacri baptismatis quo in remissionem peccatori emendamur. Duodecim boues qui illud portabant xii apostolos significant, et omnes qui uice eorum regendum in Christo sanctam susceperunt aeclesiam. Similiter duodecim luteres in quibus hostiae lauabantur, significant sacram baptismam, et sanctificationem spiritus sancti. Cetera autem uasa quae predictos artifex finxit de aere in argilosa terra diuersa species significant sanctorum hominum quae in argilosa terra hoc est in scriptura sacra formantur ad ministerium dei.</p>
<p>#77a#</p>
<p> </p>
<p>[22] De aditibus</p>
<p> </p>
<p>Aditus ab eundo dictus per quem ingredimur et admittimur. Vestibulum est uel aditus domus priuate, uel spatium adiacens aedibus publicis, et uestibulum dictum eo quod eo uestiuntur fores, aut quod aditum tecto uestiat, aut ab stando. Vestibulum aut aliquando significat fidem per quam intratur in aeclesiam. Aliquando humilitatem, quia nemo potest ad gradus spiritalium donorum ascendere, nisi per humilitatis uirtutem. Vnde scriptum est: Super quem requiescit, spiritus meus nisi super humilem et quietum et trementum sermones meos. Potest quoque per uestibulum fides intellegi, ipsa quippe est ante gradus et portam, quia prius ad fidem uenimus, et postmodum per spiritalium donorum, gradus caelestis uitae aditum intramus. Non enim uirtutibus uenitur ad fidem sed fide pertingitur ad uirtutes, per fidem ergo uenitur ad opera, sed per opera solidatus in fide. Vestibulum itaque ante gradus est quia qui prius crediderit, ipse post uir#M399#tutem gradibus ad portae aditum ascendit. Gradus spiritales ascensus sunt, ut in Psaltero: Titulo canticum graduum, gradus eburnei sunt. Casta antiquorum patrum exempla, ut in Psalterio: A gradibus eburneis ex #77b# quibus te delectauerunt. His ergo uirtutum gradibus recte credens aditum ascendit.</p>
<p>Porticus quod transitus sit magis quam ubi standum sit, quasi porta et porticus eo quod sit apertus. Porticus aliquando significat aditum domus. Vnde scriptum est in libro regum: Porticus erat ante templum xx cubitorum. Iuxta mensuram latitudinis templi et cetera. Porticus quae erat ante templum et proprior lucem solis accipere solebat. Quid aptius quam illum eius partem, quae dominicae incarnationis tempora precessit tipice denuntiat. In qua sunt patriarche et prophetae. Qui orientem huic mundo solem iustitiae primi susceperunt. Et nascenti in carne domino testimonium, siue uiuendo, siue predicando, siue nascendo, siue etiam moriendo praebuerunt.</p>
<p>Ianua a Iano quodam appellatur, cui gentiles omnem introitum uel exitum sacrauerunt. Vnde Lucanus: Ferrea belligeri compescat limina Iani. Est autem primus domus ingressus, cetera intra ianuam ostia uocantur. Generaliter ostium est per quod ab aliquo arcemur ingressu ab obstando dictum. Alii aiunt ostium appellare quia hostem moratur ibi enim aduersariis nos obitimus. Hinc #78a# et hostia tiberina quae hostibus sunt opposita. Fores et ualuae claustra sunt, sed fores dicuntur quas foras ualuae quae intus reuoluuntur, et duplices conplicabilesque sunt, sed generaliter usus uocabula ista corrupit. Claustra ab eo quod diuidantur dicta. Ostium significat cogitationem mentis, siue aditum cordis, ut in euangelio: Tu autem cum orabis, intra in cubiculum. Et clauso ostio super te ora patrem tuum. Introitus ingressus per fidem in aecclesia, egressus per dissolutionem carnis ad contemplationem diuinam, ut in Euangelio: Et ingreditur et egredietur et pascua inueniet. Et in Psalterio: Dominus custodiet introitum tuum et exitum tuum ex hoc nunc et usque in saeculum. Item ostium aliquando apertionem fidei significat, ut est illud in apostolo: Ostium enim mihi apertum est magnum et euidens. Ianua ergo uel ostium templi domini significat dominum saluatorem. Quia nemo uenit ad patrem nisi per ipsum. Et sicut ipse alibi dicit: Ego sum ostium per me siquis introierit saluabitur. Item ostium aliquando apertio#78b#nem fidei significat ut est illud in apostolo: Ostium enim mihi apertum est, magnum et euidens. Ostium porticus, sermo propheticus, qui quasi recto calle ingredientes, ad ostium templi perducebat, quia gratia domini saluatoris qua mundum erat redempturus aperte praedicabat. Factura ergo porticus tota fideles illius temporis signat. Ostium uero in porticus doctores qui ceteris lucem uitae. Ianuamque intrandi ad dominum pandebant exprimit. Et bene unum ostium propter consonam in omnibus sanctis fidem ac dilectionem ueritatis. Quae uidelicet porticus, iuxta latitudinem templi xx cubi#M400#tis longa erat. Quia nimirum antiqui iusti per longa nimitatem deuotae mentis desiderabant uenire ad dilatationem aeclesiae in caritate dei quae est in Christo Iesu domino nostro. Legitur autem in libro Regum quod Salomon fecerit in ingressu oraculi duo ostiola de lignis oliuarum, postesque angulorum quinque duo sunt autem ostiola quia angeli boni et homines sancti deum ac proximos perfecte diligunt. Neque ullus Ianuam uitae, nisi per geminam hanc dilectionem poterit intrare. Seu quia utriusque populi fidelibus, et Iudaeis scilicet et gentibus eadem uitae ianua #79a# referatur.</p>
<p>Postes habent angulos, quia non solum animas electorum aula caeli recipit, sed et corporibus in mortali gloria perditis, in iuditio suas fores aperit. Cardo est locus in quo hostium uertitur, et semper mouetur, dictus apotocardias quod quasi cor hominem totum, ita ille cuneus ianuam regat ac moueat. Vnde prouerbiale est in cardine rem esse. Limina ostiorum dicta eo quod transuersa sunt ut limes, et per ea sicut in agro aut introeatur aut foras eatur. Postes et antes quasi post et ante, antes quia ante ianuam stant uel quia antea ad eas ascendimus quam domum ingrediamur. Postes eo quod postium stent.</p>
<p>Cardo potest significare recte fidei firmitatem. In hac enim ostia uertuntur, quia extra regulam fidei nullomodo patitur, dilectionis ordo se separari. Item legitur in libro Regum: Et cardines ostiorum templi ex aura erant. Si ostia domus interioris sancti sanctorum angelica sunt ministeria, quae nobis de corpore egressis introitum uitae caelestis referant. Et ostia templi doctores sunt sancti ac sacerdotes, qui instruendo baptizando dominici corporis et sanguinis mysteria communicando, prima nobis ecclesiae presentis limina pandunt. Quid cardines utrorumque ostiorum, nisi sensus et corda sunt eorundem angelorum siue #79b# hominum sanctorum quibus immobiliter contemplatione ac dilectioni sui conditoris adherent, ut eo ministerium diuinitus sibi delegatum recte conpleant. Item in malam partem ponitur cardo, ut in Salomone ubi dicit: Sicut ostium uertitur in cardine suo, ita piger in lectulo suo. Piger ergo in lectulo sui corporis sicut ostium uertitur in cardine, quia modo exire ad operandum, modo ad requiescendum redire proponit, tamen in suis iacere prauitatibus, numquam desistit. Limina enim ostiorum humilitas et mansuetudines bonorum sunt morum, quia in ipsis perficiuntur gradus uirtutum, ibique patet ingressus regni caelestis. Dicente ipso domino: Qui se humiliauerit exaltabitur. Et alibi: Beati mites quoniam ipsi possidebunt terram. Et Psalmista: Mansueti inquit possidebunt terram, et delectabuntur in multitudine pacis.</p>
<p> </p>
<p>[23] De parietibus aedificiorum</p>
<p> </p>
<p>Fundamentum dictum quod fundus sit domus, idem et cementum a cedendo dictum, quod grosso lapide surgat. Fundamentum enim allegorice Christus intellegitur, uel fides eius catholica super #M401# quam fundata est ecclesia. Vnde scriptum est in apostolo: Fundamentum enim aliud nemo potem ponere propter id quod positum est in Christo Iesu. #80a# Et item super aedificamini inquit super fundamentum apostolorum et prophetarum, hoc est doctrinam eorum. Item legitur in Psalmo de ciuitate dei hoc est ecclesia: Fundamenta eius in montibus sanctis id est Christus dominus qui sic ecclesiam suam continet ut nulla possit quas satione titubare. Merito ergo ab ipso sumpsit exordium, quem rerum omnium constat esse principium.</p>
<p>Paries nuncupatur quia semper duo sunt partes uel a latere uel a fronte, siue enim tetragonum siue exagonum sit, qui se conspiciunt ex parierunt. Aliter enim structura facta deformis est parietinas dicimus, quasi parietum ruinas. Sunt enim parietes stantes sine tecto et sine habitantibus. Angulus dicitur quod duos parietes in unum coniungat. Paries corpus saluatoris significat, ut est illud in Psaltero: Tamquam parieti inclinato et maceriae inpulsae. Et alibi: Ecce stat post parietem nostrum. Paries simulatio hypochritarum, ut in Hiezechihel: Ipsi aedificabant parietem, illi autem liniebant eum luto absque paleis. Fenestrae in pariete auditus fidei uel cordis intellectus, ut in Canticis canticorum: Et ecce ipse stat post parietem nostrum respiciens per fenestras prospiciens per cancellos fenestrae, uisus, auditus, odoratus, et ceteri sensus a carnis ut in Hieremia: Intrauit mors per fenes#80b#tras uestras. Fenestra cogitatio cordis uel ipsa mentis intentio, ut in Sophonia: Vox cantantis in fenestra coruus insuper liminaribus eius. Pictura in pariete cogitationes prauae in corde hominis, ut in Hiezechiel: Et ecce omnia idola domus Israel depicta erant in pariete. Parietes enim templi dei, fideles sunt ex utroque populo, hoc est Iudaico et gentili ex quibus Christus aedificauit ecclesiam suam. Vnde legitur in Regum de Salomone: Et aedificauit parietes domus intrinsecus tabulatis cedrinis, a pauimento domus usque ad summitatem parietum et usque ad laquearia operuit lignis cedrinis intrinsecus, intrinsecus quidem domus cedro erat uestita. Nam forinsecus tanto nitore lapis ipse de quo facta fuerat fulgebat. Ac si calculo esset candido texta, iuxta sensus uero mysticos parietes templi sunt, fidelium populi, ex quibus sancta uniuersalis consistit ecclesia, quorum dilatationum per orbem latitudo designat parietum, spem uero et intentionem omnem ad caelestia erectam, longitudo uel certe altitudo parientis quae ex ordinibus, lapidum super inuicem positis constat. Presentis statum ecclesiae significat, ubi electi super fundamentum Christi omnes aedificata sibi inuicem in ordine per temporum curricula succedunt, seseque inuicem portantes legem Christi quae est caritas adimplent.</p>
<p>Angulus quod duos parietes in unum #81a# coniungit. Angulus autem siue lapis angularis in scripturis intellegitur Christus, eo quod duos parietes coniungat, in unum credentes uidelicet ex Iudeis et gentibus. Vnde scriptum est in #M402# Psalmo: Lapidem quem reprobauerunt aedificantes, hic factus est in caput anguli. Sub allusione fabricantium exponitur manis opera Iudaeorum, soli quippe hominum adhuc in mundo unum deum colentes aedificare uidebantur, dum ceterae nationes idolorum se cultura destruerent. Aedificantes enim tendunt semper ad angulum, ut commissorum parietum soliditas impleatur. Iudaei uero fidei suae fabricam minime perfecerunt, quo ipsum quierat lapis fortissimus angularis, more dementium putauerunt esse temnendum. Dominus autem Christus per tropologiam sicut in numeris locis constat expositum, ideo lapis dicitur angularis, quia duos ad se populos e diuerso uenientes, gentilium atque Iudaeorum, tamquam geminos parietes in unam soliditatis gratiam colligauit. De hoc lapide prophetae, de hoc apostoli, de hoc multi duiersa dixerunt: Angulus enim tractus est ex Greco sermone id est agoni, quod Latine dicitur genu, eo quod in flexu speciem anguli conformi qualitate restituit. nam Apud Grecos originem sui nominis in diriuationibus omnino custodit, ut tetragonus, pentagonus et his similia.</p>
<p>Culmina dicta sunt quia apud an#81b#tiquos tecta culmo tegebantur ut nunc rusticam hinc tecti summitas culmen dicitur. Camerae sunt uolumina introrsum respicientia appellatae a curuo, camur enim Grece curuum est. Laquearia sunt quae cameram subtegunt et ornant, quae et lacunaria dicuntur. Principaliter autem lacus dicitur. Vt Lucilius: Resultant edesque lacusque. Cuius diminutio lacunar facit, ut Oratius: Neque aureum meare nitet in domo lacunar. Inde fit alia diminutio lacunarium, et per antisticon laqueariam facit. Tecta enim siue laquearia sancti doctores intellegi possunt. Vnde sponsa in Cantico canticorum ait: Tigna domorum nostrarum cedrina laquearia cipressina. Domus quippe suas uaria per mundum fidelium conuenticula nominat, e quibus omnibus ipsa uniuersalis ecclesia constat. Tigna autem et laquearia diuersos in eisdem domibus aecclesiae fidelium ordines designant. Namque utraque in alto solent poni, sed tigna ad munitionem fiunt. Laquearia uero magis decori domorum quam munitioni proficiunt, significant ergo tigna predicatores sanctos, quorum et uerbo et exemplo structura eidem ecclesiae, ut subsistere possit continetur, qui suae robore doctrinae turbines hereticae inpulsiones ne eam deiciant arcent assimilentur. Laquearia simplicioribus Christi famulis, qui propriis ecclesiae uirtutibus potius exornare quam doctrinae uerbis #82a# diffundere, et contra peruersorum dogmatum impetus norunt munire. Dependent autem affixa tignis laquearia, quia necesse est ut quicumque in sancta ecclesia sublimes uirtutibus, splendere desiderant. Summorum patrum dictis atque exemplis quibus a terrenorum ambitu suspendantur, tota mente inhereant. Et bene tigna haec cedrina et laquearia dicuntur esse cypressina, quia utramque hanc arborem inputribilis omnino naturae altitudinis eximiae #M403# et odoris constat esse precipui, quod eis apte conuenit qui cum apostolo dicere possunt, Christi bonus odor sumus deo, et nostra conuersatio in caelis est. Tectum intentionem caelestis operationis significat, id est uitam contemplatiuam, ut in euangelio: Et qui in tecto est non descendat aliquid tollere de domo sua. Item tectum corpus hominis, ut in euangelio: Quod in aure auditis predicate super tectum. Tectum uelamen legis et obscuritas sanctarum scripturarum.</p>
<p>Absida Greco sermone Latine interpretatur lucida, eo quod lumine accepto per arcum resplendeat, sed uirum absidam uel absidem dicere debeamus uerbi genus ambiguum quidam doctorum existimant. Testudo est camera templi obliquarum in modum testudinis ueteres templorum tecta faciebant, quae ideo sic fiebat ut caeli imaginem redderet. Quod con#82b#stat esse conuexum. Alii testudine uolunt esse locum in parte atrii aduersa uenientibus.</p>
<p>Arcus dicti quod sint arta conclusione curuati ipsi et fornices. Pauimenta originem apud Grecos elaborata arte picturae litoferota paruulis crustis aedes sellis tinctis in uarios colores. Vocata autem pauimenta eo quod paueantur id est cedantur. Vnde et pauor quia cedat cor. Ostrachus est pauimentum testacium eo quod fractis testis calce admixta feriatur. Testa enim Greci ostra dicunt. Pauimentum intellegitur humiliatio atque afflictio animae siue in terrena declinatio, ut est illud in Psalmo: Adhesit pauimento anima mea. Pauimentum est soli alicuius in lenitatem maxima constructa soliditas, quae merito nostro corpori conparatur, quoniam et ipsum simili nitori leuigatur. Adhesisse se ergo dicit carni suae quod uitiosum esse non dubium est. Anima si adhereat corpori delictis fauet, si uoluntate sit diuisa uirtutibus. Pauimentum humilitas fidelium, doctrinam sanctorum patienter suscipientium, ut in Hiezechiel. Et ante gazofilatium pauimentum stratum lapide. Item legitur in libro Regum quod Salomon pauimentum texerit auro intrinsecus et extrinsecus, hoc est in oraculo et in ipso templo. Texit ergo Salomon pauimentum domus auro intrinsecus et extrinsecus, quia rex noster pacificus et angelos atque animas iustorum in caelis perfecte ac plenariae dono dilectionis aeternorum a mortalium uilitate se#83a#creuit. Conpluuium dictum quia aquae partibus quae circa sunt eo conueniunt. Tessella sunt e quibus domicilia sternuntur a tesseris nominata id est quadratis lapillis per diminutionem.</p>
<p>Bases fulturae sunt columnarum quae a fundamento consurgunt, et super positae fabricae sustinent pondus. Basis autem nomen pere est fortissimae Syro sermone. Columnae pro longitudine et rotunditate uocatae in quibus totius fabricae pondus erigitur, antiqua ratio erat columnarum altitudinis tertia pars latitudinum. Genera rotundarum quattuor sunt: doricae, ionicae, tuscanicae, corintheae. Mensura crassitudinis et altitudinis inter se distantes. Quin#M404#tum genus est, earum quae uocantur atticae, quaternis angulis aut amplius paribus laterum interuallis. Capitella dicta quod sint columnarum cpaita, sicut super collum caput. Epistilia sunt quae super capitella columnarum ponuntur, et est Grecum id est supermissa. Bases autem misticae possunt intellegi libri testamentorum diuinorum, quibus innititur omnis doctrina sanctorum predicatorum. Columnae enim sunt apostoli et doctores euangelii, hos prefigurauerunt ille duae columnae, quas legitur fecisse Hiram in aedificatione templi domini sicut scriptum est in libro Regum et Pa#83b#ralippemenon ut est illud: Compleuit Hiram omne opus regis in domo dei, hoc est columnas duas, et epistilia et capita et quasi quaedam retiacula quae capita tegerent. Super epistilia hae sunt columnae, de quibus Paulus ait: Iacobus Cephas et Iohannes qui uidebantur columnae esse dextras dederunt mihi et Barnabae societatis, ut nos in gentibus illi autem in circumcisione. Quibus uerbis quasi exponere uidetur misterium columnarum materialium. Et quod uidelicet figurauerint et quare duae sunt factae apostolos namque et doctores sancti cunctos spiritales significant, fortes nimirum fide atque opre et contemplatione ad superna erectos. Duae sunt autem ut et gentes et circumcisionem predicando in ecclesiam introducant. Stabant in porticu ante fores templi et ingressum illius suo decore ac pulchritudine, ex utraque parte mirabiliter ornabant. Ostium autem templi dominus est quia nemo uenit ad patrem nisi per ipsum et sicut alibi dicit: Ego sum ostium, per me siquis introierit saluabitur. Quod uidelicet ostium columnae ab utroque latere coram positae circumstant, cum ministri sermonis utrique populo introitum regni caelestis ostendunt.</p>
<p>Capita et enim columnarum hoc est suprema pars earum pre cordia sunt fidelium #84a# doctorum, quorum deo deuotis cogitationibus sicut capite membra ita ipsorum omnia et opera diriguntur et uerba. Duo autem capitella quae his capitibus erant superposita, duo sunt testamenta, quorum meditationi atque obseruantiae, doctores sancti toto et animo subduntur et corpore. Vnde bene utrumque capitellum, quinque cubitos habebat altitudinis, quia nimirum quinque libris scriptura Mosaicae legis conprehensa est, quinque etiam saeculi aetates tota ueteris instrumenti series conplexa est. Nouum uero testamentum non alia nobis aliqua predicat, quam quae Moyses predicanda per hoc esse predixerat et prophetae. Species namque catenarum et similitudo retis in capitellis, uarietas est uirtutum spiritalium in sanctis, de qua domino cantatur in Psalmo: Astitit regina a dextris tuis inuestitu deaurato circum amicta uarietate, hoc est inuestitu fulgidae dilectionis, circum amicta uarietate, diuersorum carismatum uel certe multiplex contextio catenarum et retis expansio, multifarias electorum personas insinuat, quae cum uerbi sanctorum predicatorum fideliter auscultando atque oboediendo adherent. Quasi columnarum capitibus superpositae #M405# retes et catenulae, miraculum suae conexionis, cunctis a spectantibus prebent.</p>
<p> </p>
<p>[24] De repostoriis</p>
<p> </p>
<p>#84b# Aerarum uocatum quia prius aes signatum ibi recondebatur, hoc enim olim in usu erat auro argentoque nondum signato, et quorum metallis quamuis postea facta fuisset pecunia, nomen tamen aerarii permansit ab eo metallo unde pecunia initium sumpsit. Armarium locus est ubi quarumque artium instrumenta ponuntur. Armamentarum uero ubitantum tela armorum. Vnde iuuenalis, quicquid habet telorum armamentaria caeli. Dicta autem utraque ab armis id est brachiis quibus exercentur.</p>
<p>Bibliotheca est locus ubi reponuntur libri, biblio enim Grece liber, theca repostorium dicitur. Cellarium quod in eo colligantur ministeria mensarum uel quae necessaria uictui supersunt. Inter proptuarium autem et cellarium hoc inter est quod cellarium est paucorum dierum, promptuarium uero temporis longi. Proptuarium dictum eo quod inde necessaria uictui promuntur, hoc est proferuntur. Prumptuaria aliquando in malam partem accipiuntur, ut est illud, prumptuaria eorum plena eructantia ex hoc in illud. Prumptuaria quae cellaria uulgus appelat, hereticorum corda significant, ubi diuersarum rerum species epulaeque repositae sunt. Ista quantum copiose farcita sunt, tantum diuersas eructuationes pessime exhalationis emittunt. Quos si auctoritate conuincas, ad interpretationum nequitias transfe#85a#runtur. Cum inde quoque fuerint domino iuuante superati, ad sophistarum se uersutias calumniasque conuertunt, uagi instabiles, qui radicem nequeunt habere ueritatis, sic merito asperis odoribus conparata sunt, quae simplicium corda foetido sermone decipiunt. Apotheca autem uel horrea a Greco uerbo repostoria uel reconditoria dici possunt, eo quod in his homines elaboratas fruges reponunt, unde et enticam Greco nomine repositam rei copiosam substantiam appellamus.</p>
<p> </p>
<p>[25] De officinis</p>
<p> </p>
<p>Ergasterium locus est ubi opus aliquod fit, Greco enim sermone erga opera sterio statio id est operarii. Ergastula quoque et ipsa a Greco uocabulo noncupantur, ubi deputantur noxii ad aliquod opus faciendum, ut solent gladiatores et exules qui marmora secant, et tamen uinculorum custodiis alligati sunt. Geneceum Grece dictum, eo quod ibi conuentus feminarum ad opus laneficii exercendum conueniat, mulier enim gene nuncupatur. Pistrinum quasi pilastrinum quia pilo antea tondebant granum, unde et apud ueteres non molitores sed pistores dicti, quasi pinsores a findendis granis frumenti, mole enim usus nondum erat sed granum pilo findebant. Vnde et Virgilius: Nunc torrite flammis fruges nunc frangite saxo. Clibarium id est furnum per deriuationem a farre aiunt di#M406#ctum, quoniam panis ex eo factus ibi coquitur. Nam clibanus ut diximus, conbustio sempiterna intellegitur, ut in #85b# euangelio: Si enim fenum quod hodie in agro est, et cras in clibanum mittitur. Vnde clibanus tribulatio uitae presentis, ut in Hieremia: Pellis nostra hoc est caro quasi clibanus exusta est a facie tempestatum famis. Clibanus est coquendis panibus aenei uasculi deducta rotunditas, quae sub urentibus flammis ardet intrinsecus, in qua similitudine merito peccatores ponuntur qui in futuro iuditio et merore animi et paenali excruciatione torquendi sunt, quia contra regulas domini obstinata mente uixerunt. De quibus dicitur in Psalmo: Pones eos ut clibanum ignis in tempore uultus tui. Vultus uero domini dies est iuditii, quando filius hominis uidebitur ab hominibus, sed soli eum iusti etiam diuinitatis suae contemplationem respiciunt.</p>
<p>Torcular dictum, eo quod ibi uuae calcentur atque ex tortae exprimantur. Forus est lcous ubi uua calcatur, dictus quod ibi feratur uua uel propter quod ibi pedibus feriatur. Vnde et calcatorium dicitur, sed hoc nomen multa significat. Torcular altare ab eo quod ibi oblationes atque fructus conferantur, ut in Cantico Esaiae: Et torcular fodi in ea. Item torcular futura tribulatio ut in Apocalipsin, et ipse calciant torcular uini irae furoris domini. Itaque torcular quod iuxta scripturae sanctae consuetudinem, interdum pro ultione atque suppliciis ponitur peccatorum. Interdum in congregatione nouorum fructuum. #86a# Pro poenis ponitur atque tormentis, quando Hieremias in Lamentationibus plangens euersionem Hierusalem loquitur. Torcular calcauit dominus uirgini filiae Iudae, ideo ergo ploro. In bonam partem scribuntur Psalmi pro torcularibus octauus et octogesimus et octogesimus tertius. Legitur enim in titulo octuagesimi Psalmi ita, in fine pro torcularibus Asaph quinta sabbati est quinta dies a sabbato quae a gentilibus dies Iouis, a nobis quinta feria uocatur. In qua dixit deus: Producant aquae reptilia animarum uiuarum et uolatilia sub firmamento caeli. Mistice significans diuersae uirtutis uiros ex aquis baptismatis esse nascituros. Tituli ergo huius intentio talis est, ut in fine designet dominum Christum. Pro torcularibus ecclesiam persecutionibus examinatum. Asaph congregationem quinta sabbati baptismum. Vnde colligitur psalmum in ecclesia domini de regenerata congregatione esse loquuturum. Hic enim Asaph ad historiam quidem loquitur, sed melius intellegitur spiritaliter a populo Christiano. Lacus infernum significat, ut in Psalmo: Posuerunt me in lacu inferiori. Et alibi: Deduxerunt in lacum mortis uitam meam.</p>
<p> </p>
<p>[26] De munitionibus</p>
<p> </p>
<p>Munitium uel munimentum dictum quia manu est factum. Cohors uocata #86b# uel quod coartet cuncta quae exterius sunt id est concludant uel quod coherceat obiectu suo extraneos et adire prohibeat. #M407# Vallum est quod molae terrae erigitur ut custodia pretendatur. Dictum autem uallum a uallis. Nam ualli fustes sunt, quibus uallum munitur, et ualli dicti quod figantur et uellantur. Interualla sunt spatia inter capita uallorum id est stipitum quibus uallum fit. Vnde et cetera quoque spatia dicunt abstipitibus scilicet. Agger est cuiuslibet rei a ceruatio. Vnde fossae aut ualles possunt repleri. Agger propriae dicitur terra aggesta quae uallo facto proprius ponitur, sed abusiuae et muros et munimenta omnia aggerem dicimus. Vallum enim uel agger in scripturis coangustationem hostium significat, qua hostes coartant eos quibus nocere uolunt. Vnde ad Hierusalem dominus in euangelio ait: Venient dies in te et circumdabunt te inimici tui uallo et coangustabunt te undique et ad terram prosternent te et filios tuos qui in te sunt. Quod significat animae humanae quae uisio pacis debuit esse, propter peccata sua angustiam. Qui namque sunt humanae animae maiores inimici, quam in maligni spiritus qui hanc corpore exeuntem obsident, quam in carnis amore positam deceptoriis delectationibus fouent. Hanc ad societatem suae damnationis trahentes coartant, ut ipsa iam ex#87a#tremitate uitae deprehensam a quibus hostibus circumclusa sit uideat, et tamen euadendi aditum inuenire non possit, quia operari iam bona non licet, quae cum licuit agere contempsit. Maceriae sunt parietes longi quibus uinaee aliquae claudantur, longum enim Greci macron dicunt, sepes munimenta satorum sunt unde et appellatae. Maceria uel sepes mystice angelorum custodiam significant, qua plebs dei quae uinea domini sabaoth per prophetam appellata est, circumuallabatur atque muniebatur. Vnde in Esaia scriptum est: Vinea facta est dilecto in cornu filio olei. Et post paululum: Auferam inquit sepem eius et erit in direptionem, diruam macheriam eius et erit in conculcationem, et in euangelio ipse dominus texit parabolam dicens: Homo quidam erat paterfamilias qui plantauit uineam et sepem circumdedit ei. Item in Psalterio de eadem uinea ita legitur: Destruxisti omnes macherias eius. Posuisti munitiones eius in formidinem. Itaque maceria est, quae loca ad aliquam utilitatem preparata defensionis causa communit. Haec non conmixtione rei alterius aedificatur sed in parietis modum saxorum tantum adunatione construitur, ad cuius similitudinem ponit simplicem illam inuictamque, defensionem diuinam, quam necesse fuit a moueri, ut gens Iudaeorum potuisset hostium incursione uastari. Pulcherrime autem dictum est munitiones eius posuisti in formidinem, ut culpis facientibus ipsam dominum formidarent cuius solebant munitione uallari. Maceria ergo significat crucem Christi, ut quidam uolunt, ut est illud Psalterii: Tamquam parieti inclinato et maceriae inpulsae. Caulas munimenta ouium uel sepimenta ouilium. Est autem Grecum nomen, C detracta, nam Greci aulas uocant animalium receptacula. Allegorice autem sicut oues et religiosos homines qui mansueti sunt et #M408# innocenter iuunt. Sic et caulae sanctam ecclesiam significant, ubi oues Christi positae consueruantur, et a bestiis defenduntur.</p>
<p> </p>
<p>[27] De tentoriis</p>
<p> </p>
<p>Tabernacula tentoria sunt militum, quibus in itinere solis ardores tempestatemque imbrium frigorisque iniurias uitant. Dicat autem tabernacula quod cortinae distentae funibus tabulis interstantibus appenderentur quae tentoria sustinerent. Tentorium uocatum eo quod tendatur funibus atque palis. Vnde et hodie praetendere dicuntur. Mystice tentorium siue tabernaculum aut praesentem ecclesiam significat, sicut illud tabernaculum Mosaicum in deserto in huius praefiguratione conditum est aut congregationis fidelium ex gentibus, sicut illud est Psalmistae. Quam amabilia sunt tabernacula tua domine. Vel conditionem corporis humani de quo dicit apostolus: Quam diu sumus in hoc tabernaculo ingemiscimus grauati nolentes expoliari sed super uestiri. Item cogitationem mentis signifi#88a#cat tabernaculum, ut est illud beati Iob: Ignis deuorat tabernacula eorum, qui munera libenter accipiunt. Sicut enim corpus in tabernaculo, sic mens habitat in cogitatione, sed ignis tabernacula deuorat dum aestus auaritiae cogitationes deuastat.</p>
<p> </p>
<p>[28] De sepulchris</p>
<p> </p>
<p>Sepulchrum a sepulto dictum. Prius autem quisque in domo sua sepeliebatur. Postea uetitum est legibus, ne fetore ipso corpora uiuentium contacta inficerentur. Monumentum ideo nuncupatur, eo quod mentem moneat ad defuncti memoriam. Cum enim non uideris monumentum illud est quod scriptum est: Excidi tamquam mortuus a corde. Cum autem uideris monet mentem et ad memoriam te reducit, ut mortuum recorderis. Monumenta itaque et memoriae pro mentis admonitione dictae. Tumulus dictus quasi tumens tellus. Sarcofagum Grecum est nomen, eo quod ibi corpora assumentur. Sarcia enim Grece caro, fagus comedere dicitur. Mausolea sunt sepulchra seu monumenta regum a Mausoleo rege Aegyptiorum dicta. Nam eo defuncto uxor ei mirae magnitudinis et pulchritudinis extruxit sepulchrum in tantum ut usque hodie omnia monumenta preciosa ex nomine eius mausolea nuncupentur. Piramides est genus sepulchrorum quadratum et fastigiatum ultra omnem excelsitatem quae fieri manu possunt. #88b# Vnde et mensuram unam umbrarum egressae, nullam habere umbram dicuntur. Tali autem aedificio surgunt, ut a lato incipiant et in angusto finiantur sicut ignis. Pir enim dicitur ignis, has Aegyptus habet. Apud maiores enim potentes, aut sub montibus aut in montibus sepeliebantur, inde tractum est ut super cadauera aut #M409# piramides fierent, aut ingentes columnae collocarentur.</p>
<p>Mysticae sepulchrum aliquando occultam nequitiam, siue hereticorum predicationem significat. Vnde Psalmista dicit: Sepulchrum patens est guttur eorum, sepulchrum enim mortui guttur est mentientis, qui exitiabilem sibi uanitatem in faucibus reuoluit, quae malum mortis infligit. Bene autem addidit patens quod si clausum esset, minus feceret. Aliquando foetidam conuersationem peccatoris et auari hominis. Vnde idem Psalmista dicit: Sepulchra eorum domus illorum in aeternum, quia incoepta auaritia et luxuria eligunt perseuerat. Item sepulchrum significat hypochritas qui foris simulatam iustitiam ostendunt, et intus pleni sunt malitia et dolo. De quibus dominus in euangelio ait: Quod similes essent sepulchris de albatis quae foris apparent hominibus, speciosa, intus plena sunt ossibus mortuorum. Aliquando tamen sepulchrum in bonam partem accipitur, ut est illa sententia Eliphaz ad beatum #89a# Iob: Ingredieris in abundantia sepulchrum. Quid sepulchri nomine nisi contemplatiua uita signatur, quae nos quasi ab hoc mundo mortuos sepeliuit, dum a terrenis desideriis susceptos in intimis abscondit. Ait ergo ingrediens inhabundantia sepulchrum. Vir quippe perfectus sepulchrum inhabundantia ingreditur, quia prius actiuae uitae opera congregat, et postmodum carnis sensus per contemplationem mortuum huic mundo funditus occultat, item sepulchrum memoria mortis et resurrectionis domini intellegitur, ut in Esaia: Et erit sepulchrum eius gloriosum. Sepulchrum corpus peccatis subditum siue simulatores quique ut in euangelio: Vae uobis pharisei scribae qui similes estis sepulchris dealbatis. Fossa damnatio peccatorum; ut in Psalmo: Vt mitiges eum a diebus, malis donec fodiatur fouea. Fossa damnatio diaboli uel antichristi, ut in propheta: Et indagabunt Assur id est antichristum in fossa Nebroht. Fouea dolus uel laqueus in mortem, ut in Psalterio: Lacum aperuit et effodit eum et incidit in foueam quam fecit. Fouea heretica deceptio, ut in Salomone: Fouea profunda est meretrix et puteus angustus aliena.</p>
<p> </p>
<p>[29] De aedificiis rusticis</p>
<p> </p>
<p>Casa est agreste habitaculum palis atque uirgultis arundinibusque contextum, quibus possint homines tueri aui frigoris uel caloris #89b# iniuria. Tugurium casula est, quam faciunt sibi custodes uinearum ad tegimen sui quasi tegurium siue propter ardorem solis et radios declinandos, siue ut inde uel homines uel bestiolas quae insidiari solent natis frugibus abigant. Hanc rustici capannam uocant, quod unum tantum capiat. Casa siue tugurium possunt egestatem presentis uitae significare. Vnde leguntur: Patres nostri in terra #M410# peregrinationis suae in casulis habitare, et per tugurium in Esaia uile habitaculum et cito deciduum in hoc mundo exprimitur, ut est illud: Erit Syon sicut umbraculum in uinea et sicut tugurium in cucumerario.</p>
<p> </p>
<p>[30] De agris</p>
<p> </p>
<p>Ager Latinae appellatur eo quod in agatur aliquid. Alii agrum ex Greco nominari manifestius credunt, unde et uilla Grece coragros dicutur. Villa a uallo id est aggere terrae nuncupatur, quod pro limite constitui solet. Possessiones sunt agri late patentes publici priuatique quos in initio non mancipatione sed quisque ut potuit occupauit atque possedit, unde et nuncupati. Fundus dictus quod et fundatur uel stabiliatur. Patrimonium fundus autem, et urbanum aedificium et rusticanum intellegendum est. Predium quod ex omnibus patrifamilias maxime pedicetur id est apparet quasi preuidium uel quod antiqui annos quos bello caeperant ut prede nomine habebant. Omnis autem #90a# ager, ut uarito docet quadrifariae diuiditur, aut enim aruus est ager id est sationabilis, aut consietus id est captus arboribus, aut pascuus, qui herbis tantum et animalibus uacat, aut florus ut sunt orti apibus congruentes et floribus, quod etiam Virgilius in quattuor libris Georgicorum secutus est. Ageri autem nomine humanum genus habitans in hoc mundo exprimitur. Vnde legitur in parabola euangelica, ager est mundus in quo seminatur semen uerbi dei. Sed iuxta differentiam terrae fructificauit quia bona terra fructum centuplum bonorum operum profert, mala autem profert spinas et tribulos uiciorumque etiam est maledictionum proxima. Item ager est ecclesia, ut in Genesi: Ecce ait Isaac, odor filii mei sicut odor agri pleni cui benedixit deus. Et in euangelio: Emerunt ex eis agrum figuli in sepulturam peregrinorum. Item ager est populus Iudaeorum, de quo agro Salomon ad Abiathar sacerdotem: Vade in agrum tuum in Anathot. Item ager significat disciplinam religionis Christianae, ut est illud in euangelica parabola: Simile est regnum caelorum thesauro abscondito in agro, quem qui inuenit homo abscondit et pre gaudio illius uadit et uendit uniuersa quae habet, et emit agrum illum. Thesaurus iste, caeleste desiderium significat. Ager uero in quo thesaurus absconditur, disciplinam studii caelestis, #90b# homo qui hunc thesaurum inuenit, humiles et religiosos designat. Quia ualde gaudent, dum bonum percipiunt desiderium. Tunc profecto uendidisti, id est contentis uoluntatibus carnis, cunctisque terrenis dilectionibus omnia mundi per disciplinae caelestis custodiam calcant. Niliam quod caro blanditur libent, nil quod carnis inuitam trucidat spiritus horrescit, siue aliter thesaurus iste Christus intellegitur. #M411# Ager autem sancta scriptura, in qua reposita est notitia saluatoris nostri, quia quisquis eum eius gratia reuelante cognouerit, oportet illum omnia delectamenta saeculi contemnere. Et ad eius notitiam iugi exercitatione bonorum operum festinare. Inuentus ergo thesaurus absconditur et seruatur, quia studium bone uoluntatis in opere dei custodire nemo sufficit, qui humanis eum laudibus non abscondit. Rura ueteres in cultos agros dicebant, id est siluas et pascua. Agrum uero qui colebatur, nam rus est quo mel, quo loc, quo pecus haberi potest. Vnde et rusticus nominatur, haec agrestium prima et otiosa felicitas, seges ager est in quo seritur. Vnde et Virgilius: Illa seges demum uotis respondit auari agricolae, conpascuus ager dictus. Quia diuersoribus agrorum relictus est ad pascendum communiter uicinis. Alluuius ager dictus est quem paulatim fluuius in agrum mittit, #91a# arcifinius ager dictus est quia certis linearum mensuris non continetur, sed arcentur fines eius abiectu fluminis, montium arborum. Vnde et in his agris nil subsitiuorum interuenit. Noualis ager est primum proscissus siue quia alternis annis uacat, nouandarum sibi uirigium causa. Noualia enim semel cum fructuerunt et semel uacua. Noualia possunt significare, labores fructuosos nouiter inceptos. Vnde est illud propheticum inuocate uobis noualia, ac si diceret, exercete uos metipsos in studiis utilibus, ne segnitia uos fadat sterilis. Hinc et alibi scriptum est: Multi cibi in noualibus patrum, hoc est abundantes delitiae uirtutum sunt in doctrinis et exemplis sanctorum doctorum. Area dicitur tabularum equalitas, dicta autem area a planitiae atque equalitate. Vnde et ara, alii aream uocatam dicunt, quod pro triturandis frugibus eradatur, uel quod non triturentur in ea nisi arida. Area mistice ecclesiam significat. Vnde Iohannes Baptista legitur dixisse in euangelio de Christo: Ciuis uentilabrum in manu sua et permundahit aream suam. Per uentilabrum id est palam discretio iusti examinis. Per aream uero praesens ecclesia designatur, in qua proculdubio quod lugubre satis est. Multi #91b# sunt uocati pauci uero electi. Pauca grana supernis recipienda mansionibus, in comparatione loliorum quae flammis sunt mancipanda perpetuis. Cuius areae purgatio, et nunc uiritim geritur, cum quisque peruersus uel ob manifesta peccata, de ecclesia sacerdotali castigatione reicitur. Uel ob occulta post mortem diuina districtione damnatur, et uniuersaliter in fine perficietur, quando mittet filius hominis angelos suos et colligent de regno eius omnia scandala, uentilabrum itaque dominus in manu, id est iudicii discrimen habet in potestate, quia pater non iudicat quemquam, sed iuditium omne dedit filio.</p>
<p>#M412#</p>
<p> </p>
<p>[31] De mensuris agrorum</p>
<p> </p>
<p>Mensuras uiarum nos miliaria dicimus, Greci stadia, Galli leuuas, Aegyptii signes, Prsae parasagnas. Sunt autem proprio quaeque spatio. Miliarium mille passibus terminatur, et dictum miliarium quasi milladium, habens pedes quinquemilia leuua finitur passibus mille quingentis. Stadium octaua pars miliarii est constans passibus cxxv hunc primum Herculem statuisse dicunt, eumque eo spatio determinasse, quod ipse sub uno spiritu confecisset. Ac proinde stadium appellasset, quod in finem respirasset simulque stetisset.</p>
<p>#92a#</p>
<p> </p>
<p>[32] De itineribus</p>
<p> </p>
<p>Via est, qua potest ire uehiculum, et uia dicta a uehiculorum incursu. Nam duos actus capit propter euntium, et uenientium uehiculorum incursum. Omnis autem uia aut publica est aut priuata. Publica est quae in solo publico est qua iter actus populo patet, haec aut ad mare aut ad oppida pertinet. Priuata est quae uicino municipio data est. Via enim multiplicem significationem habet, et in bonam partem aliquando accipitur, aliquando uero in contrariam. Via enim ipsum dominum Christum significat, qui ait in euangelio: Ego sum uia ueritas, et uita, quia per ipsum ad aeternam uitam pergimus, et ipso tribuente ueram beatitudinem accipiemus. Aliquando uero uiae nomine, precepta diuina et regulae sanctarum scripturarum designantur. Vnde Psalmista ait: Viam mandatorum tuorum cucurri et item: Vias tuas domine, demonstra mihi, et semitas tuas edoce me. Aliquando autem uita hominis in eo significatur. Vnde propheta ait: Vias meas enuntiaui, et exaudistime, in contrariam uero partem uiae significatio trahitur, quando propter uiam mentis iniquae ad actionem malorem operum demonstrat. Vt est illud propheticum: Viam inquit iniquitatis amoue a me, et in libro Sapientiae scriptum legimus: Sunt uiae quae #92b# putantur ab hominibus rectae, quorum sinis ducit ad profunda inferni. Vnde dicitur: Via spatiosa, hoc est uitiorum inlecebris dilatata, ut est illud in euangelio: Lata et spatiosa uia est quae ducit ad perditionem. Arta autem uia est districta uel tribulationibus pressa, de qua scriptura dicit: Quam angusta posta et arta uia, quae ducit ad uitam. Directa autem uia illa est quae preceptis dei est ornata, ut in Esaia: Rectus inquit facite semitas eius. Praua autem a dei preceptis deuia, ut in eodem propheta: Erunt aut praua indirecta et aspera in uias planas. Plana enim illa est uia quae oboedientia preceptorum dei est exsequata. Nam et alibi legitur: Vias quae a dextris sunt nouit dominus, quae autem a sinistris sunt reprobae. Strata dicta quasi uulgi pedibus trita. Lucretius: Strataque iam uulgi pedibus detrita uiarum, ipsa #M413# est et dilapidata id est lapidibus strata. Primi autem poeni dicuntur, lapidibus uias strauisse post ea Romani eas per omnem pene orbem disposuerunt, propter rectitudinem itinerum et ne plebs esset otiosa. Ager est media stratae eminentia, coaggeratis lapidibus, strata ab aggere id est coaceruatione dicta, quam historici uiam militarem dicunt, ut qualis sepe uiae deprehensus in aggere serpens. Iter uetus est uia qua ire ab homine quaqua #93a# uersum potest. Iter autem et itiner diuersam significationem habent. Iter enim locus est transitu facilis, unde et appellamus etitum. Itiner autem est itus longae uiae, et ipse labor ambulandi ut quo uelis peruenias. Semita itineris dimidium est a semi itu dicta. Semita autem hominum est. Calles ferarum et pecudum. Calles est iter pecudum #M414# inter montes angustum et tritum a callo pedum uocatum, siue callo pecudum perduratum. Tramites sunt transuersa in agris itinera, siue recta uia, dicta quod transmittat. Diuortia sunt flexus uiarum hoc est uias in diuersa tendentes. Item diuerticula sunt hoc diuersae ac diuisae uiae siue semitae transuersae, quae sunt alterae uiae. Biuuium quia duplex est uia. Competa quia plures in ea competunt uiae, quasi triuiae quadruuiae. hoc enim obseruandum est in locis singulis ubi ista nomina uiarum sunt denotata, ut a precedentibus uel consequentibus eiusdem scripturae locis, earum significatio intellegatur, quia sic congruus sensus facile in eis dinoscitur, utrum ad bonam uel malam partem pertineant.</p>
<p><strong> </strong></p>
<p><strong>EXPLICIT LIBER XIIII</strong></p>
<p><strong> </strong></p>
<p><strong><br /> </strong></p>
<p><strong>INCIPIT LIBER XV</strong></p>
<p><strong> </strong></p>
<p>[1] De philosophis gentium</p>
<p> </p>
<p>Fylosophi Greca appellatione uocantur, que Latine amatores sapi#93b#entiae interpretantur. Est enim filosophus qui diuinarum et humanarum rerum scientiam habet, et omnem bene uiuendi tramitem tenet. Nomen philosophorum primum a Pithagora fertur exortium. Nam dum antea Greci ueteres sophistas, id est sapientes aut doctores sapientiae, semetipsos Iactantius nominarent, iste interrogatus quid profiteretur, uerecundo nomine philosophum, id est amatorem sapientiae se esse respondit. Quoniam sapientem profiteri arrogantissimum uidebatur, ita deinceps posteris placuit, ut quantalibet de rebus ad sapientiam pertinentibus doctrina quisque uel sibi uel aliis uideretur excellere. Non nisi philosophus uocaretur. Idem autem philosophi triplici genere diuiduntur. Nam aut phisici sunt aut ethici aut logici.</p>
<p>Fisici dicti quia de naturis tractant. Natura quippe Grece fisis uocatur. Ethici quia de moribus disputant, mores enim apud Grecos ethis appellantur. Logici autem quia in naturis et in moribus rationem adiungunt. Ratio enim Grece logos dicitur. Diuiditur autem phisica in septem partes, hoc est arithmeticam, astronomicam, astrologiam, mechaniciam, medicinam, geometricam, et musicam. Arithmetica est numerorum scientia. Astronomia est lex astrorum qua oriuntur et occidunt #94a# astra. Astrologia est astrorum ratio et natura et potestas, caelique, conuersio. Mechanicia est peritia fabricae artis, in metallis, in lignis, et in lapidibus. Medicina est scientia curationum ad temperamentum et salutem corporis inuenta. Geometrica est disciplina mensurandi, spatia locorum et magnitudines corporum. Musica est diuisio sonorum et uocum uarietas, et modulatio canendi. Ethica autem diuiditur in quattuor partes, hoc est in prudentiam, iustitiam, fortitudinem, et temperantiam. Prudentia in agnitio#M414#nem ueritatis inducit hominem. Iustitia dilectionem dei et proximi seruat. Fortitudo uincit aduersa, mortemque contempnit. Temperantia uitiosas uoluptates reprimit, et omnia moderat. Logica autem diuiditur in duas species, hoc est dialecticam et rethoricam. Dialectica est disputatio acuta uerum distinguens a falso. Rhetorica est disciplina ad persuadendum quodque idonea. Diuisi sunt autem et ipsi philosophi in heresibus suis, habentes quidam nomina ex auctoribus, ut Platonici, Epicurei, Pitagorici. Alii a locis conuenticulorum et stationum suarum, ut Peripatetici, Stoici, Achademici, Platonici, a Platone philosophi dicti. Hi animarum creatorem esse deum corporum, angelos asserunt per multos annorum #94b# circulos, in diuersa corpora redire animas dicunt.</p>
<p>Stoici a loco dicti, porticus enim fuit Athenis quam &TIWYR YAHNCTWAN& appellabant in qua picta erant gesta sapientium atque uirorum fortium historiae in hunc porticum conuenientes sapientes philosophabantur, ex quo et Stoici dicti sunt, Grece enim porticus stoa dicitur. Hanc sectam primus Zeno instituit. Hi negant sine uirtute effici quemquam beatum. Omne peccatum uniforme esse asserunt dicentes, sic ille nocens erat qui Paleas furauerit quam qui aurum, qui mergum occiderit quam qui equum, non enim animal crimen, sed animus facit. Hi etiam animam cum corpore perire dicunt. Animae quoque uirtutem continentiae esse negant, affectant gloriam aeternam, cum se fateantur non esse aeternos. Academici appellati a uilla Platonis academia Athenarum, ubi idem Plato docebat. Hi omnia incerta opinantur, sed sicut fatendum est multa incerta et occulta esse, quae uoluit deus intellegentiam hominis excedere, sic tamen plurima esse quae possint, et sensus penetrabili ratione comprehendi. Hanc secta Arcersilaus Cirinaicus philosophus repperit, cuius sectator fuit Democritus, qui dixit tamquam inputeo alto. Ita ut fundus nullus sit ita in occulto iacere ueritatem. Peripatetici a #M415# de ambulatione dicti eo quod Aristotilis auctor eorum de#95a#ambulans disputare solitus esset. Hi dicunt quandam particulum animae esse aeternam, de reliquo magna ex parte mortalem esse. Cinici ab immunditia inpudentiae nuncupati, contra humanam enim uerecundiam in propatulo coire cum coniugibus eis mos erat. Censentes licitum et honestum esse, palam cum uxore concumbere, quia coniugium iustum est, publice id praedicantes agendum esse ut canis inuicis uel plateis. Vnde et a canibus quorum uitam imitabantur, etiam uocabulum nomenque traxerunt. Epicurei dicti ab Epicuro quodam philosopho amatore uanitatis non sapientiae, quem etiam ipsi philosophi porcum nominauerunt, quasi uolutans in coeno carnali, uoluptatem corporis summum bonum asserens, qui etiam dixit nulla diuina prouidentia instructum esse, aut regi mundum sed originem rerum athomis, id est insecabilibus ac solidis corporibus adsignauit, quorum fortuitis concursionibus, uniuersa nascantur et nata sint. Asseruit autem deum nihil agere, omnia constare corporibus, animam nihil aliud esse quam corpus. Vnde et dixit: Non ero postea quam mortuus fuero. Gimnoso fistae nudi per opacas Indiae solitudines perhibentur philosophari, adhibentes tantum genitalibus tegmina. Gimno enim ex eo dictum est, quod iuuenes nudi exercentur in campo, ubi pudenda sola tantum operunt, hi et a generando se cohibent. Theologi autem idem sunt qui et fisici, dicti autem theologi quoniam in scriptis suis de deo dixerunt, quorum uaria constat opinio, quid deus esset dum quaererent. Quidam enim corporeo sensu, hunc mundum uisibilem, ex quattuor elementis deum esse dixeret, ut Dionisius Stoicus. Alii uero spiritaliter intellexerunt mentem esse deum, ut tales Milesius, Quidam animum in omnibus commanentem et lucidum, ut Pithagoras. Quidam deum sine tempore incommutabilem, ut Plato. Quidam mentem solutam, ut Cicero. Quidam et spiritum et mentem, ut Maro. Inuentum enim solum modo deum non ut inuenerunt exposuerunt, quia euanuerunt in cogitationibus suis. Dicentes enim se esse sapientes, stulti facti sunt. Platonici quidem deum curatorem et arbitrum #96a# et iudicem asserunt. Epicurei otiosum et in exercitatum, mundum autem Platonici adfirmant in corporalem, stoici corporalem. Epicuros athomis, Pithagoras ex numeris, Eraclytus ex igne, unde et Varro ignem, mundi animum dicit. Proinde quod in mundo omnia gubernet sicut animus in nobis, quam uanissime quicum est inquit in nobis ipsi sumus cum exit emorimur. Ergo et ignis cum de mundo per fulgura proficiscitur, mundus emoritur.</p>
<p>Hi philosophorum errores, etiam et apud ecclesiam induxerunt hereses. Inde eonas et formae nescio quae inde apud Arrium trinitas numinis, apud Valentinum Platonicus furor. Inde Marcionis deus melior de tranquillitate ab Stoicis enim uenerat. Et ut anima interire dicatur, Epicurus obseruatur, et ut carnis restitutio negetur. De uana omnium philosophorum scola sumitur. #M416# Et ubi materia cum deo aequatur. Zenonis disciplina est. Et ubi quid de igneo deo legitur, Eraclitus interuenit. Eadem materia apud hereticos et philosophos uolutatur. Idem retractatis, implicatur, sed spretis erroribus gen#96b#tilium atque hereticorum, quaesit uera philosophia, secundum catholicorum patrum sensum, dicendum nobis est. Philosophia ergo est naturae inquisitio rerum humanarum diuinarumque cognitio, quantum homini possibile est rimari. Est quoque philosophia honestas uitae, studium bene uiuendi meditatio mortis, contemptus saeculi, quod magis conuenit Christianis, qui saeculi ambitione calcata, disciplinabili similitudine futurae patriae uiuunt. Materia ergo philosophiae constat ex scientia et opinatione. Scientia est cum res aliqua certa ratione percipitur ut eclipsin solis lunari corporis obiectu est, uel in scripturis historiae textus, qui rerum gestarum exprimit ueritatem, siue moralis uitae fidelis institutio. Opinatio est cum incerta res latet et nulla firma ratione diffiniri potest, ut magnitudo caeli uel profunditas terrae, siue etiam inuisibilium rerum et inconprehensibilium disputatio. Diuiditur autem philosophia in tres partes, hoc est in phisicam, ethicam, logicam, sicut superius ostendimus. In phisica igitur causa quaerendi, in ethica ordo uiuendi, in logica #97a# ratio intellegendi uersatur. In quibus uidelicet generibus tribus, philosophiae diuina eloquia consistunt. Nam aut de natura disputare solent, ut in Genesi, et in Aecclesiasten. Aut de moribus, ut in Prouerbis et in omnibus sparsim libris, aut de logica, pro qua nostri theologicam sibi uindicant, ut in Cantico canticorum et sancto euangelio. Theologica quoque est quae inspectiua dicitur, qua super gressi uisibilica. de diuinis et caelestibus aliquid mente solum contemplamur. Nam in has quoque duas partes philosophia uera diuiditur, id est inspectiuam et actualem. Actualis est quae in operationibus huic uitae mortali necessariis consistit, per hanc legitur mos uiuendi honestus appetitus, et instituta ad uirtutes tendentia exercentur, per illam uero deus amatur, spe et fide colitur. Vnde necesse est, ut quicumque sapiens esse desiderat, et ad cognitionem uerae sapientiae atque ad contemplationem ipsius ueritatis peruenire uoluerit, sacras scripturas secundum regulam catholicae fidei intente legat, et secundum earum institua in sacris uirtutibus bene uiuendo semetipsum exercere studeat, mundumque cor ab omni malo desiderio #97b# et mundi cupiditate habere certat, sicque ad desideratum bonum deo opitulante peruenire ualebit, hoc enim Psalmista nobis ostendit dicens: Beati inmaculata in uia, qui ambulant in lege domini. Beati qui scrutantur testimonia eius in tote corde exquirunt eum. Non enim qui operantur iniquitatem, in uiis eius ambulauerunt. Hinc et ipsa ueritas ait: Beati mundo corde, quoniam ipsi deum uidebunt. Itaque primo sciendum est quod quaedam res tam clarae et tam nobiles sunt, ut non propter aliud emolumentum ex petendae sint, sed propter #M417# suam solum modo dignitatem amandae sunt et exsequendae.</p>
<p>Virtus uidelicet scientia ueritatis amor bonus, has quidem res ueri philosophi intellexerunt in natura humana. Et summo studio coluerunt. Igitur uirtus est animi habitus, naturae decus, uitae ratio, morum nobilitas, quae habet partes quattuor, idest prudentiam, iustitiam, fortitudinem, temperantiam. Nam prudentia est rerum et naturarum scientia, haec habet partes tres, hoc est memoriam, intellegentiam, prouidentiam. Memoria, per quam animus repetit illa quae fuerunt, intellegentia, per quam ea perspicit quae sunt. #98a# Prouidentia per quam futurum aliquid peruidetur antequam fiat, iustitiae quidem diffinitio talis est. Iustitia est habitus animi unicuique rei propriam tribuens dignitatem. In haec diuinitatis cultus, in hac humanitatis iura, et aequitas totius uitae conseruatur. Haec partim ex naturae iure, partim ex consuetudinis usu constat. Quia partes illius quedam naturae ius inserit, ut religionem, pietatem, gratiam, uindicationem, obseruantiam, ueritatem, quarum diffinitio talis esse poterit. Religio est quae superioris cuiusdam rei quam diuinam uocant, curam cerimoniamque affert. Pietas per quam sanguine coniunctis patriaeque beniuolis, officium et diligens tribuitur cultus. Gratia in qua amicitiarum et officiorum, alterius memoria et remunerandi uoluntas continetur. Vindicatio per quam uis aut iniuria et omnino omne quod offuturum est, defendendo aut ulciscendo propulsatur. Obaseruantia per quam homines aliqua dignitate antecedentes, cultu quodam et honore dignantur. Veritas per quam ea quae sunt, aut ante fuerunt, aut futura sunt dicuntur. Ex consuetudinis ergo usu iustitia seruatur, ita #98b# ut ex pacto et pari iudicato que et ex lege consideretur, pactum quoque est quod inter aliquos conuenit, par in omnis aequabile est. Iudicatum quod alicuius magni uiri aut aliquorum sententiis constitutum est. Lex est omni populo scriptum ius, quid cauere, uel quid obseruare debeat. Tertia uero species uirtutis est, fortitudo quae ita diffinitur. Fortitudo est magno animo periculorum et laborum per pessio, cuius partes sunt magnificentia, fidentia, patientia, perseuerantia. Magnificentia est rerum magnarum et excelsarum cum animi ampla quadam et splendida propositione, cogitatio atque administratio. Fidentia est per quam magnis et honestis in rebus, multum animis in se fiduciae certa cum spe collocauit. Patientia est honestatis aut utilitatis causa rerum arduarum, aut difficilium uoluntaria ac diuturna perpessio. Perseuerantia est in ratione bene considerata, stabilis ac perpetua per mansio. Vltima uero species uirtutis est temperantia, cuius diffinitio talis est. Temperantia est rationabilis in libidinem atque in alios non rectos impetus. Animi fir#99a#ma et moderata dominatio, eiusque partes sunt continentia, clementia, modestia. Continentia est, per quam omnis mala cupiditas, magna consilii gubernatione regitur et deprimitur. Clementia est, per quam iniuria et odia miti animo retinentur. Mo#M418#destia est, per quam totius uitae modus seu animi, seu in corporis motibus, ubique honesti cura seruatur. Vnde honor est eximius coram hominibus haec seruanti et laus apud deum, sed dolendum est, cum illi philosophi has uirtutes ob illarum tantum dignitatem, ad laudem uitae seruauerunt, quod nos Christiani ab his in multis deuio errore declinamus, quando haec nunc in fide et caritate obseruantibus, aeternae gloriae ab ipsa ueritate Christo Iesu praemia pollicentur. Sunt ergo hae excellentes uirtutes in nostra, hoc est Christiana religione intellegendae atque obseruandae, ut sapientia sit qua deus secundum modulum humanae mentis intellegatur et timeatur, et futurum eius creditur iudicium. Iustitia ut caritas dei eius que mandatorum obseruatio, firmiter teneatur. Fortitudo qua hostis antiquus uincatur, et #99b# aduersa mundi tolerentur. Temperantia quae libidinem refrenet auaritiam reprimat, omnes animi impetus, sedet ac tempereret, ille que finis in omnibus his uirtutibus attendatur ut diligatur deus et proximus. Quid enim facilius est amare species pulchras, dulces sapores, sonos suaues, odores flagrantes, tactus iucundos, honores et felicitates saeculi, quae uelut uolatilis umbra recedunt, an deum non amare qui est aeterna pulchritudo, aeterna dulcedo, aeterna suauitas, aeterna flagrantia, aeterna iucunditas, perpetuuus honor, indeficiens felicitas. Maxime cum diuinae nil aliud nobiscum agant, nisi ut diligamus deum et dominum nostrum, ex toto corde, et ex tota anima, et ex tota mente, et proximum nostrum, tamquam nosmetipsos. Nam promissum habemus ab illo qui fallere ignorat, iugum inquit meum suaue est et onus meum leue. Laboriosior est enim huius mundi amor quam Christi. quod enim in illo anima quaerit non inuenit, id est felicitatem et aternitatem quoniam haec infima puchritudo transit et recedit uel amantem deserit, uel ab amante deseritur. #100a# Teneat igitur anima ordinem suum, ut diligat quod superius est, id est, deum et regat quod inferius est id est corpus. Et socias animas dilectione nutriat et foueat, sique sacrificiis purgata atque exonerata anima, ab hac laboriosa uita et erumnos are uolet ad quietem et intret in gaudium domini sui. In scripturis ergo sacris sapientiae nomine, aliquando Christus notatur. Vt in apostolo: Christum inquit dico dei uirtutem et dei sapientiam. Aliquando doctrina caelestis, ut in apostolo: Sapientiam inquit loquimur inter perfectos, quam nemo principum huius saeculi cognouit. Item sapientia aliquando huius mundi philosophia nuncupantur. Vnde Salomon ait: Sapientia hominum non est mecum, et in apostolo: Stultam inquit fecit deus sapientiam huius mundi. Sapiens uero deus in Iob dicitur, ut est illud: Deus sapiens corde et fortis est robore. Item sapientes sancti uocitantur in Osee ubi scriptum est: Quis sapiens et intelleget et sciet haec, quia rectae uiae domini, et iusti ambulant in eis. Rur#M419#sum sapientes dicuntur philosophi Iudaei siue heretici. De quibus apostolus ait: Dicentes enim se esse sapientes stulti facti sunt. #100b# Stulti ergo secundum saeculum sunt sancti. Vnde apostolus ait: Stulta mundi et infirma elegit deus, ut confundat fortia. Rursum sapienes huius mundi stulti sunt apud deum. Vnde in psalmo scriptum est: Simul insipiens et stultus peribunt:</p>
<p> </p>
<p>[2] De poetis</p>
<p> </p>
<p>Poetae unde sint dicti sic ait Tranquillus: Cum primum homines exuta feritate, rationem uitae habere coepissent, seque ac deos suos nosse cultum modicum ac sermonem necessarium, commenti sibi utriusque magnificentiam, ad religionem deorum ex cogitauerunt. Igitur ut templa illis domibus pulchriora, et simulacra corporibus ampliora faciebant, ita eloquio etiam quasi augustiore honorandos putauerunt. Laudesque eorum et uerbis illustrioribus, et iocundioribus numeris extulerunt. Id genus quia forma quadam efficitur quae poetes dicitur, poema uocitatum est eiusque factores poetae. Vates a ui mentis appellatos, Varro auctor est, uel a uiendis carminibus id est flectendis, hoc est modulandis et pro inde poetae Latine vates. Olim scripta eorum uaticinia dicebantur. Lirici poetae apo to lirin, id est a uarietate car#101a#minum unde et lira dicta. Tragoedi dicti, quod initio canentibus praemium erat, hircus, quem Greci tragos uocant. Vnde et Oratius, carmine qui tragico uilem certauit ob hircum. Iam de hinc sequentes tragici multum honorem adepti sunt, et excellentes in argumentis fabularum, ad ueritatis imaginem fictis. Comedi appellati siue a loco quia circum pagos agebant, quos Greci comas uocantur seu a commesatione. Solebant enim post cibum homines ad eos audiendos uenire, sed comici priuatorum hominum praedicunt acta. Tragici uero res publicas et regum historias. Quidam autem poetae theologici dicti sunt, quoniam de diis carmina faciebant. Officium poetae in eo est, ut ea quae uere gesta sunt, in alias species obliquis figurationibus, cum decore aliquo conuersa transducant. Vnde et Lucanus ideo in numero poetarum non ponitur, quia uidetur historias composuisse non poema. Poematis genera tria sunt, aut enim actiuum uel imitatiuum est, quod Greci dramaticon uel micticon appellant, aut enarratiuum, quod Greci exegematicon, uel a pangelticon nuncupant, aut commune, #101b# uel mixtum quod Grece koinon uel mikton uocant. Dramaticon est actiuum in quo personae loquentes introducuntur sine poetae inter locutione, ut se habent tragoediae et fabulae. Drama enim Latine fabula dicitur, quo genere scripta est, quo te moeri pedes an quo uia ducit in urbem. Quo apud nos genere Cantica canticorum scripta sunt, ubi uox alternans Christi et eccelsiae, tam et si #M420# non in hoc interloquente scriptore manifestare peritur. Exegematicon est, uel enarratiuum in quo poeta ipse loquitur sine ullius interpositione personae, ut se habent tres libri Georgici toti et prima pars quarti. Item Lucretii carmina et his similia, quo genere apud nos scriptae sunt parabolae Salomonis et Ecclesiastes, quae sua lingua sicut et Psalterium metro constat esse conscripta. Coenon est uel mikton in quo poeta ipse loquitur, et personae loquentes introducuntur, ut sunt scripta Ilias et Odissia Homeri et Eneidos Vergilii. Et apud nos historia beati Iob quamuis haec in sua lingua non tota poetica sed partim sit metrica uel rithmico scrip#102a#ta sermone.</p>
<p> </p>
<p>[3] De Sibillis</p>
<p> </p>
<p>Sibillae generaliter dicuntur omnes feminae uates, lingua Greca. Nam sios, eolico sermone deus. Belen Greci mentem nuncupant quasi dei mentem. Proinde igitur quia diuinam uoluntatem, hominibus interpretari solebant, sibillae nominatae sunt. Sicut enim omnis uir prophetans uel uates dicitur uel propheta, ita omnis femina prophetans sibilla uocatur, quod nomen ex officio non ex proprietate uocabuli est. Decem autem sibillae a doctissimis auctoribus fuisse traduntur, quarum prima de Persis fuit, secunda Libica, tertia Delfica in templo Delfici Apollinis genita, quae ante Troiana bella uaticinata est, cuius plurimos uersus operi suo Omerus inseruit. Quarta Cymeria in Italia. quinta Eritrea nomine Erofila in Babilone orta, quae Grecis Ilium petentibus uaticinata est, perituram esse Troiam, et Omerum mendatia scripturum. Dicta autem Eritrea, quia in eadem insula eius inuenta sunt carmina. Sexta Samia quae femonote dicta est, a Samo insula unde fuit cognominata. Septima Cumana nomine a Maltea, quae nouem libros attulit Tarquinio prisco, in quibus erant decreta #102b# Romana conscripta, ipsa est et Cimea. De qua Virgilius: Ultima Cimei uenit iam carminis aetas. Dicta autem a Cumana ciuitate Cumas quae est in Campania cuius sepulchrum in Sicilia adhuc manet. Octaua Ellespontia in agro Troiano nata, quae scribitur Solonis et Ciri fuisse temporibus. Nona Frigia, quae uaticinata est Ancirae. Decima Tiburtina nomine Albunea. Quarum omnium carmina efferuntur, in quibus de deo et de Christo et gentibus multa scripsisse manifestissime comprobantur. Celebrior autem inter ceteras ac nobilior Eritrea perhibetur, quae de Christo quaedam conscripsit. Vt sunt uersus eiusdem in quorum capitibus Greca lingua Iesus Christus theu ios soter, continetur quod Latine interpretatur Iesus Christus dei filius saluator. Hi autem uersus quorum primae litterae istum sensum quem diximus reddunt, sicut eos quidam Latinis et stantibus uersibus est interpretatur hoc continent:</p>
<p>#M431#</p>
<p>Iudicii signum tellus sudore madescet,</p>
<p>E caelo rex adueniet per saecla futurus</p>
<p>Scilicet ut carne praesens diuidicet orbem</p>
<p>Vnde deum cernent incredulus atque fidelis</p>
<p>Celsum cum sanctis aeui iam termino in ipso</p>
<p>#103a# Sic animae cum incarne aderunt quas iudicat ipse</p>
<p>Cum iacet incultus densis in uepribus orbis,</p>
<p>Reicient simulacra uiri cunctum quoque gazam</p>
<p>Exuret terras ignis pontumque polumque</p>
<p>Inquirens tetri portas effringet auerni</p>
<p>Sanctorum sed enim cunctae lux libera carni</p>
<p>Tradetur sontes aeterna flamma cremabit</p>
<p>Occultos actus retegens tunc quisque loquetur</p>
<p>Secreta atque deus reserabit pectora luci</p>
<p>Tunc erit et luctus stridebunt dentibus omnes</p>
<p>Eripitur solis iubar et chorus interit astris</p>
<p>Voluetur caelum lunaris splendor obibit</p>
<p>Deiciet colles ualles extollet ab imo</p>
<p>Non erit in rebus hominum sublime uel altum</p>
<p>Tam aequantur campis montes et cerula ponti</p>
<p>Omnia cessabunt tellus confracta peribit</p>
<p>Sic pariter fontes torrentes fluminaque igni</p>
<p>Sed tuba cum sonitum tristem caelo dimittit ab alto</p>
<p>Orbe gemens facinus miserum uariosque labores</p>
<p>Tartareumque chaos monstrabit terra dehiscens</p>
<p>Et coram hic domino reges sistentur ad unum</p>
<p>Recidet e caelo ignis qui et sulphuris amnis.</p>
<p> </p>
<p>In his Latinis uersibus de Greco utcumque translatis ubi non potuit ille sensus occurrere, qui fit cum litterae in eorum quae sunt capitibus conectuntur, uib Y littera in Greco posita est, quia non potuerunt Latino inueniri uerba quae ab eadem littera inciperent. Et sententiae conueni#103b#rent. Hi autem sunt uersus tres quintus et octauus decimus et nonus decimus. Denique et si litteras quae sunt in capitibus omnium uersuum conectentes, horum tirum quae scripta sunt non legamus sed pro eis Y litteram tamquam in eisdem loocis ipsa sit posita recordemur, exprimitur in quinque uerbis Iesus Christus dei filius saluator. Sed cum Grece hoc dicitur non Latine, et sunt uersus uiginti et septem, qui numerus quadratum ternarium solidum reddit. Tria enim ter ducta fiunt nouem et ipsa nouem si ita ducantur, ut lato in altum figura consurgat, ad uiginti et septem perueniunt. Horum autem Grecorum quinque uerborum quae sunt, Iesus Christus theu yos soter, quod est Latine Iesus Christus dei filius saluator. Si primas litteras iungas erit, IXTIC, id est piscis, in quo nomine mistice intellegitur Christus, eo quod in huius mortalitatis abysso, uelut in aquarum profunditate uiuus, hoc est sine peccato esse potuerit. Haec autem Sybilla siue Aeritrea, siue ut quidam magis credunt, Cymea et ita nihil habet in toto carmine suo, cuius exigua ista particilia est, quod ad deorum falsorum siue factorum cultum pertineat, quin in molta etiam contra eos et contra cultores eorum loquitur, #104a# ut meorum numero deputanda uideatur qui pertinent ad ciuitatem dei. Inferit etiam Lactantius operi suo quaedam de Christo uaticinia Sybillae, quamuis non exprimat cuius, sed quae ipse singillatim posuit. Ergo arbitratus sum coniuncta esse ponenda tamquam unum sit prolixum, quae ille plura commemorauit et breuia. In manus inquit infidelium post ea ueniet, dabunt autem deo a lapas, manibus incestis, et inpurato ore expuent uenenatos sputos. Dabit uero ad uerbera simpliciter sanctum dorsum, et colaphos accipiens tacebit ne quis #M422# agnoscat quod uerbum est uel unde uenit, ut inferis loquatur et corona spinea coronetur, ad cibum autem fel, et ad sitim acetum dederunt in hospitalitatis, hanc ministrabant domino mensam. Ipsa insipiens tuum non intellexisti deum ludentem mortalium sensibus, sed spinis coronasti, et horridum fel miscuisti, templi uero uelum scindetur, et medio die noxerit tenebrosa nimis, in tribus horis et morte morietur. Tribus diebus somno suscepto, et tunc ab inferis regressus ad lucem ueniet. Primus resurrectionis principio reuocatis ostenso. Ista lac tantius carptim per interualla dispositionis suae sicut ea pascere uidebuntur, #104b# quae probare indenderat adhibuit testimonia sybillana, quae nihil interponentes, sed in unam seriem conexa ponentes solis capitibus ut scriptores deinceps ea seruare non neglegant distinguenda curauimus.</p>
<p> </p>
<p>[4] De magis</p>
<p> </p>
<p>Magorum primus Zoroastres rex Bactrianorum quem minus rex Assiriorum proelio interfecit. De quo Aristotelis scribit quod uities centum milia uersuum ab ipso condita, indiciis uoluminum eius declarentur. Hanc artem post multa saecula, Democritus ampliauit, quando et Ippocrates medicinae disciplina effloruit. Apud Assyios autem magicae artes copiosae sunt testante Lucano. Quis nocere fibra factu queat quis prodat aues quis fulgura caeli seruet, et Assyria scrutetur sydera cura. Itaque haec uanitas magicarum artium, ex traditione angelorum malorum, in toto terrarum orbe plurimis saeculis ualuit. Per quandam scientiam futurorum et infernorum et inuocationes eorum inuenta sunt auruspitia augurationes et ipsa quae dicuntur oracula et nicromantia. Nec mirum de magorum praestigiis quorum #105a# in tantum prodiere maleficiorum artes ut etiam Moysi simillimis signis resisterent, uertentes uirgas in dracones aquas in sanguinem. Quid plura si credere fas est. De pithonissa ut prophetae Samuelis animam de inferni abditis euocaret, et uiuorum praesenturet conspectibus. Si tamen animam prophetae fuisse credamus, et non aliquam fantasmaticam inlusionem Satanae fallacia fatum. Prudentius quoque de Mercurio sic ait: Traditur hic extinctas sumpto moderamine uirgae in lucem reuocasse animas, ast alias damnasse neciet post paululum adiecit, murmure nam magico tenues exire figuras, atque sepulchra lescite incantare fauillas, uita itidem spoliare alios ars noxia uouit.</p>
<p>Magi sunt qui uulgo malefici ob facinorum magnitudinem nuncupantur. Hi et elementa concutiunt, turbant mentes hominum ac sine ullo ueneni haustu, uiolentia tantum carminis interimunt. Vnde et Lucanus mens hausta nulla saniae polluta ueneni incantata perit. Demonibus enim accitis audent uentilare, ut quisque #M423# suos perimat malis artibus inimicos. Hi etiam sanguine utuntur et uictimis. Et sepae contingunt corpora #105b# mortuorum. Nicromantii sunt quorum precantationibus uidentur resuscitati mortui diuinare, et ad interrogata res pondere. Nicro enim Grece mortuus, mantia, diuinatio nuncupatur, ad quos sciscitandos cadaueri sanguis adicitur. Nam amare demones sanguinem dicunt, ideoque quotiens nicromantia fit cruor aquae miscetur, ut colore sanguinis facilius prouocentur. Idromantii ab aqua dicti, est enim idromantia in aquae inspectione, umbras demonum euocare, et imagines uel ludificationes eorum uidere, ibique ab eis aliqua audire, ubi adhibito sanguine etiam inferos perhibentur sciscitari, quod genus diuinationis a Persis fertur allatam. Varro dicit diuinationis quattuor esse genera: terram, aquam, aerem, et ignem, hinc geomantiam, idromantiam, eromantiam, piromantiam dictum, diuini dicti quasi deo pleni diuinitate enim se plenos assimilant, et astutia fraudulenta hominibus futura coniectant.</p>
<p>Duo sunt autem genera diuinationis, ars et furor. Incantatores uocati sunt qui artem uerbis peragunt. Arioli uocati sunt propter quod circa #106a# aras idolorum, nefarias preces emittunt. Et funesta sacrifica offerunt, hisque caelebritatibus daemonum responsa accipiunt. Aruspices nuncupati, quasi hararum inspectores. Dies enim et horas in agendis negotiis operibus que custodiunt. Et quid per singula tempora obseruare debeat homo intendunt. Hi etiam ex ta pecudum inspiciunt, et ex eis futura praedicant. Augures sunt qui uolatus auium et uoces intendunt, aliquae signa rerum uel obseruationes inprouisas homines occurrentes. Idem et auspices, nam auspicia sunt quae inter facientes obseruat. Dicta autem sunt auspicia quasi auium aspicia, et auguria quasi auium garria, hoc est auium uoces et linguas. Item augurium quasi auigerium, quod aues gerunt. Duo sunt autem genera auspiciorum, unum ad oculos, alterum ad aures pertinens, ad oculos scilicet uolatus ad aures uox auium.</p>
<p>Pithonissae a pithio Apolline dictae, quod his auctor fuerit diuinandi. Astrologi dicti, eo quod in astris au#106b#guriantur. Genethliatici appellati, propter natalium considerationem dierum. Geneses enim hominum per duodecim caeli signa describunt, syderumque cursu nascentium mores, actus, euenta praedicare conantur, id est, quis quali signo fuerit natus, aut quem effectum habeat uitae qui nascitur. Hi sunt qui uulgo mathematici uocantur, cuius superstitionis genus constellationes Latini uocant, id est notationes siderum quomodo se habeant, cumquisque nascitur. Primum autem idem stellarum interpretes magi nuncupabantur, sicut de his legitur qui in euangelio natum Christum annuntiauerunt. Postea hoc nomine soli mathematici, cuius artis scientia usque ad euangelium fuit concessa, ut Christo edito nemo exinde natiuitatem alicuius de caelo interpretaretur. Oroscopi dicti quod per horas natiuitatis hominum speculantur, dissimili et diuerso #M424# fatu. Sortilogi sunt qui sub nomine fictae religionis per quasdam quas sanctorum sortes uocant. Diuinationes scientiam profitentur, aut quarum cumque scripturarum inspectione futura promittunt. Salisatores uocati sunt quia dum eis membrorum quaecumque #107a# parte salierint, aliquid sibi exinde prosperum seu triste significare praedicunt. Ad haec omnia pertinent et ligaturae execrabilium remediorum contemnendae, siue in praecantationibus, siue in caracteribus, uel in quibuscumque rebus suspendendis atque ligandis, in quibus omnibus ars una daemonum est ex quadam pestifera societate hominum et angelorum malorum exorta. Vnde cuncta uitanda sunt a Christiano et omni paenitus execratione repudianda atque damnanda. Auguria auium Friges primi inuenerunt, praestigium uero Mercurius primus dicitur inuenisse. Dictum autem praestigium, quod praestringat aciem oculorum.</p>
<p>De magicis autem arbius atque incantationibus et de superstitionibus diuersis quas gentiles et falsi Christiani in diuinationibus suis et obseruationibus per uersis sequi uidentur, quid lex diuina sanciat. In autoritate ueteris testamenti ac noui facile est inuenire. Detestatur enim eos lex diuina quae in libro Exodi ita dicit: Maleficos in terra tua non patieris uiuere. Et item: Qui immolat ait diis occidetur praeter domino soli. Et in Leuitico: Non comedetis inquit cum sanguine, non auguriamini, nec obseruabitis somnia, et super mortuum non incidetis carnem uestram, neque figuras aliquas et stigmata facietis uobis ego dominus. Et item ne declinetis aid ad magos, nec ab ariolis aliquid sciscitemini #107b# ut polluamini per eos. Et iterum: Vir inquit siue mulier in quibus pithonicus uel diuinationis fuerit spiritus morte moriatur lapidibus obruent eos, sanguis eorum sit super eos. In Deuteronomio quoque sic dicit: Quando ingressus fueris terram quam dominus deus tuus dabit tibi, caue ne imitari uelis abhominationem illarum gentium. Nec inueniatur in te qui lustret filium suum aut filiam ducens per ignem, aut qui ariolos sciscitetur, et obseruet somnia atque auguria, ne sit maleficus neque incantator, nec pithones consulat, neque diuinos, et quaerat a mortuis ueritatem, omnia enim haec abhominabitur dominus. Et propter istius modi scelera delebit eos in introitu tuo, perfectus eris et absque macula cum domino deo tuo. Gentes istae quarum possidebis terram, augures et diuinos audiunt, tu autem a domino deo tuo aliter institutus es, et quid sequendum sit uel ob audiendum. Mox subsequitur dicens: Prophetam de gente tua et de fratribus tuis sicut me suscitabit tibi dominus deus tuus. Ipsum audies sicut petisti a domino deo tuo in Oreb quando contio congregatus atque dixisti, ultra non audiam uocem domini dei mei, et ignem hunc maximum amplius non uidebo ne moriar, et ait mihi dominus, bene omnia sunt locuti, prophetam suscitabo eis de medio fratrum suorum similem tui. Et ponam #108a# uerba mea in ore eius, loqueturque ad eos omnia quae pre#M425#cepero illi, qui autem uerba eius quae loquetur in nomine meo audire noluerit, ego ultor existam. Hic ergo propheta et dominus prophetarum omnium, qui est uia ueritas et uita, conditor utriusque testamenti, non solum in ueteri sed etiam in nouo, omnes errores et diuinationes atque artes noxias respuit atque condemnat, nec ab alio quam a se uult requiri ueritatem aut sanitatem quia ipse cum patre et spiritu sancto unus uerus atque omnipotens est deus faciens mirabilia magna solus. Vnde in euangelio omnes ad se inuitat dicens: Venite ad me omnes qui laboratis et onerati estis et ego reficiam uos. Tollite iugum meum super uos et discite a me quia mitis sum et humilis corde et inuenietis requiem animabus uestris. Iugum enim meum suaue est et onus meum leue. Et item: Ego sum inquit lux mundi, qui sequitur me non ambulabit in tenebris sed habebit lumen uitae. Hic ergo iuxta Pauli sententiam, saluator est omnium hominum maxime fidelium. De quo et Petrus ait: Non est enim aliud nomen datum hominibus super terram in quo oporteat homines saluos fieri, in quo etiam nomine cottidie signa magna et sanitates in ecclesia per orationes fidelium fiunt. Quoniam ipse discipulis suis in euangelio ait: Ecce ego do uobis potestatem calcandi #108b# super serpentes et scorpiones et supra omnem uirtutem inimici. Euntes praedicate euangelium, infirmos curate mortuos suscitate, leprosos mundate, demones eicite. Quid ergo necesse est salutem ab alio quam a medico omnipotente quaerere, aut quaeratio est scientiam et sapientiam ab alio quemlibet discere uelle, quam ab omnis sapientiae et scientiae fonte. De quo scriptum est: Omnis sapientia a domino deo est et apud illum fuit semper et estante aeuum, harenam maris, et pluuiae guttas, et dies saeculi quis dinumerabit. Altitudinem caeli et latitudinem terrae, et profundum abyssi quis mensus est. Sapientiam dei precedentem omnia quis inuestigabit. Prior omnium creata est sapientia, et intellectus prudentiae ab aeuo. Fons sapientiae uerbum dei in excelsis, et ingressus illius mandata aeterna. Qui enim sine saluatore salutem uult habere, et sine uera sapientia estimat se prudentem fieri posse, non saluus sed eger, non prudens sed stultus in egritudine assidua laborabit, et in caecitate noxia stultus et demens permanebit, ac proinde omnis inquisitio et omnes curatio quae a diuinis et magis, uel ab ipsis demoniis in idolorum cultura expetitur, mors potius dicenda est quam uita, et qui ea sectantur, si se non correxerint ad aeternam perditionem tendunt, quoniam Psalmista dicente omnes dii gentium daemonia sunt, qui per deceptos homines, alios cottidie decipere gestiunt, #109b# ut perditionis suae faciant eos participes esse.</p>
<p> </p>
<p>[5] De paganis</p>
<p> </p>
<p>Pagani ex pagis Atheniensium dicti ubi exorti #M426# sunt. Ibi enim in locis agrestibus, et pagis, gentiles lucos idolaque statuerunt, et a tali initio uocabulum pagani sortiti sunt. Gentiles qui sine lege sunt et nondum crediderunt, dicti autem gentiles, quia ita sunt ut fuerunt geniti, id est in carne descenderunt sub peccato scilicet idolis seruientes et nec dum regenerati. Proinde qui gentiles apud latinos nuncupabantur, ipsi dicuntur Grece haetnici. Haetnici enim Grece Latine gentiles, haet nos enim grece gens dicitur. Post fidem autem non debent uocari gentes seu gentiles illi qui ex gentibus credunt, sicut post fidem dici iam non potest Iudeus, testantante Paulo apostolo et dicente iam Christianis. Quoniam cum gentes essetis hoc est infideles et reliqua. Apostate dicuntur, qui post baptismum Christi susceptum, ad idolorum cultum et sacrificiorum contaminationes reuertuntur. Est autem nomen Grecum.</p>
<p> </p>
<p>[6] De diis gentium</p>
<p> </p>
<p>Quos pagani deos asserunt, homines olim fuisse produntur, et pro unius cuiusque uita uel meritis coli apud suos post mortem coeperunt. Vt apud Aegyptum Isis, apud Cretam Iouis, apud Mauros Iuba, apud Latinos Faunos, apud Romanos, Quirinus. Eodem quoque modo apud Athenas, Minerua, apud Samum Iuno, apud Pafos Venus, apud Lemnos Vulcanus, apud Naxos Liber, apud Delos Apollo. #109b# In quorum etiam laudibus accesserunt et poetae, et compositis carminibus in caelum eos sustulerunt. Nam quorundam et inuentiones artium cultumque peperisse dicuntur, ut Escolapius medicinam, Vulcanus fabricam. Ab actibus autem uocantur, ut Mercurius qui mercibus prae est, Liber a libertate. Fuerunt etiam et quidam uiri fortes, aut urbium conditores, quibus mortuis homines qui eos dilexerunt simulacra finxerunt ut haberent aliquod ex imaginum contemplatione solatium. Sed paulatim hunc errorem persuadentibus daemonibus, ita in posteris inrepsit, ut quos illi pro sola nominis memoria honorauerunt, successores deos existimarent atque colerent. Simulacrorum usus exortus est, cum ex desiderio mortuorum constituerentur imagines uel effigies tamquam in caelum receptis, pro quibus se daemones in terris, colendi subposuerunt, et sibi sacrificare a deceptis et perditis persuaserunt. Simulacra autem a similitudine nuncupata, eo quod manu artificis, ex lapide aliaue materia eorum uultus imitantur, in quorum honore finguntur. Ergo simulacra uel pro eo quod sunt similia uel pro eo quod simulata atque conficta, unde et falsa sunt. Et notandum quod Latinus sermo sit in Hebreis. Apud eos enim idolum siue simulacrum semel dicitur. Iudaei dicunt quod Ismahel primus simulacrum luto fecerit. Gentiles autem primum Prometheum simulacra hominum de luto finxisse perhibent, ab eo que natam #110a# esse artem, simulacra et statuas fingendi. Vnde et poetae ab eo homines primum factos esse confingunt figurate propter #M427# effigies.</p>
<p>Apud Grecos autem oliua orta est, et Atheniensium urbs ex Mineruae appellatione nomen sortita est. Hic primus omnium Iouem appellauit, simulacra repperit, aras statuit, uictimas immolauit, nequaquam istius modi rebus in Grecia umquam uisis. Idolatria, idolorum seruitus siue cultura interpretatur. Nam latria Grece, Latines seruitus dicitur, quae quantum ad ueram religionem attinet, non nisi uni et soli deo debetur. Hanc sicut impia superbia siue hominum siue daemonum, sibi exhiberi uel iubet uel cupit. Ita pia humilitas uel hominum uel angelorum sanctorum, sibi oblatam recusat, et cui debetur ostendit. Idolum autem est simulacrum, quod humana effigie factum et consecratum est iuxta uocabuli interpretationem. Idos enim grece formam sonat, et ab eo per diminutionem idolum deductum , aeque apud nos formulam facit. Igitur omnis forma uel formula idolum se dici exposcit. Inde idolatria omnis, circa omne idolum famulatus et seruitus. Quidam uero Latini ignorantes Graecam imperite dicunt, idolum ex dolo sumpsisse nomen, quod diabolus creaturae cultum diuini nominis inuexit.</p>
<p>Daemonas a Grecis dictos aiunt, quas idem nans, id est peritos ac rerum scios, praesciunt enim #110b# futura multa, unde et solent responsa aliqua dare. Inest enim illis cognitio rerum plusquam infirmitati humane, partim subtilior sensus acumine, partim experientia longissimae uitae, partim per dei iussum angelica reuelatione. Hi corporum aeriorum natura iugent, ante transgressionem quidem caelestia corpora gerebant, lapsi uero in aeriam qualitatem conuersi sunt. Nec aeris illius puriora spatia, sed ista caliginosa tenere perpessi sunt qui eis quasi carcer est usque ad tempus iudicii, hi praeuaricatores angeli quorum diabolus princeps est. Diabolus Hebraice dicitur deorsum fluens, quia quietus in caeli culmine stare contempsit, sed superbiae pondere deorsum corruens cecidit. Grece uero diabolus criminator uocatur, quod uel crimina in quae ipse inlicite ad deum refert, uel quia electorum innocentiam criminibus fictis accusat. Vnde et in Apocalipsi uoce angelica dicitur: Proiectus est accusator fratrum nostrorum qui accusabat illos in conspectu dei nostri die ac nocte.</p>
<p>Satanas in Latinum sonat aduersarius siue transgressor. Ipse est enim aduersarius qui est ueritatis inimicus et semper sanctorum uirtutibus contra ire nititur. Ipse et transgressor, quia praeuaricator effectus in ueritate qua conditus est non stetit. Idem et temptator quia temptandam iustorum innocentiam postulat, sicut in Iob scribitur: Antichristus appellator #111a# quia contra Christum uenturus est, non quomodo quidem simplices intellegunt Antichristum ideo dictum quod ante Christum uenturus sit, id est ut post eum ueniat Christus, sed Antichristus Grece dicitur, quod est Latine contrarius Christo. Anti enim in Latinum contra significat, Christum enim se mentietur dum uenerit, et #M428# contra eum dimicabitur et aduersabitur sacramentis Christi, ut ueritatis eius euangelium soluat. Nam et templum Hierosolimis reparare et omnis ueteris legis cerimonias restaurare temtabit. Sed et ille Anticristus est qui negat esse deum, Christum contrarius enim Christi est. Omnes enim qui exeunt de ecclesia et ab unitate fidei praeciduntur, et ipsi Antichristi sunt.</p>
<p>Bel idolum Babilonium est, quod interpretatur uerus. Fuit enim hic Belus pater Nini primus rex Assiriorum, quem quidam Saturnum appellant, quod nomen et apud Assirios et apud Afros postea cultum est. Vnde et lingua Punica bal, deus dicitur. Apud Assirios autem Bel uocatur quadam sacrorum suorum ratione et Saturnus et Sol. Belfegor interpretatur simulacrum ignominiae. Idolum enim fuit Moab cognomento Baal super montem Fogor, quem Latini Priapum uocant deum orcorum. Fuit autem de Lapsaco ciuitate Ellesponti de qua pulsus est, et propter uirilis membri magnitudinem in numero deorum suroum eum Greci transtulerunt, et in numine ortorum #111b# sacrauerunt. Vnde et dicitur praeesse ortis propter eorum fecunditatem. Belzebub idolum fuit Accaron quod interpretatur uir muscarum. Zebub enim musca uocatur. Spurcissimum igitur idolum ideo uirum muscarum uocarunt. Propter sordes idolatriae siue pro immundicia. Belial Beemoht ex Hebrea uoce in Latinam linguam animal sonat, propter quod de excelsis ad terrena cecidit, et pro merito suo ut animal brutum effectus sit. Ipse est et Leuiathan id est serpens de aquis, quia in huius saeculi mari uolubili uersatur astutia. Leuiathan autem interpretatur additamentum eorum, quorum scilicet nisi hominum quibus in Paradiso semel culpam preuaricationis intulit, et hanc usque ad aeternam mortem cottidie persuadendo adicit uel extendit. Quaedam nomina deorum suorum gentiles uanas fabulas ad rationes fisicas conantur traducere, ea que in causis elementorum composita esse interpretantur. Sed hoc a poetis totum fictum est, ut deos suos ornarent aliquibus figuris, quos perditos ac dedecoris infamia plenos fuisse historiae confitentur. Omnino enim fingendi locus uacat ubi ueritas cessat.</p>
<p>Saturnus origo deorum et totius posteritatis a paganis designatur. Hunc Latine asatu appellatum ferunt, quasi ad ipsum satio omnium pertineat rerum #112a# uel a temporis longitudine quod saturetur annis. Vnde et eum Greci Cronos nomen habere dicunt, id est tempus, quod filios suos fertur deuorasse, hoc est annos quos tempus produxerit in sere soluit, uel quod eo semina unde oriuntur iterum redeunt hunc caeli patris abscidisse genitalia dicunt, quia nihil in caelo de seminibus nascitur, falcem tenet inquiuunt propter agriculturam significandam, uel propter annos et tempora quod in se redeant, uel propter sapientiam quod intus acuta sit. In aliquibus autem ciuitatibus Saturno liberos suos apud gentiles immolabant, eo quod Saturnum poetae liberos suos deuorasse solitum tradiderunt.</p>
<p>Iouis fertur a iuuando dictus, et #M429# Iupiter quasi iuuans pater hoc est omnibus praestans. Hunc et priuato nomine Iouem optimum dixerunt, dum fuisset incertor in suis impudicus in extraneis. Quem modo taurum fingunt propter Europae raptum, fuit enim in naui, cuius in signe erat taurus, modo Danaes per imbrem aureum appetisse concubitum, ubi intellegitur pudiciciam mulieris ab euro fuisse corruptam, modo in similitudinem aquilae, propter quod puerum ad stuprum rapuerit, modo serpentem, quia raptauerit et cignum, quia cantauerit. Et ideo non figurae istae sunt, sed plane de ueritate scelera. Vnde turpe erat tales deos credi quales homines #112b# esse non debeant.</p>
<p>Ianum dicunt quasi mundi uel caeli uel mensam ianuam. Duas Iani facies faciunt propter orientem et occidentem. Cum uero faciunt eum quadri frontem et ianum geminum appellant, ad quattuor mundi partes hoc referunt, uel ad quattuor elementa siue tempora, sed indum hoc fingunt monstrum non deum faciunt. Neptunum aquas mundi praedicant, et dictus ab eis Neptunus quasi in nube tonans. Vulcanum uolunt ignem, et dictus Vulcanus quasi uolans candor, uel quasi uolicanus quod per aerem uolet. Ignis enim e nubibus nascitur. Vnde etiam Omerus dicit eum precipitatum de aere in terras, quod omne fulmen de aere cadit. Idcirco autem Vulcanus de femore Iouis fingitur natus, quod fulmina de imo aere nascuntur. Claudus autem dicitur Vulcanus, quia per naturam numquam rectus est ignis, sed quasi claudus eius modi speciem motumque habet. Ideo autem in fabrorum fornace eundem Vulcanum auctorem dicunt, quia sine igne nullum metalli genus fundi extendique potest.</p>
<p>Pluton Grece, Latine Diespiter uel ditis pater, quem alii Orcum uocant, quasi receptorem mortium, unde et orca nuncupatur uas quod recepit aquas, ipse et Grece Caron. Liberum a libera mento appellatum uolunt, quod quasi mares in coeundo per eius beneficium emissis seminibus liberentur. #113a# Quod idem liber muliebri et delicato corpore pingitur. Dicunt enim mulieres ei ad tributas et uinum propter excitandam libidinem, unde et frons eius pampino cingitur, sed ideo coronam uiteam et cornu habet, quia cum grate et moderate uinum bibitur. Laetitiam praestat, cum ultra modum excitat lites, id est quasi cornua dat. Idem autem et licus a potu liei, quod multo uino membra soluantur. Iste et Grece Dionisius, a monte in Diaeniso, ubi dicitur esse nutritus. Caeterum est et nisa ciuitas in qua colitur idem liber unde niseus dictus est. Mercurium sermonem interpretantur. Nam ideo Mercurius quasi medius currens dicitur appellatus, quod sermo currat inter homines medius. Ideo et Ermes Grece quod sermo, uel interpretatio quae ad sermonem utique pertinet Ermenia dicitur. Ideo et mercibus pre esse quia inter uendentes et et ementes sermo fit medius, qui ideo fingitur habere pennas quia citius uerba discurrunt, #M430# unde et uelox et errans inducitur. Alas eius in capite et in pedibus significare uolucrem fieri per aera sermonem, nuntium dictum quoniam per sermonem omnia cogitata enunciantur. Ideo autem furti magistrum dicunt, quia sermo animos audientium fallit. Virgam tenet, qua serpentes diuidit id est uenena. Nam bellantes ac dissidentes interpretum oratione sedantur. Vnde secundum Liuium legati pacis caducatores dicuntur. Sicut enim #113b# per feciales bella inducebantur, ita pax per caducatores fiebat. Ermes autem dicitur Grece apotes ermenias, Latine interpres. Qui ob uirtutem multarumque artium scientiam Trimegestus id est ter maximus nominatus est. Cur autem eum capite canino fingunt, haec ratio dicitur, quod inter omnia animalia, canis sagacissimum genus et perspicax habatur.</p>
<p>Martem deum belli esse dicunt, et Martem appellatum quia per uiros pugnatur, ut sit Mars, mas. Licet et tria sint gera consuetudinum, sicut Scitharum, ubi et feminae et uiri in pugnam eunt. Amazontim, ubi solae feminae, Romanorum aliarumque gentium, ubi soli mares. Item martem quasi effectorem mortium. Nam a marte mors nuncupatur, hunc et adulterum dicunt, quia belli gerantibus incertus est euentus. Quod uero nudo pectore stat, ut bello se quisque sine formidine cordis obiciat. Mars autem apud Grecos gradiuus dicitur, eo quod in bello gradum inferant qui pugnant, aut quod impigre gradiantur.</p>
<p>Apollinem quamuis diuinatorem et medicum appellent, ipsum tamen etiam solem dixerunt, quasi solum, ipsum Titan quasi unum ex Titanis qui aduersum solem non fecit. Ipsum febum hoc est adolesentem, unde et sol puer pingitur eo quod cottidie oriatur et noua luce nascatur. Pithium quoque eundem Apollinem, #114a# uocari aiunt a pithone immense molis serpente, cuius non magis uenena quam magnitudo terrebat. Hunc Apollo sagittarum ictibus sternens, nominis quoque spolia reportauit ut pithius uocaretur. Vnde et ob insigne uictoriae, pithia sacra celebranda constituit.</p>
<p>Dianam quoque germanam eius similiter lunam et uiarum presidem aiunt, unde et uirginem uolunt, quod uia nihil pariat, et ideo ambo sagittas habere finguntur, quod ipsa duo sidera de caelo radios usque ad terras emittant. Dianam autem uocatam quasi duanam, quod luna et die et nocte appareat. Ipsam et lucinam asseuerant eo quod luceat. Eandem et triuiam, eo quod tribus fingatur figuris. De qua Virgilius: Tria uirginis ora Dianae, quia eadem Luna, eadem Diana, eadem Proserpina uocatur. Sed cum luna fingitur sub lustri splendet et amictu, cum subcincta iacet calamos latonia uirgo est, cum sub nixa sedet solio Plutonia coniunx. Latonia autem Diana eo quod Latonae fuerit filia.</p>
<p>Cererem id est terram a creandis frugibus asserunt dictam, appellantes eam nominibus plurimis. Dicunt etiam eam et opem, quod opere melior fiat terra. Proserpinam quod ex ea proserpiant fruges. Vestam, quod herbis uel uariis uestita sit rebus uel auis uastando. Eandem et tellurem et matrem magnam fingunt turritam cum timpano, et gallo, et strepitu cimbalorum. #114b# Matrem uocatam quod plurima pariat. Magnam quod cibum gignat. Almam, quia uniuersa animalia fructibus suis alit. Est enim elementorum nutrix terra, simulacrum eius cum claui fingitur, quod tellus hieme clauditur, uere aperitur ut fruges nascantur, quod timpanum habet, significare uolunt orbem terrae, quod curru uehi dicitur, quia ipsa est terra quae pendet in aere, quod sustinetur rotis, quia mundus rotatur et uolubilis est. Leones illi subiciunt mansuetos, ut ostendant mullum genus esse terrae tam ferum quod non subigi possit ab ea uel superari. Quod in capite turritam gestat coronam, ostendit superpositas terrae ciuitates, quasi insignitas turribus constare, quod sedes finguntur circa eam, quia cum omnia moueantur, ipsa non mouetur. Coribantes eius ministri cum strictis gladiis esse finguntur, ut significetur omnis pro terra sua debere pugnare. Quod Gallos huic deae ut seruirent fecerunt, significant qui semine indigeant, terram sequi oportere. In ea quippe omnia repperire quod se apud eam iactant. Precipitur inquiunt, ut qui terram colunt ne sedeant, semper enim esse quod agant. Cimbalorum autem sonitus, ferra mentorem crepitus incolendis agris, et ideo aere colebant, priusquam ferrum esset inuentum. Eandem uestam et ignem esse perhibent, quia terram ignem habere non dubium est, ut ex Ethna uulcanoque datur intellegi, et ideo uirginem #115a# putant, quia ignis inuiolabile sit elementum, nihilque nasci possit ex eo, quippe qui omnia quae arripuerit absumat. Ouidius in Fastis: Ne tu aliud uestam quam uiuam intellege flammam. Nataque de flamma corpora nulla uides. Propterea et uirgines ei seruire dicunt, eo quod sicut ex uirgine. Ita nihil ex igne nascatur.</p>
<p>Iunonem dicunt quasi ianonem id est ianuam pro purgationibus feminarum, eo quod quasi pro ortas matrum natorum pandat, et nubentum maritis, sed hoc philosophi. Poetae autem Iunonem Iouis asserunt sororem et coniugem. Ignem et aerem Iouem aquam et terram Iunonem interpretantur quorum duorum permixtione uniuersa gignuntur, et sororem dicunt quod mundi pars est, coniugem quod commixta coeat. Vnde et Virgilius: Tum pater omnipotens fecundis imbribus aether, coniugis in gremium descendit. Minerua apud Grecos Athenas dicitur, id est fe#M432#mina. Apud Latinos autem Mineruam uocatam, quasi deam et munus artium uariarum. Hanc enim inuentricem multorum ingeniorum perhibent, et inde ea martem et rationem interpretantur, quia sine ratione nihil potest contineri, quae ratio quia ex solo animo nascitur, animumque putant esse in capite et cerebro, ideo eam dicunt de capite Iouis esse natam, quia sensus sapientis qui inuenit omnia in capite est. In cuius pectore ideo caput Gorgonis fingitur, quod illic est omnis #115b# prudentia quae confundit alios et imperitos ac saxeos comprobat, quod et in antiquis imperatorum statuis cernimus in medio pectore locatam propter insinuandam sapientiam et uirtutem. Haec Minerua et Tritonia dicitur. Triton enim Affrice palus est. Circa quam fertur uirginali apparuisse aetate, propter quod Tritonia nuncupata est. Vnde et tanto procliuius dea credita est, quanto minus origo eius innotuit. Pallas autem dicta ab insula Pallene in Tracia in qua nutrita est, uel apotui palle in todori, id est ab hastae percussione, uel quod pallantem gigantem occiderit.</p>
<p>Venerem exinde dicunt nuncupatam, quod sine ui feminae uirgo esse non desinat. Hanc Greci Afrodin uocant propter spumam sanguinis generantem. Afrodin enim Grece spuma uocatur, quod autem fingunt Saturnum caelo patri genitalia abscidisse et sanguinem fluxisse in mare. Atque eo spuma maris concreta Venus nata est, illud aiunt quod per coitus salsi humoris substantia est, et inde Afrodin Venerem dici, quod coitus spuma est sanguinis, quae ex suco uiscerum liquido salsoque constat. Ideo autem Uenerem Vulcani dicunt uxorem, quia Venerium officium non sine calore consistit. Vnde est frigidus in Venerem senior. Nam quod Saturnus dicitur patri caelo uirilia amputasse, quae in mare cadentia Venerem creauerunt, #116a quod ideo fingitur, quia nisi humor de caelo in terram descenderit nihil creatur. Cupidinem uocatum ferunt propter amorem. Est enim demon fornicationis, qui ideo alatus pingitur, quia nihil amantibus leuius, nihil mutabilius inuenitur. Puer pingitur, quia stultus est et inrationabilis amor. Sagittam et facem tenere fingitur sagittam, quia amor cor uulnerat, facem , quia inflammat.</p>
<p>Pan dicunt Greci, Latini Siluanum, deum rusticorum, quem in naturae similitudinem formauerunt, unde et Pan dictus est id est omne. Fingunt enim eum ex uniuersali elementorum specie. Habet enim cornua in similitudinem radiorum solis et lunae. Distinctam maculis habet pellem propter caeli sidera. Rubet eius facies ad similitudinem aetheris, fistulam septem calamorum gestat, propter armoniam caeli, in qua septem sunt soni, et vii discrimina uocum. Villosus est, quia tellus conuestita est. Agit uentibus, pars eius inferior foeda est, propter arbores, et feras, et pecudes. Caprinas ungulas habet, ut soliditatem terrae ostendat, quem uolunt rerum et totius naturae deum, unde Pan quasi omnia dicunt.</p>
<p>Isis lingua Aegyptiorum terra appellatur, quam isin uolunt esse. Fuit autem Isis regina #116b/M433# Aegyptiorum in Achis regis filia, quae de Grecia ueniens, Aegyptios litteras docuit, et terras colere instituit, propter quod et terram eius nomine appellauerunt. Serapis omnium maximus Aegyptiorum deus, ipse est apis rex Argiuorum. Qui nauibus transuectus in Aegyptum, cum ibidem mortuus fuisset, Serapis appellatus est, propterea quia arca in qua mortuus ponitur quam sarcofagum uocant Faros dicitur Grece. Et ibi eum uenerari sepultum caeperunt, priusquam templum eius esset instructum. Sed apis sorapis primo, deinde una litteram commutata Serapis dictus est. Apis fuit apud Aegyptios taurus Serapi consecratus, et ab eo ita cognomitatus, quem Aegyptus instar numinis colebat, eo quod de futuris daret quaedam manifesta signa. Apparebat enim in Memphis, quem centum antistites prosequebantur, et repente uelud limphatici precanebant, huius capitis imaginem sibi in heremo Iudei fecerunt.</p>
<p>Fauni a fando uelud a potes fanis dicti, quod uoce non signis ostendere uiderentur futura. In lucis enim consulebantur a paganis, et responsa illis non signis sed uocibus dabant. Genium autem dicunt, quod quasi uim habeat omnium rerum gignendarum, seu a gignendis liberis, unde et genitales, lecti dicebantur a gentibus, qui nouo marito #117a# sternebantur. Haec et alia sunt gentilium fabulosa figmenta quae interpretata sic habentur, ut ea non intellecta damnabiliter tamen adorent. Fatum autem dicunt esse quicquid dii fantur, quicquid Iuppiter fatur, a fando igitur fatum dicunt id est a loquendo, quod nisi hoc nomen iam in alia re soleret intellegi, quo corda hominum nolimus inclinare, rationabiliter possemus a fando fatum appellare, non enim abnuere possumus esse scriptum in litteris sacris, semel locutus est deus duo haec audiui, et caetera. Quod enim dictum est semel locutus est, intellegitur immobiliter, hoc est incommutabiliter est locutus, sicut nouit incommutabiliter omnia quae futura sunt, et ipse facturus est. Tria autem fata fingunt, in colo et fuso digitisque fila ex lana torquentibus, propter tria tempora, praeteritum quod infuso iam necum atque inuolutum est, presens quod inter digitos nentis trahitur, futurum in lana quae colo impliata est, et quod adhuc per digitos nentis ad fusum tamquam presens ad praeteritum traiciendum est. Parcas cata antifrasin appellatas, quod minime parant, quas tres esse uoluerunt, unam quae uitam hominis ordiatur, alteram quae contexat, terram quae rumpat. Incipimus enim cum nascimur sumus cum uiuimus, desumus cum inter imus.</p>
<p>#117b# Fortunam a fortuitis nomen habere dicunt, quasi deam quandam res humanas uariis casibus et fortuitis illudentem, unde et caecam appellant, eo quod passim in quos libet incurrens sine ullo examine meritorum et ad bonos et ad malos uenit. Fatum autem a fortuna separant, et fortunam quasi sit in his quae fortuitu ueniunt nulla palam causa. Fatum uero appositum singulis et statutum aiunt. Aiunt et tres furias feminas crinitias serpentibus #M434# propter tres effectus quae in animis hominum multas perturbationes gignunt, et interdum cogunt delinquere ut nec fame periculisue respectum habere permittant. Ira quae uindictam cupit, cupiditas, quae desiderat opes, libido, quae appetit uoluptates, quae ideo furiae appellantur, quod stimulis suis mentem feriant et quietam esse non sinant.</p>
<p>Nimfas deas aquaram putant dictas a nubibus. Nam ex nubibus aquae, unde nomen deriuatum est nimfas aquarum deas quasi numina limpharum. Ipsa autem dicunt et musas quas et nimfas, nec immerito, nam aquae motus musicen efficit. Nimfarum apud gentiles uaria sunt uocabula. Nimfas quippe montium Oreades dicunt, siluarum Driades, fontium Amadriades, camporum Maides, maris Naides. Eroas dicunt a Iunone #118a# traxisse nomen. Grece enim Iuno era appellatur, et ideo nescio quis filius eius secundum Grecorum fabulam eros fuit nuncupatus, hoc uidelicet uelud mysticum significante fabula quod aer Iunoni deputetur ubi uolunt Eroas habitare, quo nomine appellant alicuius meriti animas defunctorum quasi Heroas id est uiros aerios et caelo dignos propter sapientiam et fortitudinem.</p>
<p>Penates gentiles dicebant omnes deos quos domi colebant, et penates dicti quod essent inpenetrabilibus id est in secretis. Hi dii quomodo uocabantur uel quae nomina habuerint ignorantur. Manes deos mortuorum dicunt quorum potestatem inter lunam et terram asserunt, a quibus et mane dictum existimant, quos putant habere qui manus id est rarus est. Manes dictos siue quia late manant per auras, siue quia mites sunt in manibus contrario nomine hoc appellantur. Apuleius autem ait eos cata antifrasin dici manes, hoc est mites ac modestos, cum sint terribiles et immanes, ut parcas, ut Eumenides, lacuas ex hominibus factos demones aiunt,qui meriti mali fuerint quarum natura dicitur terrere paruulos et in angulis garrire tenebrosis. Lamias quas fabulae tradunt infantes corripere ac laniare solitas a laniando specialiter dictas. Pilosi qui Grece panitae, Latine #118b# incubi appellantur, siue inuii, ab ineundo passim cum animalibus. Vnde et incubi dicuntur ab incumbendo, hoc est stuprando, saepe enim improbi existunt et iam mulieribus et earum peragunt concubitum, quos demones galli dusios nuncupant, quia assidue hanc peragunt immundiciam. Quem autem uulgo incumbonem uocant, hunc Romani faunum ficarium dicunt, ad quem Oratius dicit, Faune nimfarum fugientium amator per meos fines et aprica rura lenis incedas. Sed falsis diis et figmentis hominum spretis de quibus Psalmista ait: Omnes dii gentium daemoniam dominus autem caelos fecit, differentiam ipsius nominis pate faciemus, dii ergo gentium daemonia sunt quae nulli praestant sed in se credentes semper decipiunt semper inludunt. Nam quamuis daemones Latine scientes uocentur, quasi dei mones, humano tamen sermone conuitium est. #M435# Dum ita dicimus quos execratione dignos esse iudicamus. Non immerito, quoniam in illis uera scientia non est, qui creatoris sui non secundant arbitrio. Sic et sapientes philosophos dicimus, sed hos persequitur apostoli diffinitiua sententia dicens: Sapientia huius mundi stultitia est apud deum. Vnde necesse est ut hoc scientes pro non intellegentibus eos habeamus.</p>
<p>Daemon est igitur a deo quaedam sicut et bonorum angelorum excellens homines creata substantia #119a# quae propria faciente superbia eo usque peruenit, ut naturali dignitate deposita malus operibus semper insistat, tamen alibi scriptum est. Deus stetit in sinagoga deorum in medio autem deus discernit, uno uerborum Christus mirabili nobis breuitate declaratur, ipse enim deus stetit in sinagoga, qui sedit ad dexteram patris. Situs enim isti corporales sunt. Nam si maiestatem eius intendus ubique totus ubique plenus est, nec potest dici natura deitatis stare uel sedere qui nulla loci determinatione concluditur. Sic enim de ipso et Iohannes Baptista dicit: Medius autem uestrum stat, quem uos nescitis. #M436# Addidit etiam deorum ut euidentius de hominibus dictum aduerteris, inter quos corporaliter habitasse cognoscitur Christus, sicut Hieremias propheta predixit: Post haec in terris uisus est et cum hominibus conuersatus est. Nam hoc de hominibus sepius dictum inuenimus, unde et ad Moysen dicitur constitute deum Faranonis et inferius psalmus ipse dicturus est: Ego dixi dii estis et filii excelsi omnis. Sic enim et filios dei homines uocamus, quos si ad naturam deitatis referas, unum est uerbum quod ueraciter ac proprie sic debeat nuncupari. Dicimus non numquam abusiue deos et superas potestates, sicut ait apostolus: Et si sint qui dicantur dii, siue in caelo siue in terra nobis, tamen unus est deus pater. Sequitur, In medio autem deos discernit, id est apostolos atque iustos qui maiestatis eius monita fidemque secuti sunt, discernere enim ad presci#119b#entiam pertinet intellectumque diuinem qui nos de massa peccati eripit, et ad caelorum regna perducit. Vnde etiam apostolus dicit: Quis enim te discernit.</p>
<p><strong> </strong></p>
<p><strong>EXPLICIT LIBER XV</strong></p>
<p><strong><br /> </strong></p>
<p><strong> </strong></p>
<p><strong>INCIPIT LIBER XVI</strong></p>
<p><strong> </strong></p>
<p>#119b#</p>
<p> </p>
<p>[1] De linguis gentium</p>
<p> </p>
<p>Linguarum diuersitas exorta est in aedificatione turris post diluuium. Nam priusquam superbia turris illius in diuersos signorum sonos humanam diuideret societatem, una omnium nationum lingua fuit, quae Hebrea uocatur, qua patriarchae et prophetae usi sunt, non solum in sermonibus suis uerum etiam in litteris sacris. In initio autem quot gentes, tot linguae fuerunt. Deinde plures gentes, quam linguae, quia ex una lingua multae sunt gentes exortae. Linguae autem dictae in hoc loco pro uerbis, quae per linguam fiant, genere locutionis illo, quo is, qui efficit per id, quod efficitur, nominatur, sicut os dici solet pro uerbis, sicut manus pro litteris.</p>
<p>Tres sunt autem linguae sacrae: Hebrea, Greca, Latina, quae toto orbe maxime excellunt. His enim tribus linguis super crucem Domini a Pilato fuit causa ipsius scriptum, unde et propter obscuritatem sanctarum scripturarum, harum trium linguarum cognitio necessaria est, ut ad alteram recurratur si aliquam dubitationem nominis uel interpretationis sermo unius linguae attulerit. Greca autem lingua inter ceteras gentium clarior habetur. Est enim et Latinis et omnibus linguis sonantior, cuius uarietas #120a# in quinque partibus discernitur. Quarum prima dicitur coenedo, id est mixta siue communis, qua omnes utuntur. Secunda Attica uidelicet Atheniensis, qua usi sunt omnes Greciae auctores. Tertia Dorica, quam habent Aegyptii et Syri. Quarta Ionica. Quinta Eolica qua se Eolista locutos dixerunt, et sunt in #M436# obseruatione Grecae linguae eiusmodi certa discrimina, sermo enim eorum ita est dispertitus.</p>
<p>Latinas autem linguas quatuor esse quidam dixerunt, id est, priscam, Latinam, Romanam, mixtam. Prisca est, qua uetustissimi Italiae sub Iano et Saturno sunt usi incondita, ut se habent carmina Saliorum. Latina, quam sub Latino et regibus Tusciae et caeteri in Latino sunt locuti, ex qua fuerunt duodecim tabulae scriptae. Romana quae post reges exactos a populo Romano gesta est, quam Neuius, Plautus, Ennius, Virgilius poetae, et ex oratoribus Graccus et Cato et Cicero uel caeteri effuderunt. Mixta, quae post imperium Latius promotum simul promotum cum moribus et hominibus in Romanam ciuitatem inrupit, integritatem uerbi per soloecismos et barbarismos corrumpens.</p>
<p>Omnes autem orientis gentes in gutture linguam et uerba collidunt, sicut Hebrei et Syri. Omnes mediterraneae gentes in palato sermones feriunt, sicut Greci et Asiani. #120b# Omnes occidentis gentes uerba in dentibus frangunt, sicut Itali et Hispani, Syrus, Caldaeus, uicinus Hebreo est in sermone consonans, inplerisque et litterarum sono. Quidam autem arbitrantur linguam ipsam esse Hebream Caldeam, quia Habraham de Caldeis fuit, quod si hoc recipitur, quomodo in Danihele Hebrei pueri linguam quam non nouerant doceri iubentur. Omnem autem linguam unusquisque hominum, siue Grecam siue Latinam siue ceterarum gentium, aut audiendo potest tenere, aut legendo ex praeceptore accipere. Cum autem omnium linguarum scientia difficilis sit cuiquam, nemo tamen tam desidiosus est ut in sua #M437# gente positus, suae gentis linguam nesciat. Nam quid aliud putandus est, nisi animalibus brutis deterior. Illa enim propriae uocis clamorem exprimunt, iste deterior, qui propriae caret linguae notitia. Cuiusmodi autem lingua locutus est: Deus in principio mundi dum diceret: Fiat lux, inuenire difficile est, nondum enim erant linguae. Item qua lingua insonuit postea exterioribus hominum auribus, maxime ad primum hominem loquens, uel ad profetas, uel dum corporaliter sonuit uoce dicentis Dei: Tu es filius meus dilectus. Vbi a quibusdam creditur illa lingua una et #121a# sola, quae antequam esset linguarum diuersitas. In diuersis quippe gentibus creditur, quod eadem lingua illis Deus loquatur, qua ipsi homines utuntur, ut ab eis intellegatur, loquitur autem Deus hominibus non per substantiam inuisibilem, sed per creaturam corporalem, per quam etiam et hominibus apparere uoluit quod locutus est. Dicit etiam apostolus: Si linguis hominum loquar et angelorum, ubi quaeritur qua lingua angeli loquantur. Non quod angelorum aliquae linguae sint sed per exaggerationem dicitur. Item quaeritur qua lingua in futurum homines loquantur, quod nusquam reperitur. Nam dicit apostolus: Siue linguae cessabunt. Ideo autem prius de linguis ac deinde de gentibus posuimus, quia ex linguis gentes, non ex gentibus linguae exortae sunt.</p>
<p> </p>
<p>[2] De gentium uocabulis</p>
<p> </p>
<p>Gens est multitudo ab uno principio orta siue ab alia natione secundum propriam collectionem distincta ut Greciae Asiae. Hinc et gentilitas dicitur. Gens autem appellata propter generationes familiarum id est a gignendo sicut natio a nascendo. Gentes autem a quibus diuisa est terra. Quindecim sunt de Iafeth, xxxi de Cham, xxvii de Sem. Quae fiunt septuaginta tres uel potius ut ratio declarat. Septuaginta duo totidemque linguae quae per terras esse coeperunt quae que crescendo prouincias et insulas impleuerunt. Filii Sem quinque singulariter gentes singulas procreauerunt. Quorum primus Elam #121b# a quo Elamitae princeps Persidis. Secundus Assur a quo Assyriorum pululauit imperium. Tertius Arfaxat a quo gens Chaldeorum exorta est. Quartus Ludi a quo Lidii. Quintus Aram a quo Syri quorum metropolis fuit Damascus. Filii Aram nepotis Sem, Vs et Vl et Iether et Messetus Traconitidis conditor qui inter Palestinam et coelem Syriam tenuit principatum. Vnde fuit Iob, secundum quod scriptum est: Vir erat in terrus Hus, secundus Vl, a quo Armeni, tertius Gether a quo Carmeni siue Cariae, quartus Mesa, a quo sunt hi qui uocantur Meones. Posteritas Arfaxat filii Sem: Eber, nepos a quo Ebrei, Geetan filius Eber a quo Indorum orta est gens, Sale filius Iectan, a quo Bactriani, licet eos alii Scitharum exules suspicentur. Ismahel filius Abraham a quo Ismahelitae, qui #M438# nunc corrupto nomine Saraceni quasi a Sara, et Aggareni ab Agar, Nabeht filius Ismahel a quo Nabathei qui ab Eufrate in mare rubrum inhabitant. Moab et Ammon filii Loth, a quo Moabitae et Ammanitae. Edom filius Esau a quo Idumei, hae sunt gentes que de Sem stirpe descendunt, possidentes terram meridianam ab ortu solis usque ad Fenices.</p>
<p>Filii Cham quattuor ex quibus ortae sunt hae. Chus a quo Aethiopes progeniti, Mesram a quo Aegyptii perhibentur. exorti Futh, a quo Libii unde et #122a# Mauritaniae fluuius usque in praesens Fuht, dicitur, omnis que circa eum regio Futensis. Chanaan a quo Afri et Fenices et Chananeorum decem gentes. item ex nepotibus Cham filii Chus nepotes Cham sex. Filli Chus Soba, et Euila, Sobatarema, Saba, Cuza. Saba a quo progeniti et appellati Sabei, de quibus Virgilius: Solis est turea uirga Sabeis. Hi sunt et Arabes. Euila a quo Getuli in partem remotioris Africae, et heremo coherentes, Sabata a quo Sabateni qui nunc Astabari nominantur Rema uero et Saba et Cuza, paulatim antiqua uocabula perdiderunt, et quae nunc a ueteribus habeant ignorantur. Filii Rema Saba et Dadan. Hic Saba per sin litteram scribitur in Hebreo, ille autem superior Saba, per Sameth a quo appellatos Sabaeos. Interpretatur autem nunc Saba Arabia. Dadan, a quo gens est Aethiopiae in occidentali plaga. Filii Mesraim: Labin a quibus Libii qui quondam Putei uocabantur. Cesloim, a quo Philistim quos ueteres Allofilos, nos modo corrupte Palestinos uocamus. Caeterae sex gentes ignotae sunt quae a bello Aethiopico subuersae usque ad obliuionem praeteritorum nominum peruenerunt.</p>
<p>Filii Chanaan undecim, ex quo Chananeorum decem gentes quorum terram his ex#122b#pulsis Iudei possederunt, quorum primogenitus Sidon a quo Sidones. Vnde et urbs eorum in Fenice Sidon uocatur, secundus Eth, a quo Aethei, tertius Iebus a quo Iebusei, quorum fuit Hierusalem. Quartus Amorreus, a quo Amorrei. Quintus Gergeseus a quo Gergesei. Sextus Eueus, a quo Euei, Ipsi sunt Gabaonitae a ciuitate Gabaon qui supplices uenerunt ad Iesum. Septimus Araceus qui arcas condidit oppidum contra Tripolim in radicibus Libani situm, Octauus Aseneus, a quo Asenei. Nonus Aradius, a quo Aradii sunt, qui Aradum insulam possederunt angusto fretu a Fenicis litore separatam. Decimus Amareus a quo Syriae nobilis ciuitas quae uocatur Coelis. Vndecimus Samatheus. Hae sunt gentes de stirpe Cham quae a Sidone usque ad Gaditanum fretum omnem meridanam partem tenent. Item tribus filiorum Iafeth. Filii igitur Iafeth septem nominantur. Gomer, ex quo Galatae id est Galli. Gomer interpretatur consummatio in eo enim finis, uastitas, et exitium, uel uniuersa quae ad mortem pertinent uenire dicuntur. Vnde legitur in Hiezechihel, Gomer et uniuersa agmina eius. Magog a quo arbitrantur Scithas et Gothos traxisse originem. Magog interpretatur detractio id est reprobi, quos diabolus in culmen superbiae erigit, et sibi consentientes facit. Vnde #123a# scriptum est in Apocalipsi: Et seducet gentes quae sunt super quatuor angulos terrae Gog et Magog. Madai a quo Medo existere putant, Iuuan, a quo Iones qui et Greci, unde et Ionium mare. Tubal a quo Iberi qui et Ispani, licet quidam ex eo et Italos suspicentur. Tubal interpretatur deferens siue delatus hoc est reprobi uel diabolus qui mala semper inferunt aut deferunt ad mortem. Mosoc ex quo Cappadoces, unde et urbs apud eos usque hodie Maleca dicitur. Mosoc interpretatur capiens hoc est diabolus animas semper ad mortem capiens, unde dicit Ezechihel, Fili hominis pone faciem tuam contra Gog terram Magog, principum capitis Mosoc et Tubal. Tiras ex quo Traces, quorum non satis immutatum uocabulum quasi Tiraces.</p>
<p>Filii Gomer nepotes Iafeth, Ascanaz a quo Sarinatae, quos Greci reginos uocant. Rifan a quo Paflagonas. Gotorna, a quo sunt Friges. Filii Iuuan, Elisa, a quibus Greci Elisei qui uocantur Eolides, unde et lingua quinta Grece Eolis appellatur. Tarsis a quo Cilices ut Iosippus arbitratur, unde et metropolis ciuitas eorum Tarsis dicitur. Reges Tarsis interpretantur exploratores laetitiae unde legitur in Psalmo, Reges Tarsis et insulae munera offerent. Cetthim a quo Cetii id est Ciprii, a quibus hodieque urbs Citius #123b# nominatur. Dodanim, a quo Rodii, hae sunt gentes de stirpe Iafeth, qui a Tauro monte usque ad aquilonem mediam partem Asiae et omnem Europam usque ad Oceanum Brittannicum possident, nomina et locis et gentibus relinquentes de quibus postea immutata sunt plurima, cetera permanent ut fuerunt. Nam multarum gentium uocabula partim manserunt, ita ut hodieque appareat ut fuerant deriuata, sicut ex Assur Assirii, ex Heber Hebrei. Partim uero temporis uetustate ita mutata sunt, ut uix homines doctissimi antiquissimas historias perscrutantes, nec omnium sed aliquarum ex istis origines gentium potuerint repperire. Nam quod ex filio Cham qui uocabatur Mesdram Aegyptii sint exorti, nulla hic resonat origo uocaboli, sicut nec Aethiopum qui dicuntur ad eum filium Cham pertinere qui Chus appellatus est, et si omnia considerentur, plurima tamen gentium mutata quam manentia uocabula apparent quibus postea nomina diuersa dedit ratio. Namque Indi ab Indo flumine dicti sunt, qui ab occidentali parte eos includit. Seres a proprio oppido nomen sortiti sunt, gens ad orientem sita apud quos de arboribus lana contexitur. De quibus est illud: gnoti facie sed noti uellere seres, Gangaridae populi sunt inter Assirios Indosque inhabitantes circa Gangen fluuium, unde etiam Gangaridae nuncupati sunt. Ircani dicti a silua ircania ubi sunt plurimi tigres. Bactriani Scithae fuerunt, qui suorum factione a sedibus suis pulsi iuxta Bactron orientis fluium consederunt, #124a# ex cuius uocabulo et nomen sortiti. Huius gentis rex fuit Zoroastres inuentor magicae artis. Parthi quoquo et ipsi ab Scithis originem trahunt, fuerunt enim eorum exules quod etiam eorum uocabulo manifestatur. Nam Scithico sermone exules partici dicuntur, hi similiter ut Bactriani domesticis sedibus Scithia pulsi solitudines iuxta Hircaniam primam furtim occupauerunt, deinde pleraque finium etiam uirtute optinuerunt. Assirii ab Assur filio Sem uocati gens potentissima, quae ab Eufrate usque ad Indorum fines omnem in medio tenuit regionem. Medi a rege suo cognominati putantur. Namque Iason Peliaci regis frater a Peliae filiis Tessala pulsus est cum media uxore sua cuius fuit Priuignus medus rex Atheniensium qui propter mortem Iasonis orientis plagam perdomuit, ibique Mediam urbem condidit gentemque Medorum suo nomine appellauit. Sed inueniemus in Genesi quod Madai auctor gentis Medorum fuit, a quo et cognominauit ut superius dictum est.</p>
<p>Persae a Perseo rege sunt uocati, qui e Grecia Asiam transiens ibi barbaras gentes graui diuturnoque bello perdomuit. Nouissime uictor nomen subiectae genti dedit. Persae autem ante Cyrum ignobiles fuerunt et nullius inter gentes loci habebantur. Medi semper potentissimi fuerunt. Persae interpretatur temptans, hoc est diabolus temptationes semper inferens ut scriptum est: Persae Aethiopes, et Libies cum eis. Libies interpretantur uenientes, diabolo etenim semper tenebras atque temptationes committentes ad alios uenire facit. Thogorma interpretatur incolatus, significat omnem pere#124b#grinationem omnis hostis exilium. Casdei qui nunc Chaldei uocantur a Caseth filio Nahor fratris Habrahae cognominati sunt. Caldei interpretantur impii homines uel demones unde legitur in Esaia: Egredimini de Babilone et fugite a Chaldeis. Sabei dicti @g APO TOY CEBECTAI @r quod est supplicari et uenerari quia diuinitatem per ipsorum tura ueneramur. Ipsi sunt et Arabi qui in monte Arabiae sunt qui uocatur Libanus ubi tura colliguntur. Siria surim uocati perhibentur qui fuit nepos Abraham ex Cethura, quos autem ueteres Assirios nuncupabant, iam nos uocamus Siros a parte totum apellantes. Ebrei uocati sunt ab Eber qui pro nepos fuit Sem. Hi Ebrei interpretantur translatores siue translati et significat sanctos predicatores de quibus scriptum est in Psalmo: Transierunt de gente in gentem et de regno ad populum alterum. Israhelitae uero ab Israhel filio Isaahc nuncupati sunt. Nam patriarcham Hebreorum fuisse Israhel constat, a quo duodecim Iudeorum tribus Israhelis uocabulum sortiti sunt. Isti interpretantur uidentes deum et significant sanctos fide et mundicia cordis deum contemplantes. Vnde in euangelio dominus ait de Nathanahel: Ecce uerus Israhelita in quo dolus non est. Iudeis autem scissura decem tribuum nomen imposuit. Nam antea Hebrei siue Israhel nuncupabantur. Ex quo autem in duo regna populus est diuisus, nunc duae tribus quae de stirpe Iuda reges habebant Iudeorum nomen sortitae sunt. Reliqua pars decem tribuum quae in Samaria regem sibi constituit ob populi magnitudinem pristinum nomen retinuit Israel. Iudaei confessores interpretatur #125a# significant fideles Christum confitentes. Aliter Iudei significant hereticos Christum ficte confitentes, de quibus scriptum est in Apocalipsi: Qui dicunt se Iudeos esse et non sunt sed sunt sinagoga Satanae.</p>
<p>Samaritanorum gens supersit exordium ab Asiriis qui transmigrati habituarunt in Samariae qui Latine interpretantur custodes, eo quod captiuato Israheli isti ad terram regionis eorum ad custodiam conlocati sunt. Samaritae custodes interpretantur, et significant hereticos qui sub pretextu legis mendacium colunt atque diuinorum preceptorum custodes se esse mentiuntur. Legitur tamen Christo custodis nomen impositum, de quo scriptum est in Esaia, Custos quid de nocte, custos quod de nocte. Fenix Cathini frater de Thebis Aegyptiorum in Siriam profectus apud Sidonem regnauit eosque populos ex suo nomine Fenices, eam quoque prouinciam Feniciam nuncupauit. Sidones autem a ciuitate quae uocatur Sidon traxisse uocabulum perhibentur, Sidon uenatio interpretatur, unde legitur in Iohel: Verum quid mihi et uobis Sidon et Tyrus cito uelociter reddam uicissitudinem uobis super caput uestrum. Item in aliam partem, ut in euangelio legitur, quia si in Tiro et Sidone factae fuissent uirtutes quae factae sunt in uobis olim in Cilicio et cinere poenitentiam egissent.</p>
<p>Saraceni dicti uel quia ex Sara genitos sepe dicent, uel sicut gentiles aiunt quod ex origine Syrorum sint quasi Syrigenae. Hi per amplam habitant solitudinem, ipsi sunt Ismahelitae ut liber Geneseos docet, quod sint ex Ismahele, ipsi cedar a filio Ismahelis, ipsi Agareni ab Agar, qui ut diximus peruerso nomine Saraceni uocantur quia ex Sara se genitos gloriantur. Ismahelitae obedientes #125b# sibi interpretantur, id est peccatores, qui quod concupiscunt faciunt, unde legitur in Psalmo: Tabernacula Idumeorum et Ismahelitae. Agareni interpretantur pro seliti, id est peccatores a conuentu ecclesiae alieni. Vnde scriptum est in Psalmo, Moab et Agareni, Hiebal et Hermon et Amalehc et alienigenae cum habitantibus Tyrum.</p>
<p>Edom a quo Idomei, rubeus siue sanguineus interpretatur, significat populum Iudeorum ob necem Christi et prophetarum sanguino lentum. Vnde in Abdia scriptum est: Haec dicit dominus ad Edom, ecce paruulum dedite in gentibus, contemptibilis tu es ualde superbia cordis tui extulit te. Idomei sanguinei siue terreni interpretantur, id est demones siue peccatores, ut in Psalmo legitur: Memorare domine filiorum Edom in die Hierusalem qui dicunt ex inanite ex inanite usque ad fundamentum in ea. Item Idumeus populus est gentium, unde in Deuteronomio scriptum est, Non abhominaberis Idumeum quia frater tuus est, nec Aegypti, quia aduenae fuistis in terra eius, qui nati fuerunt ex eis tertia generatione intrabunt ecclesiam domini id est per fidem trinitatis et lauacrum regenerationis. Seir qui hispidus uel irsutus interpretatur, populum Iudeorum significat, unde in cantico Deuteronomii legitur, Dominus de Sina ueniat et de Seir ortus est nobis. Amalehc interpretatur lambens, id est diabolus unde legitur in Exodo, in manu abscondita ex pugnat dominus Amalehc a generatione in generationem. Amalechitae interpretantur populus lambens id est peccatores terrae ambi gentes, unde scriptum est in Psalmo: Gebal et Ammon et Amaleht, et alienigenae cum habitantibus #126a# Tirum. Filistei, ipsi sunt Palestini quia P litteram sermo Hebreus non habet, sed pro eo O {PHI} Greco utitur, inde Filistei pro Palestinis dicuntur, a ciuitate utique sua, idem et allofili id est alienigenae, ob hoc quia semper fuerint inimici Israhel et longe ab eorum genere ac societate sint separati. Philistim interpretatur cadentes poculo id est inimici ecclesiae de sua se extollentes scientia, unde legitur in propheta, uerum quid mih et uobis Tirus et Sidon et omnis terminus Palestinorum, cito uelociter reddam uicissitudinem uobis super caput uestram. Item in bonam partem intelleguntur, unde legitur in Psalmo: Mihi Allofili subditis.</p>
<p>#M439# Chananei appellati de Chanaan filio Cham quorum terram Iudei possederit. Ex cuius origine fuit Emor frater Sichem, a quo Amorrei sunt nuncupati. Chananei interpretatur instabiles siue immobiles, et significant peccatores fundamentum fidei non habentes. Vnde legitur in cantico Exodi: Tabuerit omnes inhabitantes Chanaan. Aegyptii ab Aegypto quodam rege uocati sunt. Nam antea aerie dicebantur, interpretantur autem lingua Hebraica Aegyptii affligentes eo quod afflixerit Dei populum priusquam diuino auxilio liberarentur. Aegyptii interpretantur affligentes id est impii uel demones ecclesiae fideles obprimentes, unde legitur in Exodo: Affligebant Aegyptii operibus, duris, Armenius ex Tessalia unus de numero ducum Iasonis qui ad Colcos profecti sunt, recollecta multitudine quae a misso rege Iasone passim uagabatur Armeniam condidit gentique, ex suo uocabulo nomen dedit, limen est Persicus qui Scithas ab eis diuidet, Scithas cognominatos a quo limite Scithae a quibusdam perhibentur uocati, gens anti#126b#quissima semper habita, hi Parthos Bactrianosque feminae autem eorum Amazonum regna condiderunt.</p>
<p>Massagete ex Scitharum origine sunt, et dicti Massaagetae quasi graues id est fortes Getae. Nam sic Libius argentum graue dicit id est massas. Hi sunt qui inter Scithas atque Albanos septentrionalibus iugis inhabitant. Amazones dictae sunt seu quod simul uiuerent sine uiris quasi amaizoin, siue quod adustis dexterioribus mammis essent ne sagittarum iactus impedirentur quasi @g ameymzoy @r nudabant enim quam adusserant mammam, hastitianis uni mammas dicit, nam hoc est Amazon quasi anesmazosin, id est sine mamma, has iam non esse, quod earum partim ab hercule partim ab Achille uel Alexandro usque ad internecionem delectae sunt.</p>
<p>In partes Asiaticae Scithiae gentes quae posteros se Iasones credunt, albocrine nascuntur ab assiduis niuibus, et ipsius capilli color genti nomen dedit, et inde dicuntur Albani, horum glauca oculis id est picta inest pupilla, adeo ut nocte plusquam die cernant. Albani autem uicini Amazonibus fuerunt. Vgnos antea Unnos uocatos postremo a rege suo Abares appellatos qui prius in ultima meotide inter glacialem Tanaim et Massagetarum immanes populos habitauerunt. Deinde pernicibus equis Caucasi rupibus, feras gentes Alexandri claustra cohibente ruperunt, et orientem uiginti annis tenuerunt captiuum. Et ab Aegyptiis atque Ethiopibus annuum uectigal exegerunt. Troianorum gens antea Dardana a Dardano nominata. Nam Dardanus et Iasius fratres e Grecia profecti, ex his Iasius ad Traciam Dardanus ad Frigiam peruenit, ibique primus regnauit, per quem filius eius #127a# Erictionius, deinde nepos #M440# eius Tros, a quo Troiani nuncupati sunt. Galatae Galli esse noscuntur qui in auxilium a rege Bithiniae uocati, regnum cum eo parta uictoria diuiserunt, sicque deinde Grecis admixti primum Gallo Greci, nunc ex antiquo Gallorum nomine Galatae nuncupantur. Greci ante Tessali a Tessalo, postea a Greco rege Greci sunt nuncupati, nam Greci proprie Tessali sunt. Laphitas autem gentem Tessaliae fuisse aiunt, circa Penion amnem olim inhabitantem, a Laphita Apollinis filia nuncupatos. Sicionii Greci sunt nuncupati a Sicionio rege, hi primum Agealei uocabantur, a rege Agealeo qui primus Sicioniis imperauit, a quo et Agealea ciuitas nuncupata est, quae nunc Peloponnensis uocatur a Pelope rege suo, ipsi sunt ab Arcade rege Iouis et Calistae filio dicti.</p>
<p>Danai a Danao rege uocati, idem et Arguiui ab Argo rege cognominati. Postquam autem rex Grecorum apis mortuus est, huic filius Argus successit in regnum et ex eo Argiui appellati sunt, qui etiam ab eis per obitum deus haberi coepit templo et sacrificiis honoratus. Achei qui et Achiui ab Acheo filio Iouis dicit. Pelasgi nominati quia cum uelis passim uerno tempore aduenisse Italiam uisi sunt, ut aues, primo enim eos Varro Italia appulisse commemorat, Greci uero Pelascos, Iouis et Larissae filios perhibent dictos. Mirmidones propter fuerunt Achillis socii, Dolopes Pirri, dicti sunt autem Mirmidones propter astutiam quasi mirmicae id est formicae. Eratostenes autem dicit dictos Mirmidones a Mirmidone duce, Iouis et Eorimosae filio. Cecropi Atheniensium regi successit granus, cuius filia Attis, nomen et regione et genti dedit, et #127b# ex ea Attici cognominati qui sunt Athenienses, Ion, uir fortis ex suo nomine eosdem Athenienses uocauit Iones. Macedones a nomine Macionis regis, antea Emaci nuncupati sunt, postea Macedones dicti. Epirotae a Pirro Achillis filio prius Pirridae postea uero Epiro rege ad Italiam transire presumpserit. Dorus Neptuni et Ellepis filius fuit, unde Dori et nomen et originem ducunt. Sunt autem pars Greciae gentis, ex quibus etiam cognominata est tertia lingua Grecorum quae Dorica appellatur. Lacedemones a Lacedemone Semelae filio dicit. Hi diu perseuerantes in bello contra Messenios ueriti ne diuturnitate prelii spem prolis amitterent, precepterit ut uirgines eorum cum iuuenibus domi relictis concumberent. Sicque ex promiscuo uirginum concubitu nubentes de incertis parentibus nati ex nota materni pudoris Spartani uocati sunt. Nam ipsos esse Spartanos quos et Lacedemones manifestum est.</p>
<p>Traces ex filio Iafeth qui uocatus est Ti#M441#ras et orti et cognominati ut superius dictum est perhibentur. Licet gentiles eos ex moribus, ita dictos ex istiment, quod sint truces, saeuissimi enim omnium gentium fuerunt. Vnde et multa de eis fabulosa narrantur, quod captiuos diis suis litarent. Et humanum sanguinem in ossibus, capitum portare soliti essent, de quibus Virgilius: Heu fuge crudeles terras fugelitus auarum, quasi crudelium et auarorum. Istrorum gens originem ducit a locis qui missi ad Argonautas persequendos, ut a Ponto intra uerum Istrum fluuium a uocabulo amnis quo a mari recesserunt appellati sunt. Romani a Romuli nomine nuncupati qui urbem Romam condidit gentique et ciuitati nomen dedit. Hi ante a Saturno Saturnii, a Latino #128a# Latini uocati sunt. Nam Latinus rex Italiae fuit qui ex suo nomine Latinos appellauit, qui post ea Romani nuncupati sunt. Hi et Quirites dicti, quia Quirinus dictus est Romulus, quia semper hasta utebatur quae Sabinorum lingua curis dicitur. Italus quoque et Sabinus et Sicanus fratres fuerunt, ex quibus nomina populis et regionibus sunt imposita. Nam ab Italo Itali, a Sabino Sabini, a Sicano Sicani cognominati sunt, idem et Sicilienses, Tusci Italiae sunt a frequentia sacrorum ut Turis uocata id est @g apo toy ticciazin. @r Vmbri Italiae gens, sed Gallorum ueterum propago, qui Appenninum montem incolunt, de quibus historiae perhibent eo quod tempore a quo saecladis imbribus superfuerint. Et ob hoc Ombrios Grece nominatos. Marsi gens Italiae dicta a comite liberi Marsia, qui usum illis uitium ostendit et ob hoc illi statuam fecerit. Quam postea Romani uictis Marsis tulerunt, Marsos autem Greci Tuscos uocant quasi @g ophekoic @r quia multas serpentes habent. et @g opheic @r serpens dicatur inlesos autem esse carminum malificus. Inhabitant autem plagam Appennini montis simul cum Umbris.</p>
<p>Gothi a Magog filio Iafeht nominati putantur de similitudine ultimae syllabae quos ueteres magis Getas quam Gothos uocauerunt gens fortis et potentissima, corporum mole ardua, armorum genere terribilis. De quibus Lucanus: Hinc dedecus premat inde Getes occurrat Hiberis. Daci autem Gothorum soboles fuerunt, et dictos putant ducos quasi dagos quia de Gothorum. Stirpe creati sunt de quibus ille ibi sacratos proculusque Dacos. Bessi barbari fuerunt, qui a multitudine boum sic uocati creduntur, #128b# de quibus quidam qui colit ore medio, uel ille diuitis multo boue pilleatus accola ripae. Gipedes pedestri prelio magis quam equestri sunt, usi et ex hac causa ita uocati. Sarinatae patentibus, campis armati in equitabant, priusquam eos lentulus danubio prohiberet, atque inde ob studium armorum armatae nuncupati existimantur.</p>
<p>Lanus fluuius fertur ultra Danubium a quo Alani dicti sunt, sicut et populi inhabitantes iuxta Lemannum fluuium Alemanni uocantur. De quibus Lucanus: Deseruere cauo tentoria fixa Lemanno. Languebardos uulgo fertur nominasse prolixa barba et numquam tonsa. Vuandalicus amnis ab extremis Galliae erumpens, iuxta quem fluuium inhabitasse et ex eo traxisse nomen Uuandali perhibentur. Germaniae gentes dictae quod sint immania corpora immanesque nationes seuissimis duratae frigoribus, qui mores ex ipso caeli rigore traxerunt ferocis animi et semper indomiti, raptu, uenatuque iuuentes, horum plurimae gentes uariae, armis discolores, habitu linguisque dissone et origine uocabulorum incertae, ut tolerates, amsiuari, quaditungri, Marcomanni bruteri, camasi, blangiani, et ubantes, quorum immanitas barbariae etiam in ipsis uocabulis horrorem quendam significat. Sueui pars Garmanorum fuerunt in fine septentrionis, de quibus Lucanus: Fundit ab extremo flauos aquilone Sueuos. Quorum fuisse centum pagos et populos, multi prodiderunt, dicti autem Sueui putantur a monte Sueuo qui ab ortu initium Germaniae facit cuius loca incoluerunt. Burgundiones quondam a Romanis sub acta interiori Germania per castrorum limitos positi a Tiberio Cesare magnam coluerut gentem, atque ita nomen ex locis sumpserunt quia crebra #129a# per limites habitacula constituta burgos uulgo uocant. Hi postea rebelles Romanis effecti plusquam octuaginta milia armatorum prope Reni fluuium insederunt, et nomen gentis obtinuerunt. Saxonum gens in Oceanum litoribus et paludibus, in uiis uirtute atque agilitate habilis, unde et appellata quod sit durum et ualidissimum genus hominum et prestans caeteris piraticis. Franci a quodam proprio duce uocari putantur, alii eos a feritate morum nuncupatos existimant, sunt enim in illis mores in conditi, naturalis ferocitas animorum. Brittones quidam Latine nominatos suspicantur, eo quod Bruti sint gens intra Oceanum inter fuso mari quasi extra orbem posita, de quibus Virgilius: Toto diuisos orbe Britannos. Scotti propria lingua nomen habent a picto corpore, eo quod a culeis ferreis cum atramento uariarum figurarum stigmate adnotentur.</p>
<p>Galli a candore corporis nuncupati sunt. Gala enim Grece lac dicitur. Vnde et Sibilla sic eos appellat, cum ait de eis #M443} tunc lactea colla auro innectuntur. Secundum diuersitatem enim caeli et facies hominum et colores et corporum quantitates, et animorum diuersitates existunt. Inde Romanos graues, Grecos leues, Afros uersipelles Gallos natura feroces acriores ingenio peruidemus, quod natura climatum facit. Galli autem senones, antiquitus Lenones dicebantur, quod liberum hospitio recepissent. Postea z in s litteram commutata est. Vacca oppidum fuit iuxta Pirineum a quo sunt cognominati Vaccei. De quibus creditur dixisse poeta, Lateque Vagantes Vaccei, hi Pirinei iugis per amplam montis habitant solitudinem, idem et Vascones quasi Vaccones, c in s litteram demutata, quos Gneus Pompeius e domita Hispania ad triumphum uenire #129b# festinans de Pirinei iugis deposuit et in unum oppidum congregauit, unde et conuenarum urbs nomen accepit Hispani, ab Ibero amne primum Hiberi postea ab Hispalo Spani congominati sunt. Galleti a candore dicti, unde et Galli, reliquis enim Hispaniae populis candidiores existunt. Hi Grecam sibi originem asserunt, unde et naturali ingenio callent, siquidem per finem Troiani belli Teucrum morte mediacis fratris in uisum patre tela moni dum non reciperetur in regnum Ciprum concessisse, ibique urbem nomine antiquae patriae Salominam condidisse, inde ad Galleciam profectus expositis sedibus ex loco genti nomen dedisse. Astures gens Hispaniae uocati eo quod circa Isturam flumen septimontibus siluisque crebris inhabitent. Cantabrigens Ispaniae a uocabulo urbis et Iberi amnis cui insideunt. Appellati horum animos pertinax et magis ad latrocimandum et ad bellandum uel ad perpediendum uerba semper parati. Celtiberi ex Gallis celticis fuerunt, quorum ex nomine appellata est regio Celtiberia. Nam ex flumine Hispaniae Ibero ubi consederunt et excelsis qui Celtici dicebantur mixto utroque uocabulo Celtiberi nuncupati sunt.</p>
<p>Afri appellati ab uno ex posteris Abrahae qui uocabatur Afer, qui dicitur duxisse aduersus Libiam exercitum, et ibi uictis hostibus consedisse, eiusque posteros ex nomine Ataui et Afros et Africam nuncupasse. Peni autem Cartaginenses sunt a Fenicibus nuncupati qui cum Didone profecti sunt. Tyrios uero a Tyria urbe Fenicum nominatos de qua profecti sunt et in Africae litus uenerunt. Getuli Getae dicuntur fuisse, qui ingenti agmine a locis suis nauibus, conscendentes loca Sirtium in Libia occupauerunt, et quia ex Getis uenerant deriuato nomine #130a# Getuli cognominati sunt, unde et opinio est apud Gothos, ab antiqua cognatione Mauros consanguinitate propinquos sibi uocare. Africam autem initio habuere Libies deinde Afri. Post haec Getuli, postremum Mauri et Numides. Mauri et Numide, ut Afri putant sic sumpserunt et exordium et uocabulum. Nam postquam in Hispania Hercules interiit, et exercitus eius compositus ex uariis gentibus amisso duce passim sibi sedes querebant, et ex eo numero medi Persi et Armeni, nauibus in Africam trasuecti proxima mariloca occupauerunt. Sed Persae dum materiam in agris pro construendis domiciliis non inuenirent, et ignara lingua commercium prohiberet, per patentes agros et diuersas solitudines uagabantur et a pabulationibus uagabundis semetipsos propria lingua Numides appellauerunt, id est sine oppido uagos et errantes. Medi autem cum Libiis se miscuerunt qui proximam Hispaniam inhabitabant, quorum nomen paulatim Libies corrupere barbara lingua Mauros propter Medos appellantes, licet Mauri ob colorem a Grecis uocentur, Greci enim nigrum mauron uocant, aestifero quippe calore afflati speciem a tricoloris ducunt. Massilia ciuitas Africae est non longe ab Athlante et ortis Hesperidum a qua ciuitate Massili uocati sunt, quos nos corrupite Massulas uocamus. De quibus Virgilius: Hic mihi Massiliae gentis monstrata sacerdos. Gaulalum gentes sunt a meridie usque oceanum Hesperium per uagantes, his nomen Gauloen insula dedit, #130b# quae est iuxta Aethipiam ubi nec serpens nascitur neque uiuit. Garamantes populi Africae prope Cirenas inhabitantes, a Garamante rege Apollinis filio nominati, qui ibi ex suo nomine Garama condidit oppidum, sunt autem proximi gentibus Aethiopum. De quibus Virgilius extremi Garamantes, extremi autem quia saeui et a consortio humanitatis remoti. Hesperii ueri sunt qui circa Hispaniam commorantur, nam Hispania Hesperia dicitur. Ethiopes dicti a filio Cham qui uocatus est Chus, ex quo originem trahunt. Chus enim Hebraica lingua Ethiops interpretatur. Hi quondam ab Indo flumine consurgentes iuxta Egyptum inter Nilum et Oceanum in meridie sub ipsa solis uicinitate insederunt, quorum tres sunt populi: Hesperi, Garamantes, et Indi. Hesperi sunt occidentis, Garamantes Tripolis, Indi orientis. Aethiopes interpretantur tenebrae uel caligo, id est impii, quibus diabolus uelut tenebris circum septus incedit. Trogoditae gens Aethiopum ideo nuncupati sunt, quod tanta celeritate pollent ut feras cursu pedum assequantur. Pan figii, et hi in Ethiopia sunt, quibus esca est quicquid mandi potest, et omnia fortuitu gignentia unde et appellati Ictiofagi quod uenando in mari ualeant et piscibus tantum alantur. Hi post Indos montanas regiones tenent, quos subactos Alexander magnus piscibus uesci prohibuit.</p>
<p>Antropofagi gens asperrima sub regione Siricum sita, qui quia humanis carnibus uescuntur, ideo Antropofagi nominantur. Itaque sicut his ita et ceteris gentibus per saecula aut a regibus aut a locis aut a moribus, aut ex quibuslibet aliis causis immutata uocabula sunt, ita ut prima origo nominis eorum temporum #131a# uetustate non pateat. Iam uero hi qui Antipode dicuntur eo quod contrarii esse uestigiis nostris putantur, uel quasi sub terris positi aduersa pedibus nostris calcent uestigia nulla ratione credendum est quia nec soliditas patitur nec centrum terrae, sed neque hoc ulla historiae cognitione firmatur, sed hoc poetae quasi raciocinando coniectant. Titanas autem quosdam in Grecia ferunt fuisse robustos et excellentes uiribus, populos quos ferunt fabulae ab irata contra deos terra ad eius ultionem creatos unde Titanes dicti sunt, id est ab ultione qui quasi ulciscendae matris terrae causa in deos armati, existerent quos fabulae a Ioue bello fuisse superatos atque extinctos fingunt propter quod e caelo iactis fulminibus interierunt.</p>
<p> </p>
<p>[3] De regnis miliaeque uocabulis</p>
<p> </p>
<p>Regnum a regibus dictum, nam sicut reges a regnando uocati ita regnum a regibus. Regnum uniuersae nationes, suis quisque temporibus habuerunt ut Assirii, Medi, Persi, Aegiptii, Greci, quorum uices sors temporum ita uolutauit, ut alterum ab altero solueretur. Inter omnia autem regna terrarum duo regna ceteris gloriosa traduntur. Assiriorum primo, deinde romanorum, temporibus et locis inter se ordinata atque distincta. Nam sicut illud prius et hoc posterius, ita illud in oriente, hoc in occidente exortum est, denique in illius fine huius initium confestim fuit, #131b# regna cetera ceterique reges uelut appendices istorum habentur. Sed inter omnia regna illud maxime appetendum est regnum quod stabile et fixum permanet atque in aeterna pace consistens, nullum habebit finem cuius regni rex est Christus de quo propheta ait: Multiplicabitur ei imperium et pacis non erit finis, super solium Dauid et super regnum eius ut confirmet illud et corroberet in iudicio et iustitia a modo et usque in sempiternum. De quo etiam angelus ad Mariam ait: Dabit illi dominus deus sedem Dauid patris sui, et regnabit in domo Iacob in aeternum et regni eius non erit finis. Ad cuius regni possessionem ipse nos cottidie uocat per scripturas sacras et predicatores euangelii, ut spernem terrena et desideremus caelestia, illuc que peruenire perrectam fidem et bona opera contendamus ad quod in die iudicii ipse rex regum cum sederit in sede maiestatis suae et congregabuntur ante eum omnes gentes, electos suos qui a dextris eius erunt inuitat dicens: Venite benedicti patris mei percipite regnum quod uobis #M446# paratum est ab origine mundi. Caeterum: in hoc mundo illa regna laudabilia sunt, que subiciuntur regi uero domino uidelicet Christo qui in toto orbe terrarum in gentibus et locis diuersis dilatans ecclesiam suam gubernat ac regit secundum uoluntatem suam atque regna loquitur propheta in Psaltero dicens: Regna terrae cantate deo psallite domino, psallite deo qui ascendit super caelos celorum ab oriente. Dicens enim regna terrae, omne genus hominum significare uoluit, quia licet sint gentes quae non habeant reges tamen hoc uerbo concluditur quicquid gentium esse sentitur. #132a# Quod dicit cantate, ad animae respicit puritatem psallite, ad opera scissima quae domino probantur acepta qui ascendit super caelos caelorum, dominus utique qui de caelo descendit ad liberandam infirmitatis nostra e naturam. Ipse etiam super caelorum caelos ascendit qui sedet ad dexteram patris. Ab oriente uero quod dixit Hierosolimam euidenter ostendit, quae est in orientis partibus, collocata, unde dominus apostolis uidentibus ascendit ad caelos.</p>
<p>Reges a regendo uocati, sicut enim sacerdos a sacrificando ita et rex a regendo. Non autem regit qui non corrigit, recte igitur faciendo nomen tenetur, peccando amittitur, unde et apud ueteres tale erat prouerbium, Rex eris si recte facias si non facias non eris. Regiae uirtutes precipue iustitia et pietas. Plus autem in regibus laudatur pietas. Nam iustitia per se saeuera est. Reges autem ob hanc causam apud Grecos basilei uocantur, quia tamquam bases populum sustinent, unde et bases coronas habent. Quanto enim quisque magis preponitur, tanto amplius pondere laborum grauatur. Tiranni Grece dicuntur, idem Latine et reges. Nam apud ueteres inter regem et tirannum nulla discretio est, ut pars pacis erit dextram tetigisse tiranni, fortes enim reges tiranni uocabantur. Nam tiro fortis, de qualibus dominus loquitur dicens: Per me reges regnant et tiranni tenent terram. Iam postea in usum accedit tirannos uocari pessimos, atque improbos reges luxuriosae dominationis cupiditatem et crudelissimam dominationem in populis exercentes. Rex mistice deus intellegitur, ut est illud in Psalmo: Deus autem rex #132b# noster ante saecula. Regina est autem sancta ecclesia ut est illud in Psalmo: Astutit regina a dextris tuis. Item reges sancti apostoli siue sancti ceteri sum ut legitur in Psaltero: Deus quidas uindictas, et in regum potens est et dat uirtutem regibus nostris. Item reginae sunt animae perfectorum quae non sunt ancillae peccati, ut in Canticis canticorum dicitur: Sexaginta sunt reginae. Reges enim recte sancti homines dicuntur, qui spiritus auctoritate secundum uoluntatem dei animas suas regunt, et regi regum domino uidelicet Christo oboediendo subiciuntur, qui iuxta Psalmiste uocem dominabitur a mari usque ad mare, et a flumine usque ad terminos orbis terrae, cui reges Tharsis et insulae munera offerunt, reges Arabum et #M447# Saba dona adducent. Et adorabunt eum omnes reges terrae omnes gentes seruient ei. Dominabitur dicit cultu religionis, latius innotescit, utique dominus Christus de quo superiora canunt et inferiora dictura sunt, istud autem ad Salomonem filium Dauid omni mondis non potest pertinere, qui tantum ingente iudea rex fuisse cognoscitur. Nam si Maria ista nostratia uelis intellegere totius mundi ambitum quem uersus iste significat, non preualebis aduertere. Reges ergo Arabiae sunt qui blandimenta corporum rigidae subiciunt disciplinae, similiter Saba unde Sabei dicti sunt, quamuis corporali delectatione preualeat et iocundis odoribus sit referta, suauiora tamen conuersi eius populi offerunt dona uirtutum, quod autem ait, Et adorabunt eum omnes reges terrae, per omnes reges cunctas nos uoluit #133a# intellegere nationes, quia nulla gens est quae in parte populi sui proprium non adoret auctorem, item reges, praui doctores intelleguntur, ut est illud prophetae, ipsi regnabunt et non ex me. Tirannus autem uel diabolum tipice potest figurare uel Antichristum, qui contraria semper Christi imperio agere moliuntur, et hos secuntur peruersi homines qui cupiditatem terrenam sectantes crudeliter magis premere populum Christianum eligunt, quam modesta dispositione regere et rite ac consulte illi preesse.</p>
<p>Consules appellantur a consulendo, sicut reges a regendo, sicut leges a legendo. Nam cum Romani regum superbam dominationem non ferrent annua imperia binosque consules sibi fecerunt. Nam Fastus regius non beniuolentia consulentis sed superbia dominantis erat. Hinc igitur consules appellati uel a consulendo ciuibus, uel a regendo cuncta consilio, quos tamen ideo mutandos per annos singulos elegerunt, ut nec insolens diu maneret, et moderatior cito succurreret. Inde autem duo pares quia unus rem ciuilem alter rem ministrabat, regnauerunt autem annis quadringentis sexaginta quatuor. Consules autem recte dici possunt magistri ecclesiae hoc est episcopi atque presbyteri et caeteri qui consiliis secundum sanctarum scripturarum traditionem plebem sibi subiectam adiuuant atque gubernant, hoc autem nomen potestatis ex gentilium traditione inuentum ideo posui, quia bene conuenit ecclesiasticae dignitati, ut interiora et exteriora omnia agant cum consilio atque prudentia, secundum illud quod scriptum est omnia factum consilio et prefactum non penitebis. Nam Cesaris nomen aut Augusti. #133b# Non aliter domino nostro conuenire arbitror nisi sub significatione monarchiae qua solus regnat in caelis et in terris, et quia sub eius imperio consistunt uniuersa. Monarchiae sunt qui singularem possidens principatum qualis fuit Alexander apud Grecos, Iulius apud Romanos. Hinc et monarchia dicitur, monos quippe singulariter Greco nomine, archia principatus est. Tetrarchae sunt quartam partem regni tenentes. Nam tetra IIII sunt qualis fuit apud Iudeam Philippus princeps, et dignitatis modum significant et ordinis. Sicut est illud Virgilianum: #M448# Princeps ardentem continguit lampada Turnus. pro primus. Dictus autem princeps a capiendo significationem, quod primus capiat, sicut municeps ab eo quod munia accipiat. Legitur ergo in propheta de Christo quod ipse sit princeps pacis cuius principatus est super humerum eius quia in cruce exaltatus omnia trahit ad seipsum et ideo illi curuabitur omne genu et confitebitur omnes lingua quia ipse in gloria dei patris uiuit et regnat in secula. De quo principe ita legitur in Ezechihele: Princeps sedebat in ex hoc est in porta clausa et comedebat panem suum. Dicuntur et apostoli principes et doctores ecclesiae dei, de quibus scriptum est in Psalmo: Principes populi conuenerunt cum deo Habraham. Et item constitues inquit eos principes super omnem terram, quorum principatus nimis confortatus est quia hic suis monitis usque in finem mundi regunt ecclesiam. Et in die iudicii futuri sunt iudices cum Christo ad quos ipse ait: Cum sederit filius hominis in sede maiestatis suae sedebitis et uos supersedes XII iudicantes, XII tribus Israhel. Rursum principes sunt sancti ut in Salomone: Vidi seruos in equis id est peccatores in carnali potentia et principes quasi #134a# seruos ambulantes super teram. Item in contrariam partem principes exstiterunt accipiuntur ut propheta dicit: Principes exstiterunt et non cognoui. Item princeps diabolus siue Antichristus sicut in Ezechihele dominus de eo loquitur dicens: Fili hominis leua planctum super principem Tiri, id est princpem tribulationis.</p>
<p>Dux dictus eo quod sit ductor exercitus, sed non statim quicumque principes uel duces sunt, etiam reges dici possunt. In bello autem melius ducem nominari quam regem. Nam hoc nomen exprimit in prelio ducentem. Vnde et Virgilius: Ducis Euandri. Salustius quo cupidinis in ore ducis sese quisque bonum non dicit in ore consulis. Dux enim ille uere dici potest, qui in calle iustitiae incedens sequentes seducit per fidem rectam et bona opera ad uitam aeternam. Vnde propheta dominum deprecatur dicens: Deduc me domine in uia tua et ambulabo in ueritate tua. Et alibi spiritus inquit tuus bonus deducet me in uiam rectam. Vnde et ipse saluator dux a propheta legitur in euangelio ubi scriptum est: Et tu Bethleem terra Iuda nequaquam minima es in principibus Iuda, ex te enim exiet dux qui regat populum meum Israhel. Item dux dominus Iesus Christus intellegitur in illo Esaiae: Ecce testem populi dedi eum ducem ac preceptorem. Et alibi et seruus meus Dauid princeps in medio eorum. Duces sunt sancti praedicatores eo quod trahant fidelium greges post se. Item in contrariam partem duces heretici sunt, Iudei siue doctores improbi, ut in euangelio: Dimittite eos caeci sunt duces caecorum, si caecus caecum duxerit ambo in foueam cadunt. Fortis dominus est ut in Psalmo legitur: Dominus fortis et patiens, et in Iob: #M449# Sapiens corde et fortis robore. Fortes sancti sunt ut in Canticis canticorum: Ecce lectum Salomonis #134b# lx fortes ambiunt ex fortissimis Israel. Fortis diabolus ut in euangelio: Cum fortis armatus custodit atrium suum in pace sunt omnia possidet.</p>
<p>Patrici iinde uocati sunt pro eo quod sicut patris filiis ita prouideant rei publicae. Praefecti dicti eo quod pretoria potestate presint, pretores idem qui et prefecti quasi prepositores. Presides uero dicti quia alicuius loci tutelam presidialiter tenent. Pretores autem quasi preceptores ciuitates et principes, idem et questores quasi questiones eo quod questionibus presint, consilium enim et causa apud eos est. Proceres sunt principes ciuitatis quasi procedes quod ante omnes honere precedunt. Tribuni uocati quia militibus siue plebibus iura tribuunt. Ciliarchae sunt qui mille prese habent quos nos millenarios nuncupamus, et est Grecum nomen. Centuriones dicti eo quod presunt centum militibus, sicut quinquagenarii quia in capite sunt quinquaginta militum, sicut quinquagenarii quia in capite sunt quinquaginta militum, sicut decani ab eo quod decem militibus preferuntur. Hae autem species prelatorum in ecclesia rite tenentur, quando unusquisque prepositus iuxta ritum et ordinem suum curam habet subditorum ne per deuia erroris pregant neque in iustis operibus insistant, nec non et caueant ne alius alterum noceat nec per uiolentiam obprimat, sed concordes inuicem et pacifici uitam modestam ducant. Vnde et in ueteri lege Iethro cognatus Moysi dedit illi consilium ut constitueret in plebe tribunos, et centuriones, et quinquagenarios, et decanos quatenus ipsi minora decernerent atque diuidicarent, ipse uero eaque ad deum pertinent subditis suis dispensaret. Hinc et apostolus Hebreis precepit dicens: Oboedite prepositis uestris in domino et subiacete eis. Ipsi enim peruigilant quasi pro animabus uestris domino reddituri rationem, ut cum #135a# gaudio hoc faciant et non gementes, hoc enim expedit uobis. Et iterum, mementote inquit prepositorum uestrorum, qui locuti sunt uerbum dei quorum intuentes exitum conuersationis imitamini fidem.</p>
<p>Miles dictus quia mille erant ante innumero uno uel quia unus est ex mille electus. Romulus autem primus ex populo milites sumpsit et appellauit. Liber uero primus militaie ordinem docuit. Miles autem ordinarius dicitur aut extraordinarius. Ordinarius est qui per ordinem est militat nec adhuc aliquem consecutus est gradum honoris, est enim gregarius id est humilis militiae extraordinarius uero qui ob uirtutem prouoderetur ex ordine. Emeriti dicuntur ueteri solutique militae, qui iam in usu prelii non sunt, et quia mereri militare dicuntur, ab stipendiis scilicet quae merera. Idem et ueterani dicuntur, quia iam in usu proelii non sunt sed per multos militiae labores quietis suffragium consequuntur. Equestres milites dicti quod aequo sedeant et militant in aequestri ordine. Tirones dicuntur fortes pueri qui ad militiam deleguntur atque armis gerendis habiles existunt. Hi enim non #M450# sola professione natiuitatis, sed ab aspectu et ualitudine corporis existimantur. Vnde et tirones dicti quique antequam sacramento probati sint milites non sunt. Romanae autem militiae mos fuit puberes primos exerceri armis. Nam sexto decimo anno tirones militabant quo etiam solo sub custodibus agebant. Conscripti militi dicuntur quia in tabulis conferuntur ab eo qui eos dicturus est sicut transcripti uocantur. Cum de alia in aliam legionem transeunt et inde transcripti quia nomina dant ut transscribantur, et optiones dicti quod sint electi. Nam optare eligere est sicut est illud, optauitque locum regno, id est elegit. Excubitores dicuntur pro eo quod excubias semper agant. Sunt enim ex numero militum #135b# et in porticibus. Excubant propter regale custodiam. Excubie autem diuinae sunt uigiliae nocturnae unde et uigilis. Veletes erant apud Romanos genus militie a uolitando uocati. Lecti enim agilitate iuuenes cum armis suis. Post erga equitum cum armis suis consedebant et mox cum ad hostes uentum esset equis desiliebant et continuo pedites ipsi ex alia parte equitibus per quos ad uecti fuerant dimicantibus hostem pertrubabant ab his ueletibus elephanti quondam Hannibalis retro acti cum regi iam a suis non possent, fabrili scalpro inter aures ad acto necabantur.</p>
<p>Militia autem a milibus dicta aut a multis quasi multitia quasi negotium multorum aut a mole rerum quasi mollitia. Legio sex milium armatorum est ab electo uocata quasi lecti id est armis electi, proprie autem Macedonum falanx, Gallorum caterua, nostra legio dicitur. Legio habet lx centurias, maniplos xxx cohortes, xii turmas cc. Centuria est pars exercitur in centenos milites diuisa, unde et qui his presunt centuriones dicuntur, sub centuriati uero sunt non qui in prima sed qui in secundam centuria sunt quasi sub prima centuria, tamen stricti etiam ipsi et in perpiculis positi in bello sunt ut si prima defecerit, isti quos subsecunda diximus laborantibus, primis subueniunt unde et ad insidiandum ponitur sub centuriatus, quasi armis dolosis instructus. Manipulus contra est militum. Manipuli autem dicti sunt milites, siue qui ad bellum prima manu incipiebant, siue quod antequam signa essent manipulos sibi id est fasciculos stipulae uel herbae alicuius pro signis faciebant a quo signo manipulares milites cognominatis. De quibus armatos uocat Lucanus, exemplo ad signa manipulos. Turma xxx equites sunt, Romani enim equites in una tribu ccc #136a fuerunt, de singulis enim centuriis x dabantur et fiebat turma. Cohors quingentos milites habet.</p>
<p>Tria sunt militae genera: sacramentum, euocatio, coniuratio. Sacramentum in quo post electionem iurat unusquisque miles se non recedere a militia nisi post conpleta stipendia id est militiae tempora et hi sunt qui habent plenam militiam nam xx et v annis tenentur. Euocatio dum ad subitum bellum non solum miles sed et ceteri euocantur. Vnde etiam consul solebat dicere #M451# qui rem publicam saluam esse uult me sequatur. Coniuratio quae fit in tumultu quando uicinum urbis periculum singulos iurare non patitur sed repente colligitur multitudo et tumultuosa in ira conflatur. Haec et tumultuosa dicitur. In acie autem istae fere formae sunt exercitur classis: cuneus, alae, nodus, cornua, agmen, quae formas et nomina ab ipsis rebus de quibus translata sunt mutuantur. Acies dicta quod ferro armata sit et acumine gladiorum. Exercitus multitudo ex uno genere ab exercitatione belli uocata. Cuneus est collecta in unum multitudo militum. Vnde propter quod in unum coit, ipsa coitio in unum, cuneus nominatus est quasi couneus quia in unum omnes conguntur. Classes dictae propter diuisionem exercitus, qui postea manipuli dicti sunt, unde et Virgilius: Classibus hic locus hinc acie certare solebant. Iam postea et classica nauium dicta. Nodus proprie densa peditum multitudo sicut equitum turma. Nodum enim dictum pro difficultate quod uix possit resolui. Alae in exercitu xxx equites esse dicuntur. Alae autem equites ab hoc dicti quia tegunt pedites alarum uice. Cornua uocantur extremitas exercitus quia in torta sit. Agmen dicitur quod in longitudine directum quale solet esse cum exercitus iter facit, ab agendo uocatum est eundo. Plautus, quo te agis. Et ipse est enim exercitus ambulans. Nam agmen dicitur #136b# quod in longitudine directum sit, quale solet esse cum exercitus portis procedit, quicquid fuerit aliud abusiue dicitur. Milites autem Christi illi esse dicuntur qui contra diabolum pugnant, et contra uitia sortiter dimicant, quibus cum consummauerint et expleuerint agonem suum, non merces terrena, sed uita promittitur aeterna. Nam de talibus apostolus ad Corinthios scripsit dicens: In carne enim ambulantes non secundum carnem militamus, nam arma militiae nostrae non carnalia sed potentia deo ad descructionem municionum consilia destruentes et omnem altitudinem ex tollentem se aduersum scientiam dei, et in captiuitatem redigentes omnem intellectum in obsequium Christi et inpromptu habentes ulcisci omnem inobedientiam.</p>
<p>[</p>
<p>4] De ciuibus</p>
<p> ciuium nomina summatim subiungimus. Ciues uocati quod in unum coeuntes uiuant, ut uita communis et ornatior fiat et tutior. Ciues autem mistice in bonam partem pununtur, ut est illud in apostolo: Vos autem estis ciues sanctorum et domestici dei. Item in malam partem quando ad Babiloniam spiritalem hoc est in partem diaboli deputantur. Domus unius familiae habitaculum est sicut urbs unius populi, sicut orbis domicilium totius generis humani, est autem domus genus, unde in Psalmo scriptum est: Domus Israhel benedicite dominum, domus Aaron benedicite dominum, #M452# domus Leui benedicte dominum qui timetis dominum, benedicite dominum. Postquam gentilium simulacra derisit, in tertio ingressu laudes dominicas sanctorum dicit ore celebrandas, sed in his duobus uersibus per officia diuersa discurrens admonet, ut uero domino laus fidelium debeat personare. In Israel omnis ponitur #137a# iustus qui diuina contemplatione gratulatur quos per ea numerat specialiter. In Aaron enim sacerdotes, in Leui reliqui ministri, ad postremum qui domino in qualibet probabili conuersatione famulantur sic omnis populus per diuersas partes deuotus dominum laudare precipitur.</p>
<p>Genus a gignendo et pro generando dictum aut a definitione certorum pregnatorum nationes que propriis cognationibus terminate gentes appellantur. Populus humane multitudinis iuris consensu concordi communicione sociatus. Populus autem in eo distat a plebibus, quia populus uniuersi ciues sunt connumeratis senioribus. Plebs autem reliquum uulgus sine senioribus ciuitatis, populus ergo tota ciuitas est. Vulgus uero plebs est, plebs autem dicta a pluritate. Maior est enim numerus iuniorum quam seniorum, populus uero @g ZOYXHAMOIC @rdicitur id est cita @g CPOAGIC, @r unde et populus dictus est, Grece autem populus, laos, dicitur a lapidibus. Vulgus est passim inhabitans multitudo quasi quisque quo uult. Populi autem nomine in scripturis sacris aut gentem Iudeorum significat unius dei cultu mancipatam, et legis dei praeceptis institutam, uel etiam Christianum populum qui magis deo deuotus esse dinoscitur, unde in Psalmo scriptum est: Scitote quod dominus ipse est deus ipse fecit nos et non ipsi nos, nos autem populus eius et oues pascuae eius. Nam quam ius natiuitatis nostrae ministerium prebeat carnalis operatio, tamen ille in hunc mundum nos probatur adducere qui cuncta fecit ad existentiam peruenire. Sequitur, nos autem populus eius et oues pascue eius. Venit ad populum fidelem #137b# per comparatione pulcherrimas, quid sit ostendens oues quia simplices sunt, et ipse earum pastor est uerus. Pascuae eius id est diuinarum scripturarum copiosa et dulcis epulatio. Ipsa sunt enim pascua quibus fidelis anima saginatur et ad futurae beatitudinis amena perducitur.</p>
<p>Tribus dicuntur tamquam curiae, et congregationes distinctae populorum, et uocate tribus quod in principio Romani trifarie fuerint a Romulo dispertiti, in senatoribus militibus, et plebibus, quam tantum tribus nunc multiplicate nunc pristinum retinent. Tribus similiter mistice significant aut XII tribus Israhelitici generis, aut conuenticula sanctorum in ecclesia. Nam cum de Hierusalem mystica propheta commemoraret addidit, illic enim ascenderunt tribus tribus domini testimonium Israhel ad confitendum nomini tuo domine. Dicendo illuc significat ciuitatem Hierusalem quam superius dixit, cuius participatio eius in idipsum, et ut celestem esse cognosceres addidit, ascenderunt, ad quam beati semper ascendunt quoniam iugi exercitatione proficiunt. Sub#M453#iunxit tribus, in quibus erat Israheliticus populus distributus, sic enim illi genti ad numerum filiorum Iacob duodecim tribus fuerunt sicut Romano populo xxxv curiae. In istis ergo tribubus significat sanctos qui dominum saluatorem esse deum confessi sunt. Nam ut ab infidelibus tribus istas fidelium segregaret, addidit tribus domini, quae utique tribus esse #138a# poterant nisi ea pura mente credidissent. Alias enim tribus constat fuisse diaboli quae ex Christo maluerunt impia uoluntate separari quibus ipse in euangelio dixit, uos a patre diabolo estis. Verum quales essent istae tribus domini breuiter indicauit, testimonium Israhel, id est qui testimonium prebeant sanctitate.</p>
<p>Censores apud ueteres Romanos erant, est enim nomen censoris dignitas iudicialis. Censere enim iudicare est. Item censores sunt patrimoniorum iudices a censu aeris appellati. Iudices dicti quasi ius dicentes populo, siue quod iure disceptent. Iure enim disputare est, iuste iudciare, non est autem iudex si non est in eo iustitia. Leguntur enim in scripturis sacris iniqui pro censoribus aequitatis positi. Similiter et iudices iniqui qui iniquitatem in iudicando magis secuti sunt quam aequitatem, cuius rei exempla inueniuntur plurima.</p>
<p>Senatui nomen aetas dedit quod seniores essent. Alii a sidendo dictos accipiunt senatores, ipsi enim agendi facultatem dabunt. Senatus consultus, a consulendo et tractando est dictus, quod sic fit ut consuleat et nocere non possit. Patres autem ut Salustius dicit a curae similitudine uocati sunt. Nam sicut patres filios suos, ita illi rem publicam alebant. Patres conscripti, quia dum Romulus decem curias senatorum elegisset nomina eorum praesenti populo in tabulas aureas contulit atque inde patres conscripti uocati.</p>
<p>Municipes sunt in eodem municipio nati, officio munerum dicti eo quod publica #138b# munia accipiunt. Munia enim officia sunt, unde et immunes dicuntur qui nullum gerunt officium. Municipales originales ciues et in loco officium gerentes. Legitur etiam in scripturis, municipatus sanctorum esse in celis, quia ibi munera capiunt sempiterna. Priuati sunt extranei ab officiis publicis. Est enim nomen magistratum habenti contrarium, et dicti priuati quod sint ab officiis curiae absoluti.</p>
<p>Mercennarii sunt qui seruiunt accepta mercede. Idem et barones Greco nomine quod sint fortes in laboribus. Mercennarii mystice illos significant qui seruiunt domino non pro amore diuino tantum, sed pro temporali retributione, de quibus scriptus est in euangelio quod profugus filius penitendo dixerit. Quanti mercennarii in domo patris mei abundant panibus ego autem hic fame pereo. Et alibi ipsa ueritas ait: Mercennarius et qui non est pastor cuius non sunt oues propriae uidet lupum uenientem et dimittit oues et fugit. Publicani appellantur conductores uectigalium fisci, uel rerum publicarum, siue quia uectigalia publica exigunt,uel qui per negocia saeculi lucra #M454# sectantur, unde et cognominati sunt. Hi etiam in euangelio cum peccatoribus simul leguntur uenisse ad saluatorem, quia qui publica negocia in terrenis actibus exercent difficile peccatorum sarcina carent. sed cum per penitentiam ad dominum ueraciter conuertuntur, ex peccatoribus iusti fiunt. Vilicus propriae #139a# uillae gubernator est, unde et auilla uilicus nomen accepit. Interdum autem uilicus non solum gubernationem uillae sed dispensationem uniuersae domus tullio interpretante significat, quod est uniuersarum possessionum et uillarum dispensator. Vilicus ergo in euangelica parabola comparatur ille qui in terrenis negociis sereum facit, sed per elemosinam se absoluere certat. Vnde scriptum est, quod uilicus accusatus apud dominum suum quasi dissipasset bona ipsius per peccuniam dimissam conseruis suis prouideret sibi in futurum. Vnde ipse dominus explicita parabola discipulis suis ait: Facite uobis amicos de mammona iniquitatis ut cum de feceritis recipiant uos in aeterna tabernacula.</p>
<p>Actores idem et curatores ab agendo et curando uocati, procuratores uero eo quod uice curatoris funguntur quasi praecuratores, sicut proconsul pro consule. Mistice autem procuratores siue tutores, et actores possunt prophetae accipi, quorum uerbis cottidie in aduentu saluatoris erudiebamur. Vnde apostolus sub exemplo ait, quanto tempore heres paruulus est nihil differt a seruo cum sit dominus omnium, sed sub tutoribus et actoribus est usque ad praefinitum tempus a patre. Recte hi sub tutoribus esse dicuntur, qui habentes spiritum timoris nec dum meruerunt spiritum libertatis et ad #139b# optionis accipere. Aetas enim infantiae ad peccata formidat. Pedagogum metuit, non confidit se esse liberam, licet per naturam domina sit, et secundum utramque intellegentiam quam tutores et actores uel prophetas uel angelos diximus. Paruulus iste tam diu sub actoribus est atque tutoribus, donec legitimum perfecti uiri tempus impleuerit. Legitimum autem tempus sicut Romanis legibus viginti quinque annorum spacio terminatur. Ita ad humani generis perfectionem Christi reputatur aduentus, statim ut ille uenerit et omnes in uirum perfectum creuerimus, pedagogus a nobis tutor que discedunt, tunc auctoritate domini, et hereditatis possessione perfruimur. Hi quae prius nati quodammodo putabamur alieni.</p>
<p>Coloni sunt cultores aduenae, dicti a cultura agri. Sunt enim ali unde uenientes, atque alienum uendentes agrum locatum ac debentes conditionem genitali solo propter agriculturam, sub domino possessoris, pro eo quod his locatus est fundus. Coloni autem quattuor modis dicuntur. Nam coloni aut Romani sunt, aut coloni Latini, aut coloni auxiliares, aut coloni ruris priuati. In quilini uocati quasi #140a# incolentes aliena, non enim habent propriam sedem sed in terra aliena inhabitant. Differt autem inter inquilinum et aduenam. In quilini enim sunt qui emigrant et non perpetuo permanent. Aduenae autem uel incolae aduenticii perhibentur sed permanentes, et inde incolae quia #M455# iam habitatores sunt ab incolendo. Aduenae enim sunt sancti qui de errore mundano translati, ad sanctam aecclesiam transmigrant. De quibus propheta ait: Dominus custodit pupillum et aduenam, id est qui de Babilonia ciuitate diaboli, ad Hierusalem ciuitatem domini saluatoris aduenerit. Hunc custodit, si tamen in electorum habitatione permanserit.</p>
<p>Indigenae sunt inde geniti, et in eodem loco nati ubi inhabitant. Incola autem, non indigenam sed aduenam indicat. Peregrini eo quod ignorantur eorum parentes a quibus orti existunt, sunt enim de longinqua regione. Legitur enim ita in Psalmo: Ne sileas a me quoniam incola ego sum apud te et peregrinus sicut omnes patres mei. Incola uero dicitur, qui terram colit ad tempus superueniens extraneus, non qui in patriae suae regione consistit, quod omni sancto euenit, qui in diuina ciuitate recipitur. Omnes enim nos peccatum fecit extraneos, et in nefaria tenuit regione captiuos. Sed quando nos misericordia eius #140b# suscipit, incolae sumus, quoniam illuc aduenimus, id est de Balonia ad Hierusalem ipso attrahente transponimur. Ideo enim apud te ut non in diaboli sed in domini ciuitate incolam eum fuisse sentires, subiunxit, et peregrinus, peregrinus dicitur quia incipit esse ubi non erat. Peregrinus enim dicitur quasi pergens longius. Et ut generalem hanc cognosceres fuisse sententiam dicit, sicut omnes patres mei.</p>
<p>Vrbani uocabantur qui Rome habitabunt, qui uero in caeteris locis, oppidani. Nam sola urbs Roma, caetera oppida. Famuli ex propria familia seruorum exorti. Serui autem uocabulum inde traxerunt, quia hi qui iure belli possint a uictoribus occidi conseruantur, serui fiebant, serui uidelicet a seruando uocati. Seruus mystice Christus in abiectione carnis, sicut in Esaia de eo dicitur. Ecce seruus meus suscipiam eum. Item seruus doctor fidelis in ecclesia, ut in euangelio legitur: Quis putas est fidelis seruus et prudens. Et in aliam partem de prauo doctore, ubi et supra. Quod si dixerit ille seruus malus in corde suo et reliqua. Seruus est, homo peccator, ut in Salomone: Seruus uerbis non corrigitur, quia quod dicis intellegit, et respondere dedignatur. Item serui sancti sunt, ut in Iohel: Sed et super seruos meos et #141a# ancillas meas effundam de spiritu meo. Famuli autem siue serui, et in bonam et in malam partem ut diximus accipi possunt, quia serui iustitiae dicuntur. Serui peccati, scriptura teste quae ait: Cui quis seruit, eius seruus addictus es. Et apostolus: Liberati inquit a seruitute peccati, serui facti estis iustitiae, similiter et ancillae. Ancillae a sustentaculo uocatae, ancon, enim Grece cubitus dicitur. Vnde et anconen dicimus. Ancillae enim dei iuxta allegoriam animae sunt sanctae, quae prompta deuotione eius deseruiunt uoluntati. Vnde Psalmista ait: Ecce sicut oculi seruorum in manibus dominorum suorum, et sicut oculi ancillae, in manibus dominae suae, ita oculi nostri ad dominum domini nostrum donec misereatur nobis. #M456# Item ancillae apostoli, propter carnis infirmitatem, sicut pro diabolo dicitur, et alligabis eum ancillis tuis. Rursum ancillae animae peccatorum sunt, ut in Naum: Miles captiuus adductus est, et ancillae eius minabantur gementes.</p>
<p>Pauper Christus est, siue populus fidelis ut in apostolo: Propter nos pauper factus est, cum esset diues. Et in Psalmo: Iste pauper #141b# clamauit et dominus exaudiuit eum, pauperes sancti qui humiles spiritu sunt, ut in euangelio: Beati pauperes spiritu: Et in Psalmo: Non spreuit neque dispexit pretes pauperum. Aliter pauperes, diuites saeculi huius uirtutibus uacui. Vt est illud in Apocalipsi, dicis quia diues sum et ditatus. Et nescis quia tu es pauper et mendicus. Inops populus gentium humilis. Vt in Psalmo: Suscitans a torra inopem. Et alibi: Eripiens inopem de manu fortioris, hoc est, de potestate diaboli.</p>
<p>Mancipium est quicquid manu capi aut subdi potest, ut homo, equus, ouus. Haec enim animalia statim ut nata sunt mancipium esse putantur. Nam et ea quae in bestiarum numero sunt tunc uidentur mancipium esse, quando capi siue domari coeperint. Ingenui dicti, quia in genere habent libertatem,non in facto sicut liberti. Vnde et eos Grece eugenes uocant quod sint boni generis. Libertus autem uocatus quasi liberatus, erat enim prius iugo seruitutis addictus. Libertorum filii apud antiquos libertini appellabantur, quasi de libertis nati. Nunc uero libertinus aut a liberto factus, aut possessus. Liberti enim spiritaliter illi dicuntur, qui Christiana libertate bene utuntur. #142a# Vnde apostolos ait: Qui enim in domino uocatus est seruus, libertus est domini. Similiter qui liber uocatus est, seruus est Christi. Hic enim omnino seruus est qui in prudenter agit, sicut et ueteribus placuit, qui omnes sapientes liberos appellarunt, imprudentes autem omnes seruos. Vnde Salomon: Seruo inquit sapienti liberi seruient. Hic ergo qui credit, ac si seruus sit ad tempus, quia rem facit prudentem ut credat in Christum, libertus fit domini. Si ergo peccata seruos faciunt, sicut Cham filius Noe peccati et imprudentiae causa factus est seruus. Cum accipit remissionem peccatorum libertus efficitur. Similiter inquit qui liber uocatus est, seruus est Christi, profectus est ex libero seruus fieri Christi. Liber enim erat a deo quod maximum crimen est, ideo amissa a mara et contraria libertate, conditionem sortitus est quae prodesset sicut dicit dominus. Tollite iugum meum super uos quia suaue est, et onus meum leue est.</p>
<p>Manumissus dicitur, quasi manu emissus. Apud ueteres enim quotiens manu mittebant alapa percussos circumagebant, unde et manumissi dicti, eo quod manu mitterentur. Ciues Romani postea sub consulibus per testamenta in urbe Romana effecti. Dicti autem ciues Romani quia testamento liberi effecti in numerum ciuium Romanorum rediguntur. His primum aditus #M457# erat #142b# in urbe Roma commorari. Caeteris autem libertis prohibebatur ne uel in urbe Roma uel infra septimum ab urbe milarium commanerent, licet legamus paulum apostolum necessitate compulsum propter sedicionem exortam ciuem Romanum se appellasse, tamen multo gloriosius est quod se cum ceteris fidelibus, ciuem caelestis Hierusalem nuncupauit, unde ad Ephesios scribens ait. Ergo iam non estis hospites et aduene sed estis ciues sanctorum et domestici dei super edificati supra fundamentum apostolorum et prophetarum, hoc est super nouum et uetus testamentum collocati, quae enim apostoli predicauerunt, prophetae futura dixerunt, hoc est non solum nos sed et caelestes potestates pariter fieri habitaculum dei in spiritu sancto. Heredis nomen imposuit census aeris, soluit enim tributum auctoris. In hoc enim uocabulo prima successio est hereditatis et #M458# generis, ut sunt filii et nepotes pro heres qui loco heredis fungitur quasi pro herede. Est enim aut institutus aut substitutus. Heredes autem mistice sancti dei possunt intellegi, et qui caelestis patriae possessores futuri sunt, unde apostolus ad Romanos scribens ait: Ipse spiritus testimonium reddet spiritui nostro quod sumus filii dei. Si autem filii et heredes, heredes quidem dei coheredes autem Christi. Vt ergo promptos nos ad oboediendum deo patri faceret. Haec spe exortatur dicens: Dei nos futuro heredes, coheredes autem Christi, ut quia magna spes premii est, tanto magis in dei rebus propensiores essemus, postponentes curam mundanorum. Quid sit autem coheredem esse filii dei, ab apostolo Iohanne docemus, inter caetera enim ait: Scimus quam cum apparuerit similes ei erimus.</p>
<p><strong> </strong></p>
<p><strong>EXPLICIT LIBER XVI</strong></p>
<p><strong><br /> </strong></p>
<p><strong>INCIPIT LIBER XVII</strong></p>
<p><strong> </strong></p>
<p>[1] De pulueribus et glebis terra</p>
<p> </p>
<p>Puluis dictus quod uiuenti pellatur. Tolliter enim eius faltu nec resistit, nec stare nouit sicut ait propheta tamquam puluis quem proicit uentus a faciae terrae. Limus uocatur quod lenis sit. Coenum est uorago luti. Cinis ex incendio dicitur, ab eo enim fit fauilla quod pignem effecta sit. Nam fons ignis est. Gleba quod sit globus pulueris enim collectione conpingitur et in uno glomere adunatur, terra autem ligata gleba est soluta puluis, lutum uxatum quidam per antifrasin putant quod non sit lotum, hoc est mundum. Nam omne lutum inmundum est. Volutabra appellata quod ibi porti uolutentur, uligo sordes lunae uel aquae sunt. Puluis significat corruptionem humane nature uel leuitatem humane mentis ut est illud in Psalmis quod de peccatore scriptum est. Et erit tamquam puluis quem proicit uentus a facie terrae, puluis enim ut supra diximus est resolutio terrae. Et quia homo terrenus quando inflatur seductorio uento superbiae de soliditate terrae uiuentium quasi puluis abicitur, quia sua leuitate adfirmamentum mandatorum se tenere non potuit. Limus autem terrenam materiam humani corporis significat, ut est illud: Formauit igitur hominem deus de limo terrae, et inspirauit in faciem eius spiraculum uitae. Et factus est homo in animam #143b# uiuentem, cum ei substantiam animae ac spiritus, in qua uiueret creauit, aliter limia caenum et sordes exprimit uitiorum in quibus pollutuo homo. Similiter et lutum duplicem significationem habet, hoc est carnis humane et pollutionem uitiorum. Vnde dominus legitur in euangelio lutum ex puto fecisse, et ceci nati oculos aperuisse. Expuit enim in terram et fecit de saliua lutum, quia uerbum caro factum #M458# fide. Incarnationis eius imbi ut genus humanum quod cecum erat a natiuitate, hoc est ab origine primi hominis, et sic ad piscinam Siloae, hoc est ad baptismi sacramentum illud misit, e contrario uero lutum ponitur quando sordes significat uitiorum. Vnde est illud beati Petri apostoli de peccatoribus ait: Contigit enim eis illud ueri prouerbium, canis reuersus ad suum uomitum. Et sus lota in uolutabro luti. Argilla ab argis uocata apud quos primum ex ea uasa confecti sunt, et significat sanctam scripturam. Vnde legitur in libro Regum quod omnia uasa quae fecit iram Salomoni in domo domini de auricalco erant, in regione Iordanis, fusa sunt, fudit ea rex in argillosa terra apte in regione Iordanis, fusa sunt uasa domus domini in quo uidelicet flumine dominus noster baptizari dignatus est, eiusque tinctus undis aquarum nobis elementum in ablutionem peccatorum conuertit. Argillosa autem terra de qua facte sunt forme ad fundenda uasa domini, quae melius quam scriptura #144a# sacra, de qua regulam bene uiuendi accipimus, ualet intellegi, quasi enim argilla ignibus durata formam uasis domini quanta et qualia fieri debeant exhibet, cum nobis scriptura regulam iustitiae quam sequamur ostendit. Sanctorumque nobis exempla qui in igne tribulationum inuincibiles perseuerarunt in omnibus sequenda premonstrat. Creta ab insula Cretam ubi melior est nomen traxit. Creta imolia candida est a Cimea Italie insula dicta, quarum altera uestimentorum pretiosos colores emolliet contristatus sulphure, quodam nitore exhalarat. Altera gemmis nitorem prestat. Creta argentaria et ipsa candida appellata, eo quod nitorem argento reddat. Terra Samia a Samo insula dicta, glutinosa et candida et linguae lenis medicamentis et uasculis necessaria. Sulfur uocatum quia igne accenditur. Vr enim ignis #M459# est. Nam uis eius et aquis seruentibus sentitur. Neque aliares facilius accenditur. Nascitur in insulis Eolus inter Siliciam et taliam quas ardere dicunt. Inuenitur et in aliis locis effossum, huius genera quattuor, unum quod foditur translucetque et uiret quo solo, ex omnibus generibus medici utuntur. alterum quod appellant glebam usibus tantum fullorum familiare, tertium liquor est usus eius ad lanas sulfindas quo candorem mollitiemque prestet. Quartum ad licinia maxime conficienda aptum sulfuris tanta uis est ut mor#144b#bos comitiales deprehendat nidore suo inpositus. Ignibus ardescens in calice uini prunaque subdita circumferens ex ardescentibus animis repercusso pallorum dirum uelud defunctorum effundit. Quid in sulphure, nisi foetor carnis, et quid per ignem nisi ardor desiderii carnalis exprimitur. Cum ergo habitantium Sodom Israel, Gomorra carnis scelera punire dominus decreuisset. In ipsa qualitate ultionis innotuit maculam criminis, sulfur quippe foetorem habet, ignis ardorem qui itaque ad peruersa desideria ex carnis foetore arserant, dignum fuit ut simul sulphure perirent. Et igne, quatinus ex uista poena discerent ex iniusto desiderio quid fecissent.</p>
<p> </p>
<p>[2] De glebis et aquis</p>
<p> </p>
<p>Bitumen in Iudeae lacu Asfaltide emergit, cuius glebas supernatantes nautae scafis appropinquantes colligunt. In Syria autem limus est passim a terra estuans, spissatura autem utraque et densitate coeunt. Et intraque Greci spissa asfalton appellant, natura eius ardens et ignium cognata, et neque aqua neque ferro rumpitur, nisi solis muliebribus, inquinamentis utilis ad conpages nauium. Mystice autem bitumen quod est feruentissimum et uiolentissimum gluten, significat dilectionis ardorem, ui magna fortitudine ad tenendam societatem spiritalem, omnia tolerantem, unde de arcae structura quam domino iubente aedificauit Noe. Ita legitur in libro Genesi, Fac #145a# ubi archam de lignis leuigatis mansiunculas in archa facias, et bitumine linies eam intrinsecus et extrinsecus, et sic facies eam. Archam instruxit Noe de lignis non putrescentibus, et aecclesia construitur a Christo, ex hominibus uicturis in aeternum. Archa enim ista ecclesiam demonstrabat, quae natat in fluctibus mundi huius, quod autem eadem archa de lignis quadratis fieri iubetur, undique stabilem uitam sanctorum significat, ad omne opus puritam quacumque enim uerteris quadratum firmiter stabit. Quod bitumine glutinantur arce ligna intrinsecus et extrinsecus, ut in compagine unitatis significetur tolerantia caritatis. Ne scandalis aecclesiam temptantibus, siue ab his qui intus sunt, siue ab his qui foris sunt, cedat fraterna iunctura et soluatur uinculum pacis.</p>
<p>Alumen uocatum, a lumine quod lumen coloribus prestat tinguendis, est autem salsugo terrae efficiturque hieme ex aqua et limo et aestiuis solibus maturatur, huius species duae sunt, liquidum et spissum. #M460# Sal quidam dictum putant quod in igne exiliat, fugit enim ignem dum sit igneum, sed naturam sequitur. Quia ignis et aqua semper inter se inimica sunt. Alii sal a salo et sole uocatum, existimant. Nam aquis maris sponte gignitur spuma in extremis litoribus uel scopalis derelicta et sole decocta. Sunt et lacus #145b# et flumina et putei e quibus hauritur, de hinc in salinis ingestus sole siccatur, sedet flumina densantur in salem amne reliquo sub gelu fluente. Alibi quoque detractis arenis colligitur, crescens cum lunae noctibus. Nam in Cirena ammoniacus sub arenis inuenitur, sunt et montes natiui salis in quibus ferro ceditur ut lapis renascens maius tante alicubi duritae ut muros domusque massis salis faciant sicut in Arabia. In natura quoque salis differentiae. Nam alibi suauis, alibi salsissimus commune sal in igne crepitat, fragaseum nec crepitat in igne nec exilit. Agrigentinum Sicilie, flammis patiens in aqua exilit in igne fluet. Sal mystice significat condimentum sapientiae, unde dominus ad apostolos in euangelio ait: Vos estis sal terrae, quod si sal euanuerit in quo salietur? Ad nihilum ualet ultra, nisi ut mittatur forus et concalcetur ab hominibus. Sic appellantur apostoli: Quia per ipsos uniuersam hominum conditur genus, terrae enim nomine humana natura significatur, hi salis uero uerbi sapientia, quod autem apostolos suos caelestis ac diuina sapientia plenos sal terrae saluator nominat, ostendens fatuos esse iudicandos, qui terrena tantum sapiunt qui temporalium bonorum uelud copiam sectantes, uel inopiam metuentes #146a# amittunt aeternaque nec dari possunt ab hominibus nec auferri. Notandum autem quod salis natura in fecunditatem terrae facit. Vnde et in Psalmo scriptum est: Posuit terram fructiferam in salsaginem. Et quasdam uerbes legimus ira uictorum sale seminatas, ut nullum in eis germen oriretur. Allegorice autem hoc etiam bene conuenit doctrinae apostolicae, ut distructis aduersariorum munitionibus et peccati regno deiecto sale sapientiae conpescat ultra in carnis humanae terra, saeculi luxum, atque foeditatem germanare uitiorum. Item quia sal ad condiendos cibos carnesque siccandos aptum est, rite demonstrat, quod per predicationem euangelii fluxus restringatur uoluptatum. Et humana natura exclusis uermibus et putredine peccatorum inlesa seruatur suo conditori, per eius custodiam mandatorum. Bonum quippe est dei uerbum, audire frequentius sale sapientiae spiritalis cordis archana conditori. Immo ipsum cum apostolis sal terrae fieri, id est corum quoque qui adhuc terrena sapiunt, inbuendis mentibus sufficere. At si quis semel condimento ueritatis inluminatus ad apostasiam redierit, quo alio doctore corrigitur, qui eam quam ipse gustabit sapientiae dulcedinem, uel aduersis saeculi per ter#146b#ritus, uel inlecebris allectus abiecit. Sicut ergo sal infatuatum, cum ad condiendos cibos carnesque siccandas ualere desierit, nullo iam usui aptum erit, neque enim ut alius testatur euangelista in terram #M461# utile est, cuius iniectu germinare prohibetur, neque in sterquilinium agri culture pro futuram, quod in uacibus licet glebis inmixtum non fetare semina frugum, sed extinguere naturaliter solet. Sic omnis qui post agnitionem ueritatis retro redierit, neque ipse fructum boni operis ferre, neque alios excolere ualet, sed foras mittendas, hoc est ab ecclesiae est unitate secernendus, ut iuxta aliam parabolam, Inridentes eum inimici dicant, quia hic homo coepit aedificare, et non potuit consummare.</p>
<p>Nitrum a loco sumpsit uocabulum, nascitur enim in oppido uel regionae Aegypti, nitria ex quo et medicinae fiunt, et sordes corporum uestiumque lauantur, huius natura non multum a sale distat, habet enim uirtutem salis, et similiter oritur canescentibus siccitate litoribus. Nam sicut salem in litore maris feruor conficit solis durando in petram aquas marinas quas maior uis uentorum, uel ipsius maris feruor in litora ulteriora proiecerit. Ita in nitria ubi aestate pluuiae prolixiores tellurem infundunt, aderit ardor sideris tantus qui #147# ipsas aquas pluuiales per latitudinem harenarum concoquat in petram, sali quidem uel glaciei aspectu simillimum, sed nil gelidi rigoris, nil salis saporis habentem quae tamen iuxta naturam salis in caumate durare, at in nubiloso aere fluere, ac lique fieri solet, hanc indigine sumentes seruant. Et ubi opus exstiterit pro iumente utuntur, unde Iudae peccanti dicit propheta: Si laueris te nitro et multiplicaueris ubi herbam borith, maculata es in iniquitiae tua dicit dominus deus. Crepitat autem in aqua quomodo calx uiua, et ipsa quidam disperit, sed aquam lauationi habilem reddit. Cuius natura cui sit apta figurae cernens Salomon, ait: Acetum in nitro et qui cantat carmina corde pessima. Acetum quippe si mittatur in nitrum feruescit nitrum protinus et ebullit. Et peruersa mens quando per increpationem corripitur, acetoni per predicationis dulcedinem bona suadetur, de correptione fit deterior, et inde in murmurationis iniquitatem succenditur, unde debuit ab iniquitate compesci. Quod autem de prophetica sententia supra commemoraui, ubi scriptum est: Si laueris te nitro et multiplicaueris tibi herbam borith, et reliqua. Per herbam borith septuaginta transtulerunt @g POAN @r, ut significarent herbam fullonum, quae iuxta ritum prouinciae Palestinae, in uirentibus et #147b# umectis nascitur locis. Et ad lauandas sordes eandem uim habet quam et nitram. Nitrum autem nostrum et herba fallonis paenitentia est, ecclesiasticus quoque sermo qui arguit et increpat et corripit delinquentem mordeatioris nitri habet similitudinem. qui u ero leui peccatorum sorde maculatur est leuioribus purgatur monitis, porro peccata grauia quae ad mortem trahunt, nec nitro nec herba borith dilui possunt, sed grauioribus tormentis indigent, unius enim cuiusque opus quale sit ignis probabit, et in igne reuelabitur, pulchreque addidit maculata est in iniquitate tua in conspectu tuo. Quod etiam si hominibus munda uidearis, mihi munda non sis, qui noui con#M462#scientias singulorum. Afronitum Grece Latine spuma nitri est, de quo quidam ait: Rusticus es nescis quid Greco nomine dicar spuma uocor nitri, Grecus es afronito colligitur autem in Asia in speluncis distillans de hinc siccatur sole optimum putatur, si minime fuerit ponderosum, et maxime fricabile colore poene purpureo.</p>
<p> </p>
<p>[3] De lapidibus uulgaribus</p>
<p> </p>
<p>Lapis a terra tamquam densior etiam uulgo discernitur. Lapis autem dictus quod ledat pedem. Lapis mellis est et sparsus saxa herent et a montibus exciduntur. Petra Grecum est. Silex est durus, #148a# lapis eo quod exiliat ignis ab eo dictus, scopulus a saxo eminenti, quasi ab speculando dictus, siue a tegimento nauium a poto. Lapis uel petra multiplicem significationem habet aliquando enim significat Christum propter firmitatem fidei, atque soliditatem ueritatis, ut est illud in Psalmo: Lapidem quem reprobauerunt aedificantes, hic factus est in caput anguli, a domino factus est. Et est mirabilis in oculis nostris. Et apostolus: Bibebant inquit de spiritali, consequente eos petra. Petra autem erat Christus. Aliquando uero lapidis nomine significantur apostoli, aut sancti uiri, siue ipsa opera uirtutum, unde scriptum est in Apocalypsi: Fundamentum muri ciuitatis, omnia lapide praecioso ornata. Et in Psalmo de sanctis scriptum est: Beneplacitum habuerunt serui tui lapides eius, et terrae eius miserebuntur. Et alibi, lapides inquit sancti uoluuntur super terram. Item lapides aliquando significant ordinem praepositorum in ecclesia, de quibus Hieremias: Dispersi sunt inquit lapides sanctuarii. In capite omnium platearum, id est in latarum spatiosarumque uiarumque ducunt ad perditionem. Aliquando populum Iudaeorum, de quibus in propheta dicitur: Tollite lapides de uia et redigite in aceruos. Similiter autem lapides significant duritiam cordis gentilium de quibus dominus ait: Potens est deus de lapidibus istis suscitare filios Abra#148b#ae. Significat autem et petrosa terra sterilitatem cordium reproborum, unde in euangelio scriptum est: Quod semen illud quod in terram petrosam cecidit radicem non haberet. Quia reproborum corda oportunum fructum offerre non possunt, et quod ad tempus credunt. Et in tempore temptationis aestatu iustitiae recedunt. Item de duritia diaboli in libro Iob scriptum est: Cor eius indurabitur tamquam lapis, quia nulla umquam conuersionis paenitentia mollitur. Gipsus cognatus calci est, et est Greca nomen. Plura eius genera. Omnium autem optimum de lapide speculari est, enim signis aedificiorum et coronis gratissimus. Calcis uiua dicta quia dum sit tactu frigida, intus occultum continet ignem. Vnde et perfusa aqua statim latens ignis erumpit. Natura enim eius mirum aliquid facit. Postquam enim arserit aquis incenditur. Quibus solet ignis extingui, oleo extinguitur. Quo solet ignis incendi. Vsus eius structuris fabrico necessarius. Nam lapis #M463# lapidi non potest adherere fortius, nisi calce coniunctus. Calx e lapide albo et duro melior quod significare potest glutinum caritatis, quo copulantur inuicem electi per#149a#tinentes ad spiritale aedificium dei, quia candore uirtutum nitent, et pulchritudinem bonarum operum in se ostendunt. Arena ab ariditate dicta. Non autem adherendo in fabricis ut quidam uolunt huius probatio est si manu inpressa stridet. Aut si in uestem candidam sparsa nihil sordis relinquat. Arena autem mystice significat instabilitatem hominum terrenorum uel infertilitatem Iudaici populi, qui terrenis concupiscentus inhiantes spiritales fructus gignere neglexerunt, de quibus scriptum est: Dinumerabo eos et super arenam multiplicabuntur, et in euangelio legitur: Virum sapientem aedificare domum suam super petram, stultum aero super arenam fundamentum, quod apostolus Paulus architectus posuit. Vnum est dominus noster Iesus Christus, super hoc fundamentum stabile et firmum et per se robusta mole fundatum aedificatur, Christi ecclesia, super arenam uero quae fluida est, et coaugmentari non potest nec in unam copulam redigi omnis omnes hereticorum sermo, qui ad hoc aedificatur ut corruat.</p>
<p> </p>
<p>[4] De lapidibus insignioribus</p>
<p> </p>
<p>Magnes lapis Indicus ab inuentore uocatus. Fuit autem in India primum repertus, clauis crepedarum baculique cuspide herens. Cum armenta idem magnes pasceret, postea et #149b# passim inuentus est. In colore ferrugineus, sed probatur cum ferro adiunctus eius fecerit raptum. Nam adeo adprehendit ferrum ut catenam faciat alorum. Vnde et eum uulgus ferrum uiuum appellat. Gagates lapis primum inuentus est in Sicilia, Gagatis fluminis fluore reiectus. Vnde et nominatur, licet in Britannia sit plurimus, est autem niger planus lenis sed ardens, igni admotus fictilia ex eo scripta non delentur. Incensus serpentes fugat doemonia eos, prodit uirginitatem depraehendit, mirumque accenditur aqua, oleo restinguitur. Abeston Arcadiae lapis ferrei coloris ab igne nomen sortitur, eo quod accensus semel numquam extinguitur. De quo lapide mechanicum aliquid ars humana oblita est, quod gentiles capti sacrilegio mirarentur. Denique in templo quodam fuisse ueneris fanum ibique candelabrum et in eo lucernam sub diuo, sic ardentem ut eam nulla tempestas, nullus ymber extingueret. Selinitis qui Latine lunaris interpretatur, eo quod interiorem eius candorem cum luna crescere, atque deficere aiunt gignitur in Persida.</p>
<p> </p>
<p>[5] De marmoribus</p>
<p> </p>
<p>Marmor sermo Grecus est a uiriditate uocatus. Et quamuis postea et alii colores inueniantur. Nomen tamen pristinum a uiriditate retinuerunt. Marmorum colores et genera innumerabilia sunt. Non tamen #150a# omnia erupibus exciduntur, sed multa sub #M464# terra sparsa sunt, et praeciossimi generis sicut Lacedemonium uiridius cunctis repertum prius apud Lacedemonios, unde et uocabulum traxit. Prius candoris eximii ligdinus cognomenio, hic apud Paron insulam nascitur. Vnde et parius nuncupatus, magnitudo eius qua lances craterasque non excedat unguentis et ipse aptus. Parius enim marmor coloris candidi est, et significat munditiam electorum. Vnde in templo Salomonis ex ipso lapide legitur, parietes templi aedificatos esse. Quod significat ex munda sanctorum uita et conuersatione probatissima sanctam ecclesiam aedificatam esse. Alabastris lapis candidus inter distinctus uariis coloribus, ex quo euangelicae illius unguenti uasculum fuit. Cauant enim hunc ad uasa ungentaria quoniam optime seruare ea incorrupta dicitur. Nascitur circa Thebas Aegyptias et Damascam Syriae, ceteris candidior probatissimus uero in India. Alabastrum mystice potest significare sanctam scripturam, quae continet unguentum pretiosum, hoc est scientiam spiritalem, quae odore suo totum mundum replet. Vnde legitur in euangelio: Mulier habens alabastrum unguenti preciosi, effudisse ipsud unguentum super caput Iesu recumbentis. Quod significat ecclesiam diuinitatem Christi predicare in toto mundo. Vnxit #150b# et ipsa mulier pedes domini ex eodem unguento, quia illam eius naturam quia terram contingere, hoc est inter homines conuersari dignatus est pia preadicatione commendat ac deuotis ueneratur obsequiis.</p>
<p> </p>
<p>[6] De ebore</p>
<p> </p>
<p>Ebur a barro id est elefanto dictum, Oratius quid tibi uis mulier nigris dignissima barris. Significat autem ebur pudicitiae contnentiam. Vnde scriptum est in Psalmo de ecclesia: Mirra et gutta et casia a uestimentis eius, a domibus eburneis et cetera. Dicti enim propheta: Vnde ueniat sponsae gloriossima pulcritudo quae ad domini dexteram locata consistit, id est a domibus eburneis, quod significat palatia quae e copioso ebore uestiuntur. Sedebur non ad solas diuitias intellegamus aptatum, sed quoniam elephans cuius haec ossa sunt nimiae castitatis asseritur, qui inter quadrupediaet sensu plurimum ualet et temperanter miscetur faeminae suae et coniuge secunda non utitur. Hoc pudicis feminis decenter aptatum est, quia ille in dombius eburneis mansisse noscuntur, quae per castitatem Christi domini precepta secute sunt. Hanc enim translationem probauerunt doctissimi patres Augustinus atque Hieronimus.</p>
<p> </p>
<p>[7] De gemmis</p>
<p> </p>
<p>Post marmorum genera gemme secuntur, quae multum auri decorem tribuunt uenustate colorum. Genera gemmarum innumerabilia esse traduntur. Equibus nos ea #151a# tantum quae principalia sunt siue notissima adnotabimus. Gemmae uocata quod instar gummi transluceant, praetiosi lapides ideo dicti sunt #M465# quia care ualent, siue ut a uilibus discerni possunt seu quod rari sint. Omne enim quod rarum est magnum et pretiosum uocatur, sicut et in Samuelis uolumine legitur: Et sermo domini pretiosus erat in Israhel, hoc est rarus. Lapides praeciosi intelleguntur sancti apostoli et omnes sancti, de quibus in Apocalipsin, ciuitas regis magni construitur. Item in Ezechile leguntur nouem nomina lapidum praeciosorum, in quibus nouem ordines angelorum exprimuntur. Vnde per prophetam contra diabolum dicitur: Omnis lapis pretiosus operimentum tuum. Sardius, topalius, iaspis, chrisolitus, onix, berillus, suffirus, carbuncunlus, et smaragus. Et post pauca: In medio lapidum ignitorum ambulasti perfectus decore a die conditionis tuae. Praeciosissimi autem lapides in Exodo numerantur, hoc est in rationali pontificis positi, et in Apoclapsi in constructione spiritalis ciuitiatis. Nam in Exodo ita scriptum est: In primo uersu: Erit lapis sardius topazius et smaragdus, in secundo carbunculus saphirus et iaspis, in tertio ligirius achates et conethistos,in quarto chrisolitus, onichinus et berillus. In apocalipsin quoque #151a# ita legitur: Fundamenta muri ciuitatis, omni lapide pretioso ornata. Fundamentum primum iaspis, secundus saphirus, tertius calcedonius, quartus zmaragdus, quintus sardonix, sextus sardonius, septimus chrisolitus, octauus barillus, nonus topazius, decimus, chrissoprassus, undecimus, yacinthus, dudecimus, amethistus. Et duodecim porte duodecim margaritae, sunt per singula et singulae portae erant ex singulis margaretis. Variorum nominibus lapidum, uel species uirtutum, uel ordo uel diuersitas indicatur, quibus tota Hierusalem caelestis exstruitur. Difficile est enim singulos cunctis florere uirtutibus. Denique Esaias cum eiusdem ornatum describeret ciuitatis dicens: Ecce ego sternam per ordinem lapides tuos, et fundabo te in saphiris, et reliqua. Statim quasi exponens, subiecit uniuersos filios tuos doctos a domino. Fundamentum inquit primum, iaspis. Iaspidum multa sunt genera. Alii enim uiridi coloreis et tinctus quasi floribus apparet. Alius smaragdi habens similitudinem, sed crassi coloris quo omnia fantasmata fugari autumant. Alius niuei et spume marinorum fluctuum quasi mixto cruori botilans. Per iaspidem ergo fidei uiror in marcos cibilis indicatur, quae dominice passionis sacramento per undam baptismatis imbuitur atque a domnis spiritua#152a#lium gratiarum flores proficientibus meritis instruitur. Hanc enim qui habuerit uanos timores fugat, monente beato Petro apostolo. Aduersarius uester diabolos, tamquam leo rugiens, circuit quaerens quem deuoret. Cui resistite sortes fide, et potest cum sponsa dicere, dilectus meus candidus et rubicundus. Vnde merito ex haec lapide, in Apocalypsi structura muri. Et apud Isaiam pro pugnaculo eius deo ciuitatis muniuntur pariter et ornantur. Duo autem lapides, id est, iaspis et sardius duorum iudiciorum dei, primum per aquam diluuii, secun#M466#duj per ignem figuram habere dicuntur. Vnde legitur in Apocalipsi, qui dedebat super thronum similis erat lapidi iaspidi et sardoni. Item iaspis testimonia scripturarum significat, ut est illud in Esaia iaspide propugnacula tua.</p>
<p>Secundus saphurus, huius lapidis colorem pariter et sacramentum Moyses exposuit, cum dei habitum describens diceret. Sub pedibus eius quasi opus lapidis saphyri, et quasi celum cum serenum est. Hiezechiel quoque dicit, quod locus in dei thronus sit saphyri habeat similitudinem, et gloria domini, in hoc colore consistat. Qui portat imaginem super celestis. Vt qui talis est, cum apostolo possit dicere. Nostra autem conuersatio in caelis est, qui radiis percussus solis fulgorem ardentem ex se emittit, quia caelestibus #152b# semper intentus sanctorum animus diuini luminis, cotidie radiis innouatus, conpunctior quodammodo atque ardentior aeterna perquirit. Aliisque inquirenda persuadet. Nam quod in Rubo Mari reperiri dicitur, significat per domini passionem, et sacri baptismatis lauacrum mentes mortalium ad presumenda caelestia sublimiter erigi.</p>
<p>Tertius calcedonius. Calcedonius quasi ignis lucernae pullenti specie renitet, et habet fulgorem sub diuo non in doma, quo demonstrantur hi qui caelesti desiderio subnixi hominibus tamen latent. Et quasi in abscondito, ieiunium, elemosinam precesque suas agan, sed uel cum doctrinae, uel aliis sanctorum usibus, in seruitur, ad publicum procedere iubentur. Nam quod sculpturis resistere, radiis autem soluicta uel digitorum adtritu si excandeat paleas ad se rapere dicitur. Talibus merito congruit quia in nullo suam fortitudinem uinci permittentes, ipsi potius fragiliores quosque in sui luminis ardorisque iura coniungant. De quorum uno dicitur, ille erat lucarna ardens et lucens, ardens uidelicet amore, lucens sermone. Lumen enim uirtutum suarum et internae caritatis oleo ne deficiat semper refouent. Et quod apud Nasamonas quae est Aethiopiae prouintia nascitur, indicat eos sub ardente feruore dilectionis fama tamen obscura quasi nigranti cute sordere.</p>
<p>Quartus sma#153b#ragdus. Nimiae uiriditatis est adeo ut herbas urrentes frondesque geminas etiam superet omnes. Inficiens circa se uiriditate repercussum aerem. Qui mero et uiridi proficit oleo, quamuis natura imbuatur, cuius genera plurima, sed nobiliores Scytici, secundum locum tenent Bactriani tertium Aegypti. Significat autem animas fide semper uirentes, quae quo magis aduersitate seculi quon figura Scythiae designat adtemptantur, eo amplius hereditatem in marcescibilem et aeternam conseruatam in caelis, et mente concipere sperando et in proximos satagant spargere predicando, quae etiam calice dominicae passionis et internae pinguitudine caritatis quae per spiritum sanctumd datur, ad contemptum mundi proficiunt. Ius eiusem quoque lapidis patria tellus pulcherrima ratione congruit, tellus locuples, sed inhabitabilis. Nam #M467# cum auro, et gemmis affluat, griphes tenent uniuersa aliter ferocissimi, uel potius ferae uolantes. Sunt enim quadrupedes, ete corpore quidem leonibus, capite uero et alis, aquilis simillimae, arimaspicum his dimicant, qui uno oculo infronte media feruntur, insignes ut accipiant. Hos lapides mira cupiditate et feris rapientibus, et arimaspis custodientibus, hanc enim terram uirtutum thesauris #153b# abundantem audierat Psalmista, cum dicebat: Ecce elongaui fugiens, et mansi in solitudine, id est a mundi inlecebris animos elongando subtraxi. In hac contraria sibi bestias offenderat cum increpans ait, muta efficiantur labia dolosa quae loquuntur aduersus iustum iniquitatem in superbia et contemptu. In hac quoque Gazas desiderabiles inuenire se manifestabat cum admiratione delectabili secutus adiungeret dicens: Quam magna multitudo dulcedinis tuae domine, quam abscondisti timentibus te, et cetera usque ad finem Psalmi. Contra huiusmodi alites semen diuini uerbi nobis praeripere, anhelantes quique sanctorum inuigilant. Simp@lici per caeleste desiderium intentione quasi uno oculo admirandi, ut gemmam fidei ceterarumque uirtutum, inuestigare et effodere queant. quo enim quaeque uirtus celsior est, eo pauciores habet cultores, grauoremque ab inmundis, per secutionem tolerat. Quid uelud griphes horrendi meritorum detectione, terrestres, sed superba mentis altitudine uolucres diuitias spiritales non sibi ad usum possidere. Sed hominibus auferre in defesso labore decertiant. Et quia tanta fidei sublimitas per #154a# euangelium mundo innotuit. Apte propter quattuor euangelii libros quarto loco smaragdus ponitur.</p>
<p>Quintus sardonix: Hic ex onice candorum ex sardio ruborem trahens, abutroque sardonici nomen accepit. Sunt enim genera plurima. Alius enim terrae rubrae similitudinem tenet. Alius quasi per humanam unguem sanguis eniteat bicolor apparet. Alius tribus coloribus subterius nigro, medio candido, superius mineo consistit. Cui comparantur homines corporis passione rubicundi. Spiritus puritate candidi. Sed mente, sibimet humilitate dispecti, cum apostolo protestantes, et si exterior homo noster corrumpitur. Sed tamen interior renouatur de die in diem. Et iterum nihil mihi conscius sum, sed non in hoc iustificatus sum. Itemque Psalmista: Quamquam in imagine dei homo ambulet, id est de uirtute mentis, tamen uane conturbabitur, id est de infirmitate carnis, quae quoniam et passio corporis infirmitate uersatur, qui occidunt corpus, animam autem non possunt occidere. Et humilitas de eiusdem corporis fragilitate descendit, cum dicitur: Infelix ego homo quis me liberauit de corpore #154b# mortis huius. Recte sardonix quinto fundamento inseritur. Nam corpus nostrum quinque sensibus subsistere certum est.</p>
<p>Sextus sardius: Sardius qui ex integro sanguinei coloris est, martyrum gloriam significat, de qua dicitur: Preciosa in conspectu domini, mors sanctorum eius, #M468# merito sexto loco positus cum domius noster, et sexta aetate saeculi incarnatus, et sexta feria sit pro totius mundi salute crucifixus.</p>
<p>Septimus crysolitus: Crysolitus lapis qua si aurum fulget, scintillas habens ardenter, cuius specie figuratur. Hi qui intellectu supernae, uereque sapientiae fulgenter, uerba exortationis in proximos, uel etiam uirtutum signa quasi scintillas ignis effundunt, quorum et Arator ait: Mentibus instat amor sermonibus aestuat ardor, qudo quia sole spiritalis gratiae munere geritur, decentissime septimo fundamento crysolitus hi est, septiformi enim sepe numero solet spiritus sancti gratia figurari, de quo supra dicitur. Et auri spiritibus, qui in conspectu throni eius sunt, cui sensui consonat etiamhoc qod eiusdem lapidis genus quoddam cerulei uiriditatisque coloris inuenitur. Vnde et apud Hebreos amarim coloris, similitudine tharsis appellatur, uiros quippe ad integritatem fidei quiae initium sapientiae dicitur. #155a# Aqua uero tropice ad spiritum sanctum pertinet. Domino attestante qui ait: Qui credit in me sicut dicit scriptura, flumina de uentre eius fluent aquae, hoc autem dicebat de spiritu quem accepturi erant credenter in eum.</p>
<p>Octauus byrillus. Byrillus est quasi consderes aquam solis fulgore percussam, rubicandum ac decorum reddere colorem, sed non fulget nisi in sex angulam formam poliendo figuretur repercussu enim angulorum splendor illius acuitas. Significat autem homines ingenio quidem sagaces, sed amplius supernae gratiae lumine refulgentes. Nam quod aquam sensus altitudinem designet Salomon testis est qui ait: Aqua profunda uerba ex ore uiri. Sed non est perfecti fulgoris, uel humana uel etiam diuina sapientia, nisi operum quoque consummatio subnectatur. Nam senario sepe numero perfectio designatur actionis, maxime cum in hoc numero mundi huius sit opus consummatum, quodque tenentis manum adurere dicitur proculdubio patet, quia quisquis sancto iuro coniungitur eius nimirum bonae conuersationis igne recreatur.</p>
<p>Nonus topazius. Topazius lapis quantum inuentione rarus, tantum meritum quan#155b#titate pretiosus est, qui duos habere fertur colores, unum auri purissimi, et aliorum aetheria claritate relucentem. Pinguedo rosea uerecundaque puritas, uicinus lapidi crysopraso magnitudine uel colore, quia maxime lampat cum solis splendore percutitur, omnium gemmarum superans preciosissimas claritates. In aspectum suum singulariter prouocans oculorum cupidissimam uoluptatem, quem si polire uelis obscuras, sinaturae propie relinquas inradiat. Haec regibus ipsis fertur esse mirabilis, ad inter diuitias suas, nihil se simile possidere cognoscant, cuius pulcherimeae naturae, qualitas contemplatiuae uitae decori dignissimae comparatur. Hanc enim reges sancti, quorum cor est in manu dei, cunctis bonorum operum diuitus, uniuersisque uirtutum gemmis merito preserunt. In eam maxime purae suae mentis intuitum, aciemque dirigentes tanto ar#M469#dentius caelestis uitae dulcedinem, animo complectentes, quanto frequentius superne gratiae fuerunt splendore percussi, habent ergo sancti uiri aureum colorem ex interne flamma caritatis, habent et aetherium ex superne contemplacione dulcedinis, qui sepe presentis saeculi turbine uelut attritu limae uilescit. Non enim facile potest animus #156a# uno eodemque momento terrenis laboribus, curisque et doloribus agi, et illa caelestis uitae gaudia tranquillae mentis statu delectatus intueri. Quin potius ingemescendo proclamat, turbatus est inquiens praelia oculus mei\us quod uero hi insula thes ide quae topazion apellatur. Vnde et ipse nomen accepit inueniri dicitur, dupliciter intellegendum est. Quia et ille precipue id est aegyptiorum regiones monachorum gregibus abundens, et quicumque soli iustitiae haitauerit aetherei nimirum luminis fulgore coloretur. Et pulchre sicut in octauo ordine actiue uitae perfctio, sic in nono speculatiuae suauitatis gemma ponitur. Siue quia nouem ordines angelorum, quorum uitam imitatur in scriptura sancta repperiantur. Siue quia a perfecte beatitudinis denario uno tantum utita dicam gradu mortis abest, cui summo desiderio propheta suspirans aiebat. Ideo dilexi mandata tua, super aurum et topazion, id est super omnem probatae acitonis claritatem, superque omnem quae in hoc saeculo fieri potest contemplatiui gaudii sublimitatem dulcissimo mandatorum tuorum delectabar amore quorum primum et maximum est. #156b# Diliges dominum tuum, ex tote core, tota anima, tota uirtute, quod non nisi in illo caelesti regni culmine ad integram perfici posse certissimum est.</p>
<p>Decimus chrisoprassus est uiridis aureaeque aeque mixturae quidam etiam purpureum iubar trahens aureis interue mentibus guttis. Nascitur autem in India, qui significat eos qui uiriditatem aeternae patriae, perfectae caritatis fulgore promerentes eam etiam ceteris purpurea martyri sui luce patefaciunt. Qui quo in eo quod presentem uitam despiciunt aeternam gloriam preferunt. Domini in carne apparentis exemplam sequuntur. Iamuelud in India, id est prope solis ortum, meritorum suorum fulgus ostendunt. Et qui uelut sol in regno patris fulgere, regique suo cui nunc conpatiuntur, tunc con regnare desiderans exspectant. Iurae in decimo loco sunt positi. Per denarium enim quo dominicae uineae cultores remunerantur aterni regis percipienda imago figuratur, ubi quod in nono gradu non poterat perfecta dilectione dei, et proximi per omnia decalogus implebitur.</p>
<p>Vndecimus iacinthus. Iycinthus in Aethiopia reperitur, ceruleum colorem habens #157a# optimus qui nec rarus est, nec desitate obtursus. Sed ex utroque temperamento lucet, et purificatum suauiter florem trahit. Hic autem non rutilat aequaliter, sed cum caeli facie mutatur. Sereno autem perspicuus, atque gratus est, nubilo coram oculis euanescit, atque marcescit, indicat autem animas caelesti semper intentioni deditas, #M470# atque angelicae quodammodo quantum mortalibus fas est conuersationi, propinquantes, quibus omni custodia discretionis conseruare praecipitur, ne uel nimia sensus subtilitate callentes altiora sequaerere et fortiora se scrutari audeant. Gloria enim domini celare uerbum, id est caute de deo uel homine Christo philosophari. Vel rursum desidia torpente ad infirma fidei initia atque elementa exordii, sermonem dei relabantur. Quin potius uia regia gradientes a dextris et a sinistris, per arma iustitiae tutati procedant, aptaque temporis obseruantia cum celo faciem mutantes suis inspectatoribus dicant. Siue enim mente excidimus deo siue sobrii sumus uobis. Quasi enim iacinthus nubilo circumdatur loquitur. Et ne angustiamini in nobis. Angustiaminia item in uisceribus uestris. Et iterum nihil nim iudicaui me scire inter uos nisi Iesum Christum. Et hunc crucifixum et quasi in serena luce uisus ait: #157# Sapientiam autem loquimur inter perfectos.</p>
<p>Duodecimus amethistus. Amethistus purpureus est permixto uiolacio colore et quasi rose nitore quasdamque leniter flammulas fundens. Sed et quidam in purpura illius non ex toto igneus sed quasi uinum rubens apparet. Purpureus ergo decor caelstis regni habitum, roseus uero atque uiolacius humilem sanctorum uerecundiam preciosamque mortem designat. Quorum uidelicet mens principaliter in summis erigitur. Etiam cum exterius perpeti abiecta cernuntur. Dominici semper inter aduersa memor primissi, noli timere pusillus grex, quia complacuit patri uestro clari uobis regnum, quique flammani caritatis non ad se tantum inuicem, sed ad ipsos etiam persecutores spargentes positis genibus inplorant, domine ne statuos illis hoc peccatum, atque inter calicem passionis bibendum illius potius uini quod laetificat cor hominis iugi recordatione debriantur quod dominus se nouum cum discipulis suis in regno patris bibiturum esse promisit. Sicque fit, ut in iaspide fidei uiriditas.</p>
<p>#158a# In sapyro spei celestis altitudo, in calcedone flamma caritatis internae figuretur. In smaragdo autem eiusdem fidei fortis inter aduersa confessio, in sardonice sanctorum inter uirtutes humilitas, in sardio reuerendus martyrum cruor exprimitur, in chrisolito uero spiritalis inter miracula praedicatio, in berillo praedicantium perfecta praedicatio (>operatio), in topazio eorundem, ardens contemplatio mosntratur. Porro in chrisoprasso beatorum martyrum, opus pariter et premium. In iacintho doctorum caelestis ad alta subleuatio. Et propter infirmos humilis ad humana decensio. In amethisto caelestis emper regni in humilium memoria designetur.</p>
<p>Onix appellata quod habeat in se permeatum candorem in similitudinem unguis humanae. Grece enim unguem onice dicunt. Hanc in India uel Arabia gignit. Distant autem inuicem nam Indica igniculos habet albis cingentibus zonis, Arabica autem nigra est cum candidis zonis. Genera eius quinque. Legitur in #M471# Exodo quod domino iubente Moyses faceret Aaron fratre suo superhumerale, ex auro iacintho et purpure cocoque bistincto et bysso recorta, duosque lapides onichinos sculpant. #158b# Nominibus filiorum Israhel insereret ipso super humerali inclusos auro atque circumdatos, cuius significatio mystica inpromptu est. Lapides quippe pretiosi opera sunt uirtutum spiritalium, habetque sacerdos in humeris lapides pretiosos et in eis nomina patrum inscripta, cum et ipse claritate bonorum operum cunctis admirandus exstiterit, et eandem claritatem non a se nouiter inuentam, sed antiqua sibi patrum auctoritate traditam esse docuerit. Duplici autem ratione haec in humeris portat, ut et ipse praeceptis dominicis humiliter subditus incedat, et auditoribus suis sempter caelestia, siue sua, siue patrum exempla quae sequuntur preponat.</p>
<p>Carbunculus dictus quod sit ignitus ut carbo, cuius fulgor nec nocte uincitur. Lucet enim in tenebris adeo ut flammas ad oculos uibret, genera eius duodecim, sed prestantiores, qui uidentur fulgere et uelut ignem fundre. Hic enim lapis potest significare uerbum dei quod per apostolicum ordinem et predicatores euangelii inlucescit, in obscuro istius modi et effugat noctis tenebras et caliginem peccatorum, unde scriptum est: Lux in tenebris lucet, et tenebre eam non comprehenderunt.</p>
<p>Ligirius uoca#159a#tus quod fiat ex urina lincis bestiae tempore indurata. Est autem sicut esuninum fulua, actrahens spiritu folia propinquantia. Haec gemma quia cleribris gemmis una est potest martyrum passionem significare qui domino spiritu incitati folia uerborum adtrahunt per ea persecutores suos orando siue predicando sibi conciliant et ad unitatem fidei perducunt.</p>
<p>Achates namque lapis de nigris gemmis una est potest martyrium passione significare reperta in Sicilia, iuxta flumen eiusdem nominis. Postea plurimis in terris, est autem nigra habens in medio circulos nigros, et albos iunctos et uariatos simils emathiti. Si creditur tempestates auertunt, flumina sistunt. Hic etiam illos significare otest, qui propter caelestis uitae desiderium dispectum mundi habent, et coronam uitae expectauit aeternae.</p>
<p>Corallius gignitur in mari, forma ramosus colore uiridis et maxime rubens, uiae eius candidae sub aqua et molles detracte confestim durantur et rubescunt, tactuque protinus lapidescunt. Itaque occupari euellique, retibus solet ac nigri ferramento precidi, qua de causae uocitatus, quantum apud nos margaretum indicum pretiosum est, tantum apud Indos corallium. Hunc magi fulminibus resistere adfirmant si creditur. Hic ergo #159b# lapis eorum figuram mertio exprimit, qui de maris fluctibus, hoc est de mollicia saecularis conuersationis abstracti per roborem continentiae durescunt, et soliditatem recte fidaei ac bonorum operum decorem in se ostendunt. Ita ut sanctissimis uiris merito inde compari possunt.</p>
<p>Alabandina dicta ab alabando Asiae regione purpurae aspectae similis, iste in oriente igne liquatur, #M472# atque in usum uitri funditur, cuius color prope ad calcedonium similatur, sed magis rubeus est, et sanguinem martyrum, per figuram ostendit.</p>
<p> </p>
<p>[8] De margaretis</p>
<p> </p>
<p>Margareta prima candidarum gemmarum, quam inde margaretum aiunt, uocatam quod in conculis maris, hoc genus lapidum inueniatur. Inest enim in carne cocleae calculus natus sicut sicut in cerebro piscis lapillus, gignitur autem de caelesti rore, quem certo commit tempore cocleae harant, ex quibus margaretis quidam uniones uocantur. Aptum nomen habentes quod tantum unius numquam duo, uel plures simul repperiantur, quam qaue flauescunt, illas enim aut inuentus, aut matutini roris conceptio reddet candidas, has senectus, uel uespertinas aer gignit obscuras.</p>
<p>Margaretum mystice significat euangelicam doctrinam, siue spem regni caelorum, #160b# uel caritatem et dulcedinem caelestis uitae. Vnde legitur in euangelia parabola de homine querenti bonas margaretas, quod inuenta una pretiosa margareta abierit et uendiderit omnia quae habuerit, et emerit agrum illum. Quia qui caelestis uitae dulcedinem, in quantum possibilitas admittit, perfectae cognouerit ea quae in terris amauerit, libeter cuncta derelinquit. In comparatione eius uilescunt omnia, deserit habita, coingregata dispergit. In ardescit in caelestibus animus, nel in terrenis libet, de forme conspicitur, quicquid de terrena placebat speciae quia sola praetiosae margarete caritas fulget in mente.</p>
<p> </p>
<p>[9] De christallis</p>
<p> </p>
<p>Cristallus resplendens et aquosus colore traditur, quod nix sit galtiae durata per annos. Vnde et nomen ei Greci dederunt, gignitur autem in Asia, et Cipro maxime in septentrionum alpibus, ubi nec aestate, sol feruentissimus inuenitur. Ideoque ipsa duturna et annosa duritia reddit hanc speciem, quae christallus dicitur, hic obpositus radiis solis, adeo rapit flammam, ut aridis spangiis, uel foliis ignem prebeat, usus eius etiam ad pocula destinatur, nihil autem aliud quam frigidum pati potest. Christallus aliquando significat baptismi sacramentum. Ali#160b#quando firmitatem sanctorum angelorum. Aliquando etiam incarnationem dominicam, baptismum etiam significat in illo, quod in Apocalipsin scriptum est, in conspicui sedis tamquam mare uitreum, simile christallo, propter fidem ueritatis baptisma refertur ad uitrum, in quo non aliud uidetur exterius, quam quod gestat interius.</p>
<p>Christallo quo quod de aqua in glaciem et lapidem preiosum efficitur, baptismi gratia figuratur. Quod autem christallus significet, soliditatem angelorum, uel incarnationem dominicam, in illo testimonio, Hiezechielis prophetae probatur, quo ait: Et similitudo super capita animalium firmamenti, quasi aspectus christalli horribilis et extenti, super capita eorum desuper. Possunt enim firmamenti nominem, caelestes potestates #M473# intellegi, quod firmamentum recte, quasi aspectus dicitur christalli,quia uidelicet christallum forte quidem nimis est, sedet ex aqua soliditum, et natura angelica, quando creata liberum arbitrium acepit, ut utrum uellit in humilitate persistere, et in omnipotentis dei conspectu permanere, an ad superbiam laberetur. Et a beatitudine caderet, per similitudinem aqua fuit. Sed quia cadentibus, aliis angelis, sancti in sua beatitudine perstiterunt. Atque hoc perceperunt inmanerere, ut iam cadere omnino non possunt. #161a# In eis natura sua quia iam dici mutabiliter non potest, quasi ad imaginem cristalli durata est. Item humana natura priusquam a creatore omnium susciperetur, terra erat. Nam firmamentum non erat, peccatori quippe homini dictum est, terra eret in terram ibis. At post quam adsumpta est ab auctore omnium, atque in caelis subleuata, et super angelos ducta, firmamentum facta est quae terra fuit. Sed firmamentum quod aspicitur cuius habebat similitudinem sub infertur cum dicitur, quasi aspectus cristalli horribilis, christallum sicut dictum est, ex aqua congelascit et robustum fit. Scimus enim quanta sit aqaue mobilitas, corpus autem redemptoris nostri quia usque ad mortem passini subiacuit aquae simile iuxta aliquid fuit, quia nascendo, crescendo, iasiscendo, et esuriendo, sitiendo, moriendo, usque ad passionem suam per momenta temporum mutabiliter decurrit. Aqua ergo in cristallum uersa est, quando corruptionis eius infirmitas per resurrectionem suam ad incorruptionis firmitatem est inmutata.</p>
<p>Adamans indicus lapis paruus et indecoras forrogineum habens colorem et splendorem christalli, numquam ultra magnitudinem nuclei auel#161b#lani repertus, hic nulli cedet materiae, nec ferro quidem, nec igni, nec umquam incalescit, unde et nomen interpretatione Greca, in domita accepit. Sed dum sit inuictus ferri ignis, que contemptor, hircino rumpitur sanguine, recenti et calido maceratur. Sicque multis ictibus ferri perfrangitur, cuius fragmenta sculptores pro gemmis insigniendis perforandisque utuntur. Hic autem dissidet, cum magnete lapide, in tantum ut iuxta positus ferrum non patiatur. Abstrahi magneti,. Atu si ad morus magnes comprehenderit, rapit atque auferat, fertur quoque, in electri similitudine uenena depraehendere metas uanos expellere, maleficis resistere, arbius genera eius sex. Significat autem iste lapis duritiam cordis Iudaeorum, quae indomabilis et inhabilis semper ad paenitentiam erat. Vnde ita legitur in Hieremia propheta: Peccatum Iuda scriptum est stilo ferreo, in ungue adamantino exurtatum super latitudinem cordis eorum. Peccatum autem Iuda indelebile atque ut ita dicam nulla ratione abolendum. Scriptum st, stilo ferreo, ungue adamantino. Per stilum ergo ferreum, fortis sententia per ungue uero adamantinum #162a# signatur finis aeternus. Peccatum uero Iudae stilo ferreo in ungue adamantano scriptum dicitur, quia culpa Iudaeorum per fortem #M474# dei sententiam in fine seruatur infinito, qui in passione saluatoris dixerunt, sanguis eius super nos, et super filios nostros. Aliter de Iuda proditore et consortibus eius dictum accipi potest. De quo ipsa ueritas ait: Filius hominis uadit, sicut scriptum est: Vae autem homini in illi, per quem tradetur. Melius erat ei, sinatus non fuisset homo ille.</p>
<p> </p>
<p>[10] De uitro</p>
<p>Vitrum dictum quod uisui perspicuitate transluceat. In aliis enim metallis quicquid intrinsecus continetur absconditur. In uitro uero quilibet liquor, uel species qualis est interius, talis exterius declaratur, et quodammodo clausus patet, cuius origo haec fuit in parte Syriae quae Phoenicis uocatur finitima Iudae circa radicem montis Carmeli palus est, ex qua nascitur belus annis quinque milium passuum spatio in mare fluens iuxta Ytholomaidem, cuius arenae decurrente fluctu a sordibus eluuntur. Hinc sama est pulsa naue mercatoprum nitri cum sparsim prolitus epulas pararent nec essent pro attollendis uasis lapides, glebas nitrinam subdi#162b#derunt. Quibus accensis permixta arena litoris translucentes noui liquoris fluxisse riuos et hanc fuisse originem uitri.</p>
<p>Mox ut est ingeniosa sollertia, non fuit contenta solo nitro, sed et aliis mixturis. Hanc artem studuit, leuibus enim aridisque lignis coquitur, adiecto Cypro ac nitro continuisque fornacibus, ut aes liquatur, masseque fiant, postea ex massis rursus funditur in officnis et aliud flatu figuratur. Aliud turno teritur, aliud argenti modo celazur. Tinguitur etiam multis modis, ita ut iacinthos saphirosque, et uirides imitetur, et onices uel aliarum gemmarum colores, neque est alia speculis aptiur. Maximus tamen bonor incandido uitrom, proximaque in christalli similitudine. Vnde et ad potandum argenti metalla et auri pepulit, uitrum olim fiebat et in Italia,e per Gallus et Hispaniam harena alba mollissima pila, molaque terebatur.</p>
<p>Vitrum autem quod baptismatis sacramentum significat, in qu abluimus abomini sorde peccatorum et purificati spiritus restituimur, iam superius dictum est. Vnde in Apocalipsi ita scriptum est, de structura ciuitatis supernae ipsa uero ciuitas aurum mundum similis uitro mundo, ecclesia in auro figuratur quae #163a# in candelabris aureis, et fialis. Propter sapientiae cultum saepe compta describitur. Vitrum autem ad fidem ueri retulit, quia quod foris uidetur, hoc est et intus, et nihil simulatum est. Et non perspicium hi sanetis ecclesiae. Potest et ad illud tempus referri quo sibi inuicem cogitationes in alter utrum perspicaciter declarantur.</p>
<p> </p>
<p>[11] De metallis</p>
<p> </p>
<p>Metallum dictum Grece PARATO MEtAN quod natura eius ea sit, ut ubi una uena apparuerit, ibi spes sit alterius inquirendi. Septem autem sunt #M475# genera metallorum: aurum, argentum, aes, electrum, stagnum, plumbum, et quod domat omnia ferrum.</p>
<p> </p>
<p>[12] De auro</p>
<p> </p>
<p>Aurum ab aura dictum, id est a splendore, eo quod repercusso aere plus fulgeat. Vnde et Virgilius: discolor inde auri perramos aura refulsit. Hoc est splendor auri. Naturale enim est ut metallorum splendor plusfulgeat lece alia repercussus, hinc et aurarii dicti, quorum fulgor splendidos reddit. Aurum splendore sapientiae uel intellectum spiritalem sacrarum scripturarum, uel caritatis eminentiam significare potest. Vt est illud in Psalmo: Adstiti regina a dextris tuis, in uestitu de aurato, id est supra uirtutes alias. Gratia caritatis apparuit, quia omnia #163b# eius fulgor excellit et sapientiae lumen splendidissimum est, quod maxime in scripturarum meditatione percipietur.</p>
<p>Obrizum aurem dictumq udo obradiet splendore. Est enim coloris obtimi quod Hebrei ofat, Greci carron uocant. De auro autem obrizo in Iob ubi de sapientia diuina scriptura commemorat, ita legitur: Non dabitur aurum obrizum pro ea. Quid namque per aurum obrizum nisi sancti angeli designantur, qui recte et aurum uocantur, et obrizum aurum quia fulgent claritate iustitiae, obrizum quia nullum habuerunt umquam contagium culpae. Homines uero iusti quamdiu in hac carne corruptibili mortaliter uiuant, aurum quidem esse possunt, obrizum quidem omnino non possunt, quia corpus quod corrumpitur adgrauat animam, et deprimit terrena in habitatio sensum multa cogitantem. Nam quamuis in hac uita ex magna iustitiae claritate resplendeant, nequaquam tamen ad purum pecatorum sordibus carent. Item in eodem libro legitur, Si putaui aurum robur meum, et obrizo dixi fiducia mea. Quid in hoc loco aurum accipimus, nisi preclari intellectus ingenium. Quid obrizum, nisi mentem, quae dum igne amoris excoquitur, #164a# semper, in se seruat claritatem pulchritudinis, cottidiana innouatione feruoris. Nescit enim mens per torporem ueterescere. Quae studet per desiderium semper inchoare. Sancti autem uiri robor suum, aurum non deputant, quia quantolibet ingenio fulgeant. Nihil se esse ex suis uiribus pensant. Et cum sentrie omnia ualenter possint. Prius intellegere semetipsos cupiunt. Quatenus lumen ingenii more solis. Prius inlustret locum in quo oritur, et postmodum caetera, ad quae procedendo dilatetur. Ne si intendendo cognoscenis aliis semetipsos nesciant, ibi solis radius ubi oritur tenebrescet. Item in auro deus intellegitur sicut in Canticis canticorum pro Christo dicitur: Caput autem eius aurum obtimum. In apostolo, cpaut autem Christi deus. Aurum spiritalis est sensus in scriptura diuina ut in Psalmo posteriora dorsi eius in uirore auri. #M476# Aurum sancti de quo in Iob legitur, Ab aquilone aurum uenit, id est a populo gentium credentes in Christo. Et in Psalmo: Viuit et dabitur ei de auro Arabiae. Aurum sapientia, sicut in Exodo: In ornamento sacerdotis hoc ipsud priore in loco habere praecipitur. Aurum reprobi quique apud deum et apud homines electi, de quibus in Iob pro diabolo dicitur: Sternet sibi, aurum quasi lutum. Et in Abbacuc aesca eius electa. [12] De argento</p>
<p>Argentum non longe a Greca appellatione distat. Hoc enim illi argirum uocant, cui mirum in modum illud dum candidum sit inpressi corpori, lineas nigras reddit. Argentum uiuum dictum quod excidat materias in quibus inicitur. Hoc et liquidum quia percurrit. Inuenitur specialiter in metallis, siue in argentariis fornacibus guttarum concretione tectis inherens. Sepe etiam et in stercore uetutissimo cloacarum uel puteorum limo.</p>
<p>Mystice in argento eloquia diuinae siue intellectus litterae, uel historiae exprimitur, ut est illud in propheta non hereticos, argentum meum et aurum meum, tulistis et posuistis inda lubris uestris. Et in Psalmo eloquia inquid domini eloquia casta argentum igne examinatum terrae purgatum septuplum. Definit per similitudinem metalli candidi. Quid sint eloquia casta argentum terrae igne examiantum quod solet ese parissimum, quando frequenti fuerit decoctione mundatum, examinatum quippe uel purgatum contra illud ponitur, quod de peccatoribus ait: Labia dolosa in corde #165b# et corde. Et ut quam plurimum distaret agnosceres. Addidit purgatum septuplum. Qui numerus ad septiformem spiritum uidetur posse respicere, id est umore dei, pietatum dei, scientiam, fortitudinem, consilium, intellegentiam, sapientiam, per quam uerbum diuinum, tamquam in succensis fornacibus manens ueritatis rutila coruscatione resplendet, Item argentium oris confessio, siue munditia castitatis. In Exodo omnis qui peripit corde offert initia deo, aurum et argentum et ueramentum. Rursus argentum populus Iudaeorum in Hieremia: Argentum reprobum uocate eos, uqia dominus proiecit eos. Iterum argentum sermonem predicationis significat. Vnde in Exodo: columnas tabernaculi de argentate esse perhibentur.</p>
<p> </p>
<p>[13] De aere</p>
<p> </p>
<p>Aes ab splendore aeris uocatum sicut aurum et argentum. Apud antiquos autem prior aeris quam ferri cognitus usus. Aere quippe primi proscindebant terram. Aerum certamina belli gerebant. eRatque in pretio magis aer. Aurum uero et argentum propter inutilitatem reiciebantur. Nunc uersa uicae iacet aes. Aurum summo cessit honore. Sic uolenda aetas commutat tempora rerum. Et quod in praetio, #M477# fit nullo denique honore. Vsus aeris postea transiit in simulacris, in uasis, in aedificiorum structuris maxme et ad perpetuitatem monumentorum. Etiam publice in eis constitutiones scriptae sunt. In aer autem uel uanitas uel inanitas fidei exprimitur, utest illud apostoli: Factus sum uelut aes sonans aut cimbalum tinniens. item aliam significationem habet in illo Psalmistae: Pousisti inquit ut arcum aercum brachia mea. Hic ergo propheta demonstrat qualiter contra diabolum oportet dimicari, brachia uero Christi prophetae sunt et apostoli, per quos desiderium suae uoluntatis operatus est. His comparat aereum arcum quia nesciunt dei serui predicando mollescere, sed in caelesti fortitudine permanentes, uerbis salutaribus emissis, tamquam sagittis eminus laculatis, de uotorum hominum corda conpungunt. Item aes sunt scripturae diuinae. Vnde in Iasaia: Pro aere inquit afferam aurum, et pro ferro afferam argentum,et pro lignis aes. Et in Deuteronomio propter terram promissionis quae est ecclesia ait: Cuius lapides ferrum sunt, et de cuius montibus, id est doctoribus, aeris metalla fodiuntur. Aer paenitentiae est fortitudo, uel sinus praedicationis. Vt in Exodo: Omnis inquit #166a# qui percipit corde, offerat domino aurum et argentum et aera mentum. Item aer fortitudinem aeclesiae in loganimaitate patientiae signifcat. Vnde est illud in Iob: Lapis solutus calore in aes uertitur. Item de Antiqchristo in eodem libro legitur: Reputauit ferrum ut paleas, et aes ut lignum putridum. In quo denotatur ei pertinanciae rigor. Rursum aes murmuratiores in flagellis dei significat. Vt in propheta omnes inquit isti conuersi sunt in scoriam argenti, in medio fornacis, aes stagnum et plumbum.</p>
<p> </p>
<p>[14] De auricalco</p>
<p> </p>
<p>Auricalcum dictum, quod et splendorem auri et duritiam aeris possideat. Est autem nomen compositum ex lingua Latina et Greca. Aes enim sermone Grecorum, calco uocatur. Fit autem ex aere et igne multo. Ac medicaminibus perducitur ad aureum colorem. Corinthium est commixtio omnium metallorum, quod casus primum miscuit corintho cum caperetur in causa. Nam dum hanc ciuitatem Hannibal coepisset Omnes statuas aeneas in umum rogum congessit et eas incendit. Ita ex hac commixtione fabri sustulerunt #166b# et fecerunt parapsides. Sic corinthei nata sunt ex omnibus in unum, nec hoc nec illud. Vnde et usque in hodiernum diem, siue ex ipso, siue ex imitatione eius, aes corintheum, uel corinthea uasa dicuntur. Legitur enim in Apocalipsi de similitudine filii hominis, quod caput eius et capilli erant candidi tamquam lana alba, et tamquam nex, et oculi eius uelud falmina ignis et pedes eius similes auricalco, sicut in camino ignis ardentis. Pedes aignitos, nouissimi temporis ecclesiam dicit. Quae uehementibus est examinanda et probanda pressuris. Auricalcum quippe est aes multo igne et medicamine perductus ad aureum colorem. Alia translatio quae dicit similes aurichalco libani. #M478# Significat in Iudaea, cuius libanus mons est, ecclesiam ese persequendam precipuae nouissimo. In scoria autem potest intellegi populus Iudaeorum, uel reprobi omnes, a naturali metallo per uitium peccati reprobati ac proiecti. In propheta omnes isti conuersi sunt in scoriam argenti et cetera.</p>
<p> </p>
<p>[15] De electro</p>
<p> </p>
<p>Electrum uocatum quod ad radium solis #167a# clarius auro argentoque reluceat. Sol enim a poetis elector uocatur. Defecatius est enim hoc metallum omnibus metallis. Huius tria sunt genera: unum quod ex pini arboribus sint, quod sucinum dicitur; alterum metallum quod naturaliter inuenitur, et in pretio habetur; tertium quod fit de tribus partibus auri et argenti unaquas parter etiam si naturale soluas inuenies, inde nihil inter esse natum an factum, utrumque enim eiusdem naturae est.</p>
<p>Electrum quod est naturale, eius modi natura est, ut in conuiuio et adlumina clarius cunctis metallis fulgeat. Et uenenum prodat. Nam si eo infundas uenenum, stridores edit, et colores uarios inmodum arcus caelestis emittit. De electro autem in uisione Hiezechielis prophetae ita scriptum est: Et uidi quasi speciem electri uelut aspectum ignis intrinsecus percuitum alumbis eius et desuper. Et alumbis eius usque deorsum. Vidi quasi speciem ignis splendentis in circitu uelud aspectum arcus cum fuerit in nubae indi e pluuiae. Quid est quod aspectus hominis uidetur in throno quasi species electri, nisi quod in electro aurum et argentum miscetur, utres una ex metallis dubous fiat, in qua et per argen#167b#tum auri claritas temperatur, et per claritatem auri, species clarescit argenti. In redemptore autem nostro utraeque naturae, id est diuinitatis et humanitatis. In confusae atque inseparabiliter sibimet sunt unitae, ut per humanitatem diuinitatis eius, claritas nostris posset oculis temperari, et per diuinitatem humana in eo natura claresceret, atque exaltata fulgorem ultra hoc quod creata fuerat haberet.</p>
<p> </p>
<p>[16] De stagno</p>
<p> </p>
<p>Stagni aethimologia a poxii paton id est separans et secernens. Mixta enim et adulterata inter se per ignem. Metalla dissociat et ab auro et argento aes plumbumsque secernit. Alia quoque metalla ab igne defendit, etiam sit natura aeris ferrique durissima, si absque stagno fuerit uritur et crematur. Stagno in litum aereis uasis saporem facit gratiorem, et conpescit uirus eruginis. Specula etiam ex eo temperantur. Cerussa quoque ex eo sicut ex plumbo conficitur. Stagnum allegorice simulationem significare potest. Vnde et in Ezechiele ubi de tyri negotiis memoratur, ita scriptum est: Cartaginenses negotiatores tui. A multitudine cunctarum diuitiarum, argento, #168a# ferro, #M479# stagno, plumboque, repleuerunt nunc uenas tuas. Ergo nundinas Tyri non auro nec lapide pretioso, sed argento, ferro, stagno, plumboque multiplicauit, habentes eloquii uenustatem, et arma a lex pugnandum, et in stagno eloquii similitudinem, quod mentitur argentum et in plumbo impietatem grauissimam. Iuxta Zachariam, in quo mulier sedit super talentum plubmbi et Aegyptii dimersi sunt in profundum, sicut plumbum. Longa singularum disputatio metallorum, sed beruitati studendum est. Item stagnum st simulatio sanctitatis, ut in propheta: Omnes isti conuersi sunt, mihi in scoriam argenti aer stagnum et plumbum.</p>
<p> </p>
<p>[17] De plumbo</p>
<p> </p>
<p>Plumbum dictum quod ex eo primum pilis factis maris altitudo temptata est, huius duo genera sunt, nigrum et candidum, sed melius candidum, quod prius insulis Athalantici maris inuentum est. Siquidem et in Lusitatia et in Galatia gignitur. Summa terra arnosa et coloris nigiri et pondere grauis. Interueniunt et minuti calculi, maxime et orrentibus siccatis. Lauant eas arenas et quod subbit coquunt in fornacibus, inueniunturn in aurariis metallis calculi nigri et grauer, et dum aurum colligitur cum eo remanent. Postea separti conflantur, et in plumbum #168b# album resoluuntur, inde et eadem grauitas plumbique auri est. Sic et cupiditas mundi et auaritia peccuniarum onerosa est et grauissima iniquitate, opprimit amatorem ipsius.</p>
<p> </p>
<p>[18] De ferro</p>
<p> </p>
<p>Ferrum dictum quod facta, id est semina frugum #M480# terrae condat. Idem et calips, a Chalibe flumine, ubi ferrum optinia acie temperatur. Vnde abusiue dicitur, calips ipsa meteries, ut uulnificusque calips. Ferri usus post alia metalla repertus est, cuius postea uersa in obprobium species. Nam unde pridem tellus tractabatur, inde modo cruor effunditur. Ferrum mystice significat tribulationem et angustiam ut est illud in Psalmo de Ioseph: Ferrum petransibit animam eius. Ferrum autem hic indicat tribulationem durae necessitatis quae instante anima peruagatur, dum de futuris sollicite iam mala patitur, quae timere non desinit. Talis illa in euangelio locutio est: Vbi Symon dicit ad mariam, et tuam ipsisu anima pertransibit gladius. Significans habituram matrem gloriosam tristitiam dominicae passiones. Quod genus locutionis inter propria scripturae diuinae credmius annotandum. Item #169a# ferrum, fortes quique in ecclesia, ut est illud in libro Iob: Ferrum de terra tollitur. Et in Deuteronomio: Cuius lapides ferrum sunt. Item ibi ecclesia dicitur, ferrum et aes calciamentis eius. Rursum ferrum acumen mentis significat. Vnde per Salomonem dicitur: Ferrum ferro exacuitus. Et homo exacuit faciem amici sui. Et erum ferrum sermo est increpationis, ut est, illud in Deuteronomio. Si quis abierit cum amico suo simpliciter in siluam adligna caedenda, et ferram de manubrio eius exierit, et amicum eius occiderit. Rursum ferrum insidiae sunt inimici, sic per Salomonem dicitur: Sicut ferrum eruginat, et malitia eius.</p>
<p><strong> </strong></p>
<p><strong>EXPLICIT LIBER XVII</strong></p>
<p><strong><br /> </strong></p>
<p><strong>INCIPIT LIBER XVIII</strong></p>
<p><strong> </strong></p>
<p>[1] De ponderibus</p>
<p> </p>
<p>Ponderem ac mensurarum iuuat cognoscere modum. Nam omnia corporalia sicut scriptum est: A summis usque ad ima inmensura et numero et pondere, disposita sunt atque formata. Cunctis enim corporeis rebus pondus, natura dedit. Suum quoque regit omnia pondus. Primum Moyses qui omnes antecedit gentilium philosophos tempore nouit numeros et mensuras et pondus diuersis scripturis suae locis narrauit. Primum Fidon Argiuus ponderum rationem in Grecia constituit, et licet alii antiquiores exstiterint, sed iste hac arte experi#169b#entior fuit pondus dicitur, eo quod in statera libratum pendeat. Hinc et pensum, abusiue autem pondus, libra una est. Vnde etiam dipondius dictum est, quasi duo pondera, quod nomen adhuc in usu retinetur.</p>
<p>Trutina est gemina ponderum lancis aequali examine pendens, facta propter talenta et centenario ad pendenda, sicut momentaria pro parua modicaque peccunia. Haec et moneta uocata. Eadem et statera nomen ex numero habens, quod duobus lancelius et uno in medio stilo librata, aequaliter stet, examen #M480# est filum medium quo trutinae statera regitur et lances aequantur. Vnde et in planeis a mentum dicitur. In statera aequitatis uel diuinae gubernationis potentia significatur, ut in Isaia: Et librauit in pondere montes et colles in statera, hoc est iudicat in iustitia maiores et minores, potentes et infirmos, nobiles et ignobiles, quia ipse iudicabit orbem terrae in aequitate et populos in ueritate sua. Hinc et Iob ait: Vtinam appenderentur peccata mea quibus iram merui et calamitas quam patior in statera, quis alius statere nomine, nisi dei et hominum mediator exprimitur. Qui ad pensandum uitae nostrae meritum uenit, ac secum iustitiam simul et misericordiam detulit. Sed misericordiae lance preponderans, #18.a# culpas nostras parcendo leuigauit. Libra enim ponderis mysticae iustitiae obseruantiam significat, quia ibi probatur, quid aequum, et quid contrarium aequitati sit. Cuius rei plurima in scripturis inueniuntur probamenta et non necesse est inde aliqua hic numerare. Propheta igitur testante: Iustus dominus, et iustititam diligit, aequitatem uidit uultus eius. Iustum dicit deum amare iustitiam quia nescit alios respicere, nisi #M481# qui norunt custodire iustitiam. Adiecit: Aequitatem uidit uultus eius. Illam tamen sancti licet aequitatem, quam tamen propiuus ipse concedit. Non enim quicquam ex se probi humanitas habet, nisi quod a domino bonorum omnium susceperit largitore. Hinc et in Prouerbiis ita scriptum est: Qui sequitur iustitiam diligitur a domino. Et alibi de sapientia dictum est: Qui continens est, inquit, iustitiae adprehendet illam. Vnicuique autem pondere certus est modus nominibus propiis designatus.</p>
<p>Calculus minima pars ponderis quarta pars oboli est, constans lentis est geminis granis. Appellatur autem calculus, quod sit paruulus, sicut et lapis calculus, qui adeo minimus est, ut sine molestia sui calcetur. Siliqua uicesima quarta pars solidi est, ab arbore cuius semen est uocabulum tenens. Ceratim #18.b# obili pars media est, habens siliquam unam et semis, hunc latinitas semiobolum uocat. Ceraten autem Grece Latine siliqua cornuum interpraetatur. Obolus siliquis tribus appenditur habens ceratis duos calcos quattuor. Fiebant enim olim ex aere ad instar sagittae. Vnde et nomen a Grecis accepit, hoc est sagitta. Scripulus ex siliquarum pondere constat, hic apud Grecos gramma uocatur. Scripulus autem dictus per diminutionem a lapillo breui qui scropus uocatur. Dragma autem octaua pars unciae est et denarii pondus, argenti tribus constans scripulis, id est X et VIII siliquis. Dragmae enim similitudo ad hominem refertur in parobola euangeliae, ubi dominus ait: Aut quae mulier habens dragmas X et si perdiderit dragmam unam nonne accendit lucernam et euertit domum et quaerit diligenter donec inueniat, et cetera. Qui signatur per pastorem, ipse et per mulierem dominus noster Iesus Christus. Et quia imago hominis exprimitur in dragma. tunc mulier dragmam perdidit, quando homo ad imaginem dei conditus peccando a similitudine sui conditoris recessit. Sed accendit mulier lucernam quia dei sapientia ipse dei filius cum de Mariae utero humanam naturam suscipiens. In humanitate apparuit, mortalitatis nostrae se conscientia concussit, et ad inmortalitatem unde #18.a# per peccatum cecidit per Christum se redire posse conspexit.</p>
<p>Denarium autem dictum quia pro decem nummis inputatur. Denarius allegoricae significat remunerationem futuram sanctorum, quae illis pro bono labore hic promittitur, et in futuro datur. Vnde in euangelio paterfamilias operariis uineae suae in fine operis sui legitur, dedisse denarium. Denarii duo, duo precepta caritatis, uel utrumque testamentum, hoc est nouum et uetus. Vnde in euangelio dicitur: Et alio die protulit duos denarios et dedit stabulario. Solidus nuncupatur, quia nihil illi deesse uidetur. Solidum enim ueteres integrum dicebant, et totum. Ipse quoque nomisma uocatur, pro eo quod nominibus principum effigiesque signetur. Ab initio uero unum nomisma argenteus erat. Hoc enim ab Assyrus cepit. Dicunt autem Iudaei quod Abraham in ter#M482#ram Chanaan primus hanc aduexerit formam. Solidos apud Latinos alio nomine sextula dicitur, quod his sex uncia conpleatur. Hinc ut diximus uulgus aureum solidum uocat, cuius tertiam partem ideo dixerunt tremissem, eo quod solidum faciat ter missus. Expressio enim nomismatis incensa, significat imaginem conditoris in humana anima, qui ab uno quoque nostrum expetitur, quan#18.b#do credulitas recte fidaei cum bonis operibus a nobis exquiritur. Vnde dominus ad eos, qui eum temptabant, in euangelio ait: Reddite ergo quae sunt Caesaris Caesari, et quae sunt dei deo. Nummus autem ostensus imaginem Cesaris tenuit, et ideo Caesari nummum redderit tributum, peccuniam et honores terrenos iussit. Deo autem nosmetipsos id est imaginem dei quam ipse condidit in nobis, quae non est in auro picta, sed in hominibus figurata.</p>
<p>Sixtula bis adsumpta duellam facit ter posita staterem reddit, stater autem medietas unciae est appendens aureos tres. Vnde et uocatur stater, quod tribus solidis stet. Haec et semiuntia, quia semis habet de uncia, haec et semissis, quia ponderis semis est, quasi semis assis. Quadrantem Hebrei similiter codrantem uocant, et uocatur quadrum quod unciae quartam partem appendat. De quadrante autem in euangelio ita legitur: Vbi commemoratur nocentis traditio in carcerem. Amen dico tibi inquit, non ex eas inde donec noussimum quadrantem. Quadrans genus nummi est, qui habet duo minuta. Vnde in alio euangelio: Mulier illa paupercula et uidua dicitur misisse quadrante. #18.a# In chorbanan, in alio duo minuta, non quo dissonent euangelia, sed quod unus quadrans, duos minutos nummos habeat. Hoc est ergo quod dicit: Non egredieris de carcere, donec etiam minuta peccata persolues. Dissoluendo autem nouissimo quadrante, potest non absurde intellegi, aut pro eo positum, quod nihil relinquitur inpunitum. Sicut loquenter etiam dicimus usque ad fecem, cum uolumus exprimere aliquid ita exactum, ut nihil relictum sit, uelut significarentur nomine quadrantis nouissimi terrena peccata. Quarta enim pars distinctorum membrorum huius mundi, et ea nouissima terra inuenitur. Vt incipias a caelo, secundum aerem numeres, aquam tertiam, quartam terram.</p>
<p>Sicel qui Latino sermone siclus corrupte appellatur, Hebreum nomen est, habens apud eos unciae pondus. Apud Latinos autem et Grecos quarta pars unciae est, et stateris medietas, dragmas appendens duas. Vnde cum in litteris diuinis legitur, siclus uncia est, cum uero in gentilium quarta pars unciae est. Vncia dicta quod uniuersitatem minorum ponderum sua unitate uinciat, id est complectat. Constat autem dragmis octo, id est scripulis uiginti quatuor, quod pro inde legitimum pondus habetur. Quia numerus scripulorum eius horas diei noctisque metitur, #18.b# uel quia libram efficit duo decies computata. Libra duodecim uncus perficitur, et inde habetur perfecti ponderis genus. Quia tot #M483# haec constat uncus, quot mensibus annus. Dicta autem libra, quod sit libera, et cuncta intra se pondera praedicta concludat.</p>
<p>Mna in ponderibus centum dragmis appenditur, et est nomen Grecum. Significat mna decem uerba legis, quae hominibus diuinitus data sunt, ut in eis operentur, et lucrum spiritale efficiant. Vnde in euangelio legitur, quod homo nobilis qui habiit in regionem longinquam, expenderit seruis suis pecuniam suam. Cui reuertenti singuli exposuere, quae lucrificauerunt. Iste autem homo nobilis redemptor noster est, qui abiit in regionem longinquam, quia passione sua, et resurrectione completa ascendit in caelum, et sedit a dextris dei. In die autem iudicii uenturus, ut exquirat ex singulis debitoribus, pecuniam quam eis commendauerat, et reddet unicuique secundum opera sua.</p>
<p>Talentum summum esse pondus perhibetur in Grecis. Nam nihil est calco minus, nihil talento maius. Cuius uarium apud diuersas gentes pondus habetur. Apud Romanos enim talentum est LXX duarum librarum, sicut Plautus ostendit. Qui ait: #18.a# Duo talenta esse centum quadraginta IIII libras. Est autem triplex, id est minor, medius summus, minor quinquaginta, medius septuaginta duarum librarum, summus, centum uiginti constat. Centenarium enim numeri nomen est, eo quod centum librarum ponderis sit, quod pondus propter perfectionem centenarii numeri instituerunt Romani. Talenti nomine plenitudo et perfectio donorum significatur. Vnde in euangelio parabola dominus dicit: Hominem peregre proficiscentem. Vocasse seruos suos, et tradidisse illis bona sua, et uni dedit quinque talenta, alii autem duo, alii uero unum. Quinque enim sunt corporis sensus, uidelicet uisus, auditus, gustus, odoratus et tactus. Quinque igitur talentis domum quinque sensuum, id est exteriorum scientia exprimitur. Duobus uero intellectus et operatio designatur. Vnius autem talenti nomine, intellectus tantum modo significatur. Decem milia talenta, operationem decem praeceptorum, legis in euangelio significat, ubi ita legitur: Et oblatus est unus, qui debebat X milia talenta, item talentum in malam partem ponitur in Zacharia, ut est illud: Vidi, inquit, iniquitatem super talentum plumbi. Antiquissimi nondum auro argentoque inuento, aere uteban#18.b#tur. Nam prius aerea peccunia in usum fuit. Post argentea, deinde aurea subsecuta est, sed ab ea quae et nomen retinuit. Vnde et aerarium dictum, quia prius aes tantum in usu fuit. Et ipsud solum recondebatur, auro argentoque nondum signato, ex quorum metallis quamuis postea fuisset facta peccunia, nomen tamen aerarii permansit ab eo metallo unde initium sumpsit.</p>
<p>Thesaurum iuxta Grecam apotis tesseos a positione, hoc est a reposito nominatur. Nam tessis positio dicitur, et est nomen ex Greco Latinoque sermone compositum. Nam tes Greci repositum dicunt, Latini #M484# aurum, quod iunctum sonat, repositum aurum, auraria nomen habet ab auro. De thesauri significatione euangelica parabola manifestum indicium dat, ubi dominus ait: Simile est regnum caelorum thesauro abscondito in agro, quem qui inuenit homo abscondit. Et per gaudio illius uadit et uendit uniuersa quae habet et emit agrum illum. Thesaurus autem caeleste est desiderium. Ager uero in quo thesaurus absconditur, disciplina studii caelestis. Quem profecto agrum uenditis omnibus comparat. Qui uoluptatibus carnis renuntians, cuncta sua terrena desideria. Per disciplinae custo#18.a#diam caelestis calcat. Vt nihil quod caro blanditur liceat, nihil quod carnalem tracedat spiritus per horrescat. Item thesaurus iste in quo sunt omnes thesauri sapientiae et scientiae abconsditi. Aut dei uerbum est, quod in carne Christi uidetur absconditum. Aut sanctae scripturae, in quibus reposita est notitia saluatoris. Quemcumquis in eis inuenerit, debet in eis omnia istius saeculi emolumenta contempnere, ut illum possit habere quem repperit.</p>
<p>Tributa uero est quod antea per tribus singulas exigebantur. Sicuti nunc per singula territoria. Sic autem in tres partes diuisum fuisse Romanum populum constat. Vt ea quae erant in singulis partibus tribum dicerentur. Vnde etiam sumptus quos dabant populi tributa nominarum. Vectigilia sunt tributa, a uehendo dicta. Stipendium a stipe pendenda nominatum. Antiqui enim appendere peccuniam soliti erant. Magis quam adnumerare. Quid autem diuites qui thesaurorum possessores sunt, et quid diuitiae mysticae significent breuiter dicamus. Diues dicitur deus, ut in apostolo: Deus qui diues est in misericordia. Diues sancti sunt ut in apostolo: Quia diuites #18.b# facti estis in illo. In omni sapientia et prudentia. Diues est populus Iudaeorum de quibus in euangelio dicitur: Facilius est camelum per foramen auis transire quam diuitem in regnum caelorum. Alii autem hunc diuitem superbum quemlibet intellegunt. Diuites sunt Iudaei, philosophi, uel superbi huius mundi, ut in apostolo diuites eguerunt, et esurierunt, et alibi, diuites dimisit inanes. Diuitiae sunt uirtutes animae, siue sermo sapientiae. Vt in apostolo: Quia diuites facti estis in illo, in omni sapientia, et prudentia, et in Salomone: Possessio animae iuri. Proprie diuine, et in aliam partem pro heretico, ut in Iob legitur: Diuitias quas deuorauit, et deuenire illum extrahet eas deus.</p>
<p>Peccunia ergo uerba diuina sunt, ut in euangelio: Oportiuit te committere peccuniam meam, nam molasus. Sacculos thesaurizacio in deum, ut in euangelio: Facite uobis sacculos qui non ueterescant. Sacculos congregatio auaritiae, ut in Aggeo propheta: Et qui mercedes congregauit misit eos in sacculum pertusum. Negotiatores apostoli sunt, sicut in Iob pro diaboli corpore, hoc est omnibus iniquis dee isdem praedicatoribus, dicitur, Concident eum amici #M485# diuident eum negotiatores. Item in malam partem, ut in Ezechiel negotiatores cum agnis et hedis ueniunt ad te.</p>
<p>#18.a# Moneta appellata est quia monet nequa fraus in metallo uel in pondere fiat. Nomisma est solidus aureus uel argenteus, siue aereus. Qui ideo nomisma dicitur, quia nominibus principum effigiisque signatur, prius nummus argirus nuncupabatur quia quam plurimum ex argento percutiebatur. Nummi autem anima Romanorum rege uocati sunt, qui eos primum apud Latinos imaginibus notauit, et titulo nominis sui praescripsit. In nomismate tria quaeruntur, metallum, figura, et pondus, si ex his aliquid defuerit. Nomisma non erit. De nomismatis mistica significatione superius dictum est. Tria sunt autem genera argenti et auri et aeris, signatum, factum infectum. Signatum est quod in nummis est, factum quod in uasis, infectum quod in massis, id est massa. In notitiam autem formarum metalla ita uenerunt. Dum enim quocumque causa ardentes siluae excoquerunt terram. Quae calefactis uenis, fudit riuos cuiuscumque structurae siue igitur aes illud fuerat, siue aurum cum in loca terrae depressiora decurreret sumpsit figuram, in quam illud uel profluens riuus uel excipiens lacunam formauerat. Quarum rerum splendore capti homines cum legatas attolerent massas, uiderunt in ea uestigia terrae figurata. In quae excogitauerit liquefactas ad omnem formam posse de#18.b#duci.</p>
<p> </p>
<p>[2] De mensuris</p>
<p> </p>
<p>Mensura est res aliqua modo suo uel tempore circum inscripta. Haec aut corporis est, aut temporis. Corporis ut hominum lignorum et columnarum longitudo et breuitas. Sed et solem istum propriam sui orbis habere mensuram, quod geometrici praescrutari audent. Temporis ut mensura horarum et dierum et annorum. Vnde et metiri pedes horarum dicimus, hec est mensurare. Legitur enim in Sapientiae libro, quod deus omnia mensura, numero, et pondere cuncta disponat. In quibus tribus diffinitionibus ut reor haec intellegi possunt, ut in mensura constet qualitas, in numero quantitas, in pondere ratio. Haec per aequata in iudicio et misericorida dei constant, quia in his duobus terminis omnia conclusa sunt. In quibus per haec mundum constituit, gubernat, et iudicaturus est. In his deus iudex iustus comprehendi non potest, non potest reprehendi. Omnia ergo quae superius diximus uel dicemus in claustro, horum trium nobis nunc abscondita latent. Quae solis clauibus iudicii et misericordiae dei tunc reserabuntur ut sciantur. Quando in aduentu domini illuminabuntur abscondita tenebrarum, et reuelabuntur consilia cordium, ut laus sit unicuique a deo uel poena. Propriae autem mensura uo#18.a#cata quod ea fruges metiuntur, atque frumentum id est humida et sicca, ut per modios urnas et amphoras.</p>
<p>Mensurarum pars minima coclear quod est #M486# dimidia pars dragmae, appendens siliquas nouem, qui triplicatus conculam facit. Concula dragma una et dimidia adimpletur. Ciathi pondus decem dragmis appenditur, qui etiam a quibusdam causatus uel assatus nominatur. Oxifalus fit, si quinque dragmae adduntur ad decem. Acitabulus quarta pars eminae est duodecim dragmas appendens. Cetula emina est, habens ciatos sex, quae idcirco cotula uocatur quia cote Greco sermone incisio dicitur, et emina sextarii, in duo aequa inciditur et cotulam facit. Emina autem appendet libram unam, quae geminata sextarium facit. Sextarius duarum librarum est quibis assumptus nominatur bilibris, adsumptus quater fit Greco nomine cenix. Quinquies complicatus quinarem siue gomor facit, adice sextum congium reddit. Nam congius sex metitur sextariis, a quo et sextarii nomen dederunt. Destatere et bilibri in Apocalipsi discriptione tercii sigilli, ita scriptum est: Et cum aperuisset sigillum tertium audiui tertium animal dicens ueni, #18.b# et uidi, et ecce aequis niger, et qui sedebat, super eum habebat stateram in manu sua et audiui tamquam uocem in medio quatuor animalium dicentium. Bilibris tritici denario, et tres bilibres hordei denario, et uinum et oleum ne leseris. Et ecce equus niger et qui sedebat super eum stateram habebat in manu sua. Et audiui tamquam uocem in medio quatuor animalium et cetera. Equus niger falsorum caterua est fratrum, qui stateram rectae professionis habent, sed socios laedunt, per opera tenebrarum. Dum enim in medio animalium dicitur ne leseris, ostenditur illic esse qui ledit. De hoc et praecurrente equo dicit apostolus. Foris pugnae intus timores. Biblibris tritici denario, et tres bilibres hordei denario, et uinum et oleum ne leseris. Caue inquit ne exemplo pessimo fratrem tuum scandalizes, propter quem Christus mortuus est, et sacri sanguinis crismatisque portat insignia, quia siue perfecti meritis, siue etiam minimi quique in aeclesia, fide tamen sanctae trinitatis inbuti, omnes eodem perfecto pretio sanguinis dominici sunt redempti. Nec in merito bilibri et non simplici libra fidei uel operis perfectio exprimitur, quae utraque in radice geminae consistit caritatis.</p>
<p>Metrum est mensura liquidorum, haec a mensura nomen accepit. Metro enim men#18.a#suram dicunt Greci, et inde appellata metreta, licet et urna, et amphora, et reliqua huiusmodi nomen a mensura sumpserunt, tamen ista hoc nomen a denarii numeri perfectione accepit. Metrum ad omnem mensuram pertinet, metrum enim Grece, Latinae mensura dicitur. Nam et ciathus mensura est, et amphora mensura est, et quicquid plus minusue capit mensura est. Sed ideo hoc nomen specialiter sibi adsumpsit, quod sit mensura perfecti numeri, id est denarii. Vnde in euangelio scriptum est, de conuiuio nuptiali, ubi dominus aquas in uinum coneurtit: Erant inquit lapideae hydriae sex positae secundum purificationem Iudaeorum, capientes singulae metretas binas, uel ternas. Hydriae uocantur uasa aquarum receptu #M487# parata. Grece enim aqua ydor dicitur. Aqua autem scripturae sacrae scientiam e designat, quae suos auditores et a peccatorum sorde abluere, et diuinae cognitionis solet fonte potare.</p>
<p>Vasa sex quibus continebatur corda sunt deuota sanctorum, quorum perfectio uitae et fidei ad exemplum recte credendi ac uiuendi proposita est generi humano per sex seculi labentis aetates, id est usque ad tempus dominicae praedicationis. Et bene #18.b# lapidea sunt uasa. Quia fortia sunt praecordia iustorum, ut pute illius fide et dilectione solidata. Capientes inquit singulae metretas binas uel ternas, quia scripturae sacrae auctores, et ministri prophetae, modo de patre tantum loquuntur et filio, ut est illud: Omnia in sapientia fecisti. Virtus enim dei et sapientia Christus est. Modo etiam spiritus sancti faciunt mentionem iuxta illud eiusdem psalmigraphi: Verbo domini caeli firmati sunt, et spiritu oris eius omnis uirtus eorum.</p>
<p>Modius dictus ab eo quod sit suo modo perfectus. Est autem mensura librarum quadraginta quatuor, id est sextariorum uiginti duorum, cuius numeri causa inde tracta est, eo quod in principio deus uiginti duo opera fecerit. Nam prima die VII opera fecit, id est materiem informem, angelos, lucem, caelos superiores, tetram aquam, atque aerem. Secunda die firmamentum solum, tertia die quatuor maria, semina, sationes, atque plantaria. Quarta die tria, solem, et lunam, et lunas. Quinta die tria pisces, et reptilia aquarum, et uolatilia. Sexta die quatuor. Bestias, pecudes, reptilia terrae, et hominem. Et facta sunt omnia uiginti duo genera in diebus sex, et uiginti due generatio#18.a#nes sunt ab Adam usque ad Iacob, ex cuius semine nascitur omnis gens Israhel. Et xx duo libri ueteris testamenti usque ad Hester et uiginti duo literarum sunt elementa quibus constat diuinae legis doctrina. His igitur exemplis modius uiginti duorum sextariorum. A Moyse secundum sacrae legis mensuram effectus est, et quamuis diuersae gentes, huic mensurae pondus uel adiciant ignoranter uel detrahant, apud Hebreos constitutione diuina tali ratione seruatur. Modius enim a modo dictus, hinc et modica, id est moderata modicis enim modus nomen inposuit. Nam modica pro parius abusiue non proprie dicimus, in scriptura sacra modius aequitatem iustitiae significat. Vnde dominus in lege praecepit dicens: Non sit tibi modius maior et minor, sed modius iustus aequusque sextarius, item modius corpus humanum uel legis literam significat. Vnde dominus ait in euangelio: Nemo accendit lucernam, et ponit eam sub modio. Ponere ergo est lucernam sub modio, superiora facere corporis commoda quam praedicationem ueritatis. Vt ideo quisque ueritatem non predicet, dum timet ne aliquid in rebus corporalibus et temporalibus molestiae patiatur. Sub modio ergo lucernam ponit, quisquis #18.b# lucem doctrinae bonae commodis temporalibus obscurat et tegit. Super candelabrum autem, qui corpus suum ministerio #M488# dei subicit, ut superior sit praedicatio ueritatis, inferior seruitus corporis. Per ipsam tamen corporis seruitutem, excellentior luceat doctrina, quae per officia corporalia, id est per uocem et linguam et ceteros corporis motus exhibetur.</p>
<p>Satum est genus mensurae iuxta morem prouintiae Palestinae, unum et dimidium modium capiens, cuius nomen ex Hebreo sermone tractum est. Satum enim apud eos nominatur sumptio, siue leuatio, eo quod qui metitur eandem mensuram sumat ac leue est. Et alium satum mensura sextariorum uiginti duorum capax quasi modius. Vnde in euangelio scriptum est de muliere quae abscondit fermentum in farina satis tribus donec fermentaret totum. Nam haec mulier significat sanctam aecclesiam, quae doctrinam euangelii et intellectus sacrarum scripturarum condidit in pectoribus humanis, donec coadunet tres partes orbis, quod de tribus filiis Noe exortum in orbe continet, triquadro conuertens ad fidem sanctae trinitatis, ut spiritus et anima et corpus in unum redacta inter se non discrepent. Possunt itaque preter haec et in farinae satis tribus illi dominici seminis fructus, tricesimus scilicet #18.a# sexagesimus, et centesimus intellegi, id est coniugatorum, continentium atque uirginum. Et pulchre dicit catenus absconditum in farina fermentum donec fermentaret totum, quia caritas in nostra mente recondita eo usque crescere debet, donec totam mentem in sui perfectionem commutet.</p>
<p>Batus uocatur ab olearia mola, Hebraica lingua, quae apud eos uel bata nominatur capiens quinquaginta sextarios, quae mensura una mole uice proteritur. Ephi ergo mensura est trium modiorum, ut in libro Ruth ostenditur, et gomor mensura est atticorum coenicum trium. Vnde in Leuitico et in Numerorum libro quotiens cumque decima pars ephi in sacrificio exhiberi iubetur. Mensura gomor expensa intellegitur. Ephi eandem mensuram habet in aridis, quam in liquidis batus. Amphora uocata quod hinc et inde leuetur. Haec Grece a figura sui dicta dicitur, quod eius ansae geminatae uideantur aures imitari. Recipit autem uini uel aquae pedem quadratum, frumenti uero modios Italicos tres. Cadus Greca amphora est continens urnas tres. Vrna mensura est quam quidam quartarum dicunt. Proprie autem urna uas est, quod pro condendis defunctorum cineribus adhiberi solet. De quo poeta: Caelo tegitur, qui non habet urnam.</p>
<p>#18.b# Medimna mensura est quinque modiorum. Medimna autem uocatur Latina lingua id est dimidia eo quod quinque modiis metiatur, qui est dimidius numerus a perfecto denario. Artaba mensura est apud Aegyptios sextariorum septuaginta duorum composita ex numero propter septuaginta et duas gentes uel linguas quae orbem impleuerunt. Gomor quindecim modiorum unus appendet. Chorus triginta modiorum mensura completur. Hic ex Hebraico sermone descendit, qui uocatur cora a similitudine collis. Coria enim Hebraice colles appellantur. Coaceruati enim modii triginta, instar collis #M489# uidentur, et onus cameli efficiunt. De amphora in Zacharia propheta ita scriptum est: Et ecce mulier una sedens in medio amphorae et dixit, haec est impietas et proiecit eam in medio amphorae, et misit plumbeam massam in os eius et cetera. Amphora autem hic significat mensura grandem iniquitatis Iudaeorum. De qua saluator ad ipsos ait: Implete mensuram patrum uestrorum. Super hanc mensuram omnium delictorum media sedebat impietas, quam alio nomine idolatriam possumus appellare et negationem dei. Missa est ergo massa plumbea in os sina#180a#gogae Iudaeorum ut arrogantia eius conquiescat. Haec ergo impietas sinagogae quae sedebat super peccata Israhel, et in suo sclere gloriabatur, postea mittitur in medium Babilonis et captiuitatis malo deprimitur, uel certe ab angelo, ut quae primus latebat in scelere, aeterno silentio conticescat. Legimus in euangelio, quod uilicus iniquitatis debitoribus domini sui qui debebant domino suo grande debitum reddere, hoc est unus centum cados olei. Alter centum choros tritici, ipse pensam temperaret, et iusserit priori procentum cadis olei scribere quinquaginta. Sequenti uero pro centum choris tritici scribere octoginta, quibus rebus instruamur ut misericordiam debiti remissione facientes, ipsi a misericorde domino remissionem debitorum nostrorum consequamur.</p>
<p> </p>
<p>[3] De numero</p>
<p> </p>
<p>Numerorum ratio in multis iuxta allegoriam tipica significatione misterium nobis uenerandum ostendit. Vnde primus numerus hoc est unus ad unitatem deitatis refertur. De quo in Exodo scriptum est: Audi Israhel, dominus deus tuus deus unus est. Item unus ad unitatem aeclesiae siue fidei pertinet. Vnde in Actibus Apostolorum de credentibus scribitur: Erat illis cor unum et anima una. Rur#180b#sum unus, ad unitatem fidei, siue operis perfectionem respicit. Hinc in Genesi de archa scriptum est: Et in cubito consummabis summitatem eius. Iterum unus malorum unitatem exprimit. Vt est illud in euangelio: Et uidit ibi hominem non uestitum ueste nuptiali.</p>
<p>Nam binarius numerus ad duo testamenta respicit. Vnde in Regum scriptum est: Et fecit duo cherubim decem cubitorum magnitudine. Item duo ad duo praecepta caritatis pertinent, unde dicit in euangelio: In his duobus praeceptis, tota lex pendet et prophetae. Rursum duo duas dignitates exprimiunt. Regiam scilicet et sacerdotalem, quarum figuram duo illi pisces quinque panibus adiuncti in euangelio figuram gerebant. Iterum duo misterium significant duorum populorum id est Iudaeorum et gentium. Vnde in Zacharaia scriptum est: Et pax erit inter duos illos. Necnon et duo, animae et corporis conuentionem significant. Vnde dominus dicit in euangelio: Si duo ex uobis consenserint super terram et reliqua. De quo et Amos di#M490#cit: Numquid ambulabunt duo pariter nisi conuenerit eis. Item duo electorum atque reproborum praefigurationem gerunt. Vnde dicit in euangelio: Tunc duo erunt in agro, unus #181a# assumetur et alius relinquetur.</p>
<p>Ternarius ergo numerus ad trinitatis misterium pertinet, ut in epistola Iohannis: Tres sunt inquit qui testimonium dant. Item tres ad passionis domini sepulturam et resurrectionis sacramentum respiciunt. Vnde in Osee scriptum est: uiuificabit nos post duos dies, die tertia suscitabit nos et uiuemus. Rursum tres, ad fidem, spem, et caritatem, exprimendam uadent. Quarum uirtutum figuram tres illae ciuitates in Deuteronomio, ad quas homicida qui nolens proximum occiderit confugere praecipitur habere dicuntur. Item tres tria tempora significant, hoc est primum ante legem, secundum sub lege, tertium sub gratia. Vnde in euangelica parabola legitur, ecce anni tres sunt ex quo uenio quaerens fructum in ficulnea, et non inuenio. Iterum tres trimodam hominum operationem in bono uel in malo praefigurant, id est cogitatione sermone et opere, ut in apostolo: Si quis inquit aedificauerit super fundamentum hoc aurum argentum lapides pretiosos ligna foenum stipulam. Rursum tres trimodam fidelium professionem demonstrant, id est clericorum, monachorum, et coniugum. De hac tripertita in aecclesia professione per #181b# Ezechielem loquitur dominus dicens: Sures uiri isti Noe, Danihel, et Iob fuerint in medio eorum filium et filiam non liberabunt, sed ipsi soli liberabuntur.</p>
<p>Quaternarius ergo numerus ad quatuor pertinet euangelia, ut in Ezechiel, et in medio inquit eorum erat similitudo quatuor animalium. Item quatuor ad quatuor sanctorum uirtutes misticam significationem ducunt, hoc est prudentiam, iustitiam, fortitudinem, et temperantiam quibus animae sanctorum domino largiente reficiuntur. Vnde scriptum est: Erant autem qui manducauerunt quasi quatuor milia hominum, et dimisit eos. Rursum quatuor ad quatuor mundi paries pertinent, ex quibus sancta aeclesia congregatur. Vnde dicitur per prophetam: Ab oriente adducam semen tuum, et ab occidente congregabo te. Dicam aquiloni da, et austro noli prohibere. Similiter quatuor ad quatuor elementa mundi, quibus humanum corpus compactum est possunt referri, quia inde corporis conditio maxime roboratur, et subsistit. Nam in euangelio scriptum est, quod paraliticus in lecto portaretur a quatuor.</p>
<p>Quinarius ergo numerus ad quinque legis libros Moysi, significationem aliquando trahit, de quibus apostolus ait: Volo in aeclesia quinque uerba sensu meo loqui, uel ad quinque sensus corporis, id est uisum, auditum, #182a# gustum, odoratum, et tactum. Vnde in euangelio scriptum est: Simile est regnum caelorum decem uirginibus. Quinque enim ex eis erant fatuae, et quinque prudentes. item ibi, et uni dedit quinque talenta. Hinc et dominus ad #M491# Samaritanam mulierem ait: Quinque enim uiros habuisti.</p>
<p>Senarius ergo numerus ad dies sex, in quibus deus omnem condidit creaturam, significationem refert, ut est illud in Exodo: Sex enim diebus condidit deus caelum et terram uel ad omne tempus praesentis saeculi, quod sex aetatibus uoluitur. Vnde dominus perfector totius operis sui, sexta aetate in mundum ueniens, sexta feria passus est, in sabbato requieuit in sepulchro, et in die dominica resurrexit a mortuis.</p>
<p>Septenarius igitur numerus multiplicem significationem habet, quia aliquando ad diem septimum refertur, in quo perfectis omnibus dominus requieuit. Vnde et sanctorum animae post laborem bonorum operum requiescunt ab omni opere suo in aeterna beatitudine. Aliquando autem ad septiformem grauam spiritus sancti pertinet, de quo in Apocalipsi scriptum est: Septem cornua, et septem oculi, septem sunt spiritus dei missi per omnem terram. Item septem leguntur aeclesiae in Apocalipsi, quae per septem candelabra et per #182b# septem stellas figurantur, in quibus plenitudo sanctorum uersatur, sicut idem liber testatur. Quia septem candelabra septem aeclesiae sunt, similiter et septem stellae, item per septem. Omne praesens tempus huius saeculi designatur, quod per septem dierum circulum uoluitur, et in contrariam partem per septenarium numerum plenitudo peccati, id est uniuersitas septem principalium uitiorum figuratur. Vnde dominus de inmundo spiritu in euangelio ait: Tunc uadit et adsumit alios spiritus septem nequiores se, et ingressi habitant ibi, et fiunt nouissima hominis illius peiora prioribus. Hinc et in Salomone legitur, ne crediderius ei quo septem nequitiae sunt in anima illius hoc est diaboli. Rursum septem perfectionem flagellorum dei demonstrant, ut in Leuitico: Castigat inquit uos dominus depties pro peccatis uestris.</p>
<p>Preterea septem et octo legis et euangelii figurationem tenent. Vnde in Aeclesiaste scriptum est: Da partes septem necnon et octo. Similiter septem et octo quietis et resurrectionis obtinent sacramentem. Octo enim ad diem dominicae resurrectionis siue omnium sanctorum futuram resurrectionem pertinet. De qua in titulo Psalmi sexti scribitur: In finem pro octaua.</p>
<p>Nouem namque ad sacramentum passionis domini demonstrandum satis ualet. Quia #183a# ipse dominus hora nona clamans uoce magna emisit spiritum. Item nouem leguntur esse ordines angelorum, id est angeli, archangeli, throni, dominationes, uirtutes, principatus, potestates, cherubim, et seraphim. quos significant nonaginta nouem oues in euangelica parabola relictae in deserto siue in montibus. Item nouem ad inperfectione mandatorum dei siue in plenitudine omnium bonorum designat, sicut in Deuteronomio delecto Og regis Basan, qui typus est diaboli, scriptum est, quod nouem cubitis longitudo eius sit.</p>
<p>Denarius ergo numerus ad decalogum legis aliquando refertur. Vnde Psalmista ait: In psalterio decem #M492# chordarum psallam tibi. Item eodem numero perfectio operum, uel plenitudo sanctorum designatur, quarum figura illae decem cortinae. Quae in tabernaculo testimoniii iubente domino factae sunt obtinuerunt. Vndenarius numerus transgressionem legis, uel peccatorum obtinet figuram, sicut et undecimus psalmus, qui in eodem numeri sacramento praesignatus est, ostendit dicens: Saluum me fac domine quo defecit sanctus. Vnde et in tabernaculo foederis in similitudine peccantium eiusdem numeri saga cilicina fieri praecipiuntur. Duodecim ad apostolos pertinent sicut in euangelio demonstratur ubi ita legitur: Duodecim apostolorum nomina haec sunt. Hinc #183b# ipse dominus ad discipulos suos ait: Nonne ego uos elegi duodecim, et cetera. Item duodecim ad omnium sanctorum pertinent sacramentum qui ex quatuor mundi partibus, per fidem sanctae trinitatis collecti, unam ex se faciunt aeclesiam. Horum electorum duodecim illi lapides pretiosi, ex quibus in Apocalipsin: Ciuitas regni magni construitur figuram habent. Hi sunt xii tribus filiorum Israhel sensu uidentes dominum. Tredecim uero ad legis plenitudinem, et fidem trinitatis pertinent, ut in Ezechiele: Et mensus est inquit altitudinem portae tredecim cubitis. Quatuordecim uero ad sacramentum dominicae regenerationis respiciunt. Ut in principio euangelii Mathei satis demonstratur. Ab Abraham usque Dauid, generationes xiiii; item quatuordecim ad presens tempus uel futurum pertinet, sicut in Leuitico demonstratur, ubi scriptum est de muliere quae genuerit feminam dicitur, quod duabus ebdomadibus hoc est praesenti et futuro sit inmunda. Quindecim autem numerus legis et euangelii quietis et resurrectionis obtinet misterium. Vt in Actibus Apostolorum Paulus apostolus, quindecim diebus cum Petro commorasse dicitur. Sedecim ad numerum sedecim prophetarum. Decem et septem, ad sacramentum omnium prophetarum, quia decem praecepta legis per septiformem gratiam e spiritus sancti operantur.</p>
<p>#184a# Viginti ad perfectionem operis, quae per caritatem operantur. Decalogus enim legis per duo dilectionis praecepta duplicatus xx efficit. Vnde et duo cherubim quod est plenitudo scientiae in templo eiusdem numeri cubitos habuisse narrantur. Viginti duo pertinent ad sacramentum diuinorum uoluminum secundum Hebreorum literas. Viginti quatuor numerus, ad uiginti quatuor libros ueteris testamenti iuxta Hebreorum traditionem a quibusdam figuram habere dicitur. Alii uero patres ueteris ac noui testamenti sub eodem numero intellexerunt, in apocalipsi et super thronos xxiiii seniores sedentes. Nam uiginti quinque corporis quinque sensibus in semetipsis multiplicatis perueniunt ad sacramentum sicut in Ezechiele manifestatur. Viginti octo numerus ad legis et euangelii pertinet misterium, sub cuius numeri sacramento cortinae tabernaculi eiusdem nu#M493#meri cubitos, in longitudine habuisse feruntur in Exodo.</p>
<p>Triginta uero ad fructus fidelium coniugatorum ut in euangelio: Et dabunt fructum, aliud centesimum, aliud sexagesimum, aliud uero tricesimum. Triginta duo ad misterium aetatis, qua dominus noster in carne conuersatus est. Vnde ut quibusdam uidetur ait apostolus: Donec occurramus ad unitatem fidei, et agnitionis filii dei. In uirum perfectum, in men#184b#suram aetatis plenitudinis Christi.</p>
<p>Quadraginti uero numerus legis et euangelii obtinet sacramentum. Item quadraginta ad quadragesime sacramentum pertinet. Vnde in euangelio d domino scriptum est, et agebatur in spiritu in deserto xl diebus. Iterum quadraginta resurrectionis dominicae sacramentum continent. Vnde in Actibus apostolorum ita scriptum est: Et conuersatus est cum eis dies xl. Pretereta quadraginta numerus, omne praesens huius saeculi tempus figurare dicitur. Quatuor enim sunt mundi partes, et omnis creatura uisibilis ex quatuor constat elementis. Denarius uero numerus in bonam uel malam partem perfectus est. Qui denarius per quaternarium ductus quadragenarium implet. Hinc est quod per Psalmistam dicitur: Quadraginta annis proximus fui generationi huic. Et in diluuio iuxta eiusdem numeri dies et totidem noctes super terram dominus pluit. Et in Iona propheta scriptum est: Post quadraginta dies Nineue subuerterit. Quod et ipsum secundum historiam in eadem ciuitate factum non est, in mundo uero cuius figuram ciuitas illa habuit impletum erit. Quadraginta uero duo ad numerum in heremo mansionum, uel ad numerum generationum quae ab Abraham sunt usque ad dominum Iesum Christum.</p>
<p>Quinquaginta autem ad #185a# ad Pentecostes uel aduentum spiritus sancti, unde dicit in Actibus apostolorum: Dum complerentur dies pentecostes. Item quinquaginta ad indulgentiam pertinet peccatorum, in cuius numeri sacramento l psalmis positus est. Sexaginta uero numerus ad omnium perfectorum pertinet sacramentum. Vnde dicit in Cantico canticorum: En lectulum Salomonis, id est Christi aeclesiam xl fortes ambiunt ex fortissimis Israhel. item sexaginta ad fructum uiduis, siue continentibus deputatur. Vnde in euangelio legitur: Et dabunt fructum aliud sexagesimum.</p>
<p>Septuaginta uero ad ueterum patrum pertinere dicitur sacramentum, in quorum figura Salomon ad aedificium templi. Lxx milia operarios elegisse dicitur, qui in humeris portabant. Nam lxxx et lxxx ad figuram legis et euangelii simul pertinent, ut in Psalmo scriptum est: Dies annorum nostrorum in ipsis septuaginta annis. Si autem in potentatibus octuaginta anni. Septuaginta uero duo, ad numerum presbyterorum pertinet Moysi, uel discipulorum quos dominus in praedicationem euangelii elegit. Septuaginta quinque ad numerum animarum pertinent, quae cum Iacob in Aegiptum descendisse nar#M494#rantur in Actibus apostolorum. Octuaginta ad quorundam Christianorum ani#185b#mas quae domino fide tantum non operibus coherent. De quibus in Canticis canticorum scriptum est: Septuaginta sunt reginae id est animae perfectorum et octoginta concubinae.</p>
<p>Centum ad martyrum, fructum siue uirginum pertinet ut in euangelio: Et dabunt inquit fructum, aliud centesimum et reliqua. Centum uiginti numerus perfectionem legis et euangelii per figuram ostendit. Vnde legislator Moyses centum uiginti annorum esse describitur. Et spiritus sanctus in die pentecostes descendit super cxx animas credentium qui fuerunt in caenaculo Sion congregati. Nam leguntur ante diluuium centum uiginti anni, ad poenitentiam hominibus decreti, et Salomoniaci templi altitudo centum uiginti cubitorum erat. Hoc autem quod omnis templi altitudo centum uiginti cubitorum fuit. Ad idem sacramentum respicit, quod et primitiua in Hierosolimis aecclesia propter passionem resurrectionem ascensionem domini in caelos. In hoc numero uirorum gratiam spiritus sancti accepit. Itaque procedente naturalis numeri progressione, ab uno usque ad xv et collectis in unum omnium locorum summitatibus centum xx fiunt. Xv namque quae ex septem et viii constant, solent non numquam ad significationem referri #186a# uitae futurae quae nunc in sabbatismo geritur animarum fidelium. Perficietur autem in fine saeculi resurrectione corporum in mortalium.</p>
<p>Centum quinquaginta quatuor numerus ad electorum obtinet sacramentum. In quorum figura eiusdem numeri pisces post resurrectionem domini ab apostolis in euangelio capti referuntur. Trecenti ad numerum perfectorum, qui per crucem Iesu de mundo triumphantes uictoriam reportant. In quorum tipo Gedeon in Iudicum libro eiusdem numeri pugnatores elegisse discribitur. Quingenti ad quinque aetates mundi ut quibusdam putatur pertinet sacramentum, quibus transactis saluator mundum uisitare. Dignatus est, in cuius tipo Noe cum quingentorum esset annorum. Diuinitus inspiratus, aptauit archam in salutem domus suae. Vinea fuit pacifico in ea quae habet populos tradidit eam custodibus, uir affert pro fructu eius mille argenteos. Vinea id est aeclesia fructu abundans fidei, fuit pacifico id est domino Christo, quam tradidit custodibus, hoc est prophetis et apostolis, atque angelicis dignitatibus. Pro cuius fructu ipse uir affert mille argenteos, hoc est perfectionem retributionis. Mille #186b# ducenti apostolicorum doctorum gerunt figuram, qui omnia mundi dimittentes, in uerbo praedicationis laborare non cessant. Hi duplici remuneratione quae inducentis designatur donantur. De quibus scriptum est: Mille tui pacifici et ducenti his qui custodiunt fructus eius. Septem milia numerus ad omnium electorum pertinet sacramentum, qui pleni spiritu sancto per ebdomadam huius #M495# mundi ad regna caelorum colliguntur. De quo in Regum: Reliqui inquit mihi septem milia uirorum. Sexcenta milia, dl ad sacramentum filiorum pertinet Israhel, qui egressi sunt de Aegypto ut in Exodo: Decem milia numerus. Ad decalogum pertinet legis, ut in euangelio: Et oblatus est ei unus qui debebat decem milia talenta. Centum quadraginta quatuor milia ad sacramentum electorum qui ex Iudaeis in fine mundi credituri sunt in Christo, ut quidam uolunt, ubi et supra. Rursum centum quadraginta quatuor milia ad sacramentum omnium uirginum. De quibus in Apocalipsi: Et nemo inquit poterat canticum illud dicere, nisi illa centum quadraginta quatuor milia. Et post pauca: Virgines enim sunt, et in #187a# ore ipsorum non est inuentum mendacium.</p>
<p> </p>
<p>[4] De musica et partibus eius</p>
<p> </p>
<p>Musica est peritia modulationis sono cantuque consistens, et dicta musica per deriuationem a musis. Musae autem appellatae apo tomason id est a quaerendo, quod per eas sicut antiqui uoluerunt uis carminum et uocis modulatio quaereretur. Quarum sonus quia sensibilis res est et preteriuit in preteritum tempus imprimiturque memoriae inde a poetis Iouis et memoriae filias musas esse confectum est. Nisi enim ab homine memoria teneatur soni percunt quia scribi non possunt. Moyses dicit repertorem musicae artis fuisse Tubal, qui fuit de stirpe Cain ante diluuium. Greci uero Pythagoram dicunt huius artis inuenisse primordia ex malleorum sonitu et cordarum extensione percussa. Alii limum Thebeum, et Zethum, et Amsion in musica arte primos claruisse ferunt. Post quos paulatim directa est praecipue haec disciplina, et aucta multas modis, eratque tam turpe nescire quam literas. Interponebantur aut non modo sacris, sed et solemnibus omnibus omnibusque laetis uel tristioribus #187b# rebus ut in ueneratione diuina ymni. Ita in nuptiis ymenei et in funeribus treni, et lamenta ad tibias canebant. In conuiuus uero lira uel cythara circumferebatur, et accubantibus singulis ordinabatur conuiuiale genus canticorum, itaque sine musica, nulla disciplina potest esse perfecta. Nihil sine illa. Nam et ipse mundus quadam armonia sonorum fertur esse compositus, et ipsud caelum sub armoniae modulatinoe reuolui. Musica mouet effectus, prouocat in diuersum habitum sensus, in proelus quoque tubae concentus, pugnantes accendit, et quanto uehementior fuerit clangor tanto fit ad certamen animus fortior, siquidem et remiges cantus ortatur ad tolerandos quoque labores. Musica animum mulcet, et singulorum operum fatigationem, modulatio uocis solatur. Excitatos quoque animos musica sedat, sicut de Dauid legitur: Qui ab spiritu in mundo Saulem arte modulationis eripuit. Ipsas quoque bestias, necnon et serpentes, uolucres, atque delfinas, ad auditum suae modulationis musica prouocat, sed et quicquid loquimur uel intrinse#M496#cus uenarum pulsibus commouemur, per #188a# musicos, rithmos, armoniae uirtutibus probatur esse sociatum.</p>
<p>Musicae partes sunt tres, id est armonica, rihtmica, metrica. Armonica est quae decernitur in sonis acutum et grauem. Rithmica est quae requirit incursionem uerborum utrum bene sonus animale cohereat. Metrica est quae mensuram diuersorum metrorum probabili ratione cognoscit. Vt uerbi gratia, heroicon iambicum, elegiacum, et cetera. Ad omnem aut sonum quae materies cancilenarum est, triformem constat esse naturam. Prima est armonica quae ex uocum cantibus constat. Secundam organea, quae ex flatu consistit. Tertia rithmica, quae expulsu dignorum numeros recipit. Nam aut uoce editus sonus sicut per fauces, aut flatu sicut per tubam aut tibia, aut pulsu sicut per culuram, aut per quodlibet aliud, quod percutiendo canorum est.</p>
<p>Prima diuisa musicae quae armonica dicitur, id est modulationis pertinet ad comicos tragoedas, uel choros uel ad omnes qui uoce propria canunt. Haec ex animo et corpore motum facit, ex motu sonum, ex quo colligitur musica quae in homine uox appellatus. Vox aer spiritu uerberatus, unde et uerba sunt nuncupata. Proprie autem uox hominum est #188b# seu inrationabilium uel animantium. Nam in aliis abusiue non proprie sonitus uocem uocari, ut uox tubae, infremuit fractusque ad litora uoces. Perfecta est autem alta uox, suauis et clara, alta ut in sublime sufficiat, clara ut aures adimpleat, suauis ut animos audientium blandiatur. Si ex his aliquis defuerit uox perfacta non fuerit.</p>
<p>Secunda diuisio organica est, in his quae spiritu reflante completa in sonum uocis animantur, ut sunt tubae, calami, fistulae, organa, pandoria, et his similia. Tertia diuisio rithmica, pertinens ad neruos et pulsus, cui dantur species cithararum diuersarum. Timpanum quoque cimbalum, sistrum, acitabula aerea et argentea et alia quae metallico rigore repercussa reddunt cum suauitate tinnitum et cetera huiuscemodi. Canticum significat scientiam spiritalem ut in Psalmo: Cantare domino canticum nouum. Psallere est opus bonum exercere. Canticum ad contemplatiuam, psallere refertur ad actiua uita. Vbi et supra, iubilatio clamor spiritali feruore expressior, siue gaudium ineffabile, quod humana lingua plenius fari non potest. Vt in Psalmo: #189a# Beatus populus qui scit iubilationem. Primo omnium ad organi eo quod maius esse his omnibus generibus, in sonitu et fortitudine nimia compuatur clamores ueniam. quod de duabus elefantorum pellibus concauum coniungitur et per duodecim fabrorum sufflatoria conpinsatum per xii cicutas aereas in sonitum nimium quem in modum tonitrui concitat. Ita ut per mille passus sine dubio sensibiliter seu utique amplius audiatur, sicut apud Hebreos de organis quae ab Hierusalem usque ad montem Oliueti et amplius sonanter audiuntur #M497# comprobatur. Duo genera a plerisque organi esse dicuntur, primum est id quod diximus et aliud quod de peregrinatione Israhel propheta praeposuit apud Babilonem subita scribitur dicens: Super flumina Babilonis et reliqua. Hoc totum figuraliter ac spiritaliter Christi euangelium significat quoniam et illud de duabus id est duarum legum asperitate coniungitur. Per xii sufflatoria fabrorum, id est per patriarchas ac prophetas, per xii cicutas aereas, id est per apostolos sonum nimium primo dum tonitrui emittit sicut scriptum est. In omnem terram exiuit sonus eorum, id est uox euangelii in toto orbe terrarum sicut scriptum est: Vox tonitrui tui in ro#189b#ta. Nam per mille passus id est perfectum numerum x uerborum legis implet sonus eius. In salicibus id est per laborem uniuscuiusque doctoris et per motum labiorum eius euangelium praedicatur. Item organum: homo siue corpus dominicum ut in Psalmo: Laudate cum in chordis et organo. Et in aliam partem de uana impiorum laetitia ut in Iob: Tenent timpanum et citharam et gaudent ad sonitum organi. Tuba itaque de qua in Danihele scriptum est: Cum audieritis uocem tubae, fistulae, cytharae, et reliqua diuersis figuris ac formis efficitur. Aliter enim est tuba congregationis populi, aliter conductionis, aliter uictoriae, aliter persequendi inimicos, aliter conclusionis ciuitatum et reliqua. Tuba autem consuetudinis apud rerum pertussimos, hoc modo intellegitur, tribus fistulis aereis in capite angusto inspiratur, in capite uoluto per quatuor uoci ductas aereas qua per aereum fundamentum quaternas uoces producunt, mugitum nimium uehementissimumque profert. Ita euangelium trina confessione trium per sonarum sanctae trinitatis in capite angusto, hoc est in natiuitate Christi inspiratus, et per iiii uoci ductas aereas per quatuor euangelistas, et per aereum fundamentum stabilitatem scilicet fidei et operum in toto orbe uocem nimio clamore quasi in modum tu#190a#bae congregationis emitit. De fistula autem refertur, ita quod sit, bumbolum aereum ductile quadratum, latissimumque in modum corone cum fistulae aereo ferreoque commixto quod in ligno alto speciosoque formato superiore capite constringitur. In hoc quoque per singula latera xii bumbola aerea cum vii fistulis in medio positis in catenis fixis dependent. Ita tria bumbola uno in latere per circuitum utique finguntur, et concitato primo bumbolo et concitatis xii bumbolorum fistulis in medio positis clamorem magnum fragoremque nimium supra modum simul proferunt.</p>
<p>Bumbolum itaque cum fistulis, id est doctor in medio aeclesiae est cum spiritu sancto qui loquitur in ea constringitur in ligno alto id est in Christo qui a sapientibus ligno uitae computatur. In catena, id est in fide et non se iungit, terrae id est operibus carnalibus. Duodecim bumbola, id est xii apostoli, cum fistulis id est cum diuinis eloquiis. Cithara de qua in quadragesimo secundo Psalmo #M498# scriptum est: Confitebor tibi in cithara deus deus meus. Propriae consuetudinis apud Hebreos, quae cum chordis viginti quattuor in modum deltae literae sicut peritissimi tradunt utique componitur, et per digitos pindari uariis uocibus tinnulisque actibus in diuersos modos concitatur.</p>
<p>Cithara autem de qua sermo est aeclesiae spiritaliter tipum habet quae cum xx quatuor seniorum dog#196b#matibus trinam formam habens in modum deltae literae fidem sanctae trinitatis significat, et per manus apostolici ordinis, qui praedicator illius est in diuersos modulos ueteris et noui testamenti. Aliter in litera aliter in sensu, figuraliter concitatur. Psalterium quod Hebraicae nablum, Grece autem Psalterium, Latine autem laudatorium dicitur, de quo in quinquagesimo et vii Psalmo scribitur: Exsurge psalterium et cithara. Non quod in modum citharae sed quod in modum clipei quadrati, conformetur cum cordis x sicut scriptum est: In psalterio decim cordarum psallam tibi, sed hinc inde cordae eius contritae sunt, ut resurgentem ab inferis ad caelorum regna per indicium manum concitantis ab imo in altum significarent.</p>
<p>Psalterium qui a uulgo canticum dicitur a psallendo est nominatum quod ad eius uocem chorus consonando respondeat. Est autem similitudo citharae barbaricae ut alii uolunt in modum deltae literae, sed psalterii et citharae haec differentia est quod psalterium lignum illud concauum, unde sonus redditur superius habet, et deorsum feriuntur chordae, et desuper sonant. Cithara uero concauitatem ligni inferius habet, psalterium autem Hebrei decacordon usi sunt, propter numerum decalogum legis. Cithara significat pectus deuotum in quo tamquam neruis uirtutes, hoc est spiritalia bona ut in Psalmo: Exsurge psalterium #191a# et cithara, id est opera cum fide. Et in malam partem ut in Isaia: Cithara et lira et timpanum et uinum in conuiuiis nostris, in quo designatur uoluptuosorum luxuria. Psalterium uero opera bona significat, ut est illud in Psalmo: Psalterium iucundum cum cithara. Item psalterium decem cordarum operatio decem praeceptorum legis ut in psalmo: In psalterio decem cordarum psallite ei. Item ibi: In decacordo inquit psalterio cum cantico et cithara, id est sensu et fide. De tuba autem psalterio et cithara in psalmo scriptum est: Laudate eum in sono tubae. Laudate eum in psalterio et cithara. Haec instrumenta musica significabili modo ad aliquid ponuntur in ordinem ut tuba concrepet regi. Psalterium canat deo, cithara cum reliquis sponso. Ista enim ibi non esse manifestum est. Sed haec omnia mysticis allusionibus ad Christum dominum constat esse referenda, qui est rex et dominus, et sponsus sanctae aeclesiae.</p>
<p>Sambuca itaque apud peritissimos Hebreorum ignotares est. Antiquis autem temporibus apud Caldeos fuisse repperitur sicut scriptum est: Cum audieritis uocem tubae, fistulae citharae, sambucae, et reliqua. Bucina uocatur tuba apud Hebreos, deinde #191b#M499# per diminutionem bucina dicitur. Sambuca autem sol apud Hebreos interpretatur, sicut scriptum est: Samson sol eorum, propterea autem sambuca apud eos inscribitur, quia multi cortice mali cuius arboris esse putant. Et per linituram caere mellis esse sonorum quod in modum tubae de ramo arboris moueri potest. Et ideo sambuca dicitur quod in tempore aestatis tantum fieri potest, et usque ad frigoris tempus durare potest. Arescit enim secundum communem consuetudinem, haec typum tenet eorum qui dominum in bonis suis laudant. Et in temporis frigoris, idem in tempore tribulationis uel persecutionis. Laudare eum non possunt, propter infidelitatem uitae eorum et abundantiam diuitiarum suarum.</p>
<p>Lira dicta @g APO TOU LERIN, @r id est a uarietate uocum quod diuersos sonos efficiet. Liram primum a Mercurio inuentam fuisse dicunt, hoc modo cum regrediens Nilus in suos meatus uaria in campis reliquisset animalia. Relicta etiam testudo est quae cum putrefacta esset et nerui eius remansissent, extenti intra corium percussa a Mercurio sonitum dedit. Ad cuius speciem Mercurius liram fecit, et Orfeo tradidit, qui eius rei maxime erat studiosus, unde et estimatur eadem arte non feras tantum, sed et saxa #192a# atque siluas cantus modulatione applicuisse. Hanc musice structuram propter studii amorem et carminis laudem etiam inter sidera suarum fabularum commentis collocatam esse finxerunt. Lira enim mistice significat sanctorum exultationem. Vnde in Paralippomenon legitur: In liris et nablis. Et in malam partem, ut in Amos: Et cantica lirae tuae non audiant.</p>
<p>Timpanum est pellis uel corium ligno ex una parte extentum. Est autem pars media simphoniae in similitudinem cribri. Timpanum dictum, eo quod in medio est, unde et margaritum medium timpanum dicitur, et ipsud simphonia ad uirgulam percutitus. Timpanum paucis uerbis explicari oportet qui minima res est eo quod in manu mulieris portari potest, sicut scriptum est in Exodo: Sumpsit autem Maria prophetissa soror Aaron tympanum in manu sua, et est tuba cum uno fistulo in capite angusto per quod inspirat, sic et minima sapientia legis ueteris in manu Iudaeorum sinagogae antiquis temporibus fuit. Item timpanum corpus ad tenuatum in ieiunio significat ut in Psalmo: Laudate eum in timpano et choro. Chorus quoque simplex pellis est cum duabus cicutis aereis. Et per primam inspiratur, per secundam uocem emittit. Tipus populi prioris qui angustam intellegentiam legis accepe#192b#rat, et per angustam uoluntatem praedicationis omnia infirmiter predicauit. Si autem terrenas sapienter ac diligenter respiciamus, spiritaliter ac mistice intellegenda sunt. Item alio modo chorus concordia est caritatis, ubi et supra: Laudate eum in timpano et choro. Et in aliam partem ut in Hieremia: Versus est in luctum chorus noster. Et alibi: Et organum meum in uocem flentium.</p>
<p>Cimbala acitabula quaedam sunt, quae percussa inuicem se tangunt et faciunt sonum. #M500# Dicta autem cimbala que cum ballemotia simul percutiuntur, cum enim Greci dicunt cimbala ballematia. De quo in Psalmo scriptum est: Laudate eum in cimbalis bene sonantibus. Cimbala bene sonantia, labia nostra debemus accipere quae non in merito inter musica instrumenta posita sunt, quia et similitudo quaedam est cimbalorum et per ea uoces humanae armoniam reddere suauissimam comprobantur. Armonia enim diuersarum rerum in unam conuenientiam redacta copulatio, quod et in uoce humana constat, accedere, quando et tempora ipsa, et syllabae in unam uocis concordiam perducuntur.</p>
<p>Sistrum ab inuentrice uocatum. Ysis enim regina Aegyptiorum, id genus inuenisse probatur iuuenalis. Ysis et irato feriat mea lumina sistro, inde et hoc mulieres percutiunt, quod inuentrix huius generis mulier fuit. Vnde et apud Amazonas sistro ad bellum feminarum exercitur uocabatur. #193a# Tintinnabulum de sono uocis nomen habet, sicut et plausus manuum, stridor ualuarum. Simphonia uulgo appellatur lignum cauum, ex utraque parte pelle extenta, qua uirgulis hinc et inde musici feriunt fitque, in ea ex concordia grauis et acuti suauissimus cantus.</p>
<p> </p>
<p>[5] De medicina et morbis</p>
<p> </p>
<p>Medicina est qua e corporis uel tuetur, uel restaurat salutem, cuius materia uersatur in morbis uel uulneribus. Ad hanc itaque pertinent non ea tantum quae ars eorum exhibet, qui proprie medici nominantur, sed etiam cibus et potus tegmen et tegumen, defensio denique omnis atque munitio qua sanum corpus aduersus externos ictus casusque seruatur. Nomen autem medicinae a modo id est a temperamento inpositum aestimatur. Nam in ea multum contristatur natura, mediocriter autem gaudet. Vnde et qui pigmenta uel antidota, satis uel assidue biberint infirmantur, in moderatio enim omnis non salutem, sed periculum affert. Medicinae autem artis auctor ac repertor apud Grecos perhibetur Apollo. Hanc filius eius Aescolapius laude uel opere ampliauit, sed postquam fulminis ictu Aescolapius interiit, interdicta fertur in edendi cura, et ars simul cum auctore defecit. Latuitque per annos pene quingentos, usque ad tempus Artarxersis regis Persarum. Tunc eam euocauit in lucem Ipocratis Asclepio pater genitus in insula Choo.</p>
<p>Sanitas est integritas corporis et temperantia #193b# ex calido et humido quod est sanguis. Vnde et sanitas dicta est quas sanguinis status. Morbi generali uocabulo omnes passiones corporis continentur, quod inde ueteres morbu nominauerunt, ut ipsa appellatione mortis uim quae ex eo nascitur demonstrarent. Inter sanitatem autem et morbum media est curatio, quae nisi morbo congruat non perducit ad sanitatem.</p>
<p>Morbi omnes ex quatuor nascuntur humoribus, id est ex sanguine et felle melancolia et flegmate. Ex ipsis enim reguntur sani, ex ipsis leduntur infirmi. Dum enim #M501# amplius extra cursum naturae creuerint, aegritudines faciunt, sicut autem iiii sunt clementa, sic et quatuor humores, et unusquisque humor clementum suum imitatur. Sanguis aerem colera igne, melancolia terra, flegma aquam,et sunt iiii humores sicut elementa quae conseruant corpora nostra. Sanguis ex Greca aethimologia uocabulum sumpsit, uqod uegetet, et sustentetur, et uiuat. Colera Greci uocauerunt, quod unius diei spatio terminetur, unde et colera, id est fellicula nominata est, hoc est fellis effusio. Greci enim fel colon dicunt. Melancolia dicta eo quod sit ex nigri sanguinis fece admixta abundantia fellis. Grei enim melan nigrum uocant. Fel autem colena appellant, sanguis Latine uocatus, eo quod suauis est, unde et homines quibus dominatus sanguis dulces et blandi sunt. Flegma autem dixerunt, quod sit frigida. #194a# Greci enim flegmonem rigorem appellant, ex his quatuor humoribus ut diximus reguntur sani, ex ipsis leduntur infirmi.</p>
<p>Dum enim amplius extra cursum naturae creuerint, aegritudines faciunt. Ex sanguine autem et felle acutae passiones nascuntur, quas Greci oxea uocant, ex flegmate uero et melancolia ueteres causae procedunt, quas Greci chronia dicunt. Oxea est acutus morbus qui aut cito transit, aut celerius interficit, ut pleuresis, frenesis. Oxi enim acutum apud Grecos et uelocem significat. Chronia est prolixus corporis morbus qui multis temporibus remoratur ut podogratisis. Chronon apud Grecos tempus dicitur, quaedam autem passiones ex propriis causis nomina acceperunt. Febris a feruore dicta est enim abundantia caloris, frenesis appellata, siue ab impedimento mentis quia Greci mentem frenas uocant seu quod dentibus infrendant, medicinae curatio spernenda non est, quia et sanctos uiros exuti legimus, et in eclesiastico de ea ita scriptum est: Honora medicam propter necessitatem, et enim creauit illum altissimis. A deo est enim omnis medela, quoniam altissimus creauit de terra medicinam, et uir prudens non abhorrebit illam, sed amissis hos quae secularum literarum scriptores de morbis #194b# et de medicina arte conscripsere, ea hic commemorare sufficiat quae in diuinis libris legimus, quia et in lege de uariis morborum generibus narratur. Et propheta Isaias medicina arte subuenit Ezechiae regi Iuda. Et Paulus apostolus, Tiomotheo modicum unum prodess dixit: Languor est uitiorum morbus ut in Exodo legitur. Si obseruarueritis precepta mea omnem languorem quem induxi super Aegiptum non inducam super te.</p>
<p>Infirmitas significat in possibilitatem mentis, ut est illud in Apostolo, qui infirmus est olera manducet, febris est carnalis cupiditas insatiabiliter ardens, sicut in euangelio socrum Petri figuraliter febrici tantem dicit. Paraliticus significat animam tutus dissolutam, atque in grabatto carnis suae languore peccatorum depressam ut in euangelio legitur: Ecce paraliticus in grabatto portabantur a quatuor. #M502# Ydropicus significat auarum hominem, quae sicut idropicus, quanto plus bibit, tanto plus sitit. Sic auarus quanto plus de pecunia congregat, tanto plus auaritiae aestibus anhelat.</p>
<p>Lepra est doctrina hereticorum falsa atque uaria, uel Iudaeorum infidelitas, siue contaminatio peccatorum. Vt in Leuitico loquutus est dominus ad Moysen et Aaron dicens: Homo in cuius carne et cute ortus fuerit diuersus color siue pustula aut quasi lucens quippiam id est #195a# plaga leprae adducatur ad Aaron sacerdotem uel ad unum quemlibet filiorum eius, qui cum uiderit lepram in cute, et pilos in album colorem mutatos lepra est, et ad arbitrium eius separabitur. Leprosi sunt heretici dominum Iesum Christum blasphemantes. Leprosi in barba id est heretici de incarnatione saluatoris uel de sanctis apostolis praua sentientes. Leprosi toto in corpore idem qui et supra blasphemiam suam in omnem scripturarum seriem permiscentes. Lepra tumens, inflata superbia. Lepra humilis simulatio cordis, uel latens blasphemia. Lepra rubens iracundia cordis. Lepra alba est ypochrisis. Lepra in domo infidelitas est tota in plebe. Lepra in uestimento significat uitia carnis. Lepra in carne uiua, peccata sunt in anima. Lepra uolatica uitium quodlibet ex se generans, pro fluuium seminis, inmoderata est locutio. Nocturna pollutio peccatorum occulta cogitatio est.</p>
<p>Mulier menstrua anima est inmundis cogitationibus polluta, ut in Hieremia dicitur: Omnes querentes eam non deficient, in menstruis eius inuenient illam fluxus sanguinis est profusio peccatorum. Debilitatio membrorum est ut in Leuitico legitur: Loquutus est dominus ad Moysen dicens: Loque#195b#re ad Aaron, et ad filios eius. Homo de semine uestro per familias qui habuerit maculam non accedet ad altare, nec offert panes deo suo, si caecus fuerit, si claudus, sit orto naso, si fracta manu, si gippus, si lippis oculis, si impetiginem habens in corpore si iugem scabiem, uel ponderosus, et cetera. Caecus dicitur, qui superna luce priuatus, quo gressum operis tendat, omnino nescit de hac caecitate ad sacerdotes per Malachiam dicitur: Si offeratis caecus ad immolandum nonne malum est. Et in bonam partem accipit ut in euangelio legitur: Si caeci essetis non haberetis peccatum. Mixtus est qui non praedicat uerbum dei, nec laudem deo cantat.</p>
<p>Surdus qui contempnit audire uerbum dei. Aurem abscisam habet, qui oboedientia in dei praeceptis non exhibet. Lippis oculis est qui ingenium, quidem intellegentiae habet, sed hunc sollicitudo seculi superna contemplare non sinit. Torto naso est, qui ad discretionem boni ac mali idoneus non est. Linguam abscisam habet qui fidem rectam minime confitetur. Manum fractam habet qui ab actione recta ex sors uacat. Claudus est qui quo operis gressus tendat uidet, sed eum infirmitas mentis bene agere non sinit, et in bonam partem in euangelio accipitur, et pau#196a#peres ac debiles introduc huc. Lippus est quem terrena cupiditas #M503# deprimens mentis oculos ad caelestia contemplanda eleuare non sinit. Confractis testiculis est qui uirides sensus aduersus uita non habet. Ponderosus est quem praua cogitatio indesinenter grauat in mente. Scabiem in corpore habet, quem luxuria carnis deuastat in mente. Impetiginem habet cuius auarita dominatur in corde, alii hanc impetiginem conciliabula hereticorum intellexerunt. Abstractus est qui peccatis propriis exgentibus a Christi corpore quod est aeclesia separatus est..</p>
<p>Medicus Christus in euangelio, non egent sani medico, sed male habentes. Resina caelestis medicina est ut Hieremias dicit: Numquid resina non est in Galaad, hoc est in aeclesia. Aut medicus non est ibi, item ibi propter animam peccatorum languore infirmam, ponite inquit resinam ad dolorem eius, si forte sanet. Odor uocatus ab aere. Thimiama Greca lingua uocata quod sit odorabile. Nam timo dicitur flos qui odorem refert, de quo Virgilius: redolentque timo. Incensum dictum quia igne consummatur dum offertur, significat enim incensum orationis puritatem, unde dicitur in Psalmo: Dirigatur oratio mea sicut incensum in #196b# conspectu tuo. Et in Exodo dominus ad Moysen ait: Sume tibi #M504# aromata stacten et onicha galbanen boni odoris, et tus lucidissimum aequalis ponderis erunt omnia, faciesque thimiama compositum opere unguentarii, mixtum diligenter et purum timiama compositum ex aromaticibus facimus, cum in altare boni operis uirtutum multiplicitate redolemus. Quod mixtum et purum sit, quia quantum uirtus uirtuti iungitur, tantum incensum boni operis sincerius exhibetur. Aromata ergo in puluerem redigere est, uirtutes recogitando terere, et subtiliter examinare.</p>
<p>Incensum odoriferum de pigmentis est suauis adustio, quae carbonibus concreemata, carissimum fumum porrigit ad superna, et odorantes se delectabili iocunditate permulcet, sic beatorum oratio igne caritatis incensa, diuinis conspectibus ingeritur, quae magis humilitans et conpunctionis pondere subleuatur. Virtutibus enim dominus noster tamquam bonis delectatur odoribus. Nam orationem sanctam uelut odorem suauissimum suscipere dominum, et in Apocalipsi legitur. Vbi dictum est stetit angelus iuxta aram templi habens uiribulum aureum, iascendit fumus supplicationum dema manu angeli in conspectu domini ut daret de orationibus sanctorum quod est ante deum.</p>
<p><strong> </strong></p>
<p><strong>EXPLICIT LIBER XVIII</strong></p>
<p><strong><br /> </strong></p>
<p><strong>INCIPIT LIBER XVIIII</strong></p>
<p><strong> </strong></p>
<p>[1] De cultura agrorum</p>
<p> </p>
<p>Cultura est quae frumenta uel uina magno labore quaeruntur ab incolendo uocata. Diuitiae enim antiquorum in his duobus erant, bene pascere et bene arare. Cultura agri cinis aratio intermissio, incensio stipularum, stercoratio, occatio, runcatio. Cinis est incendium per quod ager inutilem humorem exudat. Aratio dicta quae de aere prius terrae culturam exercebant, antequam ferri fuisset usus repertus. Duplex autem aratio, uernalis et autumnalis. Intermissio est, quia alterius annis uacuus ager uires recipit. Stercoratio est laeta nimis aspersio. Stercus autem uocatum uel quia sternitur in agris, uel quia ex tergi oporteat quod sordidum in ciuitate redundat. Idem et funus est qui per agros lacitur. Et dictus fimus id est stercus quod uulgo laetamen uocatur, eo quod suo nutrimento laeta faciat germina, reddatque arua pinguia et fecunda. Occatio est cum rustici satione facta bubus dimissis grandes glebas cedant, ac ligonibus, frangunt, et dicta occatio quasi ob cecatio quod operiat semina. Occare igitur est operire terra semina uite uel arbores. Runcatio est a terra herbas uellere. Nam rus terrae sunt, sulcus a sole uocatus quod pro scissus solem capiat. Veractum dictum quasi uere actum. Idem aratum, pro scissio est aratio prima cum adhuc durus ager est. Satio dicta, quasi seminis actio quasi satorum actio. #197a# Serere autem uocatum qui #M504# hoc sereno caelo faciendum. Non per imbres, hinc est et illud Virgilianum, nudas ara sere nudus. Messis a metendo, id est a recidendo dicta. Seges autem de semine dicta quod iacim siue a sectione. Spiritaliter autem in scripturis sacris agricultura, corda credentium intelleguntur, in quibus fructus uirtutum germinant. Vnde apostolos ad credentes ait, Dei agricultura estis, Dei aedificatio estis. Agricola autem Deus est. Vnde Dominus in eum ait: Ego sum uitis uera, et pater meus agricola est. Item agricola apostolis sunt, uel ceteri predicatores. Coloni uero sancti intelleguntur. Vnde in euangelio dicit: Malos male perdet, id est Iudeos, et uineam suam tradet colonis aliis. Operarii apostoli uel ceteri predicatores in euangelio legitur: Rogate Dominum messis ut mittice operarios in messem suam. Aliter operarii heretici, in apostolo: Videte inquit canes. Videte malos operarios. Videte concessiones. Incenduntur ergo igne agri, ut omnes humor inutilis exsudat quando per zelum Dei. Omnis superfluitas uitiorum a cordibus electorum exuritur, ne ibi quicquam pestiferum germinet.</p>
<p>Arantur agri quando per doctores predicationem turbe credentium exercentur et preparantur ad accipiendum semen uerbi Dei. Semen enim est uerbum Dei, ut in euangelio Dominus ipse ostendit. Stercora ergo in agrum mittuntur ut melius fructificet qu per recordationem peccatorum qui#M505#que fideles ad penitentiam prouocabuntur, ut melius in sulcis iustitiae crescat germen recte fidei et fructus bone operationes. Sulci sunt corda fidelium ut in Psalmo: sulcos eius inebria. Et in Iob: Si aduersum me terra mea clamat, et cum ipso sulci eius deflent. Semen diuina predicatio, ut in euangelio: Exiit qui seminat semen suum. Semen hereticorum predicatio aqua #198a# stultitiae perfusa, ut in Pentatheuco omne semen super quod ceciderit aqua inmundum erit. Arator crux, siue predicationis officium, uel inchoatio bonorum operum. Vt in euangelio: Nemo mittens manum in aratrum respiciens retro, aptus est regno caelorum. Arare predicationis est, officium exercere. Vnde in Regum legitur: Et ipse in xii arantibus unus erat. Seminare est, predicationis sermonem in corda fidelium spargere, ut in propheta: Et seminabunt agros. Segetes autem plebes sunt fidelium quas mundant et expurgant agricultores spiritales, hoc est doctores sancti ne quicquam ibi crescat inutile atque uirulentum. Messis uero ubertas est, uel copia fidelium, ut in euangelio Dominus ad apostolos ait: Leuate oculos uestros et uidete regiones quia albe sunt iam ad messem. Aliter autem messis consummatio est saeculi. Messores uero angeli Dei. Triticum autem electi sunt et zizania reprobi. Colliguntur ergo segetes et rediguntur in manipulos, ut in horreum Domini collocentur. Cum sancti uiri cum manipulis uirtutum in caelestem mansionem recipiuntur. Vt est in Psalmo: Venienter inquit uenient, in exultatione portantes manipulos suos, hoc est mercedem bonorum operum metentes. Zizania uero scandala uel male uiuentes intelleguntur, ut in euangelio scriptum est: Venti inimicus et superseminauit zizania in medio tritici. Et paulo post: Alligate inquit zizania fasciculis ad comburendum. Triticum autem congregare in horreum meum.</p>
<p> </p>
<p>[2] De frumentis</p>
<p> </p>
<p>Frumenta sunt propie quae arista habent, fruges autem reliquae. Spiritaliter autem frumentum, aut ipsum redemptorem nostrum significat qui in euangelio ait: Nisi granum frumenti cadens in terram mortuum fuerit ipsum solum manet. Vel sanctos uiros qui menbra sunt corporis eius. Item frumentum predicationis sermonem significat. Vnde Salomon ait: Qui abscondit frumentum, maledicetur in populis. Triticum autem similiter electos significat, qui pertinent ad horreum Dominicum sicut supra ostendimus. Silico genus tritici a serendo dictum. Nam in pane species eius precipue est. Horredeum dictum, quod pre ceteris generibus frumenti antea fiat aridum, uel quod spica eius ordines habeat. Significat autem hordeum litteram legis ueteris, quae carnalibus Iudaeis ad alimentum data est. Vnde in euangelio legitur, ex v panibus hordeacus, quinque milia hominum domi#M506#nus satianti. Rursum in Genesi scriptum est de Isaac: Seuit Isaac, et inuenit in illo anno centuplum hordei. Arista appellata, quod prius ipsa arescat. Culmus est ipse calamus spicae, quia radicibus nascitur, et dictus culmus, quasi calamus. Folliculum est theca frumenti, in qua granum seruatur, interius, haec super spicam uallo instructa munimen pretendet, ne auium minorum morsibus spica suis fructibus exuatur. Aut uestigus proteratur. Haec quoque obseruantiam carnalem legis, ueteris significant, in qua medulla sensus spiritalis condita latet. Spicae initia #199a# fidei, uel inchoatio bonorum operum, sicut in Iob de hereticis dicitur. Et e surientibus tule sunt spicas. Stipula aridi ad fidem uel inanes. In apostolo: Ligna, fenum, stipula. Et in propheta: Heu mihi quia factus sum sicut qui colligit stipulam in messe, hoc est nullum boni operis fructum inueni. Stiupula autem paleae ac peccatores significant, quia apti sunt ad incendium eternum. Vnde scriptum est: Paleas autem exurit igne in extinguibili. In Hieremia scriptum est quod paleis ad triticum dicit Dominus. Acerui collectio fidelium ad aream ecclesia, siue sanctorum predicatio perfecta, sicut in Iob de hereticis, in terra ceruos eorum meridiat sunt.</p>
<p> </p>
<p>[3] De leguminibus</p>
<p> </p>
<p>Legumina a legendo dicta quasi electa, ueteres enim meliora quaeque legebant, siue quod manu legantur. Nec sectionem requirant. Leguminum plurima genera ex quibus faba lenticula pissi faseum, cicer, lupinum gratiora in usu hominum uidentur. Mystice autem legumina continentiam luxuriae et mortificationem corporis significare possunt. Vnde in Daniele propheta, ipse Danihel et tres pueri cum ea leguntur contemptis delitus regalibus appetisse esum leguminum contritis carnibus desiderus, merito uiride sideriorum spiritalium possunt nuncupari.</p>
<p> </p>
<p>[4] De uitibus</p>
<p> </p>
<p>Vitis plantationem primus Noe instituit rudi adhuc saeculo apud Grecos autem constat inuentorem uitis liberum appellari. Vnde et eum gentiles post mortem Deum esse uoluerunt. Vitis dicta quod uim habeat #199b# citius radicandi alii putant uites dictas quod inuicem se uittis innectant, uicinisque arboribus reptando religentur. Est enim earum natura flexibilis, quia quasi brachiis quibusdam quicquid comprehenderint stringant. Labrusca est uitis Grecis quae in terrae marginibus nascit. Vnde et labrusca dicta a labris et extremitatibus terrae. Summitates uitium et fruticum flagella nuncupantur, eo quod flatu agitentur. Palmes uitis materia mollis, qui per nouella brachia missus fructum adfert. Corimbi sunt anuli qui proxima quaeque ligant et comprehendant ne longuis laxati palmites, uentorum flatibus dissipentur. Vuae dictae quod intrinsecus humore #M507# sint plene sucique, et pinguedinis. Nam humidum est quod exterius humorem habet. Vuidum quod interius, acina botrus. Racemus est botrionis pars, et botrio grecum est. Mystice autem uinea ecclesia uel populus Israhel potest intellegi, de quo in Esaia ita scriptum est: Vinea facta est, dilecto in eo in cornu filio olei. Et sepiuit eam et lapides elegit ex ea, et plantauit eam electam, et aedificauit turrem in medio eius, et torcular extruxit in ea et expectauit ut faceret uuas et fecit labruscas, et cetera. Quod autem uinea Dei appelletur populus Israhel, et in fine huius cantici legimus: Vinea Domini exercituum domus est Israhel, et uir Iuda germen laudabile eius, et in septuaginta octauo Psalmo: Vineam de Aegypto #200a# transtulisti, et recisti gentes et plantasti eam. Hi euangelio quoque pene isdem uerbis, quibus propheta nunc loquitur. Dominus texit parabolam, homo quidam erat paterfamilias qui plantauit uineam. Et macheriam illi circumdedit, et fodit in ea torculas et aedificauit turrem et locauit eam agricolis et cetera. Et in Hieremia legimus: Ego plantaui te uinea fructiferam totam ueram quomodo conuersa es in amaritudinem uinea aliena. Itaque Hierusalem ut diximus plangitur et sermone prophetico illius ruina cantatur. Porro ecclesiae et populo quondam gentium aliud carmen est. Editum de quo in psalmis legamus: Cantate Domino omnis terra, adnuntiate diem ex die salutare eius, adnuntiate in gentibus gloriam eius. In omnibus populis mirabilia eius. Per metaforam, ut prius diximus uineae describit populum Iudeorum quem sepsit angelorum auxilio. Et lapides elegit ex eo, uel idola uel omnia, quae Dei cultum poterant inpedire, et plantauit cum uineam sorebo quam solus Simmachus electam interpretatus est. Aedificauit quoque turrem in medio eius, templum uidelicet in media ciuitate et torcular struxit in ea, quod quidam altare significare putant. Vt in Cantico Isaiae dicitur: Et tocular fodi in ea, torcular est futura tribulatio. Vt in Apocalipsin: Et ipse calcauit torcular uini irae furoris Domini. Sicut enim ad torcular omnes uuae conportantur atque #200b# calcantur, ut ex eis exprimatur uinum, sic altare omnes populi suscepit fructus, et immolatus hostias deuorat. Iuxta quod de illud Beniamin legitur: Beniamin lupus rapax, mane comedet. Predam et ad uesperam dabit aescas. Cuncta quae dicuntur diuinae possunt et ad animae humanae referri statum quae a Deo plantata in bonum, non uuas adtulerit, sed labruscas et postea sit tradita bestiis conculcanda, nec diuinum imbrem susceperit, doctrinarum quia preterita contempserit. Vitibus inter cetera magis ista conueniant, oblaquetiao, putatio, pro paginatio, fosso oblequeare est, circa codicem terram aperire et uelut lacus efficere.</p>
<p>Putare est uirgam ex uite super uacuam resecare, cuius flagellis luxuriat. Putare enim dicitur purgare id est amputare, traducere transduxere. Propaginare uero flagellum uitis terrae submersum sternere et quasi porro pangere. Hinc propagines a propagare #M508# et protendere dicte, fodere uero est, foueam facere, quasi fouere, haec omnia si quis diligenter intenderit, in aecclesiae instructione spiritaliter inuenire poterit. Vnde in Cantico canticorum sponsa dicit: Flores apparuerunt in terra tempus putationis aduenit, id est ut anputatis inutilibus uanae religionis sarmentis futuro fidei fructu preparetur. Vitis uero allegorice significat Christum qui dicit in euangelio: Ego sum uitis uera, item in aliam partem uinea uel uitis significatio trahitur, ut est illud in cantico #201# Deuteronomii: Ex uinea enim Sodomorum uitis eorum. Et propago eorum ex Gomorra.</p>
<p>Palmites autem apostoli sancti allegorice intelleguntur. Vnde Dominus ad apostolus ait: Ego sum uitis uera, et uos palmites, et cetera. Similiter et uua, fructum iustitiae significat, et e contrario sub alia significatione legitur: Vua eorum, uua fellis botrus amaritudinis ipsis. Botrus autem alibi ecclesiam siue corpus Domini significat. Vnde in Numerorum libro scriptum est: Quod duo uiri portarent botrum inuecte de terra repromissionis quia duo ordines praedicatores Christi incarnationem uoce et uerbo credentibus adferunt. Quia quem prophetae futurum adnuntiauerunt hunc apostoli iam uenisse testantur.</p>
<p>Vindemia autem mystice consummatio saeculi intellegitur, uel uindicta in populum. Vnde in Psalmo legitur: Vindemiant eam omnes qui transeunt uiam. Et Ioel: Mittite inquit falces et uindemiate uineam terrae quoniam maturae sunt uuae eius. Vinea est ecclesia ut in Cantico canticorum dicitur: Vinea fuit pacifico, et tradidit eam custodibus, id est apostolis, item uinea, plebs Iudaica ut in Psalmo: Vineam ex Aegypto transtulisti. Vinea fidelium plebs ut in Salomone: Capite nobis uulpes pusillas exterminante uineas. Vineae bonorum operum actiones, ut in propheta: Et plantabunt #201b# uineas. Et in aliam partem, ut in Salomone legitur: Transiui per uineam uiri stulti et ecce omnia repleuerunt urticae. Torcular sicut supra diximus altare significat, ab eo quod ibi oblationes tamquam fructus conferantur et aliter torcular tribulationum pressura significat. In qua fideles probantur. Vnde in titulo quorundam Psalmorum scriptum est: In finem pro torcolaribus.</p>
<p> </p>
<p>[5] De arboribus</p>
<p> </p>
<p>Arborum nomen, siue herbarum ab aruis inflexum creditur, eo quod terris fixis radicibus adherent. Vtraque autem ideo sibi pene similia sunt, quia ex uno alterum gignitur. Nam dum sementem in terram ieceris, herba prius oritur, de hinc confota surgit in arborem, et infra paruum tempus quam herbam uideras arbusta suspicis. Arbusta arbor nouella et tenera in qua insertio fieri potest, et dicta arbusta quasi arboris hasta. Alii arbustum locum in quo arbores sunt uolunt accipere sicut saliction, sic et ui recta ubi uirgultae nouellae et uirenter. Arbor #M509# autem humanum genus significat, ut est illud arborem fici, quidam habuit plantatam in uinea. Item arbor bona dicitur, bonus homo, et mala arbor malus homo. Quidam in hoc testimonio arborem uoluntatem hominis magis quam ipsum hominem accipiendum putant. #202a# et fructum bonum bona opera. Malum uero mala opera. Radix autem originem mystice significat. Vnde in apostolo scriptum est: Quod si radix sancta et rami. Item de peccatore dicitur: Destruet tunc Deus in finem, euellet te et emigrabit te de tabernaculo suo, et radicem tuam de terra inuentium. Rami uero propaginem cuiuslibet exprimunt in bonam partem siue in mala translatam in bonam, ut est illud in euangelio de grano sinapis de quo Dominus ait: Fit arbor ita ut ueniant uolucres caeli et habitent in ramis eius. Item in aliam partem in Danihele scriptum est: Precidite arborem et ramos eius, et in Salomone: Et precidantur rami inconsummati.</p>
<p>Folium uero sermonem doctrine significat. Vnde in Psalmo scriptum est de ligno illo mirabili quod plantatum est secus de cursus aquarum quod fructum suum dabit in tempore suo, et folium eius non decidit. Hoc enim lignum significat, Dominum nostrum Iesum Christum porpter passionem crucis cuius uirtutum fructus pabula sunt credentium. Cuius folia non decidunt quia nullo casu. Verba eius a ueritate discidunt. Haec sunt aquae spiritales, haec folia salutaria, de quibus in Apocalipsi beatus Iohannes dicit: Et ostendit mihi flumen aquae uitae splendidum tamquam christallum exiens de throno Dei, et agni. In medio plateae eius et ex utraque parte fluminis arborem uitae quae facit fructum duo decies singulis mensibus #202b# reddens fructum suum. Et folia arboris illius sunt ut sanitatem gentium deputata. Flos enim Christum mystice significat, qui in Cantico canticorum dicit: Ego flos campi, et lilium conuallium. Flores significant incrementa bonae conuersationis. Vt est illud in Cantico canticorum: Flores apparuerunt in terra, id est initia fidei et iustitiae floruerunt in mundo, crescente ecclesia Christi. Item flos gloria saeculi huius. In Esaia: Omnis inquit caro foenum, et omnis gloria eius quasi flos foeni. Poma significant fructus sanctorum in uirtutibus. Vt est illud in Cantico canticorum: Et manducet fructum pomorum suorum. Item sponsa ad sponsum dicit: Omnia poma noua et uetera dilecte mi seruaui tibi. Poma noua et uetera precepta siue promissa sunt noui testamenti et ueteris, quae omnia ad Christi gratiam referre ecclesia. Rursum poma dulcedo peccati. Vnde in Amos legitur: Quid tu uides Amos, et dixit uncinum pomorum, hoc est supplicia peccatorum. Matura dicuntur, quia apta sunt ad mandendum, sic et inmatura priusquam matura fiant dura sunt ad mandendum. Allegorice autem matura dicuntur illa quae perfecta sunt, inmatura autem quae inperfecta esse dinoscuntur.</p>
<p>Silue autem, siue #M510# saltus mystice gentes significant, uel etiam sacram scripturam allegoricis testimoniis ob umbratam. Vt est illud: Deus a Libano ueniet et sanctus de monte umbroso et condenso. De quo et in Psalmo scriptum est: Inuenimus #203a# ea in campis siluae. Campi uero siluae indicant corda gentilium, quae expectatis quasi siluestribus ac dum osis locis manducante Domino campestri puritate patuerunt. De his siluis egressi sunt duo ursi reges uidelicet et Romanorum ad preceptum tipici Helisei. Et post quadriginta duos annos ascensionis eius ad caelos, Iudaicos pueros comederunt. Siluae gentes sunt, ut in Psaltero: Exterminauit eam aper de silua. Condensa autem hoc est, oppaca siluestra, quae loca significant diuinae scripturae, occulta ut est illud in Psalmo: Reuelauit Dominus condensa, et in templo eius omnes dicent gloriam. Reuelauit etiam timor Dei condensa quando ignorantiae deposita, ad intellegentiam diuinae legis deuoti populi conuenerunt. Pro qua re in ecclesia eius omnis refert gloriam. Prout unusquisque prefati spiritus septiformis dona suscipit, gloria enim sicut dictum sepe meminimus, laus est facta celebratione multorum. Item saltus significat populum ecclesiae, de quo in propheta scriptum est: Qui habitant in deserto securi dormient in saltibus. Rursus saltus meridianus typum tenet populi Iudaeorum. Vnde Ezechiel dicit: Haec dicit Dominus ad saltum agri meridiani. Ecce ego succendam ignem in te, et deuorabit omne lignum uiride et omne lignum aridum. Ligna dicta quia incensa conuertuntur in lumen. Vnde et lucinium dicitur quod lumen det. #203b# Astula a tollendo nuncupata, fomes est astula, quae ab arboribus excutitur, recisione aut astulae ambustae, aut ligna cauate a fangis nomine accepto, quod ita capiat ignem, de quo Virgilius: Rapuitque in fomite flammam. Ligna enim et in bonam partem et in malam posita repperiantur. In bonam ut est illud: Gaudebunt campi et omnia ligna siluarum, ante faciem Domini quoniam uenit. In malam uero, ut est illud in Ecclesiaste: Qui scindit ligna periclitabitur in eis. Quia quicumque executor est, peccatorum aeterno incendio deputabitur. Item ligna angeli ut quidam putant, sicut in Ezechiele propheta, pro diabolo dicitur. Omne lignum paradisi non est ad similatum ei, et post pauca cedri non fuerunt altiores illis. Lignum Christus siue sancti. In Psalmo: Et erit tamquam lignum quod plantatum est secus decursus aquarum. Et in euangelio: Si in uiridi ligno haec fiunt, in arido quod fiet. Lignum homo ut in Ecclesiastes: Si ceciderit lignum ad austrum siue ad aquilonem id est in bonam uel malam partem, ubicumque ceciderit ibi erit. Ligna testimonia scripturarum in Leuitico ignis autem in altare semper ardebit, quae nutriet sacerdos subiciens ligna mane per singulos dies, huic testimonio Salomonis sententia congruit in qua ait, qui addit #M511# scientiam addit dolorem. Lignum crux Christi in libro Sapientiae benedictum lignam #204a# per quod sit iustitia. Et in Psalmo: Dominus regnat a ligno. Ligna peccata, in Deuteronomio: Si quis abierit cum proximo suo simpliciter in siluam ad ligna cedenda. Torris lignum adustam quem uulgus titionem appellat extractum foco semiustum et extinctum. Quis quiliae stipulae in mixte surculis ac foliis arides sunt autem purgamenta terrarum. Mystice autem torris, uel titio significat sapientiam uanam quae uere sapientiae contraria est. Vnde legitur in Esaia propheta: Dominus dixisse ad ipsum prophetam egredere in occursum Achaz tu et qui derelictus est Iasub filius tuus ad extremum aquae ductus piscinae superioris in uia agri fullonis. Et dices ad eum, Vide ut Sileas noli timere et cor tuum ne formidet ad uobis caudi stitionum fumigantium istorum in ira furoris Rasan et Siriae et filii Romeliae eo quod consilium inierit contra te Siria possima Effraim et filios Romeliae dicentes adscendamus ad Iudam et suscitemus eum et euellamus eum ad nos. Duas autem caudas torrium fumigantium ut prius diximus uocat sapientiam saecularem hereticum quae sermonem quorum finis exustio est, qui frustra inierunt consilium ut ascenderent contra Iudam. Et quasi neglegentem et dormientem caperent, et suis erroribus copularent. Caries putrede lignorum dictum hoc nomen quod eueniat lignis uirtute carentibus. Cari#204b#es autem significare potest putredinem peccatorum. Vnde homines carnales uermibus concupiscentiae exesi in habiles efficiuntur aedificio spiritali pertinente ad ciuitatem Dei.</p>
<p> </p>
<p>[6] De propiis nominibus arborum</p>
<p> </p>
<p>Palma dicta quia manus metricis ornatus est, uel quod ob pansis est ramis in modum palmae hominis, est enim arbor insignae uictoriae pro ceroque, ac decoro uirgulta, diuturnisque uestita frondibus et folia sua sine ulla successione conseruans, hanc Greci fenicem dicunt, quod diu duret ex nomine auis illius Arabaiae quae multis annis uiuere perhibetur. Quaedum in multis locis nascatur, non in omnibus fructus perficit maturitate. Frequenter autem hi Aegyptio et Syria fructus autem eius dactili a digitorum similitudine nuncupati sunt. Palma enim dicta est, quasi pacis alma, quae premium est in agone uincentibus. Sicut apostolus dicit: Nunc contendo ad palmam supernae uocationis haec super terras hispida est, et quibusdam tumoribus in aequalis, sed ubi ad superna processerit dulcissimorum fructum suauitate completur, et quasi quibusdam radiis ornata distenditur. Sic iustorum conuersatio in hoc mundo duris est laboribus plena, sed in supernis probatur esse pucherrima. Palma autem significare potest homines uirtutum decore semper uirentes #205a# et uictoriam de uitiis omnibus, et hostibus, spiritalibus capientes unde premium corone aeterne a Domino accipiunt. De quo in Psalmo scriptum est: Iustus ut palma #M512# florebit, sicut cedrus Libani multiplicabitur, et in Cantico canticorum sponsa dicit de sponso comae eius sicut elatae palmarum nigrae quasi coruus. Come cateruae sunt sanctorum, quae Deo fideli famulatu adherent. Elate palme, propter caput Domini, nigre propter dispectionem apud homines, uel elate ob uictoriam nigre obpressuras.</p>
<p>Lauras a uerbo laudis dicta hac enim cum laudibus uictorum capita coronabantur. Apud antiquos autem laudea nominabatur postea. D littera sublata et subrogata, R dicta est laurus, ut in auriculis quae initio audiculae dictae. Sunt et medidies, qui nunc meridies dicitur. Hanc arborem Greci dafnem uocant, quod numquam deponat uiriditatem, inde ille potius uictores coronantur. Sola quoque haec arbor fulgore fulminari minime creditur. Haec arbor bene potest significare martyrum uictorias et coronas in marcescibiles. Malus a Grecis dicta. Quod sit fructus eius pomorum omnium rotundissimus. Vnde et haec sunt uere mala, quae uehementer rotunda sunt. Mala Matiana a loco uocata. Vnde prius ad uecta sunt. Nam multae arbores, nomina ex prouinciis uel ciuitatibus de quibus allate sunt acceperunt. #205b# Virgilius amantibus quid ex malo quaeris soleat ostendit. Mala Cidonia nomen supersit ab oppido quae est in insula Creta, de qua Grece dicere solent. Vrbium credensium matrem Cidoniam ex cuius pomo Cidonium conficitur. Fit quoque ex ea et uinum quo languentium desideria falluntur. Nam specie et gustu et odore cuilibet uini ueteris imaginem representat. Malo melum a dulcedine appellatum, quod fructus eius mellis saporem habeat uel quod in melle seruetur. Malum autem allegorice, significat Dominum Christum. Vnde sponsa in Cantico canticorum Dei: Sicut malum inter ligna siluarum sic dilectus meus inter filias. Sub umbra illius quam desiderabam sedi, et fructus eius dulcis gutturimen, hoc est sicut malum uisu odore, et gustu antecedit ligna siluestra. Sic Christus ante cellit omnes sanctorum qui filii Dei dicuntur, sed gratia ille solus natura. Et eodem protegente quem semper adesse quaesiui quiesco, ac secura permaneo quia gratiae suae caelesti dulcedine merefecit. Malum punicum dici, eo quod ex Punica regione sit genus eius translatum idem et malum granatum, eo quod intra corticis rotunditatem granorum contineat multitudinem. Mala punica ecclesia est, siue unitas fidei et pacis concordia, ob cuius figuram Israhelitica exploratores in libro Numeri #206a# de terra repromissionis. Malum Punicum cum botro pariter et ficus portabant, et in Exodo in ornamento sacerdotis malum punicum tintinnabulis aureis coniurgi precipiuntur. Malam autem punicam significat coetum sanctorum et electorum uirorum. Vnde sponsa ad sponsam in Cantico canticorum dicit: Sicut cortex mali Punici genae tuae absque occultus tuis. Gene sanctae ecclesiae spiritales sunt patres qui uirtutibus sunt mirabiles, et moribus uenerabiles. Et in Christi cruce gloriari non erubescenter. Et haec magna sunt ualde quae #M513# uidentur in ea, sed multo maiora, quae non uidentur et in futuro reseruantur. Potest et in malo granato ecclesia intellegi, de multis gentibus congregata, siue diuersas in se gratias habens. Vnde in Canticis canticorum de ea scriptum legitur, emissiones tuae paradisus mala granatorum cum fructu bonorum.</p>
<p>Ficus Latine a fecunditate uocatur. Feratior est enim arboribus ceteris. Nam terque quaterque per singulos annos generat. Fructum atque ab altero matures cente, alter aboritur, hinc et carice a copiae nominate sunt. Ficus mystice significat synagogam Iudaeorum, ut est illud in euangelio arefacta est, continuo ficulnea. Et in Abbacuc: Ficus inquit non adferet fructum. Et non erit generatio in uineis, et cetera. Ficus uinea, et oliua erat synagoga Iudaeorum, quando dulcedinem bone operationis, #206b# flagrantiam feruide dilectionis pinguedinem animi misericordis Deo deuota proferebat. Sed haec ficus Domino ad eam tertio ueniente hoc est in legislatione per Moysen in sedula increpatione et exortatione per prophetas. In oblatione gratiae per se ipsum uirtutis fructum ferre neglexit. Propter quod ad maledictionem eius aeterna ariditate dampnata est, item ficus piscalex. Vnde dicitur in euangelio: Homo quidam pastinauit uineam, hoc est plebem Iudaicam, et in uinea plantauit ficus. Folia ficus asperitas est legis, uel prurigo uitiorum, huic est illud in Genesi: Et sumpserit folia ficas, et fecerunt sibi perizomata, hoc est succinctoria genitalium. Caprificus appellata eo quod parietes quibus in nascitur carpit, rumpit enim et prodit ex latebris quibus concepta est. Alii caprifi cum putant dictum quod ficus arbor eius rebus remedio fecundatur.</p>
<p>Morus a Grecis uocata, quam Latini rubum appellant, eo quod fructus uel uirgulta eius rubent. Est enim mora siluestris fructus adferens quibus in deserto pastorum fames ac penuria confouetur. Huius folia super lactata serpenti feruntur interimere eum. Rubet ergo ut quidam opinantur Mariae uirginis praefiguratio, eo enim quod quasi de humani corporis rubo saluatorem tamquam rosam emiserit, aut quod uim diuini fulgoris sine sui assumptione pertulerit. Vnde in Exodo legitur. Apparuit dominus Moysi #207a# in flamma ignis de medio rubi et uidebat quod rubus arderet, et non conbureretur. Sicomorus sicut et morus Greca nomina sunt dictus autem sicomorus eo quod sint folia eius similes moro. Hanc Latini celsam appellant ab altitudine quia non est breuis ut morus. Alii autem dicunt eam ficum esse siluestrem. Vnde Amos propheta, ad Amasiam ait: Non sum propheta, nec filius prophetae, sed cum essem armentarius, et ruborum mora stringerem. Tulit me Dominus sequentem greges, hoc dicendum est, quod humilem pastorem et rusticum adsumpserit Dominus et miserit ad populum suum Israhel et preceperit ei ut egrederetur de terra sua et Samariam pergeret. Item sicomoros uana scientia in Hieremia habitabunt dracones hoc est demones cum fatuis ficariis. #M514# Item in bonam partem ascendit Zacheus in arborem sicomorum.</p>
<p>Nux appellata, quod umbra uel stillicidium foliorum eius proximis arboribus noceat, hanc alio nomine Latini iugulandem dicunt, quasi Iouis glandem fuit enim haec arbor consecrata Ioui, cuius pomum tantam uim habet ut missa inter suspectos herbarum uel fungorum cibos quicquid in eis uirulentum est exudet rapiat atque extinguat. Nuces autem generaliter dicuntur omnia poma tecta corio duriore ut pineae, mices, auellanae, glandes, castaneae, amigdale. Hinc et nuclei dicti, quod sint duro coreo tecti. At contra poma omnia mollia mala #207b# dicta, sed cum adiectione terrarum in quibus antea nata sunt, ut Persica, Punica, Matiana, Cidonia et cetera. Mystice autem nucis arbor significat ecclesiam uel sanctum uirum dulcedinem fructuum uirtutum in abdito cordis gestantem. Vnde sponsa dicit in Cantico canticorum: Descendi ad hortum nucum ut uiderem poma conuallis, hortus et enim nucum ecclesia est presens ubi nostras conscientias alter utrum minime uidemus, sed fracta per temptationem testa corporis apparebit interne dulcedinis gustus, poma conuallis fructus est humilitatur, descendit sancta ecclesia per doctores sanctos qui proficiunt ad fructus bonos quiue adhuc indigeant doctrinae inrigatione. Item nuces incarnationem Domini, saluatoris siue mysterium sanctae trinitatis ut quidam putant, significat. Vnde in libro Numeri de uirga Aaron ita legitur et germinauit nuces. Amigdala Grecum nomen quae Latine nux, longa uocatur, hanc alii nuncidam uocant, quasi minorem nucem, de qua Virgilius cum se nux plurima siluis induit in florem cunctis enim arboribus prior se flore conuestit et ad inferenda poma arbusta sequentia preuenit. Vnde et primitias ecclesiae quae ex Iudeis credidit significat de quo Salomon ait: Florebit amigdalum quae sententia et aliter iuxta allegoriam intellegi potest. Dicit enim Ecclesiastes: #208a# Florebit amigdalum, inpinguabitur locusta et dissipabitur capparis quoniam ibit homo in domum aeternitatis suae. Tradunt per haec humanorum menbrorum fieri significantiam. Nam in flore amigdali, canos capillos, in pinguatione locustae humorem pedum, in dissipatione capparis, concupiscentiae frigus ostendit quae cum seni in postremae aetatis tempore acciderint, tunc necesse est in terram id est quasi in aeternitatis suae, domum redeat. Bene quoque haec aeternitatis domum illam futuram terram accipimus de qua scribitur. Placebo Domino in regione uiuorum. Legitur Iacob patriarcha tulisse uirgas populeas uirides et amigdalinas et ex platanis atque ex parte eas decorticasse et posuisse in canalibus, ubi effundebatur aqua ante oues ut cum uenissent greges ad bibendum coram se haberentur uirgas, et in aspectu earum conciperent. Quid est uirgas uirides amigdalinas, atque ex platanis ante oculos gregum ponere, nisi per scripturae ser#M515#iem antiquorum patrum uitas, uel sententias in exemplum populis prebere quae nimirum quia iuxta rationis examen rectae sunt. Virge nominantur quibus ex parte corticem subrahit, ut in his quae expoliantur intimus candor appareat. Et ex parte corticem seruat, sicut fuerant exterius #508b# in ueritate permaneant uariusque uirgarum color efficitur, dum cortex ex parte subrahitur, et ex parte retinetur, ante considerationis enim nostrae oculos predicantium patrum sententiae quasi uirgae uariae poniuntur, in quibusdum plerumque, intellectum litterae, fugimus quasi corticem subtrahimus. Et dum plerumque intellectum litterae sequimus quasi corticem reseruamus, Dum que ab ipsis cortex litterae subtrahitur allegoricae candor interior demonstratur, et dum cortex relinquitur exterioris intellegentiae uirentia exempla monstrantur, quas bene Iacob, in aquae canalibus posuit, quia et redemptor noster in libris ea sacrae scientiae quibus nos intrinsecus infundimus fixit. Has aspicientes arietes, cum ouibus coeunt, quia rationalis nostri spiritus intellectus dum in earum intentione defixi sunt, singulis quibusque actionibus permiscentur in tales foetus operum procreant, qualia exempla precedentium in uocibus praeceptorum uident.</p>
<p>Castaneam Latini a Greco appellant uocabulo hanc enim Greci castaneam uocant, propter quod fructus eius gemini in modum testiculorum intra folliculum reconditi sunt. Qui dum eiciuntur quasi castrantur. Haec arbor simul ut excisa fuerit, tamquam silua explululare consueuit. Haec arbor continentium coetum #209a# significare potest qui per castitatem cor multos uirtutum fructus adfert. Ilex ab electo uocata, huius enim arboris fructum homines primum ad uictum sibi elegerunt. Vnde et poeta mortales primi ructabant gutture glandem. Prius enim quam frumenti usus esset, antiqui homines glande uixerunt. Ilex uero mysterium tenet crucis Christi. Vnde legitur, quod Abraham habitauerit ad ilicem Mambrae, quia in mysterio prefigurabat passionem Christi. Flagus et esculus arbores glandifere ideo uocatae creduntur, quod fructibus earum olim homines uixerunt ac cibum sumpserint aestamque habuerint. Nam esculus ab esca dicta, fagus uero a Greco uocabolum traxit. Fage autem Grece comedere deus, in quo facto admonemur abstinentiae operam dare, ut magis studeamus parco uictu contenti esse, quam carnalibus ac palis a uide incumbere.</p>
<p>Silicon qualatim corrupte siliquam uocant, ideo a Grecis cale nomen accepit eo quod ligni eius fructus sit dulcis. Silo quippe dictus lignum licon dulce huius arboris pomi sucus expressus acatia a Grecis dicitur. Mistice autem siliquam aut uoluptatem mundi, aut sapientiam secularem significat. Vnde luxuriosus filius in euangelio legitur. Dum pasceret porcos et egeret fame quod concupisceret quas porci manducabant, et nemo ili dabat. Demonum enim cibus est #209b# ebrietas, luxuria #M516# fornicatio, et uniuersa uitia. Haec blanda sunt et lasciua, et sensus uoluptatem demulcent. Statimque ut apparuerint ad usum sui prouocant quibus ideo luxuriosus adolescens non poterat saturari quia semper uoluptas famem sui habet et transacta non satiat, et Satanas cum aliquem sua arte ceperit et propium ei inposuerit lugum ultra ad uitiorum abundantiam prouocare non procurat, sciens esse iam mortuum, sicuti multos idolatras uidemus panis miseria et aegestate confector. Item demonum cibus est, carmina poetarum saecularis sapientia rethoricorum pompa uerborum. Haec sua omnes suauitate delectant, et dum aures uersibus dulci modulatione currentibus capiunt animam quoque penetrant et pectoris interna deuincunt. Verum ubi cum summo studio fuerint ac labore per lecta nihil aliud nisi inanem somnum et sermonum strepitum suis lectoribus tribuunt nulla ibi saturitas ueritatis, nulla iustitiae refectio repperitur. Studiosi earum in fione ueri et uirtutum penuria perseuerant.</p>
<p>Pistacia dicitur quod cortex pomi eius nardi pistici odorem referat, de quo in sequentibus dicemus. Pinus arbus picea ab acumine foliorum uocata, pinum enim antiqui acatum nominabant. Pinum autem aliam #210a# pitin, aliam Greci peucen uocant, quam nos piceam dicimus eo quod desadet pice. Nam et specie differunt. In Germaniae autem insulis huius arboris lacrima electorum gignit. Gutta enim defluens rigore uel tepore in soliditate durescit, et gemmam facit, de qualitate sua, et nomen accipiens, id est sucinum, eo quod succus sit arboris, pinus creditur prodesse. Cunctisque sub ea seruantur, sicut ficus nocere omnibus, potest autem timor Gehennae per pinum piceam significari. Quia sicut pinus arboribus creditur prodesse cunctis quae sub ea consistunt, sic timor Gehennae illis proderit qui propter timorem penarum agunt penitentiam peccatorum suorum. E contrario uero ficus, hoc est carnalis luxus nocet omnibus, qui illum sequuntur, et abutuntur rebus concessis per inlecebram uoluptatem. Item pinus lenes in ecclesia significant, et ad omne opus bonum paratos. Vnde in Asaia ita legitur, ab ieset buxus et pinus simul. Rursum pinus diuites saeculi huius significat, ut supra. Pix inquinamentum et nigredo delictorum in Salomone. Qui tangit picem inquinabitur ab ea. Abies dicta quod pre ceteris arboribus. Longe eat et in excelsum promineat. Cuius natura expers est terreni humoris, ac per inde habilis atque #210b# leuis, de qua Virgilius: Et casus abies uisura marinos. Quia ex ea naues fiunt. Hanc quidam Gallicum uocant propter candori est autem sine nodo. Abies uero propies altitudinem sui et robur diu durabile mentem electorum infima quaeque desideria spernentem et caelestium contemplationi semper intentam, uirtute quoque patientiae singulariter excellentem non incongrue demonstrat. Vnde in libro Regum scriptum est, de Salomo uaci templi aedificatione: Et texit inquit pauimentam tabulis abiegnis et uestiuit #M517# eas auro. Auri autem lamminae quae marmori actabalis sunt abiegnis superpositae. Ipsa est latitudo caritatis, de corde puro, et conscientia bona, et fide non ficta. Quae sicut unum aliis preciosius est, metallis, ita ceteris eximior uirtutibus in templo Dei singulari luce refulget. Item in aliam partem in Zacharia significatio abietis est. Vbi dicitur: Vlula abies, quia cecidit cedrus.</p>
<p>Cedrus quam Greci cedrosin uocant, id est arboris humor ardentis cuius folia ad cipressi similitudinem respondent. Lignum uero iocundi odoris est, et diu durans. Nec atinea umquam exterminatur, de quo Persius et Cedro digna locutus est, scilicet propter durabilem perpetuitatem. Vnde et in templis propter diuturnitatem ex hoc ligno laquearia fuerit, huius ligni #211a# resino cedria dicitur, quae in conseruandis libris adeo est utilis, ut per liti ex ea nec tineas patiantur, nec tempore consenescant. Nascitur in Creta, Affrica, atque Siria. Cedrus namque ut diximus arbor est inputribilis omnino naturae odoris lucandi, aspectus nitidi, serpentes accensa nidore fugans ac perimens. Quae uniuersa perfectis quibusque conueniunt, quorum insuperabilis est pacientia fama uirtutum eximia, praesentia cunctis, gratissima bonis, auctoritas ad reuincendos confutandosque eos qui ueritati resistunt. Constantinissima, qui et in hac uita, et in futura singulari prae ceteris sanctis eminentia fulgent. Nempe cedrus Christum siue sanctam ecclesiam mystice significat. Vnde in Ecclesiastico scriptum est: Sicut cedrus ex altata sum in Libano. Item cedrus prophetas atque apostolos typice figurat. Vnde dicitur in Psalmo: Saturabuntur omnia ligna siluarum et cedri Libani quas plantasti, illic passeres nidificabunt, hoc est uiri spiritales in doctrina prophetarum et apostolorum conuersantur. Item cedri superbos hereticos siue philosophos seu etiam daemonos figurant. Vnde scriptum est in Psalmo: Vox Domini confringentis cedros, et confringet Dominus cedros Libani, et comminuet eas. Et in Isaia: Super omnes inquit cedros libani et erectas.</p>
<p>Ciprissus Grece dicitur, quod caput eius #211b# a rotunditate in acumen erigitur. Vnde et cono uocatur, id est alta rotunditas. Hinc et fructus eius conus quia rotunditas eius talis est, ut conum imitetur. Vnde et conifere ciparis si dicuntur huius lignum cedro pene proximam habet uirtutum, templorum quoque trabibus aptum inpenetrabili soliditate numquam oneri cedit, sed ea quae in principio fuerit firmitate perseuerat. Antiqui cipressi ramos prope rogum constituere solebant ut odorem cadauerum dum urerentur opprimerent locunditati, sui odoris. Cipressus etiam in eo quod in edendis apta est corporum passionibus quod suae uenustatem comae nullo uentorum in pulsu deponit constantiam exprimit eorum quae actionem qui altioribus uirtutum ornatibus sanctam ecclesiam decorant. Cipressus namque Christum uel ecclesiam significat. #M518# Vnde est illud: Sicut cedrus exaltata sum in Libano, et sicut cipressus in montibus Ermon. Item cipressus prophetas uel patriarchas uel doctores sanctos figurat. Vnde in Cantico canticorum sponsa dicit: Tigna domorum nostrarum cedrina, laquaria nostra cipressina. Tigna et laquearia doctores sunt in sancta ecclesia propter munimen et decorem cedrina et cipressina propter eximias uirtutes eorum, et odorem bonae uitae.</p>
<p>#212a# Iuniperus Grece dicta, siue quod ab amplo in angustum finit ut ignis siue quod conceptum diu teneat ignem, adeo ut si prune ex eius cinere fuerint oporte, usque ad annum perueniant. Piro enim apud Grecos ignis dicitur. De hac arbore in libro Iob scriptum est: Radix iuniperorum erat cibus eorum. Arbor namque iuniperi, pro foliis punctiones habet. Sic quippe sunt hirsuta quae profert ut spinis similia contrectantem pungere ualeant. Spina uero est omne peccatum, quia dum trahit ad delectationem, quasi pungendo lacerat mentem. Quid ergo per radicem iuniperi, nisi auaritia designatur, ex qua peccatorum omnium spinae producuntur. De qua et per Paulum dicitur: Radix omnium malorum cupiditas, ipsa quippe latenter oritur in mente sed punctiones peccatorum omnium patenter producit inopere. Elienus in India et Ethiopia nascitur, quae cesus durescit in lapidem, cuius lignum nigrum est et cortex leuis ut lauri, sed indicum maculosum est in paruulus distinctionibus albis ac fuluis. Ethiopicum uero quod prestantius accipitur, in nullo est maculatum, sed est nigrum lene et corneum.</p>
<p>Platanus a latitudine foliorum dicta #212b# uel quod ipsa arbor patula sit et ampla, nam platos Greci latum uocant expressit huius arboris scripturam, et nomen et formam dicens, quasi platanus dilatata sum in plateis, est autem tenerrimis foliis ac mollibus et uitium similis. Mistice autem haec arbor Dominum Christum significat qui in toto orbe in membris suis dilatatur et mansuetudinis atque innocentiae suae ubique fidelibus salutifera monstrat exempla, de quo in Psalmis scriptum est: Eterit tamquam lignum quod plantatum est secus decursus aquarum. Bene ut arbitror ligno fructifero comparatus est Dominus Christus propter crucem quam pro hominum salute suscepit. Item platanus sanctos significat in sermone praedicationis, quasi dilatatos foliis. Vnde legitur in Ezechihele: Platani non fuerunt aequae frondibus eius.</p>
<p>Quercus, siue quirinus uocatur quod ea soliti erant dii gentium quaerentibus responsa precanere. Arbor multum annosa sicut legitur de quercum Mambrae, sub qua habitauit Abraham quae fertur usque ad Constantis regis imperium per multa saecula perdurasse. Huius fructus galla appellatur, ex quibus una agrestis. Robor autem generaliter dicitur, ex omni materia quicquid est firmissimum. #213a# Potest haec arbor typice significare patientiam atque longanimitatem sanctorum qua fortiter ipsi omnia aduersa sustinentes in constantia, animi sui perseuerant, et #M519# aequanimiter omnia ferunt. Per quercum ut dixi sancti fide atque uirtutibus robusta, in Isaia mistice designantur, ubi ita legitur: Et erit in ostensione sicut terebintus et sicut quercus quae expandit ramos suos. Item in aliam partem et super omnes inquit quercus Basan.</p>
<p>Fraxinus uocari fertur, quod magis in aspera loca montanaque fruga nascatur. Hinc per diriuationem fraxinus, sicut a monte montanus, de qua Ouidius et fraxinus utilis hastis. Potest autem significare arma uirtutum, quibus utuntur sancti contra hostes suos. Taxus uenenata arbor inde et doxia uenena exprimuntur. Ex hac arcus Parthi et aliae gentes faciunt. Vnde et poeta, ista reos taxus torqueritur in arcus. Haec arbor potest dolor et uenenata dogmata hereticorum exprimere quae pariunt mortem et adferent interitum his qui in his laesi fuerint. Alnus uocatur quod alatur amnae proximo enim aquae nascitur nec facile extra undas uiuit. Hinc et terrera et mollis quia in humecto loco nutritum. Vlnus nomen accepit quod uliginosis #213b# locis, et humidis melius proficit. Nam in montanis et asperis minus laeta est. Possunt autem hae duae arbores illos significare qui inrigatione sacrarum scripturarum et humilitate morum magis proficiunt quam illi qui in potentia propria confidunt. Populus dicta quod ex eius calce multitudo nascatur, cuius genus duplex est. Nam altera est alba, altera nigra. Alba autem populus dicta, quia folia eius una parte sunt alba, altera uiridia. Haec ergo bicolor, habens quasi noctis et diei notasque tempora ortu solis occasuque constant, generant etiam resinam circa eridanum fluuium uelut alii narrant in finibus Siriae. Populus uirgulta castitatis. Vt quidam uolunt in Leuitico significant. Et in malam partem illud accipitur in Oseae, ubi dicitur: Subtus populum et terebintum quia bona est umbra eius. Tilex dicunt uocatam, eo quod utilis sit ad usum telorum nitore et leuitate laculandi. Est enim genus materiae leuissimaeque et apibus ad mel conficiendum utilissima est, sic et in doctoribus mansuetudo laudabilis est, et ualde suauis est praedicatio uerbi. Salix dicta quod celeriter saliat #214a# hoc est uelociter crescat. Arbor lenta uitibus habilis uinciendis cuius seminis hanc dicunt esse naturam, ut si quis illud in poculo auferit liberis careat, sed et feminas in fecundas efficit. Salices iuxta mysterium fideles sunt in ecclesia prope fluentia diuinae praedicationis radicati. In Isaia ubi dicitur, et quasi salices iuxta fluentes aquas. Item salices homines infructuosi. Vnde est illud in Iob, circumdabant eam, hoc est diabolum salices torrentis, et alibi ad torrentem salicum deducent eos. Populus autem et salix et tilii mollis materiae sunt, et ad sculpturam apte. De populi autem significatione et ceterarum iam superius dictum est.</p>
<p>Miricae quam Latini tramaraciam uocant ex amaritudine nominata. Gustus enim eius #M520# numis amarus est. Haec arbor in solitudine et saxosa humo nascitur, ex quae etiam arbore maleficus artibus mistra, id est odia concitari dicuntur. De hoc arbore similitudo ducitur in Hieremia propheta, qui ait: Haec dicit Dominus, maledictus homo qui confidit in homine. Et ponit carnem brachium suum. Et a Domino recedit cor eius. Erit enim quasi miricae in deserto et non uidebit cum uenerit bonum, sed habitabit in siccitate in deserto #214b3 in terra sal suginis et inhabitabili. Haec de populo dicitur Iudaeorum qui habitant in deserto fructusque non faciunt, et sunt in terra sal suginis quae nullos fructus facit, et inhabitabili quae hospitem non habet Deum nec angelorum praesidia, nec spiritus sancti gratiam, nec scientiam magistrorum. Mirtus amare dicta eo quod magis litorea arbor sit. Vnde et Virgilius: litora mirtetis mitissima, et amentes litora mirte, hinc est, quod et a Grecis mistice dicuntur, medicorum autem libri hunc arborem aptam scribunt mulierum necessitatibus plurimis. Mirtus enim populum gentium significat, unde huius arboris mentio sit. In Zacharia propheta, ubi ita legitur: Et ecce uir ascendens super equum rufum. Et ipse stabat inter mirteta, quae erant in profundo, et cetera. Hunc uirum Hebrei Michahelem putant, qui ultor iniquitatum et peccatorum sit in Israhel, et quod steterit inter mirteta quae erant in profundo. Intellegi uolunt prophetas et sanctos qui in medio capti populi consersabantur et erant in profundo.</p>
<p>Lentiscus quod cuspis ipsius lentis sit et mollis. Nam lentum dicimus quicquid flexibile est. Vnde et lentum uimen et uiter. Virgilius: et lenti uites pro flexibiles. Huius #215a# fructus oleum desudat. Cortex resinam quae mirtis appellatur. Caues plurimum et melior incio insula gignitur. Lentisci enim mentio est in Danielis libro ubi Susannae historia scripta est. Et ubi descino et primo responsio presbiterorum ostenditur. Latini enim scinum et primum ilicem et lentiscum interpraetantur quorum sensus ibi manifestatur. Therebintus arbor Grecum nomen generans resinam omnium resinarum prestantiore est. Legitur et in Geneseos quod patriarcha Iacob conuocata omni domo sua iuxta praeceptum Domini dixerit ad eos, abicite deos alienos qui in medio uestri sunt, et mundamini ac mutate uestimenta uestra. Surgite et ascendamus in Bethel, ut faciamus ibi altare Domino, qui exaudiuit me in die tribulationis meae, et fuit socius itineris mei, dederunt ergo ei omnes deos alienos quos habebant, et in aures quae erant in auribus eorum. At ille infodit eas subter terebintum quae est post urbem Sichem, quod significat ecclesiam omnia simulacra gentilium abicere et perpetuae obliuioni damnando. Illa tradere ut solius et unius ueri Dei cultus ubique celebris fiat. Therebintus sancti, ut in Isaia #215b# Et erit in ostensione sicut therebintum. Item #M521# in aliam partem, ut in Oseae: Subdus pupulum et therebinthum, quia bona erat umbra eius.</p>
<p>Buxus grecam nomen est, ex parte a Latinis corruptam pixos enim appellatur apud eos arbor semper uirens et lenitate materiae elementorum apicibus apta. Vnde et scriptura dicit: Scribe buxo et diligenter in libro exara illud. Buxus autem lenes in ecclesia significat, qui licet fructus spiritales minime habeant, tamen perpetua fidei confessione uirent. Vnde est illud in Isaia: Vbi es et buxus, et pinas. Arundo dicta quod cito arescat, hanc ueteres cannam uoca uenunt arundinem. Propterea Varo dixit: Sciendum sane quod lictinum canna de lingua Hebrea nomen sumpsit apud eos enim calamus canne dicitur.</p>
<p>Arundo autem significat mutabilitate humanae mentis. Vnde Dominus dicit de Iohannae ad Iudaeos: Quid existis in desertum uidere arundinem uento agitatam, sed Iohannes arundo uento agitata, non erat quia numquam in alteram partem flecti poterat. Et nec laudibus uanis fauebat, nec aduersitatibus cedebat. Arundo aurea incarnationem saluatoris significat, siue diuinam scripturam, ut in Apocalipsi #216a# et in manu eius arundo aurea. Item calamus praedicatio sanctourm est. Ut in Isaia: Orietur uiror calami et iunci. Iuncus fidelis est in ecclesia, iuxta fluenta diuinae legis semper morans. Vt in Iob: Numquid uiuere potest scirpus absque humore, aut crescit carectum sine aqua. Paliurus herba asperrima et spinosa. Paliurus est defensio peccati, siue inpuritas mentis. Vnde in Isaia: Et paliurus in munitionibus eius, qui rectus est in eis sicut paliurus, et sicut spinae de sepe.</p>
<p>Ramnus genus est rubi, quam uulgo senticem ursinam appellant, asperum rumis et spinosum, sentix dicta a situ quod est terra inculta, in qua sentices spinae que nascuntur. Maiores autem nostri omnem arborem spinosam ueprem elicebant quod ui prendat de ramno igitur. Ita in Psalmo legitur: Priusquam producant spinae uestrae ramnos sicut iuuentes, sicut in ira obsorbet eos. Ergo ramnus ut diximus spinarum genus est, per molestum quod prius in herbam in olissimam pubescit, sed ubi adulta aetate caluerit ramustulos producit acuminatos. Posteaque eius sudes durescunt in arborum firmitatem. Hoc ergo Iudaeis praesens sententia comminatur, quod #216b# prius absorbeantur quam longa aetate eorum malitia conualescat. Sicut et in alio loco de talibus dicitur: Viri sanguinum et dolosi, non dimidiabunt dies suos. Sequitur: Celeritas perditionis eorum sicut uiuentes sicut in ira absorbet eos. Bene dixit sicut uiuentes, quia uiuere uidentur et mortui sunt. Omnis enim peccator in prauiate degens ueritati moritur. Spinas enim diuitias et sollicitudines saeculares, ipse Dominus cum exposuisset parabolam sementis interpraetatur in euangelio dicens: Quod autem in spinis cecidit hi sunt qui audierunt uerbum, et a sollicitudinibus et diuitiis, et uoluptatibus uitae euntes suffocantur et non referunt fructum. Similiter spinae iuxta allegoriam uitiorum sordes exprimere possunt quae #M522# pungunt inlicitis desideriis mentem humanam et ad peccandum prouocant. Tribuli uero aculie uitiorum uel temptationum intelleguntur, ut est illud in Genesi: Spinas et tribulos germinabit tibi. Et in propheta: Peccatum inquit Israhel lappa et tribulos. Vepres oblatio peccatorum. In Isaia: Omnes montes qui in sarculo sariuntur, non ueniet #217a# illuc terror ueprium et spinarum. Vrtice pro rurigo luxuriae, in Isaia: Orietur in domibus eorum, hoc est in cordibus reproborum spinae et urtice. Oleaster dictus quod sit foliis oliuae similibus sed latioribus arbor atque siluestris, amara atque infructuosa, cui insertus oliuae ramus, uim mutat radicis et uertet eam in propiam qualitatem. Lacrima oleastri arboris duplex. Alia enim gummi simulat, sine ullo qualitatis morsu. Alia ammoniaci guttam ex distillatione colectam acre mordentem.</p>
<p>Oliuae Grece oleon dicitur, ex quo in Latinum tractum est, ut oliua dicatur, olea autem ipsa arbor est. Fructus oliua sucus oleum est, arbor pacis insignis, cuius fructus diuersis nominibus appellatur. Oleaster autem infructuosa arbor. Significat gentiles, qui quam diu sine Christo erant fructum rate fidei et bonorum operum gignere non poterant. Postquam autem ab errore uetusto abscisi ad Christi fidem conuersi sunt radici patriarcharum et prophetarum protinus inserti sunt et facti sunt socii radicis et pinguedinis oliuae, de quo apostolus ad Romanos scribens eleganter disputat. Et propheta de Christi corpore, quod est ecclesia, canens in Psalterio ait: Ego autem sicut oliua fructifera in domo Domini. Speraui in misericordia Dei mei in aeternum et in #217b# saeculum saeculi. Oleum autem aliquando gratiam spiritus sancti significat. Aliquando caritatem, et aliquando misericordiam et e contrario aliam significationem habet, ubi Psalmista ait: Oleum autem peccatoris non inpinguet caput meum. Est enim oleum in bonam partem causa splendoris pabulum luminis prestans nitorem pariter et salutem. In malam uero partem sicut hic ponitur, oleum peccatoris est. Dilectio simulata uerborum, quae adolationibus et blandimentis nostras mentes uelud olei pinguedo leniter ingrediens rigorem ueritatis emollit, et adnoxias cogitationes amoris ficti potius ostentatione perducit. Oliua Christus in ecclesia. Vnde et in Ecclesiastico legitur: Sicut oliuam speciosam fructiferam uocauit Dominus nomen tuum, et post pauca exarsit ignis in ea. Oleum gratia spiritus sancti in Deuteronomio, suxerunt mel de petra, et oleum de firmissima petra. Et in Iob petra mihi fundebat riuos olei, et alibi conputrescet iugum a facie olei. Oleum opera misericordiae. Vt in Psalmo: Et caro mea inmutata est propter oleum. Oleum hilaritas mentis ut in euangelio: Cum ieiunas unge caput tuum. Et in Psalterio: Vt exhilaret faciem eius in oleo. Oleum testimonium #218a# conscientiae bonae in euangelio: Prudentes autem #M523# sumpserunt oleum in uasis suis. Oleum sermo deceptoris in Psalmo: Oleum autem peccatoris non inpinguet caput meum. Oleum hereticorum subtilis et blanda deceptio est, sicut in Salomone de eadem eorum praua doctrina dicitur: Nitidius oleo guttur eius. Et in Oseae: Et oleum in Aegypto ferebant hoc est ad secularium mentes decipiendas. Vnguentium nomen saluatoris in Salomone: Vnguentum effusum nomen tuum. Vnguentum gratia, spiritus sancti. In Salomone musce moriturae, id est daemones exterminant unguentum suauitatis. Vnguentum chrismatis unctio in Psalmo, ut quidam uolunt a tempore frumenti, uini et olei multiplicati sunt, et in Exodo plurima de hoc narrantur. Oleum fomentum blanditiae in praedicatione diuina, in euangelio: Et adpropians alligauit uulnera eius, et infundens uinum et oleum. Amurea olei pars aquosa ab emergendo dicta, id est quod ab oleose emergat et fex sit eius, hanc Greci amircen uocant, ex Latina lingua trahentes. Gummen Grecum est, hoc enim illi gome dictus. Resinam Greci recinam uocant, rei enim Grece dicitur quicquid manat. Est enim lacrima sudore exhalata lignorum ut cerasis lintesci balsami uel reliquarum #218b# arborum siue uirgultorum quae sudare produntur. Sicut et odorata orientis ligna sicut gutta balsami uel reliquarum ac ferularum uel sucinorum cuius lacrima durescit in gemmam prima est resina terebintina omnium prestantior. Adfertur autem ex Arabie patria atque Iudaea et Siriae cipro, et Affrica ex insulis quoque Cicladibus. Secunda est lentiscina quae mirtix uocatur. Haec ex Cio insula, deportatur terio pinalis.</p>
<p> </p>
<p>[7] De aromaticis arboribus</p>
<p> </p>
<p>Aromata sunt quaeque flagrantis odorisque India uel Arabia mittet, siue aliae regiones. Nomen autem aromata traxisse uidentur sine quod aris inposita diuinis inuocationibus apta uideantur, seu quod sese aeri inserere ac miscere probantur. Nam quid est odor nisi aer contactus. Aromata uaria uirtutum odoramenta, significat sicut in libris Regum de Saba regina. Non sunt legitur allata huiuscemodi aromata sicut Saba regina, dedit Salomoni pigmenta uaria uirtutum odoramenta, ubi et supra cum uniuersis pulueris pigmentariis.</p>
<p>Tus arbor Arabiae inmensa atque ramosa lenissimi corticis ramis ad aeris qualitatem amigdalae. Modo sucum aromaticum fundens album, et ad masticationem uelud in puluere resolutum et cum frangitur intus pingue et igne adpositum, facile ardescit, et appellatur apud nos masculus, eo quod sit natura rotundum. In mo#219a#dum testiculorum reliquum planum et pene scabrosum minus obtimum. Adulteratus atuem admixta resina siue gummi, sed dinoscitur sua proprietate. Nam tus igni inpositum ardescit. Resina fumescit. Gumen uero liquescit calefactum. Tus autem a tondendo dictum hoc et Libanum uocatum a #M524# monte Arabie ubi Sabei sunt. Nam mons eorum Libanus dicitur, ubi tura colliguntur.</p>
<p>Mirra arbor Arabiae in altitudinis ad quinque cubitorum similis spinae quam achantum dicunt cuius gutta uiridis atque amara. Vnde et nomen accepit, mirra et gutta eius sponte manans praeciosior est elicita corticis uulnere uilior iudicatur. Sarmenta eius Arabes ignibus fouent, quorum fumo satis noxio nisi ad odorem storacis occurrant plerumque, in sanabiles morbes contrahunt. Mirra autem trogoditae ab insula Arabiae dicta ubi melior colligitur et purior. Diuersa enim aromata diuersas species significant uirtutum quibus sancta decoratur ecclesia. Vnde in Cantico canticorum scriptum est: Quae est ista quae ascendit per desertum sicut uirgula fumi ex aromatibus myrre et turis, et unium si pulueris pigmentarii. Miratur synagoga quomodo gentium populus, nullo cirumcisionis mysterio emundatus, nulla prophetarum ammoni#219b#tione eruditus subito ab infimis uoluntatibus per desertum gentilitati et idolatrae ad alta uirtutum culmina et sponsi, amplexus ascendisset igne amoris accensa omni nisu uirtutum ad caelestia tendit. Ex mortificatione carnalium uoluptatum et puritate orationum, et omnium uirtutum odore. Hinc item scriptum est: Vadam ad montem mirrae, et ad collem turis, quia in mirra mortificatio carnis, in tu re deuotio orationis exprimitur. Hinc rursum sponsus dicit, messui mirram meam cum aromatibus meis. Per mirram passio uel mortificatio. Per aromata omnes uirtutes exprimantur. Metit mirram cum aromatibus, quando martyres cum ceteris electis ad maturitatem praemiorum perducit. Hinc rursum per prophetam de Domino saluatore dictum est: Mirra et gutta et casia a uestimentis tuis. Secundum Domini corpus quoddam deitatis fuisse cognoscit uestimentum. Nam sicut uestibus cooperiuntur membra mortalium, ita et maiestas uerbi infidelium oculis carnis uelamine uidebatur abscondi, ab hoc ergo uestimento, id est incarnationis archano congrue uenisse dicitur. Mirra et gutta et casia, mirra mortem significat, quam per omnium salute suscepit, gutta uero quae dicitur #220a# ammoniaca duritias curat aliqua necessitate, contractas quae pulcre incarnationi Domini comparatur quia duritiam cordis humani sancta predicatione dissoluit.</p>
<p>Cassia quae a nostris fistola dicitur redemptio generis humani per aquam baptismatis indicatur. Quoniam hoc herbe genus aquosis locis dicitur inueniri. His rebus etiam odor est suauis, ut merito sanctae incarnationi et uirtus herbarum et odoris suauitas comparetur. Gutta uis amoris Dei et ardor caritatis intellegitur, ubi et supra ligamentum gutte dilectus meus mihi. Storax arbor Arabiae similis malo Cidonii cuius uirgulae ultra inter caniculae hortum cauernatu lacrimam fluunt, distillatio eius in terra cadens munda non est. Sed cum propie corticis scroue seruantur, illa autem quae uirgis et calamis inheserit munda est et albida. De hinc ful#M525#ua fit solis causa et ipsa storax calamites pingues resinosa odoris locundi humecta, et ueluti mellosum liquorem emittens. Storax autem uocata quod sit gutta arboris profluens et congelate. Nam Greci stiriam guttam dicunt, Grece autem stirex Latine storice dicitur, hoc ergo pigmentum cum ceteris aromatibus dixerunt filii Israhel, in Aegittum et obtulerunt Ioseph promunere, quia sancti uiri in peregrinatione huius saeculi saluatori nostro #220b# adferunt dona bone uoluntatis, et sacrarum uirtutum quibus ipse delectatur et placabilis fit et annuens uotis eorum.</p>
<p>Bidella Indie et Arabiae arbor, cuius lacrime melior Arabica. Est enim lucida, subalbida, leuis, pinguis, aequaliter cerea, et facile molliatur, neque ligno, uel terra commixta amara odoris boni. Nam ex India sordida est et nigra, et maiore gleba. Adulteratur autem admixtum gummi, qui non ita amarificat gustu. Mastix arboris lentisci gutta est, haec grano mastix dicta quia in modum granorum est. Piperis arbor nascitur in India in latere montis Caucasi quod soli obuersum est. Folio iuniperi similitudinem cuius siluas serpentes custodiunt. Sed incole regionis illius cum maturae fuerint incendunt et sic serpentes igne fugantur et inde ex flamma nigrum piper eficitur. Nam piperis natura alba est, cuius quidem diuersus est fructus. Nam quod inmaturum est, piper longum uocatur, quod incorruptum ab igne piper album, quod uero cute rugosa et horrida fuerit, ex calore ignis trahit et colorem, et nomen. Piper si leue est, uetustum est, si graue nouellum, uitanda est autem, mercatorum fraus, solent enim uetustissimo peperi humecto argenti spumam aut plumbum aspergere ut ponderosum fuit. Aloae in India atque Arabie gignitur, arbor odoris suauissimi ac summi. #221a# Denique lignum ipsius uice thimiamatum altaribus adoletur, unde et nomen traxisse creditur. De aloa autem in euangelio de sepultura Domini ita legitur: Venit ergo Ioseph et tulit corpus Iesu. Venit autem et Nichodemus qui uenerat ad Iesum nocte primum ferens, mixturam mirre et aloes, quasi libras centum. Hinc et in Cantico canticorum scriptum est, in laudem sponse: Mirra et aloe, cum omnibus primis unguentis. Mirra enim et aloe arbores sunt aromatice quae continentiam carnis exprimunt, cum omnibus primis unguentis, id est carismatibus uirtutum. Casia nascitur in Arabaia uirga robusti corticis et purpureis foliis ut pepiris. Est autem uirtutis cinamomi similis, sed potentia inferior. Vnde pro cinnamomi uice duplex eius pondus in medicamentis admiscetur.</p>
<p>Cinamum dictum quod cortex eius in modum canne sit rotundus et gracilis. Gignitur autem in Indiae et Ethiopie regionibus frutice breui duorum tantum cubitorum colore sub nigro uel cinereo tenuissimarum uirgarum. Nam quod in crassitudinem extenditur de spectui est, quod curo gracilius prouenerit eximium quod cum frangitur uisibile spiramentum emittit, ad imaginem nebule seu pulueris. De his arboribus in Cantico can#M526#ticorum scriptum est: Fistula et cinnamomum cum uniuersis lignis Libani. Fistula quae et casia arbor aromatica #221b# est sed modica, et ideo humiles spiritu significat. Mystice cassia est doctrina recta, siue opinio bonorum operum, ut in Psaltero: Et casia a uestimentis tuis. Item cinnamonum qui seipsos dispiciunt signat, quae et ipsa est breuis arbor, sed odorifera et dulcis. Sic et humilitas magnam habet laudem et dulcedinem apud Deum, quia sicut fistula et cinnamomum humiles sanctorum cogitationes. Sic et ligna Libani sublimes eorum actiones demonstrant. Calamus aromaticus a similitudine calami usualis uocatur. Gignitur in India multis modis, geniculatus faluus flagrans spiritu suauitate, qui cum frangitur in multas fit partes scissilis simulans gusta casiam cum leui acrimonia remordenti. Calamus ergo simul cum ceteris aromatibus, hoc est cum myrra cinnamomo, et casia uerbo Domini ad sacre unctionis oleum misceri iubetur, ut sanctificetur tabernaculum Dei, et omnia uasa eius. Porro unguentum quo perungitur tabernaculum chrisma est, quo ungitur fidelis populus in quibus diuinitas tamquam in tabernaculo habitat. Potest quidem intellegi hoc unguentum etiam uirtutes sanctorum siue odor iustitiae longe lateque diffusus, de quo dicit apostolus: Deo autem gratias qui triumphat nos in Christo Iesu et odorem notitiae suae mani#222a#festae pernos.</p>
<p>Balsami arbor in Iudaea intra terminos tantum uiginti iugerum erat. Postea quam eandem regionem Romani potiti sunt etiam latissimis collibus propagata est stirpe similis uiti foliis similis rute sed albidioribus semperque manentibus. Arbor autem balsamum lignum eius xilobalsamum dicitur, fructus siue semen carpobalsamum, sucus opobalsamum. Quod ideo cum adiectione significatur, eo quod percursus ferreis uinculis cortex ligni per cauernas eximii odoris gutta distillat. Cauerna enim Greco sermone ope dicitur. Cuius guttam adulterant, admixto ciprino oleo, uel melle sed sincerus probabur a melle si cum lacte coagolauerit, ab oleo si instillatus aquae aut admixtus, facile fuerit resolutus. Propterea et silaneae uestes ex ipso pollutae non maculantur. Adulteratus quidem neque cum lacte coagulat et ut oleum in aqua supernatat et uestem maculat. Balsama autem si pura fuerint tantam uim habent, ut si sol ex candu erit sustinere in manu non possint. Huius ergo liquoris, hoc est balsami mystice mentio fit. In libro Iesu filii Sirach, ubi ita scriptum est: Et balsamum non mixtum odor meus. Et in Cantico canticorum, dicente sponsa de sponso ita scriptum legitur: #222b# Cum esset rex in recubitu suo, nardus mea dedit odorem suum. Fasciculus mirrae dilectus meus mihi inter ubera mea commorabitur. Botrus cipri dilectus meus mihi in uineis Engaddi. Botrus ergo Cipri factus est Dominus in resurrectione qui fuerat fasciculus myrrae in passione. Qui bene etiam in uineis Engaddi esse memoratur. Namque in uineis Engaddi, ut praefati sumus balsamum gignitur, quod in #M527# chrismae confectione, liquori oliuae admisceri, ac pontificali benedictione solet consecrari. Quatenus fideles omnes cum inpositione manus sacerdotalis qua spiritus sanctus accipitur, hac unctione signentur.</p>
<p> </p>
<p>[8] De herbis aromaticis, siue communibus</p>
<p> </p>
<p>Extant et quarumdam herbarum nomina quae ex aliqua sui causa resonant habentes nominum explanationem non tamen omnium herbarum aethimologium inuenies. Nam pro locis mutantur etiam nominibus, folium dictum quod sine ulla radice innatans in Indie litoribus colligatur, quod in lino perforatum siccant Indi atque reponant. Fertur autem paradisi esse herba, gustum nardum referens. Nardus herba est spicosa, unde et a Grecis nardos stacos appellata, quarum alia Indica alia Siriaca uocatur. Non #223a# quod in Siria nascatur, sed quod mons in quo inuenitur alio latere Indiam spectat alio Syriam. Est autem Indicum multiformae, sed melius Syriacum leue, foluum, commosum spica paruum, odorissimum, ciperum similans, quod si multum in ore tardauerit linguam siccat. Nardum celticum a regione Galliae nomen traxit. Nascitur enim sepius in Liguriae alpibus, et in Siria frutice paruo radicibus in manipulo collectis lagamentis. Flos eius tantum propter odorem bonum tirsi eius atque radiculae utiles probantur usibus nostris. Nardis autem significat odorem uirtutum sanctorum in ecclesia. Vnde sponsa dicit in Cantico canticorum: Dum esset rex in accubitu suo, nardus mea dedit odorem suum, hoc est, regi Christo in beatitudine caelestis secreti quiescenti sanctorum uirtus in ecclesia, magne nobis gratiam suauitatis administrat. Item sponsus dicit de sponsae gloria in eodem libro: Emissiones tuae Paradysus malorum Punicorum cum pomorum fructibus, Cipri cum nardo. Nardus et crocus per inrigationem sacri baptismatis sancta ecclesia paradisum ex se emiserit malorum Punicorum id est sanctorum. Martirum cum pomorum fructibus, id est cum sanctorum uirtutum fructu Ciprus arbor aromatica est significans caelestis gratiae benedictionem. Nardus Dominicae passionis tipum #223b# crocus caritatis feruorem exprimit. Coniungitur Ciprus nardo. Cum diuina gratia confortat nos pro Christo pati. Item nardus croco iungitur cum caritate Christi mortem libenter suscepimus. Crocum dictum ab oppido Ciliciae, quod uocatur Coricium quamquam et alibi nascatur sed non tantum uel tale quale in Cilicia, unde et a potiori parte nomen accepit. Nam multae res nomina sumpserunt a locis, ubi plus peruenit, et melius aliquid obtimum autem est quod fuerit recens odoris boni albedine parua porrecte longitudinis, integrum, et neque in fragmenta comminutum inspiratione bona et cum carpitur manus inficiens et leuiter acre. Quod si eius modi non fuerit, aut uetustum aut infusum cognoscitur, item Ciprus incorruptionem significat nardus fortitudinem crocus martyres. Ysopus herba #M528# humilis cuius radices saxum penetrant quod significat humilitatem paenitentiae siue baptismum, ut in Psaltero: Asperges me hysobo et mundabor. Costum radix herbae est nascentis in India, Arabia, et Siria, sed melius Arabicam. Est enim album et leue suaue iocundi odoris, Indicum colore atro et leue ut ferula, Siriacum uero pondere graue colore buxeo, #224a# odore acro, summum tamen album leue aridum, gustu incendens, flos enim uel Christum significat. Qui de uirga radicis lesse effloruit, uel specimen iustitiae, ut in Psalmo: Iustus inquit ut palma florebit.</p>
<p>Rosa ab speciae floris nuncupata quod rutulanti colore rubeat. Significat autem rosa martyres, ut est illud, sicut rose germinant super humida fluenta. Lilia lactei floris herba, unde et nuncupata quasi Lidia, cuius cum candor sit in foliis auri tamen species intus effulget. Lilium autem Christum significat, qui in Cantico canticorum ait: Ego flos campi, et lilium conuallium, et item ut pascant in hostis et lilia colligant. Ac si diceret, Ego sum decus mundi et gloria humilium, qui de sponsa sua sic ait: Sicut lilium inter spinas, sic amica mea inter filias, quia candor castitatis eius tribulationibus probatur, et maior est fructus predicationis, quam quietis. Potest et in lilio uirginitas exprimi, quia excellentior est, castitas uirginalis, quam cetere uirtutes, sicut in Apocalipsi ostenditur. Viola propter uim odoris nomen accepit. Huius genera sunt tria, purpureum, album, melinum. Viola quoque significat confessores, ob similitu#224b#dinem libidorum corporum. Vnde scriptum est in Cantico canticorum: Flores in terra uisi sunt, quibus etiam regnum caelorum promissum est. Edera dicta quod arboribus reptando adhereat, de qua Virgilius: inter uictrices ederam tibi, serpere lauros. Alii ederam aiunt uocata quod edis supra lactis habundantiam in esca a ueteribus prebebatur, edere frigide terrae indices sunt filicos. Nam artiforma conebrietatis est, siqui potus edera coronetur. Edera autem tipum Iudaici populi habet, qui aliquando florebat, sed nondiu in uirore pristino remanebat. Vnde in libro Ionae prophete, edera sub cuius umbracula Ionas sedebat, in ascensione uermis diluculo in crastinum exaruia in resurrectione illius uermis qui ait: Ego sum uermis et non homo. Iudaica plebs per infidelitatem exaruit. Quae quondam florebat in patriarchis et prophetis.</p>
<p>Galbanum dicta non secrete, ex quo dictam num herba nomen accepit. Propter quam apud Virgilium cerua uulnerata saltus peragrat dictam nec stante enim potentiae est, ut ferrum a corpore expellat sagittas excutiat. Vnde et eius pabulo fere percusse sagittas a corpore inherentes eiciunt. Homo quidam latinorum poleium martis dicunt, propter belli zela excutienda. Mandragora dicta quod habeat #225a# mala suaue olentia, in magnitudinem mali matiani. Vnde etiam Latini malum terrae uocant. Hanc poete #M529# antropomoreos appellant, quod habeat radicem formam hominis similantem, cuius cortex uino missa ad bibendum datur, quorum corpus propter curam secandum est, ut soporati dolorem non sentiant. Huius species duae femina foliis lactucae similibus. Mala generans in similitudinem prunarum, masculus uero foliis betae similibus. De mandragora sponsa dicit in Cantico canticorum: Mandragorae dedere, odorem in portis nostris. Mandragora propter multi moda medicaminum genera sanctorum uirtutibus comparatur. Portae ecclesiae doctores sunt sancti, in huius modi portis mandragore, dant odorem, cum spiritales quique ex se uirtutum palmam longe lateque spargunt. Legitur et in Geneseos quod Ruben filius Liae egressus in agrum inuenerit mandragoras et dederit eas Liae, matri suae, quod significat famam bonam, quam quisque bene studiosus adipiscitur ex mundanis hominibus, referre hanc debet ad matrem ecclesiam. Vnde dicit apostolus de episcopo ordinando, oportet etiam illum testimonium habere bonum ab eis qui foris sunt, qui licet parum sapiant. Reddunt tamen plerumque labori eorum per quos sibi consulitur, et splendorem laudis et honorem bonae #225b# opinionis.</p>
<p>Herbae aeterne paradysi uiriditas et sanctorum animarum pascua, ut in euangelio: Si quis per me introierit saluabitur, et ingredietur et egredietur et pascua inueniet. Et per Ezechielem: In montibus excelsis Israhel, ubi pascam eos in herbis uirentibus, et e contrario de ariditate mentis suae de Iudaeis, per Hieremiam dicitur: Defecerunt oculi eorum quia non erat herba. Herba uita carnis est. Vt in Iob: Pro diabolo huic montes hoc est luxuriosi diuites herbas ferunt. Herba uita mortalium, ut in Psalmo: Mane sicut herba transeat. Pratum est cuius feni copia armenta tuentur, cui ueteres Romani nomen indiderunt, ab eo quod protinus sit paratus, nec magnum laborem culturae desideret; prata autem esse quae secari possunt. Pratum mystice intellegi potest sancta ecclesia uel scriptura sacra in quibus flores diuersarum uirtutum reperuntur. Et pastus spiritalis piis animalibus, hoc est fidelibus hominibus preparatur. Vnde sponsa in Cantico canticorum dicitur: Flores apparuerunt in terra id est in initio fidei et iustitia floruerunt in mundo, crescente ecclesia. Hinc item ipsa doctoribus dicitur: Fulcite me floribus, stipate me malis, quia amore langueo. Ac si diceret consolamini me exemplis seu incipientium seu terminantium uiam salutis dum adhuc in huius peregrinationis tedio amore superne uisionis languesco. Prata patefacta est scriptura diuina, #226a# ut in Salomone: Aperta sunt prata et apparent herbae uirentes. Item in malam partem, ut in Salomone: Nullum pratum sit quod non pertranseat luxuria nostra.</p>
<p>Abena, lolium, zizania quam poetae semper infelix lolium dicunt, quod sit inutile et infecundum mystice significant peccatores et uitia. Vnde #M530# in euangelio dicitur: Quod insegete Domini, inimicus super semina uerit zizania. Fenum dictum quod eo flammae nutritur. Fos enim flamma est, fenum enim iuxta allegoriam significat fragilitatem humanae naturae. Vnde legitur in psalmo de peccatoribus: Quoniam tamquam fenum uelociter arescent, et sicut olera herbarum cito cadent. Fenum pulchra est res, dum uiret, dum floret, sed cum aruerit mutato protinus colore marcescit. Sic sunt impia, qui quasi florida laetitia relucentes, per maturo sine siccantur. Primo feno comparati sunt, ut arescent, nunc agrestibus oleribus, ut deciderent, non enim dixit olera hortorum sed herbarum ut significaret potius illa uilissima quae per agros sponte nascuntur. Fenum historia legis aut temporalia significat. Vt in Psalmo: Qui producit in montibus fenum. Fenum peccatores sunt ut in euangelio: Si enim fenum quod hodie in agro est, et eras in clibanum mittitur. Olera enim ab olla dicta sunt, ubi collecta decoquuntur. Qua propter fenum mundi nobilibus comparemus. Qui et facile proficiunt et #226b# uiriditatis magna quasi gratia uestiuntur. Olera herbarum mediocres ponantur et humilosque per loca inculta copia pululante consurgent, et naturae suae agrestem atque hispidam retinent qualitatem, sed et illud uelociter arescit, et ista cito decidunt.</p>
<p> </p>
<p>[9] De oleribus</p>
<p> </p>
<p>Ortus nominatur quod semper ibi aliquid oriatur. Nam cum alia terra semel in anno aliquid gignit, ortus numquam sine fructu est. Olus ab alendo dictum, eo quod primum homines oleribus alerentur, antequam fruges et carnes ederent. Tantum enim pomis arborum et oleribus alebantur, sicut animalia herbis. Ortus enim sanctam significat ecclesiam, in qua uarie species uirtutum gignuntur. Vnde sponsus de sponsa dicit: Ortus conclusus soror mea sponsa, ortus conclusus fons signatus. Ortus conclusus ecclesia est, que multifaria spiritalium operum germina gignit. Fons est quia doctrina salutari redundant, conclusus quia Domini protectionem unita persistat, signatus sermone fidei. Item aliam significationem habet ortus in hoc testimonio libri Regum ubi narrat quod Achab rex diceret ad Naboth Iezrahelitam: Da mihi uineam tuam, ut faciam mihi hortum olerum quia uicina est et prope domum meam, et cetera. Naboth ergo qui interpraetatur conspicuus significat #227a# Dominum saluatorem qui est semen quod interpretatur Iezrahel, quia uerus est filius Dei, hic habuit uineam, de qua in Isaia scriptum est: Vinea enim Domini Sabaoth domus Israhel est. Hanc concupiuit Achab qui interpretatur frater patris. Populus uidelicet Iudaicus de quo Christus carnem adsumere dignatus est, ut fecisset in ea hortum olerum, hoc est ut ubi uinum graua spiritalis germinare debuit, ibi fragilia quaeque dogmata per Farisaicam superstitionem transplantaret. Sed Naboth hanc uineam dare #M531# nolenti, id est Christo Phariseorum superstitionibus non consentienti impia uxor Iezabel hoc est synagoga Iudaeorum machinata est mortem eius. Ortus internae delitiae paradisi significant. Vnde dicitur: Intra hortum meum soror mea sponsa. Item hortus est populus Iudaeorum, de quo dicitur: Dilectus meus descendit in hortum suum ad areolam aromatis. Rursum hortus quaedam hypocritarum simulatio. Vt in Esaia: Qui mundos septabant in hortis. Areola, Virgo Maria, in Cantico canticorum: Dilectus meus ascendit ad hortum suum ad areolam aromatis. Areolae corda sanctorum uirtutum odorem flagrantes. Vbi et supra areolae aromatum consitae a pigmentariis. Olus simplex est, et aperta praedicatio, ut in Apostolo: Qui infirmus est olera manducet. Olus minime operatio bona #227b# ex qua quaedam hypocrite hominibus placere stuent, ut in euangelio: Vae nobis Pharisaei hypocrite, qui decimatis mentam et anecam ciminum, et omne olus. Cepe et allia corruptionem mentis, et acredinem peccati significant, quae quanto amplius eduntur, tanto magis dolore cruciant. Vnde et in Numerorum libro, filii Israhel, murmurantes leguntur, dixisse in menta ueniunt nobis cucumeres et pepones porrique et cepe et alia lanima uestra arida est, nihil aliud respicient oculi nostri, nisi manna.</p>
<p>Sinapis appellatur quod foliis sit similis napis, haec herba mystice significat euangelio Christi, sicut ipse Dominus ostendit dicens: Simile est regnum caelorum grano sinapis, et reliqua, quod in corde credentium seminatem germinat. Et recte fidei, ac bonorum operum profert fructum. Rafanum Greci nos radicem uocamus, eo quod totus deorsum nititur dum reliqua holera in summum magis prosiliant, cuius semine macerato quisquis suas manus infecerit serpentes inpune tractabit. Siquidem ex ipsius radice etiam ebur albescat, in cibo quoque uenenis subsistit. Nam contra uenena radices nuces lupini citrum apium prosunt. Sed contra futurum non contra acceptum uenenum. Vnde et apud ueteres, ante alias epulas haec solebant mensis adponere. #228a# Haec continentiam figuraliter potest exprimere et cautelam quae multum ualent contra uenenatas suggestiones diaboli, et contra uitia carnis. Lactuca dicta est quod abundantia lactis exuberet. Seu que lacte nutrientes feminas implet, haec et in uiris ueneris usum cohercet. Lactuca agrestis quam sarsaliam nominamus eo quod dorsum eius in modum serrae est. Praeceptum est ergo filiis Israhel ut lactucas agrestes in pascha #M532# comederent cum assis agni carnilus. Lactucae uero agrestes ualde amare sunt. Carnes uero agni cum lactucis agrestibus sunt edendae, ut cum corpus redemptoris accipimus nos pro peccatis nostris in fletibus coarcamus quatinus ipsa amaritudo paenitentiae abstergat a mentis stomacho peruersae amorem uitae. Cucumeres quid sunt interdum amari, qui dulces nasci perhibentur, si lacte mellito eorum semen infundatur. De cucumeribus et peponibus in Pentateucho legitur quod eos filiis Israel et concupierant spernentes manna. Sic concupiscentia carnalis fastidit cibum spiritalem et spernit eum. Cucurbita herba est, alieno egens sustentaculo que significat infirmos quosque et indoctos qui aliorum indigent solacio,quo falciantur ne corruant, de cucurbitis in Iona prophata legitur: Apium dictum quod eo apex, id est caput antiquorum triumphantium coronabatur. Ercules autem hanc her#228b#bam primus capiti circumtulit. Nam nunc populum capite praeferebat, nunc oleastrum, nunc apium, cuius radices efficaciter pugnant contra insidias uenenorum, eius generis sunt petrosilenon ipposilenon, et oleo silenon. Petrosilenon uocatum quod sit similis apio, et nascatur in petris montibusque preruptis quod nos petrapium dicere possumus. Silenum enim Grece apium dicitur, sed est summum ac probabile acedonicum gustu suaue, et odore aromatico. Feniculum Latini uocant, quod eius tyrsi seu radicis succus acuat uisum, cuius uirtus traditus ut serpentes annuam senectutem eius gustu deponant, hoc holus Greci maratron uocant. Quid autem olera quae contra uenenum ualent mystice signficent, iam superius dictum est. Ligusti cum a regione nomen accepit, nascitur enim plurimum in Liguria odore aromatico et gustu acris. Coriandrum ex Greco nomine sumptum quod illi corian uocant, cuius semen in dulci uino datum pro pretiores reddit inuenerem, si supra modum dederis a mentiam nutrit, canos etiam ex coriandro in fici traditum est. Legitur in Exodo quod manna simile esset, semini coriandri album et sublucidum, sic et umbum Dei albidinem habet castitatis, et lumen scientiae spiritalis. Vnde animae fideles cottidiae pascuntur. #229a# Ruta dicta quod sit feruentissima cuius altera agrestis atque uirtute acrior sed utraeque, feruentissimae comprobantur. Hanc uenenis repugnare mustelae docent, quaedum cum serpente dimicauerint cibo eius armantur. Haec fidem Christi significat, quae contra antiqui serpentis uenena plurimum ualet.</p>
<p><strong> </strong></p>
<p><strong>EXPLICIT LIBER XVIII</strong></p>
<p><strong><br /> </strong></p>
<p><strong>INCIPIT LIBER XX</strong></p>
<p><strong> </strong></p>
<p>[1] De bellis</p>
<p> </p>
<p>Primus bella instituit Ninus rex Assyriorum, ipse enim finibus suis nequaquam contentus, humanae #M532# societatis foedus inrumpens, exercitus ducere, aliena uastare, liberos populos, aut trucidare, aut subicere coepit, uniuersamque Asiam usque ad Libiae fines noua seruitute perdomuit. Hinc etiam studuit urbes #M533# in mutuo sanguine, alterna crassari cede. Quatuor autem sunt genera bellorum, id est iustum, iniustum, ciuile, et plusquam ciuile, iustum bellum quod ex predicto geritur de rebus repetitis, aut pro pulsandarum hostium causa. In iustum bellum est quod de furore non de legitima ratinoe initur, de quo in re publica Cicero dicit: illa in iusta bella sunt, quae sunt sine causa suscepta. Nam extra ulciscendi, aut pro pulsandorum hostium causa bellum geri iustum nullum potest, et hoc idem Tullius paruis interiectis subdidit, nullum bellum iustum habetur nisi denuntiatum, nisi indictum, nisi de repetitis rebus. Ciuile bellum est inter ciues orta seditio, et concitati tumultus, sicut inter sillam et marium, qui bellum ciuile inuicem in una #229b# gente gesserunt, plusquam ciuile bellum est ubi non solum ciues certant, sed et cognati. Quale actum est inter Caesarem et Pompeium, quando gener et socer inuicem dimicauerunt, sicut in hac pugna frater cum fratre dimicauit, et pater aduersus filium arma portauit. Lucanus in fratrum ceciderit premia fratres, item cui ceruix cesa parentis cederet, bella itaque dicuntur interna, externa, seruilia, socialia, piratica. Nam piratica bella sunt sparsa latronum agmina, per maria mioparonibus leuibus, et fugacibus, non solum nauibus comeatur, sed etiam insulas prouintiasque uastantibus,quos primum Gn. Pompeius per multam uastationem quam terra marique diu egerat. Mira celeritate compressit, ac superauit, sicut autem bellum uocatur quod contra hostes agitur, ita tumultus quod ciuili seditione concitatur. Nam seditio est dissentio ciuium dicta quod seorsum alii ad alios eant. Alii estimant dissensionem animorum. Seditionem uocari, quam Greci diastasin uocant, quo autem differant utrumque Cicero docet. Potest enim inquit esse bellum ut tumultus non sit. Tumultus autem esse, sine bello non potest, quod est enim aliud tumultus nisi pro turbatio tanta ut maior timor oriatur. Vnde etiam dictus tumultos quasi timor multus, grauius autem esse tumultum quam bellum, nam in bello uocationes ualent in tumulto non ualent. Differt autem bellum pugna et prelium. Nam bellum uniuersum dicitur aut Punicum, cuius partes sunt pugnae ut canensis termensis, rursum #230a# in una pugna multa sunt prelia. Aliud enim in cornibus, aliud in media, aliud in extrema acie geritur. Bellum igitur est totum pugna unius diei prelium pars pugnae est. Bellum antea duellum uocatum eo quod duae sint partes dimicantium, uel quod alterum faciat uictorem. Alterum uictum per ea mutata et detracta littera dictum bellum. Alii per antifrasin putant dictum eo quod sit horridum, unde illud bella horrida. Bella cum bellum contra sit pessimum. Prelia dicuntur ab inprimendo hostem. Vnde et prela #M534# igna quibus, uua premitur. Pugna uocata eo quod in initio usus fuisset in bello pugnis contendere, uel que primo bello pugnis incipiebant, unde et pugna etiam duorum est. Aliquando et sine ferro, haec enim bella apud carnales sunt que de potentia mundana confligunt. Ceterum apud Christianos et fideles Dei famulos, alius mos pugnendi est, de quo scribit apostolus: Non est nobis conluctatio aduersus carnem et sanguinem, sed aduersus principes et potestates, aduersus mundi rectores tenebrarum harum contra spiritalia nequitia in caelestibus et item castigo corpus meum inquit et seruituti subicio. Ne forte cum aliis predicauerim ipse reprobus efficiar. Item bella uel pugnae certamen aduersus nequitias spiritales, uel aduersus uitiorum conflictiones ut in apostolo sic pugno non quaesi aerem uerberans. Rursum bella uel certamen diaboli aduersus sanctos ut in Hieremia: Et bellabunt aduersum te, et non preualebit, semper enim sancti uiri contra uitia et contra temptamenta diaboli, contraque oblectamenta carnis. Et in#230b#lecebras uoluptatum dimicant, ut sint sancti non inmaculati in conspectu Dei perficientes sanctificationem in timore ipsius quibus pax Christus est, que discipulis suis ait: Pacem meam do uobis, pacem meam relinquo uobis. Ipse est enim pax nostra que fecit utraque unum. Quatuor autem in bello geruntur: pugna, fuga, uictoria, pax. Pacis uocabulum uidetur a pacto sumptum posterius autem pax accipitur. Foedus primum initur. Foedus est pax que fit inter dimicantes uel a fide uel a fetialibus. Idem a sacerdotibus dictum per ipsos enim fiebant foedera sicut per seculares bella. Alii foedera dicta putant a porca foedet, et crudelitur occisa cuius mors obtabatur ei que a pace resilisset. Virgilius et cesa iungebant foedera porta. Foeda foederis partes induciae et dictae indutiae quasi in die sotia.</p>
<p> </p>
<p>[2] De triumphis</p>
<p> </p>
<p>Omnem regnum saeculi huius belli queritur uictoriis propagatur. Victoria dicta quod ui idem uirtute adipiscatur. Hoc est enim ius gentium expellere. Nam turpis est dolo quaesita uictoria, certa autem uictoria est uel occisio hostis, uel expoliatio, uel utrumque. Non est autem locunda uictoria quae per inmensa detrimenta contingit. Et hoc est quod laudat Salustius ducis uictoriam incruento exercitu deportassere. Pompa dicta est Greca significatione @g ATIOTORTON PICIN @r, hoc est publicae hostentari. Precedit autem uictoria pompam ideo quod iturus ad hoc certamen primum est uictoriae uotum conuersione. Tropeum dictum apotostrofos id est a conuersione hostis et fuga. Nam ab eo quod hostem quos fugasset merebatur tropeum, qui occidisset triumphum, qui dictus est apostostri ambes id est ab exultatione. Plenae enim uictoriae #231a# triumphus debetur. Semiplenae tropheum quia nondum plenam #M535# est uictoriam consecutus. Non enim obtinuit si fugauit exercitum. Haec tamen nomina scriptores confundunt. Erat autem Romanorum ut triumphantes quadrigis ueherentur ex illo quod soliti sunt priores duces hoc habitu bella inire, quicumque autem in conflictu uicissent palma aura coronabantur quia palma stimulos habet, qui uero sine conflictu fugientem prostrasset laurea eo quod haec arbor sine spinis est. Duobus autem generibus deletur exercitus aut inter nitione aut dispersione. Salustius hostes inquit oppressi aut dilapsi forent. Sic et utrumque Virgilius internitione submersasque obruere puppaes. Dispersione aut age diuersas ete dissicae corpora ponto. Spolia autem hostium preda manubiae exubie partes, preda, a predando uocata, manubiae eo quod manibus detrahuntur. Haec exubiae ab exuendo dictae quia exuunt, haec et partes a pari diuisione pro personarum qualitate et laborum iusta decisione, expolia autem a palleis quasi ex pallia. Victis enim detrahuntur. Victoria nostra Christus est, cuius triumphi signum crux est, quo diabolum uicit, et mortem superauit. Spolia autem eius quae de hoste sumpsit homines sunt in Deum credentes, qui de potestate diaboli eruti regi suo legitimo sociantur. Vnde ipse ueritas in euangelio ait, dum fortis ar#231b#tis armatus custodit atrium suum in pace sunt omnia quae possidet. Si autem fortiorum illo superueniens uicerit eum uniuersa arma eius aufert in quibus confidebat et spolia eius distribuet. Victoria est diaboli uel ab aduersarii. Triumphus ut est illud apostoli, Deo autem gratias, qui dedit nobis uictoriam. Brauium est constitutum bonorum premium meritorum in apostolo destinatum persequar brauium supernae uocationis. Corona aeternae gloria pro iustitia merces ut in apostolo: De reliquo reposita est mihi corona iustitiae. Pax Christus est, quia ipse est qui fecit utraque unum, pax carnis aduersus spiritum concordia in bonum, ut in Psalmo: Rogate quae ad pacem sunt in Hierusalem. Et in aliam partem pro Iudeis uel hereticis accipitur ut in Deuteronomen: Non loqueris ei pacifica omni tempore.</p>
<p> </p>
<p>[3] De instrumentis bellicis</p>
<p> </p>
<p>Signa bellorum dicunt quod ex his exercitus, et pugnandi et uictoriae receptui accipit simbolum. Nam aut per uocem tubae aut per simbolum ammonetur exercitus.</p>
<p> </p>
<p>[4] De bucinis et tubis</p>
<p> </p>
<p>Bucina qua signum datur in hoste dicta a uoce quasi a uocina. Nam pagani agrestesque ad omnem usum bucina ad conpitacon uocabuntur, propriae ergo hoc agrestibus signum fuit, de quo Persius bucina cogebat priscos ad arma quirites. Huius #232a# clangor bucinum dicitur. Tubam Tirreni #M536# primi inuenerunt. Tubam dictam quasi tofam, id est cauam. Iterum tubam quasi tibiam, inter tubam autem et bucinam ueteres dicernebant. Nam bucina in sonans sollicitudinem ad bellam nuntiabat Virgilius, bucina signum dira dedit. Tuba autem prelia indicabat, ut attuba terribilem sonitum, cuius sonus uarius est. Nam interdum canitur, ut bella commitantur, interdum ut insequantur eos qui fugiunt, interdum canitur receptui. Nam receptus dicitur quo se exercitus recipit, unde et signa receptui canere dicuntur. Tuba autem siue bucina sanctorum predicatorum uocem significat, quae in toto mundo per predicationem euangelii sonat. Et ad certamen spiritale milites Christi prouocat, hii docendo, ammonendo, et exortando populum Dei instruunt, et quid faciendum uel quid deuitandum sit demonstrant, quis quis autem iuxta eius indicia se obseruat et secundum eius magisterium uixerit uitam percipiet sempiternam.</p>
<p> </p>
<p>[5] De armis</p>
<p> </p>
<p>Arma generaliter omnium rerum instrumenta sunt, unde et ubi reponuntur armaria dicta sunt. Item arma dicuntur tela omnium generum, sed arma #232b# sunt quibus ipsi tuemur, tela sunt quae emittimus, nam arma duplicia sunt id est uel quibus percutimus uel quibus tegimur. Arma autem dicta propriae sunt, eo quod armos tegunt. Nam arma uel ab armis dicuntur, id est ab humeris ut lactos huic asta per armos acta tremit uel a potu areos, id est a marte. Mistice autem arma pro sententiis sanctarum scripturarum uel exercitus uirtutum accipiuntur, unde apostolus ait, nam arma militae nostrae non carnalia sed spiritalia sunt, et potentia Deo ad destructionem aduersarum munitionum hoc est uitiorum. Et errorum quibus diabolo instigante homines aduersi contra milites Christi pugnant. Armarium uero scriptura est sacra uel fides recta, unde proferuntur arma spiritalia contra hostes Christianae fidei et obpugnantores uere religionis. Item arma protectionem diuinam significat, et adiutorium eius in sanctos, ut in Psaltero adprehende arma et scutum. Arma opera iustitiae aduersus diaboli uitia ut in apostolo: Accipite armaturam Dei ut possitis resistere. Arma opera peccati, uel diaboli insidiae ut in Psalmo: Arma et scuta conburet igni.</p>
<p> </p>
<p>[6] De gladiis</p>
<p> </p>
<p>Forus est exercendarum litium locus a fando dictus. Haec loca et prorostra uocantur. Ideo quod ex bello Punico captis nauibus Cartaginen#M387#sium rostra ablata sunt, et in foro Romano praefixa, ut esset eius insignae uictoriae.</p>
<p>Gladius generaliter dicitur ensis in prelio, sed ensis ferrum tantum. Gladius uero totus propriae autem appel#233a#latur gladius quod gulam diuidit id est ceruicem secat, ad hoc enim primum est fa#M537#ctum. Nam membra securibus magis ceduntur collum gladio tantum, acies autem gladii ab acumine dicta. Capulus uocatur uel quia caput est, gladii uel que capit ibi ut teneat. Nam alias acies ferri non sinit, mucro non tantum gladii est sed et cuiuslibet teli acumen dictus a longitudine, nam macron Greci longum uocant. Hinc et macera. Macera autem est gladius longus ex una parte acutus. Framea uero gladius ex utraque parte acutus, quam uulgo spadam uocat, ipsa est rumfea. Framea autem dicta, quia ferrea est, nam sicut ferramentum, sicut framea dicitur, ac proinde. Omnis gladius framea gladius enim in bono et in malo accipitur. In bono ut in apostolo: Et gladium spiritus, quod est uerbum Dei. In malo ut est illud Psalmistae: Gladium euaginauerunt peccatores. Gladius peccatoris est quilibet dolus alterius appetens lesionem. Nam et ille, qui in opem spoliare contendit, peruerse consilii sui gladium educet, et ille que praua suasione desiderat, decipere animas innocentum ensem pessimae cogitationis ostendit, euaginauerunt autem significat nudauerunt, ut quod ante erat in cogitatione, tamquam in uagina reconditum. Post eductum reuelatis cogitationibus appareret. Framea ultionem diuinam significat #233b# in impio, unde est illud in Psalmo: Effunde frameam et conclude aduersus eos qui me persecuntur. Et in aliam partem: Eripe a framea animam meam. Liberari se postulauit a morte quam subiturus erat. Collato scilicet resurrectionis auxilio. Framea enim synonimum nomen est significans, siue hastam siue gladium, siue quaelibet arma per que uoluit futurum crucis exitium. Conpetenter aduerti, que per ipsam plerumque succedit, sed primo dixit eripe animam meam, modo petit, liberari ecclesiam, quae est illi unica, id est catholicam ut intellegatur doctrinas nouas, et conciliabula perditorum unitatis uocabulo respuisse. Item framea significat uindictam in insontem plata ut est illud Psalmistae de peccatoribus: Inimici defecerunt framea in finem. Inimici genetiuus casus est, id est diaboli cuius framea defecisse testatur. Framea enim Ebraicus sermo est, significans gladium quo hostis ille bacchabatur. Quod autem dixit in finem consummatio seculi dat intellegi quando uirtus diaboli omnipotenti illo gladio probatur interimi, de quo dixit in septimo Psalmo: Nisi conuertimini gladium suum uibrauit et cetera. Spada a passione dicitur. Greco uerbo quoniam patin Grece dicitur pati, unde et patior et patitur dicimus. Semispatium gladius est, a media spate, longitudine appellatum #234a# non ut inprudens uulgus dicit, sine spatium dum sagitta uelocior sit. Pugio a pungendo et transfingendo uocatus est, enim gladius paruus et bis acutus. Lateri adherens idem, et duntabulum dictum quod religetur ad dunem. Sica a secando dicta, est eniom gladius breuis quo maxime utuntur, qui apud Italos latrocinia exercent, a quo et si#M538#carii dicti.</p>
<p>Gladius enim plures significationes habet et in bono et in malo accipitur, ut supra ostendimus. Nam gladius uerbum Dei, et seueritatem legis atque prophetarum significat, ut in Apocalipsin: Et gladius egrediebat deore eius, id est uerbum Domini. Gladius uis est amoris Dei, ut in euangelio: Non ueni pacem mittere, sed gladium. Gladii sunt in manibus sanctorum testimonia diuinae scripturae, ex utroque testamento legis, in acumine perducta, ut in Psalmo: Et gladii bis acuti in manibus eorum. Et in apostolo: Et gladium spiritus, quod est uerbum Dei. Gladii duo sunt testamenta legis, ut in euangelio secundum Lucam: Ecce gladii duo hic. Gladius est hereticorum predicatio, ut in Salamone: Quae pro dentibus gladios habet. Et in euangelio: Omnis qui percusserit gladio, gladio morietur. Gladius est seductio diaboli, ut in Psalterio: Qui liberasti seruum tuum de gladio maligno. #234b# Gladius est damnatio sempiterna, ut in Iob: Si multiplicati fuerint filii eius id est hereticorum discipuli in gladio erunt. Gladius est iudicium Dei, ut in Hieremia: A facie gladii columbe unusquisque ad populum suum conuertet. Gladius est uindicta uel sermo Domini, ut in apostolo: Viuus est enim sermo Domini, ut efficax, et penetrabilior omni gladio ancipiti. Rumphea idem est quod et supra. Machera sermo doli sunt, et insidiis pleniis ut est illud in Psalmo: Filii hominum dentes eorum arma et sagitta et lingua eorum machera acuta. Secures signa sunt quae ante consules ferebantur quas Ispania ab usu Francorum per diriuationem Franciscas uocant. Ea solebant signa portari ne aut usum perderet belli, aut uacans aspectum amitteret. Gladiorum dicitur autem securis ferramentum quo ceduntur ligna ad usum hominum, quod etiam mystice aut euangelicam predicationem, aut iudicii sententiam significat, unde est illud in euangelio: Iam enim securis ad radices arborum posita est. Arbor huius mundi est uniuersum genus humanum, securis uero est redemptor noster, qui uelut ex manubrio. Et ferro constat, tenetur que ex humanitate, sed incidit ex diuinitate quae uidelicet securis iam ad radicem arboris istius posi#235a#ta est, quia et si per patientiam expectat uidetur tamen quid factura est, potest et securis nomine predicatio sermonis euangelici intellegi quia secundum apostolum uiuus est sermo Dei, et efficax, et penetrabilior omni gladio ancipiti, et pertingens usque ad diuisionem anime, et spiritus conpagum, quoque et medullarum, et discretor cogitationum. Et Hieremias propheta uerbum Domini securi conparat, cedenti penetrant, siue securis sententiam iudicii altissimi significat quae ad radices arborum id est ad finem regni populi Iudaici posita est, ut eos qui in Christo credere noluerint, de terra uiuentium abscidat.</p>
<p>#M539#</p>
<p> </p>
<p>[7] De hastis</p>
<p> </p>
<p>Hasta est contus cum ferro, cuius diminutiuum facit hastilia. Nomen autem haste ab astu sumpsit, unde et astutia. Contum ferrum non habet, sed tantum cuspide acuto est Virgilius efferratas que trudes et acuta cuspide contus, contumauit quasi conitum est, enim contum acuta rotunditas insignificatione autem haste uel hastilium potest temptatio diabolica intellegi, per quam saluti generis humani. Ipse antiquus hostis inuidet, et interfectionem preparat, unde est illud quod de Goliad gigante scriptura refert dicens: Hastile autem haste eius erat, qua siliciatorium texentium, et cetera. #235b# Pugna uero Philistinorum contra Israel non inconuenienter malignorum spirituum prelium aduersum ecclesiam accipi potest. Inde egreditur de castris scilicet philistinorum uir spurius nomine Goliad nimiae magnitudinis qui bene potest significare diaboli superbiam quam Dauid noster singulari certamine congressus prostrauit. Ac populum Dei a timore eius eripuit, qui leonem et ursum necauit, ursum uidelicet diabolum. Leonem Antichristum alterum nunc hominibus latenter insidiantem alterum in posterum manifestissime seuientem. Lancia est hasta a mentum habens in medio. Dicta autem lancea quod equalance, id est equali a mento ponderato uibratur. Amentum uinculum est. Iaculorum hastilium, qui in mediis hastis aptatur, et inde amentum quod media hasta relegetur et iaculetur. Claua est qualis fuit Herculis dicta quod sit clauis ferreis inuicem religata et est cubico semis facta in longitudine, haec et cateia, quam Oratius caiam dicit. Est enim genus gallici telis ex materii quam maxime lenta quae iactu, non quidem longe propter grauitatem euolat, sed quo peruenit uinimia perfringit, quod si ab artifice mittatur rursum redit ad eum. Lancea enim potest significare passionis dolorem uel sacramentorum #236a# apertionem, unde in propheta scriptum est: Lanceis suis uulnerauit me. Et in passione Domini unus militum lancea latus eius aperuit et continuo exiuit sanguis et aqua. Eleganti ergo euangelista uerbo usus est, non ut diceret latus eius percusset, aut uulnerauit, aut quid aliud sed aperuit ut illic quodammodo uitae hostium panderetur, unde sacramenta aecclesiae manauerunt, sine quibus ad uitam quae uera uita est, non intratur ille sanguis in remissionem fusus est, peccatorum aqua illa salutare temperat poculum. Haec et lauacrum prestat et potum.</p>
<p> </p>
<p>[8] De sagittis</p>
<p> </p>
<p>Sagitta a sagaci iactu id est ueloci ictu uocata pennis enim fertur quasi auis et celeriter, mox percurrit ad hominem. His primum Cretenses usi sunt, quibus penne ut diximus, ideo adglutinantur, ut leues sint et preuolent hastas. Spicula sunt sagittae uel lanceae breues ab spicarum specie nun#M540#cupate. Scorpio est sagitta uenenata arcu uel tormentis excussa, quae dum ad hominem uenerit uirus quo figit, infundit. Vnde et scorpio nomen accepit. De sagittis uero in Iob ita scriptum est: Sagittae Domini in me sunt quarum indignatio ebibit spiritum meam. Hic sagittarum nomine animaduersionis sententio designatur. Vir igitur sanctus quia #236b# peregrinationis suae erumnam respicit, quod sub persecutionibus Dominice animaduersionis ingemescit dicat. Vnde et uerba mea dolore plena sunt, quia sagittae in me sunt Domini. Ac si diceret ego in exilii damnatione non gaudeo, sed sub iudicio positus doleo, quia uim percussionis agnosco. Sagitta Dominus Iesus Christus corda electorum suorum salubriter uulnerans ut in Esaia sicut sagittam abscondit me in pharetra sua. Sagitta preceptum diuinum ut in Psaltero: Sagitte paruulorum factae sunt plageorum. Hoc est apostolorum: Et alibi misit sagittas suas et dissipauit eos. Sagittae insidiae inimici siue sermo hereticorum, ut in Hieremia: Sagitta uulnerans lingua inimici. Aliquando uero sagittarum nomine, ut diximus sententiae diuine legis exprimunt, unde est illud in Psalmo: Sagitte tuae acute potentissime. Et alibi sagitte potentis acute sagitte acute sunt. Verba Domini saluatoris hominum corda, salutariter infigentia quae ideo uulneriuit ut sanent. Ideo percutiunt ut liberent, ideo prosternunt, ut erigant. Nam et aliam significationem sagitta habet in illa Psalmo: Sententia parauerunt sagittas suas in faretra, ut sagittent in obscuro rectos corde permanet in comparatione sagittarii. Nam sicut iste habet sagit#237a#tas in faretra, ita ille gestat in corde uerba uenenosa. In obscuro uero siue cum persecutionibus perturbatur ecclesia quando timore periculi carnales homines credunt. Facilius inmutari siue in abscondito consilio, cum oportunius putant Christianos decipere. Quando eos iudicant sua consilia non uidere, sed cum dicit rectos corde insidias eorum, ostendit manes et uacuas.</p>
<p> </p>
<p>[9] De faretris</p>
<p> </p>
<p>Faretra sagittarum teca a ferendo iacula dicta sicut et feretrum ubi funus defertur quae idcirco ethimologiam communem habent, quia faretra mortem feretrum portat mortuum. Coriti proprie sunt arcuum thece, sic sagittarum faretre. Faretra enim aut scriptura est sacra unde sagitte sententiarum diuinarum proferuntur. Et prophete atque apostoli predicationis iacula mittunt, aut humanitatem saluatoris nostri, qui in Esaia loquitur dicens: Posuit me sicut sagittam electam et in faretra sua abscondit me, quando dicit: Sagittam electam ostendit habere Domini sagittas plurimas, sed non electas. Quae sagittae prophete sunt et apostoli quia in toto orbe discurunt, de quibus et in alio loco sunt: Sagitte tue acute potentissime populi sub te cadent. Et #M541# iterum sagitte potentas acute cum carbonibus desolatariis. Christus autem de multis sagittis et filiis plurimis, una sagitta electa, et filius unige#237b#nitus est quam in feretra sua abscondit, id est in humano corpore ut habitare in eo plenitudo diuinitatis corporaliter, rarumque esset credentium fides. Cui et supra dicitur: Tu es Deus absconditus et nesciebam, qua sagitta et sponsa uulnus accipiens. Loquitur in Cantico canticorum uulnerata caritatis ego sum. Vagina appellata eo quod in ea mucro uel gladius baiuletur. Theca ab eo quod aliquid receptum tegat. C litera pro G posita alii Greco nomine thecam uocaro asserunt, quod ibi reponatur aliquid, inde et bibliotheca librorum repositio dicitur. Vagina autem occultationem consilii uel prelationem iudicii significat, unde in Psalmo scriptum est: Nisi conuectum in gladium suum uibrauit. Contumans terret Iudeos, qui Deum lege contempta idola culturis nefandissimis seruiebant, ipsis enim dicitur: nisi conuertamini gladium suum uibrauit, id est unicum suum filium sublucente claritate missurus est. Vibrare enim illud dicimus quod modo lumen modo umbras tremulas probatur ostendere. Hoc constat in incarnatione Christi Deum prouenisse quando perfidis tenebras, fidelibus autem lumen suae deitatis ostendit. Arcus uocatus eo quod arceat aduersarium, inde et arces dicuntur, a quibus arcentur hostes. Item arcus dicitur ob speciem quod capita eius sint curuata arcius. Arcus est iuxta misticum sensum euangelicus sermo, #238a# ut in Genesi: Sedit in forte arcus eius id est Domini. Et in Apocalipsi datus est ei arcus. Arcus intentio comminationis diuinae, ut in Psaltero: Tetendit arcum suum donec infirmentur. Arcus hereticorum dogma, ut in Psaltero: Quoniam esse peccatores tetenderunt arcum suum. Item de arcu in Psalmo ita scriptum est: Arcum suum tetendit et parauit illum. Arcum itaque scripturam noui et ueteris testamenti congruenter accipimus, quid uobis quodam modo curuatis flexibus deuotorum colla conplectitur. Hic fidelibus suaue iugum ostenditur, contumacibus autem arma terribilia declarantur. Tetendit adiectum est ne eius patientia remissa putaretur, quod autem sequitur. Et in ipso parauit uasa mortis sagittas suas ardentibus effecit. Hic distributio diuinae maiestatis ostenditur, quia per arcum id est per uetus et nouum testamentum sicut iam dictum est. Et effectus mortis uenit et sagittis ipsius uita prestatur. Egresse sunt autem de isto arcu tamquam sagittae id est apostoli qui ardentibus hoc est desiderantibus animis in modum sagittarum precepta salutaria transmiserunt. Vnde et impii sauciarentur, et fidelibus efficax cura proueniret.</p>
<p> </p>
<p>[10] De fundis</p>
<p> </p>
<p>Funda dicta eo quod ex ea fundantur lapides id est emittantur. Balista genus tormenti ab emittendo iacula dic#238b#ta. Bali enim Grece mittere dici#M542#tur. Torquetur enim uerbere neruorum et magna ui iacit aut hastas aut saxa inde et fundibulus, quasi fundens et emittens dicitur, contra balistam testudo ualet, series enim fit armorum umbonibus inter se colligatis. Funda est ecclesia sicut in Iob pro antikristo dicitur: Vt stipulam uersi sunt ei omnes lapides funde. Et in Zacharia subicient in lapidibus funde. De funda autem in libro Regum ita scriptum legimus: Elegit Dauid sibi quinque limpidissimos lapides de torrente et misit eos in peram pastoralem, quam habebat secum, et fundam manu tulit, et processit aduersus Philisteum. Quod significat Christum per quinque libros legis in unitate caritatis. Diabolum funda predicationis superasse atque proprio gladio hoc est nequitia ipsius damnasse atque interemisse.</p>
<p> </p>
<p>[11] De ariete</p>
<p> </p>
<p>Arietis nomen species dedit eo quod cum impetu inpingit murum in modum arietum pugnantium. Valide enim ac nodosae arboris caput, ferro uestitur ea que suspensa funibus multorum manu ad murum inpellitur, deinde retrorsum, ducta maiori impetu destinatur sique crebris ictibus concussum muri latus cedet. Caua tumque inrumpit ac fenestram facit, contra inpulsum arietis remedium est. Saccus paleis plenus, et in eum locum dimissus quo aries percutit. Laxo enim saccorum sinu ictus arietis inlisus mollitur duriora enim mollioribus facilius cedunt. Plutei sunt #239a# cratescorio crudo. Intextae quae in opere faciendo hosti obiciuntur. Arietes sunt temptationum stimuli, uel impetus persecutionis ut est illud: Et pones arietes in giro.</p>
<p> </p>
<p>[12] De clippeis</p>
<p> </p>
<p>Clipeus est scutum maius dictum ab eo quod eo clipet, id est celet corpus periculisque subducat, @g APO TOV KLHPTIN. @r Oppositus est enim sua defensione, ab hastis et iaculis corpus munit. Clipeus autem peditam est, scutum aequitum. Scutum appellatum eo quod a se excutiat telorum ictum, ut enim telis resistat clipeus antefertur. De clipeo in Prouerbiis scriptum est: Omnis sermo Dei clipeus ignitus est, sperantibus in se. Haec tota Christi ecclesia nouit. Et illi maxime sentiunt qui Deo secum morante terrene fastum sapientiae contemnunt, quia nimirum omnis sermo diuine auctoritatis corda electorum et igne caritatis accendit, et scientia ueritatis inlustrat. Et uitiorum sordes si quos in eis inuenerit consumit. Et ab hostium insidiis sperantes in se cunctis que defendit aduersis. Item in Cantico canticorum scriptum est: Mille clipei pendent ex eo omnis armatura fortium, quod significat testimonia scripturarum sanctarum. Vmbo sicut umbilicus pars media est quasi ancile uocatur scutum breue et rotundum de quo Virgilius Leua ancile gerebat. #M543# Et ancile dictum ab ancisione quod sit ab omni #239b# parte ueluti ancisum hoc est rotundum. Ouidius: Idque ancile uocant quod ab omni fit parte recisum quaque notis oculis angulus omnis abest. Peltum scutum breuissimum immodum lune medie de quibus meminit liber Regum: Fecit rex Salamon ducenta scuta de auro puro et trecentas peltas ex auro probato. Cetra scutum loreum sine ligno quo utuntur Affri et Mauri, de quo poeta leuas cetra tegit. Parma leuia arma quasi parua non clipeum. Dicitur autem et testudo scutorum, nam in modum testudinis fit. Clipeus est et testudo scutorum conexio curuata in testitudinis modum. Namque marmorum generibus milites etiam ab animalibus nomina sumunt at aries. Et Sallustius: In modum inquit iricii militaris. Scutum ergo aut fidem significat, ut est illud apostoli sumentes scutum fidei in quo possitis omnia tela nequissimi ignea extinguere, aut adiutorium diuinum ut est illud Psalmiste: Adprehende arma et scutum et exsurge in adiutorium mihi. Item scutum obduratio cordis uel peccati defensio ut illud Hieremie: Dabis eis Domine scutum cordis laborem tuum. Arma ab arcendo dicta sunt, quod per ea hostes uiolentissimos arceamus et ideo hoc humana consuetudine dicitur, quae armat manum ut obprimat inimicum. Ceterum arma et scutum sola uoluntas est Domini qua protegit pereclitantem #240a# et expugnat aduersum. Scutum enim dutum est, quasi sculptum quod in ipso antiqui sua facta signabant. Nam quod dicit adprehende, numquid ab eo sumitur ad tempus peregrina defensio, semper ille paratus exitus rerum, qui probatur omnipotens, nec quasi de quiete exsurgere creditur qui numquam iacuisse declaratur. Arma igitur pertinent ad indumenta ferrea per que salus humana defenditur, scutum ad repellendos ictus inimici ut frustrata tela candant quae fuerant ex initium hominis destinata.</p>
<p> </p>
<p>[13] De loricis</p>
<p> </p>
<p>Lorica uocata eo quod loris careat solis enim circulis ferreis contexta est. Squama est lorica ferrea ex laminis ferreis aut aereis concatenata in modum squamae piscus. Et ex ipso splendore squamarum in similitudine nuncupata, deliciis autem expoliuntur loricae et teguntur. Significat autem lorica iustitiae obseruantiam quae protegit hominem et inlesum seruat ab hoste. Quia sicut difficile uulneratur in his uel maxime locis quae uitam tenent qui consertam hamis et ferreis inuicem se tenentem, loricam uirtutis indutus est, ita qui est circumdatus multiplici ueste iustitiae nec ad similitudinem cerui in iecor accipiet et satittam nec in desideria corruet et furores. #240b# Sed erit mundo corde habens artificem huius loricae Deum qui uniquique sanctorum omnia arma fabricatur et non sinit eum ab iaculo uoluptatis per diem et a sagittis arden#M544#tibus percuit pariter et uexari. Item lorica in malam partem accipitur, ut in Ezechiele aduersus Gog omnis scutati et loricati.</p>
<p> </p>
<p>[14] De galeis</p>
<p> </p>
<p>Cassis de lammina est, galea de corio. Nam galeros coreum dicit, cassidam autem a Tuscis nominatam illi enim galeam cassem nominant. Credo a capite apex est, quod in summa galea eminet, quo figitur christa quam Greci conum uocant. Nam conus est curuatura quae in galea prominet super quam christae sunt. Nam cassis uel galea quae caput nostrum, hoc est mentem nostram contra arma inimici defendit, spes est in Dominum saluatorem. Vnde monet apostolus nos induere galeam salutis, quoniam contra atrocissimos hostes et omni tergiuersatione callidos. Bellum gerimus idcirco omni cautela et sollicitudine uigilare debemus, ut qualiter cumque temptauerint. Munitos nos et praeparatos inueniant, necesse est enim ut Deus adiuuet quos uiderit in precibus uigilare, et de armis eius expectare uictoriam, in huiusmodi ergo bello sobria mente opus est. Et pura conscientia quia non contra carnalia nequi#241a#tiae sed aduersus spiritalia dimicatur contra terrigenas enim hostes corpus sagena roboratur. Et pro oculis mens incenditur, ut repugnandi sumat audatiam, aduersus spiritalia enim nequitiae spiritaliter repugnandum est, et sobrietatis, et abstinentiae arma sumenda sunt ut infusi sancto spiritu inmundos et erraticos spiritus deuincamus. Sic itaque succingemus lumbos nostros, in ueritate si parati sumus errori resistere, omnis enim qui operari uult succignet se ut ablato inpedimento diligentius operetur.</p>
<p> </p>
<p>[15] De foro</p>
<p> </p>
<p>Forus est exercendarum litium locus a fando dictus, qui locus et pro rostra uocatur ab eo quod ex bello Punico captis nauibus Cartaginensium rostra ablata sunt et in foro Romano prefixa ut esset huius in signe uictoriae. Prima species fori locus in ciuitate, ad exercendas nundinas relictus. Secunda ubi magistratus indicare solet. Tertia quam supra diximus quam calcatorium nominauimus. Quarta spatia plana in nauibus. De quibus Virgilius laxatque foros. Constat autem forus causa lege et iudice, causa uocata a casu quo euenit. Est enim materia et origo negotii necdum discussionis examine facta quae dum preponitur causa est. Dum discutitur iu#241b#dicium est, dum finitur iustitia uocatum autem iudidicum quasi iuris dictio, et iustitia quasi iuris status. Iudicium autem prius inquisitio uocabatur unde et auctores iuditiorum prepositos quaestiores uel quaesitores uocamus. De causa ergo in Psalterio scriptum est: Exsurge Domine et iudica causam tuam. Post cuncta quae dixit nunc facit iudicis causam ut eum effficatius commoueret, cui negotii sui qualitas intimatur. Nunc ad ipsum Dominum uerba conuertit, expetens ut causam suam #M545# contra illos diiudicet, qui non desinunt prauissimis murmurationibus insonare. Iudicat enim causam suam dum errantes facit manifesta cognoscere ut conuersi predicent quod stultis cogitationibus abnuebant. De iudicio uero item scriptum legitur: Deus iudicium tuum regida. Iudicium enim dictum est, quasi iurisdicium, id est quod in eo ius dicatur et ut ueracissime probaretur esse petitio eadem iterum sequenti commate geminauit. Hoc est enim quod dicit: Et iustitiam tuam filio regis, quod superius ait. Iudicium tuum regida, quod in scripturis diuinis ad exprimendam causam frequenter inuenis repetitum. Negotium multa significat modo actum rei alicuius cui contrarium est otium. Modo actionem causae quod est iurgium litis, et dictum negotium quasi neotium id est sine otio. #242a# Negotium autem in causis negotio in conmerciis dicitur, ubi aliquid datur ut maiora lucrentur. Iurgium dictum quasi iuris garrium, eo quod hii qui causam dicunt iure disceptent. Lis a contentione limitis prius nomen sumpsit de quo Virgilius: Limes erat positus litem ut discerneret agris. Causa autem aut argumento aut probatione constat. Argumentum numquam testibus, numquam tabulis dat probationem sed sola inuestigatione inuenit ueritatem. Vnde dictum est, argumentum argutum inuentum, probatio autem testibus et fide tabularum constat. Negotium enim aliquod laudabile est, hoc est quando in studiis spiritalibus laboratur, ut est illud in euangelio: Negotiamini donec ueniam. Hinc dicuntur negotiatores spiritales qui bonas margaritas querit, et e contrario aliud est negotium uituperabile, hoc est quod in cupiditate mundana exercetur, de quo dicit apostolus: Nemo militans Deo. Inplicet se nogotiis secularibus, ut ei placeat cui se probauit. Similiter et causae aliquando laudabiles sunt, aliquando uituperabiles. Tunc enim laudabiles sunt cause quando ad uirtutes spectant. Tunc autem uituperabiles quando ad contentiones seculares pertinent. Dicit enim Psalmista, Iudica me Deus et discerne causam meam de gente non sancta. Non enim petit peccata sua discuti sed ab iniquorum consortio liberari #242b# esset enim periculosum dicere iudica me nisi addidisset et discerne causam meam, id est diuide per mixtionem meam quam in seculo isto sustineo. Et aliquando segregatum me ab impiis in populi tui electione constitue, addidit de gente non sancta, hoc est de peruersis ac male uiuentibus. Legitur et in alio propheta Dominus increpasse peccantes ita dicens: Ecce ad lites et contentiones uigilatis et percutitis pugro impie quod quam sit uituperabile manifestum est.</p>
<p>In omne autem iudicium sex persone queruntur: iudex, accusator, reus, et tres testes. Iudex dictus quasi ius dicens populo, siue quod iure disceptet. Iudex autem in scripturis sacris aliquando ipse Deus dicitur qui omnia secundum equitatem iudicat, unde propheta ait: Deus iudex niseus fortis et longanimis. #M546# Item homines iudices dicuntur, unde in lege scriptum est: Iudices in portis tuis constituas qui iudicent populum in aequitate. Accusator uocatur quasi ad causator quia ad causam uocat eum quem appellat. Accusator significat diabolum, de quo in Apocalipsi scriptum est: Letamini caeli, et exultate omnes qui habitatis in eis, quoniam proiectus est accusator fratrum nostrorum. Reus a re qua petitur nuncupatur, quia quamuis sceleris conscius non sit reus tamen dicitur quamdiu in iudicio pro re aliqua petitur. Reus enim in scripturis pro sonte et peccatore ponitur, unde est illud qui hominem oc#243a#ciderit reus est mortis. Testes antiquitus sub prestites dicebantur, eo quod superstatum causae proferebantur, nunc parte ablata nominis testes uocari. Testis autem consideratur conditione natura et uita. Conditione si liber non seruus, nam sepe seruus metu Dominantis testimonium subprimit ueritatis. Natura si uir non femina nam uarium et mutabile semper femina, uita si innocens et integer actu. Nam si uita bona defuerit, fide carebit, non enim potest iustitia cum scelerato habere societatem. Duo sunt autem genera testium, aut dicendo id quod uiderit aut proferendo, id quod audierit. Duobus autem modis testes delinquunt, cum aut falsa promunt, aut uera silentio obtegunt. Testes autem in scripturis sacris illi dicuntur qui ea quae uiderunt et audierunt ueraciter protulerunt, unde ipse Dominus ad apostolos suos ait: Et eritis mihi testes in Hierusalem et in omni Iudea et Samaria et usque ad ultimum terrae. Vnde et Petrus et Iohannis cum a Iudeis tenti fuissent. Et prohibiti sunt ne omnino loquerentur, neque docerent in nomine Iesu ulli hominum, respondentes dixerunt ad eos si iustum est in conspectu Domini, uos potius audire quam Domini iudicate. Non enim possumus quae uidimus, et audiuimus non loqui hinc, et illi qui in recta fide, et in confessione nominis Christi usque ad mortem perseuerauerunt martires, hoc est testes Christi nuncupantur, qui recte loquendo, et bene operando in uita sua necnon #243b# et in morte testimonium fidele Domino prebuerunt. Vnde et apostolus sanctorum uirtutes numerando ad extremum subiunxit dicens: Hii omnes testimonio fidei probati inuenti sunt, et ut breuiter cuncta replicemus, iudex Deus est, sicut supra ostendimus, ut in Psaltero: Deus iudex iustus fortis et patiens. Iudices sunt apostoli ut in euangelio: Sedabitis super sedes iudicantes duodecim tribus Israhel. Testes sunt apostoli, uel ceteri fideles ut in apostolo testimonium dicimus de Deo, quod suscitauit Iesum Christum a mortuis. Testis Christus, ut in Apocalipsin: Iesus Christus que est testis fidelis. Et in Esaia: Ecce testem populis dedi eum. Testes falsi sunt Iudei siue heretici ut in Psaltero: Quoniam insurrexerunt in me testes iniqui. Et in Deuteronomio: #M547# Si steterit testis iniquus falsum testimonium proferens ad uersus proximum suum.</p>
<p>Iudicium est discretio boni ac mali ut in Psaltero: Si uere utique iustitiam loquimini recte iudicate filii hominum. Iuditium separatio bonorum a societate malorum ut in euangelio: Et separabit eos ab inuicem. Et in Psalmo: Iudica me Deus et discerne causam meam. Iuditium damnatio futura sicut in euangelio pro fidelibus ueritas loquitur: Qui credit in me non iudicabitur. Et e contrario de reprobis: Qui autem non credit iam iudicatus est, hoc est condemnatus. Iudicium in iniusta reprehensione uel damnatione utin euangelio: #244a# Nolite iudicare ut non iudicemini. Et in apostolo: Qui non manducat manducantem non iudiceat. Iuditium confessio penitentis in eo enim quod se accusat. Et Dei iuditium laudat, uerum iuditum est. De quo iuditio Dominus per Esaiam loquitur dicens: Reduc me in memoriam et iudicemur simul. Et in Iob: Et dignum ducis super huiuscemodi aperire oculos tuos et adducere eum tecum in iuditium. Et in apostolo: Quod sinos metipsos iudicaremus, non utique iudicaremur. Iuditium quorundam presumptio. Et de propria se extellentium iustitia, quibus Dominus per Hieremiam respondit dicens: Quod uultis mecum iudicio contendere omnes dereliquistis me. Inimicus diabolus iuxta allegoriam intellegitur, ut in euangelio: Inimicus homo hoc fecit. Inimici Iudei uel heretici, ut in Michea: Inimici hominis hoc est Christi domestici eius. Aduersarius diuinus sermo eo quod contrarius contraria hominum. Voluntati precipiat ut in euangelio: Esto consentiens aduersario tuo cito dum es cum illo in uia. Aduersarius diabolus ut in Zacharia: Et Satan stabat a dextris eius, ut aduersaretur ei. Crudelis diabolus ut in Salamone: Ne des alienis hoc est demonibus honorem tuum, et annos tuos creduli. Alieni demones Iudaei siue heretici, ut in Psalmo: Quoniam alieni insurrexerunt aduersum me. Extranei demo#244b#nes ut in Salamone: Ne forte impleantur extranei uiribus tuis. Et labores tui sint in domo aliena. Fur diabolus; in Osee: Et fur spolians. Latrunculus a foris. Latrones demones in Iob: Simulauerunt latrones et fecerunt sibi uiam per me. Fures et latrones heretici siue Iudeorum doctores; in euangelio: Omnes quotquot uenerunt fures sunt, et latrones. Fur mors ex inprouiso adueniens, ut in euangelio: Hoc autem inquit scitote quia sisciret paterfamilias qua hora fur ueniret, uigilaret utique et non sineret perfodi domum suam. Fur dies iudicii in apostolo: Dies Domini sicut fur ita in nocte ueniet.</p>
<p> </p>
<p>[16] De spectaculis</p>
<p> </p>
<p>Spectacula ut opinor generaliter, nominantur #M548# uoluptates quae non per semetipsa inquinant, sed et per ea quae illic geruntur. Dicta autem spectacula eo quod hominibus publica ibi prebeat inspectio haec et iudicia nuncupata quod in ludis gerantur, aut in scenis. De spectaculo autem in apostolo ita legimus: Spectaculum facti sumus huic mundo. Et angelis et hominibus quia erunt spectaculum. Et Enoch et Helias usque a Deo ut corpora eorum in platea proiciantur, in conspecto totius populi infidelis, ita et apostoli spectaculum facti sunt, #245a# quia publice ridebantur positi ad iniuriam et mortem quam passi sunt. Mundum autem angelos et homines dixit quia et angeli mali sunt. Dicente Dauid in Psalmo LXXIIII: Vexabant illos per angelos malos et homines mali atque increduli, his apostolorum iniuriae oblectamento sunt. Mundus autem idcirco infidelitas dicitur quia uisibilia sequitur.</p>
<p> </p>
<p>[17] De ludo gimnico</p>
<p> </p>
<p>Gimnicus ludus est uelocitas ac uirium gloria cuius locus gimnasium dicitur, ubi exercentur athelete et cursorum uelocitas conprobatur. Hinc accidit ut omnium prope artium exercitia gimmasia dicuntur. Ante enim in ludis certantes cincti erant, ne nudarentur. Post relaxato cingulo repente prostratus et examinatus est quidam cursor. Quare ex consilii decreto arconi propomenes ut nudi deinceps omnes exercitarentur permissit ex illo gimnasium dictum quod iuuenes nudi exercentur in campum ubi sola tantum uerecunda operiuntur.</p>
<p> </p>
<p>[18] De generibus gimnicorum</p>
<p> </p>
<p>Genera gimnicorum quinqu sunt, id est saltus, cursus, iactiis, uirtus, atque luctatio. Vnde ferunt quendam regem tot filius adulescentes habentem todidem generibus de regno iussisse contendere.</p>
<p> </p>
<p>[19] De saltu</p>
<p> </p>
<p>Saltus dictus quasi exilire in altum. Est enim altius exilire uel longius. Saltus enim mistice profectum uirtutum significat, ut est illud #245b# in Esaia: Tunc saliet claudus sicut ceruus. Saltare totis uiribus in Domino gaudere sicut in liber Regum de Dauid dicitur: Et saltauit coram archa Domini totis uiribus. Et in aliam partem in euangelio: Cantabimus uobis tibiis, et non saltastis.</p>
<p> </p>
<p>[20] De cursu</p>
<p> </p>
<p>Cursus a uelocitate crurum uocatus est. Enim cursus celeritas pedum, mistice autem cursus ad transitum presentis uitae pertinet uel certaminis agonem quo milites Christi in hoc mundo laborant. Vnde dicit apostolus: Nescitis quod hii qui in stadio currunt omnes quidem currunt sed unus accipit prauium. Vos quidem sic currite, ut conprehendatis, hoc est ut palmam uictoriae, et plenam mercedem laboris uestri accipiatis. #M549#</p>
<p> </p>
<p>[21] De iactu</p>
<p> </p>
<p>Iactus dictus a iaciendo, udne et piscatorium rete iaculum dicitur. Huic arti usus est arreptos lapides procul ferire. Hastas pondere librato iacere, sagittas arcu emittere.</p>
<p> </p>
<p>[22] De uirtute</p>
<p> </p>
<p>Virtus est inmensitas uirium in labore et pondere corporis. Virtus pertinet ad exercitium spiritale, ut uirtutibus uincamus uitia superemus.</p>
<p> </p>
<p>[23] De luctatione</p>
<p> </p>
<p>Luctatio a laterum conplexu uocata quibus comminus certantes innituntur qui Greca appellatione athlete uocantur. Nam et luctatio nostra spiritalis est, non carnalis, quia teste apostolo non est nobis conluctatio aduersus carnem et sanguinem, sed aduersus #246a# principes et potestates aduersus mundi rectores tenebrarum harum contra spiritalia nequitiae in celestibus</p>
<p> </p>
<p>[24] De palestra</p>
<p> </p>
<p>Locus autem luctationis palestra dicitur. Palestram autem uel a potu palesi, id est a luctatione uel a potu palin, id est a motu ruinae fortis nominatam dicunt. Scilicet quod in luctando cum medios arripiant. Fere quatiunt, id que apud Grecos palin uocatur.</p>
<p> </p>
<p>[25] De agone</p>
<p> </p>
<p>Quae Latini certamina, Greci agonas uocant a frequentia qua celebrantur siquidem et omnem coetum atque conuentum agona dici. Alii quod in circulis, et quasi agonis id est, sine angulosis locis ederentur nuncupatos agones putant.</p>
<p> </p>
<p>[26] De generibus agonum</p>
<p> </p>
<p>Agonum genera sunt haec inmensitas uirium, cursus celeritas, sagittandi peritia, standi patientia, citharam quoque uel tibias incitandi gestus. De moribus quoque de forma, de cantandi modulatione terrestris quoque belli, et naualis prelii, per petiendorum que suppliciorum certamina. De agone autem mundano apostolus sumpsit exemplum ad agonem spiritalem dicens: Omnis autem qui in agone contendit, ab omnibus se abstinet. Et illi quidem ut corruptibilem coronam accipiant, nos autem incorruptam, et cetera. A quibus omnibus dixerit inquiramus #246b# ut possit nobis spiritalis agonis instructio conparacione carnalis adquiri. Illi et enim qui in hoc agone uisibili student legitime decertare utendi omnibus. Escis quas desiderii libido suggesserit non habent facultatem sed illis tantummodo quas eorundem certaminum statuit disciplina. Et non solum interdictis escis et ebrietate omnique crapula eos necesse est. Abstinere uerum etiam cuncta inertia et otio atque diffidia ut cotidianis exercitus iugi que meditacione uirtus corum possit adcrescere et #M550# ita omni sollicitudine ac tristicia negotiis que secularibus affectu etiam et opere. Coniugali efficiuntur alieni, ut preter exercititum discipline nihil aliud norint nec ulli mundiali curae penitus inplicentur. Ab eo tantum qui certamini presidet sperantes cotidiani uictus subtanciam et corone gloriam condignaque premia uictoriae laude conquirere itaque si agonis mundialis intellegimus disciplinam cuius exemplo beatus apostolus nos uoluit erudire docens: Quanta custodia quid nos conueniat facere qua puritate oportet et custodire nostri corporis atque anime castitatem quos necesse est cotidie sacrosanctis agni carnibus uesci, quod enim illi in corporis puritate cupiunt assequi nos debemus #247a# etiam in cordis consciencia possidere in qua Dominus arbiter atque agonitheta residens pugnam cursus atque certaminis nostri iugitur expectat, ut eaque in propatulo horrem admittere ne intrinsecus quidem calescere in cauta cogitacione patiamur. Et in quibus humana cogitacione confundimur ne occulta quidem concupiscencia polluamur. Quae licet possit hominum preterire noticiam sanctorum tamen angelorum, ipsiusque omnipotentis Dei scienciam quam nulla subter fugiunt secreta, nec latere poterunt et in hoc dispar donum est ac per hoc diligentiores nos esse debere quibus non terrenis et marcescentibus floribus sed aeternis conserta gemmis immodum regalis diadematis spiritalis corona seruatur.</p>
<p> </p>
<p>[27] De ludis circensibus</p>
<p> </p>
<p>Ludi circenses sacrorum causa ac deorum gentilium celebrationibus instituti sunt, unde et qui eos expectant demonum cultibus inseruire uidentur.</p>
<p> </p>
<p>[28] De circis</p>
<p> </p>
<p>In circo unde emittuntur equi carceres dixerunt ab ea re qua et ille carcer qui est in ciuitate quod sicut ibi homines damnati atque inclusi. Ita hic equi coercentur ne exeant antequam signum emittant. Carcer aut spiritaliter poenam significat presentem uel futuram ut est illud Psalmistae: Educ inquit de carcere #247b# animam meam ad confitendum nomini tuo. Hic carcerem duplici modo maiores intellegere uoluerunt, aut secundi istius penales angustias quas patimur in isto corpore constituti aut magis custodias inferni quas euadere non licet lege humanitatis infirmae. Carcer enim dictus est quasi arcer eo quod a se arceat exire conclusos sunt. Curse de isto carcere liberare desideret causa subsequitur ad confitendum nomini tuo tunc enim a cunctis fidelibus patri confessio laudis exhibetur quando eum resurreccionis miraculo de inferni carcere constat eductos.</p>
<p> </p>
<p>[29] De aurigis</p>
<p> </p>
<p>Ars circi auriga et currus equites siue pedites auriga propriae dictus quod currum agat et regat #M551# siue quod feriat iunctos equos. Nam auriga ferit ut latus aurit. Aptum ipse est et agitator, id est uerberator ab agendo dictus.</p>
<p> </p>
<p>[30] De curru</p>
<p> </p>
<p>Currus autem a cursu dictus uel quia rotas habere uidetur unde et currum quasi cursuum. Currus sub allegoria duplici modo intellegitur aut enim angelicus exercitus in eo exprimitur unde legitur in regum Helias igneo curru raptus in celum per angelos quippe illa facta et ostensa sunt adiumenta quia nec ad caelum quidem oreum per se ascendere poterat quem naturae suae infirmitas grauabat, aut sanctorum hominum #248a# societas. Vnde est illud Psalmiste: Currus Dei decem milia multiplex milia letantium Dominus in illis. Sanctorum ergo unanimitas currus est Domini quem ille uelut auriga insidet. Et ad uoluntatis suae ministerium salutari lege moderatur. Sed ut istum currum ostenderet non equis deditum si humanis cogitacionibus adtributum, Ait decem milium multiplex ex quod bene ad innumeros populos non ad equos noscitur pertinere subiunxit milia letancium quod utique de fide libet debet. Intellegi et ut ostenderetur leticiae plenitudo. Ait Dominus in illis: Quia magne exultacionis est cumulus et bonorum omnium dulcedo mirabilis. Nam aliquando currus societas impiorum uinculo peccatorum alligata intellegitur. Vnde in Exodo scriptum est: Currus Faraonis et exercitum citum eius proiecit in mare.</p>
<p> </p>
<p>[31] De equis quibus curritur</p>
<p> </p>
<p>Quadrige et bige et trige et seiuge a numero equorum et iugo dicti ex quibus quadrigas soli, bigas lunae, trigas inferis se iugas Ioui desultores, Lucifero et Hespero sacrauerunt. Quadrigam ideo soli iungunt que per quatuor tempora annus uertitur: uere estate et autumno et hieme. Bigas lunae, quoniam gemino cursu cum sole contendit siue quod die et nocte uidetur. Iungunt enim unum equum nigrum alterum candidum. Trigas diis inferis que hii per tres #249b# etates homines ad se rapiunt, id est per infantiam iuuentutem, atque senectam. Seiugum si maximus cursus currui Iouis propter quod maximum deorum suorum eum esse credunt. Quadrige autem in scripturis sacris, aut quatuor euangelistae siue euangelia intelleguntur, uel quatuor uirtutes principales, hoc est prudentia, iustitia, fortitudo, et temperantia. In quibus omnium uirtutum summa consistit, quae etiam hominem ad celsitudinem perfectionis prouehunt, et ad celeste regnum perducunt. In bigis autem aut duo testamenta intelleguntur, aut duo populi fidelium, ex Iudeis uidelicet, et gentibus quos auriga celestis secundum uoluntatem suam ducit. Vnde et Psalterus ait: Deduc me Domine in uia tua et ambulabo in ueritate tua.</p>
<p>#M552#</p>
<p> </p>
<p>[32] De septem spatiis</p>
<p> </p>
<p>Septem spatia quadrige currunt referentes hoc ad cursum septem stellarum quibus mundum regi dicunt, siue ad cursum septem dierum presentium quibus per actis uitae terminus consummatur, quorum finis est certus id est iudicium.</p>
<p> </p>
<p>[33] De equitibus</p>
<p> </p>
<p>Porro equites singulares ideo currere dicunt quia singulariter unusquisque cursum uitae huius peraget, atque transit. Alius alio tempore sequens alium per unam tamen uiam mortalitatis usque ad propriam metam mortis.</p>
<p> </p>
<p>[34] De peditibus</p>
<p> </p>
<p>Pedites autem aiunt propterea pede currere #249a# quia pedibus curritur mortalitatis, ob hoc a superiore parte, currunt ad inferiora id est ab oriente, usque ad occidentem, quia mortales oriuntur. Et occidunt, nudi currunt quia et homini in seculo nullae reliquiae sunt. Recto spatio currunt, quia inter uitam et mortem nihil distat. Sed haec igitur propterea fingunt ut uanitates suas, et sacrilegia excusare conantur. Equites autem significant eos qui alienis amminiculis adiuti rem peragunt. Pedites autem qui proprio labore certaminis cursum consummant, unde de aequitibus propheta ad Dominum dicit: Ascendens ascendes super equos tuos, et equitatus tuus satitas, id est ascendes in corda electorum tuorum per inluminationem gratiae, per quam te regente iter uirtutum incedunt. Per que orbem totum te euangelizando ferentes perpetuae salutis mundo uitam predicent. De peditibus autem ita scriptura dicit: Pedes sanctorum suorum seruabit, et impii in tenebris conticessent. Pedes enim sanctorum suorum Dominus seruabit, hoc est electorum suorum opera in uiam iustitiae diriget. Et impii in tenebris conticescent, quia mittentur in tenebras exteriores, ubi erit fletus et stridor dentium, ubi conticescent, id est ab arrogantia superbiae suae cessabunt.</p>
<p> </p>
<p>[35] De coloribus equorum</p>
<p> </p>
<p>Circa causas quoque elementorum #249b# idem gentiles etiam colores equorum iunxerunt roseos enim soli, id est igni, albos aeri, prasinos terre, uenetos maria dissimulantes. Item roseos estati currere uoluerunt quod ignei coloris sint et cuncta tunc flauescant. Albos ieme quod sit glatialis et frigoribus, uniuersa canescant. Veri prasinos uiridi colore quia tunc pampinus densatur. Sed haec uana sunt et fidei Christianae contraria unde animaduertere debes Christiane quod circum numina inmunda possideant. Quapropter alienos erit tibi locus quem plurimi Satanae spiritus occupaue#M553#runt. Totum enim illum diabolus et angeli eius repleuerunt. Attamen in Apocalipsi legimus quod apparuerit Iohanni equus albus rufus niger et pallidus quorum diuersitas spiritalem querit intellegenciam, unde equus albus significat ecclesiam. Super niuem gracia de albatam super quem sedebat ille qui habebat arcum, cui et data est corona et exiuit uincens ut uinceret quia Dominus supra aecclesiam sedens spiritalis doctrine est contra impios arma ferens uictoriam suis percipit. Equus autem rufus super quem sedebat ille ille qui sumpserat pacem de terra significat populum sinistrum ex sessore suo diabulo sanguino lentum cui semper discordia placet. Equus uero niger super quem sedebat qui stateram habebat in manu sua falsorum caterua est fratrum. Hi stateram recte professionis habent, et socios ledunt per opera tenebrarum. Nam equus pallidus in quos sedebat ille cui nomen erat mors. #250a# Et quem infernus sequebatur heretici sunt, qui se catholicos fallunt. Morte inhabitatrice digni perditorum post serapiunt exercitum, diabolus enim et ministris eius metanymicos mors et infernus dicti sunt, eo quod multis causa mortis et infernorum sunt.</p>
<p> </p>
<p>[36] De theatro</p>
<p> </p>
<p>Theatrum est quos cena includitur semicirculi figuram habens in quo stantes omnes inspiciunt, cuius forma primum rotunda erat, sicut et amfitheatrum propterea ex medio amfitheatro theatrum factum, theatrum autem ab spectaculo nominatum @g APO TETEORTAC @r quod in eo populus stans desuper spectans ludos contemplaretur. Id est uero theatrum idem et prostibulum eo quod preludos exactos meretrices prosternerentur, id est et lupanar uocatum ab eisdem meretricibus quae propter uulgati corporis leuitatem lupe nuncupantur. Nam lupae meretrices sunt a rapacitate uocatae eo quod ad se rapiant miseros et adprehendant. Lupanaria enim a paganis constituta sunt ut pudor mulierum infelicium ibi publicaretur et ludibrio haberentur tam hi qui facerent quam qui paterentur. Mistice autem theatrum presentem mundum significare potest, in quo hi qui luxum huius saeculi secuntur ludibrio habent seruos Dei et eorum penas spectando letantur. Vnde apostolus dicit: Spectaculum sumus facti in hoc mundo engelis et hominibus propter Deum.</p>
<p> </p>
<p>[37] De ferali certamine</p>
<p> </p>
<p>Ferarum pugna erat emissas bestias iuuenes excipere aduersus eas ultro neofunere certare non crimine sed furore.</p>
<p>#250b#</p>
<p> </p>
<p>[38] De horum execratione ludorum</p>
<p> </p>
<p>Haec quippe spectacula crudelitatis et inspectio uanitatum non solum hominum uitiis, sed et demonum iussa instituta sunt proinde nihil esse debet Christiano cum circensi insania cum inpudicicia #M554# theatricum cum amphiteatri crudelitate cum atrocitate arene cum luxuria ludi. Deum enim negat qui talia presumit fidei Christiane preuaricator effectus, qui id denuo apetit quod in lauacro iam pridem renuntiauit id est diabolo cum pompis et operibus eius.</p>
<p> </p>
<p>[39] De nauibus</p>
<p> </p>
<p>Artium quarundam uocabula quibus aliquid fabricatur, huiuscemodi deinceps ex parte, notanda decerno. Artifex generale nomen uocatus quod artem faciat sicut aurifex, que aurum. Faxo enim pro facio antiqui dicebant. Nauclerus Dominus nauis est. appellatus, ita quod nauis in sorte eius sit. Cleros enim Grece sors dicitur, ceteri autem in naui in conturbatione sunt. Cuberno qui et gubernator quasi cohibernator. Quod cohibeat prudentia sua, hibernia id est tempestas maris. Nauta a naue dictus per diriuationem. Nauita autem pro nauta poetice dicitur, sicut Mafors pro Mars, nam rectum est nauta. Remus uocatus quod renium gerit. Sic autem remex quo modo tubex dicitur nominatiuo casu, epipata Greco nomine appellatur, qui Latine dicitur superueniens. Hic nihil habet negotii, sed naulo elato in alias terras transire disponit. Nauem quidam perhibent dictam eo quod nauiam rectorem querat id est peritum #251a# sapientem strenuum. qui continere et gubernare nouit propter maritima pericula et casus, unde est illud in Salamonis intellegens gubernacula possidebit. Nauis enim mistice aut ecclesiam significat ut est illud in euangelio: Nauis autem iactabatur in mediis fluctibus. Et in Psalmo: Hoc mare magnum, et spatiosum et cetera usque illic naues pertransibunt. In nauibus autem merito significantur ecclesiae, quae periculosos fluctus mundi per lignum gloriose crucis euadunt, portantes populos qui signo fidei crediderunt. In his nauibus habitat Christus, qui si a credentibus excitetur dicit in manissime tempestati, ut quiescat. Et quiescit. Item alibi id est propheta ait, in spiritu uehementi conteres naues Tarsis. Quia per spiritus sancti gratiam philosophorum dogma quae in mare istius saeculi disputando transierit per predicatores euacuata est. Dominus ergo nauis ecclesiae ipse saluator est, qui et gubernatorum, quia per spiritum suum ipse eam regit atque gubernat donec eam ad portum salutis aeterne perducat. Item in aliam partem nauis accipitur, ut in Esaia ululate naues maris quo nomine designantur philosophi uel heretici inanis questionibus ob errantes. Rates primum, et antiquissimum nauigii genus e rudibus tignis asseribusque consertum, ad cuius similitudinem fabricatae naues ratariae dictae. Nunc iam rates abusiue naues, nam propriae rates sunt conexe inuicem trabes. Trieris nauis magna quam Greci dulconem uocant, de qua in Esaia: non transibit per eam trieris magna. Liburneae dictae a #M555# Libiis. Naues enim sunt negotiotorum de qualibus Oratius: ibis liburnis in terra ita nauium. #251b# Rostratae naues uocate ab eo quod in fronte rostra aerea habeant propter scopulos neferiantur et conladantur. Longe naue sunt quas dromones uocamus, dictae eo quod longiores sint ceteris cuius contrarius musculus curtum nauigium. Dromo autem ad ecurrendo dictus, cursum enim Greci dromum uocant. Classis dicta est e Greco uocabulo @g ano tor kalon @r, id est lignis, unde et calones nauiculae quae ligna militibus portant. Barca est quae cuncta nauis commercia ad litus portant. Haec nauis in pelago propter nimias undas suo suscipit gremio ubi autem adpropinquauerit, ad portum reddet uicem. Barca naui quam accipit in pelago. Paro nauigium piratarum aptum, et ex his ita uocatum. Mioparo quasi minimus, paro est enim scafa ex uimine facta quae contectae crudo corio genus nauigii prebet quales utuntur Germanorum pirate in Oceani litoribus uel paludibus ob agilitatem. De qualibet historia gens inquit Saxonum mio paronibus non uiribus nituntur fugae potius quam bello parati. Celones quos Greci celecras uocant, id est ueloces biremes, uel triremes agiles et administerium classis aptae. Ennius labitur uncta carma per equora cana celocis. Limbus nauicula breuis que alia appellatione dicitur et cumba et caupolus, sicut et lintris id est carabus quem in pado paludibus que utuntur. Carabus est parua scafa ex uimine facta quae contectae crudo corio genus nauigii prebet. Varia enim nauium genera diuersa conuenticula possunt exprimere, bonorum et malorum, in quibus boni bona, mali autem mala machinantur #252a# similiter et instrumenta nauium uaria diuersas artes significant, in quibus boni prodesse student mali autem nocere.</p>
<p> </p>
<p>[40] De partibus nauigum et armamentis</p>
<p> </p>
<p>Puppis posterior pars nauis est, quasi post prora autem anterior quasi priora. Cumba locus imus nauis quod aquis incumbat. Carina a currendo dicta quasi currina. Forinauium latera concaua a ferendo onere dicta siue tabulata nauium quae sternuntur, dicta ab eo quod incessus ferant, uel foris emineant. Transtra sunt tabulae, ubi sedent remiges quod in transuerso sint dicta quae Virgilius iuga appellat. Remi a remouendis, et decutiendis fluctibus. Dicti sicut tonsores a tondensi, et decutiendis capillis. Palmula est extrema latitudo remi a palma dicta qua mare inpellitur. Antemne autem dictae quod ante amnem sint positae propter fluit eas amnis. Cornua extreme partes antem narum sunt dictae, per tropum. Malus est arbor nauis qua uela sustinentur. Malus autem dictus quia habet instar mali in summitate, uel quia quasi quibusdam malleolis ligneis cingitur quorum uolubilitate uela facilius eleuantur. Clauus est quo regitur gubernaculum de quo Ennius #M556# ut clauum rectum teneam naucinque gubernem. Porticulus malleus in manu portatur, quo modus signumque datur remigantibus, de quo Plautus adloquendum atque tacendum tute habes porticulum. Tonsilla uncinis ferreus uel ligneus ad quem hi littore defixum funes nauium inligantur, de quo Ennius tonsilla sapiunt #253b#confugiunt litus aduncas. Ancora dens ferreus ex Greca ethimologia nomen ducit quod quasi hominis manus conprehendat uel scopulos uel arenas. Nam manus Grece @g KYRA @r dicitur apud Ebreos autem aspiracionem non habet, nam ancira dicitur. Vnde et apud maiores sine aspiracione proferebatur. Significat autem ancora intencionem sanam et affectum ammi bonum quo homo tendit ad Deum et ad uitam eternam. Vnde apostolus hortatur nos dicens: Fortissimum solacium habeamus qui confugimus ad tenendam propositam spem quam sicut ancoram habemus animae tutam ac firmam et incedentem usque ad interiora uelaminis ubi precursor introium pro nobis Iesus, et cetera.</p>
<p> </p>
<p>[41] De uelis</p>
<p> </p>
<p>Vela Grece armena dicunt proinde quod aere mouentur. Apud Latinos autem uela a uolatu dicta, unde est illud uelorum pandimus alas. Vela ergo nauium typice exprimere possunt uoluntates hominum, quae uento hoc est spiritali inpulsu ad cursum uite bonae siue male ad interitum impelluntur, spiritus enim Dei bonus deducit in uiam rectam, et nequam spiritus in uiam prauam.</p>
<p> </p>
<p>[42] De funibus</p>
<p> </p>
<p>Funes dicti quod antea in usum luminis fuerint circumdati cera unde et funalia. Restes siue quod rates contineant, seu quod his reces tendantur. Rudentes sunt funes nauium ex nimo stridore ita dicti. Funes uero siue rudentes retinacula exprimere possunt uoluptatum et animas hominum ne in precipicium ruant retinent. #253a# Funis fides trinitatis ut in Salomone funis triplex difficile rumpetur funes populi fideles in trinitatis fide contextuit in Psalmo: Funes ceciderit mihi in preclaris. Funes pro longacio peccatorum ut in Esaia: Ve qui trahitis iniquitates in funiculis uanitatis.</p>
<p> </p>
<p>[43] De retibus</p>
<p> </p>
<p>Retes uocatae siue aretinendis piscibus siue arestibus, quibus tenduntur. Minus atuem retes in plagium dicitur a plagiis. Nam propriae plagas dicti funes illos quibus retia tenduntur circa imam et summam partem. Funda genus est piscatoriae retis dicta ab eo quod infundum mittatur, id est etiam a iactando. Iaculum dicitur Plautus probus quidem antea iacolator eras. Tragum genus retis ab eo quod trahit nuncupatum ipsae et uerriculum uerrere enim #M557# trahere est. Retia siue sagena predicacionem mystice designant euangelii. Vnde apostoli et tipici piscatores a Domino mittuntur in mare istius seculi ut dogmatibus suis eruant homines ab erroribus mundanis et perducant ad recta fidem Dei. De sagena uero ita in euangelio legitur: Simile est regnum celorum sagene misse in mare et ex omni genere piscium congreganti quam cum impleta esset. Educentes et secus litus sedentes elegerunt bonos in uasa malos, autem foras miserunt. Sub hac ergo parabola sancta aeclesia sagene conparatur, quia et piscatoribus e comissa et pero eam ad eternum regnum a presentis seculi fluctibus trahitur ne in eternae mortis profunda mergatur, que ex omni genere piscium congregat, quia ad peccatorum ueniam sapientes et famos, liberos et seruos, diuites et pauperes, fortes et infirmos uocat. Vnde per Psalmo Deo dicitur: Ad te omnis #253b# caro ueniet. Quae sagena scilicet tunc unium saliter repletur. Cum in fine suo humani generis summa concluditur quam educunt et secus litus sedent quia sicut mare seculum ita seculi finem significat litus maris in quo scilicet fine boni pisces inuasis eliguntur mali proiciuntur foras. Qui et electus quisque in tabernacula eterna recipitur et eterni luce regni perdita ad exteriores tenebras reprobi pertrahuntur. Nam retia aliquando decepcionem diaboli designantur, ut in Psalmo: Cadem in retiaculo eius peccatores. Conopeum rete qua culices excluduntur in medii tentorii, quo magis a Alexandrini utuntur qui ibi ex Nilo culices copiosi nascuntur. Vnde et conopeum dicitur. Nam conope Egyptus est legitur quoque in libor Iudit de Holoferne quod habuerit conopeum, et usus esset illo. Columnaque erat ad caput lectuli Holofernis, significat duriciam praui cordisque errorem genuit male fide securitatis. Gladius qui in ea aligatis pendebat malicia est inique intencionis, coma capitis elacio superbe mentis, ceruix uero contumacia utique accionis. Et conopeum hoc est rete muscarum, insidias significat dolose cogitacionis, commendat ergo Iudith nostra puellae suae ostiorum custodiam que sanctam aecclesiam unicuique fidelium catholicae fidei precipit habere obseruanciam orat ipsa cum lacrimisque supernum auxilium poscit intima deuotione cordis accedit ad columnam et ex solum puguinem per quem hostis nequissimiam putet caput cum denudata malicia duri cordis. Abscidit ab oste occasione pro terue temptacionis. Aufert et conopetum qui fraudes eius tetigit quibus simplices et incautos implicare contendit, sicque truncum hostis corpus euoluit cum ipsum inimicum ex omni parte infirmum et debilem esse ostendit ut eo facilius bellatores Christi confidant hostem nequissimum #254a# se uincere posse quo eum pleniter ediscunt fragilem et suprabilem fore.</p>
<p>#M558#</p>
<p> </p>
<p> [44] De fabrorum fornace</p>
<p> </p>
<p>Faber a faciendo ferro inpositum nomen habet. Hinc diriuatum est nomen ad alias artium materias fabros uel fabricas dicere sed cum adieccione ut faber lignarius et reliqua propter operis scilicet firmitatem. In fabrorum autem fornace gentiles Vulcanum auctorem dicunt. Figuraliter per Vulcanem ignem significantes sine quo nullum metalli genus fundi extendique potest. Nihil est enim paene quod igne non efficiatur. Alibi enim uitrum, alibi argentum, alibi plumbum, alibi mineum, alibi pigmenta, alibi medicamenta efficitur. Igne lapides in aere soluuntur, igne ferrum gignitur ac domatur, igne aurum efficitur, igne cremato lapide cementa, et parietes ligantur. Lapides nigros ignis coquenda candificat ligna candida urende obfuscat. Carbones ex pruna fulgida nigros facit de lignis duris fragiles de putribilibus et imputribiles reddit. Stricta soluit soluta restringit dura mollit, mollia dura reddit. Habet et medicaminis usum, nam sepe ruri prodest pestilenciae quoque quae obscuracione solis contrahitur auxiliare certue. In opere quoque aliud gignit primis ignibus, aliud secundis, aliud terciis. Habet quoque et aliam in se diuersitatem ignis. Nam alius est qui usui humano, alius qui in iudicio apparet diuino, siue qui de celo fulmen adstringit siue qui de terra per uertices moncium eructuat. Ignis autem dictus quod nihil gigni potest ex eo est. Enim inuiolabile dementum assumens cuncta que rapit. De ignis mystica significacione iam superius dictum est ubi de quatuor #254b elementis disputatum est. Si autem quis haec que hic scripta sunt illis comparare uoluerit per efficiencias earum forsitan, adhuc plura misteria inde poterit explanare. Faber uerus Deus intellegitur pro eo quod omnem fabricam celi et terre operatus sit. Vt in euangelio: Nonne hic est fabri filius. Fabri sancti predicatores sicut Regum liber dicit: Porro faber ferrarius non inueniebatur in Israel. Fabri regnagencium a quattuor mundi partibus populum Israel, uel ceteros humiles seruitutis pondere deprimentes, ut in Zacharia: Et ecce quattuor fabri. Fabrica duobus ebus constat uentis et flamma. Flamma uero propriae fornacis est, dicta quod flatu follium excitetur. Fornax uero ab igne uocata. Fos enim ignis est. Caminus fornax Grecum est diriuatum a cauma. Fornax enim siue caminus aut tribulacionem nimiam presentis temporis tipice exprimere potest ut est illud testimonium propheticum: Liberauit uos Dominus de fornace ferrea, hoc est, Aegypto ubi populus Dei grande tribulacione uexabatur, autem Gehenne tormentum significat. Vt est illud in euangelio: Mittunt eos in caminum ignis ubi erit fletus et stridor dencium. Incus est in quo ferrum tunditur a cedendo dictus eo quod illic aliquid cudamus, id est feriendo producamus cudere enim cedere et ferire est. Ve#M559#teres autem non incudem uocabant sed in tude, eo quod in ea metallum tunditur, hoc est tendatur et unde et tundis. malleus a tundendo id est tendendo dicut, deinde autem ita in libro Iob scriptum est cum de leuiathan narratur: Cor eius inrumpitur quasi lapis et stringetur quasi malleatoris incus. Incudem quippe malleator solis apta percussionibus. Figit ad hoc namque incus statuitur ut crebris ictibus feriatur. Leuiathan ergo ut malleatoris incus stringitur, qui inferni uinculis coartabitur. #255a# Vt et hi supplicii continua percussione tunditur qui modo quoque percutitur dum iusti quique illo in insidiis uigilante sed doloribus tabescente saluantur in incude autem alia uasa formantur ipse uero tot percussionibus. In uas aliud non transfertur recte ergo leuiathan iste incudi comparatus est qui nos illo persequente componimus ipse autem semper percutitur et inuase utili numquam mutatur. Malleus uocatus qui dum quid calet et molle est cedet et producet. In scriptura enim sacra mallei nomine aliquando diabolus designatur, per quem nunc deliquencium culpe feriuntur. Aliquando uero percussio caelestis accipitur, qui audecti supernos ictus senciunt ut a prauis itineribus corrigantur uel iusta ira reprobos percutit ut iam supplicia aeterna preueniens quid etiam in posterum mereantur ostendit. Nam qui appellacione mallei antiquus hostis exprimitur propheta testatur cum super eum uim extremi iudicii contemplatur dicens quomodo confractus est et contritus malleus uniuerse terre ac si diceret cum per quem uascula sua Dominus in ministerii usu formanda percutit quis perpendat quae turbine ueniente extremo iudicio in eterna damnacione confringit. Rursum per malleum percussio celestis exprimitur quod #M560# Salomone templum aedificante signatur cum dicitur domus autem cum aedificaretur lapidibus de dolatis atque perfectis aedificata est, malleus et securis et omne ferramentum. Non sunt audita in dom cum aedificaretur quid enim domus illa nisi sanctam aecclesiam quam in celestibus Dominus inhabitat. Figurabat ad cuius aedificacionem electorum animae quasi quidam expoliti lapides deferuntur qui cum aedificantur in celis nullus illic iam disciplinae malleus resonat qui dolatiatque perfecti illuc lapides dicimur ut locis iuxta meritum congruis disponamur. Item mallei sunt #255b# comminaciones diuine aduersus peccatores ut in Hieremia: Nonne uerba mea sunt sicut ignis et sicut malleus conterens petras. Item mallei flagella peccatorum, sicut Salomon dicit: Mallei stultorum corpora percucientes. Forcipes quasi ferricipes eo quod ferro candens capiant teneantque siue quod ab his aliquid foruum capimus et tenemus quasi fornicapes. Nam foruum est calidum unde et formosos dicimus quibus calor sanguinis ex rubore pulcritudinem careat. De forcipe ita in Esaia legitur: Et uolauit ad me unus de seraphin et in manu eius calculus quem forcipe tulerat de altari unde in forcipe. Qua calculus conprehenditur duo testamenta designantur quae inter se spiritu sancti unione sociantur et uerbum Dei ad purgandum. Labia prophetae per angelica ministeria adfert ut populo digne possit nunciare uoluntatem Dei. Lima dicta eo quod lene faciat. Nam limum lene est, in quo boni doctoris exprimi potest officium qui mentes hominum iocundis sermonibus. Lenificat et placidum faciat ad audiendum uerbum Dei et ad perficiendum bonis operibus uoluntatem ipsius.</p>
<p><strong> </strong></p>
<p><strong>EXPLICIT LIBER XX</strong></p>
<p><strong><br /> </strong></p>
<p><strong>INCIPIT LIBER XXI</strong></p>
<p><strong> </strong></p>
<p>[1] De fabricis pariete</p>
<p> </p>
<p>In fabricis parietum atque tectorum Greci inuentorem Dedalum asserunt. Iste enim primus didicisse. Fabricam a Minerua dicitur. Fabros autem siue artifices Greci tectarios uocant, id est instructores architecti autem cementariis que disponunt in fundamentis unde et apostolus de semetipso quasi sapiens inquid architectus fundamentum posui. Macciones dicti a machinis in quibus insistant propter altitunidem parietum.</p>
<p> </p>
<p>[2] De dispositione</p>
<p> </p>
<p>#256#Aedificiorum partes sunt in disposicio construccio uenustas. Disposicione areae, uel soli et fundamentorum discripcio. #M560#</p>
<p> </p>
<p>[3] De constructione</p>
<p> </p>
<p>Construccionem laterum et altitudinis aedificacio construccio autem uel instruccio uocata eo quod instringat et coherere faciat ut lapides luto et ligna et lapides inuicem sibi. Nam in tinctio ferri in aqua instringitur nisi enim candens tinguatur stringi et coherere non potest ferrum. Item construccio a multitudine lapidum et lignorum dicta unde et strues, aliud est enim aedificacio aliud instauracio. Nam hedificacio noua construccione instauracio uero quod reparatur ad instar prioris. Nam instar ueteres pro similitudine ponebant, inde et instaurare dicebant. Constat autem construccio fundamento lapidibus calce, arena, et lignis fundamentum dictum quod fundus sit aedificii, idem et cementum a cedendo dictum quod crasso lapide surgat. De mystica autem #M561# significacione fundamenti, iam superius dictum est. Lapides ergo diuersi generis instruturis apti sunt quorum significacio ut supra iam dictum est et in bonam et in contrariam partem ponitur que dicuntur lapides uiui, hoc est sancti qui ad celestem construccionem habiles sunt et lapides insensati et durique ferramentis spiritalibus, nullo modo cedunt que nulla umquam conuersionis penitencia molliuntur nec calcis, hoc est caritatis glutino ad inuicem copulari consentiunt.</p>
<p>Arena autem quae per se infirma est et fluuida atque instabilis mari et quando cum calcis adiunccione conmiscetur firmitatem percipit et ad aedificacionem utilis habetur, sic et peccatorum sterilitas quae per se utilis, non est cum per conuersionem ad sanctorum societatem pertingit #256b# stabilitatem bonorum operum percipit et predicionis mandatum ad instruccionem sanctae aecclesiae pertinebit. Fictilium operum ad parietes et fundamenta coctis laterculis ad tecta interbriculis tegulisque aptantur. Tegulae uocatae quod tegant aedes et in brices quod accipiant imbres. Tegulae autem prime posicionis nomen cuius diminutiuum tigillum. Laterculi uero uocati quod lati formentur circum actis undique quatuor tabulis. Lateres autem crudi sunt qui et ipsi in denominati quod lati ligneis formis efficiuntur quorum crates dicuntur in quibus lutum pro hisdem lateribus. Crudis portare solent. Sunt enim conexiones cannarum dicti @g apo to cratin @r, id est quod se inuicem teneant.</p>
<p>Lutum autem uocatum, quidam per antifrasin putant quod non sit mundum. Nam omne lutum inmundum est. Fictilium a uero perum racio iuxta significacionem mysticam ad creationem humane condicionis potem referri quia scriptum est formauit deus hominem de limo terrae et inspirauit in faciem eius spiraculum uitae. Et factus est homo in animam uiuentem. Figulus autem noster deus est, quod propheta Hieremias et apostolus Paulus probant. Nam et apud Hieremiam prophetam tale aliquid legimus ubi iubetur a deo uitro ire in domum figuli et uidere eum fingentem utique uas conlapsum de manibus suis recolligens rursum finxit illud secundum uoluntatem suam et factus est in quid sermo dei ad eum dicens: Numquid ego non possum facere domum Israel sicut fugulus iste. Et Sapienciam dicit: Vasa figuli probat fornax et homines iustos temptacio habet ergo nostri deus potestatem sicut et figulus luti ut faciat ab eadem massa uasa ad honorem et uasa ad contumeliam. De lateribus autem in Genesi ita legitur ubi de construccione turris mentionem facit: Cumque proficiscerentur de oriente inuenerit campum in terra Sennaar et habitauerunt in eo dixitque #257a# alter ad proximum suum, uenite faciamus lateres et coquamus eos igni habuerunt que lateres pro saxis et bitumen pro cemento. Et dixerit uenite faciamus nobis ciuitatem et turrem cuius culmen pertingat ad celum et celebremus nomen nostrum antequam diuidamur in uniuersas terras, et reliqua.</p>
<p>Turris haec super#M562#biam huius mundi significat, uel impia dogmata hereticorum qui postquam moti sunt ab oriente, id est a uero lumine recesserunt et uenerunt in campum Sennaar, qui interpretatur excussio dentium statim aduersus deum impietatis suae aedificant turrem ac domatum superbiam nefario ausu confingunt uolentes curiositate non licita ipsius caeli alta penetrare sed sicut illi per superbiam ab una lingua in multis diuisi sunt. Ita et heretici ab unitatre fidei confessione segregati inter se diuersitate errores quasi per dissonanciam linguae inuicem secernuntur.</p>
<p>Canalis dicta ab eo quod caua sit in modum canne sane canalem medius genere feminino quam masculino proferimus. De canalibus autem ita in Genesi legitur tollens itaque Iacob uirgas populeas uirides et amigdalinas et ex platanis ex parte decorticauit eas et ponebat in canalibus, ubi effundebatur aqua et ueniebant ad puteum contra peccora ut conciperent eo tempore cum uenirent ad potandum, et cetera. Cuius mysterium tale est. Quid est uirgas, uirides, amigdalinas atque ex platanis ante oculos gregum ponere nisi per scripture seriem antiquorum patrum uitas atque sentencias in exemplum populis prebere, quae nimirum qui iuxta racionis examen rectae sunt, uirgae nominantur, quibus ex parte corticem subtrahit, ut in his que expoliantur intimis candor appareti #257b# et ex parte corticem seruat ut sicut fuerant exterius in ueritate permaneant uiridior que uirgarum color efficitur dum cortex ex parte subtrahitur et ex parte retinet ante consideracionis enim nostrae oculos predicancium patrum sentenciae quasi uirgae uariae ponuntur in quibus dum plerumque intellectum littere fugimus quasi corticem subtrahimus et dum plerumque intellectum littere sequimur quasi corticem reseruamus. Dumque ab ipsis cortex littere subtrahitur, allegorie candor interior demonstratur. Et dum cortex relinquitur exterioris intellegenciae uirencia exempla monstrantur, quas bene Iacob in aquae canalibus posuit quia et redemptor noster in libris eas sacrae sciencie quibus nos intrinsecus infundimur fixit, has aspicientes arietes cum ouibus coeunt que racionales nostri spiritus intellectus dum in earum intencione defixi sunt singulis quibus que accionibus permiscentur uitales foetus operum procreant qualia exempla precedencium in uocibus preceptorum uident. Fistulae aquarum sunt dicte quod aquas fundant et emittant. Nam stola Grece mittere est, formae earum pro magnitudine aquae et capacitatis modo fiunt possunt autem fistule mistice designare predicatorum hora ex quibus aquae doctrinae effunduntur in corda auditorum ex bonis uidelicet doctoribus salubres aquae et suaues, ex malis uero amare et noxiae.</p>
<p> </p>
<p>[4] De uenustate</p>
<p> </p>
<p>Hucusque partes construccionis sequitur de uenustate aedificiorum uenustas est, quidquid illud #M565# ornamenti et decoris causa aedificus additur ut tectorum auro distincta laquearia et preciosi marmoris cruste et colorum picturae.</p>
<p> </p>
<p>[5] De laqueariis</p>
<p> </p>
<p>#258a# De laquariis iam dictum est quia splendorem simpliciorum Christi famulorum et tamen uirtute sublimium figuram tenent et decorem ecclesiae prebent.</p>
<p> </p>
<p>[6] De crustis</p>
<p> </p>
<p>Cruste autem tabulae sunt marmoris, unde et marmorati parietes crustati dicuntur.</p>
<p> </p>
<p>[7] De lithostrotis</p>
<p> </p>
<p>Lithostrata sunt elaborata arte picture paruulis crustis ac tessellis tinctis in uarios colores. Teselle autem a tesseris nominatae, id est quadratis lapillis per diminucinonem. De lithostrato autem in euangelio mencio sit ubi in passione domini Pilatus sedisse pro tribunali scribitur in loco qui dicitur Lithostrotos. Ebraice autem Gabbatha in quo manifestatur quod falsorum accusatorum uaria ficcio non potuit uincere simplicem assercionem ueritatis. Sed qui potestatem habuit pondendi animam suam et iterum sumendi eam dedit semetipsum pro nobis ut per effusionem sanguinis sui maculas diuersas nostrorum dilueret peccatorum.</p>
<p> </p>
<p>[8] De plastis</p>
<p> </p>
<p>Plasticen est parietum ex gypso effigies signaque exprimere pingique coloribus. Plasticen autem dictum Grece, quod Latine est fingere terra uel gypso similitudines. Nam et impressa argilla formam aliquam facere plastis est, unde et proto plaustus est dictus homo qui ex limo primus est conditus.</p>
<p> </p>
<p>[9] De pictura</p>
<p> </p>
<p>Pictura est imago exprimens speciem rei alicuius qui dum uisa fuerit ad recordacionem mentem reducit.</p>
<p> </p>
<p>[10] De coloribus</p>
<p> </p>
<p>Colores autem dictos quod calore ignis uel sole perficiuntur siue quod inicio colabantur ut summae subtilitatis existerent. Colores autem nascuntur aut fiunt. Nascuntur ut sinopis rubri#259b#ca. Paritonium melinum fretia auripigmentum ceteri finguntur aut arte aut permixtione. Colores autem diuersi diuersas significat species uirtutum quibus decoratur plasma dei ad imaginem sui conditoris ut ruborem sinopidis uel minius ostendat in ardore caritatis et purpurissum in martirio et passionibus, pro Christi nomine expensis. In auripigmento splendorem sapienciae inuento atque iacincto celestem conuersacionem. In cerusa candorem castitatis et ceteris speciebus uirtutum prout se oportunitas temporis adfert et racio postulat ordinis.</p>
<p> </p>
<p>[11] De instrumentis aedificiorum</p>
<p> </p>
<p>Structuram autem parietum ad normam fieri et ad prependiculum respondere oportet. Norma dicta a Greco uocabulo extra quam rectum nihil fieri potest conponitur autem ex tribus regulis ita ut duae sint. Binum pedum tercia habeat pedes duos uncias decim quas equali crassitudine politas extremis cacuminibus, sibi iungat ut scaemam trigoni faciant id erit norma. Regula dicta quod sit recta quasi rectula et inpedimentum non habeat. Perpendiculum est quod semper adpenditur denique in fabrica nisi omnia ad perpendiculum et certam regulam fiant necesse est cuncta mendosa instruantur ut aliqua praua sint aliqua cubancia, prona nonnulla, alia supina et propter hoc ruant uniuersa quae sunt male constructa. #259a# In norma enim et regula atque perpendiculo aequitatis racio intellegenda est, ut omnia opera nostra secundum sanctarum scripturarum tradicione et regulam recte fidei perpendiculum quae sane doctrine faciamus et secundum hoc quod diuina precepta docent. Sic opera nostra ad salutem nobis proueniant aliter autem perdit, suum laborem qui extra haec facit quia nisi dominus aedificauerit domum in uanum laborent, qui haedificant eam. Trulle nomen factu eo quod trudit ed detrudit, id est includit calce uel luto lapides. Trulla autem cementarum significat spiritalem haedificacionem dei quam ipse artifex optimus in construccione aecclesiae suae agit. Vnde in Amos propheta scriptum est: Et ecce dominus stans super murum litum et in manu eius trulla cementarii et dixit dominus ad me quid tu uides Amos, et dixit trullam cementarii. Et dixit dominus ecce ego ponam trullam in medio populi mei Israhel non adiciam ultra super aedifacionem uel misericordiam inducere eum et demolientur excelsa idoli et sanctificaciones Israhel desolabuntur. Dominus autem qui est structor macerie et lapis angularis comminatur auferre se trullam in auxilio proteccionis suae a populo Israhel cumque dominus proteccionem suam et ut #259b# ita dicam parietis uestimentum. Trulla cessante subtraxerit tunc demolientur excelsa idolorum et sanctificaciones decim tribuum desolabuntur uel distruentur. Iuxta anagogen autem dominus Christus et stat super murum firmissimum super apostolos et sanctos suos quibus dedit ut ipsi murus firmissimus uocarentur. Vnde et Petro dixit: Tu est Petrus, et super hanc petram aedificabo aecclesiam meam, et porte inferi non preualebunt aduersus eam, qui murus nisi domini defendatur auxilio omnem fortitudinem amittit sed eo protegente in tantum robustus est ut dicatur ad eum si transieris per ignem flama non conburet te quanto que magis temptacionibus tunditur tanto plus forcior fit et pro nomine saluatoris inter flagella letatur. Scale ab scandendo id est ascendendo uocatae herent enim parietibus. Scale autem #M565# dicuntur aut quia unae sint aut plures, qui a numeri tantum pluralis est nomen ut littere quae epistolam significant. Scale enim mistice significat profectus sanctorum per predicaciones eorum. Vnde in Genesi legitur quod uideret Iacob in somnis scalam stantem super terram et cacumen eius tangens celum. Somnus iste Iacob mors siue passio est Christi. Lapis ad caput eius quia nominatim quodammodo dictus est etiam unctus Christus significatur. #260a# Caput enim uiri Chistus est, quis enim nescit Christum ab unccione appellari. Domus autem dei Betlehem dicitur quia ibi natus est Christus. Porta uero caeli quia ibi in terram descendit, ibi iterum ad caelum conscendit. Ereccio autem lapidis resurreccio Christi est. Poro scala Christus est quia dixit: Ego sum uia, per hanc ascendebant et descendebant angeli in quibus significati sunt euangelistae predicatores Christi ascendentes utique. Cum ad intellegendum eius super eminentissimam diuinitatem excedunt uniuersam creaturam ut cum inueniant in principio erat uerbum et uerbum erat apud deum et deus erat uerbum per quem facta sunt omnia descendentes autem ut eum inueniant factum ex mulire. Factum sub lege ut eos que sub lege erant redimeret.</p>
<p> </p>
<p>[12] De lignariis</p>
<p> </p>
<p>Lignarius generaliter ligni opifex appellatur. Carpentarius speciale nomen est carpentum enim solum facit sicut nauicularius quia tantum nauium est fabricator et artifex sarcitector dictus quod ex multis hinc et inde coniunctis tabulis unum tectis arciat corpus, id est et lignarius qui tectoria lignis inducit. Lignarii ergo ac carpentarii atque sarcitectores possunt intellegi sancti doctores atque predicatores euangelii qui spiritale aedificium deo suis sermonibus atque bonis exemplis preparant. Et siue ex nouiter credentibus domum deo aedificant, siue ex his quos heretici atque scismatici per errorem corruperant, iterum illos increpando atque corrigendo ad spiritalem aedificium dei restaurant. Vnde et in Exodo carpentarii leguntur: #260b# Et in regum fabri lignorum et cementarii discribuntur, qui instaurabant sartatecta domus die. Materia inde dicitur omne lignum quod ex ea aliquod efficiatur uel si ad ianuam referar uel ad statuam materia erit. Ad aliquid enim semper materia accipienda est sicut elementa materiam rerum esse dicimus, quia inde ea quae sunt facta uidemus. Et materia quasi mater dicta. In materia enim mystice intellegi potest humana creatura, unde artifex summus per opifices suos hoc est doctores sanctos multiplicem preparat ornatum aecclesiae et uasa apta ad ministerium suum aedificat. Trabes uocatae quod intrans uerso positae utrosque parietes contineant, aliud autem sunt tigna aliud trabes. Tigna enim iuncta trabem faciunt. Trabes autem sunt cum sunt dolatae de #M566# trabibus, autem in libro Regum ita scriptum est: Posuit Salomon trabes in domo per circuitum forinsecus ut non haererent muris templi, et cetera. Qui itaque per trabes domusque tabulata portabant, nisi predicatores sancti sunt. tipice designati, quidum ipsi sublimen atque honorabilem in aecclesia dei locum tenent. Infirmiores quoque ac fragiles suis predicacionibus ab infirmorum appetti usus tollunt atque ad celestia desideranda ac speranda suspendunt suis etiam intercessionibus, ut inceptis persistant adiuuant. Item trabis sub alia significacione in euangelio posita est ubi dominus ait: Quid autem uides festucam in oculo fratris tui, trabem autem quae in oculo tuo est #261a# non consideras. Hic trabis peccatum maius, et maxime inuidia intellegi potest. Festucam autem paccatum minus, siue subitanea iracundia. Asseres ab asse dicti, quia soli ponuntur neque coniuncti. Scindulae eo quod scindantur id est diuidantur. In asseribus autem qui a tecto domus conueniunt, pene patientia accipi potest, uel caritas quae operit multitudinem peccatorum, et in Psalmo propheta dicit: Beti quorum remisse sunt iniquitates, et quorum tecta sunt peccata. Epigri et glaui sunt, quibus lignum adheret. Claui dicti quasi calibi, quia et calibe fiunt, id est ferro. Calips enim ferrum est, claui autem mistice sanctorum predicationes corda hominum transfigentes intellegi possunt. Vnde in Salomone scriptum est uerba sapientium ut stimuli, et quasi claui in altum defixi.</p>
<p>Tabule a ueteribus tagulae uocabantur, a tegendo scilicet, unde et tegule, commissura dicitur tabularum coniunctio. Tabule autem possunt significare fideles auditores, quia a trabibus uel tignis, hoc est a sanctis doctoribus sustentantur. Sic et commissura eorum unitas et caritas intellegi potest. Sectio autem dicta a sequendo ea quae ceperit. Nam secare, sectare, et sequi est. Serra autem nomen de sono factum est id est ab stridore. Haec persecutionem in Christianos factam ab infidelibus significare potest. Vnde et in apostolo legimus lapidati sunt secti sunt, in occisione gladii mortui sunt. Et Esaiam prophetam lignea serra secatum #261b# scriptura narrat. Circinnus dictus quod uergendo efficiat circulum cuius modus duplicata linea fit, quae simplex per latitudinem extensa fuerat. Punctus autem in medio circinni centrum a Grecis dicitur in cuius medium cuncta conuergunt. De circinno autem et ceteris instrumentis artificiis in Esaia ubi de plaste idoli mentio fit, ita scriptum est: Faber ferrarius lima operatus est, in prunis, et in malleis formauit illud et operatus est. In brachio fortitudinis suae, artifex lignarius extendit normam, formauit illud in runcian fecit illud in angulari et in circinno, tornauit illud, et fecit imaginem uiri quasi speciosum hominem habitantem in domo, quicquid autem de idolis dictum est, potest referre. Et ad hereseon principes, qui simulacra dogmatam suarum, atque mendatii artifici corde conpo#M567#nunt. Et uenerantur ea quae a se sciunt esse simulata, nec sufficit eis error proprius, nisi simplices quosque eorum adolatione deceperint, qui questum putant esse pietatem et deuorant domos uiduarum ab utentes que uulgi imperitia. Ita arte dialectica quasi a scia, tererro, et lima, et runcina formant domini suum. Et cudunt malleo atque inaurant sermonis rethorici uenustate, quorum deus uenter est, et gloria in confusione eorum. Securis uocatur eo quod ea arbores succindant quasi semicuris #262a# ex una enim parte acuta est. Et altera fossoria. Haec aput ueteres penna uocabatur utrumque autem habens aciem bipennis. Nam bipenni dicitur quod ex utraque parte habeat acutam aciem quasi duas pinnas, pennum autem antiqui acutum dicebant. De secure autem Iohanne Baptista ad Iudeos ita ait: Iam estis securis ad radices arborum posita est, arbor huius mundi est, uniuersum genus humanum. Securis uero est redemptor noster, qui uelut ex manubrio et ferro constat teneturque ex humanitate, sed incidit ex diuinitate, quae uidelicet securis iam ad radicem arboris istius posita est, qui et si per patientiam expectat, uidetur tunc quod factura est, potest et securis nomine predicatio sermonis euangelici intellegi que secundum apostolum uiuus sermo dei et efficax, et penetrabilior omni gladio accipiti. Et pertingens usque ad diuisionem animae carnis, et spiritus conpagum quoque et medullarum, et discretor cogitationum. Et Hieremias propheta uerbum domini securi conparat cedenti petram, siue securis sententiam iudicii altissimi significat quae ad radices arborum id est ad finem regni populi Iudaici posita est, ut eos qui in Christum credere noluerint de terra uiuentium abscidant.</p>
<p>Ascia ab astulis dicta quas a ligno eximit, cuius diminutiuum est asciola. Est autem manubrio breui et aduersa parte referens uel simplicem malleum aut cauatum uel bicorne rastrum. #262b# De secure autem ascia et bipinne in Psalmo scriptum est ubi destructio templi domini commemoratur, securibus exciderunt ianuas es in id ipsum. Bipinne et ascia deiecerunt eam, in secure tribulationem huius seculi demonstrat. In ascia prauorum persecutionem qua sanctos usque ad internitionem persequntur in bipinne geminam afflictionem, qua electos dei, praui homines uerbis, et factis affligunt designat. Scalprus dictus quod scalpturis et foraminibus sit aptus, quasi scalforus cuius diminutiuus scalpellus. Terebra uocata a uerme ligni qui nuncupatur terebra, quem Greci teredonam uocant. Hinc dicta terebra quod ut uermis terendo forat quasi tereforia uel quasi transforans. Aedificare est bona opera facere uel recte docere ut in apostolo, si quis autem aedificat supra fundamentum hoc aurum argentum lapides pretiosos, et in aliam partem pro populo Iudaorum, per Malachiam dicitur: Ipsi edificabunt, et ego destruam. Destruere #M568# est mala opera exercere, uel male docere, ut in Salamone unus edificans. Et unus destruens, et in bonam partem per Hieremiam dicitur: Vt destruas et edifices. Mundare est a uitiis expurgare ut est illud euangelii tetigit eum dicens uolo mundare. Et confestim mundata est lepra eius.</p>
<p> </p>
<p>[13] De laneficii inuentione</p>
<p> </p>
<p>#263a# Mineruam quandam gentiles multis ingeniis predicant. Hanc enim plurimam laneficii usum monstrasse. Hanc etiam telam ordisse, et colorasse lanas perhibent. Oliuae quoque hanc dicunt in uentricem, et fabricae multarumque artium repertricem. Ideo illi uulgo opifices subplicant, sed hoc poetice fingitur, non enim Minerua istarum artium princeps est, sed quia sapientia in capite esse dicitur hominis, et Minerua de capite Iouis nata fingitur, hoc est ingenium ideoque sensus sapientis qui inuenit omnia in capite est, ideo et dea artium Minerua dicitur, quia nihil excellentius est ingenio quo reguntur uniuersa.</p>
<p> </p>
<p>[14] De uestibus sacerdotum</p>
<p> </p>
<p>Octo sunt in lege genera sacerdotalium uestimentorum. Poderis est sacerdotalis linea corpori ac stricta, et usque ad pedes descendens, unde et nucupata quam uulgo camisiam uocant. Aban et cingulum sacerdotale rotundum polimita arte ex cocco purpura iacincthoque contextum, ita ut flores atque geminae in eo esse uiderent distincte pilleum est ex bisso rotundum quasi spera media caput tegens sacerdotale. Et in occipitio uicta constrictum, hoc Greci et nostri thiaram uel galeam uocant. Machil quod est tonica taloris tota iacinthina habens ad pedes septuaginta duo tintinabula totidemque inter#263b#mixta ac dependentia mala punica. Ephod quod interpretatur Latine super indumentum. Erat enim palleum super humerale ex quatuor coloribus et auro contextum habens in utroque humero lapides duos smaragdinos auro conclusos, in quibus sculpta erant nomina patriarcharum. Logicon quod Latine dicitur rationale, pannus duplex auro et inia textus coloribus, habens magnitudinem palmi per quadrum, cui intexti erant duodecim preciosissimi lapides. Hic pannus supra humerali contra pectus pontificis adnectebatur. Petalum aurea lammina in fronte pontificis, quae nomen dei tetragrammaton, Ebraicis interis habebat scriptum. Batin siue feminalia id est brace lineae, usque ad genua pertingentes, quibus uerecunda sacerdotis ualebantur. Mistice autem poderis significat castitatem corporis et animae usque in finem, cingulum uero continentiam atque abstinentiam mortificationemque carnalium desideriorum.</p>
<p>Quattuor quidem colores precipui hoc est iacinthus, purpura, coccusque bistinctus, ac bissus retorta ex quibus pontificis habitus contextus erat simul cum auro misticam significationem habent, hoc est aurum, figurant sa#M569#pientiam spiritalem. Iacinthus caelestem conuersationem purpura martirium. Coctus bistinctus caritatis perfectionem quae in duobus preceptis constat, #264a# hoc est dilectione dei et proximi. Byssus uero castitatem atque munditiam, pilleum quoque siue thiara bissina que caput tegebat et ornabat sacerdotis. Admonet eum omnes capitis sensus deo consecratos habere, ne uel oculi eius uideant uanitatem uel aures libentius audiendo obprobium accipiunt aduersus proximum suum, uel os abundet nequitia, et lingua conciniet dolum, siue etiam cor crapula et ebrietate grauet, uel olfactus aspersum mirra aloe, et cinamomo lectum meretricis amplectetur. Tunica iacinthina ostendit qualis esse debet uita sacerdotalis, hoc est supernis solum modo desideriis incessantur intenta, et conuersationem iuxta apostolum habens in caelis ac sui saluatoris in desinenter expectans aduentum, quae uidelicet tunica sicut et bissina ad pedes usque pertingebat, unde utraque Grece poderis dicta est, ut ostenderetur nil in sacerdotali uita infimum ac sordidum remanere, sed omne quod ageret quasi etherio colore speciosissimum, uniuersa membra eius a capite usque ad pedes gracia uirtututum contecta esse debere. Ephot quod auro et quatuor coloribus contextu erat et lapides preciosos conscriptos nominibus filiorum Israel insertos habebat. Significat bonam operacionem iuxta exempla sanctorum patrum et exercitium uirtutum. Legicon ergo quod est racionale quod in pectore sacerdotis ponebatur #264b# ostendit quod sacerdos et rector populi dei omnia debet racionabiliter agere et subtili semper examine bona malaque discernere. Quod autem in racionali quattuor ordines fuerint et horum singuli quique tres habuere lapides, quid nobis intimatur typice nisi ut in uirtutibus que distringunt. Quattuor principaliter fidem sanctae trinititatis non fictam teneamus possimus sane in uanio decere lapidum non solum claritatem, multifariam sacerdotalis actus et cogitatis uerum etiam spiritalium capere carismata uir tutum, ac miracula santiatum, de quibus ipse dominus apostolis, infirmos in quidem curate mortuos suscitate, leprosos mundate, demones eicite.</p>
<p>Petulum autem aureum, hoc est, lamina aurea in fronte pontificis, in qua sanctum domini hoc est nomen domini sculptum est sacratus ceteris erat indumentis illius, et merito. Quasi cum diuina potencia cunctis quae creauit supereminet, ita oportebat, ut nomen eius ceterum pontificis habitum ornatumque transcendens altius premineret et uelut cuncta sanctificans, eximiam in eius fronte sedem teneret. Significat autem ipsam professionis nostrem fiduciam, quam in fronte portamus dicentes singuli cum apostolo: Mihi autem absit gloriaria, nisi in cruce domini nostri Iesu Christi. Verum quia de ceteris supra tractatum est, feminalia que ad operiendam carnem turpitudinis fieri mandantur illam castimoniae portionem, que appetitum, copule, coniugalis cohibet #M570# propriae designat. sine qua nemo, uel sacerdocium suscipere uel ad altaris potest ministerium #265a# consecrari id est, si non aut uirgo permanserit aut coniugium contra uxoreae coniuncionis federa soluerit.</p>
<p> </p>
<p>[15] De diuersis nominibus uestimentis</p>
<p> </p>
<p>Diuersitas uestimentorum tegmen, tegumen, indumentum, uestimentum, et reliqua. Tegmen dictum eo quod tegat membra sicut tegumen, tectaque tegunt corpora. Vestimentum uero est, quod usque ad uestigium pretenditur, quasi uestigimentum, ut est tunica talaris, sed et hoc consuetudo sermonis auctorum confundit. Indumentum quod intus ad corpus induitur quasi intumentum. Discernitur autem uestitus a cultu, quoniam lacius intellegitur cultus item cultus ab habitu. Nam habitus ad naturam pertinet cultus ad homines. Plereque autem uestium aut a tempore quo maxime in usu sunt appellantur, aut a locis ubi uel primum confecto uel maxime uenditantur aut a genere coloris, aut a nomine repertorum. Vestitus autem quoniam in bonam partem accipitur mistice significat aut fidem qua induuntur renati in baptismate Christi aut caritatem. Vnde est illud quod propheta de ecclesiae ornatu in Psaltero ait: Adstitit regina a dextris tuis in uestitude aurato cum amicta uarietate quod dicit in uestitute aurato aurum ad caritatis debemus aptare fulgorem qua uirtute circumdata, sancta resplendet aeclesia et ne solam ibi intellegeres esse caritatem, in uestitu dixit de aurato non aureo. De auratum enim dicimus quando superducta species auri in aliqua materia glutinatur. Ideo autem supra uirtutes alias gracia caritatis apparuit, que omnia eius fulgor excellit, addit. Circum amicta uarietate perscrutemur cur aeccclesiam dei deuesti sunt uarietate, laudetur cui totum simplex exconuenit #265b# atque unum. Sed hic uarietate aut lingua multiplices significat que omnis gens secundum suam patriam in ecclesia psallit auctori aut uirtutum pulcherrimam diuersitatem ornatur enim auro apostolorum, argento prophetarum gemmis uirginum, cocco martirum, purpura penitencium. Ista est ergo uarietas unitatis, quae oculis domini ex omnibus gentibus pia conuersacione placitura contexitur. Vestis antiquissima hominum fuit perizomatum, id est subcinctorium quo tantum genitalia conteguntur. Hoc primum primi mortales effoliis arborum sibi fecerit, quoniam post preuaricacionem erubescentes pudenda uelarunt cuius usum quedam barbare gentes dum sint nude usque hodie tenent. Haec et campestria nuncupantur, pro eo quod eisdem iuuenes que nudi exercentur in campo pudenda operiunt. Perizoma ergo quod consuerunt primi parentes nostri de foliis fici, et se contegebant, hoc significat quod seculum asperum amplectuntur que prugirine uoluptatis carnalis herent quique decepti heretica prauitate et gracia dei nudati tegumenta mendacior tamquam folia fici colligunt, #M571# facientes sibi subcinctoria prauitatis cum de domino uel ecclesia mentiuntur.</p>
<p>Tonica uestis antiquissima appellata, que in motu incedentis sonum facit. Tonus enim sonus est primum autem fuere pellicie tunicae quibus post offensam et eieccionem de paradiso Adam et Eua induti sunt. Talaris tonica dicta eo quod ad talos usque descendat et ad pedes defluat sicut pectoralis, qui apud antiquos breuis, erat ut tantum pectus operiret licet nunc profusior sit. Manide atatonica, id est manicata eo quod habeat manicas quam circumdatam Greci uocant. Tonice autem indumentum significat fidei integritatem quam Petrus apostolus #266a# habuisse dinoscitur de quo in euangelio legum cum audiset quia dominus est tunica succinxit se et misit se in mare que fide firmitate pericula euasit istius seculi et temptaciones superauit. Item in Genesi legitur quod Iacob patriarcha Ioseph filio suo fecisset tonicam polimitam siue talarem hoc est astralogon seu manicatam que haberet manicas antiqui enim magis colobiis utebantur. Tonica autem polimita quam fecit ei pater secundum allegoriam uarietatem populorum ex omnibus gentibus in corpore Christi congregatam significauit. Item alio modo Ioseph qui inter fratres undecim usque ad finem iustus perseuerasse describitur solus talarem tonicam habuisse perhibet. Quidem ergo talaris tunica nisi accio consummata quasi enim propensa tonica talum corporis cooperit, cum bona accio ante dei oculos usque ad uitae nos terminum tegit. Dalmatica uestis primum in Dalmatia prouincia Grecia texta est. Tonica sacerdotalis candida cum clauis et purpura. Serica est a serico dicta uel quod eam seres primi miserit oloserica, tota serica; olo enim totum. Tramo Sirica stamine lineo trama ex serico. Olofora tota ex purpura. Olo enim totum. Bissina candida confecta ex quodam genere lini grossioris sunt, que et genus quoddam lini bissum esse existimant.</p>
<p>Vestimentum est ecclesie fides siue uirtutum uarietas, uel nacionum dium sitas. Vt in Psalmo: Adstitit regina a dextris tuis in uestitu de aurato circumdata uarietate. Et in Esaia: Consurge consurge induere fortitudine tua Sion. Induere uestimentis glorietur Hierusalem ciuitas sancta uestimentam Christi corpus assumptum sicut propheta dicit: #266b# Et ecce uir uestitus lineis. Item uestimentum Christi populi fideles. Vestimentum sanctorum opera iusticie siue fideles Christi. Vt in apostolo: Quicumque in Christo baptizati estis Christum induistis. Vestimentum impiorum opera iniquitatis sunt, ut illud Psalmo: Induantur sicut diploide confusionem suam. Vestimentum caro hominis sicut in Salomone legitur, omni tempore sint uestimenta tua candida, id est nulla pollucione in luxuria sordida uestimentum simulacio hipochritarum, ut in euangelio: Venient ad uos in uestimentis ouium intus autem sunt lupi rapace. Vestis nuptialis, fides, uel #M572# ut quidam uolunt, caritas ut in euangelio: Amice, quomodo huc intrasti, non habens uestem nuptialem? Vestimentum lineum uirtus animae siue mundicia castitatis, ut in Leuitico: Vestiet sacerdos uestimentis lineis et femoralibus.</p>
<p>Linea dicitur qui ex solo lino fit. Linostema est uestisem ex lana linoque contexta et dicta linostema quia in stamine linum, intra mala nam habet. Linea quidem uestis significat mortificacionem uitae carnalis. Linostema uero quae ex lana linoque contexta est hypocritarum personam significat, qui benignitatem erga proximos ostendunt et dolosas iniquitates opponunt. Quid ergo per lanam nisi simplicitas, et quid per linum nisi subtilitas designatur? Et sepe homo subtilis et acutus exterius simplicitatem mansuetudinis ostendit, et interius suptilitatem maliciae contegit. Iste ergo uestem se accionis suae quasi ex lana et lino induit, quoniam ab eo et simplicitas monstratur in superficie et subtilitas malicie seruatur in mente.</p>
<p>Lumbare uocatus quod lumbis religetur, #267a# uel quod lumbis hereat. Hoc in Egypto, et Siriam non tantum feminae, sed et uiri utuntur. Vnde Hieremias trans Eufraten tulit lumbare suum ibique illud in foramine petrae abcondit et postea scissum reperit. Hoc a quibusdam et renale dicitur qui in renibus alligatur. De lumbare ergo dominus ad Hieremiam ita ait: Sicut enim adheret lumbare ad lumbos uiri sic ad glutinam mihi omnem Israhel. Et ad omnem domum Iuda dicit dominus, ut esset mihi in populum, et in nomen et in laudem, et in gloriam, et non audierit. Cinctorium siue lumbare quod in renibus iungitur populus Israhel, est qui in lini similitudinem assumtus de terra, et in locus, nec mollitudinem habuit nec candorem et tam per illius misericordia adhesit deo. Cumque peccasset rationale quippe est, huiuscemodi est linum atque lumbare trans Eufraten, id est in Assyrios et ibi absconditur, hoc est multitudine magnarum et innumerabilium gencium quodammodo absortus et nihili reputatis per longum autem tempus. Ipse propheta: In typum dei populum liberat de captiuitate qui nihilominus et post reditum dei precepta non fecit, sed securos deos alienos ad extremum etiam dei filium misit manus et aeterna perdicione contabuit omnis quoque uir sanctus lumbare dei est, qui assumptus de terra et de terrae limo, dei consortio copulatur quodammodo quae in aecclesiam eius uidentur obscena maiori diligencia operit atque circumdat, ne gentilium et hereticorum morsibus pateant quod lumbare si aquam tetigerit et Eufratis fluenta transierit, ita ut Assirie regionis humoribus inbuatur perdit pristinam fortitudinem et conputrescit atque dissoluitur et quamuis in usum dei redeat #267b# tamen pristinam pulchritudinem habere non potest.</p>
<p>Non duricia dei sed suo uicio, quia nolunt audire uerba eius et ambulant in prauitate, cordis sui siue quod sibi rectum uidetur, hoc faciunt, cingulum mistice intellegitur spiritalis operis accinctus. In Psalmo #M573# precincxistime leticia. Balteum accinctus uirtutum siue circum inspeccio mentis unde legitur in Deuteronomio habebis pax illum in balteo, id est, stimulum conpunccionis et in aliam partem in Iob balteum regum dissolum et precinget funerenes eorum. Armelausa uulgo uocata quod ante et retro diuisa atque apta est in armos tantum clausa quasi armiclausa. C littera ab lata camisias uocari quod in his dormimus. In camis id est in stratis nostris, femor alia appellata eo quod femora tegant ipse et brace quod sint breues et uerecundia corporis his uelentur.</p>
<p> </p>
<p>[16] De proprio quarundam gentium habitu</p>
<p> </p>
<p>Sarabere est fluxa ac sinuosa uestimenta de quibus legitur in Daniele et sarabere eorum non sunt in minutae. Et Publius ut quid ergo in uentre duo Parthi sarabare quedam suspenderet, apud quosdam autem sarabare quedam capitum tegmina nuncupantur. Qualia uidemus in capite magorum picta. Mastruga uestis Germanica ex pelliculis ferarum, de qua Cicero pro Scauro: quem purpur pura regalis non commouit, eum sardorum mastruga mutauit. Mastruga autem quasi monstruosa eo quod qui ea induuntur, quasi in ferarum habitu transformantur. Legitur in apostolo: #268a# de quibusdam sanctis qui fuerunt sub uetere testamento circumierunt in melotis in pellibus. Caprinis egentes angustiati afflicti quibus dignus non erat mundus, in quo manifestatur quod uiri sancti quibus ad eternam uitam gradiendi amor incumbit, non presentis uitae deliciis per uoluptatem uti desiderent, sed per continenciam magis uirtutum copiam habere studeant, in quibus ornati ad aeterni regis conuiuium intrare mereantur.</p>
<p> </p>
<p>[17] De palleis uirorum</p>
<p> </p>
<p>Pallium est quo ministrancium scapule contegunt. Vt dum ministrant expediti discurrant Plautus, si quid facturus es appende in humeris pallium. Et pergat quantum ualet tuorum pedum pernecitas. Dictum autem pallium a pellibus, qui prius super indumenta pellicia ueteres utebantur, quasi pellea siue a palli per diriuacionem. Clamis est, qui ex una parte induitur neque consuitur, sed fibula in frenatur hinc et Grece nomen accepit. Clamis laudis est ornatus, ut in Salomone, et clamidem fecit uiro suo, id est, uestimentum quod tamquam de duobus testmentis confectum sit.</p>
<p>Toga dicta quod uelamento sui corpus tegat atque operiat. Est autem pallium purum forma rotunda et fusiore et quasi inundante, sinu et sub dextro ueniens supra humerum sinistrum ponitur cuius similitudinem in operi mentis simulacrorum uel picturarum aspici meas que statuas, togatas uocamus. Toga autem Romani in pace utebantur, belli autem tempore paluda mentis. Mensure togae iuste si sex ulnas habeat. Toga palmata dicebatur quam mer#M574#ebantur hi qui reportabant de ostibus #268# palmas. Ipsa uocabatur, et toga picta eo qui uictorias cum palmis in textas haberet. Pallium mistice in bono accipitur, ut est illud pallium laudis pro cingulo meroris. Item in contrariam partem in Psalmo: Pallium ubi legitur de aecclesia qui fundauit eam terram super stabilitatem eius non inclinabitur in seculum seculi. Abyssus sicut pallium amictus ei positum est. Abyssus enim dicitur aquarum copiosissima multitudo quae et in bono et in malo plerumque ponitur. Haec merito hic supersticiosis atque persecutoribus comparati quia sicut pallium subiecta cooperit, ita illi mundum foedissima supersticione texerit, ut non solum mediocres homines, sed in perniciem suam. Ipsos quoque sanctos uiros atque eminentissimos tormentis corporum obruere uiderentur. Diplois Grecum nomen ab eo quod sit duplex amictus. Oracius contra quem duplici panno paciencia ualeat, est autem uestis militaris cuius usus Gallicis primum expedicionibus cepit, et preda hostili de qua est, uox illa senatui togis depositis, quirites ad saga fuerit sagum autem Gallicum nomen est. Dictum autem sagum quadrum eo quod apud eos primum quadratum uel quadruplex est. Nam in propheta scriptum est operiantur sicut diploide confusione sua. Petiit ergo ut utriusque legis intellegencia uestiantur qui nunc utroque perfidia faciente nudati sunt. Confusio enim Iudeorum est. Legem non intellegere que totiens saluatoruem dominum precinuit aduenire, siue illud egnus. #269a# Vult exprimere quod solet in Prouerbiis dicitur, id est confusionis duplici pallio uestiantur dum ante deum et homines erubescunt. Sagorum autem mysticus sensus in tabernaculi Mosaici construccione satis explanatus est, ad cuius leccionem lectorem mittimus. Penula est pallium cum fimbriis longis, cuius mencio in epistola Pauli ad Thimoteum fit: Casula est uestis cucullata, dicta per diminucionem a casa quod totum hominem tegat quasi minor casa. Inde et cuculla quasi minor cella sic et Grece planeta dicta, quia oris errantibus, euagatur unde et stellae planetae, id est uagae eo quod uagae suo erroe, motuque discurrit. Casula iuxta allegoriam recte fidei potest exprimere indumentum. In qua bonorum operum plenitudo consistit. Vnde scriptum est in casula ipsius requiescunt bona per aeuum. Melotes quae etiam pera uocatur, pellis est caprina, collopendens precincta usque ad lumbos, est enim habitus propriae necessarius ad operis exercicium. Fiebat autem prius ut quidam existimant de pelliculis melotum. Vnde et melotes uocate sunt fimbriae uocatae ora uestimentorum, hoc est funes. Ex Greco uocabulum trahunt Greci enim terminum #269b# ora uocant. Fimbriae spiritaliter significant mysteria incarnacionis domini, que tetigit mulier e moro usa et statim sanatae. Item fimbriae significant extremitatem uitae hominum, unde in Psalmo de aecclesia legitur: #M575# In fimbriis aureis circum amicta uarietate, quia in fine tota perfeccio est ubi caritas non tamquam de aurata conspicitur sed iam plenissima tamquam aurea reperitur.</p>
<p> </p>
<p>[18] De palleis feminarum</p>
<p> </p>
<p>Regillum est prelatum reginarum amiculum, unde et appellatum. Peplum matronale pallium ex purpura signatum, cuius fimbriae aureis staminis summitate resplendent. Palla est quadrum pallium muliebris uestis deductum usque ad uestigia, quod adfixis ut ordinem gemmis. Et palla dicta id est a nobilitate quae circa finem huiusmodi indumenti siue quadrugis uibrantibus sinuata crispet. Teristrum palleolum est quo usque hodie Arabiae et Mesopotamiae mulieres uelant quibus inest uitutissimo teguntur umbraculo. Anoboladium amictorium lineum feminarum quo humeri operiuntur, quod Greci uellatine sindonem uocant. Nam de theristro et in Esaia legitur, et in Genesi de Rebecca ita scriptum est: Rebecca quoque conspecto Isaac #270a# descendit de camelo et ait ad puerum, Cuis est ille homo qui uenit per agrum in occursum nobis. Dixitque et ipse est dominus meus. Atilla tollens cito pallium operuit se. Rebecca uero Isaac uiso quis ille homo sit requisito puero cognoscit. Quia cottidie sancta aecclesia adhuc prophetarum atque apostolorum dicta, quid de redemptore suo credere debent intellegit quae sese mox pallio operuit. Quia tanto subtilius saluatoris sui mysteria penetrat quanto altius de ante acta uita confunditur et quia peruerse egerit uerecundatur. Pallio se cooperire curauit quia uiso domino infirmitatem suae accionis erubuit. Et illa que prius in camelo libere gestabatur descendens postmodum uerecundia tegitur. De sindone ergo mystice mundicia castitatis exprimitur, unde corpus domini Ioseph inuoluisse, quia in enarrabili castitate demonstrauit illud mundissimum fore et a mundis hominibus, in sacramento percipiendum oportere. Item in Prouerbiis de muliere forte ita legitur, sindonem fecit et uendidit, et cingulum tradidit. Chananeo in lintheo sindonis subtilis intextio signatur, sanctae predicacinois, in qua #270b# mollitur quiescit quia mens in illa fidelium spem superne refuouet. Vnde et Petro animalia in linteo demonstrantur, quia peccatorum animae misericorditer adgregatae in blanda fidei quiete continentur. Hanc ergo sindonem fecit et uendidit, qui a fidem quam credendo texuerat loquendo dedit et ab infidelibus uitam rectae conuersacionis accepit. Quae et cananeo cingulum tradidit quia per uigorem demonstratae iusticiae fluxa opera gentilitatis adstruxit, ut hoc quod percipitur uiuendo teneat sint lumbi uestri praecinti.</p>
<p>Stola matronale operimentum, quod cooperto capite, et scapula a dextro latere in leuum humerum mittitur. Stola autem Grece uocatur, quod super emittatur. Idem et ricinum Latino no#M576#mine appellatum, eo quod dimidia eius pars retro reicitur, quod uulgo mauortem dicunt. Vocatum autem mauortem, quasi martem signum enim maritalis dignitatis, et potestatis in eo est. Caput enim mulieris uir. Inde et super caput mulieris est stola indumentum baptismi uel fidei significat, ut in euangelio: Cito proferte stolam primam, et induite eum. Item stola remuneracionem futuram significat atque in mortalitatem aliquando uero #271a# honorem dignitatis, siue ordinis sacri. Vnde scriptum est: Stola gloriae induet illum. Remuneratio autem futura in stola significatur. Vbi legitur in Apocalypsi, quod animabus sanctorum quae clamabunt ad dominum, post effusionem sanguinis sui, et uindictam expetebant, responsum sit, ut requiescerent adhuc modi cum tempus, donec impleantur conserui eorum et fratres eorum, qui interficiendi sunt similter, sicut et illi. Singulas modo stolas habent animae sanctorum de sua in mortalitate gaudentes. Resurgentibus autem corporibus iuxta Esaiam in terra sua duplicia possidebunt. Non desiderium resurrectionis abnuitur, sed ex colligendorum fratrum augmento differtur. Nam et ipsa animarum laetitia, potest stolis albis figurari, cum domino reuelante didicerint, et impios in fine damnandos, et usque ad finem saeculi, multos suo numero per martyrium esse sociandos, atque in aeterna caritate perfusi. Maluerint hac consolatione contenti pro subplendo fratrum numero hactenus sua gaudia deferri.</p>
<p> </p>
<p>[19] De stratu, et reliquis uestibus, quae in usu habentur</p>
<p> </p>
<p>Stragulum uestis est discolor, quod manu artificis diuersa uarietate distinguitur, dictum autem quod et in stratu et amictu aptus sit. De quo Salomon stragulatam uestem fecit sibi. #271b# Byssus et purpura indumentum eius. Stragulata uestis quae uariante textura solet firmissima confici. Fortia aeclesiae opera, et diuersa uirtutum eius ornamenta significat, de quibus propheta in summi regis uiri uidelicet illius laude cecinit. Asstitit regina a dextris tuis in uestitu de aurato circum amicta uarietate, sicut supra ostensium est. Ceruicalia autem dicta sunt eo quod ponantur sub ceruice, uel cubito. Puluillus dictus sunt a puluinare qui est diuitum lectus, culcitatae uocatae, quod calcentus, id est farciant, pluma siue tumento, quo molliores calidioresque sint. Ceruicalia autem siue puluilli seu culcitae, possunt iuxta allegoriam adulationes designare falsorum doctorum et adolatorum qui decipiunt eos. Quibus pro malis operibus impunitatem promittunt, et uitae proemia indignis spondent, quibus per prophetam dicitur: Vae uobis qui consuitis puluillos sub omni cubitti, et ceruicalia ad decipiendas animas et caetera.</p>
<p>Tapetia dicta quod pedibus primum strarurentur quasi tappetia. Tappetia enim ornatum eloquentiae possunt significare, unde meretrix im Prouerbiis ait: In textui funibus lectum meum strauit tappetibus pictis ex Aegypto. In lecto ergo funibus intexto meretrix mollitiem #M577# quiescendi designat. In tappetibus uero pictis ex Aegypto, etiam oculorum temptat illecebras, quibus nefando aspectu in retitis, facilius ad se ducenda mentis penetrat archana. #272a# Qui uero nomine funium aliquando solent diuina praecepta figurari, quae a nostris nos uoluptatibus coercendo religant, promittunt se heretici contextu uerborum caelestium salubre suis auditoribus, quasi stratum parare, in quo a uitiorum tumultibus libero corde quiescant, sed ueraciter illis funibus peccatorum construunt. Locum perditionis ubi perpetuo pedes manusque alligati damnentur, de quo dominus in Apocalypsi: Et dedi inquit illi tempus ut penitenciam ageret et non uult penitere a fornicatione sua. Ecce mitto eam inlectum et qui mechantur cum ea in tribulationem maximam. in tappetibus uero pictis ex Aegipto, ornatus est loquentiae et dialecticae artis uersutia quae ab ethnicis originem sumpsit intelligtur, per quam mens heretica sensum doctrinae pestilentis, quasi meretrix thorum facinoris se texisse gloriantur. Mantelia nunc pro operiendis mensis sunt, quae ut nomen ipsud indicat, olim tergendis manibus praebebantur. Mappe conuiuii et epularum appositarum sunt quasi manubiae, atque ob id nominatae, cuius diminutiuum mappella est. Sabanum Grecum est facitergium et manitergium a tergendo faciem uel manus uocatum. Haec lintheamina ad officia mensae pertinent et ad ministerium humanum sed non minus ad usum sacri ministerii et ad officium altaris pertinere noscuntur, quando supra mensam domini hoc est sacrum altare lintheamina mun#272b#da ponuntur, et mappulae manibus sacerdotum et ministrorum tenentur, ut populus eos semper ad seruitium dei paratos conspiciat. Vela dicta quod obiectu suo inter ora domorum uelent. Aulea uela picta et grandia, quae ideo aulae dictae sunt, quod primum in aula Attali regis Asiae cui successit populus Romanus inuentae sunt. Cortinae sunt aulea id est, uela de pellibus qualia in Exodo leguntur a quibus tabernaculum extrinsecus tegebatur. Dicte autem cortinae a corus eo quod prius ex pellibus fuissent facte. Vnde et in Exodo tabernaculo legis iubentur cortinas fieri ex pellibus arietum rubris et ex pellibus iacinthinus. Cilicia Arabes nuncupant uelamenta pilis caprarum contexta ex quibus sibi tentoria faciunt. Vela enim et cortinas atque sagacilicina, in tabernaculo domini diuino praecepto quisquis Exodum legerit: Facta poterit agnoscere. Et inde misterium congruum sano sensu ualet rimari, maxime cum ibi decem cortinae iussae sunt diuersorum colorum specie uariata quia sancta uniuersalis aeclesia ex multis electorum personis, ex multis per orbem aeclesiis, ex uariis uirtutum floribus aedificant cuius omnis perfectio in denario numero continetur. Saga ergo quibus operitur tabernaculum rectores sunt eclesiae sanctae quorum industria ac labore, decus eiusdem aeclesie protegitur atque incessabili cura munitus. Ne uidelicet uita fidesque electorum heretica seductione #M578# corrumpi ne falsorum catholicorum inprobitate foedari ne temptantium #273a# uitiorum sorde adtaminari ne temporalium subsidiorum inopia, possit ad tristitiam deduci.</p>
<p> </p>
<p>[20] De lanis et lino</p>
<p> </p>
<p>Lanis a laniando, id est a uellendo uocata hinc et uellus dictum, quod prius lanae uellerentur, non tonderentur. Linum ex terra oritur defluxumque nomen eius a Greco. Nam linum Greci linarium dicunt, siue quod sit molle et lene. Possunt autem mystice in lana qui ouinus est habitur, omnia pietatis et simplicitatis opera quae proximis impendimus accipi. Potest in lino quod ex terra uirens oritur, sed longo ac multiplici exercitio amittit humorum natiuum, atque ad gratiam noui candoris peruenit. Castigatio nostrae carnis intimari, cui dum in genitos uitiorum sordes per continentiam excoquimus, dignam profecto eam qua Christum induamus efficimus, iuxta illud apostoli: Quotquot ergo in Christo baptizati estis Christum induistis. De lana ergo et lino in Prouerbiis de muliere forte scriptum est. Quaesiuit lanam et linum, et operata est consilio manuum suarum. Quaerit ergo mulier fortis lanam et linum et operatur consilio manuum suarum, cum aeclesia sancta sollicite perquirit, quibus se pietatis fructibus exerceat, quomodo a carnalibus emundet illecebris, et hoc utrumque consilio prudentissimo, hoc est supernae solummodo retributionis facit #273b# intuitu. Stuppa uero canabi est siue lini, haec secundum antiquam ortografiam. Stuppa dicta quod ex ea rimae nauium stippentur. Vnde et stippatores dicuntur qui in ualibus eam componunt. Haec potest significare de spectam uerbi doctrinam a superbis, quae tamen frequenter adiuuat necessitatibus populorum in fluctibus huius saeculi laborantium. Byssum genus est, quoddam lini nimium candidi et mollissimi, quod Greci papaten uocant. De bysso quoque in Prouerbiis scriptum est: Byssus quoque et purpura indumentum eius. Byssus in castitate purae conuersationis, purpura in effusione pretiosi martyrum sanguinis. Byssus namque candidi coloris est, purpureus autem color de sanguine conchiliorum marinorum tinguitur, quod et ostrum uocatur, eo quod ex testae humore tinguitur, unde pulchre dictum est a patribus, qua sancta aeclesia electorum floribus uernans, in pace habet lilia, in bello rosas. Item quia byssus de terra uirens oritur, sed per exercitationes longas, ac multifarias amisso humore ac uirore natiuo ad decorem candidae uestis perducit. Purpura autem regalis est habitus. Bysso induitur aeclesia, cum castigant corpora sua electi et seruituti subiciunt. Purpura autem cum eandem continentiam non ob fauorem uulgi, sed pro adquiredna beatitudine regni perennis exercent. Sed hic uirtutum habitus. #274a# In praesenti quidem nescientibus uidetur contemptibilis, sed in futuro qualis fuerit, manifeste parebit. Vnde pulchre in Apocalipsi sua, Iohannes sanctorum se uocem audisse refert dicentium: #M578# Gaudeamus et exultemus, quia uenerit nuptiae agni, et uxor eius praeparuit se, et datum est ei ut cooperiat se byssinum, splendens candidum. Byssum enim iustificationes sunt sanctorum. Et in contrariam partem byssi et purpurae significatio in euangelio trahitur, ubi ita legitur: Erat quidem diues qui induebatur purpura et bysso. Vbi saecularium diuitiarum ambitio exprimitur, quae ad tempus auaris arridet, sed cito decidua ad luctum aeternum eos perducit.</p>
<p> </p>
<p>[21] De coloribus uestium</p>
<p> </p>
<p>Purpura apud Latinos a puritate lucis uocata, apud Grecos autem purphira dicitur, cum aspiratione apud nos purpura sine aspiratione. Ferrugo color est purpurae sub nigrae quae fit in Hispania ut ferrugine clarus sidera. Dicta autem ferrugo quod omnis purpurae prima tinctura eiusmodi coloris exstat. Coccum Greci nos rubrum se uermiculum dicimus est enim uermiculus ex siluestribus frondibus. Coccus quia ignis habet speciem, merito flagrantissime sanctorum dilectioni comparatur, unde et quidam ex eis qui hanc praesente et comitante secum domino conceperant, aiebant, nonne cor nostrum ardens erat in nobis cum loqueretur in uia #274b# et aperiret nobis scripturas, cui contra de reprobis dicitur: Et quoniam abundauit iniquitas, refrigescet caritas multorum, haec quasi bis tinguitur, cum amore dei et proximi flammescit, cum illum ex toto corde, tota anima, tota uirtute, hunc sicut nos ipsos diligimus. Hycacinthus quoniam aeris et caelis speciem imitatur eorundem mentes electorum omni spe ac desiderio caelestia quaerentes significat, cuius nobis coloris sacramentum commendans apostolus ait: Si consurrexistis cum Christo quae sursum sunt querite ubi Christus est in dextera dei sedens.</p>
<p> </p>
<p>[22] De instrumentis uestium</p>
<p>Tela pro longitudine stiminum dicta cuius diriuatiuum est telaria. Tela pro longitudine dicitur, staminum significat autem pro longationem uel ordinationem iudicii unde legitur in propheta, et telam quam orditus est super uniuersas nationes terrae, quia dominus unicuique proemia iudicaturus secundum propria praeparat merita. Colum quod sit in longitudine et rotunditate quasi columna. Fusum quod per ipsum fundatur quod netum est. In colo enim scripturarum scientia exprimitur et infuso intentio discretionis unde scriptum est in Prouerbiis de muliere forti manus eius misit ad fortia et digiti eius adprehenderunt fusum. Solent enim feminae nentes fusum in dextera colum tenere in sinistra in colon lana inuoluta est, que filo ducenda et nenda transeat in fusum. Sepe autem in scripturis dextera uitam perpetuam leua presentia dei dona significat. Opulentiam uidelicet rerum pacem temporum sospitatem corporum. Scientiam quoque #275a# scripturarum et caelestium perceptionem sacra#M580#mentorum, haec et huiusmodi bona cum domino largiente percipimus quasi lanam colo inuolutam in leua gestamus, at cum ea pro amore caelestium salubriter exercere incipimus. Tam lanam agni inmaculati de colo infusu de leua in dexteram traicimus quia de bonis nostri redemptoris de exemplis operum eius stolam nobis gloriae caelestis ac uestem caritatis nuptialem facimus. Netum enim unde fila conficiunt laborem exprimunt terrenum unde homines sibi futurae remunerationis preparant indumentum. De quo dominus in euangelio uolens nos retrahere a mundana concupiscentia et ad futuram gloriam preparare, ait: Considerate lilia agri quomodo crescunt non laborant neque nent et cetera. Stamen dictum, quia rectum stat. Trama quod uia recta transmittatur per telam. Est enim filius intra stamen currens, quae duo possunt significare fidem rectam cum bonis operibus.</p>
<p> </p>
<p>[23] De ornamento</p>
<p> </p>
<p>Ornamenta sunt dicta eo quod eorum cultu ora uultque decorentur. In ornamentis autem uirtutum uarietates uel diuersae carismatum gratiae quae animas hominum ornant intellegi possunt, unde in Ezechiele dominus ad Iudaeum dicit: Induite subtilibus et ornauite. Et alibi scriptum est: Ornauite in munilibus. E contrario uero in Salomone ita legitur: Ecce mulier in ornamento meretricio hoc est heretica prauitas sophistica locutione et falso uirtutum colore. Prima ornamenti est corona insigne uictoriae siue regii honoris signum. Quae ideo in capite #275b# regum ponitur ad significandos circumfusos morbe populos quibus accinctus quasi caput suam coronatur. Nomen coronae hac ex causa uocatum eo quod in initio circum aras curreretur, atque imagine circuitus uel cori esse formatam et nominatam coronam. Imperatores Romani et reges quidam gentium coronis aureis utuntur. Persae thiaras gerunt sed reges rectas, satrape in curuas. Reperta autem thiara a se miramide Assyriorum regina quod genus ornamenti ex inde usque hodie gens ipsa retinet. Athenienses enim cicladas aureas gerebant partim in uestice nonnulli in fronte. Non enim eadem sunt insignia omnium regnorum. Gentilium uates insulas apices pillea siue galeria utebantur. Corona autem mystice aeternae gloriae mercedem pro iustitia sigificat. Vnde apostoli ait: Bonum certamen certaui cursum consummaui fidem seruaui, de reliquo reposita est mihi corona iustitiae, quoniam spiritalium profectiuum consummatio prouehit ad coronam. Recte horum quoque remuneratio nominae coronae uocitatur. Item corona discipulorum domini ambitum uel totius aeclesiae conuentum ad Christum significat. De quo Psalmista ait: Posuisti in capite eius coronam de lapide pretioso. Et item: Benedices inquit coronam anni benignitatis tuae. Corona enim non improbe circum euntium discipulorum, uidetur significare conuentum quia ipsum docentem desiderantium apostolorum circuitus ambiebat, haec erat corona capitis, hoc #M581# regalae diadema quod non ornaret impositum, sed de Christo domino potius ornaretur. In hac enim corona et totius #276a# mundi circulum merito poterimus aduertere, in quo generalis significatus aeclesia. In contrariam uero corona ponitur quando tribulationis circumdationem significat. Vnde scriptum est: Coronans coronauit e tribulatione. Nam diadema quidam dicunt esse ornamentum capitis matronarum ex auro et gemmis contextum quod in se circumactis extremitatibus retro astringitur, et exinde dictum Grece quod preligetur. Insula est fasciola sacerdotalis capitis alba in modum diadematis aqua uitte ab utraque parte dependent quae insulam uinciunt, unde et uretae dictae sunt quod uinciant. Insula autem plerumque lita erat, plerumque tortilis de albo et cocco. Apex est pilleum sutile quo sacerdotes gentiles utebantur, appellatus ab apiendo, id est a ligando. Nam uirgula quae in pilleo erat conectabatur, filo quod fiebat ex lana ostiae. Galerium pilleum expellae cesae hostiae factum pilleum autem dictum a pelle hostiae unde fiebat. Gdarim et ipsud sacerdotum erat quod a plerisque mitra uocatur. Mitra est pilleum Frigium caput proregens, quale est ornamentum capitis deuotarum, sed pilleum uirorum est. Mitrae autem feminarum redimicula autem sunt quibus mitra alligatur, pilleum autem ut prediximus a pelle erat, nam mitra ex lana est. Ricula est mitra uirginalis capitis. Vittae sunt quae in crinibus innectuntur, quibus fluentes religantur capilli et uittae dictae quod uinciant. Tenia autem uittarum extremitas dependens diuersorum colorum. Item uitta est qua corona uincitur. Tenia uero extrema pars uittae quae dependet coronae.</p>
<p>#277b# Discriminalia capitis mulierum sunt uocata ex eo quod caput auro discernant. Nam discriminare diuidere dicitur. Acus sunt quibus in feminis ornandorum crinium compago retinetur, ne laxius fluant, et sparsos dissipentur capillos. In aures ab aurium foraminibus nuncupatae quibus pretiosa grana lapidum dependunt. Harum usus in Grecia puellae utraque, aure pueri tantum dextera gerebant. Torques sunt circuli aurei a collo ad pectus usque pendentes. Torques autem et bullae a uiris geruntur, a feminis uero munilia et catella. Dictae autem torques quod sint tortae et bullae quod similes sint rotunditate bullis quae in aqua uento inflantur. Munile ornamentum ex gemmis est, quod solet ex feminarum pendere collo dictum a munere hoc etiam et serpentum dicitur, quia constat ex amforolis quibusdam aureis gemmisque uariis in modum facturae serpentis. Licet et segmentatas uestes dicamus ut ipsa et segmentatis dormis et paruula cunis plerumque autem et per munile omnia ornamenta matrronarum significantur, quicquid illis munere datur. Murena uulgo uocatur quod scilicet auri metallo in uirgulis lentescente quadam ordinis flexuosi catena contexitur in similitudinem murenae serpentis, quae ad collum ornandum aptatur. Haec et interdum auri #M582# atque argenti texitur uirgulis, unde et in Canticis dicitur canticorum murenulas aureas, faciemus tibi uermiculatis argento. In murenulis quippe scriptura sancta ostenditur, quae auro spirtalium sensuum fulget interius et argento caelestis eloquii nitet. Dextras communes esse uirorum ac feminarum, quia utriusque sexus dextrae sunt. Armillae autem proprie uirorum sunt collatae uictoriae #277a# causa militibus ob armorum uirtutem, unde et quondam uulgo uiriliae dicebantur. Ab intellectu autem circuli, armilla non discrepat, quia ipso quoque hoc ubi ponitur ambiendo constringit sed armilla latius extenditur circulus rotundus fit. Fulae sunt quibus pectus feminarum ornatur uel palleum tenetur a uiris in humeris seu cingulum in lumbis. Lunulae sunt ornamenta mulierum in lunae similitudine bullulae aureae dependentes. Specula sunt in quibus feminae uultus suos intuuntur, dictum autem speculum uel quod ex splendore reddatur, uel quod ibi feminae intuentes considerent speciem sui uultus et quicquid ornamenti deesse uiderint adiciant. Periscelidae sunt apud feminas crurum ornamenta quibus gressus earum ornantur. Olfactoriola uascula sunt a quibus odoramenta gestantur.</p>
<p> </p>
<p>[24] De anulis</p>
<p> </p>
<p>Anuli autem per diminutionem dicti a circulis et anis qui sunt circam brachia, et circum crura, unde et signa eorum per diminutionem sigilla, nam signa maiora sunt, sigilla uero quasi minora signa. Anulos homines primum gestare ceperunt quarto a pollice digito quod eo uena quaedam ad corusque pertingat, quam notandam ornandamque aliquo insigni ueteres putauerunt. Apud Romanos anuli de publico dabantur et non sine discrimine. Nam dignitate precipuis uiris gemmati dabantur caeterisque solidi. Anulum aureum neque seruus neque libertinus gestabat in publico, sed anulo aureo liberi utebantur, libertini argenteo, serui ferreo. Anulus fidei signaculum demonstrat, #277b# ut est illud: Date anulum in manu eius, hoc est fidei indicium in bona operatione. In Esaia quoque ubi enumerantur ornamenta multiplicia mitrae et ceterorum mentio fit intellegitur ita: In die illa auferet dominus ornamentum calciamentoru, et lunulas et torques et monilia et asmillas et mitras, discriminalia et perisceliolas et murenulas et olfactoriola, et in aures et anulos et gemmas in fronte pendentes, et mutatoria et pallia et lintheamina et acus et specula, et sindones et uittas, et theristra. Mystica autem eorum significatio a sanctis doctoribus lucide exposita est. Describit monilia feminarum et per haec insignia ciuitatum uel iuxta anagogen uariarum ornamenta uirtutum habent mulieres in lunae similitudinem bullulas dependentes quas nos ad ecclesiae ornamenta transferimus, quae illuminatur solae iustitiae. Torques quoque quae ad pectus usque pendentes, intellegentiam ac principale mentis in corde demonstrant, et monilia quae uno sermone omnia or#M583#namenta significant, et armillarum bona opera, quales Rebecca accepit in sponsalibus et mitras capitis ornamenta et discriminalia ut iudicium habet singulorum. Et periscelidas quibus noster gressos ornatur, et aidimus pes tuus non offendet et eruet pedes meos a lapsu et murenulas quae auri atque argenti texuntur uirgulis, sensu uidelicet scripturarum et olfactiriola, ut Christi bonus odor simus, et in aures ne audiamus iudicium sanguinis, sed domini uerba dicentis. Qui habet aures audiendi, audiat. Et anulos quibus signamur ad domini militiam quem deus signauit pater. #278a# Unde dicitur ad principem Tyri: Tu es signaculum similitudinis, filius quoque prodigus, cum stola recepit anulum et calciamenta, et gemmas in fronte pendentes, quibus nostra ora decorantur, de cuius capitis ornamento. Et in Psalmo legimus: Sicut unguentum in capite quod descendit in barbam barbam Aaron. Mutatoria iuxta anagogen illa sunt de quibus dicitur: Ibunt de uirtute in uirtutem, et lintheamina ut lanti in domino dilicus perfruamur, secundum illud quod in Psalmis scriptum est: Torrente uoluptatis tuae potabis eos. Haec autem omnia perdiderit filiae Sion, quia ambulauerunt extento collo, et oculorum nutibus, superbiam gestierunt, putantes suae esse potentiae quod habebant et non domini gratiae. Habent acus mulieres a quibus ornatorum crinium conpago retinetur, ne laxius fluant et in sparsos dissipentur capillos. Habent et specula quibus considerant uultum suum, et si quid deesse uiderint addunt ornatui habent sindones quae uocantur amictoria, et uittas quibus crines ligantur. Habent et theristra quae nos pallia possumus appellare quibus obuoluta est et Rebecca et hodie Arabiae et Mesopotamiae operiuntur feminae. Filiae ergo si non propter suberbiam suam perdiderunt acus quibus omnium praeceptorum regula stringebatur, perdiderunt specula quae obtulerunt in Exodo manentes in foribus tabernaculi mulieres ad luterem domini fabricandum. De quibus et Paulus apostolus loquebatur: Videmus autem nunc per speculum in enigmate, amiserunt sindones et uittas quibus opieriebant humeros et fluentem huc atque illuc animum con#278b#stringebant, et theristra quo tutissimo in estibus tegebantur umbraculo. Item in aures obaedientia siue intellectus in scripturis rectus intellegitur. Vnde in Exodo uiri cum mulieribus prebue sunt armillas et in aures anulos et dextralia. In malum uero partem aliquando haec significationem trahunt, ut est illud quod ob fornicationem uituli conflatilis. In Exodo legitur, ubi dixit Aaron: Tollite inaures aureas de uxorum et filiarum uestrarum auribus, et afferte ad me. Et in libro Iudicum dixit Gedeon ad populum: Date mihi inaures ex preda uestra. Inaures enim aureas Ismahelitae id est obedientes sibi habere consuerunt, et post pauca fornicatusque est inquit Israhel ex eo. Torques predicationis decus intellegitur, ut in Ezechiel: #M584# Dedi inquit armillas in manibus tuis, et torque circa collum tuum et in malam partem in Iudicum preter torques aureas camelorum, hoc est ornatam eloquentiam peccatorum. Armillas decus operis, uel uirtus in Exodo uiri cum mulieribus prebuerunt armillas. Dextralia recta operatio ubi et supra. Discriminalia discretio boni et mali, ubi et supra. Anulus ut supra diximus fidei signaculum significat, ut in euangelio: Date anulum in manum eius. Item: Anulus ob signatio sacrilegis est, non enim omnibus patet mystica et occulta sacrae scripturae intellegentia. Vnde scriptum est in Apocalypsin: Vidi librum in dextera sedentis signatum sigillis septem. Et alibi clausi inquit signatique sunt sermones. Specula quoque precepta diuina siue exemplaria precedentium patrum intelleguntur, unde scriptum est in Exodo: Fecit et labrum aereum cum basi sua de speculis mulierum excubantium in ostio tabernaculi, hoc est sanctarum animarum quae in obseruantia manditorum dei cotidie uigilant. In polimito uaria uirtutum carismata intelleguntur, ut est illud in Ezechiele: Vnxite oleo, et uestiui te discoloribus. #279a# Et in aliam partem: Negotiatores tui, hoc est Tyri multi in uolucris hyacinti et polimitorum gazarum pretiosarum.</p>
<p> </p>
<p>[25] De cingulis</p>
<p> </p>
<p>Cinctus est lata zona et minus lata semicinctium, et utrisque minima cingulum. Nam a cincto per diminutionem cingulum nominatum. Cincto autem iuuenes in exercitatione. Cingulum ergo spiritalem operationem sanctorum significat, ut est illud in Psalmo: Precinxisti me laetitia cum cantem tibi, gloria mea ut non compungar. Balteus cingulum militare est, dictus pro hoc quod ex eo signa dependent ad demonstrandam legionis militaris summa, id est sex milium sexcentorum ex quo numero et ipsi consistunt, unde et balteus dicitur, non tantum que cingitur, sed etiam a quo arma dependent. Balteus uero accinctum uirtutum significat, siue circumspectione mentis ut est illud in Deuteronomio: Habebis paxillum balteo, id est stimulum conpunctionis in multiplicatione uirtutum. Et in aliam partem, baltei significatio trahitur in Iob ubi ita legitur: Balteum regum dissoluit, et precingit fune renes eorum. Zona Grecum est, quam illi zonarim, nos cingulum nuncupamus. Strofium est cingulum aureum cum gemmis de quo ait Cinna: Strofio lactantes cincta papilla. Sed Prudentius : Nomen hoc gemmae strofio illigata est. Zona enim significat mortificationem corporis, unde de Iohanne Baptista in euangelio legitur: Ipse autem Iohannis habebat uestimentum de pilis camelorum, et zona pellicia circa lumbos suos. Esca autem eius erat locusta, et mel siluestre. Ecce in Iohanne uilitas cibi et uestimenti laudatur #M585# quorum exercitatio indui ite arguitur de pilis inquit habebat, non de lana que aliud austerae uestis indicium est, aliud luxoriae mollioris. Zona autem pellici qui accinctus, fuit et Helias mortificationis simbulum est. #279b# Porro que sequitur: Esca autem eius erat locustae et mel siluestrae, habitatori solitudinis congruum fuit. Vt non dilicias ciborum, sed necessitatem humanae carnis expleret. Redimiculum est, quod subcinctorum siue bracile nuncupari quod descendens per ceruicem et a lateribus colli. Diuisum utrarumque alarum sui ambit atque hinc inde subcingit, ut constringens latitudine uestis corpus contrahat atque iungendo conponat. Hunc uulgo bracilem quasi bracialem dicunt, quamuis nunc non brachiorum sed renum sit cingulum, huius habitur consuetudinem monachi habuerunt in Aegypto commorantes, ita ut brachiis impigri ad omne opus expeditique redderentur, illud apostoli preceptum studentes omni uirtute complere, quia non solum mihi, sed etiam his qui mecum erant ministrauerunt manus iste neque panem ab aliquo gratis manducauimus sed in labore et fatigatione nocte ac die operantes ne quem uestrum graueremus, et si quis non uult operari nec manducet. Subcinctorium autem uocatu quod ut dictum est: Sub braciis ductum alarum sinum ambit atque inde subcingit. Subcinctorium autem significat solidamentum iustitiae et ueritatis, unde scriptum est in Esaia de domino: Et erit iustitia cingulum lumborum eius, et fides cinctorium renu es. Quia ipse factum est nobis a deo sapientia et iustitia et sanctificatio et redemptio, qui in euangelio loquebatur: Ego sum lux uia et ueritas et uita, de quo in Psalmis dicitur: Verita de terra orta est. Et iustitia de caelo prospexit. Vnde et apostolus hortatur Ephesios dicens: State ergo succincti lumbos uestros in ueritate, et induti lorica iustitiae. Fascia est qua tegitur pectus et papille comprimuntur atque crispanti cingulo angustius pectus artatur. Et dicta fascia quod in modum fasciculi corpus alligatur. Hinc et fasciola quibus uulnera #280a# colligantur. Potest autem in fascia sollicita mentis custodia erga cogitationis peruersas et desideria nociua intellegi, quam mulier, hoc est fidelis anima ad conseruationem sui sibimetipsi adhibet. Vnde dicitur propheta: Numquid potest obliuisci mulier ornamenti sui aut fasciae pectoralis suae, et reliquae.</p>
<p> </p>
<p>[26] De calciamentis</p>
<p> </p>
<p>Sutores nuncupatos quod insertis filo porcorum #M586# setissuant, id est consuant quasi seteres. Caligarios uero non a calle pedum sed a calo, id est ligno uocatos sine quo consui calciamenta non possunt, quas Greci calepodas dicunt. Fiebant autem prius ex salice tantum, hinc et calciamenta dicta quod in calo, id est ligno fiant uel quod calcentur. Calciamenta ergo mystice significant predicationem pacis, de quibus propheta ait: Quam speciosi sunt super montes pedes euangelizantium pacem predicantis bonum, et apostolo: Calciati inquit pedes in preparatione euangelii pacis, hinc et in Ezechiel scriptum est: Calciauite iacinthino id est spe caelesti, et calciamento exemplo uidelicet precedentium patrum, de quo in Exodo legitur: Et calciamenta habebitis in pedibus uestris. Item calciamenta opera sunt mortalitatis uel exempla prauorum hominum a quibus dominus apostolos prohibuit in euangelio dicens: Neque calciamenta portabitis in uia. Ocreae tibilia calciamenta sunt dicta, que crura tegant. Coturni sunt quibus calciabantur tragoedi qui in theatro dicturi erant, et alta intonantique uoce carmina cantaturi. Est enim calciamentum in modum crepidiorum, quo heroes utebantur, sed tale est ut et in dextro et in leuo conueniant pede. Soleae sunt quibus tantum pedum plantae teguntur, #280b# dictae a solo pedum. Item soleae materiales ex materia corii intexta. Mystice soleae siue scandalia discretionem doctrine significant, unde dominus in euangelio secundum Marcum iussit: Discipulos calciari pedes sandalus uel soleis, ut pes neque tectus sit. Nunc tamen nudus ad terram que mystice significat, ut ne occultetur euangelio, nec terrenis commodis innitatur. Socci, cuius diminutiuum soccelli appellati, id est que soccum habeant in quo pars plantae inicitur. Calliculae callicae uel a callo pedum dictae uel quia ligantur. Nam socci non ligantur, sed tantum intromittuntur. Calliculi uero siue calige in Actibus apostolorum discribuntur, ubi Petrus apostolus legitur ab angelo ammonitur ut calciat se caligis suis et sequeretur eum que significat ut solutus a uinculis terrenis liberius iret ad predicationem euangelii. Corrigiae a coriis uocantur, uel a colligatione quasi colligiae. Corrigia ergo misticae ligationem significat mysterii, unde Iohannis Baptista de domino ait: Cuius non sum dignus corrigia calciamenti soluere, id est, mysteria incarnationis eius reuelare uel aliter non sum dignus eius calciamenta portare, id est nomen sponsi mihi usurpare.</p>
<p><strong> </strong></p>
<p><strong>EXPLICIT LIBER XXI</strong></p>
<p><strong><br /> </strong></p>
<p><strong>INCIPIT LIBER XXII</strong></p>
<p><strong> </strong></p>
<p>#M587#</p>
<p> </p>
<p>[1] De mensis et escis</p>
<p> </p>
<p>Primus Dedalus mensam et sellam fecit. Coquinae ad paratum apicius quidam primus conposuit qui in edo ad superiis bonis morte uoluntaria periit, et merito quia is qui gulae atque edacitati seruit et animam et corpus interficit. Ab esu et comesu mensae factum uocabulum nullum enim alium habet usum. Coquere ergo significat uerbum domini subtiliter in corde meditari debere, hoc est #281a# quasi mente de eo quere, cuius uerbi frequentatio in libro Leuitici repperitur. Comedere enim mystice significat uerba diuina spiritaliter sumere, et panem illum qui de caelo descendit, a uide delectare. Vnde in Iohele scriptum est: Et comedetis uescentes et saturabimini et laudabitis dominum deum uestrum. Torus dicitur a tortis herbis quae accumbentium humeris subponuntur. Sefadium ab stipitibus dictum quasi stipadium, sic enim prius ceptum est. Conuiuium apud Grecos a computatione, @g apo fonponon @r, apud nos uero a conuictu rectius appellatur, uel quia uita collocutionem habet. Item conuiuium a multitudine conuescentium. Nam priuata mensa est uictus conuiuium non est. Conuiuii triplex est modus: discumbendi, edendi et bibendi, ut postquam prima quies aepulis mensaeque, remotae crateras magnos statuunt, et uina coronant. Conuiuium autem mystice siue sacrae scripturae meditatione significat, ubi refectio spiritalis sumitur, uel remunerationem futuram demonstrat, ubi plenitudo omnium bonorum sanctis et dignis hominibus preparata esse creditur. Vnde in propheta scriptum est: Preparabitur a domino in monte hoc conuiuium pingu uitii, conuiuium medullatorum, et uindemiae defecatae. Cibus dictus quia capitur ore sicuti esca, quia eam os capit. Victus propriae uocatus quia uitam retinet, unde et ad cibum uocare inuitare dicitur.</p>
<p>Alimonia dicitur eo quod eius sumptu corpus alatur, hanc iuuenes accipiunt ad incrementum senes ad perseuerantiam neque enim subsistere poterit caro, nisi confortetur alimentis. Cibus enim aut predicationem sermonis domini significat, aut uoluntatem dei. Vnde Dominus ait in euangelio: Meus cibus est, ut faciam uoluntatem patris mei. Et in propheta: Cibauit inquit eos ex adipe frumenti, quod siue manna significat, siue corpus domini Christi. Adipem quippe dicimus animalium pinguidinem corpulentam, quod nomen ad frumentum abusiue #281b# translatum est, ut significaret ei interius aliquam in eis esse bonitatem. Victus autem necessarium cibum significat non deliciosum. Vnde #M588# dicit apostolus: Habentes autem uictum et uestitum. Siue ut in aliis exemplaribus legimus: Habentes alimenta et operimenta his contenti sumus. Ac si diceret, sufficit illa habere quae ad usum nobis sunt necessaria, haec enim effruemur sola. Caetera uero etiam si cumulata fuerint aliis relinquimus in modum, habentes autem alimenta et operimenta his contenti sumus, operimenta inquiens non uestimenta ut in quibusdam Latinis exemplaribus non propriae continentur id est quae corpus operunt tantum non quae amictus gloria blandiantur. Opulentia ab ope dicta est, quam si discutias. Inuenias eam tenere modum. Nam quomodo opitulatur quod nimium est cum incommodius sit sepe quam parum. Opulentiae autem nomen non solum ad corporales res, sed etiam ad spiritales pertinet, quia opes sunt, hoc est diuitiae terrenae, similiter et opes uirtutum in scripturis leguntur, quae magis diuitem faciunt hominem, quam diuitiae terrenae quia ex terrenis desideriis et cupiditate saeculari cruciatur animus hominum, ex amore autem caelestium consolatur et pascitur. Vnde apostolus ad Timotheum scribens ait: Diuitibus huius saeculi precipe non sublime sapere, neque sperare in incerto diuitiarum, sed in deo uiuo, qui prestat nobis omnia abunde ad fruendum bene agere diuites fieri in operibus bonis facile tribuere communicare thesaurizare sibi fundamentum bonum in futurum, ut adprehendant ueram uitam.</p>
<p>Epulae ab opulentiae rerum dictae. Aepulae autem simplices in duo necessaria diuiduntur panem et uinum, duo superflua, quae terra et mari uescendi causa exquiruntur. #282a# Dapes autem regum sunt aepulae priuatorum. Deliciae nuncupate quod his delectentur homines, easque suauitur appetant. Aepulae autem quando in bonam partem significationem ducunt spiritale gaudium sanctorum in bonis uirtutum et sapientiae exprimunt. Vnde apostolus dicit: Et enim pascha nostrum immolatur est Christus. Itaque aepulemur non in fermento ueteri neque in fermento malitiae et nequitiae, et cetera. Hoc est laeticitam habentes renouationis facta, uetera fugiamus. Inmunditiam omnem abicientes a nobis, quae est corruptio, quia sicut fermentum totam massam corrumpit, ita et mala uita totum hominem. Similiter autem dapes et diliciae spiritales dilicias bonorum actuum et sacrae scientiae, significant quae pascunt animam. E contrario autem quando abutitur homo terrenis diliciis et corporali cibo non animae sed et corpori detrimentum facit. Pulmentum uocatur a pulte siue enim sola pultis siue quid aliud eius permixtione sumatur, pulmentum propriae dicitur. Pulmentum enim legitur Isaac patriarcha expetiuisse ab Esau filio suo quod tamen Iacob bene ex#M589#pleuit. Quia Isaac inde bene refectus benedictionem pro eo plenam illi rependit, quod significat remorante priori populi in exteriori exercitatione populus gentium deo patri bone uoluntatis et innocentie simul offerens aeternam benedictionis gratiam accipere promeruit. Satietis autem et saturitas sibi differet. Nam sacietas et ex uno cibo dici potem, pro eo quod satis sit. Saturitas autem a satura nomen accepit quod est uario alimentorum apparatu compositum. Satietas autem aliquando in bonam partem aliquando uero. In contrariam ponitur in bonam quando abundantia uirtutum in presenti uel plenitudinem remunerationis in futuro significat. Vnde scriptum est in euangelio: #282b# Satiauit dominus quinque milia hominum. Et propheta: Satiabor inquit dum manifestabitur gloria tua. In contrariam autem partem satietas ponitur dum scriptura dicit, de impiis satiabuntur, poenis suis, hoc est abundabunt tormentis futuris. Similiter et saturitas in bonam et in contrariam partem postia, reperitur in bonam, ubi propheta dicit: Edent pauperes et saturabuntur. Et in euangelio dominus: Beati qui esuriunt et satiunt iustitiam, quoniam ipsi saturabuntur. In malam uero ubi de Iudaeis psalmista dicit: Saturati sunt porcina et reliquerunt quae superfuerit paruulis suis. Sordibus enim peccatorum suorum replebantur qui contrarii filio dei extiterunt et transmiserunt reliquias peccatorum filiis suis, quando clamant, sanguis eius super nos et super filios nostros. Crapula est inmoderata uoracitas, quasi cruda opula cuius cruditate grauatur cor et stomachus indigestus afficitur inmoderata enim uoracitas uitium est, sed tantum id est salutis quantum sustentationi naturaeque sufficiat. Crapula autem iuxta allegoriam uel tropologiam in contraria partem magis quam bonam accipitur, quia ad uitium magis refertur quam ad uirtutes. Hinc dominus in euangelio discipulis ait: Attendite autem uobis ne forte grauenter corda uestra in crapula et ebrietate, et curis huius uitae et superueniet repente super uos dies illa, et reliqua.</p>
<p>Prandium ab apparatu edendi dictum propriae autem ueteres prandium uocabant omnium militum cibum ante pugnam, unde est illud ducis alloquium, prandeamus tamquam apud inferos caenaturi. Caena uocari aiunt a communione uescentium caenon quippe Greci commune dicunt, unde et communicantes quod communiter id est pariter conueniant, apud ueteres enim solitum erat in pro patulo uesci et communiter epulari. Ne singularitas luxuriam gigneret, est autem caena uespertinus cibus quam uespertinam antiqui dicebant. #283a# In usu enim non erant prandia. Prandium enim mystice significat partum presentis temporis ubi fideles sanctorum prophetarum et apostolorum dictis uel exemplis pascunt. Vnde in euangelica parabola scriptum est rex seruis suis ait: Dicite inuitatis ecce prandium meum #M590# paraui tauri mei et altilia occisa et omnia parata sunt. Caenam autem finem mundi intellegere possumus, ubi dominus unicuique reddet secundum opera sua. Vnde in euangelica parabola dignis in conuiuio recumbentibus ille qui non habuit uestem nuptialem proiectus est de consortio aliorum in poenam sibi condignam quia recumbentibus electis inquiete superna soli reprobi proicientur in tenebras exteriores ubi erit fletus et stridor dentium. Panis dictus quod cum omni cibo apponatur, uel quod omne animal eum appetat. Pan enim Grece omne dicitur. Cibarius est qui ad cibum seruis datur non ad delicias. Fermentaticius fermentis confectus. Azimus non fermentatur, nam azimus est sine fermento sincerus. Acrizimus leuiter fermentatur quasi acro azimus. Panis autem et in bonam partem et in malam accipitur. In bonam uero partem quando Christum significat uel sermonem eius, unde ipse ait in euangelio: Ego sum panis uiuus qui de caelo descendi. Et item: Panis quem ego dabo caro mea est pro mundi uita. Fidem significat panis, ut in euangelio quis inquit uestrum habebit amicum et ibit ad illum media nocte, et dicet illi, amice commoda mihi tres panes. Item panis caritas intellegitur, unde in euangelio dominus ait: Quis uestrum patrem petit panem, numquid lapidem dabit illi. Rursum panes decem plenitudines omnium sanctorum decalogum seruantes intelleguntur. Et panes duodecim qui super mensam propositionis per singuli sabbata mutabantur duodecim apostolorum obtinent sacramentum. In contrariam uero partem panis ponitur, ubi doctrinam hereticorum significat. Vnde in Salomone scriptum est: Aquae furtiuae #283b# dulciores sunt, et panis abscnditur suauior. Item ibi ne desideres inquit de cibis eius in quibus est panis mendacii. Azima sinceritatem mentis significat absque fermento malitiae ut in apostolo: In azimis inquit sinceritatis et ueritatis. Similago fidelium multitudo puritas mentis operatio misericordiae et fortitudo caritatis intellegitur, unde in Leuitico scriptum est: Si autem anima offert munus sacrificium deo similago sit munus eius. Subcineritius panis dicitur coctus sub cinere, et reuersatus ipse est focacius. Subcinericius humilitatis oblationem significat, ut in Genesi festinanter ait: Consparge tres mensuras similaginis, et fac subcinericium panem. Et in aliam partem factus est Ephraim sicut subcinericius qui reuersatur.</p>
<p>Clibanicius in testo coctus. De clibanitio pane in Leuitico scriptum est, cum autem obtuleris sacrificium coctum in clibano de simila panes scilicet absque fermento conspersus oleo et lagana azima olea lita. Recte ergo sacrificium in hoc loco ut denuntiaret natiuitatem Christi eius dicitur coctum in clibano dei gentricis uidelicet utero. Illa enim clibanus necessarie nominatur, quia et panes ignemque desu#M591#per clibanus suscipit sicut et dei genitrix desuper uitae panem deum uidelicet uerbum in suo utero ignemque suscepit presentiae spiritus, uerba ergo apostolorum panes accipe. Prophetarum uero lagana quantum enim panes a laganis ad nutriendum sunt aptiores, tantum uerba apostolorum uerbis prophetarum utrique autem azimi, quia ex alia doctrina fermentum non habent uerbi gratia sapientiae saecularis quod conuenit accidere. Placente sunt quae feriunt de farre quas alii liba dicunt eo quod libeant et placeant. Dulcia sunt genera pistorii operis a sapore dicta melle enim aspersa sumuntur. Crusta superficies panis ipsa et fragmenta quia diuiduntur ut fracta. #284a# De placentas in Hieremia mentio fit ubi increpatur populo quod placentas siue cauonas reginae caeli coxerint quod hereticos siue scismaticos significat, qui quicquid sapientia saeculari in heresi excoquentes preparant, non deo, sed malignis spiritibus illud offerunt, et in Psalmo scriptum est: Mittit cristallum suum sicut frusta panis. Cristalli substantia obstinatis peccatoribus merito comparatur qui algore perfidie constricti per singulos dies congelescunt. Hos quoque dominus ueluti frusta panis emittit, quando conuersos sua facit predicare magnalia, unde opulus esuriens caelesti pane uescatur. Frusta enim partes dicimus corporis alicuius significant quippe doctrine diuersa dona. Quae ex peccatoribus in sanctis suis dominus saepius monstrare dignatus est. Fermentum a feruore nuncupatum quod plus una hora non potest contineri, crescendo enim excedit. Farina et furfures a farre dictae cuius sunt purgamenta. Amolum flos farinae tenuissimum pre leuitata de mola egestum, unde et appellatum quasi a mola. Fermentum fides intellegitur in euangelio, ubi scriptum est: Mulier accepto fermento misit in farina sata tria. Item fermentum corruptionem mentis significat per peccatum ut in Exodo: Omnis inquit qui comederit fermentatum peribit anima eius. Farina multitudo fidelium in euangelio: Mulier accepto misit in farinam sata tria quod est trinitatis misterium. Farina opus bonum uel malum, sicut est illud in propheta: Non est manipulus in eis faciens farinam quod et si fecerit alieni comedent ea. Carnes dicta quod caro sunt siue a creando, unde et a Grecis creas uocantur. Caro sacramentum corporis domini in euangelio: Qui manducat carnem mei, et bibit sanguinem meum. Carnes historia lagis ut quidam uolunt in Exodo ad uesperum uescemini carnibus, et mane saturabimini panibus, hoc est pre illuminationem fidei et resur#284b#rectionem domini nostri Iesu Christi spiritali cibo uescemini. Caro enim hominem exteriorem significat, unde scriptum est in apostolo: Caro enim concupiscit aduersus spiritum, et spiritus aduersus carnem. Et sanguis operationem carnalem, unde propheta dicit in Psalmo: Libera me de san#M592#guinibus, deus deus, salue mee. Item caro et sanguis ingluuiem uentres. Atque luxoriam significant, ut in apostolo: Caro inquit et sanguis regnum dei non possidebit.</p>
<p>Crudum dicitur quod sit cruentum. Est enim cum sanguine coctum, sed et multi temporis aliquid coctum uocatur. Assum quod ardeat quasi arsum. Elixum eo quod in aqua sola decoquitur. Lixa enim aqua dicitur, ab eo quod sit soluta, unde et solutio libidinis luxus et membra loco mota luxa dicuntur. Praeceptum namque ita in lege est de agni carnibus in pascha uescendis non comedetis ex ea crudum quid nec coctum aqua sed assum tantum igne, quid crudae agni carnes, nisi in consideratam ac sine reuerentia cogitationis reiectam illius humanitatem significant. Omne enim quod subtiliter cogitamus quasi mente coquimus, sed agni caro nec cruda edenda est, nec aqua cocta, quia redemptor noster nec purus homo estimandus est, neque per humanam sapientiam qualiter incarnari deus potuit cogitandus, omnis enim qui redemptorem nostrum purum hominem credit. Quid iste aliud quam agni carnes crudas comedit, quas uidelicet coquere per diuinitatis eius intellegentiam noluit. Omnis uero qui incarnationis eius mysteria iuxta humanam sapientiam discutere conatur carnes agni aqua uult coquere, id est dispensationis eius misterium per dissolutam uult scientiam penetrare. Frixum a sona dictum quando ardet in oleo. Frixura significat timorem poene, unde psalmista ait: Ossa mei sicut in frixorio confrixa sunt, sicut opinione prospera bene meritorum, ossa id est animi fortitudo pinguescit, quando eorum conscientia felici recordatione laetatur, sicut dicit Salomon: Fama bona inpinguat ossa ita reconditione #285a# contraria peccatorum uirtus tamquam frixa contrahitur dum ob locutiones hominum et conscientiae siue iudicia grauiter expauescit, siue hic frigitur peccator quo futuros ignes incendiaque formidat, nam qui se pauescit arsurum ipsius incendii terrore iam frigetur. Salsum quasi sale a sparsum demptis e medio syllabis tribus. Sal enim condimentum sapientiae significat, ut in euangelio: Ipsa ueritas ait: Vos estis sal terrae. Et item habete inquit sal in uobis. Rursum sal infatuatam Iudaeorum, scientiam significat, ut in Leuitico: Pluam inquit super terram illam puluerem et sal. Salsugo quoque cordis conpunctionem designat, sicut in Iob de onagris, hoc est monachis dicitur: Tabernacula eius in terra salsuginis. Item salsugo infidelitas Iudaeorum uel ariditas mentis. In Psalterio: Terra fructifera in salsuginem. Ius coquinae magistri a iure nuncupauerit quia ea est lex condimenti eius. Hanc Greci zemam uocant. Coquere ergo diligentem meditationem significat, uerbum domini subtiliter in corde meditari quasi mente decoquere est, quod in Leuitico ita probatur: Comedere e diuina uerba spiritaliter sumere, et panem #M593# illum qui de caelo ascendit. A uide delectare, unde in Ioel: Et comedet uescentes et saturabimini, et laudabitis dominum deum uestrum. Famis egestas fidei, et assumptio uerbi diuini. In euangelio: Facta est famis ualida in regione illa, et ipse coepit egee. Et in Esaia: Propter ea captiuus ductus est populus meus, quia non habuit scientiam et nobiles eius interierunt fame. Et in Amos: Ecce dies ueniunt dicit dominus, et emittam famem in terra. Non famem panis, neque sitim aquae, sed audiendi uerbum dei. Et in Psaltero: Vt eripiat a morte animas eorum et alat eos in fame. De hac fame uerbi dei pro uiro iusto in Psaltero dicitur: Iuuenior fui et non uidi iustum derelictum, nec semen eius gens pane. #285b# Et in Salomone: Non occidet dominus fame animam iusti. Sitis hoc quod et superius ariditas cordis, ubi non est uerbum dei. In Esaia multitudo eorum siti exaruit. Et in Hieremia: Prohibe pedem uium a nuditate, et guttum tuum a siti. Et in bonam partem: Beati qui esuriunt et sitiunt iustitiam.</p>
<p>Lac a Greco sermone diriuatum est pro candore. Greci enim album gleucon dicunt. Lac uero et sanguis est quod nutrit, et quod nutritur, nam lacte nutrimus, uiuimus sanguine. Vbera unde lac procedit quattuor euangeliorum doctrinam significant, unde in Cantico canticorum scriptum est: Meliora sunt ubera tua uino. Lac quoque prisca lex per Moysen prolata intellegitur, unde predicatoribus noui testamenti in Genesi dicitur: Pulchriores sunt oculi eius uino et dentes lacte candidiores. Item lac simplice doctrinam significat in apostolo ubi dicit: Tamquam paruuli sunt in Christo. Lac uobis dedi potu non escam, ne dum enim poteratis, hic lac sensus accipitur, id est intellectus paruulus. Hinc et in Esaia scriptum est de eclesia gentium mamilla regum lactaberis, hoc est predictione sanctorum doctorum nutrieris. Item lac sinceritatem mentis significat. In epistola Petri ubi dicit ratione sine dolo lac concupiscite ut in eo crescatis in salutem. Nam et alibi scriptum est: Quis pascit gregem et de lacte gregis non comedit. Quactum quasi coactum, id est coagolatum, accepta enim secum alia specie coagulat, coagulatum et in bono et in malo ponitur. In bono sicut in sexagesimo septimo Psalmo dictum est: Mons coagolatur mons pinguis. Coagolatum caritatem concretam significat. Mons enim uber est Christus, uel aeclesia. In malam uero partem ubi scriptum est: Coagulatum est sicut lac cor eorum, quod significat uitiis concretum.</p>
<p>Caseus sensus spiritalis ut quidam uolunt, sicut in libro Regum pro Dauid scribitur: Dixit ei pater suus accipe ephipolente id est trium modiorum mensuram et decem formellas casei. #286a# Fer tribuno quod tenet, decem preceptorum legis figuram cum fide sanctae trinitatis. Butyrum euangelicus sermo a lacte legis seductus sicut in Genesi de Abraham #M594# narratur, quod cum caeteris dapibus, hoc est uitulo et lacte, hoc ipsud butyrum in prandio domino obtulit. Item butyrum fructus aeclesie quae ex Iudeis credidit, unde in Esaia de Domino scriptum est: Butyrum et mel manducabit. Pascitur enim saluator noster butyro, hoc est fide credentium Iudaeorum, et melle, hoc est dulcedine dilectionis fidelium ex gentibus. Mel Grece appellationis est quod ab apibus nomen habere probatur. Nam apis Grece mellese dicitur. Antea autem mella de rore erant inueniebantur que in arundinum foliis, unde et Vergilius hactenus aerii mellis caelestia dona siquidem hucusque. In India et Arabia colligatum repperiatur ramis inherens in similitudinem eius salis. Mel quoque mystice significat dulcedinem preceptorum dei. Vnde propheta dicit in Psalmo: Quam dulcia faucibus meis eloquia tua domine super mel et fauum ori meo. Item mel dulcedinem ipsius per figuram exprimit saluatoris, de quo in cantico Deuteronomii dictum est: Suxe sunt mel de petra. Et Psalmista: De petra inquit melle saturauit eos. In contrariam partem mel ponitur ubi dulcedo peccati et uita uoluptuosa designatur propter quod etiam in sacrificio dei per legem prohibitum est offerri. Fauum uocari quia comeditur magis quam bibitur. Fagere enim Greci comedere appellunt. Fauus enim mellis iuxta allegoriam caro est saluatoris diuinitatis dulcedine plena. Vt in euangelio: Et posuerunt inquit coram eo partem piscis assi et fauum mellis. Item fauus scriptura est diuina melle spiritalis repleta sapientiae, ut in Canticis canticorum: Comedi inquit fauum meum cum melle meo. In contrariam uero partem fauus est positus ubi hereticorum illecebrosam decepetionem significat, unde in Prouerbiis legitur: Fauus distillans labia meretricis. Aiunt autem medici #286b# et qui de humanorum corporum scripsere naturis praecipueque Gallenus in libris quorum titulus est @g Perjie @r in quo narritur puerorum et iuuenum ac perfecte aetatis mulierumque corpora in sito calore feruere, et noxios esse, his aetatibus cibos, qui calorem augeant, sanitatique concedere. Frigida quaeque in usum sumere, sicut contrario senibus qui pituita laborent, et frigore calidos cibos et uina uetera prodesse.</p>
<p> </p>
<p>[2] De potu</p>
<p> </p>
<p>Potio a Greca diriuatione uocata. Hanc enim illi potos dicunt. Aqua enim generaliter uocata, quod superficies eius aequalis sit. Hinc et equora quam inde recentem dicimus, quia non est utilis uetusti ut uinum, sed statim sublata et de flumine fonte uel puteo. Fetescit enim uetusta. Aqua enim naturalis est potus, et generaliter omnibus communis, unde et salubrior caeteris. Potus uero aliquando significat gratiam spiritus sancti, ut in Psalmo: Torrente inquit uoluntatis tuae potabis eos. Item in aliam partem: Non est inquit regnum dei esca et potus.</p>
<p>#M595#Vinum inde dictum quod eius potus uenas sanguine cito repleat. Hoc alii quod nos cura soluat lieum appellant. Veteres uinum uenenum uocabant, sed postquam inuentum est uirus letiferi sucus hoc uinum uocatum illud uenenum. Vnde et Hieronimus in libro quem de uirginite conseruanda scripsit adulescentulas inquit ita uinum debere fugere ut uenenum, ne pro aetatis calore feruenti bibant et pereant. Inde est quod apud ueteres Romanos feminae non utebantur uino, nisi sacrorum causa certis diebus. Merum dicimus cum uinum purum significamus. Nam merum dicimus quicquid purum atque sincerum est, sicut et aquam meram #287a# nulli utique rei mixtam. Hinc et merenda quod antiquitus id temporis pueris et operariis quibusque panis merus dabatur, aut quod meridie, hoc est eo tempore id soli ac separatim cibum sumebant. Non utique in prandio aut in caena ad unam mensam inde credimus etiam illud tempus quod post medium diem est meridiem appellari quod purum est. Vinum enim plures significationes habet quia aliquando significat sanguinem Christi, ut in euangelio: Qui manducat inquit meam carnem et bibit meum sanguinem habet uitam aeternam. Aliquando gratiam spiritus sanctus ut in euangelio uinum ait nouum in utres nouos mitti debet. Aliquando sermonem diuinum siue conpunctionem cordis, ut in Psalmo: Potasti inquit nos uino conpunctionis. Aliquando iudicium diuinum, ut in Apocalypsi: Ipse calcauit torcular uini irae furoris dei. Aliquando sacram scripturam rectamque doctrinam, unde per Esaiam ad Iudaeos dicitur: Caupones tui miscunt aquam uino. Aliquando opera luxoriae, ut in apostolo: Nolite inquit inebriari uino, in quo est luxuria. Et alibi: Luxuriosa res est uinum et tumultuosa ebrietas. Merum autem sinceritatem iudicii, aut ueritatis, uel etiam calorem fidei significat, ut in Psalmo: Vini inquit meri plenus est mixto. Vnde beatus Ambrosius, in ymno sanctae epiphaniae: Mirabiliter declamauit splendidissima luce uerborum, quod autem dixit meri sinceritatem designat, quod semper purum, semper est limpidum. Nam refectos homines ad gloriam uirtutis non ad uitium, ebrietates adducit, quod autem dixit mixto nouum uetusque significat testamentum, quae utraque permixta animarum efficiunt saluberrimam potionem, uinum conditum feruentem amorem significat, id est uariis uirtutum #287b# pigmentis ornatum unde in Cantico canticorum legitur: Et dabo tibi poculum ex uino condito et mustum malorum granatorum meorum. Mustum est uinum elacii statim sublatum dictum autem creditur mustum quod in se limum et terram habent mixtam. Nam mus terra unde et humus cuius tanta uis feruoris est ut uasa quamuis grandia ex eo plena absque spiramine repleta ilico disrumpat. Mustum autem significat gratiam spiritus sancti nouiter datam unde legitur in Actibus apostolorum: Iudaeos esse de apostolis dixisse musto pleni sunt isti, #M596# quod licet illi prauo sensu interpretati sint ueraciter tamen ipsi diuina gratia sunt repleti ex qua multos salubri ebrietate potauerunt.</p>
<p>Acetum uel quia acutum uel quia aquatum uinum, id est aquam mixtum cito in hunc saporem redigitur, unde et acidum quasi aquidum. Mystice autem acetum puritatem corruptam mentis significat, unde in Psalmo scriptum est: Et in siti mea potauerit me aceto. Matheus enim refert cum dominus dixisset sitio oblatum illi fel cum aceto permixtum, ut reuera per facta Iudaeorum amaritudo potionis ipsius et austeritas indicaretur. Ille enim dixit sitio quia fidem in ipsis desideratam non poterat inuenire. Isti obtulerunt amarissimos mores suos qui nulla conpunctione conuersi sunt. Item aceti asperitas mentis corruptio intellegitur. Vnde in libro Numerorum Nazareis qui se sanctificabant domino uinum simul et acetum sumere prohibitum est.</p>
<p>Sicera est omnis potio quae extra uinum inebriare potest, cuius licet nomen Ebreum sit, tamen Latinum sonat, pro eo quod ex sucri frumenti uel pomorum conficiatur, aut palmarum fructus in liquorem exprimantur coctisque frugibus aqua pinguior quasi sucus colatur et ipsa potio sicera nuncupatur. Sicera autem ebrietatem significat, aqua omnis #298a# scriptura sacra nos prohibet, unde in lege dominus dixit ad Aaron: Vinum et omne quod inebriari potest non bibes tu et filii tui, quando intratis in tabernaculum testimonii id est ad diuinum ministerium, et ad doctrinam spiritalitum. Tabernaculum enim testimonii caelestium rerum est contractio, unde non solum nos apostolus prohibet inebriari, sed etiam Esaias propheta simili modo ebrietatem detestatur dicens: Vae qui consurgitis mane ad ebrietatem sectandam et potandum usque ad uesperam, et cetera. Item sicera peccati dulcedinem et uoluptatis illecebram significat, unde de precursorem domini angelis testatur dicens: Vinum et siceram non bibet, quia ieiuniis et abstinentiae deditus erat. Ebrietas aliquando sobrietas mentis intellegitur, ut in Actibus apostolorum: Hi ebrii sunt. Aliter ebrietas et crapula plenitudinem significat uitiorum, ut in euangelio: Attendite ne grauentur corda uestra in crapula et ebrietate, et in Salomone uelut sispina nascatur in manu ebriosi. Fex dicta quod sepe uasis emergendo adfigat. Fex enim ultimum iudicium significat, unde de fece in Psalmo scriptum est: Verum tamen fex eius non est ex inanita. Feces enim hic non sordes sed ima illa atque ultima uini debemus accipere. Nam quomodo feces habere potuit quod merum atque purum ante declarauit, sed ut ad istam fecem cognosceris minime fuisse per uentum redit ad poculum plenum dicens: Bibent ex eo omnes peccatores terrae hic significat quod sepe diximus Iudaeos in fine saeculi cum aliis peccatoribus de isto calice bibituros, quando credere meruerint se que aeclesiae catholice adunata fide coniunxerint.</p>
<p> </p>
<p>[3] De uasis escariis</p>
<p> </p>
<p>Vasa dicta a uescendo quod in ea escae apponatur cuius diminutiuum uascula quasi uescula. Fictilia dicta quod fiant et fingantur ex terra. Fingere enim est facere formare et plasmare, #288b# unde et figuli dicuntur, et uas fictile dicitur. Non fictum illud quod mendacium est, sed quod formatur, ut sit et habeat aliquam formam. Vnde et apostolus dicit: Numquid dicit figmentum ei qui se finxit quare sic me fecisti. Fictilia uasa in Samo insula prius inuenta traduntur facta ex Creta et indurata igne. Vnde et Samia uasa postea inuentum est rubricam addere et ex rubra Creta fingere, antiquiorum fuisse usum fictilium uasorum constat, quam fundendi aeris aut argenti. Apud ueteres enim nec aurea nec argentei sed fictilia uasa habebantur sicut ad uina doltis ex cogitatis ad aquas anforis hydrus ad balneas ac reliquis quae in usibus hominum aut rota fiunt aut manu aptantur. Fictilium ergo uasorum figura ad humanae conditionis sortem pertinet. Vnde scriptum est: Formauit deus hominem de limo terrae quae tamen igne spiritus sancti ad purum et cocta uasa pretiosa et ad seruitium dei habilia fiunt. Vasa enim pretiosa aurei et argentea sancti sunt sapientiae splendore et eloquentiae nitore fulgentes, sicut e contrario lignea uel fictilia uasa illi sunt qui adhuc aliquid minus de perfectione habent. Vnde dixit apostolus: In magno inquit domo non sunt sola uasa aurea et argentea sed et lignea et fictilia et quaedam quidem sunt in honorem alia uero incontumeliam. Magna inquit domus est ecclesia ex multis consistens hominibus. Necesse est ergo non omnes ibi esse aequos. Nam et in magna domo non possunt omnia uasa similia repperiri licet, sit domus ualde magna, sed inter aurea et argentea uasa prospiciuntur et lignea et fictilia et alia quidem multa digna sunt honore, alia uero sunt contemptibilia et id certum usum discreta. Deinde quia naturalis erat uasorum diuisio, ut ne quid tale apud nos existimaret adicit, si enim qui se mundauerit ab his erit uas in honore sanctificatum et optimum domino ad omne opus bonum praeparatum. #289a# Sed quod illic materia naturalis facit hoc hic arbitrium. Qui enim se a deterioribus segregauerit est uas utile in honorem dei alia uero incontumeliam. Hoc autem in nostro est positum arbitrio et potestate, utrum id quod melius an quod deterius est eligamus.</p>
<p>Celata uasa argentea aurea sunt signis eminentioribus intus extra ue expressa a caelo uocata, quod est genus ferramenti quod uulgo cilionem uocant. Crisen dicta uasi deaurata Grecum est. Anagliua quod superius sunt sculpta Greci enim ana sursum gleue, sculpturam dicunt, id est sursum sculpta. Vasa enim celata siue anagleua significant sanctos uariarum uirtutum, insignis distinctos atque decoratos. Illa autem uasa quae deaurata dicuntur significant eos quos donum perfecte caritatis adornant, de #M598# quibus scriptum est in Psalmo: Astitit regina a dextris tuis inuestitu deaurato circum amicta uarietate. Aurum ad caritatis debemus aptare fulgorem qua uirtute circumdata sancta resplendet aeclesia, et ne solam ibi intellegeres esse caritatem. In uestitu dixit deaurato non aureo. Deauratum enim dicimus quando super ducta species auri in aliqua materia glutiantur. Ideo autem supra uirtutes alias gratia caritatis apparuit, quia omnia eius fulgor excellit addit circum amicta uarietate. Perscrutemur cur aeclesia dei de uestis uarietate laudetur, cui totum simplex conuenit atque unum. Sed hic uarietate, aut linguas multiplices significat, quia omnis gens secundum suam patriam in aeclesia psallit auctori aut uirtutum pulcherrimam diuersitatem. Ornatur enim auro apostolorum, argento prophetarum, gemmis uirginum, cocco martyrum, purpura poenitentium. Ista est ergo uarietas unitatis quae oculis domini ex omnibus gentibus pia conuersatione placitura texitur.</p>
<p>Discus antea iscus ab specie scuti, unde et scutella postea discus uocatus quod det escas, id est apponatur a quo discumbentes dicti, #289b# siue @g apofraijkin @r id est quod iaceant. Pan ipsis quadri angulum et quadri laterum uas, id est Parthi absidis, uel uena quod dispansis patentibus sit oris lanceis. De disce et parapside in euangelio legitur, hoc est in decollatione sancti Iohannis disci commemoratio fit, et in passione saluatoris de parapside legitur, in quibus ammonemur ut libidinem et crudelitatem fugiamus, et fraudem uel perditionem facere omnino caueamur omnes qui luxuriam heredis et auaritiam Iudae detestamur. Mensa enim a mense dicta est, quia eodem die conuiuia ritu gentium exercebantur. De mensa ergo propheta ait: Parasti in conspecti mee mensam. Aeclesiae uero mensa est beata conuiuatio opulatio felix, saturitas fide esca caelestis. Verum istam mensam aduersus eos paratam esse manifestum est, qui in aliqua peruersitate demersi aeclesiam dei suo grauit errore corruptant de quibus apostolus dicit: Qui manducat indigne iudicium sibi manducat et bibit non diiudicans corpus datum scilicet ad remissionem peccatorum. Et uitam perpetuam possidendam memento autem quod mensa et in bono et in malo ponitur, sicut dicit apostolus: Non potestis communicare mensae domini et mensae daemoniorum. Item mensa altare est Christi, a quo fideles percipiunt corporis et sanguinis eius mysterium. Rursum mensa domini est utriusque legis intellectualis epulatio in qua conuiuarum more pascuntur, qui dilicias domini auditate mentis esuriunt, et sancti spiritus saluberrima ebrietate impleri se desiderant. Haec Iudaeis fuit in scandalum sicut Psalmista testatur dicens: Fiat mensa eorum coram ipsis in laqueum et in retributionem et in scandalum, quando ipsi Iudaei Christi spiritale detestati sunt conuiuium. Praecepit ergo dominus Moysi in Exodo ut faceret mensam de lignis #M599# sethim et pararet in ministerium eius #290a# diuersa uasa hoc est acitabula, fialas, turibula et ciathos in quibus offerenda erant libamina et cetera. Mensa enim domini de lignis sethim facta scriptura sacra est de sanctis uiris prolata.</p>
<p>Varia uasa quae ad offerenda sunt libamina facta uariae sunt distinctiones eloquii diuini, pro dispari capacitate audientium. Non enim una eidemque omnibus potest conuenire doctrina, aliter namque sapientes, aliter insipientes, aliter diuites, aliter pauperes, aliter sani, aliter infirmi, aliter senes, aliter iuuenes, aliter uiri, aliter femine, aliter celibes, aliter coniugati, aliter prelati, aliter subditi docenda sunt. Quae tamen uasa omnia ad mensam tabernaculi omnia ad offerenda libamina pertinent, quia quaecumque prudens doctor diuersa pro diuersitate audientium loquitur uniuersa in regula sacrae scripturae repperiuntur, atque ad offerenda domino uota bonorum operum corda excitant auditorum. Hinc et in libro Numerorum scriptum est: Quod principes offerrent ad dedicationem altaris diuersa uasa hoc est acitabula, fialas et mortariola, quae utique mysticam significationem habent. Denique acitabula quae angustum os desuper habent angustiam littere legalis et obscuritatem locutionis propheticae per mysterium exprimunt. Fialae uero quae ex uitro primitus factae dicuntur. Nam Greci hyalin uitrum nominant, et sunt in summo ore latiores luciditatem ac perspicuitatem euangelici sensus in quo mysteria omnia legis et prophetarum explanata sunt, et planam locutionem doctrinae apostolicae, in qua ea, quae prius in enigmate latebant in lucem prolata et exposita sunt insinuant. Et quid in mortariolo aureo, nisi cor electorum plenum diuina sapientia et aromata in se continens uirtutum significatur.</p>
<p> </p>
<p>[4] De vasis potatoriis</p>
<p> </p>
<p>Poculum a potando nominatum, est enim omne uas in quo bibendi est consuetudo. Poculum enim mystice significat calicem sanguinis domini quod sic inebriat ut mentem sanet a delictis prohibens non ad peccata perducens. Haec uinolentia sobrios reddit, haec plenitudo malis euacuat et qui illo poculo non fuerit repletus aeterna redditur egestate ieiunus. Inuenitur etiam et in malo positum ut Esaias ait: Et accepi de manu tua calicem ruinae, poculum irae et indignationis meae, addidit quam preclarum est, utique cum talia conferat, ut ad caelorum regna perducat. De quo poculo in euangelio dicitur: Qui biberit ex aqua quam ego do non sitiet umquam, sed fiet in eo fons aquae salientis in uitam aeternam. Patere fialae sunt dictae, uel quod in ipsis portare solemus, uel quod patentes sunt in aeclesia dispansisque labris. Fialae doctores sunt in eclesia ampla scientia referti, de quo in Exodo: Item fialae sors in peccatoribus. Irae diuinae de quo in Apocalypsin: Septem inquit fialae nouissimae, irae dei plenae. Cratera calix est duas habens ansas et est Grecum nomen, declinatur autem apud #M600# eos crater. Nam Latine haec cratera dicitur, unde et Persius si tibi crateras argenti. Virgilius crateras magnos stauunt, et uina coronant, fiebant autem primum a conexionibus uirgultorum unde et dictae craterae a poto cratin, id est, quod se inuicem teneant. Ciathia quoque, scifi. Cimbia et ipsa poculorum sunt genera, ex quibus cimbia pocula dicta sunt ex similitudine cumbe nauis. Emistis species poculi quae ductim id est uno spiritum bibitur. Baccea primum a bacco, quod est uinum nominata, postea in usibus aquariis transiit. Calices et calathi et scalae poculorum genera antea ex ligno facta inde et uocata Greci enim omne lignum cala dicebant. #291a# Calix significat sacram scripturam, id est duo testamenta, ut quidam uolunt sicut in euangelio secundum Lucam, duos calices unum ante cenam et alium post cenam in pascha dominus apostolus tradidisse legitur. Item calix figuraliter exprimit supplicia peccatorum. In Psalmo: Ignis solphur et spiritus procellarum pars calicis eorum. Rursum calix tribulatio est, uitae presentis et uindicta in omnes gentes. In Hieremia: Accipe calicem istum et dabis ex eo bibere ad omnes gentes. Ampulla quasi ampla bulla. Simile est enim rotunditate bullis quae ex spumis aquarum fiunt atque ita inflatur uento. Diximus autem superius de mystica uasorum significatione nec necesse est denuo id repetere quod iam plenitur constat explanatum esse.</p>
<p> </p>
<p>[5] De uasis uinariis siue aquariis</p>
<p> </p>
<p>Enoforum uas ferens uinum, eno enim uinum est, de quo est illud uertitur enofori, fundus sententia nobis. Flascae ex Greco uocabulo dictae haec pro uehendis ac recondendis fialis primum fictae sunt. Vnde et nuncupatae postea in usum uini transierant manente Greco uocabulo unde sumpserunt initium. Laguena et situla Greca nomina sunt, inflexa ex parte ut fierent Latina illi enim laginos, nos laguna, illi silice, nos situlam dicimus. Lagoenae corda hominum sapientiae, uinum retinentes significat, ut in propheta: Omnis languncula implebitur uino. Ydria genus uasis aquatilis per diriuationem uocata. Ydros enim Greci aquam dicunt. Ydria carnem hominum significat, ut in libro Iudicum: Et dedit in manus eorum #291b# ydrias uacuas. Et in Salomone: Conteratur inquit ydria super lacum, hoc est carnalis cupiditas, de quo in euangelio legitur: Reliquit ergo ydriam suam et abiit in ciuitatem. Sex ergo ydriae in euangelio significant sex aetates mundi, in quibus aqua sapientiae legalis, per Christum conuersa est in uinum gratiae spiritalis. Situla quod sitientibus apta sit ad bibendum, quod uas Greci cadum uocant. Situla mistice carnem Christi significat, unde in libro Numerorum scriptum est: #M601# Fluit aqua de situla eius. Catinum uas fictile quod melius neutro dicitur quam masculino sicut et salinum dicitur, uas aptum salibus. Catinum eandem significationem habet quam diximus de parapside in quo manfestatus est proditor saluatoris.</p>
<p>Scifus in quo manus lauamus seriola est, orcarum ordo directus, uel uas fictile uini apud Syriam primum excogitatum sicut cilicises a Cilia nuncupatae, unde primum adductae sunt. Scifus ergo significat scientiam legis, unde in sacco Beniamin inuentus. Est scifus Ioseph quia in corpore Pauli doctrina caelestis praefulgebat eloquii. Orca est anforae species cuius minore uocabulo urcius diminutiuo urciolus est. Dolium, cupos et cupas a capiendo id est accipiendo aquam uel uinum uocatas, unde et caupones. Vter ab utero uocatus est. De utre uero Psalmista ait: Factus sum sicut uter in pruina iustificationes tuas non sum oblitus. Vter enim in pruina natiuo calore uacuatum beneficio conuersionis adtrahitur, et cum sic fuerit felici sorte maceratum prouenit quod sequitur ut iustificationes #292# domini possint nullatenus obliuisci. Vter enim corpus mortale significat pruina beneficium conuersionis ostendit, per quam euenit ut caro nostra lascuiens poenitentiae contrahatur. Tantum enim crescit calor fidei quanto de flamma subtractum fuerit corporalibus, de utribus quoque in euangelio mentio fit, ubi dominus de predicatione fidei locutusus ait: Nemo mittit uinum nouum in utres ueteres, alio quin rumpuntur utres et uinum effunditur et utres peribunt, sed uinum nouum in utres nouos mittunt. Et ambo conseruabuntur in utribus ueteribus carnales homines disignans, et in utribus nouis spiritales qui apti sunt ad capiendum uinum gratie caelestis.</p>
<p>Mulgarium uas in quo mulguntur pecora, idem est et mulcrum ab eo quod ibi mulgetur lac. Mulgarium quoque uas est pastorale in quo lac infusum est, et significat ueterem legem, in quo continebatur lac facilis doctrinae inperitis conueniens. Labrum enim uocatum eo quod in eo lauationem fieri solitum est infantium. Cuius diminutiuum labellum idem et albeum quod in eo albationem fieri solitum est. Labrum enim in Exodo positum legitur, ante aditum templi domini ubi sacerdotes lauabant manus et pedes quando ingressuri sunt tabernaculum testimonii, et quando accessuri ad altare quod significat conpunctionis lacrimarum emundationem. Duobus namque modis lacrimarum et conpunctionum status distinguitur, quia primo necesse est, quisque ad dominum conuersus pro his quae commisit peccatis ueniam fusis lacrimis precetur quod #292b# quod cum comitantibus dignis paenitentiae fructibus, longo tempore prefecerit restat ut securior de accepta peccatorum uenia effectus iam desideriis in hiantibus optet uenire tempus quo mereatur inter beatissimos angelorum choros faciem uidere creatoris.</p>
<p>Pelues uocata quod pedes sibi lauentur. Pelues enim uib dominus inmissa aqua lauit pedes discipulorum #M602# suorum significat orationem sanctam per quam gratia diuina post lauationem baptismatis mundat opera nostra a sordibus terrenis. Vnde ipse dominus in euangelio ait: Qui lotus est, non habet opus, nisi pedes lauet, sed est mundus totus. Quomodo est utrumque et mundus totus tamen et pedes ei lauandi sunt, nisi quia mundus totus est. In lauacro sancti baptismatis, sed iterum puluere terrenae habitationis sordidatur. Vnde et necesse habet iterum lauari per gratiam diuinae pietatis licet prius eadem gratia esset totus mundatus. Apostolo Iohanne attestante si dixerimus quia peccatum non habemus, nos ipsos decipimus, et ueritas in nobis non est. Cottidie igitur pedes lauat nobis, qui interpellat pro nobis, et cotidie nos opus habere, ut pedes lauemus, in ipsa oratione dominica confitemur cum dicimus: Dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus nostris.</p>
<p> </p>
<p>[6] De vasis oleariis</p>
<p>Lenticula uasculum olearium, ex aere aut argento factum ob liniendo dictum his enim reges et sacerdotes liniebantur. Significat scripturam sacram, in qua continetur promissio spiritus sancti per cuius gratiam ungemur et sanctificamur deo regesque ac sacerdotes spiritales efficimus.</p>
<p> </p>
<p>[7] De uasis coquinariis et pistoriis</p>
<p>#293a# Omnia uasa coquendi causa parata coculi dicuntur, Plautus Aeneis coculis mihi excocta est omnis misericordia. Olla dicta pro eo quod ebulliat in ea aqua igne abiecto ut altius uapor emittatur. Vnde et bulla dicitur quae in aqua uenti intus spiritu sustentatur. Patella quasi patella olla est enim oris patentioribus. Mystice ergo in olla generis prosapia ut quidam uolunt intellegitur. Vnde scriptum est in Psalmo: Moab olla spei meae, propter Ruth. Item olla damnatio sempiterna ut in Ioel: Vultus redigentur in ollam. Rursum olla est plebs Iudaica cupiditate carnali accensa de quo Hieremias: Ollam inquit succensam ego uideo. Item in nomine ollae presens mundus uel genus humanum siue quaelibet anima peccatrix igne tribulationis adposita notatur de quo dominus dixit ad Ezechielem: Pone ollam super pruinas uacuam donec incalescat aes eius. Calcabus et cucuma a sono feruoris cognominantur. Haec in Grecis et Latinis communia nomina habent, sed utrum Latini a Grecis an Greci a Latinis haec uocabula mutuassent incertum est. Lebetes aeneae sunt Greco sermone uocatae. Sunt enim ollae minores in usum coquendi paratae. De lebete ergo in Ezechiele ita scriptum est: Haec dicit dominus deus, pone lebetem infunde super eum aquam et mitte in eo diuisiones ossuum et carnium, et cetera. Ubi sub lebetis similitudine urbem Hierusalem discribit et sub ossuum et carnium excoctione tormenta fortium #M603# et fragilium exprimit in ea, et per excoctionem rubiginis ipsius ciuitatis distructionem propter iniquitates eius significat. Iuxta tropologiam uero urbs #293b# ista et lebes mundum istum significant qui in maligno positus est. Hic in die iudici diuino igno succenditur, et ciuitas sanguinum ponitur super carbones ignis, ut impleatur quod scriptum est in Esaia: Habes carbones ignis sedebis super eos, et impleatur quod scriptum est: Nihil occultum quod non reueletur. Dicitque se dominus non misereri, nec mundi praeterire peccata neque parcere impiis nec placari ut uiae pereant impiorum secundum illud quod in primi Psalmi ponitur fine: Et iter impiorum peribit. Sartago ab strepitu soni uocata quando ardet in ea oleum. Item sartago tribulatio uitae praesentis in Psalmo: Et ossa mea id est fortes aeclesiae sicut in frixorio confrixa sunt. Rursum sartago zelus rectitudinis aduersus peccata et conpunctio fraternae infirmitatis in Ezechiel: Et tu fili hominis pone sartaginem inter te et inter ciuitatem. De hac sartagine loquitur apostolus: Quis scandalizatur et ego non uror.</p>
<p>Mola dicitur a sui rotunditate uocata ut mala pomorum sic et Greci. Per molam exprimitur circuitus uitae presentis et labor terrenus in euangelio: Qui scandalizauerit unum de pusillis istis expedit et ut suspendatur mola asinaria in collo eius et demergatur in profundum maris. Hinc in Esaia aduersus Babyloniam dicitur: Tolle molam et mole farinam et alibi otiosi erunt molentes in minuto numero. Mole duae duo testamenta legis ut quidam uolunt significantur. Vnde legitur in euangelio: Tunc duo erunt in molendino una assumetur, et altera relinquetur. Mole duae spes #294a# et formido, ut in Deuteronomio: Non accipias loco pignoris inferiorem et superiorem molam. Cribrum quod ibi currat frumentum quasi currifruum. Cribrus iuxta allegoriam separatio est fidelium a societate infidelium, de quo in Amos mentis fit, et in euangelio dominus ad Petrum ait: Ecce Satanas expetiuit uos uteribraret sicut triticum, et caetera.</p>
<p> </p>
<p>[8] De uasis repositoriis</p>
<p> </p>
<p>Gazophilatium arca est ubi colliguntur in templo ea quae ad indigentiam pauperum mittuntur. Conpositum est autem de lingua Persica et Greca. Gaza enim lingua Persarum thesaurum, filacion Grece custodia interpretatur. Mystice autem gazophilacium cordas sanctorum, sapientiae diuitiis plena, quod in Ezechiel propheta et in euangelio satis demonstrantur. Arca dicta quod arceat uisum atque prohibeat. Hinc et archiuum hinc et arcanum, id est secretum unde caeteri arcentur. Arce autem mistica significatio in Exodo plenissime demonstratur, ubi de constructione arcae testamenti domini narratur, quia aut incarnatio#M604#nem dominicam significat, autem sanctam aecclesiam in qua testamenta diuina recondita sunt. Item arca Noe quod sanctae aeclesiae tipum teneat manifestis indiciis comprobatur. Loculus ad aliquid ponendum in terra factus locus seu ad uestes uel pecuniam custodiendam. Vnde et per diminutionem dicitur. Legitur enim de loculo in Genesi ubi de sepulchro Ioseph narratur, et in euangelio de loculis Iudae proditoris mentio fit. Scrinia sunt uasa in quibus seruantur libra uel thesauri, unde apud Romanos illi qui libros aeclesiasticos thesauros #294b# seruant scriniarii nuncupantur. Saccus a sago dictus, quod eo consuto efficiatur, quasi saggus. Poenitentium enim iste est habitus et uilium rerum condimentum. Marsuppium sacculus nummorum quem Greci marsuppa appellant. Quaedam Greca nomina in Latinum paulo inflectuntur propter Romanum eloquium. Sitarciae nautarum sunt ab eo quod sutae sunt. Inuolucrum dictum quod aliquid in se teneat inuolutum. Fiscus sacculus est publicus, unde et fiscellae et fiscinae dicuntur hunc habent exactores et in eo mittunt debitum publicum quod redditur regibus. Fiscus autem primae positionis est diriuatiuum fiscina diminutiuum fiscilla. Sacculus mystice thesaurizatio est, bonorum operum unde dominus ait in euangelio: Facite uobis sacculos qui non ueterescunt. Et in aliam partem illud intellegitur quod in Salomone legitur: Marsuppium siue sacculum commune possideamus, id est auaritiam. Pera iuxta allegoriam uictus est, sollicitudo, unde dominus praecepit dicens: Nolite portare sacculum, neque peram in uia.</p>
<p> </p>
<p>[9] De canistro</p>
<p> </p>
<p>Canistrum fissis cannis contexitur, unde et nuncupatum alii Grecum asserunt. Canistrum autem significat linguam doctoris, in qua offeruntur legis precepto panes azimorum hoc est uerbum euangelii in sacrificium domini, sicut legitur in unctione Aaron et filiorum eius factum est. Cofinus est uas ex uirgultis contextum aptum mundare stercora et transportare, de quo dicit Psalmista pro Israhel manus eius in cofino seruierunt. Dictus autem confinus quasi couus #295a# uel quasi cauus, et hoc quamuis ad historiam dici uideatur quando in Aegypta Iudaeorum populus diuersis necessitatibus seruiebat modo ut lateres faceret modo, ut terram cofinis exhiberet tamen istud Christianorum partibus diligentium applicamus, a quo dorso auertit deus onera peccatorum quando se felici humilitate prosternunt, sicut ipse dicit: Venite ad me omnes qui laboratis et onerati estis et ego uos reficiam. Cofinos autem dicimus per quos sordium purgamenta proicimus, ut loci puritas elucescat. Manus ergo suas in eis tenent qui peccatorum inmunditus occupantur, sed de hac seruitute liberamur a domino quando scelerum nostrorum sordibus expiamur. Item duodecim cofini in #M605# euangelio apostoli intelleguntur in quibus collecte sunt reliquiae fragmentorum ex quinque panibus et duobus piscibus. Sporta uel quod in sparto fieri solet uel quod exportet aliquid. In euangelio quoque legitur quod tulerint apostoli de fragmentis septem panum, septem sportas plenas. Quod significat apostolicos doctores ea quae plebes non ualent consunere de mysticis doctrinis spiritus sancti hoc ipsi in se colligant.</p>
<p> </p>
<p>[10] De uasis luminariorum</p>
<p> </p>
<p>Focum antiqui appellauerunt ignem. Fos enim Grece Latine ignis est. Vnde et iuxta philosophos calore quodam cuncta procreantur, et reuera sine calore nihil nascitur adeo ut de septentrion dicat stereli non quicquam frigore gignit. Varro autem focos ait dictos quod foueant ignes, iam ignis ipsa flamma est, quicquid autem ignem fouet #295b# focus uocatur seu ara sit siue aliud quid in quo ignis fouetur. Lucerna a licino dicta est, unde et breuis est lu, ut Persius dispositae pinguem nebulam uomuere lucerna. Si enim a luce diceretur non staret uersus. Lacinus autem quasi lucinius. Est enim cicendila lucernae. Lucerna aeclesiae fides est uel opera iustitiae, unde in Salomone scriptum est: Propterea non exinguetur lucerna eius per totam noctem. Item lucerna significat propheticum sermonem uel prediatores diuinae legis. Vnde propheta ait in Psalmo: Lucerna pedibus meis uerbum tuum domine. Et in euangelio de Iohanne Baptista scriptum est: Ille erat lucerna ardens et lucens. Candelabrum a candelis dictum quasi candela forum quod candelam fert. Candelabrum autem mistice corpus domini uel sanctam aeclesiam aut diuinam scripturam significat, unde in Zacharia legitur: Vidi a dextris altaris, candelabra duo argentea. Nam septem lucernae candelabro superpositae ut in Exodo legitur septiformis eclesiae sacramentum et septem dona spiritus sancti significant. Cereus per diriuationem a cera nomen habet ex qua formatur de quo quidam hoc tibi nocturnos praestabo cereus ignes subducta luce altera lux tibi sum. Cereus autem qui ad illuminandas tenebras noctis accenditur. Significat doctrinam fidelas praedicatoris quae illuminat animas uerbo dei credentes et oboedientes. Item de cera in Psalmo scriptum est: Sicut fluit cera a facie ignis sic pereant peccatores a facie dei, et iusti epulentur. Quoniam in iudicio dei a facie #296a# ipsius sic dispereunt peccatores quemadmodum cera proximo igne consumitur. Lacunaria pendentia lumina sunt quasi lucanerio id est in aere lucentia. Funalia dicuntur quae in tetra ceram sunt dicta a funibus, quos ante papiri usum cera circumdatos habuere maiores unde et funera dicuntur. Lampas flamma est in uertice lucens dicta quod lambentis motum ostendere uideatur. De #M606# lampadibus autem in euangelio legitur quod quinque uirgines prudentes lampadas suas cum oleo habuerint, quia electi in cordibus suis oleum misericordiae et caritatis tenent. Quod fatuae uirgines non habent unde intrantibus prudentibus ad nuptias, fatuae repellentur, quia eorum opera quae clara hominibus foris apparuerant in aduentu iudicis intus obscurantur et a deo retributionem non inueniunt. Quia pro eis receperunt ab hominibus laudes quas amauerunt. Item lampadae significant corda sanctorum splendida et scientia luminis semper fulgida ut in Canticis canticorum lampades eius. Lampades signis atque flammarum. Item alibi legitur lampas contempta apud cogitationes diuitum quod significat doctores de spectos esse in cordibus superborum. Fax dicta quod focos faciat cuius diminutiuum facula. Lanterna inde uocata quod lucem interius habeat clausum. Fit enim ex uitro recluso intus lumine ut uenti flatus adire non possit et ad prebendum lumen facile ubique circumferatur. Pira est quae in modum are ex lignis construi solet #296b# ut ardeat. Puro enim ignis dicitur, sed pira est ipsa lignorum congeries cum nondum ardet. Rogus est cum ardere coeperit, bustum uero iam exustum uocatur. Faram est turris maxima quam Greci ac Latini in commune ei ipsius rei usu farum appellauerunt eo quod flammarum indicio longe a nauigantibus. Videatur sicut supra prediximus qualem Ptholomeus iuxta Alexandriam construxisse octingentis talentis traditur usus eius est nocturno nauium cursui ignes ostendere ad pronuntianda uada portusque introitur, ne decepti tenebris nauigantes in scopulos incidant. Nam Alexandria fallacibus uadis insidiosos accessus habet. Hinc igitur in portibus machinas ad perlucendi ministerium fabricatas faros dicunt. Nam fos lux foros uisio dicitur, unde et lucifer Grece fosforus appellatur.</p>
<p> </p>
<p>[11] De lectis et sellis</p>
<p> </p>
<p>Lecta a lectis herbis uocata. Stratus ab sternendo dictus quasi storiatus in his solis antiqui ad dormiendum accubabant nondum laneis stramentis repertis. Storia quod sit strata. Cama est breuis et circa terram Greci enim cami breue dicunt. De lectis et stratu propheta in Psalterio ait: Lauabo per singulas noctes lectum meum lacrimis meis stratum meum rigabo. Si hoc ad litteram uellis accipere merito quidem lectum quem noctibus polluerat lacrimis abluebat, sed occurrit inpossibilitas ut tanta fuisset copia lacrimarum quae non solum faciem, sed et lectum lauisse diceretur. #297a# Qua propter melius lectum delectationem corporis intellegamus in qua uelut in cubile nostro marcescenti uoluptate remittimur quam potem homo lacrimis quamuis paucis lauare si eum contingat caelesti inspiratione deflere. Cubile est cubandi locus. Grabattum Grecum est. Baionola est lectus qui in itinere baiolabatur a baiolando id est depor#M607#tando. De cubili autem, item in Psalterio scriptum est: In cubilibus uestris conpungimini. Ferarum domicilium propriae cubile dicitur a cubando, ferocium ergo cogitationes apte dixit cubilia quamuis hoc interdum et in bono abusiue legatur assumptum ut est de sanctis laetabuntur incubilibus suis. Nam quod dicit incubilibus uestris conpungimini, significat poenitentiam agite. Nam conpunctione quadam animarum fit optata conuersio, ac si diceret de se rite prauas cogitationes uestras antequam scelera perpetretis. Grabattum enim significat sufferentiam caritatis fraternae. Vnde scriptum est in euangelio quod dominis dixerit paralytico a se sanato: Surge, tolle grabattum tuum et ambula, id est relinque peccata pristina necessitatibus fratrum succurre, et in uniuersis quae agis, uide ne in hoc saeculo mentem figas sed ad uidendam faciem tui festines redemptoris surge bona operando. Porta grabattum diligendo proximum et ambula expectando beatam spem et aduentum gloriae magni dei. Nam lectus iuxta allegoriam aut requiem sanctorum significat in Christo aut contemplatiuam uitam aut infirmitatem corpoream aut uitam opulentiam aut deceptionem hereticorum #297b# aut tribulationem uitae futurae. Lectus enim aeclesiae, requies est in Christo, ut est illud in Cantico canticorum: Ecce lectum Salomonis. Sexaginta fortes ambiunt. Item lectus requies spiritalis, hoc est uita contemplatiua in Salomono in lectulo meo per noctem quaesiui quem desiderat anima mea. Et in euangelio: Tunc duo erunt in lecto, unus assumetur et unus relinquetur. Rursum lectus corpus hominis uel infirmitas carnis. In Psalmo: Dominus opem fecit illi super lectum doloris eius, et alibi lauabo per singulas noctes lectum meum. Lectum uita opulenta, sicut in Amos pro diuitibus: Huius saeculi dicitur qui in dormitis in lectis eburneis. Item lectus in aeclesia hereticorum deceptio de quo in Salomone scriptum est: In textu lectum meum funibus hoc est uinculis peccatorum. Lectus tribulatio uitae futurae hinc dicit in Apocalypsin: Ecce mitto illam in lecto et qui mechantur cum ea in magna tribulatione erunt. Puluinar lectus diuitum est inde et pulu illos. Puluillus enim significat deceptionem adolatorum. Vnde scriptum est in propheta: Vae nobis qui consuitis puluillos sub omni cubitu et ceruicalia ad decipiendas animas. Sponda autem exterior pars lecti pluteus interior. Geniales lecti propriae sunt qui sternuntur puellis nubentibus, dicit autem a generandis liberis. Cunabula sunt lectuli in quibus infantuli iacere consuerunt dicta quod partui adhibeantur quasi cinabula. Nam cine est Grece eniti haec saepe abusiue pro infantum nutrimento ponuntur. Feretrum dicitur eo quod in eo mortui deferantur. #298a# Quod etiam mistice significat adolatorum fauores uel malas consuetudines hominum, in #M608# quibus peccatis mortui iacere desiderant. Vnde dominus cum uoluit suscitare moruum iussit stare feretrum quia uetuit adolationibus decipi, uel in peccatis diutius morari. Scamna sunt quae lectis altioribus apponuntur, dicta ab scandendo hinc et scabelli qui lectis paruis uel sellis ab ascensu apponuntur. Scabellum autem et suppedanium dicitur nam quod dicunt Greci popodion dicunt Latini scabellum et alii dixerunt suppedanum quod sub pedibus sit. Scabellum humiliatorum subiectionem significat ut est illud in Psalmo donec ponam inimicos tuos scabellum pedum tuorum. Sedis dicta quam apud ueteres Romanos non erat usus acumbendi unde et consere dicebantur propterea, ut ait Varro de uita populi Romani uiri discumbere ceperunt mulieres sedere quia turpis uisus in muliere accubitus. Sedis autem mistice significat habitum regnantis siue iudicantes. Vnde Deus in Psalmo: Sedes tua deus in saeculum saeculi. Et iterum: Sedes inquit super thronum qui iudicas aequitatem. Et in euangelio: Dominus ad apostolos ait, sedebitis super sedes iudicantes duodecim tribus Israhel. Cathedre enim sedes doctorum sunt et significant mistice docendi potestatem aut doctrinam legis Moysi siue etiam hereticorum doctrinam. Nam cathedra doctrina uel docendi potestas est. In Psalmo: In cathedra seniorum laudent eum. Cathedra doctrina legis Moysi #298b# in euangelio: Super cathedram Moysi sederunt scribae et Pharisei. Cathedra hereticorum doctrina. In Psalmo: Et in cathedra pestilentiae non sedit. Sedere enim docere est. Solium in quo reges sedent propter tutelam corporas sui secundum quosdam a soliditate dictum quasi solidum secundum alios per antesticon quasi sodium a sedendo. Vnde et sella quasi seda dicta est et subsellia quasi subsedilia. Solium enim in scripturis sacris regnantis habitum et diuinae maiestatis excellentiam significat. Vnde dominus in Esaia et in Michea legitur: Sedisse super solium excelsum et eleuatum filius enim dei dominus noster Iesus Christus hac sententia in regnantis habitu demonstratur qui regnat in aeternum et sedet super sedem sanctam suam. Tripodes scamelli sunt habentes tres pedes, sed et candelabra tripoda sunt quia similiter tres habent pedes.</p>
<p> </p>
<p>[12] De uehiculis</p>
<p> </p>
<p>Carrum a cardine rotarum dictum, unde et currus dicti quod rotas habere uidentur. Rota autem dicta quod ruat, et rotundum a rota uocatum. Reda genus uehiculi quattuor rotarum, has antiqui retas dicebant propter quod haberent rotas. Carpentum pompaticum uehiculum genus quasi carrum pompaticum. Plaustrum uehiculum duarum rotarum quibus onera deferuntur, et dictum plaustrum quia uoluitur quasi diceret pilastrum. Rota autem mystice aut orbem significat, aut uitam humanam, aut uolubilitatem animae, aut instabilitatem humanae mentis. #M609# Nam in Psalmo scriptum est: #299a# Vox tonitrui tui in rota. In rota ergo id est in mundo uox tonitrui eius egressa est quando predicatores Christi circulum totius orbis uerbis tonantibus impleuerunt. In Ezechiele autem multipliciter de rotis disputatum est, ubi legitur quod apparuisset iuxta animalia rota una super terram. Et post modum de quattuor rotis narrat, quarum aspectus erat et opera quasi rota in medio rotae. Si quis rotam cursumque consideret in breui tempore uidebit mundum esse competum sermone apostolico rota quoque in rota uel duorum tinctura testamentorum est quod indicat scala Iacob et forceps Isaiae et gladius bis acutus. Vel euangelia: Sibi coherentia quorum cursus constatura tendit ad caelum. De plaustris in Genesi scriptum est: Quod miscerit Pharao per Ioseph plastra ad subuehendum senem Iacob et paruulus eius, in quo designatur solatia oportuna prebuisse doctores, infirmis auditoribus quo facilius possint iter presentis uitae transigere. Item in Amos propheta legitur: Dominus dixisse, ecce ego stridebo super uos sicut stridet plaustrum onustum foeno et peribit fuga a ueloce, et cetera. Vbi demonstratur dominum conquere se grauatum est sceleribus Iudaeorum pro quibus eis uelocem induxit uindictam. Item rota circuitus uita praesentis in Salomone et confringatur rota super cisternam et rursum pone eos ut rotam.</p>
<p> </p>
<p>[13] De reliquis quae in usu habentur</p>
<p> </p>
<p>#299 Baculus a bacho repertore uitis fertore inuentus quo homines moti uino inniterent, sicut autem a bacho, baculus ita a baculo bacillum per diminutionem. Baculus autem sustentationem inbecillitatis humanae significat. Vnde propheta ad dominum ait: Virga tua et baculus tuus ipsa me consolata sunt. Virga enim pertinet ad iusticiam et fortitudinem domini saluatoris, sicut in alio Psalmo dicit: Virga aequitatis uirga regni tui. Baculus ad adiutorium humanum respicit, quo et pes ipse caute defigitur et totum corpus nisu desuper incumbentium sustinetur. Hoc usi sunt patriarchae dicit enim Iacob in baculo meo transiui Iordanem istum. Item in Exodo ait dominus filiis Israhel: Renes uestros accingetis tenentes baculos in manibus et comedetis festinantes. Vectes dicti quod manibus uectentur, unde ostia saxaque euelluntur. Vectes enim significant aliquando sanctos doctores, quibus iuxta constitutionem diuinam uehebatur arca aeclesiae siue mensa domini, ut in Exodo scriptum est: Item uectes aliquando significant claustra fortia inferni, siue peccatores quos dominus legitur confregisse iuxta illud portas ereas contriuit et uectes ferreos confregit. Porta sunt aeneae hominum consuetudines uitiosae quae nos ita in peccatorum atriis recludunt, ut exeundi nequeant prebere licentiam. Vectes autem ferreos spiritus inmundos, non improbe uidemur accipere, qui illas ianuas peccatorum. Ne #M610# circumdato #300a# exire liceat obserare noscantur. Scalae sunt sanctorum profectus ut in Genesi legitur: Vidit Iacob scalam in somnis stantem super terram et cacumen illius tangens caelum. Scopae curae sunt superstitiosae per uanam gloriam. Vt est illud euangelicum: Et ueniens inuenit domum uacantem scopis mundatam et ornatam. Et in aliam partem ut in Esaia: Et scopabo eum scopa terens, id est satisfactione poenitentiae. Forfices secundum ethimologiam si a filo dicuntur, F ponitur ut forfices quae sunt sartorum, si a pilo P ut forpices quae sunt tonsorum, si ab accipiendo C, ut forcipes, eo quod formum capiant quae sunt fabrorum, formum enim dixerunt antiqui calidum unde et formosus. Nouacula, nouacula est in quadam subtilitate tensum latius ferrum radendis pilis acutissimum praeparatum quod licet barbae segetem metat inpressum corporis tamen substantiam relinquit illaesam. In nouacula quoque fraus et dolus Antichristi exprimitur. Vnde in Psalmo scriptum est: Iniustitiam cogitauit lingua tua sicut nouacula acuta fecisti dolum. Conuenienter ergo saeuissimi hominis dolum acutae, nouaculae comparauit, quia sicut illa hominem non ledit, ita nec iste animam iusti sub quauis affectione percellit. Potest enim radere omnia quae sunt forinsecus attributa quasi pilos sed animae interna, tunc magis efficit pulchriora quando ei nititur auferre mundana. Clauis dicta quod claudat et aperiat catenatum #300b# quod capiendo teneat. Clauis enim mistice ad apertionem spiritalis significat. Vnde dominus in euangelio ad legis peritos ait: Accepisti clauem scientiae et ipsi non introistis et eos qui intrabant prohibuistis. Et item claues iustitiae misericordiae pietatisque uirtutes designant, in euangelio, ubi dominus Petro ait: Tibi dabo claues regni caelorum. Item claui acuta sanctorum praedicatio corda hominum transfigentes, ut in Salomone: Verba sapientium stimuli, quasi claui in altum defixi. Claues enim ut diximus apertio est sanctarum scripturarum uel potestas ligandi atque soluendi, seu ius introducendi ad uitam siue excludendi ad mortem, sicut per Esaiam de saluatore dicitur: Dabo clauem domus Dauid: Et in Apocalypsi habeo claues mortis et inferorum. Orologium quod ibi legamus horas, id est colligamus. Est enim in solariis positum ubi a clauo per lineas currit umbra, ut quamcumque diei horam ostendat.</p>
<p> </p>
<p>[14] De instrumentis rusticis</p>
<p> </p>
<p>Aratrum ab arando terram uocatum quasi araterium. Vomer dictus quod ui humus eruat seu ab euomendo terram, de quo Lucretius: uncus aratri ferreus occulto decrescit uomer in aruis sumpsitque detrimenta fulgorem. Ligones quod terram leuent quasi leuones. Aratrum enim mystice significat opus predicationis euangelicae in quo cul#M611#tus agri dominici exercetur: Ita ut uomere uerbi diuini extirpentur uitia simul et eradicentur noxia desideria, sicque preparetur terra cordium #301a# humanorum ad accipienda semina uirtutum. Sed studiosus quisque aratrum spiritale tenens ad anteriora adtendere debet ut faciat sulcum rectum, et non auertatur a tramite ueritatis, unde dominus ait in euangelio: Nemo mittens manum suam in aratrum, et respiciens retro aptus est regum caelorum. Vomeres enim et ligones exercitia predicationum sunt, unde propheta de doctoribus ait: Conflabunt gladios suos in uomeres, et lanceas suos in falces. Similiter et sarculus idem significat quod supra, ut in Isaia: Omnes inquit montes qui in sarculo sariuntur. Arare enim et diximus uel fodere predicationis est opus exercere. Vnde agricultor dicit in euangelio domine: Dimitte illam et hoc anno usque dum fodiant circa illam imitam stercora. Et in Deuteronomio scriptum est: Non arbis in boue simul et asino. Huic loco sentencia illa de libro Iob: Congruit boues arabant et asine pascebant. Nomen ergo stercoris plures significationes habet. Nam stercus sunt sacrificia Iudeorum, unde in Ezechiel scriptum est: Facta sunt morticina eorum, sicut stercus in medio platearum. Item stercus recordatio peccatorum delinquentibus, ad cordis radicem adposita. Hinc dicit in euangelio: Vsque dum fodiam circa illam et mittam cophinum stercoris. Stercus peccati luxoria de quo legitur in Ioel: Conputruerunt iumenta in stercorae suo. Stercus hominis odor teterrimus peccatorum, quidem omne peccatum foetida res est. Hinc dicitur ad Ezechiel: Stercus quod egreditur de homine operies in oculis eorum. Cultelli a cultura dicti, quod ex ipsis putationem ueteres in arboribus itebantur, et uitae priusquam falces essent reperte. Falcis est qua arbores putantur et uites. Dicta autem falcis quod his primum milites herbam felicem solebant abscidere. Vnde est illud: Pax me certe ducis placitos curuauit #301b# in usus. Agricolae autem nunc sum militis ante fui. Falcastrum a similitudine falcis uocatum est autem ferramentum curruum, cum anubrio longo ad densitatem ueprium succidendam. Hii et runcones dicti, quibus uepres secantur aruncando dicti. Falces enim predicationes sunt sanctorum superflua auferentes, et quae necessaria sunt relinquentes. Item falces succisio est, carnis per mortem, uel ipsa diuinitas circum plectens omnia atque diiudicans. Vnde scriptum est in Ioel: Mittite falces et uindemitate uineam terrae, quia maturae sunt uuae. Et aruit messis terrae. Et in Apocalypsi: Et habebat in manu sua falcem acutam, uentilabrum enim significat examen iustitiae. Vnde in euangelio de domino legitur: Cuius uentilabrum in manu sua, et permundabit aream suam et congregabit triticum in horreum. Paleas autem conburet igni inextinguibili. Area aeclesia in euangelio et permundabit aream suam. Item area presens mundus, de quo legitur in propheta: Filia Babylonis area triturae meae. #M612# Acerui collectio fidelium ad aream aeclesiae siue sanctorum predicatio perfecta sicut in Iob de hereticis dicitur: Inter aceruos eorum meridiati sunt. Triticum sancti uel electi dei in euangelio: Et congregauit triticum suum in horreum. Frumentum corpus Christi, siue euangelicus sermo. In Psalmo cibauit eos ex adipe frumenti. Granum frumenti Christus in euangelio: Nisi granum frumenti cadens in terram mortuum fuerit ipsum solum manet. Frumentum predicationis sermo. In Salomone: Qui abscondunt frumenta maledicentur in populis. Horreum regnum caelorum, in euangelio: Congregauit triticum in horreum suum. Prelum trabes quo uua calcata premitur a premendo uocatum quasi presorium lacus. Prelum quo premitur oleum, ut quod liquatur profluat quo ab uuis uel oliuis torquendo oleum uinumque exigitur.</p>
<p> </p>
<p>[15] De instrumentis hortorum</p>
<p> </p>
<p>Rota quod quasi ruat, est enim machina de qua e flumine #302a# aqua extrahitur. Lucretius: In fluuio uersare rotas atque austra uidemus. Austra autem eadem rota ab hauriendo aquam dicta. Girgillus quod in giro uertatur. Est enim lignum in transuersa pertica mobile ex quo furas cum situlo utre in puteum dimittitur hauriendae aquae causa. Rota enim cursum humanae uitae significat. Vnde est illud in Eclesiaste: Antequam rumpatur funiculis argenti et recurrat uitta aurea et conteratur super fontem et confringatur rota super lacum et reuertatur puluis in terram suam. Quomodo enim hydria quae conteritur cessat haurire et rota per quam de lacu et puteis leuantur aquae, si conftracte fuerint aquae usus intercipitur. Ita et cum funiculus argenti fuerit interruptus, et animae riuus recurrerit ad fontem interibit homo.</p>
<p> </p>
<p>[16] De instrumentis equorum</p>
<p> </p>
<p>Falera ornamenta equorum sunt, et est sermo Grecus. Frena dicta quod equos fremere cogant, uel quod haec equi frendant, id est imprimant dentibus et obmordeant. Vnde et nefrendes dicti adhuc latentes porculi quod nondum frendant, id est conminuant dentibus. Hinc et faba fresa, quae moluta est. Lupata sunt freni asperrimi. Dicti autem lupata a lupinis dentibus, qui inaequales sunt, unde etiam eorum morsus uehementer obescamus. #M613#Abenas ab habendo dictas, quod his equos habeamus, hoc est, teneamus. Vnde et equi habiles dicti. Haec retinacula a retinendo lora. In his ergo quatuor speciebus disciplina designatur insolentium et brutorum hominum. Vnde in Psalmista ait: Nolite fieri sicut equus et mulus, inquit, quibus non est intellectus in freno et chamo maxillas eorum constringe, qui non approximant ad te. Hic iam generaliter genus #302b# humanum commonet ne uagis subdatus erroribus, sed perscrutemur quare iste comparationes sint. Nolite equus sine discretione sessoris seruit arbitrio et quorumque fuerit ascensus excurrit. Mulus autem patienter accipit sarcinas, quibus fuerit oneratus et pro hoc utrique intellectum non habent. Quia nec ille eligit cui oboediat, #M614# nec iste quibus oneribus ingrauetur intellegit. Prohibet ergo huiuscemodi homines diabolicis fraudibus insidori et uitiorum oneribus pergrauari. Ne male oboediendo superbiae magis partibus addicantur. Verum istis talibus quid dicit esse faciendum. Scilicet quod animalibus in prudentibus his enim conparationibus stultos, homines ueritati subicit inuitos. Nam quod ait in freno ad equum pertinet, frenum enim a fero retinendum dictum est. Ferum quippe antiqui caballum, dixerit, in camo ad mulum respicit. Ergo haec duo animalia supra dicta cohibent ista retinacula, ut ad arbitrium iubentis incedant. Ne suis uoluntatibus offerantur, maxima uero amminicula sunt animalium, quibus esca mandatur, ut corporis uita procuretur. Ipsi ergo maxillas per figuram allegoricam dicit inoboedientibus debere constringi, id est copias uictuales partius dari ut ieiuniorum necessitate conclusi, creatoris subdantur imperio allegoria est enim sicut sepe iam dictum est. Quando aliud dicitur et aliud significtur, et quando diximus in hac parte dominum Christum loqui constringe dicit patri quia sancti trinitatis unum uelle una potestas una cooperatio est.</p>
<p><strong> </strong></p>
<p><strong>EXPLICIT LIBER XXII</strong></p>
<p><strong> </strong></p>
<p> </p>
|
