C. IX.Sect. II.nativam tenuere; quamvis ea post legem Mahumetis in istud imperium introductam ex Arabicæ mistura linguæ non exiguam corruptionem passa, à sinceritate sua deflexerit. Hayton Armenus.
M. Paulus Venetus.Verùm de hisce consule Haitonem Armenum in libro de Tartarie regionibus, Marcum Paulum Venetum, et nostram Chinam illustratam, in quibus fusè de hisce egimus. Hodie Tartari utuntur adhuc veteri suâ linguâ, sed characteres, quos olim obtinuerant à sacerdotibus Chaldæis, qui primi in Tartariam magnam sub magno Cham Imperatore, fidem Christianam introduxerant, in hunc usque diem, quemadmodum in China nostra illustrata docuimus, conservant. Edictum Regis Sinarum Tartarico-Sinico charactere conscriptum.Extat in nostro musæo ingens tabula, ex China ad me transmissa, quâ Rex, seu Imperator Tartariæ, cum universum Sinarum regnum in quindecim regna divisum suo subjecisset dominio et jurisdictioni, sub duplici lingua Tartarica, et Chinensi, promulgationem legis Christianæ; templorum, seu ecclesiarum ritu Christiano extruendarum, liberrimam toti suo imperio, quo vastius orbis terrarum hodiè non continet, permissionem quàm clementissimè concedit. Et Tartarica quidem tabula, non aliis, quàm Chaldaïcis characteribus, altera Sinicis, eo fine inscripta fuit, ut in utroque imperio, et Tartarico, et Sinico, mentem Imperatoris quisque suâ linguâ intelligere possit. Characteres quidem Chaldaïcos sine ulla difficultate legi, sensum tamen Tartaricum sub ipsis latentem, ex linguæ imperitiâ penetrare non licuit; haud secus, ac si quis characteribus latinis scriberet cujuscunque alterius linguæ ignotæ idioma. Innumera hoc loco apponere possem ad hanc materiam pertinentia; verùm qui ea dilucidiùs nosse cupit, is Chinam nostram Illustratam, paulò antè citatam consulat.
Turcica lingua, tametsi multis variisque sentium confusionibus corrupta, tota tamen ex Tartarica lingua originem invenit. Certum enim est, et omnium geographorum historicorumque testimoniis comprobatum, Turcas primos omnium ex Tartariæ regione, quam Turcistan ex septentrionalis plagæ regione, à quo et nomen obtinuêre, profectos, per Mare Hircanum, portas Caspias penetrantes in citeriores Armeniæ, et Asiæ minoris regiones innumerabili hominum multitudine irrumpentes, illud sui fecisse juris; et tandem quoque impiam Mahometis legem amplexos fuisse cum magno Christianæ Reipublicæ detrimento; Turcisque à Regione Turchistan, unde eruperant, impositum nomen in hunc usque diem reliquisse. Vide de hisce Leonclavium, Jovium, Augustinum Curionem, Lambinum, libris de origine Turcarum. Porrò linguam Turcicam, ex Tartarica, Bosnica, nec non Arabica commixtam, in ejus institutionibus secuturis ostendemus.
