Scaenica progymnasmata

by Ioannes Reuchlin

Ioannes Reuchlin

Scaenica progymnasmata

Ludicra praeexercitamenta

1498

editio: incognita
fons: Bibliotheca Augustana

Titulus

Ioannes Reuchlin Phorcensis Scaenica progymnasmata: Hoc est: Ludicra praeexercitamenta.

Sebastianvs. Brant.

Accipe, Vangionum praesul venerande, Ioannis
Capnionis nostri comica dulciloqui,
Quo duce Germanos comoedia prisca revisit
Et meruit soccis Rhenus inire novis.
Barbarico ex fumo flammas mens ille decoras
Capnion elicuit: gratia multa viro.
Multum docta cohors, multum cirrata iuventus
Debet Capnioni, multa Thalia meo.

Dedicatio editoris

Reverendissimo clarissimoque in Christo patri et domino, domino Joanni Camerario Dalburgio, Vangionum aut Varma­ciensi antistiti principique pientissimo, domino suo clementissimo, Ioannes Bergman de Olpe, archidiaconus Grandisvallis, cum humili commendatione obedientiam.

Episcoporum gloria, philosophorum pater, musarum defensor, totus litteris deditus, totus sapientia plenus, sicque familiam tuam illustras, Germaniam exornas, Philippi comitis Rhenani Palatini decus auges et amplificas, nec solum in domesticis et palatii sui rebus, sed etiam apud Gallos, apud Romanum pontificem, apud imperatorem eloquentia, consilio, prudentia gloriam ei saepe peperisti. His tuis virtutibus noster Ioannes Reuchlin Phorcensis provocatus comoediam lepidissimam pro usu Germanicae iuventutis a se lucubratam coram tua pientissima imtemitate omni scaenico ludo servato primum recitari fecit, ut iudex esses novae et numquam a Germano attentatae compositionis. Audisti, probasti, pueros recitantes auro anulisque donasti, ut eos ceterosque bonos adolescentes ad ferventius litterarum studium accenderes et inflammares. Eam comoediam, ut in multorum manus veniat (nihil enim obscenum aut impurum continet), impressi, edidi, disseminari feci, non barbaro quidem sed antiquo charactere. Tuae paternitati placituro. Hanc tu suscipe, defende, tuere.

Ex Basilea Kalendis Maii anno Christi M.CCCC.LXXXXVIII.

Personae

Prologus
Henno, villanus
Elsa, uxor Hennonis
Abra, filia Hennonis et Elsae
Dromo, servus
Greta, villana
Alcabicius, astrologus divinaculus
Danista, pannicida mercator
Petrucius, patronus
Minos, iudex
Choraules et Chorus.

Prologus

Novus poeta sentiens actoribus
Spatium deesse temporis quo se parent
Vertit statim quam fecerat comoediam
In ludum anilem, quem vocat progymnasmata,
Nec argumento nec stilo sublimia.
Nam uxoris aes reconditum vir invenit
Ac subtrahit, servo remandat improbo.
Idem furatur atque iuri sistitur,
Astu advocati ipsum advocatum decipit.
Non est soluta oratio, sed vinculis
Iambicis trimetris ligata comice.
Optans poeta placere paucis versibus
Sat esse adeptum gloriae arbitratus est,
Si auctore se Germaniae schola luserit
Graecanicis et Romuleis lusibus.
Nobis favete nunc et huius fabulae
Aures benignas commodate actoribus.

Actus I

Elsa. Henno. Dromo.

Elsa. Muliercularum est misera condicio hercule
Atque iis magis quae sunt maritis coniuges.
Hoc usque sensi quae viro sum subiuga.
Quaecunque nendo operamque dando, domesticis
Curis, lucris negotiisque villicis
Vel quaerito vel condo parsimonia,
Totum hoc meus ludit maritus et bibit,
Vt vix mihi lodix supersit sutilis,
Pauper lacerna, ricula et calyptra: iam
Non ego capillos plagulis connexito.
Henno. Faxo sciam, tantum quid uxor murmurat;
Ne forte sensit quid dolo subtraxerim
De eius crumenula. Sed est miruin unde tot
Sibi aureos corraserit muliercula.
Sum ego vir et vix de omnibus laboribus
Totius anni vel talentum congero.
Huic autem heri octo sum furatus aureos
Latenter ex loculo, loco vix credito.
Adeo mea uxor parca parsimonia
Plus multo agit quam ego laboribus, tamen
Et hoc quidem non nihil in annuis lucris
Venit recensendum, quod in dies bibo,
Ludo, sed et scortor aliquando et balneor.
Id me beat, tritum quod est proverbium:
Tenax requirit prodigum. Ille ego ipse sum,
Et illa rursum haec ipsa sit necesse erit.
Sed adorior tumultuantem feminam.
Vxor, bonum sero. Elsa. Et quidem sero nimis,
Nil serius mihi est bono, cui labor
Tantum diurnus incubat, quod vesperi
Iam vix queam prae pigritudine hiscere.
Henno. Quodcunque sit laboris utrique, attamen
Nil nostrum utrique, quod sciam, reliqui est super;
Quin ego annuo labore quem graviter fero
Vix suparum post omnia mihi in lucro est.
Semilacer incedo resartis vestibus,
Id ego usque adhuc mecum moleste cogitans,
Quod ad oppidum mihi migrandum quotidie est
Ad honestos et voluptuarios vires,
Quibus affero caseum, nuces, lac, olusculum,
Poma et pira et genus id meorum fructuum.
Statui quidem Danistam, amicum filiae
Nostrae, prece oppugnare. Scis quem nomino?
Elsa. Scio: qui in oppido tenax mercator est
Nostramque vult domi suae ancillarier.
Henno. Recte tu: eum statui precari ut crederet
Palmas decem vel vilioris lanei
Panni, manuleata quo mihi paenula
Fieret, vel amplius ex eo si emungere
Possem, idque verbo nuper ei insinuaveram,
Dicens peculium haud mihi ullum extare nunc.
Conicere sat valui nec invitum fore.
Quare hic Dromo legandus est in oppidum,
Ferat mihi a Danista eum pannum in diem
Credendum, ubi aeris atque opum plus suppetat.
Elsa. Tu loquitor illi in rem tuam quicquid voles.
Ego exeo, ut eurem interea, ut stabulent boves.
Henno. Heus tu Dromo. Dromo. Quid est? Henno. Veni, haud clam te est meus
In te animus ille amans tui et fidelior
Quam caeteris erga suos famulos sit: hinc
Tuam fidem in re quadam ego repeto ardua
Occultius quam alias nihil petiverim.
Dromo. Sis certus: isti dixeris lapidi et luto.
Quicquid tacendum est, optime tacebitur.
Henno. Mea uxor, ut nosti, se pauperem facit
Semper, nec ullum obolum dat, ingluviem ut mihi
Satiet meam, nam alumnus illi ego libens
Sum, at illa contra mihi nequaquam; eo fui
Cautior in inquirendo, si peculium,
Quod parcitate sua lucrata aliqnando sit,
Aliquo loci pessumdatum aut absconditum
Valerem ea absenti excavare furaciter.
Quid pluribus? repperi in eo ipso saepto, item
Et in ipso eodem ovium ultimo praesepio
Octo aureos a femina reconditos,
Quos te velim Danistae ut afferas cito,
Huic pannicidae, nosti? in oppido, viro
Mihi meisque valde amico. Dromo. Novi ego,
Nam et ille me novit vicissim. Deinde quid?
Henno. Pro iis mihi ut pannum bonum mittat velim,
Quo lautius redimiculum fieri queat,
Ne semper et pannosus et tam sordidus
Incedere ad sodalitatem et symbolum
Cogar bibendi aut balneandi tempore.
Dromo. Fiat. Henno. Cave utiliter geras tibi quae impero.
Dromo. Fiat. Henno. Pecunia nemini alteri, cave.
Dromo. Fiat. Magister admonet, quod ipsemet
Non negligenter eram secuturus, mihi ut
Retinerem et aurum, nec darem cuiquam alteri.
Sed pannum ab illo pannicida emungere
Ex credito et vendere peregrino viro
Data pecunia, simul quam ego furer,
Sententia est mea, sic volo, sic proposui.

Elsa. Greta.

Elsa. Queritur maritus miseriam, totum aes bibit,
Dilapidat argentum suum tarn prodige,
Quam si leves essent aristae. Ego secus,
Nam quandocunque datur, subduco nummulum
Commutoque argentum clam in aurum haud segniter,
Quod cumulo et inde condo sub praesepio.
Hic ludus, haec mea est voluptas maxima.
Nam saepe bis terve in die loculum exuo
Videoque si sit aurum et an speciosius
Quam fuerit antea, sic item reconditur.
Nunc vado item meopte more, dum Dromo
Iussum capessit, dum loquuntur invicem.
Heus tu crumenula, quam beate et bellule
Vales? sed ecce quid evoluta singula
Cerno? Papae! heu miseram me! hoc exsecrabile,
Hoc luctuosum, hoc anxium infortunium.
Crumena non est. O propinqua subveni
Vicina Greta, funditus sum perdita.
Greta. Amica valde mihi atque cara, quid Elsa hoc est
Quod clamitas? Elsa. Heu funditus sum perdita,
Ablata vita est, victus imminutus est.
Greta. Dic mihi, quid? Elsa. Auri aliquantulum congesseram,
Defoderam in praesepe clam meo viro.
Nunc cum maritus luget indigentiam,
Veni meam resciscitans opulentiam,
Loculum evolutum et aurum abactum comperi.
Heu me miserrimam! Greta. Scio quid factites.
Elsa. Quid? Greta. Est in oppido mathematicus, satis,
Aiunt, peritus astrolabri et manticus.
Eamus, uno solide mercabimur
Virum, quod indicet peculii furem.
Elsa. solidum feliciorem Caesare!
Greta. Eamus. Elsa. Ibo, manebit usque vir domi.

Choravles. Chorvs.

Mortalium iocunditas volucris et pendula
Movetur instar turbinis quem nix agit sedula.
Quid ergo confiditis in gloria?

Qui dives est penuriam formidat ignobilem,
Instabilis fati rotam semper timet mobilem
Degitque vitam prope fallibilem.

Qui pauper est nihil timet, nihil potest perdere,
Sed spe bona laetus sedet, nam sperat acquirere
Discitque virtute deum colere.

Actus II

Alcabicivs. Greta. Elsa.

Alcabicivs. Ptolemaeus in libris Alarbamakalet
Artes magisterii bonas nobis dedit:
Astrorum et omnium quae scire caelitus
Homines decet, stellarum et erronum situs,
Signorum amicitias et intutus graves,
Domuum locationem, ut inde singulam
Nos rem queamus scire, sive futura sit
Seu denique praesens aut praeterita.
Greta. Audis quid iste astrologus augurat oscitans?
Ex circulo hoc se dicit nosse singula.
Vis ut loquamur de tuo thesaurulo?
Elsa. Quidni? libenter. Alcabicivs. Ecquis est? Greta. Aliquae. Alc. Quis est?
Elsa. Est femina, privata, paupera, egena, inops.
Greta. Tace. Alcabicivs. Haec domus non pauperes sed divites
Amat, repellit pauperes, abitedum.
Greta. Magister, esset ista abundans maxime,
Si per furum licuisset heu petulantiam.
Nam hoc tempore est praereptum huic peculium,
Quod humi defossum habebat. Alcabicivs. Hora cedo qua?
Elsa. Iam circiter secundam. Alcabicivs. Hoc est scitu dignum.
Aries, dein taurus, dein gemini, dein
Cancer, dein leo, dein virgo, dein
Et libra, tum scorpio, malum hoc signum notat.
Elsa. Quin pessimum. Alcabicivs. Tacete. Sexta domus cadens.
Rursus malum. Mulier, rogo qua parte, quo
Momento et horae punctulo quove atomo?
Elsa. Ecastor haud meminisse possum horologiumque
Aedituus ille noster indocte regit.
Alcabicivs. Qui ignorat ignorabitur, vel aestima.
Elsa. Post portionem mediam erat, recte scio.
Alcabicivs. Bene est, fuit tum triplicitatis tertius
Mercurius, hic dominusque quaestionis est.
Hoho silete, calculis negotium
Totum brevi tenebo perfectissime.
Immo teneo: senex vir est et villicus
Caputque tectus pileo ad latus rubro
Nebrideque pectus decorat hirsuta nimis.
Elsa. Certe marito similis est. Greta. Tace obsecro.
Alcabicivs. Bibit libenter. Elsa. Certe is est. Greta. Tace obsecro.
Alcabicivs. Et balneatur. Elsa. Atque is est. Greta. Tace obsecro.
Alcabicivs. Scortatur in mirum modum. Elsa. Hic non est meus,
Nam me recumbentem sibi vix basiat
Alcabicivs. Illi fuit quondam arcta tecum habitatio.
Elsa. Vetera hic nimis commemorat, haud scio quis est
Teneris solemus ludere annis latius.
Greta. Tace modo. Alcabicivs. Vnus e villa est qua victitas.
Astronomicae leges vetant plus dicere.
Praestate vaticinanti oblatum solidum.
Elsa. Tene magister, suspicor male, nescio.
Alcabicivs. Valete. Elsa. Certe mehercules tetigit virum
Meum. Greta. Invenis multos vires eiusmodi,
Ego nequivi segregare neminem.
Sic est locutus in viros quam plurimos.
Putas, maritus hanc tuam crumenulam
Optaret expilare, egenti qui daret?
Elsa. O Greta, nescis omnium mentes virorum
Et te peto, nolis cuiquam fidere.
Sed ecce quid maritus et Dromo parant?
Greta. Rixantur inter se. Elsa. Vnde tantum esset mali?

Dromo. Henno. Elsa.

Dromo. Pecuniam simulque pannum detinet
Danista, ait te affore sibi perendie.
Henno. Quod si nequisset pannicida eum mihi
Tecum dare (ut rediens acute disputas),
Tu debuisses de pecunia secus.
Sed uxor intrat. Tu cave pecuniam
Ne nomines. Danista quid locutus est?
Dromo. Et se et sua omnia dat potestati tuae
Petitque filiam sibi ancillarier.
Henno. Fieri potest Elsa. Dromo nec optat nec petit.
Henno. Quare? Elsa. Quia inter se odiunt nihil Dromo
Et filia. Expedi marite negotium.
Henno. Dromo. Dromo. Quid est? Henno. Aliud nihil responderat?
Dromo. Nisi ut valeres tu et magistra salubriter,
In proximo emporio velit tecum loqui.
Henno. Sat est. Eum tueantur optimi Ioves.
Elsa. Et ego opto felix valeat usque vir bonus.

Choravles. Chorvs.

Digna sunt Apolline
Quae concinunt poetae,
Quo coruscant numine
Divinitus prophetae.
Diligamus ergo nos
Vates caelitus sacros,
Quorum ludos scaenicos
Ostendimus facete.

Actus III

Henno. Elsa. Dromo.

Henno. Ehodum redegi cuncta nunc in ordinem,
Quae mecum ituri in oppidum forte ad forum,
Vt veneant quam plurimi. Elsa. Num tu traham
Frugibus onustam lateribus venum trahes?
Henno. Non. Vos abite, caulem, olusculum, allium,
Lac, caseum portate supra verticem.
Partim quoque et suffarcinate vestibus,
Quicquid potestis ferre, ferte ad nundinas.
Nam auro est opus non aliter atque vita. Elsa. Ita
Censeo quidem. Henno. Praeibo, vos sequamini.
Dromo, Dromo, mecum, sed fenum baiula
Adeoque binos tolle fasces quoad potes.
Dromo. Curabo recte. Henno. Iam veni. Dromo. Venio modo.

Danista. Henno. Dromo.

Danista. Pecuniam fers Henno? Henno. Cur pannum mihi
Hoc cum meo Dromone nullum miseras?
Aut cur et ipsos aureos datos tibi
Octo retentas? Nisi tui fidentior
Essem, nihil non suspicarer, ut solent
Qui nesciunt quis improbus vel quis probus.
Danista. Tu vero habes pecuniam atque ego pecunia
Careo, fidem tuam secutus maxime.
Henno. Iure aureos dedisse, qui nil sumpserim.
Danista. Pannumque iure dedisse, qui nil sumpserim.
Henno. Veni Dromo. Tibi iste pannum tradidit?
Dromo. Non. Henno. Ecce. Danista. Tune pecuniam dederis mihi?
Dromo. Non. Danista. Ecce. Henno. Pannum tune portasti Dromo?
Dromo. Non. Henno. Ecce. Danista. Crede, dedi Dromoni quindecim
Panni boni ulnas, tibi referret credito.
Henno. Quid credito? numeravi in huius ego manus
Octo aureos. Dromo. Factum, magister, pernego.
Henno. Et ego, Danista, ulnam vel ullam pernego.
Danista. Fateor, tibi, Henno, non dedi, famulo dedi.
Dromo. Factum, Danista, pernego. Danista. O probe vir Dromo,
Non inde sic evaseris trilittere.
Dromo. Trilittere? hoc quid est? num fama laeditur?
Famam viro obfuscas? magistratus vetat.
Danista. Trilitterumne nomen est suis aut bovis?
Quid? si bovem te nominem? sed o Dromo.
Dromo. Quid o Dromo? feci nihil quod dedecet.
Danista. Iudicio sisti te spondes? Dromo. Spondeo.
Danista. Quin iam? Dromo. Placet. Dan. Promitte. Dro. Promitto. Dan. Veni.
 

Choravles. Chorvs.

Musis, poetis et sacro
Phoebo referte gratias.
Visus nequit infirmitas
Apollinem contingere,
Illiterati caecitas
Nequit poetam cernere.

Musis, poetis et sacro
Phoebo referte gratias.
Hinc hostis est audaculus,
Qui nescit ullas litteras,
Poeticis ornatibus
Poeta vincit viperas.

Musis, poetis et sacro
Phoebo referte gratias.
Nisi fuisset vatibus
Infensus et contrarius
Thersita sive Zoilus,
Nil esset illis clarius.

Actus IV

Dromo. Petrvcivs.

Dromo. Salve perite iuris et miseris pater,
Patrone, consul, rhetor et legum sciens.
Petrvcivs. Non admodum misero pater, sed diviti.
Nam liberi, uxor et domus multis egent,
Quos cogor educare mercenarius,
Quare nihil me pauper unquam divitat.
At vade pauper. Abi, miser me nil beat.
Dromo. Quid? si lucri ex causa tibi quid nascitur?
Petrvcivs. Potest quidem hoc, sed cedo quid negotii est?
Dromo. Nosti Danistam? Petrvcivs. Feneratorem malum?
Novi. Dromo. Trahit nunc me ante iudicem sagax.
Petrvcivs. Quare? nam oportet sciscitari singula.
Dromo. Meo magistro quid referre debui
Octo aureis sumptis, eos non tradidi,
Sed credito mercem recepi et vendidi.
Nunc postulant uterque, utrisque pernego.
Nequeunt probare uterque propositum suum.
Petrvcivs. Causam bonam foves, si dimidium dabis
Octo aureorum, at est secus si non dabis.
Dromo. Cui darem? Petrvcivs. Mihi patrono, nam mea
Opera solutus eris ab hac instantia.
Dromo. Duos dabo, miserere paupertatulae.
Petrvcivs. Fiat. Cave nil nisi Ble respondeas.
Si quaero quae, tu redde Ble atque aliud nihil.
Dromo. Faciam. Petrvcivs. Duos mihi polliceris aureos?
Dromo. Promitto, dummodo vicero. Petrvcivs. Modo viceris.
Eamus huc. Iudex tribunal occupat.

Minos. Danista. Petrvcivs. Dromo.

Minos. Praeco, iube silentium. Adversarii
Vbi sunt? Abest nomencalator nominum.
Dromo. Compareo, iudex, et aio quod Dromo
Vlnas recepit panni adusque quindecim
Metiente me pretiique nil mihi solverit.
Cogatur ergo octo aureos persolvere.
Minos. Quid tu taces? Dromo. Ble. Petrvcivs. Apparet hic surdus miser.
Minos. Vade hinc Petruci, patrocinare surdo huic.
Petrvcivs. Ducendus, haud vocandus est, id sentio.
Minos. Curate vos causidici, ut unusquisque sit
Cum instructionibus paratus litium,
Ne ut antea turbemur in processibus.
Sed introit Petrucius iam, quem prius
Audire et expedire stat sententia.
Petrvcivs. Minos, miser surdaster atque mutus hic
Nequit fateri aut diffiteri nec loqui.
Sed consulo, Danista causam testibus
(Si vincere optat et obtinere) iam probet.
Danista. Taceatne sive loquatur, id refert nihil.
Ego solus hoc sibi solitario dedi.
Igitur probare nil queo, sed hunc peto
Iurare decisorium et calumniam.
Minos. Petruci, eum adduc, ut vel hunc interrogem.
Homo, Danistae quid respondendum putas?
Dromo. Ble. Minos. Non voles calumniam inferre improbe.
Dromo. Ble. Minos. Interrogatus vera ne negaveris.
Dromo. Ble. Minos. Sed probatione falsa ne utere.
Dromo. Ble. Minos. Neve quos pecunia corruperis.
Dromo. Ble. Minos. Differendam ne tibi litem pares.
Dromo. Ble. Minos. Saepe Ble multiimque Ble. Tibi suadeo,
Danista, ut hunc missum sinas, nil obtines.
Danista. Ego obsecundor et obsequor, valeat latro.
Minos. Et ego, Petruci, absolvo sic clientulum.

Choravles. Chorvs.

Cedant fori contentio et iurgia,
Si vis, quies ut sit tibi perpetua,
In atrio nam Tartari
Sunt et Minos
Et Aeacus
Et caeteri consules et advocati.

Vetat Musa sequacibus industriis
Frequentare iuridici subsellia,
Vbi vigent versutia
Calumnia
Mendacia
Doli mali proditoriaeque fraudes.

Sed hortatur te laureis virentibus
Et caelestis Apollinis concentibus
Dies noctes incumbere
Et libere
Et impigre
Vt cum Phoebo sempiternus esse possis.

Actus V

===Petrvcivs. Dromo.===
<poem>

Petrvcivs. Fortuna nobiscum fuit Rhamnusia,
Fortuna quae vertit revertit omnia,
Bene vertit acta quae ante iudicem egimus,
Quibus Danista te volutum prendidit.
Sed es solutus iudicis sententia
Opera mea et consilio et auxilio simul.
Quare tuam fidem oro, ne me proferas,
Quod iure pacti portionem sumpserim.
Multo minus tandem mihi stipulatus es.
Duos enim pollicitus es dare aureos,
Quos absque controversia merui probe.
Exspecto des. Dare vis, Dromo? Dromo. Ble. Petrvcivs. Eiusmodi
Vltra haud oportet alloqui vocabulo.
Dromo. Ble. Petrvcivs. Non oportet talibus nunc moribus,
Nam libere loqui vales iam. Dromo. Ble. Petrvcivs. Nihil
Hac voce, soli cum sumus, deinde est opus.
Dromo. Ble. Petrvcivs. Vis dare an non? te rogo. Dro. Ble. Petr. Non ioco
Sed serio propere est eundum istuc mihi.
Dromo. Ble. Petrvcivs. Versipellem mehercules te iudico,
Immemorem et ingratum mihi merito bene.
Vis solvere aureos duos mihi debitos?
Dromo. Ble. Petrvcivs. Non quiescam, donec inveniam modum.
Solvendo sis, aliter minas male senseris.

Elsa. Greta. Henno. Dromo. Abra.

Elsa. Vicina, nunc pendeo animi. Opperior virum
Ex oppido, Danista cui iurgatus est.
Timeo viri severitatem, nescio
Quorsum excidit rumusculus de iurgio.
Potens Danista, sed maritus fortior.
At ecce longo illum per arva incedere
Video, suas spargentem et inde et hinc manus:
Scire velim an assit pax, nimis sollicita sum.
Greta. Quid te attinet, pax iurgiumve respondeat?
Elsa. O Greta, nescis de Dromone et filia:
Fuit clam habendum Hennone semper, filia
Non nihil amat Dromonem et is magis quidem
Rursus amat Abram ex iutimo pectusculo.
Voluique utrosque combinare (ut est sacris
Legibus apertum) matrimonialiter.
Sed heu fortuna, quae domat mortalia,
Ea noluit permittere, at succensuit
Hodie maritus in oppido contra meum
Dromonem, et haec mihi cura maxima omnium est.
Negligo crumenam, Greta, si vivat Dromo.
Greta. Sine me tuum alloqui maritum, ubi venerit,
Nam mansuefiet in modum passerculi.
Elsa. Tace, venit. Henno. Quis est domi? Elsa. Vxor ipsa sum.
Henno. Excandeo ludibrio me haberi, item
Et infidelem et futilem et femineum.
Elsa. Quare, marite virque dilectissime?
Henno. Quia Dromoni scelus apertum impingitur:
Danista pannum credito dedisse vult,
Dromo negat, quod id ab hoc receperit
Adiere uterque iudicis sententiam.
Greta. Vicine noster Henno salve. Nam salus,
Vbi es tu, ibi est. Henno. Salveque Greta identidem.
Greta. Quid rerum in urbe? Henno. Vxori ego dixi modo,
Quia Dromoni scelus apertum impingitur.
Greta. Apertum? Henno. Vt ipsi aiunt. At id beat meam
Erga hunc fidem, quod liber est sententia.
Elsa. Heus liber est? adolevit hic domi probe
Semper probis et integris Dromo moribus.
Optavit autem filiam uxorem sibi
Quam saepe! nolui tibi, Henno, dicere
Nisi nunc. Henno. Dromo solutus ex sententia est.
Aegre Danista fert: uter constantior
Atque probior sit, iudicis sententia est.
Greta. Vis ergo tecum redeat ille in gratiam?
Scio ille ubi est. Henno. Volo. Greta. Veni Dromo citus.
Dromo. Quid est? Henno. Frequens hodie fuit turbatio,
Quo nescio quis nostrum hoc incidit scelus.
Si dicis omnem rem, acta ut est, promittimus
Ego et uxor Abram filiam uxorem dare.
Dromo. Vxorem? Henno. Ita. Dromo. Breviter revolvam singula.
Tu Henno octo es uxori furatus aureos,
Pro panno ego quos pannicidae solverem.
Novi quod usurarius Danista sit..
Decepi cum bis octo aureis mirum in modum,
Iuris peritum adeptus perfidum et nequam,
Quotam suam qui pactus esset litium.
Antistrephonte, syllogismo rhetorum,
Decepi eundem, quo institutus sum modo.
Nunc cuius est probitas proba ex sententia,
Peto filiam uxorem dari atque hos aureos
Loco dari dotis. Greta. Dromo bene iudicat.
Elsa. Assentior, caream licet peculio.
Tamen nihil molestius perpessa sum
Vnquam a die qua nata sum, at consentio.
Greta. Decet, Henno, te nihil refragari modo,
Nam et fortis est et laboriosus et efficax.
Nec adhuc vir est, nec adhuc iuventae proximus,
Pulcher, decorus. Henno. Filia, an placet tibi?
Abra. Placet. Henno. Ergo habe atque habeat, satis dos ampla erit.
Venite, adeste, estote amantes coniuges.
Quae contulit laboris aeviternitas.
Ea omnia in dotem damus. Elsa. Pax est rei
Greta. Vobis salutem opto, huius et comoediae
Quibusque spectatoribus. Iam plaudite.

Epilogus

Acta ludis Februis in aedibus illustrissimi principis et reverendi domini Ioannis Camerarii Dalburgii Vangionum episcopi Heidelbergae. Egere Iacobus Dornberger, Iacobus Eltz, Iacobus Lutz, Iacobus Merkel, Iacobus Wimphelingus iunior, Erasmus Münch, Hieronymus Quaich, Ioannes Gnypo, Ioannes Bühel. Modos fecit Daniel Megel. Ioannes Ri­chartshuser recensuit. Pridie Kalendas Februarias anno MCCCCLXXXXVII.

Post vero quam episcopus actores adolescentulos lautitia mensae suae liberaliter exhilaratos aureis quoque annulis et simul nummis aureis quam munificentissime donasset, orationem coepit omnium sodalium nomine Valentiniis Helfant Wissenburgensis, qua pro tam splendenti beneficentia hoc modo gratias egit.

Comicos hos ludos, illustris princeps et sacratissime pontifex, quos ingenii exercitandi tantum ac nullius lucri aut quaestus gratia instituimus, tuo nomini dedicamus aequissimo iure. Tu enim et primus et solus es, qui humanitatis studia et litteras politiores in hoc Heidelbergense lyceum, in hanc stoam (non enim vere dixerim academiam, cuius Plato fuit auctor, quem adhuc publice sordidis naribus nauseant), sed in hanc inquam scholam quasi humeris ipse tuis intulisti et ab indoctis incultis et invidis veteratoribus quotidie defensitas, adeo ut nullae sint litterarum deliciae, nulla Germaniae musa, quae non in tuas laudes merito aspiret, te tuamque illam nobilem familiam non in caelum usque summis efferat praeconiis. Quod vero ab ingenita tibi beneficientia tam illustri et maiori quam mereamur praemio nos donare condecorareque dignatus es liberalissime, nos universi de imbecillitate studiorum nostrorum cogitantes certe nequimus pares tuae munificentiae gratias meditari. Sed hoc in omnium nostrum votis est uno assensu ac simili voluntate, ut optemus: Deus optimus maximus longo aevo te nobis et litterariae reipublicae prospere beneque valentem conservare dignetur.

Panegyricus Iacobi Dracontii

Iacobi Dracontii Praemonstratensis ad iuventute Germanicam in Ioannem Reuchlin Phorcensem praeceptorem suum, quod primus et solus inter Germanos comoedia sit auctor, panegyris.

Huc ades, Aonidum qui ludere quaeris in umbra
Germanoque faves integer ingenio.
Culta venit nobis gracili comoedia vultu,
Nusquani Teutonicis antea nata scholis,
Quam longo ex Graecis rapuit sudore Latinus
Atque aluit theatro non sine laude suo.
Haec eadem nobis triclinia prisca relinquens
Exoritur primum et Teutones alma fovet
Primus adest Reuchlin nostris et solus in oris,
Qui parat ad theatrum iam nova plectra novum.
Demissum superis nobis hunc censeo vatem,
Quo comicam stupida coepimus aure lyram
Doctam, Caecilii dignam Plautive cothurno,
Vatibus est ideo non minor Ausoniis.
Est vir quippe suo sub pectore totus Aratus
Divinusque Plato et magnus Homerus item.
Hic Solymas callet multo cum pondere chartas
Et Latiam linguam volvit in ore potens.
Turbidus auratas ut ructuat Hermus arenas,
Dives Cecropias ille ita fundit opes.
Quod variis intus redolent arcana figuris,
Ille hoc sub terra mente patenter alit.
Plurima philosopho referenda est gratia tanto,
Germanos numeris qui beat arte novis.
In biviis clamate virum, clamate per urbes:
Nobis es, Reuchlin, gloria prima, pater.
Dicite: longa nimis per te calumnia cessat.
Qua culpat Latium Teutones inscitiae.
Currite Germani, pedibus mox addite pennas,
Quos Rhenus tundit Danubiusque rigat,
Oceanusque undis quos Teutonus ambit opacis
Et quos sub gelidis Vistula gyrat aquis.
Pergite, certatim doctum legitote poetam.
Et placidus vobis rarus iambus erit
Namque hic multimodus pedibus saliendo choraules
In gyrum ducit, voce strepente choros.

Panegyricus Adae Wernheri

Ad insignem virum magistrum Ioannem Richartshuser recensorem comoe­diae novae Ioannis Reuchlin Carmen Adae Wernheri Temarensis.

Te duce res nostris agitur rarissima terris,
Quondam, o Roma, tuis ludier apta scholis.
Vidi equidem et placuit ficti simulatio sexus,
Gestus et in numeros qui salit arte chorus.
Plus tamen interior me significantia veri
Commovet inque suos ars nova ficta dolos.
Huic vetus in nostris comoedia cede theatris,
Iam libeat soccum conspicere arte novum.
Nunc ex Germano dabitur spectare poeta,
Mendicata prius quae tulimus Latio.
Prodeat in lucem saltem et te sollicitante
Aere premente novum multiplicetur opus.
Sic tua, sic nostri crebrescet gloria vatis,
Quem patria haec genuit, barbara diota prius,
Cui dea (praeter eam docuit quam Suevia tellus)
Dat Pallas linguis posse sonare tribus.
Vive, vale et valeat nostratis ille poeta
Phorcensis, socco darus in orbe novo.