Institutiones/Commentarius II

Gaius

Institutiones

1891

INSTITUTIONUM GAII COMMENTARIUS II.

1Superiore commentario de iure personarum exposuimus; modo uideamus de rebus; quae uel in nostro patrimonio sunt uel extra nostrum patrimonium habentur.

2Summa itaque rerum diuisio in duos articulos diducitur: nam aliae sunt diuini turis, aliae humani.

3Diuini iuris sunt ueluti res sacrae et religiosae.

4Sacrae sunt quae Diis superis consecratae sunt; religiosae, quae Diis Manibus relictae sunt.

5Sed sacrum quidem hoc solum existimatur quod ex auctoritate populi Romani consecratum est, velati lege de ea re lata aut senatusconsulto facto¹.

6Religiosum uero nostra uoluntate facimus mortuum inferentes in locum nostrum, si modo eius mortui funus ad nos pertineat.

7Sed in prouinciali solo placet plerisque solum religiosum non fieri, quia in eo solo dominium populi Romani est uel Caesaris, nos autem possessionem tantum et usumfructum² habere uidemur: utique tamen etiamsi non sit religiosum, pro religioso habetur; item quod in proninciis non ex auctoritate populi Romani consecratum est, proprie sacrum non est, tamen pro sacro habetur.

8Sanctae quoque res, uelut muri et portae, quodammodo diuini iuris sunt.

9Quod autem diuini iuris est, id nullius in bonis est: id uero, quod humani | iuris est, plerumque alicuius in bonis est; potest autem et nullius in bonis esse nam res hereditariae, antequam aliquis heres nullim in bonis sunt.

10Hae autem quae humani iuris sunt, aut publicae sunt aut priuatae.

11Quae publicae sunt, nullius in bonis esse videntur; ipsius enim uniuersitatis esse creduntur, priuatae autem sunt quae singulorum hominum sunt.

12Quaedam praeterea res corporales sunt, quaedam incorporales.

13Corporales hae sunt quae tangi possunt uelut fun dus homo uestis aurum argentum et denique aliae resinnumerabiles.

14Incorporales sunt quae tangi non possunt, qualia sunt ea quae iure consistunt, sicut hereditas, usufructus, obligationes quoquo modo contractae. nec ad rem pertinet, quod in hereditate res corporales continentur, nam et fructus qui ex fundo percipiuntur, corporales sunt, et quod ex aliqua obligatione nobis debetur, id plerumque corporale est, ueluti fundus homo pecunua; nam ipsum ius successionis et ipsum ius utendi fruendi et ipsum ius obligationis incorporale est. eodem numero sunt et iura praediorum urbanorum et rusticorum, quae etiam seruitutes uocantur.

14aRes praeterea aut mancipi sunt aut nec mancipi.

14bMancipi sunt servi, boves, equi, muli, asini et fundi, item aedes in Italico solo —————— —————— servitutes praediorum urbanorum nec mancipi sunt, item stipendiaria praedia et tributaria nec mancipi sunt.

15Item ex mobilibus et monentibus mancipi sunt serui atque ancillae et ea animalia mansueta, quae collo dorsoue domantur, qualia sunt boues, equi, muli, asini. et nostri quidem praeceptores haec animalia | statim ut nata sunt mancipi esse putant; Nerua uero et Proculus et ceteri diuersae scholae auctores non aliter ea mancipi esse putant, quam si domita sunt; et si propter nimiam feritatem domari non possunt, tunc uideri mancipi esse incipere, cum ad eam aetatem peruenerint, | qua domari solent¹.

16E diuerso ferae bestiae nec mancipi sunt, uelut ursi, leones, item ea animalia quae fere¹ bestiarum numero sunt, uelut elephanti et cameli; et ideo ad rem non pertinet, quod haec animalia etiam collo dorsoue domari solent; item animalia quaeuis minora unde etiam mansuetorum, quorum singula quaedam supra diximus mancipi esse, quaedam nec mancipi sunt.

17Sed item fere omnia quae incorporalia sunt, nec mancipi sunt, exceptis seruitutibus praediorum rusticorum; nam eas mancipi esse constat², quamuis sint ex numero rerum incorporalium.

18Magna autem differentia est inter mancipi res et nec mancipi¹.

19Nam res nec mancipi ipsa traditione pleno jure alterius² fiunt, si modo corporales sunt et ob id recipiunt traditionem.

20Itaque si tibi uestem uel aurum uel argentum tradidero siue ex uenditionis causa siue ex donationis siue quauis alia ex causa, statim tua fit ea res sine ulla iuris solemnitate³.

21In eadem | causa sunt prouincialia praedia, quorum alia stipendaria alia tributaria uocamus. stipendiaria sunt ea quae in his prouinciis sunt, quae propriae populi Romani esse intelleguntur; tributaria sunt ea quae in his prouinciis sunt, quae propriae Caesaris esse creduntur.

22Mancipi uero res sunt quae per mancipationem ad alium transferuntur; unde etiam mancipi res sunt dictae. quod autem ualet manci(patio, idem ualet et in iure cessio.

23Et manci)patio quidem quemadmodum fiat, superiore commentario tradidimus.