 Progymnasma quintum |
Progymnasma septimum  |
Excusatio absentiae.
Personae:
Magister, Animadversor, Antonius, Ioannes, Marcus.
Magister.
Euge animadversor, adesdum.
Animadversor.
Adsum, impera.
Magister.
Quinam hesterno die scholam non obierunt?
Animadversor.
Qui? Antonius Niger, Ioannes Faber, Marcus Sylvius.
Magister.
Perpaucos memoras.
Animadversor.
Reliqui ad unum omnes coram praesentes affuerunt.
Magister.
Extra eos videlicet, qui munusculis te elinguaverunt.
Animadversor.
Hoc quidem alias cum tentarent nonnulli, semper Austrum perculerunt.
Magister.
Probatus es adolescens, et Magistro tuo fidelis. Heus, prodite vos in medium, repente, statim, sine mora. An nondum etiam? Confestim, inquam, advolate. Quid habes Antoni dicere ad excusandam absentiam?
Antonius.
Ingens quidam, et intolerabilis dolor occupaverat sinciput meum. Quocirca mihi in mandatis dabat mater, extra aedes pedem ne usquam ponerem.
Magister.
Fabulae. Tibi ut credam? Non ego te novi?
Antonius.
Si verbis meis exigua apud te est fides, certum hominem ad matrem et familiares indagatum allega.
Magister.
Logi.
Antonius.
Haud secus reperies.
Magister.
Somnium. Quasi vero tu, ut es callidus et versipellis, hoc tuis non imposuisses, tibi nimirum condolere. caput. Studebas verberationem effugere, quae propter segnitiem te manebat.
Antonius.
Neutiquam, Praeceptor: non imposui profecto: revera nihil finxi.
Magister.
Poterone hodie verum ex isto puero exsculpere? Cave mihi mendacii quidquam.
Antonius.
Vera loquor. Si aliter fuerit ac dixi, caussae nihil erit, quin tibi dem poenas.
Magister.
I sessum: rem ego nunc quidem in medio relinquam. Tu bone Faber, quo negotio implicatus tenebare?
Ioannes.
Pater quopiam profectus ad animum suum relaxandum remittendumque, me perduxit illuc secum.
Magister.
Quo profectus?
Ioannes.
In villulam nostram, quae aliquot millia passuum ab urbe distat.
Magister.
Cur pridie a me copiam non petebas?
Ioannes.
Noctu hac de re deliberavit pater: tum multo mane in viam nos dedimus, ut ad te adire nequiverim, nec voluerim, quod verebar ut cubitu surrexisses.
Magister.
Dictum inopinatum atque mirabile: te alioqui somniculosissimum, id temporis, sub galli cantum scilicet, experrectum. Monstra ac portenta loqueris.
Ioannes.
Videre me somnum haud sinebat gratissimae promissionis exspectatio.
Magister.
Quin tu exoraveras patrem, ut hoc promitteret?
Ioannes.
Factum est ut patre secundo villam amoenissimam petiverim, ibique animum studiorum perpetuitate fatigatum triduo isto instauraverim. Proinde, amabo mi Praeceptor, parce ultra quaerere: quandoquidem te clam non est, quanto me opere schola delectet, nusquam ut sim libentius.
Magister.
Qui tibi incessit metus plagarum insolitus, hic de improviso oratorem te reddidit. Nunc condonabitur erratum. Posthac nisi quoquo modo de absentia certiorem me feceris, verberibus te caedam, ut si in pistrino moleres. Percepisti?
Ioannes.
Planissime.
Magister.
Restat ut te quoque purges, solute adolescens, et omnium inertium inertissime. Quid egisti? aut ubi fuisti? aut quare in ludum non venisti? Quid est Sylvi? quid taces?
Marcus.
Existimabam esse ferias literarias.
Magister.
Ridiculum. Hoccine os tuum? Istane frons tua? Ecquid, o insulse, nudius tertius aut quartus primum auditiones obire coepisti? Quomodo? An tu nesciebas vacationi diem Mercurii consecratum? Hic ego te manifestum mendacii teneo.
Marcus.
Ast mihi occurrebat heri Mercurius.
Magister.
Ast ego faxo tibi hodie Tisiphone accincta flagellis occurrat. Lepidum capitulum. Tene errare in isto negotio tam antiquo, tam noto, tam vulgato? Quamobrem autem horis antemeridianis saltem non comparuisti in hoc loco? Praetexis culpam hoc figmento: non fit mihi verisimile quod ais. Illi sodales et congerrones tui aliquo te ambulatum, aut lusum auocarunt. Para: mox tibi virgis corium conscribam.
Marcus.
Miser, ah miser, cui tam male vertit dolus. Sed te obtestor, unam hanc dimitte noxiam: si quando rursus admisero, tum occidito.
Magister.
Nihil agis.
Notae
1 ADESDUM: Ades, imperativum est, dum παρέλκον Est enim productio et adiectio syllabae, ut Ehodum ad me. Donat. in And. Non tam vero significat, veni huc, quam hic esto, hoc age, attende, ades, animo.
2 QUI? Festive per verbum eius qui cum loquimur, ac praesertim extremum respondemus aut interrogamus, ταυτολογικῶς scilicet. Cuius festivitatis exempla in Plauto et Terentio sexcenta, et in hisce quoque dialogis non pauca. Adducamus tamen aliquot. Terent. And. Factum est hoc Daue? D. factum. Ibid. Aut si tibi nuptiae hae sunt cordi. P. Cordi? Idem Phorm. Scisne hoc certo? G. Certo. Plaut. Amphit. In eodem lecto? A. In eodem. Ain' tu geminos? B. geminos. Cic. ad Att. lib. 7. Coronatus Quintus noster Parilibus? Parilibus. Et pro Sex. Roscio. Patri, inquit, non placebat. Patri non placebat?
3 AD MATREM, etc. ALLEGA: Quae sit proprietas et vis horum trium, allegare, legare, ablegare, quidque differant, Cardinal.
4 QUIN TIBI DEM POENAS: Idem est quod dare alicui supplicium, puniendum se praebere scilicet. Terent. And. Eunuch. Plaud. Epid. Catull.
5 SOMNUM HAUD SINEBAT: Cura vehemens, et affectus ingens insomniam conciliant. Quare sub noctem defaecandus est animus, ut sopor suavis oculos operiat: quo se privatum propter immodicam ex versuum eius elegantia conceptam delectationem Catull. ad Licinium conqueritur. Et Cic. ad Attic. lib. 9. epist. 12. Sed cum me aegritudo non solum somno privaret, verum ne vigilare quidem sine summo dolore pateretur.
6 PATRE SECUNDO: Elegans huius voculae usus est pro, favente, amico, benevolo, foelice ac prospero. Horat. Ode 10. lib. 2. Sperat infestis, metuit secundis Alteram sortem bene praeparatum Pectus. Sic apud eundem rumore, omine, Aquilone secundo. Secundis et adversis auribus aliquid accipere, Livius. Secundae admurmurationes, fortuna secunda, Cic. Existimatio secunda, Sueton. Clamor Secundus, cursus secundi, Virgil.
7 TISIPHONE: Furias Acherontis ac Noctis filias tres inducunt Poetae, Tisiphonen, Alecto, et Megaeram, de quibus Ovid. in 4. Metamor. et in 6. Aeneid. Virgil.
8 TENE ERRARE IN ISTO: Istiusmodi orationes per modum infinitivum cum accus. casu ad animi affectum vehementiorem exprimendum aptae sunt, subauditurque, oportet? aequum est? credibile est? censes? putet, credat aliquis? patiar? par est? verum est? etc. Cicer. epist. 1. lib. 14. Me miserum, te ista virtute, fide, probitate, humanitate in tantas aerumnas propter me incidisse? epistol. 2. eiusdem lib. Hem mea lux, meum desiderium, unde omnes opem petere solebant, te mea Terentia sic vexari, sic iacere in lacrymis et sordibus? lib. 2. ad Attic. Facinus indignum: tibi hoc contigisse? Virgil. 1. Aeneid. Mene incepto desistere victam? et paullo post. Mene Iliacis occumbere campis non potuisse? Tuaque animam hanc effundere dextra? Plaut. Persa. siccine hoc te mihi facere? Amphit. Ita me probri, stupri, dedecoris argutam a viro meo?
9 HORIS ANTEMERIDIANIS SALTEM: De vi et origine vocis, saltem, lege quae tradit Gellius lib. 12. cap. 14. et Donat. ad illud Terent. And. Ut aliquot saltem nuptiis prodat dies et Adelph. ad illud. Meum mihi reddat, saltem quanti emptus est, Syre. Barbari dicunt, ad minus.
10 CORIUM CONSCRIBAM: Plautus dixit, virgis dorsum scribere. Corium autem humani corporis pellem saepius per iocum nominat. Pseud.
Quasi in libro cum scribuntur calamo literae,
Stilis me totum usque ulmeis conscribito.
Amphit. Eius ornamenta, et corium uti conciderent. Huc etiam facete transtulit verbum pingere. Epid.
Ex tuis verbis meum futurum corium pulchrum praedicas,
Quem Apelles atque Zeusis duo pingent pigmentis ulmeis.
Catull. quoque ad contubernales. Namque totius vobis Frontem tabernae scipionibus scribam. et ad Thallum, aequo pallium sibi et sudarium surreptum indignatur.
Quae nunc tuis ab Unguibus reglutina et remitte,
Ne Laneum latusculum, manusque mollicellas
Inusta turpiter tibi flagella conscribillent.
Hoc verbi, conscribillo, ex Varrone iterum affert Nonius.