Libri Quinque de Gestis Francorum/Liber Quintus. Pars Tertia

There are no reviewed versions of this page, so it may not have been checked for adherence to standards.

Liber Quintus. Pars Tertia

Caput XLII.

De Ludovici regis filii Carlomanni ignaviā, conjugioque sacrilego: Danorum in Neustriam
adventu, et effero proposito, eorumdemque per Hugonem abbatem insigni clade: De abbatibus sancti Germani: Caroli Simplicis infantiā: Odonis Andegavi in tuendā et gubernandā ejusdem infantili aetate egregie navata opera, et Caroli regno: De Nortmannorum a Burgundiā per Richardum ducem expulsione: Terraemotu: Nortmannorum a Carnoto non sine magnā caede depulsione: Comete: et fame validā: Prodigiosis in coelo aciebus: Discordiāque Caroli Simplicis cum primoribus Francorum: De Richardi Burgundi morte: Roberto abbate divi Germani: Abbatiisque beneficio Caroli regis, coenobio S. Germani addictis.

Verum Carlomanno rebus humanis exempto filius ejus Ludovicus successit: qui Nilfecisse praenomen sortitus est: sive quod regno potitus nil strenue gessit: seu quod sanctimonialem quandam, sicuti e majoribus accepimus, Kale monasterio puellarum abstractam conjugio copulans suo, peccatum quo nullum majus esse noscitur perpetrarit.

Hujus in diebus, effera memoratorum natio Danorum, Neustriis tertiam inflictura cladem advēnit: intulissetque majorem superioribus cladem, ni Hugo supradictus per Gallias abbatis honore praeditus, eorum compescuisset temerarios ausūs. Siquidem parvā manu innumeras hostium phalanges ita fudit, ut vix nuntius superviveret. Quā plagā humiliati Dani, Gallias per aliquot spatium temporis quietas reliquerunt.

Eā tempestate Goslino episcopo et abbate defuncto, Ebolus nepos ejus abbatiae suscepit regimen. At Hugone ultimos vitae suae claudente soles, Ludovicoque principe post administratum regnum per aliquod temporis spatium diem obeunte, Carolus filius ejus, qui Simplex postea dictus est in cunis aevum agens patre orbatus remansit. Cujus aetatem Franciae primores incongruam (ut erat) exercendae dominationi arbitrati, maxime cum jam residivi Nortmannorum nuntiarentur motūs, consilium de summis ineunt rebus. Supererant autem duo filii Roberti comitis Andegavorum (qui fuit Saxonici generis vir) senior ex his Odo dicebatur: Robertus alter, patrem nomine referens. Ex his majorem natu Odonem Franci, Burgundiones Aquitaniensesque proceres congregati in unum, licet reluctantem, tutorem Caroli pueri, regnique elegēre gubernatorem: quem unxit Galtherius archiepiscopus Senonum. Qui mente benignus, et reipublicae hostes arcendo strenue praefuit, parvulum optime fovit, eique semper extitit fidelis. Quo obeunte, recepit regnum Carolus puer, qui vocabatur Simplex, filius Ludovici. Sub ipso tempore vēnerunt Nortmanni in Burgundiam ad sanctum Florentinum: occurrit autem illis Richardus dux Burgundiae cum suo exercitu in territorio Tronoderensi, irruensque in eos percussit multitudinem ex eis in ore gladii, et reliqui fugerunt. Tempore illo factus est terraemotus, circa coenobium sanctae Columbae virginis, quinto Idūs Janua. Itemque obsidentibus Nortmannis Carnotinam civitatem, praenominatus Richardus et Robertus princeps frater Odonis regis irruerunt in eos: peremptisque ex Paganis sex millibus octingentis, a paucis qui remanserunt obsides ceperunt, XIII. Kalend. Augusti in sabbato: auxiliante illis supernā clementiā per intercessionem sanctae Dei genitricis Mariae. Post haec autem mediante mense Martio apparuit stella a parte circii, emittens radium magnum fere diebus quatuordecim. Sequenti autem anno fuit fames magna per totam Galliam. Deinde post quinque fere annos, Kalend. Februa. igneae acies visae sunt in coelo diversorum colorum, quod mirum fuit, alternatim se insequentes. In ipso anno fuit magna dissentio inter regem et principes ejus. Ob hanc causam plurimae strages perpetratae sunt Christiani populi: sed favente Deo omnis illa contradictio cessavit. Tertio autem anno post hanc persecutionem, defunctus est Richardus dux Burgundiae Kalendis Septemb. sepultusque in basilicā sanctae Columbae virginis, in oratorio sancti Symphoriani martyris. Post haec defuncto Ebolo abbate, Robertus supradictus princeps, cupiditate magis ductus quam curā animarum sollicitus, abbatiam sancti Germani accepit, seque abbatem post supradictum Hugonem abbatem vocitari fecit. Itaque defuncto Hucboldo, qui post Ebolum in regimine successerat, idem Robertus comes (ut dictum est ) abbatis nomen assumpsit statuens decanos qui curam haberent monachorum. Quorum primus nomine Remigius extitit: quo obeunte Abbo successit: ipsoque decedente, Gosmarus archiclavis decaniam habuit. Praedictus itaque Robertus comes et abbas Carolum regem adiit, petens quatenus abbatiam sanctae Crucis, sanctique Audoeni quam beatus Leutfridus rexerat, cujus sacratissima membra apud monasterium sancti Germani quiescebant, ipsam videlicet abbatiam jam dictam coenobio sancti Germani addiceret regali privilegio. Cujus petitionibus rex annuens Carolus, eandem abbatiam regali praecepto gratiā beati Leutfridi coenobio addixit S. Germani. Est autem hujusmodi.

In nomine sanctae et individuae Trinitatis, Carolus divinā propiciante clementiā rex Francorum.

Quoniam Deus omnipotens, qui est rex regum, nostram sui muneris celsitudinem dignanter praetulit suo et regno et populo, idcirco oportet nos non modo praeesse verum potius sanctis prodesse Ecclesiis, ac praesertim dirutis, quibus feritate Paganorum pulsa existunt corpora sanctorum, hactenus debitā veneratione carentium. Quapropter comperiat omnium sanctae Dei ecclesiae fidelium nostrorum quin etiam praesentium ac futurorum solertia, quia Robertus venerabilis marchio nostri quidem regni et consilium, et juvamen nobiscum simulque abbas monasterii sancti Vincentii martyris, egregii quoque pontificis Parrhisiorum Germani, adiens nostram sublimitatem unā cum comite Heriberto, eximioque episcopo Abbone, suggessit tam pro veneratione sanctorum cinerum, Audoeni scilicet archiepiscopi necnon beatorum confessorum Leutfredi fratrisque ejus Agofredi, quam etiam pro nostrā totiusque salute regni, concedere abbatiam quae nuncupatur crux sancti Audoeni monachis praelibati confessoris Germani, quatenus ab hinc et deinceps praedictorum membra sanctorum, diu officio divino carentium, ab eisdem coenobiis reverenter susciperentur, cultuque divino secus beatos artūs Germani collocata honorarentur. Quorum scilicet nostrorum fidelium congruis petitionibus annuentes, donavimus et subjecimus illam abbatiam, cujus caput est in Madriacensi pago super fluvium Auture, sancto Germano ejusdem monachis ad eorum jugiter mensam praeter partem ipsius abbatiae, quam annuimus Nortmannis Sequanensibus, videlicet Rolloni suisque comitibus pro tutelā regni. Idcirco autem res praedictae abbatiae cum omnibus villis, terris cultis et incultis, vineis, pratis, sylvis, aquis, aquarumque decursibus, farinariis, cum mancipiis, et colonis et cum omnibus aliis appenditiis ibidem, excepta portione Nortmannorum, tradere et subdere, et confirmare decrevimus, ad victum, vestitum, seu etiam caeteros usūs congregationis sancti Germani: quatenus singulis annis IV. Idūs Feb. anniversarium nostrae dilectissimae conjugis Friderunae cum vigiliis missarumque oblationibus frequentent: diem quoque nostrae unctionis V. Kalend. Februar. solennitatem sanctae Agnetis cum summā refectione celebrent. Post obitum vero nostrum mutentur et orationum et refectionum praesidia in diem nostrae migrationis. Et super hanc cessionis auctoritatem hoc nostrum regale praeceptum fieri jussimus: per quod decernimus atque jubemus ut nullus quilibet fidelium sanctae Dei ecclesiae praesentium, et futurorum, de praenotatis rebus inquietudinem aut refragationem, vel praejudicium, seu violentiam, nec ipse abbas ejus coenobii, facere temptet: sed potius sine ullā subtractione, vel diminutione atque divisione, liceat easdem res eidem congregationi cum omni integritate inviolabiliter absque ullā calumniā et contradictione securiter, ac perpetualiter possidere et frui. Ergo haec nostrae auctoritatis praeceptio ut firmiter continuationis vigorem obtineat ac veraciter per curricula annorum succedentium credatur, manu propriā subter firmantes annulo etiam nostro eam jussimus insigniri.

Signum Karoli regis Gloriosissimi.

Gozlinus Notarius ad vicem Herivei Archiepiscopi Summique Cancellarii recognovit.

Datum II. Idūs Martii indictione VI. anno XXVI. regnante Carolo rege gloriosissimo, redintegrante XXI. Largiore vero haereditate indeptā VI. Actum Compendio palatio.

Caput XLIII.

De Roberti principis rebellione, tyrannide, et caede: Sociorumque ejus pervicaciā: De Caroli Simplicis regis captivitate et in carcere obitu: De Ludovico rege ex Anglā nato in Angliam cum matre profugiente: De Hugone Magno et Rodulfo Burgundo: Ludovici regis revocatione et coronatione et prodigiis coelestibus.

Mortuo autem praedicto duce Richardo, secundo anno post mortem ejus rebellavit Robertus princeps contra Carolum Simplicem: et quia pars ei regiminis, quam germanus suus Odo Francorum rex tenuit, non redhibebatur, palam tyrannidem invasit. Qui magis cupiens eandem tyrannidem exercere, a quibusdam episcopis diademate se regio coronari, ac sceptro regni insigniri, ac inungi, partim blanditiis parrim minis extorsit. Sed nequaquam hujus praesumptionis laetos habuit exitūs. Nec dum enim expleto anno factum est bellum apud Suessionensem civitatem, inter Carolum Simplicem et ipsum Robertum, ubi ipse Robertus a ducibus Caroli interfectus est: licet exercitus ejus victoriam obtinuerit, ipse tamen nefariae temeritatis pretium luit. Nec tamen socii defectionis ejus territi perfidiae deseruēre contumaciam. Carolo itaque a caede revertente, occurrit ei Herbertus comes Virmandensis iniquorum nequissimus: et fictae pacis simulatione deceptum, in Parronanse castrum hospitandi gratiā compulit: et sic eum dolo captum tenuit, vinculisque irretitum tenebroso domicilio reclusit.

Habebat enim idem Robertus supradictus sororem hujus Herberti: de quā natus est Hugo Magnus. Et quia status regni sine principe agebatur in incertum, ideo Carolus positus in custodiā Rodulfum filium Richardi ducis Burgundionum, quem de sacro fonte susceperat, cum consilio Hugonis magni (filii supradicti Roberti) et procerum Francorum in regem ordinari praecepit: unctusque est in regem Rodulfus Suessionis. Carolus autem post longam carceris macerationem defunctus est in ipsā custodiā, et sepustus in basilicā sancti Fursei: relinquens filium Ludovicum ex Headhginā, Anglorum regis filiā, susceptum. Qui calamitatis paternae procellā semet involui metuens, ad Anglos Saxones maternae affinitatis invitatus gratiā se contulit: arbitratus se tutiorem manere in transmarinis regionibus quam inter suos sodales. Regnavit autem praedictus Carolus Simplex annos viginti septem. Rodulfo autem regnante, Pagani iterum Burgundiam vastaverunt. Factumque est bellum inter Christianos et Paganos in Kalomonte, peremptis a Paganis ex Christianis multis millibus.

Sub hoc etiam rege Rodulfo, Hugo magnus abbatis nomen post obitum patris sui Roberti supradicti sumpsit: et sub eo, per successiones, hi fuerunt monasterii sancti Germani decani: videlicet Armarus: quo obeunte, successit Gosbertus: deinde Abbo. Ii ergo fuēre, regnante Rodulfo sub Hugone magno Francorum duce et monasterii sancti Germani abbate. Rodulfus autem rex defunctus, qui XII. annis gubernavit Franciae sceptrum, et valde severus extitit in coercendis sanctae Dei ecclesiae praedonibus: et magnā ex parte fecit manere quietos protervos impetūs Danorum: sepultus est in basilicā sanctae Columbae virginis. Post cujus obitum, Hugo magnus unā cum Francis accersens Guillermum archiepiscopum Senonum, misit illum ad Headhginam uxorem jam dicti Caroli Simplicis, quae fugerat ad patrem suum regem Anglorum: qui sub sacramenti titulo, datis obsidibus, reduxit eam in Franciam unā cum filio. Igitur XIII. Calend. Jul. unctus est in regem Ludovicus, filius Caroli simplicis, apud Laudunum.

Secundo autem anno post haec XVI. Kalend. Martias, circa Gallorum cantum usque ad illucescentem diem, sanguineae acies per totam coeli faciem apparuerunt. Sequenti autem mense IX. Kalend. April. Hungari adhuc Pagani, Franciam, Burgundiam atque Aquitaniam ferro et igne depopulari coeperunt.

Caput XLIV.

De Hugonis magni rebellatione: Caritate annonae: Ludovici captivitate et morte: Lotharii coronatione: De Hugonis a Pictavis rejectione ope divi Hilarii et ejusdem morte: De ducibus Burgundiae: De Hugone altero duce Francorum: de Ansegisi episcopi ejectione: de Othone primo cum Saxonibus Trecas obsidente et Saxonum strage: De Helponis vanitate: et Brunonis ejus socii ad suos reditu.

Post haec rebellaverunt Francorum proceres contra Ludovicum regem: super omnes autem Hugo Magnus.

In ipso anno facta est fames valida per totum regnum Francorum, ita ut modius frumenti vaenundaretur viginti quatuor solidis.

Cujus tempore, fuerunt hi decani monasterii sancti Germani sub abbate Hugone, Herricus videlicet, ac deinde Hubertus.

Inde non post multos dies captus est idem Ludovicus rex filius Caroli Simplicis, dolo, in Bajogas civitate a Nortmannis, multis Francorum interfectis, consentiente Hugone magno. Post haec Majo mense feriā sextā pluit sanguis super operarios. Et in ipso anno mense Septembrio, Ludovicus rex, totum tempus vitae suae plenum ducens angustiarum et tribulationum, diem clausit exrremum: sepultusque est Remis in basilicā sancti Remigii, relictis duobus liberis superstitibus Lothario atque Carolo: quos ei Gitberga soror Othonis, Romanorum postea imperatoris, genuerat. Regnavit autem annis sexdecim. Sequenti quoque mense pridie Idūs Novemb. Lotharius filius ejus, jam juvenis unctus est in regem Remis: et Hugo Magnus factus est dux Francorum. Carolus vero frater Lotharii, aevo junior, privatis in rebus senuit.

Secundo anno post haec mense Augusto, obsedit supradictus Hugo Magnus Pictavos: sed nihil ei profuit: dum enim obsideret eandem urbem, quādam die intonuit dominus terrore magno, disrupitque turbo papilionem ejus a summo usque deorsum: stuporque magnus invasit illum cum exercitu suo, ita ut vix evaderent: statimque in fugam versi recesserunt ab urbis obsidione. Fecit autem hoc dominus, per intercessionem beati Hilarii, qui semper tutor et defensor est illius urbis.

In ipso anno defunctus est Gislebertus dux Burgundiae, relinquens ducatum Othoni, filio Hugonis Magni: habebat nanque Otho filiam illius Gisleberti in conjugio.

Secundo anno obiit Hugo Magnus dux Francorum, apud Dordingam villam XVI. Kal. Jul. sepultusque est in basilicā beati Dionysii martyris Parrhisiis. Cui successerunt filii ejus, Hugo videlicet, Otho et Hainricus nati ex filiā Othonis regis Saxonum. Hugo effectus est dux Francorum: et Otho dux Burgundionum. Defuncto Othone duce Burgundionum, successit Henricus frater ejus.

Sub ipso tempore oritur contentio inter Ansegisum episcopum Trecarum et Robertum comitem. Ejectus vero de civitate episcopus Ansegisus a Roberto comite, perrexit in Saxoniam ad Othonem imperatorem, adducensque Saxones, mense Octobrio obsedit Trecas civitatem longo tempore. Venientes autem contra praedictos Senones, occurrerunt illis Archembaldus arhiepiscopus et Ramardus comes vetulus cum exercitu maximo, in loco qui vocatur Villare, interfectisque Saxonibus cum duce suo, Helpone nomine, Senonenses extiterunt victores. Dixerat enim Helpo incensurum se ecclesias et villas quae sunt super Nenam fluvium usque ad civitatem, infixurumque lanceam suam in portam sancti Leonis. Interfectus autem cum populo suo a Senonensibus, deportatus est in patriam suam Ardennam a servis suis: sic enim jusserat mater ipsius Helponis, nomine Warna. Planxerunt autem eum planctu magno Rainardus comes et Archembaldus archiepiscopus: consanguineus enim illorum erat. Videns autem Bruno dux, socius ejusdem Helponis qui obsederat Trecas, quod mortuus esset Helpo socius suus, cum suis reversus est in patriam suam.

Caput XLV.

De Lotharii regis strenuitate in repellendo Othone ab Aquisgrani, seu Aquisgranis: De Othonis a Parrhisiis expulsu et exercitūs ejus submersione et strage: De Lotharii cum Othone pace non approbandā: De rectoribus et abbatibus sancti Germani: De Lotharii obitu et filii ejus Caroli qui ultimus de stirpe Caroli magni brevi regno: De Hugone qui rex inungitur Francorum: et abbatibus sancti Germani.

Deinde post non multos dies Lotharius rex congregans exercitum copiosum valde, renovavit in ditione suā Lotharium regnum: veniensque ad palatium quod vocant Aquasgrani, ubi commanebat Otho imperator cum uxore suā, horā prandendi, ingressusque palatium nemine contradicente, comederunt et biberunt quicquid illi ad usūs suos paraverunt. Otho vero imperator cum uxore suā et populo fugiens reliquit palatium. Depraedato itaque Lotharius rex palatio, et totā provinciā, reversus est in Franciam cum pace, nemine persequente. Post haec Otho imperator congregans exercitum suum vēnit Parrhisios: ubi interfectus est nepos ipsius Othonis cum aliis pluribus ad portam civitatis, incenso suburbio illius. Jactaverat nanque se extollendo dicens, quod lanceam suam infigeret in portam civitatis Parrhisiorum.

Convocans igitur Lotharius rex Hugonem ducem Francorum et Henricum ducem Burgundionum, irruensque in confugientibus illis, persecutus est usque ad Suessionensem civitatem. Illi autem ingressi fluminis alveum, quod dicitur Axona, nescientesque vadum plurimi ibi absorpti flumine perierunt: et multo plures consumpsit aqua quam gladius vorasset: ut etiam aqua redundaret cadaveribus mortuorum. Aqua enim impleverat ripas suas. Lotharius vero rex constanter persequens illos tribus diebus et tribus noctibus, usque ad fluvium quod fluit juxta Ardennam sive Argonam, interfecit ex hostibus maximam multitudinem. Desinens autem persequi illos Lotharius rex reversus est in Franciam, cum magnā victoriā. Otho autem imperaror cum his qui evaserant, cum magnā confusione, reversus est ad propia. Post haec non apposuit ultra Otho rex ut veniret, aut ipse vel exercitus ejus in Franciam.

In ipso anno pacificatus est Lotharius rex cum Othone rege Remis, contra voluntatem Hugonis et Henrici fratris sui: contraque voluntatem exercitūs sui: dedit autem Lotharius rex Othoni regi in beneficio Lotharium regnum: quae causa magis contristavit corda principum Francorum.

Anno quarto Lotharii regis, sub abbate Hugone et duce Francorum Galtherius archicustos extitit decanus coenobii sancti Germani. Quo decedente Albertus successit: inde Hugo dux ad majora animum applicans, nutu divino dimissā sancti Germani abbatiā, quia jam pene ad nihilum (dum non esset qui curam ejus tam exterius quam interius ageret) redacta fuerat, summis precibus tam regis Lotharii quam praedicti Hugonis Francorum ducis constituit venerabilem Gualonem abbatem; qui inter caetera, quae eidem ecclesiae contulit bona, pratum sub ipso monasterio situm a dominatione sancti Germani alienatum cupiditate praedictorum ducum et abbatum, praedictae ecclesiae restituit: et ab omni inquietudine tam regum quam omnium mortalium immunem reddidit.

Anno DCCCCLXXVI. obiit Lotharius senex plenus dierum: sepultusque est in basilicā beati Remigii Remis. Cui successit Ludovicus filius ejus juvenis. Anno DCCCCLXXXV. obiit Ludovicus rex juvenis qui regnavit in Franciā annis IX. Sepultus vero est in basilicā beati Cornelii martyris Compendii, cui successit Carolus frater ejus filius Lotharii regis. Eodem anno rebellavit contra Carolum Hugo dux Francorum, eo quod accepisset Carolus filiam Herberti comitis Trecarum. Collecto igitur Hugo exercitu copioso valde, obsedit Laudunum, ubi commanebat Carolus cum uxore suā. Exiens vero Carolus de civitate, fugavit Hugonem cum exercitu suo: incenditque hospitia ubi manebant hostes. Cernens itaque Hugo dux quod minime posset Carolum vincere, consilium habuit cum Ascelino traditore vetulo, qui erat episcopus Lauduni et consiliarius Caroli. Itaque tradens Ascelinus episcopus Laudunum quādam nocte quiescentibus cunctis Hugoni duci Francorum, vinctus est Carolus cum uxore suā, et ductus in custodiam Aurelianos. Nondum autem ipse Carolus erat unctus in regem resistente duce. Manens vero Carolus in custodiā Aurelianis in turri, genuit illi uxor sua duos filios Ludovicum et Carolum. Eodem anno unctus est in regem in Remensi civitate Hugo dux, et in ipso anno Robertus filius ejus rex ordinatus est. Hic deficit regnum Caroli magni. Abbate autem Gualone defuncto tempore supradicti Lotharii regis, Albericus secundus successit, perdurans usque in tertium annum ordinationis duorum regum, Hugonis videlicet ac Roberri. Cui successit piae memoriae dominus abbas Morardus.

Caput XLVI.

De Arnulfi Remensis episcopi ab Hugone persecutione, degradatione et Geberti philosophi in ejus locum suffectione: De Seguini episcopi Senonensis fortitudine et magnanimitate: Arnulfi expulsione et restitutione: Geberti depositione, et post ad papatum usque assumptione: Hugonis regis obitu: Roberti regno: Seguini pietate et Renardi cujusdam obitu.

In illis diebus in Remensium civitate erat archiepiscopus, vir bonus et modestus, frater Lotharii regis ex concubinā, nomine Arnulfus. Hugo autem rex invidebat ei, volens exterminare progeniem Lotharii regis. Congregansque in urbe Remensi synodum, in eum locum idem Hugo rex invitavit archiepiscopum Senonicae urbis, nomine Seguinum, cum suffraganeis suis, in quo concilio fecit degradare dominum Arnulfum archiepiscopum Remorum, dolo nepotis sui, quem tenebat in carcere: dicens non debere esse episcopum natum ex concubinā. In loco vero ejus consecrari fecit dominum Gebertum monachum philosophum. Qui Gebertus magister fuit Roberti regis, filii istius Hugonis, et domini Leutherici archiepiscopi, successoris venerabilis Seguini. Arnulfum autem fecit mancipari custodiae in Aurelianā civitate. Venerabilis autem Seguinus archiepiscopus non consensit in degradationem Arnulfi, neque in ordinationem Geberti, jussio autem regis urgebat. Alii vero episcopi licet inviti tamen propter timorem regis degradaverunt Arnulfum, et ordinaverunt Gebertum. Seguinus autem plus timens Deum quam terrenum regem, noluit consentire nequitiae regis: sed magis quantum potuit redarguit ipsum regem. Propter quam causam ira regis contra eum efferbuit: cum magno itaque dedecore expelli jussit Arnulfum de ecclesiā beatae genitricis Mariae Remensis, et sic alligatum retrudi in carcerem. Alligatus autem in carcere Aurelianae civitatis, ubi detinebatur nepos ejus Carolus, mansit ibi annis tribus. Nuntiantur haec omnia praesuli Romano. Qui valde indignatus super hoc facto, interdixit sacris omnibus episcopis qui Arnulfum dejecerant et Gebertum ordinaverant. Misit quoque Leonem abbatem a sede apostolicā ad dominum Seguinnm archiepiscopum urbis Senonicae, qui vice suā in urbem Remensem synodum congregaret: mandans illi ut sine dilatione revocaret de carcere Arnulfum, et degradaret Gebertum. Collecto igitur concilio iterum in urbe Remensi, ex jussione apostolici, revocatus est Arnulfus de custodiā, et cum honore magno receptus in propriā sede. Gebertus autem intellegens quod injuste pontificalem suscepisset dignitatem, poenitentiā ductus est. Altercationem vero Geberti pontificis et Leonis abbatis valde utilem plenius invenies in gestis pontificum Remorum.

Post haec dominus Gebertus electus est pontifex in urbe Ravennā ab Othone imperatore et a populo ejusdem urbis. Residenteque eo in eādem urbe pontifice quamplurimos annos, defunctus est papa urbis Romae. Statimque omnis populus Romanus sibi dari adclamat dominum Gebertum: assumptus itaque de urbe Ravennā, ordinatus est pontifex in urbe Romā. Anno ab incarnatione domini DCCCCXCVIII. obiit Hugo rex: sepultusque est in basilicā beati Dionysii martyris Parrhisiis. Cui successit Robertus filius ejus, regum piissimus et maxime modestus.

Anno domini DCCCCXCIX. venerabilis Seguinus archiepiscopus, ab imo coepit restaurare coenobium sancti Petri Milidunensis: et monachos ibi mittens, abbatem eis perfecit Galtherium nomine. In ipso anno, tradidit Galtherius miles et uxor ejus castellum Milidunum Odoni comiti. Congregans vero Robertus rex exercitum copiosum valde, et Burchardus comes ad quem castrum pertinebat, convocansque similiter Nortmannos cum duce suo Richardo, obsedit castrum Milidunum. Capto igitur castro suspensus est Galtherius et ejus uxor in patibulo. Burchardus autem comes recepit castrum Milidunum sicuti ante possederat.

At Renardus comes vetulus Senonum, post multa perpetrata mala defunctus est, et sepultus in basilicā sanctae Columbae virginis: cui successit Frotmundus filius ejus, habens in conjugio filiam Rainaldi comitis Remorum.

Caput XLVII.

De Seguini transitu: Leotherici episcopatu: Henrici Burgundi obitu: Burgundico bello: De Ramardo persecutore ecclesiae: Abbatibus sancti Germani, et genealogiā multorum nobilium.

Anno domini M. indictione XIII. XVI. Kalend. Novemb. transiit ad Christum venerabilis Seguinus Metropolitanus episcopus. Post transitum vero ejus, stetit ecclesia Senonica sine benedictione sacerdotali anno uno. Adclamabat autem omnis populus sibi ordinari dominum Leotheticum, nobilissimis ortum natalibus, tunc archidiaconum omnium bonitate conspicuum: sed resistebant quamplurimi clerici, cupientes episcopalem conscendere gradum: praecipue vero Frotmundus comes filius Renardi vetuli, natus ex malā radice, hoc non permittebat fieri, eo quod haberet filium clericum nomine Brunonem, volens eum facere episcopum. Dei autem nutu congregati suffraganei episcopi Senonicae ecclesiae, cum voluntate et auctoritate apostolicā, sublato omni timore humano, solenniter ordinaverunt dominum Leothericum in sede pontificali, ut praeesset ecclesiae Senonensi.

Anno M.I. obiit Henricus dux Burgundiae sine filiis: rebellaveruntque Burgundiones contra regem Robertum, nolentes eum recipere. Ingressus itaque Landricus comes Nivernis Autissiodorum tenuit civitatem. Anno domini. MIII. Robertus rex assumptis Nortmannis cum duce Richardo et exercitu copioso valde vastavit Burgundiam, obsidens Autissiodorum multis diebus. Burgundiones autem nullo modo ei se subdere velentes, unanimiter ei resistebant. Obsedit etiam Avallonem castrum tribus fere mensibus: et famis necessitate illud cepit: tuncque reversus est in Franciam.

Mortuo autem Frotmundo comite Senonum, successit ei Ramardus filius ejus, infidelium nequissimus. Hic persecutionem intulit ecclesiis Christi et fidelibus ejus, quanta non est audita a tempore Paganorum, usque in hodiernum diem. Archiepiscopus autem Leothericus nimis angustiatus pro hac re, quo se verteret omnino nesciebat. Totum vero se domino committens, in orationibus et vigiliis orabat Christum, ut sibi superna pietas dignaretur auxiliari. Igitur anno a passione domini M.XV. indictione XIII. X. Kal. Maji capta est civitas Senonum ab archiepiscopo Leotherico, per consilium Rainaldi Parrhisiensis episcopi, et regi tradita Roberto. Ramardus autem comes fugiens nudus evasit. Frotmundus vero frater ejus et caeteri milites de civitate, ingressi in turrim quae est in civitate obtinuerunt eam. Rex autem oppugnans eam diebus multis, cepit eam, et fratrem Ramardi comitis Frotmundum: quem duxit in carcerem Aurelianae civitatis: ubi et defunctus est.

Anno domini. M.XIV. obiit Morardus piae abbas memoriae: qui ecclesiam beati Germani a paganis ter incensam, evertens a fundamentis novam reaedificavit: turrim quoqoe cum signo, multaque alia ibi construxit. Cui successit Ingo magnae nobilitatis in seculo. Qui post annum decedens XII. dum monachi saepefati coenobii seculari modo vitam ducerent, piissimus Robertus rex unā cum suā uxore, videlicet Constantiā reginā accersens dominum Guliermum abbatem Divionensis coenobii, ei abbatiam dedit beati Germani: qui eam regulariter instituens, anno domini M.XXX. vitā decessit. Post quem praedictus rex cum reginā Adraldum abbatem constituit. In tempore regis Roberti bania fuit de dominio sancti Germani. Ipse firmavit Montifortem et Sparnomum. Quandam quoque dominam de Novigento habuit uxorem: de quā unum filium habuit nucupatum Amalricum. Idem Amalricus duos filios habuit scilicet Simonem et Amalricum. Simon procreavit Amalricum de Monteforti, et Bertradam uxorem Guillielmi comitis comitissam Andegavensem. Amalricus genuit Simonem comitem Montisfortis, et filiam quandam comitissam de Mellento. Bertrada habuit filium Fulconem comitem Andegavensem, posteā Hierosolymitanum regem. De Fulcone procreati sunt: Balduinus rex Hierosolymitanus, et Amalricus post eum rex Hierosolymitanus, et Gaufridus comes Andegavensis, et uxor Terrici comitis Flandrensis. Gaufridus genuit Henricum Anglorum regem. Soror ejus comitissa habuit duos filios, Philippum scilicet comitem Flandrensem, et Matthaeum comitem Boloniensem: et uxorem Hugonis de Bosajo.

Tempore Roberti regis, Theobaldus cognomine Filans stuppas, Forestarius ejus firmavit montem Lethericum. Ipse habuit unum filium nominatum Guidonem, qui accepit in uxorem dominam de Feritate et de Gommet. Idem Guido genuit ex eā Milonem de Brayo, et Guidonem Rubeum: comitissam quoque Reiteste et Bonamuicinam de Pontibus: Helizabeth etiam uxorem Ioscelini de Cortinaco: insuper dominam de Pinsat: et dominam de sancto Galerico. Milo genuit Guidonem Trussellum, Theobaldum Labofe et Milonem quem Hugo de Creteyo furtim strangulavit, Ramaldum episcopum Trecensem, matrem Simonis de Brejis, matrem Guidonis de dominā Petrā, matrem Hugonis de Planceyo, matrem Milonis de Eruejo, matrem Salonis vicecomitis Senonensis. Guido genuit Hugonem de Creteyo et Biotam, matrem Wastinensis vicecomitis Guidonis, matrem Heruberti de Belion, uxorem Anselli de Garlandā. Beatricem de Petrafonte.

Tempore Roberti regis, Atho filius cujusdam Gastellarii de castro Ramardo militari honore se fecit sublimari, ipse firmavit castrum Cortinaci. Idem accipiens in uxorem quandam nobilem dominam, genuit ex eā Ioscelinum de Cortunaco (Cortinaco). Ioscelinus desponsavit filiam comitis Gaufridi Foerolem, ex quā genuit unam filiam, quae duos filios habuit, Guidonem et Ramardum comitem de Iohegneio. Post mortem uxoris suae idem Ioscelinus accepit Helizabeth filiam Guidonis de monte Letherico: de quā habuit Milonem de Cortunaco: Ioscelinum comitem Edessae: Gaufridum Chapalii. Milo genuit de sorore comitis Nivernensis Willermum Ioscelinum et Ramandum. Ramandus genuit uxorem Petri fratris domini regis et uxorem Avalonis de Selviaco.

Caput XLVIII.

De Roberti regis obitu et prole: Parrhisianae urbis conflagratione: De Philippo rege et nuptiis ejus cum Berthā Flandrensi: De abbatibus sancti Germani et coenobio sancti Martini de campis.

Anno M.XXXI. incarnationis dominicae obiit Robertus rex: qui dum viveret in saeculo, genuit tres filios et unam filam: scilicet Henricum, qui post eum unctus est in regem, et Robertum ducem Burgundiae, atque Hugonem Autissiodorensem episcopum, Adalaidem etiam Rainaldi comitis Nivernensis uxorem.

Tertio vero anno Henrici regis, et M. XXXIV. dominicae incarnationis, urbs Parrhisiaca flagravit incendio.

Idem rex Henricus neptem Henrici Alemannorum imperatoris duxit in uxorem: ex quā filiam unam procreavit, quae infra lustrum defuncta est, matre ejus paulo post subsequente. Post cujus obitum, rex sibi quaerens conjugii solatium, ad Rutenorum regem Galtherum, cognomine Saueir, Meldensem episcopum direxit: postulans ut ei suam mitteret filiam: Quod et factum est. Hujus nomen erat Anna. Convocatā igitur regni sui procerum multitudine, sicut decebat tantum virum, illam celebriter duxit in uxorem, Haec autem Deo devota, plus de fururis quam de praesentibus cogitans, in aeternā vitā mutuum multipliciter recipere credens, apud Sylvanectum ecclesiam in honore sancti Vincentii construxit. Cum quā rex feliciter vivens, ex eā genuit tres filios, Philippum videlicet, Robertum et Hugonem cognomine Magnum. Iste Hugo genuit Rodulfum Viromandorum comitem.

Procedente vero tempore anno M. XLII. fames valida coepit, quae VII. annis duravit. Philippus autem, major regis filius, vivente patre et jubente, anno domini M.LIX. unctus est in regem. Rex autem Henricus anno sequente obiit. Igitur rex magnificus Philippus, cui tempore suo multa adrisit prosperitas, accepit sibi uxorem Bertam Balduini comitis Hollandae filiam, Roberti vero comitis Flandrensis sororem. Genuit autem ex eā Ludovicum et Constantiam Boamundi Antiochiae principis uxorem.

Rex autem videns dominium suum, per insolentiam praedecessorum suorum, esse diminutum et fere adnihilatum, cupiensque illud reaugere, a quodam milite, Harpino nomine, emit Bituricas pretio sexaginta millium solidorum. Postea vero motum est bellum inter Gaufridum barbatum Andegavensium comitem et fratrem ejus Fulconem Rechin comitem Wastinensium (Guastinensium). Conquerens siquidem praedictus Fulco de fratre suo, super eo quod ei parvam terrae partem dedisset, regem adiit, et fideliter compromisit quod totum Wastinense ei relinqueret, si de bello sibi non noceret. Rex autem super hoc accepto consilio, quod petebat concessit. Invadens igitur Fulco fratrem suum, per auxilium Andegavensium. et Turonensium baronum, hominum multā strage factā, eum in campo devicit, cepit et usque ad finem vitae suae in carcere tenuit. Quā peractā expeditione, Wastinense sicut promiserat regi Werpivit. Rex autem juravit se servaturum consuetudines terrae illius. Aliter enim nolebant milites ei facere sua hominia (homagia).

Postea aliquot intercurrentibus annis, malitiā crescente, concupiscentiā invalescente, rex Vilcassinum occupavit, suo illud adjungens dominio. Firmavit etiam contra Hugonem Domni-Martini comitem, castrum quod dicitur Mommeliandum.

Anno M. LXI obiit Adrialdus abbas suscepitque Hubertus post eum abbatiam. Qui post quinquennium decedens hoc est anno domini millesimo LXVI. Roberto, abbati quondam sancti Gandregisili, abbatiam reliquit. Quo etiam anno, VII. Kalend. Majj, cometes apparuit fere diebus V. magnum jubar emittens contra occidentem. Nec multo post, in ipso videlicet anno, die festo Michaelis, comes Nortmannorum Willermus mare transiit et Anglorum regnum invasit.

Anno domini M. LXXII. obiit Robertus abbas, cui successit Petrus, regis Philippi cancellarius natione Appulus, qui anno domini M.LXXXII. decedens, domino Isembardo abbatiam dimisit. Illo in tempore rex ammonitus divinā inspiratione, ab ecclesiā beati Martini de campis, clericos deo et altari minus honeste ibi servientes removit et eundem locum juridicioni monasterii sancti Petri Cluniacensis tribuens, ibidem monachos instituit, sancto Hugone praefatum monasterium Cluniacense videlicet regente.

Caput XLIX.

De Urbano papā, qui in Claromontensi concilio expeditionem Hierosolymitanam persuasit, et de ejus expeditionis ducibus, felicique exitu.

Anno incarnationis dominicae M. XCV. foelicis memoriae papa Urbanus, vir devotus Deo, vitā et moribus egregius, ad partes Gallicanas descendit, et in Arverniā apud Clarummontem concilium coadunari fecit: in quo assistentibus trecentis decem tam episcopis quam abbatibus, ipse sicut erat vir magnae eloquentiae, quomodo se deberent habere et subditos regere eos plene instruens, et de pace per provincias eorum reformandā et tenendā ammonens, desolationem terrae Dei, Orientalis scilicet plagae in quā salvator noster natus est et passus, sicut a multis verā relatione cognoverat lachrymabiliter manifestavit: et ut Christianitati quam Turci, gens scilicet Persica, devastabant succurreretur suspirando praedicavit. Quod verbum audientium cordibus divinitus intimatum plurimum invaluit. Podiensis enim episcopus Annarus amore divino succensus, crucem domini accipiens, ad partes illas ire decrevit, et cum illo multi baronum: scilicet Hugo magnus regis Philippi frater, Boamundus Appulus Roberti Guischardi filius natione tamen Nortmannus, Godefridus regni Lothariensis dux, Raimundus comes provincialium, Robertus Nortmannorum comes filius Guillermi Anglorum regis, Stephanus comes Blesensis, Robertus comes Flandrensium, et cum eis multitudo maxima equitum et peditum. Deus autem videns voluntatem eorum bonam, suam eis largitus est gratiam. Post multa enim pericula et post multos labores quos pro ejus amore libenter sufferebant, terram Turcorum intrantes et eos valde debellantes, Antiochiam, Hierusalem et multas alias civitates et castra ceperunt: et sepulchrum domini ab impiis, qui illud inhoneste tractabant, liberaverunt. Quo peracto, quidam nostrorum ad sua sunt reversi, quidam in partibus illis ad populum Dei tuendum remanserunt. Illi vero qui in itinere vel in bello mortui sunt, sanctis angelis Dei sociati, creatori suo insatiabiliter gratias referunt, quoniam digni inventi fuerunt pro nomine Christi mortem pati.

Caput L.

De Berthae a Philippo repudio: alienae raptu: Philippi excommunicatione, resipiscentiā, obitu, sepulturā: de abbatibus sancti Germani: De Ludovici regis coronatione contentiosā: Victoriā in Hannonem variam vaccam, et in Arvernos ac Aquitanos.

Procedente vero tempore, idem rex Philippus, suggestione diabolicā, Bertham reginam repudiavit: et ei subtrahens sui praesentiam, ad castrum quod dicitur Monsteriolum, supra mare situm, quo illam dotaverat, eam destinavit: et ( quod turpe est dicere, turpius autem facere, nec ad tantum pertinet virum) libidini deserviens, Fulconi Rechin Andegavensium comiti suam abstulit uxorem nomine Bertrardam: cum quā pluribus annis adulterans, genuit ex eā duos filios et unam filiam, Philippum scilicet et Florum et comitissam Tripolitanam. Cum igitur hoc nefandissimo more vitam suam duceret, et nullius ammonitione ab eo desistere vellet, dominus papa ejus saluti providens et timens ne animam ejusdem salvator exigeret, ipsum et totam terram ipsius anathematis vinculo obligavit. Quam sententiam rex, motus divinā gratiā, timens, et ad terminum vitae suae propinquans resipuit, veniamque postulans eam dimisit. Isembardus autem abbas anno M. CIII. ab hac vitā discessit. Cujus in loco Rainaldus substitutus est, nepos ejusdem videlicet.

Rex vero Philippus cum fere sexagenarius esset, apud Milidunum castrum super fluvium Sequanae, prasente domino Ludovico ejus filio, anno domini millesimo CVI. universae carnis debitum solvens extremum diem clausit. Cujus nobilibus exequiis interfuerunt viri venerabiles, Walo Parrhisiensis episcopus, Sylvanectensis, Aurelianensis, et alii viri religiosi complures: qui nobile regiae majestatis cadaver ad ecclesiam beatae Mariae perferentes, celebrantes ei exequias ibidem pernoctaverunt. Sequente vero mane, lecticam palliis et quocunque funebri ornatu decenter ornatam, cervicibus servorum suorum major imposuit filius: et filiali affectu, quemadmodum decebat, modo pedes modo eques, cum iis quos habebat baronibus, lecticam flendo adjutare studebat. Cum autem ad nobile monasterium beati Benedicti super Ligerim fluvium, multo comitatu deportassent (quoniam ibidem se devoverat) in eodem monasterio ante altare positum, prout decentius potuerunt, hymnis et precibus animam domino commendantes, corpus honorifice sepelierunt.

Ludovicus autem prafati regis Philippi filius, quoniam in adolescentiā ecclesiae amicitiam liberali defensione promeruerat, pauperum et orphanorum causam sustentaverat, tyrannos potenti virtute perdomuerat, Deo annuente ad regni fastigia, sicut bonorum voto asciscitur, sic malorum et impiorum votivā machinatione, si fieri posset, excluderetur. Consulti ergo proceres, et potissimum dictante venerabili et sapientissimo Iuone Carnotensi episcopo, ut ad refellendam impiorum machinationem citissime Aurelianos conveniant, ejusque exaltationi operam dare mature festinent. Senonensis igitur archiepiscopus Dembertus invitatus, cum comprovincialibus, videlicet Walone Parrhisiensi episcopo, Manasse Meldensi, Ioanne Aurelianensi, Iuone Carnotensi, Hugone Nivernensi, Hymbaldo Altissiodorensi, accessit. Qui in die inventionis sancti protomartyris Stephani, sacratissimae unctionis liquore delibutum regem, et missas gratiarum agens, abjectoque saecularis militiae gladio, ecclesiastico ad vindictam malefactorum eum accingens, diademate regni gratanter coronavit: necnon et sceptrum et virgam, et per haec ecclesiarum et pauperum defensionem, et quaecunque regni insignia approbante clero et populo devotissime contradidit. Necdum post celebrationem divinorum festivas deposuerat exuvias, cum subito mali nuntii bajulatores a Remensi ecclesiā assistunt, literas contradictorias deferentes, et auctioritate apostolicā, si tempestive vēnissent, ne regia fieret unctio interminantes. Dicebant siquidem primae regis coronae primitias, ad jus ecclesiae Remensis pertinere: et a primo rege Francorum (quem baptizavit beatus Remigius) Clodoveo, hanc praerogativam illibatam et inconvulsam obtinere. Si quis eam temerario ausu violare tentaverit, anathemati perpetuo subjacere: eā siquidem occasione archiepiscopo suo venerabili et emerito viro Viridi Rodulfo, qui domini regis, eo quod absque ejus assensu electus et inthronizatus fuerat sede Remensi, gravissimas et periculosas incurrerat inimicitias, pacem impetrare, aut regem non coronari sperabant. Qui quia intempestive vēnerunt, ibi muti ad propria loquaces redierunt: aut si quid dixerunt, nihil tamen utile retulerunt.

Ne igitur quācunque terrarum parte, locorum angustiis virtus regia coarctari videatur (scitur enim longas regibus esse manūs) accelerat ad eum de finibus Bituricensium vir peritus, linguaeque venalis Alardus Willebaldi: qui satis rhetorice privigni sui querelam deponens domino regi humillime supplicat, rogans quatenus nobilem baronem, Hannonem nomine, variam vaccam cognomine, Burbonensem dominum, justitiam recusantem imperialiter in jus traheret, nepotem majoris fratris Herchembaldi scilicet filium exhaeredantem, tam praesumptuosā audaciā compesceret et Francorum judicio eorum quis quid habere debeat determinaret. Rex itaque tam amore justitiae, quam ecclesiarum et miseratione pauperum ne hac occasione, bellorum malitiā pullulante, pauperes devexati alienae superbiae luerent poenam, cum praefatum Hannonem frustra in causam vocari fecisset (recusabat enim de justitiā diffidens) nullā remissus voluptate aut pigritiā, ad partes Bituricensium cum exercitu multo tetendit: Germiniacum ejusdem Hannonis munitissimum castrum divertens, multo conflictu impugnare contendit. Videns autem praefatus Hanno nullo modo se posse resistere, jam et personae et castri spe sublatā hanc solam salutis suae reperiens viam pedibus domini regis prostratus, ut multorum ammiratione saepius revolutus, ut in se misericorditer ageret efflagitans, castrum reddit: seipsum regiae majestatis arbitrio totum exponit: et quanto superbius se subduxerat, tanto humilius his edoctus justitiae se reduxit. Rex vero retento castro et eodem Hannone in Franciam, litis causā reducto, Francorum judicio aut concordiā, avunculi et nepotis litem tam justissime quam piissime diremit: multorumque oppressiones et labores sumptuoso sudore consumpsit. Haec et his similia in partibus illis crebro clementissime pro quiete ecclesiarum et pauperum patrare consuevit: quae quia si stylo traderentur taedium generarent, supersedere dignum duximus.

Eā etiam tempestatis temperie Arvernorum pontifex Claromontensis, vir honestae vitae et defensor ecclesiae illustris, et pulsatus et pulsus Arvernorum superbiā novā et antiquā, quae eis asscribitur hoc versu: "Arvernique ausi Latios se fingere fratres." ad dominum regem confugiens querelam ecclesiae lachrymabilem deponit: comitem Arvernensem civitatem occupasse: ecclesiam beatae Mariae episcopalem decani sui fraude multā tyrannide munivisse. Renitentis etiam pedibus provolutus, ancillatam ecclesiam exancillari, tyrannum effraenatum comprimi regiae majestatis gladio, suppliciter efflagitat. Rex autem, ut consueverat ecclesiis promptissime opitulari, causam Dei gratanter assumens, sumptuoseque, dum verbis et majestatis suae sigillo tyrannum corrigere non valet, facto maturans militares colligit vires: movetque in Arverniam recalcitrantem copiosum Francorum exercitum. Cui Bituricas adventanti, regni optimates Carolus, comes bellicosus Andegavensis Fulco, comes potentissimus Britanniae Conanus, comes egregius Nivernensis, multique alii regni proceres manu magnā militari regni debitores occurrunt, in Arvernos injuriam ecclesiae et regni ulcisci festinantes. Terram itaque hostium depopulantes, cum civitati Claromontensi propinquarent, Arverni praesidio civitatis, quia quam optime erat munita, relictis montanis acutissimis castellis se commiserunt. Unde Franci consulte eorum deridentes simplicitatem, et ad urbem tendere differentes, ut aut civitatem dimitterent ne castella amitterent, aut si remanerent, victualia interim consumerent, ad castrum optimum, Pontum nomine, super fluvium Hilerim diverterunt, ubi circumquaque tentoria figentes aeque plana et ardua diripiunt, giganteā audaciā in coelum tendere nisi, dum munitissima montium cacumina praeripiunt: praedas non tantum pecorum, sed et pecoralium hominum, superfluo etiam educunt: instrumenta impugnatoria turri ejusdem castelli applicantes, saxorum molarium impetu, sagittarumque impluvio multā eos strage ad deditionem compellunt. Quo audito, qui civitatem tenebant timore percussi, simile aut gravius quid expectantes, fugam parant: civitatem exeunt: eamque regis arbitrio relinquunt. Rex autem et Deo ecclesiam, et clero turres, et episcopo civitatem, pace inter eos et comitem et sacramentis et obsidum multiplicitate firmatā, victor in omnibus restituit.

Verum temporum lustro peracto, cum Arvernorum comitum perfidia levitate solveretur recidivā, episcopi et ecclesiae calamitatis recidivam reportat querimoniam. Qui se casso labore adeo defatigatum dedignans, collecto multo majore exercitu terram repetit Arvernorum, jamque gravis corpore et carneae spissitudinis mole ponderosus cum alius quilibet, pauper etiam, tantā corporis periculosā incommoditate equitare nec vellet nec posset: ipse contra multorum amicorum dissuasionem, mirā animositate rapiebatur: et quod ipsi etiam juvenes horrebant, aestivos Junii et Augusti tolerans calores, impatientes caloris deridet, cum saepius eum angustis paludum locis fortissimis suorum lacertis sustentari oporteret. Erant in ejus expeditione, comes praepotens Flandrensis, Carolus comes Andegavensis, Fulco comes Britanniae tributarius regis Anglici Henrici: de Nortmanniā exercitus, barones et regni optimates complures, qui etiam Hispaniam perdomare sufficerent: transiens itaque difficiles Arvernorum ingressūs et obviantia castella, Claromontem pervēnit. Cum autem abortivo et opposito civitati castro montis Ferranni exercitum applicaret, milites qui castrum defendere habebant, Francorum mirabilem exercitum suis dissimilem formidantes, loricarum et galearum repercussorum sole splendorem admirantes, solo visu haerent: et exteriorem refutantes immunitatem, in turre et turris procinctu vix etiam sese contulerunt. Applicitus autem immunitatis relictae domibus flammivomus ignis, quicquid erat praeter turrim et procinctum ejus in cineres dissolvit. Et primā quidem die propter aestuantem incendio subito villam, extra eam tentoria fixerunt, sequente intro sopitis flammis reportaverunt. Rex vero summo mane, hoc uno facto et eos contristavit et suos exhilaravit: quoniam cum tentoria Francorum unā de parte turri propinquiora, multo bello multis sagittarum et jaculorum emissionibus, ita ut etiam praemissis inter Francos et hostes armatorum prasidiis Francos clypeis operiri oporteret, lacessere totā nocte non desisterent, significavit militari viro et egregio baroni Amalrico de Monteforti, ut eis ex obliquo insidias ponens, ne procinctum impune egrederentur provideat. Qui talibus callens intentamentis, sumit arma, eosque equorum velocitate ex obliquo Francis impedientibus, inopinate quosdam intercipit, regique celeriter remittit. Qui cum redimi se multo auro rogarent, imperat eos emancari, mancos autem et pugnos in pugnis referentes intro ad socios remitti. Quibus caeteri territi, deinceps Francos quietos sinebant. Cumque machinarum et instrumentorum structurā demorante, tota Arvernia voluntati et arbitrio exercitūs pateret, dux Aquitaniae Willermus exercitu Aquitanorum fretus advēnit, quem cum in montanis castrametatus, in plano Francorum intueretur rutilare phalanges, admiratum exercitūs tanti magnitudinem poenituit pro impotentiā ad naufragandum venisse: mittensque pacificos regi nuntios, ut ei tanquam domino suo loquatur, assistit orans hoc modo: «Dux tuus Aquitaniae, domine rex, multā te salute omnique optat potiri honore. Non dedignetur regiae majestatis celsitudo ducis Aquitaniae servitium suscipere, jus suum ei conservare: quia sicut justitia exigit servitium, sic et justum exigit dominium. Arvernensis comes quia Arverniam a me, quam ego a vobis habeo, habet, si quid commisit, curiae vestrae vestro habeo judicio repraesentare. Hoc nunquam prohibuimus: hoc etiam modo offerimus: et ut suscipiatis suppliciter efflagitamus: et ne super his celsitudo vestra dubitare dignetur, multos et sufficientes obsides dare parati sumus et paratos habemus, Si sic judicaverint regni optimates, fiat. Sin aliter: sicut super his judicabunt». Igitur rex cum optimatibus regni consultans, dictante justitiā, fidem, juramentum, obsidumque sufficientiam suscipit: Aurelianis pacem patriae et ecclesiis restituit: diem inter eos, praesente duce Aquitaniae super agendis Aurelianis (quod huc usque renuerat ) statuit: exercitumque gloriose reducens, in Franciam victor remeavit.

Caput LI.

De Caroli comitis Flandriae strenuā rerum administratione et caeteris virtutibus: de ejusdem nefandissimā apud Brugas caede, et caedis clarissimā per Ludovicum regem ultione: de Wilhelmi comitis Flandriae susceptione et abbatibus sancti Germani. Egregium Ludovici regis factum, et quo nobilius ab adolescentiā usque ad vitae limitem nullum perpetravit, vitando fastidium cum multā egeat narratione, brevi memorare, non quomodo sed quid fecerit significantes, proposuimus.

Famosus comes vir potentissimus Carolus, de amitā, domini regis Ludovici Danorum regis filius, cum successisset jure consanguinitatis fortissimo comiti Balduino Hierosolymitani Roberti filio, Flandriae terram valde populosam tam strenue quam diligenter administrabat, ecclesiae Dei illustris defensor, eleemosynarum liberalitate conspicuus, justitiae tutor insignis. Qui cum debito honoris adepti, potentes quosdam genere humiles, opibus elatos, dominio ejus lineam consanguinitatis absentare superbe innitentes (erant enim de faece conditionis servilis) judicio curiae convenienter satis repeteret, ipse videlicet Brugensis ecclesiae praepositus, et ejus viri superbissimi et famosi proditores crudelissime ei insidiabantur. Cum igitur quādam die Brugas venisset, summo mane ecclesiae Dei assistens, pavimento prostratus librum orationum manu tenens orabat, cum subito Burchardus quidam, nepos praepositi praefati, satelles truculentus, cum aliis de eādem sceleratissimā radice, et aliis traditionis pessime complicibus, oranti, immo Deo loquenti, tacite retrocedit ut caute gladio evaginato, collum terrae prostrati comitis levissime tangens, et paululum erectum ferientis gladio se inopinate dirigeret, ensem ei applicans uno ictu, impius pium, servus dominum, sceleratissime detruncat. Qui autem astabant necis impie cooperatores, sanguinem ejus sitientes, tanquam canes in relicta cadavera debacchantes innocentem laniare gaudebant: summopere gloriantes quod opere complere potuerant quem conceperant dolorem, et quam pepererant iniquitatem: utpote malitiā suā excaecati, quoscunque castellanos, quoscunque nobiliores comitis barones, sive in eādem ecclesiā sive in castro offendere poterant, infelicissimo miserae mortis genere imparatos nec confessos, trucidabant. Quibus tamen valde prodesse arbitramur, quod pro fidelitate domini sui taliter mactati, in ecclesiā orantes sunt reperti: cum scriptum sit: «Ubi te invenero ibi te judicabo». Comitem vero truces in ecclesiā ipsā tumulantes, ne honorifice extra deplangeretur et sepeliretur, et pro gloriosā vitā et gloriosiore morte devotus populus in ejus ultionem incitaretur, ecclesiam ipsam speluncam latronum statuentes, tam ipsam quam comitis domum ecclesiae inhaerentem muniverunt: et quibuscunque paratis victualium alimentis, et seipsos exinde protegere, et comitatum sibi addicere summā superbiā deliberant. Tanti igitur et tam scelerati horrore facti attoniti qui his non consenserant Flandriae barones, lachrymabiles exequias persolventes, notam proditionis evitant dum hoc domino regi Ludovico, nec ei tantum, sed famā volante, per universum orbem denuntiant. Rex autem et amore justitiae, et consanguinitatis affectu in ultionem tantae proditionis excitatus, nec regis Anglici, nec comitis Theobaldi bello detentus, Flandiam animosus intrat: ut nequissimos atrocissime perdat, toto animi et operis nisu exaestuat. Comitem Flandriae, Wilhelmum Nortmannum, filium Roberti Hierosolymitani Nortmanniae comitis (ad eum enim jure consanguinitatis spectabat) constituit. Ut autem Brugas descendit, non veritus terrae barbariem, nec foedam proditoriae consanguinitatis lineam, ipsos proditores in ecclesiā et turre obsessos coarctat, victualia praeterea, quae divino nutu eorum etiam usui importuna repugnabant, prohibet. Ut autem fame, peste, et gladio, aliquantisper eos contrivit, ecclesiam relinquentes, turrim tantum ut eos turris salvaret retinuerunt. Jam vero de vitā eis desperantibus, cum in luctum verteretur cithara eorum, et organum eorum in vocem flentium, nequissimus Burchardus consensu sociorum fugā elapsus, Flandriam exire volens nec valens, solā iniquitate propriā prohibente, in firmitatem cujusdam amici et familiaris reversus interceptus, regis imperio exquisito miserae mortis genere, altā rotā superligatus, corvorum et alituum rapacitati expositus, desuper oculis defossus et tota facie dilacerarus, inferius sagittis et lanceis et jaculis millies perforatus, miserrime interfectus in cloacam projectus est. Bertholdus vero caput iniquitatis, cum similiter effugere decrevisset, cum huc illucque satis licenter deambulasset solā superbiā reversus (dicebat enim suis: «Quis ego, aut quid ego feci?») etiam capitur, et regis arbitrio expositus, meritā et miserrimā morte est damnatus: furcis enim cum cane suspensus, quoties canis percutiebatur, in eum iram retorquens totam faciem ejus morsicando devorabat. Aliquando etiam in eam, quod horribile dictu est, stercorabat: sicque miseram vitam, miserior miserrimo morte perpetuā terminavit. Quos autem in turri incluserat multis angustiis ad deditionem cogens sigillatim unum post alium, coram suis, fractis cervicibus dejecit. Quendam etiam eorum nomine Isaac, in monasterio quodam timore mortis tonsoratum, demonachatum patibulo affixit. Potitus itaque Brugensi victoriā, rex cum suis Ipras optimum castrum, contra Wilhelmum bastardum proditionis fautorem, ut etiam in eum ulciscatur, ire accelerat. Brugenses tam minis quam blanditiis, directis ad eos nuntiis, in societatem allicit. Dumque Wilhelmum cum trecentis militibus obvium haberet, altera pars regalis exercitūs in eum irruit, altera ex obliquo alia porta audacter castellum occupat: eoque retento Wilhelmum a totā Flandria exhaeredatum exterminat: et quia proditione ad possidendam Flandriam aspiraverat, merito in totā Flandriā nihil obtinuit. His ergo et diversis ultionum modis, et sanguinis multi effusione lota et quasi rebaptizatā Flandriā, Wilhelmo Nortmanno comite constituto, rex in Franciam Deo auxiliante victor remeavit.

Anno incarnationis dominicae M.CVIII. Rainaldus monasterii sancti Germani abbas prae simplicitate abbatiam dimisit, et loco ejus Guillermus est substitutus, qui duobus annis monasterium rexit: sed pravo consilio decepsus ad episcopum Parrhisiensem pergens et ei professionem faciens, benedictionem ab eo accepit. Quod audientes praefati monasterii fratres, timentes ne per hoc ecciesiae suae minueretur libertas, revertentem a professione noluerunt recipere. Sed clausis januis valide resistentes, eum ab abbatiae dignitate penitus removerunt: praedictumque Rainaldum revocantes, eum iterum sibi praefecerunt abbatem. Qui anno M.CXVI. obiit, ei successit Hugo sancti Dionysii monachus: per quem libertas ecclesiae praenominatae restituta est, ordo reformatus, veterata domūs renovata. Cum Christo sit ei locus aeternae requiei.

Caput LII.

De Ludovici grossi regis prole numerosā et obiter de bono prolis, cujus carentia imperatoria domūs et Anglicana grave detrimentum accepit: deque Lotharii imperatotis praeclaris facinoribus: De Ludovici junioris cum Alienoride Guilhielmi Aquitaniae ducis filiā matrimonio.

Rex autem Ludovicus duxit uxorem Adalaidem, filiam Humberti comitis de Morianā, de quā genuit VI. filios et unam filiam: Philippum, qui unctus est in regem: de quo contigit singulare et ulterius inauditum Franciae regni infortunium. Cum enim ipse floridus et amoenus puer, bonorum spes timorque malorum, quādam die per civitatis Parrhisiensis suburbium equitaret, obvio porco diabolico offensus equus gravissime cecidit, sessoremque suum nobilissimum puerum silice consternatum, mole ponderis sui conculcatum contrivit. Quo dolore civitas et quicunque audierunt, consternati sunt (eā siquidem die exercitum ad expeditionem asciverat) vociferebantur, flebant et ejulabant: tenerrimumque colligentes puerum, pene extinctum in proximam domum reportant. Nocte vero instante, proh dolor, spiritum exhalavit.

Illo in tempore morabatur Altissiodori papa Innocentius: quem ut patrem suum spiritualem petiit rex piissimus, ut alium filium suum Ludovicum inungeret et coronaret. Convocatā igitur procerum regni et cleri multitudine, vir piae recordationis Innocentius summus pontifex Remos accessit: et Ludovicum adolescentem pium et modestum unxit in regem et coronavit. Tertius autem regis filius Henricus est appellatus, postea Remensis archiepiscopus ordinatus: quartus vero Robertus comes Drocensium: quintus Philippus clericus: sextus Petrus qui duxit uxorem filiam Rainaldi de Cortenaico et terram ipsius habuit cum eā, quia non erat alius haeres superstes. Soror autem istorum regis filia fuit Constantia uxor Raimundi comitis sancti Aegidii pro quā in regno Francorum multa facta est strages hominum. Cum enim Henricus rex Anglorum ei et viro suo praefato comiti vellet auferre Tholosam, rex Ludovicus Ludovici regis filius ei valde resistens, multos de suis amisit, sed de parte adversā plurimis interfectis semper gloriose triumphavit.

Nunc autem ad historiam revertentes, et de patre rege loquentes, ad laudem ipsius praeclara ejus opera huic scripto breviter inferamus. Debellans igitur Hugonem de Puteolo, qui contra eum insurrexerat, Puteolum cepit et subvertit, et Iamvillam firmavit ne aliquando successione temporum sibi vel haeredibus suis dominus de Puteolo, vel aliquis de partibus illis posset resistere: firmavit etiam montem Calvulum et Lorretz et Gres. Moretum vero et Castellarium Boissas, Euram et Cambim a Fulcone vicecomite Wastinensi emit. Corbiolum quoque et Firmitas, mons Lethericus et castrum forte accesserunt ei. Haec enim oppida assiduis bellis perurgentibus, suis rectoribus destituta fuerant. His et aliis plurimis dominium suum augens, pacem circunquaque, superbos debellando reformans XXX. annis regnum Franciae viriliter rexit. Trigesimo igitur unctionis suae anno, aetatis vero LX. incarnationis autem dominicae M.CXXXVI. Parrhisiis feliciter obiit. Igitur gloriosus gloriosi regis filius Ludovici Ludovicus, lugubri tanti patris demigratione celerrimo compertā nuntio, ducatu Aquitaniae consulte tutoque locato, anticipare festinans quae regibus decedentibus consueverunt emergere scilicet rapinas, scandala et motiones, celeriter in Aurelianensem regressus civitatem, cum ibidem comperisset; occasione communionis, quorundam stultorum insaniam contra regiam moliri majestatem, compescuit audacter non sine quorundam laesione: indeque Parrhisianam tanquam ad propriam remeans sedem (eam enim, sicut in antiquis legitur gestis, reges Francorum regiam habere consueverunt) de regni administratione et ecclesiae defensione, pro aetate, pro tempore, gloriose disponebat. Felicem se fore tota existimabat patria, eo quod tantae sunt reliquiae homini pacifico nobilissimo patri: siquidem ad robustissimam totius regni defensionem, nobilissima proles succederet, pios foveret, impios abdicaret. Imperium siquidem Romanorum, regnum etiam Anglorum, in defectu successivae prolis multa incommoda, fere usque ad statūs sui ruinam sustinuisse conspicantes, quantum dictorum regnorum indigenas super his dolere audiebant, tantum regni et regis successibus omnium et singulorum commoditatibus applaudebant. Defuncto etenim absque haerede imperatore Romanorum Henrico, in eā quae maxima et generalis est habita Maguntiae curiā fere LX. millium militum tanta emersit, hac occasione, controversia, ut cum dux Alemanniae Fredericus, eo quod defuncti imperatoris Henrici nepos esset, regnum obtinere nitebatur, in scandalo et divisione regni, Maguntinus et Coloniensis archiepiscopi et superior pars optimatum et procerum regni eum rejicerent, et ad ducem Saxoniae Lotharium se convertentes, regio eum diademate Aquisgrani cum summā cleri et populi exultatione coronarent. Quod et si nobile factum, non sine laesione multorum constitit, cum ipse praefatus dux Frederius solio regni depulsus, cum Conrado fratre, qui tamen praefato Lothario decedenti in regnum successit, cum parentibus et reliquis fautoribus suis, multa dispendia, bella, incendia, pauperum depredationes, ecclesiarum destructiones, damna innumera similia perpessus ei intulerit. Qui praefatus Lotharius cum multa egregie gesserit, tum hoc supremum et dignum laude atque admiratione magnanimitati ejus assignatur: quod regnum Alemannorum nullo haereditatis jure sortitus, strenue administravit: Italiam potestati suae subjugavit: Romani coronam imperii ab Innocentio papā Romae, repugnantibus Romanis, assumpsit: Capuanam et Beneventanam pertransiens provinciam, Apuliam in ore gladii perdomuit: regem Siculum fugavit: Barensem civitatem et circumjacentem patriam occupavit: plenoque potitus trophaeo, a partibus illis rediens morte communi praeventus, et nativum solum et proprios ducatūs Saxoniae penates relatus, tantis laboribus finem egregium destinavit: nec minus infauste de regno Anglorum, hac eādem occasione contigisse meminimus, cum defuncto strenuo et famosissimo rege Henrico, quia haerede mare carebat, Boloniensis comes Stephanus nepos ejus, frater junior Palatini comitis Theobaldi, ex insperato regnum ingressus, non reputans quod comes Andegavensis filiam praefati regis Henrici avunculi sui (quae et imperatrix Romanorum fuerat) conjungem et ex eā filios habuerat, coronam ejus assumpsit. Quae perniciosa factio, zelo et diversitate baronum, comitum atque optimatum regni, tantā terram copiosam et fructiferam a malitiā inhabitantium in eā calamitate extinxit, ut terram vastitate, praedā, rapinis, homines mortibus fere ad tertiam, ut aiunt, partem circunquaque per totum regnum exterminaret.

Quae quidem pericula, Francorum solatia existebant: cum illi ex defectu hoc sustinerent: Franci vero tantae et tam egregiae prolis successione congratularentur et congauderent.

Sed ut ad propositum redeamus, regis Ludovici circiter XIV. aut XV. annorum, ab adolescentiā, tam natura quam industria de die in diem proficiebat. Ea tempestate Wilhelmus dux Aquitaniae, ad sanctum Jacobum peregre profectus, molestiā corporis ibi correptus viam universae carnis ingressus est. Ipse duas filias tantum habebat: quarum altera vocata fuit Alienor, altera Alaliz. Terra autem Aquitaniae domino suo destituta, absque haerede mare remansit. Idcirco rex Ludovicus totam Aquitaniam in manu suā tenuit. Alteramque de duabus praedictis sororibus, scilicet Alienoridem natu majorem, matrimonio sibi sociavit: alteram vero, videlicet Aaliz juniorem, Radulfo comiti Viromandensi in uxorem donavit. Rex autem unam filiam ex Alienoride conjuge suā suscepit, nomine Mariam.

Porro evoluto non longo dierum curriculo, Gautherius de Montegaio superbiā diaboli inflatus, adversus regem insurgere tentavit: terramque ipsius (non tamen impune) praesumptuose inquietare conatus est. Quod rex, utpote magnanimus, non aequo animo perferens, exercitu undecunque adunato, adversus Montemgaium convolavit, castrumque cum omni municipio destruxit. Anno ab incarnatione domini nostri Iesu Christi M. CXLV. felicis memoriae Hugo abbas sancti Germani Parrhisiensis, qui prius monachus sancti Dionysii extiterat, dominica de ramis palmarum de praesenti saeculo migravit. Huic successit Gillo ejusdem ecclesiae monachus.

Caput LIII.

De cruce ab Ludovico juniore cum proceribus et episcopis assumptā, ob calamitatem quam res Christiana acceperat captā Edessā: Deque Conrado imperatore etiam crucem assumente, et quanto tempore Ludovicus crucem tulerit, et quando Hierusalem adiit ac rediit.

Eodem anno grave infortunium quoddam in Hierosolymitanis partibus Christianis contigit. Nam Parthi diabolico inflati spiritu, Edessam urbem valido bellorum impulsu aggredientes, non sine magnā strage suorum eam ceperunt: de quā expugnatione nimium intumescentes, omnes Christianos illius regionis se vastaturos esse comminati fuerunt. Cujus infortunii fama postquam ad aures piissimi regis Ludovici pervēnit, zelo sancti spiritūs imbutus ad pietatem commotus est. Quā de causā in paschali solennitate ejusdem anni, apud Vizeliacum magnum colloquium tenuit ubi archiepiscopos, episcopos, abbates quoque plures etiam optimates et barones sui regni congregari fecit: inter quos fuit Bernardus Abbas Clarevalensis. Itaque ipse et pontifices ibidem in consistorio assistentes, praedicaverunt de terrā in quā dominus noster Iesus Christus corporaliter conversatus, pro redemptione generis humani passionem crucis sustinuit. Quorum praedicationibus et ammonitionibus rex Ludovicus divinā inspirante gratiā inflammatus, crucem accepit, et post eum Alienor uxor ejus. Quod videntes optimatos ibidem adstantes, postea crucem acceperunt, Simon Noviomensis episcopus, Godefridus Lingonensis episcopus, Arnulfus Luxoviensis episcopus, Herbertus abbas sancti Petri Vivi Senonensis, Theobaldus abbas sanctae Columbae, Anfulsus comes sancti Aegidii, Terricus comes Flandrensis, Henricus filius comitis Blesensis Palatini Theobaldi, qui tunc temporis vivebat, Wilhelmus comes Nivernensis, Reinaldus frater ejus comes Tornodorensis, Robertus comes frater regis, Iuo comes Suessionis, Guido comes de Pontino, Wilhelmus comes de Garennā, Archembaudus de Borbonio, Ingerrannus de Cotejo, Gaufridus de Rancono, Hugo Lizenanto, Wilhelmus de Cortiniaco, Rainaldus de Monteargiso, Iterius de Totejo, Gautherius de Montegaio, Eurardus de Britolio, Droco de Monceio, Manasses de Bugliis, Ansellus de Triegnello, Guarinus frater ejus, Wilhelmus Buticularius, Wilhelmus Anguillon de Trieā, et plures alii equites: infinita etiam multitudo peditum.

Eodem quoque tempore Conrardus imperator Alemanniae, auditā Christianorum desolatione, crucem accepit: et Ferricus dux Suxoniae nepos ejus, postea imperator. Amatus etiam comes Morianae avunculus regis Ludovici; in quorum comitatu multi fuerunt.

Porro Pontius venerabilis, Vizeliacensis abbas, propter reverentiam sanctae crucis quam rex cum sociis accepit, in loco quodam videlicet in declivo montis in quo consistorii praedicatio fuit, hoc est inter Escuanum et Vizeliacum, ecclesiam in honorem sanctae crucis construxit: in quam populo rectā fide conveniente, dominus multa miracula operatus est.

Interim rex Ludovicus toto anno, a Paschali solennitate quā crucem accepit, usque ad aliud pascha, et insuper usque ad pentecosten, antequam ad Hierosolymitanas partes proficisceretur, cum cruce susceptā in regno suo commoratus est.

Cum vero haec ita agerentur, Senonensis civitatis Burgenses adversus abbatem S. Petri Vivi Herbertum in iram concitati, quia communiam eorum dissolvi fecerat, eum truculenter necaverunt. Ob cujus ultionem, rex quosdam homicidarum illorum de turre Senonensi precipitari fecit, quosdam autem Parrhisiis detruncari.

Abbas autem Gilo ecclesiam sancti Germani Parrhisiensis illo anno integro rexit: post cujus anni complectionem, quoniam tanti regiminis oneri non sufficiebat, pastoralem curam dimisit: in cujus loco Hugo Prior Crispejensis substitutus est.

Anno ab incarnatione domini M.CXLVI. glororiosus rex Ludovicus regio comitatu, ut decebat, honorificentissime circundatus, iter quod voverat peragere cupiens septimanā post pentecosten de Parrhisiensi civitate egressus est: unde profectus in itinere multos labores sustinuit: et tandem Hierosolymam pervēnit postquam autem ad sepulcrum domini orationes complevit, et cum debitā reverentiā crucem dominicam adoravit, de partibus illis regrediens sanus et incolumis ad propria remeavit. Denique post illam regressionem ipse genuit unam filiam ex Alienoride conjuge suā, nomine Aaliz.

Caput LIV.

De Nortmanniā per Ludovicum Henrico Anglorum regi restituta et ejusdem Henrici ingratitudine: De divortio Ludovici cum Alienoride ob consanguinitatem et matrimonio ejusdem cum Henrico Anglo: Item de matrimonio ejusdem Ludovici cum Constantiā Hispanā, et filiae ejus Margaritae cum Henrico filio Henrici Angli: De interitu Constantiae in partu, et tertiis nuptiis Ludovici cum Alā Blesensis comitis filiā.

Procedente autem non longo temporis spatio Gaufridus comes Andegavorum et Henricus filius ejus, qui postea regnum Anglorum obtinuit, regem Ludovicum adierunt: et ei de Stephano Anglorum rege conquerentes, monstraverunt quod ipse eis injuste jura sua auferebat, videlicet regnum Angliae et ducatum Nortmanniae. Unde rex volens omnes juste ac rationabiliter, sicut regiam majestatem condecet, manu tenere, et unicuique jus suum conservare, cum magno exercitu Nortmanniam aggrediens manu forti eam cepit: quam Henrico filio comitis Andegavorum reddidit: et eum pro eādem terrā in hominem ligium accepit. Ille itaque pro collato sibi adjutorio, Gaufrido patre suo concedente, Vilcassinum Nortmannum, quod est inter Itam et Andeglam, regi Ludovico totum immune dedit. In quā terrā continentur haec castella et firmitates, Gisortium, Neelfa, Stripiniacum, Dangutium, Gamachie, Harachivilla, Castrum Novum, Baudemont, Brajum, Tronutium, Buschalia, Nogentem super Audelam et quaedam alia.

Hoc modo, quo praedictum est, adquisivit et restituit perfido Henrico Nortmanniam rex Ludovicus, non praevidens perfidiam, quam postea ille contra ipsum machinatus est. Nam post modicum tempus contigit quod vulgari proverbio dicitur, quia quanto magis exaltatur iniquus, tanto amplius adversus benefactorem suum se extollit. Siquidem Henricus Nortmanniae per manum regis dux effectus, ultra modum superbiens, ante dominum regem suum Ludovicum defecit a justitiā. Quamobrem rex ad iram nimirum concitatus, tantam indignationem graviter sustinens cum magno exercitu in Movium (Vernonium) profectus est: paucisque diebus in obsidione moratus, potenti virtute castrum illud cepit, aliud quoque castrum scilicet Nominmarcheium (Nouvermarcheium) similiter captum ei abstulit. Porro videns versutus ille Henricus dux Nortmannorum, quod potentissimo regi Ludovico nullatenus resistere posset, ad similitudinem dolosae vulpis, convertit se ad refugium dolosae fraudis solitae: siquidem fingens se humiliatum esse, ut quoquo modo amissa recuperaret, falso asserebat quod contra dominum suum regem, superbiae calcaneum deinceps non elevaret. Cujus falsis assertionibus rex Ludovicus deceptus, sicut semper benignissimus extitit, etiam tunc benignitatem suam ei exhibuit. Nam duo praedicta castella quae illi abstulerat eidem restituit.

Sequenti tempore praeteritā non longā annorum evolutione, accesserunt ad regem Ludovicum quidam propinqui et consanguinei sui: et convēnerunt eum, dicentes quod inter ipsum et reginam Alienoridem conjugem suam linea consanguinitatis erat, quod etiam juramento firmare promiserunt. Audiens hoc rex, noluit eam contra legem catholicam ulterius uxorem habere. Proinde Hugo Senonensis archiepiscopus convocavit utrunque, videlicet regem Ludovicum et reginam Alienoridem, ante praesentiam suam apud Baugentiacum. Qui convēnerunt eo ex praecepto ipsius die veneris ante dominicam de ramis palmarum: ubi etiam interfuerunt Samson Remensis, Hugo Rothomagensis, et cujus nomen non teneo Burdegalensis archiepiscopi: quidam quoque suffraganei ipsorum, necnon optimatum et baronum regni Franciae non minima pars. Quibus congregatis in castro supramemorato, praedicti consanguinei regis juramentum quod facturos se fore promiserant executi sunt: videlicet quod rex et regina Alienoris, sicut supra taxatum est, affinitate consanguinitatis propinqui erant: et sic inter eos matrimonii copula soluta est. Anno incarnationis dominicae M.CLIII. dimisit abbatiam Hugo Crispejensis quae uno anno sine pastore fuit. Quo completo Gautfridus abbas substitutus est. Qui post duos fere annos curam pastoralem reliquit egritudine cogente: cui successit Theobaldus. Quo peracto Alienoris terram suam Aquitaniam celeriter rеquisivit. Quam sine morā Henricus dux Nortmanniae, qui postea in regem Anglorum sublimatus fuit, uxorem sibi accepit: rex autem Ludovicus duas filias quas de Alienoride susceperat maritis desponsavit: primam, scilicet Mariam, Henrico comiti Palatino Trecensi: juniorem vero, videlicet Aaliz, fratri ejus Theobaldo comiti Blesensi.

Proinde rex volens secundum divinam legem vivere, quae praecepit ut vir adhaereat uxori suae et sint duo in carne unā, propter spem successivae prolis quae post ipsum regnum Franciae regeret, Constantiam filiam imperatoris Hispaniae conjugio sibi junxit: et Hugo Senonensis archiepiscopus, Aurelianis eam in reginam inunxit: et cum ipsā regem coronavit. Qui postquam per aliquod tempus pariter permanserunt, rex genuit ex eā unam filiam nomine Margaritam. Dispositione vero Romanae ecclesiae, eadem Margarita sotiata fuit matrimonio Henrico, filio Henrici regis Anglorum et Alienoridis uxoris suae: qui postea in solio regni Angliae sublimatus fuit. Vilcassinensem autem terram dedit rex Margaritae filiae suae in matrimonio: quam Henricus rex Anglorum, pater illius Henrici, ipsi immunem concesserat.

Eodem tempore, Gautfridus de Giemaco quandam filiam suam Stephano de Sancero in uxorem dedit. Quod astuto consilio fecit: Opinabatur etenim quod ipse eum ab infestatione Nivernensis comitis tutari posset. Quin etiam ipse Gautfridus, eidem filiae suae Giemacum in matrimonio donavit. Quod videns Heruejus filius ejusdem Gautfridi, castrum quod sibi haereditario iure contingebat taliter donari prohibuit. quam ipsius prohibitionem pater suus irritam faciens, Stephanum de Sancero praedicto castro investivit. Ea propter Heruejus regem adiit, et ei super patre suo conquestus est, eo quod ita eum exhaeredabat: proclamabat etiam de Stephano, qui praedictum castrum, quod ad ipsius haereditatem spectabat, contra suam voluntatem susceperat, atque illud sine suo assensu tenebat. Rex igitur hoc audiens, sicut semper fuit amator juris et aequi, tantam injuriam fieri, Heruejumque suo jure destitui diutius sustinere non potuit. Enimvero exercitu collecto, adversus Giemacum convolavit: quod Stephanus de Sancero militibus munierat: sed seipsum absentaverat. Itaque rex cum militiā suā castrum viriliter assiliens, absque morā illud cepit, atque Heruejo reddidit. Quo completo unusquisque ad propria remeavit. Deinde rex genuit unam filiam de Constantiā reginā quae nominata fuit Adelaidis: in cujus partu dum laboraret, in ipsā horā diem extremum clausit: unde rex nimium cum omni regno suo contristatus est.

Postquam vero per solatia optimatum suorum, tristitiam aliquantulum oblivioni tradidit, consilio et monitu archiepiscoporum et episcoporum aliorumque sui regni Baronum, uxorem desponsare disposuit. Siquidem mente assidue habebat illud scriptum, quia melius est nubere quam uri: praeterea timebat ne regnum Franciae ab haerede, qui de semine suo egrederetur, gubernari desisteret. Igitur tam saluti suae quam protectioni reipublicae in posterum providens, Alam filiam Theobaldi Palatini comitis Blesensis in matrimonium sibi ascivit. Idem Theobaldus ab hac vitā jam decessarat: de cujus semine superstites erant quatuor filii et quinque filiae: Henricus videlicet comes Palatinus Trecensis: et Theobaldus comes Blesensis: Stephanus comes de Sancero: Willermus archiepiscopus Senonensis: ducissa Burgundiae,: comitissa Barri: uxor Willermi Gojet quae prius fuerat ducissa Apuliae: comitissa Pertici,: postremo Ala natu minima, quam dominus noster adeo sublimavit, ut super fratres suos et sorores suas dominatum obtineret, quae subjecta ipsis antea fuerat. Ipsa autem tam naturā quam industriā laudabilis extitit: Nam sapientiae fulgore irradiavit, elegantiā corporis praepolluit, munditiā castitatis emicuit, et quia tot virtutum floribus decorata fuit, tanto honore meruit sublimari. Sicut enim praedictum est, serenissimo regi Ludovico maritali lege solenniter fuit sociata. Et Hugo Senonensis archiepiscopus, ad festum S. Brixii, Parrhisiis in ecclesiā beatae Mariae virginis eam inunxit, regemque cum ipsā coronavit: missam etiam eodem die ibidem celebravit: Stephanus Senonensis canonicus, qui postea fuit Meldensis episcopus, epistolam legit: et Guilhelmus Senonensis archidiaconus postea Altissiodorensis episcopus Euangelium: Matthaeus praecentor Senonensis et Albertus cantor Parrhisiensis chorum tenuerunt, et cantum in processione imposuerunt.

Caput LV.

De discordiā generorum Drogonis Monceiani: de schismate inter Alexandrum tertium et Victorem seu Octavianum antipapam: quem Fredericus imperator impie defendit cum multo malo suo.

His peractis, evoluto longo temporis intervallo, crescente de die in diem malitiā et invalescente cupiditate, Miulo de Petraforti, et Drogo de Merloto, qui duas filias Drogonis de Moncejo uxores habebant, discordiam inter se conceperunt. Miulo nanque de Petraforti Drogoni de Merloto medietatem Monceii, quae ex matrimonio mulieris ejus illi contingebat, injuste abstulit. Unde ille regi Ludovico querimoniam faciens, ut de tantā injuriā ultor esse dignaretur suppliciter rogavit. Petitione cujus exauditā, rex volens omnes tam fortes quam debiles aequanimiter in justitiā tenere, exetcitu congregato, adversus Moncejum castrum profectus est. Quod manu belligerā cepit: turremque cum omni municipio dirui fecit, et Drogoni de Merloto medietatem castri, quae juris illius erat restituit. Deinde paucis diebus transactis Miulo (Nivilo) defunctus est: uxorem cujus rex Ingerranno de Trieā maritavit: et dimidiam partem Monceii cum eādem conjuge ei donavit.

Eā tempestate horribile schisma ortum est in Romanā ecclesiā. Quae cum suo pontifice viduata esset, divinā cooperante gratiā cardinales unanimiter elegerunt in antistitem bonae memoriae Alexandrum tertium. Porro Victor, qui et ipse Octavianus appellatus fuit, arrogantiā plenus atque terrenis honoribus admodum inhians sine canonicā electione Romanae ecclesiae pontificium sibi praesumptuose voluit usurpare. Nam clerici ejus, fautores ipsius abusivae electionis tantummodo extiterunt: verum cardinalium seu episcoporum, duobus exceptis, consortio et suffragio caruit. Omnes enim tam cardinales quam episcopi domino papae Alexandro equanimiter consenserunt. Proinde venerabilis papa Alexander ad Gallicanas partes proficiscens, apud Montem Pessulanum transmeavit. Cujus adventum postquam ad aures domini Ludovici regis fama detulit, consilio quid super hoc faceret exquisito, memorandus rex dominum Theobaldum abbatem sancti Germani Parrhisiensis ad ipsum destinavit. Denique negotio domini regis peracto, cum gratiā domini papae totiusque Romanae curiae remeare disposuit. Dumque in itinere regressionis esset, apud Claromontem gravi molestiā corporis correptus est. Ipse vero in exterā regione morari diutius nolens, ut erat aegrotus ad Vizeliacum festinavit, et in ecclesiam beatae Mariae Magdalenae, in quā ab adolescentiā alitus fuerat et habitum religionis susceperat et professionem fecerat, tertiā die ante festum ejus S. Mariae vēnit. Anno igitur ab incarnatione domini MCLXII. infirmitate ingravescente, abbas Theobaldus postridie festivitatis sanctae Mariae Magdalenae, in eādem ecclesiā migravit a saeculo: in cujus locum Hugo monachus sanctae Mariae Vizeliacensis substitutus est. Eisdem diebus, Ludovicus rex Alexandrum papam in pastorem cum omni regno Franciae suscepit. Cujus rei fama circumquaque regiones pervolante, Constantinopolitanus et Hispanus imperatores, rex Angliae, rex Hierasolymitanus, rex Siciliae, rex Hungariae, omnesque reges Christianorum, sequentes regis Ludovici exemplum, cum debitā reverentiā eundem susceperunt: excepto Federico Alemanniae imperatore: qui consuetā tyrannide furens, praedictum schismaticum Octavianum contra leges et jura manu tenuit, et omni vita illius sicut papam eum habuit. Quo defuncto, Guidonem Cremonensem, unum scilicet de duobus cardinalibus eidem schismatico adhaerentibus, nefandus ille imperator successorem ejus subrogavit. Cujus inhortationibus idem imperator Romam, ut eam perderet, profectus est: ubi maxima strages suorum non vi Romanorum, nec aliorum mortalium, sed solā divinā ultione facta est. Mirabile dictu, contigit quod dominus super exercitum ejusdem nefandissimi tyranni manum ultionis extendens, per aeris corruptionem ferventem, pluviam super ipsos effudit: unde infinita multitudo tam militum quam peditum inexpugnabili gladio divinae virtutis percussi, morte miserabili vitam finierunt. Inter quos filius Conradi imperatoris interiit, et Rainaldus Coloniensis archiepiscopus: cujus corpus frustatim divisum, et in ferventi aquā decoctum saleque conditum Coloniam usque sui deportaverunt. Imperaror vero pro timore flagelli divini ab eādem obsidione recedens, in Tusciam fugitivus pervēnit. Unde egrediens et Lombardiam pertransiens, ab incolis ejusdem regionis viriliter fugatus ad Susam festinavit. Exinde cum paucis sociis furtive fugiens Alpes transmeavit. Siquidem amissā multitudine in eādem obsidione episcoporum et baronum suorum ita perterritus et confusus extitit, ut ulterius ibi morari non audens, miserabili fugā Alemanniam repetiverit.

Caput LVI.

De grassatoribus et persecutoribus ecclesiarum et pauperum ab Ludovico subactis: et pace ecclesiis et monachis per eum non semel restitutā.

Quoniam in dies crescit malitia, regiam celsitudinem decet regno providere, et ab impugnatoribus subjectos sibi protegere. Nisi enim regia potestas protectioni reipub. attentius insisteret fortiores ultra modum impotentes opprimerent. Quod etiam eodem tempore contigisse verā enarratione manifestum est. Nam Claromontensis comes, et nepos ejus comes Podiensis Guilhelmus, atque vicecomes de Polinato, instinctu diaboli exagitati, rapinis miseram vitam agere consueverant: depopulabantur etenim ecclesias, peregrinos impediebant, pauperes opprimebant. Quam eorum tyrannidem Claromontensis et Podiensis episcopi et abbates provinciae illius, diutius sustinere non valentes, quoniam ipsis resistendi per se vel per suos vim non habebant, prudenti usi consilio regem Ludovicum adierunt: cui querelam super eisdem tyrannis deponentes, crudeles ecclesiis illatas injurias insinuaverunt, et eum piissimis precibus ad vindictam pauperum et captivorum exhortati sunt. Unde piissimus rex auditā tyrannorum paedictā nequitiā, sine morā congregavit exercitum: et in virgā ultionis, ad quam non erat difficilis, adversus illos adversarios militavit. Cum quibus manu belligerā congrediens (factum regiā majestate dignum) in ore gladii eos expugnavit: et expugnatos cepit: captos etiam secum abduxit: quos captivos tandiu tenuit, quoadusque firmā fide promiserunt, quod ab inquietatione ecclesiarum, pauperum et peregrinorum deinceps perpetuo cessarent. Expleto hoc insigni opere non longo tempore post, quoddam execrabile factum et nostris temporibus inauditum, per diversas regiones circumquaque divulgatum est. Etenim Guilhelmus comes Cabillonensis diaboli vestigia sequens, qui dominum tentare praesumpsit, ecclesiam Cluniacensem atrociter persequebatur. Ipse siquidem infinitos praedones, vulgo dictos Brabantiones, qui nec deum diligunt nec viam veritatis cognoscere volunt, ad crudelitatem suae tyrannidis explendam colligens, sceleratis satellitibus fretus adversus praedictam ecclesiam, ut eam depraedaretur, praedo profectus est. Monachi vero in eādem ecclesiā deo servientes, non ferro aut clypeo protecti, sed solum divinis armis et ecclesiasticis vestimentis induti, cum sanctorum reliquiis et crucibus tyranno obviam cum magnā multitudine populi processerunt. Illa autem satellitum praedictorum pessima turba, monachos sacris vestimentis spoliaverunt: et more ferarum, quae fame urgente ad cadavera concurrunt, quingentos et eo amplius Burgensium Cluniacensium, atrociter sicut oves mactaverunt. Fama vero illius inaunditi sceleris diversas regiones circumlustrans, ad notitiam piissimi regis Ludovici pervēnit: qui tantum flagitium in sanctam ecclesiam gravissime ferens, ad ultionem nefandissimae cladis exuberanti fervore sancti spiritūs animatus est. Quid plura? bellicosorum francigenarum fortissimas phalanges ad se regali edicto convocavit. Quibus fulcitus, adversus praedictum tyrannum, ad ejus exterminationem, festinavit. Idem autem nequissimus comes Cabillonensis cognito regis adventu, praesentiam ipsius non audens expectare, relictā terrā suā profugus abiit. Dum vero rex gressu concito per partes Cluniacensis provinciae transmearet, mulieres, viris suis viduatae, virgines et nati patribus orbati, obviam ei processerunt. Cujus pedibus provoluti, flentes et ejulantes lugubri clamore aerumnas suas ei ostenderunt: et piissimis precibus regiam majestatem exorantes, ut eis manum consilii et auxilii misericorditer porrigeret, piissimum regem totumque exercitum eorum calamitatibus, fere usque ad lachrymas compatientes, magis ac magis ad perditionem sceleratae gentis animavēre. Nec mirum: videres enim ibi pupillos adhuc pendentes ad ubera matrum: virgunculas plorantes, et paterno solatio se destitutas miserabiliter clamantes. Audires totum aerem vagitibus infantum resonantem. Ne longius verba protrahantur, rex propositum peragere satagens, cum exercitu suo terram nefandi comitis Cabillonensis nullo praepeditus obstaculo audacter intravit: atque Cabillonensem civitatem et montem sancti Vincentii, insuper omnem illius tyranni terram in ore gladii perdomitam, cepit; et ejusdem terrae mediam partem duci Burgundiae donavit: reliquam partem comiti Nivernensi contradidit. Quoscunque autem ex supradictis Brabantionibus, divinam voluntatem contemnentibus diabolique sequacibus, capere potuit, in vindictam ecclesiae dei furcis suspendi fecit. Qorum unus vitam suam redimere infinitā pecuniā volens, non impetravit: sed eādem poenā plexus est. Peractā denique condignā ultione, nefandissimae stragis et persecutionis, quae sanctae dei ecclesiae Cluniacensi inferebatur, rex tanto potitus trophaeo cum gaudio remeavit. Igitur quia regiae majestati congruit, ecclesias dei contra quoslibet persecutores protectionis clypeo defensare, benignissimus rex nolens eas, justitiā per negligentiam suam deficiente, a raptoribus devastari, egregie vindicatis Cluniacensis ecclesiae injuriis, Vizeliacensem nihilominus ecclesiam ab impugnationibus adversariorum liberavit. Contigit enim quod Vizeliacenses Burgenses communiam inter se facientes, adversus dominum suum abbatem et monachos superbiā inflati insurrexerunt, eosque diutissime infestatione maximā afflixerunt. Communiter siquidem conjuraverant, quod ecclesiae dominio ulterius non subjacerent. Quod quidem assensu et consilio comitis Nivernensis fecerant: qui eidem ecclesiae adversabatur. Abbas vero et monachi acerrimis infestationibus Burgensium coacti, turres monasterii ad suam defensionem munierunt: quos de foris Burgenses pluvia sagittarum et immissione ballistarum assidue perurgebant: et tandiu inclusos armatā manu tenuerunt, ut carentes panis edulio, tantummodo carnibus vitam suam sustentarent, pars quoque monachorum excubiis noctis insistebat: pars lassata membra sopore aliqantutulum recreabat. Cumque tantā vexatione coarctarentur, abbas videns quod iniqui homines ab impietate suā nullatenus desistentes, magis ac magis eos assiliebant, per quorundam amicorum suorum conductum clam monasterium exivit: et regem Ludovicum Corbeiae demorantem celeriter adiit. Cui querelam suam deponens, super injustā inquietatione Vizeliacensis communiae ei proclamavit. Quo per insinuationem abbatis agnito, rex, semper promptus ad ecclesiarum protectionem, Lingonensem episcopum ad comitem Nivernensem, qui praedictam communiam manutenebat, destinavit: et mandavit ei ut pacem ecclesiae reformaret, et communiam dissipari faceret. Comes vero regio mandato obtemperare negligens, in suā perversitate homines Vizeliacenses perdurare non prohibuit. Cujus contumaciā auribus regis relatā, ipse tantam indignationem comprimere digne cogitans, exercitum congregavit. Quo adunato, adversus praedictum comitem equitabat. Quod ille audiens episcopum Autissiodorensem ad regem dirigens, mandavit ei quod secundum suam voluntatem de praedictā communiā faceret. Deinde ipse apud castrum Moretum regi obviam veniens, ei fiduciavit quod communiae deinceps non consentiret: sed eam penitus dissiparet. Unde rex fiduciā comitis acceptā, quod exercitu dimisso, Autissiodorum cum eodem comite vēnit: ubi Vizeliacenses Burgenses convocati, juramento affirmaverunt quod ad voluntatem Pontii abbatis successorumque ejus se haberent, communiamque relinquerent, et ad eam deinceps non iterarent. Proinde, regis decreto, iidem Burgenses Pontio abbati quadraginta millia solidorum donaverunt: et ita pax ecclesiae restituta est. Expleto deinde paucorum annorum curriculo, Wilhelmus comes Nivernensis eidem ecclesiae adversari coepit. Nam quasdam indebitas consuetudines in eā clamabat: quas Wilhelmus abbas Vizeliacensis et monachi se debere ei inficiabantur. Unde comes, postpositā dei reverentiā, monachis alimenta subtraxit. Illi autem victualibus carentes regem Ludovicum pedestres adierunt, et ei Parrhisiis occurentes, solo tenus prostrati lachrymis obortis querelam suam super injuriis a praefato comite sibi illatis ei deposuerunt. Idcirco rex compatiens monachis lachrymabiliter conquerentibus, Vizeliacensi ecclesiae firmissimam pacem restitui fecit.

Caput LVII.

De praemio a deo ob tanta merita Ludovico collato, utpote Philippo filio: de cujus generatione, nativitate et regeneratione agitur hoc capite ultimo.

Igitur propter haec et alia multa opera justitiae, qui piissimus rex Ludovicus praedictae ecclesiae, et pluribus aliis intuitu divinae majestatis exhibuit, necnon propter ultionem, quam in hostes Cluniacensis ecclesiae et plurium aliarum ecclesiarum multoties exercuit, divina bonitas tot bonorum operum remunerationem condignam ei contulit. Rex enim divinae gratiā largitatis ex Alā nobilissimā reginā unum filium genuit. Anno incarnationis dominicae MCLXV. sabbato in octavā assumptionis B. Mariae virginis, nocte dum matutina synaxis celebraretur, haec nobilissima proles processit ad ortum. Cujus nativitatis gaudium deferens nuntius, ad sanctum Germanum de pratis veniens, hos felices rumores enarravit horā eādem quā monachi incipiebant cantare propheticum canticum: «Benedictus dominus deus Israel, quia visitavit et fecit redemptionem plebis suae». Quod divino oraculo contigisse manifestis indiciis conjici potest. Fama vero tam desideratae prolis circunquaque percurrens, omnes Francigenas maximo gaudio explevit. Quippe qui successionem masculini sexūs de semine regis Ludovici procedentem diu multumque desideraverant, qui post gloriosi patris decessum, solium regiae majestatis obtineret. Quod desiderium attulit eis dominus: nec sunt fraudati a desiderio suo. Itaque regiā prole exortā, postridie ortūs sui, hoc est die dominicā, pater ejus rex Ludovicus filium suum baptismatis sacramento confirmari fecit: Ad quod exequendum Mauritius Parrhisiensis episcopus, mandato regis, sacerdotalibus vestimentis se induit: et regiam sobolem in ecclesiā sancti Michaelis de plateā solenniter baptismate regeneravit. Hugo etiam abbas sancti Germani Parrhisiensis patrinus puerum super fontem baptismatis in ulnis suis tenuit: Herveus quoque abbas sancti Victoris, et Odo quondam abbas sanctae Genovefae patrini extiterunt: Constantia soror regis Ludovici, uxor Raimundi comitis sancti Egidii, et duae viduae Parrhisienses matrinae extiterunt: qui vocatus fuit Philippus.

Finis annalium francorum regum ad nativitatem Philippi Augusti qui in catalogo regum quadragesimus primus recensetur collectarum magnā quidem ex parte ab Aimoino monacho