Migne Patrologia Latina Tomus 100
In Cantica canticorum (Alcuinus), J. P. Migne
1
CARMEN In Codice Vaticano praefixum sequenti commentariolo.
Hunc cecinit Salomon mira dulcedine librum,
(0642A)Qui tenet egregias Sponsi Sponsaeque camenas,
Ecclesiae et Christi laudes hinc inde canentes;
Et thalami memorat socios sociasque fideles.
Has rogo menti tuae, juvenis, mandare memento,
Cantica sunt nimium falsi haec meliora Maronis.
Haec tibi vera canunt vitae praecepta perennis;
Auribus ille tuis male frivola, salsa [ F., falsa] sonabit.
CAPUT PRIMUM.
VERS. 1.-- Osculetur me osculo oris sui. Synagoga Deum incarnari desiderat, ac venienti devota charitate occurrit. Hujus vox prima sonat in Cantico amoris; cui cum prophetae sancti viam vivendi crebro demonstrarent, ejusque adventum, qui tanquam Sponsus procedens e thalamo mundum nova benedictione (0642B)ditaret, ostenderent; vocibus praeconum transitis, ipsius regis ac Salvatoris coepit desiderare praesentiam, dicens: Osculetur me osculo oris sui, quod est; non semper ad me erudiendam angelos, non prophetas destinet; veniat ipse aliquando, qui tam diu promissus est, praesentiae suae me luce illustret, ac velut osculum inferens, proprio alloquens ore me confortet, id est, me interrogantem de via salutis erudire non spernat. Quod esse impletum legitur in Evangelio: Sedente Jesu in monte accesserunt ad eum discipuli ejus. Et aperiens os suum docebat eos dicens: Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum coelorum (Matth. V, 1). Dicit ergo: Osculetur me osculo oris sui. Id est, tangat me dulcedine praesentiae suae, quam saepius a prophetis promissam audivi.
(0642C)393 Quia meliora sunt ubera tua vino. Dulcedo evangelicae doctrinae austeritate legali melior est. Vinum fervorem scientiae legalis; Lac dicit rudimenta fidei evangelicae. Unde Paulus: Lac vobis potum dedi (I Cor. III, 2), id est, escam. Meliora sunt ubera sponsi vino, quia quoscunque rudimenta fidei ex aqua et spiritu regenerant, vitae coelestis introitu aperto educant, quod longa legis observatio facere non valebat, Apostolo teste, quia ait: Nihil ad perfectionem duxit lex (Hebr. VII, 19). Per ubera doctores intelliguntur, qui nos potant lacte scientiae.
VERS. 2.-- Fragrantia unguentis optimis. Ideo Spiritus sanctus unguentis comparatur, quia sicut unguentum sanat vulnus, ita Spiritus sanctus fugat (0642D)vitia, animas fovet et sanat. Bona erant unguenta quibus prophetae et sacerdotes ungebantur in lege, sed meliora, quibus apostoli et successores eorum invisibiliter sunt uncti; de quibus Paulus: Et qui nos unxit Deus, et qui signavit nos Deus (II Cor. I, 21). Et Joannes: Unctionem, quam accepistis ab eo, in vobis maneat (I Joan. II, 27). Oleum effusum nomen (0643A)tuum. Redditio causae est; non enim mirum est, si membra illius unguentis redoleant, cum ipse ab unguento nomen acceperit. A chrismate Christus, id est, ab unctione unctus, quod nomen cum gratia Spiritus sancti in baptismate funditur in cunctos fideles. Unde Petrus: Quomodo unxit eum Deus Spiritu sancto et virtute (Act. X, 38). Et in Psalmis: Unxit te Deus oleo gaudii prae consortibus tuis (Psal. XLV, 7). Oleum dicit: non stillatum, sed effusum; non enim dat ei Deus ad mensuram spiritum, quia ipse est plenus Spiritu sancto. Ideo adolescentulae dilexerunt te. Id est, electorum animae gratia baptismatis renovatae.
VERS. 3.-- Trahe me post te. Synagoga prius Deum venire, et osculum pacis sibi offerre postulabat; (0643B)nunc Ecclesia jam venisse, jam ad coelos sciens rediisse, ut illum possit sequi, desiderat. Quod quia per se ipsam implere non potest, ejus, ad quem venire cupit, ductum implorat. Trahe me post te. Id est, quia sine te nihil possumus facere, precamur, nos ad te currentes tuae protectionis dextra sustentes. Currere enim vel cursum consummare non possumus, nisi te duce et adjutore curramus. Unde Paulus: Plus illis omnibus laboravi, non tamen ego, sed gratia Christi (I Cor. XV, 10). Curremus simul in odorem unguentorum tuorum. Id est incremento donorum Spiritus sancti bene operando tecum, ad consortium coelestis Jerusalem festinemus, ut te ascendentem in coelum sequamur. Introduxit me rex in cellaria sua. Id est, in gaudia coelestis patriae (0643C)aeterna. Cellaria regis aeterni gaudia sunt coelestis patriae, in quae nunc Ecclesia introducta est per fidem, introducenda plenius per rem. Exsultabimus et laetabimur in te, memores uberum tuorum super vinum. In te, non in nobis, memores per omnia fidei gratiam super legis doctrinam, quod est dicere: nequaquam nos de perceptis extollimus, sed in omni, quod bene vivimus, de tua misericordia exsultabimus, memores, quanta pietate nos recreare, qualiter austeritatem legis, gratia evangelicae fidei dignatus es mitigare. Recti diligunt te. Nullus te diligit nisi rectus; et nullus est rectus nisi qui te diligit.
VERS. 4.-- Nigra sum, sed formosa, filiae Jerusalem. (0643D)Nigra sum in pressuris persecutionum, sed formosa in decore virtutum. Quod est, nigra quidem in oculis persequentium appareo, sed ante Deum ornata decore virtutum refulgeo. Sicut tabernacula Kedar [Cod. Vat., Cedar], sicut pellis Salomonis. Kedar filius Ismaelis, quod 394 interpretatur (0644A)tenebrae. Dicit sancta Ecclesia se nigram ut Kedar, quia afflictionibus infidelium ita est obscurata, quasi totius mundi fieret inimica. Salomon et nomine, et vita pacificus erat, qui sibi tentoria de mortuorum animalium pellibus faciebat; ita Dominus Ecclesiam de illis animalibus sibi creat quae desideria carnis in se mortificant; ergo est Ecclesia similis pellis Salomonis.
VERS. 5.-- Nolite me considerare, quod fusca sim, quia decoloravit me sol. Id est, nolite mirari si hominibus despecta sim, quia aestus nimiae persecutionis, vel amor Christi me decoloravit. Filii matris meae pugnaverunt contra me: posuerunt me custodem in vineis; vineam meam non custodivi Acerbitas persecutionis filiorum Synagogae me fecit vineam (0644B)Hierosolymis non custodire, sed multarum [esse] vinearum, id est Ecclesiarum, per orbem custodem. Mater primitivae Ecclesiae Synagoga est, cui per prophetam dicitur: Zion, tu vocaberis civitas, et mater civitatum (Zach. VIII, 3).
VERS. 6.-- Indica mihi, quem diligit anima mea, ubi pascas, ubi cubes in meridie, ne vagari incipiam post greges sodalium tuorum. Indica mihi pastorem meum, quem tota anima diligo, et in quibus pascua [ Cod. Vat., pascuam] et requiem habeat, ne aestu tentationum turbata, post sodalium, id est haereticorum conventicula, eum quaerere incipiam.
VERS. 7.-- Si ignoras te, o pulcherrima [Cod. Vat., pulchra] inter mulieres, egredere et abi post (0644C)vestigia gregum. Si ignoras te sub hujusmodi tentationis ditione [ F., conditione] mini esse sponsatam, egredere a meo consortio, et varios errantium actus sequere. Et pasce haedos meos juxta tabernacula pastorum. Id est, perditos nutri auditores, qui secuti insipientium doctrinas magistrorum, a sinistris staturi sunt.
VERS. 8.-- Equitatui meo in curribus Pharaonis assimilavi te, amica mea. Sicut priorem populum de Aegyptio liberavi timore; sic te, sponsa mea! de persequentium, si in me confideris, liberabo manibus.
VERS. 9.-- Pulchrae sunt genae tuae sicut turturis [Cod. Vat., turris ]. Tanta te verecundiae salutaris virtute decoravi, ut castitatem promissae mihi fidei, (0644D)nulla pravorum doctorum seductione corrumpas. Collum tuum sicut monilia. In collo sancti praedicatores, qui, quod verbo docent, operibus ostendunt, designantur: in monilibus operis eorum perfectio exprimitur.
VERS. 10.-- Muraenulas aureas faciamus tibi vermiculatas (0645A)argento. In muraenulis Scriptura sancta ostenditur, quae auro spiritualium sensuum fulget interius, et argento coelestis eloquii nitet.
VERS. 11.-- Dum esset rex in accubitu suo, nardus mea dedit odorem suum. Rege Christo in beatitudine coelestis secreti quiescente [ Cod. Vat., Regi . . . quiescenti] sanctorum virtus in Ecclesia magnae nobis gratiam suavitatis administrat.
VERS. 12.-- Fasciculus myrrhae dilectus meus mihi, inter ubera mea commorabitur. Mors dilecti mei, quam pro mea salute subiit, semper in mea memoria commorabitur.
VERS. 13.-- Botrus Cypri dilectus meus mihi, in vineis Engaddi. Qui [ Edit., quid] fuit fasciculus myrrhae in amaritudine passionis, ipse est botrus Cypri in (0645B)dulcedine resurrectionis. Myrrha tristificat, vinum laetificat. In vineis Engaddi, propter charismata divina, quae post resurrectionem largitus est in baptismo suis participibus. Engaddi, fons haedi, baptismum significat.
VERS. 14.-- Ecce tu pulchra es, amica mea, ecce tu pulchra es. Pulchra es operibus mundis, quibus sobrie in hoc saeculo conversaris. Pulchra es in simplicitate cordis, quia pro sola aeternitatis intentione bonis actibus insistis. Oculi tui 395 columbarum. Oculi cordis tui mundi ac simplices, et ab omni duplicitate fallendi immunes; vel, sensus tui spirituali sunt intellectu praediti.
VERS. 15.-- Ecce tu pulcher es, dilecte mihi [Cod. Vat., mi] et decorus. Audiens sancta Ecclesia geminam (0645C)sibi a Domino pulchritudinem, operis videlicet et intentionis, cum simplicitate puri cordis, esse attributam, devota voce respondet: Ego quidem quidquid pulchritudinis, gratiae, simplicitatis, spei habeo, te largiente percepi; tu autem veraciter et sine comparatione pulcher es, et decorus divinae perpetuitate naturae, et assumptae humanitatis mirabili dignitate. Lectulus noster floridus. Requiescit sponsa cum sponso in lectulo, cum tempore pacis florido, pax sanctae Ecclesiae, et virtutibus sanctis florescit, et spirituali prole multiplicatur.
VERS. 16.-- Tigna domorum nostrarum cedrina, laquearia nostra cypressina. Tigna et laquearia doctores sanctae Ecclesiae, propter munimen [ Cod. Vat., munimentum] et decorem; cedrina et cypressina (0645D)propter eximias eorum virtutes, et odorem bonae vitae signant. Quorum verbo et exemplo Ecclesia sustentatur, ne haeretica pravitate discutiatur. Odor cedri serpentes fugat, quod convenit illis qui in virtute verbi coelestis venenata haereticorum dogmata solent exstirpare. Cypressus, quae suae venustatem comae nullo ventorum impulsu deponit, constantiam eorum exprimit qui sanctam Ecclesiam altioribus virtutum ornamentis, ut laquearia, decorant.
CAPUT II. (0646A)
VERS. 1.-- Ego flos campi et lilium convallium. Ego decus mundi, et lilium convallium. [ Cod. Vat., Ego decus mundi et gloria humilium.]
VERS. 2.-- Sicut lilium inter spinas, sic amica mea inter filias. Tu requiem quaeris et laudes lectuli. Recordare quod candidior tribulationum aculeis efficieris; et major est fructus praedicationis [ F., persecutionis] quam quietis.
VERS. 3.-- Sicut malus inter ligna silvarum, sic dilectus meus inter filios. Sicut malus visu, odore et gustu antecedit ligna silvestria, sic Christus antecellit omnes sanctos [ Cod. Vat., omnibus sanctis] qui filii Dei dicuntur ex [ Cod. Vat., sed] gratia, ille solus natura. Sub umbra illius, quem desideraveram, sedi. (0646B)Eodem protegente, quem semper adesse quaesivi, quiesco, et secura permaneo. Et fructus ejus dulcis gutturi meo. Quia gratiae suae coelesti dulcedine me reficit [ Cod. Vat., refecit].
VERS. 4.-- Introduxit me rex in cellam vinariam. Cella vinaria Ecclesia debet intelligi, in cujus unitate solummodo Spiritus sanctus dari solet et accipi, cujus gratia hoc loco vini nomine designatur. Ordinavit in me charitatem, in qua cella ordinata charitas est, ut quisque Deum toto corde, plus quam seipsum; proximum tanquam seipsum diligat.
VERS. 5.-- Fulcite me floribus, stipate me malis, quia amore langueo. Consolamini me exemplis seu incipientium, seu terminantium. Viam salutis mihi ostendite, dum adhuc in hujus peregrinationis taedio (0646C)amore supernae visionis languesco.
VERS. 6.-- Laeva ejus sub capite meo, et dextera illius amplexabitur me. In laeva Christi temporalia ejus dona, in dextra perpetuae vitae beatitudo signatur, quia hic per spem mentem roborat, et illic per remunerationem glorificat.
VERS. 7.-- Adjuro vos, filiae Jerusalem, per capreas cervosque camporum, ne suscitetis, neque evigilare faciatis dilectam, quoadusque ipsa velit. Contestor pacificas fidelium animas per suas quamque [ Cod. Vat., quasque] virtutes, quae per munda et ruminantia 396 animalia signatae sunt, ne pia fratrum studia aliqua importunitate impediant; sed sic quisque de proximorum profectu quasi de suo gaudeat. Per capreas et cervos virtutum opera signantur, (0646D)quae quantum munditia praeeminent, tantum violentas antiqui hostis insidias contemnere, imo disperdere consueverunt. Caprea montem ascendit, acumen visus habet, meliora pascua eligit.
VERS. 8.-- Vox dilecti mei. Subauditur, haec est, quam audivi adjurantem filias Jerusalem, ne me in ejus amplexu quiescentem suscitarent. Ecce iste venit saliens in montibus, transiliens colles. Tales enim saltus fecit dilectus meus; de coelo venit in uterum, (0647A)de utero in praesepe, de praesepi in crucem, de cruce in sepulcrum, de sepulcro rediit in coelum. Ipse est qui elevatus est super omnes montes et colles, id est, sanctorum altitudines.
VERS. 9.-- Similis [est] dilectus meus capreae hinnuloque cervorum. In assumptione carnis, et humilitate [ Cod. Vat., humanitate] capreae; in varietate virtutum, et innocentia hinnulo cervorum Christus comparatur, id est patriarcharum. En ipse stat post parietem nostrum, respiciens per fenestras, prospiciens per cancellos. Indutus pariete nostrae mortalitatis latuit; sed prospiciens ad nos per cancellos et fenestras, dum miracula fecit, vel [ Cod. Vat., ut] ex miraculis appareret, qui ex passionibus latuit.
VERS. 10.-- Et dilectus meus loquitur mihi. Ad (0647B)praedicandum me hortatur, dicens: Surge, propera, amica mea [columba mea] formosa mea, et veni. Surge de strato quietis, in quo tuimet solius curam agere quaeris. Propera et veni ad implendam etiam proximis curam salutis per studium sedulae praedicationis.
VERS. 11.-- Jam enim hiems transiit, imber abiit et recessit. Jam frigus infidelitatis, et imber iniquitatis recesserunt, quae totum orbem usque ad tempus Dominicae incarnationis tegebant.
VERS. 12.-- Flores apparuerunt in terra. Id est, initia fidei et justitiae floruerunt in mundo, crescente Ecclesia. Tempus putationis advenit. Id est, amputatis inutilibus vanae religionis sarmentis futuro fidei fructui praeparantur [ C. V., praeparentur] corda hominum. (0647C)Vox turturis audita est in terra nostra, id est, Christi Salvatoris nostri dicentis: Poenitentiam agite, appropinquavit enim regnum coelorum (Matth. III, 2).
VERS. 13.-- Ficus protulit grossos suos. Veteris legis praecepta ceciderunt. Vineae florentes odorem dederunt, id est, evangelicus populus seu vites florentes sanctae conversationis odorem longe lateque dederunt. Surge, amica mea, speciosa mea, et veni. O sponsa et amica mea, cui tanta obtuli bona, surge et veni, et accinge te ad certamen, unde aeternam quietem accipias.
VERS. 14.-- Columba mea; per infusionem Spiritus sancti. In foraminibus petrae, in cavernis maceriae. Id est, vulneribus, quae pro salute sponsae Sponsus (0647D)accepit; et caverna maceriae, id est, custodia virtutum coelestium. In foraminibus petrae columba sedens nidificat, cum in passione Dominica spem suae salutis ponit Ecclesia, cum in Sacramento mortis ejus, ab insidiis hostis antiqui, quasi a raptu accipitris, sese tutari confidit, et in eodem spiritualium filiorum, id est virtutum, sobolem creare satagit. Unde Jeremias in persona Moab haereticos ad unitatem invitans ait: Relinquite civitates et habitate in petra habitatores Moab; estote quasi columba nidificans in summo ore foraminis (Jer. XLVIII, 28). Maceria (0648A)valet ad munitionem vineae, et de lapidibus hic exponitur, unde Isaias: Vinea facta est dilecto in cornu, in loco uberi, et maceria circumdedit (Isai. V, 1, 2). Quae maceria custodiam significat, quia Dominus circumdat Ecclesiam, ne immundorum spirituum incursu vastari possit. Ostende mihi faciem tuam. Quae in abdito secretae quietis, quasi columba, delitescere cupis, precor in publicas actiones procede, et ex operibus ostende faciem [ Cod. Vat., fidem] tuam. Sonet vox tua in auribus meis. Vox videlicet laudis, et praedicationis. Vox enim tua dulcis, et facies tua 397 decora. Illius namque vox Domino dulcis est, cui dulce est verba Domini proximis enuntiare, vel ipsi Domino laudes resonare; et illa fides decora est quae, operibus ornata, adversa pati (0648B)non metuit [ Cod. Vat., non timet].
VERS. 15.-- Capite nobis vulpes parvulas, quae demoliuntur vineas. Id est, vincite haereticos et schismaticos, parvulos [ Cod. Vat., pravos] fide, et dolosos verbo, qui dente pravae doctrinae rudes fidelium mentes lacerare solent. Nam vinea nostra floruit. Id est, late electorum plebes germinant.
VERS. 16.-- Dilectus meus mihi. Id est, solus mihi dilectus, et solus mihi adjutor est. Et ego illi. Sola sum dilecta, quia nulla alia [ Cod. Vat., nullus alius] recte diligit Christum, nisi unica Ecclesia, et nulla alia ab eo diligitur. Qui pascitur inter lilia. Id est, munditia fidei et candore virtutum.
VERS. 17.-- Donec aspiret dies, et inclinentur umbrae. Donec venturi saeculi lux oriatur aeterna, et (0648C)umbrae, id est errores praesentis vitae, transeant. Revertere, similis esto, dilecte mi, capreae aut hinnulo cervorum super montes Bethel. Obsecro, dilecte mi, ut saepius dulcedine tuae visitationis revertaris ad me, quia cum carne, quam de patriarcharum origine sumpsisti, super altitudinem omnem coelestium montium, ascendisti, ut laborem peregrinationis meae speculatione aeternae patriae releves [ Cod. Vat., reveles].
CAPUT III.
VERS. 1.-- In lectulo meo per noctes [Cod. Vat., noctem] quaesivi, quem diligit anima mea; quaesivi et non inveni illum [Cod. Vat., quaesivi illum et non inveni ]. Jam dudum, inquit, multo studio quaesivi Dominum, sed quae [ Cod. Vat., quia] adhuc illecebris (0648D)carnis meae subdita fui, et tenebris profundae ignorantiae obcaecata, non inveni lumen veritatis, id est Dominum.
VERS. 2.-- Surgam et circuibo civitatem, per vicos et plateas quaeram, quem diligit anima mea. Quaesivi illum, et non inveni. Proposui animo meo, de lectulo carnalium voluptatum surgere, terras ac maria circuire, et philosophorum adire magisteria [ Cod. Vat., ministeria]; sed nec sic inveni illum.
VERS. 3.-- Invenerunt me custodes [Cod. Vat., vigiles] qui custodiunt civitatem. Num quem dilexit anima (0649A)mea vidistis? Vigiles sunt, qui custodiunt Ecclesiam, apostoli et doctores, qui gentilitatem veritatis indagine sollicitam ( Cod. Vat., sollicitantem] invenerunt.
VERS. 4.-- Paululum cum pertransissem eos, inveni quem diligit anima mea. Dum me illorum magisterio tradidi, mox lumen veritatis, quod diu quaesiveram [ Cod. Vat., quod quaesivi], inveni. Tenui eum, nec dimittam, donec introducam illum in domum matris meae et in cubiculum genitricis meae. Tenui [ Cod. Vat., teneo donec . . . ] illum firma fide et tenebo, donec in fine saeculi per officium praedicationis introducam illum in domum, et cubile Synagogae, quae me genuit in Domino, et fiet unum ovile et unus pastor.
(0649B)VERS. 5.-- Adjuro vos, filiae Jerusalem, per capreas cervosque camporum, ne suscitetis neque evigilare faciatis dilectam, donec ipsa velit. In superioribus sponsam non invenimus ad quietem somno pervenisse; sed potius de lectulo exsilientem, labore maximo ad inventionem dilecti sui properasse; et quomodo dilectus, ne eam exagitent, adjurat filias Jerusalem. Sed forte anima illa felici sopita sopore, quae in divino amore novit quiescere, claudit oculum in exterioribus cordis, et aperit in interioribus. Merito ergo adjurantur filiae Jerusalem, ne suscitent dilectam, id est, ne mentem Deo devotam ab intentione desiderii coelestis importuna irruptione praepediant. Repetitur hic locus in Cantico amoris, ut non minorem se Dominus curam Ecclesiae de gentibus gerere (0649C)designet, quam Ecclesiae collectae de Judaeis. Quod enim adjurat filias, ne suscitent dilectam, ita potest accipi, quod praecipiat eis, qui de Judaeis in fidem praecesserunt, ne inquietent eos; neque quieti eorum contradicant, qui de gentilitatis errore ad fidem pervenerunt.
398 VERS. 6.-- Quae est ista quae ascendit per desertum? Miratur Synagoga quomodo gentium populus, nullo circumcisionis ministerio emundatus, nulla prophetarum admonitione eruditus, subito ab infimis voluptatibus per desertum gentilitatis, et idololatriae ad alta virtutum culmina et Sponsi amplexus ascendisset. Cujus fides eo majoris est miraculi, quo hanc superne susceptam invincibiliter servat, (0649D)testante Joanne, qui ait: Scio ubi habitas; ubi sedes est Satanae, et tenes nomen meum, et non negasti fidem meam (Apoc. II, 13). Per desertum etiam signari potest ea conversatio quae, a mundi illecebris separata, Dei tantum legi scrutandae et coelestium praeceptorum observationi dedita est. Sicut virgula fumi ex aromatibus. Igne amoris accensa omni nisu virtutum ad coelestia tendit. Fumus eodem tempore partim solet oriri, partim ad sublimia ductus disparere. Sic et Ecclesia in membris quibusdam suis per (0650A)gratiam sancti Spiritus nova nascitur; in quibusdam, ut in ante natis, ad coelestia colligitur. Non fumo, sed virgulae fumi assimilatur, ut unitas fidei Ecclesiae significetur. Myrrhae et thuris, et universi pulveris pigmentarii. Ex mortificatione carnalium voluptatum, et puritate orationum, et omnium virtutum odore.
VERS. 7.-- En lectulum Salomonis sexaginta fortes ambiunt ex fortissimis Israel. Lectulus Salomonis est conversatio quieta sanctorum. Sexaginta fortes sunt sancti praedicatores et fortissimi bellatores, qui mundo corde digni sunt Deum videre.
VERS. 8.-- Omnes tenentes gladios, et ad bella doctissimi. Tenent enim gladium spiritus, quod est verbum Dei, qui, quod [ Cod. Vat., quidquid] ore docent, opere complent. Uniuscujusque ensis super (0650B)femur suum propter timores nocturnos. Nocturni timores sunt insidiae tentationis occultae. Ensis autem est custodia vigilans, carnis concupiscentias premens, ne verbum praedicationis immunditia vitae maculet.
VERS. 9.-- Ferculum fecit sibi Salomon rex de lignis Libani. Ferculum Salomonis est sancta Ecclesia, quae credentes ad aeternae beatitudinis epulas levat, quae de fortibus animo, quasi lignis imputribilibus, constructa est.
VERS. 10.-- Columnas ejus fecit argenteas. Columnae argenteae sunt doctores eloquii luce fulgentes. Reclinatorium aureum. Reclinatorium aureum est spes perpetuae quietis fidelibus promissae [ Cod. Vat., perpetua . . . promissa]. Ascensum purpureum. Ascensus purpureus quid aliud est, nisi martyrum sanguis, (0650C)et passio Redemptoris nostri? Quia non ascenditur ad epulas vitae, nisi per mysterium passionis Christi. Media charitate constravit propter filias Jerusalem. Omnis enim qui charitatem habet Dei et proximi, ad hanc requiem, ad has epulas laetus perveniet. Haec omnia ornamenta Ecclesiae praestitit Christus ob nimiam charitatem qua dilexit nos et tradidit seipsum pro nobis.
VERS. 11.-- Egredimini et videte, filiae Sion, regem Salomonem. Egredimini mente et actu de turbulenta mundi conversatione, ut Regem pacis valeatis videre. In diademate, quo coronavit eum mater sua. Videte Dominum Christum in humanitate, quam de virgine matre susceptam in majestatis paternae dextra collocavit. (0650D)In die dispensationis [Cod. Vat., disponsationis] illius. In tempore incarnationis illius, quo ad copulandam sibi Ecclesiam sponsam ex virginali utero processit. Et in die laetitiae cordis ejus. Id est, redemptionis humani generis, quae fuit dies laetitiae Christo.
CAPUT IV.
VERS. 1.-- Quam pulchra es, amica mea, quam pulchra es! Pulchram dicit Ecclesiam; et pulchram repetit, quia hanc et actione et praedicatione vidit (0651A)esse laudabilem; actione videlicet, quia sicut fumi virgula ex aromatibus ascendit: et praedicatione, quia ad suum consortium etiam proximas venire satagit dicens: Egredimini et videte. Oculi tui columbarum. Sensus tui spiritualium rerum 399 contemplatione sunt excellentes, et verecundi [ Al., venerandi], quibus mea dona, quae nuper exposuisti; meum diadema, quod nuper praedicasti, videre et cognoscere meruisti. Absque eo quod intrinsecus latet. Magna est quippe gloria aperti operis, sed longe incomparabilior merces aeternae retributionis, quae, dum in terris peregrinamur, videri non potest [ Cod. Vat., quae necdum videri potest]. Capilli tui sicut greges caprarum. Possunt in capillis populi fideles accipi, qui maximum decus sua numerositate praebent Ecclesiae. Quae (0651B)ascenderunt de monte Galaad. Galaad acervus testimonii interpretatur, qui bene convenit adunatae multitudini sanctorum.
VERS. 2.-- Dentes tui sicut greges tonsarum. In capillis fragiliores, in dentibus vero perfectiores quique, et ad regendam Ecclesiam apti designantur. Quae ascenderunt de lavacro. Id est, fonte sacri baptismatis, qui et tonsi et loti sunt, hoc est, nudati renuntiando [ Cod. Vat., renuntiantes] saeculo, et vitae lavacro mundati. Omnes gemellis fetibus. Id est, gemina charitate fecundi. Et sterilis non est inter eas. Non est, qui fetus boni operis non agat.
VERS. 3.-- Sicut vitta coccinea [Cod. Vat., cocunea] labia tua, et eloquium tuum dulce. Vitta coccinea (0651C)doctrina veritatis intelligitur. Labia sponsae cocco assimilantur, quia Dominici sanguinis, quo redempta est, pretium praedicare non cessat Ecclesia; vel quia praedicatio sancta charitatis ardore flammescit. Sicut fragmen mali punici, ita genae tuae, absque eo quod intrinsecus latet. In genis verecundia, in malo punico passio Christi exprimitur. Habet ergo ruborem in genis sponsa mali punici, cum sacramentum Dominicae passionis verbis fatetur et factis probat.
VERS. 4.-- Sicut turris David collum tuum. Turris David Ecclesia est, collum praedicatores, quorum fide et constantia in eadem civitate firma est, et undique inexpugnabilis. Quae aedificata est cum propugnaculis. Propugnacula autem ejusdem civitatis, Scripturarum sanctarum munimina sunt, vel Patrum praecedentium (0651D)exempla. Mille clypei pendent ex ea. Quia quot in divinis libris praecepta sunt, tot sunt nostri pectoris munimina, quibus contra omnes insidias defendimur. Omnis armatura fortium. Omnis instructio est vel operationis, vel doctrinae coelestis, per quam non solum evadimus, sed et superamus.
VERS. 5.-- Duo ubera tua sunt duo hinnuli caprae [Cod. Vat., capreae] gemelli, qui pascuntur in liliis.
VERS. 6.-- Donec aspiret dies et inclinentur umbrae. Duo ubera duo sunt sunt populi ex circumcisione venientes et gentilitate, qui per humilitatem quidem parvos se intelligunt et peccatores; sed charitate (0652A)currentes omnia obstacula mundi transeunt. Qui pascuntur [ Cod. Vat., pascunt] in liliis, hoc est, candidissimis sanctorum Patrum exemplis, donec praesentis [ Cod. Vat., praesentes] mortalitatis umbras, aeterno die aspirante, transeamus. Vadam ad montem myrrhae et ad collem thuris. In myrrha mortificatio carnis; in thure devotio orationis exprimitur. Quasi diceret Sponsus: Frequentabo eos, et pia propitius illustratione glorificabo, quos in passionis, sive orationis virtute sublimes esse suspicio.
VERS. 7.-- Tota pulchra es, amica mea, macula non est in te. In omnibus, scilicet, Deum timentibus, pusillis et magnis.
VERS. 8.-- Veni de Libano, sponsa mea, veni de Libano, veni. Libanus candor interpretatur, id est, (0652B)anima bonis actibus candidata, quam tertio hortatur Sponsus, ut veniat: primo, viventem [ Cod. Vat., viventes] in carne per bona opera. Secundo, absoluta carne ad percipiendam vitam beatam. Tertio, recepto corpore ad fruenda post resurrectionem gaudia perfecta. Coronaberis de capite Aman [Cod. Vat., Amana], de vertice [Sanir] et Hermon, de cubilibus leonum, de montibus pardorum. Leones propter superbiam, pardi propter crudelitatem maligni sunt spiritus. Montium vero nomine superba infidelium corda, ubi immundi spiritus sedem habent, designantur. Dum sancti praedicatores tales ad viam salutis convertunt, coronantur de capite et vertice montium, id est, principibus iniquorum, quia de labore (0652C)certaminis crescit corona gloriae.
VERS. 9.-- Vulnerasti cor meum, soror mea, sponsa mea, vulnerasti cor meum. In vulneratione cordis magnitudo amoris Christi in Ecclesiam intelligitur. In uno 400 oculorum tuorum, et in uno crine colli tui. In unitate sancta doctorum, id est oculorum; et in unitate pia subjectae plebis, id est crinium.
VERS. 10.-- Quam pulchrae sunt mammae tuae, soror mea sponsa. Item mammae nomine sancti doctores propter consolationem infirmorum, et parvulorum sustentationem, quae lacte fit, exprimuntur. Pulchriora ubera tua vino. Suavitas gratiae pulchrior est austeritate legis. Et odor unguentorum tuorum super omnia aromata. Fama suavissima diffusa [ Cod. Vat., (0652D)diffusae] per orbem totum fidei, latior est quam veteris legis et Patrum [in ea], quae in sola Judaea coangustatur.
VERS. 11.-- Favus distillans labia tua, sponsa. Favus mel in cera est: mel autem in cera spiritualis est divinorum eloquiorum sensus in littera. Mel stillans, quia multiplices sensus pene singulae sententiae habent. Labia sponsae sunt doctores, qui multifarios sensus sacris litteris inesse pandunt. Mel et lac sub lingua tua. In lacte eruditio parvulorum, in melle fortior doctrina perfectorum signatur Sub lingua, id est, in meditatione cordis. Et odor vestimentorum (0653A)tuorum, sicut odor thuris. Vestimenta Ecclesiae opera sunt ejus, quae odori thuris comparantur, quia cuncta quae sancta pro Domino agit Ecclesia, orationum per ea vicem reddunt.
VERS. 12.-- Hortus conclusus soror mea, sponsa, hortus conclusus, fons signatus. Hortus conclusus Ecclesia est, quae multifaria spiritualium eperum germina gignit. Fons est, quia doctrina salutari redundat; conclusus, quia Domini protectione munita persistit; signatus, sermone fidei.
VERS. 13.-- Emissiones tuae paradisus malorum punicorum cum pomorum fructibus. Per irrigationem sacri baptismatis sancta Ecclesia paradisum ex se emittit malorum punicorum, id est, sanctorum martyrum. Cum pomorum fructibus, id est, sanctarum (0653B)virtutum fructu.
VERS. 14.-- Cypri cum nardo, nardus et crocus. Cyprus arbor aromatica est, significans coelestis gratiae benedictionem. Nardus Dominicae passionis typum, crocus charitatis fervorem exprimit. Conjungitur cyprus nardo, cum divina gratia confortat nos pro Christo pati. Item nardus croco jungitur, cum charitate Christi mortem libenter suscipimus. Fistula et cinnamomum. Fistula, quae et cassia [ Cod. Vat., casia] arbor aromatica [est], sed modica, et ideo humiles spiritu designat. Item cinnamomum, qui se ipsos despiciunt, signat, quae et ipsa est brevis arbor, sed odorifera et dulcis; sed humilitas magnam habet laudem et dulcedinem apud Deum. Cum (0653C)universis lignis Libani. Sicut fistula et cinnamomum humiles sanctorum cogitationes, sic et ligna Libani sublimes eorum actiones demonstrant. Myrrha et aloe, arbores sunt aromaticae, quae continentiam carnis exprimunt. Cum omnibus primis unguentis. Id est, charismatibus virtutum excellentioribus. Et pulchra est conjunctio harum arborum cum unguentis, quia dum carnem a lascivia refrenamus, consequens est ut majora spiritus dona percipiamus.
VERS. 15.-- Fons hortorum, puteus aquarum viventium, quae fluunt impetu. Utrumque Ecclesia est, et fons hortorum, quia spirituales gignit fructus; et puteus aquarum viventium, propter occulta mysteria, quae sanctis per revelationem sancti Spiritus [solis] panduntur. Aquarum viventium propter eloquia divina, (0653D)quae de invisibilibus divinae gratiae thesauris procedunt. De Libano. De ipsa Ecclesia dicit, quae et candida est per munditiam fidei, et alta per virtutum gloriam.
VERS. 16.-- Surge, Aquilo, et veni, Auster, et perfla hortum meum. In Aquilone adversa mundi, in Austro blandimenta designantur, quia gemina expugnatione probatur Ecclesia. Surge, permittentis vox, non imperantis est. Et fluant aromata illius. Id est, virtutum constantia miros odores dispergat. Veniat dilectus meus in hortum suum. Veniat Dominus in Ecclesiam suam, ac eam ipse conservet ubique immaculatam, et fidei fruge fecundet [ Cod. Vat., fecundam]. Et comedat fructum pomorum suorum. Et libenter (0654A)inspiciat gratanterque accipiat opera sanctorum suorum. 401
VERS. 1.-- Veni in hortum meum, soror mea, sponsa. Veni, inquit, saepissime in Ecclesiam meam: et venio ut corrigam, adjuvem, confirmem. Messui myrrham meam cum aromatibus meis. Per myrrham passio vel mortificatio, per aromata omnes virtutes exprimuntur. Metit myrrham cum aromatibus, quando martyres cum caeteris electis ad maturitatem praemiorum perducit. Comedi favum cum melle meo, bibi vinum meum cum lacte meo. In favo et vino praedicatores, in melle et lacte auditores intelliguntur; et utrosque internus Judex approbat et remunerat. Comedite, amici, bibite et inebriamini, charissimi. Amici, faciendo (0654B)quae praecipio; charissimi, me integra charitate amplectendo. Obsecro, ita factis sanctorum, quasi epulis praecipuis, praecordia vestra replete.
VERS. 2.-- Ego dormio. Donante gratia Dei, in pace praesentis vitae [ Al., Ecclesiae] eum colo. Et cor meum vigilat. Quo tranquillius ab incursibus externis vaco, eo altius internis visibus video [ Cod. Vat., eo altius intus video], quam bonus est Deus. Vox dilecti mei pulsantis. Pulsat ostium cordis, cum Dominus nos ad profectum virtutum excitat. Aperi mihi, soror mea, amica mea, columba mea, immaculata mea. Id est, pande cor mihi. Soror mea, quia cohaeres mea. Amica mea, quia arcanorum meorum [ Cod. Vat., arcanis meis] conscia. Columba mea, quia spiritus mei dono illustrata. Immaculata mea, quia sola aspectu (0654C)meo digna. Quia caput meum plenum est rore et cincinni mei guttis noctium. Caput Christi Deus; cincinni sunt fidelium collectiones. In rore et guttis noctium, frigens charitas in multis ostenditur, quam in Deum et proximum habere debuerunt. Ideo necessario excitat Dominus fideles quosque ad praedicationis studium [ Al., officium]. Cui, provocata ad laborem docendi, respondet Ecclesia:
VERS. 3.-- Exspoliavi me tunica, quomodo induar illa? Ac si aperte dicat, deserui negotia saecularia tui causa, quomodo repetam illa? Lavi pedes meos, quomodo inquinabo illos? Jam secretae compunctionis fletibus ablui cogitationes terrenas, quomodo mundi [ Al., immundis] sordibus iterum polluar? quia praedicationis officium sine occupatione [ Al., praeoccupatione] (0654D)saeculari vix esse potest.
VERS. 4.-- Dilectus meus misit manum suam per foramen. Manum quippe suam dilectus per foramen misit, cum nos Dominus occulta invisibiliter compunctione ad opus virtutum accendit, nobisque in memoriam revocat quomodo et quanta de sinu Patris descendens pro nobis esset passus. Et venter meus intremuit ad tactum ejus. Haec recolens intima conscientia sponsa, tota expavescit, pigritiam quietis accusans, ad laborem praedicationis festinans.
VERS. 5.-- Surrexi, ut aperirem dilecto meo. Id est, verbum Domini praedicare. Manus meae distillaverunt myrrham; digiti mei pleni myrrha [probatissima ]. In manibus enim opera, in digitis discretio (0655A)designatur; in myrrha continentia et passiones; quae tunc probatissima est, cum solummodo pro charitate Dei et proximi, vel continentia [fit], vel passiones fiunt.
VERS. 6.-- Pessulum ostii mei aperui dilecto meo. Pessulum sponso aperit, qui templum sui pectoris divina [inspiratione adveniente pandit, id est], visitatione et inhabitatione dignum fecerit. At ille inclinaverat atque transierat. Quia nulli in hac vita plena visio Dei, sicut in futura, conceditur, ideo transire dicitur dilectus, id est, in futurum se videndum et perfruendum plenius ostendit. Anima mea liquefacta est, ut locutus est. Quanto suavius, inquit, vocem atque viciniam dilecti mei accepi, tanto sublimius, quidquid in me erat frigidum, charitate incaluit (0655B)[et liquefactum est ( Cod. Vat. et quidquid rigidum liquefuit)]. Quaesivi et non inveni illum; vocavi et non respondit mihi. Quia donum compunctionis et dulcedinis intimae non in arbitrio est volentis, sed in miseratione dantis; ideo non semper habent illud aequaliter, quia non ita se offert Deus in exsilio laborantibus, quomodo in patria regnantibus.
VERS. 7.-- Invenerunt me custodes, qui circuierunt civitatem, percusserunt me, et vulneraverunt me, tulerunt pallium meum mihi custodes murorum. Custodes civitatis, id est Ecclesiae, sancti [sunt] doctores, qui sedula praedicatione circumeunt 402 corda singulorum, et spiculis amoris coelestis vulnerant, et ut magis ardeant, inflammescunt, et vetustae (0655C)conversationis tegmen eis subtrahunt.
VERS. 8.-- Adjuro vos, filiae Jerusalem, si inveneritis dilectum meum [Cod. Vat. om. meum], ut nuntietis ei quod [Cod. Vat. quia] amore langueo. Merito languet sponsa, cum gladio verbi Dei percussa terrenum exuit amictum; et filias Jerusalem, id est, Deo dignas adjurat animas, ut sui amoris magnitudinem ad Deum referant, et pro ejus videnda gloria supernum sibi poscant auxilium.
VERS. 9.-- Qualis est dilectus tuus ex dilecto, o pulcherrima mulierum, qualis est dilectus tuus ex dilecto, quia sic adjurasti nos? Obsecro te, quia sic adjurasti me, ut amore, quo te languescere dicis, me quoque per verbum praedicationis facias ardescere; (0655D)et mihi ostendas qualis sit dilectus tuus ex ea parte qua possit diligi, non timeri, quia perfecta charitas foras mittit timorem (I Joan. IV, 18).
VERS. 10.-- Dilectus meus candidus et rubicundus, electus ex millibus. Candidus, quia sine peccato; rubicundus sanguine passionis; electus ex millibus, quia solus mediator Dei et hominum.
VERS. 11.-- Caput ejus aurum optimum. Caput Christi Deus, qui solus bonus et optimus. Comae ejus sicut elatae palmarum, nigrae quasi corvus. Comae catervae sunt sanctorum, quae Deo fideli famulatu adhaerent. Elatae palmae, propter eminentiam [ Cod. Vat. om. eminentiam] apud Deum. Nigrae, propter (0656A)despectionem apud homines. Vel, elatae ob victoriam; nigrae ob pressuras.
VERS. 12.-- Oculi ejus sicut columbae super rivulos aquarum, sancti doctores sunt, per quos Ecclesia videt quae recta sunt; qui bene columbae, propter innocentiam [ Cod. Vat. om. innocentiam] et simplicitatem; et rivulis aquarum propter charismata divina comparantur. Quae lacte sunt lotae, et resident juxta fluenta plenissima. Lacte lotas dicit, id est, gratia dulcissima mundatas. Et resident juxta fluenta plenissima, id est, omnium donorum spiritualium abundantiam. Potest in rivulis veteris legis eruditio; et in fluentis plenissimis perfectio evangelicae doctrinae designari, quia praedicatores de thesauris suis proferunt vetera et nova (Matth. XIII, 52).
(0656B)VERS. 13.-- Genae illius sicut areolae aromatum. In genis Salvatoris nostri ejus modestia [ Cod. Vat., modesta pietas] simul et severitas exprimitur. In areolis aromatum virtutes, et dulcedo, et fama gloriae ejus designantur. Consitae a pigmentariis: labia ejus lilia distillantia myrrham primam. Prophetis et apostolis; hi futurae [ Cod. Vat., futura] incarnationis ejus arcana; illi facta narrantes. Labia illius verba sunt doctrinae ejus; lilia, quia charitatem coelestis regni promittunt; distillantia myrrham primam, quia per contemptum voluptatum praesentium ad hanc perveniendum esse praedicant.
VERS. 14.-- Manus illius tornatiles aureae. Manus, id est opera; quia quae verbis docuit, factis implevit. Tornatiles, quia in se omnem regulam justitiae (0656C)tenent, ut dicitur: Oportet me omnem justitiam implere (Matth. IV, 15). Sunt et manus aureae, quia omnia quae in homine gessit, divinitatis gloria perfecit. Plenae hyacinthis. Quae ad spem nos coelestium atque amorem excitant; quia hyacinthus [ Cod. Vat., in hyacintis] aerii coloris gemma est. Venter ejus eburneus distinctus sapphyris. Venter ergo dilecti fragilitatem humanitatis ejus designat; ebur decorem castitatis; sapphyrus sublimitatem coelestium virtutum. Distinctus sapphyris, quia partim humana fragilitas esurie, tentatione, fatigatione, morte; partim divina celsitudo, miraculis, resurrectione et ascensionis gloria intelligitur.
VERS. 15.-- Crura illius columnae marmoreae. Crurum vocabulo itinera [ Al., munera] incarnationis (0656D)Christi insinuantur, quae columnis marmoreis propter firmitatem et rectitudinem comparantur. Quae fundatae sunt super bases aureas. Quia quidquid per eum vel de eo gestum est, omnia divinae praevisionis [ Cod. Vat., provisionis; al., promissionis] consilio ante tempora saecularia disposita sunt. Species ejus, ut Libani; electus, ut cedri Ut Libanus celsitudine et gratia arborum alios montes, sic Dominus Christus omnes sanctos meritorum celsitudine et gratia virtutum antecellit. Electus ut edri. Sicut alias arbores quae in Libano nascuntur, superat dignitate sua, ita Christus omnes qui in Ecclesia ad vitam nascuntur, sua transcendit gloria.
(0657A)VERS. 16.-- Guttur illius suavissimum. In gutture interna dulcedo verborum illius memoratur, quam qui sapit, non esurit. Et totus desiderabilis. Quid amplius 403 quaeris? Totus desiderabilis est, quia totus Deus et totus homo, in quem desiderant et angeli prospicere. Deus in majestate Patris; homo in virginitate matris; in illo Creator, in hac Salvator. Talis est dilectus meus, et talis est amicus meus, filiae Jerusalem. Quanto devotius quisque diligit Deum, tanto familiarius habet amicum Deum; et talem necesse [est] ut intelligas eum, si vis eum habere amicum.
CAPUT VI.
VERS. 1.-- Quo abiit dilectus tuus, o pulcherrima mulierum! Pro decore enim carminis [ Cod. Vat., carnis] (0657B)variantur personae loquentium; sed tamen Christi Ecclesiam, quae sponsae vocabulo exprimitur, designant. Pulcherrima mulierum. Pulchrae sunt singulae sanctorum Ecclesiae, sed pulcherrima universitas totius sanctae Ecclesiae per totum orbem. Quo declinavit dilectus tuus, et quaeremus eum. Qui aliquando in terra corporali specie versatus est, dic quo declinarit ille, ut illum sequamur [ Al., quaeramus] tecum.
VERS. 2.-- Dilectus meus descendit in hortum suum ad areolam aromatis. Quasi dixisset, illuc ascendit, unde descendit. In hortum, id est in Ecclesiam suam, ut eam fonte gratiae suae, quasi areolam aromatum irrigaret, ut virtutum floribus germinaret. Ut pascatur in hortis, et lilia colligat. Pascitur in hortis, dum piis sanctorum laboribus delectatur; et lilium colligit, (0657C)dum ad perfectum [ Cod. Vat., perfectorum] meritorum candorem pervenientes ad coelestia regna perducit.
VERS. 3.-- Ego dilecto meo, et dilectus meus mihi, qui pascitur inter lilia. Ego dilecto meo locum habitationis praeparo in me; et ipse mihi apud se, qui semper inter sancta desideria mentium castarum pascitur. Hactenus sanctae Ecclesiae vox est, laudantis ac quaerentis sponsum; nunc quid quaesitus respondeat, subinfertur.
VERS. 4.-- Pulchra es, [amica] mea, suavis et decora sicut Jerusalem. Sancta Ecclesia suavis et decora ut Jerusalem dicitur, quia ejus vitae desiderium visioni jam pacis intimae assimilatur. Terribilis ut castrorum acies ordinata. Id est, charitate unita [ Al., (0657D)juncta] et compacta, ut nullus locus hosti per malum discordiae aperiatur, quia solummodo in unitate pacis terribiles sumus hosti.
VERS. 5.-- Averte oculos tuos a me, quia ipsi me avolare fecerunt. Id est, oculos mentis tuae. Noli quaerere in tuae peregrinationis itinere perfecte me cognoscere, quod fieri non potest; quia quo intentius me agnoscere quaeris, eo certius me incomprehensibilem esse intelliges; et non quaeras in via praemium, quod tibi in patria reservatur. Capilli tui sicut grex caprarum, quae apparuerunt de Galaad.
VERS. 6.-- Dentes tui sicut greges ovium, quae ascenderunt de lavacro, omnes gemellis fetibus et sterilis non est in eis. Hi versiculi prius expositi sunt, sed repetitio (0658A)firmitatis est indicium. In capillis populi, in dentibus doctores, in gemellis fetibus duo praecepta charitatis intelliguntur.
VERS. 7.-- Sicut cortex mali punici genae tuae absque oculis tuis. Genae sanctae Ecclesiae spirituales sunt Patres, qui virtutibus sunt mirabiles, et moribus venerabiles, et in Christi cruce gloriari non erubescentes. Et haec magna sunt valde quae videntur in ea, sed multo majora quae non videntur et in futurum reservantur.
VERS. 8.-- Sexaginta sunt reginae, et octoginta concubinae, et adolescentularum non est numerus. Reginae sunt, quae amore sponsi et coelestis praemii intuitu per praedicationem veritatis et fidei, et sacri baptismatis fontem, sobolem aeterno Regi [spiritalem] (0658B)generant. Concubinae sunt, quae carnalibus solummodo [ Cod. Vat., quae carnali solummodo commodo] Christum praedicando vel baptizando docent. Et ideo illae perfectione senarii numeri, per decalogum [ Al., denarium] multiplicatae; hae octonarii imperfectione non sinceriter decalogum servantes designantur. Adolescentulae sunt animae nuper Christi gratia renatae, quarum summa, propter multitudinem [ Cod. Vat., prae multitudine] civium coelestium numerum transcendit.
404 VERS. 9.-- Una es [Cod. Vat., est], columba mea, perfecta mea. Sancta videlicet et universalis per totum orbem Ecclesia. Una est matri meae, electa genitrici [Cod. Vat., matris . . . genitricis] suae. Id est, coelesti Jerusalem, quae est mater omnium nostrum, unde (0658C)ad nos gratia sancti Spiritus descendit, per quam renascimur Deo. Viderunt eam filiae Sion et beatissimam praedicaverunt: reginae et concubinae laudaverunt eam. Quas prius dixit adolescentulas, nunc filias nominat. Reginae et concubinae idem sunt quae ante, quae omnes catholicam laudant Ecclesiam.
VERS. 10.-- Quae est ista quae progreditur quasi aurora consurgens? Progreditur Ecclesia quasi aurora, quia jam veri luminis in ea sol ortus, mundo post tenebras longae ignorantiae monstratur. Pulchra ut luna; quia sole justitiae illustrata noctem mundi illuminat. [ Electa ut sol ], quia imaginem sui conditoris in omni justitia, sanctitate et pietate [ Cod. Vat., veritate] portat. Terribilis ut castrorum acies ordinata. (0658D)Terribilis aeris [ Cod. Vat., aereis] potestatibus in unitate charitatis, fidei et spei.
VERS. 11.-- Descendi ad hortum nucum, ut viderem poma convallis. Hortus etenim nucum est Ecclesia praesentis saeculi [ Cod. Vat., Ecclesia praesens], ubi nostras conscientias alterutrum minime videmus, sed fracta per tentationem testa corporis, apparebit internae dulcedinis gustus. Poma convallis fructus est humilitatis. Descendit sancta Ecclesia per doctores sanctos, qui proficiunt ad fructus bonos, quive adhuc indigent doctrinae irrigatione. Ut inspicerem si floruisset vinea. Inspicerem si virtutum studia floruissent. Et germinassent mala punica. Si qui ad exemplum Dominicae passionis praeparati essent suum fundere sanguinem.
(0659A)VERS. 12.-- Nescivi, anima mea conturbavit me propter quadrigas Aminadab. Nescivi dona gratiae spiritualis in te esse, sponsa, sed anima mea conturbavit me propter introductionem [ Cod. Vat., inductionem] Novi Testamenti, et evangelicae quadrigae, qua [ Cod. Vat., quia] Aminadab (qui interpretatur, populi mei spontaneus ) id est, Christus, per totum vehitur mundum; cui Ecclesia consolando mox respondet.
VERS. 13.-- Revertere, revertere, Sunamitis, revertere, revertere, ut intueamur te. Noli turbata esse, sed revertere ad agnitionem tui Redemptoris, qui tibi toties in prophetis et lege promissus est. Revertere puritate fidei, operum perfectione. O Sunamitis, id est, captiva, jam vinculo infidelitatis penitus abraso (0659B)[ Verba penitus abraso omissa in Cod. Vat. ], revertere ad tuum Redemptorem, ut salveris.
CAPUT VII.
VERS. 1.-- Quid videbis in Sunamite, nisi choros castrorum? Tu doles Synagogam obduratam; prope est tempus quo choros bellantium adversus malignos spiritus, et laudantium Deum videbis in ea. Quam pulchri sunt gressus tui in calceamentis, filia principis! Nunc laudes Ecclesiae ab ipso Sponso proferuntur: et primo operum constantia, et mortificatio voluptatum laudantur in ea, quam et filiam principis, id est Christi, ob gratiam baptismatis et nobilitatem virtutum nominat. Juncturae feminum tuorum sicut monilia, quae fabricata sunt per manum artificis. Duorum concordia populorum spirituali prole fecundantium (0659C)in junctura feminum designatur; quae sicut monilia fabricata sunt manu artificis, id est, ineffabili largitate Conditoris nostri firmata: in monilibus bona opera exprimuntur.
VERS. 2.-- Umbilicus tuus crater tornatilis, nunquam indigens poculis. Umbilicus, id est, fragilitas infirmitatis nostrae contra fidem [ Cod. Vat., om. verba: contra fidem]. Crater fit tornatilis, cum conscientia mortalitatis, atque infirmitatis nostrae admoniti calicem verbi salutaris proximis prompta mente propinare satagimus. Venter tuus sicut acervus tritici vallatus liliis. Acervus tritici vallatus liliis est, cum abundantia boni operis sola spe perpetuae lucis colligitur. In ventre, memoria; in tritico, multiplicatio boni operis; in liliis, castitas spei exprimitur. Item (0659D)in tritico, panis; et in cratere potus, qui pauperihus datur, exprimitur.
VERS. 3.-- Duo ubera tua sicut duo hinnuli gemelli capreae. De hoc versu superius dictum est. Duo ubera doctores sunt utriusque populi; hinnuli gemelli duo testamenta sunt invicem concordantia.
405 VERS. 4.-- Collum tuum sicut turris eburnea [Cod. Vat., eburneae]. In collo item doctores designati sunt, qui turri eburneae pro firmitate [ Cod. Vat., propter firmitatem] et pulchritudine comparantur, quia civitati Dei et robur praestant et decus. Oculi tui sicut piscinae in Hesebon, quae sunt in porta filiae multitudinis. Item oculi Ecclesiae doctores sunt (0660A)propter providentiam, sicut collum propter nutrimentum. Et recte piscinae comparantur, quia fluenta doctrinae suis auditoribus praebere non cessant. Esebon cingulum moeroris interpretatur, quia sancti pro vana laetitia carnis cingulo abstinentiae constringuntur. Et bene in portis filiae multitudinis, ob abundantiam populorum concurrentium per portam fidei in Ecclesiam. Nasus tuus sicut turris Libani. Item in naso verbi Dei dispensatores, causa discretionis, designantur. Turris, quia eminentissimum locum tenent in Ecclesia. Quae respicit contra Damascum. Id est, sanguinarios et impios; quia Damascus sanguinem bibens interpretatur. Significat carnales et crudeles, contra quos sancti doctores in turre Libani, id est, firmitate Ecclesiae, semper vigilant.
(0660B)VERS. 5.-- Caput tuum ut Carmelus, et coma capitis tui [sicut] purpura regis vincta canalibus. In capite mens designatur; in comis cogitationes; et sicut capite membra, ita mente cogitationes reguntur, ut in Carmelo (qui interpretatur conscientia circumcisionis [conclusa semicirculis omissa in Cod. Vat. ]). Id est, sublimibus, et passione, quae nomine purpurae exprimitur, versentur. Canales praecordia sunt sanctorum, in quibus alligantur tales cogitationes.
VERS. 6.-- Quam pulchra es et quam decora, charissima in deliciis. Pulchra fide et opere decora. Charissima in deliciis, id est, spiritualibus virtutibus.
VERS. 7.-- Statura tua assimilata est palmae. Id est, rectitudo operationis bonae semper ad victoriam (0660C)tendit. Et ubera tua botris. Uberibus doctores Ecclesiae propter lac primae eruditionis comparantur, et botris aequantur propter mysteria dulcissimae [ Cod. Vat., dulcissima] aeternitatis.
VERS. 8.-- Dixi, ascendam in palma, apprehendam fructus ejus, et erunt ubera tua sicut botri vineae. Apte quidem crux victrix [ Cod. Vat., victoriosissima crux] palmae comparatur, in quam Christus ascendens apprehendit fructus ejus, id est, dona quae largitus est sanctae Ecclesiae, quae ex illo tempore botros vineae germinavit, id est, sanctos doctores, qui majore scientia et gratia, post crucem et resurrectionem Salvatoris, abundabant. Et odor oris tui [Cod. Vat., et odores tui] sicut malorum.
VERS. 9.-- Guttur tuum sicut vinum optimum ad (0660D)potandum. In gutture vox praesentis doctrinae; in odore fama absentis designatur: et ideo vino illa propter fragrantiam virtutum, haec malis ob suavitatem absentis famae comparatur. Dignum dilecto meo. Rapuit enim sponsa verbum ex ore sponsi, quia ille vino optimo eam comparavit et subjecit; Dignum dilecto meo, id est, tanta sublimitas est evangelicae praedicationis, ut ipse dilectus primus, per hanc in carne apparens, mundo iter coeleste aperuerit. Labiisque et dentibus illius ruminandum. Id est, apostolis praedicatoribusque maxime [ Cod. Vat., maximis] dedit ad meditandum.
VERS. 10.--[ Ego dilecto meo, et non alteri, cui (0661A)totam curam servitutis et dilectionis impendo]. Et ad me conversio ejus. Me solam diligit, et adjuvat, ne deficiam in via.
VERS. 11, 12.-- Veni, dilecte mi, egrediamur in agrum, commoremur in villis. Mane surgamus ad vineas, videamus si floruit vinea, si fructus parturiunt, si floruerunt mala punica. Quia nullatenus sancta Ecclesia, vel ad bene operandum egrediendo procedere, vel in exercitio bonae operationis persistendo commorari, vel saltem ad propositum bene agendi assurgere, vel animos auditorum suorum, quantum profecerint, discernere sufficit, nisi Dei gratia adjuta, qui dixit: Ecce ego vobiscum sum omnibus diebus, usque ad consummationem saeculi (Matth. XXVIII, 20). Item in agro Christiani, in villis pagani, in vineis (0661B)Ecclesiae, in floribus fides, in fructibus virtutes, in malis punicis martyrium designatur. In his enim singulis sponsa dilecti sui praesentiam quaerit. Ibi dabo tibi ubera mea. Id est, parvulorum meorum paedagogos, quia in his omnibus proficiunt doctores sancti.
VERS. 13.-- Mandragorae dederunt oaorem in portis nostris. Mandragora, propter multimoda medicaminum genera, sanctorum virtutibus comparatur. Portae Ecclesiae 406 doctores sunt sancti. In hujusmodi portis mandragorae dant odorem, cum spirituales quique ex se virtutum famam [ Cod. Vat., palmam] longe lateque spargunt. Omnia poma nova et vetera, dilecte mi, servavi tibi. Poma nova et vetera, praecepta sive promissa sunt novi et veteris (0661C)testamenti, quae omnia ad ejus gratiam refert Ecclesia.
CAPUT VIII.
VERS. 1.-- Quis mihi det te fratrem meum, sugentem ubera matris meae. Vox ista est antiquorum justorum, optantium adventum Christi in carne. Sugentem ubera matris meae, id est, in synagoga nasci ac nutriri, juxta humanae conditionis naturam. Ut inveniam te foris. Intus erat dilectus, dum in principio erat Verbum; foris, dum Verbum caro factum est. Et deosculer te. Id est, facie ad faciem videam, et ore ad os loquar. Et jam me nemo despiciat. Ante adventum Christi intra angustias Judaeae tantum fuit Ecclesia; post ascensionem, in toto mundo dilatata fuit et venerabilis.
(0661D)VERS. 2.-- Apprehendam te. Prompta ac fideli devotione venientem excipiam. Et ducam te ad domum matris meae. Peracta carnis dispensatione redeuntem, laetis ducam luminibus in domum matris, ubi coelestis Jerusalem mater est nostra. Ibi me docebis. Facies me potiora sperare dona, quam in lege habuissem. Et dabo tibi poculum ex vino condito. Id est, ferventem amorem, variis virtutum pigmentis ornatum. Et mustum [Cod. Vat., mistum] malorum granatorum meorum. Id est, gloriosum sanctorum martyrum triumphum, qui ferventissima charitate per ferrum flammasque ad te transire non dubitant.
(0662A)VERS. 3.-- Laeva ejus sub capite meo, et dextera illius amplexabitur me. Laeva incarnationis Christi dona designat; et dextera futura sanctorum cum Christo gaudia exprimit.
VERS. 4, 5.-- Adjuro vos, filiae Jerusalem, ne suscitetis, neque evigilare faciatis [dilectam], donec ipsa velit. Quae est ista, quae ascendit de deserto, deliciis affluens? Vox Synagogae mirantis, quomodo Ecclesia de deserto gentilitatis in sponsi subito amplexus ascendisset. Deliciis affluens, id est, omnium donorum pulchritudine. Innixa super dilectum suum. Omnia quae habet, ad gratiam dilecti, illi soli innitendo, referens. Sub arbore malo suscitavi te. Respondit pro sponsa Synagogae ipse sponsus. Sub arbore malo excitavi te, id est, sub arbore crucis a perpetua (0662B)morte revocavi [ Cod. Vat., renovavi] te, ut apostolos et caeteros electos ex Judaea. Ibi corrupta est mater tua; ibi violata est genitrix tua. Id est, major pars plebis Christum negando, et Barabbam eligendo, ad crucem reprobata est.
VERS. 6.-- Pone me, ut signaculum super cor tuum, ut signaculum super brachium tuum. Signaculum brachio vel digito ob memoriam cujuslibet rei ligamus. Per cor cogitatio, et per brachium designatur operatio. Si me velis habere sponsum, intus sit charitas in fide non ficta, et foris operatio devota. Quia fortis ut mors dilectio, dura sicut infernus aemulatio. Fortis est usque ad mortem mea dilectio in te, o Synagoga! sed tua aemulatio dura in me fuit, sicut infernus. Sed (0662C)verte aemulationem in dilectionem, et eris mihi sponsa et soror et amica. Lampades ejus lampades ignis atque flammarum. Dilectionis lampades corda sunt fidelium. Ignis, propter fervorem cordis; flammarum, propter operationis [ Cod. Vat., orationis] efficaciam.
VERS. 7.-- Aquae multae non potuerunt exstinguere charitatem, nec flumina obruent illam. Aquas multas et flumina, tentationum dicit incursus, quae visibiliter vel invisibiliter animas fidelium impugnare non desinunt, quibus charitas non cedit. Si dederit homo omnem substantiam domus suae pro charitate [Cod. Vat., dilectione], quasi nihil despiciet eum. Sancti vero totius mundi substantiam pro dilectionis magnitudine relinquentes, nisi etiam se ipsos abjiciant, (0662D)nihil proficiunt.
VERS. 8.-- Soror nostra parva, et ubera non habet, quid faciemus sorori nostrae in die, quando alloquenda est? Prima nascentis Ecclesiae de gentibus tempora significat [ Cod. Vat. et al., designat], quando adhuc et parva fuit numero, et minus idonea praedicare verbum 407 quasi Sponsus Synagogae dixisset de ea: Quid faciemus sorori nostrae in die, quando alloquenda est? ac si aperte dicat, parva quidem numero est Ecclesia gentium, et necdum [ Al. add ad] verbi mysterium [ Cod. Vat., ministerium] subire sufficit; quid ergo tibi videtur, o Synagoga, de sorore faciendum nostra, quando alloquenda est, id est, per verbi (0663A)ministerium ducenda in fidem? Synagogae tacenti ipse Sponsus, quid fieri debeat, respondit:
VERS. 9.-- Si murus est, aedificemus super eum propugnacula argentea. Ac si diceret, si aliquos habet in se fortes in fide, vel claros ingenio, vel philosophia instructos, addemus illis propugnacula argentea, id est, scientiam divinarum Scripturarum, ut eo facilius possint tutari infirmos atque indoctos. Si ostium est, compingamus illud tabulis cedrinis. Si sint simplices, tamen docendi studio inhiantes, proponamus illis priorum exempla justorum, quo certius et efficacius docendi opus implere possint. Cedri, virtutes sanctorum, et tabulae latitudinem charitatis designant. Ad haec ipsa respondet Ecclesia.
VERS. 10.-- Ego murus. Ego de vivis compacta (0663B)sum lapidibus, et glutino charitatis adunata, et super fundamentum immobile aedificata. Et ubera mea sicut turris, ex quo facta sum coram eo, id est, doctores habens fortissimos ceu turris, qui et parvulos nutrire sciunt et omnia maligni jacula expellere. Et hoc mihi accidit ex eo tempore, quo Christus me reconciliavit, [et pacem per eum reperi]. Quasi pacem reperiens. Quia ipse est pax vera, faciens utraque unum.
VERS. 11.-- Vinea fuit pacifico in ea, quae habet populos. Vinea, id est, catholica Ecclesia fructu abundans fidei, fuit pacifico, id est Christo, qui omnia pacificavit in coelis et in terris in ea congregatione, quae multos populos possedit ex toto orbe, non in Judaea solum. Tradidit eam custodibus, prophetis et (0663C)apostolis, vel angelicis dignitatibus. Vir affert pro fructu ejus mille argenteos. Id est, pro retributione aeterna hujus vineae, affert mille argenteos; id est, pro acquisitione regni coelestis, qui est fructus vineae, cuncta, quae mundi sunt, reliquit. Millenarius numerus pro perfectione ponitur, id est [ F., illius], qui (0664A)omnia reliquit. Argentei pro omni pecunia accipiuntur.
VERS. 12.-- Vinea mea coram me est. Et haec vox Sponsi est. Verum etsi te aliis commendem custodibus, tamen te semper in mea habeo praesentia, videns et remunerans laboris tui devotionem in omnibus. Mille tui pacifici. Mille tui, subauditur, argentei; quasi dixisset, qui pro amore meo cuncta sua dimittunt, in pace habent reservata, significans simpliciores in Ecclesia, qui omnem substantiam suam, millenario numero designatam, pro charitate Dei amittunt. Et ducenti his, qui custodiunt fructus ejus. Id est, argentei his, qui custodiunt fructus ejus; qui sunt doctores sancti, qui omnia mundi dimittunt, et in verbo praedicationis laborare non cessant. Hi duplici (0664B)remuneratione, quae ducentario designatur, donantur apud me.
VERS. 13.-- Qui habitas in hortis, amici auscultant. Quia locutio nostra finienda est, hoc ultimum vale a me audito. Semper habitat [ Cod. Vat., habita] in hortis virtutum, et scito quod amici, id est angelici spiritus et animae sanctorum, semper te considerant et tuo gaudent profectu. Fac me audire vocem tuam. Id est, vox praedicationis, quantum vales, semper audiatur a me. Ad haec sponsa respondit:
VERS. 14.-- Fuge, dilecte mi, et assimilare capreae hinnuloque cervorum super montes aromatum. Ac si aperte dicat quoniam in carne apparens praecepta ac dona vitae mihi tulisti, nunc his peractis revertere in (0664C)sinum Patris [ o mi dilecte, assimilare capreae hinnuloque cervorum super montes aromatum ]. Et hoc mihi sit solatium, quod cum continua visione non queam [ Cod. Vat., nequeo] te cernere, saltem crebra visitatione me consolari dignari velis [ Cod. Vat., saltim crebra visione me consolari memento].
408 EPISTOLA AD DAPHNIN. De illo Cantico canticorum loco: Sexaginta sunt reginae et octoginta concubinae (Cant. VI, 7). (0663)1
EPISTOLA AD DAPHNIN Dilectissimo filio meo Daphini [ Ms., Daphni], Albinus Pater salutem.
Quia pridem de numerorum ratione mecum egisti, interrogans quomodo in excellentissimo Cantico Salomonis sexagenarius numerus reginis conveniret, et octogenarius concubinis, et cur adolescentulae sine numero essent: igitur et si noverim te plenam [ Ms., plenariam] hujus rationem in sanctorum Patrum tractatibus legisse, tamen ne tuam contristem sollicitudinem, (0665A)dicam quod meae videtur imperitiae posse convenire, et quod tantum inter familiares aures latitare velim, quia me publice [ Ms., publico] magnorum doctorum judicio praesentare non audeo.
Legimus enim in numerorum subtilissima ratione, alios numeros esse pares, alios impares; et item parium numerorum alios esse perfectos, alios esse imperfectos: item et imperfectorum alios esse superfluos, alios exiguos. Pares autem numeri sunt, qui in duo aequalia dividi possunt: ut octo in bis quatuor, et quatuor in bis duo. Impares sunt, qui in duo aequalia dividi non possunt, ut septem vel novem; quos si dividas, duas aequales in eis [partes] invenire non poteris: item ipsorum parium numerorum alii sunt perfecti, alii imperfecti. Perfectus numerus est (0665B)qui partibus suis impletur, nec diminutione frangitur, nec multiplicatione partium superabundat, ut senarius numerus. Habet enim senarius numerus dimidiam sui partem tres, et tertiam duo, et sextam unam, qui simul juncti eumdem implent senarium; nam unum, duo, tres, faciunt [sex] qui partibus suis impletur. Nec diminutione frangitur, nec abundantia supercrescit; idcirco perfectissimus Creator, qui universa valde bona creavit, in eo numero originalis mundi creaturas condidit, ut ostenderet, omnia in suo genere esse perfecta, quae condidit.
Item octonarius [ Edit., octogenarius] numerus, si eum in partes a se ipso nominatas dividas, minor se ipso ipse invenitur, habet enim dimidiam sui partem quatuor, et quartam duas, et octavam unam: quae (0665C)simul ducta octonarium non implent, sed septenarium; unum, duo et quatuor septem efficiunt, non octo: et 409 idcirco secunda hujus generis [ F., humani generis] origo ab octonario numero crescere coepit. Videlicet octo animas in arca esse legimus, a quibus totius humani generis multitudo pullulavit, ut ostenderetur, secunda origo esse imperfectior, quam prima, quae senario numero creata est. Inde et Redemptor noster et Reparator primae perfectionis, sicut Adam sexta die ex virgine terra creatus est, ita ille sexta aetate ex virgine Maria factus est homo, ut senarii numeri perfectionem suo dicaret adventu, quam in primi hominis monstravit conditione.
Item progressionem numerorum articulis, quasi (0665D)quibusdam unitatibus, ad infinita crescere per quasdam finitas formas videmus. Nam prima progressio numerorum est ab uno usque ad decem. Secunda a (0666A)decem usque ad centum. Tertia a centenario usque ad millenarium. Et eamdem regulam perfectionis [vel imperfectionis], quae [ Leg. quam] prima unitas in suis numeris pro [ Ms., sub] denario servat, eamdem et secundam in suis denariis sub centenario servare necesse est. Nam sicut senarius numerus in suis partibus per unitatem positus [ Ms., positis] perfectus est in seipso, ita et sexagenarius partibus suis positis per denarium perfectus esse noscitur, ita ut semper in sexagenario denarius locum obtineat unitatis in senario, et sit illius divisio per partes suas ejusmodi: medietas sexagenarii est tricenarius, sicut ternarius senarii; et est tertia pars vicenarius, sicut binarius in senario; et denarius in eo locum teneat unitatis; quae summa si colligitur eumdem implet sexagenarium. (0666B)Decem itaque, et viginti, et triginta, sexaginta sunt, sicut et tres, et duo, et unum, sex.
Poteris et per te ipsum, juxta eamdem regulam, octogenarii explorare diminutionem. Nam octogenarii quadragenarius medietas est, et viginti quarta pars, et denarius octava: quae simul ducta septuaginta faciunt non octoginta, nam decem, viginti, quadraginta, septuaginta sunt [ Ms., faciunt].
Sexaginta vero reginae et octoginta concubinae rectores sunt sanctae Ecclesiae. Sed alii ex illis propter solam Christi charitatem docent; alii, terrena sequentes commoda, laborant in Ecclesia, non coelestis patriae labore [ Ms., ardore], sed terreni lucri gratia desudant in docendo. Hi sua in perfectione [ F., imperfectione] octogenario numero comparantur: illi (0666C)perfecta beatitudine sexagenario designantur, ut reginarum nomine digni efficiantur, quia spiritualem sobolem propter amorem solummodo Sponsi, et multiplicandis filiis in coelestem patriam, felicem prolem baptizando, seu praedicando generare non desistunt. Illi vero concubinarum nomine denotantur, quia saeculi ambitione, vel temporalis honoris gratia, praedicando seu baptizando nobiles quidem generant saepe filios, sed illi ignobiles in semetipsis permanent. Quorum contubernium, fili charissime, fuge, obsecro, et si te quandocunque Dei misericordia doctorem dignetur efficere, tu pro ejus amore laborare non cesses, qui pro tua salute sanguinem suum fundere non dubitavit, ut tibi sint mercis [ Ms., sit merces] non periturae divitiae, sed perpetua gloria in (0666D)coelesti thalamo Domini [nostri] Jesu Christi, cui laus et gloria in omnes aeternitates. Amen.
1 MONITUM PRAEVIUM. Scripsisse beatum Alcuinum brevem in Cantica canticorum commentarium ipse ejus Vitae scriptor disertis verbis testatur: « In Proverbiis, inquiens, Salomonis, et Ecclesiaste, in Canticisque canticorum (scripsit) luculenta sub brevitate. » Idipsum confirmant aliquot mss. codices, in quibus similem commentarium sub nomine Alcuini contineri industrii quidam bibliothecarii fidem faciunt. Sic in catal. mss. collectionis Harleianae, vol. I, notatur cod. 212 membr. in 4o, continens n. 2 Commentarium Alcuini in Cantica cant., qui fol. 100 b, ab his verbis initium capit: Incipit liber Cantici canticorum, i. e. meliora meliorantium, sicut Sancti sanctorum. Similiter in catal. mss. Angliae et Hiberniae, edit. Oxonii 1679 fol. inter codd. mss. bibliothecae Jacobaeae n. 8676 recensetur, Albini Commentarius in Cantica canticorum. In bibliotheca San-Laurentiana Leodii ord. S. Bened. exstat: Alcuinus seu Albinus super Ecclesiasten et Cantica canticorum. Clarissimus pariter ac celeberrimus Montefauconius, tom. I et II Bibl. bibliothecarum, plures codices, eumdem commentarium continentes, summa fide recenset, tom. I, pag. 628, scribit: « In bibliotheca regis Angliae: Alcuini in Cantica. » Tom. II, pag. 1202: In bibl. Gemmeticensi: Alcuini Expositio in Cantica canticorum. » Pag. 1222. « In bibl. S. Albini Andegavensi: Expositio Alcuini in Cantica canticorum. » Pag. 1239: « In bibl. Monast. S. Audonei Rothom.: Alcuinus in Cantica canticorum. » Pag. 1253: « In bibl. monast. B. V. de Becco: Brevis Expositio in Cantica canticorum, nomine Ecclesiae et Synagogae. Est Alcuini abbatis, ut ibidem notatur. » Pag