Memorialis sanctorum (Eulogius Toletanus)

by Eulogius Toletanus

Eulogius Toletanus

Memorialis sanctorum

saeculo IX

editio: J. P. Migne
fons: Corpus Corporum

Migne Patrologia Latina Tomus 115

Memorialis sanctorum

Memorialis sanctorum (Eulogius Toletanus), J. P. Migne 115.0818B

EPISTOLA D. EULOGII AD ALVARUM CORDUBENSEM. 115.0731D| ARGUMENTUM.

Opus MEMORIALE MARTYRUM appellatum ad Alvarum mittens, quando coeptum, intermissum, et tandem finitum fuerit, memorat. Censuram et limam ejus exposcit. Primum autem ejus operis librum solummodo nunc missum et hinc et ex Alvari responso apparet, quando in carcere positus divus Eulogius ad Alvarum scribit.

Charissimo in Domino Jesu Christo fratri meo ALVARO EULOGIUS.

115.0732D| Olim, mi frater, tranquillitate vegetatus domestica, et pacatis familiaribus curis, cuncta mihi commodius prosperabantur. Verum dum subito omnes ex martyrio beati Isaac turbaremur, totaque urbs tantae rei novitatem stupesceret, coepere omnes, tam clerici quam laici, magnanimiter colere quod actum est, summoque honore tanti praedicatoris extollere constantiam. Sed dum coalescens calor divinus multos incenderet, ageretque catervas fidelium in forum 115.0733A| descendere, ac praemissa fidei confessione, hostem Ecclesiae detestari; illico iracundia tyranni saevientis omnes exterriti, inaudita versibilitate sententias mutant, detrahunt, maledicunt; auctoresque magni sceleris esse et eos qui talia agunt, et qui eis favent, annuntiant; paucis admodum, sicut ipse non nescis, talium sacrilegio sequestratis, qui primam sententiam suam nullatenus a venerabilitate sanctorum immutaverunt. Qua de re nisus sum huic insistere operi, et pro captu virium, Domino adjuvante, succinctam hujus mediocritatem formare libelli: ut suum de nobis reddens futuris generationibus testimonium, aut mendacii infamiam, aut laudis ab eis susciperem titulum. Cum nos obtentu ejus praemium defensoris justitiae nihilominus a Domino speremus 115.0733B| accipere. Quod opus jam pene expeditum, cum me furibunda optio praesidalis horribilibus carceribus applicaret, turbata omni familia mea irruptione satellitum, ut erat chartulis et pitaciis diversis dispositum; arbitratus sum, quod per varia fuisset dispersum. Sed illud tunc Domino conservante, nunc inter angustias carcerales, ipso demum juvante, non solum perfici, verum etiam alibi transcribi promeruit, seseque non prius alteri quam tibi innotesci elegit. Quia caeteris magis non audet publicari, quam nolit: ne detrahendi occasionem inculta materies adversariis praebeat, ne ridiculum oratio impolita perosis exhibeat. Hinc ad te, frater charissime, arbitrum scientiolae meae justissimum, opus ipsum vilibus adhuc membranis digestum, 115.0733C| primo procuravi transmittere, ut fraterno elimatum judicio, si probaveris, pateat; si reprobaveris, taceat. Ac deinceps tunc jam illabili gressu cuneos susurronum armata dextera scindat, et ad fideles suos victoriando accedat: ut simplici exhortatione catholicum imbuens gregem, quidquid gloriae promeruerit vestris laudibus admittatur, vestraeque parti tota ejus benedictio applicetur. Sin vero turbinibus suae obvolutum segnitiae, silentio eum decreveris perenni sopire, nullus mutum irridere, nemo tacentem poterit infamare. Unde quaeso serenitatem vestram, ut intuitu charitatis, qua utrique inconvulsibiliter copulamur, electione arbitrii nostri hoc opus, Memoriale sanctorum vocatum, percurrendo emendetis, 115.0734A| rescensendo excolatis; et si nominis sui meritum geret, vestro testimonio roboretis. Ita cum eisdem ipsis, de quibus loquimur, sanctis, ascripta nominis vestri memoria in coelesti pagina, gaudeatis, dum mihi vel in ultimo angulo paradisi gratia interventus eorum situm praestiterit quiescendi. Amen. Vale in Domino Jesu Christo, serenissime frater.

RESCRIPTUM ALVARI AD EULOGIUM.

ARGUMENTUM.

Superiori respondens Alvarus, opusque magno opere laudans, rerum praestantiam, et orationis extollit gravitatem. Ut edat hortatur; sublimitatem vero dictionis affectans, in affectationem per cacozeliam incurrit.

Reverentissimo Patri EULOGIO ALVARUS.

Repriorasti, mi domine, emolumenta priorum: et 115.0734B| anteriorem jamque obliteratum fulgorem catholicum, seu fontem obturatum vitae aeternae, saturum, ex Jesu pectore scaturientibus profluens venis, reserasti fidelibus universis. Ille enim, qui aetatis nostrae hujus miseratus errorem, athletarum suorum occultum propalavit agonem, ipse magnum prae omnibus inspiravit doctorem, quem talium verissimum accingeret laudatorem. Vigore nempe aethereo, non mundiali caduco accinctus, et eloquentia pariter divina humanaque ornatus, et in hortatione martyrii primus accurris, et in defensione Ecclesiae ante alios milites palaestrae aeternae desudans, bella Domini praelians, prae cunctis assurgis. Vere namque ille Spiritus corda vestrae prudentiae tetigit, qui olim missus apostolis, Ecclesiam diversis donis ornavit. Et qui heroas, de quibus loquimur, 115.0734C| armavit ad pugnam, aptavit ad gloriam, et ad perennem perduxit coronam, ipse fidei vestrae constantiam, ac linguae disertae facundiam, seu sapientiae profluentem doctrinam plus solito acuens in rebus sibi placitis, eo dogmatis imbuit munere, quo sibi notum est soli placere. Et licet philosophica dictio, et Tulliani fontis redundans oratio trimodum illud loquendi genus pro insita naturali cautela retentet, tamen majori laude habendum est quod apostolico more digestum est. In uno enim et parvo, ut videtur, volumine, et lumen inenarrabile profers coeli, et venustatem sermonis non medie repraesentas humani: dum et oratorum florem aspergis rhetoricum, et porrigis legentibus cibum divinum. Tibi lacteus Livii 115.0735A| subditur amnis, tibi dulcis cedet illa saecularis lingua Catonis, fervens quoque Demosthenis ingenium, et dives Ciceronis olim eloquium, floridusque Quintilianus. Et dudum praeconatus stylo in rebus perditis et caducis, et labilis aevi rotatu decursis, omnisque mille generibus exculta doctrina, comparata luculentissimo operi, obsoleta est, et infecta. Terrestris quippe nitor aequiparatur ex nulla parte coelesti, et immortale ingenium immortali extollitur laude. Nescit namque finiri cum saeculo, quod collatum est dono superno. Bonus enim homo de bono thesauro profert ea quae bona sunt, et doctus a Deo scriba de thesauro Dei profert nova, et vetera, de quibus summi Patris regat familiam.

Ornasti, mi sanctissime, nostrae aetatis ultima tempora, 115.0735B| et secuturis generationibus odorem nectareum propinasti: ut a generatione in generationem nostra aetas laudetur, et nomen tuum redoleat in universis finibus terrae. Nec vigor divinus humano praeconio indiget: et quod per se exstat laudabile, haud dubium quin in prima gloriosum sit facie. Pulcher enim, mox ut videtur, licet a longe videatur, amatur; et ignicomus centri viator confestim ut oritur, coeli oculus comprobatur: nec operoso indiget visu, qui non videntibus oriendo praebet aspectum.

Quod vero humilitati serviendo, meo subdis judicio, quod divino instruxisti oraculo; licet ob nostram aedificationem tua dicta inficias, et satius veritatem a suo tramitis gressu in obliquum mergas; tamen cavendum 115.0736A| est iterum, ne dum humilitati nimium servis, infringas judicium veritatis: dum infimum, et quem tu inscium multoties comprobasti, tantae materiae superponis, et pretiosum a vili non solum non secernis, sed quod magis est verendum coeno limoque involvis. Verum quia nostrae censurae (quae nulla est) hunc tacendum, publicandumve injungis, patienter perfer nostram sententiam, et ipsum codicem sidereo splendore coruscum ad multorum remedium solida, si dici fas est, litteris in aeternum. Egisti autem, beatissime Pater, carmen sonorum, quo mortis metus excantatus effugiat, et antiqua glacie duratus animae stupor, frigusque pellatur: quo calor vitae et ignis ille deificus, quem Christus venit mittere, ardeat, et exstincti carbones, vel corpora mortua, flante ex quatuor 115.0736B| partibus mundi spiritu, vivant, et lumen Arabico dolo exstinctum recipiant. Macte virtute, macte gloriae semper habendus, qui non solum linguae in laudibus confessorum solvisti officium, verumetiam ob oris gratiam in praemium confessorum ex parte sentis supplicium; et inter saeva claustra et arcta custodiae verbum regni serens, feliciori polles victoria. Praeconandus saeculis universis, qui et in suppliciis positus linguam non cohibet, et pro omnibus solus non tacet. Splendesce, et ampliori lumine, quo fulges, claresce: quia reposita tibi sunt praemia, et centuplicata te manet corona, nosque tuo suffragio, quo semper fovisti, tuere.

DIVI EULOGII IN PRIMUM LIBRUM MEMORIALIS SANCTORUM PRAEFATIO. 115.0735| 115.0735D|

1. Ego (1) quidem volumen hoc Memoriale sanctorum appellans, illis tantummodo (2) ascysteriis commentaveram, e quibus prior ille monachorum globus ad resistendum mendacissimo vati processerat. Sed postquam ex urbibus, viculis, oppidiculis, et castellis certatim proruere ad hoc certamen viros ac mulieres cognovi, neque quemquam vereri praesidis tribunal comperi, sed omnes pro testamento, et legibus Dei nostri mortem incunctanter elegisse conspexi; universis illud Ecclesiis supra solidissimam 115.0736D| petram fundatis dicavi: ut tantum haberent cuncti de triumpho eorum suae consolationis et gloriae exemplum et gaudium, quantum fuit illos ex diversis locis venisse, et in exemplum totius Ecclesiae discrimina passionum subiisse.

2.

Sed reor quod inter ipsos haud dubie principatum obtinet sanctus Isaac monachus, (3) qui prior (4) e Tabanensi coenobio in forum descendens, judicem adiit, atque his verbis eum aggreditur. « Vellem (inquit) judex, cultor fidei strenuus fieri, si 115.0737A| modo tu non differres ordinem rationemque ejus mihi exponere. » Cui cum libenter, quasi jam tyrunculo fidei suae credituro juveni inflatis buccis, turgenti gutture, crepitantia infra cava palati verba institutionis lingua fallax proferret; sectae hujus auctorem Mahom fore praedixit, qui angeli Gabrielis magisterio illustratus, verbum prophetismi ab Altissimo nationibus relaturus accepit, legem instituit, paradisum disseruit, regnumque coelorum plenum epulis et fluxibus feminarum edocuit. Sed et alia plura, quae hic disponi perlongum est, ex ritu pro vano arbitrio prosequente, protinus (5) ephebus ille venerabilis monachus, ut erat apprime litteris arabicis imbutus, Arabice dans illi responsum: « Mentitus, ait, est vobis ([6] ita maledictionibus tabescat 115.0737B| divinis), qui tanto scelere implicatus, tantorum agmina perditorum invasit secumque inferorum barathro mancipavit. Ille etenim daemonio plenus, demonicis favens praestigiis, lethale morbidis propinans poculum, aeternae perditionis luet interitum. Quare vos scientia praediti a talibus non abdicatis periculis? Quare non, renuntiantes ulcus pestiferi dogmatis, perennem fidei Christianae evangelicam sospitatem optatis? »

3.

Haec et his similia ore pudico, summis reverentiae ausibus viribusque, lingua peracuta beato disserente Isaac, stupore nimio judex turbatus, ac veluti amens effectus, ubertim lacrymasse perhibetur: et quadam mentis hebetudine occupatus, vix potuisse fertur exprobranti se monacho respondere: 115.0737C| sicque manu extensa faciem ejus verberanti confestim monachus dixit: « Consimilem imagini Dei vultum audes ferire? Vide qualem propter hoc redditurus sis rationem. » Idcirco a consedentibus secum sapientibus deprehensus arguitur, quod gravitatis censoris oblitus, leviter per semetipsum ad caedendum martyrem egerit: et praesertim quia secundum legum suarum sententiam is qui pro crimine dignus est mori, nullius pene conviciis lacerari debet. Tunc judex ad sanctum Isaac conversus ait: « Forte madidus vino, aut phrenesi captus ad ista, quae profers, non facile potest advertere. Nam ipsius vatis nostri, quem tu temere conviciis impetis, sententia manet irrefragabilis, animadverti debere in eos qui talia de ipso non verentur profiteri. » Ad 115.0737D| quem venerabilis Isaac intrepida responsione ait: « Ego quidem, judex, nec vino madidus, nec quolibet morbo saucius sum? sed zelo justitiae conflagrans, qua vatem vestrum, vosque expertes existere comperi, veritatem vobis exposui: propter quam si mors furibunda occurrerit, libens excipiam, placidus subeam, nec ab ejus casibus cervices meas avertam. Novi enim Dominum dixisse: Beati qui persecutionem patiuntur propter justitiam: quoniam ipsorum est regnum coelorum (Matth. V, 10). » Tunc judex carceri illum tradens, protinus regi causa ejus 115.0738A| innotuit, qui tantae accusationis eventu perterritus, illico ferocioribus animis ferox promit edictum, dicens morti usquequaque fieri debere obnoxium, talem in auctorem fidei suae ferentem convicium. Hinc Dei servus ad necem damnatus vertice plectitur: hinc in stipite elevatus capite deorsum appenditur, atque ultra amnem in spectaculum urbis locatur tertio Nonas Junias, (7) feria quarta, aera octingentesima octuagesima nona. Cujus corpus post aliquot dies cum caeteris, qui eum imitando perempti sunt, igne crematum, et in favillam conversum, deinceps in amnem projectum est.

4.

Sed necesse est exponere quibus indiciis vel prodigiis hic beatus Isaac exstiterit in infantia denotatus; ut ex eo divinitus ad coronam martyrii 115.0738B| illum fuisse credamus electum, ex quo in matris utero positus terribilem valde parentibus stuporem intulerit. Tribus namque vicibus una die, paulo antequam nasceretur, visus est loqui: cujus rei novitate perterrita mulier pene mortua vim verborum nequaquam potuit intelligere. Alio etiam tempore, cum adhuc septennis existeret, virgo quaedam vidit per visionem globum luminis e coelo descendere, et inter omnium praestolantium turbam solus hic ulnas extendens, manibus lumen excepit, totamque ejus claritatem ori suo injectam ebibit: felicem tunc et vere beatum omnibus tali condignum munere nuncupantibus. Haec sunt infantiae ejus prodigia et signa, quae illum dignum martyrio longe antea portenderunt. 115.0738C|

5.

Nam quidam sacerdos ex coenobio Tabanensi, ex quo idem beatus ad agonem processerat, peractis missarum Dominico die solemniis, septimo scilicet Iduum Juniarum, qui post quintum martyrii sui diem evenerat, in quodam lectulo fratrum recumbens, obdormire paulum coepit; et ecce subito per somnium vidit puerum decoris pulcherrrimi a partibus Orientis venire, schedamque mirae pulchritudinis manibus gestantem sibi adsistere. Quam ab eo accipiens, scripturam ejus legere coepit: erat enim his exarata sermonibus: « Sicut pater noster Abraham Isaac filium Deo in sacrificium obtulit, ita et nunc sanctus Isaac in conspectu Domini sacrificium pro fratribus immolavit. » Et continuo quidam e civitate venientes dixerunt beatum (8) Jeremiam 115.0738D| martyrio cum aliis fuisse coronatum per Dominum nostrum Jesum Christum, cujus exemplo nonnulli ad publicum sub eadem professione perempti sunt.

6.

Sed dudum anticeps illis beatae memoriae Perfectus presbyter exstitit, qui ob ejusmodi professionem qua et isti occubuit, sed non eo modo quo ipsi deciderunt. Praedictus namque presbyter coacte ad passionem tractus, viriliter consummavit sancti certaminis cursum. Hi vero sponte sua venientes, acriter hosti resistunt, et quadam violentia per effusionem 115.0739A| cruoris regnum coeli capessunt. Quo autem ordine idem venerabilis Perfectus presbyter passionis bravium emeruerit, principium libri secundi exponet; ac deinceps caeterorum nomina, aetates, ortus, temporaque allisionum edicet. Quapropter hanc praefationem in capite voluminis posui, ut inter 115.0740A| laudes vituperationesque sanctorum me discurrente, interdum etiam auctori profano obviam venientem lectores mei facilius intelligerent, precibus expiarent, orationibus adjuvarent: et tam de illis, quam de me ipsis favente, judicium proprium et nunc et ante Dominum ferrent.

LIBER PRIMUS. 115.0739|

1.

Peritissimorum (1) debet consultum, commoda Ecclesiae catholicae non parvipendere, nec ab obventu perfectionis ejus desistere; vel, si qua vitio cujusque hebetudinis sese interserunt commenta piae religiositati adultera, nullatenus improbo neglectu silentii in majorem 115.0739B| perniciem sinendum accrescere. Quia quantum meritis praeclarae conversationis, seu sanctae doctrinae gradibus, sancta Ecclesia in superna evehitur, in sublime elevatur, ubique incremento fidei dilatatur; tantum etiam, aut eo amplius incuria negligentium dejicitur, impulsibus horum misere concutitur, et quorumdam socordia ad ima projicitur. Hinc provenit, ut auctae vires perversorum detrimentum semper fidelibus ingerant, dispendiumque gregi pusillo, cui complacuit Patri dare regnum (Luc. XII, 32), exaggerent: dum aliquando torpenti silentio omnibus contentis, seu proniori lapsu ultimo vitiorum abyssu immersis, nullus adsit qui redimat, neque qui salvum faciat (Psal. VII, 3), dicente Propheta: Non ascendistis ex adverso, neque opposuistis 115.0739C| murum pro domo Israel, ut staretis in praetio in die Domini (Ezech. XIII, 5). Illius etiam quam maxime vaticinium Prophetae formidans, quo socordiam inutilium pastorum Dominus contestatur, Ecce, inquiens, vos lac comedistis, et lanis operiebamini; oves autem meas lupi invaserunt (Ibid., XXXIV, 3, 5): et dum non procuratis pascua salubria, ab inimicis eis sunt herbae morbidae procuratae.

2.

Quapropter ne canis mutus, et non valens latrare (Isa. XLVI, 10) appellarer a Domino, sive ut evaderem in futurum negligentium judicium, conatus sum ex pauperimo nostrae scientiae scrinio depromere aliqua, et ex olerum ferculis, tamen catholico studio apparatis, fidelium saturare esuriem. 115.0739D| Eorum scilicet, qui veritatem fidei Christianae, sicut a sanctis Patribus acceperunt, sana credulitate retentant: ne desistente procurationis nostrae salutari edulio, lethiferum ab inimicis sumerent cibum. Ideoque, urgente me divinae charitatis stimulo, et consultum gerens catholicae plebis, quam nutantem in certaminibus militum Christi cognovi, seu obvius illis studens occurrere, ense verbi Dei accinctus, qui non solum eos recipere inter martyres nolunt, verumetiam ore sacrilego conviciis atque blasphemiis 115.0740A| impetentes, redivivum, si possibile est, quietis sanctorum implodunt supplicium: seu dignis beatorum satisfacere memoriis anhelans, qui coelo regnantes exemplaria victoriarum suarum mortalibus reliquerunt; libuit mihi pro modulo exigui ingenii talibus rebus insistere, nostroque licet rusticano sermone 115.0740B| parvipendulos informare, aemulis contraire, et coelo tenus acta sanctorum extollere

3.

Sed nescio quo tendere rea mens poterit (2), cui legalis auctoritas ex voce Domini occurrit, dicens: Peccatori autem dixit Deus: Quare tu enarras justitias meas, et assumis testamentum meum per os tuum? (Psal. XLIX, 16.) Hinc silere decreveram, hinc melius ab hujusmodi intentione abducere me judicaveram: quoniam nefas esse putabam os nulla sanctitatis ope subnixum, temere acta elucubrare sanctorum; sive quod majestati rei gestae nostrum imbecille ingenium consideravi posse succumbere. Quia sicut divina res humanum supergreditur conatum; sic lingua terrenis incumbens, aetherea non potest mysteria loqui. Sicut praedicare libere nescit, qui minus 115.0740C| peccatis liber existit; sic abnuendum creditur dogma ejusdem, cujus vitiis infecta est vita. Sed nunquid mercedem suam coram Domino perdet mens talibus oblectata studiis? aut aeternorum vacuabitur gratia munerum? Qui init quod Deo est placitum, etsi non effectum, certe vel pium geret affectum. Aut non erit coram Domino compensandum, quod hi, qui zelo Dei armati contra hostem publicum apertumque gesserint bellum, in eo nos ineffabilium attollat laetitia gaudiorum? Sicut enim mihimet nescius non sum peccatis obnoxium sceleribus implicatum me ipsum esse; ita quoque de clementia Redemptoris mei nullatenus sum diffisus, qui reprobans peccatores ab officio praedicandi (quia non licet committere cani 115.0740D| sancta Domini [Matth. VII, 6]), non refutat peccatorum utilem voluntatem in id quod sibi placet. Denique exsecranda sunt opera reproborum, non contemnenda vota probabilia peccatorum. Quia sicut opus sinistrum usquequaque nos dejicit, ita pium affectum in nobis Dominus non spernit. Quapropter illico mens dejecta erigitur, Christumque instituentem ac promittentem recolens, spe quodammodo possibilitatis animatur, qui ait: Aperi os tuum, et ego adimplebo illud (Psal. LXXX, 11). Et alibi: 115.0741A| Dominus dabit verbum evangelizantibus in virtutibus multis (Ps. LXVII, 12). Inde voti compos effectus, credo quod idem magister verus dignabitur nobis conferre praeconabile verbum ad instructionem catholicorum honestam, ad laudem sanctorum dignissimam, et ad expugnationem adversariorum efficacissimam, qui praestitit animali irrationali eloqui ritu hominum (Num. XXII, 28 et seqq.). Et sicut me indignum tanto opere fateor, ita quoque sui perfectione non solum erui culpis confido, verumetiam poenis abstractus, praestantiorem gratiam interventu ejus apud Dominum invenire spero: ut est illud philosophicum: Hoc opus hoc olim forsan me subtrahet igni.

4.

Igitur de memoriis martyrum quidpiam me locuturo, 115.0741B| principium orationis nostrae ad vos dirigatur, o sancti fratres nostri, et sorores in Christo beatae, ex quorum collegiis sacratissimo Deo libata est hostia, non verens pudorem inculti eloquii, non venustatem leporemque affectans liberalis studii, quod nullius instituentis magisterio traditum habui: praesertim cum et in hujuscemodi rebus magis noverim simplicem veritatem esse observandam, quam tonantem musarum turgidam pompam. Loquar etiam tibi, o universalis Ecclesiae sanctae conventus, ut verbum veritatis, quod ore nostro edicitur, placidis mentium ulnis amplectens, nullatenus praedicationis nostrae arcendam velis doctrinam, quae, apostolica affirmante auctoritate, libera ad instructionem omnium redditur; cum unius fidei auditores vario discretos 115.0741C| talento, diverso praeceptorum accendit oraculo: et ibi acriorem spiritu patientiae virtutem demulcet, ubi mitem vivido jubentis imperio perarmavit: uni dicens: Argue, obsecra, increpa in omni patientia et doctrina (II Tim. IV, 2); alteri vero praecipiens: Argue cum omni imperio. Nemo te contemnat (Tit. II, 15). Unde parati estote omni homini reddere rationem, petere a vobis volenti de illa quae in eo manet spe (I Petr. III, 15); ne (quod absit) stupido auditu sanae doctrinae dogmata respuentes, illius quondam apostolicae imputationis sententiae obnoxii judicemini, qua dicitur: Erit enim tempus, cum sanam doctrinam non sustinebunt, sed ad sua desideria coacervabunt sibi magistros prurientes auribus: et a veritate quidem auditum avertent, 115.0741D| ad fabulas autem convertentur (II Tim. IV, 3, 4). Quia sicut nobis incumbit officiositas praedicandi, ita vobis subest necessitas audiendi. Nec propter hoc quod nos inordinate degimus, turpique conversatione dejicemur, respuendum verbi Dei documentum arbitremini: quoniam plerumque in magna domo patrisfamilias novimus haud ambigue conversari asseclas deploratae vitae, quorum ministerio familiares dominorum interdum expediuntur necessitates. Nam et imperatoribus mundi plumbeis adducitur cuniculis unda; et inter sacra Domini vasa auro argentove conflata, pretiosorum lapidum ornamentis percompta, etiam non abjicienda habentur testacea. 115.0742A| Solet enim peccator sorti Dei immistus quotidie in aures populi haec dicere: Dominus ait, Proclama: de transgressionibus praeceptorum Dei plebem argue: de severitate judicii, quae peccatorum debetur excessibus, contestare: de redditu veniae, et spe promerendae clementiae admone; cum tamen ille ipse nec modum sibimet in criminibus ponat, nec terrorem futuri examinis metuat, et quod aliis praedicat, moribus ipse impugnat: verbo autem ejus nonnulli intenti, ab illicitis abstinent, et perfectioribus adhaerent. De quibus in Evangelio dicitur: Omnia quaecunque dixerint vobis observate et facite: secundum opera vero illorum nolite facere; dicunt enim, et non faciunt: alligant onera gravia et importabilia, et imponunt ea humeris hominum, digito autem suo nolunt 115.0742B| ea movere (Matth. XXIII, 3, 4). Unde congruit ut, cum Ecclesia possidet rectorem vitae moribus dejectum, non contemnendam ejus praedicationem existimet, quamvis hanc ipse pravis actibus impugnet. Officium itaque vulgi est intendere ad concionantem, et audire dicentem, et doctoris praedicationem operando exsequi, et non proprium judicium de praepositorum meritis ferre, quos suo Dominus distringendos examini reservavit, dicens: Propheta namque et sacerdos polluti sunt, et in domo mea inveni malum eorum, ait Dominus. Idcirco via eorum erit quasi lubricum in tenebris: impellentur enim, et corruent in ea. Afferam enim super eos mala, annum visitationis eorum (Jer. XXIII, 11, 12). Et iterum: Mihi vindictam, et ego retribuam, dicit Dominus 115.0742C| (Deut. XXXII, 35). Et licet haec, quamdudum digessi auctoritas, meriti mei defensionem inquirat, et quibus modis justorum legem evadere non possim ostendat; plus tamen simplicem religiosorum conventum accendere anhelat, ne sancta sanctorum, quamvis ore improbo edita, respuat.

5.

In horum igitur certaminibus confessorum tanto alacrioribus animis est exsultandum, tantaque libertate cordis et vocis gloriosum consummatae victoriae cursum ferendum; quanto his divina vox indulgentissimae sponsionis verum salutis confert solatium, dicens: Qui perseveraverit usque in finem, hic salvus erit (Matth. X, 22). Quoniam veraciter cognovimus non inchoantibus deberi praemium, sed perseverantibus. Adeo illa primordialis abrenuntiatio 115.0742D| rerum, mundique contemptus praecipuis votis et studio ardentiori ab eis exercitatus est, ut contuendi velocius Deum, et beatorum fruendi consortio desiderium haberent, ut etiam labentis vitae obnixe occasum appeterent: melius putantes sub unius puncti spatio ferre sententiam hominum, quae illico, nulla intercedente dilatione, eos ferret ad coelum, quam per varia et longa discrimina temporum cum gravi molestia sustinere versutias daemonum. Et Dominus quidem ad officium praedicandae veritatis discipulo imbuens, impavida eos audacia jubet esse contentos, dicens: Euntes per universum mundum praedicate Evangelium omni creaturae, baptizantes eos in nomine 115.0743A| Patris, et Filii, et Spiritus sancti. Qui crediderit, et baptizatus fuerit, salvus erit: qui vero non crediderit, condemnabitur (Matth. XXVIII; Marc. XVI). Et iterum: Nolite timere eos qui occidunt corpus, quia non habent quid amplius faciant; sed potius eum timete, qui potest corpus et animam perdere, et mittere in gehennam (Matth. X, 28). Vos estis lux mundi. Non potest civitas abscondi super montem posita: neque accendunt lucernam, et ponunt eam sub modio (Matth. V, 14, 15). Quod dico vobis in tenebris, dicite in lumine. et quae in aure audistis, praedicate super tecta (Matth. X, 27). Quod in mysterio cognovistis, apertius enarrate; quod didicistis abscondite, publice loquimini; quod vos erudivi in parvo Judeae loco, in universis urbibus, et in toto mundo audacter dicite. 115.0743B| Docet fiduciam praedicandi, ne apostoli abscondantur ob metum, et sint similes lucernae sub modio; quoniam hi qui libertatem faciendi verbum in populis divinitus acceperunt, nequaquam resilire a praedicatione veritatis, etiam periculis imminentibus. debent, ut non lucernis sub modio, sed supra candelabrum positis comparentur.

6.

Et licet formidolosis facultas collata sit declinandi rabiem persecutionis, non tamen passim hoc observandum est a perfectis, qui jam praescia Redemptoris potentia denotati et conscripti, quasi ab immensis legionibus ad exercitium praeliorum Dei electi sunt. Ut si propter veritatem mors cruenta eis occurrat, non curandum est de jactura membrorum, ubi sine dubio solatium vitae perennis acquiritur 115.0743C| animarum, dicente Domino: Si quis vult post me venire, abneget semetipsum, et tollat crucem suam, et sequatur me. Qui enim perdiderit animam suam propter me, in vitam aeternam inveniet eam (Matth. XVI, 24, 25). Inde sancti viri placidis auditibus veritatem evangelicam capientes, eam totis nisibus adimplere contendunt: scilicet viam sanctae confessionis virtutem hujus praeconii esse solummodo arbitrantes. Qui illico relictis urbibus, et his quae mundanis haerent affectibus, avida rapiendi regnum Dei cupidine conflagrantes, circuierunt in mellotis, et in pellibus caprinis: egentes, angustiis afflicti, quibus dignus non erat mundus: in solitudinibus errantes, in montibus, et in speluncis, et in cavernis terrae (Hebr. XI, 37, 38): exspectantes Dominum, 115.0743D| qui salvaret eos a pusillanimitate animi, et tempestate (Psal. LIV, 9). Sed ista pro nihilo computantes, imo vero contra spiritalis nequitiae hostem dubium quotidie agonem gerentes, nutu Dei mortificatione subita temporalis vitae accenduntur, et secundum Apostolum dissolvi cupiunt, et esse cum Christo (Philipp. I, 23): viam compendii requirentes, qua de corpore mortis hujus eruti, propere ad coelestem patriam pervenirent, et pia violentia regnum Dei arriperent. Sic quoque armati lorica 115.0744A| justitiae, in forum prosiliunt, praedicantes Evangelium Dei principibus et nationibus mundi. Super Christum montem excelsum contemplatione mentium elevati, didicerunt confessores beati ex Psalmistae oraculis justitiam Domini in Ecclesia magna fore annuntiandam (Psal. XXXIX, 10): et ideo perfecto odio contra adversarios Ecclesiae insurgentes arguunt impios de falsidica vatis iniqui doctrina, praestigiis; sacrilegiis, et vanitatibus saeculi plena: detestantur quoque, et maledictionibus auctorem tantae perversitatis impugnant, eumdemque coetum talibus inservientem culturis perenni anathemate damnant: et ita interriti contra hostem publicum apertum veritatis erigentes vexillum, utpote ante fores praetorii, et in ipso accessu palatii proferentes 115.0744B| testimonium in ducem perditionis, confusionis et ignominiae: non verentes, quod suppliciorum pro eadem veritate subirent tormentum, aut qualibus periculis vitae hujus haberent occasum. Quippe quos immensus urgebat ardor migrandi ad coelum, festinantes videre faciem ejus, cui servierunt. Stimulatur zelo ultionis cohors iniqua gentilium, celerisque animadversionis emergit vindicium in obtrectatores sectae suae. Nescientes quia illi, ut hunc praecocem obitum exciperent, liberis vocibus inimico justitiae et adversario Ecclesiae Dei progressu ultroneo restiterunt: loquentes de testimoniis Domini in conspectu regum (Psal. CXVIII, 46), et nihil verentes quia nihil aliud mortem suam, quam vitam perpetuam existimantes, sponte interitum carnis exoptant, 115.0744C| voluntarium Deo animarum suarum sacrificium offerentes. Quibus recte prophetica voce cantatur: Qui sponte obtulistis de Israel animas vestras ad periculum, benedicite Dominum (Judic. V, 2). Ac per hoc veri imitatores Pauli apostoli mihi esse videntur, qui ait: Si quis vobis evangelizaverit praeter quod accepistis, anathema sit (Gal. I, 9). Cujus testimonii informati oraculis, prosiliunt contra angelum Satanae et praevium Antichristi, patule ea quae sancta sunt confitentes, quae nunc etiam omnis (3) Ecclesia Hispaniae, quanquam clandestinis, ut oppressa, praedicat vocibus.

7.

Nam idem perversi dogmatis auctor, et multarum animarum perniciosus eversor, inter caeteros post Ascensionem Domini haeresum institutores solus 115.0744D| novae superstitionis sectam instinctu diaboli condens, procul ab unione catholicae Ecclesiae separatur. Prophetarum vaticinia respuens, et apostolorum doctrinam infamans, sancti quoque Evangelii veritatem conculcans, piorumque doctorum dogmata abnegans, et ridiculum potius quiddam, quam rerum necessariarum causas per eamdem sectam suam insinuans; docuit Christum Dei Verbum esse, et prophetam quidem magnum, nulla tamen potentia divinitatis subnixum, caeteris hominibus similem, sed non 115.0745A| Deo Patri aequalem (4). Comessationes quoque in paradiso, et carnis proposuit voluptates. Quam quaestionem vir disertissimus, magnum temporibus nostris Ecclesiae lumen, Speraindeo Abbas, cum contra nugas hujus nefandi stylum admoveret, et uno opusculo ex ejus deliramentis nonnulla niteretur arguere, in sexto ipsius libelli capitulo, quasi ex voce cultorum ejus objectionem inducens, ac deinceps suam proponens sententiam, ita disseruit, dicens: « Futuro, aiunt, in saeculo cuncti ovantes asportabimur in paradisum: ibi namque nobis a Deo erunt mulieres concessae pulchrae, et supra hominum naturam speciosissimae, atque nobis in voluptatem praeparatae. R. Nequaquam ergo vestri in paradiso beatitudinis obtinebunt statum, si eorum uterque 115.0745B| sexus vacaverit exercitio fluxae libidinis. Hoc non erit paradisus, sed lupanar, et locus obscenissimus: cum Dominus, sciscitantibus Pharisaeis cujus in resurrectione illa mulier conjux existeret, quae septem fratres, secundum legem Moysi, acceperat ad suscitandum proximi semen, responderit: Erratis nescientes Scripturas, nec virtutem Dei (Matth. XXII, 29). Filii hujus saeculi nubunt, et traduntur ad nuptias: in resurrectione autem nec nubent, nec tradentur, sed erunt sicut angeli Dei in coelo (Luc. XX, 34, 35). Taceam sacrilegium illud, et totis catholicorum auditibus immane facinus respuendum, quod de beatissima Virgine, mundi regina, sancta et venerabili Domini et Salvatoris nostri genitrice Maria canis impurus dicere ausus est. Protestatus enim est (salva loquor 115.0745C| reverentia tantae Virginis) quod ejus foret in saeculo venturo ab se violanda virginitas. O vacuum cerebro caput, et privilegio Satanae occupata praecordia! O vas perditum, et habitaculum spirituum immundorum! O frustatim praescindendam ense bicipiti linguam! O organum daemoniorum, et symphoniam zabuli! Quis furor, quaeve dementia tantis te blasphemiis inquinari compulerunt? Quis te, o sordium cloaca, laqueus perditionum, gurges iniquitatum, et omnium vitiorum sentina, sensibus privavit humanis, ut non modo tibi sat fuerit tot nationibus inferre interitum, quibus praestigiosum documentum suasisti, et totis nisibus nunc et in futuro luxuriarum obscenitatibus inservire; sed etiam in Creatore scelus operari aggressus es, impius temerator, asserens 115.0745D| coeleste hospitium et receptaculum Spiritus sancti incontaminatum, incoinquinatum, purum, sanctum, et mundum, sacrilegiis immunditiae tuae in futuro saeculo contaminandum? Quae nutu superno Verbum Deitatis utero suo excipiens, carne sua Creatorem 115.0746A| vestivit, salvoque pudore ipsum Verbum ad redimendam in morte creaturam praecipitem edidit. Quae omnis tactus aspectusque expers virilis expavit salutationem angelicam; et licet sine viro nullam fetari posse cognosceret, tamen superno credula numini, se ad hujusmodi inusitatum conceptum electam Deo revelante sciens, consentit, et dicit: Ecce ancilla Domini, fiat mihi secundum verbum tuum (Luc. I, 38). De cujus gloriosa parturitione olim Dominus per Ezechielem praedicare dignatus est, dicens: Converti me ad viam portae sanctuarii, quae respiciebat ad Orientem, et erat clausa. Et dixit Dominus ad me: Porta haec, quam vides clausam, non aperitur, et vir non transit per eam, quoniam Dominus Deus Israel egredietur per eam, et erit clausa (Ezech. XLIV, 115.0746B| 1, 2). »

8.

Multa denique alia inaudita vanitatis figmenta scelerosus idem instinctu maligni spiritus, a quo obsidebatur, transfigurando se illi in angelum lucis Gabrielem componens, delubra in quibus pessimum dogma coleretur, exstruxit. Cujus quidem erroris insaniam, praedicationis deliramenta, et impiae novitatis praecepta (5) nonnulli nostrorum philosophorum zelo Dei armati, commentariis et voluminibus exponentes, justitiae arietibus illiserunt. At vero confessores beati non leviter spurcitiam ejus ferentes, praestantius illum ejusque sectam patulis assertionum congressibus expugnarunt. Quia nimirum noverant quod propter eamdem veritatem, quam de ipso caecorum duce proferrent, gladio vindice protinus erant 115.0746C| ruituri.

9.

Et licet primo sanctus Perfectus presbyter exemplar detestandi fidei hostem omnibus exhibuerit metumque moriendi pro veritate robur confessionis ejus a multis excluserit (de quo in libro secundo nos plenius locuturos, propitio Deo, spondemus), non tamen parvipendenda est (6) invictissimi illius Joannis constantia praeconabilis, qui inter saeva ac dira flagella forti animo durans, plurimos documento suo ad martyrium incitaverit. Super quem inimici Dei viventis falsum coram judice testimonium proferentes, hujuscemodi contra eum crimen deponunt. « Novimus hunc, o judex, in subsannationem doctoris nostri semper insistere, eumque maledicis verbis irreverenter impetere. Ita ut cum forte negotium 115.0746D| mercimonii sui in nundinis vellit exercere, non alias illicere potest ementes, nisi cum sacramentum nostrum dictis parvipendulis substilissimus irrisor proposuerit. Cujus rei nos testes sumus, et in veritate dignum hunc morte confitemur. » Verum quia minus 115.0747A| idoneorum accusatione testium impetebatur, nec poterat reis mortem inferre objectio testationis eorum, damnatur Dei servus acrioribus flagris, et crudeli verbere laceratus cogebatur Christum negare. Ille vero non se talibus obnoxium criminationibus solummodo confitebatur, sed etiam neque usque ad mortem religionem Crucifixi deserturum clamabat. Cujus obstinatione judex vehementi furore commotus, quingentis et eo amplius hunc macerandum tradens flagellis, tandiu verberibus jussit insistere, quousque exanimis inter caedentium manus in solum prorueret. Sicque semivivum vix palpitantem, retrorsus asello impositum, totam circuire urbem ac plateam fecit, praecedente sacrilega praeconis voce, dicentis: Haec merebitur exprobrator vatis nostri, 115.0747B| cultusque irrisor perferre. Postquam vero ad vindictam sui doctoris talia exercuerunt, ad ultimum gravissimo ferri onere coarctatum ergastulo deputarunt. Quem nos ibidem religatum, adhuc dorso ejus vigentibus plagis invenimus, nostroque contubernio per idem tempus, quo detrusi sumus, accivimus. Nam beatissimus Perfectus presbyter, de quo supra meminimus cui Joannes ad vincula et caedes successit, violenter ad passionem tractus, posteaquam carcerem adiit, divinitus illustratus, ad praeliandum armatus est. Ita ut necessitatem in voluntatem convertens, vim illam coelesti quodam respectu esse considerans, quo martyrio dignus haberetur, totus in superna erigitur, alienatur praesentibus, futurorum commoda praestolatur, et totius mundani expers 115.0747C| affectus, ad ea quae diligentibus Deum promissa sunt, futurus martyr aptatur. Hinc saeculo mortuus, et Deo vivens, quod primo se dixisse negaverat, postmodum ultroneus confessor, et athleta fortissimus coram judice asserebat. Magis eligens mori pro veritate, occasione inde sumpta proferendi justitiam Dei gentibus, ac detestandi adversarium fidei, quam negando veritatem tanto se praemio abstrahere.

10.

Horum igitur duorum et spontaneus et violentus ad passionem cursus caeteros in unum eumdemque consensum dimicandi ultro venire coegit. Quia non erant de corona ambigui, qui noverant etiam vi protractos regni perpetui coronam percepisse. Quapropter ordine, quo in praefatione voluminis hujus 115.0747D| digestum est, omnis turba sanctorum ad palaestram certaminis currens, dat repudium adversario Dei, et inimico justitiae. Omnes summo ore Christum laudantes, cujus tanta virtute subnixi in certamine claruerunt, ut in nullo penitus terrenum formidarent supplicium, qui summi Redemptoris gratia illustrati, plus noverant aeternum metuere tormentum. Quod ideo in principio libri exposui, ut non deesset cognitionibus posterorum, quae res confessoribus nostris obtulerit obitum: et cujus rei odio in molestissimam iracundiam excitata gentilitas, totum immanitatis furorem ad perniciem talia profitentium admoverit. Inde etiam prudentissimi lectores facile poterunt advertere, quam merito hoc opusculum in 115.0748A| beatorum laudibus laboret, repagula opponens diffidentibus et dubitantibus, qui eos loco martyrum renuunt coli debere.

11.

Caeterum eorumdem sanctorum corpora, qui primo conflictu occisi sunt, equuleis versis vestigiis affigentes gentiles, post sextum diem allisionis eorum, id est pridie idus junias, inopinato scelere crudelitatis cuncta jam putredine resoluta atrocibus incendiis deputant. Quinetiam ne virtutum emolumenta praestarent Christicolis, deformes cineres, quos legere e camino quiverant, minacis alvei ultimo conduntur abysso.

12.

Instabat quoque universitas ethnicorum resultando, pietatis exprobans cultum, quod in suorum ultione nullum adversariis daret opprobrium. Laetabatur 115.0748B| namque, quod in vindictam sui doctoris tot contemptorum corpora prostravisset, nulla novitate prodigiorum obstante, quae horrorem posset scelerosis incutere. Dicebatque: « Si vere Deus est, in cujus nomine tantae vos calamitati submittitis, et verum hoc esse martyrium creditis, vel si nulla veritate prophetiae hic noster vates succinctus est ([7], qui, ut idem docuit, angelo instituente Gabriele gentibus, totique orbi verbum Dei praedicare permissus est, lex quam cultores ejus meditarent, documento ipsius angeli promulgata est. Cujus vocabulum rudis protoplastus, cum adhuc olim paradisum incoleret, adnotatum in supernis, globoque micantis claritatis immistum contemplans, quae esset illa lux caeteris praestantior in centro micans, quae 115.0748C| fulgoribus Dominum expiaret, fertur Creatorem Adae interrogasse, illumque respondisse: Hic verus propheta est futurus in mundo, qui ex semine tuo oriens, ipso quem radiare nomine obstupescis, Mahomad appellabitur, cujus quoque meritis tu creatus subsistere meruisti); quare non satellibus qualecunque prodigiorum infertis terrorem, vel quibuslibet astanti vulgo signaculis coruscatis? quia dum vos improvisae morti ob quamdam assertionem superfluam destinatis, neque ulla virtute miraculorum, quae sententiam nostram in vestrum latam excidium infringere possit, praecellitis; cum partem vestram minime adjuvetis, nullum etiam coetui nostro infertis dispendium. »

13.

Et ob hoc ipsum plerisque nostrorum parvipendulis 115.0748D| verum non esse videbatur martyrium, quod non ad confusionem incredulorum, vel roborationem fidelium aliquod ostentaret miraculum. Nescientes quia in fine saeculi, ut sanctus Gregorius refert libro Moralium (Mor. lib. XXXIV, n. 7), aberunt de Ecclesia signa virtutum. « Terribili quippe, ait, ordine dispositionis occultae, priusquam Leviathan in illo damnato homine quem assumet, appareat, a sancta Ecclesia virtutum signa subtrahentur. Nam prophetia absconditur, curationum gratia aufertur, prolixioris abstinentiae virtus imminuitur, doctrinae verba conticescunt, miraculorum prodigia tolluntur. Quae quidem nequaquam superna dispensatio funditus subtrahit, sed non haec sicut prioribus temporibus 115.0749A| aperte ac multipliciter ostenduntur. Quod tamen mira dispensatione agitur, ut una ex re divina simul pietas, et justitia compleatur. Dum enim subtractis signorum virtutibus sancta Ecclesia velut abjectior apparet; et bonorum praemium crescit, qui illam pro spe coelestium, et non propter praesentia signa venerantur; et malorum mens contra illam citius ostenditur, qui sequi invisibilia quae promittit negligunt, dum signis visibilibus non tenentur. » Signa namque virtutum nec omnibus data, nec passim quocunque tempore sunt exercenda. Quia et hi qui hoc munus divinitus acceperunt, nisi spe et fide probatis nequeunt erogare, Evangelista narrante: Et non poterat Jesus inter eos facere virtutes propter incredulitatem illorum (Matth. XIII, 38). Et Veritas 115.0749B| per semetipsum: Multi, inquit, leprosi erant in Israel sub Elisaeo propheta: et nemo eorum mundatus est, nisi Naaman Syrus (Luc. IV, 27). Desistente enim fide quaerentium, largitas erogantium quassatur. Nam cum idem Dominus ardentissimis persaepe multorum votis consolator occurrat, dicens: Ite in pace, fides vestra vos salvos fecit; tamen deficiente fide, virtus nihil proficit. Quam plerumque exigente fide languentium, etiam homines reprobi, et mente corrupti impertiuntur. Sicuti de illis in Evangelio legitur, qui in futuro ante fores Domini quaesturi sunt, dicentes: Domine, Domine, nonne in tuo nomine prophetavimus? et in tuo nomine daemonia ejecimus? et in tuo nomine virtutes multas fecimus (Matth. VII, 22, 23)? Quibus utique 115.0749C| dicturus est Dominus: Non novi vos: discedite a me, operarii iniquitatis (Ibid.). Et iterum: Exsurgent pseudochristi, et pseudoprophetae: et dabunt signa magna et prodigia, ita ut in errorem inducant, si fieri potest, electos (Matth. XXIV, 24). Et in Exodo: Fecerunt et malefici per incantationes, sicut et Moyses (Exod. VII et VIII).

14.

Miraculorum vero signa ideo olim per servos suos Dominus congruenti tempore praestabat mundo, quoniam praescia Divinitate proficere nihilominus praestolantibus ea sciebat, nec in vanum currere operarios virtutum cognoverat. Ut saltem prodigiorum novitatibus cederent, qui sacrae legis praecepta salutaria respuebant. Eratque temporibus illis satis congruum Dei martyres signis coruscare virtutum, 115.0749D| quoniam rudem diffusum christianismum nunc instructione verborum, nunc exhortatione Scripturarum, nunc ostensione signorum, nunc etiam tropaeis inclytis passionum conabantur solidis radicibus fieri firmum in cordibus credentium populorum. Nam quia non omni tempore (ut supra relatum est) signorum exercitium congruat, neque omnes coelestium contemplatione virtutum digni existunt, facile adverti potest ex comparatione eorum quae gesta sunt ab apostolis. Qui cum vellent bonum nuntium Asianis praedicare, prohibiti sunt a Spiritu sancto (Act. XVI, 6, 7): et qui pridem annuntiare Evangelium omni creaturae praeceperat (Marc. XVI, 13), sciens in 115.0750A| Asia nullum existere dignum percipiendi evangelicam veritatem, praesaga divinitatis auctoritate discipulos ab eorum salute inhibuit. Utpote qui verbum vitae arroganti spiritu erant rejecturi, neque audirent, quoniam spernerent.

15.

Miracula denique dum aut propter fidem credentium, aut propter futuram credulitatem astantium Dei providentia operatur; non tam nos in eorum admiratione debemus stupere, quam provida compensatione intueri, si eorumdem effectores signorum expulsis vitiis morum honestate praecellant; si saeculo mortui Deo vivant: si propter illam veram charitatem, quae cuncta charismatum dona exsuperat, omnes affectiones mundi pro nihilo pensant; si acceptam virtutem non ad suam gloriam, sed ad 115.0750B| beneficium referunt collatoris; si attentis auribus cordis, veri magistri admonitione percepta, non quia daemonia eis subjiciantur (Luc. X, 17, 20), tripudiant, sed quia nomina sua scripta sunt in coelis, exsultant. Et idcirco haec dinumeratio virtutum in illis prodigiorum auctoribus potius quam ipse signorum effectus est admirandus, et quod sit magis praevium specimen eundi ad regnum quaerendum, non vero quod signiferos ac notabiles nos vulgo ostentet. Quia sanctitas et timor Domini cultusque regni coelestis nonnisi ab idoneis et perfectis procedunt. Signa vero atque prodigia et sancti et reprobi faciunt. Quae nihil aliud quam notitiam vanam etiam aliquando hominum conferunt. Hinc provenit, ut qui fuerit hominibus notus, nisi fuerit justus, ad aeterna 115.0750C| supplicia perveniat condemnandus. Ille autem qui coelesti gratia illustratus, sub notitia sui Creatoris vixerit sanctus, etsi mortalibus sit ignotus, in futuris tamen sanctorum gaudiis erit annumerandus.

16.

Nec nos ista prosequentes, miraculorum penitus abdicamus insignia, coelesti dono quibusdam collata, et congruenti tempore per Dei dispensationem nationibus ordinata; sed latratibus rabidorum canum obviam venimus, qui martyrum nostrorum intentionem exinanire attentant, dum eos de miraculis redarguere sperant. Quid potius generaliter sequendum sit, cunctis ex auctoritate divinorum librorum, vel dictis sanctorum Patrum ostendimus. Non (quod absit) funditus charismata coelestium munerum exstirpamus. 115.0750D|

17.

Radix itaque ac fundamentum omnium virtutum, signumque victoriae fides est, per quam justi vivunt (Habac. II, 4), per quam sancti omnes regna vicerunt, operati sunt justitiam, adepti sunt repromissiones, obturaverunt ora leonum, exstinxerunt impetum ignis, effugaverunt aciem gladii, convaluerunt de infirmitate, fortes facti sunt in bello (Hebr. XI, 33, 34). Quorum vestigia hi sancti veraciter prosequentes, intrepida confessione Deum et Dominum Jesum Christum in concilio principum profitentes, omnem quoque, quam evangelica auctoritas non recipit prophetiam ut furum et latronum detestantes ac maledicentes abjiciunt. Ob quam causam inauditis saevitiae 115.0751A| furoribus illa frendens turba gentilium cunctos animadversione gladii praemittit ad coelum, presbyteros, levitas, confessores, virginesque beatas (8). Et quoscunque confessio talis haberet, ut publice eorum subsannando prophetam, cultum ejus deriderent, mox amputatis cervicibus ruerent. Ac ne sibi quidpiam inesse humanitatis ostenderent, nonnullos quos gladio vindice hujus vitae limen sub testimonio veritatis excedere coegerant, prae foribus palatii inhumatos relinquentes, canibus jusserunt exponi, adhibitis simul custodiis, ne quis catholicorum intuitu pietatis (9) carnibus etiam spoliata cadavera sepeliret. Quasi sentirent persecutoris supplicium, quorum animae paradisi requie fruebantur: aut obesset animabus coelo regnantibus temporalium poena 115.0751B| tormentorum illata corporibus: vel de inhumatis curare poterant membris hi qui vere sciebant quod, sicut nihil commodius foret impiis sepultura, auctis reverentiae studiis solemniter praeparata, ita beatis et sanctis nequaquam officere posset vilem, aut nullam sepulturam adipisci. Licuit etiam de hoc poetis plausibiliter ludere: . . . Coelo tegitur, qui non habet urnam.

18.

Sunt autem plerique fidelium, et (heu proh dolor!) etiam sacerdotum, temere horum confessorum gloriam adimere non verentes, qui jubent eos non recipi in catalogo sanctorum, inusitatum scilicet atque profanum asserentes hujusmodi martyrium. Quippe quos nulla violentia praesidalis fidem suam 115.0751C| negare compulit, nec a cultu sanctae piaeque religionis amovit; sed propria se voluntate discrimini offerentes ob superbiam suam (ita dicunt) quae initium est omnis peccati (Eccli. X, 15), interempti, suarum parricidae effecti sunt animarum. Praeceptis etiam evangelicis eos arguendos esse credunt, quibus dicitur: Diligite inimicos vestros, benefacite his qui oderunt vos: et orate pro persequentibus, et calumniantibus vobis: ut sitis filii Patris vestri, qui in coelis est (Matth. V, 44, 45). Et iterum: Neminem concutiatis, neque calumniam faciatis (Luc. III, 14). Et: Dominus quidem cum malediceretur, non maledicebat; cum pateretur, non comminabatur: tradebat autem se judici injuste judicanti (I Petr. II, 23). Illud praeterea objiciunt de Apostolo: Neque maledici regnum Dei possidebunt 115.0751D| (I Cor. VI, 10).

19.

Haec et his similia ore pestifero contra Dei milites proferentes, multorum corda pervertunt: quia verba haereticorum ut cancer serpunt (II Tim. II, 17) in mentes humilium; et modico fermento sceleris facilius ingens massa panis corrumpitur (I Cor. V, 6), exturbatque quampropere filios Dei lethalis assertio zabuli. De quibus beatus Apostolus dicit: Quidam enim aberrantes, conversi sunt in vaniloquium, volentes esse legis doctores; nescientes quae loquuntur, neque de quibus affirmant (I Tim. I, 6, 7). Et iterum: Docuerunt linguam suam loqui mendacium: ut inique agerent, laboraverunt (Jer. IX, 5): non verentes derogare 115.0752A| gloriae fortium, qui jam coram rege suo haud dubie extollunt victoriae suae vexillum. Nec contenti sunt Scripturas sano sensu intelligere, sed eas pro suo libitu exponentes, dum in superficie litterarum quasi concordantia suae vesaniae repererint testimonia, non modo Christiano more simpliciter eis utuntur, vel ab eruditioribus virtutem sensus earum explorant; sed quasi inauditae rei nuntii, et alicujus novitatis scioli, per forum, per plateas, per vulgus, per nundinas obdurata fronte easdem in summitate linguarum promendo, recensendo, atque cantando vehunt sententias. Et ut facilius agnoscantur cujus partis sint defensores, per devios intelligentiae suae calles veritatem Scripturae torquentes, lineam sanae doctrinae proprio electionis judicio derelinquunt. Ut 115.0752B| quandoque illis ad interitum animarum suarum proveniat, quod non sine gravissima indignatione propheta infert, dicens: Vae qui dicitis malum bonum, et bonum malum: ponentes tenebras lucem, et lucem tenebras: ponentes amarum dulce, et dulce amarum (Isa. V, 20): id est claritatem sacrae legis pravo errore nescientiae interpolantes, ejusque suavitatem non recte conjiciendo, in fellis amaritudinem convertentes. Quod bonum et pium est, malivolis conjecturis inficiunt, expertes nos arbitrantes ab illorum intelligentia testimoniorum, quibus victoriosissimam extenuare intentionem sanctorum martyrum arbitrantur, vel nostram de eis sententiam (quae semper in laude ipsorum exsultavit) enervare conantur (10). Quippe qui jam nos evidentioribus indiciis 115.0752C| eorum passionibus communicare credamus, dum causa professionis eorum, et carceres, et vincula, insuper et damna rerum perpessi, ad ultimum gratia intercessionis eorum propitio Deo evaserimus.

20.

Ipsi denique sancti, qui hanc corporis cladem coelitus compuncti propter veritatis professionem aggressi sunt, in nullo a praedictorum custodia mandatorum se avertunt. Quia et propter Deum inimicos diligentes, de salute eorum valde solliciti ne diutius labyrintho impietatis detinerentur, arguere non destiterunt, et benefacientes his qui oderant Christum, melius visi sunt per effusionem sanguinis vecordiam eorum, quam per doctrinae verba instruere: ut relicta vanitate superstitionis, non solum Christum credere, verum etiam usque ad mortem propter illum 115.0752D| decertare contenderent. Sine dubio precibus et obsecrationibus etiam apud Dominum animarum impetrantes salutem illorum, qui saepe et incessanter Ecclesiae membra calumniantur. Quapropter exemplo veri magistri educati, cum ad passionem traherentur, maledicti non remaledicebant, flagellati non murmurabant, comminati silentium observabant: hoc solummodo exprobrantes, quod Deo convicium infert, et quod majestatem tremendam impugnat: sacrilegum scilicet illius vanissimi ac perditi homunculi prophetismum, qui non veritus est spiritu diabolico perarmatus se loco prophetarum inserere, sanctisque praedicatoribus ut deificus evangelizator 115.0753A| adjicere. Et cum toto pene orbe evangelica praecelleret veritas, non deesset lux fidei Christianae a notitia gentium (quia in omnem terram sonus ejus exivit (Psal. XVIII, 5), patentibus jam domui David, et habitantibus Hierusalem tinctionis gurgitibus in ablutionem peccatoris, et menstruatae (Zach. XIII, 1), maxime in Oriente, quo mysterium incarnationis Christi speciali effectu quodammodo operatum est, ubi quoque et hic sceleratissimus ac perversus vates exortus et enutritus est); nescio qua praereptus insania, clarentibus jam in mundo lucernis, tanto se perditionis laqueo dare praecipitem non extimuit, tantarumque animarum irreverenter parricidam se fieri non expavit, cum scriptum sit: Os quod mentitur, occidit animam (Sap. I, 11). De quo olim Zacharias propheta 115.0753B| locutus est, dicens: In die illa, dicit Dominus exercituum: Disperdam nomina idolorum de terra, et non memorabuntur ultra: et pseudoprophetas, et spiritum immundum auferam de terra. Et erit, cum prophetaverit quispiam ultra, dicent ei pater ejus, et mater ejus, qui genuerunt eum: Non vives, quia mendacium locutus es in nomine Domini. Et confringent eum genitores ejus, cum prophetaverit (Zach. XIII, 2, 3). idcirco huic perdito atque spurcissimo vati resistere, virtus mactae coronae est; summumque tropaeum tanti derisoris cultum evertere: adeo ut si illum aetas nostra superstitem haberet, nequaquam ab ejus esset interitu Christocolis resiliendum; quanto magis non sit dignum ejus hodie dogma venenosum infringere, maledicere sectam, detestari sententiam, 115.0753C| qui tantae multitudinis perditionem inducens, perenni eam dedicarit barathro? Foretque (ut reor) tunc melius poenitudinem unius occisi homunculi gerere, quam tot nationum luere perniciem: congrue universo gregi consulendum arbitrantes, dum unius pecudis e medio conati fuissent avellere contagium. Quoniam quemadmodum sine culpa non est maledicere justos, pios persequi, adversitatem parare electis; ita magni meriti esse credo subvertere impios, Ecclesiae hostibus contraire, bellum parare incredulis, et framea verbi Dei concidere adversarios fidei, ut, secundum Psalmistam (Psal. CXXXVIII, 22), contra Deo invidentes perfecto armati odio exsurgentes, non curemus de inimicitia eorum, quibus est amica impietas. Neque enim sine culpa patitur fieri Patrum 115.0753D| doctrina eos, qui improbo silentio erga dogmata torpent haereticorum, et e regione hostibus fidei non occurrunt, aut zelo Creatoris vindictam in haereticos non exercent. Quod bene Arnobius rhetor, dum centesimum tricesimum nonum psalmum interpretaretur, dicit: « Qui pepercerit haeresiarchis, 115.0754A| aut praedicatoribus falsitatis, et non eos gladio fidei suae jugulaverit, hoc ei evenire quod evenit Sauli, quis ambigat? Aut qui misericordiam suam putaverit si in haeresi permanentibus exhibere, quis neget similiter a regno Dei excludi, sicut Saul a regno humano probatur exclusus (I Reg. XV, 1 et seqq.)? » Qui vana miseratione Amalecitis parcens, subito semetipsum Dei benedictione, et regni sceptro privatum ingemuit. Et si hoc iis qui contradictoribus veritatis non resistunt, promittitur; quod vel quale erit ultionis discrimen iis qui derogant electis? quia non solum expugnare haereticos nolunt, verum etiam expugnantibus maledictionum armis accincti occurrunt.

21.

Aiunt praeterea non debere esse martyres, aut 115.0754B| haberi, qui non violenter tracti sunt ad martyrium, sed sponte sua venientes, his convicium intulerunt, qui eos in nullo molestia affecerint. Nullam opinantes esse molestiam diruptiones basilicarum, opprobria sacerdotum, et quod (11) lunariter solvimus cum gravi moerore tributum: adeo ut expedibilius nobis sit compendium mortis, quam egentissimae vitae laboriosum discrimen. Si ergo exosum Deo est maledicere diabolo et ejus ministro; frustra utique Ecclesia contra omnem diabolicum incursum utitur exorcismis. An quia domesticis fidei maledicere inhibitum est, nullumque oportet pusillanimem de membris Ecclesiae scandalizare; idcirco hospitem diaboli, et habitaculum Satanae non necesse est maledicere; et ubi est quod scriptum est (Tob. XIII, 16): Maledicti 115.0754C| omnes, qui spernunt te, Hierusalem, et omnes qui blasphemant te; maledicti omnes qui oderunt te, et omnes qui dixerunt in te verbum durum, etc., quod dictum esse pro Ecclesia nullus ambigit. Et quis inter cunctos persecutores fidelium cruentius quam hic infandus Ecclesiam insecutus est? Quis tanta in eversione catholicorum, quanta idem exaggeravit infaustus? Quia (ut ita dixerim) nemo nostrum inter eos securus ingreditur, nemo quietus permeat, nemo septum eorum nisi dehonestatus pertransit. Etenim cum nos cujuslibet rei familiaris necessitas ire in publicum coegerit, et instante domestica necessitate ex angulo tugurii nostri in forum prosilire contigerit, mox ut (12) stigmata in nobis ordinis sacri advertunt, acclamatione derisionis ut amentes et 115.0754D| fatuos impetunt, praeter illa puerorum quotidiana ludibria, quibus non satis est inferre linguae convitium, turpia exaggerare scurrilitatum, verumetiam tergo nos lapidibus insectari non desinunt. Quid illud memorem, quod in contumeliam signi venerabilis proferunt, quod cum forte competens tempus 115.0755A| psallendi signum fidelibus dare compulerit, et imminens hora obsecrationis indicium populis facere consuetum poposcerit, mox ut illectum superstitione mendaci vulgus clangorem tinnientis metalli aure captaverit, in omnem maledictionem et spurcitiam linguam admovere non differt. Ergo non incongrue maledicuntur, qui tanto odio adversus Dei sortem sequipedas suos informant. Saepe ab eis et incessanter calumniamur, causaque religionis eorum saevitiam ubique perpetimur. Adeo ut multi ex eis tactu indumentorum suorum nos indignos dijudicent, propiusque sibimet accedere exsecrentur. Magnam scilicet coinquinationem existimantes, si in aliquo rerum suarum admisceamur. Cum utique milites Dei veritatem coram eis magis confessi fuerint, quam maledicta 115.0755B| injecerint, veri magistri praecepta servantes, quibus olim discipulos informaverat, dicens (Marc. VIII, 38): Qui enim me confessus fuerit, et verba mea in generatione ista adultera et peccatrice, hunc et Filius hominis confitebitur, cum venerit in gloria Patris sui, et sanctorum angelorum. Quis ille tam vecors est, qui laudibus deroget beatorum obviantium pro defensione justitiae cultoribus impietatis? Dictum sane fuerat eis: Ecce ego mitto vos sicut oves in medio luporum: estote ergo prudentes sicut serpentes, et simplices sicut columbae (Matth. X, 16). Cujus praecepti sensum hunc esse arbitror quod immista gentibus caterva fideli, quasi innocentia praedita ovium, truculentiam ferre cogeretur luporum. Ac ne segnitiei dediti facilius versutiis succumberent inimici, congrue 115.0755C| divinitus admonentur, ut essent cum adversariis fidei opportuna semper cautela subnixi, et contra astutias hostium erecti ubique et providi. Ne pravae doctrinae verbis illecti protinus corrumperentur sensus eorum, et discederent ab aequitate. Porro etiam Christiani admonentur: Confratribus vestris et domesticis fidei exhibete vosmetipsos, ut Dei ministros in multa patientia, in longanimitate, in benignitate, in Spiritu sancto, in charitate non ficta, in verbo veritatis, in virtute Dei: per arma justitiae a dextris et sinistris, per gloriam et ignobilitatem, per infamiam et bonam famam: ut seductores et veraces: sicut ignorati et cogniti: tanquam morientes, et ecce vivimus (II Cor. VI, 4 et seqq.). Et iterum: Estote autem invicem benigni, misericordes, donantes invicem, sicut et Deus 115.0755D| in Christo donavit nobis (Ephes. IV, 32): ut vere columbarum sectantes simplicitatem, eodem intuitu quo vestram, proximorum quoque affectetis salutem. 115.0756A| De quorum constantia, simplicitate, et fortitudine, discretione, et prudentia Eusebius Caesariensis episcopus rerum ecclesiasticarum historiam texens, ait: « Erant ergo martyres Christi inter fratres humiles, inter persecutores elati, suis mites, adversariis terribiles, Christo subjecti, diabolo erecti. » Sed et Arnobius (de quo supra memoravimus) aliquid huic simile in eodem psalmo disseruit, dicens: « Age ergo, et cum pugnantibus pugna; et si auxilium poposcis a rege, repugnantem te ostende. Linguae contra te pugnant, quas acuunt haeretici, sicut serpentes: his et tu esto sicut serpens astutus, et te simplicem ut columbam esse civibus tuis, id est catholicis solis ostende. Caeterum haereticis, et cunctis contra veritatem venientibus, ipsis serpentibus esto astutior. 115.0756B| Noli timere: jussum tibi est a Domino tuo. Tam bona est astutia contra malitiam, quam benigna simplicitas circa justitiam. Occide haereticos, et Domini tui spirituali gladio interfice inimicos. »

22.

Sic nimirum beati martyres (13) Emetherius, et Celedonius, cum tradere pro Domino animas anhelarent, tali sese invicem ad passionem astantes hortatu impellunt: « Feriat ubique hostem missilibus suis vibrata confessio, et latentem fidei inimicum, ubicunque fuerit, inquiramus. » O incomparabilis magnanimitas, et fortitudo admiranda, laudanda, atque imitanda sanctorum! Qua, etiam si torpeat inimicus, ac persequi Ecclesiam Dei sinat, irrumpere tamen latebram ejus, et incitare ipsum ad bellum jubemur; ut hostem frigidum strenuus 115.0756C| agonotheta accendat, proferat latentem, erigatque ad conserenda certamina desidem. Et quanquam effuso cruore consternatis membris succumbat, feret tamen ad sedem patris captum ex hoste triumphum, spiritus belliger victoriae laurea potiturus. Quia in eo vires militis comprobantur egregiae, quo non requisitus ultro se obtulerit palaestrae martyrii, sancta Scriptura testante (Judic. V, 2): Qui propria voluntate obtulistis vos discrimini, benedicite Dominum. Si ergo qui zelo charitatis nostrae adversariis nostris fidelis expugnator occurreret, arma sumeret, ensibus desaeviret, animam ponere contenderet, nequaquam eum immunem condignis pateremur donariis, ejusque liberalitatem largo munificandam beneficio censeremus; quanto potioris gloriae honore ferendi sunt, 115.0756D| qui obtentu capessendi gratiam Regis aeterni, vigore aucti justitiae, ad obitum quoque resistentes infensis, crudeli morte perempti sunt? Ille denique angelus 115.0757A| veritatis et praeco justitiae, Redemptoris praecursor, et nuntius pacis, Baptista Joannes, cum regem iniquum de stupro Herodiadis commoneret, cumque adulterino incestu thorum violare fraternum inhiberet, ergastulo propter veritatis professionem detruditur, ibique absque ulla fidei persecutione truncatur (Marc. VI, 17). Nec tali succumbere recusavit dispendio, qui sine dubio noverat, divino revelante Spiritu, tantumdem esse propter justitiam mori, quam pro fidei confessione prosterni. Unde et Dominus vitalia discipulis doctrinae ministrans praecepta, sic eos de monte alloquitur: Beati qui persecutionem patiuntur propter justitiam: quoniam ipsorum est regnum coelorum (Matth. V, 10). Et quid aliud ad omnia beatitudinis praemia, quam coelorum affectandum est regnum? 115.0757B|

23.

Calumniantur etiam inimici ultroneum ad mortem eorum progressum, quos passim liberalitas regis suum incoli jusserat Christianismum. Sed praecessit hoc reor exemplum (14) in illis septem fratribus, quos gesta beati Juliani commemorant. Qui ideo quod Augustalibus praepollebant natalibus, ex decreto principum libere exercebant religionis catholicae cultum. Sed tamen in agone sudantem beatum Julianum cernentes, illico ad bellum prosiliunt, et amore martyrii voluntarium obitum expetunt. Legitur quoque de Domino in Evangeliis: Obfirmavit faciem suam, ut iret in Hierusalem (Luc. IX, 51). Quod ita sanctus exponit Hieronymus (Quaest. 5 ad Algasiam): « Obfirmatione enim et fortitudine 115.0757C| opus est ad passionem sponte properanti. Unde et Ezechieli, cui dixerat Deus: Fili hominis, in medio scorpionum tu habitas, ne timeas; obfirma (inquit) faciem tuam. Et dedi faciem tuam aeneam, et frontem tuam ferream (Ezech. II, III, IV), ut si forte surrexisset contra eum malleus universae terrae, quasi incude durissima resisteret, malleumque contereret. De quo scriptum est: Quomodo confractus est, et contritus est malleus universae terrae (Jer. L, 23)? » Idem quoque doctor in supradicto opere quamdam Evangelii sententiam exponens, ait (Ibid. IX. 3): « Non est delicata in Deum, et secura confessio: qui in me credit, debet suum sanguinem fundere. Qui enim perdiderit animam suam in praesenti, lucrifaciet eam in futuro. » Denique Agabus propheta, 115.0757D| cum venisset ad apostolos tollens zonam Pauli, alligavit sibi pedes et manus, et ait (Act. XXI, 10 et seqq.): Haec dicit Spiritus sanctus: Virum cujus est zona haec, sic alligabunt in Hierusalem Judaei, et tradent in manus gentilium. Quod cum audissent apostoli, et qui loci illius erant, ne ascenderet Hierosolymam, cum lacrymis precabantur. Tunc respondens Paulus, dixit: Quid facitis flentes, et affligentes cor meum? Ego enim non solum alligari, sed et mori in Hierusalem paratus sum propter nomen Domini Jesu Christi. Et cum ei suadere non possent, quieverunt dicentes: Domini voluntas fiat.

24.

115.0758A| Sic namque et (15) felicissimus Felix cum fideli relatu persecutionem catholicorum, quae apud Gerundam Hispaniae urbem confinem Galliae gerebatur, comperiret, crudeliterque Ecclesiam Dei ibidem a paganis infestari cognosceret; extemplo litteraturae liberalis studium derelinquens, quod in Caesarea Mauritaniae positus excolebat, praepeti navigatione aequore transmisso, praedictum oppidum adiit, ibique martyrium, quod patriae suae deerat, devotus miles Christi triumphabiliter consummavit (16). Sic sanctus Sebastianus, sic beatissimus Thyrsus, sic electus Adrianus, sic Justus et Pastor (17), sic Eulalia virgo Barchinonensis, sic Babylas pontifex, multique alii sponte se obtulerunt, et coronati sunt. Et idcirco, ut quidam sapientium meminit: « Inter 115.0758B| primas dignitates regnorum coelestium sunt ponendi, qui ad passionem venerunt non quaesiti: et excellentis voti est, inter tormenta prosilire, ubi non est criminis latuisse. »

25. Sed in veritate (18) crimen esse fatendum est latitare, si virtus excellentis meriti est ultro procedere; quando fidei nostrae confessio praedicationem exigit, et testimonium postulat. Nam si audito verbo veritatis, fidem incredulus non accommodet, magisque exprobret evangelizanti quam credat; cum sit ante cognitam veritatem inculpabilis, fit postmodum sanctae praedicationi obnoxius. Quia non poterit de ignorantia se excusare, ubi veritas elucubrata responderit, Domino et magistro testante: Mementote sermonis mei, quem ego dixi vobis: Non est 115.0758C| servus major domino suo. Si me persecuti sunt, et vos persequentur: si sermonem meum servaverunt, et vestrum servabunt. Sed haec omnia facient vobis propter nomen meum: quia nesciunt eum qui misit me. Si non venissem, et locutus eis non fuissem, peccatum non haberent: nunc autem excusationem non habent de peccato suo (Joan. XV, 20).

26.

Objiciunt etiam adversarii corporum eorumdem corruptionem. Sed, quaeso, respondeant quid obest coelesti jam praemio coronatis, quasi illi carnis affectarint honorem, qui vere noverant perlatam olim mortalibus legem, qua dictum est Adae (Gen. III, 10): Pulvis es, et in pulverem redigeris, aut per supplicia tyrannorum, quibus datum est corpus occidere, quandoque finem accipere? Quia omnis caro 115.0758D| fenum, et omnis gloria ejus quasi flos agri (Isa. XL, 6). Et cum omnem dicit, nullius carnem ex humano semine orientem reliquit (et licet audenter, dicam tamen) non patriarcharum, non prophetarum, non apostolorum, non martyrum. Legant apostolorum Actus, qui ista somniant, et invenient, testante Petro, David illum a Deo electum, et secundum cor suum fidelissimum servum, sepulturae corruptionem esse perpessum, iis verbis Apostolo disserente: Viri fratres, licet audenter, dicam de patriarcha David, quia et defunctus est, et sepultus est: et sepulcrum ejus est apud nos usque in hodiernum diem: et caro 115.0759A| ejus vidit corruptionem (Act. II, 29). Considerent patriarcham Job vermibus scatentem (Job. II, 7, 8), et Lazarum evangelicum ulcerosum prae foribus purpurati divitis mendicantem (Luc. XVI, 20). Percurrant caeterorum sanctorum, adinstar siderum coeli, diversarum victoriarum fulgentia gesta, et insultet, si audet, sacrilegus eorum putrida membra, doloribus tormentorum, poenisque consumpta. Sed haec temporalis corruptio corporum in nullo detrimentum infert animabus sanctorum: quae tamen incolumis materies carnis prodesse non poterit in futuro iniquis. Nam cur vana sollicitudine de corporum integritate distenderentur, qui vere noverant omnem temporalem salutem etiam cum ipso mundo perire, et illam protoplasto Adae sententiam mortis collatam 115.0759B| generaliter cunctis mortalibus congruere: Pulvis es, et in pulverem reverteris (Gen. III, 10)? Sancti etenim, qui expertes ejus legis non sunt, quod in terra sua, id est Hierusalem coelesti, duplicia nacturi sunt praemia; non magnopere corporalem pensant jacturam, quam veraciter in illa generali hominum resurrectione de quibuscunque labefactationibus, locis, antris, et speluncis, seu ex aliorum elementorum abditissimo sinu, quo dilapsa cadavera perierint, in temporis puncto reddenda, et reintegranda ex legali auctoritate cognoscunt et credunt: ut ipsi quidem sancti duplici praemio congaudentes, bina confusione conterant impios ac peccatores.

27.

Unde obsecro vos, o sancti fratres nostri, et sorores in Christo beatae, ne stultorum assertionibus 115.0759C| exturbemini, aut conjecturis creduli nescientium aliquo saltim scrupulo (quod absit) contra Dei milites moveamini. Hi sunt enim qui piae religionis ardore non compunguntur, et idcirco non solum veritati favere non possunt, verumetiam fidem sanctam, quam leviter et non alto credulitatis fundamento cordibus gerunt, defendere nequeunt, magis derogantes si propter illam quis ultroneus moriatur, quam dolentes si ab ea plures recedendo laqueum praevaricationis incurrant. Et hinc ad sacrilegium impietatis facile prolabuntur, dum quod a Deo justificatum est, isti condemnare non vereantur. Plebs sine disciplina, de quibus scriptum est: Et impie agent impii, neque intelligent omnes impii (Dan. XII, 10): qui, ut sal infatuatus, a coetu catholicorum 115.0759D| foris projiciendi, et ab omnibus conculcandi, ac velut nemus infructuosum securi evangelica praescindendi, igni perpetuo deputandi sunt.

28.

Pensandum est, fratres, cui dispendio subjacebit, qui tantae victoriae laudem infamare non metuit, qui tot virorum triumphis obvius venit. Illi quidem praedicationis apostolicae non immemores, non erubuerunt testimonium Domini nostri Jesu Christi, et veritatem sancti Evangelii ad confusionem impii doctoris et cultorum ejus palam proferre. Quem unum, et magnum ex pseudoprophetis, ore Dominico olim per Evangelium denotatis, esse cognoverant, dum cauta circumspectione apostolos intentos fore juberet, dicens: Videte ne quis vos seducat; 115.0760A| multi enim pseudoprophetae venient in nomine meo, et seducent multos (Matth. XXIV, 4, 5): et nos formidine amittendi temporalem honorem, quos martyres non colimus, haereticos protestamur. Vae illis qui ista sectantur! Vae eis qui bonum putantes malum, et lucem convertentes in tenebras (Isa. V, 20), quod patulis refutarunt blasphemiis, occultis etiam convitiis insequuntur! Ne inter martyres habeantur, ne debita eis reverentia exhibeatur, qui contumaciori spiritu contra inimicum fidei ore blasphemo venientes, digna ultione consumpti sunt (19). Ac ne caeteri ad hujusmodi palaestram discurrant, schedulis anathematum per loca varia damnari jubentur. Si ergo ab iis Dominus abstrahit praemium, eo quod apertum et spontaneum adversus 115.0760B| hostem religionis gesserint bellum, quanto longius aberunt ab aeterni Regis consortio, qui id occultis murmurationibus timore carnis depressi quotidie agunt? Nunquid ori nostro haec praedicatio deest? Nunquid vacua est catholicorum professio tali praeconio?

29.

Resistendum est igitur omnino justitiae adversariis, et nullatenus pro defensione veritatis corporalis interitus differendus. Merito namque hoc ab illis exercitatur, qui aucta virtute magnanimitatis divinitus illustrati sunt, uberioremque pensant certaminis fructum, quam securae confessionis profectum: non interim penitus imbecillia contemnentes Ecclesiae membra; quia scriptum est: Spiritus quidem promptus, caro autem infirma (Matth. 115.0760C| XXVI, 41) (20). Nec violenter ad hoc stadium pertrahendi sunt, qui coelitus non compuncti sunt: scriptum est enim: Qui potest capere capiat (Matth. XIX, 12). Et iterum: Eligentur, et dealbabuntur, et quasi igne probabuntur multi (Dan. XII, 10): non omnes. Quamobrem terminis donorum, quae Deo dispensante unusquisque sibi inesse cognoscit, contentus sit, nec supra mensuram collati muneris quisquam temere conatum extendat. Hinc congruit, ut qui se destitutum viribus ad praeliandum non ignorat, et minus posse proprio judicio considerans, aciem hosti non paret, e regione sponte praeparantibus non resistat. Ut quem non habent certamina expeditum, pavorque bellandi efficit timidum, hunc justa non inveniat detractionis ultio puniendum. Quoniam 115.0760D| scriptum est: Omne verbum otiosum quod locuti fuerint homines, reddent de eo rationem in die judicii (Matth. XII, 36). Quod si omnis vaniloquus condemnandus veniet in judicium, qua sententia punietur infamator sanctorum? Qui enim sui non imperitus grandia non exsequitur, gradientibus ad celsiora non adversetur: haereatque imis, et solo proclivibus, qui nequit meditari sublimia. Ut est illud apud Salomonem: Altiora te non investigaveris, et profundiora ne exquisieris (Eccli. III. 22). Et consequenter (21). Cato infert philosophus: Quod potes, id tenta operis; ne pondere pressus Succumbat labor, et frustra tentata relinquas.

30.

Certe si quosdam palam quae sancta sunt profitentes 115.0761A| infernus tenet, multo magis qui in abscondito veritatem praedicant claustra possident inferorum. Quia si oberit palaestricum luctamen justitiae assertoribus, profecto nihil proderit clam veritatem fatentibus. Et quae mens religiosa hanc insaniam credat, ut ex eo in opprobrium veniat veritas, reprobans malum, ex quo non violenter trahimur ad gentilitium malum? Et inde ipsa justitia martyriale non habeat praemium, quae in auctorem sceleris patulum infert convicium? Unde libenter a cultoribus ejusdem vatis inter regni eorum privilegia fidei Christianae sinimur gestare vexillum. Quasi eorum patientiae sit deputandum, quod inter ipsos sine molestia fidei degimus, et non potius divinae dispensationi sit referendum, quae patriarchas, prophetas, 115.0761B| et apostolos suos inter feritates gentium conservavit, honoribus extulit, dignitatibus sublimavit. Qui etiam pia promissionum spe discipulos consolans, ait: Ecce ego vobiscum sum omnibus diebus usque ad consummationem saeculi (Matth. XXVIII, 20). Quapropter non hujus impiae gentis beneficio, in cujus ditione nostro compellente facinore sceptrum Hispaniae post excidium et evulsionem regni Gothorum translatum est (quod felicissimo fidei Christianae pridem cultu pollebat, venerabilium sacerdotum dignitate florebat, et admirabili basilicarum constructione fulgebat); sed gratia Redemptoris sui, et ejus assiduo comitatu, Ecclesia custodiri meretur, qui dixit: Sicut lilia inter spinas, sic amica mea inter filias (Cant. II, 2). Et iterum: In medio nationis 115.0761C| pravae et perversae: inter quos lucetis, sicut luminaria in mundo (Philipp. II, 15).

31.

Sed noverint ipsi, qui haec obstinata mente de martyribus Dei sentiunt, impurisque linguis gloriam sanctorum mutilare non verentur, quod cum eisdem sanctis causas in futuro examine sunt acturi, et, nisi fructuosa praecesserit satisfactio, rationem ante tribunal Domini reddituri. Nam qua fronte clarificatum gloria passionis tunc vultum eorum aspiciet in contubernio Regis aeterni ob meritum constantiae glomeratorum, quos hic tantis impetiit blasphemiis, tantis laceravit opprobriis, tantisque affecit injuriis? Tunc utique cum justi in magna constantia adversum eos astiterint, qui se angustiaverunt, et gloriam martyrii eorum non coluerunt, 115.0761D| et qui abstulerunt labores eorum: reor, videntes turbabuntur terrore horribili, et mirabuntur in subitatione insperatae salutis, dicentque inter se, poenitentiam agentes, et prae angustia spiritus gementes: Hi sunt, quos habuimus aliquando in derisum, et in similitudinem improperii. Nos insensati vitam illorum aestimabamus insaniam, et finem illorum sine honore. Ecce quomodo computati sunt inter filios Dei, et inter sanctos (22) sors illorum inventa est. (Sap. V, 1 et seqq.).

32.

Vellem responderent mihi Christi militum derisores utrum amor mortis eos ad mortem perduxerit, an non magis oblectatio paradisi, ut aeternae mortis evaderent incendia, ad supplicium ire coegerit? 115.0762A| Quantum reor, nullus responderet, quod intuitu moriendi obitum expetierint sancti; sed ut per temporalem interitum ignes evitarent perpetui lethi. Quapropter eos incunctanter eadem remuneratio nihilominus consequetur, quae fuit causa moriendi, non quae exstitit voluntas moriendi. Unusquisque ergo eorum quod vult credat, dicat, vel sentiat: me tamen ea pars firmum obtinet defensorem, quae cum summa reverentia eorum cultum veneratur, et extollit honorem: ibique fidelem sub testimonio Domini nostri Jesu Christi dono assensum, ubi eorum praecipuis titulis sublimatur tropaeum. Quapropter in posterorum notitiam hunc decrevi manere tractatum, ut qualem de dominorum meorum tulerim agonem judicium, et aetatis nostrae vulgus 115.0762B| noverit, et futurum.

33.

Vos autem, viri fratres, credite mecum, imo cum omnibus pie religioseque beatorum certamina venerantibus credite beatos esse martyres talia exsequentes, et feliciores animas sub eorum testimonio morientes. Armate credulitate fidei pectora vestra, solvite divinis laudibus ora, summique Redemptoris beneficia extollentes, praeconate et dicite: Moriantur animae nostrae morte istorum, et fiant novissima nostra horum similia (Num. XXIII, 10). Qui dat lassis virtutem, et iis, quibus nullae suppetunt vires, potentiam potenti dextera roborat in certamine, det mihi ut usque ad mortem pro eo fortiori animo cum his militem, qui perfecto desiderio in ejus amorem exaestuant. Quia non erit immunis 115.0762C| coram Domino intentio, quae pro veritate exeritur; neque ullatenus repudianda mors, quae pro justitia irrogatur. In tali igitur conflictu laudatur Christus, detestatus remanet hostis iniquus, atque sub eadem professione necem excipit furibundam miles strenuus.

34.

Ideoque non solum ii qui talia confitendo sub ictu gladii ceciderunt, digno praeconio celebrandi sunt, verum etiam illi digna laude efferendi, qui talium laudibus oblectantur. Quia cum martyrum gloriae passionibus acquisitae recoluntur, et beatorum certamina edita reserantur, debitus honor martyribus redditur, ac piae mentes exemplorum incentivis armantur. Et si martyrium nequeant adipisci, ad participium tamen merebuntur honorandorum 115.0762D| praemiorum promoveri; ut quorum ascribi triumphis cupiunt conscientiae voluntate, non imparem sumant ex devotione mercedem. Nam si pessimis factis animum accommodare perversitatis est, quomodo optimis communicare non est virtutis? Et cum Deus omnipotens judicem se non solum factorum, sed etiam votorum insinuet, cur piissimum in martyribus semper votum intentum non conciliet gaudia beatorum? sancto David approbante: Mihi autem nimis honorificati sunt amici tui, Deus (Psal. CXXXVIII, 17). Et iterum: Qui vos diligit, me diligit, et qui vos recipit, me recipit (Luc. et Matth. X).

35.

Ipsi denique sancti corpora sua gladiis offerentes, perennem animarum incolumitatem capessunt; 115.0763A| et acquirentes sibi in regno Christi electorum consortium, relinquunt nihilominus persecutoribus aeternae poenalitatis incendium. Quia licet scriptum sit: Posuerunt mortalia servorum tuorum escam volatilibus coeli: carnes sanctorum tuorum bestiis terrae. Effuderunt sanguinem eorum velut aquam in circuitu Hierusalem: et non erat qui sepeliret (Psal. LXXVIII, 2, 3); tamen ad puniendum saevitiam eorum occurrent, qui ista fecerunt; non ad derogationem virtutum proveniet eorum qui talia sustinuerunt: ut ea ipsa crudelitas cumulum perditionis lictoribus augeat, martyribus vero sanctis praemium sempiternae felicitatis acquirat. Nam quamvis haec obtutibus hominum dira et aspera videantur, tamen pretiosa est in conspectu Domini mors sanctorum ejus 115.0763B| (Psal. CXV, 15).

36.

Vos autem, fratres, et sanctae in Domino Jesu Christo sorores, gaudete et exsultate, quod manipulos messis vestrae in horreum Domini recondendos jam praemisistis. Jam fructus seminis vestri Sion illa beata civitas habet: illa pacis visio Hierusalem coelestis domesticos cognationis vestrae in pace suscepit. Pergite securi, properate exsultantes. Itui vestro nullus adversari quibit, nullus contradictor assistet: pervenientesque ad patriam, procedet in occursum vestrum non solum illa cohors sanctorum, qui nuper coronati sunt, verum etiam caetera turba electorum, quorum consortio isti novitii martyres annumerati sunt.

37.

Ergo libet mihi, fratres, paululum jucundantis 115.0763C| more loqui vobiscum: et pro charitate sufferte verbosum, quem ex dilectione Christi cernitis in laudibus versari sanctorum. Quoniam ut meritorum meorum evaderem debitum, et beatorum adipiscerer intercessionis suffragium, hoc opus victoriis dedicans martyrum, decrevi appellare Memoriale sanctorum: ut ex quo vinctis compatimur, et Dei amicos veneramur, saltim eorum patrociniis adjuvemur. Dicitur enim in Psalmo: Mihi autem honorificati sunt amici tui, Deus, quia valde confortatus est principatus eorum (Psal. CXXXVIII, 17). Quamobrem, fratres carissimi, et sorores beatae, jubete me vestris admitti tripudiis, quem non sinit abesse talibus gaudiis hujus confessio operis. Nec invida affectatione vobismet solummodo vindicetis sanctoruni 115.0763D| patrocinia martyrum, quos nostis pro totius Ecclesiae membris subiisse discrimina passionum. Sed quare ego diutius his gaudiis immorari delector, quasi vestrum sit nostro satisfacere optatui? Certe ut saltim non sine consultu vestro adsint nobis Dei testes in tribulatione quaesiti, qui generaliter pro 115.0764A| grege catholico coram Patre et angelis ejus manent solliciti. Itaque et vestri et nostri sunt. Ex vobis carne prodierunt, sed nobiscum uno baptismatis fonte renati sunt. Nihil est quod de eorum gloria vobis privatim vindicetis, quia omnes in Christo unum sumus. Nam et nos quosdam ex illis ad praelium incitavimus: et si ipsi pugnare desivimus, arma tamen quibus militarent suggessimus. Quosdam vero ex consanguineis inter ipsos martyres in coelum praemisimus. Paulum loquor levitam egregium, carne nobis connexum, et Sanctium auditorum nostrum, qui secundo conflictu post beatum Isaac perrexit ad Christum. Sed nunquid soli de perfectione eorum gloriabimur, quia quos informavimus, quos fratres habuimus, vicisse videmus? Sit 115.0764B| commune omnibus gaudium: sint cunctis indiscrete fruenda felicium monumenta virorum. Misceamus utrique vota, et paribus studiis laudum Deo persolvamus libamina, cujus dono reddita sunt nobis inoliti temporis felicia saecula. Quibus olim tempestatibus persecutionum crebrissimis Christiana Ecclesia lapides in illius coelestis Jerusalem coaptabat digniter structuram ad Dei gloriam, cujus munere pugnant sancti, et vincunt; oppetunt mortem, et vivunt: cujus gratia roboratur constantia martyrum: cujus virtute quidquid saevitia protulit impiorum, virili animo praegrediuntur. Quia non sunt condignae passiones hujus temporis ad superventuram gloriam, quae revelabitur in eis (Rom. VIII, 18). Nec pendunt, quo mortis genere hanc vitam amittant, quandoquidem 115.0764C| per hujus defectum perennis regni felicitatem exspectant.

38.

Verum quia semper laudabilis est mediocritas, faciliusque lectorem oblectat succincta brevitas quam fastidiosa prolixitas, ideo finali claudendus est limite liber. Ne praeter unam, et summam incultionis suae absurditatem, alium parturiat meditantibus ex longa verbositate laborem. Hinc vos instanti jam voluminis termino, o corona sanctorum, ego ipse licet indignus vestri laudator Eulogius postulo, ut hoc opus vobismetipsis probatum efficiatis, acceptum sanctificetis, sanctificatum Deo libetis, neque inordinatam narrationis ejus seriem pensetis; sed velle meum potius quam posse considerantes, voluntatis votum, non impossibilitatis remuneremini defectum. 115.0764D| Quia ideo primitias hujus commentarii (23) prae omnibus philosophis patriae nostrae vobis offerre curavi, ut ejus obtentu vestrum habeam patrocinium, vestroque interventu omni caream vitio: quod Dominum contra me pro peccatis offensum merear et nunc et in aeternum invenire propitium. (24) Et 115.0765A| licet inde gravioris culpae me obnoxium conscientia mea remordeat, quia res praeconabili stylo ad posterorum notitiam ordinandas temere infecerit eloquii mei inculta barbaries; tamen ex eo tanti deliquii remedium adipisci spero, ex quo omnem vim suam brevitas ingenii nostri in laudem vestram expenderit. Sed et susurrationibus maledicorum obvius veniens, acies perfidorum prostravit, fundamenta subvertit, vires confregit. Ac veluti canes, qui ardentissimo zelo pro dominis suis saepe rixare non desinunt, eo amplius in importunis latratibus exacerbantur, quo forte impugnatoris fuerint verbere lacerati; ita nos licet asperrimi temporis angustia coarctemur, et imminentibus periculis obruamur, nullatenus tamen linguam de vestris laudibus abstraximus, aut de 115.0765B| perfidorum insectatione cessavimus. Haec nos quadam spe cogunt laetos existere, et de clementia boni Parentis confisos manere. Et idcirco non me desperare hujus faciet oratio inculta, et vilis oblatio muneris 115.0766A| de obtentu gratiae Redemptoris; quia plus coram ipso votivum novi valere affectum, quam segnem affluentiam munerum. Quapropter iterata supplicatione vos quaeso, milites Dei, bellatores egregii, testes idonei, martyres Christi consortes regni perpetui, ut me hic fideli servitute Deo jungatis, et post debitam pro sceleribus in futuro examine ultionis sententiam a me auferatis. Ut qui liber Memoriale sanctorum a nobis appellatus, vestrorum actuum gloriosam memoriam praeconatur, memoriam meam coram tribunali futuri judicis favore suae acceptionis in sortem ovium praescribat. Quo a laeva in partem dexteram demutatus, pii Redemptoris aspectibus sine confusione merear perfrui: nulloque praepediente reatu, illi coetui connumerari promerear, cui idem 115.0766B| Redemptor pia voce dicturus est: Venite, benedicti Patris mei, percipite paratum vobis regnum a constitutione mundi (Matth. XXV, 34).

LIBER SECUNDUS. PRAEFATIO. 115.0765|

Contigua hujus secundi operis brevitas martyrum tantummodo beatorum gesta exponens, nomina, aetates, ortus, diesque allisionum fideli proferet relatione: 115.0765C| quo prudens lector per paululum prioris libelli seriem protelatam compensans, quos praeconio suo extulerit, sive econtra quos zelo Dei armatus incesserit, facilius possit conjicere. Nam quod ille vario disputationis ambitu obvolute disponit, iste enucleatim compendiosa disserit brevitate. Quem per capitula ideo digessimus, ut uniuscujusque martyrum agonis principia liberius se meditantibus exhiberent.

CAPUT PRIMUM. De Perfecto, presbytero Cordubensi, martyre.

In nomine Domini. Regnante in perpetuum Domino nostro Jesu Christo, anno incarnationis ejus octingentesimo quinquagesimo, aera octingentesima 115.0765D| octuagesima octava, (1) consulatus autem (2) Habdarrahagman vicesimo nono: cujus temporibus rebus et dignitate gens Arabum in Hispaniis aucta, totam pene Hiberiam diro privilegio occupavit (3); Cordubam vero, quae olim Patricia dicebatur, nunc sessione sua urbem regiam appellatam, summo apice extulit, honoribus sublimavit, gloria dilatavit, divitiis cumulavit, cunctarumque deliciarum mundi affluentia (ultra quam credi vel dici fas est) vehementius ampliavit: ita ut in omni pompa saeculari praedecessores generis sui reges excederet, superaret, et vinceret. Dumque sub ejus gravissimo jugo Ecclesia orthodoxorum gemens, 115.0766B| usque ad interitum vapularet, venerabilis memoriae Perfectus presbyter, Cordubae natus, et sub paedagogis basilicae sancti Aciscli clara eruditione nutritus, plenissime ecclesiasticis disciplinis imbutus, et vivaci 115.0766C| educatione litteraria captus (4), necnon ex parte linguae Arabicae cognitus, totam pene juventutem (5) in praedicto transegit coenobio.

2. Quodam vero die dum ob rei familiaris necessitatem iter perageret, et rerum domesticarum commodis consulens, per urbem ingrederetur, quorumdam gentilium sciscitationibus de fide catholica exploratur, suumque coram eis de Christo, et propheta Mahomat testimonium proferre jubetur. Qui continuo diffuso ore divinitatis Christi potentiam profitens, et esse Deum super omnia benedictum in saecula praeconans: « Vatem (inquit) vestrum qualiter apud catholicos habeatur exponere non audeo, quia gravi molestia propter hoc vos vulnerari non ambigo. Verum si foedus intercesserit amicabile, 115.0766D| et pacificam fidei pactionem accommodatis, dicam quo Evangelii testimonio denotetur, vel qua veneratione a christicolis excolatur. » Illico fraudulenter fidem spondent, et quidquid de illo apud religiosos tenetur, omni pulsa formidine enarrare compellunt. Ad haec prudens sacerdos Arabice illos reciprocans pseudoprophetam illum et falsissimum dogmatistam, quia plures seduxerit, ex Evangelio protulit, dicens: « Multi pseudoprophetae venient in nomine meo, et multos seducent: et dabunt signa magna, et prodigia, ita ut in errorem inducantur, si fieri potest, etiam electi (Matth. XXIV, 24). » « E quibus inter caeteros summus hic propheta vester hostis antiqui praestigiis 115.0767A| occupatus, daemoniorum figmentis illectus, maleficiorum sacrilegiis deditus, multorum parvipendentium corda lethali veneno corrumpens, aeternae perditionis laqueis mancipavit. Sic nulla spiritali discretus prudentia, principi Satanae eorum fidem accommodat, cum quo ipse asperrima inferorum luiturus tormenta, vos quoque sequipedas secum arsuros, inexstinguibilis camini deputavit incendiis. Nam quo pacto inter prophetas reputabitur, aut quare non maledictione coelesti plectetur, qui Zeinab uxorem vernaculi sui Zaid specie decoris ejus obcaecatus, jure barbarico auferens, sicut equus et mulus, in quibus non est intellectus (Psal. XXXI, 9), adulterina sibi copula nexuit, seseque ex jussu angeli hoc (6) egisse praedixit? » Multa deinde beatus 115.0767B| Perfectus de foeditatibus et libidinibus quae lege Mahometica praecipiuntur, superaddidit; et tandem finem his verbis fecit: « Sic fautor immunditiae, et libidinum voluptatibus serviens, omnes vos perennis luxuriae impuritatibus dedicavit. » Alia etiam plura, prout noverat, de ipsius nefandissima doctrina eis exponens, multaque auditui exosa coram omnibus denuntians, licet non tunc illum superbo oculo impetierint, accensum tamen ultionis furorem in corde ad perniciem ejus reponunt.

3.

Perficit Dei famulus sibi hinc necessariae rei utilitatem; et expleto sui itineris cursu, propriae quietis cellulam repetens, securus aliquandiu permansit. Caeterum post non longam digressionem temporis, dum occasio familiaris necessitatis eum 115.0767C| aliquo ire compelleret, casu per eosdem, cum quibus dudum conflictum gesserat, habuit commeatum. Quem aemuli venientem ab eminus contuentes, aeternum adversus eum sub pectore vulnus servatum, in apertum produnt incendium, et in vindictam sui vatis circumastantium hoc modo hortantur conventum: « Ecce quem temeraria pridem impellente insania, tanta coram nobis adversus vatem ( [7] psallat Deus super eum, et salvet eum) maledictionis verba protulit, quanta nullus vestrorum auditus potest perferre. » Hoc autem genere benedictionis semper ad honorem ejus utuntur: Zalla, Allah, Halla, Anabi. V. A. Zallen. Quod Latine dicitur, Psallat Deus super prophetam, et salvet eum. Et ita quasi apes stimulatae, tota illa cohors perditionis 115.0767D| in eum furibunda consurgens apprehensum sub omni celeritate judici vix plantis solum tangentem offerunt, atque hujusmodi de eo testimonium proferunt: « Hunc, quem tuis reverentissimis tribunalibus, judex, attraximus, maledixisse prophetam nostrum, ejusque cultoribus exprobrasse comperimus. Quae vero sententia tales ausus compescat, furiamque retundat, melius tua novit prudentia cogitare. » Tunc judex iniquitatis ergastulis futurum Dei martyrem tradit, ferroque vinctum importabili 115.0768A| pondere vinculorum coarctans, victimandum in eo die differt, quo profanis ritibus festivum paschae gaudium apud eos excolitur. Vadit miles Christi exsultantibus animis abdita carceris petens, laetusque illum reorum specum, quasi ad epulas invitatus, ingreditur. Ubi summa timoris et sanctimoniae reverentia praeditus, vigiliis, orationibus, atque jejuniis inserviens, fertur suam sententiam, quam dudum ante judicem formidine mortis negaverat, fortiori mente in virtute sancti Spiritus confirmasse. Et priusquam foro plectendus educeretur, tradunt prophetico vegetatum spiritu de quodam eunucho vocabulo Nazar, claviculario proconsule (qui eo tempore totius reipublicae in Hispaniis administrationem gerebat), dixisse: « Hunc quem hodie super 115.0768B| omnes Hiberiae primates fastus principatus extollit, et coelotenus gloriosa potestas in hac parte occidua sublimavit, revoluto venturi anni curriculo ipsum, quo me prosterni die decreverit, non attinget. » Quod ita divina virtus, ut confessori suo jam quidem per squalores carceris elimato revelaverat, implere non distulit.

4.

Exactis igitur non multis in carcere mensibus, post expleta jejuniorum suorum tricenna diecula, in quibus gastrimargiae crapulis, et fluxu libidinis, sicuti in primo libro digestum est, propensius solito insistunt; illucescit martyri caeteris temporibus gloriosior dies: ille scilicet, quem solemni veneratione summoque tripudio ritu vanae legis gerunt dicatum. In quo se magnum Deo suo praestaturi arbitrantes 115.0768C| obsequium, eductum ex antro gladio vindice trucidarunt confitentem Christum in gloria Deitatis manentem, et Ecclesiae catholicae inimicum liberis vocibus exprobrantem atque dicentem: « Prophetam vestrum et maledixi, et maledico, virum daemoniorum, magum, adulterum, et mendacem: sicuti professus sum, et profiteor. Profanationes sectae vestrae commenta diaboli esse denuntio. Vos quoque cum ipso duce tenebrarum aeterna luituros tormenta protestor. » Turba vero gentilium, quae intuitu tantae festivitatis (8) in campum ultra pontem fluminis, in parte ab urbe Australi situm, latissima planitie ad exorandum processerat, ovans praepeti regressu ad necem martyris contemplandam sese divertit. Quae jam prostratum ante fores praetorii, suoque se volutantem 115.0768D| sanguine cernens, illitis quoque et ipso exstincti sacerdotis cruore vestigiis, aucta jucunditate, ad exsolvendum sacrilegium voti compos regreditur. Nihilominus commoda se facilius potitura confidens, quae tanti hostis sanguine combinatis gressibus incedebat.

5.

Sed ad propositum redeamus, et quod ad laudem sui martyris, ipso die quo decidit, divina pietas fuerit operata, sicut plurimorum fideli relatione comperimus, referamus. Nam celerem ad vindicium sui 115.0769A| militis ultionem effundens, nonnullos de pessimorum caterva gurgite fluviali immersit. Regredienti namque vulgo a loco orationis, quo ritu sacrilego irrita vota persolverat, plerique ascensis navibus dorso vectantur aequoreo: sectoque carinis et praepeti navigio amne, domum revertunt. Inter quos una fluctuatione undarum eversa navicula, quae octonis homunculis vehiculum inter fluctus praestabat, gremio interioris abyssi reconditur. Vix inde nando sex evadentibus, bini naufragio perierunt. Ut non esset vacua Scriptura, quae dicit: Ego Dominus dabo impios pro morte tua, et divites pro sepultura tua (Isa. LIII, 9). Unum enim in coelum crudelitas persequentis praemisit, et duos inferis saeva tempestas fluminis dedicavit. Corpus autem sancti martyris piis religiosorum 115.0769B| officiis (9), dignoque praesulis et sacerdotum obsequio in Basilica beati Aciscli (10), in eo titulo, quo felicia ejus membra quiescunt, humatur. Illudque prophetismum divinitus ore ejus prolatum de proconsule eunucho claviculario Nazar, ita (Deo dispensante) impletum est ut carcere adhuc religatus convinctis praedixerat. Nam priusquam in anno altero profanae solemnitatis paschale gaudium perituris occurreret, multis ante diebus eunuchus idem occubuit. Ignita namque febre intrinsecus viscera ejus adusta, et (ut nonnulli ferunt) toxica potione corrupta, ante obitum, dum urgente corporali necessitate ad purgandum alvum secretius cubiculum peteret, disco effusa sunt, et interiit. Sicuti quidam poeta christicola Arii finem describens, heroice lusit, 115.0769C| dicens: Visceribus fusis vacuus quoque ventre remansit. Sic namque Dominus utroque miraculo militem suum glorificans, magnae spei solatiis fidelium vota corrobonat, impiorumque sacrilegam vanitatem stupore vehementi exturbat. Haec nos perpauca ex gestis beati Martyris dixisse sufficiat, quae viris catholicis referentibus, qui ejus contuberniis a principio in vinculis adhaeserunt: sed et ipsorum ethnicorum relatione vera esse cognovimus, dum nos tempore compeditionis nostrae omnes, cum quibus ille Martyr futurus morabatur, vix paucos solutos reperimus. Consummavit autem vir Dei cursum agonis sui in pace (11) quarto decimo kalendas maias, die sexta 115.0769D| feria, aera, qua supra adnotatum est.

6.

Res vero tanti facinoris in sacerdote commissi, multos otio securae confessionis per deserta montium, et nemora solitudinum in Dei contemplatione fruentes, ad sponte et publice detestandum, et maledicendum sceleratum vatem exsilire coegit, majorisque ardoris fomitem moriendi pro justitia cunctis 115.0770A| ministravit. Et quod ab isto uno infida persecutorum exsecutio primitus violenter extorsit, et quod in hunc calida circumventione suadendo ulciscitur; postmodum in plurimos ultro se tali discrimini offerentes exhorruit. Adeo namque terrore nimio ethnicorum universitas in horum progressu concussa est, ut perditionem reipublicae (12) regnique sui excidium jam imminere arbitraretur, ac nostros athletas ab hujusmodi intentionibus inhiberi suppliciter exoraret. Sed nos, sicut hujus voluminis praefatio continet, nostrorum agonistarum aetates, ortus, temporaque decisionis fideli prosequamur stylo; ut quod divino munere nobis, nostraeque aetati conjunctum est, propriis scilicet obtutibus sanctorum contemplari agonem, venturis etiam saeculis 115.0770B| pura libelli series innotescat. Ut nostri quoque gaudii futura generatio particeps fiat, dum mente credula vera esse non abnuat, quae sibi catholicorum mandasse industria lectitat. CAPUT II. De Isaac monacho martyre.

 Beatus itaque Isaac ex civibus Cordubensium nobilibus, et locupletioribus parentibus natus, dum primaevos adolescentiae annos ingrederetur, atque inter opes bonaque genitorum tenerrime degeret, adeo ut peritus et doctus lingua Arabica (1) exceptoris reipublicae officio fungeretur; ex improviso spiritali flagrans ardore, monachorum vitam optans (2), Tabanos viculum petiit, qui in partibus aquilonis inter praerupta montium, et condensa silvarum septenis 115.0770C| ab urbe milliaribus distans, formosissimis in exercitatione vitae monasticae virorum atque ancillarum Dei rumoribus decoratur. Siquidem in eodem coenobio virum summa timoris Dei reverentia praeditum Hieremiam patruelem habebat: qui etiam inclytus opibus, rebusque abundans, et conjux ejus venerabilis Elisabeth, ac liberi, totaque pene cognatio sumptu proprio fundamenta ipsius coenobii jacientes, divinarum legum perenni adhaesuri obsequio, pridem sese eo contulerant. Ibi per triennium beatus Isaac sub regularibus disciplinis, seu sub reverentissimo abbate Martino praedictae feminae fratre, in sancto proposito militans, extemplo divinitus illustratus, forum adiens, judicem petiit, et ordine quo in praefatione libri disposui, felici obitu sub testimonio Domini 115.0770D| nostri Jesu Christi (3) in eadem regia urbe, (4) tertio nonas junias, feria quarta, aera octingentesima octuagesima nona occubuit. Cujus corpus equuleo suspensum, post aliquot dies cum caeteris, qui eum imitando decisi sunt, rapacissimo igni commissum, usque ad ultimam favillam minutum est, ac deinceps amni perdendum immersum est.

CAPUT III. De Sanctio martyre.

 Sanctus vero Sanctius auditor noster, laicus, adolescens (1), ex Albensi oppido Galliae Comatae olim captivatus, nunc autem (2) inter militares regis pueros liber praescriptus, et regalibus annonis nutritus, in eadem urbe regia sub eadem professione, (3) nonas junias, aera qua supra, feria sexta, prostratus est, et affixus.

CAPUT IV. De Petro, Walabonso, Sabiniano, Wistremundo, Habentio, et Hieremia martyribus.

 Veniamus nunc ad illum mysterii senarii sacratissimum martyrum globum, qui uno die, unaque 115.0771B| hora sub ictu saevientis mucronis ob testimonium veritatis occisi sunt.

2. E quibus Petrus sacerdos (1) in urbe Astigitana progenitus, (2) et sanctus Walabonsus diaconus ab (3) Eleplensi civitate exortus, utrique prioribus coaevi martyribus, Cordubam studio meditandi adeuntes, liberalibus disciplinis traditi sunt. Sed Deo fautore scientia, et doctrina Scripturarum pollentes, sub Frugello abbate monasterio sanctae et gloriosae Virginis Mariae praeficiuntur. Quod (4) in vico Cuteclara, non longe ab urbe in parte occidentali, praeclaro ancillarum Dei proposito enitescit. Sanctus quoque Sabinianus (5) ex vico Froniano montanae Cordubensis, jam plenae juventutis monachus, ortus, et Wistremundus ex Astigia adolescens strenuus, e coenobio 115.0771C| (6) sancti Zoyli Armilatensi, quo dudum sub regula, vel abbate se dederunt: unus a tempore longo in castris Domini militans: Wistremundus vero nuper se in idem coenobium conferens, ad martyrium ambo discurrunt. Qui locus pene a Corduba in parte septentrionis triginta et amplius milliaribus distans, vastissimam horret inter deserta montium solitudinem: ad cujus collis radices, quo idem situm est, (7) flumen Armilata discurrens, magno pisciculorum solatio inediam refovet monachorum. Ex quo etiam Armilatense coenobium appellatur. 3. Beatissimus vero Habentius virili jam aetate perfectus, e civibus Cordubensibus, monachorum vitam oblectans (8), sancti Christophori monasterium incoluit, quod situm est in spectaculum urbis, 115.0771D| in parte australi super crepidinem ulteriorem Betis. Ibique saeculo mortuus, Christo autem sub arctissima regula degens, utpote spontaneo carceri se tradens, altis maceriarum sepibus circumclusus, ferreisque laminis intus ad carnem obseptus, per fenestras se adventantibus exhibebat visendum. 115.0772A| Iste talis ac tantus cum beato sene Hieremia (9) (de quo supra affati sumus, quique etiam inter caeteros Dei servos fuit acrioribus stimulatus flagris) occubuit. Hi sex viri fortissimi et praeclarissimi, simul ad expugnandum hostem improbum descendentes, omnes quasi ex uno ore clamaverunt, dicentes: « Et nos sub eadem professione, o judex, manemus, quapridem confratres nostri sanctissimi Isaac et Sanctius deciderunt: exerce sententiam, crudelitatem exaggera, et in ultionem tui vatis totis exardesce furoribus. Quoniam Christum Deum veraciter confitentes, praevium Antichristi, et auctorem profani dogmatis vatem vestrum esse profitemur. Vosque lethali succo prophetismi ejus infectos, et virulento praedicamine Zabuli propinatos, aeterna 115.0772B| postmodum luituros tormenta scientes dolemus, vestramque orbitatem, et ignorantiam satis deflemus. » Haec cum animoso spiritu sancti Dei professi sunt, statim decollari jubentur. Prius tamen beatum senem Hieremiam, nescio ob quam assertionem flagellis graviter caesum, et inter ipsa verbera (ut ferunt) emortuum, vix haerentem gressibus foras traxerunt. Qui martyres dum ad locum mactationis accederent, invicem sese quasi ad epulas invitarunt. Et primoquidem reverentissimi Dei ministri Petrus, et Walabonsus ruentes, caeteri deinceps sub eodem jugulantur momento, (10) septimo scilicet idus junias, feria prima, aera qua supra. Quorum corpora stipitibus defigentes, post aliquot dierum vastissimo consummarunt incendio, eorumque cineres perpendos 115.0772C| flumini tradiderunt. CAPUT V. De Sisenando levita martyre.

 Denique levita sanctissimus Sisenandus (1) ex Pacensi oppido ortus, Cordubam intuitu discendi advectus est, ibique apud beatissimi Aciscli basilicam, qua corpus ejusdem martyris requiescit, digniter enutritus; ut ipse familiaribus retulit, invitantibus se beatissimis Petro et Walabonso jam coelo martyribus collocatis, martyrium quoque et ipse aggressus est. Qui dum in carcere religatus maneret, tradunt quod prophetico illustratus spiritu, patibuli sui horam praescius nuntiaverit. Nam quodam die cum responsum cuidam amico se interroganti 115.0772D| aptaret, eique reciprocationis schedam scriberet, tribus aut quatuor jam digestis versiculis, subito nimia hilaritate perfusus, coelesti quodammodo gaudio vegetatus, e loco sessionis suae consurgens, astanti puero schedulae portitori, cui miles Christi reciprocari intendebat, semiscriptam, ut erat, accommodans, 115.0773A| multis audientibus ait: « Recede modo, fili, ne impetu satellitum opprimaris; quoniam jam potestas tenebrarum vinculis me extrahere praecipiens, nunc decollandum sibimet exhibebit. » Post hanc prophetiam immobili semper gressu ipso persistente, eodem momento vociferantes lictores adveniunt, eumque praecipiti furore ad locum, quo martyrium erat consummaturus, pugnis alapisque caedentes perducunt. Pergit Dei famulus laetantibus animis de corona victoriae certus, qui ad coeleste convivium exhortantibus sanctis fuerat invitatus. Sic namque judici praesentatus, eadem qua prius constantia in sancta confessione perdurans, delicatus ephebus gloriosa morte peremptus est, atque inhumatus prae foribus palatii derelictus est, (2) septimo 115.0773B| decimo kalendas augusti feria quinta, aera qua supra. Cujus ossa post multos dies, donante Deo, a quibusdam mulieribus inventa inter lapillos alvei, in praedicti martyris Aciscli aulam deportata reconduntur.

CAPUT VI. Pauli diaconi Cordubensis, et Theodemiri monachi martyrium.

 Sanctus vero Paulus contribulis noster, et hic levita dignissimus, cum primo adolescentiae flore venustaretur, e civibus Cordubensibus progenitus, simplex affatim, obediens, et humanus, semper carceratis opem miserationis impendens, apud basilicam (1) quae corporis beati martyris Zoyli praesentia illustratur, spiritalibus enutritus est disciplinis. 115.0773C| Qui exemplo sanctissimi Sisenandi verboque instructus, principibus et consulibus assistere non extimuit, eosque de vanitate culturae suae, et scelerosi vatis insania arguens, Christum quoque Deum veraciter confitendo, peremptus est. Fertur tamen, cum adhuc carcere detineretur, imploratus a Tiberino Pacensi presbytero, qui ei ita dicebat: « Obtine solutionem meam coram Domino, beate minister, et digno interventu tuo, dum coronatus Christo perveneris, longaevum a me carceris squalorem amove. » Erat enim idem sacerdos pene viginti annos ergastulo mancipatus, nescio ob quod crimen accusatus ab inimicis coram rege. Qui presbyter florentissima adhuc juventute praepollens, ac virili praeditus venustate (2), illi subterraneo specui deputatus, pene decrepitus, 115.0773D| et senio confectus inde eductus, publicis demum carceribus mancipatur. In his martyres Christi usque in horam mortis degebant: in his parricidarum, homicidarum, latronum, et scortatorum improbi ausus, et execranda temeritas, ac diversorum criminum rei sub arctissima macerabantur custodia: in his positus praedictus sacerdos, causam sui carceris beato Paulo commisit. Cui martyr sanctus 115.0774A| de corona victoriae confisus, satisfacere optioni ejus promittens, non post multos dies martyrii sui, fidelis sponsor eum carcere absolutum, Deo fautore, propriae urbi restituit. Consummavit autem Dei servus martyrium suum in pace (3) tertio decimo kalendas augusti, feria secunda, aera qua supra. Cujus cadaver inhumatum, et ante fores palatii derelictum, post nonnullos dies quorumdam fidelium curiositate clam sublatum, cum beati Theodemiri (4) Carmonensis monachi corpore, apud sanctuarium praedicti martyris Zoyli conditum est. Qui et ipse juvenis post sexta die, qua sanctus decidit Paulus, id est (5) octavo kalendas augusti, feria septima, aera qua supra, occubuit, regnante Domino nostro Jesu Christo, qui sanctos suos adjuvit, et coronavit in 115.0774B| pace in saecula saeculorum. Amen

CAPUT VII. Nunilo et Alodia, virgines et martyres.

 Hucusque finem libri secundi esse decreveram, hucusque terminum sanctorum ad hujusmodi palaestram currentium esse putaveram. Nec quemquam post tot discrimina Ecclesiarum nostrumque carcerem talia certamina opinatus sum aggressurum. Verum quia sanctorum numerum praesaga divinitas adhuc disponebat augeri talium professione, ideo postmodum quorumdam mentes multiplici ardore inflammans, plures prioribus ad illud destinavit certamen. Et simili quidem voto ac magnanimitate caeteros imbuens, viros, mulieres, et parvulos ad exercitium praeliorum suorum armavit. Nec quisquam 115.0774C| ad talem tantamque praescriptus militiam, resilire a certamine poterat. Cujus vocabulum coelestis liber notatum a principio saeculi retinebat, suasque vires ad hujusmodi palaestram divinis ausibus crescere cernebat. Quorum nomina, aetates, gestaque bellorum suo loco ac tempore disponenda sunt. Prius autem illa sanctorum tropaea elucubranda sunt, quae ratio (1) et cursus mensium ordinatim ut acta fuerunt adducit, licet in aliis regionibus gesta exstiterint. Sed quia una est confessio quae utrosque coronavit, idemque tempus quod utrosque per feralem impietatem in coelum praemisit; reor absurdum non esse, quod competens annotatio nostra sanctorum agminibus eos inseruit, et coelectorum coetui adunavit. Ut pari magnificentia laudis a nobis 115.0774D| attollerentur in terris, qui uno sunt annotati codice in supernis. Hac de re actum est, ut brevitas succincta hujus opusculi modum promissae contiguitatis excederet. Et liber, qui dudum parcius se locuturum sperabat, aliis supercrescentibus ex improviso rebus, in longam devolveretur seriem scripturae.

2. Igitur referente viro sanctissimo ac venerandae 115.0775A| paternitatis Venerio Complutensi episcopo (2) didicimus (3), in urbe Osca apud oppidum Barbitanum duas sorores virgines fuisse (quarum una (4) Nunilo, altera vocabatur Alodia) patre quidem gentili, matre vero Christiana progenitas. Quae dum post mortem impii parentis, mater earum secundum et gentilitium inire connubium, nec libere possent fidem Christi tenere, obstante cervicoso victrici paganismo (jam enim animi puellarum a pio Christi fonte irrigabantur); spreto materno cubili (5) nutritione materterae suae fidelissime refoventur. Illico earum sancta infantia Christo Domino coepit fideliter adhaerere, et paterni oblitae ritus, Crucifixi religionem tenerrimis et sanctificatis mentibus reponentes, illibate custodire. Et quoniam natalium infulis praepollebant, 115.0775B| summisque dignitatum facibus enitescebant, non potuit delitescere urbi illarum propositum, redolente ac relucente conversatione sanctae fidei quam gerebant. Siquidem primaevum adolescentiae florem jam attigerant, et totam pene provinciam rumor sanctitatis earum impleverat: cunctique stupebant, gemiminum rosarum prosiliisse decorem ex vepribus. Hinc zelotypus hostis antiquus suorum membrorum dolens jacturam, dum per terrores praesidum invido arbitratu posse immutari jam praesignatas ad thalamum sponsi aeterni confidit, dilatum praemium per mortes asperas accelerando, virginibus sacris adducit. Ideoque sanctarum virginum causam instantia satellitum suorum praefecto urbis insinuat, qui illico suis eas assistere obtutibus jubet. Quas vana promissione 115.0775C| munerum illicere tentans, ac perinde de rerum copiis, et clarissimorum juvenum connubiis adhortatur, si ab hac religione Christi animos avocassent, propriis utique natalibus redditae, insuper multarum divitiarum affluentia ditarentur. Si vero pertinaciori spiritu consultum praesidis conculcassent, in ultimo die excruciatione tormentorum addictae, ad ultimum gladio vindice interirent. Cui beatae virgines sancto Spiritu animatae, constantes et intrepidae sub una confessione dixerunt: « Quomodo nos, praeses, a pietate Dei jubes avertere, quas pietas sancta suo lumine perlustrando fecit cognoscere nihil esse Christo divitius, nihil fide Christiana felicius per quam justi vivunt, per quam sancti regna vicerunt? Sine quo vita nulla est, sine quo mors perpetua viget. 115.0775D| Cum quo manere, et in quo vivere, solatium verum est; a quo recedere aeterna perditio est: a cujus consortio jam nos in hac vita nullatenus discedemus, quia ipsi integritatem nostram credentes, ejus quandoque thalamis speramus admittendas. Nam rerum labentium commoda, quibus nos illicere autumas, pro nihilo reputantes, eo intuitu spernimus, quia cognovimus omnia vana esse sub sole. Nec de poenarum comminatione turbamur, quam ad modicum valere cognoscimus: quinimo ipsam mortem, quam ultimo terrore proponis, eo gratissimo exoptamus affectu, quo credimus nos per illam incunctanter 115.0776A| ad coelum ascendere, Christum adire, ejusque inconvulsibiliter inhaerere amplexibus. » Quarum constantiam fidei praeses virtutemque professionis advertens, quibusdam mulierculis profani ritus peritia praeditis, sigillatim eas instruendas commendat, et terroribus quibus potest, ne alternis aut cujuslibet fidelium fulciantur colloquiis, admonet. Mulierculae vero suscipientes virgines Christi, sacrilegi cultus quotidie venenosum dogma eis exponunt, ac pervigili cura coelesti jam manna refectis cloacae putrientis poculum propinantes, casso consumuntur labore. Sed hanc illarum pertinaciam praesidi referentibus mulierculis, post nonnullos dies virgines in forum eductae, in spectaculum publicum constituuntur, et Christum confitentes, et hostem fidei detestantes 115.0776B| (6), sub ictu gladii corruerunt (7) undecimo kalendas novembris, aera qua supra (8). Quarum corpora loco, quo deciderant, derelicta, summo militum observantur studio, ne Christiani ad emolumentum patrocinationis furtim eas surriperent, et reconderent. Ferunt tamen quod illa virginalia cadavera in loco, quo ab ethnicis altis scrobibus magis abscondita quam humata sunt, signis et miraculis coruscant, et gloriam emeritae consolationis virtutum efficientia tam fidelibus quam gentilibus ostentant. Per Dominum nostrum Jesum Christum, qui vivit cum Patre et Spiritu sancto unus Deus in saecula saeculorum. Amen. CAPUT VIII. Vitam continet et passionem sanctorum virginum Florae et Mariae.

 Consulto omittimus praesens caput illud inferius edituri una cum Documento martyriali S. Doctoris: cujus consilii rationem supra reddidimus in monito nostro.

CAPUT IX. Gumesindus Toletanus, et Servus Dei, Cordubae passi.

 Sanctus Gumesindus presbyter ex oppido Toletano olim cum utroque parente puer adhuc parvulus Cordubam veniens, votivo genitorum affectu per sacrum clericatus ordinem coelesti ascriptus militiae apud basilicam sanctorum trium (1), qua Faustus, Januarius, et Martialis martyres praesentialibus corporum suorum favillis quiescunt, digna paedagogorum educatione in Dei timore clarescit. Ubi post 115.0776D| aliquod tempus in sancto diaconii ministerio consecratus, demum cujusdam (2) Campaniae Cordubensis Ecclesiae sacerdos adolescens praeficitur. Inde ad urbem descendens cum beato Servo Dei monacho, qui tunc in supradicto sanctuario adhuc juvenis cum Paulo presbytero reclusus manebat, principibus et judicibus ambo assistentes, sub confessione caeterorum occubuere idibus januarii (3), aera octingentesima nonagesima. Quorum corpora furtim a Christianis sublata, in basilica sancti Christophori martyris, quae est ultra amnem in parte meridiana, religioso cultu exstant recondita.

CAPUT X. De sanctis martyribus Aurelio, Felice, Georgio, Sabigothone, et Liliosa. 1. Fuit praeterea (1) quidam juvenis, nomine Aureius, natalibus et rebus plurimis antecellens. Hic in nfantia matre Christiana, et patre gentili orbatus, tutela amitae suae fidelissime usque in annos adolescentiae fovebatur, docebaturque Christum veraciter credere Deum: nec praeter Ecclesiam salutis viam, et iter regni coelestis alibi posse reperiri, imbuitur. Quod documentum venerabilis puer apprime ebibit, ita ut licet Arabica erudiendus litteratura traderetur cogentibus affinibus, insontibus tamen praefixam coelitus animis fidei sanctae notitiam nulla vanitatis figmenta immutare quiverunt sed corde semper 115.0777B| christianismum suum retentans, cum ad solam derisionem meditationi periturarum insisteret litterarum, eo amplius in amorem Christianae fidei exardescebat, quo liquidius deliramenta perversi dogmatis probans, subtilem daemoniosi illius fallaciam advertebat. Et cum non posset publice cultum fidei gerere, ubique tamen Dei sacerdotibus sese commendans, pro se efficacius exorari poscebat. 2. Interea provehitur in annis juvenilibus strenuus adolescens, et florentibus genis, virili facies exornatur decore. Hinc adhortatione affinium condignum suae nobilitati connubium appetere cogitur. Hinc unusquisque suorum, prout noverat, illius vel illius optimam esse sobolem asserebat; ipse autem interius aliter ruminans, Christo sui connubii negotium 115.0777C| committebat, crebris interventibus precum coeleste numen exorans, ut talibus praepollens votis conjux sibi daretur, quae secretum suum in melius proficere contenderet, faveretque mente et corpore cultori latenti. Cujus favore tandem adjutus, reperit honesto germine virginem constipatam, rebus inclytam, moribus comptam, specieque pulcherrimam. Quae cum praecipuo venustatis habitu extrinsecus decoraretur, praestantius tamen introrsus spiritali enitebat decore. Quia omnis gloria filiae regis ab intus (Psal. XLIV, 14), id est in penetralibus mentis. Ibi enim sanctitate, in fimbris aureis, varietate scilicet amicta virtutum, Christo regi placitum exhibebat famulatum. 3. Haec namque puella parentibus paganis progenita, 115.0777D| adhuc cunabulis incubans, patre orbata est. Cujus genitrix alium virum ducens, qui fidem Christi occulte retinebat, conjugem impietatis errore exstirpans, privignam Christo assignare studuit, eamque ex sacramento baptismatis Sabigotho 115.0778A| appellans, licet publice paganis admiscerentur, gestabant vero animo firmiori utrique pietatis religionem. Hanc sibi puellam venerabilis juvenis, juro conjugalitatis asciscens, completis sponsalium titulis, arrharumque pignore alternanti in invicem exhibitione contradita legitima, ad ultimum ministerio sacerdotum ex more sacrantur, sicque pari commercio aliquo tempore clancule fidem Christi gerentes, non omnibus arcanum suae fidei revelabant carnis infirmitate depressi, non diminutione utique voti. 4. Fuit autem beato Aurelio proximus genere vir quidam, nomine Felix, sancta insuper eidem dilectione connexus, qui occasione diaboli in fide vacillans, cum postea lapsum praevaricationis suae altius 115.0778B| suspiraret, ultra non potuit patulo congressu religionem Christi exercere. Qui et ipse filiam occultorum Christianorum, nomine Liliosam, in conjugem ducens, Christum in abditis tectius excolebat. Quapropter inconvulsibiliter invicem adhaerentes, semper unam habuere familiaritatem, eamdem gesserunt dulcedinem, nec prosperis nec adversis casibus se disparantes, idem illis exstitit affectus; tantaque illa pietatis necessitas in utroque fratre perfectionem contulit charitatis, ut nec vita nec morte dividerentur, quos par religionis occasio glomeraverat, de quibus merito enarrandum est: Sancti, amabiles, et decori, quomodo in vita sua dilexerunt se invicem, ita et in morte non sunt divisi (II Reg. I, 23). 115.0778C| 5. Exactis igitur non plurimis annis, accidit ut eo die in forum proficisceretur Aurelius venerabilis, quo Joannes ille (cujus in priori libro (Num. 9) meminimus) odio nominis Christi usque ad necem verberibus cruentatus, retrorsum asello evectus, immensoque vinculorum pondere coarctatus (2), ut in parte stramentum reclinaretur jumenti, qua ejus crura pendebant; praecedentibus illusorum praeconibus, totam circumeundo urbem, satellitum ministerio ad spectaculum vulgi pertractus est. Et cum hinc inde voces exprobrantium resultarent, dicentes nullatenus dignam sui sceleris poenam eumdem adhuc persolvisse, quippe quem tantae reverentiae vatem subsannatione impetere non verentem, plectendum potius morte turpissima congruebat; extemplo futurus 115.0778D| belliger amore compunctus martyrii, coelesti quodammodo flamine aspiratur, ut illud pro se fieri spectaculum crederet, causaque admonitionis sibi fuisse ostensum, ne scilicet formidare deberet eos qui corpora trucidant, cum nihil anxietatis animabus possint 115.0779A| inferre, sed illum potius pertimesceret qui potest corpus et animam perdere, et mittere in gehennam (Luc. XII, 4). 6. Cujus fidei stabilitatem admirans: « Vere, inquit, super angelicam petram tabernaculum credulitatis hujus viri fundatum est, quod tanta vis tormentorum non impulit, nec labilium poenarum aura concussit. Quod si qui vexillum Christi revelatis gerit aspectibus, tot seria cruciamenta zelo Redemptoris sustinuit, cum utique cladem illius supplicii praevaricando posset evadere, et melius carnis suae jacturam quam perniciem animae judicans, non se passus est sub unius vocis articulo a Christi religione abstrahere; quibus me ego dignum conviciis credam erudiendum, vel quo me arguendum supplicio debeo tradere, ut 115.0779B| vigorem illius damnati quem hodie intuitus sum capiam, fruarque constantia? » 7. Haec dum crebrescentibus supernis jam vocationis suspiriis ruminare animo coepisset, regressus domum, retulit piae sodali cuncta quae viderat, laetoque spiritu addit: « Tu semper, dulcissima conjux, cum ego mihimet viverem, et Deo mortuus essem, sedulo me adhortata ad confessionem trahebas; instabas quotidie me saeculi voluptatibus nitens avellere; tenebrosis mundi affectibus felicitatem aeterni regni praeferebas; labentia cuncta, et omne quod fine arctatur, suadebas relinquere; praedicabas monachos, mundum renuntiantes laudabas, religiosarumque conversationem oblectans, vitam saepius suspirabas sanctorum. Sed ego necdum supernae gratiae compunctione 115.0779C| lustratus, omnino salutaribus non poteram acquiescere hortamentis; aut forte correctionis meae praefinitam a Deo Patre nondum insistens admonitionem, differebam operibus exsequi, quod licet tenuiter, animo meditabar. Ecce jam nunc, charissima, tempus acceptabile venit: adsunt dies salutis, in quibus a retroactis et exterioribus resilientes, in id quod in ante est nos extendamus. Et primo omnium munditiae et continentiae perfectius studentes, vacemus orationi, quo facilius ad reliqua sanctitatis industria 115.0780A| properemus. Fiat nunc soror, quae exstitit conjux: in affectu germanitatis torus nostrae conjunctionis pertranseat; proficiant soboles animarum; subcrescat spiritualium generatio, et spreta glutinatione membrorum coenosa, noverit mens praestantius (adempta carnis delectatione) perpetuae incolumitatis producere germina. Ut quoquo modo condigni martyrii praemio habeamur talium meditatione laborum. » 8. Suscipit laetantibus animis venerabilis mulier pium viri consultum, gaudensque multipliciter in subitatione insperatae salutis: « Haec est, ait, immutatio dexterae Altissimi; haec sunt jam nostrae vocationis auspicia; haec sunt quae semper optabam, aeterni regis commercia; ut carne morientes, vivamus spiritu, 115.0780B| quo illi facilius uniamur de quo scriptum est: Spiritus est Deus, et eos qui adorant eum, in spiritu et veritate oportet adorare (Joan. IV, 24). Quamobrem, domine mi, quia hoc tibi non humanitus revelatum est, sed Pater coelestis te olim ad aeternam praescriptum militiam, concitis vult jam gressibus properare, cunctis nos vinculis absolvamur, excutiamur a pulvere, desiderio vitae perennis surgamus. » 9. Fit itaque utrorumque communis in Dei servitute assensus. Dividuntur cubilibus, votis conciliantur. Praefulgent lectuli fulcra vestium colorumque varietate, qua suam conversationem vulgo celarent. Illi autem in interioribus angulis tabernaculi super structum crudo latere torum, hispidis tantummodo instructum ciliciis, dispares incubabant. 115.0780C| Jejunabant saepe; sine intermissione orabant, et quoscunque noverant psalmos, noctu meditabantur. Vincebant tenebrarum chaos interjecto vigiliarum labore, omnemque daemoniorum fraudem talibus evincebant studiis. Ministrabant egenis, curam pauperum omnino gerebant. Et quoniam adhuc jam dictus Joannes carcere detinebatur, nos quoque ex antro educti his vinculis detinebamur; utraque etiam virgo, Maria scilicet et Flora, tunc feminarum latibulis causa fidei incolebant: aderat frequens eorum erga 115.0781A| compeditos discursus, ex eo videlicet tempore quo beatus Isaac monachus, seu caeteri sancti, qui praeditam veritatis praeconio linguam, principibus et judicibus confessuri, quae vera sunt, astiterant, et propter eamdem veritatem occubuerant. Quorum constantia perdurabili, multiplici virtutum robore horum auctae sunt vires. Nam ille viros perlustrans, illa suis retentas claustris feminas requirebat. 10. Ibi ego eum agnovi; ibi amicitiam ejus adeptus sum, ibique se a nobis institui deprecatur, quid agi deberet tam de rebus quam de gemino pignore, quod Deo donante acceperat. Si liceret tales destitui, quas utique post necem suam profano tradendas ritui altius condolebat; vel si illam divitiarum copiam protinus fisco agglomerandam, inordinatam relinquere 115.0781B| congruebat. Cui cum omnia intuitu regni coelestis, et causa retributionis aeternae non solum relinquenda, verum etiam fugienda fore censerem, potissimumque suarum potius animarum quam liberorum esse commodis consulendum, quibus utique Christus vindex, pater et tutor est: nihilque prorsus rerum temporalium praeponi debere desiderio Redemptoris, seu fruendi sanctorum consortio docerem; confestim subjunxi: « Si provida facilitas suppetit, qua haec omnia, magistra intercedente discretione, ordinentur; utile primo judicamus sobolem tutiori loco transponi, ubi Christo liberius assignetur; rebus quoque juxta mandatum Domini venditis pauperibus erogari, quo expeditior vobis pateat deinceps post Christum ingressus. Sic denique Veritas 115.0781C| sancta sciscitanti se juveni quatenus vitam aeternam possideret: Si vis, inquit, perfectus esse, vade, vende omnia quae habes, et da pauperibus: et veni, sequere me, et habebis thesaurum in coelis (Matth. XIX, 21). Sed etsi pars aliqua in stipendium relinquatur infantium, culpabile esse non poterit, quod multa Patrum insinuant documenta. Ideoque si ad hanc dispensationem potestis attingere, optima res, et perfectius opus est, quod vos, omnibus expeditis negotiis, securius ad militiam coeli ire compellet. Sin vero quorumdam difficultatum repagulis oblatrantibus, haec dispensatio revellitur, et nulla interest libertas, qua haec indulgentissime suppleantur, praesertim cum magis ex aliquo perturbationes emergere formidatis, quae vestrae intentioni obsistant; non 115.0781D| cunctandum est spernere patrimonium, quod multo melius et latius in coelo, quo vos nitimini proficisci, reperitur. Non filiarum affectus societati sanctorum est praeponendus, cum et illas potest Deus in saeculo enutrire, qui compactavit in utero; siquidem ei provida de omnibus cura est. Non omnes parvuli parentum industria refoventur, nec cunctae proles nutritio educantur labore. Nascitur homo, orbatur in cunabulis solatio genitoris, non tamen Creatoris gubernaculo destituitur, qui est pater orphanorum, et judex viduarum. O quam multi parvuli nutricum cura delicatius 115.0782A| educati, in deteriora deveniunt! Quam plures pupilli ab horribili egestate in magnarum affluentiam opum excrescunt, et fiunt multarum Domini rerum, qui vix pauperrimo pane provecti sunt. Multi ex Christianis progeniti, praepediente deliquio, Ecclesiae membro privantur; et nonnulli filii paganorum, praeveniente gratia Domini, ad redemptionem fidei salutaris recurrunt. Nec istis sacrilegium obest parentum, nec illis prodest religiositas genitorum: cum et hi a fide recedentes Deo alienantur, et illi credentes in Christum (per quem justi vivunt) eripiuntur diabolo, perenniter Deo cohaerentes. Cujus rei testis est Dominus, qui in Evangelio protervam Judaeorum arguens vanitatem, ait: Genimina viperarum, quis ostendit vobis fugere a futura ira? Facite 115.0782B| ergo fructus dignos poenitentiae, et ne velitis dicere intra vos: Patrem habemus Abraham. Dico enim vobis, quia potens est Deus de lapidibus istis suscitare filios Abrahae (Matth. III, 7 et seqq.). Et iterum: Multi ab Oriente et Occidente venient, et recumbent cum Abraham, Isaac, et Jacob in regno coelorum: filii autem regni projicientur in tenebras exteriores: illic erit fletus, et stridor dentium (Matth. VIII, 11, 12). 11. Instructus igitur venerabilis juvenis quomodo processum martyrialis praelii meditaretur, vinctorum se precibus solatiandum implorans, animo laetiori in pace discessit. Et cum nos saepius idem, quandiu illa horribilium claustra carcerum habuere, non desisteret visitare, frequenter tamen prudentisima Sabigotho latibulum illud feminarum, quo sacratissimae 115.0782C| virgines Flora et Maria detinebantur, noctu quasi una e compeditis incoluit, ut vel consolaretur certantes, vel se affectui commendaret certantium; imo potius ut pugnandi pro Christo rege usibus imbueretur, haberetque consuetudinem praeliandi. Instabat precibus, obsecrationibus laborabat, ut memores sui existerent, adepto post triumphum sponsi consortio, quo saltim effuso cruore coelum ingredi mererentur. Dant illico fiduciam hoc praestandi beneficium sanctae virgines, quae suas noverant in nullo repugnari post victoriam preces, nec poterant commilitonibus quidquam negare, quae se non dubitabant audiri. 12. Dum ergo ancilla Domini Sabigotho, proxime post martyrium virginum, infra domesticos parietes 115.0782D| Christo servitutem minus suspecta persolveret, fessoque exercitatione vigiliarum corpori consulens, paululum quievisset: ferunt, utramque virginem, Mariam scilicet et Floram, niveis amictas cycladibus, diversarum ligustrium manibus gestantes manipulos, cum choro sanctorum phialas palmis gerentium (quibus, ut puto, orationes eorum, qui ad praelium venerant informari, in conspectum Domini ferrent) omnes coelestium luminariorum claritate fulgentes, eidem per somnium astitisse. Quas cum illa, ut arbitrabatur, sediliis se reclinari humillima 115.0783A| supplicatione optaret, territa majestate coelicolum, vix tenui allocutione aggreditur, dicens: Quam fiduciam olim praemissae obsecrationis vobis in carcere, o sacratissimae virgines, me habere jubetis? Et si votorum meorum commodis potitura sum, gratissimis deflorate responsis; ne frustra currentes, in vacuum decidamus; ne vires nostri conatus vano consummantur labore, dum aliud intentio quaerat, aliud merita expetant. Quia cum Deus plus meritis quam praecibus faveat, novit tamen idem abdicare congeminationem precaminum, quam non juvat dignitas meritorum. Idcirco, dominae meae, sponsae Christi, si hactenus sustinendi praemium sponsionis vestrae spes nobis fida subsistit, enarrare jubete: quo promptius ad superna tendamus, quo 115.0783B| validius in certamine roboremur. » 13. Tunc eam sanctae virgines coelestium diffusione gratiarum affatibus praeditis demulcentes: « Commoda, inquiunt, vestri laboris in aethereis reposita, tempore necessario vobis metienda, servata sunt. Nec labetur praescriptorum merces ad praelium, quod cogit athletas invictissimos ire ad regnum. Martyrium denique vobis a constitutione mundi divinitus praefixum, et praedestinatum est. Quod vos post paululum impleturas, congruit felicioribus solito sanctitatis studiis insistere. Quapropter libamina sacerdotum laboribus vestris asciscite; suffragia implorate sanctorum; ubique vos precibus servientium Christo committite; votivo veneranda Dei sanctuaria discursu incolite, et omnium religiosorum inquirite 115.0783C| obsecrationes. Quia quamlibet praescripta vobis quandoque futura sint praemia, per hanc tamen industriam veluti quibusdam gradibus innitentes, tantae bonitatis arcem vos verum est posse contingere, nostrumque sermonem hujuscemodi certum esse; indicio contestantes, instanti vobis certamine, adhaesurum contuberniis vestris coenobitam nostrum mittemus, qui vobiscum palma potiturus martyrii coelitus ordinatus est. » 14. Post hanc visionem oculis intuentis abductam, vehementius tantae rei miraculo beata Sabigotho ad perficienda bella Domini concitatur. Quae mox hilarior e somno exsurgens, auget opera sanctitatis, fragilem ad pugnam erigit sexum, supernoque munere 115.0783D| vires ad certandum corroborat. Hinc jam fiduciata spe firmiori virum informans, omnino terrenis exui edocet, quoniam a principio mundi coelestibus dedicati militiis, continuo post victoriam coelicolis admiscerentur. 15. Hinc magis magisque fruendi Redemptore, et collegis sanctis ignito desiderio conflagrati, natorum postponentes affectum, spernunt quidquid mundialis peritura species continet. Omnia distrahunt, venditant 115.0784A| universa, quo liberiores in assequendo Christum exsisterent; ex quo pretio quidquam infantulis relinquentes, totum aliud stipendiis applicant egenorum; virorum ac mulierum visitant monasteria, praecipue tamen Tabanense coenobium, de quo saepius memorabimus, quia summis monasticae regulis disciplinae cunctum honestae famae rumoribus illustrabat Occiduum. Inde athletae fortissimi hauriunt documentum; inde instituta percipiunt; ibi se poculo vitae perennis ingurgitant; ibi sanctissima Sabigotho frequenter cum ancillis Dei moratur; discit ibi totius sancti timoris industriam; ibi geminum pignus sub beatarum tutela constituunt. 16. O stupenda mundi renuntiatio, et admirabilis ardor divinus, quo filiorum affectus respuitur, quo 115.0784B| opum affluentia repugnatur, quo proximorum dulcedo refellitur, quo mors pro vita eligitur, quo labentia cuncta contemnuntur, quo intuitu aeternae felicitatis vincla, caedes, cruces, carceres, verbera et tormenta pro summis habentur deliciis! Una siquidem filiarum octennio, lustro altera ducebatur. E quibus ego post necem parentum minorem reperiens, vix tenerrimo ore facundiam exprimens, me infantissime abhortatur, ut genitorum gesta scriberem, proderem actus, elucubrarem tropaea. Et cum propter hoc quid ab ea beneficii praestolarer, exquirerem (mira dicturus sum, tantillam aetatem talia quivisse in promptu advertere, nisi forte credendum sit, quod ab illo imbuebatur interius, qui ex 115.0784C| ore infantium, et lactentium perficit laudem suam [Psal. VIII, 3] ): Impetrabo, inquit, pater, tibi a Domino paradisum. 17. Verum quia competenti occasione, gratia disserendi parvitatem infantularum, paululum ab ordine directo recessimus, quo rem scilicet post novenum martyrii eorum mensem patratam subjungeremus, nunc aerumnosae et sub mundanis adhuc molestiis laboranti inseruimus historiae. Non nos obinde fraterna infamare debet reprehensio, unde culpabiles argui non veremur a Domino. Nec obstat ultimo, an priori, mediove loco veritas disseratur: quandoquidem veritatis assertor nullatenus benedictione privatur. Idcirco e vestigio repedantes, ad reliqua beatorum studiosius gesta referenda curramus. 115.0784D| 18. Cum ergo intenti coelestibus, omni tempore vigiliis, orationibus, eleemosynis, et jejuniis incumberent (frequenter tamen superno sidere in cubiculo suo, quo ista meditabantur, respersi sunt, adeo ut illapsum jubar aethereum omnem praesentis speciem luminaris interpollans, horridum esse chaos sui comparatione autumari compelleret); divinis saepe revelationibus eriguntur: fruuntur colloquiis angelorum, 115.0785A| laetitia coelicolis mente et spiritu adunati, non sine gravi molestia corporale onus ferebant. Quodam namque die cum atrium (3) serenissimi praeceptoris nostri Alvari toto in Scripturarum scientia Occiduo laudati, gratia collatioris mutuae, nostraque alternanti propositione mentem erudiendi in Scripturarum problematibus, petivissem, reperi coram eo militem Christi Aurelium, consultum agonizandi quaerentem, et quatenus arriperet martyriale auspicium implorantem. Quem idem doctor egregius, et temporis nostri fons sapientiae profluus, Patrum exemplis instituens, jubet primo constantiae vires perpendere, secretum suum advertere, considerare arcanum, et utrum imminentia magis nosset ferre, quam declinare supplicia, ultimo excepturus 115.0785B| delicatis cervicibus gladium: etsi magis merita martyrum adipisci, quam vocari martyr contenderet, etsi magis terris ignotus, florentibus coelo meritis catalogo electorum sese affectaret describi, quam in supernis diminuto praemio, famosum temporalis martyrii anhelaret nomen habere. 19. Tunc ille se usque ad mortem dimicaturum spondens, nulla prorsus vi tormentorum intentionem suam superandam esse fatetur. « Mihi, mihi, inquit, maximum vitae solatium Christus est, et mori lucrum. Cui terrena conversatio teterrimae noctis caligo est, et memoria transitus mundialis perpetuae lucis odorem aspirat. » Fit commune deinceps gaudium causa nostri adventus: de alterno admodum intuitu laetamur. Credimus interesse concilio 115.0785C| nostro Verbum Patris Altissimi, qui ubique nomini suo dicato collegio se illabi testatus est, dicens: Ubicunque fuerint duo vel tres in nomine meo congregati, ibi sum in medio eorum (Matth. XVIII, 20). Et cum plura suo agoni competentia referremus, idemque gratissimis animis nostrum exciperet documentum; satis, ut reor, collatione nostra juvatus, continuo bella Domini initurus, ad propria regreditur. 20. Beata vero Sabigotho nonnullis ante passionem diebus dum sola domo resideret, Christumque ob perfectionem martyrii sui, quibus posset quaestibus obsecraretur, subito astare sibi mirae pulchritudinis virginem cernit, angelico vegetatam decore, primum, ut putabatur, adolescentiae florem 115.0785D| gerentem. Cui cum illa diceret: « Tu quis es filia? Et si e vicino accedis, causas tui adventus edissere. » Protinus spectabilis virgo: « Soboles, inquit, amici 115.0786A| vestri Montesis sum, quam tu mundialibus aerumnis scis olim exemptam, quamque eadem hora, qua supremis vexabatur angustiis, priusquam propius visitares, reperisti exanimem. Et cum te ego saeculo pene eliminata non novissem, ipso tamen obitus mei momento quis esses, Domino revelante, agnovi: et nunc, eo mittente, praevia nuntiatrix palmae tuae accessi. Instat namque jam vobis tempus exsequendae victoriae; adsunt dies publice profitendi fidem catholicam, hostemque repellendi teterrimum. Quibus sedatis litibus, coelorum penetralia vos coronandos assument, perpetua deinceps pace fundatos. » 21. Igitur scrutans cor suum venerabilis femina, secumque meditans eloquium assistentis, confestim 115.0786B| revoluta memoria, rem gestam agnoscit, et priusquam grates evangelizanti sibi puellae referret, labitur a conspectu ejus illa virginalis species aetheris nuntia, et praeco sui martyrii. Fit laeta tali praeconio; animatur coelesti oraculo; et tanto spe firmiori ad praelium excitatur, quanto sese patratae actionis veritate cernit informari. 22. Verum ut magis magisque scopo praedestinationis suae intenderent, essentque non dubii de mercede reposita, sive ut sanctarum virginum impleretur edictum; octonis ante suam captionem diebus, dudum promissus ille confessor contuberniis eorum asciscitur, et inconvulsibiliter his quodammodo alligatus, felici martyrio omnes sub uno momento pariter coronantur. Idcirco congruum judicavimus, 115.0786C| ejusdem monachi rationem, quia optio intercessit, exponere; et quod vehementi admiratione aetatem nostram ejus causa concussit, succiduis quoque generationibus opere dignum relegenda mandari: ut in eo catholicorum religiositas incremento fidei augeatur, in quo sui Redemptoris oraculum speciali quodammodo cernit esse veritate impletum. Praedixerat quippe magister noster et Dominus quod multi ab Oriente et Occidente venientes, recumberent cum Abraham, Isaac, et Jacob, in regno coelorum (Matth. VIII, 11). Quod testimonium revelatis contuemur effectibus in ipso monacho atque levita Georgio omnino perfectum. 23. Huic rus Bethleemiticum ortum, et incolatum aethereum peregrina littora contulerunt: hic, inquam, 115.0786D| vir ultra maria procreatus, ab adolescentia servitute Dei oblectatur. Viginti et septem annos apud (4) monasterium sancti Sabbae, quod ab Hierosolyma 115.0787A| in parte Australi octo milliaribus distat, cum quingentis (ut ipse nobis ore suo professus est) qui in eodem coenobio morabantur fratribus adunatus, sub regulari magisterio deguit. Quem venerabilis abbas David, ejus ascisterii tunc procurator ob stipendium monachorum Africam mittens, is nullo modo tot interjacentia terrarum mariumque distulit subire discrimina, quibus utique incunctanter commodum summae virtutis obedientiae noverat promereri. Sed cum ibidem vapulare asperius Dei Ecclesiam incursatione tyrannorum reperisset, Hispaniam quoque eorum, quibus missus fuerat consultu, aggreditur. Erat enim, ut ipsi de eo certissime approbavimus, summae humilitatis, magnaeque abstinentiae vir. In omni eloquio suo, dicto, atque 115.0787B| responso timor Domini resonabat: ocius semper de puro cordis fonte charitatem exhauriens, favum dilectionis promebat. Praedicabat coelestis desiderii requirendam esse compunctionem; mortificare cum vitiis et concupiscentiis membra jubebat, ut in adventum Domini recidivo virtutum animata vigore, gloriosiora cum ipso apparerent. Ita sobria praeditus sanctitate justus videri, vel dici nimium recusabat. Jucundus admodum, hilaris, modestus, et abstinens, sic utebatur mundo tanquam non uteretur. Et cum forte fraterna impetrante charitate cibum sumere cogeretur, epulabatur parcius, bibebat sobrie, ut magis abstinentem judicares quam vescentem. Merum aqua tandiu temperabat, usque dum color inficeretur, sapor abesset. Insipidus namque ille gustus 115.0787C| (ita referebat) nec bibere nimium, nec temulari convivam patitur. Crebrius ad exorandum currebat, vigilabat attentius; saepius corde divinum carmen meditabatur, dicebatque: Benedicam Domino in omni tempore, semper laus ejus in ore meo (Psal. XXXIII, 2). Et cum variis linguis peritus exsisteret, Graeca scilicet, Latina, atque Arabica, nec qualemcunque saltem propter has gloriam affectavit. A die qua monasterium petiit, et cohortibus monachorum ascitus est usque ad coronam martyrii sui (ut ipse quibusdam secretius retulit) nec lotus aqua, nec balneis usus est. Quandiu nobiscum conversatus est, nulli omnino ordinem suum revelavit, nisi cum jam carcere detineretur. 24. Commentatus est fratribus, ac propinquis 115.0787D| suis, cunctisque patriae suae civibus (5) martyrii sui breviarium, quod mihi causa expoliendi transmisit; ne incultior sermo fidem rei gestae, quibus mittebatur, adimeret. Ibi in principio dictionis suae, monachum se atque levitam fore testatus est. Verum quid opus est sermonem in longum protrahere? Quasi non summam reverentiam vitae hominis Dei martyrialis cruor adhibeat, praesertim cum quantus et qualis exstiterit effusus propter justitiam Dei ipse ejus martyrialis cruor insinuet, et quod peregrinus mundo 115.0788A| peregrinam non renuens sepulturam, omnem penitus genitalis soli, affiniumque affectionem repulerit? Aut quae potius laus militem Christi extollet, quam pro Domino mortem, pro vita animam, pro crucifixo cruorem dedisse? Ut ipsum esset redhibitio famuli, quod exstitit victoria crucifixi. 25. Quomodo autem beatus minister coetui sanctorum agglomeratus fuerit, melius ore ipsius sancti Georgii credimus posse innotescere, quo vel nostrae dictionis series, interposito martyris eloquio, quasi desuper benedictionis sale condiatur, vel praestantius commercium suae connexionis cum caeteris sanctis eodem narrante addiscatur. Nam et ipsis diebus, quibus una cum sanctis habuit conversationem, sua ac praedictorum martyrum gesta brevi satis stylo 115.0788B| exponens, ultimo nobis comprobanda direxit. Ex cujus dictis ea huic operi inserenda curavimus, quae ad insinuandam eorum conjunctionem satis esse praevidimus. Caetera vero, quae post defectum sermonum servi Dei sequuntur, nos obtentu, quo coepimus, indagavimus. Inquit autem hoc modo:

 « In nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti. Universae catholicae Ecclesiae a me indigno et peccatore Georgio monacho necnon et diacono, fratre et collega servorum Dei filiorum sancti Sabbae quingentorum virorum, perfectam in Domino Jesu Christo salutem. Cognoscite, o fratres charissimi, introitum meum in Hispaniam nihil aliud fuisse, nisi gratia stipendii vestri requirendi, qui sub arctissima regula, et regimine sancti patris David 115.0788C| Hierosolymis degitis. A quibus Africam missus, deinceps in Hispanias commigravi. Sed hanc ipsam insulam nimis afflictam reperiens, coepi cogitationibus variis aestuare, ut aut proprium solum reviserem, aut regna Christianorum, id est Franciam peterem. Et cum proximos et charissimos super hac re consulerem, nonnulli peragrare jubebant, plerique ad coenobium meum revertere cogebant. Hinc velut dubius diverso praepeditus tractatu, cui me primo cogitationi submitterem, nesciebam. Pergens autem de Corduba ad Tabanense coenobium, quo fratrum et sororum benedictio iter meum comitaretur, dixit mihi abbas ille Martinus, et soror ejus domina Elisabeth: Veni, frater, et accipe benedictionem ancillae Dei Sabigothonis. Quae mox ut 115.0788D| me intuita est: Promissus (inquit) nostri certaminis comes et collega hic monachus erit.

26. Ego vero agnita causa ejus, et ratione comperta, illico pedibus ejus advolutus, pro me Dominum exorare rogavi, ut forsitan Spiritus sancti respectu illustratus, ad ea quae illa praestolabatur, pervenire meruissem. Et illa: Unde hoc nobis (inquit), pater, ut tu cum peccatoribus pergas? Cumque eadem nocte ibidem mansissem, apparuit mihi in visione noctis ipsa venerabilis mulier Sabigotho, et 115.0789A| nescio quod genus odoramenti pretiosissimi ligni accommodans referebat. Ditior ex hoc mihi thesaurus est. Mane autem facto, descendimus ambo in civitatem ad virum suum Aurelium, prostravique me pedibus ejus, petens ab eo ut oraret pro me, quod illis in martyrio socius essem. Qui statim praebens assensum, exarsit in me ignis coelestis per orationes eorum, et factus sum unus ex illis; et ex tunc non sum ab eis separatus, sed omnes pariter in domo sancti Aurelii congregati, reddimus Domino cum jucunditate vota laudationis. Ibi apud illos reperi beatum Felicem cum conjuge sanctissima Liliosa, qui et ipsi jam omnia sua vendiderant, et locis sanctis, seu pauperibus erogaverant, parati omne genus tormentorum propter Filium Dei et dilectionem 115.0789B| ejus suscipere. Eadem hora, exivi ab eis, et causas, quibus praepediebar, in omni festinatione composui. Et sic demum valde jam roboratus, ad eos reverti. Qui laeti et exsultantes de reditu nostro, gratias Deo referunt, dicentes: Scimus, frater charissime, quia Dominus te misit ad nos. 27. « Post haec omnes in communi coepimus cogitare quomodo ad desideratam perveniremus coronam; et ita Domino dispensante visum est nobis, ut pergerent sorores nostrae (6) revelatis vultibus ad ecclesiam, si forte nos alligandi daretur occasio, et ita factum est. Nam revertentibus de ecclesia mulieribus, quidam praepositus obvius adstans, cum causam religionis agnosceret in feminis, illico viros interrogat, quid sibi vellet ille recursus 115.0789C| feminarum ad sanctuaria Christianorum? Qui responderunt: Fidelium mos est ecclesias visitare, et atria venerabilium Martyrum pio devotionis affectu requirere. Unde quia Christiani sumus, ideo nos ipsius fidei gestare vexillum profitemur. Statimque judici delator accedens, omnem rationem nostram coram eo dolosis linguis proponit. Post haec vadit dominus Aurelius filias visitare, quibus pacis osculo valedicens, coelesti virtute armatus ad praelium festinavit. » Sed hic jam sanctus Georgius stylum compescens, nos quae restant, ut occoepimus, prosequamur. 28. Ipso postea die, quo se beatus Aurelius noverat comprehendi, priusquam aurorae crepusculum 115.0789D| respiraret, domo nos gratia valedicendi revisens, precatur pro se Dominum exorare, suique agonis fautorem per nos fraternam fieri charitatem expostulat. Ibi nos illi commendavimus. Ibi patrocinium suum pro nobis et pro omni Ecclesia fieri (7), osculatis manibus ejus, impetravimus. Post haec datis invicem osculis, separamur in pace. 29. Igitur cum prolatam adversum Dei sanctos judex quaestionem intenderet, sciretque auctorem hujus rei esse Aurelium, graviter ex hoc interius vulneratus praecepit eos quampropere suis conspectibus exhiberi. Tunc milites rapido cursu domum beati Aurelii occupantes, qua omnes sancti collecti 115.0790A| manebant, prae foribus clamare coeperunt: « Exite, miseri; exite cominus morituri, quibus vita praesens taedium est, et mors pro gloria computatur. En judex vocat, instat decretum ultionis effundere; conterere vult recedentes a cultu, rebellia paratus colla praescindere; pergite vos modo jam debitum mortis exsolvere, et commissae praevaricationis pendentem sententiam. » 30. Ex hinc viri cum mulieribus suis quasi ad epulas invitati procedunt; vadunt ovantes; laeti prosiliunt: putares eos jam apud judicem sua inventuros donaria, qui nihil aliud habere poterant quam tormenta. Et cum se Georgius sanctus a militibus cerneret non teneri, illico sancta fretus audacia in exprobrationem lictorum conversus: « Quare (inquit) 115.0790B| privilegium hoc fidelibus irrogatis, et vanum colere violenter cogitis numen, quos sancta fides proprios hactenus vindicavit? Ut quid alieni a Deo vero perditioni vestrae agglomerare nitimini praedestinatos ad vitam? An non poteritis vos infernalia claustra adire nisi nos comites habeatis? Nunquid sine nobis aeterna vos cruciamina non adurent? Vos abite, vos illuc pergite perituri, quo simul cum duco vestro inferorum deliciis perfruamini. Nam quid nobis cum tartaro, quem Christus Deus noster penetravit, absorpsit, exspoliavit, et vicit, ut non jam auderet fideles addicere, qui pridem consueverat privilegio suo sanctos diripere? » 31. Vix ille sermonem compleverat, et jam furens dextra satellitum in injuriam monachi laborabat. 115.0790C| Quem diversis laceratum stimulis solo allidentes, calcibus etiam pugnisque acerrime tundunt. Cui cum sancta Sabigotho (jam emortuum putans): Surge, frater, eamus, clamaret; ille quasi nihil mali esset perpessus, respondit: Haec omnia, soror, meritorum commodis prosunt, augentque coronam. Et ita seminecem a terra levantes, pari cum sanctis ducatu judici astare fecerunt. Quibus oblatis, cum primum ab eis blando affatu requireret, cujus rei causa a cultu suo recederent, vivere recusarent, niterenturque perdere temporalium commodum multiplici deliciarum flore vernans, quos utique postmodum in futuro non solum muliebris oblectatio admirabilis, verum etiam dignitatum, et ferculorum copia demulcendos exspectaret; protinus quasi ex uno ore: « Nulla 115.0790D| (inquiunt), o arbiter, temporis affluentia lucris comparatur aeternis, quorum gratia hanc vitam despicientes per fidem Jesu Christi, qua omnis sanctitatis operator justificatur; ejus denique in futurum benedictionis requie, quae sanctis promissa est, nos potituros confidimus. Omnem vero cultum, qui a Christi divinitate dissentit, nec profitetur sanctae Trinitatis essentiam, refutat baptismum, infamat Christicolas, sacerdotio derogat, omnino reprobum judicamus: pro nihilo rerum labentia computantes quae non diu subsistunt. Quae autem diligentibus se Christus promisit, cum sint ineffabilia, semper tamen indefessa 115.0791A| jugitate perdurant; et nec oculis contemplantur, nec aure captantur, nec corde perpenduntur. » Verum, ut credo, quiddam etiam aliud religiosius diffuso ore sanctis ante judicem asserentibus, sectamque impiorum fortiter expugnantibus, in furore maximo concitatur judex rapido tractu eos carceri applicandos insinuans, importabilium vinculorum onere aggravari decrevit. 32. Continuo exsultantibus animis beati martyres ergastulum adeuntes, gaudent auspicio passionis, parvipendunt supplicium, perstrepunt hymnos, insonant laudes, psalmos persolvunt, insistunt orationi, qua, favente Domino, victoriam adipisci praevaleant. Visitantur ab angelis, miraculis illustrantur, dissiliunt vincla, et non audent restringere quos Christus 115.0791B| absolverat. Ibi etiam quam coelis sortem haberent, revelante Deo, agnoscunt. Hinc de palma securi manentes, et Christum, cui fideliter servierunt, cernere festinius anhelantes, dilatant usque in quintum diem mortem suam, serumque putant se diutius elongari ab illa suavitate regni coelorum, quam crebris jam corporeis usibus ferme intuebantur. 33. At cum jam in forum prosternendi educerentur, venerabilis Sabigotho armare virum sanctis alloquiis coepit, confortat. instruit, et confirmat. Introducuntur palatio, consulibus assistunt, adhibentur opes, exhibentur fasces, quibus si crederent fruerentur. Sed his oppido in professione sua demorantibus, lictoribus perimendos instituunt consules: sospitem 115.0791C| abire sanctum Georgium decernentes, pro eo quod iidem ipsi optimates et priores palatii nihil conviciorum proferentem eum adversus vatem suum audiissent. Ille vero minister egregius, protinus ut se comperit derelinqui, nec sub uno cum sociis ictu mucronis perimendum institui: « Cur, ait, o principes, de professione mea, quam coram vobis non protuli, dubitatis, aut putatis me de discipulo Satanae quidquam prosperum cogitare? Ego enim, ut verius agnoscatis, illum angelum, qui eidem praeceptori vestro, transfigurando se in spiritum lucis, apparuit, daemonem credo fuisse, et hunc cunctis abjectiorem hominibus adjudico, utpote diaboli credulum Antichristi ministrum, et vitiorum omnium labyrinthum: qui non solum se voragini barathri immerserit, verum 115.0791D| et vos sequipedas sua per inania instituta aeternis dedicarit incendiis. » 34. Tunc in insaniam proceres concitati praevalidam, una simul cum caeteris sententia necandum praecipiunt. Ac sic primo beatum Fe icem, deinde sanctum Georgium trucidantes, post venerabilem 115.0792A| Liliosam, ultimo egregios agonistas Aurelium et Sabigothonem interimunt (8) VI Kalendas Augustas, aera octingentesima nonagesima. Quorum corpora nostri Christiani furantes, diversis locis recondunt. Georgius namque cum sancto Aurelio (9) Pilemelariensi coenobio servantur. Beatus Felix sancti Christophori, quae ultra flumen est, aulam tuctur. Sancta Sabigotho sanctorum trium cineribus adunata est. Requiescit (10) apud Genesium martyrem venerabilis Liliosa. Capita vero Georgii (11) et Sabigothonis incolunt. 35. Hi sunt, qui propter testimonium Dei, et fidem Jesu Christi usque ad mortem certantes, nihil amori ejus praeposuerunt: non filios, non parentets, non affines, non proximos, non amicos, non res, non vicos, 115.0792B| non possessiones, non praedia. Sed omnia post tergum abjicientes, mortificatis cum vitiis et concupiscentiis corporibus, ad aeternam immortalitatem producti sunt. Regnante Domino nostro Jesu Christo in saecula saeculorum. Amen. CAPUT XI. Christophorus et Leovigildus, monachi martyres. 1. Deinde Christophorus monachus (1) contribulis noster, ephebus adolescens Cordubae natus, et a pueritia nostri auditor, qui post nostrum magisterium coenobium sancti Martini, quod est in montana Cordubensi, loco qui appellatur (2) Rojana, ingressus, magnum pie volentibus conversari specimen sanctitatis ostendit. Hic agnita praecedentium nece 115.0792C| sanctorum, concito gressu in urbem descendens, mox obviare judici non extimuit; et reddens coram eo testimonium veritatis, annuntiat Evangelium, sancta Domini praedicat, profanationibus deditum vulgus exhortatur, arguit male credulos, luituros cum auctore falsario aeternum profert incendium. Quem continuo judex saevo commotus furore carceri deputat; arctioribus macerandum vinculis commendat. 2. Tunc etiam Leovigildus monachus (3), Eliberi primogenitus, plenae juventutis, vir sanctus, justus, et timoratus ex coenobio sanctorum Justi et Pastoris, quod est in interiori montana Cordubensi, loco qui dicitur Fraga, inter clivosa montium, et condensa sylvarum confini viculi Lejulensis, qui a Corduba distat quinque milliarios lustros, quo se nuper moraturus 115.0792D| contulerat, martyrio potiturus advenit. Et priusquam forum intraret, instituendi se gratia nos inquirens, obsecratur, precatur, exoptat, ut conatus suos nos precibus juvaremus, eique benedictionem consummandi agonem traderemus, promittens se nostri curam gerere ante Dominum. Cumque a nobis 115.0793A| firmatus in pace discederet, mox coram judice suam relaturus professionem assitens, dat testimonium fidei secundum caeterorum constantiam: qui caesus alapis, conviciisque distentus, illico apud saevos carceres traditur alligandus. Ibi se famuli Dei alterno fovent consultu, roborantur in invicem: sicque pari voto connexi, cum jam mactationis hora instaret, praeire sanctus Christophorus beatum Leovigildum reverentia aetatis exoptat, postmodum ipse ruiturus. Et ita hoc ordine uterque interiit, XIII Kalendas Septembris, aera qua supra. Quorum corpora suppositis adusta incendiis antequam penitus urerentur, fidelium cura erepta, apud basilicam sancti Zoyli sepulta sunt. CAPUT XII. Emila et Hieremias martyres.

 Post non longo iterum intervallo, duo adolescentes illustres ex civibus Cordubensibus, nobili familia procreati, ad palaestram martyrii cucurrerunt. Emila scilicet et Hieremias, qui ab infantia sua apud basilicam sancti Cypriani litteras edocentes, unus ad ministerium diaconii consecratus, alter in habitu laicali degebat simpliciter. Et quoniam uterque Arabico insigniter praepollebat eloquio, ferunt tanta per eamdem linguam in eorum vatem volubilitate egregium Emilam exaggerasse opprobria, ut praecedentium martyrum convicia obliviscerentur, cernentes horum prosecutiones contra suum dogmatistam acrius invalere. Et idcirco non jam solummodo de mortibus 115.0793C| resistentium sibi excogitare coeperunt, verum etiam totam exstirpare Ecclesiam ruminarunt. Quoniam nimio terrore tot hominum recurrentium ad martyrium concussa gentilitas, regni sui arbitrabatur excidium imminere, cum tali etiam virtute praecinctos parvulos praevideret. Quos per carcerem maceratos, postremum gladio vindice peremerunt. Et cum totus ille dies clara esset serenitate lustratus, subito eadem hora qua decollati sunt, vehemens tonitruorum fragor exsurgens mundo incutitur: spargit radiantia lampadum fulgura aether; superos avelli cardines existimares. Armatur nube grandinum axis; fuscatur dies: turbinibusque inficitur aer: pios cecidisse athletas elementa fatentur, Quorum corpora equuleis suspendentes, ultra amnem statuunt (1), XVII Kalendas 115.0793D| Octobris, aera qua supra.

CAPUT XIII. De Rogelio et Servio-Deo martyribus. 1. Cum adhuc (1) praefatos martyres ergastula haberent, ecce alii duo supervenerunt, eamdem quam caeteri professionem tenentes, eodemque voto hostem fidei expugnantes. Quorum unus Eliberi progenitus, ex vico qui dicitur Parapanda, monachus et eunuchus jam senex provectaeque aetatis, nomine Rogellius, 115.0794A| advenit. Alter Servio-Deo vocatus, spado adhuc juvenis ante paucos annos ab Orientis partibus ultra maria in praedictam urbem habitaturus peregrinus accessit. Hi vero pari se foedere colligantes, unum propter justitiam Dei, usque ad mortem certandi votum gesserunt, nullo casu ab invicem recessuri, quousque coelestia sanguine mercarentur. Ideoque (2) fanum illud sacrilegorum petentes, in quo exceptum vulgus abominabiles ritus saepius reddere convenit, transcendunt limina, turmis se ingerunt, praedicant Evangelium, sectam impietatis subsannant, arguunt coetum. Appropinquasse regnum coelorum fidelibus, infidelibus autem gehennae proponunt interitum, quem proculdubio ipsi incurrerent, nisi ad vitam recurrerent. 115.0794B| 2. His et hujuscemodi verbis populum exhortantes, necdum ab ore eorum sermo recesserat, et ecce, quasi crepitans in sentibus rogus, cohors malignantium adversus Dei famulos exardescens, caedit, lacerat, percutit, obruit, nititurque perimere sanctos, qui delubrum suum intrare praesumpserant (quod apud illos quoque grande facinus reputant), et nisi judex adesset, qui quodam privilegio potestatis insanientis populi murmur compescuit, tunc jam vitae spiraminibus privarentur. Quos ereptos caedentium manibus, carceri deputans, astringi ferro gravius jubet, furibusque admiscet. Ibi etiam adhuc praedicant, prophetizant, instare mortem tyranno annuntiant, laudant religionem, vanitatem refellunt. Et cum 115.0794C| penitus vigor membris deesset, qui ferret supplicium, non tamen destitit lingua usque ad mortem a praeconando veritatis oraculo. At vero pro eo quod templum suum evangelizando intrassent, dece nunt eos tyranni et consules, prius manibus pedibusque abscissis, decollari postremo. Gaudent tali decreto famuli Christi: exhilarantur oppido hujusce mortis sententiam excepturi. Instat ferocissimus carnifex, clamat, frendet, minatur, festinare ad poenam jubet electos, quos utique cernebat majorem migrandi habere affectum, quam idem inferendi interitum gerebat. Quis illius horae, fratres charissimi, crudelitatem exponat? quis referat clades? quis cruces aununtiet? quis denique admirabilem sanctorum enarret constantiam? Cum et ipsa gentilitas tali spectaculo 115.0794D| stupefacta, nescio quid de Christianismo indulgentius sentiebat. 3. Igitur statuti in loco decollationis martyres sancti, antequam lictor admoneret, palmas extendunt, lacertos parant, injectumque jugulum ulnis excipientes, in diversa manus dissiliunt. Deinde cruribus amputatis, nulla compuncti tristitia, abscissis denuo collis corruerunt. Quorum cadavera, ut erant truncata, patibulis affigentes, ultra fluvium crucibus 115.0795A| caeterorum adsciscunt, XVI Kalendas Octobris, aera qua supra. CAPUT XIV. Consilium Christianos disperdendi, quod rex cum proceribus iniit.

 Praeterea martyrum causa ethnici conturbati, ipseque rex in furorem maximum concitatus, varia corde praemeditatur quibus posset intentionem sanctorum reprimere. Sciscitatur etiam sapientes, explorat philosophos, regnique sui consules super hac re percontatur. Qui omnes unanimiter in perniciem conspirantes fidelium, comprehendi Christianos et vinculari sub arctissimos carceres decreverunt (1). Tunc jam proculdubio enecandi eos difficultas fuit adempta, si quisquam vatis sui temerarius exprobrator 115.0795B| ultra occurreret. Hac nos miseri opinione comperta, diffugimus, abimus, evagamur, delitescimus, timidoque discursu et habitu demutato nocturna silentia carpimus. Decidente folio exturbamur, crebro mansiones mutamus, tutiora loca requirimus, ac tremebundi undequaque dilabimur, mori formidantes per gladium, quandoque morituri per debitum. Qui ideo forte martyrium fugimus, non quia timemus mortem, quae quandoque ventura est; sed quia indigni sumus martyrio (2), quod quibusdam, et non omnibus datum est. Qui enim nunc martyrizantur et martyrizandi sunt, ab initio mundi praescripti sunt, dicente Apostolo: Quos praescivit, et praedestinavit conformes fieri imaginis Filii sui, ut sit ipse primogenitus in multis fratribus. Quos autem praedestinavit, 115.0795C| hos et vocavit: et quos vocavit, illos et glorificavit (Rom. VIII, 29, 30).

CAPUT XV. Christianorum perturbatio, et eorumdem variae sententiae in concilio episcoporum Cordubae congregato. 1. Multi igitur horreo inutiles Dominico, ejecti foras de rete apostolica ab eo, qui non ut bonos vasis recondere, sed potius ut stipula inexstinguibili meruerunt incendio deputari; nobiscum vel fugere, vel compati, vel etiam delitescere recusantes, pietatem relinquunt, fidem praevaricantur, abdicant religionem, Crucifixum detestantur. Sese (proh dolor!) impietati tradentes, submittunt colla daemonibus, blasphemant, detrahunt, subvertuntque Christicolas. Plurimi etiam, 115.0795D| qui pridem nobiscum sano sensu victorias martyrum praedicabant, constantiam efferebant, laudabant tropaea, extollebant agonem, tam ex sacerdotibus quam ex laicis; sententias mutant, aliter sentiunt, judicant indiscretos quos hactenus felicissimos asserebant, pro eo quod ipsi sancti infirmioribus nolentes compati, suae potius tranquillitatis et pacis commoda, quae in coelestibus sanguine mercari fidebant, quam nutanti Ecclesiae inter scopulos perfidorum consulere studuerunt: quibusdam ex lege sententiolis, immutationem 115.0796A| oris sui, ac linguae versibilitatem quasi roborare nitentes. Non perpendentes quod nullus tantae praescriptus militiae, et coelesti curiae annumerandus, instante hora vocationis, nexibus retineri posset mortalibus: cum quotidie in Scripturis sacris nobiscum perlegant, quod nec vita, nec saeva pericula, nec ipsa etiam mors sanctos a charitate Domini nostri Jesu Christi avellere unquam praevaleant (Rom. VIII, 35 et seqq.). 2. Illi autem, qui ab initio actus non destiterunt infamare sanctorum, foedaque susurratione eorum conati sunt intentionem evertere; bellum quod militibus gloriosis nequiverunt inferre, in nos crudeliter vertunt (1): nosque auctores hujus rei existere asserentes, nostro instinctu illa omnia perpetrata 115.0796B| fuisse accusant. Adeo ut quidam illius temporis publicae rei exceptor, praepotens vitiis et divitiis, solo Christianismi nomine denotatus, operibus autem Deo et angelis ejus ignotus, a principio certaminibus beatorum infensus, detractor, derogator et infamator eorum, iniquus, tumidus, elatus, superbus et improbus; quodam die (2) praesenti concilio episcoporum multas adversum me, linguam commovens, exaggeraverit contumelias. Anathematizare sanctos decernit talia meditantes, maledicere imperat, persequi stylo jubet electos. Verens infelicissimus omnium, ne jacturam honoris patiatur. Qui non solum nullam reverentiam sanctis exhibere studuit, verum etiam praedicare sinistrum esse, quod agunt in populis, praecepit. 115.0796C| 3. Et quanquam metu compulsi, seu metropolitanorum judicio, qui ob eamdem causam tunc e diversis provinciis a rege fuerant adunati, aliquid commentaremur, quod ipsius tyranni ac populorum serperet aures (3); inhibitum esse martyrium, nec licere cuiquam deinceps ad palaestram professionis discurrere, praemisso pontificali decreto, ipsae litterae nuntiarunt: eademque scheda minime decedentium agonem impugnans, quod futuros laudabiliter extolleret milites percipitur: verumtamem allegorice edita, nisi a prudentibus adverti non poterat. Non tamen (4) inculpabile illud fuisse putamus simulationis consultum, quod aliud gestans et aliud sonans, quasi a discursu martyriali plebem compescere videbatur. (5) Quinimo, nisi legitima satisfactione, 115.0796D| saltem pro plebe nullatenus remittendum esse confitemur. CAPUT XVI. Habdarrahgman rex subito moritur; filius ejus Mahomad in regno succedit. 1. Denique, cum ex omni parte Christianis immi neret interitus, ardensque immani furore comminatio principis multos electorum errare compelleret, plerique nobis illam exprobrationem Israeliticam, cum se gravius opprimi cernerent, inferebant, dicentes: 115.0797A| « Videat Dominus et judicet, quoniam foetere fecistis sudorem nostrum coram hoc tyranno et servis ejus, et praebuistis eis gladium ut occiderent nos. » Crescente etenim numero martyrum, crescebat in majus iracundia principis, augebaturque fidelibus conturbatio, ut pene casus nostri olim Pharaoniticis contra Israel persecutionibus computarentur. Qui sicut ob interventum Moysis ad Pharaonem pro populo Dei acrius Aegyptii desaeviunt, et operum gravissimorum importabili calamitate subditos opprimunt; ita quoque et nos ex eo, quo sancti ad praelium descenderunt, ut loquerentur ex nomine Domini nostri Jesu Christi coram rege, et profiterentur consulibus et judicibus evangelicam veritatem, proderentque falsitatem vatis iniqui, solito 115.0797B| asperius evertimur, et funditus a ministris daemoniorum perdendi insequimur. 2. Cumque tanta coarctati angustia crebrius gemeremus, et latentibus ac vagantibus nobis (1), denuo pontifex horribili carcerum specui traderetur, nullusque nobilium laicorum ingredi fores auderet, futurum in perendie ergastulum metuentes; coepit rex alta aedium petere, scanditque sublime solarium, oppida lustraturus, confestimque e regione (2) pendentia stipitibus sanctorum corpora intuetur. Continuo suppositis ignibus cremari ea praecepit. Quorum cineres, Deo fautore, per loca sancta repositi sunt. Et, o admiranda potentia Salvatoris, et stupenda virtus Domini nostri Jesu Christi! qui semper quaesitus in tribulatione assistit, pulsatus aperit, 115.0797C| invocatus exaudit. Nam os illud, quod sanctos Dei comburi praecepit, repente eadem hora divinitus obstruitur, lingua vero, angelo percutiente, repressa, suo haerens palato, ultra fari non potuit. Sicque portantium manibus in stratum reductus, quadam noctis ipsius hora spiritum reddens, priusquam rogus sanctorum cadaverum exstingueretur, idem vita exemptus, aeterno clibano deputatus est, relinquens successorem imperii Mahomad primogenitum, hostem Ecclesiae Dei, et Christianorum malivolum persecutorem. Qui ingenito quodam odio saepius quaestionem adversus fideles proponens, non illo inferior esse meritis apparuit, cujus nomine insignitus ostenditur. Nam ipso die, quo sceptrum regni adeptus est, Christianos abdicari palatio jussit, dignitate 115.0797D| privavit, honore destituit: multa postmodum in nos mala irrogari disponens, si regni felicitate et prosperis potiretur eventibus (3). Nos autem, instanti fine opusculi, spem nostrae incolumitatis in Domino collocantes, non timeamus quid nobis faciat homo. Credentes nos ubique advocati nostri Domini Jesu Christi interpellatione salvari, qui dixit: Ecce ego vobiscum sum omnibus diebus usque ad consummationem saeculi (Matth. XXVIII, 20). Amen. OBSECRATIO AD CHRISTUM EJUSDEM EULOGII IN COMPLEMENTUM LIBELLI SIVE PRO OMNI LAPSU QUI IN HOC OPERE COMMISSUS EST. 115.0798A|

 Ecce, Domine Deus meus, Alpha et Omega, principium et finis, verus Emmanuel noster, initium vitae meae, plenitudo animae meae, perfectio salutis meae, zelo tuo accensus, amore sanctorum tuorum compulsus, fratrum charitate coactus, parvipendentium nutationi compassus, odio inimicorum tuorum commotus, tantillus scientia, ingenio parcus, exsilis intellectu, spectamine bonitatis ac misericordiae tuae magnanimus, fretus pietate, clementia roboratus, aggressum opus, te adjuvante, perfeci atque conclusi, sicut potui, non sicut debui, imo sicut tu mihi posse dedisti. Aperui os meum, Domine, et locutus sum, 115.0798B| quia tu jussisti; et quantum voluisti, implesti, atque ad enarrandum justorum tuorum actus justissimos cor iniquitate dejectum coegisti. Armasti ad praeconandum laudes tuas impeditam sceleribus linguam; et os meum, quod sera vitiorum diu obstruxerat, subito quadam praeditum agonia, ad tua elucubranda fidelia testamenta reserasti. Verebar, Domine Deus meus, opera mea, et sollicitus de proprio manens facinore, licet emendationis differrem remedium, meditabar tamen de iniquitatibus meis penes memetipsum probatum saepius testimonium: perpendebam judicium, debitum mei reatus cogitabam vindicium. Et cum apud te notitiam facti sui mens consternata deliquiis manere cognosceret, vix coelum audebat intendere. Tu vero linguam meam quasi 115.0798C| ministeriis tuis aptam ad sacramenta coelestia ordinanda dignaris impellere. Nam quod exiguis meis meritis materiam tanti meriti construere intentavi, et quod immundus munda disserui, et quod sordidus sancta sanctorum disposui; non superbiae tumore subnixus, sed humilis et abjectus, gratia acquirendorum praemiorum, et patrocinio potiendi sanctorum hoc egi: vel certe ut penes te ingratus non essem talenti collati, aut etiam ne res coelo dignae, nullo astipulante, oblivioni traderentur perenni.

 Tu, Domine Deus meus, scisti affectum meum, penetrasti intentionem, votum intellexisti, et causam talia commentandi non ignorasti. Tu parvulo instinctum dedisti, miserrimum adjuvisti conatum, erexisti ad grandia imbecillem, et invalidum animosum 115.0798D| fecisti. Neque enim, Domine Deus meus, ad tanta me praeelectum fieri opinatus sum, ut ego tandem essem elucubrator gestorum sanctorum, qui eram gravium operator peccaminum. Nunquid si ego mentior, tu testis non es? si falsum astruo, nonne vides? si aliter quam fuit affirmo, tu poteris ignorare? Si non profero veritatem, non latere te potest, qui omnia nosti. Certe tu cuncta consideras, penetras universa, secretum intelligis, vides profundum, omneque tibi patet arcanum, et totum in praesenti tibi manens, praeteritum et futurum in tuo cuncta 115.0799A| volumine ascribentur. Et quod inspiratione tua mens provocata ruminavit, et quod praedita coelestium gratiarum virtute elicuit, et quod vanae laudis stimulata compunctionibus affectavit, et quod ibidem lapsu linguae nolens incurrit, apud te reposita manent, universaque tuis examinationum libris exarata sunt.

 Hinc ad te, Domine Deus meus, vario corruptus facinore rediens, multiplicus scelere, iniquitate praelargus, quaeso, peto, imploro, ut de illa ineffabilium clementiarum sede beata obsecrantem intendas, aspicias consternatum, adsis roganti, ut prius abdita cordis mei emundans, liberum in confitendo te semper statuas. Purgesque deinde satum opusculi hujus, si quid zizaniae pravi sensus subtilis circumventio 115.0799B| tentatoris in ea, me non volente, aspersit; si quod loliorum deviae prosecutionis, ignorante me, seminavit. Quidquid ibidem erroris casu respirat, quidquid resonat impolitum, quidquid a te alienum est, quidquid a te procul est, omne quod te ignorat, 115.0800A| cuncta quae tibi obstant, tuamque voluntatem refellunt, et nesciunt pietatem; tu cuncta, omnipotens Deus meus, erudera, ablue universa, totaque purificando sanctifica; ut tam sit Domino Deo meo hoc opus acceptum, quam sanctis angelis tuis gratiosissimum. Impetret mihi gratiam tuam, sanctorum hauriat benedictionem, obtineat pacem Ecclesiarum. Deferat tibi articulum temporis hujus, recenseat coram te populi tui calamitates, teque super latibulum meum, quo ista dicto, respectu miserandi convertens, diluat omne facinus, ad quod me tentatoris versutia ritu priori, cedente fragilitate, illexit. Sit custos coronae meae, sit tutor vitae meae, sit mei provector ad praemia sempiterna, ut idem per te sanctificatus, Memoriale sanctorum dicatur, et me inter 115.0800B| memorias electorum tuorum sua conscribas obsecratione. Per te Dominum nostrum, qui cum Patre et Spiritu sancto unus, sempiternus, et immortalis es Deus in saecula saeculorum. Amen.

LIBER TERTIUS. PRAEFATIO. 115.0799B|

 Cum igitur praecedentium voluminum series affatim impiorum crudelitatem, quae diu inexpugnabilium virorum constantiam enisa est fatigare, digesserit, veroque assertionis gressu ortus, aetates, 115.0799C| actusque belligeros percurrat sanctorum; plus aliquid reor, saevitiae in nos commissum tertius hic liber non sine ingenti vulnere pandet. Nec me quidem supercilio arrogandi hac occasione uti intendant, quod tantae materiae parvi admodum, et (ut ita dixerim) vilissimi ingenioli fulcimen adhibuerim; aut forte non res veras nos elucubrasse condemnent, qui eo intuitu operis hujus concinnavimus structuram, quo nimirum omnia aequitate districti judicis in futuro novimus dijudicanda, quem nec fallere abdita cogitationum, nec qualitas operum potest. Nam ego, qui scio suo quemque oneri coram Domino subjacere, cur propriis diu gravatam substantiam meam molibus externo pondere deprimere vellem? Aut quid commodi compicto mendacio mihi conferri 115.0799D| sperarem, ex omni postmodum verbo rationem pensurus? Sed hinc agitatur tenuis scientiae venulis mens contenta, quod rem, non dicam magni fluminis tantummodo, verum etiam immensi aequoris affluentia necessario irrigandam attentat, quae vix parvissimi stillicidii sudorem irrorans, quasi quasdam coactitii et extorii liquoris guttulas profluit. Nec ab re fessi viatoris comparatione impetiar, qui vigore virium enervatus, saepius in itinere sedens, eo vehementius conlassatur, quo crebrius per loca varia compausatur. Ita et nos totius ubertatis expertes scientiae, quasi debilitato gradu per invia 115.0800B| locutionis residemus, pigroque (ut ita dixerim) gressu vix opusculorum limitem contingentes, ubique finem loquendi optamus. Et tunc magis magisque debilis viator quassatur, cum se jam de perventione itineris gaudere sperans, denuo ex improviso 115.0800C| emergere sibi adhuc inopinatum conficiendum cernit spatium. Unde et nos, qui jam finisse opusculum credebamus, ac veluti procellosum mare in naufragio transmissum remigio laetabamur, et optati portus salvi fruebamur quiete; nunc aliud fortuito contuemur supervenisse, quod operae pretium praemissis opusculis sit addendum. Tendimus igitur parcitate facundiae coarctati, tendimus imminentium persecutionum casibus occupati; et quasi in contrarium vento surgente, in altum nos demum devolutos pelagus inhorrescimus. Confidimus autem ejus nos incunctanter bonitatis juvamine prosperari, qui dignos nos eorum visu et amicitia dijudicavit, ut quorum fruebamur dulcedine, etiam tropaeis imbueremur.

CAPUT PRIMUM. Initium regni Mahomad regis.

 Caeterum, ut in fine secundi operis annotatum est, adepto Mahomad patris imperio, confestim in promptum odium contra nos prorumpens, ipso die, quo fascibus infulatus, solium regnaturus conscendit, Christianos omnes palatio abdicans, indignos aulae principali ministerio promulgavit. Quos iterum post non longo intervallo sub tributario censu praescribens, plures praemio regali privavit, qui dudum militaribus vescebantur annonis. Et quia scriptum 115.0801A| est: Secundum judicem populi, sic et ministri ejus (Eccli. X, 2); ipsis per idem tempus gubernacula urbis committit, qui consimili zelo controversiae adversum Dei populum laborantes, eum ubique affligerent, everterent, et opprimerent; ut non solum vatem suum nullatenus infamari praesumerent, verum etiam terroribus compulsi abominabilem confiterentur culturam. Sic quoque moeror importabilis et persecutio truculenta undique nobis obvians, plerosque praevaricationis laqueo immergebat.

CAPUT II. Praevaricatio illius exceptoris, qui pridem sanctos anathematizari compulerat.

 Multi autem sua se sponte a Christo divertentes 115.0801B| adhaerebant iniquis, sectamque diaboli summo colebant affectu, sicuti ille spurius, et sanctorum benedictione indignus, de quo in libro secundo meminimus, agit. Qui saecularis reverentiae pompam rebus praeponens coelestibus, inauditaque libidine pro Deo officium venerans, post bisseno mense, quo sanctos anathematizari decreverat, nosque foedis conviciis impetierat, honore dejectus est. Gratia itaque dissertudinis linguae Arabicae, qua nimium praeditus erat, solus e Christianis a consulibus in officio exceptoris detentus, post aliquos menses et palatio et ministerio est abdicatus. Quod factum non leviter ferens, cum se dejectum aspiceret, privatumque tanta dignitate altius suspiraret, praestantius Deo mori, quam non vivere saeculo eligens, continuo 115.0801C| fidem sanctae Trinitatis spernens, cedit sectae perversitatis, et nequaquam se Christianum vult jam ultra videri. Quapropter in deteriora conversus, qui nusquam simplicia meditatus fuerat, exsul Christianis effectus, adunatus gentilibus, crebroque discursu illud impietatis delubrum, quasi unus e ministris diaboli frequenter ingreditur, expulsus de templo Domini, quod dum adhuc fidelis existeret, sera ac pigra visitatione incoluit. Scriptum est enim: Non habitabit in medio domus meae, faciens superbiam: et qui iniqua loquitur, non direxit in conspectu oculorum meorum (Psal. c. 7). Idem vero post negationem in honorem pristinum restitutus, palatio reformatur, quo pedica et hamus caeteros illiciendi 115.0801D| existens, foret aliis in praevaricationis scandalum, qui causa gloriae temporalis sibi fuerat laqueus.

CAPUT III. Destructio basilicarum.

 Interea cum saepius contra Dei catervam saeva principis conspiratio inolesceret, affligeretque ubique Christicolas, et nec sic omnes generali dilapsu, ut fidebat, ad ritum suum proruerent, jubet ecclesias nuper structas diruere, et quidquid novo cultu in antiquis basilicis splendebat, fueratque temporibus Arabum rudi formatione adjectum, elidere. Qua 115.0802A| occasione satrapae tenebrarum inde capta, etiam ea templorum culmina subruunt, quae a tempore pacis studio et industria patrum erecta, pene trecentorum a diebus conditionis suae numerum excedebant annorum.

CAPUT IV. De seditione provinciarum.

 (1) Et quia undique dibellionum insurgentia bella magnam ei molestiam inferebant (nam libere in cunctis Hispaniae urbibus, quas vigore potestatis et egregii potentia intellectus, largoque munere praemiorum pater suus acquirendo domaverat, et obsederat, hic privilegium dominandi gerebat: praesertim cum et ex aliquibus locis (2) caesum et fugatum 115.0802B| exercitum suum cernens ubique imminui, ubique se gemeret in deteriora converti); idcirco contra nos diu meditatum in futurum differebat perditionis interitum, tardoque ac pigro impetu ecclesiarum operabatur ruinas. Nam nullos credo Christianorum (nisi ista difficultatis obstarent repagula) secum pateretur morari. Quinimo, ut jam alibi praemissum est, si commodam regnandi haberet licentiam, Judaeos etiam a se repelli compelleret. Quo solius gentis suae comitatu vallatus, his praeesse solummodo mereretur, cum quibus inextricabilia aeterni barathri lueret tormenta, nec alterius diversitate religionis unitas damnabilis culturae scinderetur. Ex qua, Deo vocante, et per splendentia fidei sanctae mysteria compungente, plures admodum recedentes, 115.0802C| et pietati adhaerentes, mortemque spe firmiori propter Christum excipientes, idem ingemiscebat; praeter eos, qui nimia carnis impediti formidine, ardua cordis contritione Christo regi sub chlamyde adhuc militant.

CAPUT V. De odio suorum adversum regem, et de ipsius avaritia, et de tributis Christianis impositis.

 Cumque Ecclesiam Dei flammis invidiae inurendo, interno cogitamine corrosus tabesceret, et suorum pacem affectaret, haec et hujusmodi contra nos exercere disponeret; in nullo attamen divinam dispensationem humana procacitas praevalet immutare. Quae eum cunctis odibilem, universis exosum, omnibusque exsecrabilem reddens, etiam domestico, et ut 115.0802D| ferunt, pellicum suarum odio, vel maledicto impetitur. Verum ut scriptum est: Rex justus erigit terram, vir autem avarus destruit eam (Prov. XXIX, 4); hic idem inauditis cupiditatum fascibus ardens, militum annonas demutilat, tribunorum coarctat donaria, lunaremque praemiorum discursum imminuit. Et cum sibi vilia admodum et pene exigua a vicinioribus locis reddi vectigalia cerneret (quia videlicet si culpa vulgi is ad sceptrum Deo dispensante admotus est, tamen hujus meritorum improbitate urbes ac nationes in stimulum recalcitrationis inductae, non ad integrum tributis provinciarum eum 115.0803A| perfrui patiuntur), ideo in nos arma districtionis convertens, et ut lutum platearum dominii planctu contribulat, quorumdam Christianorum ejus optioni, favente, nequitia (si tamen Christiani, et non magis operarii iniquitatis appellandi sint) qui ut privilegium chirographa exigendi obtineant, sortem Domini fideliumque conventum suo vadimonio vel crimine a rege mercantes, importabili census onere colla aggravant miserorum, quotidie plebem Domini pessimantes: illa proculdubio plectendi in futurum sententia, quae talium condemnans excessus, ait: Et qui pessimant plebem tuam, inveniant perditionem (Eccli. XXXVI, 11). Quibus utique secundum veritatis edictum felicius erat gravatis molarum pondere collibus profundo mergi, quam tanto pusillanimes 115.0803B| perturbari scandalo (Matth. XVIII, 6), aut tantam vim gregi parvo inferre, cui Patri dare regnum complacuit (Luc. XII, 32); in quorum conspectu Deus non est, et a quorum intuitu judicia Dei sublata sunt. Semper invidi, semper iniqui, ubique malitiosi; in alterutrum iracundi, in aliorum eversione pacifici, in confoederationibus infidi, in conspirationibus conciti, in circumventione versuti, in apparatu noxietatis aptissimi; pro se invicem disparati, ad perdendum caeteros adunati, ad decipiendum excitati, ad miserendum pigri; in incessu tumidi, in assertione superbi, in promissione dubii, in datione avari, in largitione parci, in acceptione avidi. Id promittentes quod dari nequeat; id conferentes quo frui non liceat; qui non dormiunt, nisi malefecerint 115.0803C| (Prov. IV, 16), et consurgere ad iniquitatem festinant; qui laetantur cum male fecerint, et exsultant in rebus pessimis (Ibid. II, 14); et cum se Christianos esse pronuntient, Christum quotidie in membris ejus crucifigunt, Judae proditoris documenta sectantes, qui praeceptorem, venaliter distrahendo pecunias, crucifigens, sibi quidem laqueum perditionis effodit, mundo autem libertatem debitam contulit. Hi vero se eidem incorporantes, cum redemptos ejus crudeli accusatione affligunt, et (quod non sine gravi cordis mei vulnere profero) quos tueri debuerant, quia sumus invicem membra Christi (Ephes. IV, 25), eum, (proh dolor!) negare compellunt.

CAPUT VI. De insultatione procerum contra martyres.

 His interim imminentibus malis, et hujuscemodi aerumnis Ecclesia vapulante, ferunt ob hoc regem ingenti crapulatum laetitia, ampliora fidelibus scandala irrogaturum se promittere, et, ut alibi taxatum est, dira incursatione, molestiaque contriturum, si commodum regnandi successum diutius obtineret; adeo ut plerique procerum olim decedentium martyrum subsannantes constantiam, nobis referrent: Quo nunc abiit illa vestrorum virtus agonistarum? quo aufugit magnanimitas? qua absorta temeritas delitescit? ubi se enervata fortitudo abduxit? Qui dudum 115.0804A| concitis gressibus certatim ad expugnandum dogmatistem nostrum occurrentes, debita ultione perempti sunt; nunc adsint, nunc veniant, modo properent, si divinitus inspirati, illud in veritate conservant certamen.

CAPUT VII. De Fandila martyre. 1. Dum ergo in nos hujuscemodi irrisionibus insultarent, et hoc deludio nostram pene consummatam cladibus fatigarent miseriam, adolescens quidam Fandila, ephebus aspectu decorus, honestate vitae probabilis, sanctus et timoratus presbyter inter has caedes saevaque discrimina ostium aditumque primus exercendi martyrium sub hujus tyranni 115.0804B| privilegio patefecit. Hic itaque (1) ex urbe Accitana progenitus Cordubam discendi gratia veniens, totam pene pubertatem ibidem sub paedagogi traditione peragens, confestim ut adolescentiam adiit, monastica oblectatus conversatione, illico monachis se Deo jugiter militaturus admiscuit. Qui aliquibus locis peragratis ac demutatis, in quibus ardens devota mens requiescere non poterat, ultimo (2) se in Tabanense coenobium contulit. Ibi aliquandiu sub regulari disciplina vel regimine abbatis Martini demorans, perfectius in timore Domini claruit. 2. Et quoniam summae humilitatis magnaeque obedientiae erat, idcirco gratia sanctitatis, qua coelitus refulgebat, diu implorantibus ac rogantibus monachis coenobii sancti Salvatoris, quod haud 115.0804C| procul a civitate Cordubae in parte septentrionis ad radicem Mellaris pinnaculi situm est, ad officium sacerdotale praeelectus invite et (ut ita dixerim) violenter instantia vel praejudicio abbatis sui sanctum ministerium suscipit, et nihilominus jejuniorum, vigiliarum, orationumque solito propensius labores adaugens, ambulat de virtute in virtutem visurus Dominum in Sion, scalis meritorum evectus. Cujus venerabilem vitam, cunctisque necessario imitabilem conversationem, cum affatim digno laudum praeconio eorumdem fratrum atque sororum, quibus praeerat, relatione pandatur; eo tamen magnificentius declaratur, quo florentissimam juventutem animo robustiore transgrediens, gladio martyriali non cunctatus fuerit subdere. 115.0804D| 3. Igitur, comitante ipsum perfectione timoris Domini, cum omnia terrena despiciens mentem coelo suspenderet, cuperetque dissolvi melius et cum Christo manere, quam rebus haerere caducis; quodam die obfirmato vultu judici astans, praedicat Evangelium, impudicum exprobrat vatem, coetumque noxiae combinatum culturae paedoribus (nisi resipiscens pietatis fidem apprehendat) ultricibus luiturum poenarum incendiis protestatur. Hinc carcere trusus, et vinculis coarctatus, latronum mansionibus alligatur, principali postmodum sententia decollandus. 4. Quod factum judex regio intimari auditui non 115.0805A| differens, accenditur igne furoris immensi, et quodam hebetatus horrore miratur stupidus, quae esset illa victrix audacia, quae tantae gloriae non expaverit regem, tamque sublime vanitate et superbia caput, atque (ut se putabat) super omnia excellens talibus non reverentiae ausibus propulsaret. Quamobrem eodem momento sub voce terribili episcopum comprehendi decernit; sed ipse, fugae praeventus remedio, salvatur. Nam ferunt, jam tunc eum nulla intercedente dilatione punire decreverat. Jusserat etiam omnes Christianos generali sententia perdere, feminasque publico distractu disperdere, praeter eos qui spreta religione ad cultum suum diverterent. Et nisi hoc edictum consultu satrapum quassaretur (qui pro eo quod nullus sapiens, nemo urbanus, 115.0805B| nullusque procerum Christianorum hujuscemodi rem perpetrasset, idcirco non debere universos perimere asserebant, quos non praeit personalis dux ad praelium); exhinc credo jam funditus Christianismum nostrum partim gladio, partim praevaricatione exstingueret (3). Fortissimum vero athletam gladio interficiens, patibulo ultra amnem suspendi praecepit. CAPUT VIII. Gesta Anastasii, Felicis et Dignae martyrum. 1. Quem sequens (1) alio die Anastasius presbyter, qui ab ineunte aetate apud basilicam sancti Aciscli Cordubensis disciplinis et litteris eruditus, usque 115.0805C| ad plenam juventutem ibidem in Diaconatus officio degens, postquam monasticam vitam, qua dudum fuerat spreto ministerio oblectatus (2), in senibus egerat, demum sacerdotio applicatur. Concito gressu, palatium petens adstat consulibus, hostemque fidei veridicis assertionum stimulis feriens, gladio confestim abscissus, suspenditur. Cum quo et Felix monachus, ex oppido Complutensi progenitus (3), natione Getulus, et quadam occasione in Asturias devolutus, ubi et fidem catholicam, et religionem monasticam didicit, eodem die hac professione decisus affigitur. 2. Cumque dies illa maximum cursus sui expiens metabulum, jam pene (4) in horam nonam divergeret, virgo quaedam adolescentula, merito et nomine 115.0805D| Digna, ex collegio venerabilis Elisabeth, cujus rationem liber secundus edisserit, Deo revelante et confortante, ad palmam processit. Paulo namque ante martyrium suum, assistere sibi per somnium videt puellam, habitu et specie percomptam angelico, rosas ac lilia manu gestantem. Quam cum de nomine causaque sui exploraret adventus: « Ego sum, inquit, Agatha, olim propter Christum diris attrita 115.0806A| suppliciis, et nunc veni partem tibi purpurei muneris hujus conferre. Accipe libens donarium, et viriliter age in Domino; nam reliquias rosarum et liliorum, quas in manibus servo, post te ex hoc loco datura sum migraturis. » Tali denique virgo sacratissima visu ac munere illustrata, cum e dextera colloquentis rosam susciperet, ruris admista coelestibus ab oculis intuentis elevabatur. 3. Haec autem puella, cum pro summa humilitate atque obedientia inter convirginales ultima se judicaret, essetque incomparabili apparatu obsecundatrix, nunquam tamen appellari se Dignam patiebatur, dicebatque cum lacrymis (5): « Nolite me Dignam vocare, sed magis Indignam; quia cujus meriti sum etiam nomine debeo insigniri. » Et cum a 115.0806B| die revelationis suae, amore compuncta martyrii, tacito cogitamine, quibus ad id posset indiciis aspirare, saepius ruminare coepisset, fit affatim laetior horum instructa martyrio, quo quasi his praecedentibus haec firmiori gressus succederet ad coronam. Ideoque apertis silenter coenobii claustris, cum jam beatos pendere comperisset martyres, concito gradu judicem petens, cur fratres suos praecones justitiae trucidaverit, assertione intrepida percontatur. « An quia, inquit, Dei cultores existimus, sanctamque fideliter colimus Trinitatem, Patrem, et Filium, et Spiritum sanctum, unum et verum Deum fatentes, et omne quod ab hac credulitate dissentit, non solum negamus, verum etiam detestamur, maledicimus, et confundimus; idcirco confodimur? » 115.0806C| 4. Haec et his similia sancto et immaculato ore disserente puella, nihil cunctatus arbiter, lictoribus decollandam committit, qui mox delicatis inferunt jugulum collibus. Nec mora consternatis corruens membris, equuleo deorsum versa suspenditur, caeterisque trans flumen adsciscitur. Hoc namque ordine hi tres vocati, Anastasius, scilicet presbyter, Felix monachus, et Digna virgo beata eodem die dispariter ceciderunt, XVIII Kalend. Julii, aera DCCCXCI. CAPUT IX. Benildis matrona martyr.

 Denique hos sequens Benildis femina aetate jam provecta, et ut ferunt, non medie timorata, sub professione caeterorum occubuit XVII Kalendas Julii, aera 115.0806D| qua supra (1). Quorum cadavera post aliquot dies ingenti concremata incendio, ad ultimum fluvii projecta, dispersa sunt.

CAPUT X. Sancta Columba martyr. 1. Cogimur vel numerositate certantium, vel debita sponsione votorum, in longam dictionis seriem 115.0807A| stylum protendere. Hinc est, quod ultra quam putabamus, in magnum codicem materies aucta opusculi, pene modum mediocritatis excesserit. Quia post tot funera et importabilium aerumnarum discrimina nullum prorsus talia opinaremur agressurum. Nos tamen ab inchoatis nullatenus reticemus, quo cunctorum rationes, ut promisimus, enarremus. 2. Interea fuit virgo quaedam nobilis et decora, Columba nomine, ex oppido Cordubensi progenita, praefati abbatis Martini, et Elisabeth, de quibus in praecedentibus memoravimus, soror. Quae, cum inter bona parentum tenerrime in annis puellaribus degens, propositum Elisabeth sororis suae, quod cum viro suo Hieremia adhuc vulgo admisti gerebant, agnosceret (qui longe antequam monasterium peterent, 115.0807B| multis se Christo religionibus inter conventus populi consecrarunt), persaepe genitorum relicto consortio, domum sororis frequentius visitans, talibus se consignandam votis exoptat, anhelaque hujus propositi verna cupit existere. Confestim itaque terrena omnia spernere desiderat; sed adversatur puellae intentioni genitrix repugnatura. Quae etiam contra sobolem Elisabeth ejusque virum foedis iracundiae motibus excitata, graviter conqueritur, quod ita adolescentis illiceret animum, quod sicut se, et istam disperderet, mundumque flore suo vernantem dissipato matrimonio relinquentes, in solatio exterorum id cuperent congerere. 3. Inter hanc autem conflictationem (ut vulgi mos est), disquiritur ad copulam nuptialem puella, crebisque 115.0807C| interpellationibus secularitate involvere exoptant coelestium thalamorum nuptiis divinitus assignatam. Et cum nec illa consentiret, nec mater desisteret, quo nihilominus nuptui traderetur; ipsa mater (Dei providentia) ex improviso molestia aegritudinis occupata, sub celeri vocatione mundo exempta recessit. Remanet Dei famula, non tam matris obitu contristata, quam laetior gratia suae devotionis sine cujusquam praejudicio adimplendae. 4. Verum nonnullo tempore in sancta religione apud urbem utrisque sororibus versantibus continuo expleto jam propriis (ut diximus) sumptibus Tabanensi coenobio, eo se viri cum mulieribus Christo militaturi conferunt. Ibi sancta virgo terrenis se exuens, haeret coelestibus, et mentem ad studium 115.0807D| Scripturarum convertens, fit admodum eruditior investigandi ac disserendi sententiarum obscura. Crescit beatae virginis sanctimonia, et late diffusa coenobii fama etiam procul sitarum ad se urbium discursus invitat, quo talium exemplorum magisteriis imbuerentur. Haec autem virgo sub fratris sui Martini et Elisabeth regimine manens, praecellit meritis, et gratia honestatis omnibus praeit. In conversatione laudabilis, in humilitate sublimis, in castitate perfecta, in charitate firma, in exorando attenta, ad obediendum 115.0808A| apta, ad miserandum clemens, ad indulgendum facilis, ad praedicandum diserta, ad instruendum prompta. His quoque virtutibus clarens, cunctorum in se provocabat affectum, omnibus normam speculumque sanctitatis existens. Et quia crebro adversarii tentationibus propulsabatur, ideo frequentioribus se coram Domino fletibus mactat; verens, ne diu congesta laborum vilissimi praedonis irruptione perirent. Hinc ad majorem sanctitatis cautelam erigitur, metuque hostis adacta solertius ad summam virtutum districtiori vita contendit. 5. Hanc saepe aegrimoniis tentator macerat, immittit fastidium, speciem virorum praetendit, longum astruit victum, diversisque fatigat phantasiis. Quibus horribili metu compulsa luget immaniter, ne lapsu 115.0808B| mortis a consortio dirimatur sponsi, cujus tanto se ardore charitatis asserebat interius esse conflagratam, ut quasi excisae carnis cicatrice pro ejus desiderio mente vulnerata existens, nisi solo ejus intuitu in coelis, nullo modo se perhibebat posse sanare. Nullum unquam peccatorem quamvis gravioribus oppressum peccatis sermone suo laesit, de nullius actibus judicavit, de nullius desperavit salute, nec quemquam licet foedis infamatum despexit rumoribus. Scio (referebat) versutias daemonum, scio insolentias hominum, qui interdum ipsum maledictionis subsannatione impetunt, quem probatum dignioribus meritis habet Omnipotens. Multa sunt enim judicio condemnata humano, quae divino sunt probata et sanctificata consilio; et plerumque opinationibus 115.0808C| suis transgrediuntur homines divinam sententiam; dum cujus meriti apud illum quisque permaneat, nesciant; et tamen jam quasi praesagi occultorum, vel dignum praedicent, vel reprobum infament. Cum utique inculpabilius, si ad se reverterent, judicarent; etsi quanto vel quali oneri unusquisque subjaceat, vel quo sit debito reus intenderet, nullatenus culpabiliter de incognitis disputarent. Sed agunt nonnulli haec, quo in veritate exprobratio divina contra nos olim prolata firmetur, quae ait: Attendite et auscultate. Nemo quod bonum est loquitur: nullus est qui agat poenitentiam propter peccatum suum, dicens: Quid feci? (Jerem. VIII, 6.) Qui proprii facinoris trabe neglecta, de festucis aliorum solliciti permanentes, quod levi susurrationis aure captaverint verum nihilominus 115.0808D| et nullatenus incredibile esse affirmant. 6. Nunquam autem virgo clementissima sine causa iram admovit, nisi cum forte aut infantulis, aut aliquam e sororibus negligentem aspiceret, quas solo intuitu oculorum redarguebat humiliter. Nunquam aliquando in cujusquam prorupit contumeliam, nunquam os ejus vaniloquio est occupatum, nusquam aniles et otiosas fabulas suis passa est admitti auditibus. Christum corde, Christum ore saepius meditans, illam frequentius cum omni affectu canebat antiphonam, 115.0809A| quam in laudem sanctorum beati Patres suavi cantu aptaverunt, « Aperi mihi, Domine, paradisi januam, ut ad illam patriam revertar, ubi mors non est, ubi dulce gaudium perseverat. » Cum his colloqui delectabatur, quorum mens spiritali virtute succincta, mortificata cum vitiis et concupiscentiis membra gerebant, nec cuiquam se, nisi forte spiritualibus viris, et id perrarum ac serius, visendi praestabat accessum. Quia claustra feminarum a cellulis monachorum altis interjectis disparata maceriis, licet unius patris gubernaculo regerentur, hae tamen sequestratis se mansiunculis retrudentes, nulli omnino contuendi se facultatem praebebant. Sed si subinde aut fratribus congrua instaret necessitas, aut hospitum pia impetraret humanitas, sola venerabilis 115.0809B| Elisabeth per fenestram se exhibebat cernendam, quae prior et totius erat mater vera monasterii. 7. Quodam igitur tempore petiit a consororibus Columba, ut inter ipsa claustra in quodam angulo cellula sibi daretur, quo secum sola demorans immunis a caeterarum strepitu fieret. Annuunt pro rogatu sanctae sorores, praebentque adminiculum suo consensu augendi virginis sanctitatem, quae aliquam etiam inde percipere confidebant mercedem. Ut enim praemio dignum est sanctae conversationis studium, ita et erga pie viventes religiosus affectus. Nec distat a factis bona consensio, quae non virtute animi, sed virium quassatur defectu; ut cum forte non fuerit vigor corporis talia exercendi, sit mentis intentio similibus delectandi. Communia sunt enim operis sancti commercia, 115.0809C| et eo fiunt Christo gratissima, quo simpliciter in charitate perfecta ad nostrum referimus commodum fraternae sanctitatis studium. 8. Denique indepta benedictione sororum, exsors omni coenobialium actione curarum, virgo venerabilis in contemplatione Dei et meditatione Scripturarum multum temporis perseverans, post crebra suspiria et fletus immensos, in quibus speciali munere supra plurimos coelitus eminebat, denuo ad instruendos divinis pastibus convirginalium animos revertitur ad coetum. Ferunt namque illam persaepe ternas et quaternas horas, necnon usque in medium diem in oratione decumbere; et cum nulla resonarent suspiria, nulloque singultu membra incuterentur, in magno tamen silentio fletum promebat: 115.0809D| adeo ut subtus matta, in qua illa prostrato corpore exorabat, humectum lacrymis pavimentum ostenderetur. Maximum etiam in obsecrationibus stando spendens curriculum, in tantam subito ferebatur theoriam, ut geminatus ex utroque oculo rivulus lacrymarum ad mentum descendens, in unum conversus meatum, crebra stillatione guttatim quasi e tecto in humum influeret. 9. Interea cum furor persecutionis, qui in excidium ecclesiarum fremebat, hanc feminarum collectam 115.0810A| urbi admoveret, in praediolum, quod dudum sibi in confinio basilicae sancti Cypriani exstruxerant, sese conferunt retrudendae. Hic jam constituta beatissima virgo incomparabiliter flebat, lugebatque ubertim, et suam quietem quam gerebat in montibus, et tumultus quos in urbe incurrerat. Semper tamen et corde et lingua clamabat: Tu nosti, Domine, quia diem hominis non concupivi super terram (Jerem. XVII, 16). Semper praedicabat, semper orabat, semper Psalmos canebat, semper in ore ejus laus et benedictio Domini resonabat. Et quia virginum mansio praefati sanctuarii parietibus cohaerebat, tantumque objectu maceriae a vestibulo altaris dirimebatur; si quem forte cantum sanctorum laudibus resonantem per natalitia martyrum audisset 115.0810B| a clericis psallentibus, confestim quadam jucunditate coelestium desideriorum compuncta prorumpebat in lacrymas; ut non minus illam introrsus crederes proclamare: Sitivit anima mea ad Deum vivum; quando veniam et apparebo ante faciem Dei. Fuerunt mihi lacrymae panes die ac nocte, dum dicitur mihi quotidie: Ubi est Deus tuus? (Psal. XLI, 3, 4.) Ipsis etenim nexibus corporis, quibus in hac peregrinatione mens sancti cujusque retenta, ab illa ineffabili claritate sanctorum cum magna supernorum desideriorum siti exusta se jungitur, velut obstantibus murorum repagulis ne ad civitatem viventium concito, quo vult, gressu pertingat, quasi e regione onus membrorum sibi credens, resistere plorat et dicit: Fuerunt mihi lacrymae meae panes die ac nocte, 115.0810C| dum dicitur mihi quotidie: Ubi est Deus tuus? Cum illo utique esse desiderat, cum quo Apostolus resoluta jam mortalitate cupiens permanere, dicebat: Dissolvi et esse cum Christo melius est (Philipp. I, 23). 10. Verum indesinenter his votis sancta Columba insistens, cum plus aliquid, ut reor, in semetipsam cruciatus ipsa inferret, quam furens imploderet carnifex, vigiliarum, jejuniorum, atque orationum scilicet continuando labores; quasi parva essent ista omnia, proprio et ultroneo in se voto illata tormenta, velut de suis etiam meritis, etsi majora exerceret, non confidebat. Ac metuens, ne centesimum virginitatis suae fructum vacuum apud Patrem commodi reperiret, ad ineffabile martyrii indubia lucrum aspirat, quod peccatores etiam directo tramite 115.0810D| in regnum mittit coelorum, dicente Evangelio: Regnum coelorum vim patitur, et violenti diripiunt illud (Matth. XI, 12). Hinc jam ardentius in amore Christi succensa, concitis ad eum gressibus cui fideliter servierat anhelans pervenire, quibusdam etiam revelationibus ad id frequenter impulsa; quodam die, irrupto latibulo, reseratis tacite foribus in forum digrediens, licet incognita viarum urbis existeret, provido tamen exploratu, quo judex moraretur, addiscit. 115.0811A| 11. Ibi cum pervenisset, ejusque astaret obtutibus, dat professionem catholicae fidei, profert evangelicam veritatem, iniquum dogma retundit, auctoremque magni esse sceleris talia praesumentem annuntians, ipsum denuo arbitrum, quare se talibus sacrilegiis combinaret, blandis admodum verbis hortatur. Cujus speciem verbaque miratus, illico eam in palatium ducens, satrapum concilio repraesentat. Ibi adhuc profitetur, praedicat, admonet, omnes suae potius debere saluti consulere quam vanis insistere deceptionibus, quibus eam transvertere conabantur. Dicebat etiam, non talem Christus habet sponsam, quae immutari de pristina compactione ararum ejus praevaleat. « Nam quis ditior illo est, ut vos me copiis rerum credatis illicere? Quis pulchrior eo est, 115.0811B| cujus speciei forma prae filiis hominum claret, ut vos me nuptu terreno arbitremini oblectandam? Quis cultus vel secta evangelicae fidei veritate sanctior est, quae per totum orbem apostolorum vocibus promulgata, aeternae spei credentibus praemium repromittens, omne prophetismum, quod ab illa dissentit, anathema esse in veritate non dubium est? Quamobrem relicta vanitate, verum Evangelii ducem requirite, quo melius filii lucis, quam genimina tenebrarum, mortisque soboles appellemini. Ille etenim dixit: Qui sequitur me, non ambulabit in tenebris: et omnis qui vivit, et credit in me, non morietur in aeternum (Joan. VIII, 12, et XI, 26). » 12. Igitur cum fortissimam virginis constantiam consules universi adverterent, et neque immutari 115.0811C| posse talibus imbutam oraculis cernerent, neque hortatum assertionis ejus ferre valerent: continuo ante fores palatii eam trucidari praecipiunt. Quam (1) cum summa reverentia (2) foro constituentes, (3) non se prius decollari permisit, quam praemio lictorem virgo sacratissima honoraret. Sicque pronior cervicem inclinans, in lapsu juguli delicatum corpus sternitur. Nec mora, ut erat lineis indutum, cadaver sporta immissum alveo projici principes mandaverunt, nec sicut caetera occisorum cadavera, aut pro foribus neglexerunt, aut equuleo suspenderunt XV Kalend. Octob. aera DCCCXCI. Quod post sextum diem illaesum et integrum quorumdam solertia monachorum divinitus nobis allatum est, dignoque officio in Basilica (4) sanctae Eulaliae virginis et martyris, 115.0811D| quae in vico Fragellas constituta est, honorabilem meruit sepulturam. Hoc nobis ad fidem de ea relatum est. 13. Caeterum tu sacratissima, quae utiliter Ecclesiam catholicam et vivens conversationis exemplo, et moriens celso meritorum instituis patrocinio, esto memor cultoris tui; erue me laqueis mundi, abstrahe perturbationibus saeculi, et confer post mortem requiem paradisi. Per Dominum nostrum Jesum 115.0812A| Christum qui vivit cum Patre et Spiritu sancto, unus et immortalis Deus, per infinita saecula saeculorum. Amen. CAPUT XI. Pomposa virgo et martyr. 1. Igitur cum ad multorum notitiam ipso die rumor consummati martyrii praedictae virginis pervenisset, et non solum totam civitatem verum etiam viciniora loca inserperet, virgo quaedam venerabilis, nomine Pomposa, ex coenobio Sancti Salvatoris, quod ad radicem Pinnae Mellariae constitutum est, quo dudum se cum parentibus, fratribus et cognatis Christo militatura contulerat (ex quo antea beatissimus Fandila ejusdem loci sacerdos olim descenderat); 115.0812B| mox ut illud martyrium a dicentibus comperit, alio die cita occurrit. (1) Haec namque virgo beata parentum et propinquorum sanctam conversationem, quam gerebant in Corduba, ex qua erant progeniti, cernens, confestim avida mente tali se voto assignans, cum his simul mundum spernit, labentia deserit, integritatem promittit, mansuraque perenniter toto nititur conatu appetere. 2. Quapropter parentes ejus, distracto patrimonio, praefatum coenobium construentes, in eo loco, qui ex eo quia ab antiquitus congestos in illa celsiori rupe apum industria favos, (2) qui usque hodie permanent, majores nostri viderunt, Pinna Mellaria vocatus est. Ibidem autem se ad exercitium vitae monasticae collocantes, tradunt beatam hanc virginem 115.0812C| inter illum suorum conventum pulchriorem gratia sanctitatis floruisse; et quae ultimum per aetatem gradum tenebat, fit caeteris excellentiori culmine innocentiae ac simplicitatis merito sublimata. Tantoque in Scripturarum meditatione fortissima permanebat, ut, si fieri posset, non diebus, non noctibus a lectione vacaret, nisi quarumdam ingruentium tempestatum impediretur procellis. Si quid forte ad suam exaggeratum sentiret injuriam, illa quae macte humilitatis gratia prominebat, cuncta patienti animo sustinebat. Instabat vigiliis, jejuniis, et orationibus crebrius incubabat, quibus favente Domino inviolabiliter votum posset conservare promissum. 3. Plura sunt, quae de ejus sanctitate, referente 115.0812D| nobis famulo Christi Felice monacho, ejusdem coenobii abbate, cognovimus: quae obtentu evitandi fastidium relinquentes, ad illud, quod eam sine dubio coelo praemisit, quampropere festinamus. Cum enim summae sanctimoniae studium gereret, serviretque Deo fideliter, mox ut beatae Columbae martyrium comperit, illico interius igne conflagrata martyrii, fit admodum laetior tali nuntio recreata. Et quibus ad id posset pertingere passibus, tacito et singulari 115.0813A| cogitamine ruminat. Et, o miram vocationem Domini, et supernae dispositionis aditum patefactum, quo nullus praedestinatus martyrio, martyrii gloria defraudatur; quo nemo coetui Sanctorum ascriptus, humana potest illaqueatione teneri! Ferunt namque, quod multo satis ante hoc tempus haec virgo ad martyrium convolasset, nisi quibusdam suorum impediretur repagulis, qui eam, causa saevientium persecutionum, alta servabant custodia. 4. Sed quid in se potest habere custodiae conditio miserabilis, quando, sicut scriptum est: Nisi Dominus custodierit, in vanum vigilant (Psal. CXXVI, 1), qui humaniter se quippiam custodire arbitrantur? Etenim ipsa superveniente nocte, consummata in Dei laudibus nocturna vigilia, unus e fratribus suis, 115.0813B| caeteris quiescendi gratia regredientibus ad cubile, quasi divinitus moneretur, et certe non sine providentia Domini, arrepta clave portam monasterii inconsuetus aperuit, minimoque tantummodo clavo superposito retrusit. Ad quam illa silenter accedens, et clam ostium reserans, vadit per tenebras noctis coelesti lumine illustrata: totumque illud iter vasta horridum solitudine ante lucis crepusculum transiens, clarescente mane urbem ingreditur, seseque obtutibus judicis praesentari non differt. Ad quem sanctae fidei rationem proponens, vatemque impudicum simplici exhortatione confundens, confestim ille gladio trucidandam decernit, sicque ante fores palatii constituta, exempto capite consternatur XIII Kalend. Octob. (3) aera DCCCXCI. Cujus cadaver in 115.0813C| flumen projicientes, quorumdam mercenariorum studio in quadam fovea congestum desuper multo pulvere tumulatur. Ex quo iterum, Christo favente, post dies pene viginti industria quorumdam monachorum inde abstractum, ad praedictum beatae virginis Eulaliae sanctuarium reportantes, digno ibidem sacerdotum et religiosorum ministerio, ad pedes sanctae Columbae humatum est. Quod nihilominus divina credimus dispensatione peractum, ut quae se in vita sua tanta charitate dilexerant, morte etiam ac sepultura indivisae manerent, regnante Domino Jesu Christo in saecula saeculorum. CAPUT XII. Abundius presbyter et martyr.

 115.0813D| Ex hoc autem tempore, decem mensibus interjectis, quidam presbyter, Abundius nomine, de vico Ananellos, qui est in montana Cordubensi, exortus, ibidemque sacerdotium suum peragens (ferunt), quorumdam 115.0814A| commento, vel fraude gentilium, ad martyrium fuisse pertractum. Sed ille Dei famulus cum se quadam vocatione in sacrificium verum coelitus aptari conspiceret, quo nolens ducebatur, grato animo adiit. Ac sic interrogatus a judice, intrepida responsione rationem fidei pandens, ultimo scelerosum dogmatistem ejusque cultores veridicis assertionum objectis inculcat. Ideoque sub celeri indignatione peremptus, canibus et bestiis devorandus exponitur V Idus Julii, aera DCCCXCII.

CAPUT XIII. Martyrium sanctorum Amatoris, Petri et Ludovici.

 Succedenti denique tempore, quidam presbyter adolescens, nomine Amator, qui olim ex oppido Tuccitano cum genitore et fratribus suis Cordubam 115.0814B| discendi gratia adventarat; et Petrus monachus, ac (1) Ludovicus contribulis noster, et frater Pauli diaconi, cujus martyrium liber secundus exponit, ex civibus Cordubensibus orti, uno se foedere colligantes ad praedicandam evangelicam veritatem aptarunt; ideoque celeriter sub praecedentium professione perempti sunt II Kalend. Maias, aera DCCCXCIII. Quorum corpora fluvialibus immersa gurgitibus, Deo fautore, post aliquot dies littori exponuntur, et cum penitus nullam suae quietis sanctus sacerdos notitiam dederit, manent tamen caeteri sancti venerabiliter in praecognitis locis repositi. Nam beatus Petrus in Pinnae Mellariensis coenobio tumulatur, Ludovicus in vico (2) Italicensis provinciae, nomine (3) Palma, quae Singilio flumine praesidet, digniter requiescit.

CAPUT XIV. De Witesindo martyre.

 Ea tempestate Witesindus quidam vir aetate jam plenus, ex provincia (1) Egabrensi, qui nescio ob quam persecutionem dudum fidei sanctae lapsum incurrerat, dum ad exercitium nuper indepti cultus adhortaretur, abnegat se ejusmodi sacrilegio manere infectum: quod vel carnis infirmitate, vel circumventione diaboli subito sibi susceptum est. Illo momento cum talia fateretur, sub celeri indignatione peremptus est, aera qua supra.

CAPUT XV. Heliae presbyteri, Pauli et Isidori monachorum martyrium.

 115.0814D| Praeterea Helias presbyter jam senex ex provincia Lusitania, cum Paulo et Isidoro monachis adhuc juvenili aetate florentibus, sub priorum professione perempti sunt XV Kal. Maii (1), aera DCCCXCIV. Quorum 115.0815A| corpora patibulis elevata, post multos dies Boetico sinu conduntur.

CAPUT XVI. De Argimiro monacho et martyre.

 Inde praeterea Argimirus quidam (1) confessor, vir nobilis, et aetate jam plenus, ex oppido Egabrensi cognationem ducebat; et quodam tempore Cordubae Patriciae (2) censor a rege praefectus exstiterat. Cum semotus ab administratione judicii, otium coenobii incoleret quietus, quorumdam ethnicorum dolo vel odio circumventus, accusatur coram judice de subsannio vatis sui, et exprobratur de professione divinitatis Filii Dei, quodque isto omnipotentiorem nullum alium fateatur, et illum vanitatis auctorem, ducemque asserat perditorum. Continuo Dei servus 115.0815B| sub grandi et ferocissimo judicis motu conjectus ergastulis arctius coactatur. Quem coram se post aliquot dies jubens assistere, dum suis adhortationibus et lenociniis quoddam verborum profano ritui mancipare studet nec praevalet: pertinacem in sancto proposito militem Christi equuleo viventem imposuit, enseque transfossum peremit IV Kalendas Julias, aera DCCCXCIV. Cujus corpus cum post multos dies ex praecepto judicis de patibulo deponeretur, cujusdam religiosi solertia sancti Aciscli basilicae deportatur, ac digno sacerdotum ministerio prope tumulum praedicti martyris, et sancti Perfecti humatum est.

CAPUT XVII. De Aurea virgine et martyre. 1.

 115.0815C| Ea tempestate virgo quaedam nobilis, nomine Aurea, sanctorum Adulphi et Joannis martyrum, de quibus in praecedentibus memoravimus, soror, quae a tempore collisionis eorum, devotionis praemio fungebatur, cum revelatis sacrae religionis studiis in coenobio Cuteclariensi, quod antiquitus sanctae et gloriosae virginis Mariae nomini dedicatum est, commaneret (1) per annos ferme triginta et amplius, cunctis fidei suae notitiam donans, nec ullis adumbrata pavoribus, conversationem Christianismi sui patulo gerebat congressu. Et quia erat stemmatis ortu praecincta, grandique fastu Arabicae traducis exornabatur, nullus exterorum virginis fidem incursare audebat, donec quidam suorum ex provincia 115.0815D| Hispalensi, unde genus trahebat, divinitus, ut arbitror, concitati, quo jam debita ante mundi constitutionem virgini corona martyrii pararetur, et praestantius in coelestibus de consummato laetaretur triumpho, causa explorandi ad se perlati rumoris fidem, ac propositum virginis, venientes, callide contribulam suam gratia sospitandi sese invisere mentiuntur. Quam non solum Christianam, verum 115.0816A| etiam sacrae devotionis (2) insignitam stigmate contuentes, confestim de ea judici referunt quaestionem. Qui et ipse jure nativitatis eidem virgini concretis adhaerebat prosapiis.

2. Tali ergo stimulatus relatione, suis eam assistere jubens obtutibus, quare se tam nobiliter auctam famulatu fidei Christianae degenerem reddiderit, vilique proposito tam praecelsi generis infecerit infulam, clementi admodum exhortatu compellat. « Sed poteris, inquit, quampropere totis absolvi paedoribus, debitamque interpolatae originis recipere claritatem, si tui gerens consultum, fidei nostrae cultibus intimis te votis admittendam elegeris, summisque nobis affectibus parens, quod sequimur sequaris, et quo ducimur, ire contenderis. Si vero et contemptos 115.0816B| nos, et etiam quae colimus abrogaveris, et illos quos hactenus aemulata es, intuitu fidei sectare decreveris; post varia dirae cruciationis tormenta, post multiplicium dolorum immensa supplicia, quae merito tanti criminis rea rependes, postremo turpissimae mortis supplicium incurres. » Ferunt eodem momento virginem sub judicis objurgatione cessisse, et omne sibi imperatum libenter exsequendum polliceri. Et quia melius de rebus non expertis silendum est, quam procaciter incognita ventilare, cujus rei obtentu haec ipsa negatio martyrem futuram subrepserit, utrum formidine carnis, an causa disponendi rem familiarem, incompertus testificare non audeo, nisi forte ex subsecutis eventibus, quibus postmodum obstinanter in professione perdurans, 115.0816C| promeritam adepta est lauream, ut sese conjectura arbitratus humani habet, carnis illam infirmitate non succubuisse credamus. 3. Igitur post auditam judex oris ejus professionem, qua juxta omnes ritus legis suae degere spoponderat; illico abeundi, quocunque vult, sibimet libertate collata, e vestigio domum regreditur, ac sicut prius militans Christo, nullatenus a proposito sanctae fidei desuevit, nec a fidelium contubernio se passa est disgregari, quin potius illorum persaepe se coetibus conserens, quos pietatis religio perlustrabat, condignis fletibus affectuque interno lapsum linguae deplorans, spei suae veram fiduciam ad Redemptoris alligat indulgentiam, si forte reatu praevaricationis obnoxiam famulam non repellat, qui adulteram ab 115.0816D| exitio lapidationis eripiens (Joan. VIII, 11), Petrum a maris fluctibus incubantem apostolico functurum primatu receptat (Matth. XIV, 31), furemque patricidio coinquinatum suo comitatui paradisum lustraturus admittit (Luc. XXIII, 43). Nec obesse fidebat praelargae et incomparabili Domini pietati inutilis famulae momentaneum crimen, apud quem multimoda miseratio et redemptio copiosa et exuberans 115.0817A| praevenit gratiae dono indignos, et quibus strenui laboris stipendia nulla suppeditant, consulta pietate justificat. Auget praeterea virgo sancta compunctionem, studium lamentationis multiplicat, votis vota congeminat, et duplicato moerore affectuque mentem perurgens, ne supremo examine aut de scelere condemnata aeterno mancipetur supplicio, aut a consortio fratrum suorum, Adulphi scilicet et Joannis martyrum beatorum, congruis meritorum repagulis detrudatur, felicibus votis adnititur. 4. Exin claro intrepidoque processu frequenter ecclesiam adiens, jamjamque in virtute Domini roborata, terrenis abstracta contagiis et coelesti curiae anhelat ascribenda: si forte cujusquam recidivo contestationis eventu in jus denuo mitteretur. Sed 115.0817B| haec callidus veterator non leviter ferens, cum fideliori conciliatu nuper elapsam, Creatori suo nunc quam antea militare intelligit, nec in aliquo penitus profuisse circumventionis suae praestigium contuetur, quin injecto stupore nescio cujus hebetudinis, transversam virginis linguam a professione veritatis leviter et perfunctorie contestaverat, ore, non corde fuisse sublatam advertens; haud dubie condaemonibus de extenuato cursu conqueritur, dicens: « Haec caelebs pridem me labiis fortuito honorans modo cor ejus praecinctum virtute superna, grandi objectu a meis disparatur illecebris. » Et idcirco quemdam in persecutionem beatae virginis pruritans denuo, ad perquirendam tyronem fidei suae compulit. 5. Nonnulli interea gentilium ejus explorantes 115.0817C| conversationem, nihilominus juxta priorem habitum Christi famulam reperientes, illico de ea coram judice questum deponunt, crimen asserunt, dolosque praetendunt; et ut tanti abusus praesumptioni vindex occurrat, talesque ausus legali auctoritate percellat, perversis linguis contendunt. Qui protinus vehementi ira commotus, ferocium truculento satellitum ministerio suis eam attrahere conspectibus jubens, illico exhibitam de contemptu nuper adepti cultus redarguit, de neglectu promissi comminatur propositi, et cur tanti juris decretum non reverita sit, horrisonis percontatur clamoribus. Tum virgo, 115.0818A| quae se noverat ad tale jam divinitus electam certamen, ut erat prudentioribus diserta facundiis, sancto jam perlustrata respectu, judici refert: « Nunquam a Christo Deo meo separata sum, nunquam a religione pietatis ejus discessi, nunquam profanationibus vestris vel ad momentum inhaesi, licet dudum coram te, lapsu quodam sermonis, lingua succubuerit. Erat autem cor meum fiduciam habens in Domino, qui me suarum promissionum introrsus adminiculis erigebat, dicens: Qui credit in me, etiam si mortuus fuerit, vivet (Joan. II, 25). Inde quamvis verbotenus laqueum praevaricationis incurrerim, vivido tamen sanctae credulitatis tenore cor praemunitum gerebam. Nam statim quo a te digressa sum, et votis et affectibus lacrymosis quem ab 115.0818B| infantia mea didiceram cultum exercui, fidem servavi, propositum gessi. Restat ergo jam nunc, ut secundum profanationis vestrae ritum, aut gladio vindice puniar, aut si inultum praeterire factum hujuscemodi potest, de reliquo tota me libertate ad cohaerendum Christo Domino praetermitte. » 6. Tunc immanissimus arbiter virginis assertione succensus, facturus de ea regi relationem, ergastulis mancipavit, ingentique vinculorum onere coarctavit. Quam alio die per decretum principis gladio trucidans, confestim exanime corpus ejus cujusdam homicidae patibulo, qui ante paucos dies affixus fuerat, capite deorsum suspendi praecepit; cujus beatum cadaver cum caeteris furum membris, qui tunc ob flagitium interempti sunt, Boeticis immersum 115.0818C| gurgitibus nullum hactenus comparendi vestigium praebuit. Christus autem Deus et Dominus noster, qui est adjutor bellantium et martyrum coronator, qui dat lassis virtutem, se quoque requirendi affectum insinuans, providam pulsandi januam misericordiae suae confert intentionem, multimodo rerum effectu secundum placitam sibi dispensationem praescitam et praedestinatam ante mundi principium ad coronam martyrii famulam suam in pace suscepit. Cui est honor et gloria, virtus et potestas in saecula saeculorum. Amen. Coronata est haec virgo XIV Kalendas Augusti, aera qua supra. (no apparatus)