Migne Patrologia Latina Tomus 78
BenCan.OrRoXi 78 Benedictus canonicus Parisiis J. P. Migne 1849 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin Ordo Romanus XI
118 1. Perspicuae scientiae et profundae sapientiae magistro Guidoni de Castello, divino nutu sanctae Romanae ecclesiae presbytero cardinali tit. sancti Marci Benedictus, beati Petri apostoli indignus canonicus et Romanae Ecclesiae cantor, intimae dilectionis affectum, et inter sanctorum antistitum agmina coronam immarcescibilem. Divinae pietatis misericordiae, Pater reverende, pro meae tenuis scientiae viribus immensas gratias ago, quoniam vestrae salutis curam et ecclesiastici ordinis sollicitudinem vos habere concerno. Unde magnam Dei misericordiam et multiplicium suarum miserationum copiosam bonitatem humiliter imploro, quatenus in hoc tam bono proposito, usquedum ipse veniet ad movendum de loco suo candelabrum, vos corroborando stabiliat. Caeterum super petitionem ecclesiastici Ordinis totius anni, et praecipue apostolicae dignitatis et totius curiae, de qua placuit vestrae illustri sapientiae et egregiae prudentiae a me famulo vestro opusculum expetere, qualiter Deo favente domnus apostolicus cum curia sua et tota Romana Ecclesia in praecipuis solemnitatibus et quotidianis officiis valeat se regere, prout melius mihi Deus concesserit, licet si ardua, et officio professionis non indebita, elucidare aggrediar. Sed mirandum valde est cur a me idiota, et quasi nullius scientiae, quaeritis aperire quae in apotheca cordis 119 non habeo enucleare, quae investigare non valeo, propinare quae sitibundus pincerna haurire a vobis gestio. Quis enim noscere potest quid agat flos campi et lilium convallium, dum montes transgreditur, et colles transilit, nisi quem torrente voluptatis suae potavit et domus suae ubertate inebriavit? Verumtamen, ut dixi, vestra dilectione et assidua pulsatione commotus, quod de dignitate Romani pontificis, et presbyterorum cardinalium, et diaconorum, caeterorumque ordinum curiae, necnon de ecclesiastico officio totius anni per multa temporum spatia vidi, et a sapientibus curiae audivi, et quod alii doctores in suis scriptis reliquerunt, ad perpetuae recordationis memoriam scribere curabo.
2. In Adventu Domini, quando annualiter fit recapitulatio officii et librorum qui in Ecclesia leguntur, Sabbato in vigilia Adventus Domini, ad Vesperas incipit Antiphona In illa die stillabunt montes. Sub ista Antiph. omnes Psalmi hujus Vesperi cantantur. Qua Antiphona finita, dicitur Versus Ostende nobis, Domine, misericordiam tuam. Ad Magnificat, Spiritus sanctus in te descendit, Maria. Finita Antiphona, dicitur Oratio [ Al., Orationes]. 3. Ad Matutinum Invitatorium Regem venturum, cum suo Venite. Quo finito, incipit prima Antiphona: Missus est Gabriel angelus. Psalmus Beatus vir, usque Domine, ne in ira, et dicitur Antiphona. Deinde dicitur secunda Antiphona Ave, Maria, gratia plena; Psalmus: Domine Deus meus in te speravi, usque In Domino confido. Antiphona finita, dicitur tertia Antiphona: Ne timeas, Maria. Psalmus Salvum me fac, Domine, quoniam defecit sanctus, usque ad Psalmum Domine, quis habitabit. Antiph. finita, dicitur Versus Ostende nobis, Domine. Tres lectiones leguntur de Isaia propheta. Prima lectio Visio Isaiae. Resp. Aspiciens a longe, quo finito, dicitur Vers. Quique terrigenae, totum; deinde repetenda Ite obviam et dicite. Vers. Qui regis Israel intende, totum; repetenda Nuntia nobis si tu es ipse. Vers. Tollite portas, principes, vestras, totum: repetenda Qui regnaturus es in populo Israel. Gloria Patri et Filio et Spiritui sancto. Incipit a capite Aspiciens a longe. In secunda lectione secundum Resp. Aspiciebam in visu noctis, cum duobus versibus: Ecce dominator Dominus, et Potestas ejus potestas aeterna, cum repetendis suis, sicut superius; 120 et Gloria Patri, et Responsorium a capite. In tertia lectione Resp. Missus est Gabriel angelus, cum duobus versibus, Ave, Maria, et, Dabit ei Dominus Deus. Repetenda prima Ne timeas, Maria; et repetenda secunda Et vocabitur, et reliqua. Gloria Patri. Qua finita, responsorium a capite cantetur. Haec tria Responsoria ita debent cantari in congregationibus: Prior et secundus cantant Responsorium primum ante altare cum omnibus Versibus, et repetendis usque ad finem; tertius et quartus secundum Responsorium sicut prius; quintus et sextus tertium Responsorium. In secundo nocturno incipit Antiphona Ecce ancilla Domini; Psalmus Conserva me, Domine. Alia Antiphona Angelus Domini; Psalmus Exaudi, Domine, justitiam meam. Tertia Antiphona Antequam convenirent; Psalmus, Diligam te, Domine, totoque finito cum Antiphona, dicitur Versus, et tres lectiones leguntur de sermone sancti Augustini, et sancti Leonis, et tria Responsoria cantantur sicut mos est. In tertio nocturno Antiphona Beata es, Maria, quae credidisti Domino; et, Beatam me dicent omnes generationes; et, Dabit ei Dominus, cum suis Psalmis, Coeli enarrant, Exaudiat te Dominus, et Domine in virtute tua. Versus et duae lectiones de epistola, tertia de homilia. Quibus finitis, cantatur Te Deum laudamus; quo finito, incipiunt matutinae Laudes, et Antiphona In illa die, cum omnibus aliis Antiphonis et Psalmis. Quibus finitis, dicitur Vers. Quo finito, incipit Antiphona, Spiritus sanctus in te descendit Maria, et, Benedictus Dominus Deus Israel, etc. 4. Deinde dicit Primam, et incipit secundam Antiphonam Matutini, Jucundare, cum Psalmis. Quibus finitis, dicit lectionem Epistolae, et Versum, et Orationem diei. Mane statio ad sanctam Mariam Majorem, quo dominus papa cum omnibus ordinibus venit; ibique honorifice, sicut mos est, cantat Missam cum Gloria in excelsis Deo, sicut in aliis Dominicis usque ad Natalem Domini, et coronatur. Ad Tertiam canitur tertia Antiphona; ad Sextam quarta Antiphona; ad Nonam quinta Antiphona; ad Vesperum cum omnibus Antiphonis, sed non dicitur Missus est Gabriel, neque Ecce Dominus veniet, nisi infra hebdomadam, sed tantum Oratio. 5. Infra hebdomadam, officium de Adventu ad Matutinum 121 Invitatorium Regem venturum. Noct. cum Antiphona de Psalmista. Versus de Adventu, et legitur de Isaia propheta. Ad matutinas Laudes canitur una Antiphona In illa die stillabunt montes, sub qua omnes Psalmi cantentur. Prima canitur cum lectione de Adventu et capitulis, sicut Ecclesia consuevit, genu flexo. Tertia, Sexta, Nona cum Antiphonis de Adventu in terram prostrati, cum capitulis et Psalmis et Oratione, sicut mos est. Ad Vesperum omnes Psalmi feriales cantentur sub una Antiphona, In illa die stillabunt montes, et ad finem cantentur istae Antiphonae, Missus est Gabriel angelus; Ave, Maria, gratia plena, Dominus tecum, cum Oratione Deus, qui de beatae Mariae virginis utero, et Antiphona Ecce Dominus veniet, et omnes sancti ejus cum eo. Vers. Exsultabunt sancti in gloria. Missa de Adventu usque in quinta feria. Sexta feria canitur Missa de Cruce, quod non convenit in Adventu. Sabbato de sancta Maria, si non fuerit festivitas novem lectionum; et si fuerit, omne officium sit festivitatis; et si fuerit trium lectionum festivitas, in vigilia ad Vesperum Psalmi diei cantentur sub una Antiphona de Adventu. Cum venerit ad Magnificat, Versus dicatur de festivitate cum Antiphona et Oratione sancti; et fit commemoratio de Adventu, Missus est Gabriel angelus, etc. Matutinum totum de sancto, tamen cum nocturno diei; matutinae Laudes, si habent proprias Antiphonas, cantentur; sin autem, sub una Antiphona communali omnes Psalmi cantentur. Prima cantetur cum una Antiphona festivitatis et lectione diei; et omne officium non prostrati, sed stando cantetur. Tertia et Sexta de festivitate, Nona et Vesperum de Adventu. 6. Dominica secunda leguntur tres lectiones de eodem propheta Isaia, et tres lectiones de sermone, et duae lectiones de Epistola, tertia de homilia, et canitur de historia sua. Mane ad Missam fit statio ad Jerusalem in palatio Susurriano, ubi Dominus pontifex cum tota curia debet cantare Missam, et accipere coronam, et eam celebrare, sicut mos est. 7. Dominica de Gaudete, statio ad sanctum Petrum. Cum dominus papa cum omnibus scholis ad Vesperum venit, ibique dominus manet; tunc dominus pontifex accipit XX solidos de confessione, et expendium curiae, et equorum suorum. Cardinales vero et diaconi, primicerius cum schola, subdiaconi basilicarii et subdiaconi regionarii, et acolythi 122 accipiunt quinque solidos den. Papiensium, quod vocatur coenaria [ Al. cenatica]; et archidiaconus accipit XVIII denarios pro Responsoriis qui expenduntur per manus suas; et canonici ecclesiae debent habere de presbyterio XII sol. de eadem confessione. Praelibati vero sacri palatii ordines hospitantur in domo Aguliae [ Al., Auguliae], et dominus hospitii debet praeparare lectos de suis bonis linteaminibus, et accipere in stabulis suis equos eorum, et custodire; et si oportuerit facere coenam ejus diei, tamen de praescriptis denariis qui vocantur coenatica, non solum in stationibus, verum etiam per totum annum, quandocunque [ Al., quocunque] venerint cardinales cantare Missam cum primicerio et cantoribus vel aliis palatinis clericis, et ille dominus hospitii debet habere pró beneficio omni die unam monetam de oblatis [ Al., oblationibus] Missae, et lacrymas cerae, quae remanent de offerenda Missae. Hic praelibatus ordo debet esse in omnibus nocturnis stationibus sancti Petri; in diurnis vero dantur tantum quinque sol.. sed dominus papa in nocturnis et in diurnis accipit XX solidos, sicut supra dictum est. 8. Media autem nocte surgens audito signo dominus papa, cum omnibus ordinibus ad sanctum Leonem venire debet, ibique mansionarius praeparat thuribulum episcopo, et episcopus pontifici, omnibus indutis de suis indumentis. Cubicularii vero cum duabus faculis accensis, et camerarii cum duobus candelabris et faculis accensis debent ire ante pontificem. Pontifex autem primum incensat altare sancti Leonis; deinde cum Processione incedens per porticum pontificium ad sanctum Gregorium, primum incensat altare ejus, et altare sancti Sebastiani, et altare sancti Tiburtii; deinde duo altaria in mediana ad crucifixos, ubi ab antiquis patribus audivimus requiescere apostolos Simonem et Judam. Postea vadit ad sudarium Christi, quod vocatur Veronica, et incensat, et altare sanctae Mariae similiter. Postea ascendit ad sanctum Pastorem juxta arcum triumphalem, et incensat. Deinde descendens ad corpus, incensat altare super sepulcrum sancti Petri, et sic sedet in subsellio cum candelabris ante se. Paraphonista cum schola incipit vigilias Ex Aegypto rocavi filium meum; Psalmus Beatus vir. Secunda Ant. Ecce apparebit Dominus supra nubem candidam; Psalmus Quare fremuerunt gentes. Tertia Ant. Ecce veniet Dominus, quem Joannes praedicavit; Psalmus Domine, quid multiplicati sunt. Deinde duo subdiaconi basilicarii dicunt Versum; 123 acolythi tenent librum stationalem, et cubicularii faculas, et basilicarii legunt lectiones Gaudens gaudebo in Domino; diaconus praecinit Tu autem. Primicerius cum schola cantat Responsoria. Finitis tribus lectionibus, primicerius dicit Te Deum laudamus. Subdiaconus regionarius porrigit Sacramentarium episcopo, et episcopus tenet ante pontificem; et basilicarii tenent candelabra, et pontifex dicit Orationem. Diaeonus dicit Benedicamus Domino, et dominus papa benedicit. 9. Deinde exiens inde ascendit ad altare majus, et incensat; et descendit ad pectorale ante altare, circa eum diaconi induti. Episcopi stant ad aliud pectorale, cardinales in choro cum canonicis ecclesiae. Cubicularii et camerarii ponunt faculas ante pontificem. Pontifex vero incipit Matutinum, Domine, labia mea aperies. Cantores cantant invitatorium; quo finito primicerius incipit Ex Aegypto vocavi Filium; Psalmus Beatus vir, et omnes Psalmi primi nocturni cum Antiphonis suis. Primo nocturno finito, canonici ecclesiae legunt tres lectiones, Gaudens gaudebo, et cantant tria Responsoria; caetera cantores et basilicarii. Deinde episcopi legunt quartam et quintam lectionem de epistola sancti Leonis papae, missa Flaviano episcopo de incarnatione Domini contra Eutychen haereticum, cardinales sextam et septimam; Prior basilicarius octavam de expositione epistolae, Gaudete in Domino semper; nonam vero ibi ubi intrat legit pontifex de homilia, et dicit Jube, Domine, benedicere. Nullus benedicit eum, nisi Spiritus sanctus; tantum omnes respondent Amen. Finita lectione pontificis, primicerius dicit Te Deum laudamus, et alii respondent; et incipit Antiphonas ad matutinas Laudes. Quo finito, basilicarii cantant versum ante altare. Primicerius nuntiat pontifici Antiphonam ad Benedictus Dominus Deus Israel. Episcopus repraesentat librum pontifici, sibi datum a subdiacono regionario; pontifex dicit Orationem; diaconus dicit Benedicamus Domino. Missa a pontifice celebratur et dicitur Gloria in excelsis Deo, et fit laus a diaconis, et subdiaconis, et notariis; et coronatur a sancto Petro 124 per mediam civitatem usque ad palatium cum omnibus ordinibus, sicut mos est. A festivitate sancti Nicolai usque ad feriam ante Natalem Domini cantantur hae Antiphonae ad Matutinum, O Sapientia, ad Benedictus, et caeterae omnes in quatuor temporibus. 10. Feria quarta statio ad sanctam Mariam Majorem. Fit Collecta ad sanctum Petrum ad Vincula in Eudoxia. Primicerius cum schola, et subdiaconi regionarii, et acolythi cum cruce stationali sancti Petri, levant inde crucem cum collecta Pro cessionali, cantando usque ad sanctam Mariam Majorem. Ibi Dominus papa praeparatus cantat Missam more quadragesimali, et ibi nuntiat quem ordinare disponit hoc modo: Auxiliante Domino et salvatore nostro Jesu Christo elegimus hunc diaconum in presbyteratum. Si quis habet contra eum pro Deo, cum fiducia exeat, et dicat. Verumtamen memor sit conditionis suae. 11. Sexta feria statio ad sanctos apostolos cum processione. 12. Sabbato statio ad sanctum Petrum, ubi debet ordinatio fieri a pontifice, et celebrare Missam. Dum vero cantatur officium celeberrime a schola, et hymnus trium puerorum, Benedicite omnia opera Domini Domino, descendit pontifex ab altari, et vadit ad sanctum Andream. Ibi facit consecrationem. Facta consecratione, revertitur ad altare, quia ad hoc altare nulla consecratio debet fieri, nisi de Romano pontifice. Et sic in omnibus quatuor temporibus debet fieri. 13. Dominica de Canite tuba legitur de Joel propheta, Canite tuba in Sion, et de sermone, et Epistola, et de homilia. Cum venerint autem feriales Antiphonae, omnes per ordinem cantentur ad Matutinum. Ad Vesperum omnes Psalmi cantentur sub prima Antiphona. Ad Magnificat cantetur propria Antiphona. 14. In vigilia Natalis Domini ad Matutinum Invitatorium Christus adveniet nobis, venite adoremus. Ant. Dominus dixit ad me; Psalmus Quare fremuerunt gentes. Antiph. In sole posuit tabernaculum; Psalmus Coeli enarrant. Antiph. Elevamini portae aeternales; Psalmus Domini est terra. Versus Hodie scietis quia veniet Dominus, et quinque lectiones, et quinque 125 Responsoria. Quarta lectio sermo sancti Augustini, Vos, inquam, convenio, o Judaei. In quarta cantantur sibyllini versus Judicii signum, tellus sudore madescit. Quinta de homilia. Eo die non dicitur Te Deum laudamus, sed tantum Deus, in adjutorium meum intende, cum Antiphonis vigiliae, et Psalmus Dominus regnavit, cum aliis Psalmis. Prima cum Antiphona vigiliae, et lectio Paulus servus Jesu Christi, cum Versu, sine Kyrie, tantum dicatur Oratio diei. Tertia, Sexta et Nona cum suis Antiphonis. Non prostrati, sed tantum stando dicantur Orationes. Isto die statio ad sanctam Mariam Majorem, ubi dominus papa debet Missam cantare cum scholis clericorum et familia palatii; et episcopus Albanensis debet facere coenam optimam toti curiae, et debet mittere ad curiam duo optima busta porcorum. Ad Vesperas et ad vigiliam debet ibi remanere pontifex per totam noctem. 15. In prima vigilia legunt canonici ecclesiae tres lectiones de Isaia propheta, et cantant tria Responsoria. Primo tempore alleviata est terra Zabulon, et Consolamini, et Consurge; et ita fit officium per cardinales et episcopos et cantores, sicut nocturnalibus stationibus sancti Petri. In secunda vigilia de sermonibus. In tertia de eisdem sermonibus, et de homilia. Et ad praesepium debet cantare Missam, et dicere Gloria in excelsis Deo, et unam Orationem tantum, et Credo in unum Deum. Primicerius cum schola officiat Missam; qua peracta, primicerius revertitur ad chorum, cantando Ecce Maria genuit nobis Salvatorem, cum Psalmis et Antiphona, sicut in Antiphonario scriptum est. Finitis isto [modo] matutinis Laudibus cum Oratione, incipit pontifex Matutinum. Schola dicit Invitatorium, et eo ordine fit Matutinum, sicut vigiliae fuerunt. 16. Mane dicit Missam ad sanctam Anastasiam; qua finita, descendit cum Processione per viam juxta porticum Gallatorum ante templum Sibyllae, et inter templum Ciceronis et porticum Cimorum [ Al., Crinorum]; et progrediens inter basilicam Jovis et arcum Flamineum, deinde vadit juxta porticum Severinum; et transiens ante templum Craticulae, et ante insulam 126 Milicenam et draconiorum, et sic sinistra manu descendit ad majorem viam Arenulae, transiens per theatrum Antonini, et per palatium Cromatii, ubi fuit Holomitreum [ Al., Oloritreum], et sub arcu Gratiani Theodosii et Valentiniani imperatorum; et intrans per pontem Adriani ante templum ejus, et juxta obeliscum Neronis, et ante memoriam Romuli, et per porticum ascendens in Vaticanum ad basilicam sancti Petri, ubi est statio; et ibi honorifice cantatur Missa cum omnibus ordinibus palatii, sicut decet; et debet ibi accipere coronam in capite suo, et per mediam urbem cum Processione redire ad palatium, perficere festum coronae. 17. Sed propter parvitatem diei et difficultatem viae, facit stationem ad sanctam Mariam Majorem, et vadit in secretarium. Cubicularii custodiunt secretarium. Prior episcopus servit de libro archidiaconus de Evangelio, subdiaconus regionarius prior de mappula, prior basilicarius de epistola, primicerius et schola de cantu; et sic sustentatus a duobus diaconis, archidiaconus sine socio solus procedit ante pontificem, et sic intrat in Processione; omnis ordo in suo loco, bini et bini procedunt, acolythi cum candelabris, et crux domini pontificis ante Processionem. In introitu ecclesiae cubicularii alte portant mappulam super caput pontificis. Cum autem intrat presbyterium, mansionarius ecclesiae porrigit ei arundinem cum cereo accenso. Tunc pontifex accipit eam, et ponit ignem in stupa posita super capita columnarum ad figuram finis mundi per ignem. In medio presbyterii progrediens sistit iter. Primicerius deponit mitram de capite suo, et osculatur dextram scapulam pontificis, et pontifex benedicit eum. Cumque venerit ante altare, cubicularii offerunt mappulam super caput pontificis; ipse vero pontifex dat pacem priori episcopo, qui ei serviturus est; deinde duobus cardinalibus, priori et secundo. 18. Ascendens cum primo ad altare, facit confessionem, osculatur Evangelium, quod subdiaconus tenet ante eum, et intrat ad altare; et inclinato capite dicit Orationem; qua peracta, osculatur altare, et erigit se dans pacem archidiacono et omnibus diaconibus. Acolythus repraesentat thuribulum et capsam cum incenso archidiacono, qui lecturus est Evangelium. 127 Pontifex autem accipit capsam, et ponit incensum in thuribulum, et incensat altare, et archidiaconus retinet planetam ne impediatur. Posito incenso, ascendit ad sedem, et cardinales descendunt ad chorum in locis suis, et episcopi in dexteram in locis suis juxta pontificem. Interim paraphonista cum schola cantat Introitum, et Kyrie, eleison. Pontifex incipit Gloria in excelsis Deo, et schola respondet Et in terra pax hominibus bonae voluntatis, usque in finem. Et pontifex dicit Pax vobis, schola respondet non in illa voce, sed alta, Et cum spiritu tuo; et dicitur una Oratio. 19. Interea archidiaconus cum diaconibus et subdiaconibus in filo stantibus ad dexteram juxta altare, et notarii jusum [ id est, deorsum] in choro pluvialibus induti stantes, archidiaconus alta voce cum omnibus dicit: Exaudi, Christe. Respondent notarii: Domino nostro Innocentio, a Deo decreto summo pontifici et universali papae, vita. Tribus vicibus dicit archidiaconus cum suis; tribus vicibus respondent notarii. Sancta Maria, dicit archidiaconus; respondent notarii, Tu illum adjuva. Sancta Maria, respondent similiter de unoquoque choro tribus, sanctos ( sic ) duabus vicibus. In fine Kyrie tribus vicibus archidiaconus cum diaconibus et subdiaconibus, et accipiunt tres sol. pro laude. 20. Prior subdiaconus Latinus, et subdiaconus Graecus portant libros ante pectus suum cum duobus subdiaconis, et uno acolytho camiso induto, antecedente eum oblationario [ Al. blacionario] in manu faciendo viam. Duo cantores, prior et secundus, isto die et die sanctae Paschae descendunt in ambonem, et acolythus stat ante in ambone. Finita laude subdiaconus Latinus legit Epistolam Latinam, deinde subdiaconus Graecus legit Epistolam Graecam. Redeunt ad altare gratias habentes, et osculantur pedes pontificis. Cantores vero incipiunt Gradale, et Alleluia, et primicerius cum schola Responsorium. Archidiaconus et diaconus Graecus ferentes librum ante pectora sua cum quatuor subdiaconis, acolythi ferentes candelabra ante eos manent cum candelabris accensis ante pulpitum, illi vero legunt Evangelia. Descendentes portant Evangelia obviam pontifici; et pontifex osculatur ea, ascendit in pulpitum, et praedicat Evangelium. Ad finem vero facit confessionem, 128 benedicit, et redit ad sedem, et dicit Credo in unum Deum. Basilicarii respondent et cantant. Primicerius cum schola cantant Offerenda. Tunc VII cardinales ascendunt ad altare cum libris, tres ex una parte, et quatuor ex alia parte, et Pontifex a diacono sustentatus intrat ad altare in Canonem ad sacrificandum Hostiam cum cardinale. Perfecta Praefatione basilicarii cantant Sanctus, Sanctus, Sanctus, etc. 21. Finita Missa, pontifex ab archidiacono coronatus ascendit equum, et procedit cum Processione ad palatium hoc modo. Post eum praefectus indutus manto pretioso, et calceatus zancha una aurea, altera rubea; circa eum judices pluvialibus induti ante Pontificem, archidiaconus et diaconus cum primicerio bini et bini, deinde subdiaconi: ante quos cardinales; ante cardinales cantando ante eos notarii; ante notarios episcopi; ante episcopos crux domini papae; ante crucem milites draconarii, portantes XII vexilla, quae bandora vocantur; et equus domini papae ornatus, sed vacuus; dirungarii circa Processionem; duo Praefecti navales, qui dicuntur dilungarii [ Al., dirungarii], cum baculis in manibus, pluvialibus induti; majorentes vero mantellis sericis et baculis, qui vocantur schola stimulati, custodientes Processionem, ne aliquis se intromittat. 22. Cum autem venit pontifex ad basilicam Zachariae papae, antequam descendat, descendunt cardinales ad faciendum laudes. Tunc prior cardinalis sancti Laurentii foris muros, deposita mitra, dicit: Jube, domne, benedicere. Pontifex benedicit eum. Qui alta voce dicit: Summo et egregio, ac ter beatissimo papae Innocentio vita. Respondent cardinales omnes: Deus conservet eum, tribus vicibus. Salvator mundi. Cardinales respondent: Tu illum adjuva, et vicibus tribus. Sancta Maria, tu illum adjuva, per omnem chorum sanctorum tres sanctos. In fine, Omnes sancti adjuvate illum, tribus vicibus. Kyrie tribus vicibus. Et pro laude accipiunt tres solid. Judices vero se repraesentant, et dicit primicerius, Jube, domne, benedicere. Pontifex benedicit eum, et alta voce dicit Hunc diem. Respondent judices; Multos annos, tribus vicibus. Tempora bona habeas. Respondent judices: Tempora bona habeamus omnes. Tunc dominus pontifex descendit de equo; primicerius defensorum et secundicerius suscipiunt eum per manus, et 129 ducunt usque in cameram. Ibi dat presbyterium omnibus ordinibus. Isto vero die Natalis Domini et die sanctae Paschae dat omnibus prioribus manum, id est presbyterium duplum: praefecto scilicet XX solid. dominus papa et manum; primicerio judicum IV solid. et manum; unicuique judicum IV solid.; priori episcopo IV solid. et manum; unicuique episcoporum [III solid.]; IV solid. priori cardinali et manum, unicuique card. III solid.; archid. III solid. et manum; unicuique diaconorum III solid.; primicerio cantorum III solid. et manum; secundicerio cantorum II solid.; priori basilicario II solid. et VIII den. pro honorantia; unicuique cantori II solid.; priori basilicario II solid. et manum; unicuique subdiacono II solid.; priori regionario II solid. et manum; unicuique eorum II solid.; unicuique acolytho II solid.; duobus dilungariis VIII solid.; scrinariis X solid.; majorentibus V solid.; draconariis V solid., et aliis ordinibus, sicut mos est. 23. Dato presbyterio, intrant ad mensam praeparatam. Episcopi et cardinales sedent in dextra parte; archidiaconus, et diaconus, et primicerius, et prior basilicarius, et prior regionarius in sinistra; omnis ordo in suo loco. Ostiarius ponit lectorium cum libro homiliarum in medium. Circa medium convivium ex praecepto archidiaconi surgit diaconus, et legit lectionem, ipse vero archidiaconus imponit finem. Tunc pontifex mandat acolythum, ut surgant cantores, et cantent Sequentiam modulatis vocibus, qui surgentes faciunt imperata. Finita Sequentia, vadunt et osculantur pedes pontificis, et accipiunt a sacellario unum byzantium, et dominus papa dat eis coppam plenam potione ex ore suo, et bibunt. Finito convivio, omnes redeunt ad domos suas, cardinales mitti solent ad propria. 24. In festivitate sancti Stephani tres lectiones de Actibus apostolorum, Stephanus autem plenus gratia et fortitudine, et tres de sermone sancti Stephani, cum suis Antiphonis, et Responsoriis. In tertio nocturno de Natali Domini, cum III Psalmis, Versu, et lectionibus, et suis Antiphonis. Matutinae 130 Laudes de sancto Stephano. Finita Oratione sancti Stephani dicitur Antiphona: Virgo hodie fidelis, cum Oratione de Natali. Tertia, Sexta et Nona de sancto Stephano; Vesperae vero de Natali Domini; Antiphona et Oratio de sancto Stephano et sancto Joanne, et aliarum festivitatum similiter. Summo mane dominus pontifex egrediens a palatio coronatus, cum Processione honorifice vadit ad sanctum Stephanum, ubi est statio. Ibi cantant Missam, sicut in Natali Domini, cum laude; qua finita, rediens ad palatium coronatus, acceptis laudibus a cardinalibus et judicibus, et dato presbyterio sive manibus et convivio celebrato, sicut supra scriptum est, sic omnes recedunt. 25. In festivitate sancti Joannis evangelistae tres lectiones de Apocalypsi, et tres de sermone sancti Joannis, cum suis Antiphonis, Psalmis et Responsoriis. Quidam volunt ejus passionem legere. In tertio nocturno Antiphonae et tres Psalmi, et tres lectiones de Natali, cum suis Responsoriis. Matutinae Laudes de sancto Joanne, et commemoratio, sicut supra, prima de sancto Joanne; Oratio de Natali. 26. In natali Innocentium ad Matutinum tres lectiones de Apocalypsi, et tres de sermone. In tertio nocturno revertitur ad Natale Domini. Non cantatur Te Deum, sed incipiunt matutinae Laudes. Prima cantatur, sicut supra. Ad Missam non cantatur Gloria in excelsis Deo, nec All., nisi venerit in Dominica, sed omne officium est quadragesimale. Isto die Romani non comedunt carnem, nec sagimen, nisi venerit in dominico die. 27. In vigilia Epiphaniae, officium Natalis Domini. In Epiphania statio ad sanctum Petrum, ubi dominus papa cum tota curia cantat Versus, sicut in Dominica de Gaudete, ea die qua superius notatum est. Nocte vero media surgit, et omnes ordines cum eo congregantur ad altare sancti Leonis; ibique cum Processione, sicut praelibatum est, incensando altaria usque ad corpus, ubi facit vigilias trium lectionum, quibus peractis, ascendit ad altare majus, et incensat. Descendit ad pectorale, et omnes ordines in suo loco. Annuit primicerio, ut incipiat vigilias. Ille autem incipit Antiph. Afferte Domino filii Dei, etc. Tunc leguntur tres lectiones de propheta: Surge, illuminare Jerusalem, et aliae lectiones de sermone, praeter nonam lectionem homiliae, quae est domini papae, 131 eo ordine, quo in Dominica de Gaudete. Missam vero honorifice cum laudibus debet cantare, et accipere coronam, et coronatus redire ad palatium, et agere sicut in aliis coronis. Infra Octavas ad Matutinum quotidie tres psalmi et tres lectiones de sermone cum suis Antiphonis et Responsoriis, excepta Dominica, quoniam fiunt novem lectiones. Post Octavas leguntur Epistolae Pauli. Quidam legunt de expositione psalterii. 28. Dominica prima post Octavas Epiphaniae leguntur Epistolae Pauli, et ponitur historia de Psalmista: Qui meditabitur in lege Domini, usque in Septuagesimam. In primo et secundo nocturno Matutini cantantur Antiphonae de eisdem Psalmis: Servite Domino in timore, etc. In tertio nocturno in loco Antiphonarum cantatur Allel. Ad matutinas Laudes cantatur Allel. in tono Lux orta est super nos, et caeterarum Antiphonarum, sicut in Antiphonario continetur. Ad Primam, ad Tertiam, Sextam et Nonam cantatur Alleluia. Vesperum de Psalmista. In omnibus ex praedictis Dominicis totius anni ita cantatur ad praelibatas Horas, exceptis Dominicis a Septuagesima usque in Octavas Pentecostes, et ab Adventu Domini usque in Octavas Epiphaniae, necnon in festivitatibus Dominicarum. In feriis autem, si non est festivitas, cantatur ad Primam Antiphona haec: Benedictus es, Domine, doce me justificationes tuas; ad Tertiam Antiphona Inclina cor meum, Deus, in testimonia tua; ad Sextam Domine, vivifica me secundum verbum tuum; ad Nonam Aspice in me, Domine, et miserere mei. 29. In Purificatione beatae Mariae leguntur sermones ejusdem festivitatis. Mane statio ad sanctam Mariam Majorem. Exeunt XVIII imagines a diaconis, et cum clericis et populo veniunt ad sanctum Adrianum, ubi fit Collecta. Sed dominus pontifex descendit ad sanctam Martinam cum episcopis, et cardinalibus, et caeteris scholis. Ibi cum omnibus induitur. Quidam cardinales benedicunt cereos adductos a curia et cubiculariis. Pontifex egreditur inde, et ascendit sedem ante ecclesiam, quos ita expendit. Prius dat episcopis, deinde cardinalibus, postea diaconibus, et aliis ordinibus, et populo. Deinde vadit ad sanctum Adrianum, ubi est crux stationalis. Archidiaconus annuit ut cantet schola. Primicerius incipit, et cantat Exsurge, Domine, adjuva nos. Finita Antiphona, pontifex 132 dicit Oremus, diaconus Flectamus genua; alius diaconus dicit Levate, et pontifex dicit orationem. Diaconus dicit Procedamus cum pace. Schola respondet In nomine Christi. Tunc subdiaconus regionarius levat crucem stationalem de altari, plane portans eam in manibus usque ad ecclesiam. Cum autem venit foras, levat eam sursum, quam fert ante pontificem in Processione usque ad sanctam Mariam Majorem. Primicerius in manu laeva retro regendo pallium pontificis cum cantoribus cantat Antiphonam Adorna thalamum tuum, Sion. Pontifex cum aliis dicit psalmos; et sic procedens discalceatus ante arcum Nervae, intrat per forum Trajani; et exiens arcum Aureae in porticu absidata ascendit per directum ( Al., domum) juxta Eudoxiam, et transiens per silicem domum Orphei, ascendit per titulum sanctae Praxedis usque ad sanctam Mariam Majorem; ibique finita Antiphona a schola, subdiaconus regionarius more solito portat crucem ad altare, et facit Litaniam, respondente schola cum acolythis. Et dominus papa cantat Missam, sed non cantatur Kyrie, eleison propter litaniam. 30. Sabbato Septuagesimae ad Vesperum tacetur Alleluia, et dicitur Laus tibi, Domine. Sub una Antiphona Voca operarios omnes Psalmi cantantur. Finitis Vesperis, apud sanctum Petrum legitur Pentateuchus in tribus lectionibus usque ad Matutinum. Ad Matutinum ponitur Genesis, unde leguntur sex lectiones: In principio Deus creavit coelum et terram; septima et octava de expositione Epistolae, nona de homilia. Deinceps tacetur Te Deum, et Gloria in excelsis Deo, nisi fuerit festivitas novem lectionum. Ad matutinas Laudes omnes Antiphonae per ordinem cantentur. Ad Missam non dicatur Gloria in excelsis Deo, sed Gradale et Tractus infra hebdomadam legitur de Levitico usque in tertiam feriam Quadragesimae. Ista Dominica Septuagesimae statio est ad sanctum Laurentium foris muros, ubi dominus pontifex debet cantare Missam, et in praedicatione tractare de Introitibus ipsius Dominicae et futurarum Dominicarum. Circumdederunt me gemitus mortis dicit peccator, et in tanta afflictione positus clamat: Exsurge, quare obdormis, Domine? et cum ulterius non 133 possit pati tantum dolorem, dicit: Esto mihi, Domine, in protectorem. Jam vero ipse confidens de misericordia Dei, dicit: Miserere mei secundum magnam misericordiam tuam. Dominus autem, tantis lamentationibus pulsatus dicit: Invocavit me, et ego exaudiam eum. Sed peccator, cognita Dei misericordia respirans, dicit: Dominus illuminatio mea et salus mea, quem timebo? Oculi mei semper ad Dominum, quoniam ipse evellet de laqueo pedes meos. Et hunc Tractum debet jungere cum Evangelio. 31. Dominica Sexagesimae legitur de Noe, in Quinquagesima de Abraham, in Quadragesima de sermonibus, in tertia Dominica de Jacob et Esau, in quarta de Joseph, in quinta de Moyse. In cathedra sancti Petri legitur sicut in die Natalis ejus; tamen ad Vesperas et matutinas Laudes canitur Ecce sacerdos magnus. Statio in ejus basilica. Dominus papa debet sedere in cathedra ad Missam. 32. In Annuntiatione beatae Mariae virginis, ad Vesperas Antiphona, Missus est angelus Gabriel; Psalmus, Dixit Dominus. Antiphona, Ave, Maria; Psalmus, Laudate, pueri. Antiphona, Ne timeas; Psalmus, Laetatus sum. Antiphona, Dabit ei Dominus; Psalmus, Nisi Dominus; Antiphona, Ecce ancilla; Psalmus, Lauda, Jerusalem. Versus, Ave, Maria. In Evangelio, Spiritus sanctus in te descendet; Psalmus, Magnificat. Ad Matutinum, Regem virginum, cum suo Venite. In primo nocturno Antiphona, Missus est Gabriel; Psalmus, Domine Dominus noster. Antiphona, Ave, Maria; Psalmus, Coeli enarrant. Antiphona, Ne timeas, Maria; Psalmus, Domini est terra et plenitudo ejus. Versus, Ave, Maria. In secundo nocturno Antiph., Angelus Domini annuntiavit; Psalmus, Eructavit. Antiphona, Antequam convenirent; Psalmus Domine Dominus noster. Antiphona, Dabit ei Dominus Deus; Psalmus, Fundamenta. Versus, Benedicta tu in mulieribus. In tertio nocturno Antiph., Ecce ancilla Domini; Psalmus, Cantate Domino, primo. Antiphona, Beata es, Maria; Psalmus, Dominus regnavit. Antiph. Beatam me dicent omnes; Psalmus, Cantate, secundo. Versus, Ecce ancilla Domini. Haec sunt Responsoria: Missus est Gabriel, Antequam veniant, Suscipe verbum, Ecce virgo, Salvatorem exspectamus, Laetentur coeli, Orietur stella, Beatam me dicent. 134 Legitur de sermone et homilia sancti Ambrosii. 33. Mane fit Collecta ad sanctum Adrianum, ubi dominus papa convenit cum omnibus ordinibus palatii, et expensis cereis benedictis, cum XVIII imaginibus diaconorum discalceati pergunt processionaliter ad sanctam Mariam Majorem, sicut dictum est in Purificatione; et ibi cantat Missam et Vesperas, sicut in vigilia dictum est. 34. Quarta feria, initii Quadragesimae, statio ad sanctam Sabinam; et Collecta ad sanctam Anastasiam, quo dominus papa cum tota curia venit; ibique indutus ipse et omnes alii ordines ascendunt ad altare. Ibi dominus pontifex dat cinerem, et primicerius cum schola cantat Antiphonam, Exaudi nos, Domine. Facta Collecta, pontifex discalceatus, et omnes alii cum Processione pergunt ad sanctam Sabinam. Primicerius cum schola retro cantando Immutemur habitu. Cum venerit ad ecclesiam, subdiaconus regionarius, deposita cruce cum litania vadit ad altare, respondentibus schola et acolythis, ubi dominus pontifex cantat Missam sine Kyrie, propter litaniam. Ante Communionem vero stat subdiaconus regionarius juxta altare, dicens alta voce: Crastina die veniente statio erit in ecclesia sancti Georgii martyris ad Velum aureum. Respondet schola Deo gratias. Et sic postea primicerius cantat Communionem. Finita Missa, acolythus debet tollere papyrum, et intingere in oleo candelae, et diligenter extergere, et portare ad palatium ante pontificem dicens: Jube, domne, benedicere. Pontifex benedicit. Ille vero dicit: Hodie fuit statio ad sanctam Sabinam, quae salutat te. Pontifex respondet Deo gratias. Acolythus repraesentat ei papyrum, qui osculatur eum pro devotione Sanctae, et dat eum cubiculario. Cubicularius reponit, et diligenter observat usque ad mortem pontificis. Et sic fit in omnibus stationibus. Ad mortem facit ex eis pulvillum, et ponit sub capite ejus in sepulcro. 35. Quando efficitur Collecta, ad Missam non cantatur Kyrie, quia regionarius dixit in litania. Et per totam Quadragesimam reiteratur Gradale infra hebdomadam, nisi fuerit aliquis tractus. Collecta fit secunda feria, quarta et sexta, 135 et Sabbato per totam Quadragesimam; et in quatuor temporibus totius anni, et in quinta feria ad sanctam Mariam trans Tiberim, et ad sanctum Apollinarem. 36. Dominica Laetare, Jerusalem, statio ad Jerusalem in palatio Sessoriano, ubi dominus pontifex honorifice cantat Missam, habens in manu sua rosam de auro cum musco. Post Evangelium ascendit pulpitum, et praedicat de flore, et rubore rosae, et odore, ostendens eam populo. Deinde tractat de Evangelio. Factis laudibus, et finita Missa, ibi accipit coronam, et coronatus cum Processione, sicut mos est, redit ad palatium. Longe ante descensum pontificis descendit praefectus, et pedester adextrat cum usque ad locum ubi pontifex descensurus est; ibi dat ei rosam, et praefectus osculatur pedes ejus. Acceptis laudibus, et celebrata corona, sicut mos est, omnes redeunt ad propria. 37. Dominica de Passione ponitur Jeremias propheta. Tres lectiones de eodem propheta, tres de sermone, septima et octava de expositione Epistolae, nona de homilia, et aliud officium totum sicut scriptum est. Ab isto die usque in Sabbato sancto in nullo Responsorio, et in nullo Venite, et Introitu cantatur Gloria Patri. 38. Dominica in Palmis, ad Matutinum, tres lectiones de Jeremia, tres de sermone Passionis; duae de Epistola, nona Evangelium passionis. Matutinae Laudes cum suis Antiphonis, sicut in Antiphonario continetur; reliquum officium sicut ecclesia consuevit. Mane statio ad Lateranum, ubi palmae sunt ab acolythis collectae in basilica sancti Silvestri, de quibus dant acolythi [ Al., datur acolythis] basilicae sancti Petri, et accipiunt de altare VIII [ Al., II] solidos. Palmas autem praedictae basilicae sancti Silvestri unus de cardinalibus sancti Laurentii basilicae in palatio benedixit, quas ostiarii portant in basilicam Leonianam ad pontificem. Indutis omnibus ordinibus palatii, pontifex expendit palmas. Postea exit inde cum processione; primicerius cum schola cantando Pueri Hebraeorum, et alias Antiphonas usque ante ostium ecclesiae sancti Salvatoris; ibique super gradus posito subsellio pontifex sedet. Primicerius cum schola incipit Gloria, laus et honor. Prior basilicarius ad clausum ostium 136 cum subdiaconibus stans respondet, et cantat Versus Cui puerile decus. Ad omnes duos versus respondet schola, et dicit Gloria, laus et honor. Quibus finitis, aperto ostio intrant ecclesiam cantando: Ingrediente Domino. In secretario pontifex induitur, et intrat ad Missam sine mappula. Primicerius cantat Introitum sine Gloria Patri. Diaconus dicit Evangelium hoc modo: Dominus vobiscum. Respondet schola et dicit: Et cum spiritu tuo. Et dicit: Passio Domini nostri Jesu Christi secundum Matthaeum. Respondet schola Gloria tibi, Domine. Et postea legitur Evangelium, et non praedicatur. In quarta vero feria et sexta solummodo cum pronuntiatione legitur Evangelium Passionis sine salutatione, et sine responsione. 39. In Coena Domini usque in Sabbato sancto: Deus, in adjutorium meum intende non dicitur, nec Invitatorium, nec Gloria Patri in Psalmis; sed incipit Zelus domus tuae, sicut in Antiphonario continetur. Nec presbyter dicit Oremus; lector non petit Benedictionem; quando finit non dicit Tu autem, Domine, sed ex verbis lectionis jubetur facere finem. Lectiones leguntur novem, tres de lamentatione Jeremiae prophetae, aliae de expositione Evangelii: novem psalmi et octo responsoria. Sequitur Matutinum cum suis Antiphonis et Psalmis; quo completo, non dicitur Kyrie, sed cantatur Christus factus est pro nobis obediens usque ad mortem, et tacendo recedunt. In Parasceve protendunt Mortem autem crucis; in Sabbato, similiter, Propter quod et Deus exaltavit illum, et dedit illi nomen quod est super omne nomen. 40. Ad Missam descendit summus pontifex in secretarium. Praeparatis ampullis plenis oleo, miscitat balsamum cum oleo. Deinde se induit cum omnibus aliis, et habet septem candelabra ante se accensa, et cum processione procedit ad altare cum linteo extenso super caput ejus. Primicerius osculatur scapulam pontificis, et cantat Introitum cum Gloria Patri et Kyrie. Pontifex incipit: Gloria in excelsis Deo. Primicerius cum schola respondet. Qua finita, pontifex unam tantum Orationem dicit. Subdiaconus legit Epistolam in ambone. Duo cantores incipiunt Gradale: Christus factus est pro nobis obediens. Primicerius cum schola respondet, et illi duo cantores reiterant Gradale. Diaconus legit Evangelium. Eo die, 137 dum dominus pontifex praedicat, cardinales levant mensam de altari, et denudant altare, et ponunt eam in securo loco. Peracta praedicatione, facit remissionem, populo benedicit, et descendit ad sedem, ubi nuntiat Credo in unum Deum. Offerenda non dicitur, sed solus pontifex intrat ad altare ad sacrificium, de quo sacrificio servat pro alio die Parascevae. Sanctificat chrisma et oleum, sicut in Ordine episcopali dictum est. Primicerius cum schola cantat Agnus Dei, tribus vicibus, Miserere nobis, et dicit Communionem Dominus Jesus postquam coenavit cum discipulis suis. 41. Finita Missa, domnus pontifex ita indutus redit in palatium in basilica sancti Laurentii, ibique exspoliat se usque ad dalmaticam; et posita pelle ad collum ejus sedet. Cubicularii ponunt concham ante eum, et linteum mundum. Duodecim subdiaconi manent extra basilicam; duo ostiarii accipiunt priorem in ulnis, et portant eum ante pontificem. Pontifex vero aqua calida lavat pedes ejus, et tergit linteo; osculatur eos, et dat ei V [ Al. II] solid.; sic facit unicuique eorum duodecim. Interim primicerius cum cantoribus et cardinalibus et diaconibus cantant Vesperum. Quo finito, cantant Dominus Jesus postquam coenavit, et dominus papa dat unicuique episcopo IV solid., unicuique cardinali III solid., primicerio III solid., unicuique cantori II solid. Quibus finitis, vadunt ad coenam in basilicam Theodori, quae est Panetaria, ubi fit continua lectio a subdiacono. Perfecta coena, redit in cameram, ubi se exspoliat. 42. In Parasceve episcopus hebdomadarius facit officium in basilica Salvatoris. Dominus papa descendens de palatio, ibi post altare cum aliis ordinibus se induit et discalceatus pergit cum Processione, et omnes cum eo, cantando Psalterium, usque ad sanctam Crucem. Quidam cardinalis honorifice portat corpus Domini praeteriti diei conservatum in capsula corporalium, subdiaconus regionarius ferens ad pectus crucem stationalem coopertam. Cum venit ad ecclesiam praedictae basilicae pontifex, lotis pedibus, calceatus ascendit ad altare; 138 prius orat, et postea residet. Quidam basilicarius vadit ad pulpitum, et incipit legere; deinde omne aliud officium, sicut in libro scriptum est. Peracto Pater noster qui es in coelis, accipit corpus Domini quod cardinalis adduxerat, et confirmat de vino misso in calice. Finito officio, ita induti redeunt eadem Processione sicut prius, tamen calceati, usque ad palatium, cantando residuos Psalmos. In camera dominus papa se exspoliat, alii autem exspoliati recedunt. 43. In Sabbato sancto, mane surgit archidiaconus, et miscitat oleum et chrisma annotinum in cera munda. Acolythus conficit eam et colat, et facit ex ea in similitudinem agnorum, quos dominus pontifex expendit in Sabbato de Albis. Ad Sextam Sabbati sancti efficitur novus ignis, et cereus benedicitur; et leguntur duodecim lectiones Latine, et duodecim Graece, et cantantur tria cantica, Cantemus Domino gloriose, Vinea facta est, Attende coelum. Finito hoc officio, dominus pontifex descendit ad fontem cum diaconis et subdiaconis regionariis, cantando litaniam. Primicerius cum schola cantando Sicut cervus, usque in porticum sancti Venantii; ibi praeparato facistorio [ Al., faldistorio], pontifex sedet. Cardinales autem qui remanserunt in choro, exeunt per posterulam post absidem, et intrant per porticum sancti Joannis, et vadunt in ecclesiam sancti Venantii. Tunc archidiaconus praecipit duobus ut eant ad ostium sancti Venantii. Qui obediunt, accipiunt priorem cardinalium per manus, adextrantes eum usque ante pontificem, omnes cardinales sequentes eum. Prior autem inclinat se, et dicit: Jube, domne, benedicere. Pontifex benedicit eum. Progrediens parum, facit similiter, et benedicit. Tertia vice similiter, et benedicit eum pontifex, et dicit, Ite, baptizate omnes gentes in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti. Cardinales vero ita induti cum equitibus revertuntur ad titulos suos. Tunc pontifex intrat ad baptismum. Quo finito, redit in loco chrismali; chrismat infantes, et lavat manus. Deinde revertitur ad altare cum litania 139 facta a subdiacono regionario. Primicerius cum cantoribus cantat Kyrie; dominus pontifex incipit Gloria in excelsis Deo. Primicerius cum schola respondet. Ea finita, dicit Orationem; subdiaconus legit epistolam, et pontifex nuntiat Alleluia. Primicerius in pulpito cantat eam, cui schola respondet. Quo cantu finito, descendit primicerius, vadens ad pontificem: osculatur pedes ejus, et debet ei donare unum optimum pluvialem. Eo die non cantatur Credo, nec Offerenda, nec Agnus Dei, nec Communio; sed dicitur ad Vesperas Alleluia, Psalmus, Laudate Dominum omnes gentes; Antiphona, Vespere autem Sabbati, Magnificat; et dicitur Oratio, et Ite, Missa est, cum Benedictione. 44. In die sanctae Resurrectionis, ad Matutinum, super Venite, Alleluia. Quidam dicunt Surrexit Dominus vere. Tres Antiphonae et tres Psalmi, Beatus vir, Quare fremuerunt gentes, et Domine, quid multiplicati sunt. In loco harum trium Antiphonarum cantatur Alleluia, sicut in Romano Antiphonario scriptum est. Versus Haec dies quam fecit Dominus cantetur sicut gradale. Tres lectiones de Evangelio cum suis Responsoriis. Quibus finitis, cantatur Te Deum laudamus. Matutinae laudes cum Antiphonis suis et Psalmis. Perfectis Antiphonis, pro versu cantatur Gradale Haec dies quam fecit Dominus; Antiphona Surrexit Dominus de sepulcro, Psalmus Benedictus Dominus Deus Israel, et Oratio tantum festivitatis. Prima sine Antiphona cum tribus Psalmis; quibus peractis, cantatur Gradale Haec dies, et Oratio diei. 45. Ad Missam una tantum Oratio dicitur. Isto die statio est ad sanctam Mariam Majorem. Mane surgit dominus pontifex; vadit et intrat in basilicam sancti Laurentii. Posita ibi capella et subsellio, prius orat; postea induitur a diaconibus et subdiaconibus regionariis usque ad dalmaticam. Surgit et ingreditur ad Salvatorem, aperit imaginem, et osculatur pedes ejus, dicens alta voce cantando tribus vicibus, Surrexit Dominus de sepulcro, qui pro nobis pependit in ligno, alleluia. Alii respondent, et redit ad subsellium. Prius dat pacem archidiacono, qui revertitur ad locum suum; deinde secundo diacono, qui revertitur et dat pacem archidiacono, et redit in filo; sic caeteri diacones faciunt. Deinde primicerius 140 cum cantoribus accipiunt pacem; similiter redeunt in filo; deinde prior basilicarius cum subdiacono accipiunt pacem, et redeunt in filo; deinde acolythi, et alii palatini ordines. Finita pace, tunc dominus pontifex induit se planeta alba, et ab isto die usque in Octavas Paschae similiter, et induit pallium et mitram. Cum eis omnibus ordinibus descendit de palatio. Praeparatis equis cum albis mappulis super sellas, coronatur, et equitat cum Processione ad sanctam Mariam Majorem. Cum autem venerit in Merolanam, stat notarius ibi, et alta voce dicit: Jube, domne, benedicere. Pontifex benedicit eum. Notarius dicit: In ecclesia sanctae Mariae in hac nocte baptizati sunt tot masculi et tot feminae. Pontifex respondet Deo gratias. Et notarius accipit a saccellario unum byzantium. Secunda feria similiter fit ad sanctum Petrum; tertia feria similiter ad sanctum Paulum. 46. Cum autem venerit dominus pontifex ad sanctam Mariam, ubi fit statio, descendit de equo; deponit coronam de capite, quam dat stratoribus, ut diligenter servent eam. Canonici ecclesiae cum thuribulo et incenso, et aqua benedicta suscipiunt eum cum Processione, cantando; sed pontifex ponit incensum in thuribulo, et aspergit aquam super populum. Deinde intrat ecclesiam, et orat, et vadit ad secretarium; ubi, paratis omnibus ordinibus, prius dat pacem priori episcopo, qui ei serviturus est, et redit in locum suum. Deinde secundo episcopo, qui rediens dat pacem priori suo, et redit in filo, et aliis similiter; deinde cardinalibus similiter; postea praefecto et judicibus, delungariis quoque, id est praefectis navalibus, et majorentibus, qui dicuntur schola Stimulati, et caeteris laicis principibus. Tunc surgunt duo subdiaconi basilicarii, et accipiunt priorem subdiaconum regionarium, per manus adextrantes eum ab introitu secretarii ante pontificem. Qui alta voce dicit: Jube, domne, benedicere. Pontifex benedicit eum; deinde parum producunt eum, et iterum dicit: Jube, domne, benedicere, et benedicit. Progreditur ante, et dicit: Jube, domne, benedicere. Dominus benedicit eum, et dicit: Servi Domini nostri Jesu Christi; Servi Domini nostri Jesu Christi; Servi Domini nostri Jesu Christi, G. archidiaconus legat Evangelium, Hyacinthus subdiaconus legat Epistolam, G. primicerius et caeteri cantores cantent. 141 47. Tunc surgit dominus pontifex a duobus sustentatus, in Processione progrediens, sicut mos est. Cubicularii in introitu ecclesiae habent mappulam extensam, quam portant super caput ejus usque ante altare. Cum intrat presbyterium ecclesiae, mansionarius praeparat ei arundinem cum cereo accenso, quam accipit, et ponit ignem in stupa super capita columnarum quae ibi stant. Cum autem venerit ad primum cereum, primicerius deponit mitram, et osculatur scapulam dextram pontificis, qui benedicit eum. Cum venerit ante altare, cubicularii auferunt mappulam super caput ejus; deinceps facit officium, sicut Ecclesia consuevit. Primicerius autem cum cantoribus cantant Introitum Resurrexi et adhuc sum tecum. Dominus pontifex nuntiat Gloria in excelsis Deo; qua peracta, pontifex dicit Orationem. Archidiaconus vero cum diacono et subdiacono stantes juxta altare ordinate, et notarii jusum in choro cum pluvialibus, archidiaconus cum sociis alta voce dicit: Exaudi, Christe. Respondent notarii: Domino nostro papae Innocentio, a Deo decreto summo pontifici et universali papae, vita. Archidiaconus et diaconus iterum dicunt: Exaudi, Christe. Notarii respondent similiter. Sic dicitur tribus vicibus, etc., quae sequuntur in laude. Facta laude, prior subdiaconus basilicarius legit Epistolam Latinam, subdiaconus Graecus legit Epistolam Graecam. Duo cantores in pulpito cantant Gradale Haec dies quam fecit Dominus. Primicerius cum schola respondet. Finitis cantibus, archidiaconus legit Evangelium Latinum, diaconus Graecus legit Evangelium Graecum. In secreta descendunt duo diaconi ante altare, et duo subdiaconi, ordinate stantes cum silentio. Dum pontifex dicit Per omnia saecula saeculorum, nullus ei respondet, sed incipit, et dicit Pater noster qui es in coelis, etc., quae sequuntur 48. Finita Missa, coronatur, et cum Processione redit ad palatium per montem Exquilinum, intrans sub arcum, ubi dicitur macellum Lunanum [ Al., Eumanum], progreditur ante templum Marii, quod vocatur Cimbrum, transiens per Merulanam, ascendens ad palatium juxta Fulloniam. In introitu basilicae Zachariae papae, acceptis laudibus a cardinalibus et judicibus, sicuti in aliis coronis, descendit de equo; suscipitur a 142 primicerio, et secundicerius judicum deponit coronam, et dat cubiculario, quam curiose reponit in scrinio. Judices autem ducunt eum illo die in basilicam magnam Leonianam in cameram, ubi sunt praeparata undecim scamna, et unum subsellium circa mensam domini pontificis, et lectus ejus bene praeparatus in figura duodecim apostolorum circa mensam Christi, quando comederunt pascha. Ibi jacent in cubitis quinque cardinales, et quinque diaconi, et primicerius ad prandium, dato prius presbyterio in camera cum manibus, sicut in die Natalis Domini. Surgit inde, et venit ad locum qui dicitur Cubitorum, ubi agnus assus benedicitur; quem benedicit, et redit ad praeparatum lectum mensae. Prior basilicarius sedet in subsellio ante ectum. Tunc dominus pontifex tollit parum de agno, et prius porrigit priori basilicario, dicens: Quod facis, fac citius; sicut ille accepit ad damnationem, tu accipe ad remissionem; et mittit in os ejus, qui accipit et comedit. Reliquum agni dat undecim discumbentibus, et aliis quibus placet, et sic omnes comedunt. Ad dimidium vero convivium ex praecepto archidiaconi surgit quidam diaconus, et legit lectionem. Cantores autem ex praecepto domini pontificis cantant Sequentiam, quae sit conveniens Paschae, modulatis organis; eaque finita, eunt, et osculantur pedes pontificis, qui dat eis coppam plenam potione; qui bibunt, et accipiunt a saccellario unum byzantium. 49. Finito convivio, descendit in basilicam Salvatoris ad secretarium, ubi parum pausat; qui surgens, dicta prius Nona, intrat ad Vesperas eo ordine, sicut in Antiphonario scriptum est. Finitis tribus Vesperis, in basilica Salvatoris, et ad Fontes, et ad sanctam Crucem, redit dominus pontifex in praeparatam porticum; posito ibi facistorio [ Al., faldistorio], sedet ipse, et alii ordines circa eum. Architriclinus autem cum aliis juvenibus ordinate praeparat ante dominum pontificem potionem, et vinum bibit ipse, et omnes alii bibunt. Interim cantores surgunt, et cantant hanc Sequentiam Graecam, Πάσχα ἱερὸν ἡμῖν σήμερον, qua Sequentia finita, eunt, et osculantur pedes pontificis, et dat eis bibere coppam potionis. Sic omnes laeti recedunt. 50. Secunda feria statio ad sanctum Petrum. Ad Matutinum super Venite, Surrexit Dominus vere, allel. Venite, exsultemus. In loco trium Antiphonarum cantatur Alleluia, et tres Psalmi, 143 Cum invocarem [Al., In Domino], Verba mea, Domine ne in ira tua. Versus Haec dies quam fecit Dominus; tres lectiones de homilia, et duo Responsoria diei; Te Deum laudamus. Matutinae Laudes cantantur cum suis Antiphonis, et Psalmis, et Versibus alterius diei prioris. Mane autem facto, omnes palatini ordines congregantur ad palatium cum pontifice, et descendunt de palatio, et equitat dominus pontifex. Intrat per campum juxta sanctum Gregorium in Martio; descendit in viam majorem sub arcu formae, et dextra manu ante sanctum Clementem, declinans in laevam juxta colliseum. Transiens per arcum Aureae [ Al., Nerviae] ante forum Trajani usque ad sanctum Basilium, ascendit per montem circa militias Tiberianas; descendit per sanctum Abbacyrum, et transiens ante sanctos Apostolos, manu laeva descendens in via Lata, et declinans per viam Quirinalem, et proficiscens ad sanctam Mariam in Aquiro ad arcum Pietatis, sic ascendit ad campum Martis, transiens ante sanctum Trifonem juxta posterulas, usque ad pontem Adrianum; intrat per pontem; et exit per portam Collinam [ Al., Colinam] ante templum et castellum Adriani; proficiscens ante obeliscum Neronis, intrat per porticum juxta sepulcrum Romuli; ascendit ad Vaticanum in basilica beati Petri apostoli, ibique cum omni populo Romano cantat Missam. 51. Qua finita, coronatur ante basilicam sancti Petri in loco, ubi ascendit equum, et coronatus cum Processione revertitur ad palatium per hanc viam Sacram, per porticum et per praelibatum pontem, intrans sub arcu triumphali Theodosii, Valentiniani et Gratiani imperatorum, et vadit juxta palatium Cromacii, ubi Judaei faciunt laudem. Prosiliens per Parionem inter circum Alexandri et theatrum Pompeii, descendit per porticum Agrippinam ; ascendit per Pineam juxta Palatinam, prosiliens ante sanctum Marcum ascendit sub arcu Manus carneae per clivium argentarium, inter insulam ejusdem nominis et capitolium, descendit ante privatam Mamertini; intrat sub arcu triumphali inter templum Fatale et templum Concordiae, progrediens inter forum Trajani et forum Caesaris; subintrat arcum Nerviae inter templum ejusdem deae, et templum Jani, ascendit ante asylum per silicem, 144 ubi cecidit Simon Magus, juxta templum Romuli; pergit sub arcu triumphali Titi et Vespasiani, qui vocatur Septem lucernarum; descendit ad Metam sudantem ante triumphalem arcum Constantini, reclinans manu laeva ante amphitheatrum, et per Sanctam viam juxta Coloseum [ Al., Colliseum], revertitur ad Lateranum; ibique honorifice susceptus, factis laudibus cardinalium et judicum, ascendit palatium; dat presbyterium sine manibus, celebrat convivium in eadem basilica Leoniana. Peracto convivio, descendit ad Vesperas, et facit officium sicut scriptum est. 52. Infra Albas Paschae, ad Matutinum, invitatorium Surrexit Dominus, cum suo Venite. Feria tertia tres Psalmi, Domine Deus meus in te speravi, Domine Dominus noster, In Domino confido. Versus, Haec dies, tres lectiones cum suis Responsoriis. Matutinae Laudes sicuti convenit diei, et ad aliud officium. Feria quarta Psalmi Salvum me fac, Domine, Usquequo, Domine; Dixit insipiens. In loco Antiphonarum cantatur Alleluia, et cum Versu Haec dies, et cum tribus lectionibus et Reponsoriis. Matutinae Laudes et aliud officium sicut supra. Feria quinta, Psalmi Domine, quis habitabit; Conserva me, Domine, Exaudi, Domine; cum [ Forte, pro] tribus Antiphonis Alleluia, et cum versu Haec dies, et cum tribus lectionibus et responsoriis. Matutinae Laudes et aliud officium, sicut supra. Feria sexta, Psalmi Coeli enarrant; Exaudiat te Dominus; Domine, in virtute tua. Versus Haec dies, tres lectiones cum suis Responsoriis diei. Matutinae Laudes sicut supra, et aliud officium. 53. Sabbato de Albis, ad Matutinum, tres Psalmi Dominus regit me; Domini est terra; Judica me, Deus. In loco trium Antiphonarum cantetur Alleluia; Versus Haec dies, tres lectiones cum Responsoriis. Matutinae Laudes et caeterum officium sicut supra. Mane ad Missam statio Lateranis, ubi dominus apostolicus cantat Missam, ibique mutatur Gradale in Alleluia, et cantantur duo Alleluia, cum suis Versibus. Dum primicerius cum schola cantat Agnus Dei, domnus Apostolicus expendit agnos per populum, hac ratione, ut sicut filii Israel in Aegypto positi praecepto Domini de sanguine immaculati Agni in liminibus domorum scripserunt hoc signum T, ne ab angelo percuterentur; ita et nos de sanguine passionis immaculati Agni Christi debemus hoc signum scribere in limine domorum nostrarum per fidem, ne a diabolo et 145 a vitiis percutiamur, et a potestate diaboli liberemur. Aliud propter infantes noviter baptizatos, in ecclesia deponentes veterem tunicam, qui annuntiant Alleluia, id est gloriam beatitudinis coelestis patriae. Tertium, quia quicunque habuit de cera praedictorum agnorum, et ex ea in domo sua crucem habuerit, vel secum portaverit, non laedetur ab aliquo phantastico spiritu, et a tonitruo. A Pascha usque in Sabbato ad Sextam, ad omnes Versus officii non dicitur Responsorium ad Primam, Tertiam, Sextam et Nonam, et Completorium, nec lectio in eis recitatur; sed pro lectione, Versu, Responsorio, cantatur Gradale Haec dies, et dicitur Versus, sicut in aliis diebus futuris. 54. Mane statio ad sanctum Pancratium. Ad Vesperum debet esse dominus pontifex ad sanctos Cosmam et Damianum, cum omnibus scholis, ibique honorifice cantare Vesperas, sicut in die sancti Paschatis, et habere coenam de ecclesia, ipse et omnes ordines palatii, videlicet panem, vinum, lacteas et lactucas. 55. A Pascha usque in vigiliam Ascensionis cantentur tres Psalmi uniuscujusque nocturni ejusdem feriae, et tres lectiones in loco Antiphonarum. Apud Romanos non sunt nisi tria Alleluia, tam in Dominicis diebus, quam in feriis et festivitatibus; ita quod ad terminum praedictum finiatur Psalterium non genu flexo in ullo officio; et non cantatur Antiphona, sed in loco Antiphonae cantetur Alleluia, nisi cum fuerint dominicales Antiphonae cum Alleluia; et Antiphona alicujus festivitatis, similiter cum Alleluia. Infra hebdomadam, ad Matutinum, Invitatorium Alleluia, cum suo Venite. In Laudibus sub una Alleluia. In tono Noli flere Maria cantantur omnes Psalmi; ad Vesperas similiter, nisi in Dominicis diebus et festivitatibus. In omnibus matutinis Laudibus et vespertinis Horis fit commemoratio Passionis Christi et Resurrectionis; Antiphona, Crucem sanctam subiit, et Noli flere, Maria, cum Versibus et Orationibus suis. Secunda feria post Octavam Paschae ponitur Apocalypsis, et historia Ego sum vitis, usque in Dominicam de Modicum. 56. In litaniis majoribus omnes cruces Romanae civitatis cum clero et populo honorifice cum Processione procedunt ad sanctum Marcum. Prius cantant Antiphonam, Domine Dominus noster, qui cum patribus nostris; deinde Psalmus Beatus vir, 146 et reliquos. Cum autem ad ecclesiam venerint, cantatur Responsorium Famule Dei, Marce. Finito Responsorio, faciunt Collectam: Populus Sion, convertimini ad Dominum. Finito cantu, dicunt: Flectamus genua, Levate, et Orationem Procedamus cum pace; respondent In nomine Jesu Christi. Exeuntes de ecclesia redeunt ad Processionem, per viam cantando Antiphonas et Psalmos, et in statutis locis litanias, sicut mos est, usque ad sanctum Petrum; et accipiunt a curia domini papae presbyterium secundum consuetudinem hujus diei. 57. Interim convenientibus omnibus patriarchiarum canonicis cum suis crucibus in basilicam Salvatoris, quae vocatur Constantiniana, ubi dominus pontifex post altare ejusdem ecclesiae induit se cum episcopis, cardinalibus et aliis ordinibus sacri palatii; tunc primicerius cum cantoribus cantat Populus Sion. Finito cantu, dominus pontifex dicit Oremus, archidiaconus Flectamus genua, alius respondet Levate; et pontifex dicit Orationem. Schola respondet Amen. Archidiaconus nuntiat Procedamus cum pace, schola respondet In nomine Christi. Subdiaconus vero regionarius elevat crucem stationalem de altari, quam plene portat in brachio, ut osculetur ab omnibus, in Processione ante pontificem usque in exitu ecclesiae; deinde levat eam erectam. Primicerius cum schola post domnum papam tenens pallium cum laeva, primum incipit Antiphonam, Domine Dominus noster. Deinde Lateranum eamdem Antiphonam; postea sancta Maria Major; in quarto loco sanctus Petrus. Finitis patriarchiis, primicerius iterum incipit eamdem Antiphonam; et hoc ordine cantantur aliae Antiphonae per totam viam, dum pontifex cantat Psalmos. Cum autem venerit Processio ante Coloseum, subdiaconus regionarius incipit septiformem litaniam. Basilicarii vero respondent illud idem usque ad septimum. Cum autem venerit ante sanctam Mariam Novam, in praeparato lecto dominus pontifex cum episcopis, cardinalibus et diaconibus quiescit, donec litania finiatur. Qua finita, surgit dominus pontifex, dicit Oremus, diaconus Flectamus genua, respondetur Levale. 147 Pontifex dicit Orationem, diaconus Procedamus cum pace, et redeunt omnes in Processione per viam Sacram ad clivum argentarii praelibatum. Subdiaconus incipit quinqueformem litaniam eo ordine quo prius, usque ad lectum ante sanctum Marcum, ubi Dominus se pausat, sicut in primo. Deinde revertuntur in Processione usque ad arcum triumphalem Theodosii, Valentiniani et Gratiani imperatorum, ubi incipit triformem litaniam usque ad lectum in ponte Adriano. Venientes ad sanctum Laurentium in porticu majore, ubi incipit simplicem litaniam usque ad lectum cantari ante sanctam Mariam in Virgari [ Al., Virgariorum] in fine cortinae. 58. Finita litania, aliisque officiis, ascendit ad basilicam sancti Petri, ubi est statio; ibique dominus pontifex cantat Missam. In hac statione habet dominus pontifex XX solid. den. Papiens., cardinales vero, et diaconi, et primicerius cum cantoribus, accipiunt XL solidos Lucenses; et prior basilicarius, et scrinarii scribunt omnes cruces, et de unaquaque habent unum Lucensem, de quibus habent acolythi medietatem, et medietatem basilicarii; X solid. [diaconi], subdiaconi regionarii VI solid. 59. Dominica de Modicum ponuntur Epistolae canonicae usque in tertiam Dominicam, Pater, cum essem cum eis. In hac Dominica ponitur Actus apostolorum usque in vigilia Ascensionis, et cantatur de praelibata historia, Si oblitus, et leguntur de hoc libro tres lectiones in Ascensione Domini, tres in Dominica de Rosis, et duae in Pentecosten. 60. In Ascensione Domini statio ad sanctum Petrum, ubi dominus pontifex cum episcopis, cardinalibus, diaconibus et caeteris scholis debet cantare Vesperas; et, sicut in nocturnis stationibus, media nocte surgere, incensando altaria; prius ad corpus vigilias celebrare, deinde in choro ante altare majus easdem vigilias incipere. Tres lectiones de Actibus apostolorum; quinque de sermonibus festivitatis, nona de homilia eo ordine quo superius diximus. Ad Missam fiunt laudes ab archidiacono, et diaconibus et subdiaconibus, et notariis septem. Dum laudes efficiuntur, pontifex stat; quibus finitis, canitur aliud officium Missae, eaque finita, coronatur, et sic gloriosius revertitur ad palatium. Infra hebdomadam usque in Sabbato Pentecostes, in unaquaque feria cantantur tres antiphonae, 148 et tres Psalmi praedictae festivitatis; et leguntur tres lectiones de sermonibus. 61. Dominica de Rosa, statio ad sanctam Mariam Rotundam, ubi pontifex debet cantare Missam, et in praedicatione dicere de adventu Spiritus sancti, quia de altitudine templi mittuntur rosae in figura ejusdem Spiritus sancti. 62. Sabbato Pentecostes ad officium baptismi leguntur sex lectiones Latinae, et sex Graecae, et aliud officium sicut in sacramentario scriptum est 63. Dominica, statio ad sanctum Petrum, quo dominus pontifex ad Vesperas vigiliae cum omnibus ordinibus venit; et in nocte ad Matutinum, sicut in nocturnis stationibus. Ad corpus vigilias trium lectionum facit; deinde ad altare majus Matutinum. Invitatorium Alleluia, sicut in die Resurrectionis, cum suo Venite. Alii cantant Alleluia, Spiritus Domini replevit orbem terrarum, venite adoremus, allel. Antiph., Alleluia. Psalmi, Beatus vir; Quare fremuerunt gentes; Domine, quid multiplicati sunt. Alii dicunt, Factus est repente de coelo sonus. Confirma hoc, Deus. Emitte Spiritum tuum et creabuntur, cum suis Psalmis. Tres lectiones leguntur. Primam lectionem legunt canonici ecclesiae, Deum complerentur, et cantant primum Responsorium. Secundam lectionem legunt cardinales de sermonibus; responsorium cantant cantores et basilicarii; tertiam lectionem legit pontifex. Caeterum officium facit primicerius cum omnibus. Missam cantat pontifex, cum laudibus. Post Missam coronatus redit ad palatium, sicut mos est. Infra hebdomadam legitur de sermonibus. Sabbato quatuor temporum ad lectiones non flectuntur genua propter Pascha, sed in loco Gradalium canitur Alleluia, cum suis Versibus. Kyrie non dicitur propter litaniam processionis, ubi dictum est Kyrie; sed solummodo finito hymno trium puerorum, pontifex incipit Missam, Gloria in excelsis Deo, et reliquum 64. Dicitur Pascha annotina, quia est in anniversario praeteriti Paschatis. 65. Dominica octava Pentecostes ponitur liber Regum, usque in Kalendas Augusti; deinde nocturna Psalmorum et capitula cum genu flexo, sicut ratio requirit. Ad primam omni tempore Oratio diei non mutatur, nisi infra dies Paschatis, et magnis festivitatibus sanctorum, quando non dicitur nisi 149 Oratio festivitatis, et infra octavam. 66. In vigilia sancti Joannis Baptistae, ad Matutinum, Invitatorium, Regem praecursoris Dominum, cum Venite. Tres autem historiae festivitatis, et tres lectiones de sancto. Non dicitur Te Deum laudamus, sed incipit matutinas Laudes, Deus, in adjutorium meum intende. Nuntiatur una Antiphona Matutini, sub qua omnes Psalmi cantantur. Ad Primam Antiphona, et tres Psalmi, et lectio vigiliae festivitatis, cum Versu et Oratione. Vesperas facit, et vigilias noctis in basilica sancti Joannis ad Fontes, Graeci autem in basilica Salvatoris. Ad Matutinum Graeci faciunt officium ad Fontes, et curia in basilica Salvatoris. Missam cantat pontifex ibi, ubi fit statio. In vigilia sanct Petri, et in vigilia sancti Laurentii, et in vigilia sanctae Mariae, et in vigilia sancti Andreae, et in vigilia Natalis Domini, hoc officium fit ad Matutinum, sicut in vigilia sancti Joannis Baptistae praediximus. Ad Primam, Tertiam, Sextam et Nonam cantatur et legitur de sancto: ad Missam non cantatur Alleluia, propter jejunium, sed tantum Gradale. 67. In festivitate sancti Petri conveniunt curiales in basilica ejusdem apostoli, cum domino papa, ubi cantatur Vesperum. Antiphonae, Juravit Dominus et non poenitebit eum, et aliae Antiphonae cum suis Psalmis. Ad Magnificat, Significavit Dominus Petro. In primo nocturno Vigiliae incipit primicerius Antiphonam: In omnem terram exivit sonus eorum; Psalm., Coeli enarrant, et aliae Antiphonae apostolorum nocturnales cum suis Psalmis. Tres lectiones legunt canonici de Actibus apostolorum: Petrus et Joannes ascendebant in templum, et cantant tria responsoria. Deinde judices legunt duas lectiones de sermonibus apostolorum Petri et Pauli; sextam legit episcopus, septimam cardinalis, octavam prior basilicarius; nonam legit dominus papa de expositione Evangelii. Responsoria cantant cantores et basilicarii. Finita vero lectione domini papae, primicerius dicit: Te Deum, et papa dicit Orationem, et benedicit. Ad Matutinum cantores cantant Invitatorium: Regem apostolorum Dominum, et Venite. Antiphona: Si diligis me, Simon Petre; Psalmus, Beatus vir, 150 et aliae Antiphonae cum suis Psalmis, sicut in Antiphonario invenitur scriptum. Lectiones leguntur eo ordine quo in vigilia sive in Dominicis. Tres Psalmi cantantur, sicut prius. Matutinae Laudes cantantur cum Antiphona, Petrus et Joannes, et reliquis Antiphonis cum Psalmis. Mane ad Missam domini papae debent esse laudes, et coronari in tanta festivitate, cujus vicarius est. 68. Infra Octavas sancti Joannis, et sancti Petri, et sancti Laurentii, et sanctae Mariae, et Natalis Domini, et Epiphaniae, hoc officium fit. Tres psalmi et tres lectiones, et omne officium de festivitate, nisi fuerit inter eos dies festivitas IX lectionum. 69. In festivitate sancti Pauli vadit Pontifex illuc cum omnibus scholis; facit Vesperas, et habet cum omnibus coenam de ecclesia. Perfecta coena, intrat ad Vigilias. Monachi ecclesiae legunt tres lectiones, Saulus adhuc spirans minarum; cantant tria Responsoria; pro unoquoque Responsorio accipiunt ab archidiacono II denarios de decem et octo denariis quos archidiaconus acceperat ab eis. Post responsorium in quarta lectione surgit dominus pontifex, et intrat ad arcam altaris sancti Pauli, ubi est foramen in fundo arcae super corpus apostoli. Discooperto eo, mittit manum deorsum, et apprehendit thuribulum in unco plenum carbonibus et incenso, et trahit foras. Incensum et carbones dat archidiacono, archidiaconus autem dat per populum, hac ratione, ut quicunque febricitans devote in fide Apostoli ex his biberit, sanetur. Iterum replet thuribulum de carbonibus, et ponit super eos candelam vitream plenam incenso; accendit carbones, et candela incipit bullire [ Al., bollire]; et reponit thuribulum in praelibato unco, et cooperitur foramen arcae a pontifice super corpus ejus. In quarta lectione annualiter, sicut in vigiliis sancti Pauli, duas lectiones legunt episcopi; duas cardinales; octavam subdiaconus; nonam pontifex; reliqua quinque Responsoria cantant cantores et basilicarii, et accipiunt ab archidiacono XVIII denarios. Aliud officium efficitur, sicut mos est. Mane pontifex celeberrime cantat Missam, et scholae accipiunt ab ecclesia pro beneficio festivitatis IV solid. de monetis. 70. In Kalendis Augusti ponitur liber Salomonis usque in Kalendas Septembris. In festivitate sancti Laurentii dominus pontifex 151 in basilica ejus in agro Verano, ubi requiescit, cum omnibus scholis facit Vesperum, et officium per totam noctem. Mane facit Missam Romano populo, et accipiunt scholae pro beneficio ab ecclesia VIII solidos denariorum. 71. In vigilia sanctae Mariae, mane, dominus papa cum cardinalibus, discalceatis pedibus, facit VII genua, et aperit imaginem, et osculatur pedes Domini, et deponit jusum [ Id est, deorsum], cantando Te Deum laudamus, quod constituit Leo quartus papa. 72. In Assumptione sanctae Mariae, dominus papa cum omni curia facit Vesperum, et vigilias novem lectionem in ecclesia sanctae Mariae Majoris. Cum fuerint finitae, revertitur Lateranum. Cardinales et diacones accipiunt imaginem Jesu Christi, et abstrahunt de basilica sancti Laurentii cum omni populo, portantes eam per campum Lateranum juxta basilicam sancti Gregorii. Crucem stationalem portat regionarius post eam; post quam Processio curiae ordinate procedens, cantando Psalmos, primicerius cum schola Responsorium de eadem festivitate. Praefectus cum duodecim viris accipit a curia XII faculas, Ostiarii vero alias XII portantes accensas ante imaginem. Dum imago transit per campum, cubicularii stant in culmine sancti Georgii, tenentes duas faculas accensas, quas imagine transacta exstinguunt faculas. Cumque imago venerit ad sanctam Mariam Novam, deponunt eam ante ecclesiam, et lavant pedes ejus de basilico. Interim scholae faciunt Matutinum in ecclesia, trium scilicet lectionum. Populi vero laudantes et benedicentes Dominum, tollunt eam inde, et portant ad sanctum Adrianum; et ibi lavant pedes. Exeuntes autem de ecclesia, redeunt per viam qua venerunt, et portant eam per arcum in Lathone, quia antiquo tempore magna persecutio erat ibi diaboli. Deinde transeunt juxta domum Orphei propter basiliscum, qui tunc temporis latitabat ibi in caverna, cujus fetore et sibilo homines ibi transeuntes infirmabantur, et moriebantur. Idcirco Sergius Papa constituit hanc processionem in hac tanta festivitate, quatenus per laudes tantorum populorum, et intercessionem sanctissimae virginis Mariae apud Deum, populus Romanus ab his persecutionibus liberaretur. Ascendentes ad 152 sanctam Mariam, dominus pontifex praeparatus cantat Missam, benedicit populum fatigatum; omnes recedunt. 73. Dominica prima mensis Septembris ponitur liber Job et Tobiae, Judith et Esther, usque in Dominica prima mensis Octobris. In quo mense est Nativitas sanctae Mariae, quae ita celebratur a pontifice celeberrime in sancto Adriano, ubi fit collecta, sicut in Purificatione et Annuntiatione sanctae Mariae. 74. In exaltatione sanctae Crucis, statio Laterani. Fit Collecta ad sanctam Mariam Majorem, ubi crux stationalis, et schola, et regionarii, et acolythi, coadunantur cum cruce sancti Joannis et canonicis, et cruce sanctae Mariae et canonicis. Primicerius cum schola cantat collectam, subdiaconus regionarius portat crucem stationalem. In Processione ante cantores, et processionaliter procedunt usque ad Lateranum. Primicerius cum schola primum cantat Antiphonam, Nos autem gloriari oportet. Deinde canonici sanctae Mariae venientes in campum juxta Fulloniam, ibi cum omni populo exspectant pontificem et sanctuaria a palatio. Pontifex vero indutus, discalceatis pedibus, cum aliis ordinibus descendit de palatio. Cardinales portant sanctuaria in Processione, scilicet de ligno crucis Domini, et sandalia Jesu Christi, et Circumcisionem ejus ad basilicam Salvatoris, ubi est statio. Ibi pontifex cantat Missam; et cantata, omnes laeti cum Benedictione recedunt 75. Dominica prima mensis Octobris ponitur liber Machabaeorum, usque in Dominica prima mensis Novembris. Mediante Octubrio, in futuris Dominicis ad matutinas Laudes, quando dicitur Benedicite, omnia opera Domini, Domino, cantantur hae Antiphonae; Dum perdurant, Tres video viros, et aliae quae in Antiphonario inveniuntur. Dominica prima mensis Novembris ponitur Daniel propheta, et legitur in Dominicis diebus usque ad Adventum Domini. Infra hebdomadas legitur de Ezechiele, et de XII prophetis. 76. In festivitate sancti Andreae debet esse dominus pontifex cum omnibus scholis ad sanctum Andream in Vaticano, ibique honorifice, sicut in festivitate sancti Petri, Vesperas et vigilias celebrare. Matutinum vero ad fratrem ejus facere, 153 id est ad altare sancti Petri. Mane canitur Missa super altare beati Andreae, ut omnis populus cum Benedictione laetus recedat. Praefectus cum adjutorio decimae illuminat ecclesiam, et facit prandium curiae. Deo gratias.