Migne Patrologia Latina Tomus 19
(PL 19 0345C)
Principio Dominus coelum, terramque locavit:
Namque erat informis, fluctuque abscondita tellus,
Immensusque Deus super aequora vasta meabat;
Dum chaos, et nigrae fuscabant cuncta tenebrae,
Has dum sidereo disiungit cardine, fatur: 5
Lux fiat, et laeto nituerunt omnia mundo.
Cumque Deus primi complesset facta diei,
Condidit albentem nebulis nascentibus axem.
Accipit immensus errantia littora pontus,
Multiplices rapiens validis cum tractibus amnes. 10
Tertia lux faciem terrarum fulva retexit.
Arida mox posito narratur nomine terra. (0346C)
Florea ventosis consurgunt germina campis,
Pomiferique simul procurvant brachia rami.
Quarta die generat solis cum lampade lunam, 15
Et stellas tremulo radiantes lumine pingit.
Haec elementa dedit subiecto insignia mundo,
Tempora quae doceant varios mutanda per ortus.
Quinta die accipiunt liquentia flumina pisces,
Et volucres varia suspendunt corpora penna. 20
Sexta pater gelidos in spiras lubricat angues,
Quadripedumque greges totos diffundit in agros,
Cunctaque multiplici mandavit crescere passim
Germine, et immensis errare, et pascere terris. (0347A)
Haec ubi constituit divina potentia iussu,
Rectorem inspiciens mundanis defore rebus,
Haec memorat: Hominem nostris faciamus in unguem
Vultibus assimilem, toto qui regnet in orbe.
Et licet hunc solo posset componere verbo,
Ipse tamen sancta dignatus ducere dextra, 30
Inspirat brutum divino a pectore pectus.
(PL 19 0347A) CAP. II.
Quem postquam effigie formatum ceu sua vidit.
Metitur solum mordaces volvere curas.
Ilicet irriguo perfundit lumina somno,
Mollius ut vulsa formetur femina costa, 35
Atque artus mixta geminos substantia firmet,
Inditur et nomen, vitae quod dicitur, Eva. (0347B)
Quapropter nati linquunt de more parentes,
Coniugibusque suis positis cum sedibus haerent.
Septima luce Deus factorum fine quievit, 40
Sacratam statuens venturi ad gaudia saecli.
Ilicet exhibitis animantum ex ordine turbis,
Viritim cunctis nomen, quod permanet, indit
Adamus, donata sibi prudentia solers.
Quem Deus alloquio, iunctam dignatur et Evam: 45
Crescite multimodo ventura in tempora partu,
Ut polus, et plenae vestro sint germine terrae,
Haeredesque mei, varios decerpite fructus,
Quos nemora, et pingui reddunt de cespite campi.
Haec ubi disseruit, laeta paradisus in aula 50
Instruitur, primique aspectat lumina solis. (0347C)
Gignitur haec inter pomis lethalibus arbos,
Coniunctum generans vitae, mortisque saporem.
Aedibus in mediis puro fluit agmine flumen,
Quo rigat insignes liquidis de fluctibus ortus, 55
Quadrifidosque secat undanti ex fonte meatus,
Fisonus auriferis praedives fluctuat undis,
Conspicuasque terit rauco de gurgite gemmas,
Prasinus huic nomen, illi est carbunculus ardens,
Perspicuisque vadis terram praelambit Evillam. (0348A) 60
Post hunc Aethiopas Gehon allapsus opimat.
Tertius est Tigris, Euphrati adiunctus amoeno,
Assyriam celeri discretim flumine sulcans.
Hic positus custos Adamus cum coniuge fida;
Atque opifex tali formatur voce Tonantis: 65
Ne trepidate simul licitos praecerpere fructus,
Quos nemus intonsum ramo frondente creavit,
Solliciti, ne forte malum noxale legatur,
Quod viret ex gemino discreta ad munia succo.
Nec minus interea caecos nox alta tenebat, 70
Ac modo formatos vestis non texerat artus.
(PL 19 0348A) CAP. III.
(0348B)
Has inter sedes, et baccis mitibus hortos
Spumeus astuto vincens animalia sensu,
Serpebat tacite spiris frigentibus anguis;
Livida mordaci volvens mendacia sensu, 75
Femineo tentat sub pectore mollia corda:
Dic mihi, cur metuas felicia germina mali?
Numquid poma Deus non omnia nata sacravit?
Atqui si studeas mellitos carpere victus,
Aureus astrigero redibit cardine mundus. 80
Illa negat, vetitosque timet contingere ramos;
Sed tamen infirmo vincuntur pectora sensu.
Ilicet ut niveo iam mitia dente momordit,
Affulsit nulla maculatum nube serenum.
Tum sapor illecebram mellitis in faucibus indens 85
Perpulit insueto munus deferre marito.
Quod simul ac sumpsit, detersa nocte, nitentes
Emicuere oculi, mundo splendente, sereni.
Ergo ubi nudatum prospexit corpus uterque,
Quae pudenda vident, ficulnis frondibus umbrant. (0348C) 90
Forte sub occiduo Domini iam lumine solis
Agnoscunt sonitum, trepidique ad devia tendunt.
Tum Dominus coeli moestum compellat Adamum:
Dic, ubi nunc degas? Respondit talia supplex:
O Domine, affatus pavido sub corde tremisco. 95
Magne, tuos, nudusque metu rigente fatigor.
Tum Dominus: Quis poma dedit noxalia vobis? (0349A)
Tradidit haec mulier, dum dicit, lumina promptim
Candenti perfusa die, liquidumque serenum
Affulsisse sibi, solemque, et sidera coeli. 100
Protinus ira Dei turbatam territat Evam,
Auctorem vetiti dum quaerit Maximus acti.
Illa sub haec pandit: Serpentis suasa loquelis
Accepi, fallente dolo, blandoque rogatu.
Nam sua vipereis intexens verba venenis, 105
Haec mihi prae cunctis narravit dulcia pomis.
Ilicet Omnipotens condemnat gesta draconis,
Praecipiens, cunctis invisum vivere monstrum,
Pectore mox fuso prorepere, tum sola morsu
Mandere: mansuro quaecumque in tempora bello, 110
Humanos inter sensus, ipsumque labentem
Vertice, ut abiecto pronus post crura virorum
Serperet, et calces, dum labens cominus instat. (0349B)
Femina fraudigeris misere decepta suadelis
Praecipitur duro discrimine ponere partum, 115
Servitiumque sui studio perferre mariti.
Tu vero, cui visa fuit sententia verax
Coniugis, immiti cessit quae victa draconi,
Deflebis miserum per tempora longa laborem.
Nam tibi triticeae surget pro germine messis 120
Carduus, et spinis multum paliurus acutis.
Ut cum visceribus lassis, et pectore moesto
Plurima sollicitos praestent suspiria victus,
Donec in occiduo venientis tempore mortis,
Unde geris corpus terrae reddare iacenti. (0350A) 125
His actis, Dominus trepidis dat taedia vitae,
Deiectosque procul sacratis dimovet hortis,
Obversosque locat, medioque eliminat igni,
In quo perceleri Cherubin evolvitur aestu,
Dum calidus defervet apex, flammasque volutat. 130
Quis Dominus, pigro ne frigore membra rigerent,
Consuit evulsas pecudum de viscere pelles,
Operiens nudos calidis de vestibus artus.
(PL 19 0350A) CAP. IV.
Ergo ubi coniugio sese iam fidus Adamus
Esse virum sensit, nomen genitricis amatae 135
Exhibet uxori binos e germine foetus.
Continuo genitor diversis nuncupat orsis:
Is Cain hic nomen habet, cui iunctus Abelus
Innocuas multa servabat cura bidentes.
Ast alius curvo terram vertebat aratro. 140
Hi cum perpetuo ferrent sua dona Tonanti,
Dissimiles fructus, sensu suadente, dedere. (0350B)
Nam prior, uberibus fuerant quae prosata glebis,
Obtulit; ast alius miti se devovet agno,
Exta gerens sincera manu, adipemque nivalem, 145
Confestimque placet Domino pia vota tuenti.
Quod propter gelida Cain incanduit ira,
Quem Deus alloquio dignatus, talibus infit:
Dic mihi, si rectum vivas, et noxia cernas,
Degere num possis contracto a crimine purus? 150
Desine mortali fratrem disperdere sensu,
Qui tibi seu domino subiectus colla praebebit.
Nec tamen his fractus fratrem deducere ad arva,
Atque ubi deprensum deserti in gramine vidit,
Elidit geminis frendens pia guttura palmis. (0351A) 155
Quod factum Dominus coelo speculatus ab alto,
Disquirit, quonam terrarum degat Abelus.
Ille negat, positum custodem se fore fratris.
Cui Deus effatur: Nonne vox sanguinis eius
Ad me missa sonat, celsumque ascendit ad axem? 160
Nosce igitur mansura tibi pro crimine tanto;
Nam modo quae maduit germani sanguine terra,
Inviso maledicta tibi commissa negabit
Semina, et absumptis fructum non proferet herbis.
Torpidus ut multo collidens membra tremore, 165
Funere ceu iuncto semper suspiria ducas. (0351B)
Territus ille gemit, mortemque a numine poscit:
Quae tamen infenso non est concessa Tonante;
Nam malo promeritus signo fit notus inusto,
Sternere ne ferro liceat cuicumque nocentem, 170
Ne maius septina parent discrimina funus.
Ilicet a facie Domini, ceu perditus, exit.
Aedibus obversis Naidae in cespite terrae,
Nec minus ex natis, genitrix quos fida creavit,
Nomine primaevis sublimem condidit urbem. 175
Enochus Naida creat, ac deinde Malechum,
Quo Matusalamus sensim genitore sub auras
Exiit, et longae produxit tempora vitae.
Ast Amalech, dirum qui percutit ense Cainem,
Perpetitur caeso multum graviora nocente. 180
Crimina nam meritum decies septina coercent.
Coniugibus hic facta gemens sese increpat ultro,
Quarum prima fuit Ada, atque altera Sella.
Aelum sed prima creat, qui pastor in arvis
Gramineis laeta pecudes pascebat in herba. (0351C) 185
Iobalus quem deinde subit, qui musica plectra
Repperit, et vario concordes murmure chordas.
Tobellum mox Sella parit, cui fundere rivos
Aeris erat moris, ferrumque incude subactum
Diversis formare modis, stridente camino: 190
Quem Noema sequens uno genitore creata. (0352A)
Haec inter vegetis Adam non languidus annis,
Sethum progenerat post mortem mitis Abelis,
Enochum is deinde creat, cui candida corda
Largitus Dominus, hoc se poscente rogari 195
Annuit, et placidae suscepit munera mentis.
(PL 19 0352A) CAP. V.
Nongentos igitur postquam complerat Adamus,
Ter denosque annos, sopitus morte quievit.
Longaevusque dehinc nongentos quinque per annos
Enochus vixit, quem Cainanus adaequans 200
Quinque fuit tantum protentis longior annis.
Iunior hoc iterum ter denis decubat annis.
Malaleela senex ter denis, deinde Iaretus
Atque tribus vixit longo constrictior aevo. (0352B)
Enochus, cui cura fuit servire Potenti, 205
Et mentem sociare Deo, saiunior istis
Ter centum explicitis, si quinque adiungere cures,
Sexies et denos, subita caligine tectus
Abditur, et Domino multum miserante remotus,
Felicem placido vivit cum tempore vitam. 210
At Matusalamus nongentos porrigit orbes,
Septies et denos, unum quis iungere ius est.
Lamechus hoc patre satus, Noele creato,
Talia disseruit, dum vatum more futura
Praevidet, et sensus venturum mittit in aevum; 215
Hic secura dabit nobis commercia vitae,
Et durum removebit onus, pacemque reducet,
Quae factis est pulsa malis, nostroque reatu,
Tristibus et dextris, quarum sulcata labore
Terra negat fructum, Domino maledicta loquente. 220
Septies hic centum vixit, septemque per annos,
Septuaginta super positis, ut summula poscit. (0352C)
Hoc generante, probis Noelus nobilis actis
Editur, innocuo daturus semina saeclo,
Tresque creat natos, Sethum, Chamumque, Iafetumque, 225
Innumerum solitos mollitum tundere ferrum,
Et scintillantes promptim procudere massas.
(PL 19 0352C) CAP. VI.
(0353A)
Sexies hic vates centum iam vixerat annis,
Cum Dominus diri pertaesus crimina mundi,
Multimodosque hominum longa sub luce reatus, 230
Constringit miserans prolixae in crimina vitae,
Imposuitque modum bis sexaginta per annos,
Vincere quem nullus nulla sub lege valeret. (0353B)
Haec inter sanctos lactat terrena voluptas,
Captivosque tenet coelesti ex arce meantes: 235
Dum facies pulchro ridentes corpore cernunt
Femineas, placitisque nimis complexibus haerent,
Progenuere sibi torva cum mole gigantes:
Quorum criminibus Domini patientia tandem
Cogitur offendi, longam dum concipit iram, 240
Atque dolet hominem dextra formante creatum
Siderea, sancto permotus pectore fatur:
Ius delere mihi mundi peccata nocentis,
Fluctibus aequoreis totamque involvere terram,
Humanumque genus vastis mersare fluentis, 245
Omnigenasque simul pecudes, quae laeta per agros
Gramina detondent, celsis dum collibus errant.
Serpentes nex una premat, volucresque, ferasque,
Ut mea deletis mitescat fraudibus ira.
Accipit ergo Dei mandata ingentia Noe, 250
Duplicibus cameris arcam compangere iussus,
Quae teneat volucrum mansura ad germina nidos.
Ac ne fissilibus dissultent robora rimis,
Unguine praepingui linuit bituminis arcam.
Ipsa fuit plenas ter centum longa per ulnas, 255
Quinquaginta patens transversam lata per alvum.
At qua sublimi surgunt fastigia tecto,
Edita ter denis in coelum tollitur ulnis,
Assere quadrato nullis censura fluentis,
Ad medium gestans facili cum cardine postes. 260
(PL 19 0353C) CAP. VII.
(0354A)
Haec perfecta Deus postquam despexit ab astris,
Talibus affatur mittendum in aequora vatem:
Scande citus, natique tui, nataeque fluentem
Fluctibus in tumidis cymbam, quia pectora vidi
Iusta tibi, dudumque mihi tua nota voluntas 265
Emeruit maiora praesentibus; atque coactas
Claude simul pecudes omni de germine mites,
Septenis paribus, immundo de grege bina
Esse sines tecum, escamque his omnibus infers,
Atque tibi suetam, ne cum per vasta fluenta 270
Cultio destiterit, pariter patiare molesta,
Provisis non ante cibis per glauca vehendis
Salsa famem, nam clara polo cum lumina solis
Septima prodierint, totos diffundere nimbos
Cardine ab aethereo, cunctosque evolvere fontes 275
Allapsu maiore paro, quo grandior undis
Aestuet Oceanus, spumosis largius omnes
Accipiens, fusoque oblimans omnia tractu.
Namque quater denis iuncta cum nocte diebus
Grandine perpetua nubes complebo madentes, 280
Ut quidquid vivit, tumidis mergatur in undis.
Haec ubi dicta, fiunt Domini mandata, volente,
Festinoque sene, longo qui nobilis aevo
Sexcentos agitans annos, se credidit undis,
Coniunctosque simul natos, natasque recepit, 285
Confixus tenui quamvis foret abditus antro.
Interea totos laxarunt nubila nimbos,
Atque abyssus riguos dimisit in aequora fontes. (0354B)
Iamque quater denis stagnantur cuncta diebus,
Non volucres levibus suspendunt corpora pennis, 290
Nec fera celsiiugo devitat marmora colle,
Omnia conduntur pelago, mors omnibus una est.
Nec minus interea tumidum suspensa per aequor
Arca fluens clausum munibat pendula vatem,
Venturisque parens servabat semina seclis 295
(PL 19 0354B) CAP. VIII.
Naufragio secura suo. Mox rarior aether
Nubibus in piceis coepit constringere nimbos.
Iamque relabenti decrescit in aequore pontus,
Ac postquam modico fluitabat flamine cymba,
Emittit senior nigrantem pectora corvum, 300
Qui levibus pennis volucri dum flamine fertur,
Non rediit, iusti suspendens vota prophetae. (0354C)
Post hunc albentem mittit per stagna columbam,
Quae super aequoreum campum defessa volatu
Nusquam nacta solum, vati se reddidit almo. 305
Cumque recurrentis fulgerent septima solis
Lumina, dimittit penna plaudente volucrem,
Quae, nemore invento, ramis praepinguis olivae
Ora referta tulit, cum iam per sidera vesper
Surgeret, ac tremulo noctem praecurreret igni. 310
Inde iterum septem transcursis rite diebus,
Mittitur in pelagus ales, quae lapsa meatu
Perceleri, numquam sociae se reddidit aulae. (0355A)
Sexcentos igitur iam tum transgressus et unum
Orbes erat vates, primo iam mense secuto, 315
Atque die mensis primo, cum libera tellus
Visa aperire procul montes, ac volvere fumum,
Quos super undarat ter quinas pontus in ulnas:
Decurso iam mense, dehinc cum trina secando
Lumina restarent, toto iam libera fluctu 320
Terra fuit, propriumque ostendit laeta virorem.
Ergo ubi undatis consedit montibus arca,
Araracum qui nomen habent sermone vetusto,
Laxat claustra senex, nova semina terrae
Atque Deum gaudens contra se attollere sanctum. 325
(PL 19 0354B) CAP. VIII.
Naufragio secura suo. Mox rarior aether
Nubibus in piceis coepit constringere nimbos.
Iamque relabenti decrescit in aequore pontus,
Ac postquam modico fluitabat flamine cymba,
Emittit senior nigrantem pectora corvum, 300
Qui levibus pennis volucri dum flamine fertur,
Non rediit, iusti suspendens vota prophetae. (0354C)
Post hunc albentem mittit per stagna columbam,
Quae super aequoreum campum defessa volatu
Nusquam nacta solum, vati se reddidit almo. 305
Cumque recurrentis fulgerent septima solis
Lumina, dimittit penna plaudente volucrem,
Quae, nemore invento, ramis praepinguis olivae
Ora referta tulit, cum iam per sidera vesper
Surgeret, ac tremulo noctem praecurreret igni. 310
Inde iterum septem transcursis rite diebus,
Mittitur in pelagus ales, quae lapsa meatu
Perceleri, numquam sociae se reddidit aulae. (0355A)
Sexcentos igitur iam tum transgressus et unum
Orbes erat vates, primo iam mense secuto, 315
Atque die mensis primo, cum libera tellus
Visa aperire procul montes, ac volvere fumum,
Quos super undarat ter quinas pontus in ulnas:
Decurso iam mense, dehinc cum trina secando
Lumina restarent, toto iam libera fluctu 320
Terra fuit, propriumque ostendit laeta virorem.
Ergo ubi undatis consedit montibus arca,
Araracum qui nomen habent sermone vetusto,
Laxat claustra senex, nova semina terrae
Atque Deum gaudens contra se attollere sanctum. 325
(PL 19 0355A) CAP. X.
Heroum de more foret quos ardua cervix,
Immensumque caput sublimes tollet in auras.
Hic Babylon collocat, Orichamque, et Archata Acalla,
Sinnacheros inter saltus Assura deinde
Condit, et eximiam tectis Niniveva locavit. 330
Et Robotham, Calchamque, dehinc Dasemata, quarum
Distinguit saltus, medioque in limite surgit.
(PL 19 0355B) CAP. XI.
Dumque alacres certant, et nomina moenibus indunt,
In campum veniunt, Sennarum nomine dictum,
Molitique cavas ad sidera tollere turres, 335
Non calcem faciunt, qua saxa inserta ligantur,
Sed lateres tosta lutei fornace coquuntur,
Ut prius immensis fulgerent moenia tectis,
Quam novas discretas faceret migratio gentes.
Bitumen pro calce fuit, quod vellere molli 340
Ducitur, et lento constringit corpore cautes.
Namque penes cunctos sermones consona lingua
Per similes fatus, et civica verba locuta est.
Denique descendit Dominus, et moenia vidit,
Praecipiens varias raptim prorumpere voces, 345
Diversosque sonos, quis gentes quaeque loquuntur. (0355C)
Ilicet impletur positis cultoribus orbis,
Dividuusque locus mox est Confusio dictus.
Hos sequitur, Domino multum qui credidit, Abram,
Quem genuit prisco de nomine Thara vocatus. 350
Iungitur et Lothus iuncto de sanguine frater. (0356A)
Hi cum iam validi fierent pubentibus annis,
Coniugium iunxere sibi, Lod foedere Melciae
Gaudet, et Abram odescit coniuge Sarra:
Quae tamen ad senium duxit sine pignore vitam. 355
Hos Thara sollicite chaldeo de grege dimisit,
Dum Chanana placent frondosis collibus arva.
(PL 19 0356A) CAP. XII.
Sed Deus, electi qui sensum nosceret Abrae,
Imperat, ut sedes alia regione capessat:
Hei age, festinans patriis te dimove terris, 360
Cognatasque domos, et limina sueta linque.
Nam procerem immensae faciam te iam fore gentis,
Insuper his addam, ut te quicumque malignis
Vulnerat eloquiis, Domini maledictus ab ore,
Tristia quaeque ferat; at qui sermone benigno 365
Commoda denarrat, poscit laetos et grandior astu.
Mutantur sedes, Sychemis castra locantur,
Quae Dominus vati longum despondit in aevum. (0356B)
Illic deproperans sacratas suscitat aras:
Conscendensque montem, fractas qui respuit undas, 370
Et rubicunda tumens prospectat lumina solis;
Hic etiam positis fundatur molibus altar,
Oraturque Deus, sola cum deinde per arva
Vates agit, quae terra iacet disiuncta colonis;
Quae dum perpetuo venis sitientibus ardet, 375
Incussit ieiuna famem, cui cura cohaeret.
Hoc foecunda metu Nilotica rura petuntur.
Et quia conspicuo canderet corpore Sarra,
Mandatur nullo nuptam se dicere vinclo,
Sed fore germanam, ne fors immanibus ausis 380
Effrenis turbae zelum noxale marito
Gigneret, atque aemulum tristis rivalis haberet.
Hunc mirata quidem venientem turba Canopi,
Omnimodis Sarra cupido de lumine lustrat. (0356C)
Atque ubi per proceres laudata et tradita regi est, 385
Dulcibus accipitur votis verbisque propheta.
Non tamen impositum voluit rex aetheris illi.
Nam multis, magnisque simul terroribus actum
Proturbat regem, noxialis qui reus ausi,
Obiurgat procerem, germanam cur magis esse 390
Dixerit uxorem, falsoque illuserit astu.
Inde iubet, laetum nuptam deducere secum,
Armenta, et quidquid patriis adduxerat oris. (0357A)
Namque Deus servo, semper concordia fanti,
Ingentes census, et maxima quaeque dicarat. 395
(PL 19 0357A) CAP. XIII.
Accipit et Lodus, quaecumque advexerat illic,
Et reduces patrias tandem sistuntur ad oras,
Atque ibi dum gregibus intercursantibus errant,
Pastores pecorum sese certamine pulsant,
Pascua quod foetas arctarent parva duorum. 400
Sed pater indomitas cupiens componere rixas,
Obtulit, ut frater, quae vellet, sumeret arva.
Ille libens paret, Iordanis littora poscens,
Qui fluvius dudum Nili vice, dum tumet undis,
Amne superfuso campos perditat opimos. 405
Chanannaea Senex venienti iugera sorte
Accipit, et virides sistit armenta per agros. (0357B)
Sed non perpetuas licitum componere sedes.
Namque pater iussus terram lustrare tuendo,
Flammeus e celsis quam sol utrumque recurrens 410
Aspicit, aut gemini despectant usque triones,
Promissam generi tanto genitore creando,
Cuius qui numerum gestit comprehendere fatus,
Stellarum citius turbas, vel dicit arenae,
Quas pelagus dubio nonnumquam littore nudat. 415
Tendit et ad quercum prisco de nomine Mambram,
Perpetuoque Deo praecelsum dedicat altar.
(PL 19 0357B) CAP. XIV.
(0357C)
Nec mora, dividuos postquam concordia fratres
Fecerat optatos componere regna per agros,
Consurgunt reges numerosa ex gente Terniqua, 420
Et Sodoman multo pugnaces milite vastant,
Quae ternaeque acies bino bis principe fultae
Valle tenus Salsa ferrum per nubila torquent.
Quinque fugam capiunt linquentes bella tyranni,
Praecipitique fuga frondosis montibus abdunt, 425
Quod potuit superesse neci; qui nomine vero
Dicuntur Ariac, Hadachar, Godullagomurus.
Atque etiam pulchris in his gaudens Amarfalus armis.
Haec inter, quae multa fiunt discrimine belli,
Lod etiam capitur tota cum stirpe, domoque. 430
Quod ubi tristifico narravit nuntius ore,
Consurgit vates, servorum de grege multo
Ter centum famulos novies bis auctius addens,
Ad bellum dux ipse ciet, ferrumque retractant. (0357D)
Nocte super media nil iam metuentibus instat, 435
Victoresque fugat, multosque interficit hostes.
Quin etiam fratrem tanto discrimine demptum
Accipit, et praedam lato trahit agmine secum. (0358A)
Excipitur laeta Sodomorum laude procorum,
Pontificisque Dei, sancto qui nobilis actu 440
Melchisedechus erat, panem, vinumque praesentant.
Is petit, ut captos dignetur reddere victor,
Caetera pro meritis belli sub lege laturus.
Sed contenta suo victrix moderamine virtus
Accipit optatum toto pro munere fratrem. 445
Mox sopita Deus illustrans corda prophetae,
Praecipit, ut cuncta vacuet formidine pectus,
Quandoquidem invictae tutus sit tegmine dextrae.
(PL 19 0358A) CAP. XV.
Ille alacer concessa sibi licentia fatur;
Quid mihi pro tanta praestant tua dona loquela? 450
Nam coniuncta quatit fessum longaeva senectus,
Nec datur emeritum post mortem linquere natum. (0358B)
Et quia nobilibus thalamis mihi germina non sunt,
Degener haeres erit, nobis quem serva creavit.
Confirmat vatem Dominus, dum talia fatur; 455
Ne time confidens, servus tibi non erit haeres.
Nam si nosse valet numero carentia quisquam
Sidera, vel totas pelagi percurrere arenas,
Is poterit prolem solus numerare putando,
Quae praestanda tibi est, totus qua tenditur orbis, 460
Nasceturque tuo de semine, qui tua cernat,
Filius, atque etiam natus sit Regis aeterni:
Namque ego sum Dominus coelorum conditor, et te
Auxilio tutum Chaldaea ex gente reduxi. (0358C)
Credidit ista senex, nec quidquam defore verbis 465
Metitur Domini sincero acumine cordis,
Subnixusque rogat, placidis dum supplicat orsis,
Signa Dei quae mente gerat, quae corde sequatur,
Munere pro tanto, quo natum gignat inerti
Corpore, iam gelidis decursa ob tempora membris. 470
Admonitus vitulam trimi iam temporis aptat,
Coniungens alacrem torva cum fronte iuvencum,
Vervecem, caprumque dehinc, hirtamque capellam,
Columbas pariles, simili cum turture iunctas.
Corpora mox pecudum gemina in divortia findit, 475
Illaesas tota dimittens carne volucres,
Omnia disponit, sacrisque altaribus aptat,
Seque local propter sensu versatus, et aure.
Ecce autem prima sub tempora noctis opacae,
Candida sanctifici terrentur pectora vatis, 480
Nigrantesque ruunt confusa luce tenebrae. (0358D)
His super attonitus Domini solatia sumit,
Dum nova venturae praenoscit semina gentis,
Per varios casus duro sub rege locandae
Aegypti, cui nomen erat Pharaonis acerbi. (0359A) 485
Namque quater centum Domini subiecta per annos
Serviet, ad terras rursus revocanda feraces,
Ac vice mutata, quae quondam serva tremebat,
Sceptra reget, valida gentes virtute coercens.
At tu, cum fuerit metati terminus aevi, 490
Sedibus in patriis functus mandabere busto.
Nam populus infensa tibi de sede revulsus,
Huc veniet, domibus veterum donandus avorum.
Nam qua Niliacis gaudet nunc incola terris,
Et celer Euphrates Syrorum praenatat orbes, 495
Genaeos populos, Genezeosque tenebunt,
Chalmoneos, Chetosque iuncta cum gente Fereza,
Et Raffana, cui manus est Iebosaco haerens,
Dilectaque sibi pellentur sede Chananni.
Quin et Amorraeus Gergesso extrusus amico, 500
Semianimis possessa dabit venientibus arva. (0359B)
Quae cum sancta Deus promisisset verba prophetae,
Sole sub occiduo clarum dat fulmine signo.
Nam velut undanti ferveret flamma camino,
Caesarum pecudum visa est delambere carnes. 505
(PL 19 0358A) CAP. XV.
Ille alacer concessa sibi licentia fatur;
Quid mihi pro tanta praestant tua dona loquela? 450
Nam coniuncta quatit fessum longaeva senectus,
Nec datur emeritum post mortem linquere natum. (0358B)
Et quia nobilibus thalamis mihi germina non sunt,
Degener haeres erit, nobis quem serva creavit.
Confirmat vatem Dominus, dum talia fatur; 455
Ne time confidens, servus tibi non erit haeres.
Nam si nosse valet numero carentia quisquam
Sidera, vel totas pelagi percurrere arenas,
Is poterit prolem solus numerare putando,
Quae praestanda tibi est, totus qua tenditur orbis, 460
Nasceturque tuo de semine, qui tua cernat,
Filius, atque etiam natus sit Regis aeterni:
Namque ego sum Dominus coelorum conditor, et te
Auxilio tutum Chaldaea ex gente reduxi. (0358C)
Credidit ista senex, nec quidquam defore verbis 465
Metitur Domini sincero acumine cordis,
Subnixusque rogat, placidis dum supplicat orsis,
Signa Dei quae mente gerat, quae corde sequatur,
Munere pro tanto, quo natum gignat inerti
Corpore, iam gelidis decursa ob tempora membris. 470
Admonitus vitulam trimi iam temporis aptat,
Coniungens alacrem torva cum fronte iuvencum,
Vervecem, caprumque dehinc, hirtamque capellam,
Columbas pariles, simili cum turture iunctas.
Corpora mox pecudum gemina in divortia findit, 475
Illaesas tota dimittens carne volucres,
Omnia disponit, sacrisque altaribus aptat,
Seque local propter sensu versatus, et aure.
Ecce autem prima sub tempora noctis opacae,
Candida sanctifici terrentur pectora vatis, 480
Nigrantesque ruunt confusa luce tenebrae. (0358D)
His super attonitus Domini solatia sumit,
Dum nova venturae praenoscit semina gentis,
Per varios casus duro sub rege locandae
Aegypti, cui nomen erat Pharaonis acerbi. (0359A) 485
Namque quater centum Domini subiecta per annos
Serviet, ad terras rursus revocanda feraces,
Ac vice mutata, quae quondam serva tremebat,
Sceptra reget, valida gentes virtute coercens.
At tu, cum fuerit metati terminus aevi, 490
Sedibus in patriis functus mandabere busto.
Nam populus infensa tibi de sede revulsus,
Huc veniet, domibus veterum donandus avorum.
Nam qua Niliacis gaudet nunc incola terris,
Et celer Euphrates Syrorum praenatat orbes, 495
Genaeos populos, Genezeosque tenebunt,
Chalmoneos, Chetosque iuncta cum gente Fereza,
Et Raffana, cui manus est Iebosaco haerens,
Dilectaque sibi pellentur sede Chananni.
Quin et Amorraeus Gergesso extrusus amico, 500
Semianimis possessa dabit venientibus arva. (0359B)
Quae cum sancta Deus promisisset verba prophetae,
Sole sub occiduo clarum dat fulmine signo.
Nam velut undanti ferveret flamma camino,
Caesarum pecudum visa est delambere carnes. 505
(PL 19 0359C) CAP. XVII.
Iamque novem denos, novemque exegerat annos
Abramus vates, cum se iam iamque parentem
Agnoscit nati magno de munere dandi,
Testamenta Dei cui sunt concordia summi, 525
Gentibus innumeris genitor, ductorque futurus,
Percipiens placidas per grandia tempora sedes. (0359D)
Quin etiam solido de nomine grandior exit
Dum decus adiectum vocalis littera ducit,
Et Sara quae fuerat, mandatur Sarra vocari. 530
Quin etiam patria Smaelus pro prece dives,
Bis senos princeps populos generatque regitque. (0360A)
Post haec gesta senex, cum sol octavus adesset,
Maribus exhibitis adimit praeputia ferro,
Adiungens pariter quoscumque ex plebe seorsa. 535
Inde etiam tempus promissi muneris instat.
Solvitur in tremulos vultu crispante cachinnos,
Dum tacitus secum promissa ingentia volvit,
Posse Deum credens, quidquid non exstitit unquam,
Condere, et infractos robur generare per artus. 540
(PL 19 0360A) CAP. XVIII.
(0360B)
Scandebat medium iam sol flagrantior axem,
Magnificusque senex frigus captabat in umbras,
Cum subito iuvenes pariter tres affore cernit,
Sedulus in cunctos, unum plus ambit, et orat,
Ne puerum celeri linquat, dum praeterit, actu, 545
Pacificusque suae dignetur tegmina quercus,
Atque pedes geminos frigenti ut perluat unda,
Ac positos panes mensae dignetur amicae.
Annuitur, iussaque citus veneranda facessit.
Ipse etiam properans sese dat Sarra videri. 550
Mensurasque libans ternas ex polline profert,
Quas dederat tosto cinerum torrere vapore.
Tum vitulus tumida procurvans cornua fronte
Deligitur, nullo fuscatus tergora naevo,
Et modo constricti ponuntur fercula lactis. 535
Dumque Deum trina positum sub imagine pascit,
Dulcia sanctificis delibat gaudia dictis,
Quid rerum nunc Sarra gerit; namque abdita tectis
Tunc erat, et coeptas iterat lux vera loquelas. (0360C)
Euge memor vatis pleno non serius anno 560
Mater erit, cum laeta procul sub talia risit
Femina, et annoso desperat corpore partum.
Quaeritur haec, interfuerit quae causa cachinni,
Illa negat facili concussa in sese fore risum,
Dum timet, et tacito volvit sub pectore culpam. 565
Consurgunt iuvenes parili fulgore decentes,
Et Sodomam toto subiectam lumine visunt.
Tum Dominus vati nil promptum non fore passus,
Eloquitur, quae causa graves se ducat ad urbes:
Clamore immodico Sodomae, iunctaeque Gomorrhae 570
Excitus veni, verumque invisere curo.
Ut quod turba nocens, quod vox horrenda laborat,
Oppida bina simul coelesti ex fulmine flagrent. (0360D)
Hic trepidus vates famulo sermone poposcit,
Noxia qui numerus sanctorum moenia servet? (0361A) 575
Quinquies ex denis capiens primordia summae,
Ab his quinque viris cognoscit tegmine forti
Oppressum vitiis populum vitare ruinam.
(PL 19 0361A) CAP. XIX.
Ilicet ad Sodomam veniunt duo, Natus, et Alter,
Hespero submitti cum iam prorumperet igni. 580
Illic pro foribus Lodus de more sedebat.
Cumque viros simili lustrasset corpore claros,
Pronus adoratos consueta ad limina duxit,
Optantes media potius habitare platea,
Azym quos tenui de polline candida pascit; 585
Sopitaque dehinc componunt membra cubili.
Ecce furens tota procurrit turba Gomorrhae,
Seditione truci circumdans atria Loti,
Atque viros poscens tumido dilitigat ore. (0361B)
Ille memor pacis tentat mollire frementes, 590
Atque etiam natas cupide dementibus offert,
Ut licito potius luxu perversa voluptas
Aestuet, a simili disiungens turpia sexu.
Sed nil dicta movent, franguntur limina ferro,
Ac dum se glomerant, dum fortia claustra revellunt, 595
Lumina septa sibi piceis gemuere tenebris.
His actis, auferre procul sua pignora iussus,
Invitat generos sensu torpente negantes.
Quod tamen assiduo potuit mens blanda rogare,
Eduxit natas chara genitrice sequentes, 600
Ac dum progreditur, dum scandit culmina collis
Oppositi, secumque putat, quid deinde sequatur,
Femina post tergum positas dum respicit arces,
Diriguit, speciemque salis pro corpore sumpsit.
Ille subit celsae securus tecta Segorrae. (0361C) 605
Mox fragor horrisono de sidere fulmina torquens,
Sulphureaeque ruunt olido cum turbine flammae,
Quae pariter muros, atque ardua culmina lambunt.
Omnibus in cinerem celeri cum labe revulsis,
Cernebat rutilo surgente vertice flammas 610
Eminus Abramus, memori cum pectore tractans,
In verbis Domini numquam se adiungere mendum.
Nec minus et Lodus tuta compostus in aula,
Solamen tenero natis praestabat amore,
Quae sine coniugibus nequibant edere prolem. (0361D) 615
Hae, cum perspicerent sublatum germinis usum,
Maternumque decus, solo genitore relicto,
Componunt epulas, ac promunt vina parenti,
Nescius ut vetitum natarum nosceret usum.
Nec mora, femineis concrescit sarcina fibris, 620
Et parili ambarum vitalia semine turgent. (0362A)
Prima creat puerum patrio sermone Moabum,
Altera disparibus Ammanum nuncupat orsis.
Hic pater Ammonum, genitor Moabitibus ille est.
(PL 19 0362A) CAP. XX.
Interea excedit positis de sedibus Abram, 625
Et Gererum ad terras socia cum coniuge transit.
Hic Abimelechus cupiens consortia Sarrae,
Principis arbitrio, germanam nam fore vates
Dixerat eximius, fraudem ne forma pararet.
Coniugis innocuo, rivales dum cavet iras, 630
Nec tamen valuit, validis terroribus actus,
Qui mentem afficiunt, quoties perversa libido est:
Nam Deus immisso torsit lictore tyrannum,
Prosequitur trepidus vatem vix mente reversa. (0362B)
Cur Sarra sit dicta soror, ceu nulla marito 635
Vincla ligent nuptam, cum sit coniuncta prophetae.
Ille docet causas, seseque a crimine purgat,
Mentitus nihilum, fratris nam germine creta
Sarra fuit, iuncta diducens linea sanguem.
Haec ubi constiterant, rector dat mille talenta, 640
Et famulos, his molle pecus, armentaque iungit.
Iugera quin etiam latos diffusa per agros,
Dummodo promeritum lenirent dona reatum.
Namque domus regis admissa piacula pendens,
Qui cum terrifico rupisset somnia visu, 645
Agmine morborum pariter grassante per omnes,
Germina femineis dudum decusserat alvis. (0362C)
Verum ubi pacificus vates pro rege poposcit
Procubus ante Deum, promptim se laeta per omnes
Reddidit ubertas, alvosque implevit opimas. 650
(PL 19 0362C) CAP. XXI.
Ipse etiam insuetis postrema in tempora votis
Fit pater, et laeti reputans solatia risus,
Nuncupat Isaacum, mandata et numinis alti
Efficit, octavo decerpens lumine tegmen
E veretro, stabilesque videns iam promere gressus. 655
Coniunctus inter propria de stirpe propinquos
Vescitur, et mensis genitor gratatur opimis.
Nam desperatis maior fit gratia votis.
Iamque puer puero iunctus dum ludit alumno,
Compulit ignito matrem turgescere felle. (0362D) 660
Et tamen invitus senior dum maxima iussa
Observat Domini, pariter detrusit utrumque.
At mulier postquam domini de sede remota est,
Avia dimoto lustrat secreta regressu. (0363A)
Iamque panes cunctos, vinumque insumpserat omne,
Exanimem lasso suspirans pectore natum,
Devenit ad puteum, cui tum Miratio nomen
Indiderat, moesto quae inflevit devia quaestu:
Cum Deus afflictae lacrymis trans aethera motus
Confirmat trepidam, natoque ingentia dicit 670
Regna parata suo, cuius tum clade gemescat.
Ilicet irriguo scatebras de gurgite libans
Erigitur, natoque simul gaudente laetatur.
Procedunt pia iussa Dei, iam parvulus arcum
Tendere, et aligeras coepit torquere sagittas. 675
Interea vates, ne quid clam forte pararet
Ductor Abimelus, connectit foedera pacis. (0363B)
Ut quia de puteis fuerant certamina mota,
Reddita securam firmarent otia vitam.
Iuratur, placitaeque manent concordia pacis. 680
Inde senex curvo terram dum [vomere] sulcat,
Ingentem laetis complevit messibus aulam,
Sublimemque Deum supplex per vota precatus,
Philistinorum placidus consedit in arvis.
(PL 19 0363B) CAP. XXII.
In quibus aetherei tentatur nominis orsis, 685
Unicus ut natus gladio decumbat ad aram. (0363C)
Nec mora, cum tumidi conscendit conscendit culmina collis,
Cornipedem ducens famulis, natoque vadentem,
Tertia iamque dies, cum sol candentior axe
Fulgeret medio, totas dum contrahit umbras, 690
Dimittit pueros senior, natumque capescit,
Ut sarmenta gerens, flammarum pabula, collo,
Scanderet oppositi pariter fastigia collis.
Iamque adeo flammis surgentibus altar ad ipsum
Sistitur, evinctus manibus post terga retortis. 695
Dumque pater natum properat diffindere cultro,
Eminus albentem prospectat sedulus agnum,
Qui melius fuso compleret sacra cruore.
(PL 19 0363C) CAP. XXIII.
Hic actis vetulo decedit corpore Sarra.
Cumque locum busto praestarent pignora Cetis, 700
Dissensit vates, pretio taxare paratus.
Quadringenta dedit sestertia dives Ephremo,
Dum sociam duplici gaudet mandare sepulcro.
Nomen Mambra loco veterum narraverat aetas.
(PL 19 0363C) CAP. XXIII.
Hic actis vetulo decedit corpore Sarra.
Cumque locum busto praestarent pignora Cetis, 700
Dissensit vates, pretio taxare paratus.
Quadringenta dedit sestertia dives Ephremo,
Dum sociam duplici gaudet mandare sepulcro.
Nomen Mambra loco veterum narraverat aetas.
(PL 19 0363C) CAP. XXIV.
(0363D)
Ilicet e famulis quemdam, quem vita, fidesque 705
Fecerat insignem, conceptis dicere verbis,
Et iurare iubet, dextram dum subdit amicam,
Connectitque femur, nullam de gente Chananna
Iungendam nato, quoniam de stirpe parentum
Sit ducenda magis; quae si fortasse resistat, 710
Mittendum coelo, facilem qui molliat iram.
Ille alacris tumidis imponit dona camelis,
Assyriamque petit, iam cernens tecta Nachorrae.
Dumque silens secum Domini mandata revolvit,
Conspicit eximiam venientem fonte Rebeccam, 715
Quae non tarda viro frigentes porrigit undas,
Invitatque domum. Cuius sit filia, fatur.
Iungitur hospitio iuvenis, mox munera promit.
Omnibus explicitis, vadit nuptura marito.
Iamque iter emensos prospectat cominus Isac, 720
Quem Rebecca videns, dorso reflexit ab alto,
Obstipumque caput tenui velamine condit. (0364B)
Iunguntur taciti, Dominoque auctore laetantur.
(PL 19 0364B) CAP. XXV.
Sed postquam senior centum transcenderat annos,
Septies et denos, largitus munera cunctis, 725
Decessit, gemini donatus sede sepulcri.
Interea patrias indeptus filius aedes,
Ad puteum degit, fuerat cui Visio nomen.
Iamque quater denos illic transegerat annos,
Coniuge cum dicta patriam ditaverat aulam: 730
Quae cum praecipuo canderet sidere pomae,
Infoecunda diu nescivit gaudia matris.
Sed cum sanctifico Dominum deposceret ore,
Haeredem ut iustum coniux gravidata crearet,
Auditur; geminis turgescit foeta Rebecca. (0364C) 735
Quae mirata diu crescentis pondera ventris,
Consulit aetherei supplex responsa Tonantis,
Agnoscitque suo populos in pectore binos
Disparibus meritis ad lumina surgere vitae.
Nam qui prima tenet meritae primordia lucis, 740
Subditus imperiis agitur servire minoris.
Ergo ubi iam facili gignuntur pignora partu,
Corpore puniceo senior se promit ad auras,
Nigrantes toto consertas corpore setas,
Quem pater Esau placito de nomine dixit. 745
Post fraterna tenens manibus calcaria pressis,
Nascitur insigni praedives mente Iacobus.
Lustrabat senior vacuos venatibus agros,
Buccina raucisono dum complet saxa tremore.
Ast alius blandi conservans pectoris acta, 750
Gaudebat patriis illaesus vivere terris. (0364D)
Maiorem genitor tenero palpabat amore. (0365A)
Ast alium toto mulcebat pectore mater.
Qui cum nihil iam lentem solvisset in unda,
Compositos fratrem nidentem sumere pastus 755
Perpulit, ut primos sibimet deferret honores.
(PL 19 0365A) CAP. XXVI.
Haec inter malesuada fames, et prima malorum
Compulit a patriis vatem discedere terris,
Philistina petit rura, mox Gargara transit,
Abimelecha suo quae tum sub iure tenebat. 760
Incedens claro Dominum cum lumine vidit,
Urgentem dictis, adeat ne regna Canopi,
Sed teneat solum, Dominus quod praestitit, arvum. (0365B)
Nam licet ignotos inter videare morari,
Attamen immensum genitor mansurus in orbem 765
Semine multiplici gaudebis crescere gentes,
Testamenta mei sument quae maxima verbi.
Ilicet in Geraris socia cum coniuge degens,
Germanam potius paterne edisserit acta,
Ne commota levi cupidine turba Filisti, 770
Coniugium votis correptis tolleret armis.
At rex, dum patula lustrat secreta fenestra,
Ludentem nivea cernit cum coniuge vatem,
Connubiumque videns, cunctos sub lege coercet,
Ne sociam quisquam tentet raptare prophetae. 775
Iamque famem dudum patriis qui fugerat oris,
Horrea mollitae dum spargit credita terrae,
Centenos laeto carpsit de caespite fructus.
Nec minus interea placido ditescit in actu
Multimodas inter pecudes, terramque feracem. (0365C) 780
Continuo infelix torquet dum pectora livor,
Irriguos turbat puteos, atque aggere complet,
Ut procul abscedens possessor linqueret agros.
Evitans igitur tumidae discrimina rixae,
Discessit, mansitque diu convalle Gerarae, 785
Et cum sollicito puteus dimitteret actu,
Invenit gelidas scatebroso e fomite lymphas.
Exceptusque dolo pastorum deserit iras,
Inausosque locos Litis de nomine signat.
Promovet inde gradum, rursusque egesta profundo 790
Terra cavo gelidos in luce protulit amnes.
Et quia mordaci fuerat certamine trusus,
Compellat meritis liventia pectora dictis.
Ac postquam tetricas fregit pax aurea lites,
Nomen Abundantis studuit transcribere terrae. (0365D) 795
Dumque sagax mutat celeri nova gramina passu,
Devenit ad colles, quibus est Iuratio nomen. (0366A)
Illic perspicuo Dominum cum lumine cernit,
Tempore quo medio evolvunt sidera cursus,
Admonitus tristes e pectore trudere motus, 800
Invincto tutante Deo per bella, per hostes.
Exitus gelidos post somnum colligit artus,
Et venerans structa Dominum mox supplicat ara.
Interea reges veniunt Abimelus, et Ozas,
Ficolo comitante simul, ferrumque gerente, 805
Ut quia pacifico vellet se adiungere vati,
Necteret insertis concordia foedera dextris.
Excipitur placido, mensaque expletus eadem,
Optatam revehit posito discrimine pacem.
(PL 19 0366A) CAP. XXVII.
Haec inter medios surgit discordia fratres. (0366B) 810
Namque pater longo iamdudum grandior aevo,
Amissum cum sole diem, oculosque sepultos
Mente ferens placida, mortemque instare recordans,
Maiorem natum, pietas quem sola videbat,
Impellit, sumat pharetram, celeresque sagittas, 815
Exhibeatque sibi carnes de more ferinas,
Sumpturus patriae confestim munera linguae.
Id Rebecca videns, charum dat scire Iacobum,
Compellens, geminos ut promptim deferat haedos,
Ac pro fratre vago studeat mactare parenti. 820
Et ne forte dolos nudaret corpore leni,
Pellibus obtegit, hirsutum quae fore praestent,
Fraternaque toga praevelans pectus, et artus,
Obtulit indeptas veluti venatibus escas.
Nec tamen occuluit penitus praenuncia corda. 825
Namque senis iuvenem totum dum dextera lustrat,
Noscit et Esaum setis, sed voce Iacobum. (0366C)
Ac postquam compressa fames, dimotaque mensa est,
Admonet, ut propius sese sistatque, locetque.
Ille ubi demisso successit vertice dextrae, 830
Candida sanctiloqui percepit dicta parentis,
Oscula dum pressis delibat dulcia labris.
Nam post optata longae commercia vitae,
Anterior frater minimo servire iubetur.
Interea Esaus, longis discursibus actus, 835
Viscera iam saturo portabat capta parenti.
Et licet officio multum placuisset, et actu,
Intercepta tamen non quivit sumere dona. (0366D)
Inde ira, et lacrymae, et fraus quaesita nocendi:
Quam Rebecca videns fraterno in pectore prodit, 840
Iacobumque monet cognatas visere Carras,
Labanumque suae germanum quaerere matris,
Donec longa dies conceptas mitteret iras.
(PL 19 0367C) CAP. XXIX.
Iamque iter incoeptum celerans, quo semita duxit,
Pervenit ad puteum, qui vasta in devia solus 880
Molle pecus riguis semper palpaverat undis.
Hi e gregibus trinis pastores sole calenti
Libabant tenues latices, aestumque levabant,
Hisque salutatis, disquirit singula vatis,
Incolumesque videt cunctos, quos mente quaerebat. (0367D) 885
Haec inter nivea gradiens Rachela figura,
Urgebat patrias ad pocula nota bidentes.
Quam promptim iuvenis fraterno e lumine visam
Castos in amplexus cognata ad pectora iungit,
Desolvens lapidem, putei qui texerat ora, 890
Seque simul iuncto germanum sanguine pandit.
Quem procul intuitus sensu gaudente Labanus,
Advolat, et sueta iuvenem componit in aula. (0368A)
Nec patitur, gratis vatem servire propinquum,
Proque labore viri natam despondet amanti. 895
Ergo ubi iam mercem septenis traxerat annis,
Desponsam thalami deposcit foedere iungi,
Nec mora, mentito donatur munere Lia,
Luminibus gravidis, primo sed prosata partu.
Sed fraudis commenta dolens concepta Iacobus, 900
Verba canit soceris, frustratus virgine pacta.
Rursus in alterius pretium mercede seorsa
Perpetitur longae Iacobus munia vitae,
Percipiens meritam pulsa iam fraude Rachelem.
Sed Deus aetheriae regnator maximus aulae, 905
Pignore multiplici dempsit dispendia formae.
Rubenum nam Lia creat, tum deinde Simonem,
Tertius egregio Levitis pectore natus.
Possidet hic Domini sacrata altaria nostri. (0368B)
Nunc sequitur Iuda, tribui mox inditus auctor. 910
PL 19 0368B) CAP. XXX.
Ast alios partus, utero quos Balla creavit,
Scire licet, claros nunc ius est dicere natos.
Post hos Issacharus paritur iam germine quinto.
Sexta subit proles, nomen Zabulonis adepta,
Nascitur et virgo germanis congrua Dina. 915
Tandem sera Deus largitur dona Rachelae.
Aethereas tenerum Iosephum gignit ad auras. (0368C)
Ergo ubi iam proles utraque ex coniuge parta est,
Discessum a soceris, et quae quaesiverat, orat:
Qui cum pro meritis mercedem solvere vellent, 920
Deponunt animos, genero poscente, rogati:
Qui nihil externum cupiens, ditescere sese
Muneribus Domini solis testatus, abivit,
Coniuge percepta tantum contentus utraque.
Enitens, ut longa sibi momenta pararet, 925
Decernit virgas rupto de corpore matrum.
Mystea prima fuit, storaci mox altera dempta est.
Tertia vulsa nuci, quo sensim lana colores
Dividuos raperet virgarum perlita succo.
Nam per stagna pecus properans mersare balantum, 930
Signavit vario tinctum discrimine succi,
Invidiam propter variam, quia dixerat eius
Esse socer mercem, multis quam tempserat annis.
Hic cum divitiis alitos praestaret inemptis,
Invidiam laevo movit livore dolentum. 935
(PL 19 0368C) CAP. XXXI.
(0368D)
Dumque socer dirus lanarum vellera tondit,
Libertas permissa viro, qua commoda ferret
Omnia, et incoctos tosta fornace penates,
Quos Syrus in patriis credebat numina Carris.
Haec tamen involucris cohibebat cauta Rachela, 940
Ne pater inventa puniret crimina noxae.
Digressus victo conscendit flumine collem,
Quem Galatum indigenae patrio sermone loquuntur.
Tertia iamque die soceri pervenit ad aures
Discessus generi pariter, pariterque natarum. (0369A) 945
Ilicet auxilium fraterno ex agmine poscit,
Quaesitumque diu sexto iam lumine Nangus,
Ne noceat, sancto Domini terrore vetatur,
Mitificusque sua is, quae credit numina, poscit,
Et cunctis quaesita locis non cognita moeret. 950
Postquam depositis rediit pax certa querelis,
Congeries struitur saxis crescentibus alta,
Ut locus exstructo maneat munimine testis,
Ac positus limes limen discerneret agris.
(PL 19 0369A) CAP. XXXII.
Ecce viae medio vates vidit ardua castra, 955
Quae Deus astrigero ductat moderamine rector,
Indidit et nomen testatus: Haec Deus implet. (0369B)
Interea electos iuvenes praecurrere iussit,
Muneribusque graves, germanum quae iubet ut is
Ut reditum placidus tribuat; pacemque petenti 960
Annuit ille libens; sociis, atque agmine multo
Stipatus, fratrem contra nil turbidus exit,
Cumque quater centum terretur turba virorum,
Plus species, quam tela nocent famulantibus armis.
Discretis igitur gregibus, haec prima locavit, 965
Quae donata sibi dignetur sumere frater,
Atque simul flexa Dominum cervice poposcit:
O Deus, immensi spes, et substantia regni,
Qui Deus es semper genitoris solus, avique,
Cuius ab exsilio faciunt me iussa reverti, 970
Grandia ditato largitus commoda servo,
Iussisti lenta fluvium transmittere virga,
Iordanemque tuum illico transmittere gressu. (0369C)
Et nunc dividuis cernis me degere castris,
Ut varios casus gemino munimine casus. 975
Eripe me his, invicte, malis, et spicula fratris
Infracto placidus quam primum decute ferro,
Ne rapidus duro feriat mea pectora telo.
Ergo ubi composuit socios, somnosque petivit,
Luctantem superare Deum sub nocte laborat. 980
Femine nam presso, stupuit pars corporis illa.
Cumque diu vellet membrorum solvere nexus,
Is, qui pulsarat valido certamine vatem,
Praestita dimissum Dominus post dona remisit. (0370A)
Nomine mutato, Iacobus desinit esse, 985
Ac Dominum Cernens cunctorum dicitur ore;
Ausus quinetiam Domini condiscere nomen,
Non potuit, soli quod ius est nosce Tonanti.
Ipse locum Domini compellat nomine visi,
Contigerat cuius sublimes cernere vultus. 990
Atque ubi se Dominus pulsa iam nocte removit,
Egreditur longa sustentans cuspide gressus.
Hinc Iudaea memor devitat mandere nervum,
Qui femur astrictum rigido munimine fulsit.
(PL 19 0370A) CAP. XXXIII.
Iamque videns fratrem vallatum cum grege turma, 995
Procurvus prona Dominum cervice salutat.
Congressi multo coniungunt pectora fletu.
Et iam iamque magis vario sermone requirit,
Qui veniant comitante manu, quae turba sequatur. (0370B)
Ille docet, nuptae quo sint genitore creatae, 1000
Diversique greges qua sint mercede parati,
Confestimque nurus curvo cum poplite fusae
Admorunt teneros cognata ad basia natos.
At senior prolata pie dum munera vitat,
Mitificus mulcet concordis pignora vatis, 1005
Atque libens fratre pariter comitante recurrit,
Ut vice sermonum sensim sua gesta referrent.
Sed quia lentigrado serpebant agmine foetae,
Subsedit vates, gregibus, famulisque regendis,
Parvaque frondoso posuit mapalia tecto, 1010
Nomine quae fixo placuit vocitare Tabernas.
Devenit ad Sicimas, quae sunt regione Chananna,
Mercatus pretio confinis praedia terrae,
Atque Deum structis properans altaribus orat.
(PL 19 0370B) CAP. XXXIV.
(0370C)
Illic improbius Dinam Correus amatam 1015
Polluit, et tenerae praecerpsit virginis usum,
Coniungique volens soceris, praepudia dempsit,
Grandia dona ferens rapta pro coniuge vati,
Oppressus tota pariter cum pube necatur.
Natorum ferro doluit haec gesta Iacobus, 1020
Infractum foedus socia cum gente locutus.
(PL 19 0370C) CAP. XXXV.
Ilicet Omnipotens monuit discedere vatem,
Ac domum fidam Betheli in sede locare,
Festinat, paretque Deo, natosque precatur,
Ut delubra Deum rigido firmata metallo 1025
Comminuant, niveoque togas sub tegmine sumant. (0371A)
Ipse deos nullos Terebinthi abscondit in antro,
Ingentemque videt Dominum depromere sueta
Verba sibi, vatemque fore se numinis alti
Ditibus in terris, Dominus quas voverat Abrae. 1030
Ipse loco nomen posuit, saxumque sacravit
Quod venerans liquido totum perfundit olivo,
Erexitque domum turris sub tecta Caderae.
Haec inter Rachela gravi confecta dolore,
Funere facta parens Beniaminum fudit ab alvo. 1035
Namque praeter notos iustis de matribus ortus,
Tertia luce dehinc, maius qua vulnera fervent,
Pignora supposita valis genitrice creavit.
Agnovitque libens socio de germine Ballae
Conspicuum Danem, quem Nephtalimus adurget. 1040
Ast alios mox Zelfa creat, Gradumque, Aserumque. (0371B)
Obtinet hoc etiam meritis, quod defore norat,
Ut patrios vultus tanta cum prole videret;
Ut qui iam vetula fuerat genitrice creatus,
Bis seno insignis posset gaudere nepote. 1045
Ergo ubi iam tandem bis nonaginta per annos
Vita fuit proceris, et longum ducta per aevum,
Solvitur, et lasso de corpore candidus exit,
Visurus sanctas, quas dat prudentia, sedes,
In quibus astrigero recubans per saecula pulchro, 1050
Invitat niveos secura ad gaudia iustos.
PL 19 0371B) CAP. XXXVI.
Iamque iuvat fratres metatas didere sedes. (0371C)
Nam quia non poterant angusto in limite terrae
Crescentes gregibus multos cohibere colonos,
Anterior Syrum montem post arva Chananna 1055
Accipit, et laeta praedives pascua sumit.
Chanannaea sequens non linquit regna Iacobus,
Ut patrio semper gauderet mens pia ritu.
(PL 19 0371C) CAP. XXXVII.
Illic conspicuos Iosephus suscipit actus,
Effulgens inter tanto discrimine fratres, 1060
Quanto luna nitet parva inter sidera coeli.
Qui cum iam septem, decemque attingeret annos,
Servabat patrias gerboso in gramine foetas,
Omnibus incedens natu minor, quos generosis
Progenuit thalamis genitor, vel pellice serva. 1065
Et quia conspicuus germana in classe virebat,
Fraternos sensus livoris frigore movit. (0372A)
Hunc pater ex tota complectens stirpe natorum
Mulcebat tenerum valida inter corpora fratrum,
Quoque magis cunctos inter conspectior esset, 1070
Velabat vario restis circumflua fuco.
Is cum iam teneris Domino inserviret ab annis,
Forte videt placido sopitus lumina somno,
Fratribus admixtum sese vincire maniplos,
Dum medias inter distringunt farra novales, 1075
Atque suum recto sublimem surgere cono,
Quem iuxta prona fratrum cervice ruebant.
Postquam iuvenis placido sermone retexit,
Commovit trepido pavitantia corda tumultum
Murmure terrifico regem dominumque loquentum, 1080
Prodebant sceleri secretum defore solum.
Quoque magis gemina trisles dirumperet ira,
Somnia doctiloquo pandit perspecta parenti,
Omnibus admotis, quos linea sanguinis arctat. (0372B)
Namque videbatur roseum sibi cernere solem, 1085
Coniunctamque simul tremulo cum lumine lunam,
Hisque decem stellas, unaque assurgere iunctas,
Et sibi ceu domino procurva inflectere colla.
Haec postquam obliquo genitor cognoverat ore,
Fassus adorandum trepidis mox fratribus esse, 1090
Ilicet excedunt iuvenes, gregibusque paternis
Disquirunt laetas per florea gramina valles;
Ad quos missus abit, dumisque silentibus errat,
Edoctus, quodam Iuvenum monstrante, recessus,
Gramine mutato fratrum quos legerat agmen; 1095
Quem procul ut varia licuit praenoscere veste,
Consilium infaustum linguis discordibus aptant. (0372C)
Omnibus invisum constat sententia fratrem
Perdere, et exstinctum morsu narrare ferarum,
Dum rapidi secum ventoso murmure mussant; 1100
Somnia, cernamus, poterunt si pellere lethum.
Respuit hoc placidis Rubenus mitior orsis,
Frendentesque monet praedurum condere ferrum,
Stagnanti memorans melius mersare palude.
Ilicet exuitur, nudusque involvitur ulva. 1105
Haec inter Syricus merces mutare Sabaeas
Ismaelida gravi trudebat mole camelos,
Dum properat Arabum messes deferre Canopo.
Ergo urbi germani spes est afflicta minoris,
Iudas ait, melius Iosephum vendere nummis. 1110
Celatur genitor, vestemque in sanguine tinctam
Perspiciens, nulla mentitur fraude necatum. (0373A)
Discindit manibus vestem Rubenus aduncis;
Nigrantesque sibi cilicum circumdat amictum
Afflictus luctu genitor, perquirit amissum. 1115
Quem dudum acceptum semivir Pharaonis habebat,
Auratas solitus mensas onerare tyranni
Lancibus, et strepitu magnae gaudere culinae.(PL 19 0371C) CAP. XXXVII.
Illic conspicuos Iosephus suscipit actus,
Effulgens inter tanto discrimine fratres, 1060
Quanto luna nitet parva inter sidera coeli.
Qui cum iam septem, decemque attingeret annos,
Servabat patrias gerboso in gramine foetas,
Omnibus incedens natu minor, quos generosis
Progenuit thalamis genitor, vel pellice serva. 1065
Et quia conspicuus germana in classe virebat,
Fraternos sensus livoris frigore movit. (0372A)
Hunc pater ex tota complectens stirpe natorum
Mulcebat tenerum valida inter corpora fratrum,
Quoque magis cunctos inter conspectior esset, 1070
Velabat vario restis circumflua fuco.
Is cum iam teneris Domino inserviret ab annis,
Forte videt placido sopitus lumina somno,
Fratribus admixtum sese vincire maniplos,
Dum medias inter distringunt farra novales, 1075
Atque suum recto sublimem surgere cono,
Quem iuxta prona fratrum cervice ruebant.
Postquam iuvenis placido sermone retexit,
Commovit trepido pavitantia corda tumultum
Murmure terrifico regem dominumque loquentum, 1080
Prodebant sceleri secretum defore solum.
Quoque magis gemina trisles dirumperet ira,
Somnia doctiloquo pandit perspecta parenti,
Omnibus admotis, quos linea sanguinis arctat. (0372B)
Namque videbatur roseum sibi cernere solem, 1085
Coniunctamque simul tremulo cum lumine lunam,
Hisque decem stellas, unaque assurgere iunctas,
Et sibi ceu domino procurva inflectere colla.
Haec postquam obliquo genitor cognoverat ore,
Fassus adorandum trepidis mox fratribus esse, 1090
Ilicet excedunt iuvenes, gregibusque paternis
Disquirunt laetas per florea gramina valles;
Ad quos missus abit, dumisque silentibus errat,
Edoctus, quodam Iuvenum monstrante, recessus,
Gramine mutato fratrum quos legerat agmen; 1095
Quem procul ut varia licuit praenoscere veste,
Consilium infaustum linguis discordibus aptant. (0372C)
Omnibus invisum constat sententia fratrem
Perdere, et exstinctum morsu narrare ferarum,
Dum rapidi secum ventoso murmure mussant; 1100
Somnia, cernamus, poterunt si pellere lethum.
Respuit hoc placidis Rubenus mitior orsis,
Frendentesque monet praedurum condere ferrum,
Stagnanti memorans melius mersare palude.
Ilicet exuitur, nudusque involvitur ulva. 1105
Haec inter Syricus merces mutare Sabaeas
Ismaelida gravi trudebat mole camelos,
Dum properat Arabum messes deferre Canopo.
Ergo urbi germani spes est afflicta minoris,
Iudas ait, melius Iosephum vendere nummis. 1110
Celatur genitor, vestemque in sanguine tinctam
Perspiciens, nulla mentitur fraude necatum. (0373A)
Discindit manibus vestem Rubenus aduncis;
Nigrantesque sibi cilicum circumdat amictum
Afflictus luctu genitor, perquirit amissum. 1115
Quem dudum acceptum semivir Pharaonis habebat,
Auratas solitus mensas onerare tyranni
Lancibus, et strepitu magnae gaudere culinae.
(PL 19 0373A) CAP. XXXVIII.
Haec inter Thamara parit, dum gaudia culpae
Laeta placent, geminoque impletur pignore venter, 1120
Quorum prima puer meruit qui lumina vitae,
Exeruit, praemisitque manum, quam femina solers
Punicea de veste ligat, mox conditur alvo,
Et vice mutata confestim nascitur alter,
Anteriora tenens, fuerat qui sorte secundus. 1125
Hic quoniam fuerat discretus limite quondam,
Zarae nomen habet, alium dixere Pharetem.
(PL 19 0373A) CAP. XXXVIII.
Haec inter Thamara parit, dum gaudia culpae
Laeta placent, geminoque impletur pignore venter, 1120
Quorum prima puer meruit qui lumina vitae,
Exeruit, praemisitque manum, quam femina solers
Punicea de veste ligat, mox conditur alvo,
Et vice mutata confestim nascitur alter,
Anteriora tenens, fuerat qui sorte secundus. 1125
Hic quoniam fuerat discretus limite quondam,
Zarae nomen habet, alium dixere Pharetem.
(PL 19 0373B) CAP. XXXIX.
Servabat Domini custodia fida Iosephum,
Non passus durae subiectum vivere legi.
Anterius nam dictus herus dat cuncta ministro, 1130
Nec spe cassa quidem; Dominus nam mitis ab alto
Omnia, quae iuvenis servabat, largius auxit.
Nec tamen obtinuit Petafretam mitis amore.
Nam quia conspicuo fulgerent lumina vultu,
Exorat coitum domina male saucia servi. 1135
Sed vitat iam foeda puer, seseque recusat
Sacratum culpa immodica pressare cubile.
Femina sed vetitis nequidquam perdita flammis
Explorat molles aditus, et tempora captat. (0373C)
Forte domum vacuam, solumque ut repperit, instat, 1140
Consertumque manu cogit decumbere secum.
Exsilit ille alacer, vestemque a corpore demit,
Atque inter dominae geminas dilabitur ulnas.
Femina proclamat, viresque a crimine sumit,
Vociferans, praedulce decus temerasse pudoris 1145
Fidentem forma iuvenem, dum lubricus aevo
Fervet, et herilem molitur scandere lectum.
Quin etiam tristi compellat voce maritum,
Innocuumque reum placitae vult subdere poenae.
Quae ceu vera putans, Iosephum carcere claudit, 1150
In quo iam regis cohibebat poena ministros.
Carceris hunc custos blando mox pectore mulcet,
Innocuumque videns, commissa ergastula legat.
(PL 19 0373C) CAP. XL.
(0373D)
Illic forte duo, celsa quos torvus in aula
Condiderat nigro permotus velle tyrannus, 1155
Inclusi poenam trepido sub corde pavebant,
Ac dum sollicitis furantur lumina curis,
Somnia venturis viderunt nuncia rebus.
Hos cum perspicuo lustrasset lumine moestos,
Perquirit causas, cogitque occulta fateri. (0374A) 1160
Continuo qui vina dabat consueta tyranno,
Eloquitur, quae visa forent sub nocte sopora:
Cernebam viridi frondentem palmite vitem,
Dum serpit, nexaque suo de verbere pendet,
Pampineos inter flexus tres affore fundos, 1165
Uvaque nectareo pendebat flava racemo.
Inde calix regis, quo mitia pocula libat,
Spumabat tenero, quod pressit dextera, musto,
Quem dominus prompta susceptum palma tenebat.
Omnia tum iuvenis signanter clausa revelat, 1170
Tres fundos tres esse dies, quibus ille secutis
Amissum rursus relegat, repetatque favorem,
Mixturus placido, quae vidit, pocula regi.
Hoc tantum meritis pro talibus effice, dixit,
Ut, cum sumpta tibi fuerit fiducia fandi, 1175
Dimoveas nostram nullo de crimine poenam.
Hebraea gens dicta mihi. (0374B) Nam venditus exsul
Crimine fraterno servitum nobilis ivi.
Post haec visa sibi pistorum maximus infit:
Vertice trina meo visus gestare canistra, 1180
Regificis dapibus, lautoque impleta paratu,
Unguibus innumerae volucres quae rapta ferebant.
His dictis, sat vera quidem, sed dura loquente,
Mactandum duro testatur mox fore ferro,
Avulsumque caput figendum stipite celso, 1185
Quod volucres curvo discerpant protinus ore.
Redditus ille loco, caesus hic corpore trunco est.
(PL 19 0373C) CAP. XL.
(0373D)
Illic forte duo, celsa quos torvus in aula
Condiderat nigro permotus velle tyrannus, 1155
Inclusi poenam trepido sub corde pavebant,
Ac dum sollicitis furantur lumina curis,
Somnia venturis viderunt nuncia rebus.
Hos cum perspicuo lustrasset lumine moestos,
Perquirit causas, cogitque occulta fateri. (0374A) 1160
Continuo qui vina dabat consueta tyranno,
Eloquitur, quae visa forent sub nocte sopora:
Cernebam viridi frondentem palmite vitem,
Dum serpit, nexaque suo de verbere pendet,
Pampineos inter flexus tres affore fundos, 1165
Uvaque nectareo pendebat flava racemo.
Inde calix regis, quo mitia pocula libat,
Spumabat tenero, quod pressit dextera, musto,
Quem dominus prompta susceptum palma tenebat.
Omnia tum iuvenis signanter clausa revelat, 1170
Tres fundos tres esse dies, quibus ille secutis
Amissum rursus relegat, repetatque favorem,
Mixturus placido, quae vidit, pocula regi.
Hoc tantum meritis pro talibus effice, dixit,
Ut, cum sumpta tibi fuerit fiducia fandi, 1175
Dimoveas nostram nullo de crimine poenam.
Hebraea gens dicta mihi. (0374B) Nam venditus exsul
Crimine fraterno servitum nobilis ivi.
Post haec visa sibi pistorum maximus infit:
Vertice trina meo visus gestare canistra, 1180
Regificis dapibus, lautoque impleta paratu,
Unguibus innumerae volucres quae rapta ferebant.
His dictis, sat vera quidem, sed dura loquente,
Mactandum duro testatur mox fore ferro,
Avulsumque caput figendum stipite celso, 1185
Quod volucres curvo discerpant protinus ore.
Redditus ille loco, caesus hic corpore trunco est.
(PL 19 0374B) CAP. XLI.
Interea geminos iam tempora lapsa per annos,
Rursus ad Eoos torquebant sidera cursus,
Somnia cum ductor vidit Niloticus ista. (0374C) 1190
Namque videbatur, fluvium dum spectat amoenum
Corporibus nitidis septem spectare iuvencas,
Tondentes viridi pupantia gramina ripa.
His alias turpes macies subiungere gressus,
Dumque suis pigrae mirum! vix ossibus haerent, 1195
Eximias patulo sorbebant ore iuvencas.
Somnia iunguntur paribus non dissona causis;
Ecce videt spicas foecundo e germine septem,
Atque alias tenues, et farris semine cassas
Horrendum dictu! gravidas ceu mandere fruges. 1200
Id visum moestus nequaquam mente coercet,
Sed trepidus cunctos, qui callent, affore iussit,
Disquirens, clausis quae sit sententia rebus. (0374D)
Atque ubi consultus tacuit Memphiticus augur;
Carcere qui dudum laxatus, vina praebebat, 1205
Eloquitur iuvenis, sese, pandente Iosepho,
Amisso rediisse loco, sociumque necatum.
Mittuntur propere, vatem qui crimine toto
Exutum, turpi celeres de fornice tollant,
Informesque genas, et crines carcere pastos 1210
Tondentes, prisca facerent revirescere forma.
Ergo probus dictis consultus talia reddit,
Atque docet, vaccas annorum nuncias esse,
Atque leves spicas septenos disserit orbes. (0375A)
Namque ita de gestis ventura insignia formis, 1215
Ut septem foecunda satis sit terra per annos,
Atque famem diram parili cum tempore gignat:
Quis penitus tellus sitientibus arida venis
Pallida pulvereo consumat gramina sulco.
Namque duplicibus iunguntur somnia visis, 1220
Certa Deus iuncto mandat constare tonante.
Quin potius dum tempus adest, dum cura medendi est,
Elige de cunctis procerem, qui praescius horum,
Iudicibus positis, totam sublimis Aegyptum
Temperet, et quintas quacumque ex messe reposcat. 1225
Ut quae prima datur foecundis copia terris,
Ius teneat steriles consumptis frugibus annos.
Accipitur plausu procerum sententia vatis. (0375B)
Ipse etiam tandem sedato pectore rector
Vera renarrantem celso sublimat honore, 1230
Praefectumque iubet totas se ferre per urbes,
Inde anulo digitum vatis fulgente coronat,
Byssina mox croceo circumdat pallia peplo,
Flexilis induitur per collum circulus auri,
Atque novus rector curru sublimior exstat. 1235
Clamosusque praeco terrorem iudicis auget.
Quin etiam legitur coniux, cui nomen Asennes,
Quam genuit claro Petafras stemmate vates,
Ex qua confestim genitor fit pignore bino.
Dicitur anterior Manasses, iunior Ephrem. (0375C) 1240
Aegypti vatis suggestu nobilis alto,
Quidquid vix potuit ieiunum assumere tempus,
Horrea plena tenens, ut cum res posceret uti,
Proferret cunctis poscentibus abdita farra.
Post ubi dira fames, totum diffusa per orbem, 1245
Cogebat trepidos, poterat quod mandier, esse,
Conclamat populus, regemque efflagitat escas.
Ille iubet procerem moestis dare farra Iosephum,
Parentem monitis, cunctosque explevit ovantes.
(PL 19 0374B) CAP. XLI.
Interea geminos iam tempora lapsa per annos,
Rursus ad Eoos torquebant sidera cursus,
Somnia cum ductor vidit Niloticus ista. (0374C) 1190
Namque videbatur, fluvium dum spectat amoenum
Corporibus nitidis septem spectare iuvencas,
Tondentes viridi pupantia gramina ripa.
His alias turpes macies subiungere gressus,
Dumque suis pigrae mirum! vix ossibus haerent, 1195
Eximias patulo sorbebant ore iuvencas.
Somnia iunguntur paribus non dissona causis;
Ecce videt spicas foecundo e germine septem,
Atque alias tenues, et farris semine cassas
Horrendum dictu! gravidas ceu mandere fruges. 1200
Id visum moestus nequaquam mente coercet,
Sed trepidus cunctos, qui callent, affore iussit,
Disquirens, clausis quae sit sententia rebus. (0374D)
Atque ubi consultus tacuit Memphiticus augur;
Carcere qui dudum laxatus, vina praebebat, 1205
Eloquitur iuvenis, sese, pandente Iosepho,
Amisso rediisse loco, sociumque necatum.
Mittuntur propere, vatem qui crimine toto
Exutum, turpi celeres de fornice tollant,
Informesque genas, et crines carcere pastos 1210
Tondentes, prisca facerent revirescere forma.
Ergo probus dictis consultus talia reddit,
Atque docet, vaccas annorum nuncias esse,
Atque leves spicas septenos disserit orbes. (0375A)
Namque ita de gestis ventura insignia formis, 1215
Ut septem foecunda satis sit terra per annos,
Atque famem diram parili cum tempore gignat:
Quis penitus tellus sitientibus arida venis
Pallida pulvereo consumat gramina sulco.
Namque duplicibus iunguntur somnia visis, 1220
Certa Deus iuncto mandat constare tonante.
Quin potius dum tempus adest, dum cura medendi est,
Elige de cunctis procerem, qui praescius horum,
Iudicibus positis, totam sublimis Aegyptum
Temperet, et quintas quacumque ex messe reposcat. 1225
Ut quae prima datur foecundis copia terris,
Ius teneat steriles consumptis frugibus annos.
Accipitur plausu procerum sententia vatis. (0375B)
Ipse etiam tandem sedato pectore rector
Vera renarrantem celso sublimat honore, 1230
Praefectumque iubet totas se ferre per urbes,
Inde anulo digitum vatis fulgente coronat,
Byssina mox croceo circumdat pallia peplo,
Flexilis induitur per collum circulus auri,
Atque novus rector curru sublimior exstat. 1235
Clamosusque praeco terrorem iudicis auget.
Quin etiam legitur coniux, cui nomen Asennes,
Quam genuit claro Petafras stemmate vates,
Ex qua confestim genitor fit pignore bino.
Dicitur anterior Manasses, iunior Ephrem. (0375C) 1240
Aegypti vatis suggestu nobilis alto,
Quidquid vix potuit ieiunum assumere tempus,
Horrea plena tenens, ut cum res posceret uti,
Proferret cunctis poscentibus abdita farra.
Post ubi dira fames, totum diffusa per orbem, 1245
Cogebat trepidos, poterat quod mandier, esse,
Conclamat populus, regemque efflagitat escas.
Ille iubet procerem moestis dare farra Iosephum,
Parentem monitis, cunctosque explevit ovantes.
(PL 19 0375C) CAP. XLII.
Interea Iacobus, fleto iam funere nati, 1250
Bis quinos iuvenes numeroso e germine mittit,
Qui longinqua (sibi) pretio frumenta pararent:
At minimum cunctis Beniaminum non sinit ire,
Invalidus durum nequeat ne ferre laborem. (0375D)
Atque ubi iam Fariae perventum ad moenia terrae est, 1255
Summissi petiere solum, fratremque salutant,
Mirantes celsa sublimem sede sedentem,
Nec tamen agnoscunt longo post tempore visum.
Quos ubi perspexit, memori cum mente propheta
Increpat, et multa proterret voce paventes, 1260
Scitatum venisse ferens, quae copia frugum,
Quive viri pingues teneant moderamine terras. (0376A)
Allegant nescire dolos, seseque fatentur
Bis senos quondam fratres genitore sub uno
Conspicuam tenuisse domum, his omnibus unum 1265
Postremum natu patrios servare labores,
Ast alium celebri iam pridem defore letho.
Se diram vitare famem, terramque Chanannam
Exosos, tenui damnantem semina fotu,
Poscere venales species, licitataque farra. 1270
Eloquitur vates, rectoris nomine iurans,
Claudendas dura iuvenes custodia, donec
Germanum exhibeant, genitor quem mitis habebat.
Nectuntur trina pariter sub cura tuentum,
Laxatique dehinc, unum liquere tenendum. (0376B) 1275
Nec minus occulto rumpentes corda dolore,
Commemorant, quam iusta sibi discrimina surgunt,
Quod fratrem immeritum vetito transcribere pace,
Commissi sero poenas sub iudice pendant.
Ingravat haec dictis Rubenus vera renarrans, 1280
Ac scelus immensum, sese nolente, peractum.
Flectitur his vates, germana iurgia noscens,
Luminibus tacitis conversus flebile plangit.
Haec inter media fratrum Simeona corona
Accipitur, fidus cunctis redeuntibus obses. 1285
Tum petita sibi iuvenes frumenta capessunt,
Immensoque graves urgentur pondere muli,
Iamque viae medio, dum solvit vincula sacci,
Fratribus inventos quidam dat visere nummos.
Id cuncti faciunt, pretio mox deinde reperto, 1290
Mirantes summo proceri certamine laudant. (0376C)
Iamque adeo patriae subeuntes limina sedis,
Gratatur reduces genitor, unumque requirit.
Omnia cognoscens, nummosque, et dona capessit,
Conquestus graviter, alium iam defore natum. 1295
Accisi cum deinde cibi, advectaque farra
Cogebant rursus pretiis alimenta parare,
Sed revocare gradum Memphis mens non erat ulli,
Ni minimum fratrem secum pater ire iuberet.
Quem cum plura gemens nollet dimittere quoquam, 1300
Rubenus fido germanum postulat ore,
Securus gemina committens pignora patri.
Prosequitur Iudas, sese nec posse reverti
Proclamat, rigidi testatus verba Iosephi.
(PL 19 0376C) CAP. XLIII.
Haec ubi grandaevus genitor iam mitior hausit, 1305
Dat iuvenem, largo perfundens flumine vultum. (0376D)
Illi abeunt, secumque vehunt leve olentia thura,
Incensum, et guttam iungentes, cum terebintho,
Inter odoratas portantes mella vapores,
Et geminum pretium, consertus ne foret error, 1310
Condita quod clausis fuerant numismata saccis. (0377A)
Quos ubi conspicua vidit Iosephus in aula,
Imperat, ut laeta celebrént convivia secum.
Mussantes venere tamen, trepidoque reatu
Coniiciunt, sese structa cum fraude vocatos, 1315
Quod numerata prius sestertia, dataque vati,
Sarcinulis imposita suis non reddere quissent,
Se tamen exsortes futurum cuncta referre,
Nec consuesse prius suppressa vivere gaza.
Talia dicentes cohibet sermone minister, 1320
Seque docet nullis fraudatum noscere nummis,
Verum si qua viris donarent commoda lucrum,
Nec sua, nec vatis, nec regis dicere quemquam.
Occurrit cunctis Simeon, seseque praesentat,
Dumque viris lymphas, dum praebet pabula mulis, 1325
Ingreditur multo stipatus milite vates,
Cuius ad aspectum promunt pia munera fratres. (0377B)
Ille ubi per cunctos placido sermone cucurrit,
Perquirit, si firma pater virtute valeret.
Quem postquam incolumem dixere, et vivere recte, 1330
Confirmat cohaerere Deo pro munere vitae
Iosephus vatem, semperque insistere rectis.
Et veluti notus Beniaminus non foret ipsi,
Consultat iuvenes, et promptim sciscitat, inde
Commoda quaeque Deum pueri pro laude precatur. 1335
Nec gemitus cohibere valet, nec sistere fletus,
Sed tenero affectu sese conclavibus abdit
Anxius, et nimio quaerit fomenta dolori.
Post ubi discubuit, victum posuere ministri. (0377C)
Vescitur, et facili prolectat pectora fato, 1340
Dividuasque dapes viritim exponere gaudet,
Porrigit et fratri maiori dedicat uni.
(PL 19 0376C) CAP. XLIII.
Haec ubi grandaevus genitor iam mitior hausit, 1305
Dat iuvenem, largo perfundens flumine vultum. (0376D)
Illi abeunt, secumque vehunt leve olentia thura,
Incensum, et guttam iungentes, cum terebintho,
Inter odoratas portantes mella vapores,
Et geminum pretium, consertus ne foret error, 1310
Condita quod clausis fuerant numismata saccis. (0377A)
Quos ubi conspicua vidit Iosephus in aula,
Imperat, ut laeta celebrént convivia secum.
Mussantes venere tamen, trepidoque reatu
Coniiciunt, sese structa cum fraude vocatos, 1315
Quod numerata prius sestertia, dataque vati,
Sarcinulis imposita suis non reddere quissent,
Se tamen exsortes futurum cuncta referre,
Nec consuesse prius suppressa vivere gaza.
Talia dicentes cohibet sermone minister, 1320
Seque docet nullis fraudatum noscere nummis,
Verum si qua viris donarent commoda lucrum,
Nec sua, nec vatis, nec regis dicere quemquam.
Occurrit cunctis Simeon, seseque praesentat,
Dumque viris lymphas, dum praebet pabula mulis, 1325
Ingreditur multo stipatus milite vates,
Cuius ad aspectum promunt pia munera fratres. (0377B)
Ille ubi per cunctos placido sermone cucurrit,
Perquirit, si firma pater virtute valeret.
Quem postquam incolumem dixere, et vivere recte, 1330
Confirmat cohaerere Deo pro munere vitae
Iosephus vatem, semperque insistere rectis.
Et veluti notus Beniaminus non foret ipsi,
Consultat iuvenes, et promptim sciscitat, inde
Commoda quaeque Deum pueri pro laude precatur. 1335
Nec gemitus cohibere valet, nec sistere fletus,
Sed tenero affectu sese conclavibus abdit
Anxius, et nimio quaerit fomenta dolori.
Post ubi discubuit, victum posuere ministri. (0377C)
Vescitur, et facili prolectat pectora fato, 1340
Dividuasque dapes viritim exponere gaudet,
Porrigit et fratri maiori dedicat uni.
(PL 19 0377C) CAP. XLIV.
Atque ubi iam saturis amor est compressus edendi,
Ut prius imposito presserunt pondere mulos,
Occulitur datum sueto iam more talentum 1345
Iosephi imperio, scyphusque absconditur ardens
In rebus, Beniamine, tuis, pretiosior arte.
Iamque iter ingressi, non multis millibus absunt,
Cum subito incautos circumdat regia turba,
Comprensosque tenet, fulgentia pocula poscens, 1350
Futurum increpitant, quem nectant crimine, servum. (0377D)
Annuitur, cunctique simul sua pondera pandunt,
Quaesitumque et poculum retegunt, fratremque relinquunt,
Iosephumque petunt, et quae sunt gesta, loquentes,
Evolvunt chari confestim iussa parentis. 1355
(PL 19 0378A) CAP. XLV.
Permotus precibus vates discedere cunctos
Imperat, ac sese germanum fratribus infit.
Defixi riguere metu, tacitoque reatu
Damnantes sese, cohibent formidine voces.
Prolectat mox ille reos, propiusque vocatis, 1360
Exigit, ut dicta portent placitura parenti
Quae sint, quae fuerint, quae mox ventura ferantur:
Instigans, migrare semen, gregibusque coactis
Vicinos Arabum colles venientibus offert.
Ut quia continuo tellus foret arida lustro, 1365
Pasceret agnatos congestis frugibus omnes. (0378B)
Ista edicta viri laeto rex pectore noscit,
Iosephumque rogat, charorum assumere turbam,
Et gratuita iubet germanis tradere farra.
Dantur plaustra viris, frumenta, pocula, panis, 1370
Magnaque gestantes desudant pondera muli.
Dantur quinque togae Beniamino, et quinque parenti,
Tercentum et nummi signata incude notati.
Ast alii iuvenes mercedis laude secunda
Accipiunt geminos nivosae vestis amictus. 1375
Haec ubi cognovit genitor, data munera sumens,
Respirat patria festinus cedere terra.
(PL 19 0378B) CAP. XLVI.
Aegyptumque petit, Arabum quae iungitur arvis,
Educens iuvenes patria moderamine quinque
Septies, et denas, genesis ut farmula cavit. (0378C) 1380
Ac dum festino properant conamine turbae,
Procurrit Iudas, et fratrum praevolat agmen.
Iosephumque docet, haud longe astare parentem.
Ille alacris scandit currus, atque obvius exit,
Optatam excipiens viso genitore phalangem. 1385
(PL 19 0378B) CAP. XLVI.
Aegyptumque petit, Arabum quae iungitur arvis,
Educens iuvenes patria moderamine quinque
Septies, et denas, genesis ut farmula cavit. (0378C) 1380
Ac dum festino properant conamine turbae,
Procurrit Iudas, et fratrum praevolat agmen.
Iosephumque docet, haud longe astare parentem.
Ille alacris scandit currus, atque obvius exit,
Optatam excipiens viso genitore phalangem. 1385
(PL 19 0378C) CAP. XLVII.
Regrediturque citus, regisque excurrit ad aulam,
Pastores properare ferens, ut turba charorum
Discretis degat foecundo in gramine terris.
Ipse etiam vati rector memphiticus instat,
Et iubet, uberibus fratres componeret arvis. 1390
Longaevus post ista senex, poscente tyranno,
Eloquitur sensim, quantis sit praeditus annis,
Quae domus, et quae sit veniendi causa Canopum,
Eximiumque ducem multa cum laude decorat. (0378D)
Nec minus interea Iosephus munera mittit 1395
Digna suis, magnumque duci dat ferre talentum,
Quo ditata fuit distractis frugibus aula. (0379A)
Atque ibi iam populis deerant mercantibus aera,
Certatim exhibitis gregibus memphitica turba
Emit inops fruges, pretium taxante Iosepho. 1400
His quoque nudati, seque, et sua praedia tradunt,
Semine praecepto messes quod deinde virerent.
Sola sacerdotum non est possessio dempta,
Queis gratuita duci placuit non vendere farra.
Inditur hinc populo quintarum pensio frugum, 1405
Quae manet fixo servatur formula iure.
Interea expleta perpendens tempora vitae,
Adiurat natum Iacob, ventura revolvens,
Ut sua maiorum componat membra sepulcris.
Annuit oranti, supposita dextera coxae, 1410
Contingit lentae spondens cacumine virgae.
(PL 19 0379B) CAP. XLVIII.
Compositosque senex alterna in parte nepotes
Permulcet dictis, dum sensim basia libat.
Sed mirum! palma sacratur dextra Manasses,
Anterior natu laeva contingitur Ephrem. 1415
Praescia mente senis senior servire minori
Cogitur, atque loco cedit spes prima secundo.
Quamlibet obliquus cupiens deducere palmas,
Non potuit revocare tamen pia dicta Iosephus. (0380A)
At postquam pueris vatis rata commoda sanxit, 1420
Dat Sichimam, gladiumque, suo dat spicula nato.
Clarior ut cunctis sublimem scandat honorem.
(PL 19 0380A) CAP. XLIX.
Inde vocat natos, et cunctis praemia dedit,
Bis senasque tribus ipsorum ex nomine condit.
Omnibus explicitis, oculo iam captus utroque, 1425
Pignoribus mansura diu, prolique natorum
Inconcessa prius, longoque adiudicat aevo.
Decessit solo terrenis corpore vates.
CAP. L
Maestitiaeque dedit decies septena dierum
Lumina, dum functi veneratur turba sepulcrum. 1430
Quin etiam nati septem luxere diebus
Uberibus lacrymis, pacem reddente Iosepho
Fratribus innocuis, veterem dum negligit iram. (0380B)
Ipse etiam postquam iam centum triverat annos,
Atque decem, iuncti metitus tempore lethi, 1435
Fratribus effatur, venturus qui foret ordo,
Quo revocare gradum valeant, et linquere Nilum.
Dummodo compositos cineres, atque ossa reportent,
Et vehant secum veterum condenda sepulcris.
Sic demum longae post tempora candida vitae 1440
Decessit, petiitque Deum, corpusque reliquit. 1441