Migne Patrologia Latina Tomus 89
B. BENEDICTI QUERIMONIA IN SYNODO, Eo quia papa Constantinus ipsum archiepiscopum privaverat consecratione episcopi Papiensis contra antiquam consuetudinem.
(0361C) Summo coelorum conditori, terrarumque universarum factori, gentiumque cunctarum auctori, creaturarum universarum creatori, coeli terraeque stabilimentum, angelorum et hominum, ad fidei catholicae et sedis apostolicae unicum monimentum, orphanorum (0362C)et viduarum, ecclesiarumque universarum solidum stabilimentum, Patri, ac Filio, ac sancto Spiritui, gratias refero immensas, pontificem quod talem sanctae sedi apostolicae virum clementer eligere, ac misericorditer ordinare, sua ineffabili pietate disposuit. Unde chorus universus episcoporum sacerdotum collegium sedule reminiscat generi humano benigne ac misericorditer providere, cum huic sanctae sedi virum hujusmodi discretum, illustrem, orthodoxum et praeesse et praeordinare summa (0363A)cum pietate disposuit, qui operibus bonis, admonitionibus sanctis orbem sibi commissum confortare, et errantes docere, non desinit. De quo Veritas ait: Ego pro te rogavi, Petre, ut non deficiat fides tua, et tu aliquando conversus confirma fratres tuos. Quamobrem, Dei et vestri, pater venerande, atque hujus sancti concilii, coadjutus praesentia et confortatus clementia, ego Benedictus Mediolanensis archiepiscopus causam nostrae ecclesiae, quae Dei dispositionibus, et beati Barnabae apostoli doctrinis ac miraculis, refloruit, nuncque gloriosissimi confessoris Ambrosii ornata disciplinis, honoranda virtutibus, perfulget, cujus reverentia et charitate debita vestro ductus conspectui, et huic sancto conventui, me ex longo repraesentare disposui, voce, qua possum, (0363B)longo confectus senio, pandere et reserare curabo. Igitur cum Mediolanensis Ecclesia Dei, et beati Ambrosii factis et virtutibus exaltata, ac multis episcopis per multa jam tempora antecedentia sublimata, nunc consecratione ecclesiae Papiensis injuste exspoliata, vobis humiliter ac devote conqueritur. Quae inter caeteros nostrae ecclesiae suffraganeos, et beati Syri meritis, primicerii privilegium nunc usque nostrae causae indicium summo vigore tenuit. At nunc Romanae sedis dignitatibus et majorum honoribus ambitiosa, sua et propria metropoli illicite derelicta, et injuste destituta, ut consecrationem furtive acciperet, Romanum adiit pontificem, quam nostra Ecclesia per tempora jam multa annorum longo curriculo antecedentia, a (0363C)tempore beati Barnabae apostoli usque mei praesentiam, qui per annos quadraginta sedem resideo Mediolanensem, atque inibi episcopum Gregorium, humiliter consecravit, habuit, et charitative, Deo opitulante, tenuit. Hunc itaque, vestra succurrente clementia, sanctisque collaudantibus canonibus, quod injuste nostra ecclesia amisit, adipisci valeat, fideliter ac devote exoramus. Prosit nobis vestra sapientia, omnibus praeferenda disciplinis. Qui enim omnibus praeest, omnibus prodesse debita paternitate condecet, nulli nocere, neminique invidere, nulli ecclesiae honorem ac dignitatis praerogativam usurpare, discretus et judex summae justitiae lance ponderat universa, inferentes injurias alicui injuste condemnans, ac illicite sufferentes a malis (0363D)misericordia, dextera legisque caeremoniis defendendo, benigne sustentat. At iniquitatis judex cuncta pretio subvertens negotia, quae legis sunt obscurat, ac quae temporaliter arrident criminose exaltat, a quibus justitiae amator se quotidie, Dei protegente dextera, custodit. Justitiam discamus. Itaque unde Isaias propheta Spiritu sancto repletus dicit: Justitiam discite qui habitatis terram. Venerande Pater, potestatem culminis Romani ratio vincat divina. Unde beatus Ambrosius ait: Decet ut ratio vincat potestatem. Judicium causarum querimoniae nostrae justum judicate, unde Dominus per Zachariam loquitur, dicens: Justum judicium et pacificum judicate, et nolite retinere malitiam fratris vestri in cordibus (0364A)vestris. Et David: De vultu tuo judicium meum prodeat, oculi mei videant aequitatem. At, ut nostrae Ecclesiae nostraeque querimoniae veritatem enucleatius ac verissime aperiam, decem Romanorum pontificum privilegia, quae de consecratione Ticinensis Ecclesiae dico, asserentia, atque sub anathematis mucrone rigide ab universis episcopis interdicentia, solita pietate cognoscite. Quin etiam nostra civitas qualiter ab ipsis primordiis inculta et exaltata cura diligenti majorum permansit per Romanos imperatores, ac consules patricios ejusdem urbis accolas, cum orbis uno regeretur imperio, attente cognoscite. Quam tamen, ut in situ descriptionis ejusdem comperi, annosam postmodum Romani reges et principes, expulsis Senorum populis, longe melius sublimantes (0364B)opere mirifico auxerunt, locantes in ea more patrio eximium Augustorum dignitati palatium imperiale, theatrum, aumantium, thermas, viridarium amoenum floribus diversis et odoribus variis delectabile, arenam lapidibus et magisteriis admirandam, in qua Italiae cives universi consedere, et ab uno oratore concionante audire possent competenter. Ob quam enim causam saepissime ab iisdem postmodum Augustis frequentari, et incoli, et honorari super cunctas Italiae civitates adorta est, maxime, quod esset inibi saluberrimi aeris aptissima temperies, locusque ad usus domesticos irrefragabiliter paratissimus. Exinde, Pater venerande, sancta Christianitate orbi apparente universo, sicut audivit, illico Deo credidit, sancto Barnaba apostolo a Spiritu sancto (0364C)inibi destinato, et fidem orthodoxam fideliter praedicante; a quo enim nostra Ecclesia ab ipsis primordiis caput Italiae per sedem metropolitanam, Dei dispensante clementia, tenuit, et Deo largiente in aeternum tenebit. Quamobrem cathedra Mediolanensis ab ipso apostolo exaltata decenter, et sublimata competenter, Dei dextera, et beati Petri remigio refloruit. Quod enim verissime reperimus in nostris annalibus, et ejus descriptione adventus, et sancti Anatalon Vita, de discipulis Domini, unus discipulus fidelissimus fidelissime et certissime dicens: Quae post Romanam arcem famosissimam jam tunc habebatur civitas saepedicta Mediolanum, quippe quae pari ditione sublimis, secunda post ipsam, ut praefatus sum, Augustales Occidui imperii infulas tenebat. Itaque (0364D)sanctus, Dei dispensante clementia, sanxit Barnabas apostolus ut Mediolanensis, quam imperatores noverat super cunctas Italiae civitates sublimasse, ea, ipse quam sanctis praedicationibus primitus fundaverat, principalis ecclesiastici culminis sedes, aliarumque in ea provincia ecclesiarum metropolis perpetualiter habeatur. Cui profecto urbi, ut in Vita sancti Anatalon, quem inibi consecraverat, Hierosolymis processurus, inveni, tantum privilegii munus sanctus Anatalon a suo noverat magistro concessum, ut sicut inter reliquas Italicarum provinciarum urbes, earum duntaxat quae occidentalem usque marginem ab Italiae finibus protenduntur, post Romanam arcem intenti sub solio eminenti atque populorum (0365A)conventu frequentissimo principales videbantur, ita ecclesiasticae ditionis praerogativa, post Romuleam sedem, cunctas excelleret. In hunc modum et ipse praefatus antistes nil a suo institutore discrepans metropolitanam idem cathedram pro futuris temporibus Christi statuit esse fidelibus, quatenus omnium populorum antistes, hoc est Venetiae, Liguriae, Emiliae, Rhetiae, Alpiscotiae, quotquot fuerint in sancta matre Ecclesia futuri, per has saepedictas provincias caput quoddam et decos insigne, post Romanum pontificem, habere dehebant Mediolanensis sedis praesulem metropolitanum. Itaque Ecclesia Mediolanensis, his et aliis multis fulta et ornata remigiis, fere cum honoribus his omnibus usque ad mei tempus, Dei misericordia, et beati Ambrosii meritis, (0365B)devote pervenit. Sed, ut ex causis multis, e quibus nostrae querimoniae causa munitur decenter, atque tuetur competenter, quorumdam sanctorum episcoporum Papiensium testimonium, Crispini et Epiphanii, percipe. Sanctus enim Crispinus, cum se videret morti accelerare, ut in sancti Epiphanii Vita habetur, duxit sanctum Epiphanium Mediolanum, et dixit ad episcopum Protaxium, et ordines, quos inibi invenit: Ecce, filii, jam mea aetas meae vitae cursum complevit. Commendo civitatem, commendo ecclesiam, commendo hunc, cujus labori et gratiae debeo quod usque ad hoc tempus vixi grandaevus, et debilis, cujus corporea felicitas et virtus animae imbecillitatem meam portavit sine fastidio. Item in eadem: Ducitur beatus Epiphanius Mediolanum adhuc reluctans, et magna, (0365C)si dimitteretur, munera promittens, qui ut fieret, noluit spondere vel minima. Consecratus autem a beato Protaxio, sancti Ambrosii antecessore, catholicae Ecclesiae propugnatore firmissimo, summa cum devotione ac celebritate cunctorum. Praeterea testimonium, Pater venerande, cape certissimum, cui dubitare aut refragare periculosum et criminosum sancti Patres decrevere. Legitur enim in Vita sancti Ambrosii patroni nostri, ac Ecclesiarum universarum tutoris: Ordinato sacerdote ecclesiae Ticinensis incidit in infirmitatem. Cura est itaque, Pater venerande, sicut sanctus Fabianus papa in suo decreto asserit, vestrae sollicitudini adhibenda, ut ea, quae sunt ab apostolis eorumque successoribus ordinata, ac sancti Spiritus gratia constituta, nec dissimulatione negligere, nec (0365D)aliqua praesumptio valeat perturbare. Sed sicut hoc quod Romanis exigebat utilitas, oportuit definire, itaque definitum est, non debere violari, Pater venerande, praecipue vestrae Paternitatis reverentiam atque hujus sancti concilii charitatem vicariam charitative exoro, ac obnixe a parte Dei, et sancti Ambrosii contendo, ut nullus episcopus nostrae Ecclesiae suffraganeum, maxime hunc Papiensem, de quo hujus sancti concilii clementiae conqueror, retinere, ac ordinare, fraternitatis vestrae perturbator, praesumat. Quod si evenerit, accipientis et ordinantis irrita et vacua sit in perpetuum ordinatio. Unde sanctus Sixtus papa suo in decreto divinitus admonitus magisterio dicit: Nullus episcopus praesumat alterius (0366A)parochianum retinere, aut ordinare, vel judicare absque ejus voluntate. Quia sicut irrita erit ejus ordinatio, et ita dijudicatio. Nam qui eum ordinare non potuit, nec judicare nullatenus poterit. Pater venerande, unaquaeque metropolis a sede apostolica, quae universis praepollet dignitatibus, suos terminos sanctis Patribus constitutos ordinative nunc usque tenet, de quibus papa Calistus suo in decreto dicit: Nemo alterius terminos praesumptione illicita usurpet, unde Dominus loquitur dicens: Ne transgrediaris terminos antiquos, quos posuerunt patres tui. Itaque unaquaeque Ecclesia, quae sanctis fidem majoribus servare desiderat, ac sanctorum decreta honorare contendit, nostrae querimoniae fideliter, et charitative, ut sibi, ne similia patiatur provideat.
CL. MURATORII CENSURA IN PRAECEDENTEM ORATIONEM.
(0366B) Exponere placet quae sit mea de hujus orationis auctore sententia. Illam enim ego non a Benedicto compositam, sed ab ipso historiographo Landulpho excogitatam arbitror. Fuit isti in moribus, reliquorum historicorum more, viros loquentes inducere, eisque orationes affingere, quas verisimile est ab ipsis dicendas aut dictas jam fuisse. Hinc apud illum videas Wiberti archidiaconi, Ambrosii diaconi, et Andreae sacerdotis decumani contra sanctum Arialdum orationes, hujusque in illos, aliaque multa, quae unius Laudulphi fetum esse stylus ubique simillimus suadet. Praeterea non dixisset Benedictus se per annos quadraginta in Mediolanensi cathedra sedisse, cum enim sit exploratum sub Constantino pontifice causam hanc fuisse agitatam, et Benedictus anno tantum 687 ad archiepiscopalem dignitatem evectus (0366C)fuerit, longe post Constantini tempora quadragesimus illi archiepiscopatus annus excurrisset. Hujus igitur erroris culpa ad Landulphum orationis auctorem est referenda. Alio autem invictissimo argumento id probatur. Tres in hac oratione citantur epistolae Decretales, nempe Fabiani, Sixti, et Calisti Romanorum pontificum. Hae vero epistolae, licet, uti nunc eruditi omnes fatentur, tantis pontificibus suppositae affictaeque fuerint, adhuc a multis saeculis veluti germana eorum soboles sunt habitae, eximiamque fidem ab universis catholicis, non minus quam nostro aevo, impetravere. Isidorus, seu Mercator, seu Peccator (uti post archipraesulem de Marca probat cl. et em. cardinalis de Aguirre, maximum Hispaniae purpureique senatus ornamentum, in luculentissima Hispanorum conciliorum Collectione, t. I, diss. 4), hanc mercem aut collegit, aut elaboravit, ita ut viris etiam doctissimis imposuerit, qui sancti Isidori Hispalensis episcopi opus illud fuisse crediderunt. Caeterum quo tempore hujusmodi syllogus (0366D)prodierit, ipsae nos epistolae docent, siquidem inter eas quaedam sunt Gregorii II ac III, et Zachariae, summorum pontificum, nominibus insignitae. Cum vero hi pontifices octavo saeculo sederint usque ad an. Chr. 751, post illa tempora scripsisse Isidorum istum dignoscimus. Sed ne statim quidem publici juris factae sunt hujusmodi decretales, etenim primus omnium Riculphus, Moguntinus episcopus, eas ex Hispania, ubi cunas sortitae fuerant, in Gallias importavit. Hincmarus Rhemensis, in Opusc., c. 24, haec habet: De libro collectarum epistolarum ab Isidoro, quem de Hispania allatum Riculphus episcopus Moguntinus obtinuit, et istas regiones ex illo repleri fecit. Moguntiacam autem Ecclesiam rexit Riculphus iste ab an. Ch. 787 usque ad annum 814. Quare affirmandum omnino est epistolas illas sub finem tantum saeculi octavi inter eruditos versari coepisse. Quod si verum, uti prorsus verissimum est, an illis (0367A)Benedictus archiepiscopus, quinam. Ch. 711 Romae perorasse dicitur, uti potuisset? Superest igitur ut fateamur, aut a Landulpho ipso memoratam orationem fuisse elucubratam, aut ab alio quopiam, qui pluribus post Benedictum annis inter vivos numeraretur. Stylus quidem, ut hoc quoque exponam, a consueto Landulphi stylo nonnihil dissidere videtur, ita ut, quod summum est, suspicari possimus etiam ante Landulphum orationem hanc exstitisse. Quae igitur Mediolanensi episcopo in Ticinensem firmissimae rationes forent, ni fallor, explorate ostendimus. Nunc vero, videndum quibus verbis a Sigonio magni nominis viro, historia haec proponatur. Inquit is, lib. III Hist. de Regno Ital., ad ann. Ch. 715: Lis inter archiepiscopum Mediolanensem et episcopum Papiensem exorta. Archiepiscopus, novi parandi juris causa, episcopi consecrationem ad se traducere voluit. Quod jus ad eum non pertinere episcopo contendente, ex communi sententia res est Romam rejecta. Ibi causa utrinque apud pontificem agitata, archiepiscopus, adversantibus (0367B)omnibus vetustatis exemplis, victus abscessit. Verum paratragoediat Sigonius; neque enim jus novum Benedicto parabatur, neque illi omnia vetustatis exempla adversabantur. Una plurium annorum praescriptio fecit ut secundum Ticinensem judicaretur. In anno etiam hujusce quaestionis assignando Sigonium calculi defecere, quandoquidem anno 715, quo rem peractam is arbitratur, Romanam sedem Gregorius II implebat, non vero Constantinus. Decesserat hic anno superiore, eodemque in summum pontificem electus fuerat Gregorius, uti em. Annalium parens certis Anastasii Biblioth., Theophanis, Sigeifredi, aliorumque testimoniis ductus liquido ostendit. Cum vero sub Constantino tantum hujusmodi lis composita fuerit, annum eidem, aut 711, cum Baronio, aut, cum aliis, 712, assignari debere patet. Porro hac in re quantum a Sigonii mente reliqui scriptores discedant, multis probare possem, sed omnium instar sat erit Benvenutum (hunc Imolensem (0367C)fuisse arbitror) proferre, vetustum scriptorem, qui ante annos 300, et quod excurrit, scribebat, et cujus chronicon ms. in Ambrosiana Bibliotheca exstat. Cap. 137, de Papia urbe, haec ille habet: Hujus civitatis episcopus suffraganeus fuisse asseritur archiepiscopi Mediolanensis. Quod patet ex eo quod beatus Protasius archiepiscopus Mediolani consecravit beatum Epiphanium episcopum Papiensem sancti Crispini successorem. Sed quia tempore Longobardorum, qui erant infideles, timore eorum archiepiscopi Mediolanenses apud Januam residebant, sicut de Honorato legitur, (0368A)episcopi Papienses consecrari coeperunt a papa. Unde cum Benedictus archiepiscopus Mediolani in curia Romana citaret episcopum Papiensem, suum ab antiquo suffraganeum, succubuit. Unde et hodie Papienses, Placentini, et Ferrarienses episcopi, subsunt immediate domino papae. Reliqua videamus. Sic rebus compositis, ad multum tempus Ticinenses episcopi Mediolanensem ignoravere metropolitam, et ab uno pendentes Romano pontifice pallii etiam dignitate sunt aucti. Quo tempore hic honor eisdem collatus, prorsus definire non audemus. Illud tamen absque haesitatione affirmandum duco, Ughellum a veritate desciscere, dum sine tabulis et sine testibus haec de Papiensi Ecclesia asserit: Cui pontifex Hormisda (Romanam sedem hic tenuit ab anno 514 ad 523) pallii usum concessit, extenditque eam gratiosam indulgentiam ad successores. Usus enim pallii per ea tempora aut paucissimis, aut nemini a summis pontificibus tribuebatur. Aevo deinde divi Gregorii, ut doctissimus de Marca animadvertit, lib. VI, cap. 7, (0368B)num. 3, de Concord. sac. et imp., invaluit, ut Romanus pontifex pallio ornaret praecipuos metropolitanos, qui ad ejus consecrationem pertinebant, aut eos quibus vices suas in provinciis committebat. Si igitur neque omnes metropolitanos, sed praecipuos duntaxat pontifex pallii usu decorabat, idque etiam saeculo solum Gregorii Magni usurpari coepit, quanto minus Hormisdae aevo pallium Ticinensi concedendum fuit, qui non inter metropolitas, sed in episcoporum solummodo vulgarium censu numerabatur? Plura in hanc rem non aggero, tum ne messem hanc tibi praeripiam, tum ut eruditorum auribus parcam, qui a te uberiora praestolantur. Velim tamen serie perpendas an ad Joannem VIII papam praerogativae hujus primordia sint referenda. Ille enim pontifex nihil antiquius habuit quam ut Ticinensem extolleret sedem, quo vividum nimis ac forte Mediolanensis episcopi ingenium retunderetur, qui de prompte praestanda tunc temporis Ecclesiae Romanae obedientia recusabat. (0368C)Certe hic summus pontifex epistolam dedit, quae inter ejus opera est 139, illaque Mediolanensem ac Ravennalem metropolitas statuit ad synodum convocari a Ticinensi episcopo posse, quod (nisi eadem epistola in apocryphis sit recensenda) adeo mirum videtur, ut Baronius ad an. Ch. 878 pronuntiare non dubitaverit: Quod non crederem, nisi legissem. Equidem hanc conjecturam facile sequor, a qua tamen discedam statim ut meliora abs te, ut spero, proferantur.