Pagina:Vico, Giambattista – Le orazioni inaugurali, il De Italorum sapientia e le polemiche, 1914 – BEIC 1965567.djvu/118

Cur leges Furia Caninia, Aelia abrogatae? Cur sublatum ius Latinae et dedititiae libertatis? Cur oinnes raanumissi liberti Romani facti? ut Romani ingenui obsequio principis firmarentur. Cur dominorum saevitia in servos coércita? ut ne porro foris erumpant, et audeant principis potentiam attentare. Cur peculia filiisfamilias patrimonii iure permissa? ut muleta quoque a delinquendo deterreantur. Cur legitimationes institutae? ut patriciorum ferocia mansuesceret. Cur dominium ex iure Quiritium et ius bonorum, usucapio in Italia et longi temporis possessio in provinciis olim distincta, nunc confusa? Cur omnes imperio Romano subiecti ci vitate Romana donati? An quo sanctius fieret arcanum, posse a provinciis imperatorem Romanum eligi? An, quod verius, ut omnium aeque interesset imperium Romanum stare? Cur donationes insinuandae? ne quis largitionibus turbida agitet. Cur aucta militum privilegia? quo studeant magis potentiae principis. Cur fideicommissorum pudor abiit in iuris necessitatem? ut socii populi Romani, successionibus Romanorum antea prohibiti, Romano principe laetarentur. Cur adgnatorum et cognatorum in successionibus sublata discrimina? ne qui antiqua et perpetua potentiae opumque laude ferocirent. Cur poenae exasperatae? quia, cum princeps mortalis sit, acriori leges custodia indigent. Haec ego innatantia animadverti, ut huius iurisprudentiae usus et commoda digitum ostendens demonstrarem; et ne per exempla utilitates huius rationis singulas explicem, quod nostrae dissertationis institutum non patitur, per transennam, ut aiunt, indicaverim cunctas. Videtis iurisprudentiam rigidam crescentis reipublicae, mitem et laxam decrescentis imperii fuisse. Haec enim principio consilium fuit, quo principatus Romanus invalesceret; deinde remedium, ut labesccns consisterei; tandem malum, quo rueret. Nam, sublato adgnatorum cognatorumque discrimine et iure gentilitatis extincto, e familiis patriciis et res effugit, et nomen evanuit, et virtus est resoluta. Tot in servos beneficiis collatis, ingenuus Romanorum sanguis sensim labefactatus, tandem corruptus est. Omnibus imperio Romano subiectis civitate Romana donatis, amor in patriam,