Migne Patrologia Latina Tomus 101
Homiliae (Auctor incertus (Alcuinus?)), J. P. Migne 531 MONITUM PRAEVIUM. (1297D) Clarissimus D. Quercetanus, pag. 1195, tres homilias sub nomine beati Alcuini edidit, ex Homiliario et Concionibus Patrum, uti scribit in Elencho operibus a se editis praefixo: nec aliam reddit rationem cur Alcuino essent tribuendae. Prima agit de Silentio, in quo missum est incarnatum Verbum. Altera, de Nativitate beatae Mariae virginis. Tertia habita in festo omnium sanctorum. Homilia secunda, de Nativitate beatae Mariae virginis nihil aliud est quam expositio litteralis, allegorica et moralis nominum patriarcharum ac progenitorum Christi, in formam homiliae a quoquam transfusa, quam cum lectionibus variantibus ex cod. ms. S. Emmerami inter genuina beati Alcuini dedimus tomi I parte II, cujus rei rationem dedimus (1298D)ibi in monito praevio. Ista ergo homilia hoc loco omissa, duabus reliquis alias duas addimus, unam de eadem beatae Virginis Nativitate ex cod. ms. Regio Parisiensi num. 315, ubi is beati Alcuini nomine insignitur; alteram in Hypapanti seu de Purificatione B. V. Mariae dictam, ex Miscellaneis D. Baluzii, libr. I, pag. 382-402, ubi pariter Alcuino magistro tribuitur, et dicta videbatur eidem viro celeberrimo coram Carolo Imperatore.
Verum nemo jam est eruditorum qui easdem homilias inter spurias rejiciendas esse non existimet. Ratio generalis prima est, quia quamvis vero sit simillimum beatum Alcuinum tanquam abbatem plurium monasteriorum multoties fratres suae curae commissos, pro occasione occurrentium festivitatum, in admirationem (1299A)sublimissimorum religionis nostrae mysteriorum sermonibus incitasse; vel ad colendos mores vere Christianos, ad disciplinae regularis observantiam, ad studium perfectionis, etc., exhortatum fuisse; quamvis etiam ex veterum testimonio credibile sit eumdem beatum virum vel collegisse, vel saltem recognovisse SS. Patrum se antecedentium homilias, ut diximus supra in praefatione ad opuscula supposititia, nemo tamen scriptorum quidpiam meminit de homiliis ab ipsomet peroratis et simul scripto commendatis. Altera generalis ratio est quod nemo peritorum in hisce sermonibus seu homiliis stylum quo beatus Alcuinus in propriis suis scriptis usus est, agnoscat, nisi dicamus ipsum in hoc orandi ac scribendi genere plurimam partem, quod sane alicubi, nunquam tamen nisi indicatis fontibus, facit, ab aliis delibasse. De sermone in Hypapanti Domini dicto singularis ratio, cur supposititius haberi debeat, est, quia neque in impressis, neque in ullis codd. mss. beato Alcuino tribuitur. Equidem vir clarissimus D. Stephanus Baluzius (1299B)sermonem illum sub nomine Alcuini in Miscellaneis loc. cit. ex vetusto cod. ms. Bibl. Colbertinae vulgavit, non quod ibi nomen Alcuini praefixum sit, sed quod inter alias nonnullas ejusdem lucubrationes exhibeatur, et dictus sit coram Carolo Magno prout ex duobus locis ejusdem exemplaris apparet. At enim quis nescit in vetustis codd. mss. multoties reperiri ejusdem auctoris scripta genuina spuriis commixta? Facile quoque attentus lector advertet, compellationes illas Caroli Augusti, gloriosissimi, regis, etc., quibus omnia alia exemplaria impressa et ms. carent, a temerario quodam librario, repugnante orationis nexu, fuisse intrusa. Pertinet vero hic sermo ad Ambrosium Autbertum, prout firmis rationibus evincit scriptor eruditus Hist. Lit. Franciae, tom. IV, pag. 152 et 153, et pag. 342.
Damus igitur hoc loco homilias quae actu sub nomine Alcuini jam editae exstant, ut, apud Quercetanum prima et tertia; apud Baluzium illa de Purificatione (1299C)B. V. Quibus addimus aliam de Nativitate B. V. Mariae ex cod. regio Parisiensi. Omittendum vero censuimus sermonem illum de Assumptione ejusdem B. V. seu Responsionem ad Interrogata de Virginis et Matris Domini resolutione temporali et assumptione perenni, etc., qui exstat tom. VI Oper. S. Aug., pag. 729, inter spuria, quamvis illum Alcuino asserere conetur scriptor celeberrimus D. Petrus Lambecius in Diario sacri Itineris Cellensis, edit. Vindob. 1666, p. 121 et seqq. Rationibus enim quibus ille conjecturam suam firmare nititur, etsi omni verisimilitudine non destituantur, assentiri non possumus, quandiu non producitur vetus aliquod monumentum vel testimonium pro Alcuino potius, quam pro alio quodam illius temporis scriptore. Nihilominus in gratiam lectorum D. Lambecii argumenta integra ex libello citato hic describi curavimus, ut quisque per semetipsum de illorum valore judicare possit. « Persuasissimum, inquit, habeo, scriptum esse hunc tractatum (1299D)sub finem saeculi post Christum octavi, nempe eodem tempore quo Carolus Magnus nondum imperator, 532 sed tantum, ut ipse loqui amat, rex et rector regni Francorum, Capitulorum suorum sive legum ecclesiasticarum atque civilium librum primum edidit. (1300A)Quod enim tunc temporis festum Assumptionis B. Virginis in Germania et Gallia publica auctoritate nondum confirmatum et sancitum, sed partim negligenter et inaequaliter cultum, partim impie et maligne a nonnullis impugnatum fuerit, ipse indicat Carolus Magnus dum caeteris, quas recenset, festivitatibus anni hanc subjungit clausulam: De Assumptione S. Mariae interrogandum relinquimus. Verisimillimum itaque est Carolum Magnum interrogationem hanc primo omnium ac praecaeteris praeceptori suo Albino Flacco Alcuino privatim proposuisse, responsi autem loco hunc ab Alcuino compositum esse tractatum, in cujus principio, tanquam ad jam citata Caroli Magni verba respiciens ac alludens, expresse testatur se, quid de Virginis ac Matris Domini resolutione temporali et assumptione perenni intelligat, non scribere proprio instinctu, sed ad interrogata respondere. Confirmat enim hanc conjecturam supra citata Caroli Magni verba, et principium hujus tractatus Caroli Magni verbis respondens. Confirmant eamdem (1300B)stylus Alcuini et Quaestiones sacrae a Carolo Magno eidem alias propositae. Confirmant eamdem assertio de corporali B. Virginis assumptione, in scriptis Alcuini alias occurrens, et Index scriptorum Alcuini, apud Baleum, centuria II Scriptorum Britanniae, in quo per librum, cui Titulus: Responsiones ad Interrogata hunc ipsum de Assumptione B. Virginis tractatum significari existimo. Confirmat denique conjecturam istam Homiliarium ab Alcuino jussu Caroli Magni collectum, cui tractatum illum sive sermonem de Assumptione sine dubio inseruisset Alcuinus, si S. Augustini is fuisset, non autem proprius. Primus enim Homiliarium Alcuini sermone isto auxit F. Laurentius Surius Carthusianus in edit. Colon. 1576. In omnibus enim antiquioribus ejusdem Homiliarii editionibus non reperitur . . . » Hucusque Lambecius; cui quid reponi possit ac debeat, in subjectis notis aperimus.
HOMILIA PRIMA. DE SILENTIO, IN QUO MISSUM EST INCARNATUM VERBUM. (1300C) Hanc homiliam vide inter Opera Pauli Diaconi, hujusce Patrologiae tomo XCVI, col. 1178.
HOMILIA II. SERMO ALCUINI MAGISTRI AD CAROLUM IMPERATOREM IN HYPAPANTI DOMINI. Sermonem nunc videsis inter Opera sancti Ambrosii Autperti, Patrologiae tomo LXXXIX, col. 1291.
540 HOMILIA III. SERMO ALCUINI DE NATIVITATE PERPETUAE VIRGINIS MARIAE. Ex cod. ms. Regio num. 315. Hodiernae diei celebritas, dilectissimi, admonet ut in laude semper virginis Mariae immorari debeamus. (1300D)Hodie enim nata est beata virgo perpetua ex semine Abrahae, Dei genitrix Maria. Unde merito laetantur archangeli, collaudantque omnes sancti. Omnis etiam mundus congaudet, ut per ipsam redemptus. Igitur (1301A)tam praecelsae tamque gloriosae virginis nativitatem celebrantes, ejus patrocinium sedulo corde imploremus; cujus Dominus respiciens cum vera virginitate veram etiam humilitatem, ab angelo nuntiante salutare [ F., salutatae] detegit, ut conciperet ipsa auctorem castitatis, amatorem virginitatis, amicum humilitatis, Salvatorem mundi, qui ante principium ineffabiliter ab ipso Deo Patre genitus est. Haec, inquam, speciosa, a Domino electa, si pio corde sanctitatis conspexerit nos suum exortum celebrare: ita profecto, ut parvitas [pravitas] conscientiam delictorum non accuset, credendum et sperandum, quia non abnuet, quin pro nobis ad Dominum Deum nostrum intercedere dignetur: cujusque nativitatem solemni celebramus obsequio, ejusdem perpetuae virginis veniam (1301B)peccaminum obtinebit intercessio. O quam beata Dei genitrix virgo! cujus nativitas gaudium annuntiavit in universo mundo, ex qua sol justitiae Christus Dominus Deus noster exortus est, qui exsolvens culpae veteris maledictionem dedit nobis benedictionem, et confundens mortem donavit nobis vitam sempiternam. Felix, inquam, virgo Maria, quae et genitricis obtinuit dignitatem, et pudicitiam non amisit virginalem. O quam gloriosa virgo Maria! o dignissimus ipsius intemeratae exortus! o felix ejus inchoata virginitas, nativitas, quae hodie clara ex progenie David regis nata, per se ipsam salutem mundi cunctis credentibus apparere fecit. O quam benedicta et venerabilis virgo semper Maria Dei genitrix, cujus hodie exortus in tenebris tabescentibus lux vera refulsit. (1301C)Dignum itaque valde, dilectissimi, cum devotione summa ei etiam famulari, per quam nobis virginitatis insignia pullularunt. Nec nos lateat quod de ejus sancta nativitate liber legatur a quibusdam, ubi describitur meritum genitoris atque genitricis ejusdem virginis, et vocabulum utriusque Heli videlicet atque Anna. Quod opusculum apocryphum, sicut etiam de transitu ejusdem Virginis alterum habetur; ne recipiatur ab Ecclesia certum pro incerto, dubium pro vero. Placet paulisper gradum sermonis nostri figi in laude hodiernae nativitatis ipsius. Hoc profecto ab omni Ecclesia catholica firmissime tenetur, quia regali ex progenie, videlicet regis magni David, hodie est exorta. Revera magna dignatio est, ut in exortus die tantae genitricis, laudes Domini non sileat lingua (1301D)carnis.
Videamus itaque, fratres, quae sit haec virgo tam sancta ad quam Spiritus sanctus venire dignatus est. Quae tam speciosa, quam Deus elegit sponsam! quae tam casta, ut virgo possit esse post partum. Haec est Dei templum, fons ille signatus, et porta in domo Domini clausa. Ad hanc itaque descendit Spiritus sanctus, huic virtus Altissimi obumbravit; ex ea potens virtutum Christus egreditur, ut sponsus de thalamo: (1302A)Exsultavit ut gigas ad currendam viam, a summo coelo egressio ejus (Psal. XVII, 6). Haec immaculata coitu, fecunda partu, virgo castitate: haec concepit virgo non ex viro, sed ex Spiritu sancto: haec peperit non in dolore, sed in gaudio: haec nutrivit angelorum et hominum cibum. Felix certe et omni laude dignissima, quae sine humano semine coelestem saeculo protulit panem, et mundo genuit Salvatorem. O quam beata mater ista, quae sine contaminatione ulla concepit munditiam, et sine dolore peperit medicinam. Felix, inquam, mater, per quam nostri generis reparata est vita: quae de coelo Dei suscepit prolem, et mundo genuit liberatorem, Redemptorem et a peccatis et morte salvantem. Haec enim mirabili atque ineffabili modo, et omnium rerum et suum (1302B)peperit Creatorem. Electa quippe est, virgo integra, cui fecunditas matris daretur; et facta est fecunda mater, in qua virginis integritas servaretur. Si enim cogitemus virginem, quae sine concupiscentia carnis concepit carnem, et sine viro peperit virum; et voluerimus facti hujus quaerere rationem, in ipsa nostra inquisitione succumbimus, cum scriptum sit: Generationem ejus quis enarrabit (Isa. LIII, 8)? Quod quidem, sicut de divina Christi nativitate intelligimus recte, sic etiam de temporali ex Virgine ortu. Joannes enim praecursor et baptizator Domini, qui tantae dignitatis et sanctitatis tantique meriti, ut Spiritum sanctum in specie columbae super Christum requievisse viderit, nequaquam ausus est generationem ipsam ex tempore Christi, non solum dicere, verum (1302C)nec cogitare. Protestatur enim idem: Illum, inquit, oportet crescere, me autem minui, cujus non sum dignus ut solvam ejus corrigiam calceamenti (Joan. III, 30, et I, 27). Quid est enim corrigia calceamenti, nisi ligatura mysterii incarnationis Christi ex Virgine immaculata? Joannes itaque solvere corrigiam calceamenti non valet, quia incarnationis Christi mysterium, nec ipse investigare sufficit, 541 qui hanc per prophetiae spiritum agnovit. Quid ergo nos multo meriti inferiores audebimus inquirere, quod nec ipsi daemones, angeli etiam sancti, non dicam penetrare, sed etiam nullo modo valent pulsare? solum hoc credamus, quia virgo ante partum, virgo in partu, virgo post partum perpetua, sine corruptione carnis, sine virili lege, sine humana consuetudine, virtute Spiritus sancti (1302D)filium concepit, et peperit clauso uteri claustro: qui verus homo et verus Deus et pro nobis moreretur ut homo, et nos redimeret ac liberaret ut Deus.
Et quid mirum est, fratres! si de virgine natus est Deus? Quis tanti facti potentiam dubitat? dubitare non potest, tantum Deum esse omnipotentem. Et verum est fratres, quia Deus omnipotens est, propter quod omnia potest. Quomodo ergo omni potens erit, si omne non potuerit? sed omnia potest: (1303A)et qua ratione omnia poterit, si de virgine non potuit nasci? Absit, fratres! ut concedamus infidelitati Judaeorum, qui prophetis non credunt vaticinantibus incarnationem Christi per virginem: ut annumeremur haereticis, qui hoc etiam credunt [ F., credere], negant, cogitantes se esse sapientiores Deo, dum blasphemant Deo fuisse indignum ut de virgine nasceretur. Quoniam haec sancta Dei Virgo, cujus nativitatem solemni celebramus officio, cunctas haereses sola interemit, quae Gabrielis archangeli dictis credidit; ideo perfecta sunt omnia a Domino quae dicta sunt ei. Ipsa, inquam, Maria coelestis porta, cujus gaudemus natali, nihil aliud quam credendo concepit. O felix Maria et omni laude dignissima, quae talem ac tantum Redemptorem nobis (1303B)protulit! O genitrix gloriosa! o felicia oscula lactantis labris impressa! cum inter crebra indicia vagientis infantiae reptantisque, ut pote verus ex te filius tibi matri alluderet, cum verus ex Patre Dominus imperaret. Natus ex te, qui fecit te. Natus ex te, qui ex petra populo sitienti aquam produxit. Natus est ex te, qui Moysi in igne flammae rubi apparuit, et ei legem in Sina dedit. Natus est, qui virgam Aaron sine aqua germinare fecit, et ex ea fructus produxit. Ex te natus est, qui pedibus super mare ambulavit, et ex sepulcro ut leo surrexit, et in coelos victor ascendit. Natus est ex te, in cujus vultum desiderant angeli prospicere. Ex te natus est, qui in se credentibus vitam tribuit sempiternam. O felix femina! laetabilis angelis, optabilis sanctis, minor (1303C)est laus tua, quam dignitas tua meretur; intendat charitas vestra, dilectissimi, haec mater Christi altior est coelo: abysso est profundior. Merito ergo vocata est domina angelorum, tremor inferorum, et mater gentium. De ipsa enim Psalmographus inquit: Specie tua et pulchritudine tua, intende prospere, procede et regna (Psal. XLIV, 5). Et iterum: Astitit Regina a dextris Dei in vestitu deaurato (Ibid., 10). Item: Audi, filia, et vide, et inclina aurem tuam, quia concupivit rex gloriae speciem tuam (Ibid., 11, 12). Ita concupivit rex gloriae speciem sanctae Virginis, ut in suo se clauderet ineffabiliter utero, factus homo. Ita concupivit rex speciem ejus, ut ex ea carnem assumeret, qui Adam creaverat. Et item quid digne dicamus, aut quid referemus in laudem tam (1303D)gloriosae genitricis Dei? Sileat nunc lingua carnis, ut eadem sancta Dei genitrix demulceatur organis, plaudant nunc tympana, sonent organa, tinniant aures amantium. Plaudite, omnes gentes, manibus, jubilate Deo in voce exsultationis, quoniam Dominus excelsus terribilis et rex magnus super omnes coelos (Psal. XLVI, 2, 3), et super omnem terram. Ex virgine Maria nasci dignatus est, et Creator ex creatura regali trabea carne indutus ex virginis palatio visitare dignatus est mundum.
O mira circa nos omnipotentis Patris et ineffabilis pietatis dilectio! Quis unquam posset sperare ut Deus ex femina nasceretur? O inaestimabilis dilectio charitatis! ut Deus Filium suum pro salute humani (1304A)generis pati permiserit, sicut scribit Apostolus: Etiam proprio Filio suo non pepercit Deus, sed pro nobis omnibus tradidit illum (Rom. VIII, 32). Quis tantae pietatis divitias non obstupescat? Quis ad tantam ineffabilem charitatem non contremiscat? Quis unquam posset aestimare, ut portaretur manibus feminae is portator orbis? panis angelorum aleretur, virtus coelorum infirmaretur, potestas coelorum humiliaretur, creator angelorum in praesepe poneretur et vita omnium moreretur? Mortuus est enim Christus propter delicta nostra, et surrexit propter justificationem nostram (Rom. IV, 25). O vera charitas, et chara aeternitas! o summa dilectio et summus amor! ut servus redimatur, filio non parcitur. Audenter dicam, fratres! quia felix et necessaria (1304B)fuit culpa primi hominis, quae ipsum Dominum suum habere meruit Redemptorem. Anguis invidus in paradiso virus effudit lethale; sic agnus placidus de veneno fecit medicinam, de terra coelum, de arbore crucem, de fructu vitam, de terreno coelestem. Sicut vendito Joseph a fratribus de invidia fecit gloriam, de captivo vendito principem venditorem externorum; sic de femina palatium, de muliere templum suum, de Maria coelestem aditum. Concinant nunc laetantes angeli, exsultantes archangeli, cherubin atque seraphin, throni atque dominationes, principatus et potestates, virtutes coelorum cum gloria adorent et dicant: Sanctus, sanctus, sanctus Dominus Deus Sabaoth, pleni sunt coeli et terra gloria. Osanna in excelsis. Nostis, fratres! quia Sabaoth (1304C)dicitur exercituum; Osanna salvifica, vel salvum fac.
Denique, cum beatissima virgo Maria repleta Spiritu sancto veniret in domum Elisabeth, Exsultavit in utero ejus (Luc. I, 41). Dominus ergo exercituum jam demonstrabat gaudio suo aciem, propellere tristitiam et mundum in terra perditum in excelsis salvificandum. Magnum autem regem salvificandum [ F., salvificantem parere] debuit Maria, quia in ea jam erat castificans ac sanctificans eam; nam post admirationem Elisabeth [ Suppl. repleta] sancto Spiritu dixit ad Mariam: Unde hoc mihi ut veniat mater Domini mei ad me (Luc. I, 43). Tunc mater Christi repleta Spiritu sancto dixit: Magnificat anima mea Dominum, et exsultavit spiritus meus in Deo salutari (1304D)meo (Ibid., 47). Quaerendum nobis est, fratres! quid sit Dominum magnificare; neque enim Creator fieri potest magnus a creatura. Cum dicatur. Qui vivit in aeternum, creavit omne simul (Eccl. XVIII, 1), Et Psalmista: 542 Fundator exsultationis [Leg., fundatur exsultatione] universae terrae (Psal. XLVII, 3); et alibi: Magnus Dominus noster, et magna virtus ejus, et sapientiae ejus non est numerus (Psal. CXLVI, 5). Sed duobus dicitur modis Deus magnificari, vel adorari, ut Deus; aut admirari, ut magnus. Magnificatur enim Deus a nobis, cum magnificatur in nobis. Sed non sic magnificatur in nobis, sicut magnificatur in Maria, unde carnem assumpsit. Ex illa enim Dei Filius est natus. Singulariter sane Deus (1305A)magnificatur in Maria, dum ipsa verbo concepit Filium, et sine dolore peperit, et lactavit regem et Salvatorem omnium saeculorum. Magnificatur ergo Dominus in Maria; magnificetur et in nobis, si admiremur, gratulemur, et gratias illi agamus. Laudemus illum, adoremus illum, qui de tenebris et umbra mortis vocavit ad fidem, ad vitam de morte, ad incorruptionem de corruptione, ad patriam de exsilio, ad gaudium de luctu, atque ad coelestia de terrenis revocavit. Imitemur in aliquo, fratres, matrem Domini, si volumus fieri filii ejus, et participes regno Domini nostri. Ipsa certe ideo est mater Domini effecta, quia semper delectabatur ad coelestia; et nos si coelestibus inhiamus, voluntatem Dei facimus; si autem Dei voluntatem agimus, possumus in (1305B)numero matris et vocabulo, licet non naturaliter vel proprie, sicut ipsa, deputari. Ipse namque Virginis Filius dicit: Si quis fecerit Patris mei voluntatem, ipse meus frater et soror et mater est (Matth. XII, 50). Nos ergo nihil concupiscamus terrenum, nihil transitorium, et, quod ad praesens est sic ut delectemur. Omnem risum pro luctu deputemus, et gaudium pro moerore, et mundum pro carcere. Mens quae solidata in Christo permanet, nullum in hoc saeculo quaerit gaudium, unde Salomon, Nullum est, inquit, gaudium nisi in Domino; hinc David: Gaudete, justi, in Domino (Psal. XXI, 11). Et item: In Domino laudabitur anima mea, et anima mea exsultabit in Domino (Psal. XXXIII, 3). Et: Anima mea sicut terra sine aqua tibi (Psal. CXLII, 6). Nam quid de praesentibus (1305C)tantum exsultat, qui aeterna non concupiscit, qui cum laudatur extollitur, cum vituperatur magnis iracundiae stimulis exagitatur, hanc exsultationem electorum habere non poterit.
In qua vero arce humilitatis eadem beata Virgo perstiterit, hinc liquido apparet, quod nuntius Incarnationis Christi, ubi jam cuncta saeculis inaudita eidem matri sanctae Virgini retulit, ad ultimum ipsa responderit: Ecce, inquiens, ancilla Domini (Luc. I, 38). O quanta virtus est humilitatis, super quem Dominus venire dignatur: Super quem, inquit Scriptura, requiescet Dominus, nisi super humilem et quietum et trementem verba sua (Isa. LXVI, 2). Hinc inter caeteras beatitudines humilitas inseritur, Salvatore (1305D)testante: Beati pauperes spiritu, quoniam regnum coelorum est ad ipsos (Matth. V, 3). Hinc Psalmista: Dominus humiles spiritu salvabit (Psal. XXXIII, 19). Non humiles, dixit, corpore salvabit, sed humiles spiritu; hinc Apostolus ad hoc admonet, inquiens: Humiliamini sub potenti manu Dei, ut nos exaltet in tempore visitationis (I Petr. V, 6). Et ipse Dominus de se discipulis: Discite a me quia mitis sum et humilis corde (Matth. XI, 29). Dei genitrix hujus sanctae humilitatis virtute pollebat, dicente ipsa: Respexit Dominus humilitatem ancillae suae, ecce ex hoc beatam me dicent omnes generationes (Luc. I, 48). Et vere, fratres, omnis mundus eamdem matrem Domini per cunctas generationes dicit. Vere enim beata humilitas, quae Deum hominibus (1306A)genuit, vitam mortalibus protulit. Vere enim beata humilitas, quae coelos nuntiavit, innovavit, mundum purificavit, paradisum aperuit, et sanctorum animas ab inferis liberavit. Beata vere humilitas, quae porta paradisi effici, scala coeli constituitur: Facta est Maria scala coelestis. Scala, inquam, coeli constituitur, per quam Deus descendit ad terras. Facta est Maria palma virginum, gloria viduarum, exsultatio conjugum, victoria Christianorum, gaudium angelorum . . . animarum. Facta est Maria janua coelorum, sublimatio apostolorum, laus martyrum, jubilatio confessorum, continentia virginum regula monachorum, norma principum, justitia regum. Facta est salus morum, mors criminum, vita virtutum, virtus pugnantium, palma victorum. Facta est Maria excelsa super sidera. sancta (1306B)super omnes feminas, cujus vita inclyta cunctas illustrat ecclesias, languentes sanat, perditos instaurat, spemque desperatis inspirat. Haec est mater Christi, quae pacificas mentes illustrat; laeta in proficientibus, fructuosa in poenitentibus, gloriosa in perseverantibus, victoriosa in transeuntibus. Haec est, inquam, haec est Virgo beata, quae beatam se ab omnibus generationibus manifestat, eo quod ejus humilitatem respexerit Deus.
Age, beatissima Dei genitrix; dic, ut resonet vox tua toto terrarum orbe: eia voces emitte, quia in te Spiritus sanctus clamat, in te Ecclesia quotidie resonat. Dic ergo: Fecit mihi Dominus magna, quia potens est (Luc. I, 49). Quae tamen magna fecit iste? quale est nomen ejus? Potens est et sanctum nomen (1306C)ejus. Quae ergo in te fecit magna Creator universi orbis? Ex te, quae eras creatura ejus, nasci dignatur. Dic ergo, gloriosa, audiatur vox in excelsis: cum essem humilis puella, placui regi, qui sublimis est super astra; et cum essem desponsata viro Judaeo, placui Deo. Ideo placui, ut per me mundum illuminaret. O dilectissimi! quas laudes huic beatae Virgini fragilitas nostra referre potest? per quam recuperatum est genus humanum; per quam aditum invenimus regni coelestis. Ipsa est quae sine humano semine coelestem protulit panem saeculo, ipsa est quae dignitatem genitricis obtinuit, et virginalem pudicitiam non amisit: ex ipsa ortus est sol justitiae Christus Deus noster, qui mundi tenebras pepulit, et fulgore fidei nos perlustravit. Ideo, fratres, gloriosam (1306D)Virginem supplices exoramus, ut nos meritis sanctorum impares culpas nostras orando excuset, admittat nostras preces intra sacrarium exauditionis, et reportet gratiam reconciliationis. Sit per eam excusabile quod deliquimus, accipiat quod offerimus, impetret quod rogamus, excuset quod timemus. Audeo dicere, fratres, quia nullum sanctorum tam potentem meritis invenimus ad placandam iram aeterni judicis, quam eam quae meruit fieri mater ejusdem Redemptoris et judicis. Succurrat ergo miseris, juvet pusillanimes, refoveat 543 flebiles, oret pro populo, interveniat pro clero, intercedat pro monachorum choro et exoret pro sexu devoto femineo haec beata super virgines virgo. Hoc poscamus, (1307A)hoc jugiter flagitemus; sentiantque omnes suum salutiferum juvamen, quicunque celebrant suum solemne natale.
Dicamus omnes, dicamus eia devotis cordibus clamantes: o Virgo virginum! sancta sit, sancta super nos pietas tua, super afflictos et moerentes pro quacunque causa et super peregrinos clementia tua. Et cum te super aethereos exaltatam aspicis coelos, preces nostrae humilitatis ne despicias; sed a periculis cunctis libera nos semper, Virgo benedicta. Si valemus, filioli, tentemus, prout possumus, ei laudem proferre dicentes: o quam immaculata virginitas, quae omnes angelos in coelestia regna praecellit, et virgineos glorificat choros! o quam beata mater, quae Christum Dominum regem sanctum gloriae meruit (1307B)generare! O quam beati pedes, qui Christum meruerunt sustinere! o quam felicia ubera, quae auctorem et Redemptorem mundi lactaverunt! o ineffabilis Virgo! portabatur a te, qui te fecit: continebatur in gremio tuo, qui regebat universum mundum: sustinebatur a te gubernator orbis. Ideo exsultans per albentia lilia confessorum, rosasque vernantes martyrum, tu quoque regnas in illo beatorum felicissimo regno, quia sequeris agnum, quocunque ierit. Inter paradisi amoenitatem sanctis gressibus incedis, felicique palma immarcescibili cum corona gloriae a filio tuo, Domino tuo, nostro Domino clarificaris, juncta angelicis choris et angelicis sociata catervis in cubiculo Regis filii tui Domini nostri Jesu Christi, gemmis ac margaritis ornata, (1307C)et monilibus decorata persistis. Tibi thronus regius collocatus est in aula aeterni Regis. Ipse Rex regum et veram matrem et decoram sponsam specialiter prae omnibus diligens imperiali amplexu sibi associat. O quam gloriosa est sacra virgo Maria, quae Dominum in coelesti regno amplecteris, et non immerito, quia ex te carnem assumpsit. Nec est mirum ut tibi congaudeat Deus in coelis. Quem tu parvulum natum toties osculabaris in terris. Has ergo tuas felicitates possidens convertere ad nostram perpetuam salutem.
(1308A)Inter haec igitur, fratres, cum toto mentis affectu beatissimae ejusdem virginis Mariae nos intercessionibus committamus, omnes ejus patrocinia imploremus. Sed quid nobis prodest interpellare vocibus, nisi etiam humilitatis ejus exempla teneamus? Deprecemur ergo tantam reginam, ut ille qui ex ea natus est, qui mirabiliter creavit hominem mirabiliusque redemit, solvat nostrorum vincula peccaminum, et in illam regionem perpetuae securitatis et pacis introducere dignetur. Curemus etiam et dilectissimi fratres, ut qui hujus diei festivitati interesse cupimus, humilitatis et patientiae vestibus induti appareamus. Tunc autem erit vera patientia, si fuerit justa. Et in eis est justa patientia, quorum mentis invicta constantia nec doloribus nec voluptatibus (1308B)cedit. Non autem in justitia gloriemur nostra; nec in fortitudine praesumamus propria, sed in eo, de quo Propheta: Fortitudo, inquit, et laus mea Dominus, et factus est mihi in salutem (Psal. CXVII, 14). Fortitudo ergo et laudatio nostra sit Dominus, sitque nobis Deus laus tota, perfecta gloria, dilectio pura, spes certa, securitas firma, possibilitas sana, sanitas incorrupta, et quidquid de carnalibus placet, displiceat. Sitque in nobis temperantia et abstinentia cum discretione: insuper haec omnia charitas firma, quae totam continet legem: atque agentes gratias Creatori nostro, in quantum sufficimus, nativitatem hodiernam pretiosissimae semper virginis genitricis Dei Mariae cum gaudio celebremus, ut dum nos eam supplici frequentamus (1308C)obsequio in terris, ipsa nos sedula prece commendare dignetur in coelis. Quod patrare dignetur, qui ex ea Deus et homo nasci dignatus est, Dominus noster Jesus Christus cum Patre sanctoque Spiritu vivens et regnans per infinita saecula saeculorum. Amen.
HOMILIA IV. IN FESTO OMNIUM SANCTORUM. Hanc homiliam vide inter Opera ven. Bedae, hujusce Patrologiae tomo XCIV, col. 450.