Migne Patrologia Latina Tomus 19
Idyllia (Ausonius Burdigalensis), J. P. Migne
IDYLLIUM I. Versus Paschales Proco dicti.
(0877C)
Sancta salutiferi redeunt solemnia CHRISTI:
Et devota pii celebrant jejunia mystae.
At nos aeternum cohibentes pectore cultum,
Intemeratorum vim continuamus honorum.
Annua cura sacris, jugis reverentia nobis.
Magne Pater rerum, cui terra, et pontus, et aer,
Tartaraque et picti servit plaga lactea coeli:
Noxia quem scelerum plebes tremit, almaque rursum
Concelebrat votis animarum turba piarum:
Tu brevis hunc aevi cursum, celeremque caducae
Finem animae donas aeternae munere vitae.
Tu mites legum monitus, sacrosque prophetas
Humano impertis generi, servasque nepotes,
(0877D)Deceptum miseratus Adam: quem capta venenis
Implicuit socium blandis erroribus Eva.
Tu verbum, Pater alme, tuum, natumque, deumque,
Concedis terris totum, similemque, paremque,
Ex vero verum, vivaque ab origine vivum.
Ille tuis doctus monitis hoc addidit unum:
Ut super aequoreas nabat qui Spiritus undas,
Pigra immortali vegetaret membra lavacro.
Trina fides, auctore uno; spes certa salutis
Hunc numerum junctis virtutibus amplectenti.
Tale et terrenis specimen spectatur in oris
Augustus genitor, geminum sator Augustorum.
Qui fratrem, natumque, pio complexus utrumque
Numine, partitur regnum, neque dividit unum,
Omnia solus habens, atque omnia dilargitus.
(0878C)Hos igitur nobis trina pietate vigentes,
Rectores terrae placidos, coelique ministros,
Christe apud aeternum placabilis assere patrem.
IDYLLIUM II. Epicedion in patrem suum Julium Ausonium.
Nomine ego Ausonius, non ultimus arte medendi:
Et mea si nosses tempora, primus eram.
Vicinas urbes colui patriaque domoque,
Vasates patria, sed lare Burdigalam.
Curia me duplex, et uterque senatus habebat
Muneris exsortem, nomine participem.
Non opulens, nec egens, parcus sine sordibus egi.
Victum, habitum, mores semper eadem habui.
Sermone impromptus Latio: verum Attica lingua
Suffecit culti vocibus eloquii.
(0878D)Obtuli opem cunctis poscentibus artis inemptae:
Officiumque meum cum pietate fuit.
Judicium de me studui praestare bonorum:
Ipse mihi numquam, judice me, placui.
Officia in multos diverso debita cultu,
Personis, meritis, tempore distribui.
Litibus abstinui: non auxi, non minui rem.
Indice me nullus, sed neque teste perit.
Invidi numquam. Cupere atque ambire refugi.
Jurare, aut falsum dicere, par habui.
Factio me sibi non, non conjuratio junxit.
Sincero colui foedere amicitias.
Felicem scivi, non qui, quod vellet, haberet:
Sed qui per fatum non data non cuperet.
Non occursator, non garrulus, obvia cernens,
(0879A)Valvis et velo condita non adii.
Famam, quae posset vitam lacerare bonorum,
Non finxi: et veram si scierim, tacui.
Ira procul: spes vana procul: procul anxia cura;
Inque bonis hominum gaudia falsa procul.
Vitati coetus, ejuratique tumultus,
Et semper fictae principum amicitiae.
Deliquisse nihil numquam laudem esse putavi,
Atque bonos mores legibus antetuli.
Irasci promptus, properavi condere motum:
Atque mihi poenas pro levitate dedi.
Conjugium per lustra novem, sine crimine, concors
Unum habui: gnatos quattuor edidimus.
Prima obiit lactans; at qui fuit ultimus aevi,
Pubertate rudi non rudis interiit.
(0879B)Maximus ad summum culmen pervenit honorum,
Praefectus Gallis, et Libyae, et Latio,
Tranquillus, clemens, oculis, voce, ore serenus,
In genitore suo mente animoque pater.
Hujus ego et natum, et generum pro consule vidi.
Consul ut ipse foret, spes mihi certa fuit.
Matronale decus possedit filia. Cujus
Egregia et nuptae laus erat, et viduae;
Quae nati, generisque et progeneri. Simul omnium
Multiplici illustres vidit honore domos.
Ipse nec affectans, nec detrectator honorum,
Praefectus magni nuncupor Illyrici.
Haec me fortunae larga indulgentia suasit,
Numine adorato, vitae abitum petere.
Ne fortunatae spatium inviolabile vitae
(0879C)Fatali admorsu stringeret ulla dies.
Obtinui: auditaeque preces; spem, vota, timorem,
Sopitus placido fine, relinquo aliis.
Inter moerentes, sed non ego moestus, amicos
Dispositis jacui funeris arbitriis.
Nonaginta annos baculo sine, corpore toto
Exegi, cunctis integer officiis.
Haec quicumque leges, non aspernabere fari:
Talis vita tibi, qualia vota mihi.
IDYLLIUM III. Ausonii villula.
Salve haerediolum majorum regna meorum,
Quod proavus, quod avus, quod pater excoluit.
Quod mihi jam senior, properata morte, relinquit.
(0879D)Eheu! nolueram tam cito posse frui.
Justa quidem series patri succedere: verum
Esse simul dominos, gratior ordo piis.
Nunc labor et curae mea sunt. Sola ante voluptas
Partibus in nostris. Caetera patris erant.
Parvum haerediolum, fateor, sed nulla fuit res
Parva umquam aequanimis: adde etiam unanimis.
Ex animo rem stare aequum puto, non animum ex re.
Cuncta cupit Croesus, Diogenes nihilum;
Spargit Aristippus mediis in Syrtibus aurum;
Aurea non satis est Lydia tota Midae.
Cui nullus finis cupiendi, est nullus habendi.
Ille opibus modus est, quem statuas animo.
Verum ager iste meus quantus sit, nosce: etiam me
(0880A)Noveris, et noris te quoque, si potis es:
Quamquam difficile est se noscere. Γνῶθι σεαυτὸν.
Quam propere legimus, tam cito negligimus.
Agri bis centum colo jugera; vinea centum
Jugeribus colitur, prataque dimidium.
Silva supra duplum quam prata, et vinea, et arvum.
Cultor agri nobis nec superest, nec abest.
Fons propter puteusque brevis, tum purus et amnis.
Naviger hic refluus me vehit, ac revehit.
Conduntur fructus geminum mihi semper in annum.
Cui non longa penus, huic quoque prompta fames.
Haec mihi nec procul urbe sita est, nec prorsus ad urbem:
Ne patiar turba, utque bonis potiar.
Et quotiens mutare locum fastidia cogunt,
(0880B)Transeo: et alternis rure, vel urbe fruor.
IDYLLIUM IV. Ad nepotem Ausonium protrepticon de studio puerili.
AUSONIUS HESPERIO filio suo salutem.
Libellum, quem ad nepotulum meum sororis tuae filium instar protreptici luseram, venturus ipsi praemisi legendum. Hoc enim malui quam ipse recitare, esset ut tibi censura liberior, quae duabus causis impediri solet: Quod aureis nostras audita velocius quam lecta praetereunt, et quod sinceritas judicandi praesentia recitantis oneratur. Nunc tibi utrumque integrum (non obstat nostri verecundia). Sed heus tu, fili dulcissime, habeo quod admoneam, si qua tibi multo sint fucatius concinnata, quam verius, et plus coloris, quam succi (0880C)habere videantur, ipse sciens fluere permisi, venustula ut essent magis, quam forticula, instar virginum, quas matres student demissis humeris, junceo pectore esse, ut graciles sint. Nosti caetera. Superest, ut dicas, Quid moraris judicationem meam de eo, quod ipse pronuntias esse mendosum? Dicam scilicet, me hujusmodi versibus foris erubescere, haec annis illius magis quam meis scripsi, aut fortasse et meis, δὶς παῖδες οἱ γέροντες. Ad summam, valeat austeritas tua, mihi cum infante ratio est. Vale, fili dulcissime.
Sunt etiam Musis sua ludicra; mista Camoenis
Otia sunt, mellite nepos; nec semper acerbi
Exercet pueros vox imperiosa magistri.
Sed requie studiique vices rata tempora servant.
Et satis est puero memori legisse libenter.
(0880D)Et cessare licet. Graio Schola nomine dicta est,
Justa laboriferis tribuantur ut otia Musis.
Quo magis alternum certus succedere ludum,
Disce libens. Longum delenitura laborem
Intervalla damus. Studium puerile fatiscit,
Laeta nisi austeris varientur festa profestis.
Disce libens, tetrici nec praeceptoris habenas
Detestare, nepos. Numquam horrida forma magistri.
Ille licet tristis senio, nec voce serenus,
Aspera contractae minitetur jurgia frontis,
Numquam immanis erit placita assuetudine vultus,
Qui semel imbuerit. Rugas nutricis amabit.
Qui refugit matrem. Pappos, aviasque trementes
Anteferunt patribus seri nova cura nepotes.
(0881A)Sic neque Peliden terrebat Achillea Chiron
Thessalico permixtus equo: nec pinifer Atlas
Amphitryoniadem puerum: sed blandus uterque
Mitibus alloquiis teneros mulcebat alumnos.
Tu quoque ne metuas: quamvis schola verbere multo
Increpet, et truculenta senex gerat ora magister.
Degeneres animos timor arguit: at tibi consta
Intrepidus, nec te clamor, plagaeque sonantes,
Nec matutinis agitet formido sub horis:
Quod sceptrum vibrat ferulae, quod multa supellex
Virgea, quod fallax scuticam praetexit aluta:
Quod fervent trepido subsellia vestra tumultu.
Pompa loci, et vani fugiatur scena timoris.
Haec olim genitorque tuus, genitrixque secuti
Securam placido mihi permulsere senectam.
(0881B)Tu senium, quodcumque super labentibus annis
Fata dabunt, qui nomen avi geris indole prima,
Prime nepos, vel re vel spe mihi porge fruendum.
Nunc ego te puerum: mox in juvenilibus annis,
Jamque virum cernam, si fors ita jusserit; aut si
Invidia est, sperabo tamen, nec vota fatiscent,
Ut patris, utque mei non immemor, ardua semper
Praemia Musarum cupias: facundus et olim
Hac gradiare via, qua nos praecessimus: et cui
Proconsul genitor, praefectus avunculus instant.
Perlege quodcumque est memorabile. Priva monebo.
Conditor Iliados, et amabilis orsa Menandri
Evolvenda tibi. Tu flexu et acumine vocis
Innumeros numeros doctis accentibus effer.
Affectusque impone legens. Distinctio sensum
Auget, et ignavis dant intervalla vigorem.
Ecquando ista meae contingent dona senectae?
Quando oblita mihi tot carmina, totque per aevum
Connexa historiae, soccos aulaeaque regum,
Et melicos, lyricosque modos praefando, novabis,
Obductosque seni facies puerascere sensus?
Te praeeunte, nepos, modulata poemata Flacci,
Altisonumque iterum fas est didicisse Maronem.
Tu quoque, qui Latium lecto sermone Terenti
Comis, et astricto percurris pulpita socco,
Ad nova vix memorem diverbia coge senectam.
Jam facinus, Catilina, tuum, Lepidique tumultum,
Ab Lepido et Catulo jam res et tempora Romae
Orsus, bis senos seriem connecto per annos.
Jam lego civili mistum mavorte duellum.
(0881D)Movit quod socio Sertorius exsul Ibero.
Nec rudis haec avus admoneo, sed mille docendo
Ingenia expertus. Multos lactantibus annis
Ipse alui: gremioque fovens, et murmura solvens,
Eripui tenerum blandis nutricibus aevum.
Mox pueros molli monitu et formidine leni
Pellexi, ut mites peterent per acerba profectus,
Carpturi dulcem fructum radicis amarae.
Idem vesticipes motu jam puberis aevi,
Ad mores, artesque bonas, fandique vigorem
Produxi: quamquam imperium cervice negarent
Ferre, nec insertis praeberent ora lupatis.
Ardua temperies, dura experientia, rarus
Eventus, longo rerum spectatus ab usu,
(0882A)Ut regat indocilem mitis censura juventam.
Quae tolerata mihi, donec jam aerumna juvaret,
Leniretque usu bona consuetudo laborem.
Donec ad Augustae pia munera disciplinae
Accirer, varioque accingerer auctus honore:
Aurea cum parere mihi palatia jussum.
Absistat Nemesis: ferat et fortuna jocantem.
Praesedi imperio, dum praetextatus in ostro,
Et sceptro, et solio, sibi praefert jura magistri,
Majoresque putat nostros Augustus honores.
Quos mox sublimi maturus protulit auctu:
Quaestor ut Augustis, patri, natoque crearer:
Ut praefecturam duplicem, sellamque curulem,
Ut trabeam, pictamque togam, mea praemia, consul
Induerer: fastisque meis praelatus haberer.
(0882B)His ego quaesivi meritum quamgrande nepoti
Consul avus: lumenque tuae praeluceo vitae.
Quamvis et patrio jamdudum nomine clarus,
Posses ornatus, posses honoratus haberi:
Accessit tamen ex nobis honor inclytus. Hunc tu
Effice, ne sit onus: per te ut connixus in altum
Conscendas: speresque tuos, te consule, fasces.
IDYLLIUM V. Genethliacon ad eumdem Ausonium nepotem.
Carmina prima tibi cum jam puerilibus annis
Traderet assidui permulcens cura magistri,
Imbueretque novas aures, sensusque sequaces,
Ut respondendas docili quoque murmure voces
Emendata rudi proferret lingua palato,
(0882C)Addidimus nil triste senes: ne cura monendi
Laederet, aut dulces gustus vitiaret amaris.
At modo, cum motu vigeas jam puberis aevi,
Fortiaque a teneris possis secernere; et ipse
Admonitor morumque tibi, fandique videri:
Accipe non praecepta quidem, sed vota precantis
Et gratantis avi, festum ad solemne nepotis.
. . . . . . . . . . . . . . .
Adnuito, ut reducem fatorum a fine senectam
Sospes agam: festumque diem, dubitataque cernam
Sidera, deposito prope conclamatus in aevo.
Hoc, mellite nepos, duplicato fenore partum
Natali accedente tuo: munusque salutis
Plenius hoc nostrae, quod jam tibi puberis aevi
Crescit honos, juvenemque senex jam cerno nepotem.
(0882D)Sexta tibi haec primo remeat trieteris ab anno,
Septembris notis referens natalibus idus,
Idus alma dies, geniis quoque culta deorum.
Sextiles Hecate Latonia vindicat idus;
Mercurius Maias superorum adjunctus honori.
Octobres olim genitus Maro dedicat idus.
Idus saepe colas bissenis mensibus omnes,
Ausonii quicumque mei celebraveris Idus.
Vale, nepos dulcissime.
IDYLLIUM VI. Cupido cruci affixus.
AUSONIUS GREGORIO filio salutem.
An umquam vidisti nebulam pictam in pariete? Vidisti (0883A)utique et meministi. Treviri quippe in triclinio Aeoli fucata est pictura haec: Cupidinem cruci affigunt mulieres amatrices, non istae de nostro saeculo, quae sponte peccant, sed illae heroicae, quae sibi ignoscunt, et plectunt deum, quarum partem in lugentibus campis Maro noster enumerat. Hanc ego imaginem specie et argumento miratus sum. Denique mirandi stuporem transtuli ad ineptiam poetandi. Mihi praeter lemma nihil placet. Sed commendo tibi errorem meum: naevos nostros, et cicatrices amamus; nec soli nostro vitio peccasse contenti, affectamus ut amentur. Verum quid ego huic eclogae studiose patrocinor? Certus sum, quodcumque meum scieris, amabis, quod magis spero, quam ut laudes. Vale, ac dilige parentem.
(0883B)Aeris in campis, memorat quos Musa Maronis,
Myrteus amentes ubi lucus opacat amantes,
Orgia ducebant Heroides, et sua quaeque,
Ut quondam occiderant, lethi argumenta gerebant,
Errantes silva in magna, et sub luce maligna
Inter arundineasque comas, gravidumque papaver,
Et tacitos sine labe lacus, sine murmure rivos:
Quorum per ripas nebuloso lumine marcent
Fleti olim regum et puerorum nomina flores,
Mirator Narcissus, et Oebalides Hyacinthus,
Et Crocus auricomans, et murice pictus Adonis,
Et tragico scriptus gemitu Salaminius Aeas.
Omnia quae lacrymis et amoribus anxia moestis
Exercent memores obita jam morte dolores,
Rursus in amissum revocant Heroidas aevum.
(0883C)Fulmineos Semele decepta puerpera partus
Deflet, et ambustas lacerans per inania cunas
Ventilat ignavum simulati fulminis ignem.
Irrita dona querens, sexu gavisa virili,
Moeret in antiquam Caenis revocata figuram.
Vulnera siccat adhuc Procris: Cephalique cruentam
Diligit et percussa manum. Fert fumida testa
Lumina Sestiaca praeceps de turre puella.
Et de nimboso saltum Leucate minatur
Mascula Lesbiacis Sappho peritura sagittis.
Harmoniae cultus Eriphyle moesta recusat,
Infelix nato, nec fortunata marito.
Tota quoque aeriae Minoia fabula Cretae,
Picturarum instar tenui sub imagine vibrat.
Pasiphae nivei sequitur vestigia tauri.
(0883D)Licia fert glomerata manu deserta Ariadne.
Respicit abjectas desperans Phaedra tabellas.
Haec laqueum gerit: haec vanae simulacra coronae:
Daedaliae pudet hanc latebras subiisse juvencae.
Praereptas queritur per inania gaudia noctes
Laodamia duas vivi functique mariti.
Parte truces alia strictis mucronibus omnes
Et Thisbe, et Canace, et Sidonis horret Elissa.
Conjugis haec, haec patris, et haec gerit hospitis ensem.
Errat et ipsa olim, qualis per Latmia saxa
Endymioneos solita affectare sopores,
Cum face, et astrigero diademate Luna bicornis.
Centum aliae veterum recolentes vulnera amorum,
Dulcibus et moestis refovent tormenta querelis.
(0884A)Quas inter medias furvae caliginis umbram
Dispulit inconsultus Amor stridentibus alis.
Agnovere omnes puerum: memorique recursu
Communem sensere reum, quamquam humida circum
Nubila et auratis fulgentia cingula bullis,
Et pharetram, et rutilae fuscarent lampados ignem:
Agnoscunt tamen: et vanum vibrare vigorem
Occipiunt: hostemque unum loca non sua nactum,
Cum pigros ageret densa sub nocte volatus,
Facta nube premunt; trepidantem et cassa parantem
Suffugia, in coetum mediae traxere catervae.
Eligitur moesto myrtus notissima luco,
Invidiosa deum poenis. Cruciaverat illic
Spreta olim memorem Veneris Proserpina Adonin.
Hujus in excelso suspensum stipite Amorem,
(0884B)Devinctum post terga manus, substrictaque plantis
Vincula moerentem, nullo moderamine poenae
Affigunt: reus est sine crimine, judice nullo
Accusatus Amor. Se quisque absolvere gestit,
Transferat ut proprias aliena in crimina culpas.
Cunctae exprobrantes tolerati insignia lethi
Expediunt. Haec arma putant, haec ultio dulcis,
Ut quo quaeque periit, studeat punire dolore.
Haec laqueum tenet, haec speciem mucronis inanem
Ingerit: illa cavos amnes, rupemque fragosam,
Insanique metum pelagi, et sine fluctibus aequor.
Nonnullae flammas quatiunt, trepidoque minantur
Stridentes nullo igne faces. Rescindit adultum
Myrrha uterum lacrymis lugentibus: inque paventem
Gemmea fletiferi jaculatur succina trunci.
(0884C)Quaedam ignoscentum specie ludibria tantum
Sola volunt: stylus ut tenuis sub acumine puncti
Eliciat tenerum, de quo Rosa nata, cruorem.
Aut pubi admoveant petulantia lumina lychni.
Ipsa etiam simili genitrix obnoxia culpae
Alma Venus tantos penetrat secura tumultus.
Nec circumvento properans suffragia nato
Terrorem ingeminat, stimulisque accendit amaris
Ancipites furias: natique in crimina confert
Dedecus ipsa suum: quod vincula caeca mariti
Deprenso Mavorte tulit: quod pube pudenda
Hellespontiaci ridetur forma Priapi.
Quod crudelis Eryx; quod semivir Hermaphroditus.
Nec satis in verbis. Roseo Venus aurea serto
Moerentem pulsat puerum, et graviora paventem.
(0884D)Olli purpureum mulcato corpore rorem
Sutilis expressit crebro rosa verbere: quae, jam
Tincta prius, traxit rutilum magis ignea fucum.
Inde truces cecidere minae: vindictaque major
Crimine visa suo, Venerem factura nocentem.
Ipsae intercedunt Heroides, et sua quaeque
Funera crudeli malunt ascribere fato.
Tum grates pia mater agit cessisse dolentes,
Et condonatas puero dimittere culpas.
Talia nocturnis olim simulacra figuris
Exercent trepidam casso terrore quietem,
Quae postquam multa perpessus nocte Cupido
Effugit; pulsa tandem caligine somni
Evolat ad superos, portaque evadit eburna.
IDYLLIUM VII. Bissula.
(0885A)
AUSONIUS PAULO suo salutem.
Pervincis tamen, et operta Musarum mearum, quae initiorum velabat obscuritas, quamquam non profanus irrumpis, Paule charissime. Quamvis enim te non ejus vulgi existimem, quod Horatius arcet ingressu, tamen sua cuique sacra. Nec idem Cereri quod Libero, etiam sub iisdem cultoribus. Poemata quae in alumnam meam luseram, rudia et inchoata ad domesticae solatium cantilenae, cum sine metu et arcana securitate fruerentur, proferre ad lucem caligantia coegisti: verecundiae meae scilicet spolium concupisti, aut quantum tibi in me juris esset ab invito indicari. Nae tu Alexandri Macedonis pervicaciam supergressus, qui fatalis jugi lora, (0885B)cum solvere non posset, abscidit, et Pythiae specum, quod nefas erat petere, penetravit. Utere igitur ut tuis pari jure, sed fiducia dispari. Quippe tua possunt populum non timere, meis etiam intra me erubesco.
Ut voluisti, Paule, cunctos Bissulae versus habes:
Lusimus quos in Suevae gratiam virgunculae,
Otium magis foventes, quam studentes gloriae.
Tu molestus flagitator lege molesta carmina.
Tibi, quod intristi, exedendum est; sic vetus verbum jubet;
Compedes, quas ipse fecit, ipsus ut gestet faber.
Ad lectorem hujus libelli.
Carminis incompti tenuem lecture libellum,
(0885C)Pone supercilium.
Seria contractis expende poemata rugis.
Nos Thymelen sequimur.
Bissula in hoc schedio cantabitur, aut Erasinus.
Admoneo, ante bibas.
Jejunis nil scribo, meum post pocula si quis
Legerit, hic sapiat.
Sed magis hic sapiet, si dormiet: et putet ista
Somnia missa sibi.
Ubi nata sit Bissula, et quomodo in manus domini venerit.
Bissula trans gelidum stirpe et lare prosata Rhenum,
Conscia nascentis Bissula Danubii,
Capta manu, sed missa manu, dominatur in ejus
Deliciis, cujus bellica praeda fuit.
(0885D)Matre carens, nutricis egens, nescivit herai
Imperium . . . . . . . . . . .
Fortunae ac patriae quae nulla opprobria sensit,
Illico inexperto libera servitio.
Sic Latiis mutata bonis, Germana maneret
Ut facies, oculos caerula, flava comas.
Ambiguam modo lingua facit, modo forma puellam,
Haec Rheno genitam praedicat, haec Latio.
De eadem Bissula.
Delicium, blanditiae, ludus, amor, voluptas,
Barbara, sed quae Latias vincis alumna pupas,
Bissula nomen tenerae rusticulum puellae,
Horridulum non solitis, sed domino venustum.
(0886A)Ad pictorem, de Bissulae imagine.
Bissula nec ceris, nec fuco imitabilis ullo,
Naturale decus fictae non commodat arti.
Sandyx, et cerussa, alias simulate puellas,
Temperiem hanc vultus nescit manus, ergo age, pictor,
Puniceas confunde rosas, et lilia misce.
Quique erit ex illis color aeris, ipse sit oris.
Ad eumdem.
Pingere si nostram pictor meditaris alumnam,
Aemula Cecropias ars imitetur apes.
IDYLLIUM VIII. Precatio Ausonii consulis designati, pridie kalendas Januarii fascibus sumptis.
Jane, veni: novus anne, veni: renovate veni, Sol,
(0886B)Consulis Ausonii Latiam visure curulem.
Ecquid ab Augusta nunc majestate secundum,
Quod mireris, habes? Roma illa, domusque Quirini,
Et toga purpurei rutilans praetexta senati,
Hoc capite aeternis signat sua tempora Fastis.
Anne, bonis coepte auspiciis, da vere salubri
Apricas ventorum animas, da roscida Cancro
Solstitia, et gelidum Boream Septembribus horis.
Mordeat Autumnas frigus subtile pruinas;
Et tenuata modis cesset mediocribus Aestas.
Sementem notus humificet. Sit Bruma nivalis,
Dum pater antiqui renovatur Martius anni.
Spiret odorato florum nova gratia Maio,
Julius et segetes coquat, et mare temperet Euris.
Sirius ardentem non augeat igne Leonem.
(0886C)Discolor arboreos variet Pomona sapores.
Mitiget autumnus, quod maturaverit aestas,
Et genialis hiems parta sibi dote fruatur.
Pacem mundus agat: nec turbida sidera regnent.
Nulla tuos, Gradive, offendat stella penates,
Quae non aequa tibi: non Cynthia; non celer Arcas
Finitimus terris: non tu, Saturne, supremo
Ultime circuitu. Procul a Pyroente remotus
Tranquillum properabis iter. Vos cominus ite,
Stella salutigeri Jovis, et Cythereie Vesper.
Nonnumquam hospitibus facilis Cyllenius adsit.
Jane, veni: novus anne, veni: renovate veni, Sol.
Hostibus edomitis qua Francia mixta Suevis
Certat ad obsequium, Latiis ut militet armis:
Qua vaga Sauromates sibi junxerat agmina Chuni,
(0886D)Quaque Getes sociis Histrum assultabat Alanis.
Hoc mihi praepetibus victoria nuntiat alis.
Jam venit Augustus, nostros ut comat honores,
Officio exornans, quos participare cupisset.
Jane, veni: novus anne, veni: renovate veni, Sol.
Aurea venturo, Sol, porrige gaudia Jano:
Fascibus Ausonii succedet Caesar in annum,
Quintam Romulei praetextam habiturus honoris.
Ecce ubi se cumulat mea purpura (mitibus audi
Auribus hoc, Nemesis), post me dignatur oriri
Augustus consul. Plus quam conferre videtur
Me sibi: qui jussit nostros praecedere fasces.
Jane, veni: novus anne, veni: renovate veni, Sol;
Coge secuturos bis sena per ostia menses,
(0887A)Tu tropicum soli da cedere; rursus et illum
Terga dare, ut duplex tropicus varietur ab astro,
Et quater a ternis properet mutatio signis.
Aestivos impelle dies, brumamque morantem
Noctibus acceleret promissus Caesaris annus.
Illum ego si cernam, tum terque quaterque beatus,
Tunc ero bis consul, tunc tangam vertice coelum.
IDYLLIUM IX. Item precatio kalendis Januariis.
Anne, bonis coepte auspiciis, felicia cernis
Consulis Ausonii primordia, prome coruscum,
Sol aeterne, caput: solitoque illustrior, almo
Lumine purpureum jubar exsere lucis Eoae.
Anne, pater rerum, quas Jani mense bifrontis
(0887B)Volvis in hibernum glaciali fine Decembrem,
Anne, veni, et festum veteris novus aspice Jani.
Solemnes pervade vias, bissenaque mundo
Curricula aequatis varians per tempora signis,
Praecipitem aeterna perfer vertigine cursum;
Sic prono raptate polo contraria Phoebus
Ut momenta ferat servata parte dierum,
Et novus hiberno reparet sua lumina pulsu.
Menstrua ter decies redeunt dum cornua Lunae,
Exortus, obitusque manu volvente rotabis,
Legitimum Phoebi cohibens per signa meatum.
IDYLLIUM X. Mosella.
Transieram celerem nebuloso lumine Navam,
(0887C)Addita miratus veteri nova moenia vico:
Aequavit Latias ubi quondam Gallia Cannas:
Infletaeque jacent inopes super arva catervae.
Unde iter ingrediens nemorosa per avia solum,
Et nulla humani spectans vestigia cultus,
Praetereo arentem sitientibus undique terris
Dumnissum, rignasque perenni fonte Tabernas,
Arvaque Sauromatum nuper metata colonis:
Et tandem primis Belgarum conspicor oris
Nivomagum, divi castra inclyta Constantini.
Purior hic campis aer: Phoebusque sereno
Lumine purpureum reserat jam sudus Olympum.
Nec jam consertis per mutua vincula ramis
Quaeritur exclusum viridi caligine coelum:
Sed liquidum jubar, et rutilam visentibus aethram
(0887D)Libera perspicui non invidet aura diei.
In speciem cum me patriae, cultumque nitentis
Burdigalae blando pepulerunt omnia visu,
Culmina villarum, pendentibus edita ripis,
Et virides Baccho colles, et amoena fluenta
Subterlabentis tacito rumore Mosellae.
Salve, amnis laudate agris, laudate colonis,
Dignata imperio debent cui moenia Belgae:
Amnis odorifero juga vitea consite Baccho,
Consite gramineas amnis viridissime ripas:
Naviger, ut pelagus; devexas pronus in undas,
Ut fluvius; vitreoque lacus imitate profundo;
Et rivos trepido potis aequiparare meatu,
Et liquido gelidos fontes praecellere potu,
(0888A)Omnia solus habes, quae fons, quae rivus, et amnis,
Et lacus, et bivio refluus manamine pontus.
Tu placidis prolapsus aquis, nec murmura venti
Ulla, nec occulti pateris luctamina saxi.
Non superante vado rapidos reparare meatus
Cogeris, exstantes medio non aequore terras
Interceptus habes: justi ne demat honorem
Nominis, exclusum si dividat insula flumen.
Tu duplices sortite vias, et cum amne secundo
Defluis, ut celeres feriant vada concita remi:
Et cum per ripas, nusquam cessante remulco,
Intendunt collo malorum vincula nautae.
Ipse tuos quotiens miraris in amne recursus,
Legitimosque putas prope segnius ire meatus?
Tu neque limigenis ripam praetexeris ulvis,
(0888B)Nec piger immundo perfundis littora coeno,
Sicca sed in prima aspergis vestigia lympha.
I nunc, et Phrygiis sola levia consere crustis,
Tendens marmoreum laqueata per atria campum.
Ast ego despectis, quae census opesque dederunt,
Naturae mirabor opus, non, cura nepotum,
Laetaque jacturis ubi luxuriatur egestas.
Hic solidae sternunt humentia littora arenae,
Nec retinent memores vestigia pressa figuras.
Spectaris vitreo per levia terga profundo,
Secreti nihil amnis habens. Utque almus aperto
Panditur intuitu liquidis obtutibus aer,
Nec placidi prohibent oculos per inania venti:
Sic demersa procul durante per intima visu
Cernimus, arcanique patet penetrale fluenti:
(0888C)Cum vada lene meant, liquidarum et lapsus aquarum
Prodit caerulea dispersas luce figuras:
Quod sulcata levi crispatur arena meatu:
Inclinata tremunt viridi quod gramina fundo.
Utque sub ingenuis agitatae fontibus herbae
Vibrantes patiuntur aquas: lucetque, latetque
Calculus: et viridem distinguit glarea muscum.
Nota Caledoniis talis pictura Britannis,
Cum virides algas, et rubra corallia nudat
Aestus, et albentes concharum germina baccas,
Deliciasque hominum locupletes, quaeque sub undis
Assimulant nostros imitata monilia cultus.
Haud aliter placidae subter vada laeta Mosellae,
Detegit admixtos non concolor herba lapillos.
Intentos tamen usque oculos errore fatigant
(0888D)Interludentes examina lubrica pisces.
Sed neque tot species, obliquatosque natatus,
Quaeque per adversum succedunt agmina flumen,
Nominaque, et cunctos numerosae stirpis alumnos,
Edere fas. Haud ille sinit, cui cura secundae
Sortis, et aequorei cessit tutela tridentis.
Tu mihi flumineis habitatrix Nais in oris,
Squamigeri gregis ede choros, liquidoque sub alveo
Dissere caeruleo fluitantes amne catervas.
Squameus herbosas Capito interlucet arenas,
Viscere prae tenero fartim congestus, aristis,
Nec duraturus post bina trihoria mensis.
Purpureisque Salar stellatus tergora guttis,
Et nullo spinae nociturus acumine Redo,
(0889A)Effugiensque oculos celeri levis Umbra natatu.
Tuque per obliqui fauces vexate Saravi,
Qua bis terna fremunt scopulosis ostia pilis,
Cum defluxisti famae majoris in amnem,
Liberior laxos exerces, Barbe, natatus.
Tu melior pejore aevo, tibi contigit omni
Spirantum ex numero non inlaudata senectus.
Nec te Puniceo rutilantem viscere, Salmo,
Transierim, latae cujus vaga verbera caudae
Gurgite de medio summas referuntur in undas,
Occultus placido cum proditur aequore pulsus.
Tu loricato squamosus pectore, frontem
Lubricus, et dubiae facturus fercula coenae,
Tempora longarum fers incorrupte morarum,
Praesignis maculis capitis: cui prodiga nutat
(0889B)Alvus, opimatoque fluens abdomine venter.
Quaeque per Illyricum, per stagna binominis Istri,
Spumarum indiciis caperis, Mustela, natantum,
In nostrum subvecta fretum, ne lata Mosellae
Flumina tam celebri defraudarentur alumno.
Quis te naturae pinxit color? atra superne
Puncta notant tergum, quae lutea circuit Iris.
Lubrica caeruleus perducit tergora fucus.
Corporis ad medium fartim pinguescis; at illinc
Usque sub extremam squallet cutis arida caudam.
Nec te delicias mensarum, Perca, silebo,
Amnigenos inter pisces dignande marinis,
Solus puniceis facilis contendere mullis:
Nam neque gustus iners, solidoque in corpore partes
Segmentis coeunt, sed dissociantur aristis.
(0889C)Hic etiam Latio risus praenomine, cultor
Stagnorum, querulis vis infestissima ranis,
Lucius, obscuras ulva coenoque lacunas
Obsidet. Hic nullos mensarum lectus ad usus,
Fervet fumosis olido nidore popinis.
Quis non et virides vulgi solatia Tincas
Norit, et Alburnos praedam puerilibus hamis,
Stridentesque focis opsonia plebis Alausas?
Teque inter species geminas, neutrumque et utrumque,
Qui necdum Salmo, nec jam Salar, ambiguusque
Amborum medio Fario intercepte sub aevo?
Tu quoque flumincas inter memorande cohortes,
Gobio, non major geminis sine pollice palmis,
Praepinguis, teres, ovipara congestior alvo;
(0889D)Propexique jubas imitatus Gobio Barbi.
Nunc pecus aequoreum celebrabere, magne Silure:
Quem velut Actaeo perductum tergora olivo
Amnicolam Delphina reor. Sic per freta magnum
Laberis, et longi vix corporis agmina solvis,
Aut brevibus defensa vadis, aut fluminis ulvis.
At cum tranquillos moliris in amne meatus,
Te virides ripae, te caerula turba natantum,
Te liquidae mirantur aquae; diffunditur alveo
Aestus, et extremi procurrunt margine fluctus.
Talis Atlantiaco quondam balaena profundo,
Cum vento motuve suo telluris ad oras
Pellitur, exclusum fundit mare, magnaque surgunt
Aequora, vicinique timent decrescere montes.
(0890A)Hic tamen, hic nostrae mitis Balaena Mosellae,
Exitio procul est, magnoque honor additus amni.
Jam liquidas spectasse vias, et lubrica pisces
Agmina, multiplicesque satis numerasse catervas.
Inducant aliam spectacula vitea pompam:
Sollicitentque vagos baccheia munera visus:
Qua sublimis apex longo super ardua tractu
Et rupes, et aprica jugi, flexusque, sinusque
Vitibus assurgunt, naturalique theatro.
Gauranum sic alma jugum vindemia vestit,
Et Rhodopen, proprioque nitent Pangaea Lyaeo.
Sic viret Ismarius super aequora Thracia collis.
Sic mea flaventem pingunt vineta Garumnam.
Summis quippe jugis tendentis in ultima clivi,
Conseritur viridi fluvialis margo Lyaeo.
(0890B)Laeta operum plebes, festinantesque coloni
Vertice nunc summo properant, nunc dejuge dorso,
Certantes stolidis clamoribus. Inde viator
Riparum subjecta terens, hinc navita labens,
Probra canunt seris cultoribus: astrepit ollis
Et rupes, et silva tremens, et concavus amnis.
Nec solos hominum delectat scena locorum.
Hic ego et agrestes Satyros, et glauca tuentes
Naidas, extremis credam concurrere ripis,
Capripedes agitat cum laeta protervia Panas,
Insultantque vadis, trepidasque sub amne sorores
Terrent, indocili pulsantes verbere fluctum.
Saepe etiam mediis furata e collibus uvas
Inter Oreiadas Panope fluvialis amicas,
Fugit lascivos paganica numina Faunos.
(0890C)Dicitur et medio cum sol stetit igneus orbe,
Ad commune fretum, Satyros vitreasque sorores,
Consortes celebrare choros; cum praebuit horas
Secretas hominum coetu flagrantior aestus.
Tunc insultantes sua per freta ludere Nymphas,
Et Satyros mersare vadis, rudibusque natandi
Per medias exire manus: dum lubrica salsi
Membra petunt, liquidosque fovent pro corpore fluctus.
Sed non haec spectata ulli, nec cognita visu,
Fas mihi sit pro parte loqui; secreta tegatur,
Et commissa suis lateat reverentia rivis.
Illa fruenda palam species, cum glaucus opaco
Respondet colli fluvius; frondere videntur
Fluminei latices, et palmite consitus amnis.
(0890D)Quis color ille vadis, seras cum protulit umbras
Hesperus, et viridi profundit monte Mosellam?
Tota natant crispis juga motibus, et tremit absens
Pampinus, et vitreis vindemia turget in undis;
Annumerat virides derisus navita vites,
Navita caudiceo fluitans super aequora lembo,
Per medium qua sese amni confundit imago
Collis, et umbrarum confinia conserit amnis.
Haec quoque quam dulces celebrant spectacula pompas,
Remipedes medio certant cum flumine lembi,
Et varios ineunt flexus, viridesque per oras
Stringunt attonsis pubentia germina pratis!
Puppibus et proris alacres gestire magistros,
(0891A)Impubemque manum super amnica terga vagantem
Dum spectat transire, dein sua seria ludo
Posthabet: excludit veteres nova gratia curas
Tales Cumano despectat in aequore ludos
Liber, sulphurei cum per juga consita Gauri,
Perque vaporiferi graditur vineta Vesevi;
Cum Venus, Actiacis Augusti laeta triumphis,
Ludere lascivos fera praelia jussit Amores,
Qualia Niliacae classes Latiaeque triremes
Subter Apollineae gesserunt Leucados arces;
Aut Pompeiani Mylasena pericula belli
Euboicae referunt per Averna sonantia cymbae,
Innocuos ratium pulsus, pugnasque jocantes
Naumachiae, Siculo quales spectante Peloro,
Caeruleus viridi reparat sub imagine pontus.
(0891B)Non aliam speciem petulantibus addit ephebis
Pubertasque, amnisque, et picti rostra phaseli.
Hos Hyperionio cum sol perfuderit aestu,
Reddit nautales vitreo sub gurgite formas,
Et redigit pandas inversi corporis umbras.
Utque agiles motus dextra laevaque frequentant,
Et commutatis alternant pondera remis,
Unda refert alios simulacra humentia nautas.
Ipsa suo gaudet simulamine nautica pubes,
Fallaces fluvio mirata redire figuras.
Sic ubi compositos ostentatura capillos,
Candentem late speculi explorantis honorem
Cum primum charae nutrix admovit alumnae,
Laeta ignorato fruitur virguncula ludo,
Germanaeque putat formam spectare puellae:
(0891C)Oscula fulgenti dat non referenda metallo,
Aut fixas praetentat acus, aut frontis ad oram
Vibratis coeptat digitis extendere crines:
Talis ad umbrarum ludibria nautica pubes
Ambiguis fruitur veri falsique figuris.
Jam vero accessus faciles qua ripa ministrat,
Scrutatur toto populatrix turba profundo
Heu! male defensos penetrali flumine pisces!
Hic medio procul amne trahens humentia lina,
Nodosis decepta plagis examina vertit;
Ast hic tranquillo qua labitur agmine flumen,
Ducit corticeis fluitantia retia signis.
Ille autem scopulis subjectas pronus in undas,
Inclinat lentae convexa cacumina virgae,
Indutos escis jaciens lethalibus hamos.
(0891D)Quos ignara doli postquam vaga turba natantum
Rictibus invasit, patulaeque per intima fauces
Sera occultati senserunt vulnera ferri,
Dum trepidant, subit indicium, crispoque tremori
Vibrantis setae nutans consentit harundo.
Nec mora: et excussam stridenti verbere praedam
Dextera in obliquum raptat puer. Excipit ictum
Spiritus, ut fractis quondam per inane flagellis
Aura crepat, motoque assibilat aere ventus.
Exsultant udae super arida saxa rapinae,
Luciferique pavent lethalia tela diei.
Quique sub amne suo mansit vigor, aere nostro
Segnis anhelatis vitam consumit in auris.
Jam piger invalido vibratur corpore plausus;
(0892A)Torpida supremos patitur jam cauda tremores,
Nec coeunt rictus; haustas sed hiatibus auras
Reddit mortiferos exspirans branchia flatus.
Sic ubi fabriles exercet spiritus ignes,
Accipit alterno cohibetque foramine ventos
Lanea sagineis alludens parma cavernis.
Vidi egomet quosdam lethi sub fine trementes
Collegisse animas: mox in sublime citatos,
Cernua subjectum praeceps dare corpora in amnem,
Desperatarum potientes rursus aquarum.
Quos impos damni puer inconsultus ab alto
Impetit, et stolido captat prensare natatu.
Sic Anthedonius Boeotia per freta Glaucus
Gramina gustatu postquam exitialia Circes
Expertus, carptas moribundis piscibus herbas
(0892B)Sumpsit, Carpathium subiit novus accola pontum.
Ille hamis et rete potens, scrutator operti
Nereos, aequoream solitus convertere Tethyn,
Inter captivas fluitavit praedo catervas.
Talia despectant longo per caerula tractu
Pendentes saxis instanti culmine villae.
Quas medius dirimit sinuosis flexibus errans
Amnis, et alternas comunt praetoria ripas.
Quis modo Sestiacum pelagus, Nepheleidos Helles
Aequor: Abydeni freta quis miretur ephebi?
Quis Chalcedonio constratum ab littore pontum,
Regis opus Magni, mediis Euripus ubi undis
Europaeque Asiaeque vetat concurrere terras?
Non hic dira freti rabies, non saeva furentum
Praelia Caurorum. Licet hic commercia linguae
(0892C)Jungere, et alterno sermonem texere pulsu.
Blanda salutiferas permiscent littora voces,
Et voces, et pene manus. Resonantia utrimque
Verba refert, mediis concurrit fluctibus Echo.
Qui potis, innumeros cultusque, habitusque retexens,
Pandere tectonicas per singula praedia formas!
Non hoc spernat opus Gortynius aliger, aedis
Conditor Euboicae, casus quem fingere in auro
Conantem Icarios, patrii pepulere dolores.
Non Philo Cecropius; non qui laudatus ab hoste
Clara Syracosii traxit certamina belli.
Forsan et insignes hominumque operumque labores
Hic habuit decimo celebrata volumine Marci
Hebdomas; hic clari viguere Menecratis artes,
(0892D)Atque Ephesi spectata manus, vel in arce Minervae
Ictinus, magico cui noctua perlita fuco
Allicit omne genus volucres, perimitque tuendo.
Conditor hic forsan fuerit Ptolemaidos aulae
Dinochares, quadro cui in fastigia cono
Surgit, et ipsa suas consumit Pyramis umbras,
Jussus ob incesti qui quondam foedus amoris
Arsinoen Pharii suspendit in aere templi.
Spirat enim tecti testudine vera Magnetis,
Affictamque trahit ferrato crine puellam.
Hos ergo aut horum similes est credere dignum
Belgarum in terris scenas posuisse domorum,
Molitos celsas fluvii decoramina villas.
Haec est nativi sublimis in aggere saxi;
(0893A)Haec procurrentis fundata crepidine ripae;
Haec refugit, captumque sinu sibi vindicat amnem.
Illa tenens collem, qui plurimus imminet amni,
Usurpat faciles per culta, per aspera visus;
Utque suis fruitur dives speculatio terris.
Quin etiam riguis humili pede condita pratis
Compensat celsi bona naturalia montis,
Sublimique minans irrumpit in aethera tecto,
Ostentans altam, Pharos ut Memphitica, turrim.
Huic proprium est clausos consepto gurgite pisces
Apricas scopulorum inter captare novales.
Haec summis innixa jugis labentia subter
Flumina despectu jam caligante tuetur.
Atria quid memorem viridantibus assita pratis?
Innumerisque super nutantia tecta columnis?
(0893B)Quid quae sulphurea substructa crepidine fumant
Balnea, ferventi cum Mulciber haustus operto,
Volvit anhelatas tectoria per cava flammas,
Inclusum glomerans aestu exspirante vaporem?
Vidi ego defessos multo sudore lavacri
Fastidisse lacus et frigora piscinarum,
Ut vivis fruerentur aquis; mox amne refotos
Plaudenti gelidum flumen pepulisse natatu.
Quod si Cumanis huc afforet hospes ab oris,
Crederet Euboicas simulacra exsilia Baias
His donasse locis: tantus cultusque nitorque
Allicit, et nullum parit oblectatio luxum.
Sed mihi qui tandem finis tua glauca fluenta
Dicere, dignandumque mari memorare Mosellam?
Innumeri quod te diversa per ostia late
(0893C)Incurrunt amnes? quamquam differre meatus
Possent; sed celerant in te consumere nomen.
Namque et Pronaeae Nemesaeque adjuta meatu
Sura tuas properat non degenerare sub undas,
Sura interceptis tibi gratificata fluentis:
Nobilius permixta tuo sub nomine, quam si
Ignoranda patri confunderet ostia ponto:
Te rapidus Gelbis, te marmore clarus Erubrus
Festinant famulis quamprimum allambere lymphis,
Nobilibus Gelbis celebratus piscibus: ille
Praecipiti torquens cerealia saxa rotatu,
Stridentesque trahens per levia marmora serras
Audit perpetuos ripa ex utraque tumultus.
Praetereo exilem Lesuram, tenuemque Drachonum,
Nec fastiditos Salmonae usurpo fluores.
(0893D)Naviger undisona dudum me mole Saravus
Torta veste vocat: longum qui distulit amnem,
Fessa sub Augustis ut volveret ostia muris.
Nec minor hoc, tacitum qui per sola pinguia labens
Stringit frugiferas felix Alisontia ripas,
Mille alii, prout quemque suus magis impetus urget,
Esse tui cupiunt. Tantus properantibus undis
Ambitus, aut moles. Quod si tibi, dia Mosella,
Smyrna suum vatem, vel Mantua clara dedisset:
Cederet Iliacis Simois memoratus in oris,
Nec praeferre suos auderet Tibris honores.
Da veniam mihi, Roma potens. Pulsa, oro, facessat
Invidia, et Latiae Nemesis non cognita linguae,
Imperii sedem, Romaeque tuere parentes.
(0894A)Salve, magne parens frugumque virumque Mosella.
Te clari proceres, te bello exercita pubes,
Aemula te Latiae decorat facundia linguae.
Quin etiam mores, et laetum fronte severa
Ingenium, natura tuis concessit alumnis.
Nec sola antiquos ostentat Roma Catones:
Aut unus tantum justi spectator et aequi
Pollet Aristides, veteresque illustrat Athenas.
Verum ego quid laxis nimium spatiatus habenis
Victus amore tui praeconia detero? conde,
Musa chelyn, pulsis extremo carmine nervis.
Tempus erit, cum me studiis ignobilis oti
Mulcentem curas, seniique aprica foventem,
Materiae commendet honos: cum facta viritim
Belgarum, patriosque canam decora inclyta mores.
(0894B)Mollia subtili nebunt mihi carmina filo
Pierides, tenuique aptas subtegmine telas
Percurrent: dabitur nostris quoque purpura fusis.
Quis mihi tum non dictus erit? memorabo quietos
Agricolas: legumque catos, fandique potentes,
Praesidium sublime reis: quos curia summos
Municipum vidit proceres, propriumque senatum:
Quos praetextati celebris facundia ludi
Contulit ad veteris praeconia Quintiliani.
Quique suas rexere urbes, purumque tribunal
Sanguine, et innocuas illustravere secures;
Aut Italum populos, aquilonigenasque Britannos
Praefecturarum titulo tenuere secundo.
Quique caput rerum Romam, populumque patresque
Tantum non primo rexit sub nomine: quamvis
(0894C)Praefuerit primis. Festinat solvere tandem
Errorem fortuna suum: libataque supplens
Praemia, jam veri fastigia reddet honoris
Nobilibus repetenda nepotibus. At modo coeptum
Detexatur opus: dilata et laude virorum,
Dicamus laeto per rura virentia tractu
Felicem fluvium, Rhenique sacremus in undis.
Caeruleos nunc, Rhene, sinus, hyaloque virentem
Pande peplum, spatiumque novi metare fluenti,
Fraternis cumulandus aquis. Nec praemia in undis
Sola, sed Augustae veniens quod moenibus urbis
Spectavit junctos Natique Patrisque triumphos,
Hostibus exactis Nicrum super, et Lupodunum,
Et fontem Latiis ignotum annalibus Histri.
Haec profligati venit modo laurea belli:
(0894D)Mox alias aliasque feret. Vos pergite juncti,
Et mare purpureum gemino propellite tractu.
Neu vereare minor, pulcherrime Rhene, videri:
Invidiae nil hospes habet. Potiere perenni
Nomine: tu fratrem, famae securus, adopta.
Dives aquis, dives nymphis, largitor utrique
Alveus extendet geminis divortia ripis,
Communesque vias diversa per ostia fundet.
Accedent vires, quas Francia, quasque Chamaves,
Germanique tremant: tunc verus habebere limes.
Accedet tanto geminum tibi nomen ab amni.
Cumque unus de fonte fluas, dicere bicornis.
Haec ego, VIVISCA ducens ab origine gentem,
Belgarum hospitiis nunc per nova foedera notus,
(0895A)Ausonius, nomen Latium, patriaque, domoque
Gallorum extremos inter, celsamque Pyraenen,
Temperat ingenuos qua laeta Aquitania mores,
Audax exigua fide concino. Fas mihi sacrum
Perstrinxisse amnem tenui libamine Musae.
Nec laudem affecto; veniam peto. Sunt tibi multi,
Alme amnis, sacros qui sollicitare fluores
Aonidum, totamque solent haurire Aganippen.
Ast ego, quanta mei dederit se vena liquoris,
Burdigalam cum me in patriam, nidumque senectae
Augustus pater, et natus, mea maxima cura,
Fascibus Ausoniis decoratum et honore curuli
Mittent, emeritae post tempora disciplinae,
Latius Arctoi praeconia persequar amnis.
Addam urbes, tacito quas subterlaberis alveo:
(0895B)Moeniaque antiquis te prospectantia muris:
Addam, praesidiis dubiarum condita rerum,
Sed modo securis non castra, sed horrea Belgis.
Addam felices ripa ex utraque colonos,
Teque inter medios hominumque boumque labores,
Stringentem ripas, et pinguia culta secantem.
Non tibi se Liger anteferet, non Axona praeceps;
Matrona non, Gallos Belgasque intersita fines;
Santonico refluus non ipse Carantonus aestu.
Concedes gelido Durani de monte volutus
Amnis: et auriferum postponet Gallia Tarnem.
Insanumque ruens per saxa rotantia late
In mare purpureum, dominae tamen ante Mosellae
Numine adorato, Tarbellicus ibit Aturrus.
Corniger externas celebranda Mosella per oras,
(0895C)Nec solis celebranda locis, ubi fonte supremo
Exseris auratum taurinae frontis honorem:
Quaque trahis placidos sinuosa per arva meatus:
Vel qua Germanis sub portubus ostia solvis:
Si quis honos tenui volet adspirare camenae,
Perdere si quis in his dignabitur otia musis,
Ibis in ora hominum, laetoque fovebere cantu.
Te fontes, vivique lacus, te caerula noscent
Flumina: te veteres pagorum gloria luci;
Te Druna, te sparsis incerta Druentia ripis,
Alpinique colent fluvii, duplicemque per urbem
Qui meat, et dextrae Rhodanus dat nomina ripae.
Te stagnis ego caeruleis, magnumque sonoris
Amnibus, aequoreae te commendabo Garumnae.
IDYLLIUM XI. Griphus ternarii numeri.
(0895D)
AUSONIUS SYMMACHO salutem.
Latebat inter nugas meas libellus ignobilis, utinamque latuisset, neque indicio suo tamquam sorex periret. Hunc ego cum velut gallinaceus Euclionis situ chartei pulveris eruissem, excussum relegi, atque ut avidus fenerator, improbum nummum malui occupare, quam condere. Dein cogitans mecum non illud Catullianum, Cui dono lepidum novum libellum? sed ἀμαλακώτερον et verius, Cui dono illepidum rudem libellum? non diu quaesivi. Tu enim occurristi, quem ego si mihi potestas sit ex omnibus deligendi, unum semper elegerim. Misi itaque ad te frivola gerris Siculis (0896A)vaniora, ut cum agis nihil, haec legas, et ne nihil agas, defendas. Igitur iste nugator libellus jam diu secreta quidem, sed vulgi lectione laceratus perveniet tandem in manus tuas. Quem tu aut ut Aesculapius redintegrabis ad vitam, aut ut Plato, juvante Vulcano, liberabis infamia, si pervenire non debet ad famam. Fuit autem ineptiolae hujus ista materia in expeditione, quod tempus, ut scis, licentiae militaris est: super mensam meam facta est invitatio, non illa de ludibrii convivio, ut Graeco more biberetur, sed illa de Flacci ecloga, in qua propter mediam noctem, et novam lunam, et Muraenae auguratum, ternos ter cyathos attonitus petit vates. Hunc locum de ternario numero illico nostra illa poetica scabies coepit exsculpere: cujus morbi quoniam facile contagium est, utinam ad te quoque (0896B)prurigo commigret, et fuco tuae emendationis adjecto impingas spongiam, quae imperfectum opus equi male spumantis absolvat. Ac ne me gloriosum neges, coeptos inter prandendum versiculos ante coenae tempus absolvi, hoc est, dum bibo, et paulo ante, quam biberem. Sit ergo examen pro materia et tempore. Sed tu quoque hoc ipsum paulo hilarior et dulcior lege: namque injurium est de poeta male sobrio lectorem abstemium judicare. Neque me fallit fore aliquem, qui hunc jocum nostrum acutis naribus et caperata fronte condemnet, negetque me omnia, quae ad ternarium, et novenarium numeros pertinent attigisse: quem ego verum dicere fatebor, juste negabo. Quippe si bonus est, quae omisi, non oblita mihi, sed praeterita existimet. Dehinc qualiscumque est, cogitet secum, quam multa de his non (0896C)reperisset, si ipse quaesisset. Sciat etiam me nec omnibus erutis usum, et quibusdam oblatis abusum. Quam multa enim de ternario sciens neglexi tempora, et personas, genera, et gradus, novem naturalia metra cum trimetris, totam grammaticam et musicam, librosque medicininos, ter maximum Hermem, et amatorem primum philosophiae, Varronisque numeros, et quidquid profanum vulgus ignorat. Postremo, quod facile est, cum ipse multa invenerit, comparet se, atque me: occupatum, cum otioso: pransum, cum abstemio: jocum et ludum meum, diligentiam et calumniam suam. Alius enim alio plura invenire potest, nemo omnia. Quod si alicui et obscurus videbor, apud eum me sic tuebere: Primum ejusmodi idyllia nisi vel obscura sint, nihil futura: deinde numerorum naturam non esse scirpum, (0896D)ut sine nodo sint. Postremo si etiam tibi obscurus fuero, cui nihil neque neglectum est, neque non intellectum: tum vero ego beatus, quod affectavi, assequar, me ut requiras, me desideres, de me cogites. Vale.
Ter bibe, vel totiens ternos; sic mystica lex est,
Vel tria potanti, vel ter tria multiplicanti,
Imparibus novies ternis contexere coebum.
Juris idem tribus est, quod ter tribus. Omnia in istis:
Forma hominis coepti, plenique exactio partus,
Quique novem novies fati tenet ultima finis.
Tres Ope progeniti fratres, tres ordine partae ( Al. Parcae).
(0897A)Vesta, Ceres, et Juno, secus muliebre sorores.
Inde trisulca Jovis sunt fulmina. Cerberus inde.
Inde Tridens: triplexque Helenes cum fratribus ovum.
Ter nova Nestoreos implevit purpura fusos.
Et toties terno cornix vivacior aevo.
Quam novies terni glomerantem saecula tractus
Vincunt aeripedes ter terno Nestore cervi,
Tres quorum aetates superat Phoebeius oscen.
Quem novies senior Gangeticus anteit ales,
Ales cinnameo radiatus tempora nido.
Tergemina est Hecate, tria virginis ora Dianae.
Tres Charites, tria Fata, triplex vox, trina elementa,
Tres in Trinacria Siredones. Omnia terna.
(0897B)Tres volucres, tres semideae, tres semipuellae.
Ter tribus ad palmam jussae certare Camenis,
Ore, manu, flatu, buxo, fide, voce canentes.
Tres sophiae partes, tria Punica bella, trimestres
Annorum coelique vices, noctisque per umbram
Tergemini vigiles. Ter clara instantis Eoi
Signa canit serus deprenso Marte satelles.
Et qui conceptus triplicatae vespere noctis,
Jussa quater ternis affixit opima tropaeis.
Et lyrici vates numero sunt Mnemonidarum,
Tres solas quondam tenuit quas dextera Phoebi:
Sed Citheron totiens ternas ex aere sacravit
Relligione patrum, qui sex sprevisse timebant.
Trina Terentino celebrata trinoctia ludo:
Qualia bis genito Thebis Trieterica Baccho.
(0897C)Tres primas Thracum pugnas tribus ordine bellis,
Juniadae patrio inferias misere sepulcro.
Illa etiam thalamos per trina aenigmata quaerens,
Qui bipes, et quadrupes foret, et tripes omnia solus,
Terruit Aoniam volucris, leo, virgo, triformis
Sphinx, volucris pennis, pedibus fera, fronte puella.
Trina in Tarpeio fulgent consortia templo.
Humana efficiunt habitacula ter genus artes,
Parietibus quae saxa locat, quae culmine tigna,
Et quae supremo comit tectoria cultu.
Hinc Bromii quadrantal, et hinc Sicana medimna.
Hoc tribus, haec geminis tribus explicat usus agendi.
In Physicis tria prima, Deus, mundus, data forma.
Ter genus omnigenum, genitor, genitrix, generatum.
(0897D)Per trinas species trigonorum regula currit,
Aequilatus, vel crure pari, vel in omnibus impar.
Tres coit in partes numerus perfectus: ut idem
Congrege ter trino per ter tria dissolvatur.
Tres primus, par, impar habet, mediumque: sed ipse
Ut tres, sic quinque, et septem quoque dividit unus.
Et numero in toto positus sub acumine centri,
Distinguit solidos coebo pergente trientes,
Aequipares dirimens partes ex impare terno,
Et paribus triplex medium: cum quattuor et sex
Bisque quaternorum secernitur omphalos idem.
Jus triplex, tabulae quod ter sanxere quaternae,
Sacrum, privatum, et populi commune quod usquam est.
(0898A)Interdictorum trinum genus: unde repulsus
Vi fuero, aut Utrobi fuerit, Quorumve bonorum.
Triplex libertas, capitisque minutio triplex.
Trinum dicendi genus est, sublime, modestum,
Et tenui filo. Triplex quoque forma medendi,
Quoi logos, aut methodos, cuique experientia nomen.
Et medicina triplex, servare, cavere, mederi.
Tres oratorum cultus, regnata Colosso
Quem Rhodos, Actaeae quem dilexistis, Athenae,
Et quem de scenis tetrica ad subsellia traxit
Prosa Asiae, in causis numeros imitata chororum.
Orpheos hinc tripodes, quia sunt tria, terra, aqua, flamma.
Triplex sideribus positus, distantia, forma.
(0898B)Et modus, et genitrix modulorum musica triplex,
Mixta libris, secreta astris, vulgata theatris.
Martia Roma triplex, equitatu, plebe, senatu.
Hoc numero tribus, et sacro de monte Tribuni.
Tres equitum turmae: tria nomina nobiliorum.
Nomina sunt chordis tria: sunt tria nomina mensi.
Geryones triplex: triplex compago Chimaerae.
Scylla triplex commissa tribus, cane, virgine, pisce.
Gorgones, Harpyiaeque, et Erynnies agmine terno.
Et tres fatidicae nomen commune Sibyllae:
Quarum tergemini fatalia carmina libri:
Quos ter quinorum servat cultura virorum.
Ter bibe. Tres numerus super omnia, tres Deus unus.
Hic quoque ne ludus numero transcurrat inerti,
(0898C)Ter decies ternos habeat, deciesque novenos.
IDYLLIUM XII. Technopaegnion.
AUSONIUS PAULO suo salutem.
Misi ad te technopaegnion inertis otii mei inutile opusculum. Versiculi sunt monosyllabis coepti, et monosyllabis terminati. Nec hic modo stetit scrupea difficultas, sed accessit ad miseriam cogitandi, ut idem monosyllabum quod esset finis extremi versus, principium fieret insequentis. Dic ergo, O mora, et o poena, rem vanam quippe curavi. Exigua est, et fastiditur inconnexa, et implicatur, cum sit aliquid nihili, vel deprehenditur. Laboravi tamen, ut haberet aut historicon quippiam, aut dialecticon. Nam poeticam, vel (0898D)sophisticam levitatem necessitas observationis exclusit. Ad summam, non est quod mireris, sed paucis litteris additis, est cujus miserearis, neque aemulari velis: et si huc quoque descenderis, majorem molestiam capias ingenii, et facundiae detrimento, quam oblectationem imitationis affectu.
Versus monosyllabis coepti, et finiti, ita ut a fine versus ad principium recurrant.
Res hominum fragiles alit, et regit, et perimit fors.
Fors dubia, aeternumque labans: quam blanda fovet spes.
Spes nullo finita aevo: cui terminus est mors.
Mors avida, inferna mergit caligine quam nox.
Nox obitura vicem: remeaverit aurea cum lux.
(0899A)Lux dono concessa deum: cui praevius est sol.
Sol, cui nec furto Veneris latet armipotens Mars.
Mars nullo de patre satus: quem Thressa colit gens.
Gens infrena virum: quibus in scelus omne ruit fas.
Fas hominem mactare sacris: ferus iste loci mos.
Mos ferus audacis populi: quem nulla tenet lex.
Lex naturali quam condidit imperio jus.
Jus genitum pietate hominum, jus certa Dei mens.
Mens, quae coelesti sensu rigat emeritum cor.
Cor vegetum mundi instar habens, animae vigor, vis. ac
Vis tamen hic nulla est: verum est jocus et nihili res.
Ut in vetere verbo est, sequitur ver hyemem, ubi jam similium nugarum subtexo nequitiam, et hi versiculi monosyllabis terminantur, exordio tamen libero, quamquam (0899B)fine legitimo. Sed laboravi, ut quantum posset videri apud aures indulgentissimas absurda concinerent, insulsa reciperent, hiulca congruerent: denique haberent et amara dulcedinem, et inamoena venerem, et aspera lenitatem. Quae quidem omnia quoniam insuavis materia devenustat, lectio benigna conciliet. Tu quoque mihi tua crede securior, quippe meliora. Sed, ut quod per adagionem coepimus, proverbio finiamus, mutuum muli scabunt.
Monosyllabi tantum in fine positi.
Aemula dis, naturae imitatrix, omniparens ars.
Pacato ut studeat ludus meus, esto operi dux.
Arcta, inamoena licet, nec congrua carminibus lex.
Judice sub tanto fandi tamen accipiet jus.
(0899C)Quippe et ridiculis data gloria, ni prohibet fors.
De membris.
Indicat in pueris septennia prima novus dens.
Pubentes annos robustior anticipat vox.
Invicta et ventis, et solibus, est hominum frons.
Edurum nervi cum viscere consociant os.
Palpitat irrequies, vegetum, teres, acre, calens cor.
Unde vigent sensus, dominatrix quos vegetat mens.
Atque in verba refert modulata lege loquax os.
Quam validum est, hominis quota portio, caeruleum fel!
Quam tenue, et molem quantam fert corpoream crus!
(0899D)Pondere sub quanto nostrum moderatur iter pes!
Inconnexa.
Saepe in conjugiis fit noxia, si nimia est dos.
Sexus uterque potens, sed praevalet imperio mas.
Qui recte faciet, non qui dominatur, erit rex.
Vexat amicitias, et foedera dissociat lis.
Incipe, quidquid agas: pro toto est prima operis pars.
Insinuat coelo, disque inserit emeritos laus.
Et disciplinis conferta est, et vitiis urbs.
Urbibus in tutis munitior urbibus est arx.
Auro magnus honos. Auri pretium tamen est aes.
Longa dies operosa viro, sed temperies nox.
(0900A)Qua caret Aethiopum plaga, pervigil, irrequies gens.
Semper ubi aeterna vertigine clara nitet lux.
De Deis.
Sunt et coelicolum monosyllaba. Prima deum Fas,
Quae Themis est Graiis. Post hanc Rhea, quae Latiis Ops.
Tum Jovis et Consi germanus, Tartareus Dis.
Et soror et conjux fratris, regina deum, Vis.
Et qui quadrijugo curru pater invehitur Sol.
Quique truces belli motus ciet armipotens Mars:
Quem numquam pietas, numquam bona sollicitat Pax,
Nec cultor nemorum reticebere, Maenalide Pan,
Nec Genius domuum, Larunda progenitus Lar.
(0900B)Fluminibusque Italis praepollens sulfureus Nar.
Quaeque piat divum perjuria, nocticolor Styx.
Velivolique maris constrator Leuconotos Libs.
Et numquam in dubiis hominum bona destituens Spes.
De Cibis.
Nec nostros reticebo cibos, quos priscus habet mos,
Irritamenta quibus additur aequoreum sal.
Olim communis pecori cibus, atque homini glans.
Ante equidem campis quam spicea suppeteret frux.
Mox ador, atque adoris de polline pultificum far.
Instruxit mensas quo quondam Romulidum plebs.
Hinc cibus, hinc potus, cum dilueretur aqua puls.
(0900C)Est inter fruges morsu piper aequiparans git.
Et Pelusiaco de semine plana, teres lens.
Et duplici defensa putamine quinquegenus nux.
Quodque cibo et potu placitum, labor acer apum, mel.
Naturae liquor iste novae: cui summa natat fex.
De Historiis.
Solamen tibi, Phoebe, novum dedit Oebalius fios.
Flore alio reus est Narcissi morte sacer fons.
Caedis Adoneae mala gloria fulmineus sus.
Perjurum Lapitham Junonia ludificat nubs.
Ludit et Aeacidem Parnassia Delphicolae fors.
Treicium Libycum freta Cimmeriumque secat bos.
Non sine Hamadryadis fato cadit arborea trabs.
(0900D)Quo generata Venus Saturnia desecuit falx.
Sicca inter rupes Scythicas stetit alitibus crux.
Unde Prometheo de corpore sanguineus ros.
Adspergit cautes, et dira aconita creat cos.
Ibycus ut periit, vindex fuit altivolans grus.
Aeacidae ad tumulum mactata est Andromachae glos.
Carcere in Argivo Philopoemena lenta adiit mors.
Tertia opima dedit spoliatus Aremoricus Lars.
Sera venenato potu abstulit Annibalem nex.
Res Asiae quantas letho dedit immeritas fraus!
Ultrix flagravit de rupibus Euboicis fax.
Stat Jovis ad cyathum, generat quem Dardanius Tros.
Praepetibus pennis super aera vectus homo Cres.
(0901A)Intulit incestam tibi vim Philomela ferus Thrax.
Barbarus est Lydus, servus Geta, femineus Phryx.
Fallaces Ligures: nullo situs in pretio Car.
Vellera depectit nemoralia vestifluus Ser.
Nota in portentis Thebana tricorporibus Sphinx.
Nota et parvorum cunis muliebre secus Strix.
De vere primo.
Annus ab exortu cum floriparum reserat ver,
Cuncta vigent: nemus omne viret: nitet auricomum rus.
Et fusura umbras radicitus exigitur stirps.
Non denso ad terram lapsu glomerata fluit nix.
Florum spirat odor, Libani ceu montis honor thus.
Per interrogationem et responsionem.
Quis subit in poenam capitali judicio? vas.
(0901B)Quid si lis fuerit nummaria, quis dabitur? praes.
Quis Mirmilloni contenditur? aequimanus Thrax.
Inter virtutes quod nomen Mercurio? fur.
Thuribula, et paterae, quae tertia vasa deum? lanx.
Cincta mari quaenam tellus creat Hippocratem? Cos.
Grex magis, an regnum Minoida sollicitat? grex.
Quid praeter nubem Phaeacibus impositum? mons.
Dic, cessante cibo, somno quis opimior est? glis.
Tergora dic clypeis accommoda quae faciat? glus.
Sponte ablativi casus quis rectus erit? spons.
Quadrupes oscinibus quis jungitur auspiciis? mus.
Quid fluitat pelago, quod non natat in fluvio? pix.
Bissenas partes quis continet aequipares? as.
Tertia defuerit si portio, quod reliquum? bes.
(0901C)De litteris monosyllabis Graecis ac Latinis.
Dux elementorum studiis viget in Latiis Α.
Et suprema notis adscribitur Argolicis Ω.
Hta quod Aeolidum, quodque ε valeo hoc Latiare Ε.
Praesto, quod E Latium semper breve, Dorica vox Ε.
Hoc tereti argutoque sono negat Attica gens Ο.
Ω quod et Ο Graecum compensat Romula vox Ο.
Littera sum lotae similis, vox plena jubens, Ι.
Cecropiis ignota notis ferale sonans Υ.
Pythagorae bivium ramis pateo ambiguis Y.
Vocibus in Graiis numquam ultima conspicior Μ.
Zeta jacens, si surgat, erit nota, quae legitur Ν.
Maeandrum, flexusque vagos imitata vagor Ξ.
Dividuum Betae monosyllabon Italicum Β.
(0901D)Non formam, at vocem Deltae gero Romuleum Δ.
Hostilis quae forma jugi est, hanc efficiet Π.
Ausonium si P scribas, ero Cecropium Ρ.
Et Rho quod Graecum, mutabitur in Latium Ρ.
Malus ut antemnam fert vertice, sic ego sum Τ.
Spiritus hic, flatu tenuissima vivificans Η.
Haec tribus in Latio tantum addita nominibus Κ,
Praevaluit postquam Gammae vice functa prius C,
Atque aliam pro se titulo replicata dedit, Q.
Ansis cincta duabus erit cum Iota, leges Θ
In Latio numerus denarius, Argolicum Χ.
Haec gruis effigies Palamedica porrigitur Φ.
Cappa fui quondam Boeotia, nunc Latium Κ.
Furca, tricornigera specie, pene ultima sum Ψ.
(0902A)Grammaticomastiae.
Elogodaedalia strides modo qui nimium trux,
Frivola condemnas? nequaquam: cum pretio est merx,
Ennius ut memorat, replet te laetificum gau.
Livida mens hominum concretum felle coquat pus.
Dic, quid significent catalecta Maronis? in his al
Celtarum posuit, sequitur non lucidius tau.
Et quod germano mixtum male lethiferum min?
Imperium, litem, Venerem, cur una notet res?
Sitne peregrini vox nominis, an Latii fil?
Lintribus in geminis constratus ponto sit, an pons?
Bucolico sepes dixit Maro, cur Cicero seps?
Vox solita, et cunctis notissima, si memores, lac,
Cur condemnetur ratio, magis ut faciat lact?
(0902B)An Libyae ferale malum, sit Romula vox seps?
Si bonus est insons, contrarius, et reus est sons.
Dives opum cur nomen habet Jove de Stygio Dis?
Unde Rudinus ait, Divum domus altisonum coel?
Et cujus de more, quod adstruit, endo suam do?
Aut de fronde loquens, cur dicit populea frus?
Sed quo progredior? quae finis, quis modus et calx?
Indulge, Pacate, bonus, doctus, facilis vir.
Totum opus hoc sparsum, crinis velut Antiphilae; pax.
IDYLLIUM XIII. Cento nuptialis.
AUSONIUS PAULINO salutem.
Perlege hoc etiam, si operae est, frivolum, et nullius (0902C)pretii opusculum: quod nec labor excudit, nec cura limavit: sine ingenii acumine, et morae maturitate. Centonem vocant qui primi hac concinnatione luserunt. Solae memoriae negotium sparsa colligere, et integrare lacerata: quod ridere magis, quam laudare possis. Pro quo, si per sigillaria in auctione veniret, neque Afranius nauci daret, nec Stichum suum Plautus offerret. Piget enim Virgiliani carminis dignitatem tam joculari dehonestasse materia. Sed quid facerem? Jussum erat: quodque est potentissimum imperandi genus, rogabat, qui jubere poterat, scilicet imperator Valentinianus, vir meo judicio eruditus, qui nuptias quondam ejusmodi ludo descripserat, aptis equidem versibus, et compositione festiva. Experiri deinde volens quantum nostra contentione praecelleret, simile nos de eodem (0902D)concinnare praecepit. Quam scrupulosum hoc mihi fuerit, intellige. Neque anteferri volebam, neque posthaberi: cum aliorum quoque judicio detegenda esset adulatio inepta, si cederem: insolentia, si ut aemulus eminerem. Suscepi igitur similis recusanti, feliciterque et obnoxius gratiam tenui, nec victor offendi. Hoc die uno et addita lucubratione properatum, modo inter liturarios meos cum reperissem, tanta mihi candoris tui et amoris fiducia est, ut severitati tuae nec ridenda subtraherem. Accipe igitur opusculum de inconnexis continuum, de diversis unum, de seriis ludicrum, de alieno nostrum: ne in sacris et fabulis, aut Thyonianum mireris, aut Virbium, illum de Dionysio, hunc de Hippolyto reformatum: et si pateris, ut doceam, (0903A)docendus ipse, Cento quid sit, absolvam. Variis de locis, sensibusque diversis quaedam carminis structura solidatur, in unum versum ut coeant aut caesi duo, aut unus et sequens cum medio. Nam duos junctim locare ineptum est, et tres una serie, merae nugae. Diffunditur autem per caesuras omnes, quas recipit versus heroicus: convenire ut possit aut penthemimeris cum reliquo anapaesto, aut trochaice cum posteriore segmento: aut septem semipedes cum anapaestico chorico: aut post dactylum atque semipedem quidquid restat hexametro: simile ut dicas ludicro, quod Graeci ὀστομαχίαν vocavere. Ossicula ea sane ad summam XIV figuras geometricas habent. Sunt enim aequilatera vel triquetra extentis lineis, aut rectis angulis, vel obliquis. Ἰσοσκελῆ ipsi, vel, ἰσόπλουρα vocant, ὀρθογώνια quoque et σκαληνά. (0903B)Harum verticularum variis coagmentis simulantur species mille formarum, elephantus bellua, aut aper bestia, anser volans, et Mirmillo in armis subsidens, venator et latrans canis, quin et turris et cantharus, et alia hujusmodi innumerabilium figurarum, quae alius alio scientius variegant. Sed peritorum concinnatio miraculum est, imperitorum junctura ridiculum. Quo praedicto scies, quod ego posteriorem imitatus sum. Hoc ergo Centonis opusculum, ut ille ludus tractatur, pari modo sensus diversi, ut congruant, adoptiva quae sunt, ut cognata videantur, aliena ne interluceant, arcessita ne vim redarguant, densa ne supra modum protuberent, hiulca ne pateant. Quae si omnia ita tibi videbuntur, ut praeceptum est, dices me composuisse centonem, et quia sub imperatore meo tum merui, procedere (0903C)mihi inter frequentes stipendium jubebis. Sin aliter, aere dirutum facies, ut cumulo carminis in fiscum suum redacto, redeant versus unde venerunt. Vale.
Accipite haec animis: laetasque advertite mentes,
Ambo animis, ambo insignes praestantibus armis:
Ambo florentes, genus insuperabile bello.
Tuque, prior: nam te majoribus ire per altum
Auspiciis manifesta fides. Quo justior alter
Nec pietate fuit, nec bello major et armis.
Tuque puerque tuus, magnae spes altera Romae,
Flos veterum, virtusque virum, mea maxima cura,
Nomine avum referens, animo, manibusque parentem.
Non injussa cano. Sua cuique exorsa laborem,
Fortunamque ferent: mihi jussa capessere fas est.
(0903D)Coena nuptialis.
Exspectata dies aderat; dignisque hymenaeis
Matres atque viri, juvenesque ante ora parentum
Conveniunt; stratoque super discumbitur ostro.
Dant famuli manibus lymphas, onerantque canistris
Dona laboratae Cereris; pinguisque ferinae
Viscera tosta ferunt series longissima rerum:
Alituum, pecudumque genus, capreaeque sequaces
Non absunt illis, nec oves, haedique petulci,
Et genus aequoreum, damae, cervique fugaces.
Ante oculos, interque manus sunt mitia poma.
Postquam exempta fames, et amor compressus edendi:
(0904A)Crateras magnos statuunt, Bacchumque ministrant.
Sacra canunt. Plaudunt choreas: et carmina dicunt.
Nec non Threicius longa cum veste sacerdos
Obloquitur numeris septem discrimina vocum.
At parte ex alia, biforem dat tibia cantum,
Omnibus una quies operum: cunctique relictis
Consurgunt mensis. Per limina laeta frequentes
Discurrunt, variantque vices populusque patresque,
Matronae, pueri, vocemque per ampla volutant
Atria, dependent lychni laquearibus aureis.
Descriptio egredientis sponsae.
Tandem progreditur Veneris justissima cura,
Jam matura viro, jam plenis nubilis annis:
Virginis os, habitumque gerens. Cui plurimus ignem
Subjecit rubor; et calefacta per ora cucurrit,
(0904B)Intentos volvens oculos: uritque videndo.
Illam omnis tectis, agrisque effusa juventus,
Turbaque miratur matrum, vestigia primi
Alba pedis, dederatque comam diffundere ventis.
Fert picturatas auri subtegmine vestes,
Ornatus Argivae Helenae: qualisque videri
Coelicolis, et quanta solet Venus aurea contra:
Talis erat species. Talem se laeta ferebat
Ad soceros; solioque alte subnixa resedit.
Descriptio egredientis sponsi.
At parte ex alia foribus sese intulit altis
Ora puer prima signans intonsa juventa,
Pictus acu chlamydem auratam, quam plurima circum
(0904C)Purpura Maeandro duplici Meliboea cucurrit,
Et tunicam molli mater quam neverat auro:
Os, humerosque deo similis, lumenque juventae.
Qualis ubi Oceani perfusus Lucifer unda
Extulit os sacrum coelo, sic ora ferebat,
Sic oculos, cursuque amens ad limina tendit.
Illum turbat amor, figitque in virgine vultus.
Oscula libavit, dextramque amplexus inhaesit.
Oblatio munerum.
Incedunt pueri, pariterque ante ora parentum
Dona ferunt, pallam signis, auroque rigentem,
Munera portantes, aurique eborisque talenta,
Et sellam, et pictum croceo velamen acantho.
Ingens argentum mensis, colloque monile
(0904D)Baccatum, et duplicem gemmis auroque coronam.
Olli serva datur, geminique sub ubere nati.
Quattuor huic juvenes, totidem innuptaeque puellae:
Omnibus in morem tonsa coma, pectore summo
Flexilis obtorti per collum circulus auri.
Epithalamium utrique.
Tum studio effusae matres ad limina ducunt.
At chorus aequalis, pueri innuptaeque puellae.
Versibus incomptis ludunt et carmina dicunt.
O digno conjuncta viro, gratissima conjunx,
Sis felix, primos Lucinae experta labores.
Et mater, Cape Maeonii carchesia Bacchi.
Sparge, marite, nuces; cinge haec altaria vitta,
Flos veterum, virtusque virum. Tibi ducitur uxor,
(0905A)Omnes ut tecum meritis pro talibus annos
Exigat: et pulchra faciat te prole parentem.
Fortunati ambo: si quid pia numina possunt.
Vivite felices, dixerunt, currite, fusis,
Concordes stabili fatorum numine Parcae.
IDYLLIUM XIV. Rosae quas perperam Maroni ascriptas Hieronymus Alexander ex fide vetusti codicis Auctori asseruit.
Ver erat: et blando mordentia frigora sensu
Spirabat croceo mane revecta dies.
Strictior Eoos praecesserat aura jugales,
Aestiferum suadens anticipare diem.
Errabam riguis per quadrua compita in hortis,
Maturo cupiens me vegetare die.
(0905B)Vidi concretas per gramina flexa pruinas
Pendere, aut olerum stare cacuminibus:
Caulibus et patulis teretes colludere guttas,
Et coelestis aquae pondere tunc gravidas.
Vidi Paestano gaudere rosaria cultu,
Exoriente novo roscida lucifero.
Rara pruinosis canebat gemma frutetis,
Ad primi radios interitura die.
Ambigeres, raperet ne rosis aurora ruborem,
An daret, et flores tingeret orta dies.
Ros unus, color unus, et unum mane duorum.
Sideris, et floris nam domina una Venus.
Forsan et unus odor: sed celsior ille per auras
Diffluit: exspirat proximus iste magis.
Communis Paphie dea sideris, et dea floris,
(0905C)Praecipit unius muricis esse habitum.
Momentum intererat: quo se nascentia florum
Germina comparibus dividerent spatiis.
Haec viret angusto foliorum tecta galero:
Hanc tenui folio purpura rubra notat.
Haec aperit primi fastigia celsa obelisci,
Mucronem absolvens purpurei capitis.
Vertice collectos illa exsinuabat amictus,
Jam meditans foliis se numerare suis.
Nec mora: ridentis calathi patefecit honorem,
Prodens inclusi semina densa croci.
Haec modo, quae toto rutilaverat igne comarum,
Pallida collapsis deseritur foliis.
Mirabar celerem fugitiva aetate rapinam,
Et dum nascuntur, consenuisse rosas.
(0905D)Ecce et defluxit rutili coma punica floris,
Dum loquor: et tellus tecta rubore micat.
Tot species, tantosque ortus, variosque novatus
Una dies aperit: conficit una dies.
Conquerimur, Natura, brevis quod gratia florum est,
Ostentata oculis illico dona rapis.
Quam longa una dies, aetas tam longa rosarum,
Quas pubescentes juncta senecta premit.
Quam modo nascentem rutilus conspexit Eous,
Hanc rediens sero vespere vidit anum.
Sed bene, quod paucis licet interitura diebus,
Succedens aevum prorogat ipsa suum.
Collige, virgo, rosas, dum flos novus, et nova pubes,
Et memor esto aevum sic properare tuum.
IDYLLIUM XV. Ex Graeco, Pythagoricon de Ambiguitate eligendae vitae.
(0906A)
Quod vitae sectabor iter? si plena tumultu
Sunt fora: si curis domus anxia: si peregrinos
Cura domus sequitur: mercantem si nova semper
Damna manent: cessare vetat si turpis egestas:
Si vexat labor agricolam, mare naufragus horror
Infamat: poenaeque graves in coelibe vita,
Et gravior cautis custodia vana maritis.
Sanguineum si Martis opus: si turpia lucra
Fenoris, et velox inopes usura trucidat?
Omne aevum curae: cunctis sua displicet aetas.
Sensus abest parvis lactantibus: et puerorum
Dura rudimenta, et juvenum temeraria pubes.
Afflictat fortuna viros per bella, per aequor,
(0906B)Irasque, insidiasque, catenatosque labores
Mutandos semper gravioribus. Ipsa senectus
Exspectata diu, votisque optata malignis,
Objicit innumeris corpus lacerabile morbis.
Spernimus in commune omnes praesentia, quosdam
Constat nolle deos fieri. Juturna reclamat,
Quo vitam dedit aeternam? cur mortis adempta est
Conditio? sic Caucasea sub rupe Prometheus
Testatur Saturnigenam, nec nomine cessat
Incusare Jovem, data sit quod vita perennis.
Respice et ad cultus animi, sic nempe pudicum
Perdidit Hippolytum non felix cura pudoris.
At contra illecebris maculosam ducere vitam
Quem juvat, aspice et ad poenas, et crimina regum.
Tereos incesti, vel mollis Sardanapali.
(0906C)Perfidiam vitare monent tria Punica bella.
Sed prohibet servare fidem deleta Saguntos.
Vive, et amicitias semper cole. Crimen ob istud
Pythagoreorum periit schola docta sophorum.
Hoc metuens igitur, nullas cole. Crimen ob istud
Timon Palladiis olim lapidatus Athenis.
Dissidet ambiguis semper mens obvia votis,
Nec voluisse homini satis est. Optata recusat.
Esse in honore placet, mox poenitet, et dominari
Ut possit, servire volet. Idem auctus honore,
Invidiae objicitur: pernox est cura disertis;
Sed rudis ornatu vitae caret. Esto patronus,
Et defende reos: sed gratia rara clientis.
Esto cliens: gravis imperii persona patroni.
Exercent hunc vota patrum. Mox aspera curis
(0906D)Sollicitudo subit. Contemnitur orba senectus,
Et captatoris praeda est haeredis egenus.
Vitam parcus agas: avidi lacerabere fama.
At largitorem gravius censura notabit.
Cuncta sibi adversis contraria casibus. Ergo
Optima Graiorum sententia: quippe homini aiunt
Non nasci esse bonum, natum aut cito morte potiri.
IDYLLIUM XVI. De viro bono. Πυθαγορικὴ ἀκρόασις.
Vir bonus, et sapiens, qualem vix repperit unum
Millibus e multis hominum consultus Apollo,
Judex ipse sui, totum se explorat ad unguem.
Quid proceres, vanique ferat quid opinio vulgi,
Securus, mundi instar habens, teres, atque rotundus:
(0907A)Externae ne quid labis per levia sidat.
Ille, dies quam longus erit sub sidere Cancri,
Quantaque nox tropico se porrigit in Capricorno,
Cogitat, et justo trutinae se examine pendit,
Ne quid hiet, ne quid protuberet, angulus aequis
Partibus ut coeat, nil ut deliret amussis.
Sit solidum quodcumque subest: nec inania subter
Indicet admotus digitis pellentibus ictus.
Non prius in dulcem declinat lumina somnum,
Omnia quam longi reputaverit acta diei.
Quae praetergressus? quid gestum in tempore? quid non?
Cur isti facto decus adfuit; aut ratio illi?
Quid mihi praeteritum? cur haec sententia sedit,
Quam melius mutare fuit? miseratus egentem,
(0907B)Cur aliquem fracta persensi mente dolorem?
Quid volui, quod nolle bonum foret? utile honesto
Cur malus antetuli? num dicto, aut denique vultu
Perstrictus quisquam? cur me natura magis, quam
Disciplina trahit? Sic dicta et facta per omnia
Ingrediens, ortoque a vespere cuncta revolvens,
Offensus pravis, dat palmam et praemia rectis.
IDYLLIUM XVII. ΝΑῚ καὶ Ο᾽Υ Πυθαγορικόν.
Est et Non, cuncti monosyllaba nota frequentant.
His demptis, nihil est, hominum quod sermo volutet,
Omnia in his, et ab his sunt omnia, sive negoti
Sive oti quidquam est, seu turbae, sive quietis.
Alterutro pariter nonnumquam, saepe seorsis
(0907C)Obsistunt studiis: ut mores, ingeniumque
Vel faciles, vel difficiles contentio nacta est.
Sin consentitur, mora nulla, intervenit, Est, Est.
Sin controversum, dissensio subjiciet, Non.
Hinc fora dissultant clamoribus: hinc furiosi
Jurgia sunt Circi: cuneati hinc laeta theatri
Seditio; et tales agitat quoque curia lites.
Conjugia, et nati cum patribus, ista quietis
Verba serunt studiis, salva pietate loquentes.
Hinc etiam placitis schola consona disciplinis
Dogmaticas agitat placido certamine lites.
Hinc omnis certat dialectica turba sophorum,
Est lux, estne dies ergo? non convenit isthuc.
Nam facibus multis, aut fulguribus quotiens lux
Est nocturna homini, non est lux ista diei.
(0907D)Est et Non igitur, quotiens lucem esse fatendum est,
Sed non esse diem. Mille hinc certamina surgunt:
Hinc pauci, multi quoque talia commeditantes
Murmure concluso rabiosa silentia rodunt.
(0908A)Qualis vita hominum, duo quam monosyllaba versant!
IDYLLIUM XVIII. De aetatibus animalium Hesiodion.
Ter binos deciesque novem super exit in annos,
Justa senescentum quos implet vita virorum.
Hos novies superat vivendo garrula cornix:
Et quater egreditur cornicis saecula cervus.
Alipedem cervum ter vincit corvus: et illum
Multiplicat novies Phoenix, reparabilis ales.
Quam vos perpetuo decies praevertitis aevo
Nymphae Hamadryades: quarum longissima vita est.
Hi cohibent fines vivacia fata animantum.
Caetera secreti novit deus arbiter aevi
Tempora: quae Stilbon volvat, quae saecula Phaenon,
(0908B)Quos Pyrois habeat, quos Jupiter igne benigno
Circuitus: quali properet Venus alma recursu:
Qui Phoeben, quanti maneant Titana labores.
Donec consumpto, Magnus qui dicitur, anno
Rursus in antiquum veniant vaga sidera cursum:
Qualia dispositi steterant ab origine mundi.
IDYLLIUM XIX. Monosticha de aerumnis Herculis.
Prima Cleonaei tolerata aerumna Leonis.
Proxima Lernaeam ferro et face contudit hydram,
Mox Erymantheum vis tertia perculit aprum.
Aeripedis quarto tulit aurea cornua cervi.
Stymphalidas pepulit volucres discrimine quinto.
Threiciam sexto spoliavit Amazona baltheo.
Septima in Augeae stabulis impensa laboris.
(0908C)Octava expulso numeratur adorea tauro.
In Diomedeis victoria nona quadrigis.
Geryone exstincto decimam dat Hiberia palmam.
Undecimo mala Hesperidum destricta triumpho.
Cerberus extremi suprema est meta laboris.
IDYLLIUM XX. Musarum inventa et munera.
CLIO gesta canens, transactis tempora reddit.
MELPOMENE tragico proclamat moesta boatu.
Comica lascivo gaudet sermone THALIA.
Dulciloquos calamos EUTERPE flatibus urget.
TERPSICHORE affectus citharis movet imperat, auget.
Plectra gerens ERATO, saltat pede, carmine, vultu.
Carmina CALLIOPE libris heroica mandat.
(0908D)URANIE coeli motus scrutatur, et astra.
Signat cuncta manu, loquitur POLYHYMNIA gestu.
Mentis Apollineae vis has movet undique Musas.
In medio residens complectitur omnia Phoebus.