Migne Patrologia Latina Tomus 137
Lapsus et conversio Theophili Vicedomini (Hrothsuita Gandersheimensis), J. P. Migne
cc_id: cps_2.HroGan.LaEtCoT, cc_idno: 9552
ARGUMENTUM. ¶
Theophilus, adolescens singularis indolis et ingenii, in Sicilia [leg. Cilicia] avo suo, episcopo, commendatur, qui illum archidiaconum (qui oculus episcopi in canonibus, hic vicedominus vocatur) creatur. Avo defuncto, plebs illi episcopatum offert. Ille coram metropolitano abdicat. Alter electus, qui eum ab archidiaconatus officio deposuit. Ille, se videns spretum et abjectum, Hebraeum pro officio priori consequendo consulit. Ille diabolum evocat, et seipsum ei devovit, et officio restituitur. Tandem poenitentia ductus, auxilium gloriosae virginis Mariae imploravit. Cujus tandem intercessionibus datum diabolo chirographum recuperavit, seipsumque totum sanctimoniae vitae devovit.
INCIPIT HISTORIA. 137.1101|
137.1101D| Postquam lux fidei, crescens per climata mundi,
Siciliam tenebris errorum solvit ab atris,
Vir satis illustris nutritur partibus illis,
Nobilitate potens, meriti splendore refulgens;
Hicce Theophilus fuerat de nomine dictus,
Puri sacrata tinctus baptismatis unda.
137.1102D| Quem devota patrum divinis cura suorum
Obsequiis igitur primis signavit ab annis,
Atque, sui dulcem pie sollicitando nepotem,
Cuidam pontifici credidit nimium sapienti,
Quo nutriret eum studio florente docendum,
Ipsius ingenium mentisque rigaret agellum,
137.1103A| 133 De sophiae rivis, septeno fonte manantis.
Cumque pio satis exhausti puero foret ipsi,
Digno confestim provectus honore, gradatim
Perveniebat ad officium sibimet satis aptum,
Quod lingua vulgi scimus dictum vice-domni.
Hac igitur tanti pompa splendoris adepta,
Pontifici se subjectum cleroque modestum
Praebuit, atque pium populo, cunctisque benignum,
Commissoque gregi studio praeerat vigilanti.
Maxime sed Christi minimis miserisque pupillis
Ac castis viduis, nec non cunctis peregrinis,
Vestes et victum dextra tribuit bene larga,
Hospitiumque vagis nunquam claudebat egenis.
Hinc igitur consors omnis devotio plebis
Affectu tenero cordis pendebat in illo,
137.1103B| Ipsum seu dulcem venerantur amando parentem.
Interea vir summorum praesul meritorum
Coelitus acceptum direxit ad aethera flatum.
Quo nam defuncto, gremio terraeque locato,
Consensu plebs clamabat concorditer omnis,
Respondens cleri votis, eadem cupientis,
Hunc fore praecipuis aptum meritis vicedomnum
Ut culmen sedis captaret pontificalis,
Summi pontificis curamque teneret ovilis.
Hoc quoque persuadere suo metropolitano
Pontifici scriptis festinabant cito missis,
Cujus judicio statui pastor sapienti
Debuit ecclesiae tali condignus honore.
Qui, bonitate viri comperta namque benigni,
Se completurum promisit velle precantum,
137.1103C| Et venisse virum jussit maturius ipsum,
Affectu populi tanto quem sensit amari.
Ille sed exsecrans talem constanter honorem,
Praesulis imperio parere, negat, veniendo,
Donec invitus trahitur, turbis glomeratur.
Et, cum pontificis praesentaretur ocellis,
134 Stratus adusque solum, voces spargebat in altum,
Infectum vitiis sese dicens, fore multis
Non aptum sancto Christi populo dominari,
His igitur querulis iterata voce profusis
Antistes summus cessit postremo coactus,
Huncque Deus, talis qui fastidivit honoris,
Injunctae vacuum curae concessit abire,
Constituens alium, rectoris nomine dignum,
Qui nam, paucorum post intervalla dierum,
137.1103D| Quorumdam blandis clam seductus suadelis,
Subjectis alium cito praeposuit vicedomnum,
Atque Theophilum, summis meritis venerandum,
Movit ab officio, multos quo fungitur annos.
Istic sed, fragilis tolerans patienter honoris
Damnum, tristitiam pellit de pectore cunctam,
Gaudebatque satis sese jam posse vacare
Tanto liberius studio Christi famulatus,
Quanto curarum securus erat variarum.
Hujus mox mentem detestatur patientem
Totius humani generis saevissimus hostis,
Et, qua primates decepit fraude parentes,
Hac hujusce viri pulsat penetralia justi,
Adducens ejus fragili saepissime menti
137.1104A| Blanda potestatis delectamenta prioris,
Despectusque gravem facti nuperrime sortem.
Nec laqueos harum retraxerat insidiarum,
Donec captivum Christi duxit sibi servum.
Nec mora, vir fortis, vita meritisque celebris,
Mentis virtutem demens abjecerat omnem,
Nec tentamentis studuit restare nefandis,
Sed victus cessit, mentisque dolore tabescit,
Quique prius plebi sprevit princeps dominari,
Affectat juris pompas nunc inferioris.
Tandem, seductus caecato corde misellus,
Quemdam perversum petiit festinus Hebraeum,
Qui magica plures decepit fraude fideles,
135 Prolambensque suas, prostrato corpore, plantas,
Ipsius auxilium flagitat lacrymando nefandum.
137.1104B| Qui, super errantis lapsus gaudendo, malignus,
Nocte procul dubio jussit venisse futura,
Promittens promptam despectus esse medelam,
Si parendo suis vellet tantum suadelis
Sub ditione sui posthaec habitare magistris.
His hic infelix monitis captus male blandis,
Daemonis obsequio saevi gestit religari,
Quo sic umbratilis munus meruisset honoris,
Quem nec signatum signo sanctae crucis almo,
Sed mage daemonicis confidentem suadelis,
Ocius ille magus secum duxit maledictus
Trans urbem, sub nocturnis secreto tenebris,
Intulit inque locum multo phantasmate plenum,
In quo tartarei steterant in veste coloni
Alba, candelas plures manibus retinentes.
137.1104C| Inter quos medius princeps residebat iniquus,
Qui rex est mortis, proles quoque perditionis,
Suadens damnandis astuta fraude ministris,
Impigre cunctis praetendere calliditatis
Assuetae, laqueos omnes captare paratos.
Et magnus errantem, damnumque sui cupientem,
Mox ad concilium perducebat scelerosum,
Prostratusque sui plantis extemplo magistri,
Monstravit verbo causam, qua venerat illo,
Cui daemon saevus contra sic denique fatus:
Dic, ait, auxilii possim quid ferre fideli
Ablutoque viro Christi baptismatis unda?
Si meus esse cupit, scriptis Christumque negabit,
Illiusque puellarem pariter Genitricem,
Per cujus partum patior nimium grave damnum,
137.1104D| Illum continuo virtute mea relevabo,
Atque decus talis praestabo patenter honoris,
Praesul ut ipse suis non contradicere jussis
Apponat, cernens omnes illi famulantes,
136 Qui nunc despectum spernunt venerarier ipsum.
His eam blanditiis anguinae calliditatis
Iste miser verbo non contradixerat ullo,
Sed fieri gestit, quae perversus draco suasit,
Proditor atque totum dederat se perditioni.
Sponte dedit proprii chartam scribens detrimenti
In qua spirituum testatur velle nigrorum
Esse sub aeternis sociis per saecula poenis.
Hoc ubi perfecit, passim phantasma recessit,
Ipseque cum pravo gaudendo redibat amico.
137.1105A| Pacta namque die, praesul praecepit adesse
Cleri primates, plebis pariterque priores,
Atque Theophilum, cunctis astantibus illis,
Adductum, verbis nimium blanditur amicis,
Ipsius subdens hilari vultu ditioni,
Deflevitque piis sese peccasse lamentis
Abjecisse virum praesumebat quia sanctum.
Ast hic, e subitis tanti laetatus honoris
Donis, plus aequo tollit se mente superba,
Jactanter subjectorum cuneos populorum
Ipsius obsequiis cogens succumbere duris,
Et, spreto penitus patriae coelestis honore,
Terrestris tantum pompae versantur amore.
Cumque diu vacuis inhiaret namque lucellis,
Atque, monente mago, nunquam cessavit iniquo,
137.1105B| Saevo multiplices Satanae persolvere grates,
Ex cujus largis, credidit, solummodo donis
Accessisse quidem tantam sibi prosperitatem.
Tandem coelestis pietas immensa parentis,
Qui nunquam cupit interitum mortemque reorum,
Sed mage conversis laetam concedere vitam,
Condoluit, facti meritum periisse benigni,
Quo quondam stabili fulsit celeberrimus orbi.
Isthaec, sollicitans omnes clementer egentes,
Moreque divino, pietas eadem veneranda
Concutit errantem digna formidine mentem.
137 Nec mora, compunctus summo moerore misellus,
Praeponit pavitans oculis saepissime cordis,
Quanta, negando Deum, meruit tormenta per aevum,
Et, quibus in poenis jungi debebat Averni.
137.1105C| Haec quoque tractando secum moerore supremo,
Talia continuis fertur dixisse lamentis:
Heu mihimet misero, cunctis probris vitiato!
Vae mihi damnando, proprii pro crimine voti,
Qui Patris summi Prolem per scripta negavi,
Divinaeque simul dulcem Prolis genitricem!
Eheu, quam saevis tradar per saecula poenis,
Et quam continuis claudar sine fine tenebris,
Qui miser elegi subdi Satanae ditioni,
Atque tenebricolis erebi sublimine jungi
Mundanae pompae vano seductus amore!
Quid dicturus ero, nimium peccator, in illo
Tempore judicii sancti Spiritus metuendi,
Quando factorum mercedem quisque suorum
Accipiat, dignam satis aequa lance libratam,
137.1105D| Pro diversorum qualitate quidem meritorum?
Vel, quis forte mei tunc apponet misereri,
Cum vix pro meritis justus salvatur opimis?
Nam Christi Genitrix, coelique potens dominatrix,
Flaminis atque sacri templum sine sorde coruscum,
Haec eadem virgo, partus post gaudia casta,
Quae retro conversis fuerat mitissima cunctis,
Atque sui dulcem nunquam tardat pietatem,
Sola mihi veniae potis est medicamina ferre,
Si pro me proprium dignatur poscere Natum.
Sed, si pollutis illam rogitare labellis
Coepero, bacchanti nuper quam corde negavi,
Me vereor flammis coelo consumier actis,
Ferre meum facinus quia non patitur grave mundus.
137.1106A| Attamen, instantis causa cogente doloris,
Ejusdem celerem supplex quaero pietatem
Quo clemens animam precibus salvet perituram.
138 Haec secum querulis nimium dicebat amaris,
Et, secli curis citius de corde repulsis,
Impiger ad templum properat, sub honore dicatum
Virginis intactae, matrisque Dei venerandae,
Octies et spatium transegit quinque dierum,
Illic contrito deflens sua corde piacla,
Denegat atque sibi, lacrymis satiatus amaris,
Omnia cultorum delectamenta ciborum,
Scilicet et requiem somni saepissime dulcem.
Pervigil in sacris summo conamine votis,
Tali percerte corpus frangendo labore,
Purgavit lacrymis animae maculas vitiatae.
137.1106B| His bene perfectis, nimium cum lassus in horis
Nocturnis, molli declinat membra quieti,
Astitit in somnis illi castissima Regis
Aeterni Genitrix, eadem mundi dominatrix,
Scilicet auxilium, spes solamenque paratum,
Ejus praesidium devota mente precantum,
Talibus et verbis terrebat corda paventis:
O vir, cur nostri vigilas ad limina templi
Vel, cur posse mei celerem temet pietatem
Praesumis sperare, meum qui denique Natum,
Me matremque sui, perverso corde negasti?
Dic, rogo, queis oculis possim mis cernere Prolis
Divinae vultum, coelesti luce coruscum,
Quove modo solio praesens astare tremendo
Ejus praesumo? tibimet veniam rogitando.
137.1106C| Ast omnes culpas, in me fortasse patratas,
Affectu mentis tibi mox indulgeo gratis,
Omne genus nimium quia diligo Christicolarum.
Illos praecipue tenero sed mentis amore
Diligo, consolor, propriis amplector et ulnis,
Quos exorantes, crebris hymnisque vacantes,
Invigilare meo cerno saepissime templo.
Materni sed vis fortis me cogit amoris,
Hinc magis erga te nimio fervescere zelo.
139 Quod praesumpsisti tradendus perditioni,
Blasphemando mei sanctum contemnere Natum,
Qui Deus aeternus, de Patre Deo generatus,
Retro principii primordia cana sereni,
Ex me dignatus sumpsit sub tempore corpus,
Quod dedit humanae morti nationis amore.
137.1106D| Talia dicenti castae Christi Genitrici
Vir moerens animo, contra sic fatur amaro:
O mea domna, scio, nimiumque tabesco sciendo,
Plus justo quia deliqui, spe captus inani
Commisi cunctis facinus majus quoque poenis,
Despiciendo Deum, de te sine sorde profusum.
Hinc non sum dignus veniae conquirere munus.
Sed tamen exemplum nobis tribuere salutis
Sperandae, multivario qui crimine lapsi,
Post lapsum scelerum veniam meruere suorum.
Nonne Ninivitae mitem Christi pietatem,
Sese condignis cruciantes namque lamentis,
Invenere trium post intervalla dierum?
Nonne David, propheta Dei, princeps quoque regni
137.1107A| Judaici, plebem Domini qui rexit herilem,
Illicito nuptae subito praeventus amore,
Non timet, insidiis circumveniendo dolosis,
Insontem vita fraudare virum sine causa,
Complexus charae licito quo posset habere?
Sed, postquam, vatis perterritus advenientis
Admonitu, culpas didicit deflere gemellas,
Delevit lacrymis tacite maculas cito cordis,
Suscepit rursum prophetiae quoque donum.
Quid referam Petrum, Christo testante, beatum!
Qui post, quamvis solvendi, pariterque ligandi,
Nec non stelligerae claves acceperat aulae,
Pro fidei rectae satis expressa ratione,
Detestando, Deum sese cognoscere Christum
Renuit, ancillae vocem metuendo nefandae,
137.1107B| Nec semel, aut binis vicibus, sed denique ternis,
140 Ceu nunquam visum, charum negat atque magistrum.
Sed, quia condigne lapsum deflevit ab ore
Peccatum, veniae meruit medicamen opimae,
Scilicet atque gregi jussus praeesse fideli,
Princeps Ecclesiae pastor fit jure sacratae.
Talibus ac tantis, aliis multisque figuris
Admonitus, similem me, sperabam, pietatem
A Christo citius per te conquirere posse.
Cui vultu blando dicebat sancta Maria,
Tristem mellifluae refovens dulcedine linguae:
Si te commissum turbat facinusque nefandum,
Condecet ut cordis consensu confitearis
Hoc, quod mendaci demens sermone negasti,
137.1107C| Ipsum, quem peperi, Patris Natum fore summi,
Qui judex orbem veniet renovare per ignem
Et post haec tandem pro te praesumo rogare.
Ille quidem, rursus lacrymans, infit vicedomnus:
O dilecta Dei genitrix sanctissima Christi,
Quae miti refoves cunctos pietate fideles,
Quo pacto? quo jure quidem contingere tandem
Altithroni nomen sanctum, venerabile, magnum,
Infelix ego pollutis praesumo labellis,
Qui Christum, baptisma, crucem Christi, quoque matrem
Te castam, scriptis blasphemavi male pictis
Cunctaque coelestis pia sacramenta salutis?
His miserans querulis inventrix virginitatis
Aiebat blandis iterum clementius orsis:
137.1107D| Quamvis si gravibus vitiis nimium maculatus,
Attamen, ut monui, Dominum non sperne fateri,
Et, quia factus homo, nostri solummodo causa,
Ut spem conversis veniae praeberet habendae.
Nunc isthaec demum, monitis parendo jubentis,
Cum lacrymis tales spargebat ad aethera voces.
Hunc supplex veneror, laudo, complector, adoro,
Ex Patre coelesti, Christum, sine tempore natum,
Temporibus nostris missum de sede Parentis.
141 Ut de te casta, nec non de Flamine sancto,
Indueret fragilis nostrae velamina carnis,
Huncque Deum verum. nec non hominem fore plenum,
Non dubito, nostri causa qui pertulit ergo,
137.1108A| Opprobriis tangi, colaphis, alapis quoque caedi,
Sacraque pulsari crebris sua terga flagellis,
Atque sputis rutili speciem vultus maculari.
Cumque, coronatus spinis, et felle potatus,
Quae sacra praedixit scriptura, per omne replevit,
Postremo sacris expassis in cruce palmis,
Ceu pastor verus, bonitatis honore decorus,
Pro nobis animam moriens ponebat amandam,
Atque sepulcralem dignans suscepit honorem.
Hinc, inferna petens, erebi quoque claustra resolvens
Mortem destruxit, mortis patremque ligavit,
Tartareoque suos traxit de carcere justos,
Ac sic non parva victor comitante caterva
Ad superos rediit, proprium corpusque resumit,
137.1108B| Quod fuit in busto clausum sub marmore magno.
Tertia quem vivum vidit lux omne per aevum,
Discipulique sui crebro videre beati,
Ipsum nunc convescentem, nunc ergo loquentem
Illis de regno dulci sermone futuro.
Post haec, attonitis oculis cernentibus ipsis,
Ipsam quam sumpsit carnem super astra libravit,
In qua judicium veniet celebrare futurum,
Proque suis meritis reddet bona vel mala cunctis.
Haec ita credentem, cordisque fide retinentem,
Atque tui deposcentem solitam pietatem,
Commendo me, Virgo tuo sanctissima Nato,
Impetraque tuo veniam famulo sceleroso.
Haec ubi continuis deflevit verba querelis,
Sancta Dei Genitrix, eademque potens dominatrix
137.1108C| Coelorum, verbis respondens, inquit, amicis:
Propter mysterium sacri baptismatis almum,
Et propter ducem charae mis prolis amorem,
142 Cujus te pretio sacri, scio, sanguinis ample
Emptum, pro mundo qui fusus erat perituro,
Procedens sacris advolvor sedula plantis,
Ejus, quem genui, cunctorum judicis aequi,
Nec parcam preculis studio certante profusis,
Donec ipsius mitem cogo pietatem,
Ut tibi parcendo dimittat tanta piacla.
His dictis, subito discessit virgo sacrata,
Quod suscepisti credentis more popelli,
Linquens promissi misero solamina sani.
Certe post triduum rursus veniebat ad illum
In visu, veniae munus reserans reparatae,
137.1108D| Et vultu laeto deprompsit talia verba:
En tis vir domini, tristis compunctio cordis
Est accepta Deo Patrique Prolique perenni,
Atque tuae lacrymae scelerum veniam meruere.
Sed nec tartareis poenis unquam capieris,
Si post haec perstare cupis sine fraude fidelis.
Ipse quidem contra mox dicebat prece blanda:
Certe servabo sacrae fidei documenta,
Nec post haec ultra male transgrediar negligendo
Quidquam de vestris, mea domna, piissima jussis,
Te quia post Dominum solam conferre medelam
Spero, quo poenis pabulum, non tartara, mavis.
Sed non est mirum, per te me jam fore salvum,
Perquam de veteris letali crimine matris,
137.1109A| Omnem, dante Deo, mundum patet esse solutum,
Et quis, te poscens spe non dubiaque requirens,
Desertus fuerat, vel confusus remeabat.
Hinc ego, criminibus sat supremis vitiatus,
Suppliciter fontem devota mente perennem,
Alma Dei genitrix, exoro tuae pietatis,
Ut facias chartae litteras extemplo nefandae,
Queis me subjunxi vastatoris ditioni,
Ejus de manibus miserum me sumere rursum,
Hinc animam formido meam quia forte misellam
143 Tempore judicii multo discrimine laedi,
Si nunc praedoni non est abstracta feroci.
His dictis, oculis iterum vigilabat apertis,
Et, se prosternens precibus, crebro quoque deflens,
Jejunando trium cursus agit ergo dierum
137.1109B| Post haec e somno consurrexit mane summo,
Invenit positam supra sua pectora chartam.
Qua visa membris mox contremuit resolutis,
Et grates Christo cordis reddebat ab imo,
Atque puellari pariter Christi genitrici.
Post haec namque die sacra feliciter orta,
Quae trahit a Domino nomen venerabile summo,
Intrat in ecclesiam, populis ex more repletam,
In qua tunc, inter sacrae solemnia missae,
Astantes evangelicis praesul docet orsis,
Et, coram cunctis sacram prostratus ad aram,
Ejusdem quoque pontificis dans oscula plantis,
Voce palam clara narravit ab ordine cuncta
Quae vel mortiferis egit victus suadelis,
137.1109C| Vel quae perpetua meruit poscente puella.
Haec ubi composita plene retulit ratione,
Antistes, facti tactus terrore stupendi,
Intonat his verbis mirantis voce profusis
Cuncti gaudentes huc jam properate fideles,
Et, pia facta Dei laudantes mente fideli,
Credite jam Dominum, propria pietate benignum,
In letho delectari nunquam scelerosi,
Sed plus conversis vitam dare velle futuram.
Eia, dilecti fratres, intendite cuncti,
Quam pie precantes Dominus tollerat bonus omnes,
Quos scit converti, post tristia facta piacli.
Quis non miretur, quis non supplex veneretur
Laudandam multam dulcis Christi pietatem,
Illum quaerentes semper qua sublevat omnes?
137.1109D| Qui jam criminibus miserans parcebat et hujus,
Ipsius illustris precibus, sanctaeque parentis,
137.1110A| 144 Per quam naturae perit maledictio nostrae,
Et per quam mundo venit benedictio cuncto.
Hinc memor esto, Dei Genitrix sanctissima, nostri,
Qui te mente, fide, voto laudamus et ore,
Quo pius ipse gregem pastor servare fidelem
Dignetur, veteris depulsa fraude draconis.
At nos exiles, nulla virtute potentes,
Te semper regis mater non tacta perennis,
Ac de te genitum Regem Dominumque polorum,
Efferimus crebris, conclamantes simul odis,
Peccato noster moriens periit quia frater,
Sed, postquam periit, per te, sacra Virgo, revixit.
His dictis, chartam comburebat maledictam,
Et mox mysterium missae peragit studiose.
Hoc ubi complevit, miro splendore refulsit,
137.1110B| Instar surgentis Phoebi, facies vice domni,
Quo mentis splendor lucens, animae quoque candor,
Ejus per faciem monstraretur rutilantem.
Hinc astans populus, nimia formidine tactus,
Altithrono grates coepit resonare tonantes,
Cui placuit monstrare viri meritum venerandi.
Ipse quidem, sacrum repetens extemplo locellum,
In quo coelestis donum meruit pietatis
Frangi vi adversa fragilis valetudine carnis,
Per spatiumque trium morbo crescente dierum,
Exemptus corruptibilis de carcere carnis,
Spiritus, aetheream plaudens ascendit ad aulam.
Auxilio sanctae fultus dominaeque Mariae.
Scilicet exstinctum corpus, nisu populorum,
Ipso rite loco tumulatur honore supremo,
137.1110C| In quo nactus erat veniam, quam flendo rogabat.
Talis erat desperati nec non scelerosi
Finis, qui proprium didicit deflere reatum,
Et se condignis studuit punire lamentis.
Hinc laus et virtus Christo per saecula cuncta,
Humani veterem generis qui straverat hostem,
145 Plasma suae dextrae rapiens serpentis ab ore,
Ipsius et dulci constet lux alma parenti,
Quae pie solamen misero jam contulit, Amen.
Unicus Altithroni Genitus retro tempora mundi,
Qui, miserans hominis, descendit ab arce Parentis,
Et carnis veram sumpsit de virgine formam,
Virginis ut justum primae sedaret amarum,
Consecret appositae nobis pia fercula mensae,
137.1110D| Has faciendo dapes gustantibus esse salubres.
Quod sumus, et, quod gustamus, vel, quicquid agamus
Dextera Factoris benedicat cuncta regentis!
(no apparatus)(no apparatus)