Liber Peristephanon/10

(p.228) Sancti Romani Martyris contra Gentiles Dicta.1


Romane, Christi fortis adsertor Dei,
elinguis oris organum fautor move,
largire comptum carmen infantissimo,
fac ut tuarum mira laudum concinam,
nam scis et ipse posse mutos eloqui. 5
plectrum palati et faucium saevus tibi
tortor revulsit, nec tamen silentium
indixit ori quo fatebaris Deum.
vox veritatis testis extingui nequit, (p.230)
nec si recisis palpitet meatibus. 10
sic noster haerens sermo lingua debili
balbutit et modis laborat absonis,
sed si superno rore respergas iecur
et spiritali lacte pectus inriges,
vox inpeditos rauca laxabit sonos. 15
evangelista scripsit ipsum talia
praecepta Messian dedisse apostolis:
nolite verba, cum sacramentum meum
erit canendum, providenter quaerere;
ego inparatis quae loquantur suggeram. 20
sum mutus ipse, sed potens facundiae
mea lingua Christus luculente disseret.
ipse explicabit quos supremo spiritu
daemon tumultus, dum domatur, moverit,
furore pestis peior in novissimo. 25
sic vulneratus anguis ictu spiculi
ferrum remordet et dolore saevior
quassando pressis inmoratur dentibus,
hastile fixum sed manet profundius
nec cassa sentit morsuum pericula. 30
Galerius orbis forte Romanae statum
ductor regebat, ut refert antiquitas,
inmitis, atrox, asper, inplacabilis.
edicta late mundum in omnem miserat,
Christum negaret quisque mallet vivere. 35
haec ille serpens ore dictat regio,
qui mortuorum de sepulcris exiens
clamat: quid ante tempus adventu cito (p.232)
mea regna solvis? parce, Fili altissimi,
vel possidere corda porcorum iube. 40
praefectus istis inminens negotiis
Asclepiades ire mandat milites
ecclesiasten usque de sacrariis
raptare plebem mancipandam vinculis
ni disciplinam Nazarenam respuat. 45
mox ipse templum cogitans inrumpere
et dissipare sancta sanctorum studens
armis profanus praeparabat inpiis
altaris aram funditus pessum dare
foresque et ipsas in ruinam solvere. 50
praecurrit index his repente cognitis
Romanus acris heros excellentiae,
venire in armis perduelles nuntiat
animos paventum praestruens hortatibus,
stent ut parati neve cedant turbini. 55
conspirat uno foederatus spiritu
grex Christianus, agmen inperterritum
matrum, virorum, parvulorum, virginum;
fixa et statuta est omnibus sententia
fidem tueri vel libenter emori. 60
refert repulsus miles ad subsellia
plebis rebellis esse Romanum ducem,
flagrare cunctos pervicaci audacia,
iugulos retectos obstinate opponere,
quo gloriosa morte fortes oppetant. 65
praeceps iubetur inde Romanus rapi
solusque ut incitator et fax omnium
pro contumaci plebe causam dicere,
it non resistens seque vinciri petit
flexas et ultro torquet in tergum manus. 70
amor coronae paene praevenit trucem
lictoris artem sponte nudas offerens (p.234)
costas bisulcis exsecandas ungulis.
inrumpit altum limen et praeconibus
stupore mutis ipse tortorem trahit. 75
adstanti ob ora sic tyrannus incipit:
infame monstrum, vilis, intestabilis,
tu ventilator urbis et vulgi levis
procella mentes inquietas mobiles,
ne se inperita turba dedat legibus. 80
populare quiddam sub colore gloriae
inlitterata credidit frequentia,
ut se per aevum consecrandos autument,
si bella divis ceu gigantes inferant
victique flammis obruantur montium. 85
hoc tu parasti, pcrdite, spectaculum
cladis cruentae de necandis 1 civibus,
quos ut profanos inpiati et saeculi
reos necesse est te magistro interfici:
tu causa mortis, tu malorum signifer. 90
ni fallor, aequum est ut, quod auctor inprobus
tolerare multos conpulisti ut carnifex,
in te recurrat, proque tantis caedibus,
quae mox futurae, primus exitium luas,
feras et ipse quod ferendum suaseras. 95
his ille contra reddit ore libero:
amplector, o praefecte, nec me subtraho,
ut pro fideli plebe solus inmoler, (p.236)
dignus subire cuncta, si me consulis,
quaecumque vestra iusserit crudelitas. 100
intrare servis idolorum ac daemonum
sanctam salutis non licet nostrae domum,
ne polluatur purus orandi locus;
confido Sancto in Spiritu numquam tibi
dandum ut beatum limen attingas pede, 105
nisi forte noster factus in nostrum gregem
mereare sumi, quod Pater faxit Deus.
incensus his Asclepiades iusserat
eviscerandum corpus eculeo eminus
pendere et uncis vinculisque crescere. 110
apparitores sed furenti suggerunt
illum vetusta nobilem prosapia
meritisque multis esse primum civium,
iubet amoveri noxialem stipitem,
plebeia clarum poena ne damnet virum. 115
tundatur, inquit, terga crebris ictibus
plumboque cervix verberata extuberet.
persona quaeque conpetenter plectitur
magnique refert vilis an sit nobilis;
gradu reorum forma tormentis datur. 120
pulsatus ergo martyr illa grandine
postquam inter ictus dixit hymnum plumbeos,
erectus infit: absit ut me nobilem
sanguis parentum praestet aut lex curiae:
generosa Christi secta nobilitat viros. 125
si prima nostris quae sit incunabulis
origo textu stemmatis recenseas,
Dei parentis esse ab ore coepimus,
cui quisque servit, ille vere est nobilis:
patri rebellis invenitur degener. 130
honos deinde stemmati accedit novus (p.238)
et splendor ingens ut magistratus venit,
si confitendi nominis testem probum
signent inusta ferri et ignis vulnera
et vim dolorum mors sequatur inclyta. 135
cave benignus esse perverse velis,
nec mi remissus leniter peperceris;
incumbe membris, tortor, ut sim nobilis,
his ampliatus si fruar successibus,
genus patris matrisque flocci fecero. 140
haec ipsa vestra dignitatum culmina
quid esse censes? nonne cursim transeunt
fasces, secures, sella, praetextae togae,
lictor, tribunal, et trecenta insignia
quibus tumetis, moxque detumescitis? 145
cum consulatum initis, ut vernae solent,
(pudet fateri) farre pullos pascitis;
aquila ex eburna sumit adrogantiam
gestator eius ac superbit beluae
inflatus osse, cui figura est alitis. 150
iam si sub aris ad sigillorum pedes
iaceatis infra sectilem quercum siti
quid esse vobis aestimem proiectius?
nudare plantas ante carpentum scio
proceres togatos matris Idaeae sacris. 155
lapis nigellus evehendus essedo (p.240)
muliebris oris clausus argento sedet,
quem dum ad lavacrum praeeundo ducitis
pedes remotis atterentes calceis,
Almonis usque pervcnitis rivulum. 160
quid illa turpis pompa? nempe ignobiles
vos esse monstrat, cum luperci curritis.
quem servulorum non rear vilissimum,
nudus plateas si per omnes cursitans
pulset puellas verbere ictas ludicro? 165
miseret tuorum me sacrorum et principum
morumque, Roma, saeculi summum caput,
age explicemus, si placet, mysteria,
praefecte, vestra: iam necesse est audias,
nolis velisne, quid colatis sordium. 170
nec terret ista, qua tumes, vesania,
quod vultuosus, quod supinus, quod rigens
tormenta leti comminans asperi:
si me movere rebus ullis niteris,
ratione mecum, non furore, dimica. 175
iubes, relictis Patris et Christi sacris,
ut tecum adorem feminas mille ac mares,
deas deosque, deque sexu duplici
natos, nepotes, abnepotes editos
et tot stuprorum sordidam prosapiam. 180
nubunt puellae, saepe luduntur dolis,
amasionum comprimuntur fraudibus,
incesta fervent, furta moechorum calent,
fallit maritus, odit uxor paelicem,
deos catenae conligant adulteros. 185
ostende, quaeso, quas ad aras praecipis
vervece caeso fumet ut caespes meus?
Delphosne pergam? sed vetat palaestrici (p.242)
corrupta ephebi fama, quem vester deus
effeminavit gymnadis licentia. 190
mox flevit inpuratus occisum gravi
disco et dicavit florulentum subcubam.
conductus idem pavit alienum pecus,
furem deinde perditi passus gregis
segnis bubulcus tela et ipsa perdidit. 195
an ad Cybebes ibo lucum pineum?
puer sed obstat gallus ob libidinem
per triste vulnus perque sectum dedecus
ab inpudicae tutus amplexu deae,
per multa Matri sacra plorandus spado. 200
sed, credo, magni limen amplectar Iovis,
qui si citetur legibus vestris reus,
laqueis minacis implicatus Iuliae
luat severam victus 1 et Scantiniam,
te cognitore dignus ire in carcerem. 205
quid? aureorum conditorem temporum
censes colendum? quem fugacem non negas
latuisse furtim dum reformidat malum;
quem si beate vivere audit Iuppiter,
plectat necesse est occulendi conscios. 210
quid inter aras dissidentum numinum
putas agendum? Martis indignabitur (p.244)
offensa virtus si colatur Lemnius,
Iunonis iram sentiet quisque ut deum
signo aut sacello consecrarit Herculem. 215
dicis licenter haec poetas fingere,
sed sunt et ipsi talibus mysteriis
tecum dicati, quodque describunt, colunt,
tu cur piaclum tam libenter lectitas?
cur in theatris te vidente id plauditur? 220
cygnus stuprator peccat inter pulpita,
saltat Tonantem tauricornem ludius:
spectator horum pontifex summus sedes
ridesque et ipse, nec negando diluis,
cum fama tanti polluatur numinis. 225
cur tu, sacrate, per cachinnos solveris
cum se maritum fingit Alcmenae deus?
meretrix Adonem vulneratum scaenica
libidinoso plangit adfectu palam,
nec te lupanar Cypridis sanctae movet? 230
quid quod sub ipsis veritas signis patet,
formata in aere criminum vestigiis?
quid vult sigillum semper adfixum Iovi
avis ministrae? nempe velox armiger
leno, exoletum qui tyranno pertulit. 235
facem recincta veste praetendit Ceres:
cur, si deorum nemo rapuit virginem, (p.246)
quam nocte quaerens mater errat pervigil?
fusos rotantem cernimus Tirynthium:
cur, si Neaerae non fuit ludibrio? 240
quid? rusticorum monstra detester deum,
Faunos, Priapos, fistularum praesides,
nymphas natantes incolasque aquatiles,
sitas sub alto, more ranarum, lacu,
divinitatis ius in algis vilibus? 245
ad haec colenda me vocas, censor bone?
potesne quidquam tale, si sanum sapis,
sanctum putare? nonne pulmonem movet
derisus istas intuens ineptias,
quas vinolentae somniis fingunt anus? 250
aut si quod usquam est vanitatis mysticae
nobis colendum est, ipse primus incipe:
promisce adora quidquid in terris sacri est,
deos Latinos et deos Aegyptios,
quis Roma libat, quis Canopus supplicat. 255
venerem precaris, conprecare et simiam.
placet sacratus aspis Aesculapii:
crocodillus, ibis et canis cur displicent?
adpone porris religiosas arulas,
venerare acerbum caepe, mordax allium. 260
fuliginosi ture placantur lares,
et respuuntur consecrata holuscula?
aut unde maior esse maiestas focis
quam nata in hortis sarculatis creditur? (p.248)
si numen ollis, numen et porris inest. 265
sed pulchra res est forma in aere sculptilis.
quid inprecabor officinis Graeciae,
quae condiderunt gentibus stultis deos?
forceps Myronis, malleus Polycliti
natura vestrum est atque origo caelitum. 270
ars seminandis efficax erroribus,
barbam rigentem dum Iovis circumplicat,
dum defluentem leniter flectens comam
limat capillos et corymbos Liberi,
et dum Minervae pectus hydris asperat, 275
iniecit atram territis formidinem,
ut fulmen aeris ceu Tonantis horreant,
tremant venenum sibilantis Gorgonae,
putent ephebum post triumphos Indicos
ferire thyrso posse, cum sit ebrius. 280
tum quod Dianam molle succinctam vident,
venantis arcum pertimescunt virginis;
si forte vultum tristioris Herculis
liquore crispo massa finxit fusilis,
clavam minari, ni colatur, creditur. 285
iam quis paventum corda terror occupat
Iunonis iram si polite expresserit?
velut retortis intuens obtutibus
avertat ora de litantis hostia,
lapis severa fronte mentitur minas. 290
miror quod ipsum non sacrastis Mentorem,
nec templum et aras ipse Phidias habet, (p.250)
fabri deorum vel parentes numinum,
qui si caminis institissent segnius,
non esset ullus Iuppiter conflatilis. 295
non erubescis, stulte, pago dedite,
te tanta semper perdidisse obsonia
quae dis ineptus obtulisti talibus,
quos trulla, pelvis, cantharus, sartagines,
fracta et liquata contulerunt vascula? 300
ignosco fatuis haec tamen vulgaribus,
quos lana terret discolora in stipite,
quos saepe falsus circulator decipit,
quibus omne sanctum est, quod pavendum rancidac
edentularum cantilenae suaserint. 305
vos eruditos miror et doctos viros,
perpensa vitae quos gubernat regula,
nescire vel divina vel mortalia
quo iure constent, quanta maiestas regat
quidquid creatum est, quae creavit omnia. 310
Deus perennis, res inaestimabilis,
non cogitando, non videndo clauditur,
excedit omnem mentis humanae modum
nec conprehendi visibus nostris valet,
extraque et intus inplet ac superfluit. 315
intemporalis, ante quam primus dies,
esse et fuisse semper unus obtinet;
lux ipse vera, veri et auctor luminis,
cum lumen esset, lumen effudit suum:
ex luce fulgor natus hic est Filius. 320
vis una Patris, vis et una est Filii
unusque, ab uno lumine splendor satus (p.252)
pleno refulsit claritatis numine.
natura simplex pollet unius Dei,
et quidquid usquam est una virtus condidit, 325
caelum solumque, vim marini gurgitis,
globos dierum noctiumque praesides,
ventos, procellas, fulgura, imbres, nubila,
septemtriones, Hesperos, aestus, nives,
fontes, pruinas et metalla et flumina, 330
praerupta, plana, montium convallia,
feras, volucres, reptiles, natatiles,
iumenta, pecua, subiugales, beluas,
flores, frutecta, germina, herbas, arbores,
quae sunt odori, quaeque vernant esui. 335
haec non labore et arte molitus Deus
sed iussione, quam potestas protulit,
mandavit esse; facta sunt quae non erant,
Verbo creavit omniformem machinam;
virtus paterna semper in verbo fuit. 340
cognostis ipsum: nunc colendi agnoscite
ritum modumque, quale sit templi genus,
quae dedicari sanxerit donaria,
quae vota poscat, quos sacerdotes velit,
quod mandet illic nectar inmolarier. 345
aedem sibi ipse mente in hominis condidit
vivam, serenam, sensualem, flabilem,
solvi incapacem posse, nec destructilem,
pulchram, venustam, praeminentem culmine,
discriminatis inlitam coloribus. 350
illic sacerdos stat sacrato in limine,
foresque primas virgo custodit Fides
innexa crines vinculis regalibus;
poscit litari victimas Christo et Patri
quas scit placere, candidatas, simplices: 355
frontis pudorem, cordis innocentiam, (p.254)
pacis quietem, castitatem corporis,
Dei timorem, regulam scientiae,
ieiuniorum parcitatem sobriam,
spem non iacentem, semper et largam manum. 360
ex his amoenus hostiis surgit vapor
vincens odorem balsami, turis, croci,
auras madentes Persicorum aromatum.
sublatus inde caelum adusque tollitur
et prosperatum dulce delectat Deum. 365
hanc disciplinam quisquis infensus vetat,
vetat probatum vivere et sanctum sequi,
vetat vigorem mentis alte intendere,
nostrique acumen ignis ad terram vocat,
nec excitari vim sinit prudentiae. 370
o mersa limo caecitas gentilium!
o carnulenta nationum pectora!
o spissus error! o tenebrosum genus
terris amicum, deditum cadaveri,
subiecta semper intuens, numquam supra! 375
furorne summus ultima et dementia est
deos putare, qui creantur nuptiis,
rem spiritalem terrulente quaerere,
elementa mundi consecrare altaribus,
id quod creatum est conditorem credere, 380
deasceato supplicare stipiti,
verris cruore scripta saxa spargere,
aras ofellis obsecrare bubulis,
homines fuisse cum scias, quos consecras,
urnas reorum morticinas lambere? 385
desiste, iudex saeculi, tantum nefas
viris iubere fortibusque et liberis,
nil est amore veritatis celsius.
Dei perennis nomen adserentibus
nihil pavori est, mors et ipsa subiacet. (p.256)
   390dudum coquebat disserente martyre
Asclepiades intus iram subdolam
stomachatus alto felle, dum longum silet
bilemque tectis concipit praecordiis;
tandem latentis vim furoris evomit: 395
pro Iuppiter! quid est quod ex hoc audio?
stat inter aras et deorum imagines
et, quod fateri cogor, in medio foro
tacente memet, ac perorat perditus,
quidquid sacrorum est ore foedans inpio. 400
o fas priorum! moris o prisci status!
inventa regum pro salute publica
Pompiliorum nostra carpunt saecula,
quis hos sophistas error invexit novus,
qui non colendos esse divos disputent? 405
nunc dogma nobis Christianum nascitur
post evolutos mille demum consules
ab urbe Roma, ne retexam Nestoras.
quidquid novellum surgit, olim non fuit.
vis summa rerum nosse? Pyrrham consule. 410
ubi iste vester tunc erat summus Deus,
divum favore cum puer Mavortius
fundaret arcem septicollem Romulus?
quod Roma pollet auspicato condita,
Iovi Statori debet et dis ceteris. 415
hoc sanctum ab aevo est, hoc ab atavis traditum: (p.258)
placanda nobis pro triumphis principis
delubra, faustus ut secundet gloriam
procinctus, utque subiugatis hostibus
ductor quietum frenet orbem legibus. 420
accingere ergo, quisquis es, nequissime,
pro principali rite nobiscum deos
orare vita vel, quod hostem publicum
pati necesse est, solve poenam sanguine,
sprevisse templa respuisse est principem. 425
tunc ille: numquam pro salute et maximis
fortissimisque principis cohortibus
aliter precabor quam fidele ut militent
Christique lymphis ut renascantur Patri,
capiant et ipsum caelitus Paraclitum, 430
ut idolorum respuant caliginem,
cernant ut illud lumen aeternae spei
non suculentis influens obtutibus
nec corporales per fenestras emicans,
puris sed intus quod relucet mentibus. 435
pupilla carnis crassa crassum perspicit,
et res caduca quod resolvendum est videt:
liquidis videndis aptus est animae liquor;
natura fervens sola ferventissimae
divinitatis vim coruscantem capit. 440
hoc opto lumen imperator noverit
tuus meusque, si velit fieri meus;
nam si resistit Christiano nomini,
meus ille talis imperator non erit:
scelus iubenti, crede, numquam serviam. 445
statis, ministri? clamitans iudex ait,
statis manusque continetis vindices?
non rupta sulcis dissecatis viscera, (p.260)
animam nec intus abditam rimamini,
erumpit unde vox profana in principem? 450
scindunt utrumque milites taeterrima
mucrone hiulco pensilis latus viri,
sulcant per artus longa tractim vulnera,
obliqua rectis, recta transversis secant,
et iam refectis pectus albet ossibus. 455
nitendo anhelant, diffluunt sudoribus,
cum sit quietus heros in quem saeviunt.
haec inter addit sponte Romanus loqui:
si quaeris, o praefecte, verum noscere,
hoc omne, quidquid lancinamur, non dolet. 460
dolet quod error pectori insedit tuo,
populos quod istos perditos 1 tecum trahis.
currunt frequentes undique ad spectaculum,
gentile vulgus, heu, gemenda corpora,
crudumque nostrae sortis exemplum tremunt. 465
audite cuncti: clamo longe ac praedico,
emitto vocem de catasta celsior:
Christus paternae gloriae splendor, Deus,
rerum creator, noster idem particeps
spondet salutem perpetem credentibus, 470
animae salutem, sola quae non occidit
sed iuge durans dispares casus subit;
aut luce fulget aut tenebris mergitur;
Christum secuta Patris intrat gloriam,
disiuncta Christo mancipatur Tartaro. 475
curanda mercis qualitas, quaenam mihi
contingat olim perpetis substantiae;
nam membra parvi pendo quo pacto cadant,
casura certe lege naturae suae.
instat ruina; quod resolvendum est, ruat. 480
nec distat, ignis et fidiculae saeviant, (p.262)
an corpus aegrum languor asper torqueat,
cum saepe morbos maior armet saevitas. 1
non ungularum tanta vis latus fodit
mucrone quanto dira pulsat pleurisis, 485
nec sic inusta lamminis ardet cutis,
ut febris atro felle venas exedit
vel summa pellis ignis obductus coquit
papulasque fervor aestuosus excitat:
credas cremari stridulis cauteribus. 490
miserum putatis, quod retortis pendeo
extentus ulnis, quod revelluntur pedes,
conpago nervis quod sonat crepantibus:
sic eiulantes ossa clamant dividi,
nodosa torquet quos podagra et artrisis. 495
horretis omnes hasce carnificum manus,
num mitiores sunt manus medentium,
laniena quando saevit Hippocratica?
vivum secatur viscus et recens cruor
scalpella tinguit dum putredo abraditur. 500
putate ferrum triste chirurgos meis
inferre costis, quod secat salubriter,
non est amarum quo reformatur salus:
videntur isti carpere artus tabidos,
sed dant medellam rebus intus vividis. 505
quis nescit autem quanta corruptela sit
contaminatae carnis ac solubilis?
sordet, tumescit, liquitur, foetet, dolet,
inflatur ira, solvitur libidine,
plerumque felle tincta livores trahit. (p.264)
   510aurum regestum nonne carni adquiritur?
inlusa vestis, gemma, bombyx, purpura
in carnis usum mille quaeruntur dolis,
luxus vorandi carnis arvinam fovet,
carnis voluptas omne per nefas ruit. 515
medere, quaeso, carnifex, tantis malis,
concide, carpe fomitem peccaminum,
fac ut resecto debilis carnis situ
dolore ab omni mens supersit libera
nec gestet ultra quod tyrannus amputet. 520
nec terrearis turba circumstantium:
hoc perdo solum quod peribit omnibus,
regi, clienti, pauperique et diviti;
sic vernularum, sic senatorum caro
tabescit imo cum sepulcro condita est. 525
iactura vilis mordet et damnum leve
si, quo carendum est, perdere extimescimus:
cur, quod necesse est, non voluntas occupat?
natura cur non vertit in rem gloriae?
legale damnum deputemus praemiis. 530
sed praemiorum forma quae sit fortibus
videamus, illa nempe quae numquam perit,
caelo refusus subvolabit spiritus,
Dei parentis perfruetur lumine
regnante Christo stans in arce regia. 535
quandoque caelum ceu liber plicabitur,
cadet rotati solis in terram globus,
spheram ruina menstrualem destruet;
Deus superstes solus et iusti simul (p.266)
cum sempiternis permanebunt angelis. 540
contemne praesens utile, o prudens homo,
quod terminandum, quod relinquendum est tibi;
omitte corpus, rem sepulcri et funeris;
tende ad futuram gloriam, perge ad Deum;
agnosce qui sis, vince mundum et saeculum. 545
vixdum elocutus martyr hanc peregerat
orationem, cum furens interserit
Asclepiades: vertat ictum carnifex
in os loquentis, inque maxillas manum
sulcosque acutos et fidiculas transferat. 550
verbositatis ipse rumpatur locus,
scaturrientes perdat ut loquacitas
sermonis auras perforatis follibus,
quibus sonandi nulla lex ponit modum;
ipsa et loquentis verba torqueri volo. 555
inplet iubentis dicta lictor inpius;
charaxat ambas ungulis scribentibus
genas, cruentis et secat faciem notis,
hirsuta barbis solvitur carptim cutis,
et mentum adusque vultus omnis scinditur. 560
martyr fluentem fatur inter sanguinem:
grates tibi, o praefecte, magnas debeo,
quod multa pandens ora iam Christum loquor,
artabat ampli nominis praeconium
meatus unus, inpar ad laudes Dei. 565
rimas patentes invenit vox edita
multisque fusa rictibus reddit sonos
hinc inde plures, et profatur undique
Christi Patrisque sempiternam gloriam,
tot ecce laudant ora quot sunt vulnera. 570
tali repressus cognitor constantia
cessare poenam praecipit, tunc sic ait:
per solis ignes iuro, qui nostros dies (p.268)
reciprocatis administrat circulis,
cuius recursu lux et annus ducitur, 575
ignes parandos iam tibi tristis rogi,
qui fine digno corpus istud devorent,
quod perseverans tam resistit nequiter
sacris vetustis, nec dolorum spiculis
victum fatiscit, fitque poenis fortius. 580
quis hunc rigorem pectori iniecit stupor?
mens obstinata est, corpus omne obcalluit,
tantus novelli dogmatis regnat furor:
hic nempe vester Christus haud olim fuit,
quem tu fateris ipse suffixum cruci. 585
haec illa crux est omnium nostrum salus,
Romanus inquit: hominis haec redemptio est.
scio incapacem te sacramenti, inpie,
non posse caecis sensibus mysterium
haurire nostrum: nil diurnum nox capit. 590
tamen in tenebris proferam claram facem,
sanus videbit, lippus oculos obteget.
' removete lumen,' dicet insanabilis;
' iniuriosa est nil videnti claritas. '
audi, profane, quod gravatus oderis. 595
regem perennem rex perennis protulit
in se manentem nec minorem tempore,
quia tempus illum non tenet; nam fons retro
exordiorum est et dierum et temporum,
ex Patre Christus: hoc Pater, quod Filius. 600
hic se videndum praestitit mortalibus,
mortale corpus sumpsit inmortalitas,
ut, dum caducum portat aeternus Deus,
transire nostrum posset ad caelestia: (p.270)
homo est peremptus et resurrexit Deus. 605
congressa mors est membra gestanti Deo;
dum nostra temptat, cessit inmortalibus.
stultum putatis hoc, sophistae saeculi;
sed stulta mundi summus elegit Pater,
ut stultus esset saeculi prudens Dei. 610
antiquitatem Romuli et Mavortiam
lupam renarras, primum et omen vulturum.
si res novellas respuis, nil tam recens:
vix mille fastis inplet hanc aetatulam
cursus dierum conditore ab augure. 615
sescenta possum regna pridem condita
proferre toto in orbe, si sit otium,
multo ante clara quam capellam Gnosiam
suxisse fertur Iuppiter, Martis pater,
sed illa non sunt, haec et olim non erunt. 620
crux ista Christi, quam novellam dicitis,
nascente mundo factus ut primum est homo,
expressa signis, expedita est litteris:
adventus eius mille per miracula
praenuntiatus ore vatum consono. 625
reges, prophetae, iudicesque et principes
virtute, bellis, cultibus, sacris, stilo
non destiterunt pingere formam crucis,
crux praenotata, crux adumbrata est prius, (p.272)
crucem vetusta conbiberunt saecula. 630
tandem refectis vocibus propheticis
aetate nostra conprobata antiquitas
coram refulsit ore conspicabili,
ne fluctuaret veritas dubia fide,
si non pateret teste visu comminus. 635
hinc nos et ipsum non perire credimus
corpus, sepulcro quod vorandum traditur,
quia Christus in se mortuum corpus cruci
secum excitatum vexit ad solium Patris,
viamque cunctis ad resurgendum dedit. 640
crux illa nostra est, nos patibulum ascendimus,
nobis peremptus Christus et nobis Deus
Christus reversus, ipse qui moriens homo est,
natura duplex: moritur et mortem domat,
reditque in illud quod perire nesciat. 645
dixisse pauca sit satis de mysticis
nostrae salutis deque processu spei.
iam iam silebo: margaritas spargere
Christi vetamur inter inmundos sues,
lutulenta sanctum ne ferant animalia. 650
sed quia profunda non licet luctarier
ratione tecum, consulamus proxima:
interrogetur ipsa naturalium
simplex sine arte sensuum sententia:
fuci inperitus fac ut adsit arbiter. 655
da septuennem circiter puerum aut minus,
qui sit favoris liber et non oderit
quemquam nec ullum mentis in vitium cadat,
periclitemur quid recens infantia
dicat sequendum, quid novus sapiat vigor. 660
hanc ille sancti martyris vocem libens
amplexus unum de caterva infantium
parvum nec olim lacte depulsum capi (p.274)
captumque adesse praecipit. quidvis roga,
inquit, sequamur quod probant pusio. 665
Romanus ardens experiri innoxiam
laetantis oris indolem filiole, ait,
dic, quid videtur esse verum et congruens,
unumne Christum colere et in Christo Patrem,
an conprecari mille formarum deos? 670
adrisit infans nec moratus rettulit:
est quidquid illud, quod ferunt homines Deum,
unum esse oportet et quod uni est unicum,
cum Christus hoc sit, Christus est verus Deus.
genera deorum multa nec pueri putant. 675
stupuit tyrannus sub pudore fluctuans;
nec vim decebat innocenti aetatulae
inferre leges, nec loquenti talia
furor sinebat efferatus parcere.
quis auctor, inquit, vocis est huius tibi? 680
respondit ille: mater, et matri Deus.
illa ex parente Spiritu docta inbibit
quo me inter ipsa pasceret cunabula;
ego, ut gemellis uberum de fontibus
lac parvus hausi, Christum et hausi credere. 685
ergo ipsa mater adsit, exclamat, cedo,
Asclepiades; disciplinae et exitum
tristem suae magistra spectet inpia,
male eruditi torqueatur funere
infantis orba, quemque corrupit fleat. 690
absit ministros vilis ut muliercula
nostros fatiget: quantulus autem dolor
vexabit artus mortis auxilio brevis!
oculi parentis punientur acrius
quam si cruentae membra carpant ungulae. 695
vix haec profatus pusionem praecipit (p.276)
sublime tollant et manu pulsent nates,
mox et remota veste virgis verberent
tenerumque duris ictibus tergum secent,
plus unde lactis quam cruoris defluat. 700
quae cautis illud perpeti spectaculum,
quis ferre possit aeris aut ferri rigor?
inpacta quotiens corpus attigerat salix,
tenui rubebant sanguine uda vimina,
quem plaga flerat roscidis livoribus. 705
ferunt minaces verberantium genas
inlacrimasse sponte dimanantibus
guttis per ora barbarum frementia,
scribas et ipsos et coronam plebium
proceresque siccis non stetisse visibus. 710
at sola mater hisce lamentis caret,
soli sereno frons renidet gaudio;
stat in piorum corde pietas fortior
amore Christi contumax doloribus
firmatque sensum mollis indulgentiae. 715
sitire sese parvus exclamaverat: '
animae aestuantis ardor in cruciatibus
hoc exigebat, lymphae ut haustum posceret:
quem torva mater eminus triste intuens
vultu et severis vocibus sic increpat: 720
puto inbecillo, nate, turbaris metu
et te doloris horror adflictum domat,
non hanc meorum viscerum stirpem fore
Deo spopondi, non in hanc spem gloriae
te procreavi, cedere ut leto scias. 725
aquam bibendam postulas, cum sit tibi
fons ille vivus praesto, qui semper fluit
et cuncta solus inrigat viventia,
intus forisque spiritum et corpus simul,
aeternitatem largiens potantibus. (p.278)
   730venies ad illud mox fluentum, si modo
animo ac medullis solus ardor aestuet
videre Christum, quod semel potum adfatim
sic sedat omnem pectoris flagrantiam
vita ut beata iam sitire nesciat. 735
hic, hic bibendus, nate, nunc tibi est calix,
mille in Bethleem quem biberunt parvuli:
oblita lactis et papillarum inmemor
aetas amaris, mox deinde dulcibus
refecta poclis mella sumpsit sanguinis. 740
exemplum ad istud nitere, o fortis puer,
generosa prolis, matris et potentia,
omnes capaces esse virtutum Pater
mandavit annos, neminem excepit diem,
ipsis triumphos adnuens vagitibus. 745
scis, saepe dixi, cum docenti adluderes
et garrulorum signa verborum dares,
Isaac fuisse parvulum patri unicum,
qui, cum inmolandus aram et ensem cerneret,
ultro sacranti colla praebuerit seni. 750
narravi et illud nobile ac memorabile
certamen, una matre quod septem editi
gessere pueri, sed tamen factis viri,
hortante eadem matre in ancipiti exitu
poenae et coronae sanguini ut ne parcerent. 755
videbat ipsos apparatus funerum
praesens suorum nec movebatur parens
laetata quotiens aut olivo stridula
sartago frixum torruisset puberem
dira aut cremasset lamminarum inpressio. 760
comam cutemque verticis revulserat
a fronte tortor, nuda testa ut tegmine
cervicem adusque dehonestarct caput; (p.280)
clamabat illa: ' patere; gemmis vestiet
apicem hunc corona regio ex diademate. ' 765
linguam tyrannus amputari iusserat
uni ex ephebis; mater aiebat: ' satis
iam parta nobis gloria est; pars optima
Deo inmolatur ecce nostri corporis;
digna est fidelis lingua quae sit hostia. 770
interpres animi, enuntiatrix sensuum,
cordis ministra, praeco operti pectoris,
prima offeratur in sacramentum necis
et sit redemptrix prima membrorum omnium;
ducem dicatam mox sequentur cetera. ' 775
his Maccabeos incitans stimulis parens
hostem subegit subiugatum septies,
quot feta natis, tot triumphis inclyta;
me partus unus ut feracem gloriae,
mea vita, praestet, in tua est situm manu. 780
per huius alvi fida conceptacula,
per hospitalem mense bis quino larem,
si dulce nostri pectoris nectar tibi,
si molle gremium, grata si crepundia,
persiste et horum munerum auctorem adsere. 785
quanam arte nobis vivere intus coeperis,
nihilumque et illud, unde corpus, nescio;
novit animator solus et factor tui.
inpendere ipsi, cuius ortus munere es;
bene in datorem quod dedit refuderis. 790
talia canente matre iam laetus puer
virgas strepentes et dolorem verberum
ridebat. hic tum cognitor pronuntiat:
claudatur infans carcere et tanti mali
Romanus auctor torqueatur acrius. (p.282)
   795illum recentes per cicatricum vias
denuo exarabant, quaque acutum traxerant
paulo ante ferrum, mox recrudescentibus
plagis apertas persequebantur notas,
quos iam superbus victor ignavos vocat. 800
o non virile robur, o molles manus!
unam labantis dissipare tam diu
vos non potesse fabricam corpusculi!
vix iam cohaeret, nec tamen penitus cadit,
vincens lacertos dexterarum inertium. 805
citius cadaver dentibus carpunt canes,
longeque morsus vulturum efficacior
ad devorandas carnis offas mortuae,
languetis inbelli fame ac fatiscitis,
gula est ferina, sed socors edacitas. 810
exarsit istis turbida ira iudicis
seque in supremam concitat sententiam:
si te morarum paenitet, finem citum
subeas licebit: ignibus vorabere
damnatus et favilla iam tenuis fies. 815
abiens at ille, cum foro abriperent virum
truces ministri, pone respectans ait:
appello ab ista, perfide, ad Christum meum
crudelitate, non metu mortis tremens,
sed ut probetur esse nil quod iudicas. 820
quid differo, inquit ille, utrosque perdere,
puerum ac magistrum, conplices sectae inpiae?
gladius recidat vile vix hominis caput
infantis, istum flamma vindex concremet,
sit his sub uno fine dispar exitus. 825
perventum ad ipsum caedis inplendae locum,
natum gerebat mater amplexu et sinu, (p.284)
ut primitivum crederes fetum geri
Deo offerendum sancti Abelis ferculo,
lectum ex ovili, puriorem ceteris. 830
puerum poposcit carnifex, mater dedit,
nec inmorata est fletibus, tantum osculum
inpressit unum: vale, ait, dulcissime,
et cum beatus regna Christi intraveris,
memento matris, iam patrone ex filio. 835
dixit: deinde dum ferit cerviculam
percussor ense, docta mulier psallere
hymnum canebat carminis Davitici:
' pretiosa sancti mors sub aspectu Dei,
tuus ille servus, prolis ancillae tuae. ' 840
talia retexens explicabat pallium
manusque tendebat sub ictu et sanguine,
venarum ut undam profluam manantium
et palpitantis oris exciperet globum:
excepit, et caro adplicavit pectori. 845
at parte campi ex altera inmanem pyram
texebat ustor fumidus pinu arida,
sarmenta mixtim subdita et faeni struem
spargens liquato rore ferventis picis,
quo flamma pastu cresceret ferocius. 850
et iam retortis bracchiis furca eminus
Romanus actus ingerebatur rogo:
scio, inquit ille, non futurum ut concremer,
nec passionis hoc genus datum est mihi,
et restat ingens quod fiat miraculum. 855
haec eius orsa sequitur inmensus fragor
nubis ruentis, nimbus undatim nigro (p.286)
praeceps aquarum flumine ignes obruit.
aiunt olivo semiconbustas faces,
sed vincit imber iam madentem fomitem. 860
trepidare taeter carnifex rebus novis
turbatus, et qua posset arte insistere,
versare torres cum favillis umidis,
prunas maniplis confovere stuppeis '
et semen ignis inter undas quaerere. 865
quod cum tumenti nuntiatum iudici,
commovit 1 iram fellis inplacabilis:
quousque tandem summus hic nobis magus
inludet, inquit, Thessalorum carmine
poenam peritus vertere in ludibrium? 870
fortasse cervix, si secandam iussero
flecti sub ensem, non patebit vulneri:
vel amputatum plaga collum dividens
rursus coibit ac reglutinabitur,
umerisque vertex eminebit additus. 875
temptemus igitur ante partem quampiam
truncare ferro corporis superstitis,
ne morte simpla criminosus multiplex
cadat vel una perfidus caede oppetat:
quot membra gestat, tot modis pereat volo. 880
libet experiri, Lerna sicut traditur,
utrum renatis pullulascat artubus,
ac se inminuti corporis damnis novum
instauret: ipse praesto erit tunc Hercules
hydrina suetus ustuire vulnera. 885
iam nunc secandi doctus adsit artifex,
qui cuncta norit viscerum confinia (p.288)
vel nexa nervis disparare vincula.
date hunc, revulsis qui medetur ossibus
aut fracta nodis sarciens conpaginat. 890
linguam priorem detrahat radicitus,
quae corpore omni sola vivit nequior;
illa et procaci pessima in nostros deos
invecta motu fas profanavit vetus,
audax et ipsi non pepercit principi. 895
Aristo quidam medicus accitus venit,
proferre linguam praecipit: profert statim
martyr retectam, pandit ima et faucium;
ille et palatum tractat et digito exitum
vocis pererrans vulneri explorat locum. 900
linguam deinde longe ab ore protrahens
scalpellum in usque guttur insertans agit.
illo secante fila sensim singula
numquam momordit martyr aut os dentibus
conpressit artis nec cruorem sorbuit. 905
inmotus et patente rictu constitit
dum sanguis extra defluit scaturriens;
perfusa pulcher menta russo stemmate
fert et cruenti pectoris spectat decus
fruiturque et ostro vestis ut iam regiae. 910
praefectus ergo ratus elinguem virum
cogi ad sacrandum posse, cum verbis carens
nil in deorum blateraret dedecus,
iubet reduci iam tacentem ac debilem
multo loquentis turbine olim territus. 915
reponit aras ad tribunal denuo
et tus et ignem vividum in carbonibus
taurina et exta vel suilla abdomina:
ingressus ille, ut hos paratus perspicit,
insufflat, ipsos ceu videret daemonas. (p.290)
   920inridet hoc Asclepiades laetior,
addit deinde: numquid inclementius,
sicut solebas, es paratus dicere?
effare quidvis ac perora et dissere.
permitto vocem libere ut exerceas. 925
Romanus alto corde suspirans diu
gemitu querellam traxit et sic orsus est:
Christum loquenti lingua numquam defuit,
nec verba quaeras quo regantur organo,
cum praedicatur ipse verborum dator. 930
qui fecit ut vis vocis expressa intimo
pulmone et oris torta sub testudine
nunc ex palato det repercussos sonos,
nunc temperetur dentium de pectine,
sitque his agendis lingua plectrum mobile, 935
si mandet idem faucium sic fistulas
spirare flatu concinentes consono
ut verba in ipsis explicent meatibus,
vel exitu oris cymbalis profarier
nunc pressa parce labra, nunc hiantia, 940
dubitasne verti posse naturae statum,
cui facta forma est, qualis esset primitus?
hanc nempe factor vertere, ut libet, potest
positasque leges texere ac retexere,
linguam loquella ne ministram postulet. 945
vis scire nostri numinis potentiam?
fluctus liquentis aequoris pressit pede:
natura fluxa ac tenuis in solidum coit,
quam dispar illis legibus quis condita est!
solet natatus ferre, fert vestigia. 950
habet usitatum munus hoc divinitas
quae vera nobis colitur in Christo et Patre,
mutis loquellam, percitum claudis gradum, (p.292)
surdis fruendam reddere audientiam,
donare caecis lucis insuetae diem. 955
haec si quis amens fabulosa existimat,
vel ipse tute si parum fidelia
rebare pridem, vera cognoscas licet:
habes loquentem, cuius amputaveras
linguam: probatis cede iam miraculis. 960
horror stupentem persecutorem subit
timorque et ira pectus in caliginem
vertere; nescit vigilet anne somniet,
miratur haerens quod sit ostenti genus,
formido frangit, armat indignatio. 965
nec vim domare mentis effrenae potest,
nec quo furoris tela vertat invenit,
postremo medicum saevus insontem iubet
reum citari; nundinatum hunc arguit
mercede certa pactus ut conluderet: 970
aut ferrum in ore nil agens et inritum
versasse frustra seu retunsis tactibus
aut arte quadam vulnus inlatum breve,
quod sauciata parte linguam laederet
nervos nec omnes usquequaque abscideret. 975
manere salvam vocis harmoniam probe
non posse, inani concavo verba exprimi,
quae concrepare ligula moderatrix facit,
esto ut resultet spiritus vacuo specu,
echo sed extat inde, non oratio. 980
veris refutat medicus hanc calumniam:
scrutare vel tu nunc latebras faucium,
intraque dentes curiosum pollicem
circumfer, haustus vel patentes inspice,
lateatne quidquam quod regat spiramina. (p.294)
   985quamquam forassem forte si puncto levi
tenuive linguam contigissem vulnere,
titubante plectro fatus esset debilis,
nam cum magistra vocis in vitium cadit,
usus necesse est et loquendi intercidat. 990
fiat periclum, si placet, cuiusmodi
edat querellam quadrupes lingua eruta,
elinguis et quem porca grunnitum strepat;
cui vox fragosa, clamor est inconditus,
probabo mutam nil sonare stridulum. 995
testor salutem principis me simplici
functum secantis arte, iudex optime,
servisse iussis absque fraude publicis,
sciat hic quis illi verba suggillet deus:
ego unde mutus sit disertus nescio. 1000
his sese Aristo purgat, at contra inpium
nil haec latronem Christianorum movent;
magis magisque fertur in vesaniam,
quaerit alienus sanguis ille asperserit
virum, suone fluxerit de vulnere. 1005
respondit his Romanus: eccum, praesto sum:
meus iste sanguis verus est, non bubulus.
agnoscis illum quem loquor, miserrimc
pagane, vestri sanguinem sacrum bovis,
cuius litata caede permadescitis? 1010
summus sacerdos nempe sub terram scrobe
acta in profundum consecrandus mergitur,
mire infulatus, festa vittis tempora (p.296)
nectens, corona tum repexus aurea,
cinctu Gabino sericam fultus togam. 1015
tabulis superne strata texunt pulpita
rimosa rari pegmatis conpagibus,
scindunt subinde vel terebrant aream
crebroque lignum perforant acumine,
pateat minutis ut frequens hiatibus. 1020
huc taurus ingens fronte torva et hispida
sertis revinctus aut per armos floreis
aut inpeditis cornibus deducitur,
nec non et auro frons coruscat hostiae,
saetasque fulgor brattealis inficit. 1025
hic ut statuta est inmolanda belua,
pectus sacrato dividunt venabulo;
eructat amplum vulnus undam sanguinis
ferventis, inque texta pontis subditi
fundit vaporum flumen et late aestuat. 1030
tum per frequentes mille rimarum vias
inlapsus imber tabidum rorem pluit,
defossus intus quem sacerdos excipit
guttas ad omnes turpe subiectans caput
et veste et omni putrefactus corpore. 1035
quin os supinat, obvias offert genas,
supponit aures, labra, nares obicit,
oculos et ipsos perluit liquoribus,
nec iam palato parcit et linguam rigat,
donec cruorem totus atrum conbibat. 1040
postquam cadaver sanguine egesto rigens
conpage ab illa flamines retraxerint
procedit inde pontifex visu horridus,
ostentat udum verticem, barbam gravem,
vittas madentes atque amictus ebrios. (p.298)
   1045hunc inquinatum talibus contagiis,
tabo recentis sordidum piaculi,
omnes salutant atque adorant eminus,
vilis quod illum sanguis et bos mortuus
foedis latentem sub cavernis laverint. 1050
addamus illam, vis, hecatomben tuam,
centena ferro cum cadunt animalia,
variaque abundans caede restagnat cruor,
vix ut cruentis augures natatibus
possint meare per profundum sanguinis? 1055
sed quid macellum pingue pulvinarium,
quid maximorum lancinatores gregum
eviscerata carne crudos criminor?
sunt sacra quando vosmet ipsi exciditis,
votivus et cum membra detruncat dolor. 1060
cultrum in lacertos exerit fanaticus
sectisque Matrem bracchiis placat deam,
furere ac rotari ius putatur mysticum;
parca ad secandum dextra fertur inpia,
caelum meretur vulnerum crudelitas. 1065
ast hic metenda dedicat genitalia,
numen reciso mitigans ab inguine
offert pudendum semivir donum deae:
illam revulsa masculini germinis
vena effluenti pascit auctam sanguine. 1070
uterque sexus sanctitati displicet,
medium retentat inter alternum genus,
mas esse cessat ille, nec fit femina,
felix deorum mater inberbes sibi (p.300)
parat ministros levibus 1 novaculis. 1075
quid, cum sacrandus accipit sphragitidas?
acus minutas ingerunt fornacibus,
his membra pergunt urere, ut igniverint;
quamcumque partem corporis fervens nota
stigmarit, hanc sic consecratam praedicant. 1080
functum deinde cum reliquit spiritus
et ad sepulcrum pompa fertur funeris,
partes per ipsas inprimuntur bratteae;
insignis auri lammina obducit cutem,
tegitur metallo, quod perustum est ignibus. 1085
has ferre poenas cogitur gentilitas,
hac di coercent lege cultores suos:
sic daemon ipse ludit hos quos ceperit,
docet execrandas ferre contumelias,
tormenta inuri mandat infelicibus. 1090
at noster iste sanguis ex vestra fluit
crudelitate, vos tyrannide inpia
exulceratis innocentum corpora,
si vos sinatis, incruente vivimus,
at si cruente puniamur, vincimus. 1095
sed iam silebo; finis instat debitus,
finis malorum, passionis gloria;
iam non licebit, inprobe, ut licuit modo,
torquere nostra vel secare viscera;
cedas necesse est victus et iam desinas. 1100
cessabit equidem tortor et sector dehinc,
iudex minatur sed peremptoris manus
succedet illis, strangulatrix faucium;
aliter silere nescit oris garruli
vox inquieta, quam tubam si fregero. 1105
dixit, foroque protrahi iussit virum, (p.302)
trudi in tenebras noxialis careeris;
elidit illic fune collum martyris
lictor nefandus, sic peracta est passio;
anima absoluta vinculis caelum petit. 1110
gesta intimasse cuncta fertur principi
praefectus addens ordinem voluminum
seriemque tantae digerens tragoediae:
laetatus omne crimen in fasces refert
suum tyrannus chartulis vivacibus. 1115
illas sed aetas conficit diutina,
fuligo fuseat, pulvis obducit situ,
carpit senectus aut ruinis obruit:
inscripta Christo pagina inmortalis est,
nec obsolescit ullus in caelis apex. 1120
excepit adstans angelus coram Deo
et quae loeutus martyr et quae pertulit,
nec verba solum disserentis condidit,
sed ipsa pingens vulnera expressit stilo
laterum, genarum pectorisque et faucium. 1125
omnis notata est sanguinis dimensio,
ut quamque plagam sulcus exaraverit,
altam, patentem, proximam, longam, brevem,
quae vis doloris, quive segmenti modus;
guttam cruoris ille nullam perdidit. 1130
hic in regestis est liber caelestibus,
monumenta servans laudis indelebilis,
relegendus olim sempiterno iudici,
libramine aequo qui malorum pondera
et praemiorum conparabit copias. 1135
vellem sinister inter haedorum greges,
ut sum futurus, eminus dinoscerer
atque hoc precante diceret rex optimus:
Romanus orat; transfer hunc haedum mihi;
sit dexter agnus, induatur vellere. 1140