Historia Rerum Gestarum/XI

by 0

Sine Nomine

Historia Rerum Gestarum

Liber XI

X	Liber XII

INCIPIT LIBER UNDECIMUS.

[0483]

 

                       

 

                         CAPUT PRIMUM. Boamundus, Antiochenorum princeps, commisso principatu Tancredo, transfretans in Franciam properat, Francorumque regis filiam ducit uxorem. Hierosolymorum patriarcha Romam petit. Rex uxorem legitimam absque causae cognitione deserit. [0483C]

 

                         [0483D] Aestate vero transcursa, dominus Boamundus, multo aeris alieni pondere fatigatus, ut ad debiti solutionem se pararet et ut de partibus ultramarinis majores militum secum traheret copias, principatus sui cura et administratione generali, cum plena jurisdictione dilecto suo consanguineo domino Tancredo commissa, in Apuliam navigavit; et cum eo dominus Daybertus, Hierolosymorum patriarcha. Qui, postquam in Apuliam pervenit, modico tempore in sua regione moram faciens, assumpto de suis fidelibus honesto comitatu, Alpes transiens, ad dominum Philippum illustrem Francorum regem pervenit. A quo inter caetera duas ejus obtinuit filias, unam de legitimo [0484C] natam matrimonio, Constantiam nomine, quam sibi foedere conjugali copulavit in uxorem; alteram nomine Ceciliam, quam ei Andegavensium comitissa, (quae spreto marito, ad eumdem dominum regem se contulerat) uxore adhuc vivente, pepererat, quam [0484D] domino Tancredo nepoti suo, ex Apulia missam, destinavit uxorem. Completis ergo negotiis tam apud eumdem dominum regem quam in aliis ultramontanis partibus, cum ingenti equitum peditumque transfretare volentium multitudine, in Apuliam iterum reversus est. At vero dominus Daybertus ad Ecclesiam Romanam accedens, et injuriarum, quas patiebatur, modum aperiens; simul et Arnulfi nimis efficacem malitiam ordine pandens, nec non domini regis sinistram intentionem, qua Ecclesiam Dei humiliare nitebatur, omnes ad sui movit compassionem, gratiam obtinens universorum. Nec solum id enorme, quod de domino patriarcha Dayberto supra memoravimus factum esse, contra disciplinam ecclesiasticam, rex commiserat; verum etiam uxorem [0485A] legitimam, quam apud Edessam, dum ibi comes esset, duxerat, absque causae cognitione, non convictam, non confessam, lege matrimoniorum neglecta, dimisit, eamque in monasterio Sanctae Annae, matris Dei Genitricis et semper virginis Mariae, monacham fieri compulit violenter. Est autem idem locus Hierosolymis in parte orientali, juxta portam quae dicitur Josaphat, secus lacum qui tempore antiquo Probatica dicebatur piscina; ubi ostenditur cripta, in qua Joachim et praedictae Annae traditiones habent veterum domicilia fuisse; ubi et Virgo perpetua nata esse perhibetur. Erant autem ibi tres vel quatuor pauperes mulierculae vitam sanctimonialem professae, quibus gratia uxoris introductae ampliavit possessiones et patrimonium dilatavit. Causa autem [0485B] cur ab uxore diverterit, apud diversos varia ferebatur: dicentibus aliis, dominum regem ideo dimisisse uxorem ut, ditiorem et nobiliorem ducendo, conditionem suam faceret meliorem; et paupertati, qua plurimum premebatur, sumpta dotis nomine aliunde opulentia, consuleret; aliis vero asserentibus, reginam improvidam minusque prudentem, tori maritalis minus caute observasse foedera. Cumque prius, quasi gaudens, religionis habitum videretur assumpsisse, et primo conversionis suae tempore, satis honeste videretur in eodem monasterio conversata, tandem occasione sumpta ex commentis fraudibus, ad dominum regem accedens, licentiam obtinet ut pro necessitate monasterii sui, ad sublevandam [0485C] ejus inopiam liceret ei consanguineos suos, qui Constantinopoli erant, visitare: sub quo praetextu de regno exiens, sordibus et immunditiis omnem coepit dare operam; depositoque religionis habitu, divaricans se ad omnem transeuntem nec propriae parcens aestimationi, nec regiam quam habuit reverita dignitatem.

 

                       

 

                         CAPUT II. Dominus Raimundus Tolosanus comes moritur. Willelmus Jordanis, ejus nepos, ei succedit. Rodoan, Turcorum princeps magnus, fines nostros ingreditur, cui Tancredus occurrit, et confusum vertit in fugam.

 

                         Anno sequenti, qui erat ab Incarnatione Domini 1195, dominus Raimundus bonae memoriae, comes Tolosanus, vir religiosus et timens Deum, vir per [0485D] omnia commendabilis, cujus actus admirabiles et vita virtutibus insignis speciales desiderant tractatus, in oppido suo quod ipse fundaverat ante urbem Tripolitanam, cui nomen Mons Peregrinus, viam universae carnis, verus Christi confessor, ingressus est, pridie Kal. Martii; cui successit nepos ejus Willelmus Jordanis, in eadem obsidionis sollicitudine; in quo opere usque ad adventum comitis Bertrami, satis strenue viriliterque desudavit, quousque super eadem re quaestionem passus, aliquantulum ab opere destitit, ut in sequentibus dicetur. Admirandam sane hujus venerabilis viri et tam praesentibus quam futuris commendabilem insignis animi credimus constantiam, qui semel pro Christo initam, usque ad supremum exitum vitae, non fastidivit patienter [0486A] portare peregrinationem. Et cum in patria tanquam vir illustris et praepotens et amplissimum habens patrimonium, potuisset bonis omnibus abundare pro votis, elegit potius abjectus esse in obsequiis Domini, egressus de terra et de cognatione sua, quam in tabernaculis apud suos abundare peccatorum. Caeteri enim principes ejusdem peregrinationis professores, urbe sancta restituta libertati, quasi votorum potiti consummatione, reversi sunt ad propria; hic autem semel assumptam crucem veritus est deponere. Cumque a suis familiaribus et domesticis illi cum multo suggereretur studio, ut voti compos, desideranti se patriae restitueret, maluit se in holocaustum dare Domino quam illecebris se reddere saecularibus; magistrum imitatus, [0486B] cui cum diceretur: Descende de cruce (Matth. XXVII, 40), maluit consummata passione, alienis deponi manibus, quam ab incoepto nostrae salutis deficere proposito.

 

                         Eodem etiam anno, Rodoan, quidam vir praepotens, Halapiae dominus, de adjacentibus regionibus tam prece quam pretio, convocatis auxiliis, in gravi multitudine Antiochenorum fines ingressus, regionem totam in incursionibus deterrebat et incendiis molestabat frequentibus. Quod audiens dominus Tancredus, convocatis viribus et tam equitum quam peditum militaribus copiis, illuc procedit ei obviam, ubi eum suas habere copias fama celebriore compererat. Egressus igitur ab Antiochia, versus Artasiam [0486C] exercitus dirigit: quo perveniens, hostium ingentem multitudinem, ut ei nuntiatum fuerat, reperit; in quos, invocato de supernis auxilio et pro meritis impetrato, viriliter irruens, primo resistere tentantes, sed mox in dissolutionem datos, in fugam adegit. Caesis autem innumeris, captivati sunt ex eis plurimi, retento vexillo praedicti Rodoan; qui, ut vitae consuleret, fugam primus inierat; quodque nostris multo fuit solatio, in recompensationem eorum quos in similibus negotiis amiserant saepius, equos optimos, quos ab hostibus dejectis eorum sessoribus abstulerant violenter, sibi multos vindicaverunt.

 

                       

 

                         CAPUT III. Aegyptii cum ingentibus copiis regno se infundunt; quibus rex occurrens, captis nonnullis, pluribus interemptis, reliquos in fugam adegit. [0486D]

 

                         Eodem anno, accesserunt ad Aegyptium calipham quidam de principibus ejus, dicentes: Populus ille peregrinorum, qui hoc novissimo tempore regnum tuum violenter ingressi sunt, et animarum prodigi suarum, hactenus principibus a te missis restiterunt, de multitudine confisi quam prior introduxerat exercitus, hanc sibi comparaverant audaciam. Nunc autem illis ex maxima parte reversis ad propria, et adventantium peregrinorum solatio destituti, facti sunt rariores, frequentibus expeditionibus facultatibus eorum omnino consumptis. Unde nobis videtur opportunum, si tuae id ipsum visum fuerit majestati, ut electum unum de magnatibus tuis. ad partes illas dirigas, qui [0487A] regionem illam ab illo infelici populo occupatam, expediat. Placuit sermo et optimus visus est in conspectu caliphae; et praecipiens ingentem convocari exercitum et classem parari maximam, designatis principibus utrique seorsum exercitui, eos in Syriam dirigit; qui pervenientes Ascalonam, magnam regno universo intulerunt formidinem. Quod audiens rex, Joppen cum universis regni viribus celer pervenit, lege edictali praecipiens ut omnes illuc de singulis urbibus sine mora conveniant. Adfuerunt igitur sub omni celeritate qui evocati fuerant; inter quos et dominus Ebremarus Hierosolymorum patriarcha, vivificae crucis lignum salutare secum deferens, nihilominus adfuit. Quibus receptis, recensito nostrorum numero, inventi sunt habere equites [0487B] quingentos, peditum duo millia. Hostium vero dicebatur esse numerus ad quindecim millia, exceptis illis qui in classe militabant. Qui ab Ascalona discedentes, classem praeceperunt versus Joppen properare; ipsi autem Azotum transeuntes, in duas se turmas dividunt, ordinantes ut altera illarum versus Ramulam procedat, dominum regem ad pugnam provocans; altera Joppen properet, ut rege contra alteram occupato, illam urbem impugnet, convocatis iis qui in classe illuc jam advenerant. Juxta ergo praedictum consilium, bipertito agmine, pars altera Ramulenses fines ingressa, instructis aciebus, adventus sui, tubarum crepitu et strepitu tympanorum, evidens dederunt argumentum. Hoc autem de industria fiebat ut, dominum regem cum suis expeditionibus [0487C] in se provocantes, pars altera oram maritimam secuta, Joppen tuta posset pervenire; sed evanuerunt in cogitationibus suis. Nam, cum regem cum suis expeditionibus appropinquantem intuerentur, contabuerunt corda eorum prae timoris angustia; et alteram partem revocantes, vix adhuc putabant se sufficientem habere multitudinem ut ejus possent manus evadere. Factum est ergo quod, convenientibus contra se mutuo legionibus, rex cum suis in hostes irruens instat animosius; verbo simul et exemplo suorum exhortans acies, vires ingeminat. Dominus quoque patriarcha, vivificae crucis lignum praeliaturis ingerens et percurrens agmina, monet et hortatur ut ejus meminerint, qui pro nobis peccatoribus [0487D] in eodem ligno salutem operari voluit; praecipit etiam, in remissionem peccatorum, ut contra hostes nominis et fidei Christianae decertent viriliter, ab eodem mercedem exspectantes, qui suis solet centuplum retribuere. Sic ergo nostri facti animosiores, hostibus vehementius instant; et implorato de coelis auxilio, perempta ex eis infinita multitudine, reliquos in fugam convertunt. Cecidit autem in eodem conflictu praeses Ascalonitanus; sed universi exercitus procurator evasit fugiens. Dicuntur caesa illa die, de hostibus quasi quatuor millia; de nostris vero sexaginta inter mortuos reperti sunt. Obtinuerunt ergo, praevia Domini clementia, hostium castra et infinitas camelorum phalanges; sed et asinos et equos innumerabiles, cum optimis spoliis et pluribus [0488A] mancipiis secum trahentes, Joppen cum laetitia et exsultatione pervenerunt. Captus est etiam illa die quidam nobilis, qui aliquando fuerat procurator in civitate Acconensi, pro quo rex postmodum viginti millia dicitur habuisse aureorum. Classis tamen hostium nihilominus adhuc in portu Joppensi morabatur; sed cognito suorum interitu, austro flatus ministrante necessarios, in portum se Tyrensem receperunt. Unde postmodum in Aegyptum redire cupientes, orta repente in mari procella, vi turbinis ab invicem divisi, viginti quinque naves ex eis fretum sustinere non valentes, in nostra littora impegerunt; ex quarum remigibus et nautis, exceptis mortuis, nostri in vincula conjecerunt plus quam duo millia.

 

                       

 

                         CAPUT IV. Daimbertus patriarcha cum prosecutione apostolicarum rediens litterarum, apud Messanam urbem Siciliae moritur. Ebremarus sedis illius incubator, Romam contendit. Legatus Arelatensium archiepiscopus Gibelinus mittitur, qui postmodum in patriarcham substituitur. [0488B]

 

                         Interea dominus Daimbertus, Hierosolymorum patriarcha, post longam exspectationem, qua eum detinuerat dominus Paschalis papa et Ecclesia Romana, volens plenius edoceri utrum rex Hierosolymorum et qui eum expulerant vellent contra eum aliquid allegare, unde hoc videri possent de jure fecisse; postquam nemo comparuit, qui contra eum aliquid objiceret, nec in ejus facto aliquid aliud notari poterat, nisi quod regia expulsus erat violentia, [0488C] cum plenitudine gratiae et apostolicarum prosecutione litterarum, jussus est ad propria redire et sedem recipere, ex qua indebite fuerat deturbatus. Qui tandem in Siciliam veniens, apud Messanam moram faciens necessariam, transitum exspectans, gravi correptus aegritudine, sexto decimo Kal. Julii, viam universae carnis ingressus est. Sedit autem in pace annis quatuor, in exsilio vero, tribus. Ebremarus vero ejusdem sedis incubator, audiens quod praedictus dominus Daimbertus, cum plenitudine gratiae revertebatur, sedem suam recepturus, antequam de obitu ejus instrueretur, ad eamdem Romanam transfretare decrevit Ecclesiam, allegaturus de sua innocentia quomodo invitum et renitentem in [0488D] eamdem sedem eum locaverant. Quo perveniens nihil impetrare potuit, quam ut cum eo dirigeretur legatus, qui de causa ejus, Hierosolymis constitutus, plenius posset cognoscere. Designatus est autem ad id munus prosequendum dominus Gibelinus, vir senior et grandaevus, Arelatensis archiepiscopus, qui de mandato domini papae, Hierosolymam profectus, convocato episcoporum regni concilio, de causa domini Ebremari cognovit plenius. Cumque ei constitisset per testes idoneos sufficientes et majores omni exceptione, quod dominus Daybertus absque causa legitima, Arnulfi factionibus et regia violentia fuerat expulsus, et quod Ebremarus adhuc viventis pontificis et Ecclesiae Romanae habentis communionem sedem occupaverat, auctoritate qua [0489A] praeeminebat, eum a patriarchatu deposuit. Sed considerans multam viri religionem et simplicitatem miram, Caesariensem, quae tunc vacabat, Ecclesiam, ei concessit habendam. Postmodum vero, dum de substituendo Ecclesiae Hierosolymitanae patriarcha clerus et populus disceptarent, constituta ad hoc specialiter die ut super eo negotio de more tractaretur, post multas hinc inde deliberationum partes, in dominum Gibelinum apostolicae sedis legatum unanimiter conveniunt, et eum in sedem locant patriarchalem. Hoc etiam praedictus Arnulfus malitiose dicitur construxisse, ut homo senex et decrepitus in illa sede diu vivere non posset. Eodem anno, qui erat ab Incarnatione Domini 1107, Ascalonitae, solita usi malitia, in via publica, qua ab [0489B] Hierosolymis ad mare descenditur, in locis opportunis insidias locaverant, equitum quingentorum et peditum mille. Audierant enim quod nostrorum caterva, ab urbe Joppensi egrediens, Hierosolymam esset profectura; volentesque quod viribus non poterant, dolis procurare, in praedictis latebant insidiis; cum ecce nostri omnium horum ignari, iter coeptum conficientes, in eorum offenderunt insidias. Cumque plurimum anxiarentur, dubitantes utrum cederent aut contenderent, instantibus hostibus deliberandi spatium abstulerunt. Videntes ergo nostri quod aut ignominiose occumbere, aut cum eis viriliter pugnare oporteret, facientes de necessitate virtutem, animos induunt; et quos prius habuerant [0489C] formidabiles, resumpta audacia et spiritu vehementi instantes, in mentis convertunt stuporem; et jamjam nostrorum impetus ferre non valentes, multis interemptis, captivatis etiam nonnullis, eos in fugam versos aliquandiu prosecuti sunt. Tandem divina opitulante gratia, victoria potiti, tribus tantum de suo numero perditis, Hierosolymam profecti sunt.

 

                       

 

                         CAPUT V. Vir nobilis Hugo de Sancto Aldemaro, Tiberiadensium dominus, in montibus qui urbi praeeminent Tyrensi castrum locat, cui nomen est Toron; idemque non multo post cum Damascenis confligens, lethaliter confossus, sed tamen victor, occubuit. Ascalonitae quoque nostris volentes praetendere insidias, in laqueum quem paraverant incidunt. [0489D]

 

                         Eodem etiam tempore, cum Tyrensium civitas adhuc ab hostibus detineretur et nostrorum modis omnibus impediret processum, vir nobilis et potens, et inclytae in Domino recordationis, dominus Hugo de Sancto Aldemaro, qui post dominum Tancredum urbi praefuit Tiberiadensi, quantum locorum distantia permittebat (distant enim a se praedictae duae civitates quasi milliaribus triginta), frequentibus et occultis irruptionibus cives molestabat Tyrenses. Cumque in eundo et redeundo saepius ejus periclitaretur militia, eo quod in medio praedictarum urbium nec praesidium inveniretur, nec munitionis aliquod genus in quo se sui possent recipere [0490A] et subsequentium hostium declinare importunitatem, adjecit vir praeclarus in summis montibus urbi Tyrensi prominentibus et ab eadem quasi per decem distantibus milliaria, in loco cui nomen priscum Tibenin, castrum aedificare; cui, quoniam in monte erat excelso admodum et cacuminato, nomen indidit Toronum. Est autem locus is inter mare et Libanum, quasi in medio constitutus, a Tyro et Paneade aeque distans, in tribu Aser, salubritate et aeris grata temperie commendabilis; solum habens opimum, vineis et arboribus prorsus habile; sed et frugibus et agriculturae commodissimum. Praestitit ergo non solum fundatori, diebus illis, ad opus praedictum commoditatem optatam; verum usque hodie et ubertate quam porrigit, et multa [0490B] munitione qua praeeminet, et Tyrensium urbi, et regno universo utilitates incomparabiles. Nec mora, post praedicti fundationem praesidii, idem nobilis homo cum equitibus septuaginta hostium fines ingressus, cum quatuor millibus Damascenorum praelium committens semel, et secundo eodem die ab hostibus repulsus graviter; tertio melioribus irruens auspiciis et animositate divinitus collata, simul et viribus, auctore Domino, fortioribus receptis, hostes in fugam convertit. Ipse tamen ictu sagittae lethaliter confossus, interiit, vir prudens et strenuus, et exigentibus meritis regi et regno plurimum commendabilis et acceptus. Caesi sunt in eo conflictu de hostibus ducenti, et equi totidem a nostris recepti. Post eosdem etiam dies visa sunt [0490C] in oriente signa et prodigia multa in coelestibus. Nam, per quadraginta dies et eo amplius, cometa circa noctis initium visus est longe comam trahere; et iterum ab ortu solis usque ad horam tertiam visus est sol duos habere collaterales, paris magnitudinis, sed inferiores splendore solis. Visa est et Iris circa solem, suis distincta coloribus. Quae omnia certum erat mortalibus nova portendere.

 

                       

 

                         CAPUT VI. Boamundus de Francia in Apuliam reversus, cum ingentibus copiis Graecorum fines eos depopulaturus ingreditur; demumque in Syriam volens redire, relicto Boamundo filio, vita decedit.

 

                         Per idem tempus, Alexius Constantinopolitanus [0490D] imperator, vir malitiosus et nequam, volentibus per ejus regiones Hierosolymam proficisci multa ministrabat impedimenta. Nam et contra primam expeditionem, quae ei multo fuerat emolumento, ut praemissum est, Solimannum potentissimum Turcorum principem, et barbaras ex universo Oriente sollicitaverat nationes; et contra secundam, cui Pictavensium praeerat comes, easdem nihilominus nationes et infideles populos frequentibus concitaverat legationibus; unde, ejus efficiente malitia, posterior expeditio pene tota deperiit. Nec solum semel et secundo ita in nostros malignatus fuerat; sed quoties se offerebat opportunitas eis damna moliri, parare praecipitia, pro lucro sibi reputabat; praesentibus tamen et coram positis benigne dabat responsa [0491A] et munera largiebatur, ut eo falleret commodius, Graecorum observans morem de quibus dicitur:

 

                         Timeo Danaos et dona ferentes.VIRG. Aeneid. l. II, 49. Suspectum enim habens omnium Latinorum generaliter processum, nec eorum vires multiplicari, nec dilatari potestatem, ubicunque ministrare poterat impedimentum, patiebatur. Harum igitur dominus Boamundus memor injuriarum, a transmontanis reversus partibus, universorum Latinorum causam prosequens, equitum habens quinque millia, peditum vero quadraginta millia, septimo Idus Octobris in terram praedicti imperatoris navigio pervenit; et confractis pene universis maritimis urbibus et in direptionem datis, universam Epirum, tam primam [0491B] quam secundam depopulatus est; tandemque Durachium obsidens, Epiri primae metropolim, regionem circumquaque incendiis et depopulationibus tradens, circumjacentibus regionibus, pro libero arbitrio utebatur, parans ad delendas Latinorum injurias, auctore Domino, ad ulteriora imperii violenter procedere. Audiens igitur imperator dominum Boamundum, cum ingenti militia Latinorum, intra fines suos ingressum, ipse suos nihilominus colligit exercitus, et ei procedens obviam, copias suas in vicino constituit: ubi communibus intervenientibus amicis, imperator foedus iniit cum eo, interpositis juramentis, quod de caetero Christi fidelibus in Orientem transire volentibus, bona fide, sine fraude et malo ingenio, consilium ministraret et auxilium; nec eorum [0491C] iter ab iis quos ipse cohibere posset, impedire pateretur. His ita compactis et fidei nexu interposito confirmatis, dominus quoque Boamundus juramento corporaliter praestito, amicitiam et fidelitatem perpetuo conservandam promisit. Inde in Apuliam reversus, dimissa peregrinorum turba, quae votis obligata, tenebatur iter Hierosolymitanum perficere, ipse domi, familiaribus adhuc detentus curis, remansit. Aestate vero sequente, praeparatis jam ex parte ad iter necessariis et congregato navigio, dum ad iter accingeretur, copiis undecunque convocatis, valida correptus aegritudine, in fata concessit, unico filio principatus et nominis haerede relicto, ex domina Constantia domini Philippi, illustris [0491D] Francorum regis, filia suscepto. Mortuus est etiam eodem anno dominus Philippus Francorum rex illustris, socer ejus.

 

                       

 

                         CAPUT VII. A finibus Orientalibus item ingentes Turcorum copiae partes Edessanas occupare nituntur; sed Tancredus una cum rege resistunt viriliter.

 

                         Accidit etiam per eosdem dies, dum adhuc praedicti nobiles, dominus videlicet comes Balduinus et Joscelinus, ejus consanguineus, apud hostes detinerentur in vinculis, occasione sumpta ex eorum absentia, collecta est ex Orientali sinu Turcorum infinita multitudo et innumerabiles copiae; atque in Mesopotamiam descendentes, circa partes Edessenas coeperunt hostiliter degrassari, praesidia quaedam [0492A] violenter occupantes, suburbana tradentes incendiis, colonos captivantes et agriculturae dantes operam: ita ut extra ambitum urbium muratarum tutus non reperiretur locus, et deficiente agricultura, victus omnino deficeret. Dominus autem Tancredus, cui regionis commissa erat sollicitudo, circa partes Antiochenas detinebatur occupatus, cujus curam etiam, ut praemisimus, domino Boamundo discedente, susceperat. Audiens tamen quod tanta hostium in partibus illis esset importunitas, vocato domino Hierosolymorum rege et causa vocationis manifestata, ipse quoque quantas potest ex universis urbibus et praesidiis convocat copias. Cui sic acceleranti et pro regione sollicito infra paucos dies rex adfuit, junctisque simul agminibus Euphratem [0492B] transierunt: quo pervenientes hostes reperiunt, ut eis fuerat nuntiatum, per universam regionem liberis discursibus evagantes; qui, cognito nostrorum adventu, coeperunt se ad invicem recolligere; et illam quam prius habuerant, discurrendo minus experiri licentiam. Compertas iterum habentes saepius nostrorum vires, cum eis pugnare formidant; nec tamen ad propria redire disposuerant, sed scientes utrumque principem liberas ferias non habere ut moram diuturnam in ea possent facere regione, ita diu nitebantur eos protrahere, ut taedio affecti maturarent reditum et ipsi ad consuetas recurrerent infestationes. Cognoscentes igitur nostri eorum propositum, consilium ineunt quale pro temporis angustia poterant invenire commodius; congregari [0492C] enim praecipiunt, ex ea regione quae est circa Euphratem, quae frugibus copiosissime abundabat, universi generis alimentorum copias; et, flumine transmisso, oneratis equis, camelis, asinis et burdonibus victum copiosissimum et ad multa tempora sufficientem urbibus inferunt et praesidiis; maxime autem urbem Edessanam usque ad redundantem sufficientiam communientes. Postmodum vero de corporibus civitatum et praesidiorum non multam gerentes sollicitudinem, quoniam admodum armis, viris et victu erant munita, revocantibus eos majoribus rerum articulis, ad Euphratem reversi sunt. Ubi dum modicis et corpore et numero fluvium transeunt naviculis, quosdam de inferiore [0492D] manu qui adhuc transitum exspectabant, ulteriorem ripam tenentes, hostes nostrorum vestigia secuti, irruunt; et ex eis quosdam interficientes, reliquos captivos trahunt, praesentibus domino rege dominoque Tancredo, et eis subsidium ministrare non valentibus; amnis enim medius erat, quem vadis transire non poterant; neque erat facile paucis parvisque naviculis tantum exercitum reportare. Nostri vero dolentes admodum super illis pauperibus, quos se praesentibus occidi viderant et ex parte captivari, reversi sunt ad propria; regionem etiam cis Euphratem praecipientes magnatibus, qui ei praeerant, diligentius communiri. Erant autem qui supra ripam Euphratis capti fuerant et interfecti, pauperes Armenii, qui Turcorum fugientes importunitatem, [0493A] in loca tutiora se conferre proposuerant.

 

                       

 

                         CAPUT VIII. Balduinus comes Edessanus redit de vinculis hostium, et Joscelinus cum eo; et adversus Tancredum guerram excitant.

 

                         Sequente anno, qui erat ab Incarnatione Domini 1109, dominus Balduinus comes Edessanus, cum annis quinque continuis fuisset apud hostes detentus in vinculis, una cum Joscelino cognato suo, datis obsidibus pro certa summa pecuniae, quam pro sua redemptione pepigerant, in suam se libertatem receperunt, redeuntes ad propria: cum quibus etiam satis misericorditer fecit Dominus. Nam obsides eorum in quodam praesidio custodibus deputatis commissi, casu, sive somno sive mero gravatis, [0493B] mortem intulerunt, unde postmodum ad propria clam et per diverticula de nocte errabundi pervenerunt. Accedenti ergo praedicto comiti ad Edessanam urbem, dominus Tancredus dicitur ei introitum denegasse; sed tandem memor juramentorum, quae interposita fuerant, cum, eodem comite capto, domino Tancredo civitas tradita fuerat, ad cor rediens, tam ipsam urbem quam regionem universam eidem praecepit resignari. Qua injuria moti, postmodum bellum eidem Tancredo ambo pariter indixerunt. Joscelinus autem specialiter, qui citra Euphratem sua habebat praesidia et Antiochenis vicinior erat partibus, principem magis infestabat. Accidit autem quadam die ut, Turcorum multitudinem in suum convocans auxilium, in terram principis [0493C] irruptiones moliretur, quod princeps praesentiens, ei occurrit; commissoque inter eos praelio, prima fronte de exercitu domini Tancredi ceciderunt viri quasi quingenti; sed, tandem resumptis animis et aciebus instauratis, Turcorum magnam straverunt multitudinem, Joscelinum et suos in fugam convertentes. Porro videntes majores regionis et qui sensus habebant magis exercitatos, quod tantorum virorum periculosa nimis erant odia et quod in multum poterant Christiano populo detrimentum cedere, interpositis partibus suis, eos adinvicem reconciliaverunt.

 

                       

 

                         CAPUT IX. Bertramus, comitis Tolosani filius, cum classe Januensium in Syriam descendit, patri quaerens succedere; Willelmus Jordanis contradicit. Capitur Biblium. [0493D]

 

                         Eodem tempore, Bertramus, domini Raimundi bonae memoriae comitis Tolosani filius, cum classe Januensium circa urbem applicuit Tripolitanam, ubi Willelmus Jordanis ejus consanguineus urbem obsidione vallabat eamdem, sicut et continue fecerat a die obitus praedicti venerabilis viri, qui in eodem negotio moriens defecerat. Statim autem in ejus adventu orta est contentio inter eos, Bertramo de patris successione allegante; Willelmus autem, proprii laboris et impensae per quatuor annos continuos sollicitudinis merita praetendebat. Ille in bona paterna tanquam haeres legitimus volebat succedere; [0494A] iste locum, sua expugnatum instantia, sibi nitebatur vindicare. Dumque ista diu esset agitata controversia, intervenientibus amicis communibus, ut de pace tractarent, convenit inter mediatores, quod pro bono pacis, Willelmo Jordanis civitates Archis et Tortosa cum suis pertinentiis concederentur; Bertramo vero Tripolis, et Biblium, et mons Peregrinus, item cum suis pertinentiis. Factumque est ita, et ratum habitum partis utriusque concessu. Unde Willelmus pro parte sibi designata factus est homo principis Antiocheni, fidelitate ei manualiter exhibita; Bertramus partis sibi designatae a domino rege Hierosolymorum investituram suscepit, ei solemniter exhibens fidelitatem. Additum est etiam in compositionis forma, quod si alter sine [0494B] liberis vita decederet, alter ei succederet in universum. Quaestione vero praedicta per hujusmodi sopita transactionem, accidit quod inter armigeros utriusque familiae, ex causa levi, orta est contentio; pro qua pacificanda, cum velox in equo saepe dictus comes Willelmus occurreret, sagitta casu percussus, interiit. Dicebatur a nonnullis, quod comitis Bertrami dolis et machinationibus comes Willelmus interierit; sed tamen usque hodie illius vulneris non comparuit certus auctor; sic igitur sublato aemulo et praedictae urbis competitore, Bertramus solus in expeditione mansit. Erat autem classis Januensium, cum qua venerat, galearum septuaginta; cui praefecti erant duo nobiles viri Januenses, Ansaldus et Hugo Ebriacus. Videntes ergo quod [0494C] circa urbem Tripolitanam, per idem tempus operam consumerent, utile judicant interim aliquid memoria dignum aggredi: commonitoque familiarius comite Bertramo, ut cum eis praesens velit esse per terras, ipsi classem versus Biblium dirigunt. Est autem Biblium urbs maritima, in Phoenice constituta, una de suffraganeis urbibus, quae Tyrensi metropoli jure metropolitico intelliguntur esse subjectae, cujus memoriam Ezechiel propheta facit, dicens: Senes Biblii, et prudentes ejus, o Tyre, praebuerunt nautas ad ministerium variae supellectilis tuae (Ezech. XXVII, 9). Item in secundo libro Regum de eadem scribitur ita: Porro Biblii praeparaverunt ligna et lapides ad aedificandum domum Domini [0494D] (III Reg. V, 18). Dicta est autem prisco vocabulo Eve, eamque fundasse creditur Eveus, sextus filiorum Chanaan. Ad hanc pervenientes et eam mari terraque circumvallantes, civibus admodum territis et de sui tuitione diffidentibus, classis praefectos praedictum Ansaldum et Hugonem Ebriacum missa legatione conveniunt, significantes, quod si volentibus egredi liberum cum uxoribus et liberis vellent dare exitum; nolentibus autem sua deserere domicilia, in urbe liceret bonis conditionibus immorari, parati essent reseratis aditibus, eos tanquam dominos admittere. Quibus conditionibus juxta vota eorum admissis, urbem praedictis duobus tradiderunt viris; quorum alter, Hugo videlicet Ebriacus, sub annua certi census praestatione fisco Januensium [0495A] inferenda, usque ad certum tempus eam recepit. Hic idem, hujus Hugonis, qui eidem hodie praeest civitati, avus fuit, qui ejus nomen obtinet et agnomen. Capta ergo praedicta civitate, classis iterum Tripolim est reversa.

 

                       

 

                         CAPUT X. Rex Balduinus Tripolim properat; fervet obsidio, et capitur civitas.

 

                         Audiens igitur dominus rex praedictam Januensium classem, capta Biblio, circa Tripolitanas partes moram adhuc facere, illuc properus accedit, tentaturus si eosdem Januenses aliquibus conditionibus secum posset detinere, quatenus eorum fretus auxilio, unam de urbibus maritimis sibi vindicaret. Restabant enim adhuc in nostro littore quatuor [0495B] rebelles, Berythum videlicet, Sidon, Tyrus et Ascalona, quae nostrorum novellae plantationi multum oberant, ad obtinendum incrementum. Illuc ergo veniens, omnes qui in obsidione erant, tam per mare quam per terras, sua exhilaravit praesentia et in opere coepto reddidit ferventiores. Statim enim in ejus adventu visi sunt, qui exterius in obsidendo laborabant, maximum reperisse solatium; ita ut et major eis audacia accessisse videretur, et vires non dubitarent incrementum accepisse; obsessis autem e converso, et desolatio se intulit solito amplior, et spes resistendi omnino succubuit enervata: quoque hostes vident solito fortiores, eo se debiliores reputant; quodque illis accederet, totum sibi decedere reputantes. Innovant ergo nostri quasi novi recentesque, [0495C] assultus; et hostibus omnino ubicunque locus est, solito instant protervius: tanquam obsidionem, quam continuo pene septennio multo labore protraxerant, tunc primitus inchoassent. Videntes ergo cives nostrorum singulis diebus vires invalescere, eorum vero e converso minui, diuturnis laboribus fatigati, spem subsidii nullam habentes, communicato inter se consilio, tractant quomodo tantis malis possent finem imponere. Missis igitur legationibus tam ad dominum regem quam ad dominum comitem, sub conditione spondent eis urbem se resignaturos, si egredi volentibus, libere et sine difficultate liceret, et familias suas cum omni supellectile ad loca optata transferre possent; nolentibus autem [0495D] exire, si sub certa pensione domino comiti annuatim persolvenda, tute et tranquille in domibus suis manere et possessiones suas colere concedatur. Auditis igitur civium postulationibus, rex, cum comite et aliis magnatibus consilio communicato, utile judicat, eorum admissis desideriis, urbem sine dilatione recipere. Placuit igitur sermo iste omnibus, et praestita conniventia, evocatis ante se civibus, eorum admittunt petitiones. Praestitisque juramentis, quod praedictae conventiones eis sine fraude et malo ingenio, bona fide conservarentur, urbem recipiunt, introire volentibus aditibus reseratis. Capta est praedicta civitas anno ab Incarnatione Domini 1109, mense Junio, decima die mensis. Factus est autem ibidem comes Bertramus, fidelitate manualiter [0496A] exhibita, domini regis homo ligius; unde et ejus successores, usque in praesentem diem, regi Hierosolymorum id ipsum tenentur exhibere.

 

                       

 

                         CAPUT XI. Balduinus comes Edessanus, ad socerum Gabrielem Meleteniam descendit, ubi factum ejus exstat satis memorabile.

 

                         Accidit autem per eosdem dies quod a vinculis hostium absolutus dominus Balduinus Edessanorum comes, cum multos haberet equites, nec haberet unde eis exhibitae militiae et impensi fideliter officii persolveret stipendia, arguto habito satis et acuto consilio, destinat cum eisdem suis commilitonibus, socerum, qui valde pecuniosus erat, apud Meleteniam visitare, praestructo et praeordinato solerter, [0496B] ut postquam ad ejus ventum esset praesentiam, quid fieri oporteret. Compositis igitur ad iter necessariis, illuc pervenit, ubi ex more depenso mutuae salutationis affatu, et pacis signo cum mutuis amplexibus et plena charitate alternatim praebito, magnifice nimis et supra hospitalitatis leges, tanquam domesticus et affectione filius, susceptus est a socero. Cum igitur per dies aliquot ibi dominus comes moram fecisset, et semel confabulationibus fortasse necessariis, hinc socer, inde gener diei partem aliquam protraxissent, accesserunt (sicut inter eos prius condictum fuerat), et eis colloquentibus ingesserunt se milites ejus. Tunc unus ex eis, quasi omnium autoritate factus verbi patronus, comitem alloquitur, dicens: Nosti, comes, et nemo te melius, quam [0496C] fideliter et quam strenue turba haec militum, quae praesens est, tibi jam multo tempore, fidem tuam et promissionem secuta, militaverit: quantos labores, quantasque in vigiliis, siti, fame, frigore, simul et aestus importunitate pertulerit molestias, ut te et regionem tibi divinitus commissam, ab hostium injuriis redderet securam; et a civibus et reliquo populo in ea commorante, infidelium et inimicorum crucis Christi averterent impetus et molestias propulsarent. Te introducit pro se testem hoc collegium, tibi aliquando necessarium. Compertum habes, quantum jam effluxerit temporis, ex quo sine stipendiis tibi militaverimus; quoties nobis solvi necessitate compulsi postulaverimus; quoties petitas inducias, tibi compatientes, indulserimas, [0496D] de die in diem aequanimiter sustinentes; et nunc res eo deductae sunt nostrae, quod diutius praestolari non possumus. Paupertas invincibilis est, quae diuturniores ferias, et tempus auctius tibi iterum dari negat. Elige tibi unum; aut debitum solve, inopiae nostrae subveniens; aut pignus quod obligasti, juxta pactum exhibe. Miratus est Gabriel quidnam sibi vellet haec concio, et sermo ita solemnis quid portenderet. Tandemque edoctus per interpretes, rem tenuit; sed quaerit cujusmodi pignus, pro pactis stipendiis, dominus comes obligasset. Cui, cum quasi pudore prohibitus, dominus comes responsum non daret, respondit eorum advocatus: Quia barbam suam hypothecaverat eis, ut nisi statuta die pacta militibus solverentur stipendia, eidem barba [0497A] sine contradictione raderetur. Quod audiens Gabriel, stupidus prae facti novitate et complosis manibus supra modum admirans, anhelare coepit, et prae angustia nimis aestuare. Mos enim est Orientalibus, tam Graecis quam aliis nationibus, barbas tota cura et omni sollicitudine nutrire; pro summoque probro et majori quae unquam irrogari possit ignominia reputare, si vel unus pilus quocunque sibi de casu barba cum injuria detrahatur. Interrogansque dominum comitem, si ita esset sicut dicebatur? respondit: Ita. Iterum fortius admirans, pene extra se factus, quaerit iterum: Quare rem tanta diligentia conservandam, argumentum viri, vultus gloriam, hominis praecipuam auctoritatem, ita obligasset, tanquam rem mediocrem, et ab homine sine confusione [0497B] separabilem? Cui comes: Quia non erat mihi res alia dignior cujus interpositione, militibus proterve instantibus, possem plenius satisfacere. Sed nec oportet dominum et patrem meum, multum super hoc esse sollicitum; nam spero de misericordia Domini, quod impetratis a militibus induciis, postquam Edessam rediero, militum instantiae satisfaciens, cum mea honestate pignus luam obligatum. Milites e diverso statim se diversuros ab eo, minasque intentare, sicut edocti erant, nisi solvat maturius, unanimiter asserebant. Quod audiens Gabriel, vir simplex et collusionis eorum ignarus, apud se fluctuans quid faceret, elegit potius de suo solvere militibus id in quo tenebatur gener obligatus, quam ejus pati, qui reputabatur filius, tantam ignominiam. Quaerit quae [0497C] sit debiti summa. Cui responsum est: Triginta millium Michaelitarum; quod genus aureorum tunc in publicis commerciis erat celebre, a quodam imperatore Constantinopolitano, qui eam monetam sua fecerat insignem imagine, Michaele nomine, sic nuncupatum. Solvere igitur spondet pro genero, conditione tali, pactam pecuniam, ut media dominus comes fide firmiter promittat, quod de caetero nullo casu, nullo necessitatis articulo, ita quibuslibet personis se velit obligare. Soluta igitur pecunia sumptaque a socero licentia, dominus comes cum suis, tumentibus loculis et depulsa inopia, dives ad propria reversus est.

 

                       

 

                         CAPUT XII. Bethlehemitica Ecclesia per regis studium ad cathedralem erigitur dignitatem. [0497D]

 

                         Anno sequenti, qui erat ab Incarnatione Domini 1110, sollicitus rex, et curam gerens pervigilem, quomodo sibi regnum a Deo commissum posset honorare et Deo protectori suo aliquid acceptione dignum offerre, proposuit de pio mentis fervore, Ecclesiam Bethlehemiticam, quae usque ad illum diem prioratus tantum fuerat, ad cathedralem sublimare dignitatem. Quod qualiter gestum fuerit, ex rescripto ejusdem piissimi regis super hoc edicto, amplius et perfectius erit manifestum, quod sic habet: Divina inspirante gratia gens Francorum admonita, Hierusalem civitatem sanctam, diuque oppressione paganorum [0498A] fatigatam, ubi mors, quae primo praevaricante parente genus humanum invaserat, morte Salvatoris est destructa, a spurcitia praedicta liberavit. Obsessa est namque civitas haec cultu divino digna septimo Idus Junii, a gente praefata; et Idibus Julii, Deo pro ea pugnante, est capta. Capta autem civitate anno Domini 1100, dispositione divina suggerente, placuit clero atque Raimundo Sancti Aegidii, Roberto Northmanniae, et Roberto Flandrensi comitibus, Tancredo, et caeteris primatibus, cum universa Francorum multitudine, ut piissimus et misericordissimus dux Godefridus, charissimus frater meus, eidem praesideret; ipse vero, vir Deo dignus, sanctae civitatis gubernator, primo principatus sui anno peracto, Deo propitio, tertia die sequentis, in pace quievit. Cui ego Balduinus [0498B] ab exsultante clero, principibus et populo, primus rex Francorum, nutu divino, excellentiam Bethlehemiticae Ecclesiae, nativitatem Domini nostri Jesu Christi praefulgida mente pertractans, in qua primum venerabiliter caput meum diademate ornatum effulserat, ut episcopali dignitate donaretur mihi per omnia placuit. Igitur quod corde caste conceperam, indesinenter excogitans, tandem ad aures Arnulfi archidiaconi, viri clarissimi, et Hierosolymitani capituli usque perduxi, eumque et idem capitulum, ut super hac re mihi consulerent, obnixe rogavi. Qui tam justae petitioni meae obsequentes, tum pro Hierosolymitana sede quae postea quasi orbata parente videbatur, tum pro hoc negotio Romam peti decreverant. Hanc itaque legationem Arnulfus archidiaconus, et Aichardus [0498C] eodem tempore decanus suscipientes, Romam perrexerunt: et sancto Spiritu cooperante, apud domnum Paschalem secundum, universalis Ecclesiae pontificem, de utroque negotio honestum invenientes consilium, Hierusalem remearunt. Domnus vero Paschalis papa, Gibellinum Arelatensem archiepiscopum, virum sapientiae radiis coruscum, omnique morum honestate fulgidum, cui id legationis Arnulfo atque Aichardo praesentibus injunxerat, post eos Hierusalem direxit. Propterea a me, clero simul et populo gaudenter susceptus pro praecepto domni Paschalis papae et mea bona voluntate, et assensu Hierosolymitani capituli, ac totius favore consilii, et propria deliberatione omnia dispensans, in Bethlehemitica Ecclesia, Aschetinum, [0498D] virum illustrem eamdem gubernantem, quem Hierosolymitanum capitulum ejusdem Ecclesiae cantorem, me cum meis proceribus et populo volente Ascalonae elegerat atque statuerat episcopum, obtinere primatum episcopalem decrevit; Bethlehemiticaeque sedi, pro praecepto et consideratione nostra, Ascalonae Ecclesiam parochiali jure subjugavit. Tandem ego Balduinus, Dei gratia rex Hierusalem, Latinorum primus, jam dicta laetus obnixe firmavi. Villam etiam Bethlehem, quam Ecclesiae concesseram, pro salute animae meae, et misericordissimi ducis fratris mei Godefridi, atque omnium parentum meorum; et unum casale, quod est in territorio Accon, nomine Bedar; aliud etiam quod est in territorio Neapolitano, nomine Seylon; aliud quoque adjacens Bethlehem, [0499A] quod dicitur Bethbezan: et duo casalia in territorio Ascalonitano, unum videlicet Zeophir, et aliud nomine Caicapha, cum suis pertinentiis episcopo, ejusque successoribus firmiter ac libere tenere ac possidere praecepi, dedi atque concessi. Praefatam quoque Ecclesiam a calumnia qua Hierosolymitana Ecclesia eam vexabat, commutatione terrarum ac vinearum quae in circuitu Jerusalem in meo dominio erant, absolutissimam reddidi. Statuimus autem quod si quis clericus, vel laicus, nefandissima cupiditate ductus, illud quod pro petitione mea de Bethlehemitica Ecclesia, nativitate Domini ac Salvatoris nostri praeclara, Spiritu sancto juvante, a domino Paschale, Romanae sedis summo ac venerando pontifice, per Gibelinum ejusdem legatum, Arelatensem [0499B] archiepiscopum roboratum est, post decessum meum violare praesumpserit, invasionis crimine, nisi commonitus resipuerit, obligetur, ac totius regni nostri expers effectus, graviter judicetur. Praeterea concedo quod quicunque meorum optimatum, vel aliquis militum seu burgensium, Dei afflatus Spiritu de suis redditibus, pro sua suorumque animabus, dare eidem Ecclesiae voluerit, libera sit sibi piae voluntatis exsecutio, et in perpetuum valeat facultatum suarum legitime facta donatio. Facta est autem haec concessionis, vel confirmationis nostrae inscriptio, rerumque gestarum designatio, anno ab Incarnatione Domini 1110, indictione III, praesidente Romanae Ecclesiae papa domno Paschale secundo, Hierosolymis vero Gibelino Arelatensi archiepiscopo, sedis apostolicae vicario [0499C] in patriarcham electo. Sunt ergo istius assertionis testes:

 

                         Arnulfus archidiaconus, Aichardus decanus, Eustachius Garnerius, Anselmus turris David custos, Radulfus de Foritaneto, Pisellus vicecomes, Simon ducis filius, Anfredus vir religiosus, Gerardus camerarius, et alii quamplures.

 

                       

 

                         CAPUT XIII. Obsidetur terra marique civitas Berythensium; et secundo capitur mense. [0499D]

 

                         Eodem anno praedictus Dei cultor, et magnificus triumphator, idem dominus rex curam gerens indefessam, quomodo regnum sibi a Deo commissum posset ampliare, sumpta occasione ex galeis quibusdam quae in regno hiemaverant, mense Februario, congregata pro viribus Christiani populi ex universi regni finibus multitudine, urbem obsidet Berythensium. Est autem Berythum civitas maritima, inter Biblium et Sidonem in Phoenice sita, una de suffraganeis urbibus, quae Tyrensi metropoli intelliguntur subjectae, Romanis quondam acceptissima, ita ut, jure Quiritium civibus concesso, inter colonias reputaretur; de qua ita Ulpianus testatur in [0500A] Digestis, titulo de Censibus, loquens de Phoenice provincia: Est et Berythensis colonia, in eadem provincia, Augusti beneficiis gratiosa. Et ut divus Adrianus in quadam oratione ait: Augustiana colonia, quae jus Italicum habet. Nec solum jus Italicum, verum etiam et docendi jus, quod raris concessum fuit urbibus, ab eodem Augusto obtinuit potestatem, sicut in primo codicis, ea constitutione quae sic incipit: Cordi nobis est, in qua ita legitur: Et Berytensium doctorem Dorotheum. Dicta autem creditur prisca appellatione Gerse, quam Gerseus quintus filiorum Chanaan fundasse legitur. Ad hanc perveniens, accito sibi domino Bertramo Tripolitano comite, urbem coepit studio vehementi arctare. Advenerant autem, ut eidem [0500B] urbi ministrarent subsidium, ex Tyro et Sidone naves quaedam, viris fortibus et bellicosis refertae. Quod si liberum introitum et exitum habere potuissent, inutiliter operam consumerent, qui obsidioni ejus incubuerant. Sed adveniente classe, de quarum ope confisus rex, opus praesens assumpserat, timentes se mari committere, protinus intra portum se receperunt: ita ut civibus omnino per mare et introitus negaretur et exitus. Erat autem eidem civitati pinea silva vicinior, quae multam et idoneam obsidentibus, ad componendum scalas et quaslibet machinas, abunde praestabat materiam. Ex hac igitur erigentes sibi turres ligneas, et machinas jaculatorias componentes, et quae adversus hujusmodi solent esse necessaria fabricantes argumenta, urbem [0500C] continuis impugnant assultibus, ita ut nec horae spatio, interdiu vel de nocte, obsessis requiem indulgerent; alternatim enim et per vices mutuas, sibi succedentes adinvicem, labore intolerabili cives fatigabant. Cum autem per menses duos continuos incepto opere viriliter desudassent, arguentes moram adinvicem, quadam die dum solito vehementius urbem in pluribus locis, congressionibus molestarent, quidam de turribus ligneis, quae moenibus fuerant violenter applicatae, saltu super murum se intulerunt; quos alii tum eodem modo, tum per scalas ascendentes, secuti, in urbem descendentes, portam civitatis violenter aperuerunt. Ingressus igitur sine difficultate noster exercitus, civibus ad mare confugientibus, urbem occupavit universam, [0500D] Qui autem in navibus erant, audientes quod rex cum suis urbem effregerat, prosilientes et ipsi de navibus portum occupant; et cives qui gratia salutis illuc confugerant, gladiis repellentes, in hostes redire compulerunt: sicque cives miseri, inter hostium cohortes geminas infeliciter angustiati, nunc his, nunc illis instantibus, gladiis in medio depereunt: quousque rex stragem immoderatam conspiciens, eis qui residui erant, misericordiam implorantibus, voce praeconia finem caedis indicit, et victis vitam indulgeri praecipit. Capta est autem praedicta civitas anno ab Incarnatione Domini 1112, mense Aprili, vicesima septima die mensis.

 

                       

 

                         CAPUT XIV. Danorum et Noroegiorum classis descendit in Syriam; quorum ope rex Sidonem obsidet et capit; narraturque casus circa regem mirabilis. [0501A]

 

                         Eodem anno quidam populus de insulis occidentalibus egressus, maximeque de ea occidentis parte quae Noroegia dicitur, audientes quod a Christi fidelibus capta esset civitas sancta Hierosolyma, volentes illuc devotionis gratia properare, classem sibi paraverant opportunam. Quam ascendentes, aura flante secunda, mare Britannicum navigantes, dein Calpen et Athlanta, angustias hujus Mediterraneae influxionis ingressi, nostrum hoc mare pertranseuntes, apud Joppen applicuerunt. Erat autem praedictae classis primicerius, et praeceptor supremus, [0501B] quidam juvenis, procerus corpore et forma decorus, Noroegiae regis frater. Qui postquam portum Joppensem attigerunt, propositum iter aggredientes, Hierosolymam, cujus gratia venerant, adierunt. Rex igitur cognito eorum adventu, illuc cum omni celeritate properat; et cum illo praedicto nobili viro, benigne et familiariter locutus, tentare coepit et diligenter inquirere, utrum navalis ille exercitus, moram vellet in regno facere et operas suas ad tempus Christo dedicare, ut una de infidelium urbibus per eorum studium, fideli populo posset accrescere. Qui communicato consilio ad invicem, responderunt quod ad id venerant et ea intentione ferebantur, ut Christi servitio se manciparent. Juxta quod propositum parati erant, ut quamcunque [0501C] de urbibus maritimis rex cum suo exercitu, obsidere vellet, illuc itinere marino cum omni celeritate contendere, nihil praeter victum pro stipendiis exigentes. Rex igitur devotissime verbum amplectens, congregans regni robur universum, et militiam quantam potuit, Sidonem pervenit. Classis quoque nihilominus a portu Acconensi egressa, illuc directe properaverat, ita ut pene eodem momento uterque exercitus ante urbem conveniret. Est autem Sidon civitas maritima inter Berythum et Tyrensem metropolim sita, provinciae Phoenicis portio non modica, commodissimum habens situm, cujus tam Veteris quam Novi textus Instrumenti frequentem habet memoriam. De ea [0501D] quippe in secundo Regum libro, ita Salomon ad Hiram, Tyriorum regem: Praecipe igitur, ut praecidant mihi cedros de Libano et servi mei sint cum tuis; mercedem autem servorum tuorum dabo tibi quamcunque petieris. Scis enim quoniam non est in populo meo, qui novit ligna caedere sicut Sidonii (III Reg. V, 6). In Evangelio quoque ejus facit Dominus mentionem, dicens: Amen dico vobis, si haec facta essent in Tyro et Sidone, et caetera (Matth. XI, 1); et alibi: Egressus Jesus, secessit in partes Tyri et Sidonis (Marc. VII, 24). Hanc Sidon Chanaan fundasse legitur; unde et usque in praesentem diem nomen tenet auctoris. Est autem una de urbibus suffraganeis Tyrensis metropolis. Hanc igitur noster exercitus ex utraque parte obsidione vallans, civibus [0502A] magnam intulere formidinem; videntesque quod viribus nequaquam possent resistere, et ab imminentibus se tueri periculis, dolis perficere quod virtute nequeunt, machinantur. Erat porro in domini regis comitatu, ejus familiaris et quasi cubicularius, quidam Balduinus, aliquando gentilis, quem dominus rex pietatis intuitu accedentem ad baptismatis lavacrum, de sacro fonte susceperat; et ei nomen imponens suum, in numero domesticorum receperat; hunc nobiles de civitate viri, quocunque modo se volentes expedire, clam per internuntios conveniunt, infinitam promittentes pecuniam, et in civitate possessiones amplissimas, si a tantis calamitatibus eos, regem interficiendo, absolvat. Erat autem hic idem domino regi adeo familiaris et charus, ut etiam [0502B] ad loca secretiora quibus naturae, se purgare volentis, satisfit necessitatibus, regem solus plerumque comitaretur. Verbum itaque oblatum ille gaudens suscepit, et eorum postulationes effectui mancipare promittens, totus in hoc erat, ut tempus ad complendum facinus exspectaret opportunum. Interea quidam fideles de civitate, ad quos verbi hujus pervenerat notitia, timentes, ne per domini regis incuriam verbum hoc tam detestabile posset effectum sortiri, litteras scribunt sine certi auctoris titulo, easque cum sagitta in exercitum nostrorum dirigunt, rei seriem ordine pandentes; quae casu ad dominum regem pervenientes, animum ejus, nec immerito, plurimum affecerunt. Qui convocans principes, et quid eum facere oporteret deliberatione habita, [0502C] vocatus est ille; et crimen confessus, principibus in eum dictantibus sententiam, suspendio vitam finivit. Videntes ergo cives commenta sua felices non habere successus, alia via coeperunt ingredi; et missa legatione petunt, ut nobilibus concedatur exitus; plebi vero, sicuti et prius, agriculturae operam dare liceat, bonis conditionibus. Quo concesso urbem resignant, cum uxoribus et liberis ad loca desiderata, sine contradictore tendentes. Quam protinus et sine dilatione, cuidam de magnatibus suis, Eustachio videlicet Grener, jure haereditario possidendam liberaliter concessit. Classis vero receptis a domino rege donariis, et accepta licentia, prosequente eos universorum benedictione, ad propria [0502D] reversi sunt. Capta est autem praedicta civitas anno ab Incarnatione Domini 1111, mense Decembri, decima nona die mensis.

 

                       

 

                         CAPUT XV. Moritur Gibelinus Hierosolymorum patriarcha; succedit ei vir impius et nequam Arnulfus.

 

                         Per idem tempus, mortuus est dominus Gibelinus, bonae memoriae, Hierosolymorum patriarcha, cui substitutus est invita, ut credimus, divinitate Arnulfus, de quo saepissimam in superioribus mentionem habuimus, Hierosolymitanus archidiaconus, qui vulgo cognominatus est Malacorona. Sed propter peccata populi patitur Deus regnare hypocritam (Job XXXIV, 30). Hic, sicuti et prius, seipsum continuans, [0503A] multa pessima gessit opera. Nam inter caetera neptem suam, apud dominum Eustachium Grener, unum de majoribus regni principibus, nobilium duarum urbium dominum, Sidonis videlicet et Caesareae, nuptui collocavit, cum ea conferens ecclesiastici patrimonii optimas portiones, Jericho videlicet, cum omnibus pertinentiis suis, cujus hodie redditus annualis quinque millium dicitur esse aureorum. Fuit autem et in suo pontificatu conversationis immundae, ita ut ejus vulgo pateret ignominia. Cui rei colorem quaerens, ordinem quem primi principes studiose et cum multa deliberatione in Ecclesia Hierosolymitana instituerant, regulares canonicos introducendo commutavit. Regem etiam ad hoc impulit, ut vivente adhuc uxore sua aliam duceret, [0503B] sicut in sequentibus dicetur.

 

                       

 

                         CAPUT XVI. Ab Oriente Turcorum ingens manus, et innumerabiles copiae finibus se infundunt Antiochenis; sed Tancredus una cum Tripolitano comite Bertramo, resistit viriliter.

 

                         Nec mora interposita diuturniore, post Sidonem captam, collecta est in Perside equitum manus infinita; qui ut proprias experirentur vires, ut super eo aliquando possent gloriari, in regiones nostras ascenderunt. A primo enim Latinorum introitu, usque ad annum regni eorum quasi quadragesimum, non defuit nostris pestis illa, saevior hydra, recens et damno capitum facta locupletior. Annis quippe pene singulis de illo sinu Persico tanta erumpebat illius [0503C] populi detestabilis multitudo, ut pene universam terrae superficiem sua numerositate operirent. Sed miserante nostros labores divina clementia, suscitavit Persarum insolentiae et regno nimis de se praesumenti aemulum imperium gentis Hiberorum: quo per gratiam Dei incrementum suscipiente, et vires acquirente, per successus continuos contrita est Persarum superbia; et qui prius praedicto populo suspecti erant et formidabiles, facti sunt, versa vice, eis et viribus et armorum experientia longe inferiores; quique regnis exteris; etiam remotioribus consueverant inferre sollicitudinem, nunc sibi sufficere reputant, si intra fines suos tranquillitatem reperiunt vel ad tempus. Est autem Hiberia regio in [0503D] plaga septentrionali constituta, quae alio nomine dicitur Avesguia, Persis contermina, homines habens corpore proceros, robustos viribus, multa strenuitate commendabiles. Hi frequentibus bellis et congressionibus assiduis Persarum adeo copias attriverunt, ut jam se nec pares reputent, et pro suo statu solliciti aliorum provincias vexare destiterint. Praedicta ergo multitudo, a finibus illis egressa, Mesopotamiam transcurrens, transmisso Euphrate fluvio magno, regionem circa fluvium pro arbitrio tractantes, optimum regionis praesidium Turbessel obsident; cumque per mensem continuum ibidem operam consumpsissent, videntes quod non proficerent, ad partes Halapienses se contulerunt, de sua multitudine confisi, machinantes ut dominum [0504A] Tancredum incaute et cum impetu provocarent ad praelium. Dominus autem Taucredus, sicut vir prudens erat et in agendis circumspectus, dominum regem litteris evocat et nuntiis, ut mature subsidium conferat. Qui sine mora convocata ingenti militia, assumpto sibi Bertramo comite Tripolitano, cum suis iterum copiis ad partes illas se contulit. Qui cum pervenissent ad oppidum Rugiam, ibi dominum Tancredum cum suis expeditionibus invenerunt: unde in hostes progressi, ante urbem Caesaream, quae vulgo appellatur Caesarea, ubi hostes castrametati fuerant, ordinatis agminibus pervenerunt. Ubi cum se mutuo uterque conspexisset exercitus, Turcis declinantibus praelium, a regione discesserunt, nostris, ab invicem sumpta licentia, ad propria reversis.

 

                       

 

                         CAPUT XVII. Tyrus obsidetur; sed, resistentibus potenter civibus, obsidentium deluditur intentio. [0504B]

 

                         Consequenter autem eodem anno, cum Tyrus sola de urbibus maritimis, quae sunt a Laodicia Syriae usque ad Ascalonam, quae est novissima regni civitas, infidelitatis jugum pateretur; adjecit dominus rex, qui alias auctore Domino expedierat, illam regno vindicare. Congregatis ergo ex universa ora maritima navibus quotquot invenire potuit, classem ordinat qualemqualem; cui praecipit, ut illuc sub omni celeritate maturarent: et ipse convocatis regni viribus et populo undique accito universo, praedictam urbem, locatis in gyrum copiis, obsidione [0504C] vallat. Est autem Tyrus civitas in corde maris sita, in modum insulae circumsepta pelago, caput et metropolis provinciae Phoenicis; quae a rivo Valeniensi, usque ad Petram incisam, Dorae conterminam, protenditur, infra sui ambitum, urbes suffraganeas continens quatuordecim. De situ et commoditatibus hujus civitatis, in inferioribus dicetur latius, ubi de ejus obsidione novissima et captione concessa divinitus, auctore Domino tractabitur. Obsessa itaque civitate praedicta, sicut princeps erat valde sollicitus, omnem dabat operam, omne studium impendebat, quomodo multipliciter gravatis civibus, eos ad deditionem compelleret; percurrensque argumenta singula, quibus obsessis urbibus solent irrogari [0504D] molestiae, omnia diligenter impendebat, ut civitas in suam transiret ditionem. Nam crebris assultibus continuis pene congressionibus, murorum et turrium flagellatione, et violentis ictibus, telorum quoque et sagittarum immissione perpetua, affligebat obsessos. Tandemque ad malorum cumulum duas praecepit erigi ex lignea materia turres, lapideis aedificiis multo sublimiores; unde et urbem esset quasi subjectam inspicere; et bellum civibus quasi de superioribus inevitabiliter inferre. Cives autem e converso viri prudentes et strenui, et hujusmodi versutiarum non omnino expertes, argumentis objiciunt argumenta; et modis paribus quibus eis inferebantur injuriae, repellere satagebant. Duas siquidem turres, comportatis lapidibus et congesto ad multam [0505A] quantitatem caemento, quae machinis nostrorum recte videbantur oppositae, ascendentes, superaedificare coeperunt: ita ut subito et intra paucos dies ligneis machinis, quae exterius erant oppositae, multo altiores invenirentur. Unde in subjectas machinas ignem jaculantes, omnia sine difficultate parati erant incendere; videns ergo rex, quod ars arte deluderetur, longis laboribus et expensis non modicis, quas per quatuor menses et eo amplius ibidem consumpserat, gravatus plurimum, ab incepto destitit, spe frustratus: solutaque obsidione, ipso Ptolomaidam reverso, reliqui certatim ad propria redierunt.

 

                       

 

                         CAPUT XVIII. Moritur dominus Tancredus, relicto principatu Rogero, Ricardi filio. [0505B]

 

                         Per idem tempus, dominus Tancredus, illustris memoriae et piae in Domino recordationis, cujus eleemosynas et pietatis opera, in perpetuum enarrabit omnis ecclesia sanctorum, lethale debitum persolvit. Hic dum in supremae lecto aegritudinis decubaret, circa se in sui obsequio adolescentem Pontium, domini Bertrami comitis Tripolitani filium habebat; vidensque sibi mortis imminere diem, uxore sua coram se posita, Caecilia, quae, ut superius praemisimus, domini Philippi Francorum regis filia erat, et praedicto juvene, consuluisse dicitur ambobus, ut post ejus obitum jure convenirent maritali. Factumque est ita, ut post ejus ex hac luce decessum, mortuo etiam domino Bertramo [0505C] comite Tripolitano, ejusdem patre, praedictus Pontius, eamdem dominam, praedicti domini Tancredi viduam, uxorem duxerit. Successit autem ei in eodem principatu, de ejus supremo judicio, quidam ejus consanguineus, Rogerius Richardi filius, ea conditione, ut quandocunque dominus Boamundus junior, domini Boamundi senioris filius, Antiochiam cum suis pertinentiis, quasi haereditatem propriam reposceret, eam sibi sine molestia et contradictione restitueret. Sepultus est autem idem vir illustris, in porticu ecclesiae Principis apostolorum, anno ab Incarnatione Domini 1112.

 

                       

 

                         CAPUT XIX. Menduc, Turcorum princeps potentissimus, iterum cum ingentibus copiis regnum ingreditur: rex ei occurrens, conficitur; supra vires universa regio fatigatur. [0505D]

 

                         Anno quoque ab Incarnatione Domini 1113, aestate subsecuta, iterum de Perside, quae mala semper consuevit effundere germina, ex qua tanquam ex fonte pernicioso, aquae solent pestilentes derivare, multitudo infanda prorupit sub principe potentissimo et titulis generositatis praeclaro, Menduc nomine: tantam secum trahens numerositatem, ut eorum neque numerus certus esset, neque finis. Hi mediis transcursis regionibus, ad Euphratem pervenerunt, novis utentes consiliis. Nam qui eos de eodem populo praecesserant, saepius circa partes Antiochenas vires suas consueverant primum [0506A] experiri; his autem sicut ex postfacto patuit, longe alia mens, et propositum erat dissimile; nam omnem Coelesyriam pertranseuntes, relicta a sinistris Damasco, inter Libanum et oram maritimam, Tiberiadem praetereuntes, circa pontem sub quo Jordanis defluit, castrametati sunt. Quod audiens rex, cognito quod de infinita multitudine praesumerent, dominum Rogerum Antiochenorum principem, comitemque Tripolitanum in suum evocat subsidium; tamen antequam illi convenirent, ipse cum suis expeditionibus in vicino eis loco castra posuerat: quod hostibus ut innotuit, emissis de exercitu equitum duobus millibus, intelligentes magis opus esse industria quam viribus, mille quingentos ex eis praecipiunt latere in insidiis; quingentos [0506B] vero reliquos procedere jubent longius, et quasi se habentes incautius, regem cum suis insequendo irritare. Quod non longe ab eorum proposito certum est accidisse. Nam praedictos quingentos, quasi incautius se habentes, et progressos longius, rex considerans et impetuose suos convocans, illis procedit obviam, et versos in fugam prosequens, imprudentius in eorum decidit insidias: quibus ex suis latebris egredientibus, facta est hostium ingens multitudo, collectisque et ad se revocatis quingentis prioribus, in nostros irruunt impetu vehementi. Quibus, cum nostri tentarent resistere et gladiis a se propulsare, protervius instantes, oppressi multitudine, fugam inire compelluntur, quam nec etiam tutam reperiunt; nam fugientium [0506C] facta est strages maxima, ita ut rex ipse relicto vexillo quod gestabat in manibus, et Arnulfus patriarcha, qui cum eo erat, et alii regni principes, relictis castris et impedimentis omnibus vix evaserint. Obtinuerunt ergo hostes nostrorum castra; et facta est, peccatis nostris exigentibus, confusio multa in populo Dei, idque totum domino regi ascribebatur, quod impetuose nimis, et de sua virtute plus aequo confidens, convocata noluit auxilia praestolari. Nam dominus Rogerus princeps Antiochenus et Tripolitanus comes in proximo erant, die sequente vel tertia, procul omni dubio venturi. Ceciderunt illa die de equitibus nostris triginta; de peditibus vero, mille ducenti. His ita [0506D] gestis, adfuerunt praedicti duo magni potentesque viri: cognitoque casu qui acciderat, regem arguunt tanquam nimis praecipitem; tandemque redeuntes in unum, in montibus vicinis castra locant, unde erat inferius in valle hostium exercitus contueri. Illi autem scientes reliquas regni partes militia vacare, missis de suo exercitu ad varias partes, terram universam coeperunt percursitare, caedes passim per vias publicas operari, incendia procurare, effringere suburbana, captivare colonos, ita libere per universam se habere regionem, tanquam sibi omnia subjecissent. Recesserant etiam a nobis per illos dies nostri domestici, et suburbanorum nostrorum, quae casalia dicuntur, habitatores, Sarraceni: et hostium adjuncti cohortibus, alios erudiebant [0507A] in nostram perniciem; qui tanto id melius facere poterant, quanto status nostri pleniorem habebant scientiam: Nulla enim pestis efficacior ad nocendum quam familiaris inimicus. His ergo ducibus hostes freti et eorum fortiores facti solatio, villas circuibant et castella, praedas, et mancipia secum trahentes. Tantusque horror regnum occupaverat universum, ut extra moenia nemo prorsus auderet comparere.

 

                       

 

CAPUT XX. Ascalonitae impugnant Hierosolymam; sed tandem hostium dissolvuntur acies, et redeunt ad propria.

Accesserat praeterea ad timoris et aerumnae cumulum, quod Ascalonitae, tanquam vermes inquieti, [0507B] scientes quod rex cum omnibus regni viribus, circa partes Tiberiadenses detineretur occupatus, hostes quoque regionem pene totam obtinerent, egressi cum ingenti multitudine, ad montana conscendunt, et Hierosolymam, militaribus destitutam copiis, obsident; nonnullos, quos extra urbem reperiunt, aut captivant, aut interficiunt: messes aridas, quas agricolae in areas congesserant, tradunt incendiis. Tandem cum per aliquot dies ibi consedissent, videntes quod nullus ad eos egrederetur, sed omnes intra moenia cautius se haberent, timentes regis adventum, reversi sunt ad propria. At vero aestate jam in autumnum declinante, juxta consuetudinem, peregrinorum coeperunt applicare [0507C] naves. Qui vero in eis advecti erant, audientes quod rex et populus Christianus tantis laborarent angustiis, illuc cum omni celeritate tam equites quam pedites certatim properant; ita ut evidentibus incrementis noster per singulos dies multiplicaretur exercitus. Quod intelligentes hostium principes, timentes ne multiplicatis viribus, ad ulciscendum suas se pararent injurias, in fines Damascenorum se receperunt; nostri vero ab invicem discedentes, reversi sunt ad propria. At vero hostilium exercituum princeps, qui regnum ita potenter afflixerat, Damascum perveniens, consentiente, ut dicitur, Damascenorum rege Doldequino, a quibusdam sicariis interfectus est; suspectam enim ejus dicebatur habere potentiam, ne eum regno privaret.

CAPUT XXI. Comitissa Siciliae, regis uxor futura, in portu applicat Acconensium. [0507D]

Diviso igitur ab invicem exercitu et singulis ad propria remeantibus, adfuit nuntius, domino regi significans quod comitissa Siciliae apud urbem Acconensem applicuerat. Fuerat praedicta comitissa, domini Rogeri comitis, qui cognominatus est Bursa, qui frater fuit domini Roberti Guischardi, uxor; nobilis, et potens, et dives matrona. Ad hanc anno proxime praeterito, quosdam nobiles de regno suo rex direxerat, invitans eam et cum instantia postulans, ut cum eo lege conjugali vellet convenire. Quae verbum filio communicans, domino [0508A] videlicet Rogero, qui postea fuit rex Siciliae, coepit cum eodem de verbo illo deliberare; et tandem visum est ambobus quod si dominus rex sub certis conditionibus praedictum verbum vellet confirmare, ipsi petitioni ejus parati erant acquiescere. Forma autem conditionum haec erat: Quod si rex et praedicta comitissa prolem susciperet, ei post regis obitum sine contradictione et molestia regnum concederetur; quod si absque haerede ex eadem comitissa suscepto defungeretur, comes Rogerus, filius ejus, haeres existeret; et in regno, sine contradictione et molestia rex futurus, succederet. Rex autem abeuntibus legatis in mandatis dederat ut, quibuscunque petitionibus parentes, eam secum modis omnibus deducere laborarent. Audierat enim, et vere scierat, [0508B] quod mulier locuples erat; et filio accepta, bonis omnibus abundabat. Ipse vero e converso pauper erat et tenuis, vix ad necessitates quotidianas et equitum stipendia sibi poterat sufficere: unde et de illius redundantia suae sitiebat inopiae subveniri. Missi igitur legati conditiones praedictas gratanter suscipiunt; et interpositis juramentis, prout exigebantur, quod his pactis a domino rege et suis principibus, bona fide, sine fraude et dolo malo staretur, comitissa, filio universa necessaria suggerente, se accingit ad iter, et oneratis navibus frumento, vino et oleo, et salsis carnibus, armis praeterea et equitaturis egregiis, assumens secum infinitam pecuniam, omnibus eam prosequentibus copiis, in nostram, ut praedictum est, appulit regionem. [0508C] Haec autem, ut praedictum est, Arnulfi patriarchae machinabatur malitia, ut illa nobilis et honesta deciperetur femina: deceptam quippe negare non possumus eam, quae in simplicitate viarum suarum, regem putabat idoneam gerere personam, ad hoc ut ei nuberet legitime. Erat autem longe secus; nam uxor quam ipse apud Edessam legitime duxerat, adhuc in rebus agebat humanis. Postquam ergo applicuit dicta comitissa, praesente domino rege, patriarcha, et regni principibus, innovata sunt juramenta, juxta eamdem formam, qua prius in Sicilia fuerant exhibita. Et quia intentione sinistra et oculo non simplici haec fuerant inchoata, respiciens Dominus ad eorum intentionem, nec [0508D] solitam mulieri, licet innocenti, in regno concessit fecunditatem, et extrema hujus gaudii luctus occupavit (Prov. XIV), ut in sequentibus dicetur: Difficile est enim, ut bono claudantur exitu, quae malo sunt inchoata principio. Interim tamen tot tantasque adveniens regno intulit commoditates, ut merito minimus dicere posset: Et nos de plenitudine ejus accepimus (Joan. XVI).

CAPUT XXII. In regione Edessana fames oritur valida. Balduinus Joscelinum consanguineum suum capit, et ab universa regione violenter exire compellit.

Accidit autem illis diebus quod in finibus Edessanis suborta est fames validissima, tum propter terrae et aeris intemperiem; tum quia in medio hostium [0509A] regio illa sita erat et inimicis undique vallata; nec locorum incolae hostilitatis metu liberam agriculturae poterant operam dare, ita, quod cives illius urbis simul et suburbani nihilominus hordeaceum panem, et etiam glande mistum, edere prae inopia cogerentur. Terra autem domini Joscelini in tuto cis Euphratem collocata, frugibus et alimentorum copia plenius abundabat. Verum, licet ita bonis omnibus afflueret ejus provincia, praedictus Joscelinus, in hac parte minus sapiens, et ingrato similis, domino et consanguineo suo, qui ei haec eadem universa contulerat, de sua plenitudine et ubertate stupenda nihil omnino porrigebat, licet dominum comitem suosque extremam pati non dubitaret inopiam. Factum est autem ut pro quibusdam [0509B] negotiis dominus comes Balduinus ad dominum Rogerum, filium Richardi Antiochenorum principem, cui etiam quamdam sororem suam in uxorem contulerat, nuntios destinaret. Hi abeuntes, Euphrate transito, per terram domini Joscelini iter habentes, euntes redeuntesque ab eo sunt satis hospitaliter et humane tractati. Tandem, sicut mos est imprudentibus, quidam de familia domini Joscelini, nuntios domini comitis verbis lacessentes, exprobrare coeperunt domini comitis paupertatem; domini vero sui immensas e converso extollere copias; frumenti, vini et olei, et alimentorum redundantiam, auri argentique immensa pondera; militum peditumque numerositatem, adjicientes [0509C] etiam, sicut lingua pruriens, incaute plerumque loquitur, quod non erat comes illi regioni, cui praeerat, commodus: consultius faceret, si comitatum suum domino Joscelino venderet; et, recepta innumera pecunia, remearet in Franciam. Quae verba in pectus nuntiorum (etsi dissimulare viderentur) altius descenderunt; et, licet a levibus personis essent dicta, tamen domini mentem redolere videbantur; sumptaque licentia, ad dominum comitem redierunt. Quo pervenientes, omnia quae in via acciderant, simul et verba, quae in domo domini Joscelini audierant, ordine pandunt. Quibus auditis, iratus dominus comes et multo libramine ponderans apud se verba quae audierat, intellexit quod a domino Joscelino haec omnia ortum habuerant; et [0509D] indignatus plurimum quod ille, cui tantas contulerat copias cum de sua opulentia merito teneretur suam relevare inopiam, contra bonos mores paupertatem, tanquam vitium, exprobraret: in quam tamen non levibus actibus, sed necessitate descenderat inevitabili; sibique id ipsum unde ille gloriabatur, liberaliter detraxerat, ut in eum conferret; coepit aestuare indignatione plenus. Simulat ergo aegritudinem, et lecto decubans, mandat domino Joscelino, ut absque mora ad se venire properet: quo comperto, festinat dominus Joscelinus, nihil veritus, in nullo viam habens suspectam; tandem Edessam perveniens, invenit comitem in praesidio civitatis, et in ea ejus parte, quae Rangulath dicitur, in interiore conclavi decubantem: ad quem ingrediens, [0510A] depenso debitae salutationis affatu, quaesivit a domino comite, quomodo ei esset? Cui ille respondit: Multo melius, per gratiam Dei, quam tu velis. Et iterum verbum continuans, intulit: Josceline, habesne aliquid, quod ego tibi non dederim? Cui ille: Domine, nihil. — Unde est ergo quod ingratus et meorum beneficiorum immemor, de meo superabundans et dilatatus, et mihi benefactori tuo indigenti, non ex temeritate, sed ex causa, quam nullus sapiens, nullus peritus declinare posset (quia non est consilium contra Dominum) non compateris? portionem ejus quod totum dedi, non retribuis? insuper et tenuitatem divinitus collatam, quasi pro vitio exprobras et pro crimine objicis? Sumne ego tam inutilis, ut vendam tibi quod mihi contulit Dominus, et fugiam, [0510B] ut dicis? Resigna quod dedi, et redde universa quae tibi contuli, quia indignum te fecisti. His verbis dictis, praecepit eum captum vinculis mancipari, afflixitque eum mirabiliter et miserabiliter, non minus et multimodis quaestionibus et tormentis: quousque adjurata universa regione, cuncta quae ab eodem comite dono susceperat, resignaret. Exiens ergo de finibus illis, bonis omnibus spoliatus, ad dominum Balduinum Hierosolymorum regem primum accessit, cunctisque quae ei acciderant ordine manifestatis, propositum aperit, quod in patriam redire proposuerat. Quo audito, dominus rex videns eum regno maxime necessarium, dedit ei urbem Tiberiadensem cum finibus suis jure perpetuo possidendam, [0510C] ut tanti viri solatio se muniret. Quam urbem strenue et prudenter cum omnibus suis pertinentiis, quandiu in ea mansit, rexisse et fini ampliasse dicitur praestantissime; cumque adhuc Tyrus ab infidelibus detineretur, exemplo praedecessoris sui, multas ejus civibus dicitur intulisse molestias. Et, licet aliquantulum montibus interpositis ab eis videretur esse remotior; saepe tamen eorum fines ingrediebatur, eis damna collaturus.

CAPUT XXIII. Terrae motus ingens partes concutit Antiochenas. Borsequinus quoque, Turcorum satrapa potentissimus, in eadem desaevit regione.

Anno ab Incarnatione Domini 1114, tantus universam Syriam terrae motus concussit, ut multas [0510D] urbes et oppida infinita dirueret funditus; maxime autem circa Ciliciam, Isauriam et Coelesyriam. Nam in Cilicia Mamistram cum multis oppidis solotenus prostravit; Maresiam quoque dejecit cum suburbanis suis, ita ut quorumdam vix etiam exstarent vestigia: quatiebantur turres et moenia, majoribusque aedificiis periculosius ruentibus, fiebat populorum strages infinita; et civitates amplissimae quasi agger lapidum constitutae, tumulus erant oppressorum, et contritis habitatoribus vicem praestabant sepulcri. Fugiebat plebs mente consternata habitationem urbium, domiciliorum ruinam formidantes; et dum sub dio requiem invenire sperant, timore concussi, somnos interrumpunt, oppressiones quas vigilantes timuerant, in somnis perpessi [0511A] Nec erat hoc, tam ingens, in una tantum regione, periculum; sed usque ad extremos Orientis fines, haec pestis late se diffuderat.

Anno quoque sequenti, juxta morem solitum, Bursequinus, Turcorum potentissimus, congregata gentis ejusdem multitudine infinita, regioni Antiochenae hostiliter se infudit, pertransiensque totam illam provinciam, inter Halapiam et Damascum castrametatus est, exspectans ut, opportunitate concessa, inde in partes nostras has vel illas irruptiones moliretur. Porro Doldequinus Damascenorum rex, illorum expeditiones habens nimis suspectas: timensque ne magis ea intentione illuc convenissent, ut sibi et regno suo detrimenta molirentur, quam ut contra Christianos quorum vires [0511B] saepius erant experti, dimicaturi advenissent; factus est sollicitus. Imputabatur enim ei mors praedicti nobilis viri, qui apud Damascum fuerat interemptus, quasi de ejus conscientia talis illius interitus processisset. Audito ergo Turcorum adventu et eorum intentione plenius cognita, missis legationibus cum ingenti munerum magnificentia tam ad dominum regem quam ad dominum principem Antiochenum, pacem petit ad certum tempus et implorat; juramenta praestans et obsides, quod toto concessi temporis foedere, Christianis tam ex regno quam ex principatu fidelem debeat societatem observare. Interea princeps Antiochenus videns eos suis partibus viciniores; et quorumdam edoctus relatione, quod in terram suam impetus molirentur, dominum [0511C] regem in sui subsidium evocat; Doldequinum quoque nihilominus jure foederis obligatum, ut cum suis adesse procuret copiis, invitat. Rex autem pro salute regionis sollicitus plurimum, congregata militia et honesto stipatus comitatu, illuc impiger contendit: assumptoque secum Tripolitano comite Pontio, intra paucos dies ad eum locum, ubi dominus princeps suas collegerat copias, pervenit. Porro Doldequinus, sicut et vicinior erat, ita et domini regis praevenerat exercitum, nostrorum castris tanquam socius se adjungens. Collectis ergo omnibus in unum copiis, ante urbem Caesaream, ubi hostes adesse prius audierant, unanimiter constituerunt: quo hostibus cognito, videntes quod nisi [0511D] cum gravi periculo non possent nostros sustinere, simulant recessum, tanquam de caetero non redituri. Unde nostri ab invicem separati, reversi sunt ad propria.

CAPUT XXIV. Ascalonitae urbem Joppensem obsident; sed regis adventum formidantes, infecto negotio recedunt ad propria.

Interea, dum rex ita circa partes Antiochenas detineretur occupatus, Ascalonitae ea freti fiducia quod rex absens erat secumque majores regni vires contraxerat, sumpta opportunitate ex tempore, urbem Joppensem obsident. Modico siquidem ante tempore, septuaginta navium classis in eorum subsidium [0512A] ex Aegypto ascenderat, quam ante se praeire, et Joppensium littus occupare praecipiunt; ipsi vero subsecuti in multis millibus, erectis vexillis, subito ante urbem constiterunt. Qui vero in classe erant, cognito suorum per terras adventu, e navibus certatim prosiliunt, civitatem quominus impugnaturi. Sic ergo dispositis in gyrum ordinibus, urbem ex omni parte ambiunt et signo dato impugnant, undique instantes animosius. Cives autem, etsi pauci essent numero et viribus longe impares, pro uxoribus et liberis, pro libertate et patria, pro qua quivis egregius honestum mori reputat, resistunt viriliter; turresque ac moenia pro viribus communientes, arcubus et balistis, jactu quoque pugillarium lapidum hostes a se propellunt longius, nec ad murum [0512B] patiuntur accedere. Contigit autem Ascalonitis longe secus a spe quam conceperant; nam, urbem arbitrantes vacuam reperire, scalas fabricaverant et altitudine et numero sufficientes, per quas statim sine contradictore intra moenia irrumpere posse non diffidebant. Resistentibus igitur viriliter obsessis, non dabatur eis scalas moenibus applicare; quibus vix licitum erat ad eos, qui in turribus erant, aliquid jaculari. Tantam enim civibus Dominus contulerat gratiam, ut circumstantem multitudinem, divino freti auxilio, non formidarent. Erant autem portae civitatis ligneae, nullum ex aere vel ferro habentes operimentum. Has ignem artificiose contorquendo ex parte combusserunt; non tamen [0512C] eatenus ut per eas major vis civibus, aut major inferri posset molestia. Videntes ergo post dies aliquot Ascalonitae quod non proficerent, timentesque ne regionis populus ad obsessorum conveniret subsidium, soluta obsidione, domum reversi sunt. Classis vero secundis usa flatibus, in portum Tyrensium se recepit. Evoluto autem decem dierum spatio, tentare volentes utrum Joppitas incautos aliquando reperire possent, Ascalona secretius egressi, congregata suorum ingenti multitudine, subito et sine strepitu, iterato ante Joppen astiterunt. Cives autem, in talibus assueti, semper erant in excubiis, continuas noctibus per successiones agentes vigilias, ut semper ad resistendum invenirentur parati. Videntes ergo hostium reversas legiones [0512D] et bella sibi recidiva parari, certatim turres conscendunt et moenia; tantoque acrius contendunt resistere, quanto vires hostium minores conspiciunt et numerum vident imminutum. Nam, classem quae alia vice multa civibus intulerat discrimina, abesse conspiciunt, non facile redituram. Augebat et nihilominus obsessorum fiduciam, quod rex in proximo dicebatur venturus. Unde facti animosiores et resistentes confidentius, variis casibus, multos de hostium exercitu protervius instantes peremerunt. Cum ergo quasi per septem horas continuas urbem impugnassent, videntes quod inutiliter consumerent operam, revocatis agminibus hostes Ascalonam reversi sunt.

CAPUT XXV. Borsequinus iterum Antiochenorum vexat fines; sed occurrente sibi principe Rogero cum suis auxiliis, confusus in fugam vertitur, legionibus dissolutis. [0513A]

Dum igitur haec in regno geruntur, Bursequinus, de quo superius diximus, qui ad adventum domini regis et aliorum nobilium qui contra eum convenerant, fugam et discessum a partibus Antiochenis simulaverat, videns quod rex et princeps Antiochenus, Doldequinus quoque discesserant abinvicem, et curis tracti domesticis redierant ad propria, arbitratus quod non facile denuo possent convenire, rursum partes infestat Antiochenas; et percurrens regionem universam, villas incendit, concremat suburbana; et quidquid extra munita praesidia [0513B] reperire poterant, sibi dabant in direptionem et praedam: divisis etiam catervatim agminibus ad varias dirigebant partes, ut stragem passim operarentur, et incautis occurrentes, sive per agros, sive iter agentes, aut captivos secum traherent, aut gladiis obtruncarent. Nec solum villas absque muro suis effringebant irruptionibus, verum etiam et murata municipia violenter occupabant. Marram siquidem et Cafardam, comprehensis intus habitatoribus, partim peremptis gladio, partim compedibus mancipatis, ad solum usque dejecerant; et obtinentes regionem totam, undique praedam, undique Christiana mancipia singulis diebus contrahebant. Quod ut principi nuntiatum est, accito sibi domino comite Edessano, duodecima mensis Septembris, [0513C] Antiochia egressus, ante oppidum Rugiam cum suis expeditionibus impiger astitit. Missisque statim exploratoribus qui de hostium statu eum certificarent et proposito, ipse acies instruit, componit agmina, ad pugnam viriliter se accingens: circa quae, dum juxta rei militaris disciplinam a domino comite fideliter adjutus desudaret, ecce nuntius cum omni celeritate properans, hostes in valle Sarmati castrametatos asserit. Quo audito, exhilaratus est admodum universus exercitus, quasi spe victoriae jam concepta. Ipse etiam Bursequinus, audito nostrorum adventu, suos armari praecipit, et instructis agminibus ad agendum strenue commilitones invitat. Volens tamen suae providere saluti, [0513D] cum fratre et quibusdam familiaribus, montem vicinum nomine Danim, antequam nostri accedant, occupat; unde suos possit praeliantes intueri et de belli ordine necessario suos plenius instruere. Factum est ergo ut, dum circa haec esset occupatus, ecce nostrorum acies, erectis vexillis coeperunt comparere; visisque hostibus, spreta eorum multitudine, dominus Balduinus Edessanus comes, qui cum sua cohorte caeteros praecedebat, in eos animosius irruens, impetu vehementi totum eorum concussit exercitum. Quem pari exemplo reliquae acies consecutae, in medios hostium cuneos se immergunt, ensibus et gladiis instantes cominus; injurias parati refundere, quas villanis et pauperibus nimis licenter intulerant. Hostes itaque primis congressionibus [0514A] resistendi spem habentes, proterve nimis a se nostros tentabant propulsare; sed tandem nostrorum vires, impetus et admirabilem stupentes constantiam, dissolutis penitus eorum agminibus, in fugam versi sunt. Bursequinus vero de montis culmine suorum videns defectum, nostros vero invalescere, cum fratre et familiaribus quos in monte collegerat, relicto vexillo, castris et sarcinis omnibus, fuga elapsus, vitae consuluit. Dissolutas itaque acies et in fugam versas nostri persequuntur instantius; et gladiis obtruncantes fugitivos, quasi per duo milliaria stragem infinitam operati sunt. Princeps autem cum parte suorum, tanquam victor, in campo certaminis biduo moram faciens, suos operiebatur, qui ad partes diversas hostes fuerant [0514B] insecuti. Quibus receptis, et comportatis ante se spoliis omnibus, portiones congruas victoriae praestat consortibus. Castra enim deserentes omnibus referta commoditatibus, et ingentibus divitis redundantia usque ad supremum, omnium eorum immemores fugam inierant. Sed et praedam et manubias, quas de locis diversis contraxerant; simul et captivos nostros, quos in vincula conjecerant, receperunt nostri; et gaudentes cum suis animalibus, uxoribus et liberis remiserunt ad propria. Dicuntur autem in eo conflictu cecidisse de hostibus plus quam tria millia. His peractis, princeps equis, mulis et captivorum ante se praemissa multitudine, divitiarum quoque omnimoda varietate antecedente, [0514C] Antiochiam cum ingenti plausu et populorum laetitia victor ingressus est.

CAPUT XXVI. Arnulfus Hierosolymorum patriarcha super multis accusatus Romam proficiscitur. Rex in Syria Sobal trans Jordanem castrum, cui nomen mons Regalis est, aedificat.

Eodem tempore, dominus papa, auditis enormitatibus Arnulfi patriarchae et de ejus immunda conversatione plenius edoctus, legatum dirigit ad partes Syriae, quemdam virum venerabilem et multa religione conspicuum, Aurasicensem episcopum; qui ad partes nostras perveniens, convocato universi regni episcoporum concilio, praedictum Arnulfum coram se astare praecepit: tandemque meritis exigentibus, [0514D] auctoritate sedis apostolicae ab officio pontificali deposuit. Ille vero adhuc fiduciam habens in suis praestigiis, quibus pene universorum subvertebat animos, transfretare coactus, ad Romanam perrexit Ecclesiam: ubi domini papae et totius Ecclesiae, blandis verbis et larga munerum profusione, religionem circumveniens, cum gratia sedis apostolicae remeavit ad propria, sedem obtinens Hierosolymitanam eadem vivendi licentia, qua prius meruerat depositionem.

Per idem tempus, cum adhuc Christianus populus ultra Jordanem non haberet ullum praesidium, cupiens rex in partibus illis regni fines dilatare, proposuit, auctore Domino, in tertia Arabia, quae alio nomine dicitur Syria Sobal, castrum aedificare, [0515A] cujus habitatores terram subjectam et regno tributariam ab hostium irruptionibus possent protegere. Volens igitur proposito satisfacere, convocatis regni viribus, mare transit Mortuum; et transcursa Arabia secunda, cujus metropolis est Petra, ad tertiam pervenit. Ubi in colle, ad ejus propositum loco satis idoneo, praesidium fundat, situ naturali et artificio valde munitum, in quo post operis consummationem tam equites quam pedites, ampla illis conferens praedia, habitatores locat; oppidoque muro, turribus, antemurali et vallo, armis, victu et machinis diligenter communito, nomen ex regia dignitate deductum ei imposuit, montemque Regalem, eo quod regem haberet fundatorem, appellari praecepit. Est autem praedictus locus commoditates habens [0515B] fecundi soli, frumenti, vini et olei copias uberes ministrantis; salubritate simul et amoenitate praecipua singulariter commendabilis, totam adjacentem regionem suae vindicans ditioni.

CAPUT XXVII Rex videns urbem sanctam habitatoribus vacuam, Syros fideles ex Arabia deducit; quibus conferens domicilia, urbis eos constituit habitatores.

Eo temporum articulo, videns rex et super eo valde sollicitus, urbem sanctam et Deo amabilem habitatoribus vacuam, ita ut eo ad caetera regni negotia de necessitate populus *, qui saltem ad protegendos civitatis introitus, et turres et moenia, contra repentinas hostium irruptiones munienda sufficeret; anxius cogitabat, apud se deliberans, et [0515C] ab aliis percunctabatur frequentius, quomodo fidelibus populis, et Dei cultoribus incolis eam posset replere. Gentiles enim qui fuerant ejus habitatores, urbe violenter effracta, pene omnes in gladio ceciderant; si qui autem casu evaserant, iis non est datus locus intra urbem ad manendum. Instar enim sacrilegii videbatur Deo devotis principibus, si aliquos, qui in Christiana non censerentur professione, in tam venerabili loco esse permitterent habitatores. Nostrates vero adeo pauci erant et inopes, ut vix unum de vicis possent incolere. Suriani autem, qui ab initio urbis cives exstiterant, tempore hostilitatis per multas tribulationes, et infinitas molestias adeo rari erant, ut quasi nullus eorum esset numerus. [0515D] Ab introitu siquidem Latinorum in Syriam, maxime autem postquam, Antiochia capta, versus Hierosolymam tendere coepit exercitus, adeo praedictos Dei famulos concives eorum coeperunt affligere, ut pro quolibet levi verbo multos ex eis occiderent, aetati non parcentes, aut conditioni: suspectos eos habentes, quod Occidentales principes, qui dicebantur advenire, in eorum perniciem ipsi litteris et nuntiis evocassent. Sic ergo pro ejus desolatione curam gerens debitam, sciscitabatur diligentius unde illic cives posset evocare, tandemque didicit quod trans Jordanem in Arabia multi fideles in villis habitarent, qui sub gravibus conditionibus hostibus serviebant in tributo. Hos evocans dominus rex, et meliores promittens conditiones, tractos tum locorum [0516A] reverentia, tum nostrorum dilectione et amore libertatis, intra modicum tempus multos cum uxoribus et liberis, cum gregibus et armentis et universa familia recepit. Multi etiam sine vocatione, durae servitutis jugum declinantes, ut urbem Deo dignam incolerent, convenerunt. Quibus rex eas civitatis partes, quae magis hoc solatio videbantur indigere, conferens, eis domicilia replevit.

CAPUT XXVIII. Rex cleri suggestione a domino papa postulat, ut quascunque urbes subegerit, Hierosolymitanae subdantur Ecclesiae. Subjiciunturque variarum epistolarum rescripta.

Interea decidit in mentem domino regi (et fortasse cleri suggestione ad hoc devenit), ut, missis [0516B] nuntiis ad Ecclesiam Romanam, domino papae petitiones porrigeret; quarum tenor erat, ut quascunque urbes, quamcunque provinciam sudoribus bellicis et regia sollicitudine, auctore Domino, sibi posset vindicare et de potestate hostium violenter eripere, omnes ditioni et regimini Hierosolymitanae Ecclesiae subjacerent. Super quo rescriptum a sede apostolica impetravit, cujus tenorem praesenti interserere narrationi dignum duximus:

PASCHALIS, servus servorum Dei, glorioso Hierosolymitano regi BALDUINO, salutem et apostolicam benedictionem.

Ecclesiarum quae in vestris partibus fuerunt, vel sunt, terminos atque possessiones, diutina infidelium possessio tyrannisque confudit: cum itaque certos [0516C] ejus fines assignare deliberatione nequeamus, tuis precibus non immerito duximus annuendum, ut, quia pro Hierosolymitanae Ecclesiae sublimatione personam tuam extremis periculis exponere devovisti, quascunque infidelium urbes ceperis, vel cepisti, ejusdem Ecclesiae regimini dignitatique subjaceant. Porro earumdem civitatum episcopi, patriarchae, tanquam proprio metropolitano, obedientiam exhibere procurent; quatenus ei ipse illorum fultus suffragiis, et ipsi adinvicem ipsius unanimitatis auxilio vegetati, sic in Hierosolymitanae Ecclesiae exaltatione proficiant, ut de illorum profectibus omnipotens Deus glorietur.

Data Laterani V Idus Julii.

Ad petitionem quoque ejusdem domini regis, [0516D] idem dominus Paschalis, domino patriarchae Gibelino, et successoribus ejus in perpetuum super eodem articulo privilegium indulserat, cujus rescriptum huic praesenti narrationi interserere curavimus; cujus verba sunt haec:

PASCHALIS episcopus, servus servorum Dei, reverendissimo fratri Hierosolymitano patriarchae GIBELINO, et successoribus ejus in perpetuum canonice promovendis.

Secundum mutationes temporum transferuntur etiam regna terrarum: unde etiam ecclesiasticarum parochiarum fines, in plerisque provinciis mutari expedit, et transferri. Asianarum siquidem ecclesiarum fines antiquis fuerunt definitionibus distributi; quas distributiones, diversarum diversae fidei gentium confudit [0517A] irruptio. Gratias autem Deo, quod nostris temporibus, et Antiochiae et Hierosolymae civitates cum suburbanis suis et adjacentibus provinciis, in Christianorum principum redactae sunt potestate. Unde oportet nos divinae mutationi et translationi manum apponere, et secundum tempus, quae sunt disponenda, disponere, ut Hierosolymitanae Ecclesiae urbes illas et provincias concedamus, quae gloriosi regis Balduini, ac exercituum eum sequentium sanguine, per Dei gratiam acquisitae sunt. Praesentis itaque decreti pagina tibi, frater charissime et coepiscope Gibeline, tuisque successoribus, et per vos sanctae Hierosolymitanae Ecclesiae, patriarchali sive metropolitano jure regendas disponendasque sancimus civitates omnes atque provincias, quas supradicti regis ditioni aut jam restituit, [0517B] aut in futurum restituere gratia divina dignabitur. Dignum est enim ut Sepulcri Dominici ecclesia, secundum fidelium militum desideria, competentem honorem obtineat; et Turcorum seu Sarracenorum jugo libera in Christianorum manu abundantius exaltetur.

Super qua exauditione dominus Bernardus, vir vitae venerabilis, Antiochenorum patriarcha, quoniam in laesionem Ecclesiae suae redundare videbatur, indignatus est plurimum, ita ut, missis nuntiis ad Romanam Ecclesiam, super eo facto plurimum conquereretur; et de illata sibi et Ecclesiae suae manifesta injuria, dominum papam et Ecclesiam totam litteris suis argueret. Cujus dominus papa indignationem mitigare cupiens, in haec verba rescripsit:

[0517C] PASCHALIS episcopus, servus servorum Dei, venerabili fratri BERNARDO, Antiocheno patriarchae salutem et apostolicam benedictionem.

Quamvis inter caeteras apostolicas sedes illa emineat, quam Petri apostoli morte in corpore dignatio superna clarificavit, inter Romanum tamen et Antiochenum episcopos tanta quondam legitur charitas exstitisse, ut nulla inter eos diversitas videretur. Eadem enim Petri persona utrasque illustravit Ecclesias; multa post haec tempora transierunt, quibus infidelium dominatio unitatem hanc in personis praesidentium impedivit. Gratias autem Deo, quod temporibus nostris Christianorum principatum in Antiochena civitate restituit. Dignum est igitur, charissime frater, ut [0517D] ejusdem charitatis in nobis unitas firma permaneat; nec de nobis menti tuae opinio ulla subrepat, quod Antiochenam Ecclesiam deprimere aut inhonorare velimus. Si quid ergo vel Antiochenae, vel Hierosolymitanae Ecclesiae aliter fortasse quam oportuit de parochiarum finibus scripsimus, nec levitati est nec malitiae ascribendum, nec propter hoc apud nos est scandalum concitandum; quoniam et locorum prolixa longinquitas et antiquorum nominum commutatio, quae civitatibus vel provinciis accidit, magnam nobis ambiguitatem vel ignorantiam intulerunt. Caeterum et optavimus et optamus non scandali, sed pacis fomitem fratribus ministrare; suum jus et honorem quibusque ecclesiis conservare.

Data Laterani VII Idus Augusti.

[0518A] Volens autem dominus papa mentem suam interpretari, et qua intentione domino regi et Ecclesiae Hierosolymorum id concesserat, quod in ejus rescriptis continebatur, eidem patriarchae Bernardo in hunc modum rescripsit:

PASCHALIS episcopus, servus servorum Dei, coepiscopo BERNARDO, Antiocheno patriarchae, salutem et apostolicam benedictionem.

Sicut aliis litteris fraternitati tuae scripsimus, nos et personam tuam, et Ecclesiam tibi commissam plena charitate diligimus; nec ullo modo volumus honorem vestrae dignitatis imminui, quin Antiocheni patriarchatus praelatio, sicut praeteritis temporibus conservata est, ita etiam in futurum integra, praestante Domino, conservetur. Illud autem quod filio nostro [0518B] Balduino, Hierosolymitanorum regi, per nuntios suos intercedenti, concessimus, charitatem vestram omnino conturbare non debet, si litterarum nostrarum sensum interius perscruteris. Sic enim in eis scriptum est: «Ecclesiarum quae illis in partibus fuerunt, vel sunt, terminos atque possessiones diutina infidelium possessio tyrannisque confudit. Cum itaque certos eis fines assignare praesenti deliberatione nequeamus, tuis non immerito precibus duximus annuendum, ut quia pro Hierosolymitanae Ecclesiae sublimatione personam tuam extremis periculis exponere devovisti, quascunque infidelium urbes ceperis, vel cepisti, ejusdem Ecclesiae regimini dignitatique subjaceant.» Eodem sensu illa etiam verba discutienda sunt, quae felicis memoriae Gibelino Hierosolymitano [0518C] patriarchae, de civitatibus atque provinciis scripsimus, quae supradicti Balduini regis prudentia, et exercituum eum sequentium sanguine, per Dei gratiam, acquisitae sunt. Siquidem Ecclesias illas, quibus certi fines assignari possunt, quarum termini ac possessiones diutina possessione ac tyrannide confusi non sunt, et ipsarum Ecclesiarum urbes, illi volumus Ecclesiae subjacere, ad quam ex antiqua sciuntur justitia pertinere. Non enim volumus aut pro principum potentia, ecclesiasticam minui dignitatem; aut pro ecclesiastica dignitate principum potentiam mutilari.

Data Beneventi, XV Kalend. Aprilis.

Sed et domino regi eodem modo scripsit, exponens qua intentione praedictis illius petitionibus [0518D] assensum praebuerat; et significans quod Ecclesiam Antiochenam in nullo velit indebite gravari, in haec verba:

PASCHALIS episcopus, servus servorum Dei, charissimo BALDUINO, illustri Hierosolymitanorum regi, salutem et apostolicam benedictionem.

Concessio illa quam nos petitioni tuae accommodavimus, ut quascunque infidelium urbes ceperis, vel cepisti, Hierosolymitanae Ecclesiae regimini dignitatique subjaceant, non parum cum fratrem nostrum Bernardum patriarcham, tum universam Antiochenam turbavit Ecclesiam. Cum enim nos concessionem illam super illis Ecclesiis indulserimus, quarum terminos atque possessiones diutina infidelium possessio tyrannisque confudit, illi eas Ecclesias a Hierosolymitano [0519A] patriarcha, te connivente invasas, conqueruntur, de quibus ambiguitas nulla sit, quin eas etiam Turcorum vel Sarracenorum temporibus sedes Antiochena possederit; quia earum episcopi, etiam infidelium oppressi tyrannide, Antiocheno patriarchae obedientiam exhibebant. Porro nos litteris ad supradictum patriarcham missis, Antiocheni patriarchatus praelationem, sicut ab antiquis Patribus distributa, et praeteritis temporibus conservata est, ita etiam in futurum integram conservari sanxeramus. Tuam igitur strenuitatem monemus, et monentes praecipimus, ne a te invasiones hujusmodi fieri (ubi manifesta est veritas) permittantur; sed unaquaeque Ecclesia justitiae suae limitibus perfruatur. Nec enim possumus manifeste sanctis patrum nostrorum constitutionibus obviare; [0519B] nec omnino volumus, aut pro principum potentia ecclesiasticam minui dignitatem, aut pro ecclesiastica dignitate principum potentiam mutilari; ne apud vos occasione alterutra pax, quod absit! turbetur Ecclesiae. Clericis quoque Hierosolymitanis per praesentia scripta praecipimus, quandoquidem paternas possessiones et patriam pro Ecclesiae, ut creditur, exaltatione, pro religionis observantia reliquerunt, ut Hierosolymitanae Ecclesiae sint jure contenti; nec injuste aut procaciter usurpare ea contendant, quae certo sciuntur ad jus Antiochenae Ecclesiae pertinere. Omnipotens Dominus, sua te in omnibus dextera protegat et de hostibus Ecclesiae triumphare concedat.

Data Laterani, XV Kal. Aprilis.

CAPUT XXIX. Rex ad mare Rubrum descendit; regionem perlustrat: comitissam Siciliae, quam uxorem deduxerat, remittit ad propria, aegritudine fatigatus. [0519C]

Anno sequente, ut adjacentium regionum rex pleniorem haberet experientiam, et de situ provinciarum magis edoceretur, assumptis secum locorum peritis, et comitatu, qui sibi ad propositum sufficere videbatur, transiens Jordanem, et transcursa Syria Sobal, per vastitatem solitudinis ad mare Rubrum descendit, ingressus Helim civitatem antiquissimam, populo Israelitico aliquando familiarem, ubi leguntur fontes duodecim fuisse, et palmae septuaginta. Ad quam cum pervenisset, loci illius [0519D] incolae domini regis adventu praecognito, naviculas ingredientes, in mare vicinum, mortem effugere cupientes, se contulerunt. Ubi dominus rex, locis notatis et consideratis diligentius, eamdem qua venerat remensus viam, ad montem Regalem, castrum videlicet, quod de novo fundaverat, reversus est. Inde Hierosolymam rediens, gravi ex insperato correptus est aegritudine, qua cum supra vires fatigaretur et timeret deficere, laesam habens conscientiam, super eo quod legitima uxore injuste abjecta, aliam superduxerat; corde compunctus et facti poenitens, viris religiosis et Deum timentibus aperiens conscientiam, reatum confessus est, satisfactionem promittens; cui cum pro consilio daretur, ut reginam quam superduxerat, a se demitteret; abjectam [0520A] vero, ad regiam unde deciderat revocaret dignitatem, acquievit: et quod ita facturus esset, si vita ei concederetur productior, voto se obligavit. Unde factum est ut, evocata ad se regina, ordine rem aperuerit; quae, licet super eodem facto aliquantulum esset instructa, nam id ipsum aliquando a pluribus audierat; tamen visa est aegre ferre quod ita temere fuerit evocata, et fraude principum regionis, qui ad eam citandam missi fuerant, circumventa. Dolens igitur et tristis tam de illata contumelia, quam de opibus inutiliter consumptis, ad reditum se praeparat; post tertium annum, quo ad dominum regem venerat, in patriam reversura. Qua redeunte ad propria, turbatus est supra modum filius; et apud se odium concepit adversus regnum et ejus [0520B] habitatores, immortale. Nam cum reliqui fideles diversi orbis principes, aut in propriis personis, aut immensis liberalitatibus regnum nostrum, quasi plantam recentem promovere et ampliare sategerint, hic et ejus haeredes usque in praesentem diem, nec etiam verbo amico nos sibi conciliaverunt; cum tamen quovis alio principe longe commodius faciliusque nostris necessitatibus consilia possent et auxilia ministrare. Videntur ergo injuriae perpetuo memores; et delictum personae, injuste in populum refundunt universum.

CAPUT XXX. Ante urbem Tyrensem castrum Alexandrium, quod vulgari appellatione Scandalium dicitur, aedificatur.

[0520C] Eodem anno postquam rex de praedicta convaluit aegritudine, anxius quomodo urbem Tyrensium, quae sola de urbibus maritimis ab hostibus detinebatur, suo mancipare posset imperio, inter Ptolomaidam et praedictam Tyrum, castrum aedificat; in eodem loco ubi Alexander Macedo, ad expugnandam eamdem urbem, olim dicitur fundasse idem praesidium, et de suo nomine Alexandrium vocasse. Est autem locus fontibus irriguus, vix quinque milliaribus a Tyro distans, in littore maris constitutus. Hoc autem ea reaedificavit intentione, ut Tyrensibus esset pro stimulo, et unde eis frequentes irrogarentur injuriae. Hunc locum hodie appellatione corrupta populares appellant Scandalium. Arabice enim Alexander [0520D] Scandar dicitur, et Alexandrium, Scandarium; vulgares vero r in l conversa, dicunt Scandalium.

CAPUT XXXI. Rex in Aegyptum descendit; Pharamiam occupat, in aegritudinem incidit, qua fatigatus in eodem itinere vita decedit; Hierosolymis juxta fratrem sepelitur.

Anno sequente, ut Aegyptiis vicem refunderet pro iis quae in regno saepius commiserant, cum ingentibus copiis descendit rex in Aegyptum, et urbem antiquissimam, Pharamiam nomine, confregit violenter; et confractae copias suis commilitonibus dedit in praedam. Est autem Pharamia urbs antiqua, ut diximus, in littore maris sita, non longe ab ostio [0521A] Nili, quod Carabeix dicitur; supra quod iterum Tampnis, urbs antiquissima: et signorum, quae Dominus per Moysen servum suum coram Pharaone operatus est, familiaris. Capta igitur urbe, egressus rex ad praedictum ostium Nili, admiratus est aquarum quas prius non viderat fluenta; eoque maxime, quod Nilus, cujus portionem alvens ille usque in mare deducit, unum de quatuor paradisi fluminibus dicitur esse, et creditur. Captis igitur de piscibus, quorum illic maxima est copia, in urbem quam occupaverant redeunt, et parato prandio refecti sunt ex eis; cumque rex surrexisset a coena, sensit se dolore plurimo interius praegravari; et recrudescente antiqui vulneris molestia, coepit laborare vehementius, ita ut de vita periclitans desperaret. Indicto [0521B] igitur legionibus per vocem praeconiam reditu, domino rege, aegritudine invalescente, eatenus debilitato, [0522A] ut equitare non posset, lecticam instruunt, eumque in ea, anxie laborantem collocant. Sicque continuatis itineribus, transcursa ex parte solitudine, quae inter Aegyptum et Syriam media diffunditur, Laris antiquam ejusdem solitudinis urbem perveniunt maritimam. Ubi morbo superatus rex, ad extremum veniens, in fata concessit; unde lugentibus et prae doloris angustia deficientibus legionibus, Hierosolymam deportatus est. Et ea Dominica quae dicitur in Ramis palmarum, per vallem Josaphat, ubi de more populus ad diem festum convenerat, in urbem introductus, et juxta fratrem sub Calvaria, in loco qui Golgotha dicitur, regia magnificentia sepultus est. Mortuus est autem anno ab Incarnatione Domini 1118 regni ejus octavo decimo.

== INCIPIT LIBER DUODECIMUS.== [0521]

CAPUT PRIMUM. Balduinus comes Edessanus, sublimatur ad regnum; describitur quis et unde fuerit. [0521B]

Secundus Hierosolymorum rex, ex Latinis fuit dominus Balduinus de Burgo, qui cognominatus est Aculeus; vir religiosus ac timens Deum, fide [0521C] conspicuus, in re militari exercitatus plurimum. Hic fuit natione Francus, de episcopatu Remensi, filius domini Hugonis comitis de Retest, et Milisendis praeclarae comitissae, quae tot dicitur sorores habuisse, unde tanta multitudo filiorum et filiarum dicitur procreata, quantam ii noverunt qui principum genealogias sollicita investigant diligentia. Hic vivente adhuc patre cum aliis nobilibus, qui iter Hierosolymitanum arripuerant, in comitatu domini ducis Godefridi, cujus erat consanguineus, eamdem viam, ea devotione qua alii ingressus est, relinquens domi apud patrem jam grandaevum, fratres duos et sorores totidem, quorum ipse omnium primogenitus erat. Nomen alterius fratrum Gervasius, qui postea fuit electus ad ecclesiam Remensem; alterius [0521D] Manasses. Sororum autem alteram habuit castellanus de Vitriaco, nomine Mahaldam; alteram dominus Herbrandus de Herges, vir nobilis et potens, nomine Hodiernam: ex qua natus est Manasses de Herges, quem nos postmodum tempore dominae Milisendis reginae, regium vidimus constabularium. Porro patre hujus domini Balduini regis defuncto, Manasses filius ejus, quia dominum Balduinum, qui primogenitus erat, regni occupatio detinebat, successit: quo etiam sine liberis decedente, Gervasius frater eorum, dimisso Remensi archiepiscopatu, uxorem contra instituta ecclesiastica ducens, eumdem comitatum jure possedit haereditario. Susceptam autem ex uxore unicam filiam cuidam nobili [0522B] viro in Northmannia, matrimonio copulavit. Quo defuncto sororis illorum filius, Mahaldis videlicet, quae castellano Vitriacensi nupserat, Iterius nomine, in eodem comitatu successit. Sed de his hactenus.

CAPUT II. Qua de causa profectus est Hierosolymam, quando electus est in regem. [0522C]

Domino igitur Balduino, domini ducis piae et illustris memoriae Godefridi fratre, post fratris obitum ad regnum Hierosolymorum vocato et in regni solio solemniter collocato, hic (de quo nobis est in praesentia sermo) tradente domino rege qui consanguineus ejus erat, in comitatu Edessano successit, quem annis decem et octo, et aliquid amplius, strenue et feliciter administravit. Anno igitur sui comitatus octavo decimo, regione sua in optata tranquillitate locata, proposuit Hierosolymorum regem, dominum, consanguineum et benefactorem suum, et loca sancta, devotionis gratia visitare. Ordinatis igitur ad iter necessariis, commissaque [0522D] fidelibus suis, de quorum fide et industria plenius confidebat, regione, municipiis in tuto dispositis, tanquam vir providus et plene circumspectus, viam destinatam, adjuncto sibi honesto comitatu, aggreditur. Dumque iter prosequeretur inceptum, ecce nuntius occurrit, denuntians quod dominus rex in Aegypto, sicut et verum erat, ultimum fato clauserat diem. Quo audito, plurimum de morte domini et consanguinei sui, sicut nec mirum erat, consternatus, nihil tamen ab incepto destitit itinere, sed Hierosolymam maturatis gressibus contendit. Ad quam cum pervenisset, accidit casu, quod in die festo, qui dicitur Ramis palmarum, cum de more populus universus in vallem Josaphat convenisset, [0523A] ad solemnem et celebrem tantae diei processionem, subito ex una parte comes cum suis ingrederetur: et e regione, domini regis funus, cum exsequiis importaretur, universa militia, quae cum eo in Aegyptum descenderat, domini sui funus de more prosequente.

CAPUT III. Modus electionis aperitur; et memorabile factum comitis Boloniensium Eustachii describitur.

Introducto igitur funere regio in sanctam civitatem et in ecclesia Dominici Sepulcri juxta fratrem, ante locum qui dicitur Golgotha, sub monte Calvariae, honorifice sepulto, convenerunt qui aderant de majoribus regni, episcopi, archiepiscopi et alii ecclesiarum praelati cum domino Arnulfo patriarcha; [0523B] et de laicis principibus nonnulli, inter quos erat vir industrius, unde saepius supra fecimus mentionem, Joscelinus, potens in opere et sermone, Tyberiadensis dominus. Habitaque deliberatione de instanti negotio, varias promunt sententias, dicentibus aliis: Exspectandum esse dominum Eustachium comitem, nec interrumpendam haereditariae successionis antiquissimam legem: specialiter, cum bonae memoriae fratres ejus congruo, et cunctis placato moderamine regnum feliciter administrassent. Aliis dicentibus: Negotia regni, et continuam necessitatem non posse pati has dilationes, nec indulgere tantas ferias; sed maturandum esse, ut regioni citius consulatur, ne forte si incubuerit necessitas, non sit qui exercitus educat et reducat, et [0523C] regni procuret negotia; et pro ducis inopia regni status periclitetur. Hanc partium fluctuationem et votorum repugnantiam, praetentata domini patriarchae, et ad se inclinata mente, praedictus Joscelinus, qui maximae erat in regno auctoritatis, illorum juvans partem qui dicebant regem statim esse ordinandum, diremit, dicens: Praesentem esse dominum comitem Edessanum, virum justum et timoratum, domini regis consanguineum, armis strenuum, per omnia commendabilem, quo meliorem nulla nobis regio, nulla provincia posset ministrare. Commodius esse ipsum in regem assumere quam casus periculosiores exspectare. Erant itaque multi, qui de sinceritate fidei arbitrabantur domini Joscelini verba procedere, [0523D] scientes quomodo non multo ante dominus comes, ut praediximus, tractasset eum; et illud reputantes, quod proverbialiter dici solet: Omnis laus vera est ab hoste; nescientes quod alias ejus properaret intentio, fidem verbis ejus habentes, praestabant conniventiam. Ipse autem, ut dicebatur, aliter affectus erat; nam spe futurae in comitatum successionis, dominum comitem in regnum introducere nitebatur. Domino igitur Arnulfo patriarcha, et domino Joscelino hanc opinionem amplectentibus, reliqui facile in eamdem inducti sunt; et pari voto, et unanimi consensu, eum in regem eligentes, in die Sanctae Resurrectionis, qui proxime secutus est, solemniter, et ex more inunctus et consecratus est; et diadematis insigne regium suscepit. Quaecunque [0524A] autem domini patriarchae, aut domini Joscelini in eo facto fuerit intentio, Dominus rei eventum misericorditer convertit in bonum. Nam virum justum, pium ac timentem Deum, divina eum praeveniente gratia, se exhibuit; eratque vir in cunctis prospere agens. Videtur tamen minus regularem habuisse introitum; legitimumque regni haeredem certum est a debita successione fraudulenter exclusisse, illos qui eum promoverunt. Mortuo namque domino rege, sive de ejus supremo judicio, sive de communi principum regni consilio (quia neutrum pro certo compertum habemus) missi erant quidam nobiles et magni viri, qui ad regni successionem communi edicto citarent comitem Boloniensium dominum Eustachium, dominorum [0524B] Godefridi ducis eximii, domini Balduini regis fratrem. Qui ad eum pervenientes, invitum et renitentem, causas honestissimas praetendentes, quare eum venire oporteret, usque in Apuliam traxerunt. Ubi audiens praedictus vir venerabilis, religiosus ac timens Deum, vere tantorum virorum imitator et frater, et in virtutibus et honestis meritis successor, quod Hierosolymis medio tempore dominus Balduinus, Edessanus comes ejus consanguineus, rex fuerat ordinatus, instantibus nuntiis qui pro eo missi fuerant et allegantibus ut nihilominus procederet, quia quod factum erat, contra jus et fas, et contra haereditariae successionis legem antiquissimam, nullo modo stare posset, respondisse dicitur vir Deo plenus: Absit hoc a me, ut per me in regnum [0524C] Domini ingrediatur scandalum, per cujus sanguinem pacem Christi recepit; et pro cujus tranquillitate viri virtutum et immortalis memoriae, fratres mei, egregias animas coelis intulerunt! Compositisque iterum sarcinis et comitatu recollecto, invitis iis qui eum ad regnum trahere nitebantur, ad propria remeavit.

CAPUT IV. De habitudine corporis, moribus et conversatione ejusdem regis.

Dicitur autem forma fuisse conspicuus, corpore procerus, facie venusta, capillo raro, flavo, canis misto; barbam habens raram, sed tamen usque in pectus demissam; colore vivido, et quantum aetas [0524D] illa patiebatur, roseo. Habilis ad usum armorum et equis regendis aptissimus, rei militaris multam habens experientiam, in agendis suis providus, in expeditionibus felix, in operibus pius, clemens et misericors; religiosus et timens Deum; in orationibus jugis, ita ut callos in manibus haberet et genibus, pro afflictionis et genuflexionis frequentia: impiger, licet senior, quoties eum vocabant regni negotia. Adeptus ergo regni solium, sollicitus de comitatu Edessano, quem sine duce dimiserat, Joscelinum consanguineum suum vocat, ut quod in eum prius deliquerat, gratuita plenaque satisfactione corrigeret; eique tanquam qui regionem illam plenius noverat, comitatum donat; sumptaque fidelitate, per vexillum investit, et inducit in possessionem; [0525A] et convocans inde uxorem, et filias, et familiam, per operam et studium ejusdem domini Joscelini, in proximo cum sospitate recepit universa. Erat autem ei uxor Morfia nomine, cujusdam nobilis Graeci, Gabrielis nomine; de quo supradiximus, filia; quam dum comes esset cum pecunia infinita, quae dotis nomine donabatur, duxit in uxorem; ex qua susceperat tres filias, Milissendem videlicet, Haalim et Hodiernam; nam quartam, cui Iveta nomen fuit, postquam regnum adeptus est, uxor ei peperit. Coronatus autem et consecratus est, anno ab Incarnatione Domini 1118, mense Aprili, secunda die mensis; praesidente sanctae Romanae Ecclesiae domino Gelasio papa secundo; Antiochenae vero Bernardo, Latinorum in eadem [0525B] civitate patriarcha primo; sanctae Hierosolymitanae Ecclesiae domino Arnulfo, ex Latinis in eadem civitate patriarcha quarto.

CAPUT V. Alexius Constantinopolitanus imperator, dominus quoque Paschalis papa, sed et comitissa Siciliae, quae Hierosolymorum regina fuerat, moriuntur.

Per idem tempus Constantinopolitanus imperator Alexius, Latinorum maximus persecutor, rebus humanis exemptus est; cui successit Joannes filius ejus, patre multo humanior, et meritis exigentibus, populo nostro patre longe acceptior; qui etiam non omnino sincerus erga Latinos orientales exstitit, sicut docebunt sequentia. Dominus quoque Paschalis Romanus pontifex viam universae carnis ingressus [0525C] est, pontificatus ejus anno sexto decimo, cui successit Dominus Gelasius, qui et Joannes Gajetanus dictus est, sanctae Romanae Ecclesiae cancellarius. Mortua est nihilominus et domina Adelasia, Siciliae comitissa, quae praedicti domini regis Balduini, de facto, etsi non de jure, uxor fuerat.

CAPUT VI. Aegyptiorum exercitus tam navalis quam terrestris, in regnum ingrediuntur; rex cum suis occurrit, sed non conveniunt. Arnulfus Hierosolymorum patriarcha moritur; substituitur ei Gormundus.

Eodem anno aestate proxime subsecuta, princeps Aegyptius, qui tunc erat pro tempore, congregata ex universis Aegypti finibus tam equitum quam [0525D] peditum multitudine infinita, tam per terras quam navali exercitu, in regnum nostrum proponit violenter introire, facile putans, tam modicum populum aut consumere gladio, aut a cunctis Syriae finibus fugientes eliminare. Transcursa igitur solitudinis vastitate, quae inter nos et Aegyptum media interjacet, cum equitatu numeroso, et peditum jaculis instructorum infinita multitudine, ante Ascalonam castrametatus est. At vero Doldequinus, Damascenorum rex, cognito Aegyptiorum adventu, sive sponte ab eis invitatus, congregata iterum ingenti militia, devia secutus, ne forte noster ei obviaret exercitus, transito Jordane, castris se eorum associat, et vires augere nititur, in nostram laesionem. Navium autem quaedam apud Ascalonam applicuerunt: [0526A] quaedam vero usque Tyrum, quoniam civitas erat munitissima, et portum habens commodum, profectae sunt: exspectantes ut de domini arbitrio et de voluntate ejus qui classi praeerat, eis aliquid praecipiatur. Rex autem multo ante tempore eorum adventu praecognito, tam ex Antiochenis quam ex Tripolitanis partibus, convocatis militaribus auxiliis, suisque in unum congregatis, in campestria Philisthiim, illis descendit in occursum; transitoque eo loco, qui olim Azotus dictus est, ubi una de quinque civitatibus Philisthinorum fuisse dignoscitur, de vicino Aegyptiorum castrametatus est, ita ut utrisque partibus daretur mutuo hostium castra singulis diebus intueri. Cumque jam per menses quasi tres, se invicem lacessere formidarent; [0526B] nostris, tantam multitudinem in se temere irritare timentibus; illis vero, nostrorum vires, audaciam, et in praeliis experientiam formidantibus; placuit Aegyptio principi tutius esse, cum incolumitate domum redire, quam in se et in suos imprudenter bellorum insidias experiri; sicque redeuntibus in Aegyptum expeditionibus, post quam de eorum subito regressu nulla nostros movebat suspicio, nostri quoque, sumpta a domino rege licentia, ad propria cum gaudio reversi sunt. Per eosdem dies, mortuo Arnulfo Hierosolymorum patriarcha, viro inquietissimo et officii sui sanctimoniam negligente, substitutus est ei vir simplex ac timens Deum, dominus Gormundus, natione Francus, de episcopatu Ambianensi, [0526C] de oppido Pinqueniaco. Hujus diebus et meritis etiam, ut creditur, multa magnifice ad regni consolationem et incrementum operari dignatus est Dominus, sicut in sequentibus praesens enarrabit historia.

CAPUT VII. Ordo militiae Templi Hierosolymis instituitur.

Eodem anno, quidam nobiles viri de equestri ordine, Deo devoti, religiosi et timentes Deum, in manu domini patriarchae, Christi servitio se mancipantes, more canonicorum Regularium, in castitate, et obedientia, et sine proprio velle perpetuo vivere professi sunt. Inter quos primi et praecipui fuerunt, viri venerabiles, Hugo de Paganis et Gaufredus [0526D] de Sancto Aldemaro. Quibus, quoniam neque ecclesia erat, neque certum habebant domicilium, rex in palatio quod secus templum Domini, ad australem habet partem, eis ad tempus concessit habitaculum. Canonici vero templi Domini, plateam quam circa praedictum habebant palatium, ad opus officinarum, certis quibusdam conditionibus concesserunt. Dominus autem rex cum suis proceribus, dominus quoque patriarcha cum praelatis ecclesiarum, de propriis dominicalibus certa eis pro victu et amictu beneficia quaedam ad tempus, quaedam in perpetuum contulerunt. Prima autem eorum professio, quodque eis a domino patriarcha et reliquis episcopis, in remissionem peccatorum injunctum est, ut vias et itinera, maxime ad salutem peregrinorum, [0527A] contra latronum et incursantium insidias pro viribus conservarent. Novem autem annis post eorum institutionem in habitu fuerunt saeculari, talibus utentes vestimentis, quales pro remediis animarum suarum populus largiebatur. Tandem nono anno, concilio in Francia apud Trecas habito, cui interfuerunt dominus Remensis, et dominus Senonensis archiepiscopi, cum suffraganeis suis; Albanensis quoque episcopus, apostolicae sedis legatus; abbates quoque Cisterciensis, et Clarevallensis, et Pontiniacensis, cum aliis pluribus, instituta est eis regula, et habitus assignatus, albus videlicet, de mandato domini Honorii papae et domini Stephani Hierosolymitani patriarchae. Cumque jam annis novem in eodem fuissent proposito, non nisi [0527B] novem erant; extunc coepit eorum numerus augeri, et possessiones multiplicabantur. Postmodum vero, tempore domini Eugenii papae, ut dicitur, cruces de panno rubeo, ut inter caeteros essent notabiliores, mantellis suis coeperunt assuere, tam equites quam eorum fratres inferiores, qui dicuntur servientes. Quorum res adeo crevit in immensum, ut hodie trecentos plus minusve in conventu habeant equites, albis chlamidibus indutos: exceptis fratribus, quorum pene infinitus est numerus. Possessiones autem tam ultra quam citra mare adeo dicuntur immensas habere, ut jam non sit in orbe Christiano provincia, quae praedictis fratribus bonorum suorum portionem non contulerit; et regiis opulentiis pares hodie dicantur habere copias. [0527C] Qui, quoniam juxta templum Domini, ut praediximus, in palatio regio mansionem habent, fratres militiae Templi dicuntur. Qui cum diu in honesto se conservassent proposito, professioni suae satis prudenter satisfacientes, neglecta humilitate (quae omnium virtutum custos esse dignoscitur; et in imo sponte sedens, non habet unde casum patiatur) domino patriarchae Hierosolymitano, a quo et ordinis institutionem, et prima beneficia susceperant, se subtraxerunt, obedientiam ei, quam eorum praedecessores eidem exhibuerant, denegantes; sed et Ecclesiis Dei, eis decimas et primitias subtrahentes, et eorum indebite turbando possessiones, facti sunt valde molesti.

CAPUT VIII. Papa Gelasius defungitur; cui Calixtus succedit. [0527D]

Anno sequenti mortuus est dominus Gelasius papa secundus, domini Paschalis successor, qui et Joannes Gaetanus dictus, vir litteratus; qui fugiens domini Henrici imperatoris persecutionem, et aemuli sui antipapae, qui cognominatus est Burdinus, declinans violentiam, in regnum Francorum se conferens, apud Cluniacum diem clausit extremum, ibidem etiam sepultus. Cui successit dominus Guido, secundum carnem nobilis, Viennensis archiepiscopus, qui postea in papatum assumptus, Calixtus appellatus est. Hic postmodum domini imperatoris Henrici, cujus consanguineus erat, consecutus gratiam et ejus fretus auxilio, in [0528A] Italiam cum cardinalibus et universa curia descendens, apud Sutrium, urbem Romae conterminam, aemulum et haeresiarcham Burdinum violenter cepit: insuper et camelo impositum, cute indutum ursina, ad Canense coenobium, quod juxta Salernum situm esse dignoscitur, cum multa misit ignominia, ubi usque in supremum senium, vitam compulsus est, lege loci, ducere coenobiticam. Et ita sopitum est schisma, quod a tempore domini Gregorii septimi, per tempora domini Urbani, domini Paschalis, domini quoque Gelasii, praedecessorum ejus, quasi per triginta annos Ecclesiam incessanter fatigaverat, domino imperatore Henrico ad ovile Ecclesiae post multa tempora, quibus per excommunicationis sententiam a coetu fidelium praecisus [0528B] fuerat, revocato.

CAPUT IX. Gazzi quidam Turcorum satrapa potentissimus, partibus Antiochenis, cum ingentibus se infundit copiis, universa depopulans

Eodem anno, quidam infidelium potentissimus princeps et apud suos valde formidabilis, infelicis populi et perfidae plebis, videlicet Turcomannorum dominus, Gazzi nomine, cui se adjunxerant Doldequinus Damascenorum rex et Debeis Arabum satrapa potentissimus, cum ingentibus copiis partes Antiochenas, in gravi suorum multitudine ingressus erat, citra Halapiam castrametatus. Cujus adventu praecognito dominus Rogerus Antiochenus princeps, domini regis sororius, circumpositis [0528C] mandat principibus, domino videlicet Joscelino Edessanorum comiti, domino quoque Pontio comiti Tripolitano, domino nihilominus etiam regi, et significat instantem necessitatem; monens et obnixius postulans, ut cum omni celeritate, contra instantia pericula, opem laturi venire non morentur. Rex ergo, assumptis sibi, quas tam subito de regno colligere potuit, militaribus copiis, Tripolim usque maturatis itineribus pervenit, ubi dominum comitem, ad iter peraeque succinctum, secum associans, coepto instat itineri. At vero dominus princeps, interim morae impatiens de communi lege mortalium, futurorum nescius, egressus ab Antiochia, circa Artasium oppidum castrametatus fuerat. [0528D] Erat autem is locus alendis exercitibus satis commodus; nam ex nostris finibus erat, volentibus ad exercitum accedere, liber et facilis accessus; unde in expeditione necessariorum erat ubertas maxima, et quanta in urbibus solet, optata commoditas. Ubi cum per dies, aliquot domini regis et comitis exspectasset adventum, prohibente domino patriarcha, qui illuc usque eum fuerat prosecutus, retinentibus etiam de proceribus nonnullis, exercitum jubet iter arripere, fortiter contestans, se nullius deinceps praestolaturum adventum. Erant autem quidam de nobilibus regionis, qui ad hoc eum impellebant; non ut conditiones exercitus facerent meliores, sed ut terras suas, quas hostium castris vicinas habebant, praesente exercitu, in tuto collocarent. [0529A] Horum ergo consilium secutus, in suam suorumque cladem praeceps, ab eo loco ubi prius fuerat discedens, in eum qui dicebatur Campus sanguinis castra jubet locari; recensitoque ejus exercitu, inventi sunt equites septingenti et peditum instructorum tria millia, exceptis negotiatoribus, qui emendi vendendique gratia castra solent sequi. Hostes vero cognoscentes castra principis in proximo locata, ut dissimulantes propositum, conceptum commodius possent effectui mancipare, solutis castris fingunt se versus Cerepum oppidum acies dirigere: quo pervenientes, cum ea nocte nihil proficerent, circa partes castrametati sunt. Mane facto, princeps exploratores dirigit, nosse volens utrum ad obsidendum oppidum hostes se [0529B] dirigant; aut ad committendum cum nostris ad castra contendant; dumque ipse cum suis, armis se instruerent, quasi jam bellum praesens exspectantes, ecce nuntii recurrentes, uno verbo asserunt, hostes tribus turmis ordinatis, habentibus singulis equitum vicena millia, citatis gressibus, ad nostrum exercitum accedere. Quo cognito, princeps quatuor instaurat acies; et equo circumvolans, circuit diligenter, et verbis competentibus animat instauratas; dumque in his daret operam, ecce hostium acies, erectis vexillis nostro exercitui pene jungebantur. Commissum est itaque praelium, utrisque animose instantibus; sed peccatis nostris exigentibus, facta est pars adversa superior. Nam acies quibus praeerant [0529C] viri nobiles et in armis strenui, Gaufridus monachus et Guido Fremellus, quae primae fuerant ad irruendum in hostes deputatae, optime et secundum rei militaris disciplinam progressae, majores hostium cuneos et densiores cohortes, violenter dissolutas, pene in fugam adegerant; sed acies cui praeerat Robertus de Sancto Laudo, cum exemplo aliarum quae praecesserant, animosius debuisset in hostes irruere, hostibus vires resumentibus, substitit improbe; demumque in fugam lapsa, principis aciem, quae aliis erat ministratura, solvit per medium et partem secum in fugam vertit, ita ut de caetero revocari non posset. Accidit etiam in eodem praelio quiddam relatione dignum. Nam dum in ipso praeliandi agone, hinc inde ferventius desudarent, [0529D] ecce turbo ab aquilone prodiens immanissimus, in medio belli campo, cunctis cernentibus haesit humi; serpendoque longius tantum congesti pulveris secum detulit, quod utriusque partis oculos pulveris immensitate, ne pugnare possent, perstrinxit; seque per gyrum extollendo, in modum dolii sulphureis ignibus combusti in sublime se contulit. Facti sunt itaque hostes eo casu superiores; et pars nostra corruit, nostris pene omnibus gladio interemptis.

CAPUT X. Princeps Rogerus occumbit in acie; et noster prosternitur exercitus.

Princeps autem, tanquam vir in armis strenuus, cum paucis in medio hostium viriliter dimicans, [0530A] dum suos incassum revocare contendit, contra hostium majores se dirigens impetus, gladiis confossus interiit. Qui autem sarcinas et impedimenta secuti erant, in montem vicinum se contulerant; qui vero hostium arma videbantur effugisse, bellicis se tumultibus eximentes, videntes nostros in montis culmine conglobatos, opinantes eos vires ad resistendum habere, et cum eis posse salvari, ad illos certatim accedebant: quo cum pervenissent universi, hostes eis qui in campis erant, penitus gladio interemptis, ad illos se convertunt; et directis illuc cohortibus, omnes in momento horae trahunt ad exterminium. Rainaudus autem Mansuerus, quidam de majoribus illius regionis principibus, cum quibusdam aliis nobilibus, in turrim cujusdam [0530B] vicini oppidi, cui Sarmatan nomen, gratia salutis se contulerat. Quod postquam praedicto Turcorum principi compertum est, illuc sub omni celeritate convolans, praedictos nobiles viros, qui intus se collegerant, ad deditionem violenter compellit; sicque factum est illa die, quod de tot millibus qui dominum principem secuti fuerant, culpis nostris id merentibus, vix vel unus qui nuntiaret, evasit; de hostibus vero, vel paucis, vel nemine interfectis. Dicitur autem hic idem princeps Rogerus, homo fuisse perditissimus, incontinens, parcus et publicus adulter. Insuper etiam dominum suum juniorem Boamundum, senioris Boamundi filium, in Apulia cum matre morantem, ab Antiochia, quae paterna ei haereditas erat, omni eo tempore quo [0530C] principatum tenuit, fecerat alienum. Nam ea conditione dominus Tancredus, bonae memoriae, moriens ei principatum commiserat, ut reposcenti domino Boamundo, vel ejus haeredibus, non negaret. Dicitur tamen quod in ea expeditione qua confossus interiit, apud dominum Petrum, venerabilem virum, Apamiensem archiepiscopum, qui eidem necessitatis articulo praesens interfuerat, corde contrito et humiliato delicta sua coram Deo confessus fuerat, promittens, auctore Domino, poenitentiae fructus condignos; et sic vere poenitens, praelii discrimen ingressus est.

CAPUT XI. Rex et comes Tripolitanus Antiochiam properant, ut praedicto Gazzi resistant. [0530D]

Interea rex et comes Tripolitanus accedentes, ad eum locum qui dicitur mons Nigronis pervenerant; quod praedictus Gazzi comperiens, decem millia equitum electorum eis obviam dirigit, qui eorum, si possent, impediant accessum. Hi vero abeuntes, in tres turmas se dividunt, unam ad mare versus Sancti Simeonis portum dirigentes, alias duas diversis itineribus regi obviam destinantes. Contigit autem quod unam ex duabus turmis obviam habuit, quam praevia Domini misericordia, pluribus interfectis et captivatis nonnullis, violenter dissolutam, in fugam convertit. Inde per Latorum et Casambellam Antiochiam perveniens, a domino patriarcha, clero quoque et populo universo cum summis desideriis [0531A] est susceptus; ubi tam cum suis quam cum iis qui de praedicto praelio fuerant residui, deliberationem ingressus, quaerit quid in eo tantae necessitatis imminenti articulo magis expediat. Interea Gazzi, dimissis oppidis Ema et Artasio, Cerepum obsidet, ea magis fiducia, quod Alanum ejusdem loci dominum cum comitatu suo a domino rege audierat Antiochiam evocatum; quod et verum erat. Accedens ergo ad praesidium, et locum imparatum reperiens, ex diversis partibus fossores immittit, qui collem cui praedictum insidebat municipium suffoderent, trabibusque subnexum, igni postea supposito consumendis, turres superpositas et moenia, cedente aggere, ad terram dejiceret. Timentes ergo oppidani, ne suffosso aggere totum praesidium in praeceps [0531B] rueret, interpositis conditionibus de vita et incolumitate, et libero ad suos reditu, locum tradunt. Gazzi vero inde ad castrum Sardonas acies dirigens, obsidione locum vallat, quem etiam intra paucos dies, tradentibus eum loci ejusdem habitatoribus, eodem modo recepit; moraeque impatiens, eoque maxime, quod neminem sibi resistere posse arbitrabatur, cunctam pro arbitrio tractabat regionem, ita quod nulla spes esset finitimorum locorum incolis jugum tanti principis evadendi.

CAPUT XII. Rex cum eodem comite, cum praedicto Gazzi congrediuntur; et eo in fugam verso, acies ejus prosternunt, pluribus interemptis; regique principatus cura committitur.

[0531C] Rex autem cum comite, et militia quantam habere poterat, egressus Antiochia, putans se apud Cerepum hostes invenire, versus Rugiam dirigit expeditiones: inde Hab pertransiens, in monte qui dicitur Danim castrametatus est. Quod audiens Gazzi, convocatis principibus suis, sub interminatione mortis praecipit, ut noctem illam ducentes insomnem, armis et equis cum summa diligentia procurandis totam impendant; summo diluculo ante lucis exortum attentius praeparati, in castra regis irruant, et eos somnolentos adhuc invenientes, gladiis confodiant; ita ut nec vel uni mortem liceat effugere. At vero divina longe aliter ordinaverat clementia. Rex autem cum suis non remissiore cura [0531D] sollicitus, noctem eamdem, ut de futuro bello tractaret necessaria, ducit pervigilem; monente et exhortante populum viro venerabili * signo crucis Dominicae, dominum regem usque ad partes illas fuerat prosecutus. Armati igitur, et ad bellum suscipiendum accincti viriliter, summo mane hostium exspectabant futuros impetus. Dispositis igitur de mandato regis, juxta rei militaris disciplinam, aciebus novem (nam septingentos in eo conflictu dicitur habuisse milites) et ordine congruo collocatis, Domini praestolantur misericordiam. Praemissis igitur tribus aciebus quae agmina universa praecederent, domino quoque comite Tripolitano, cum suis dextrum cornu tenente, principibus vero Antiochenis in sinistro collocatis, [0532A] pedestres manipulos in medio locat. Rex autem, aliis subsidium ministraturus, cum quatuor sequitur aciebus. Dumque sic instructi hostium adventum exspectant, ecce adsunt cum ingenti clamore, et cum stridore tubarum et tympanorum strepitu, atrocissime in nostros irruentes. Erat autem eorum major in infinita multitudine fiducia; nostris autem in praesentia victoriosissimae crucis, et in confessione verae fidei spes amplior et indeficiens. Consertis igitur aciebus et immistis hostiliter legionibus, gladiis cominus agitur; et spretis humanitatis legibus, tanquam in feras immanissimas ardentibus studiis, et odio insatiabili utrinque decertatur. Cumque manipulorum nostrorum pedestrium protervam et periculosam nimis cognoscerent instantiam, [0532B] totis viribus ad exterminandas pedestrium turmas elaborabant. Factumque est, Domino permittente, ut ex plurima parte ea die, hostium gladiis deperirent. Rex autem videns pedestres manipulos supra vires aggravari, aciesque praemissas subsidio indigere, cum suis qui ei adhaerebant, pronus inter media ruit agmina, et gladio instans animosius, densissimos hostium dissipat cuneos; adhaerentibusque ei fideliter earumdem acierum consortibus, et aliis jam destitutis, vires et animos verbis et exemplo conferentibus, unanimiter in hostes irruunt; et invocato de coelis auxilio, adfuit divina clementia, et facta hostium strage infinita, reliquos resistere non valentes in fugam vertunt. Dicuntur ibi de nostris peditibus quasi septingenti [0532C] cecidisse, de equitibus vero centum. At vero de hostium numero usque ad quatuor millia, exceptis sauciis lethaliter et compedibus mancipatis. Gazzi vero fugiens cum Doldequino rege Damascenorum et Debeis Arabum principe, suos morti expositos dereliquit. Nostris autem insectantibus et ad loca varia progressis, rex cum paucis campum obtinens, usque ad primas noctis partes in eo perseveravit. Tandem victualium urgente defectu, in vicinum oppidum, Hab nomine, gratia refectionis sumendae se contulit. Unde mane facto, ad praedictum rediens campum nuntios, cum annulo proprio, in certum signum victoriae, ad sororem suam et ad dominum patriarcham dirigit, significans, divina opitulante [0532D] gratia, victoriae munus sibi divinitus collatum. Ea tamen die usque ad supremam vesperam eampum non deseruit, quoadusque rumore certo de hostibus habito, quod in dispersionem dati, redituri non erant. Tandem vero, coadunatis sibi quotquot de suis in praesenti habere potuit, Antiochiam palma insignis, occurrente ei universae civitatis clero et populo, cum domino patriarcha, victor ingressus est. Concessa est autem nostris divinitus haec victoria, anno ab Incarnatione Domini 1120, regni quoque domini Balduini regis secundi, anno secundo mense Augusto, in vigilia Assumptionis sanctae Dei genitricis Mariae. Rex vero cum domino Caesariensi archiepiscopo et honesto comitatu, lignum vivificae crucis remisit Hierosolymam, ita ut in die Exaltationis [0533A] ejusdem, a clero et populo cum hymnis et canticis spiritualibus sit honorifice recepta. Ipse autem propter ingruentes regionis necessitates, in eadem provincia moram facere compulsus est: ubi tam dominus patriarcha quam universi proceres una cum clero et populo, consonis desideriis et gratuito assensu principatus Antiocheni curam et omnimodam potestatem regi tradunt, ita ut liberam, sicut in regno habebat, in principatu habeat instituendi, destituendi, et omnia pro arbitrio tractandi facultatem. Collatis igitur liberis, vel aliorum graduum consanguineis, eorum qui in acie ceciderant possessionibus, prout ratio vel regionis consuetudo deposcebat; viduis quoque apud compares et competentis meriti viros, nuptui collocatis: praesidiis [0533B] quoque, quibus videbatur necessarium, viris, victu, armis diligentius communitis sumpta ad tempus ab eis licentia, in regnum reversus est. Ubi in ecclesia Bethlehemitica solemni navitatis Dominicae cum uxore coronatus est.

CAPUT XIII. Apud Neapolim, urbem Samariae concilium celebratur.

Eodem anno, qui erat ab Incarnatione Domini 1120, cum peccatis nostris exigentibus regnum Hierosolymorum multis vexationibus fatigaretur, et praeter eas quae ab hostibus inferebantur molestias, locustarum intemperie et edacibus muribus, jam quasi quadriennio continuo fruges ita penitus deperissent, ut omne firmamentum panis defecisse [0533C] videretur; dominus Gormundus Hierosolymorum patriarcha, vir religiosus ac timens Deum, una cum domino rege Balduino, praelatis quoque ecclesiarum et regni principibus, apud Neapolim urbem Samariae convenientes, conventum publicum et curiam generalem ordinaverunt. Ubi sermone ad populum habito, exhortationis gratia; cum apud omnes constare videretur, quod populi peccata Dominum ad iracundiam provocassent, de communi statuunt consilio errata corrigere, et excessus redigere in modum, ut tandem ad frugem melioris vitae redeuntes, et pro commissis digne satisfacientes, eum sibi redderent placabilem, qui peccatoris non vult mortem, sed magis ut convertatur et vivat (Ezech. [0533D] XXXIII). Deterriti ergo signis de coelo minacibus, et terrae motu frequenti, clade quoque, simul et famis angustia, et hostium proterva nimis et pene quotidiana instantia, per opera pietatis Dominum sibi reconciliare quaerentes, ad morum erigendam conservandamque disciplinam, viginti quinque capitula, quasi vim legis obtinentia, de communi sanxerunt arbitrio. Quae si quis legendi studio, videre quaerit, in multarum archivis ecclesiarum, ea facile reperire potest. Interfuerunt autem huic concilio: dominus Gormundus, Hierosolymorum patriarcha; dominus Balduinus, Hierosolymorum ex Latinis rex secundus; Ebremarus, Caesariensis archiepiscopus; Bernardus, Nazarenus episcopus; Asquitillus, Bethlehemita episcopus; Rogerus, Lindensis episcopus; [0534A] Gildonus, electus abbas Sanctae Mariae de valle Josaphat; Petrus, abbas de monte Thabor; Achardus, prior Templi; Arnaldus, prior montis Sion; Gerardus, prior Sepulcri Domini; Paganus, regis cancellarius; Eustachius Graniers, Willelmus de Buris, Barisanus, Joppe constabularius, Balduinus de Rames, et alii multi utriusque ordinis, quorum numerum vel nomina non tenemus.

CAPUT XIV. Rursum Gazzi praedictus, renovatis expeditionibus; fines ingreditur Antiochenos, cui rex occurrit. Gazzi vero apoplexia tactus moritur.

Anno sequenti, praedictus fidei et nominis Christiani pertinax et indefessus persecutor Gazzi, tanquam vermis inquietus, semper quaerens quem laedere [0534B] possit, sumpta occasione ex regis absentia, convocatis militaribus copiis, apponit etiam quaedam nostrorum praesidia obsidere; quo praecognito dominum regem urgentissime vocant. Ille vero impiger, assumpto sibi salutiferae crucis ligno, equitumque honesto comitatu, ad partes illas properat: vocato etiam domino Joscelino Edessano comite, sociatisque sibi Antiochenis proceribus, contra praedictum potentem castra dirigit, quo cum pervenisset, sperantes in proximo bellum se habiturum, contigit quod morbo, qui apoplexia appellatur, tetigit eum manus Domini. Unde magnates qui in ejus erant exercitu, principis sui destituti solatio, bellum prudenter sanoque consilio declinaverunt: dominumque suum in lectica semivivum deferentes, [0534C] Halapiam properabant. Ad quam priusquam pervenirent, ille aeternis tradendus incendiis, infelicem dicitur animam exhalasse. Rex quoque facta apud Antiochiam mora, quae videbatur pro tempore necessaria, in regnum, auctore Domino, sospes reversus est; apud utrosque tam in regno quam in principatu, meritis suis id exigentibus, charus admodum et acceptus: utramque nimirum administrationem fideliter devoteque implebat, regni videlicet et principatus, licet multum distarent ab invicem. Nec erat facile discernere, utrius sollicitudine magis angebatur: licet regnum ejus esset proprietas, quam etiam ad successores suos jure posset transmittere; principatus vero, commissus. Majoremque [0534D] etiam videbatur pro statu Antiochenorum exhibere diligentiam; in eoque se continuavit bona fide, usque ad adventum domini Boamundi junioris, sicut in subsequentibus dicetur.

CAPUT XV. Rex civibus Hierosolymitanis omnimodam donat libertatem, et suo communit privilegio.

Per idem tempus, rege Hierosolymis existente, pia liberalitate et largitione principali, civibus contulit Hierosolymitanis, et sigillo regio communitam eis praecipit paginam fieri, in perpetuum valituram, libertatem consuetudinum, quae a civibus merces inferentibus vel efferentibus solebat exigi: ita ut de caetero, omnis Latinus ingrediens vel egrediens, sive mercimonia inferens sive educens, omnino [0535A] nihil sub praetextu alicujus consuetudinis aliquid cogatur praestare, sed liberam prorsus vendendi et emendi habeat potestatem. Dedit etiam Surianis, Graecis, Armenis, et harum cujuslibet nationum hominibus, Saracenis etiam nihilominus liberam potestatem, sine exactione aliqua inferendi in sanctam civitatem, triticum, hordeum et quodlibet genus leguminis. Modii etiam et ponderis remisit mercedem consuetudinariam; in quo praedicti populi sibi conciliavit animos, et gratiam publicam sibi promeruit. In utroque enim, regio more et affectu plurimum commendabili, civibus videtur providisse, ut et civitas, sine exactione illatis alimentis, abundaret amplius; et quod tam ipse quam ejus praedecessor tota diligentia procurabat, ut urbs Deo [0535B] amabilis multiplicatis et frequentioribus habitatoribus incoleretur.

CAPUT XVI. Doldequinus Damascenorum rex, Tiberiadensium fines depopulatur; rex occurrit, urbem diruit Gerazam.

Anno sequente, Doldequinus, perfidus et impius Damascenorum rex, foederato sibi Arabum principe, et ejus sibi sociata militia, vidensque dominum regem pro utraque regione, viribus suis imparem portare sollicitudinem, de ejus praesumens occupationibus, regionem nostram Tiberiadi proximam, immissis legionibus, hostiliter nimis vastare coepit. Quo audito, dominus rex congregata de universi regni finibus militia illuc more suo impiger contendit. Doldequinus vero regis praecognito adventu, [0535C] videns, eo praesente, se non posse proficere, nec cum eo conserere tutum reputans, in ulteriora regni se contulit. Rex autem cum suis agminibus in austrum declinans, Gerasam pervenit. Fuit autem Gerasa una de nobilibus provinciae Decapoleos civitatibus, a Jordane paucis distans milliaribus, monte Galaad contermina, in tribu Manasse sita. In hujus parte munitiore, quoniam reliqua civitas hostilitatis metu diu jacuerat desolata, castrum ex quadris et magnis lapidibus, cum multis sumptibus erigi sibi fecerat anno praeterito Doldequinus; victuque et armis communitum, quibusdam fidelibus suis conservandum tradiderat: quo perveniens rex, impugnato vehementius praesidio, quadraginta milites, [0535D] qui in eo ad custodiam relicti fuerant, interpositis conditionibus, quod cum salute ad suos haberent reditum, castro recepto, permisit abire incolumes; habitaque cum suis deliberatione, utrum magis expediret dirui funditus praesidium, aut Christianitati reservari, placuit de universorum assensu municipium everti funditus; nam sine multis sumptibus, et labore continuo, et multo periculo transeuntium, non videbatur a nostris posse conservari.

CAPUT XVII. Balac, Turcorum potentissimus princeps, fines Antiochenos violenter ingreditur; comes Joscelinus ab eodem capitur; rex quoque in ejus vincula decidit, captus ab eodem.

Cum ita ergo, per gratiam Dei, se regni prospere [0536A] satis haberent negotia, invidens pacis inimicus tranquillitati, quam sperabat, scandalum molitus est injicere. Pontius enim Tripolitanorum comes secundus, nescimus cujus instinctu, regi Hierosolymorum suum denegabat hominium; et servitium, quod de jure fidelitatis tenebatur impendere, impudenter negabat. Rex autem tantam non ferens injuriam, collectis ex universo regno tam equitum quam peditum copiis, ad partes illas pervenit, super tanta injuria ultionem petiturus: ubi antequam aliquid damni passa esset pars alterutra, intervenientibus viris honestis et Deo amabilibus, pax inter eos conveniens reformata est. Inde procedens, propter illorum necessitates ab Antiochenis vocatus, ad partes illas descendit. Balac enim Turcorum [0536B] princeps, magnificus et potens, regionem totam frequentibus irruptionibus molestabat, idque confidentius, quia paulo ante dominum Joscelinum, Edessanum comitem et dominum Galerannum ejus consanguineum, ex improviso in eos irruens, ceperat et captos vinculis mancipaverat. Sciens ergo dominum regem advenisse, coepit a suis incursionibus aliquantulum retardari et ejus declinare conflictus; audierat enim quod in praeliis esset fortunatior, et de eo cuilibet difficile esset triumphare. Circuibat tamen cum expeditione militia, quasi de remoto, si ei daretur locus, ut nostris inferre damna posset, et circa id erat sollicitus. Rex igitur cum sua, quam secum deduxerat militia, in terram [0536C] comitis Edessani descendit, ut populo rectore carenti, aliquod impertiret solatium: circumiensque regionem, diligenter quaerebat, utrum munita essent praesidia, et sufficientes equitum peditumque, armorum quoque et alimentorum haberent copias; et ut defectus suppleret, debitam gerebat sollicitudinem. Contigit autem, dum eadem cura sollicitus Edessam properaret, ab oppido Turbessel egressus, ut eadem diligentia de statu regionis trans Euphratem esset instructior, et cuncta pro posse in melius reformaret; nocte quadam iter conficiens incoeptum, cum suo domestico proficiscebatur comitatu, ubi dum aliquantulum incautius, dissoluto agmine et dormitantibus pene universis, iter agerent securi: Balac praedictus, qui regis iter praesenserat, in insidiis [0536D] positus, subito irruit, regisque comitatum imparatum reperiens et somno gravatum, casu in ipsum regem incidit, manus injecit, secumque deduxit captum, tam iis qui praeibant quam qui sequebantur, ad partes varias fuga dilapsis, et quid regi accidisset ignorantibus. Captum ergo saepedictus Balac regem, trans Euphratem in praesidio, cui Quartapiert nomen, vinculis fecit mancipari, ubi erant etiam Joscelinus comes et Galerannus, de quibus supra dictum est. Nostri autem principes qui in regno erant, audito casu miserabili, qui domino regi acciderat, una cum domino patriarcha de statu regni valde solliciti, apud urbem Acconensem, cum ecclesiarum praelatis, quasi vir unus conveniunt; et ducem atque praeceptorem sibi de [0537A] communi voto constituunt dominum Eustachium Grener, virum providum et discretum, et rei militaris plenam habentem experientiam; qui duas in regno, jure haereditario, suffragantibus meritis, possidebat civitates, Sidonem videlicet et Caesaream, utramque cum suis pertinentiis. Tradunt ergo ei regni curam, et administrationem generalem, quoadusque dominum regem visitet Oriens ex alto, et suae libertati restituens, negotiis regiis possit superesse. Sed interim ad ea, quae de domino rege coeperamus, retorqueamus historiam.

CAPUT XVIII. Quidam Armenii, ut regem expediant, gravi se exponunt periculo; castrum in quo detinebantur captivi, occupant; liberatur comes Joscelinus.

[0537B] Domino ergo rege apud castrum praenominatum, cum domino comite in vinculis constituto, notum habentes quidam Armenii de terra comitis, quod tanti principes Christiani nominis in eo municipio captivi tenerentur, pro nihilo ducentes periculum, si etiam eorum artes prosperum non haberent exitum, novas ineunt inauditi moliminis vias. Quidam tamen asserunt hos eosdem domini Joscelini diligentia vocatos, et spe remunerationis amplissimae, huic se exposuisse discrimini. Quinquaginta enim ex eis, qui robustiores videbantur, fide interposita, et mutuis obligati juramentis, apud se constituunt, ut illuc euntes, praedictos viros magnificos, quocunque periculo, liberare contendant. Habitu ergo se simulant monachos; sicas sub laxis vestibus [0537C] portantes, ad praedictum tendunt oppidum, tanquam de negotiis monasteriorum acturi aliquid; simulant verbo et gemitu, et faciei modificatione se a quibusdam vim injuriamque passos: praefecto loci ad cujus sollicitudinem spectabat, ne quid in locis adjacentibus enormiter et contra disciplinam temporum fieret, id se velle cum lacrymis protestari, asserunt. Alii dicunt eos quasi mercatores, vilium mercium portatores, oppidum ingressos. Admittuntur tandem, et municipium ingressi, exerunt gladios et occurrentes sibi perimunt universos. Quid plura? Obtento castro, regem solvunt et comitem; et castrum muniunt quantum possunt. Rex interim comitem Joscelinum emittere disponit, ut sibi et [0537D] sociis, quorum opera expediti videbantur, auxilium congreget, et velocius mittere non moretur. Cognoscentes autem, qui in suburbanis habitabant Turci, quod hac fraude rex, et qui cum eo intus erant, castrum obtinuerant, arma corripiunt, et ad locum accedentes, procurant diligentius, ut saltem usque ad adventum Balac domini sui, his qui in oppido erant, introitus negent et exitus. Comes tamen Joscelinus, assumptis sibi tribus sociis, quorum duos itineris haberet comites, tertium ad dominum regem de statu suo significans, statim remitteret, hostium se exponens insidiis, egressus est; et Domini protectus misericordia, ignorantibus his qui castrum obsederant, cum duobus consortibus, ut praeordinatum fuerat, viam [0538A] arripit, tertium remittens in oppidum, cui et annulum suum tradidit in signum, quod cum salute, hostium cuneos evaserat. Rex autem cum his quorum ope solutus erat, praesidium munire totis viribus satagebat, tentans, si quo pacto usque ad adventum subsidii, quod in proximo sperabat, illud sibi conservare posset.

CAPUT XIX. Balac iterum idem castrum violenter recipit, praedictis Armeniis gladio interemptis.

At vero Balac terribili visione eadem nocte turbatus, in somnis videbatur sibi videre, quod comes Joscelinus eum propriis manibus, luminibus orbaret. Quo visu territus, summo mane ad praedictum oppidum nuntios dirigit, qui dominum Joscelinum [0538B] absque mora decollarent. Qui accedentes ad castrum propius, cognoscentes quod eo casu in manus hostium devenisset, remenso itinere cum omni velocitate ad dominum redeunt, omnia quae illic gesta fuerant, ordine pandentes. Ipse vero convocatis undique militaribus copiis, ad partes illas impiger contendit, et locatis in gyrum expeditionibus, obsidione vallat eos, qui in oppidum se contulerant. Ubi per internuntios habito sermone cum domino rege, spondet et promittit firmius, quod si absque difficultate praesidium ei restituat, ipse sibi et suis omnibus liberum exitum et securum usque ad urbem Edessanam praestaret conductum. Rex autem de oppidi munitione confisus, sperans cum adminiculo eorum, qui ad eum ingressi fuerant, castrum [0538C] posse ad adventum subsidii violenter detinere, conditiones respuit oblatas, et in defensione municipii instantius perseverat. Balac vero, spretis conditionibus iratus admodum, artifices convocat et machinas ordinat multiplices, quibus solent hostium praesidia impugnari: et instans protervius, in omne argumentum, quo nocere possit obsessis, subtiliter se attollit. Erat autem collis, supra quem situm erat oppidum, cretaceus et ad suffodiendum facilis. Videns ergo ea parte facilius posse locum aggravari, immissis fossoribus, scrobes praecipit ingentes intus colle suffodi, trabibusque et lignea materia sustentari: deinde receptis artificibus, igne immisso, succensa quae intus erat [0538D] materia, collis subsedit; et turri quae superposita erat, cum ingenti fragore collapsa, timuit rex ne casu simili universum praesidium in praeceps rueret, castrum Balac nullis interpositis conditionibus resignavit. Qui obtento castro, domino regi, et cuidam nepoti suo, domino quoque Galeranno vitam indulsit; eosque in Carram, civitatem Edessae vicinam vinctos compedibus praecipit deportari, et eos ibidem sub arcta conservari custodia. Praedictos autem Armenios, viros strenuos et fideles, qui ut regem et dominum suum a vinculis solverent, tantis se exposuerant periculis, variis affecit cruciatibus. Alios enim vivos decoriari fecit, alios serra dividi per medium, alios viventes sepeliri, alios pueris suis quasi signum ad sagittandum tradi; [0539A] qui, etsi coram illis tormenta passi sunt, spes tamen illorum immortalitate plena est; et in paucis tentati, in multis bene disponentur.

CAPUT XX Comes Joscelinus congregata ingenti militia, ut dominum regem expediat, Antiochiam pervenit; sed facti quod acciderat novitate motus, acies dissolutas remittit ad propria.

At vero comes Joscelinus, cum iis quos assumpserat viae consortes, cum multa sollicitudine et timore continuo iter incoeptum peragens, cum victu modico et duobus utribus, quos secum casu detulerat, usque ad fluvium magnum Euphratem pervenit. Ubi habita cum periculorum consortibus, quomodo fluvium transire posset, deliberatione, impletis [0539B] vento utribus, eisque fune sibi circumpositis, regentibus eum a dextra laevaque sociis, quibus multum erat in natando exercitium, auctore Domino, ulteriorem ripam sanus et incolumis attigit. Inde non minore periculo, nudis pedibus, labore pressus insolito, fame et siti, et lassitudine fatigatus, tandem praevia Domini misericordia, apud insigne oppidum ejus Turbessel pervenit: inde injuncti verbi plenam gerens sollicitudinem, aptato sibi necessario pro tempore comitatu, Antiochiam, deinde cum consilio domini patriarchae Bernardi, Hierosolymam profectus, rem domino patriarchae et regni principibus ordine pandit, casum qui acciderat, seriatim aperit, ad subsidium sine dilatione invitat: asserens regis negotium dilationes non [0539C] posse capere, sed opus esse maturo consilio et indilato. Factumque est ita, ut ad ejus exhortationem congregatus sit regni universi populus, quasi vir unus; et assumpta sibi cruce Dominica de singulis urbibus, quae erant mediae, auxilia sibi conjungentes, Antiochiam pervenerunt, ubi adjunctis sibi ejusdem civitatis tam plebe quam patribus, praevio comite, Turbessel pervenerunt. Ubi quid circa dominum regem medio tempore accidisset, plenius cognito, comperto quod ulterius procedere non esset fructuosum, de communi consilio ordinatum est, ut singuli redirent ad propria; tamen ne omnino nihil fecisse viderentur, ordinant apud se, ut apud Halapiam transeuntes experiantur, utrum aliquid [0539D] damni aut injuriae hostibus inferre possint; quod secundum propositum factum est. Nam ante urbem praedictam habentes transitum, cives ejusdem loci, contra eos quasi ad pugnandum egressos, in urbem regredi violenter compulerunt: diebus quatuor continuis, invitis civibus moram ibi facientes. Qui autem de regno erant, ab aliis divisi, in regnum redeuntes, circa partes Scythopolitanas, transito Jordane, terras hostium subito ingrediuntur, et imparatos reperientes, irruunt super eos, pluribusque ex eis gladio interemptis; captivatis etiam infinitis tam viris quam mulieribus, cum ingenti praeda et opimis spoliis laeti ovantesque ad propria reversi sunt.

CAPUT XXI. Iterum Aegyptii cum ingentibus copiis regnum ingressi sunt; sed occurrentibus nostris manu valida, mirabiliter prosternuntur. [0540A]

Interea princeps Aegyptius de regis captivitate arbitrans sibi multam opportunitatem emersisse, ut regnum Hierosolymorum sibi merito suspectissimum, aliqua ex parte posset opprimere, ex omnibus Aegypti finibus militaria praecipit auxilia convocari; urbibusque maritimis mandat, praefectis operum specialiter ad hoc deputatis, galeas praeparari, armari classem; et caetera quae ad usum navalis exercitus possunt esse necessaria, sine dilatione praecipit ordinari. Paratis igitur septuaginta galeis, cum infinita pedestris exercitus multitudine, [0540B] transcursa solitudine, apud Ascalonam castrametatus, cum suis resedit legionibus, classis autem usque Joppen progressa, ibi ante urbem se locavit; egressique de navibus in gravi multitudine, urbem coeperunt ex omni parte per gyrum, continuatis congressionibus, hostiliter molestare, ita ut prae inopia defendentium, securi ad murum suffodiendum accederent, et in locis pluribus debilitarent. Quod si liberas ferias urbem impugnandi per diem sequentem habuissent, effractis moenibus, procul omni dubio, violenter occupassent civitatem; pauci enim erant intus, qui eorum congressionibus repugnarent. Interea dominus patriarcha, dominus quoque Eustachius Grener, regni constabularius, cum aliis regni principibus, congregata omni ea quam tunc [0540C] habere potuerunt militia, in campestribus Caesareae, in loco cui Caco nomen, convenerunt; inde versus Joppen, ordinatis agminibus descendentes, dirigunt legiones. Quo audito, qui urbem impugnabant, in classem se certatim recipiunt, nostrorum adventum formidantes. Classe autem instructa, remis incumbunt, exspectantes quid suis, quos hostibus vicinos esse cognoverant, accideret. Nostri vero interea, praevia cruce Dominica, fide armati, et cooperante Dei gratia, in victoriae spem erecti compositis aciebus et in congruum redactis ordinem juxta eum locum qui dicitur Ibelim, hostes reperiunt. Qui etiam, juxta morem eorum, cohortibus dispositis, affecti ut cum nostris procul dubio pugnarent, advenerant; sed viso nostrorum apparatu et animositate [0540D] certis argumentis intellecta, qui quasi leones accesserant, lepores et leporibus timidiores, bellum detrectare cupiunt, magis tamen cupientes non incoepisse. Nostri porro populi promiscui, et plebis omnimodae, dicebantur esse quasi septem millia: hostium vero, expeditorum ad praelium, sexdecim millium dicebatur esse numerus, exceptis his qui classi deservientes, dicebantur esse in navibus. Irruentes igitur nostri super eos in spiritu vehementi, corde contrito, et in timore Domini. auxilio de supernis invocato, instant gladiis atrocius, et cominus irrogato mortis periculo, respirandi etiam negant facultatem. Mirantur tandem Aegyptii nostrorum vires et audaciam; et quod sermone [0541A] audierant, plagis sentiunt impositis, et oculata fide contuentur. Parant tamen, et contendunt illatis resistere injuriis et nostris aequa lance respondere; sed longe impares et animis et viribus, in proposito deficiunt, fugam ineuntes. Relictis igitur castris, omni divitiarum genere et commoditate refertis, fuga vitae consulunt. Nostri tamen insectantes instantius, quotquot ex eis consequi possunt, gladiis obtruncant, ita ut de tanta multitudine pauci vel vincula vel mortem evaserint. Dicuntur ea die septem ex eis millia cecidisse. Nostri autem victores in castra reversi, gazas Aegyptias, immensa auri argentique pondera, supellectilem varii generis pretiosissimam, papiliones et tentoria, equos, loricas, gladios copiose reperientes, jure bellorum [0541B] dividentes spolia, supra modum locupletati, reversi sunt ad propria. Classis vero intellecto quid suis acciderat, ut securam sibi stationem eligerent, apud Ascalonam, quae adhuc in eorum potestate erat, declinantes, de suorum ruina plenius edocti sunt. Per idem tempus, dominus Eustachius Grener, regni procurator, vir providus et discretus, vita decessit: in cujus loco substitutus est dominus Willelmus de Buris, vir magnificus, et per omnia commendabilis, Tiberiadensis dominus.

CAPUT XXII. Dux Venetiae cum classe numerosa descendit in Syriam.

Eodem tempore, audita regni Orientalis necessitate, dux Venetiae, Dominicus Michaelis, una cum majoribus ejusdem provinciae, composita classe, [0541C] cum quadraginta galeis, gatis vigenti octo, quatuor majoribus ad devehenda onera aptatis navibus, iter in Syriam arripiunt; cumque in Cyprum insulam pervenissent, denuntiatum est eis, eorum jam praecognito adventu, quod Aegyptiorum classis circa partes Syriae in maritima Joppensi applicuisset, et circa partes illas moram faceret, urbibus maritimis valde suspectam. Quo audito, dux praefatus suis egressum indicit, et ordinato exercitu, versus littora Joppensia cursum accelerat. Nuntiatur eis interea, quod praedicta classis Aegyptia, Joppe relicta, in partes se contulerat Ascalonitanas; audierant enim de suis, qui cum nostris in terra pugnaverant, rumores sinistros; eaque occasione ad suam se contulerant civitatem. Quo etiam Veneti per internuntios [0541D] cognito, illuc classem dirigunt, optantes intime hostium classem invenire et cum eis tentare congressum. Porro sicut viri providi, et in eo negotio exercitati, classem ordinant, secundum quod eis utilius visum est. Erant sane in eadem classe quaedam naves rostratae, quas gatos vocant, galeis majores, habentes singulae remos centenos, quibus singulis duo erant remiges necessarii. Erant autem et quatuor naves majores, ut praediximus, ad deportanda onera, machinas, arma et victui necessaria deputatae. Has cum gatis priores ordinant, ea intentione, ut si ab hostibus forte de remoto conspicerentur, non putaretur hostium exercitus, sed mercatorum naves. Galeae vero subsequebantur. Sic [0542A] ergo ordinato exercitu, versus littora proficiscuntur. Erat autem eis et aurae favor optabilis, et maris grata tranquillitas, et hostium classis in vicino. Cumque jam esset circa crepusculum matutinum et aurora lucis orientis nuntiaret adventum, hostes classem sentiunt advenire; die quoque luminis amplius ministrante, eam conspiciunt viciniorem. Stupefacti ergo, et plurimum timentes, remos corripiunt, et clamore et nutibus suos hortantur, ut funes rescindant, anchoras erigant, remiges ordinent et de pugna securi arma corripiant.

CAPUT XXIII. Classem hostium circa Joppen repertam idem dux violenter effringit, et convertit in fugam, galeis pluribus retentis.

[0542B] Interea dum haec apud hostes turbato ordine et confuso tumultu, metu confusionem inducente, aguntur, ecce ex Veneticis galeis una, cui dux inerat, alias velocitate praecurrens, eam casu fortuito, cui partis dux adversae insidebat, tanto concussit impetu, ut pene totam cum suis remigibus fluctibus involveret; aliae tandem multa velocitate sequentes, singulae singulas pene fretis involvunt. Fit igitur pugna gravis, et congressus utrinque valde hostilis, tantaque strages hominum, ut etiam (etsi fide videatur carere) qui interfuerunt, constanter asserant, victorum pedes, occisorum sanguine usque ad summum eorum, cruentatos sorduisse: mare vero adjacens de praecipitatis corporibus, et effluente de navibus interemptorum sanguine, usque ad passuum [0542C] in circuitu duo millia, colorem sanguineum contraxisse; littora vero cadaveribus a salo projectis ita repleta fuisse, ut de fetore putrescentium funerum, circumposita regio et luem contraheret, et acris corruptelam. Continuatur cominus pugna, et ardentibus studiis impugnant hi, illi tentant resistere; sed tandem auctore Domino, facti superiores Veneti, hostes vertunt in fugam; retentis galeis quatuor, cum totidem gatis et nave una maxima, duce eorum interempto, victoriam obtinuerunt saeculis memorabilem. Collata igitur nostris divinitus praedicta victoria, nolentes tempus inutiliter consumere, praecipiente duce, versus Aegyptias partes usque Laris antiquissimam solitudinis urbem maritimam, pervenerunt, explorantes [0542D] utrum hostium naves aliquas sibi casu haberent obvias: quod ita factum est, et ita eis successit ad votum, tanquam si aliquo certo nuntio universa quae postea acciderunt, ex ordine didicissent; nam illis in eo pelago laborantibus, decem naves hostium haud longe ab eis visae sunt, ad quas cum omni celeritate contendentes, primis congressionibus eas violenter occupant, viris quos in eis reperiunt partim occisis, partim compedibus mancipatis. Erant autem naves eaedem Orientalibus oneratae mercimoniis, speciebus videlicet, et pannis sericis; quae omnia secundum consuetudinem suam dividentes, facti locupletiores, deductis secum praedictis navibus, apud urbem Acconensem applicuerunt.

CAPUT XXIV. Regni principes cum eodem duce conveniunt, et Tyrus obsidetur. [0543A]

Dominus vero patriarcha Hierosolymorum Gormundus; dominus quoque Willelmus de Buris, regni constabularius et procurator, Paganus quoque regius cancellarius, una cum archiepiscopis, episcopis, et caeteris regni proceribus audientes, quod dux Venetiae, cum navali exercitu, nostris applicuisset littoribus, et de hostibus ita gloriose triumphasset, miserunt nuntios ad eum, viros prudentes et honestos, qui eum et populi Venetorum primores, exercitusque capitaneos, ex parte domini patriarchae, principum et populi salutarent, et conceptam de eorum adventu laetitiam significarent: [0543B] invitantes eos, ut regni commoditatibus indifferenter, tanquam cives et domestici, uti frui non dubitarent; paratos se esse asserentes, humanitatis legibus et plena hospitalitatis gratia se eos velle tractare, prout decebat, habere propositum. Dux ergo, ut et loca sancta, diu ante concepta devotione videret, et principibus qui se tam benigne invitaverant loqueretur, relictis qui classi praeessent viris prudentibus, ipse cum majoribus ejusdem populi Hierosolymam venit. Ubi honeste susceptus, et cum multa tractatus honorificentia, Natale Domini celebravit. Ubi etiam a regni principibus diligenter commonitus, ut Christi servitio et incremento regni, se ad tempus aliquod manciparet, respondit: Quod ad hoc specialiter venerat, et ad [0543C] hoc tota ejus dirigebatur intentio. Factum est ergo de communi consilio, quod praesente domino patriarcha, et reliquis ejusdem regni principibus, convenit inter eos quibusdam pactis intervenientibus, ut alteram de maritimis urbibus, Tyrum videlicet, vel Ascalonam obsiderent; nam aliae, per Dei gratiam, a torrente Aegypti, usque Antiochiam omnes in nostram pervenerant ditionem. Verum hic dum nostrorum voluntates ad varia rapiuntur desideria, res in periculosam pene descendit altercationem. Nam Hierosolymitae, Ramatenses, Joppenses, Neapolitani, et qui in finibus horum erant, magnopere nitebantur, ut ad obsidendam Ascalonam proficiscerentur; erat enim vicinior, et minus laboris et sumptuum videbatur exigere. At vero Acconenses, [0543D] Nazareni, Sidonii, Berytenses, Tiberiadenses, Biblii, et caeterarum maritimarum urbium habitatores, versus Tyrum dirigendos esse contendebant exercitus; allegantes quod, cum civitas esset nobilis et munitissima, totis viribus elaborandum erat, ut in nostram cederet potestatem, ne aliquando hostibus posset esse occasio, ut ad nos, gratia recuperandae regionis et totius provinciae, per eam haberent ingressum. Sic ergo per hanc votorum dissonantiam res in periculosas, ut diximus, pene pervenit inducias. Placuit tandem, quibusdam mediantibus, sorte definiri hujusmodi controversiam; sortis autem forma non multum ab honestate abhorrebat. Conscripserunt enim in membranis codicillos [0544A] duos, alterum Tyri mentionem, alterum Ascalonae continentes, et super altare chartulas illas locaverunt, assumentes unum de pueris innocentibus, et parentes non habentem, cui data est optio, ut quam velit illorum assumat; et utrius illarum urbium nomen secum attulerit, ad illum uterque exercitus sine quaestione dirigatur. Cecidit ergo sors super Tyrum. Haec a senioribus quibusdam audivimus, qui constanter asserebant, se praedictis omnibus interfuisse. Confirmato ergo hoc consilio, dominus patriarcha, et inclyti regionis illius, simul cum populo universo in civitatem conveniunt Acconensem; nam Veneticorum classis in ejusdem portu civitatis, tuta statione locata erat. Praebitis ergo corporaliter juramentis, quod in finibus [0544B] pactorum fideliter ab utraque parte staretur, praeordinatis quae ad hujusmodi opus solent esse necessaria, decimo quinto Kal. Martii urbem praedictam gemina vallant obsidione.

CAPUT XXV. Rescriptum privilegii, continentis consonantiam pactorum inter Venetos et principes regni Hierosolymorum pro Tyrensi obsidione.

Sed ut nihil antiquitatis eorum quae interim occurrunt praetereamus, libet rescriptum privilegii, consonantiam pactorum inter Venetos et principes regni Hierosolymorum continentis, ad majorum rerum gestarum evidentiam ponere, quod sic habet:

In nomine sanctae et individuae Trinitatis, Patris et Filii et Spiritus sancti.

[0544C] Tempore quo Calixtus papa secundus et quartus Henricus Romanorum imperator Augustus, pace eodem anno inter regnum et sacerdotium super annuli et baculi controversia, celebrato Romae concilio, Deo auxiliante, peracta, alter Romanam Ecclesiam, alterque regnum regebat, Dominicus Michaelis Venetiae dux, Dalmatiae atque Croatiae regni princeps, innumera classium militiaeque multitudine, prius tamen ante importuosas Ascalonis ripas, paganorum classium regis Babyloniae gravissima strage facta, demum in Hierusalem partes, ad necessarium Christianorum patrocinium victoriosus advenit. Rex quippe Balduinus Hierusalem secundus, tunc temporis, peccatis nostris exigentibus, sub Balac principe Parthorum, [0544D] paganorum laqueo cum pluribus aliis captivus tenebatur. Propterea nos quidem Gormandus, Dei gratia sanctae civitatis Hierusalem patriarcha, cum nostrae ecclesiae fratribus suffraganeis, domino Willelmo de Buris constabulario et Pagano cancellario, nobis cum totius regni Hierosolymitani socia Baronum militia conjuncta, Achone in ecclesia Sanctae Crucis convenientes; ejusdem regis Balduini promissiones, secundum litterarum suarum et nuntiorum prolocutiones, quas eidem Veneticorum duci suos per nuntios, usque Venetiam, rex ipse mandaverat, propria manu, et episcoporum sive cancellarii manu pacisque osculo, prout ordo noster exigit, datis: omnes vero barones, quorum nomina subscripta sunt, super sancta Evangelia subscriptas depactionum conventiones, [0545A] sanctissimo evangelistae Marco, praedicto duci suisque successoribus, atque genti Veneticorum simul statuentes affirmavimus, quatenus sine aliqua contradictione, quae dicta et quemadmodum inferius subscripta sunt, ita et rata, et in futurum illibata, sibi suaeque genti in perpetuum permaneant. Amen.

In omnibus scilicet supradicti regis, ejusque successorum sub dominio, atque omnium suorum baronum civitatibus, ipsi Venetici ecclesiam et integram rugam, unamque plateam sive balneum, nec non et furnum habeant, jure haereditario in perpetuum possidenda, ab omni exactione libera, sicut sunt regis propria. Verum in platea Hierusalem tantum ad proprium habeant, quantum rex habere solitus est. Quod si apud Accon, furnum, molendinum, balneum, [0545B] stateram, modios et buzas ad vinum, oleum, vel mel mensurandum in vico suo Veneti facere voluerint, omnibus inibi habitantibus absque contradictione quicunque voluerit coquere, molere, balneare, sicut ad propria regis libere liceat. Sed modiorum, staterae atque buzae mensuris, hoc modo uti liceat. Nam quando Venetici inter se negotiantur, cum propriis, id est Veneticorum mensuris mensurare debent; cum vero Venetici res suas aliis gentibus vendunt, cum suis, id est Veneticorum mensuris propriis vendere debent. Quando autem Venetici ab aliquibus gentibus extraneis quam Veneticis, commercio aliquid accipientes comparant, cum regiis mensuris datoque pretio accipere licet. Ad haec Venetici nullam dationem, vel secundum usum, vel secundum ullam rationem, [0545C] nullo modo, intrando, stando, vendendo, comparando vel morando, aut exeundo de nulla penitus causa aliquam dationem persolvere debent, nisi solum quando veniunt, aut exeunt cum suis navibus peregrinos portantes: tunc quippe secundum regis consuetudinem, tertiam partem ipsi regi dare debent. Unde ipse rex Hierusalem, et nos omnes, duci Veneticorum de funda Tyri, ex parte regis, festo apostolorum Petri et Pauli, trecentos in unoquoque anno bizantios Saracenatos, ex debiti conditione persolvere debemus. Vobis quoque, duci Venetiae, et vestrae genti promittimus, quod nihil plus accipiemus ab illis gentibus, quae vobiscum negotiantur, nisi quantum soliti sunt dare, et quanta accipimus ab illis qui cum aliis negotiantur [0545D] gentibus. Praeterea illam ejusdem plateae, rugaeque Achon partem unum caput in mansione Petri Zanni, aliud vero in Sancti Dimitri monasterio firmantem; et ejusdem rugae aliam partem, unam materiariam et duas lapideas mansiones habentes, quae quondam casulae de cannis esse solebant, quam rex Balduinus Hierusalem primitus beato Marco, dominoque duci Ordolafo, suisque successoribus in Sidonis acquisitione dedit; ipsas, inquam, partes, beato Marco, vobisque Dominico Michaeli, Venetiae duci, vestris quoque successoribus per praesentem paginam confirmamus; vobisque potestatem concedimus, tenendi, possidendi et quidquid vobis inde placuerit, in perpetuum faciendi. Super ejusdem autem rugae alia parte, a domo Bernardi de novo Castello, quae quondam [0546A] Joannis fuerat Juliani, usque domum Guiberti de Joppen generis Laudae, recto tramite procedente, vobis eamdem quam rex habuerit potestatem penitus damus. Quin etiam nullus Veneticorum in totius terrae regis, suorumque baronum dominio, aliquam dationem in ingrediendo, vel ibi morando, aut exeundo per ullum ingenium dare debeat; sed sic liber sicut in ipsa Venetia sit. Si vero aliquod placitum, vel alicujus negotii litigationem, Veneticus erga. Veneticum habuerit, in curia Veneticorum diffiniatur. Vel si aliquis adversus Veneticum querelam aut litigationem se habere crediderit, in eadem curia Veneticorum determinetur. Verum si Veneticus super quemlibet alium hominem, quam Veneticum, clamorem fecerit, in curia regis emendetur. Insuper ubi Veneticus ordinatus [0546B] vel inordinatus, quod nos sine lingua dicimus, obierit, res suae in potestatem Veneticorum reducantur. Si vero aliquis Veneticorum naufragium passus fuerit, nullum de suis rebus patiatur damnum. Si naufragio mortuus fuerit, suis haeredibus aut aliis Veneticis res suae remanentes reddantur. Praeterea super cujus gentis burgenses in vico et domibus Veneticorum habitantes, eamdem justitiam et consuetudines quas rex super suos, Venetici habeant. Denique duarum civitatum Tyri et Ascalonis tertiam partem, cum suis pertinentiis, et tertiam partem terrarum omnium sibi pertinentium, a die Sancti Petri, Saracenis tantum servientium, quae non sunt in Francorum manibus, alteram quarum, vel si, Deo auxiliante, utramque per eorum auxilium, aut aliquod [0546C] ingenium in Christianorum potestatem Spiritus sanctus tradere voluerit; illam, inquam, tertiam partem, sicut dictum est, libere et regaliter, sicut rex duas, Venetici habituri in perpetuum, sine alicujus contradictionis impeditione, jure haereditario possideant.

Universaliter igitur supradictas conventiones ipsum regem, Deo auxiliante, si aliquando egressurus de captivitate est, nos Gormundus Hierusalem patriarcha confirmare per Evangelium faciemus. Si vero alter ad Hierosolymitanum regnum, in regem promovendus advenerit, aut superius ordinatas promissiones antequam promoveatur, sicut ante dictum est, ipsum confirmare faciemus; alioquin ipsum nullo [0546D] modo ad regnum provehi assentiemus. Similiter easdem et eodem modo confirmationes, baronum successores et novi futuri barones facient. De causa vero Antiochena, quam vobis regem Balduinum secundum, sub eadem constitutionis depactione promisisse bene scimus, in Antiocheno principatu se vobis Veneticis daturum: videlicet sic in Antiochia, sicut in caeteris regis civitatibus, si quidem Antiocheni regalia promissionum foedera vobis attendere voluerint; nos idem Gormundus Hierusalem patriarcha, cum nostris episcopis, clero, baronibus populoque Hierusalem, consilium et auxilium vobis dantes, quod nobis dominus papa inde scripserit, bona fide totum adimplere, et haec omnia superiora, ad honorem Veneticorum promittimus.

[0547A] Ego Gormundus Dei gratia Hierosolymorum patriarcha, propria nostra manu supradicta confirmo.Ego Ebremarus Caesariensis archiepiscopus, haec eadem similiter confirmo.Ego Bernardus Nazarenus episcopus similiter confirmo.Ego Asquitinus Bethlehemita episcopus similiter confirmo.Ego Rogerius Liddensis Sancti Georgii episcopus similiter confirmo. [0548A] Ego Gildoinus abbas Sanctae Mariae vallis Josaphat similiter confirmo.Ego Gerardus prior Sancti Sepulcri similiter confirmo.Ego Aicardus prior templi Domini similiter affirmo.Ego Arnaldus prior montis Sion similiter affirmo.Ego Willelmus de Buris, regis constabularius similiter affirmo.Data apud Achon, per manus Pagani, regis Hierusalem cancellarii, anno 1123, indictione

==INCIPIT LIBER TERTIUS DECIMUS.==

[0547]
 

CAPUT PRIMUM. Describitur Tyri antiquitas et nobilitas simul. [0547B]

Est autem Tyrus civitas antiquissima, secundum quod Ulpianus vir prudentissimus jurisconsultus, ex eadem urbe trahens originem, in Digestis, titulo De censibus, asserit, dicens: Sciendum est esse quasdam colonias juris Italici, ut est in Syria Phoenice splendidissima Tyriorum colonia, unde mihi origo est, nobilis regionibus, serie saeculorum antiquissima, armipotens, foederis quod cum Romanis percussit tenacissima. Huic enim divus Severus et imperator noster, ob egregiam in rempublicam imperiumque Romanum insignem fidem, jus Italicum concessit.

Ex hac urbe, si ad veteres recurramus historias, [0547C] Agenor rex fuit, et filii ejus, Europa, Cadmus et Phoenix, a quorum altero tota regio, ut Phoenicis diceretur, nomen accepit. Alter vero Thebanae conditor urbis, et Graecarum inventor litterarum, celebrem posteris de se reliquit memoriam. Tertia vero ejusdem regis filia, orbis terrarum parti tertiae nomen dedit, ut Europa diceretur.

Hujus quoque cives excellenti mentis acumine et ingenii vivacitate praeclari, individua vocum elementa, convenientibus designare apicibus, primi tentaverunt, et memoriae thesauros aedificantes, mortalium primi scribendi prudentiam et mentis interpretem sermonem, characteribus designandi formam posteris tradiderunt: id et veterum habent historiae, et belli civilis egregius prosecutor Lucanus [0547D] designat, dicens:

Phoenices primi, famae si creditur, ausi Mansuram rudibus vocem signasse figuris.

Haec et triti conchylii, et pretiosi muricis, egregio purpuram colore prima insignivit: unde et praecipua inter eos, etiam hodie, urbis trahens nuncupationem, Tyria dicitur. Ex hac etiam Sychaeus, et uxor ejus Elisa Dido fuisse leguntur, qui in Africana dioecesi, civitatem illam admirabilem et Romani [0548B] aemulam imperii, Carthaginem videlicet, condiderunt; regnumque illud Punicum quasi Phoenicum, a regione unde exierant denominantes, appellaverunt; sed etiam et originis memores, perpetuo se Tyrios, Carthaginenses voluerunt appellari. Unde illud Maronis in primo:

Urbs antiqua fuit, Tyrii tenuere coloni.

Et illud:

Tros Tyriusque mihi nullo discrimine habetur.

Fuit autem ab initio binomia; nam et Sor Hebraice dicitur, quod nomen tenet usitatius et Tyrus; quod posterius, licet et Graecam videatur redolere eloquentia (interpretatur enim angustia), tamen a conditore certum est, eam hujusmodi contraxisse vocabulum. Certum est enim juxta veterum [0548C] traditiones, quod Tyras septimus filiorum Japhet, filii Noe, hanc urbem condiderit, et a suo sumptum vocabulo nomen eidem indiderit. Quanta hujus civitatis priscis temporibus gloria fuerit, ex verbis Ezechielis prophetae manifeste est colligere, cui a Domino dicitur: Et tu, fil. hominis, assume super Tyrum planctum; et dices Tyro quae habitat in circuitu maris, negotiatio populorum ad insulas multas: Tu dixisti: Perfecti decoris ego sum, et in corde maris sita: Finitimi tui, qui te aedificaverunt, impleverunt decorem tuum, abietibus de Sanir, et exstruxerunt te cum omnibus tabulatis maris. Cedrum de Libano tulerunt, ut facerent tibi malum; quercus de Basan dolaverunt in remos tuos, transtra tua fecerunt ex ebore Indico, et praetoriola de insulis [0548D] Italiae. Byssus varia de Aegypto texta est tibi in velum ut poneretur in malo Hyacinthus et purpura de insulis Elisa facta sunt operimentum tuum (Ezech. XXVII, 2). Et Isaias: Transite maria, ululate qui habitatis in Insula. Nunquid non haec vestra est, quae gloriabatur a diebus pristinis in antiquitate sua? Ducent eam pedes sui longe ad peregrinandum. Quis cogitavit hoc super Tyrum, quondam coronatam, cujus negotiatores, principes, institores ejus inclyti [0549A] terrae. (Isa. XXIII, 6). Ex hac etiam et Hiram, Salomonis cooperator ad aedificium templi Domini, rex fuit; et Apollonius, gesta cujus celebrem et late vulgatam habent historiam. Ex hac nihilominus urbe fuit Abdimus adolescens, Abdaemonis filius, qui Salomonis omnia sophismata et verba parabolarum aenigmatica, quae Hiram regi Tyriorum solvenda mittebat, mira solvebat subtilitate; de quo ita legitur in Josepho Antiquitatum libro octavo: Meminit horum duorum regum Menander, qui ex Phoenica lingua antiquitates Tyriorum in vocem convertit Helladicam, ita dicens: Moriente Abibalo, successit in ejus regnum filius ejus Hiram, qui cum vixisset annis quinquaginta tribus, regnavit triginta quatuor. Hujus temporibus erat Abdimus, [0549B] Abdaemonis filius in vinculis, qui semper propositiones quas imperasset Hierosolymorum rex, evincebat. Et iterum infra: Adjecit ad hoc, regem Hierosolymorum Salomonem misisse ad Hiram Tyri regem figuras quasdam, et petiisse ab ea solutionem, ita ut si non posset discernere, solventi pecunias daret; cumque fateretur Hiram, se non posse illas solvere, multaque foret pecuniarum detrimenta passurus, per Abdimum quemdam Tyrium, quae proposita fuerant, sunt absoluta; et alia ab eo proposita, quae si Salomon non solveret regi Hiram, multas pecunias daret. Et hic fortasse est quem fabulose popularium narrationes Marcolfum vocant, de quo dicitur quod Salomonis solvebat aenigmata, et ei respondebat, aequipollenter iterum solvenda proponens.

[0549C] Haec eadem et Origenis corpus occultat, sicut oculata fide etiam hodie licet inspicere. Et Hieronymus Pammachio et Occearano scribens in ea epistola quae sic incipit: Schedulae quas misistis, hoc ipsum asserit dicens: Centum et quinquaginta prope anni sunt hodie, ex quo Origenes Tyri mortuus est. Sed, etsi ad evangelicam recurramus historiam, haec eadem nihilominus et illam admirabilem genuit Chananaeam, cujus pro filia, quae male a daemonio vexabatur, supplicantis magnitudinem fidei commendat Salvator dicens: Mulier, magna est fides tua (Matth. XV, 28); quae concivium filiabus admirandae fidei, et commendabilis patientiae [0549D] monumenta relinquens, prima docuit, ut in muneribus fidei, charitatis et spei, Christum Salvatorem deprecarentur, juxta verbum Prophetae dicentis: Filiae Tyrii in muneribus vultum tuum deprecabuntur (Psal. XLIV, 14).

Est autem et Phoenicis universae metropolis, quae inter Syriae provincias et bonorum pene omnium commoditate, et incolarum frequentia primum semper obtinuit locum.

CAPUT II. Quantum protenditur, et quas partes habeat Syria.

Porro advertendum est quod hoc nomen Syria, aliquando largius, ut sit nomen totius; aliquando strictius, ut parti tantum conveniat, accipitur; sed aliquando cum adjectione dicitur, et notat partes, [0550A] sicuti manifestius dicetur. Syria ergo major multas provincias infra suum continet ambitum; a Tigride enim habens initium, usque in Aegyptum protenditur, et a Cilicia usque in mare Rubrum; cujus ab inferiori parte, quae est inter Tigridem et Euphratem, prima ejus partium Mesopotamia est, quae quia inter duo flumina sita est, Mesopotamia dicitur: quasi quae inter duo flumina jaceat; potamos enim Graece, Latine fluvius dicitur; quae, quia Syriae pars est, idcirco frequenter in Scripturis Mesopotamia Syriae dicitur. Post hanc vero ejusdem Syriae, Coelesyria regio, maxima portio est, in qua Antiochia, civitas illa nobilis, cum suis suffraganeis urbibus sita est: cui, quasi a septentrione, utraque Cilicia contermina est, quae ejusdem Syriae sunt [0550B] partes. Ab austro vero Phoenicis statim conjungitur, inter partes ejus praecipua, quae olim, per multa tempora, simplex fuit et uniformis; nunc autem in duas divisa est; quarum prima maritima dicitur, cujus metropolis est Tyrus, unde nobis est sermo; urbes habens quatuordecim suffraganeas; a rivo Valaniae, qui est sub castro Margath, habens initium, finem autem ad Lapidem incisum, qui hodie dicitur Districtum, juxta vetustissimam urbem quae dicitur Tyrus antiqua. Urbes autem quae infra hanc provinciam continentur, sunt hae: ab austro novissima Porphyria, quae alio nomine dicitur Heffa, vulgari vero appellatione Caifas; secunda Ptolomaida, quae alio etiam nomine dicitur Accon; tertia ab oriente Paneas, quae est Caesarea [0550C] Philippi; quarta a septentrione Sarepta; quinta Sidon, sexta Berythum, septima Biblium, octava Botrium, nona Tripolis, decima Artusiae, undecimae Archis, duodecima Arados, tertia decima Antarados, quarta decima Maraclea. Altera vero Phoenicis dicitur Libanica, cujus metropolis est Damascus, quae etiam aliquando dicitur Syria; ut ibi: Caput Syriae Damascus (Isa. VII, 8): haec iterum Phoenicis postea divisa est in duas portiones; quarum altera dicitur Damascena; altera vero, Emisena. Sunt etiam et Syriae partes utraque Arabia; prima cujus metropolis est Bostrum; secunda, cujus metropolis est Petra deserti. Sed et Syria Sobal, ejusdem Syriae majoris pars est, cujus est [0550D] metropolis Sobal. Nihilominus et tres Palaestinae, ejusdem Syriae partes sunt; prima, cujus est metropolis Hierosolyma, quae proprie appellatur Judaea; secunda, cujus metropolis est Caesarea maritima; tertia, cujus metropolis est Scythopolis, quae alio nomine dicitur Bethsam, cujus hodie locum tenet Nazareth. Idumaea quoque hujus ejusdem Syriae majoris, pars est novissima, ad Aegyptum respiciens.

CAPUT III. Descriptio regionis ejusdem urbi adjacentis, et commoditatum quas praestat.

Erat autem praedicta civitas non solum munitissima, ut praediximus, sed etiam fertilitate praecipua, et amoenitate quasi singularis, nam [0551A] licet in ipso mari sita sit et in modum insulae tota fluctibus ambiatur; habet tamen pro foribus latifundium per omnia commendabile, et planitiem sibi continuam divitis glebae et opimi soli, multas civibus ministrans commoditates; quae, licet modica videatur, respectu aliarum regionum, exiguitatem suam multa redimit ubertate; et infinita jugera multiplici fecunditate compensat. Nec tamen tantis arctatur angustiis; protenditur enim in austrum versus Ptolemaidam, usque ad eum locum qui hodie vulgo dicitur Districtum Scandarionis, milliaribus quatuor aut quinque; e regione in septentrionem, versus Sareptam et Sidonem iterum porrigitur totidem milliaribus; in latitudinem vero, ubi minimum, ad duo; ubi plurimum, ad tria habens milliaria. [0551B] In hac eadem fontes sunt plurimi, qui perspicuas et salubres emanant aquas; et grata temperie contra immoderatos aestus praestant refrigerium. Inter quos praestantissimus, et famae titulis celeberrimus, de quo etiam et Salomon in Canticis cecinisse dicitur: Fons hortorum, puteus aquarum viventium, quae fluunt impetu de Libano (Cant. IV, 15). Hic licet in humiliore totius regionis parte fluentorum suorum habeat originem, et non ex montibus, sicut alii plerumque fontes, sed ex ipsis abyssi cataractis scaturire videatur; tamen cura et manu artifice in superas elatus auras, totam circumquaque regionem affluenter irrigat, et suae visitationis beneficio ad usus multiplices reddit fecundam. Erectus est ergo, et in sublime deductus miro opere [0551C] lapideo, ferri duritiem imitante, ad altitudinem cubitorum decem; et qui in imo situ naturali, non multum poterat esse utilis, artificio contra naturam obtinente factus sublimior, universae regioni se gratum praestat, et ad proventus fructuarios aquas porrigit affluenter. Accedentibus et facti miraculum volentibus intueri, turris exterius videtur eminentior, nec fontis aliquam praetendit effigiem: ubi vero ad ejus perventum est fastigium, collectarum est videre quasi cumulum aquarum, quae inde per aquaeductus ejusdem altitudinis, sed et mirae soliditatis, ad circumjacentem se transferunt regionem. Praeparata sunt nihilominus ad ejus summum ascendere cupientibus, ascensoria per gradus eadem soliditate [0551D] lapidea, quibus etiam equites sine difficultate possint ad ejus provehi superiora. Procuratur autem adjacenti regioni ex ejus beneficio miranda commoditas; ita ut non solum hortos, et lignis fructiferis insita, et amoenitate praecipua nutriat pomaria; verum et canamellas, unde pretiosissima usibus et saluti mortalium necessaria maxime, conficitur zachara; unde per institores ad ultimas orbis partes deportatur. Sed et vitri genus elegantissimum, et in eodem rerum genere facile obtinens principatum, de arena quae in eadem planitie colligitur, mirabiliter conficitur, quod inde ad remotas etiam delatum provincias, aptam vasis mirabilibus, et perspicua sinceritate praecipuis materiam praebet; unde et nomen urbis longe ad exteras nationes porrigitur celebre [0552A] et multiplici fenore lucrum accrescit institoribus. Nec solum his commoditatibus, verum et munitione incomparabili praedita erat civitas, sicut in sequentibus dicetur: unde ob id quod munitissima erat, tantisque commoditatibus abundans, Aegyptiorum principi, omnium fere potentissimo, qui omnem regionem a Laodicia Syriae usque in arentem Libyam libero possidebat imperio, grata erat et accepta, et eam quasi regnorum suorum robur et domicilium suum reputans, victu, armis et viris armipotentibus diligenter communierat, arbitrans reliqui corporis in tuto partes consistere, si capitis salutem inviolatam posset conservare

CAPUT IV. Quod saepius priscis temporibus obsessa fuerit.

[0552B] Igitur XV Kal. Martii, ut praediximus, uterque noster exercitus ad praedictam applicuit civitatem, et eam quantum potuit, obsidione vallavit. Sita autem est haec eadem civitas, juxta verbum prophetae, in corde maris (Ezech. XXVII, 3), ita ut pelago undique ambiatur, nisi in modico spatio, quantum arcus sagittam jaculari possit. Tradunt seniores, eam aliquando insulam, et a solida terra omnino separatam fuisse; sed obsidens eam aliquando Assyriorum potentissimus princeps Nabuchodonosor, voluit eam solo continuare, sed opus non consummavit: hujus quoque obsidionis Ezechiel propheta memoriam facit, dicens: Ecce ego adducam ad Tyrum Nabuchodonosor, regem Babylonis ab Aquilone, regem regum, cum equis et curribus et equitibus, et coetu populoque [0552C] magno: filias tuas quae sunt in agro, gladio interficiet, et circumdabit te munitionibus, et comportabit in gyro, et levabit contra te clypeum et lanceam (Ezech. XXVI, 7), et caetera. Hujus obsidionis in decimo libro Antiquitatum Josephus memoriam facit, dicens: Sed etiam Diocles in secundo Coloniarum libro meminit hujus regis. Et Philostratus in Indicis et Phoenicibus historiis dicit: Quia rex iste obsedit Tyrum annis tribus, et mensibus decem, cum illo tempore in Tyro regnabat Joatabalus. Post eum vero Alexander Macedo, continuavit eam solo, et continuatam violenter occupavit. Cujus obsidionis idem Josephus in undecimo libro Antiquitatum memoriam facit, dicens: Alexander autem ad Syriam veniens, Damascum cepit, [0552D] et subjugata Sidone, Tyrum obsidebat. Et infra: Quapropter in obsidione intentius perseverans, expugnavit: cumque eam cepisset, ad civitatem Gazam pervenit. Et infra: Septem autem mensibus in obsidione transactis, et duobus in Gaza, Sanabala mortuus est. Obsederat autem et eam prius Salmanasar, et invaserat Phoenicen universam. De hoc autem memoriam facit Josephus in nono libro Antiquitatum dicens: Pugnavit enim adversus Tyrum, cum in ea regnaret Elisaeus; de quibus testatur et Menander, qui temporum facta conscripsit, et Tyriorum antiquitatem in Graecam linguam convertens, sic ait: Elisaeus nomine, regnavit annis triginta sex: hic recedentibus Cuthaeis navigans reduxit eos, contra quos denuo Salmanasar Assyriorum rex insurgens, cunctam [0553A] Phoenicem bellis invasit; qui facta pace cum omnibus, post terga sua reversus est. Recessit autem a Tyro civitas Sidon, et Arche, et antiqua Tyrus, et multae aliae urbes, quae semetipsas Assyriorum regi tradiderunt: quapropter Tyriis non subjectis, denuo rex adversus eos egressus est, Phoenicibus exhibentibus ei naves sexaginta, et remiges octoginta: contra quos Tyrii navigantes in duodecim navibus, dispersis hostium navibus, cepere captivos viros quingentos, unde honor Tyriorum propter hoc crevit eximie. Revertens autem Assyriorum rex, disposuit custodias super fluvium et aquaeductus civium, ut Tyrios haurire pocula prohiberet; et dum hoc quinque annis fuisset factum, tulerunt de effossis puteis bibentes aquam. Haec in archivis Tyriorum de Salmanasar Assyriorum rege scripta sunt.

CAPUT V. Describitur civitas; et status civium et conditio aperitur. [0553B]

Sic ergo, ut diximus, quasi insula est praefata civitas, procellosum circa se habens mare, latentibus scopulis et nimia inaequalitate periculosum; ita ut peregrinis et ignaris locorum, ad urbem navigantibus periculosum sit accedere; et nisi ducem habeant, qui adjacentis maris habeat notitiam, non nisi cum naufragio urbi possunt appropinquare. Erat autem ex parte maritima per circuitum muro clausa gemino, turres habens altitudinis congruae proportionaliter distantes. Ab oriente vero, unde est per terras accessus, muro clausa triplici, cum [0553C] turribus mirae altitudinis, densis admodum, et prope se contingentibus. Praeterea et vallum late patens, per quod facile ejus cives possent mare introducere in alterutrum. A parte vero septentrionali portus civitatis interior, inter turres geminas habet ostium, infra moenia tamen receptus; nam exterius insula fluctibus objecta, aestuantis pelagi primos frangens impetus, inter se et solum tutam navibus praebet stationem, ventis inaccessam, soli tamen obnoxiam aquiloni. Classe ergo in eam partem inducta, et in tranquillo locata, exercituque pomeria urbi vicina tenente, castris quoque per circuitum collocatis, exitus introitusque civibus negant, et solis moenibus cogunt esse contentos. Erat autem praedicta civitas duos habens dominos; nam aegyptius Calipha tanquam [0553D] major dominus, duas habebat ejus portiones; Damascenorum vero regi, quia vicinior erat, ne eam molestaret, imo etiam ut in necessitatibus civium, eis auxilii sui ministraret suffragia, tertiam concessit. Erant autem in ea cives nobiles et pecuniosi valde, quippe qui continuis navigationibus universas pene mediterraneo mari adjacentes provincias, gratia commerciorum, peregrinis mercibus et multiplicibus divitiis urbem repleverant. Confugerant ad eam praeterea, intuitu munitionis ejus, de Caesarea, Ptolemaida, Sidone, Biblio, Tripoli et aliis maritimis urbibus, quae in nostram jam devenerant potestatem, cives inclyti et locupletes, ibique domicilia multa sibi pretio comparaverant: impossibile penitus arbitrantes, quod urbs tam munita in nostrorum [0554A] ditionem, aliquo casu posset descendere. Unicum enim et singulare totius regionis, sicuti etiam est hodie, videbatur esse praesidium, et robur incomparabile.

CAPUT VI. Locatur obsessio, et principibus in ea parte designantur; et civitas hostiliter impugnatur.

Compositis ergo sarcinis et rebus ad quamdam commoditatem locatis, juxta portum naves universas educunt ad siccum, excepta una galea, quae semper ad suspectos casus, qui emergere poterant, erat parata: quo facto, ducto vallo profundo convenienter a mari superiori ad inferius, universum claudunt exercitum. Tunc sumpta de navibus conveniente materia, unde secum Veneti multam detulerant [0554B] copiam, convocatis artificibus, varii generis erigunt machinas. Dominus sane patriarcha cum regni principibus, vicem domini regis obtinens, lignorum caesores et architecturae peritos convocans, subjecta pro votis materia, castellum aedificari praecipit multae altitudinis: unde cum his qui in turribus erant, pugnari posset quasi cominus, et urbem totam liceret intueri. Machinas nihilominus jaculatorias fabricari praecepit, quibus magnis molaribus turres et moenia concutiantur, et civibus terror inferatur. Dux etiam cum suis partem regiam aemulantes, ejusdem generis erigunt machinas, locisque competentibus componunt erectas. Instant ergo coepto, cum omni sollicitudine, operi, et propositum [0554C] urgent non deficientes ab incepto; sed magis ac magis accensi, cives arctant, et de machinis urbi molestias inferunt incessanter. Assultibus quoque et congressionibus assiduis, obsessis requiem negant. Cives nihilominus ut se tueantur solliciti, cuncta discutiunt, ut a se nostrorum propulsent injurias et hostibus damna inferant. Erigunt ergo ipsi de intus e regione machinas, et saxis ingentibus earum jactu libratis, castella nostra sine intermissione cedunt; et circa ea regionem, timore molarium emissorum, ita sibi vindicant propriam, ut nemo de nostris ibi auderet immorari; sed et eos quibus conservandi machinas sors dederat necessitatem, ut non nisi cum cursu celerrimo ad eas auderent accedere, nec in eis nisi cum maximo discrimine [0554D] commorari. Qui autem in excelsis turribus erant constituti, arcubus et balistis tantam inferebant his, qui in castellis et circa machinas eos impugnabant, jaculorum et sagittarum multitudinem, tantoque instabant saxorum pugillarium jactu, ut vix etiam manus auderent exerere. Nostri etiam qui in castellis erant, aequipollenter nimis ictus ictibus recompensantes, vim vi repellentes, tantam his qui in turribus et supra muros erant positi, ingerebant laboris necessitatem, ut saepius in die permutati, belli pondus sustinere non possent. Qui autem in machinis erant, docentibus his qui jaculandi peritiam erant assecuti, tantis viribus, tantoque conamine ingentia torquebant saxa, ut muris illisa, vel turribus, universa concuterent [0555A] et pene traherent in ruinam. Excitabatur de collisis lapidibus et caemento dissoluto pulvis tam immensus, ut his qui in moenibus et supra turres erant, quasi nubes interposita, nostrorum negaret aspectum. Si qui autem de missis lapidibus turres aut moenia praeteribant, in urbem cum impetu lapsi, aedificia magna cum habitatoribus in minuta redigebant fragmenta. Qui autem in campo, tam pedites quam equites praeliabantur, animose viriliterque singulis pene diebus cum his, qui de urbe ad pugnam egrediebantur, conserebant; nostris plerumque, interiores ad committendum irritantibus; civibus nonnunquam, sponte etiam, in obsidentes facientibus irruptiones.

CAPUT VII. Damasceni qui in civitate erant, resistunt animosius; civibus aliquantulum remissis. [0555B]

Cum igitur ita diebus singulis, ancipiti Marte, nostri nunc de machinis, nunc circa portam cum civibus experirentur, et quanta poterant instantia sese mutuo provocarent: vocatus a regni principibus cum honesto comitatu adfuit dominus Pontius Tripolitanus comes; in cujus adventu nostrorum visae sunt vires quasi geminatae, multiplicata audacia; hostibus vero e converso illata formido, et quasi desperatio resistendi. Erant autem in eadem civitate de Damascenis equites septingenti, qui civibus nobilibus, mollibus et delicatis, et in re militari non multum exercitatis, sui exemplo animos ad resistendum ministrabant, et in seipsis prompto animo [0555C] suffragia debita largiebantur. Tamen hi etiam videntes nostrorum vires et conatus singulis diebus in melius proficere, opes vero civium sensim comminui, vires quotidie periclitari, fieri coeperunt tepidiores, et onus quod portare non poterant, sapienter declinare; ita tamen, ut nec civibus deditionem persuaderent, nec multum de viribus praesumendum esse hortarentur. Porro in civitatem, sicut hodie etiam est, unicus erat introitus, et porta singularis; nam, ut praediximus, civitas tota quasi insula, fretis undique ambitur, excepto loco quodam angusto, per quem est accessus ad portam, in quo sine intermissione tam equitum quam peditum erant conflictus varii, sicut in hujusmodi solet contingere [0555D] plerumque eventu.

CAPUT VIII. Ascalonitae Hierosolymam accedunt, ut urbem impugnent; sed in reditu a civibus male tractantur.

Interea dum haec apud Tyrum aguntur, Ascalonitae videntes regnum militiae viribus desolatum, omneque robur regionis apud Tyrum in obsidione detineri, sumpta occasione ex tempore cum universa militia, transcursa planitie, quae media jacet, ad montes, in quibus Hierosolyma sita est, festinanter properant; arbitrantes praedictam urbem felicissimam, vacuam reperire; et de ejus habitatoribus aliquos incautius egredientes, secum posse trahere captivos. Accedentes ergo ex improviso nimis, quosdam de civibus per agros et vineas improvide se habentes, occiderunt, circiter octo. Cives autem, [0556A] etsi pauci numero, tamen fide ferventes, zelo justissimo pro patria, pro liberis et uxoribus succensi, armis correptis, urbem egrediuntur, unanimiter hostibus occurrentes. Et cum trium horarum spatio se mutuo conspexissent, nostris non audentibus in eos irruere, cum non nisi pedites haberent: videntes Ascalonitae, quod ibi non possent absque periculo moram facere: nec erat tutum cum gente obstinata, atque ad resistendum animosius praeparata, juxta urbem congredi, parant reditum cum velocitate. Nostri autem eos cautius aliquantulum insecuti, retentis ex hostium equis decem et septem, de militibus quatuor, quadraginta duos ex eis interficiunt: consummatoque feliciter negotio, cum plena sospitate domum reversi sunt.

CAPUT IX. Rex Damascenorum Doldequinus, ut solvat obsidionem accedit; nostri occurrunt; ille territus, a proposito discedit. [0556B]

At Tyrenses interea crebris vigiliis, assiduis conflictibus, et labore continuo fatigati, rarius accedunt ad praelia, remissius occurrunt officiis sibi deputatis: stupentes supra modum, quod civitas, quae singulis pene diebus cum terrestri tum marino populorum frequentabatur accessu; omnibusque commodis utroque accessu consueverat cumulari, in tam arcto sederet posita, ut neque civibus, neque exteris introitus pateret aut exitus; quodque victus deficeret, et alimoniarum jam pene nullum esset residuum. Habito consilio ad aegyptium Calipham [0556C] et Damascenorum regem scribunt epistolas, monentes et deprecantes anxie, quatenus rebus eorum jam pene desperatis, mature subveniant: instantiam significant hostium, et vires et animos singulis diebus ampliores; suorum defectum, alimentorum inopiam, angustias importabiles. Quo facto, in spem erecti aliquantulam, praedictorum principum praestolantes subsidia, ad resistendum pro more solito se invitant. Et, licet ex eis plures lethaliter saucii, pugnare ipsi non possent, alios tamen verbis quibus possunt ad resistendum hortantur. Nuntiatur interea, quod Damascenorum rex Doldequinus obsessorum epistolis et legatione motus, cum innumera Turcorum manu, et copiosissimo equitatu a finibus Damascenis egressus, in [0556D] dioecesi Tyria, secus fluvium castrametatus fuerat. Erat autem idem fluvius a civitate Tyrensi, vix quatuor distans milliaribus. Dicebatur etiam, quod classis Aegyptia, major solito et armatis instructior, civibus deferens et subsidia militum, et victui necessaria, intra triduum esset adfutura. Asserebatur nihilominus, Damascenorum regem, et militum majora praestolari suffragia; et ad hoc fluminis transitum, et cum nostris congressum prudenter differre, donec classis veniat, ut eo nobiscum dimicante, classis liberum et sine difficultate ad urbem habeat accessum. Quo audito, nostri communicato consilio et partibus provida deliberatione libratis, optimum ducunt, universum exercitum in tres partes dividere, ita ut equites omnes [0557A] et stipendiarii pedites, una cum domino comite Tripolitano, et domino Willelmo de Buris, regio constabulario et regni negotiorum procuratore, de castris egrediantur; et cum opus fuerit Damasceno occurrant, cum eo auctore Domino pugnaturi; dux autem cum suis galeas conscendant, et classi advenienti occurrentes, cum eis belli tentent fortunam, et tanquam viri strenui, gladiis viriliter experiantur; cives autem, qui de universis regni urbibus ad eamdem obsidionem convenerant, cum parte Venetorum maxima, machinas et castella vigilanter servent; et ita efficiant, ut et de castellis non remittatur manus pugnantium, nec machinae desinant solitos impulsus importunius inferre, et ante portam indeficiens habeatur conflictus. Placuit [0557B] verbum universis, et statim sicuti videbatur expedire, effectui mancipatur. Egressi sunt enim comes Tripolitanus, et regius constabularius, cum universa militia hostibus obviam; et cum processissent quasi ad duo milliaria, hostes nullatenus ausi sunt comparere. Certum tamen erat, quod secus fluvium praedictum castra locaverat Doldequinus, ab initio cor gerens et animum transeundi; sed audiens nostros, quorumdam relatione, tam prudenti usos consilio, periculosum ducit cum viris tam prudentibus, tamque strenuis temere dimicare; sed tubis clangentibus suos convocat, imperat ad propria regressum. Dux autem classe instructa et parata, usque Alexandrium descendit; qui [0557C] locus a praedicta civitate quasi sex distat milliaribus, qui hodie vulgari appellatione dicitur Scandarium. Cognoscentes autem, quod rex Damascenorum ad propria remeasset et quod classis exspectatae nullum comparebat signum, iterum repositis in littore galeis, omnes in castra se recipiunt, et civium impugnationi vehementius instant.

CAPUT X. Cives in nostra machinas ignem adhibent, nostri resistunt viriliter. Ab Antiochia quidam jaculandi habens peritiam, a nostris evocatur.

Factum est autem una die, quod quidam juvenes de civitate, ut se in populo suo commendabiliores redderent et perennem sibi acquirerent apud posteros gloriam, mutuo se obligantes compromiserunt, [0557D] quod clam ad nostra castra egredientes, machinas et nostra castella succenderent. Quod verbum effectui mancipantes, clam ab urbe egredientes, incendium machinae, quae nobis utilior erat, supposuerunt. Quod videntes nostri, ad arma convolant, et aquis copiose ministratis, ignibus tentant resistere. Factumque est ibi quiddam admiratione et relatione dignum. Quidam enim juvenis probitatis eximiae et admirandae virtutis, videns machinam succensam, constanter ascendit super eam, et aquas porrectas desuper infundebat. Quod videntes qui in turribus erant, arcus habentes et balistas, omnes in eum manus dirigunt; jacientesque certatim in eum, qui positus erat quasi signum ad sagittam, operam consumpserunt; nam tota illa die in propria [0558A] carne nullam sensit penitus laesionem. Qui autem ignem subjecerant, a nostris comprehensi, omnes ultore gladio confossi, suis cernentibus interierunt. Porro videntes nostri, quod machina interior lapides magnae quantitatis, in castella nostra ita directe jacularetur; et quod utrumque ex magna parte laeserat; quodque non esset in castris qui dirigendi machinas et torquendi lapides, plenam haberet peritiam, vocantes quemdam de Antiochia, Armenium natione, Havedic nomine, qui in ea facultate dicebatur instructissimus, subito receperunt eum; qui tanta arte in dirigendo machinas et ex eis missos molares contorquendo utebatur, ut quidquid ei pro signo deputaretur, id statim sine difficultate contereret. Qui postquam ad exercitum pervenit, [0558B] designatum est ei honestum de publico salalarium, unde se pro modo suo magnifice poterat exhibere; tantaque deinceps operi ad quod vocatus est institit diligentia, tantaque arte usus est in facto, ut non solum civibus continuatum, sed de novo videretur bellum illatum, et molestiae duplicatae in ejus adventu.

CAPUT XI. Balac apud Hierapolim occiditur: quo rumore audito, noster exercitus fit hilarior, et ad impugnandam urbem insistunt animosius.

Dum haec Tyri aguntur, Balac, potentissimus Turcorum satrapa, in cujus vinculis dominus rex tenebatur, civitatem Hierapolim obsidet; dumque [0558C] in obsidione perseveraret, vocavit ad se ejusdem civitatis dominum, verbis pacificis in dolo; qui simplex et nimium credulus, verbis illius fidem habens, suam statim exhibuit praesentiam; quem ante se constitutum, Balac statim praecepit decollari. Audiens ergo Joscelinus senior, comes Edessanus, quod Balac civitatem sibi vicinam obsideret, timensque ne priore domino expulso, durior ei pararetur adversarius, convocata tum ex partibus Antiochenis, tum ex suis ingenti militia, ei obviam ire festinat; inventoque ejus exercitu, agminibus suis in acies ordinatis, repente irruit super eum; conversoque in fugam ejus exercitu, ipsum casu obvium habuit; quem gladio transverberans, ad terram dejecit, dejectoque caput amputavit, nesciens [0558D] tamen quod hic esset princeps exercitus. Hic plane manifestam habuit ejusdem Balac somnii interpretationem; nam vere oculos dici potest quis illi eruisse, cujus caput amputans, videndi vivendique finem indicit. Statimque sicut vir circumspectissimus erat, et cui nihil ad plenam deerat experientiam, ejusdem principis caput, ut nostros de sua prosperitate exhilaresceret et victoria, per quemdam adolescentem dirigit, et per Antiochiam, ut nec hos nec illos tanti successus sineret esse expertes, ad nostrum praecipit exercitum festinare; qui adveniens corda satiavit universorum, et in supremam erexit laetitiam. Dominus vero comes Tripolitanus Pontius, qui in ea expeditione cum suis domino patriarchae, et aliis principibus, tanquam [0559A] unus de vernaculis, obediens semper exstitit, et ad publica negotia humiliter expeditus ob reverentiam domini comitis, qui eum miserat, et tantae legationis dignitatem, ad equestrem promovit ordinem, arma ei conferens militaria. Haec postquam nostris qui in expeditione erant, comperta sunt, erectis in coelum manibus, coeperunt laudare, benedicere et glorificare Deum, qui terribilis est in consiliis super filios hominum (Psal. LXV, 4). Tunc demum zelo majore accensus noster exercitus, quasi reparatis viribus, receptoque denuo spiritu, ad opus inceptum ferventius accingitur, crebrisque congressionibus omnem obsessis negant requiem. Cives autem, alimentis jam penitus consumptis, fame periculosissime laborantes, cum jam nulla spe subsidii [0559B] foverentur, remissius se habebant. Accidit autem semel, quod quidam juvenes de civitate, natandi habilitatem habentes multam, de portu egressi interiore, in exteriorem nando pervenientes ad galeam illam, quam superius diximus in mari semper esse paratam, fune quem secum deportaverant, eidem firmiter alligato, eisque incisis, quibus galea tenebatur defixa, redeuntes in urbem secum coeperunt trahere quam firmiter alligaverant: quod videntes qui in castellis erant ad speculam deputati, clamare coeperunt, quo excitati nostri, ad littus convolant; sed antequam de remedio plenius deliberarent, praefati juvenes eam infra urbem jam receperant; cum autem in ea quinque viri essent, qui ad ejus [0559C] erant custodiam deputati, uno occiso, reliqui quatuor se in mare praecipites dederunt, unde enatando, ad littus pervenerunt incolumes.

CAPUT XII. Ascalonitae iterum, dum noster in obsidione adhuc detinetur exercitus, partes vastant Hierosolymitanas.

Porro Ascalonitae velut culices inquieti, in nocendi proposito perseverantes, videntes regni robur circa Tyrum in obsidione detineri; regionem autem universam militia vacuam, irruptionibus expositam; collectis viribus iterum ad montana Judaeae unanimiter conscendunt; ibique juxta Hierosolymam locum a septentrione positum ab eadem Hierosolyma quinque aut sex milliaribus distantem, Bilin dictum, [0559D] qui hodie celebriori vocabulo Mahomeria appellatur, subito invadunt et occupant violenter; ejusque incolis ex maxima parte interemptis gladio, senes cum mulieribus et parvulis in turrim se recipientes, mortis evaserunt discrimen. Illi vero totam adjacentem regionem liberis discursibus peragrantes, nemine contradicente, quoscunque obviam reperiunt, aut vinculis mancipant, aut obtruncant gladiis, in provinciales pro libero arbitrio debacchantes.

CAPUT XIII. Cives famis importunitate laborant; ad deditionem se praeparant. Doldequinus in eorum subsidium properat, sed incassum; nostris civitas resignatur.

Interea Tyrii famis importunitate solito vehementius [0560A] laborantes, alias ingrediuntur vias; et jam per conventicula coeuntes, tractare incipiunt, quomodo his molestiis quas patiuntur, finem imponant; commodius esse dicentes, urbe hostibus tradita, ad alias, liberos, suae gentis civitates posse transire, quam fame tabescere; quam uxores cum liberis, ipsis cernentibus, nec opem ferre valentibus, inopia liquefieri. Tandem post hujusmodi per turbas tractatus, verbum de communi consensu ad majores natu, et urbis moderatores et ad publicum defertur. Congregataque civitate universa, verbum in publico auditorio proponitur et tractatur diligentius. Stat omnibus sententia, tantis malis finem imponere; et quocunque casu, quibuscunque conditionibus ad obtinendam pacem perveniendum. Porro Damascenorum [0560B] rex, civium calamitate permotus, et quod supremo defectu laborarent audiens, eorum compassus molestiis, convocatis undique militaribus copiis, ad mare descendit, ubi et prius fuerat; circa fluvium urbi praedictae vicinum castrametatur. Quod audientes nostri, suspectum habentes ejus adventum, iterum se instruunt, quasi praelium pro foribus exspectantes; urbi tamen, propositum nihilominus non deserentes, instant incessanter. Rex interim Damascenorum legatos, cum verbis pacificis, ad nostri capitaneos exercitus, ad dominum videlicet patriarcham, ad dominum ducem Venetiae, ad dominum comitem Tripolitanum, ad dominum Willelmum de Buris et ad reliquos regni proceres, [0560C] dirigit viros prudentes et discretos, qui viam pacis praetentarent. Tandem post multas altercationes, parti placuit utrique, ut concesso civibus cum uxoribus et liberis, et omni substantia egressu libero, civitas Christianis tradatur. Si qui autem de civibus in eadem civitate magis optarent commorari, iis, salvis possessionibus et domiciliis, libera commorandi licentia concedatur. Populus sane et secundae classis homines, intelligentes quod his civitas conditionibus traderetur, quod de hoc verbo inter principes tractaretur aegre ferentes, quodque violenter effracta eis ad manubias et praedam non pateret, operas unanimiter bellicis necessitatibus subtrahere decreverunt, parati a principibus omnino dissentire; praevaluit tamen majorum mens [0560D] sanior; et urbe recepta, data est civibus libera egrediendi, sicut pactis convenerat, facultas. In signum ergo victoriae super eam turrim, quae portae civitatis imminet, positum est Domini regis vexillum; super eam autem quae dicitur viridis, domini ducis Venetiae; super eam autem quae dicitur turris Tanariae, domini comitis Tripolitani, cum multa gloria sunt collocata vexilla. Porro priusquam civitas aut caperetur aut obsideretur, maxima pars ejus dioeceseos in nostrorum devenerat potestatem: ita quod omnia montana quae urbi adjacent, tam in castris quam in suburbiis, pene usque ad Libanum quidam nobilis et potens homo, qui in montibus habitabat, Henfredus videlicet de Torono, junioris Henfredi, qui postea factus est regius constabularius, [0561A] pater, usque pene ad quartum vel quintum ab urbe lapidem, quiete possidebat, castrum habens in eisdem montibus naturali situ et artificio munitissimum, unde praedictis civibus frequentes et subitas inferebat molestias; sed et dominus Tiberiadensis, dominus Willelmus de Buris, regius constabularius, et ante eum dominus Joscelinus comes Edessanus, qui praedictae civitatis dominus fuerat, in eisdem montibus possessiones habebant amplissimas, unde etiam frequentius, et ex improviso urbi praedictae periculosas moliebantur insidias; nihilominus et ab austro dominus rex Balduinus, bonae memoriae, praedecessor istius, in littore maris juxta fontem salubrem et perspicuum, castrum fundaverat, Alexandrium nomine, ab urbe Tyrensi [0561B] sex aut septem distans milliaribus. Quibus molestiis urbs praedicta, multo ante tempore crebrius fatigata, majorem in se oppugnandi, eam obsidentibus praestitit facultatem. Dicitur autem in eadem expeditione vita decessisse, vir venerabilis Odo nomine, qui ad titulum ejusdem ecclesiae, urbe adhuc ab hostibus detenta, ordinatus fuerat metropolitanus, et a patriarcha Hierosolymitano consecratus dicebatur.

CAPUT XIV. Urbe capta, in castra cives egrediuntur; nostri quoque urbem occupant.

Egressi ergo cives longa obsidione fatigati, sublevandi gratia taedii ad castra nostra deproperant, [0561C] considerantes diligentius, quisnam esset populus iste tam ferreus, tam laboris patiens, tam in usu armorum edoctus, qui tam egregiam civitatem, et tam munitam urbem intra menses paucos, ad supremam redegisset inopiam, et extremas subire conditiones compulisset; intueri libet machinarum formam, castellorum proceritatem, armorum genus, castrorum positionem, principum etiam nomina diligentius investigare, cunctaque cum sollicitudine percunctari, ut inde posteris fide plenas, certa relatione texere possint historias. Nostri quoque civitatem ingressi, urbis munitionem, aedificiorum robur, turrium eminentiam, murorum soliditatem, portus elegantiam, introitus difficultatem admirantes, civium etiam commendant constantiam, qui intanta [0561D] famis necessitate positi, et tanta laborantes inedia, deditionem eo usque protraxerant; nam civitate a nostris recepta, nonnisi quinque modii frumenti in civitate reperti sunt. Et, licet prima facie durum plebeis visum foret, quod praedictis conventionibus civitas in nostram deveniret potestatem, consequenter tamen placere incipit; commendatur labor impensus; et perpete dignum memoria opus credunt, quod eorum laboribus et sumptibus est consummatum. Tripartita ergo civitate, duabus domino regi, tertia Venetis secundum quod pactis prius fuerat insertum, assignata, cum multa laetitia et plena jucunditate, singuli ad propria remearunt. Capta est autem eadem civitas, et nomini restituta Christiano, III Kal. Julii, anno ab Incarnatione Domini [0562A] 1124, regni vero domini Balduini, regis Hierosolymorum, secundi, anno sexto.

CAPUT XV. Rex a vinculis solvitur; Halapiam obsidet, sed occurrentibus hospitibus solvitur obsidio; rex Hierosolymam revertitur; Calixtus papa moritur; substituitur ei Honorius.

Eodem anno, IV Kal. Septembris, dominus rex Hierosolymorum Balduinus, cum quasi mensibus decem et octo, vel amplius aliquid, apud hostes detentus fuisset in vinculis, pacta pro se pecunia, obsidibus datis, libertatem pretio interveniente consecutus, Domino auctore, Antiochiam reversus est. Dicitur autem summa pro se pactae pecuniae fuisse centum millia Michaelitarum, quae moneta, in regionibus [0562B] illis, in publicis commerciis et rerum venalium foro, principatum tenebat. Reversus igitur Antiochiam, anxius quomodo pactam solvere posset pecuniam, et suos ad se revocare obsides, cum prudentioribus deliberat, quid ad suum expedimentum facere possit. Igitur persuasum est ei, ut Halapiam, alimentorum inopia laborantem et quasi pene vacuam, obsideat; eaque via facile obtinere posse, ut civibus obsidione angustiatis, aut obsides sibi restituant, aut pecuniam conferentes tantam summam tribuant, quantam pro sui liberatione ab initio pepigerat. Convenit ergo apud eum, publice convocata universa de toto principatu militia; urbem praedictam obsidet, et legionibus ut mos est per gyrum collocatis, civibus introitus negat et exitus, [0562C] modicosque cibos secum ponere cives violenter compellit. Illi vero Orientalibus, et maxime qui trans Euphraten erant, crebris de sua necessitate epistolis significant, nisi mature subveniant, urbem in proximo ruituram. Habentes ergo principes illi pro urbe amica sollicitudinem, certatim vires convocant, et de communi ministrato auxilio militares congregant copias; tandemque Euphrate transmisso accelerant, omnem dantes operam, ut praedictam urbem obsidionis liberent molestia. Erant autem qui in subsidium venerant obsessorum, equitum septem millia, exceptis iis qui et sarcinarum et impedimentorum curam gerebant, et vernaculis, qui majoribus dominis debitum impendebant obsequium. Rex vero, [0562D] et qui in expeditione secum erant, intelligentes, quod tanta esset hostium multitudo advenientium, arbitrati, commodius esse retrocedendo, in tuto se et suas expeditiones locare, quam temere cum hostium turbis validioribus congredi: antequam venirent ad urbem eorum expeditiones, nostri in quoddam castrum suum munitum, Ceperum nomine, se receperant, unde Antiochiam pariter convenientes, divisi sunt ab invicem, domino rege cum familiari comitatu Hierosolymam reverso; ubi ab universo clero et populo, tanquam diu desideratus, cum multa susceptus honorificentia, plebi et patribus, quasi post actum biennium, acceptabilem suam intulit praesentiam. Eodem anno dominus Calixtus, bonae memoriae papa secundus, vita decessit, cui [0563A] substitutus est quidam Lambertus, patria Bononiensis, Ostiensis episcopus, qui dictus est Honorius. Hic electus est sub contentione, cum quodam Theobaldo presbytero cardinali, tituli Sanctae Anastasiae; et quia electio ipsius Honorii minus canonice processerat, post duodecim dies in conspectu fratrum, mitram et mantum sponte refutavit atque deposuit. Fratres vero tam episcopi quam presbyteri et diaconi cardinales, videntes ipsius humilitatem et prospicientes inposterum, ne in Romanam Ecclesiam aliquam inducerent novitatem, quod perperam factum fuerat, in melius reformarunt, et eumdem Honorium denuo auctorisantes, ad ejus vestigia prociderunt et tanquam pastori suo et universali papae, consuetam obedientiam sibi exhibuere.

CAPUT XVI. Bursequinus Turcorum princeps fines Antiochenos depopulatur; rex occurrit, et cum eo congreditur; hostium prosternitur exercitus. [0563B]

Interea domino rege Hierosolymis existente, crebris nuntiatur legationibus, quemdam inter orientales principes potentissimum, Bursequinum nomine, congregata ex finibus Orientalibus ingenti militia, transito Euphrate, in partes pervenisse Antiochenas. Hic regionem pro arbitrio, nemine prohibente, discurrens, quidquid extra urbes et munita poterat repetire praesidia, tradebat incendiis, et suis ad praedam exposuerat universa. Huic cum proceres Antiocheni resistere, saepius frustra vires experti, [0563C] attentassent, videntes quod non proficerent, domino regi, cui multo ante principatus curam commiserant, id ipsum significant, orantes instantius, ut dilatione postposita, ad se venire procuret. Rex autem gemina fatigatus cura, regni videlicet et principatus, in regno, cui multo amplius obligatus fuerat, minus impendebat sollicitudinis. Principatus enim molestiis saepius evocatus, omnem pene jam per decennium ibi et operam et opes consumpserat, ita quod in negotiis eorum versatus, in propria persona captus fuerat, per biennium fere continuum indigne satis hostium vincula passus, et carceres; nam in regno, protegente eum manu divina, nihil ei prorsus sinistri acciderat; sed omnia prospere et feliciter in manu ejus dirigebat electorum regum [0563D] consolator Dominus; tamen propositum cum omni reverentia volens observare, collecta quantam habere potuit militia, ad partes illas festinus accessit. Praedictus vero Bursequinus, sicuti vir potens erat et in armis multam habens experientiam, adjuncto sibi Damascenorum rege Doldequino, ante regis adventum, quem ab Antiochenis citatum noverat, castrum obsidet nomine Caphardan, et obsessos interius, multis compulsos molestiis, ad deditionem, conditionibus de salute conservanda interpositis, compulit. Inde minorem Syriam pertransiens, sperans similibus abundare successibus, Sardanum oppidum obsidione vallat. Sed cum per dies aliquot operam ibi consumpsisset, videns se non posse proficere, insigne oppidum Hasard nomine, minus tamen [0564A] munitum, apponit obsidere; dumque ibi machinas erigit et bellicos instruit apparatus, vires in damnum obsessorum experiens, ecce rex et comos cum eo Tripolitanus, nec non et Edessanus, cum ingentibus copiis adsunt, obsessis opem, auctore Domino, in proximo collaturi. Qui postquam ad hostes inceperunt accedere, tres ex se ordinaverunt acies; quarum in prima, quae in dextro erat cornu, Antiochenos locant proceres; in secunda vero quae in sinistro erat ordinata latere, utrumque cum suis constituunt comitem; in medio vero, dominum regem. Erant autem eis, equites mille et centum; peditum autem duo millia. Bursequinus vero nostrorum videns adventum et pro certo sciens quod ad congrediendum statim more prudentum erant parati, [0564B] videns quod honeste bellum declinare non posset, instituit et ipse acies viginti; dicebantur enim equitum esse quindecim millia. Ordinatis ergo hinc inde cohortibus, et in ordinem dispositis, et contra se mutuo accedentibus, irruunt in se, hostium more, vehementius; et armis protervo studio vicissim illatis stragem inferunt, mortem modis pluribus, irrogantes; solet enim in hujusmodi conflictibus odiorum incentivum et inimicitiarum fomitem dare majorem, sacrilegii et legis contemptae dolor; aliter enim et demissius solet inter consortes ejusdem legis et fidei pugna committi; aliter inter discolos et contradictorias habentes traditiones; hic enim sufficit ad materiam jugis scandali et perpetuorum jurgiorum, [0564C] quod in ejusdem fidei articulis non communicant, etsi nulla alia sit odiorum materia. Congredientes ergo praedictae acies instant protervius in alterutrum; sed divina praesente clementia (cui non est difficile cum paucis multos superare; cujus sermo est de suis: Unus mille, et duo fugabunt decem millia [Deut. XXXII, 30]); praevaluit pars nostra; et hostibus in fugam conversis victoria de coelis concessa, gloriosissime potiti sunt. Dicuntur autem in eo conflictu hostium cecidisse duo millia, de nostris vero viginti quatuor. Bursequinus autem videns quod longe aliter quam ratus fuerat, ei accidisset, confusione indutus et reverentia transito Euphrate, non jam ambulans in mirabilibus super se, ad propria reversus est. Rex autem tum ex [0564D] hostium spoliis, tum ex fidelium et amicorum suorum liberalitate, ingenti collecta pecunia, filiam suam quinquennem, quam pro se obsidem dederat, soluta pecunia recepit; sumptaque ab Antiochenis ad tempus licentia, sospes victorque Hierosolymam reversus est. Eodem anno rex super urbem Berytensem in montanis castrum unum, cui mons Glavianus nomen, fundavit.

CAPUT XVII. Rex Ascalonitas prosternit, et simul Aegyptios, qui ad eorum subsidium convenerant.

Per idem tempus, elapso pacis temporalis et initi foederis spatio, quod inter dominum regem et Doldequinum, interventu pecuniae prius convenerat, sociata sibi de universo regno militia, in terram Damascenorum [0565A] rex ingreditur; ubi regionem liberis peragrans discursibus, suburbana quaedam diruit; eorumque habitatores secum deducens, praedam maximam et spolia de hostibus referens uberrima, sospes et incolumis in sua se recepit. Necdumque dissolutis cohortibus vix elapso triduo, nuntiatur, Aegyptiorum exercitum cum ingenti apparatu ad urbem Ascalonam accessisse; erat enim Aegyptiis consuetudo per annos singulos quater ad eamdem civitatem novas expeditiones dirigere ut viribus continue reparatis, sustinere possent assiduos nostrorum conflictus, et pene continuas quae saepius irrogabantur injurias. His autem qui novi recentesque venerant, mos erat et consuetudo, ut nostrorum plurimum affectarent congressus, experiri cupientes [0565B] nostrorum vires, et de sua probitate certa civibus dare argumenta: unde et frequentius in bellicis congressionibus ex eis plures, et capi consueverant, et gladiis interire saepius, tanquam regionis ignari, et armorum plenam non assecuti experientiam; veteranis civibus, nostrorum prudentius declinantibus occursum, et remissius insectantibus aliquando fugientes. Quod postquam domino regi nuntiatum est, magis continuata quam renovata expeditione, illuc celerrime contendit: quo cum pervenisset, ipse cum fortioribus et magis strenuis loco ad id congruo se locat in insidiis, levis armaturae praemissis militibus, qui discursionibus vagis urbanorum irritent animos, et provocent ad insectandum. At vero cives videntes liberis discursionibus per loca urbi contermina [0565C] nostros evagari, indigne ferentes nimium eorum tantam audaciam, certatim arma corripiunt; et egressi imprudenter seorsum per manipulos, nostros sponte terga dantes, in fugam vertunt. Fugientes quoque sequentes imprudentius, usque ad locum, ubi rex cum electa militia latebat in insidiis, pervenerunt. Rex autem opportunitatem non respuens oblatam, et qui cum eo erant, ei fideliter adhaerentes, hostes ad urbem redire volentes praeveniunt, cum eisque cominus conserentes, gladiis instant animosius; et antequam in urbem se recipiant, quadraginta ex eis passim obtruncant, caeteris in urbem confugientibus, et vix intra moenia salvari se credentibus. Qui autem ceciderunt, strenuos [0565D] fuisse, et de nobilioribus, civium lamenta et ejulatus in civitate solito amplior, docuerunt. Rex autem tubis clangentibus, et tympanorum strepitu suis ad se revocatis, cum ingenti laetitia prope urbem castrametatus, tota nocte ibidem victor quievit; inde sospes Hierosolymam reversus est.

CAPUT XVIII. Rex fines Damascenorum ingreditur; occurrit ei Doldequinus; pugna committitur; victor redit noster exercitus.

Sequenti vero anno, qui erat ab Incarnatione Domini 1126, regni vero ejusdem domini Balduini octavus, mense Januario, congregatus est de mandato domini regis et principum, universi regni populus, a maximo usque ad minimum, voce praeconia, per [0566A] urbes singulas; et infra paucos dies, collectum est universi regni robur, quasi vir unus, juxta urbem Tiberiadensem, quasi in fines Damascenorum ex condicto ingressuri. Quo pervenientes, signis commoniti militaribus, compositis sarcinis et agminibus ordine incedentibus, peragrata Decapoli regione, terras hostium ingrediuntur: inde vallem angustam, quae dicitur Cavea Roob, usque ad campestria Medan transierunt. Est autem planities longe lateque patens, prospectibus libera, per quam fluvius, Dan nomine, transiens, inter Tiberiadem et Scythopolim, quae olim dicta est Bethsan, Jordanem influit. Arbitrantur autem quidam, qui et nominis juvantur argumento, quod iste sit fluvius, qui Jordani praestat ultimam nominis partem; nam quidquid in mare [0566B] descendit Galilaeae, et inde egreditur, usque ad istius fluminis influentiam, Jor dicunt; reliquum vero quod exinde defluit, Jordanem esse dicunt, quasi Jor et Dan commistis. Beda tamen, et quidam alii nostri doctores, auctoritatis praecipuae, utrumque fontem juxta Caesaream Philippi, ad radices Libani sitam, originem dicunt habere; quorum alter Jor, alter dicitur Dan; ex quibus Jordanis fluenta contrahens, totus inde in stagnum Genesar, quod est mare Galilaeae, descendit; et inde totus egrediens, per milliaria pene centum, in lacum Asphaltites, qui alio nomine dicitur mare salsissimum, vallem sulcans illustrem, se infundit. Praedicta ergo campestria noster pertransiens exercitus, usque ad [0566C] vicum, cui nomen Salome, pervenit. Erat autem locus is, sicut et hodie, Christianis deputatus habitatoribus; unde nostri loco parcentes, habitatoribus ejus quasi fratribus usi, ad locum cui nomen Mergisafar, ordinatis cohortibus, et militia locis congruis deputata, contendunt. Dicitur autem idem esse locus, in quo Saulus, lupus rapax, Ecclesiae Dei persecutor, vocem audivit dicentis: Saule, Saule, quid me persequeris? (Act. IX, 4) et caetera. Videtur autem divinitus procuratum, ut in eo loco, in quo haec acciderant, eadem die qua haec eadem accidisse dicebantur, ut ex persecutore fieret vas electionis, fidelium exercitus illuc perveniret. Illic ergo congregati, per biduum sustinentes, castra Damascenorum contra se posita non longius intuentur. Tertia [0566D] demum die convenientes adinvicem, ordinato hinc inde et diligentius instructo praeliandi apparatu, arma conferunt ex utraque parte nimis hostiliter; et paribus quasi congressibus incedentes, ancipitem diu de victoria protraxerunt sententiam. Rex tamen more solito hostibus instans atrocius, strenuorum quemque vocat ex nomine; et verbis simul et exemplo commonens, ad stragem invitat et victoriam pollicetur. Illi vero stricto gladio hostibus incumbentes, regem quoad possunt, strenue nimis imitari nituntur; et fidei zelum habentes, divinam simul et suas ulcisci nituntur injurias. At vero Doldequinus suos nihilominus dictis animat, et ad pugnam promissis incendit, asserens eos justum bellum gerere pro uxoribus et liberis; et pro libertate, quod [0567A] majus est, proque solo patrio cum praedonibus decertare. His et similibus insistunt non inferiore spiritu, viribus non imparibus. Porro pedestres manipuli, domini regis et equitum exemplis edocti, in ipsas hostium acies acrius se ingerunt et insistunt animosius; si quos de hostibus lapsos vel saucios reperiunt, gladiis obtruncant, evadendi vias intercludunt; nostros vero dejectos erigunt et restituunt ad conflictum; saucios vero remittunt ad sarcinas, ut sui curam possint habere; quodque amplius hostilibus turbis illa die damnosum fuisse creditur, quidam equis hostium sauciandis omnem dabant operam, eorumque sessores subsequentibus sociis parabant ad victimam. Rex vero in condensis hostium cuneis, strenuis quibusdam, et illustribus comitatus, [0567B] quasi leo fulminat, et a dextris et a laeva stragem operans ipsis victoribus miserabilem. Non legitur apud nos usque ad illum diem, tam periculoso et ancipiti certamine desudatum esse; nam cum ab hora diei tertia, usque in decimam protractum esset praelium, vix hora undena discerni poterat, utra pars meliorem esset reportatura calculum. Tandem, opitulante divina clementia, et intercedente pro eis doctore gentium egregio, hostes in fugam versi sunt, suorum stragem perpessi saeculis memorabilem. Dicuntur ex eis cecidisse illa die plusquam duo millia, de nostris vero recensito tam equitum quam peditum numero, inventum est, de equitibus viginti quatuor cecidisse; de pedestribus [0567C] vero, octoginta. Sic ergo nostris divinitus collata victoria, rex victor agonis campum obtinuit. Unde cum laetitia et gratiarum actionibus educens exercitum, ad propria coepit habere regressum. Dumque in itinere esset, turrim habens obviam, in qua nonaginta sex de hostibus, gratia salutis, se receperant, eam violenter, impugnant, et hostes comprehensos gladiis vitam finire compellunt. Inde etiam procedentes, aliam nihilominus turrim occupant violenter, viginti de hostibus, qui ad eam conservandam erant deputati, indulgentes vitam, eo quod nostris turrim praedictam sine difficultate tradiderant; quam celerius suffodientes, cum ingenti strepitu ad terram dejiciunt penitus dissolutam. Unde multiplici et saeculis memoranda potiti victoria, ad propria [0567D] cum gaudio remearunt.

CAPUT XIX. Comes Tripolitanus urbem Rapfaneam occupat. Henricus Romanorum imperator moritur; Lotharius ei substituitur.

Per idem tempus, dominus Pontius Tripolitanus comes, urbem Rapfaneam finibus suis conterminam, videns propositum effectui mancipabile, obsidere proponit; sed, ut facilius conceptum assequatur, dominum regem Hierosolymorum, ut et praesentiam suam exhibeat, et opem conferat, et litteris sollicitat, et frequentibus nuntiis hortatur. Rex autem ut impiger erat, et populi Christiani communibus fideliter obtemperans negotiis, assumpto sibi honesto comitatu, illuc sine dilatione properat: quo perveniens, [0568A] comitem ad praedictum opus reperit succinctum; unde machinas et quae ad impugnandam urbem poterant esse necessaria, viaticumque ad dies aliquot sufficientem assumentes, praemissis pedestribus alis, ad partes destinatas expeditiones suas dirigunt. Quo pervenientes, urbem juxta propositum obsidione vallant, primo statim eorum adventu civibus introitum negantes et exitum. Erat autem civitas, tum situ naturali, tum etiam inhabitantium paupertate munita modicum; multisque fatigata molestiis, diu resistere non poterat. Nam idem comes in monte quodam illi contermino praesidium aedificaverat; cujus incolae urbem praedictam, continuis opprimentes angustiis, usque ad supremum pene defectum eos compulerant. Cum [0568B] ergo diebus decem et octo eam vehementius impugnassent, cives ad deditionem compulerunt, indulto prius sibi et uxoribus et liberis libero exitu, et indemnitate promissa. Est autem praedicta Rapfanea in provincia Apamiensi, una de suffraganeis ejus; capta est autem ultimo Martii die. Rex vero Hierosolymam reversus, ibi Paschales cum multa devotione celebravit dies. Per idem tempus, dominus Henricus Romanorum imperator ultimum fato clausit diem; cui substitutus est vir per omnia commendabilis Saxoniae dux dominus Lotharius, qui postmodum in Apuliam cum infinito descendens exercitu, universam usque ad Farum regionem violenter occupavit, ducem in Apulia constituens, [0568C] providum virum et discretum, Reinonem nomine; Rogerum autem comitem, qui terram illam violenter occupaverat, in Siciliam fugere compulit, quam postmodum discedente imperatore recuperans, pugnavit cum praedicto Reinone, eoque defuncto ducatum obtinuit; postmodum etiam Siciliae et universae provinciae rex effectus est.

CAPUT XX. Iterum Bursequinus fines Antiochenos ingreditur; tandem a suis confossus interiit. Classis Aegyptia in Syriam ascendit; sed infecto negotio, damnum perpessa, revertitur.

Porro domino rege apud Tyrum moram faciente, ecce nuntius ab Antiochia properans, litteris et viva voce astruit, immanissimum nostrae fidei persecutorem [0568D] Bursequinum cum ingenti apparatu in partes Coelesyriae descendisse; oppida obsidere, suburbana nemine prohibente, passim et sine delectu incendere, eorum habitatores trahere captivos, uxores vero et liberos mancipare servituti. Quod rex audiens, quamvis Aegyptios suspectos haberet, et cum ingenti classe quam paraverant, in proximo venturos non dubitaret; tamen more prudentis medici, qui ubi violentiorem morbi sentit instantiam, illic properat aptare remedia; neglectis aliis, majori occurrens necessitati, ad partes illas celerius contendit. Quod audiens Bursequinus, obsidionem quam circa Cerepum nobile oppidum cum ingenti cura locaverat, continuo solvit, in ulteriores fines hostium retrocedens. Priusquam tamen rex adveniret, [0569A] municipium quoddam non magni nominis violenter ceperat, in quo mulierculas quasdam cum liberis suis captivaverat; nam viri qui in eodem obsessi fuerant, cum multa difficultate et periculis, eorum manus evaserant, malentes sibi salutem fuga reperire, quam cum uxoribus et liberis eodem captivitatis jugo miserabiliter involvi. Postmodum autem praedictus impius et maledictionis haeres Bursequinus a domesticis et familiaribus suis gladiis confossus, interiit, nequitiarum suarum semina simul et fructus impietatis, opere suo recolligens.

At vero dum haec geruntur in partibus Antiochenis, classis Aegyptia, sicut et praenuntiatum fuerat, galeis viginti quatuor universam oram maritimam perlustrantes, usque ad urbem Berytensem descenderunt, [0569B] explorantes sollicite, si quid in aliqua nostrarum urbium damni possent irrogare; aut si quos forte incaute praetereuntes, vel accedentes in Syriam, ex improviso, quasi de insidiis egressi, possent occupare; tandem vero potus inopia laborantes, sitis necessitate compulsi, ut aquas hauriant, ad terram secus fluenta descenderunt: quibus occurrens populus civitatis cum quibusdam aliis, qui de finitimis urbibus ad eorum convenerant subsidium, ab aquis eos violenter repulerunt, aquae usum omnino contradicentes; sed et armis instantes animosius, in naves eos violenter compulerunt redire, centum et triginta ex eis gladio peremptis.

CAPUT XXI. Boamundus junior Antiochiam pervenit; rex ei terram suam restituit; filia sua Halis nomine, in uxorem data. [0569C]

Automno sequente, dominus Boamundus junior, domini Boamundi senioris filius, princeps Tarentinus, inito pacto et composito foedere cum domino Guillelmo duce Apuliae patruo suo, de futura successione, videlicet tali, ut uter eorum prior vita decederet, alter ei succederet in universum: paratis navibus, galeis videlicet decem, et duodecim aliis ad sarcinas et impedimenta devehenda, et arma simul et victualia transferenda opportunis, iter in Syriam dirigit, de domini regis fide praesumens, ut ei advenienti, et paternam reposcenti haereditatem non negaret. Advenienti igitur, et infra [0569D] fauces Orontis fluminis classe jam in tuto recepta, postquam domino regi compertum est, cum magnatibus regionis ei processit obviam: et Antiochiam ingresso, urbem et regionem benigne ei restituit universam, cujus cura pervigil et anxia nimis sollicitudo eum per annos maceraverat octo. Restituto igitur principatu, universi proceres et magnates regionis praesente domino rege, et monente, fidelitatem ligiam in palatio suo illi exhibuerunt. Postmodum interventu quorumdam utrique parti familiarium factum est, quod dominus rex unam de filiabus suis Halim nomine, natu secundam, placitis utrinque conditionibus, ei concederet uxorem, ut amplior inter eos gratia et amica magis proportio intercederet. Erat autem dominus Boamundus [0570A] adolescens, quasi annorum decem et octo, formae venustate conspicuus, procerus admodum, crine flavo, vultu favorabili, et qui vere principem, etiam ignorantibus, indicaret; sermone gratus, et qui verbo audientium animos facile sibi conciliaret; liberalis plurimum, et more patris vere magnificus; secundum carnem nulli mortalium nobilitate secundus; quippe cui Boamundus senior, domini Roberti Guischardi illustris et per saecula viri memorabilis filius pater erat; mater vero, spectabilis et nobilissima inter illustres Constantia, excellentis regis Francorum Philippi filia. Celebratis igitur de more ruptiis, et filia apud dominum principem lege conjugali solemniter collocata, rex Hierosolymam, oneris majore parte deposita, [0570B] sospes et incolumis reversus est. Dominus vero Boamundus vere sequenti oppidum Cafardan, quod aliquot ante annis, hostes in manu forti sibi violenter subjugaverant, convocatis ex universo principatu militaribus copiis et machinis ad impugnationem praesidiorum necessariis per operam artificum fabrefactis, castrum obsidet; et modico temporis intervallo violenter expugnatum recepit, nulli parcens eorum quos intus comprehendit, quamvis multo pretio vitam tentarent emere, et pecuniae interventu obtinere salutem. Has dedit primitias, inclytus et nobilis, suae adolescentiae, princeps et bonae indolis argumenta prima.

CAPUT XXII. Inter eumdem Boamundum et Joscelinum comitem Edessanum, graves oriuntur inimicitiae; sed rex celer advolat, et componit. Africani urbem Siciliae Syracusam violenter effringunt. [0570C]

Nec mora, causis intervenientibus occultis, quantum ad nos, Deo tamen odibilibus, ortae sunt graves inimicitiae inter eumdem dominum principem et comitem Edessanum Joscelinum seniorem: ita quod contra bonos mores et nostrorum disciplinam temporum, perniciosum posteris relinquens exemplum, Turcos et infidelium turmas in suum convocaret subsidium; et eorum fretus auxilio, regionem Antiochenam incendiis traderet, et ejus habitatoribus, Christi servis, indebitae jugum induceret servitutis; quodque notabilius et divina animadversione [0570D] dignius creditur, absente principe, et hoc penitus ignorante, dum in servitio Christi hostes impugnando desudat, haec omnia commissa dicuntur. Unde praedictus Joscelinus eorum omnium, ad quos sermo iste pervenit odium incurrens et indignationem, omnium maledictiones merebatur. Rex vero, fama deferente haec audiens, sollicitus primum, ne illius occasione scissurae, major in nostram confusionem hostibus pateret introitus, quia Regnum in seipsum divisum, juxta verbum Domini, desolabitur (Luc. XI, 17); consequenter autem, quia secundum carnem uterque illi erat proximus; alter enim consobrinus materterae filius; alter vero gener, et cui recenter desponsaverat filiam: velox ad partes illas pacem compositurus, advolat, dominoque Antiochenorum [0571A] patriarcha Bernardo, fidelem et devotum cooperatorem se exhibente, pacem optimam inter eos reformavit: eo maxime opportunitatem praestante, quod medio tempore comes gravem incurrit aegritudinem, qua periculosissime laborans, et facti poenitens, Domino se votis obligavit, quod si vitam indulgeret et salutem, domino principi satisfaceret, et ei debitam fidelitatem impendens reconciliaretur: quod et factum est. Nam postquam plenam adeptus est convalescentiam, praesentibus domino rege, domino quoque patriarcha, reconciliatis eis adinvicem, et plena intercedente gratia, fidelitatem ei manualiter exhibuit, eam deinceps debito tenore, conservans. Rex autem, pace composita, Hierosolymam reversus est. Per idem tempus, comes Siciliae [0571B] Rogerus classem galearum quadraginta multo studio paratam, ad partes Africae dicitur direxisse; ubi earum adventu praecognito, provinciales praemoniti, provide se habentes, nullam hostibus nocendi sibi praebuerunt opportunitatem: imo e converso galeas quas pene se habebant, studio non inferiore armantes, praedictos malefactores suos, infecto negotio redeuntes, cursu celerrimo persequentes, usque in Siciliam devecti sunt; quo pervenientes cum galeis octoginta, urbem Syracusanam nobilem et antiquam, longa pace desidem, securam et nihil tale verentem, aggrediuntur subito, et protinus occupant violenter. Impugnata etiam urbe, cives obtruncant gladiis, nemini parcentes sexus intuitu [0571C] vel aetatis; quibus autem parcebatur, omni morte durior servitus parabatur. Porro episcopus loci cum paucis ecclesiae clericis ad suburbana fugiens, vix evasit.

CAPUT XXIII. Tyri, primus Latinorum constituitur archiepiscopus.

Vere demum proxime subsecuto, quarto anno postquam civitas fidei restituta est Christianae, rex cum domino patriarcha, et majoribus regni principibus apud Tyrum convenientes, de pontifice eidem ecclesiae ordinando coeperunt habere tractatum; tandemque dominum Willelmum, virum venerabilem, ecclesiae Dominici Sepulcri priorem, natione Anglicum, vita et moribus commendabilem, eidem urbi praeficiunt. Hic jam novit Dominus, non possumus [0571D] satis gemitus cohibere; nam sicut proverbialiter dici solet: Ubi amor, ibi oculus; ubi dolor, ibi manus; haec nos premunt altius, et inflicto dolore, praecordia non sinunt quiescere. Admirantes enim illius temporis prudentiam, haeremus in nobis ipsis quasi temeritatem reputantes. Nam qui biennio antequam praedicta civitas Christianae restitueretur libertati, episcopum ibi consecraverant sibi, postmodum supina et crassa prudentia usque in quartum annum distulerunt eidem antistitem providere, ut interim distractis ecclesiis, et cathedrali ecclesia membris mutilata propriis, qui primus accederet curam habens regiminis, cum maledicto homine partem deteriorem acciperet; scriptum est enim: Maledictus homo, gui partem suam deteriorem facit. [0572A] Praedecessor tamen ille noster, et qui postea usque ad nos subsecuti sunt, illius maledicti merito declinamus effectum, qui non ipsi nobis partes fecimus deteriores; sed deteriores factas ab aliis, de necessitate suscepimus conditiones. Parcat eis Dominus et ad gehennam non imputet, qui Ecclesiam ita tractaverunt. Porro praedictus bonae memoriae praedecessor noster dominus Willelmus, suscepto consecrationis suae munere a domino Hierosolymitano patriarcha, ut pallium reciperet, invito et renitente eodem suo consecratore, Roma profectus est: ubi a domino papa Honorio secundo benigne susceptus, quod petebat obtinuit, cum multa honorificentia, et de apostolicarum prosecutione litterarum, remissus ad propria; quarum hic erat tenor:

[0572B] HONORIUS episcopus, servus servorum Dei, venerabilibus fratribus suffraganeis Episcopis, clero et populo Tyri, salutem et apostolicam benedictionem.

Venientem ad nos charissimum fratrem nostrum Willelmum, archiepiscopum vestrum, debita charitate recepimus, et quem canonice electum, et a venerabili fratre nostro Gormundo, Hierosolymitano patriarcha consecratum accepimus, pallii dignitate, plenitudine videlicet pontificalis officii, decoravimus. Quia vero de persona sua maximum fructum matri ecclesiae vestrae Tyri, divina suffragante misericordia, credimus proventurum, ipsum cum gratia sedis apostolicae, et nostrarum litterarum prosecutione, ad vos duximus remittendum. Universitati ergo vestrae mandando [0572C] praecipimus, quatenus eum benigne recipiatis, et tanquam proprio metropolitano et animarum vestrarum episcopo, subjectionem, obedientiam et reverentiam humiliter deferatis.

HONORIUS episcopus, servus servorum Dei, venerabili fratri GORMUNDO Hierosolymitano patriarchae, salutem et apostolicam benedictionem.

Susceptis fraternitatis tuae litteris, fratrem nostrum Guillelmum, quem in ecclesia Tyri consecrasti archiepiscopum, benigne suscepimus, et eum dignitate pallii, plenitudine videlicet pontificalis officii, decoravimus. Suffraganeis etiam ecclesiae suae mandando praecipimus, quatenus ei tanquam proprio metropolitano, subjectionem, obedientiam et reverentiam deferant.

Data in territorio Barensi, VIII Idus Julii.

[0572D] Misit etiam et cum eodem archiepiscopo, dominum Egidium Tusculanum episcopum, apostolicae sedis legatum, virum eloquentem et litteratum admodum, cujus usque hodie exstant ad Antiochenos epistolae valde celebres: per quem Antiocheno patriarchae Bernardo epistolam scripsit, monens ut domino Tyrensi suos, quos detinebat, restitueret suffraganeos, ait enim inter caetera: Unde per apostolica scripta et venerabilem fratrem nostrum Egidium, Tusculanum episcopum, apostolicae sedis legatum tibi mandamus, quatenus suffraganeos Tyrensis Ecclesiae sibi restituas: quod nisi infra quadraginta dies, post earum inspectionem litterarum, quas ad eos direximus, debitam ei subjectionem exhibuerint, nos ex tunc eos ab officio episcopi suspendimus. Quid autem [0573A] in causa exstiterit quod a Hierosolymitano patriarcha consecratus et ei obediens fuerit, cum a tempore apostolorum usque ad eum diem Tyrensis Ecclesia Antiochenae sedi subdita fuisse dignoscatur, sequens competenti loco subjunctus edocebit tractatus.

CAPUT XXIV. Fulco Andegavensium comes vocatus accedit; eique Milisendis primogenita regis filia in uxorem datur.

Anno sequenti circa veris medium, vir illustris et magnificus, dominus Fulco Andegavensium comes, pro quo rex de communi omnium tam ecclesiasticorum quam saecularium principum consilio miserat, ad hoc ut ei dominam Milisendam primogenitam [0573B] suam, uxorem daret, apud Acconensem urbem applicuit cum honesto nobilium comitatu et apparatu opes regias excedente. Venit etiam et cum eo dominus Willelmus de Buris, regius constabularius, qui statim a domino rege, de hostium vinculis educto, ad citandum praedictum comitem, cum quibusdam aliis nobilibus directus fuerat. Fuerat autem abeunti datum in mandatis, ut in anima regis et regni principum confidenter juraret, quod ex quo regnum sospes attingeret, infra quinquaginta dies, ei primogenita regis filia cum spe regni post regis obitum, traderetur; cui postquam applicuit, statim sine dilatione, juxta legem pactorum, antequam adveniret sanctae Pentecostes in proximo futurae celebritas, [0573C] praedictam filiam suam lege tradidit maritali, eisque urbes geminas, Tyrum videlicet et Ptolemaidam, in vita sua tradidit possidendas, quas usque ad ejusdem regis obitum possederunt. Astitit autem praedictus comes tanquam vir providus et discretus, domino regi tota vita sua, fideliter in negotiis regni ingrediens et egrediens, filii devote implens officium: et ea quibus solent amici comparari merita, in obsequiis domini regis, in eo non fuerunt otiosa.

CAPUT XXV. Gormundus Hierosolymorum patriarcha moritur; Stephanus ei substituitur. Inter regem et patriarcham quaestiones oriuntur difficiles.

Eodem anno dominus Gormundus, bonae memoriae [0573D] Hierosolymitanus patriarcha, dum in pago Sidoniensi praesidium quoddam, cui Belhasem nomen, obsideret, quod a quibusdam detinebatur praedonibus, mortis causa collecta, aegritudine correptus valida, Sidonem deportatus est: ubi invalescente aegritudine, conditioni mortalium satisfaciens, viam universae carnis ingressus est, cum Hierosolymitanae quasi per annos decem praefuisset ecclesiae. Cui substitutus est vir quidam secundum carnem nobilis, sed vita et moribus multo nobilior, Stephanus nomine, abbas Sancti Joannis de Vallea, qui locus in urbe Carnotensi habetur. Erat autem ipse Carnotensis genere, domini regis Balduini consanguineus. Hic ejusdem civitatis, ante conversionem suam, in equestri ordine et habitu fuerat vice [0574A] dominus; postmodum saeculo renuntians, habitum religionis in praedicto claustro suscepit, demum suffragantibus meritis, ad regimen ejusdem ecclesiae promotus est; in adolescentia sua liberalibus disciplinis convenienter instructus. Qui cum orationis gratia et devotionis intuitu Hierosolymam venisset, ibique transitum exspectans, moram faceret, contigit quod post exsequias domini Gormundi patriarchae, dum clerus et populus de substituendo pastore tractarent, communi omnium voto electus est. Postquam ergo consecratus est, coepit adversus dominum regem quaestiones movere difficiles, allegans, Joppensem civitatem ad jus suum et ecclesiae Dominicae Resurrectionis pertinere; ipsamque sanctam civitatem post captam Ascalonam eodem modo ecclesiae [0574B] cessuram, de jure confirmans. Erat autem homo magnificus, in proposito constans, honestae conversationis, juris sui sollicitus prosecutor. Unde inter eum et dominum regem graves exortae sunt inimicitiae; quarum tamen, mors immatura finem dicitur fecisse. Nam non completo biennio, in fata concessit. Opinantur nonnulli, eum veneno dato interiisse; sed nos pro certo id compertum non habemus. Traditur tamen, quod dum in lecto supremae decubaret aegritudinis, et rex ad eum visitandum esset ingressus, et ab eodem de ejus statu quaereret, ita responderit: Sic est nobis in praesenti, domine rex, sicuti vultis.

CAPUT XXVI Rex, princeps Antiochenus, comes Tripolitanus, comes Edessanus, fines Damascenorum ingrediuntur; sed confusi, exercitus parte amissa, redeunt. Moritur Stephanus patriarcha; Willelmus ei substituitur. [0574C]

Anno sequenti Hugo de Paganis, magister militiae templi primus, et quidam alii viri religiosi, qui a domino rege, et aliis regni principibus ad Occidentales missi fuerant principes, ut nostrorum subsidium populos excitarent, et ad obsidionem Damascenae urbis, potentes specialiter invitarent, reversi sunt: plurimaque nobilium virorum turba, verborum illorum fidem secuti, in regnum venerant. Unde de eorum confisi viribus et opera, ex condicto convenerunt omnes Orientis Christiani principes; dominus videlicet rex Balduinus, dominus [0574D] Fulco comes Andegavensium, dominus Pontius comes Tripolitanus, dominus Boamundus junior princeps Antiochenus, dominus Joscelinus senior, comes Edessanus: hi omnes communicato consilio, collectis undique copiis militaribus et subsidiis convocatis, instructis agminibus certatim properant, ut egregiam et nobilem Damascenorum civitatem obsideant, obsessamque aut violenter ad deditionem compellant, aut armis cominus expugnent. Sed tantis conatibus, ex occulto, justo tamen, judicio divina occurrit providentia; nam cum fines Damascenorum prosperis, Deo duce, adhuc successibus attigissent, pervenientes ad locum, qui dicitur Mergesaphar, separaverunt se ab exercitu inferioris manus homines, quibus in castris id solet esse [0575A] officii, ut pro victualibus necessariis que tam ad usum hominum quam jumentorum alimentis per suburbana longe lateque vagantes se porrigerent. Quibus ad custodiam datus est dominus Willelmus de Buris, cum equitibus mille. Porro illi, sicut talibus solet esse consuetudo, separati ab invicem, omnem coeperunt regionem temere perlustrare, studiose seorsum et sine consortibus incedentes, ut quod quisque reperiret caeteris non communicans, sibi proprium vindicaret; dumque circa haec detinerentur occupati, et suburbana effringentes, spolia ad suos comportare nituntur, imprudenter nimis coeperunt se habere, et militarem transgredi disciplinam. Quod audiens Damascenorum princeps Doldequinus, sperans sicuti accidit, incautos eos et locorum ignaros, [0575B] si subito cum suis irrueret, posse conficere, assumptis sibi ex omni numero suorum expeditissimis et re militari prudentioribus, subita congressione nostros qui pabulatum, ut praediximus, incaute processerant, adoritur; et imparatos, aliisque studiis dantes operam, facile vertit in fugam; dispersos passim per agros, obtruncat; nec insequi desistit, donec tam vulgus quam robur egregiorum, qui eis ad custodiam deputati fuerant, in fugam convertit, pluribus ex eis interemptis. Quo comperto, nostri qui in exercitu erant, ad tantam propulsandam injuriam, et ad ultionem prosequendam parati, arma corripiunt, hostibus obviam, viriliter obstinatis animis et indignatione nimia accensis, ire parant: cum subito virtus divina, qua invita, hominum non [0575C] satis promoventur negotia, tantam imbrium immisit intemperiem, tantam aeris caliginem, tantam viarum, propter aquarum abundantiam difficultatem, ut vix de vita nemine, nisi sola aeris inclementia perurgente, sperare liceret. Caliginosus enim aer, et nubium densitas, ventorum etiam irregularis concursus, tonitrua et coruscationes saepissimae, id ipsum multo ante significaverant. Sed ignara futuri mens hominum caeca, revocantem non exaudivit divinam longanimitatem; sed ea invita, quod impossibile est, procedere nititur. Videntesque pro peccatis eorum immissam aeris intemperiem, revocant de necessitate propositum; et mutatis conditionibus qui hostibus primum terribiles, nimiumque suspecti [0575D] advenerant, nunc hoste quieto et etiam superiore facto, sibi ipsis oneri erant; et ad propria redire victoriam reputabant immensam. Igitur VIII Idus Decembris, anno ab Incarnatione Domini 1130, regni domini Balduini duodecimo, accidit hoc, in eodem fere loco, ubi quadriennio prius insignem et cunctis memorabilem de eisdem hostibus idem rex obtinuerat palmam. Mirabile est, et vere mirabile, et supra opiniones hominum, quod de sua virtute praesumentes humilias, aeterne Salvator; et qui in homine confidunt, et carnem ponunt brachium suum, jaculo tuae maledictionis, meritis exigentibus, confodis; adjutorem non quaerens, nec gloriae conparticipem. Tu enim dixisti, benedicte Domine: Gloriam meam alteri non dabo (Isa. XLVIII, 11). [0576A] Mihi vindictam, et ego retribuam (Rom. XII, 19). Percutiam, et sanabo; et ego vivere faciam; et non est qui de manu mea possit eruere (Deut. XXXII, 39). Et vere, Domine. Nam dum rex solis regni sui viribus et propria usus militia, superabundanti divinae gratiae se commisit totum, de hostibus saepius insperatos reportavit triumphos; ubi vero de multitudine confidens, hominis opera se sublimari posse praesumpsit, et multiplicatis auxiliis de mortalium coepit virtute confidere, gratiam subtrahens, eum suis conditionibus reliquisti. Abiit enim in multitudine confusus, qui in paucitate, Domini fretus auxilio, de hostibus facile consueverat triumphare. Sic ergo temporis divinitus immissa abacti intemperie et coelis contra eos impugnantibus, nec de [0576B] suis qui hostium gladiis ceciderant sumpta est ultio, nec propositum effectui mancipare potuerunt. His ita gestis, nostri principes ab alterutro divisi, impossibile credentes quod incoeptum prius opus, facile posset de caetero continuari, ad propria sunt reversi. Mortuus est interim piae memoriae dominus Stephanus patriarcha Hierosolymorum; cui successit dominus Willelmus, prior ecclesiae Dominici Sepulcri: vir simplex, modice litteratus, forma decorus, moralitate commendabilis; Flamingus natione, de eo loco qui dicitur Mecine; regi, regnique principibus et populo universo plurimum acceptus.

CAPUT XXVII. Boamundus Antiochenorum princeps, in Cilicia circa Mamistram occiditur. Rex Antiocham properat. Boamundi uxor patrem advenientem tentat repellere; sed civium opera regi traditur civitas, exclusa principissa. [0576C]

Postquam igitur dominus Boamundus regis gener, princeps Antiochenus, ab ea expeditione rediens in suam se recepit provinciam, Rodoan maledictionis filius, Halapiae princeps, Turcorum dominator potentissimus, fines Antiochenorum ingressus est. Cui cum dominus princeps volens eum a suis arcere finibus, obviam properasset, in Ciliciam descendit, aliis etiam tractus causis, quae domesticam et familiarem habebant rationem. Ubi cum in eo loco qui dicitur Pratum palliorum, in campestribus late patentibus castrametatus est, hostium irruente [0576D] subito multitudine, suis eum destituentibus, gladiis confossus interiit. Magnus princeps, et Deo si vixisset amabilis, nisi mors immatura et sors invida humanis eum rebus subtraxisset: quo casu populus Antiochenus mente plurimum consternatus, qui sub illius regimine tutum per longa tempora se arbitrabatur posse conservari, et de ejus adolescentia supra id quam expediret praesumebat, in recidivas iterum incidentes querimonias, ut sine principis officio iterum hostibus praeda fierent, communicato consilio dominum Hierosolymorum regem evocant. Quod postquam domino regi nuntiatum est, facti novitate permotus, timens ne pro ducis defectu praedictae regioni deterius aliquid contingeret, omissis propriis, coepit aliena curare, nil reputans alienum, [0577A] quod Christianis principibus accidisset; dignum etiam sua existimans sollicitudine, quidquid populo Christiano per labores suos posse videbat accedere, citatis gressibus Antiochiam properat. Interea ejus filia, morte mariti cognita, nequam agitata spiritu, rem concipit nefariam, antequam de adventu patris quidquam persentisceret. Ut statum sibi praepararet tranquilliorem et effectui manciparet propositum, ad quemdam Turcorum potentissimum ducem, nomine Sanguinum, nuntios dirigit, ejus ope sperans, invitis patribus et universa plebe, Antiochiam sibi in perpetuum vindicare posse. Erat autem eidem ex domino Boamundo bonae memoriae, unica filia, cujus non multa apud matrem videbatur esse gratia; illuc enim tota matris videbatur properare [0577B] intentio, ut vel in viduitate consistens, vel ad secunda vota demigrans, principatum sibi exhaeredata filia, perpetuo possideret. Miserat autem et praedicto nobili viro, per quemdam familiarem suum, palefredum albissimum, argento ferratum, freno et caeteris argenteis phaleris redimitum, exameto coopertum albissimo, ut in omnibus candor niveus consonaret. Qui nuntius in itinere casu interceptus, et in domini regis constitutus praesentia, facti seriem confessus, viarum suarum fructus colligens, supremo supplicio vitam finivit. Rex itaque Antiochiam ob praedicta quae acciderant infortunia properans, illucque perveniens in civitatem, filia prohibente non est admissus, cauteriatam quae timens [0577C] conscientiam, etiam patris arbitrium verebatur; suis ergo complicibus et quos pecunia corruperat civitatem tradens, omnino resistere moliebatur, et tyrannidem suam liberius exercere. Sed accidit ei longe secus a proposito. Nam in eadem civitate erant viri timentes Deum, insanientis feminae contemnentes proterviam; quorum unus erat Petrus Latinator, monachus Sancti Pauli, et Willelmus de Adversa. Hi consentientibus aliis, dominum regem occultis vocant internuntiis, et ex condicto dominum Fulconem, Andegavensium comitem, in porta Ducis locant; dominum vero comitem Joscelinum, in porta Sancti Pauli; deinde aditus reserant, regem introducunt. Quo cognito principissa in arcem contendit: unde postmodum a prudentioribus, et quibus plenam [0577D] fidem habebat, evocata, ante patris praesentiam se constituit, ejus arbitrio paritura. Pater vero, licet pro commisso graviorem adversus eam indignationis [0578A] motum conceperat, tamen intervenientium prece devictus, et paterno non destitutus affectu, recepta Antiochia, ne filia simile aliquando attentaret, Laodiciam et Gabulum urbes maritimas ei concessit, quas tamen maritus supremo judicio ei ob donationem propter nuptias destinaverat. Ordinatis igitur illius civitatis negotiis, et cura principibus concessa, revocante eum domestica sollicitudine, Hierosolymam reversus est; sumptis tamen prius, tam majorum quam minorum fidelitatibus, et corporaliter juramentis: quod vel eo vivente, vel post ejus obitum Antiochiam cum suis pertinentiis, Constantiae pupillae, domini Boamundi junioris filiae, fideliter conservarent. Verebatur enim propriae filiae suae malitiam, ne praedictam pupillam tentaret, sicut et [0578B] prius fecerat, exhaeredem facere.

CAPUT XXVIII. Rex Hierosolymam revertitur; valida correptus aegritudine moritur; cum aliis regibus in ecclesia Dominici Sepulcri tumulatur.

Reversus ergo Hierosolymam, decidit in gravem nimis aegritudinem; vidensque sibi mortis imminere diem, egressus de proprio palatio, supplex et humilis in conspectu Domini, regio statu deposito, in domum domini patriarchae, quia loco Dominicae resurrectionis erat vicinior, se transferri praecepit; spem habens in eo, qui mortem ibi devicerat, quod suae resurrectionis faceret eum participem. Ibique accitis filia et genero, pueroque Balduino jam bimulo, [0578C] coram positis domino patriarcha, et ecclesiarum praelatis, et de principibus nonnullis, qui forte aderant, regni curam et plenam eis tradidit potestatem, more pii principis paterna eis benedictione indulta. Ipse vero Christi verus confessor, habitum religionis assumens, et vitam regularem professus, si viveret, ei qui spirituum pater est, tradidit spiritum, cum piis principibus, auctore Domino, praemia percepturus. Mortuus est autem anno ab Incarnatione Domini 1131, regni vero ejus tertio decimo, mense Augusto, vicesima prima die mensis; sepultus est autem inter praedecessores suos piae recordationis reges, sub monte Calvariae, ante locum qui dicitur Golgotha, multa suorum cura et solemnibus obsequiis, regia dignis magnificentia. Cujus [0578D] usque in praesentem diem ob egregiam fidem et opera insignia, memoria est in benedictione apud omnes.

LIBER QUARTUSDECIMUS. [0577]

CAPUT PRIMUM. Quis moribus, et quibus majoribus editus fuerit dominus Fulco, tertius Hierosolymorum rex. [0577D]

Vocato igitur ex hac luce domino Balduino, Hierosolymorum ex Latinis rege secundo, qui cognominatus est de Burgo, successit in regno dominus [0578D] Fulco gener ejus, comes Turonensium, Caenomanensium et Andegavensium, cui praedictus dominus rex filiam suam primogenitam Milisendem nomine dederat uxorem, ut praemisimus. Erat autem idem Fulco vir rufus, sed instar David, quem invenit Dominus juxta cor suum; fidelis, mansuetus, et [0579A] contra leges illius coloris affabilis, benignus et misericors; in operibus pietatis et eleemosynarum largitione liberalis admodum; secundum carnem princeps potens, et apud suos felicissimus, priusquam etiam ad regni vocaretur gubernacula; rei militaris experientissimus, et in bellicis sudoribus patiens et providus plurimum; statura mediocri, sed jam grandaevus, et plus quam sexagesimum agens annum. Inter alios vero, quos lege mortalitatis patiebatur defectus, fluidam et labilem eatenus habebat memoriam, ut suorum domesticorum etiam non teneret nomina, nec vultus nisi paucorum agnosceret: ita ut de eo cui paulo ante supremum impenderat honorem et familiaritatis gratiam, diligenter postmodum quaereret, quisnam esset si ex [0579B] improviso se praesentem daret. Unde multos de ejus familiaritate praesumentes, ad confusionem compulit, cum ipsi aliis se defensores dare proposuerant, et ipsi patrono apud eum indigerent. Pater hujus, Turonensium et Andegavensium comes, Fulco etiam dictus est et cognominatus Rechin, qui uxorem duxit sororem domini Amalrici de Montfort, nomine Bertheleam: unde duos suscepit filios: Fulconem istum, unde nobis est sermo; et Gaufridum Martel; et filiam unam, Hermingerdam nomine, quae prius uxor fuit Pictaviensium comitis Willelmi; a quo spreta et contra matrimonii leges abjecta, ad comitem Britanniae se contulit, eique affectione adhaesit maritali: ex quibus natus est Conanus, ejusdem [0579C] Britanniae comes, qui cognominatus est Grossus. His ergo tribus liberis apud praedictum Fulconem seniorem editis, mater spreto marito, ad regem Francorum Philippum se contulit; qui etiam, abjecta uxore sua legitima, eam suscepit tori participem, curarum sociam, et affectione postea tractans maritali, contra leges ecclesiasticas, invitis et multum renitentibus regni ejus episcopis simul et principibus, apud se detinuit: ex eaque suscepit filios, Florum, Philippum et Ceciliam, de qua superius fecimus mentionem, quae prius Tancredi Antiochenorum principis uxor fuit, postmodum eo defuncto, domino Pontio, Tripolitano comiti, votis usa secundis, adhaesit. Praefatus vero Fuleo, senioris Fulconis filius, patre jam defuncto, uxorem duxit [0579D] filiam comitis Cenomanensium Heliae, Guiburgem nomine, ex qua duos suscepit filios et filias totidem. Hujus autem matrimonii causa fuit mater; nam, dum idem adolescens in curia comitis Pictaviensium domini sui, pincernae fungeretur officio, audita fratris primogeniti morte, ab eodem comite captus est et vinculis mancipatus, occasione quorumdam castellorum, quae ab eo contendebat violenter eripere, quae pater ejus et frater in finibus praedicti comitis jure haereditario, sed de feodo praedicti comitis diu possederant. Quod audiens mater, quae jam ab ejus patre multo ante diverterat et ad dominum regem Francorum se contulerat, maternis mota visceribus, apud dominum regem supplex imploravit et obtinuit, quod filius ejus a vinculis absolutus, [0580A] paternae restitueretur haereditati; insuper etiam effecit, ut supra nominati comitis Heliae unicam filiam, cum eis omni haereditate, dominus rex ejus filio uxorem concederet; ex qua, ut praediximus, duos filios genuit et filias in eodem numero. Primogeniti nomen fuit Gaufridus, qui patri successit in eodem comitatu, cui senior Henricus, rex Anglorum potentissimus, filiam unicam Mahaldam nomine, domini Henrici Romanorum imperatoris viduam, uxorem dedit; ex qua idem Gaufridus tres suscepit filios: Henricum videlicet, qui nunc Angliae regnum strenue et prudenter administrat; et Gaufridum, qui cognominatus est Plantagenest; et Willelmum, qui dictus est cognomento Longaspata. Nomen vero secundi, ejusdem domini Fulconis filii, [0580B] materni avi nomen referentis, Helias; cui Rotoldus comes Perchensis filiam suam unicam uxorem dedit, spondens, quod de caetero uxorem non duceret, sed omnem haereditatem suam cum omni integritate in eum moriens transferret. Pactorum tamen immemor et promissorum prodigus, uxorem duxit, sororem comitis Patritii, nobilis de Anglia viri; ex qua plures suscepit liberos: unde praedictus Helias ab ejus haereditate contra spem factus est alienus. Nomina autem filiarum, alterius Sibylla, quae inclyto et nobili viro domino Theoderico Flandrensium comiti nupsit, ex quibus ortus est Philippus, qui hodie Flandrensium procurat comitatum; nomen secundae Mahaldis, quae praedicti Anglorum regis Henrici filio [0580C] desponsata fuerat; sed, antequam convenirent, sponsus in Angliam navigans, naufragium passus, pelago submersus est; ejus vero sponsa, perpetuum vovens caelibatum, in claustro puellarum religioso admodum, apud Fontem Ebraudi, sanctimonialem perpetuo vitam duxit.

CAPUT II. Quod antequam vocaretur a domino Balduino rege, causa peregrinationis Hierosolymam venerat; et de ejus in regem promotione.

Praedictus igitur Fulco uxore defuncta, Hierosolymam orationis gratia, priusquam a domino rege vocaretur, petierat: ubi magnifice plurimum in Dei servitio se habens, populi universi gratiam et domini regis, et universorum principum familiaritatem [0580D] plurimam, meritis exigentibus acquisivit; quippe qui centum equites per annum integrum in regno suis habuit impensis; tandemque sospes ad propria regressus, filias nuptui, filios autem matrimonio collocans, comitatum suum optimo statu composuit; dumque strenue et prudenter annos aliquot post suum reditum suis incumbit negotiis, ecce dominus rex Hierosolymorum de successione sollicitus, videlicet apud quem primogenitam suam nuptui collocaret, post multam deliberationem, de communi universorum principum consilio, sed et de populi favore, quosdam de principibus suis, dominum videlicet Villelmum de Buris, dominum Guidonem Brisebarre, ad praedictum dirigit comitem, invitans eum ad filiae nuptias et regni successionem; [0581A] qui compositis rebus et ordinato comitatu, data benedictione liberis suis, assumens sibi de honestis proceribus suis, iter veniendi ad domini regis vocationem arripuit; cui postquam in regnum ingressus est, statim infra paucos dies, sicut ex pacto tenebatur, primogenitam suam, ei matrimonio copulavit, conferens eidem dotis nomine, duas civitates maritimas, Tyrum et Ptolemaidam; quam quasi triennio possidens, continuo comes sicut ante quasi vocabatur. Defuncto igitur domino rege XI Kal. Septemb. anno ab Incarnatione Domini, 1131, idem comes cum praedicta uxore, XVIII Kal. Octob. in die exaltationis Sanctae Crucis, in ecclesia Dominici Sepulcri, a domino Willelmo, bonae memoriae Hierosolymorum patriarcha, solemniter [0581B] et ex more coronatus et consecratus est.

CAPUT III. Senior Joscelinus Edessanus comes, aeger in lectica hostibus occurrit; et obtenta victoria carne solvitur; et de filio ejus Joscelino.

Per idem tempus, dominus Joscelinus comes Edessanus, longa aegritudine fatigatus, lecto decubans, mortis imminentem exspectabat diem. Ceciderat enim anno proxime praeterito circa partes Halapiae, super eum turris ex crudis lateribus compacta; quam cum hostibus in ea inclusis ut facilius caperet, suffodi fecerat; subfossa subito corruens, incautum oppresserat; unde eum sui cum multo labore, quasi sepultum et contritis artubus, vix [0581C] eruerunt: quo languore multo tempore maceratus, adhuc egredi nitentem detinebat animam; cum ecce nuntius advolans, Soldanum Iconiensem obsedisse quoddam ejus castrum, cui nomen Cressum, nuntiat. Quo audito, vir magnanimus, sicut erat corpore debilis et prorsus impotens, sed mente validus, filium praecepit ad se evocari, injungens ut, assumpta secum universa regionis illius militia, hosti supra nominato viriliter occurreret et locum patris suppleret impotentis. Ille vero objiciens, quod praedictus Soldanus in gravi multitudine diceretur advenire, respectu tantarum virium paucos se habere, coepit se excusare; unde pater, pensata pusillanimitate filii, et ex eo verbo qualis futurus esset, colligens, militares praecipit convocari copias, [0581D] et populum regionis universum. Quibus paratis, sibi aptari lecticam mandat; et in eam ascendens, hostibus occurrit, doloris oblitus et impotentiae; in quo cum aliquantulum cum exercitu processisset, nuntiat ei unus de magnatibus regionis Gaufridus, cognomento Monachus, Soldanum audito ejus adventu, obsidionem a castro dimovisse praedicto et iter ad reditum maturasse. Quo cognito, comes lecticam qua gestabatur, ad terram deponi jussit; et erectis in coelum manibus et devoto spiritu, Domino cum suspiriis et fletu gratias agens, quod in novissimis suis eum benignus et misericors Dominus tanta gratia visitasset: quod seminecis, et in ipsis mortis vestibulis constitutus adhuc hostibus Christianae fidei esset formidabilis, in gratiarum [0582A] actionibus ultimum coelo tradidit spiritum, relicto filio aequivoco suo, sed a paterna gloria degenere plurimum, et eodem universorum bonorum ex asse haerede instituto. Fuit autem idem Joscelinus junior, ex sorore Leonis Armeni, viri inter suos potentissimi, natus; pusillus statura, sed membris plenioribus, robustus valde, carne et capillo niger, faciem habens latam, sed morbi, qui vulgo variola dicitur, cicatricibus respersam; oculis tumentibus, naso prominente; vir liberalis et militaribus actionibus conspicuus; sed commessationibus supra modum deditus, Veneris operibus et carnis deserviens immunditiis, usque ad infamiae notam. Hic nobilem corpore, sed moribus nobiliorem, Willelmi de Saona viduam, nomine Beatricem, [0582B] uxorem duxit; ex qua filium, tertium Joscelinum suscepit; et filiam, quae prius uxor fuit Rainaldi de Mares, postea domini Almarici comitis Joppensis, qui postea fuit Hierosolymorum rex: unde natus est Balduinus Hierosolymorum rex sextus, et Sibilla soror ejus. Hic autem, ut in inferioribus dicetur, ignavia, et peccatis suis exigentibus, universam regionem, quam pater suus congruo rexerat moderamine, perdidit.

CAPUT IV. Rex vocatur ab Antiochenis; et malitia principissae aperitur.

Anno igitur primo regni domini Fulconis, cum esset tam civitas, quam tota regio Antiochena [0582C] principis destituta solatio; mortuus enim fuerat ante dominum regem dominus Boamundus junior, unica filia haerede relicta, timentes magnates illius regionis, ne protectoris defectu provincia illa hostium pateret insidiis, dominum regem ad se vocant, ut partium illarum curam gereret, et omnia ad suam revocaret sollicitudinem. Uxor enim principis praedefuncti, domini regis Balduini filia, dominae Milisendis soror, mulier callida supra modum, et malitiosa nimis, quosdam habebat suorum commentorum fautores, quibus cooperantibus, circa principatum malignari studebat; volens sibi universam regionem, filia quam ex marito susceperat, exhaerede facta, vindicare; et sic demum obtento principatu, pro arbitrio suo ad secunda vota migrare. [0582D] Pater autem ejus, dum viveret, statim defuncto marito, haec eadem machinantem industrie satis praevenerat; et eam vi ejectam ab Antiochia, jusserat esse contentam eo quod maritus nomine donationis propter nuptias in eam contulerat, duabus videlicet urbibus maritimis, Gabulo et Laodicia. Illa porro, patre defuncto, putans congruam invenisse opportunitatem, ad prius conceptum iterum aspirabat propositum. Horum autem studiorum complices munerum largitione et promissis superamplioribus, quosdam potentiores effecerat, Willelmum videlicet de Sehunna, Guarentonis fratrem et Pontium comitem Tripolitanum, necnon et Joscelinum juniorem Edessanum comitem. Quod timentes regionis illius magnates, quanto poterant [0583A] studio, ejus impiis moliminibus obviam se dare nitebantur. Unde et dominum regem, ut praemisimus, eo citaverant intuitu, ut in his eum haberent adjutorem et regioni solatium non deesset.

CAPUT V. Properanti Antiochiam; comes Tripolitanus se opponit; sed a rege devincitur. Res Antiochena in tuto collocatur.

Audita igitur Antiochenorum legatione; et super regionis illius turba quam periculosam nimis metuebat, motus dominus rex vehementer, ad illorum vocationem properans, usque Berythum pervenit. Sed comite Tripolitano per terras suas illi transitum prohibente, assumpto sibi Anselmo de Bria, nobili viro et fideli suo, usque ad portum Sancti [0583B] Simeonis navigio pervenit: ubi ei occurrentes nobiles et potentes Antiochenorum proceres, in urbem eum introduxerunt, ejus imperio subjicientes universam regionem. Comes autem Tripolitanus, licet domini regis sororem haberet uxorem, ut saepe dictum est, tamen festinus post regem, ad partes se contulit Antiochenas, ut gratia principissae, cujus muneribus corruptus dicebatur, ejus actibus se opponeret. Habebat autem idem comes in partibus illis duo castra, Arcicanum videlicet, et Rugiam, quae pro uxore possidebat. Dederat enim ea dominus Tancredus, piae in Christo recordationis, moriens uxori, causa donationis propter nuptias. Haec comes armis communiens et militia, dominum regem et suos inde coepit molestare. Quod Antiocheni [0583C] aegre nimis ferentes, regem persuasionibus impellunt, ut illi occurrens, ejus praesumptuosos refrenaret impetus. Qui eorum verbis acquiescens, memor injuriarum quas veniens, eo transitum prohibente, pertulerat, illuc cum omnibus quas habere potuit copiis, contendit. Factum est autem, quod circa praenominatam Rugiam convenientes, instructis utrinque aciebus, hostiliter committerent, et diu ancipiti eventu congrederentur adinvicem. Tandem rex factus superior, comitem cum suis in fugam vertit; et confectis agminibus multos de ejus cepit militia quos in vincula conjectos, Antiochiam perduxit tandem per viros industrios, et fideles pacis interpretes, reconciliatis adinvicem rege et [0583D] comite, resignatis comiti quos rex ceperat de suis militibus, regionis status in meliorem videtur devenisse conditionem. Timentes tamen illius provinciae prudentiores, ne domino rege ad propria reverso, intestinis regio concuteretur seditionibus et sic hostibus amplior ad nocendum pateret occasio, regem profusis exorant precibus, quatenus moram apud eos faciat longiorem. Rex autem considerans per Domini misericordiam regnum suum in tuto collocatum, plena tranquillitate gaudere; et eam in qua erat, rectoris plurimum indigere patrocinio regionem, benigne annuit; et tam urbem quam adjacentia communi procerum consilio congruo moderamine disponens, quantam rebus propriis et exactam magis, ut ad optimum statum [0584A] cuncta proveheret, impendebat sollicitudinem. Unde omnium gratiam civium, et etiam principum, qui in fidelitatis perseverabant debito, sibi comparaverat cumulatiorem. Collocatis itaque eorum in tuto rebus, et negotiis ordine congruo dispositis, cum jam per tempus aliquod, prout necessitas eorum videbatur exigere, moram fecisset necessariam, revocante eum domesticorum cura, reversus est in regnum; cura principatus nobili et industrio viro Rainaldo, cognomento Mansuer, commissa.

CAPUT VI. Iterum ab Antiochenis revocatur. Sanguinis in finibus Tripolitanis castrum quoddam obsidet; rex sororis interventu, obsidionem solvit.

Procedente autem tempore, dum idem rex in regni [0584B] a Deo sibi commissi viriliter desudaret necessitatibus, et Marthae more, circa frequens ministerium ejus negotia sedula provisione procuraret, adest nuntius ex parte Antiochenorum, referens infinitam Turcorum manum e sinu Persico, et universo Orientali tractu, flumine magno Euphrate transito, circa partes Antiochenas in multitudine gravi consedisse. Quo audito, de statu sibi commissi principatus, et salute in eo degentium, plurimum anxius; eoque maxime, quia omnem spem suam in eum projecerant: nihilominus etiam et inde sollicitus, quod proverbialiter dici solet:

Tua res agitur paries dum proximus ardet; intelligens finitimorum defectum in suum redundare periculum: decernens, fratribus auxilio indigentibus [0584C] subsidia ministrare, opus esse honestum; accitis sibi de regno universo equitum peditumque auxiliis, ad iter accingitur, illuc cum omni celeritate contendens. Dumque in proficiscendo cum suis agminibus Sidonem usque pervenisset, ecce soror ejus, domina Cecilia, comitissa, Pontii Tripolitani comitis uxor, flebilia nuntiat, dicens: Sanguinum Halapiae principem, Turcorum potentissimum satrapam, in multitudine virtutis suae in praesidio quodam suo, cui Mons Ferrandus nomen, maritum suum obsedisse. Orat ergo et urgentissima, femineo more, rogat instantia, quatenus caeteris ad tempus dilatis, quae non tantam exigerent diligentiam, negotiis, marito in angustiis posito mature [0584D] subveniat. Cujus nimia rex motus instantia, dilato ad modicum priore coepto, illic dirigit acies, assumptis de comitatu nonnullis, qui relicti fuerant de comitis expeditione, militibus. Audiens igitur Sanguinus, dominum regem ad solvendam obsidionem properare, habito cum suis consilio, quid utilius videretur, obsidionem gratis solvit, cum suis legionibus, ad propria reversus.

CAPUT VII. Rex Antiochiam properat; hostes qui convenerant in fugam vertit; hostium spoliis ditantur Antiocheni.

Hinc itaque, domino comite interim expedito, rex ista sollicitudine liber, ad coeptum redit opus, et Antiochiam, sicut prius proposuerat, maturatis festinat itineribus. Audito ejus adventu, Antiocheni [0585A] ei obviam exeuntes, cum omni gaudio tantum hospitem suscipiunt, spem habentes quod per ejus industriam, nostium, qui advenire dicebantur, violentiam tolerare possent sine periculo. Non multum enim proficere consuevit, licet ingens fuerit sine duce multitudo; et cohortes numerosae sine rectore, quasi arena sine calce, vix solent sibi cohaerere. Nuntiatur interea consonantibus rumoribus et fama celeberrima, quod hi qui Euphratem transtisse in manu robusta, et apparatu copioso nimis dicebantur, adjunctis sibi quos circa fluvium, locorum peritis, invenerant, in finibus Halapiae castra locaverant, regionem totam improvisis incursionibus depopulaturi. Convenerant porro ex omnibus conterminis finibus, in locum unum, [0585B] cui nomen est Canestrivum; inde collecta omni multitudine, consilio eorum qui locorum habebant peritiam, ex improviso per omnem provinciam irruptiones facturi; quo comperto, dominus rex, convocatis ex omni principatu militaribus copiis, cum suis quos secum habebat familiaribus, egressus Antiochia circa castrum Harenc castrametatus, substitit prudentis more, quia

. . . . . male cuncta ministra Impetus, STAT. per dies aliquot, ut hostes, qui majores dicebantur habere copias, suos pugna lacesserent, aut alio quovis modo conceptum aperirent propositum. Videns autem quod nihil tale molirentur, sed securi [0585C] in castris moram quietam agerent, adhuc fortasse majora praestolantes suffragia, irruit super eos repente; et incautos reperiens, antequam arma possent corripere, gladiis instat, perforat lanceis; vix paucis conceditur equorum beneficio, caeteris interemptis, fuga mortem evadere. Relictis igitur castris omni commoditate et varia supellectile repletis, caesisque ex eis innumeris, et quasi ad tria millia, victores nostri, hostium spoliis usque ad fastidium onusti, et jam plura nolentes, equos, mancipia, armenta, greges, tentoria, omne genus praedae et manubiarum omnimodam varietatem secum trahentes, Antiochiam cum summa laetitia et tropaeorum insignibus reversi sunt. Extunc coepit dominus rex omnium Antiochenorum indifferenter, [0585D] tam procerum quam popularium, corda plenius reconciliata, et omnium habere favorem. Nam prius occasione principissae cui domini regis ingrata et suspecta erat praesentia, quidam de majoribus ei fuerant adversi, faventes principissae intuitu munerum, quae illa profusa largiebatur munificentia.

CAPUT VIII. Hierosolymitanus patriarcha et regni principes praesidium fundant valde necessarium, cui nomen Castrum Arnaldi.

Interea, dum dominus rex in partibus Antiochenis ita detineretur occupatus, et illius regionis negotia ad suam revocaret sollicitudinem, tanquam propria, quousque ibi de communi consilio princeps ordinaretur, nostri qui in regno remanserant, dominus [0586A] videlicet patriarcha, et cives Hierosolymitae, in domino habentes fiduciam, collectis in unum viribus, juxta locum antiquissimum, Nobe, qui hodie vulgari appellatione dicitur Bettenuble, in descensu montium, in primis auspiciis campestrium, via qua itur Liddam, et qua pervenitur ad mare, praesidium solido fundant opere, ad tutelam transeuntium peregrinorum; ibi enim in faucibus montium inter angustias inevitabiles, maximum iter agentibus solebat imminere periculum, Ascalonitis subitas irruptiones illic facere consuetis. Consummato itaque feliciter opere, nomen indicunt, castellum Arnaldi locum dicentes: factumque est per gratiam Domini, etiam praedicti castelli beneficium, quod adire volentibus Hierosolymam, aut ab ea [0586B] redire, minus periculosus factus est transitus, et via multo securior.

CAPUT IX. De regis consilio mittitur ad Raimundum Pictaviensium comitis filium, qui Constantiam Boamundi ducat uxorem.

Adepta itaque dominus rex tam insigni victoria, Antiocheni principatus pro libero arbitrio disponens negotia, clarus habebatur admodum, duorum regnorum moderamina divina provisione sortitus, in utroque prosperis affluens, populum cum plena tranquillitate tuebatur. Accedentes porro ad eum illius regionis primores, specialiter autem quibus domino Boamundo, principi jam defuncto, et filiae ejus adhuc pupillae fidelitatem observare cordi [0586C] erat, dominum regem familiariter adeunt, orantes intime, ut qui plenius nobilium virorum et illustrium adolescentium, in partibus ultramontanis habebat notitiam, eos edoceret, quem de tot principibus evocarent, apud quem domini sui filiam, bonorum paternorum haeredem, nuptui commodius collocarent. Qui gratanter suscipiens verbum, et fidem simul et sollicitudinem commendans, in partes cum eis hujus deliberationis ingressus, transcursis plurimis, de communi omnium consilio placuit, ut nobilis quidam et praecipuae indolis adolescens, Raimundus nomine, domini Willelmi Pictaviensium comitis filius, ad hoc vocaretur. Is in curia domini Henrici senioris, Anglorum regis, [0586D] apud quem arma sumpserat militaria, moram facere dicebatur, domino Willelmo, fratre ejus primogenito, Aquitaniam jure haereditario gubernante. Libratis ergo deliberationis partibus, id expedientius esse arbitrati, legatos occulte dirigunt, Geraldum quemdam cognomento Jeberrum, fratrem Hospitalis, cum litteris domini patriarchae et procerum universorum: timentes ne si solemniter et per majores citaretur personas, principissa, sicut erat mulier malitiosa nimis, impedimenta moliretur. Erat enim cuivis impedire adventum facile; nam Rogerus tunc Apuliae dux, postmodum autem rex, Antiochiam cum omnibus pertinentiis suis, quasi jure sibi debitam haereditario, tanquam domino Boamundo consanguineo suo volens succedere, [0587A] vindicabat. Robertus enim Guiscardus, Boamundi senioris pater, et Rogerus Siciliae comes, qui cognominatus est Bursa, hujus Rogeri regis pater, fratres fuerunt ex utroque parente. Junior autem Boamundus, senioris filius, fuit pater istius adolescentulae ad cujus nuptias praedictus adolescens Raimundus invitabatur. Oportebat igitur caute illum evocari, ne comperto ejus adventu, aut vi, aut insidiis, ejus aemuli praepedirent accessum. His igitur ita dispositis, dominus rex, prosequente eum universorum gratia, ad partes Hierosolymitanas se contulit.

CAPUT X. Bernardus Antiochenus patriarcha moritur; Radulphus Mamistanus archiepiscopus ei succedit cum tumultu. [0587B]

Per idem tempus, Bernardus vir grandaevus, plurimum bonae memoriae, simplex ac timens Deum, primus Latinorum apud Antiochiam patriarcha, tricesimo sexto sui pontificatus anno, viam universae carnis ingressus est. Post cujus obitum, cum universi illius amplissimae sedis suffraganei, tam archiepiscopi quam episcopi, de more convenissent, ut ecclesiae pastoris destitutae solatio utiliter providerent; et super eo ipso tam salubri negotio in palatio patriarchali, diligentiores mutuo (sicut in talibus fieri solet) haberentur tractatus, Radulphus quidam Mamistanus archiepiscopus, de castro Danfrunt oriundus, quod in confinio Normanniae et Cenomanensis dioeceseos situm est, vir militaris, magnificus [0587C] et liberalis plurimum, plebi et equestri admodum acceptus ordini, absque fratrum et coepiscoporum conscientia, solo populi, ut dicitur, suffragio electus est, et in cathedram Principis apostolorum inthronizatus. Quod audientes qui ad hoc, ut sibi patriarcham, auctore Domino, praeficerent, convenerant, timentes furentis et vociferantis populi indiscretos impetus, divisi sunt ab invicem, ei quem non elegerant obedientiam exhibere recusantes. Ille tamen nihilominus ecclesiam et palatium occupans, statim sine mora pallium de altari beati Petri, nulla ad Ecclesiam Romanam habita reverentia, sibi assumpsit. Processu quoque temporis nonnullos de suffraganeis ecclesiae in suam attraxit communionem. [0587D] Et ut multorum relatione cognovimus, si canonicorum ecclesiae pacem amplexus fuisset, nec eorum turbare possessiones spiritu superbiae ductus praesumpsisset, potuisset tranquillo statu vitam ibi transegisse. Sed quia verum est, quod proverbialiter dici solet: Difficile est ut bono claudantur fine, quae malo sunt inchoata principio; peccatis suis exigentibus, prae multitudine divitiarum ita factus est insolens, et neminem prae se ducens hominem, ut potius Antiochi quam Petri vel Ignatii successorem se exhiberet. Majores enim ecclesiae, alios violenter ejecit, alios vinculis et carceri, quasi capitalium reos, mancipavit. Inter quos quemdam Arnulfum nomine, Calabrum natione, virum utique nobilem et litteratum, item Lambertum mirae simplicitatis hominem [0588A] et honestae conversationis, litteratum etiam, ejusdem ecclesiae archidiaconum, in quodam praesidio tanquam viros sanguinum, in diversorium calce plenum detrusit in carcerem, et per multos afflixit dies, dicens eos in mortem suam conspirasse. Haec et iis similia, in subditos effera mente pertractans, universorum in se provocabat odium. Vixque inter familiares et domesticos, pravae stimulis conscientiae agitatus, tutus ei videbatur locus. Sed de his hactenus, nam in sequentibus, tempore opportuno, de ejus exitu suo loco dicemus.

CAPUT XI. Papa Honorius vita decedit; substituitur ei Innocentius; oritur schisma periculosum. Willelmus Tyrensis archiepiscopus carne migrat; Fulcherius ei substituitur; Romam proficiscitur; pallium petit et obtinet. [0588B]

Dum haec in Oriente geruntur, dominus Honorius papa extremum diem claudens, fatale debitum solvit; dumque de substituendo ei successore inter cardinales tractaretur, divisa sunt eorum desideria: ita quod, non valentes in idem consonare, sub contentione duos elegerunt, Gregorium videlicet, diaconum cardinalem Sancti Angeli, quem consecrantes vocaverunt Innocentium; et Petrum, qui cognominatus est Leonis, presbyterum cardinalem, tituli Sanctae Mariae Transtiberim, quae dicitur Fundens oleum, quem etiam consecrantes, qui eum elegerant, Anacletum vocaverunt. Ortum est igitur schisma periculosum nimis, ita ut non solum quae infra Urbem erant periclitarentur ecclesiae, et populus [0588C] mutua caede periret; verum etiam pene orbis concuteretur universus, regnaque diversis accensa studiis inter se colliderentur. Obtinuit tandem, post multos labores et immensa pericula, dominus Innocentius, praedicto Petro, papatus aemulo, prius vita defungente. Per eosdem dies migravit ad Dominum carnis onere deposito, praedictus noster praedecessor Willelmus, primus Latinorum, Tyrensium archiepiscopus, post urbis liberationem. Nam dum adhuc ab hostibus detineretur, ordinatus fuerat ad titulum ejusdem ecclesiae quidam Odo, qui ante ejusdem urbis liberationem vita decesserat, ut praemissum est; cui substitutus est dominus Fulcherus bonae memoriae, Aquitanicus natione, patria Engolismensis, [0588D] vir religiosus ac timens Deum, modice litteratus, sed constans et amator disciplinae. Hic apud suos abbas exstiterat canonicorum regularium in monasterio cui Cella nomen; sed postmodum tempore praedicti schismatis, quod inter dominum Innocentium papam et Petrum Petri Leonis filium exortum est, favens praedicto Petro Gerardus Engolismensis episcopus, apostolicae sedis legatus, alii parti praestantes assensum molestiis quampluribus fatigabat. Quod vir vitae venerabilis non ferens, sumpta licentia a fratribus, orationis gratia Hierosolymam venit, tandemque in claustro ecclesiae Dominici Sepulcri regularem vitam et assiduitatem professus, ad ecclesiam Tyrensem vocatus est. Rexit autem eamdem ecclesiam strenue et feliciter [0589A] annis duodecim, quartus ante nos, qui nunc eidem ecclesiae, non electione meriti, sed sola Domini dignatione et patientia praesidemus. Qui, postquam a domino Hierosolymitano patriarcha Willelmo, suae munus consecrationis accepit, exemplo praedecessoris sui volens ad Ecclesiam Romanam pro obtinendo pallio properare, ab eodem patriarcha et ejus complicibus passus est insidias et violentiam, ita ut vix et cum multa difficultate manus eorum posset effugere et ad Ecclesiam Romanam pro causa praedicta pervenire, sicut ex tenore litterarum domini papae Innocentii manifeste deprehenditur. Ait enim:

INNOCENTIUS episcopus, servus servorum Dei, venerabili fratri GUILLELMO Hierosolymitano patriarchae, [0589B] salutem et apostolicam benedictionem.

Magisterium totius Ecclesiae et ecclesiasticae institutionis beato Petro apostolorum principi, coelesti privilegio esse collatum, evangelica declarat auctoritas.Et infra:

Miramur autem, quoniam cum Romana Ecclesia pro liberatione orientalis Ecclesiae tantopere laboraverit, et filiorum multorum sanguinem effundendo, corda tam ecclesiasticorum quam saecularium ad ejus servitium excitaverit, nequaquam, prout convenit, eidem matri suae hac vice respondere curasti; parum enim tibi visum fuerat, quod venerabilem fratrem nostrum Fulcherum Tyrensem archiepiscopum, more praedecessorum suorum pro susceptione pallii ad Romanam Ecclesiam venientem, disturbare praesumpseras, [0589C] nisi et erga eum a nobis redeuntem te inhumanum difficilemque, et nimis asperum exhiberes: adeo quod nec antiquam dignitatem Tyrensis Ecclesiae sibi restituere; nec de damnis ibi illatis, aut etiam de Caypha, sive Porphyria, juxta mandatum nostrum infra tres menses, post acceptionem nostrarum litterarum ei justitiam facere volueris; cum utique satis indignum sit ut honor qui sibi, si ei obediret, ab Antiochena exhiberetur Ecclesia, a te vel tuis successoribus subtrahatur. Praeterea in subjectos illius nimis potestative diceris te habere. Quocirca auctoritate apostolica mandando tibi praecipimus, sicut ejusdem matris tuae piis optas studiis atque solatiis confoveri, sicut in tuis necessitatibus ejus patrociniis desideras adjuvari, [0589D] jam dictum archiepiscopum diligas et honores, et in nullo perturbare praesumas: quin potius de omnibus, de quibus apud te querimoniam deposuerit, sibi plenam justitiam infra quadraginta dies, postquam praesentia scripta susceperis, exhibere non differas, nec aliquid in subditos suos contra statuta canonum praesumas. Alioquin timendum tibi est, ne tam ipsum quam suffraganeos suos a tua obedientia subtrahamus, eosque in manu nostra retineamus.

Data Later. XVI Kal. Jan.

CAPUT XII. Praecipit Romana Ecclesia ut idem obediat Hierosolymitano pontifici; et eum locum obtineat apud eum, quem prius obtinuerat apud Antiochenos.

Reversus ab Ecclesia Romana mandatum accepit, [0590A] ut quousque deliberaretur, utri duorum patriarcharum perpetuo cederet, interim sicuti et praedecessori ejus dictum fuerat, Hierosolymitano obediret; eamque dignitatem in Hierosolymitana obtineret Ecclesia, quam ejus praedecessores in Antiochena, quandiu ei obedierunt, obtinuerant. Certum est autem, quod inter tredecim archiepiscopos qui a diebus apostolorum sedi Antiochenae subditi fuerunt, Tyrensis quidem primum locum obtinuit, ita ut in Oriente Protothronos appelletur, sicuti in Catalogo pontificum suffraganeorum, qui ad Ecclesiam Antiochenam respiciunt continetur. In quo sic legitur: Sedes prima, Tyrus, sub qua sunt episcopatus XIII. Sedes secunda, Tarsus, sub qua sunt episcopatus V. Sedes tertia, Edessa, sub qua sunt episcopatus X. [0590B] Sedes quarta, Apamia, sub qua sunt episcopatus VII. Sedes quinta, Hierapolis, sub qua sunt episcopatus VIII. Sedes sexta, Bostrum, sub qua sunt episcopatus XIX. Sedes septima, Anavarza, sub qua sunt episcopatus IX. Sedes octava, Seleucia, sub qua sunt episcopatus XXIV. Sedes nona, Damascus, sub qua sunt episcopatus X. Sedes decima, Amida, sub qua sunt episcopatus VII. Sedes undecima, Sergiopolis, sub qua sunt episcopatus IV. Sedes duodecima, Theodosiopolis, sub qua sunt episcopatus VII. Sedes tertia decima, Emissa, sub qua sunt episcopatus IV. Metropolitani per se sustinentes VIII. Archiepiscopi duodecim.

Quod ergo primum locum inter suffraganeos Hierosolymitanae Ecclesiae [obtineret] quodque de solo domini papae mandato eidem obediat Ecclesia Tyrensis, [0590C] ex rescripto litterarum domini Innocentii, ad eumdem Willelmum Hierosolymitanum directarum, manifeste colligitur; quod sic habet:

INNOCENTIUS episcopus, servus servorum Dei, WILELMO Hierosolymitano patriarchae, salutem et apostolicam benedictionem.

Quanto munificentiae supernae benignitas Hierosolymitanam Ecclesiam tuis temporibus altius sublimavit, tanto magis expedit personam tuam erga fratres suos humaniorem existere, et eos qui tibi obedientiam exhibent, charitate mutua honorare. Proinde fraternitati tuae mandamus, quatenus venerabilem fratrem nostrum Fulcherium Tyrensem archiepiscopum, qui ex mandato sanctae Romanae Ecclesiae tibi [0590D] obedit, fraterni amoris intuitu diligas et honores: sollicite providens, ne sibi gravamen aliquod inferas; vel sub obtentu hujuscemodi subjectionis, quae utique ex beneficentia apostolicae sedis, tibi et Ecclesiae Hierosolymitanae impenditur, Tyrensis Ecclesia, nobilis et famosa, suae justitiae aut dignitatis patiatur aliquod detrimentum. Indignum est enim ut honor qui sibi, si ei obediret, ab Antiochia exhiberetur, a te vel tuis successoribus subtrahatur.

Data Albani, XVI Kal. Augusti.

CAPUT XIII. Mandatur ejus suffraganeis ut ei obediant; et ad hoc plures diriguntur epistolae.

Redeunti igitur, licet cum molestia, restituti sunt ei de suffraganeis ejus, qui in manu Hierosolymita ni [0591A] patriarchae usque ad illam diem fuerant, Acconensis, Sidoniensis et Berythensis; reliquos autem, id est Biblitanum, Tripolitanum, Antaradensem, qui alios episcopatus ejusdem Ecclesiae, in manu sua velut proprios possidebant, Antiochenus patriarcha violenter detinebat, eam solam praetendens occasionem, quod ei non obediret, non quod ad ejus jurisdictionem eos respicere denegaret; quod ne fieret, sed ad matrem suam Tyrensem Ecclesiam redirent, idem dominus Innocentius papa praeceperat, scribens tam praedictis episcopis, quam Antiocheno patriarchae, in hunc modum:

INNOCENTIUS episcopus, servus servorum Dei, venerabilibus fratribus GERARDO Tripolitano, R. Tortosano et H. Biblitano episcopis salutem, et apostolicam benedictionem.

[0591B] Scire debet vestra fraternitas quoniam status Ecclesiae tunc clarius elucescit, cum gradus in ea constituti illaesi servantur; et quae debetur praelatis singulis, absque contentione seu contradictione, reverentia exhibetur. Unumquemque etenim ex his qui sibi subjecti sunt, considerare convenit, quanta suos praelatos si quos habeat, reverentia et honorificentia debeat honorare; quae si injuste et immerito subtrahantur, unitatis status profecto nutabit, ad quem ecclesiastica doctrina, ob majorem firmitatem, diligenti consideratione omnia in se ordinando reduxit. Ne igitur ecclesiarum vestrarum honor vel dignitas ob contentionem seu rebellionem indebitam minuatur vel annulletur, per apostolica vobis scripta mandamus [0591C] atque praecipimus, quatenus venerabili fratri nostro Fulcherio, Tyrensi archiepiscopo, tanquam metropolitano vestro debitam obedientiam et reverentiam deferatis. Nos enim vos et Ecclesias vestras, Tyrensi Ecclesiae, quae vestra metropolis est, auctoritate apostolica restituimus, et a juramento vel fidelitate, qua patriarchae Antiocheno estis astricti, eodem modo absolvimus. Si vero nostris mandatis obedire, et intra tres menses post harum acceptionem litterarum, ad obedientiam praedicti fratris nostri redire neglexeritis, sententiam quam ipse in vos canonice promulgabit, nos auctore Deo, ratam habebimus.

Datum Laterani, XVI Kal. Februarii.

[0591D] Ne autem ab Antiocheno patriarcha, qui eos diu detinuerat, et vir erat potentior, praepedirentur domini papae jussionem exsequi, scripsit eidem patriarchae, in haec verba:

INNOCENTIUS episcopus, servus servorum Dei, venerabili fratri RADULPHO Antiocheno patriarchae, salutem et apostolicam benedictionem.

Sanctorum canonum institutionibus continetur, ut unusquisque suis terminis contentus existat, nec in aliena jura irrepat. Ea etiam quae nobis fieri nolumus, tam divinis quam humanis legibus, proximis nostris facere prohibemur. Quae cum ita sint, fraternitati tuae mandamus, quatenus suffraganeos Tyrensis Ecclesiae non impedias quin venerabili fratri nostro Fulcherio archiepiscopo, metropolitano suo, [0592A] debitam obedientiam et reverentiam deferant: alioquin canonicis sanctionibus contraitur, si metropolitanis a suis suffraganeis obedientia subtrahatur. Optamus enim ut circa praelatos et subditos suum jus, et proprius ordo absque contradictione servetur.

Datum Laterani, XVI Kal. Februarii.

Nec solum his ita scripsit dominus papa, verum etiam et illis qui a patriarcha Hierosolymitano detenti fuerant; qui ejus timore, mandatis apostolicis obedire detrectabant, eodem modo praecipiens injunxit, ut omni occasione postposita, domino Tyrensi obedientiam exhiberent, in hunc modum:

INNOCENTIUS episcopus; servus servorum Dei, venerabilibus fratribus BALDUINO Berycensi, BERNARDO Sidoniensi, JOANNI Ptolomaidensi episcopis, salutem [0592B] et apostolicam benedictionem.

Ad hoc sancti Patres diversos esse in Ecclesia gradus et ordines voluerunt, ut dum subjectionem et reverentiam minores majoribus exhibent, una fieret ex diversitate connexio, et recte officiorum gereretur administratio singulorum. Gravat autem nos, et valde miramur, quod cum vobis jampridem litteris apostolicis praeceperimus ut venerabili fratri nostro Fulcherio Tyrensi archiepiscopo, metropolitano vestro, obedientiam et reverentiam exhiberetis, quasdam occasiones et interpretationes minus idoneas praetendendo, id facere contempsistis; cum utique quasi peccatum ariolandi, sit repugnare; et quasi scelus idololatriae, nolle acquiescere (I Reg. XV). Mandamus itaque vobis, et auctoritate apostolica iterato praecipimus, quatenus [0592C] omni occasione submota eidem fratri nostro de caetero pareatis, nec sub obtentu obedientiae, quam alicui primati dependitis, sibi subjectionem et reverentiam metropolitano vestro debitam aliquatenus subtrahatis. Quod si contemptores ulterius exstiteritis, sententiam quam idem archiepiscopus in vos canonice protulit, aut protulerit, nos auctore Domino, ratam habebimus. Si vero pro eo quod eidem fratri nostro obedieritis, a patriarcha Hierosolymitano aliquid contra vos fuerit constitutum, nos eamdem sententiam viribus carere decernimus, et nullius momenti esse censemus.

Datae Laterani, XVI Kal. Februarii

CAPUT XIV. Aperitur unde et ex qua causa haec inter duos patriarchas orta sit controversia; et qua ratione se quisque tueatur. [0592D]

Ne autem in admirationem cuiquam veniat, quod cum prius Tyrensem archiepiscopum quatuordecim de jure suffraganeos habere diximus, dominus autem papa non nisi sex scribit; sciendum est, quod Paneadensis civitas, quae est Caesarea Philippi, nondum habebat episcopum, et isti sex reliquos detinebant episcopatus. Sidoniensis enim detinebat, sicut et nunc etiam detinet, Sareptanum; Tripolitanus vero Botriensem, Archensem, Artuscensem; Antaradensis vero, qui et Tortosanus dicitur, Aradiensem et Maracleensem. Ex his autem sex, Antiochenus patriarcha tres sibi habebat obedientes, [0593A] Antaradensem videlicet, Tripolitanum et Bibliensem. Captis enim praedictis urbibus, in eis consecravit episcopos, ea intentione, ut Tyrensi metropoli expedita, et archiepiscopo juxta prisca constituta sibi debitam exhibente obedientiam, ipse eos sine difficultate ei, sicut et de jure tenebatur, restitueret. Erant autem eae praedictae civitates in comitatu Tripolitano, unde, domino rege non impediente, liberius hoc poterat facere Antiochenus patriarcha; in reliquis autem tribus, Berytho, Sidone et Ptolomaida, quae est Accon, dominus Hierosolymitanus patriarcha consecravit episcopos tali intentione ut, capta urbe Tyrensium, et ibi per eumdem archiepiscopo consecrato, eos sibi restitueret; praesumebat enim, ut contra priscam consuetudinem [0593B] Tyrensis aliquando ei deberet obedire, fiduciam habens in litteris domini papae Paschalis, quibus domino Balduino, primo Hierosolymorum regi et domino Gibelino, tertio Hierosolymorum patriarchae, concessisse videbatur, quod quascunque civitates dominus rex aut ejus exercitus acquisierant jam, vel acquisituri erant, omnium earum episcopi Hierosolymitano patriarchae subjacerent; sicut praemissum est, cum de regno domini Balduini, Hierosolymorum regis primi, tractaremus. Sic igitur universa Tyrensi provincia, antequam ipsa metropolis expediretur, expedita, praedicti duo patriarchae dioecesim inter se diviserunt; et quod extra regnum erat, ab eo loco qui dicitur Passus pagani, [0593C] inferius, Antiochena habuit et habet Ecclesia; quod vero citra est et intra regni fines continetur, Hierosolymitanus possedit patriarcha. Tandem vero urbe Tyrensi per Domini misericordiam liberata, post annum ab ejus liberatione quartum, Hierosolymitanus ibi, ut praediximus, consecravit archiepiscopum, et eos quos detinebat sibi restituit suffraganeos. Cum medio tempore, dum eam in propria cura Hierosolymitanus haberet patriarcha, ita attenuata est et ad nihilum redacta, ut etiam de Ecclesiis quae infra ambitum ejusdem civitatis erant, non nisi unam futuro reservarent archiepiscopo. Factumque est, sicuti vulgari proverbio dici solet, ut petentibus et immeritis, de alieno corio fierent larga corrigia; contendunt etiam usque [0593D] hodie, de nostris visceribus praedicti duo domini, in nostram injuriam fortes, de nostra paupertate facti locupletiores; et distractis membris, quorum integritate a diebus antiquis, a temporibus apostolorum, consentientibus sanctis et universalibus septem synodis, longe lateque floruerat, lacera jacet, et suis potioribus mutilata membris exspectat consolationem, et non est qui consoletur eam; porrigit manum, et non est qui adjuvet; facti sumus similes illis de quibus dicitur:

Quidquid delirant reges, plectuntur Achivi.(HORAT., Ep. I, II, 14). Satiantur de nostris carnibus, quibus utinam aliquando id contingat ad vomitum! Hujus tamen tanti causam mali Romanae non immerito imputamus [0594A] Ecclesiae; quae, dum Hierosolymitano nos praecipit obedire, ab Antiocheno indebite nos patitur decurtari; nos enim, si nostra nobis restitueretur integritas, prono animo, sicuti sumus filii obedientiae, alterutri illorum parati essemus sine contradictione, sine molestia, subesse. Nemini autem alienum videatur a nostro proposito, qui professi sumus historiam conscribere, quod de nostrae statu ecclesiae haec interseruimus; nec enim decet nos aliena tractare, et nostrorum immemores fieri negotiorum. Sicut enim proverbialiter dici solet, Male orat, qui sui obliviscitur. Sed nunc ad historiam redeamus.

CAPUT XV. Comes Joppensis apud regem accusatur, et grandis in regno excitatur tumultus.

[0594B] Reverso itaque domino rege a partibus, ut praemisimus, Antiochenis, ecce iterum turba periculosa nimis suboritur. Nam ex causis quibusdam, quidam in dominum regem, de majoribus regni principibus conjurasse dicuntur, Hugo videlicet comes Joppensis, et Romanus de Podio, dominus regionis illius quae est trans Jordanem. Quod ut evidentius pateat, altius aliquantulum repetenda est historia. Tempore domini Balduini de Burgo, qui hunc Fulconem in regno praecesserat, nobilis quidam vir, et apud suos potens, Hugo de Pusato, de episcopatu Aurelianensi, cum uxore Mamilia, filia domini Hugonis Cholet, comitis de Ruci, orationis gratia Hierosolymam petens, filium habuit in Apulia. Uxor enim [0594C] ejus gravida iter arripuerat; quem, quoniam tenellus erat nimium et cum salute non poterat deportari, ibi dimisit apud dominum Boamundum consanguineum suum; et transfretans, ad dominum regem Balduinum, item secundum carnem propinquum, venit. Cui rex statim post introitum suum, civitatem Joppen, cum pertinentiis suis, sibi et haeredibus suis, jure haereditario dedit habendam; ubi non multo post, praedictus nobilis homo vitam morte finivit. Cujus uxorem eum praedicta urbe dominus rex cuidam iterum nobili viro, comiti videlicet Alberto, fratri comitis de Namura, viri potentissimi de imperio, de episcopatu Leodiensi, concessit. Cum autem uterque intra modicum tempus decessisset vita, tam comes praedictus quam [0594D] uxor ejus; Hugo praedictus qui puer in Apulia remanserat, jam pubes factus, patris haereditatem, more parentum, ad se jure haereditario devolutam, a domino rege petiit et impetravit; qua obtenta, dominam Emelotam, Arnulfi patriarchae neptem, et magnifici viri domini Eustachii Grener viduam, duxit uxorem; ex qua praedictus dominus Eustachius filios susceperat geminos, Eustachium juniorem, urbis Sidoniensis dominum, et Galterum, qui Caesareae praefuit. Defuncto autem domino Balduino dominoque Fulcone in regni solio sublimato, contigit inter eumdem dominum regem comitemque praenominatum, ex causis occultis graves oriri simultates. Dicebatur a nonnullis quod dominus rex suspectum nimis haberet comitem, ne cum domina [0595A] regina familiaria nimis misceret colloquia; cujus rei multa videbantur exstare argumenta. Unde et maritali zelo succensus, inexorabile odium adversus eum dicebatur concepisse. Erat autem idem comes adolescens, corpore procerus, decorus forma, actibus insignis militaribus, gratiosus in oculis omnium, in quem videbantur naturae dona plena liberalitate convenisse; ita ut in regno vel corporis elegantia, vel generositatis titulo, vel rei militaris experientia, nullum procul dubio haberet parem; dominae quoque reginae ex parte patris valde proximus; eorum enim patres consobrini fuerant, id est duarum sororum filii. Quidam vero verbum hujusmodi palliare volentes, dicebant id solum odiorum fuisse fomitem, quod comes quasi arrogans et de [0595B] se plus aequo praesumens, domino regi nolebat, more aliorum regni principum, subjici; et ejus detrectabat cervicose nimis imperiis obedire.

CAPUT XVI. Galterus Caesariensis comitem ad duellum provocat; ille se ad hostes confert; a suis destituitur.

Exsurgens interea Galterus Caesariensis, ejusdem comitis privignus, vir toto corpore elegantissimus, viribus insignis, aetate integer, a domino rege, ut dicitur, subornatus, in coetu procerum, praesente domino rege, ubi curia erat frequentissima, publice, et more accusatoris objicit comiti quod majestatis crimine reus erat, et quod contra domini regis salutem, cum quibusdam factionis ejusdem [0595C] complicibus, contra bonos mores et contra nostrorum disciplinam temporum conspirasset. Comes vero inficiatus crimen, se ipsum obtulit, quod judicium curiae super objectis, tanquam in hac parte innocens, paratus erat subire. His ita se habentibus verbis, de consuetudine Francorum, decernitur inter eos pugna singularis, et ad exsequendam pugnam dies competens designatur. Comes vero soluta curia, Joppen reversus, dubium est an veritus conscientiam, et objecti criminis reum se cognoscens, an curiam habens suspectam, ad praefixam diem praesentem se non exhibuit; unde majorem objecti criminis merito incurrit, etiam apud fautores suos, suspicionem. Curia vero, et procerum conventus, ejus attendentes contumaciam, eum licet [0595D] absentem, tanquam objecti criminis reum condemnaverunt. Quod comes intelligens, rem est aggressus usque ad illam diem inauditam, odio populi et omni indignatione dignam: Ascalonam enim urbem, nomini Christiano invisam, et hostibus familiarem nostris, navigio properans, contra dominum regem ab hostibus opem postulaturus, ingressus est. Illi vero videntes nostrorum intestina praelia et domesticas seditiones suis incrementis accedere, et nostrorum esse causam periculorum, gratuitum impendunt assensum: sumptisque ab eo obsidibus et pactis hinc inde redactis ad consonantiam, Joppen reversus est. Porro Ascalonitae pertinaci in nos et obstinato odio ducti, et de comitis foedere et gratia facti securiores, solito protervius, et magis confidenter [0596A] fines nostros invadentes, liberis discursibus, nemine prohibente, praedam agentes usque Arsur, quae alio nomine dicitur Antipatrida, currere non timuerunt. Quod audiens rex, convocatis de universo regno militaribus copiis, et populi immensitate multa, Joppen obsidet. Haec videntes quidam de fidelibus ejus, qui cum eo erant in eadem urbe, Balianus videlicet senior, et quidam alii Deum timentes, quod ita in praeceps totus ire decreverat comes; et quod fidelium et amicorum salutaribus suorum monitis, ab incoepto pernicioso revocari non poterat, sed causas pertinaciter amplioris tractare periculi non vereretur, relinquentes quae ab eo habebant beneficia, meliores partes secuti, ad dominum regem se contulerunt.

CAPUT XVII. Civitas Joppensis obsidetur; regni principes de pace tractant; Belinas interim ab hostibus capitur. [0596B]

Interea dominus patriarcha Willelmus, vir mitissimus et pacis amator, et quidam de regni principibus, videntes intestina haec praelia regno nimis esse periculosa, attendentes illud evangelicum: Omne regnum in se ipsum divisum desolabitur, et domus supra domum cadet (Matth. XII, 25); timentes, sicut et merito timere poterant, ne hac occasione hostibus Christiani nominis damni inferendi major pateret occasio et opportunitas, medios se constituunt, et de bono pacis inter dominum regem, et saepe dictum comitem conantur utiles invenire tractatus. [0596C] Tandem vero post multas altercationes, sicut in hujusmodi fieri solet, placet pacis compositoribus, ut pro bono pacis, et ut domino regi aliquid amplioris impenderetur honoris, comes per triennium extra regnum fieret: quo peracto, cum domini regis gratia in regnum iterum, sine calumnia quam pro eodem negotio de caetero pateretur, cum suis quos eduxerat ei liceret introire; interim vero de redditibus possessionum suarum, omne ejus debitum, et quod undecunque contraxerat aes alienum, persolveretur. Per idem tempus, dum dominus rex circa Joppen ita esset occupatus, et dominus Rainerius cognomine Brus, cum aliis regni principibus ibidem moram faceret, civitas Pancadensis, a Tegelmeluch Damascenorum rege obsessa, [0596D] antequam rex obsessis ministrare posset, quod cum multa instantia procurabat, subsidium, violenter effracta, in manus devenit hostium. Captis quoque civibus, et qui in ea erant stipendiariis utriusque tam equitum quam peditum ordinibus, uxor praedicti nobilis et strenui viri cum aliis transmigrationem passa est captiva.

CAPUT XVIII. Comes Joppensis apud Hierosolymam malitiose vulneratur; fit tumultus iterum; sed recepta convalescentia, ex condicto mare transit.

Interea comes Joppensis transitum exspectans, dum Hierosolymis prout consueverat moram faceret, accidit quod in eo vico, qui dicitur Pellipariorum, ante meritorium unius negotiatorum, Alfani [0597A] nomine, dum super mensam ejus alea luderet, quidam miles natione Brito, super comitem nihil tale verentem, sed pro ludo sollicitum, ex improviso educens gladium, multis eum, et hostiliter nimis confodit vulneribus, in facie universorum astantium. Fit ergo repentinus statim populorum concursus, et civitas omnis, audita facti acerbitate immanissimi, concussa est et infremuit vehementer. Sermo publice unus in omnium ore vertebatur, non sine regis conscientia hoc fieri potuisse; nec maleficum, nisi de regis favore confisum, talia praesumpsisse moliri; spargitur per vulgus universum, comitem innocentem injustas pati calumnias; et regem odii quod adversus eum gratis, et praeter merita comitis, conceperat, nimis evidens argumentum [0597B] dedisse. Accedit itaque comiti plebis favor, et gratia popularis: et quidquid ei objectum fuerat, totum de malitia processisse videbatur. Quod sane postquam domino regi compertum innotuit, volens factum purgare et se constituere manifestis indiciis innocentem, maleficum jubet judicio sisti, et pro commisso flagitio, omnibus notorio, nec accusatore nec testibus indigente, ubi juris ordo non erat necessarius, dignam pro meritis praecipit reportare sententiam. Convocata igitur curia, de communi consensu, praedictus sicarius, mutilationis membrorum judicatur subire discrimen. Quod, postquam regi nuntiatum est, exsecutioni praecipit mandari sententiam, eo solo excepto, ne lingua inter mutilanda membra computetur; illam excepit, ne forte diceretur studiose factum, [0597C] ut illi amputaretur lingua, ne se missum a rege et rei veritatem posset confiteri. In quo plane facto, prudenter nimis suae rex praevidit existimationi, multumque conceptam adversus se compescuit indignationem; nam ab illo, neque secreto neque publice, vel ante vel post membrorum dispendium potuit extorqueri, quod de domini regis mandato vel conscientia ad illud tam enorme factum processisset sed de proprio motu: et sperans in eo se domini regis gratiam promereri posse, id tale praesumpsisse fatebatur. Comes autem curae proprii corporis habendae gratia, et causa procurandae salutis moram faciens, recepta ad plenum convalescentia, moestus plurimum, tum pro illata [0597D] recenter injuria, tum quia per loca incognita mendicare, propria haereditate extorris, compelleretur, juxta condictum regno egressus, in Apuliam se contulit, ubi dominus Rogerus, qui universam illam jam sibi subjugaverat regionem, eum benigne recepit, putans quod causa invidiae virum strenuum et nobilem ejus aemuli regno depulissent; et ei compassus, comitatum contulit Garganensem: ubi morte praeventus immatura, vir lugendus posteris, in regnum deinceps non est reversus. Ab ea die quicunque comitis apud dominum regem fuerant delatores et incentores odii, dominae Milisendis reginae, quam etiam objecti criminis quodammodo respergere videbatur infamia, et dolor immanissimus, [0598A] expulsi comitis macerabat praecordia, indignationem incurrentes, exactam pro tutela proprii corporis oportebat habere diligentiam. Maxime autem Roardum seniorem, qui postmodum dictus de Neapoli, qui dominum regem praecipue in eam induxerat odiorum materiam, domina regina quibus poterat persequebatur modis. Non erat eis tutum, ante ejus accedere praesentiam; sed et publicorum conventuum se subtrahere coetibus erat consultius; sed nec domino regi, inter fautores et consanguineos reginae, tutus omnino erat locus. Tandem placata ejus indignatione per quorumdam eorum familiarium interventionem, rex alios quoque ejusdem rancoris participes, multa vix reconciliavit instantia, eatenus tantum, ut ante ejus praesentiam [0598B] eis liceret cum aliis introire. Rex autem ab ea die ita factus est uxorius, ut ejus quam prius exacerbaverat, mitigaret indignationem, quod nec in causis levibus, absque ejus conscientia attentaret aliquatenus procedere.

CAPUT XIX. Fit treuga cum Damascenis; restituuntur captivi qui apud Belinas capti fuerant.

Per idem tempus, petentibus Damascenis a domino rege pacem temporalem, praeter alia quae gratia obtinendi foederis contulerunt, omnes captivos, quos in urbe Paneadense ceperant, simulque et praedicti strenui viri, cujus erat civitas, domini videlicet Rainerii Brus uxorem ex compacto restituerunt. [0598C] Quam vir egregius et insignis post biennio reversam, ad maritalis amplexus participium de votus admisit. Cognoscens autem postmodum quod non satis prudenter se apud hostes habuerat, et maritalis tori reverentiam non satis caute, matronarum more nobilium, observaverat, abjecit eam a se; illa vero culpam non inficiens, claustrum sacrarum virginum Hierosolymis ingressa, voto se obligans perpetuae continentiae, sanctimonialis effecta est. Ea demum defuncta, praedictus vir inclytus Agnetem duxit, domini Willelmi de Buris neptem; quam postmodum eodem defuncto, Girardus Sidoniensis accepit uxorem: unde natus est Rainaldus, qui nunc eidem Sidoniorum praeest civitati. Praedictam [0598D] vero Paneadensium urbem, quam ita diximus domini sui absentia superatam, quidam Assissinorum magistratus, Emir Ali nomine, a populo suo diu possessam, suscepta pro ea compensatione placita, nostris non multo ante tempore resignaverat et tradiderat habendam, quam sine intervallo rex praedicto viro, jure haereditario concesserat possidendam. Quis autem sit Assissinorum populus, et quam frivolas et Deo odibiles sequatur traditiones, in sequentibus loco et tempore docebimus; interim autem id de eis novisse sufficiat, quia populus est Christianis, et aliarum sectarum nationibus, et maxime principibus suspectus admodum et merito formidabilis.

CAPUT XX. Raimundus Pictaviensium comitis filius occultus accedit, et Antiochiam perveniens, Boamundi filiam Constantiam uxorem ducit, invita et renitente principissa, ejusdem puellae matre, et obtinet principatum. [0599A]

Interea qui ab Antiochenis pro domino Raimundo, Pictaviensium comitis filio missi erant, ut praemisimus, prout eis injunctum fuerat sollicite investigantes, ubi compendiosius eum invenire possent, certis didicerunt relationibus, eum apud dominum Henricum seniorem Anglorum regem, a quo et arma sumpserat militaria, moram facere. Unde recto itinere in Angliam abeuntes, praedictum ibi reperiunt adolescentem; cui causa viae secretius [0599B] patefacta, de consilio domini regis benefactoris sui, verbum oblatum devotus amplectitur, et viae necessaria praeparans, iter nemini notus ingreditur. Praesenserat porro dux Apuliae Rogerus, quae de illius vocatione apud Antiochiam concepta fuerant; unde in singulis Apuliae urbibus maritimis praetenderat insidias, ut eum comprehenderet, sperans quod si ejus posset transitum praepedire, facilius ad petitam haereditatem, redemptis pecunia illius regionis magnatibus, posset obtinere compendium. Verum dominus Raimundus prudenter celans propositum, omni fastu deposito, tanquam unus de popularibus, nunc pedes, nunc vilibus insidens jumentis, inter plebeios iter carpebat incoeptum, [0599C] nulli unquam vel leve generositatis aut copiarum praetendens argumentum. Socii autem ejus per turmas divisi, simul et familia, quidam per diaetas tres aut quatuor praecedebant, quidam vero sequebantur, tanquam ad eum nullum habentes respectum. Sic ergo peregrino et vili amictus habitu, et servorum plerumque subiens officia, specie fallens universos, hostis prudentis et potentissimi declinavit tendiculas. Perveniens itaque Antiochiam, amicos suo exhilaravit adventu; quibusdam vero non modicam intulit formidinem, qui principissae fautores, hujus promotioni resistere nitebantur. Porro modico ante tempore, postquam tamen praedicti missi fuerant, ut dominum Raimundum citarent, Aaliza principissa domini Boamundi vidua, dominae [0599D] quoque Milisendis reginae soror, quam pater ejus a civitate exclusam Antiochena, Laodicia et Gabulo jusserat esse contentam, interveniente apud regem sorore sua, ne actibus ejus obviaret, quorumdam procerum fulta patrocinio, iterum Antiochiam ingressa est, pro domina se gerens; et universa ad suam revocabat sollicitudinem. Inter haec Radulphus Antiochenorum patriarcha subdolus, et in omni via sua multiplex, principissae persuaserat ut ejus interim adversus clericos suos, qui eum persequebantur, gratia fungeretur et obsequiis, quod is qui vocatus erat, et venisse dicebatur, dominus Raimundus, ei esset destinatus, et futurus maritus; credulamque nimis hac vana spe deludebat. Raimundus autem praesentiens, quod absque [0600A] domini patriarchae gratia et consilio ad optatum pertingere non posset, per interpretes utrique familiares, aditum quaerit, quomodo domini patriarchae sibi favorem comparet et plenius conciliet affectum. Exigitur ergo a domino Raimundo, ut juramento corporaliter praestito, domino patriarchae fidelitatem exhibeat; versa vice, suscepturus sine difficultate puellam in uxorem, et cum omni quiete principatum; interseritur etiam pactis, quod si domini Raimundi frater, Henricus nomine, in partes descenderet Antiochenas, dominus patriarcha fideliter elaboraret, quomodo puellae matrem, domini Boamundi viduam, cum duabus urbibus maritimis et earum finibus, haberet uxorem. Sic ergo pactis interpositis et jurejurando roboratis, [0600B] admissus est in urbem, adhuc exspectante matre, ut sibi omnis ille nuptiarum fieret apparatus; et confestim ad basilicam apostolorum Principis deductus, dominam Constantiam adhuc intra nubiles degentem, annos tradente domino patriarcha, et id fieri postulantibus magnatibus universis, duxit uxorem. Principissa vero audiens quod delusa esset, Antiochia subito egressa, in suam se contulit regionem, principem postea inexorabili odio persecuta. Ab ea igitur die de elato factus elatior, solidas nimium se sperans in domino principe bases recepisse dominus patriarcha, solito se exhibebat arrogantiorem, de domino principe plus aequo praesumens, et plane deceptus; nam princeps pro magna [0600C] ducens ignominia, quod ab eo fidelitatem extorserat, beneficii immemor, coepit eum hostiliter persequi; et juramenti prodigus, adversariis ejus adjunctus est.

CAPUT XXI. Quis, et qualis, et ex qua majorum prosapia fuerit Raimundus, describitur

Erat autem idem dominus Raimundus, egregii sanguinis prisca generositate insignis, corporis eximia proceritate et tota ejusdem gratissima compositione praestantissimus; adolescens, vix prima malas vestitus lanugine, speciosus forma prae regibus et principibus orbis terrae, verbo et affabilitate commendabilis, tota sui habitudine venustam principis [0600D] eximii praetendens elegantiam; armorum usu et rei militaris experientia, omnibus qui eum praecesserunt, vel secuti sunt, anteponendus; litteratorum, licet ipse illiteratus esset, cultor; in divinis assiduus, ecclesiasticorum officiorum et maxime in diebus solemnibus avidus auditor; conjugalis integritatis, postquam duxit uxorem, sollicitus custos et servator; in cibo et potu sobrius, munificus et liberalis supra modum; sed parum providus, aleae et damnosis talorum ludis plus aequo insistens. Erat praeterea inter caeteros quos patiebatur defectus, animo praeceps, in agendis impetuosus, in ira modi nescius, rationis expers, parum felix; in ea fidelitate quam domino patriarchae promiserat juramenti immemor, et fidei interpositae prodigus.

CAPUT XXII. Ad comprimendam Ascalonitarum insolentiam rex castrum aedificat, cui nomen Gybelin, quod alio nonine Bersabee dicitur. [0601A]

Porro Ascalonitae illis diebus insolentiores solito, et successibus facti animosiores, universam regionem liberis nimium discursibus percurrebant. Erat autem eadem civitas principi Aegyptiorum subjecta potentissimo, qui timens ne, ea subacta, Christianorum exercitus in Aegyptum irrumperent, et ejus turbarent quietem, omni sollicitudine et sumptibus infinitis dabat operam, ut eam quasi pro muro inter se et nostram haberet regionem; formidansque ne continuis laboribus et bellorum indeficientibus periculis, suorum virtus succumberet, singulis [0601B] trium mensium spatiis, novos populos recentesque legiones in subsidium civium, cum victu necessario, et armorum copia sollicitus dirigebat. Hi autem qui de novo accedebant, volentes tirocinii sui vires experiri, et animositatis certa dare insignia, plerumque invitis veteranis, discursus et expeditiones, experimenti frequenter moliebantur gratia. Nostri vero videntes praesumptionem eorum non cessare, et vires indeficienter reparari, et morte civium, hydrae more, cives amplius et indesinenter suscipere incrementum; post multa consilia, optimum judicant, contra hanc hydram immanissimam, damno capitum factam locupletiorem, et toties attritam, graviter, in nostra pericula renascentem, [0601C] municipia in circuitu per gyrum aedificari, unde collecta facilius militia, et de vicino commodius hostium discurrentium refrenari posset impetus, et civitas frequentius impugnari. Proviso igitur loco ad hoc idoneo, circa radices montium in campestrium initio, quae inter montes et urbem praedictam continuo interjecta sunt tractu, in ea parte Judeae quae tribui Simeon sorte exiit in funiculo distributionis, urbem veterem et dirutam, Bersabee nomine reaedificare parant. Convocato itaque universi regni populo, domino quoque patriarcha Guillelmo et magnatibus, opus conceptum aggrediuntur, et incoeptum bonis avibus, consummatum, auctore domino felicius praesidium aedificantes muro insuperabili, antemuralibus et vallo, turribus quoque [0601D] munitissimum, milliaribus duodecim a praedicta distans Ascalona. Hic locus tempore filiorum Israel, terrae promissionis ab Austro, sicut et Dan, quae hodie dicitur Paneas, vel Caesarea Philippi a septentrione erat terminus, sicuti in Veteri Testamento saepius invenitur, a Dan usque Bersabee (Jud. XX, 1; II Reg. III, 10). Hic Abraham, sicut et alibi in plerisque locis, puteum dicitur fodisse, cui nomen ex aquarum copiis indidit, Abundantia. De his etiam et Josephus in libro Antiquitatum meminit dicens: Abimelech itaque et terram ei distribuit, et pecuniam, constitueruntque ut inter se sine dolo conversarentur, facientes ad quemdam puteum foedus quem Bersabeae vocant, quod foedus Putei dici potest; sic autem hactenus a comprovincialibus nominatur. [0602A] Dicitur autem et Puteus septimus, Arabice autem Bethgebrim, quod interpretatur domus Gabrielis. Consummato igitur praesidio, et partibus omnibus absoluto, de communi consilio traditur fratribus domus Hospitalis quae est Hierosolymis, qui usque in praesens depositum debita custodierunt diligentia, factique sunt impetus hostium in ea parte debiliores.

CAPUT XXIII. Comes Tripolitanus proditione quorumdam ex suis juxta Montem peregrinum occiditur; successit ei filius Raimundus; necem paternam ulciscitur.

Post haec non multo temporis intervallo, dominus Pontius comes Tripolitanus, Bezeuge Damascenorum principe militiae in fines Tripolitanos ingresso, [0602B] sub castro quod Mons peregrinus dicitur, hostibus cum omni suorum manu viriliter occurrens, dissolutis agminibus suis, et in fugam versis, captus est; et prodentibus eum Surianis, qui in Libanicis super eamdem civitatem habitant jugis, occisus est, Raimundo filio haerede relicto et in eodem comitatu successore. Captus est ibidem nihilominus dominus Giraldus, ejusdem civitatis episcopus; sed postquam apud hostes aliquandiu ignotus detentus est, dato pro se captivo uno, qui apud nostros detinebatur in vinculis, libertati pristinae restitutus est. Cecidit in eodem praelio nobilium praedictae urbis, sed et mediae manus hominum maxima multitudo. Raimundus autem patre defuncto, [0602C] collectis de residuo militiae auxiliis et pedestrium manu valida congregata, subito Libanum in virtute magna conscendens, omnes illos viros sanguinum, qui praedictum potentem virum in agrum Tripolitanum, suis persuasionibus induxerant, et quos paternae necis et publicae stragis reos esse deprehendere potuit, cum uxoribus et liberis, vinculis mancipatos Tripolim deduxit; ubi in praesentia populi, in ultionem sanguinis eorum qui in acie ceciderant, eos variis affecit suppliciis, et durissima mortis genera, tamen pro immanitate commissi sceleris debita, compulit experiri. Haec prima virtutis suae rudimenta praedictus adolescens comes, omnium in se provocans affectum et favorem concilians, dedit.

CAPUT XXIV. Joannes imperator Constantinopolitanus, versus Antiochiam properans, Ciliciam occupat universam. [0602D]

Nuntiatur interea, et multorum relatione divulgatur, quod dominus Joannes, Constantinopolitanus imperator, domini Alexii filius, convocatis de universi imperii finibus, populis, tribubus et linguis, in multitudine curruum et quadrigarum, et inauditis copiis equitum congregatis, in Syriam descendere maturabat; nec erat sermo fide vacuus. Statim enim ex quo fama comperit certiore quod Raimundo vocato cives ei Antiochiam tradidissent, et domini Boamundi filiam ei contulissent uxorem, disposuerat Antiochiam venire, multum indignans quod absque ejus conscientia et mandato, aut domini [0603A] sui filiam nuptui collocare praesumpserant; aut civitatem alterius ditioni, eo inconsulto, ausi fuerant mancipare. Eam enim cum universis adjacentibus provinciis ad sui jurisdictionem revocans, sibi vindicare contendebat; asserens magnos illos principes, viros virtutum, et immortalis memoriae, et a Domino missos, qui in prima venerunt expeditione, quos longum nimis esset enumerare per singulos, cum patre suo et imperio antecessore domino Alexio convenisse, multa munerum et obsequiorum interventione, quod quascunque urbes vel castella in tota illa profectione quocunque casu comprehenderent, ejus sine contradictione subjicerent imperio, et mancipatas pro posse et viribus quousque ipse cum suis adesset copiis, fideliter conservarent. [0603B] Et hoc allegabat gestis insertum et praedictorum principum juramentis corporaliter praestitis confirmatum. Certum est autem praedictos principes cum domino imperatore pacta iniisse; ipsumque versa vice conditionibus quibusdam se principibus obligasse, a quibus ipsum prius certum est defecisse: unde ei tanquam pactorum violatori se non teneri constanter asserebant, qui praedictis conditionibus interfuerant; eosque qui jam vita decesserant, nihilominus reddebant excusatos, dicentes eum prius tanquam varium et inconstantem hominem, et cum eis fraudulenter versatum, adversus sua pacta venisse. Unde et merito lege pactorum se dicebant absolutos: Iniquum est enim ei fidem servari, qui contra pacta nititur versari. Facto igitur per annum [0603C] continuum, missis procuratoribus per universum regnum, ad iter apparatu pro imperiali magnificentia necessario, in curribus et equis, thesauris numerum et pondus et mensuram nescientibus, et copiis infinitis, superato navigiis Hellesponto, qui vulgari appellatione dicitur brachium Sancti Georgii, viam versus Antiochiam dirigit, in multitudine gravi. Transcursis igitur mediis provinciis in Ciliciam pervenit, ubi moram faciens, Tarsum primae Ciliciae metropolim egregiam obsidens, occupavit eam violenter; et ejectis ex ea domini principis Antiocheni fidelibus, quorum fidei urbem praedictam commiserat, suos induxit. Ipsum autem et de Adama, et Mamistra et Anavarza secundae Ciliciae [0603D] metropoli celeberrima, et cunctis ejusdem provinciae civitatibus, et municipiis et oppidis quibuslibet, facere non distulit. Sicque universam Ciliciam per annos quadraginta, a principe Antiocheno sine calumnia possessam, ex quo praedicta Tarsus, per manum domini Balduini, fratris domini ducis; Mamistra vero cum omni reliqua regione, per manum domini Tancredi viri clarissimi, antequam Antiochia in nostram devenisset potestatem, Christianae libertati restitutae sunt, suo contra jus et pium vindicans imperio: inde etiam cum universis exercitibus suis in multitudine virtutis suae progrediens, Antiochiam accelerat; ad eamque perveniens, statim more hostili circumvallat obsidione. Ordinatis itaque per gyrum machinis et ingentibus tormentis [0604A] congruis stationibus collocatis, urbem coepit vehementius arctare.

CAPUT XXV. Sanguinus castrum cui nomen Montferantus, obsidet; rex cum comite Tripolitano obsidionem quaerit solvere, sed deficiunt; et victi. comes capitur, rex in castrum se recepit.

Dum haec circa Antiochiam aguntur, Sanguinus vir sceleratissimus, et Christiani nominis immanissimus persecutor, videns comitem Tripolitanum cum multa suorum manu paulo ante corruisse, regionem quoque universam militaribus destitutam auxiliis, in finibus Tripolitanis supra civitatem Raphaniam, in monte situm praesidium, cui nomen Mons-Ferrandus, de quo etiam superius [0604B] praemisimus, potenter obsidet; et oppidanos intus obsessos acriter impugnat, urget indesinenter et multa molestat instantia. Hoc audiens comes Tripolitanus Raimundus, adolescens, Pontii praedefuncti filius, domini regis ex sorore nepos, missis sub omni celeritate nuntiis, dominum regem profusis anxie precibus rogat, ut in tanta necessitate, rebus pene desperatis non moretur subvenire, sed opem laturus acceleret. Dominus itaque rex paterno more pro universis Christiani populi necessitatibus debitam gerens sollicitudinem, convocatis subito universis regni principibus et militaribus tam equitum quam peditum auxiliis conglobatis, impiger advolat, et Tripolitanis se ex improviso exhibet finibus. Occurrunt ibidem nihilominus et [0604C] domini principis Antiocheni, sinistra deferentes, nuntii, scriptis et viva voce asserentes, quod et verum erat, dominum imperatorem Antiochiam obsedisse; monentes et multa rogantes instantia, quatenus illuc cum omnibus copiis descendat, et fratribus in gravi anxietate positis, mature subveniat. Habita itaque deliberatione, quid in tam ancipiti facto fieri oporteret; placuit universis, ut prius Christianis in vicino castro vallatis, ministretur auxilium, quod satis leve videbatur; dehinc omnes unanimiter Antiochenis subventuri, progrediantur. Conjunctis igitur adinvicem, tam domini regis quam comitis viribus, et robore collato, hostibus obviam, gratia destituti divina, progredi nituntur. Ubi ad locum coeperunt appropiare destinatum, Sanguinus [0604D] audiens nostrorum adventum, obsidionem solvens, ordinatis agminibus, eis occurrit. Nostri quoque instructis aciebus et juxta militarem disciplinam dispositis, nihilo segnius unanimiter procedentes, versus oppidum, obsessis opem laturi, contendunt; et ut municipium alimentis vacuum, comportatis repleant necessariis. Qui autem duces erant itineris, nostrum praecedentes exercitum, errore an malitia dubium est, commodiorem et planam a laeva declinantes viam, montis ardua secuti, per loca invia et angusta nimis nostras inducunt acies, ubi Martiis congressibus locus non erat idoneus, nec habilis ad resistendum, neque ad impugnandum opportunus. Quod videns Sanguinus, [0605A] sicut erat vir sagacissimus, et rei militaris multam habens experientiam, videns meliorem se habere calculum, animo fervens, suos convocans, et inter millia suorum primus, verbo suos erigens, provocans exemplo, in medias nostrorum irruit acies; et viriliter dimicans, ad nostrorum stragem animat, et agmina nostra prima in fugam conversa prosternit. Videntes autem nostri majores exercitus, primas acies defecisse, et in nullo resistendi spem habere, seque in angusto positos, subveniendi afflictis copiam non habere, monent dominum regem ut saluti consulens, in vicinum se conferat praesidium. Quod videns dominus rex esse pro tempore expedientius, in praesidium se cum paucis recipit, pedestribus copiis pene omnibus, aut neci traditis [0605B] aut in vincula conjectis. Captus est ibi egregiae indolis adolescens comes Tripolitanus, et de equestri ordine cum eo capti sunt nonnulli. Pars autem dominum regem secuta, in municipium ingressi, vitae consuluerunt quocunque modo, et saluti. Amiserunt ergo illa die impedimentorum universam multitudinem, equos et ad sarcinas deputata animalia, quibus praedictum oppidum instaurare fuerat propositum. Nam qui in castrum fugientes ingressi sunt, vacui, et sola secum arma, quibus muniti erant, habentes, nihil victus intulerant. Cecidit illa die inter caeteros vir magnificus, nobilitate et armorum usu insignis Gaufridus Charpalu, domini Joscelini senioris Edessani comitis frater, cujus [0605C] interitus tanquam strenui viri, multis exstitit doloris causa amplioris, et universum concussit exercitum casus ejus lugubris.

CAPUT XXVI. Sanguinus iterum castrum obsidet; obsessi finitimos ad subsidium undique evocant.

Sanguinus interea videns nostros nihil prorsus alimentorum intulisse in castrum, se eorum copias habere universas, et omnes regni vires attrivisse, comitem quoque se habere in vinculis, regem etiam in castro semiruto et alimentis vacuo, cum regni majoribus inclusum; apposuit iterum municipium obsidione claudere; sperans non esse qui possit obsessis subsidium ministrare; idque praesidium infra paucos dies non dubitans se posse evincere. [0605D] Convocatis igitur in unum cuneis, redeunt nostrorum spoliis onusti, ampliorem praedam prae collectorum multitudine fastidientes; et castrum ordinatis in gyrum legionibus, obsidione vallat urgentissima. Porro intus cum domino rege se contulerant, de regni proceribus, Willelmus de Buris constabularius, Rainerus Brus miles insignis, Guido Brisebare, Balduinus de Ramis, Hemfredus de Torono, tyro et nimium adolescens; et alii plures, cum quibus rex habens consilium, deliberat quid in tanta, tamque angusta et urgente necessitate fieri oporteat. Decernunt ergo pariter, ut principem Antiochenum et Edessanum comitem Joscelinum juniorem in suum sollicitent subsidium; dominumque Hierosolymorum patriarcham cum universis [0606A] regni populis invitent; et interim eorum quocunque modo praestolentur adventum. Per idem tempus, dum haec circa Montem Ferrandum aguntur, Rainaldus, qui cognominatus est Episcopus, nepos domini Rogerii episcopi Liddensis, militiae Sancti Georgii primicerius, miles in armis strenuus et actibus militaribus insignis, dum Ascalonitas more solito, sed incaute prosequitur, in praetentas casu decidens hostium insidias, captus est. Interea non cessant nuntii, sed sub omni celeritate properant. Hic dominum principem debita stimulat instantia; et regis et suorum necessitates edocens, moras arguit, festinare monet attentius: ille dominum Edessanum comitem continuus incendit hortatibus. Tertius Hierosolymam festinus accelerat, et populum [0606B] commovet universum. Verum princeps Antiochenus dubius quid faciat, haeret aliquantulum; nam pro foribus habens imperatorem, urbi timet, si tentet abscedere: iterum domino regi in tanta necessitate posito, durum nimis et inhumanum reputat non subvenire. Tandem domini regis et Christiani populi molestiis et anxietatibus compatiens, civitatem suam Domino committens, satius judicat cum fratribus quantumlibet adversa sustinere, quam eis sic deficientibus, abundare prosperis, et qualibet tranquillitate gaudere. Convocat igitur proceres, et populi majores; revelataque cunctis propria conscientia, invitat omnes ad regis subsidium, et facile persuadet. Sponte enim in eadem Deo gratissima concurrunt omnes desideria; et [0606C] subito paratos se offerentes, ab urbe egressi, dominum imperatorem circa eamdem civitatem relinquentes, unanimiter ad domini regis subsidium proficiscuntur. Comes quoque Edessanus, cum universis viribus suis pari voto accingitur, et ad idem opus mira festinat celeritate. Dominus quoque Hierosolymorum patriarcha Willelmus, collectis universis copiis, quas in regno potuit invenire, assumpto sibi Dominicae crucis venerabili ligno, illuc impiger accelerat; et undique suffragia corrogans, in eorum subsidium mature contendit.

CAPUT XXVII. Bezeuge Damascenorum procurator, Neapolim incendit et depopulatur.

[0606D] His ita circa dominum regem se habentibus, Bezeuge regni Damascenorum procurator et princeps militiae de quo etiam superius fecimus mentionem, audiens regnum solito robore vacuum, regem in extremis regionibus obsidione clausum, principes et universum populum circa ejus liberationem sollicitum, ad illas partes unanimiter convolare; ratus ex tempore nocendi occasionem invenisse optatam, cum multa militia in regnum ingreditur; et Neapolim civitatem immunitam, muro et antemuralibus, et etiam vallo carentem, aggreditur ex improviso; et subito irruens, tanquam fur in nocte, in cives incautos gladiis, et toto desaevit spiritu, aetati non parcens, aut sexui; tandem serius admoniti, qui inventi sunt residui, in praesidium quod in medio civitatis [0607A] est, cum uxoribus et liberis, se cum multo labore recipientes, vix a caede et incendiis elapsi sunt. Ille autem, nemine prohibente, discursibus liberis universam urbem obambulans, incendiis cuncta subjiciens, praedam et manubias, et quaecunque desiderabilia in urbe depopulatus, indemnis recessit.

CAPUT XXVIII. Festinatur ad regis subsidium; sed obsessis majores interim inferuntur molestiae.

Sanguinus interea obsessos continuis urgens molestiis, moenia tormentis quatiens, machinis molares et saxa ingentia jaculatoriis in medium contorquens praesidium, domos prosternit interius, [0607B] non sine multa inclusorum formidine; tantis enim eos cautes violenter immissi, contorta omnimodorum telorum genera, opprimebant angustiis, ut jam intra muros nullus tutus ad occultandos saucios et debiles inveniretur locus. Ubique periculum, ubique discrimen, et mortis imago tremendae eorum se ingerebat oculis; et mentibus non deerat repentini timor interitus, et casuum praesentia sinistrorum. Ad hoc vir saevissimus, assultus ingeminat, et destinatis per vices agminibus, successionis quodam ordine vires reparat; et prioribus defatigatis, recentes subrogat, ut continuatum potius quam renovatum videretur praeliorum negotium. Nostri vero, non habentes ad hanc vicissitudinis recreationem [0607C] inducendam sufficientes copias, ipsi primos, ipsi novissimos continuatis laboribus sustinent impetus. Diminuebatur praeterea eorum diebus singulis numerus, aliis vulnerum acerbitate. aliis aegritudinum varietate decumbentibus; omnibus autem unus idemque defectus, et tolerandae perpetis molestiae par impotentia. Noctes enim, excubiis deputati trahebant insomnes; diebus vero, continuis congressionibus fatigati, nullas percipiendae quietis ad restaurandam corporum exinanitionem, hostes ferias indulgebant. Accedebat et ad malorum cumulum, quod nec ingredientes alimentorum aliquid intulerant; nec in castro, ex priore obsessione, erat aliquod victus residuum; nam quod ipsi inferre decreverant, in manus hostium cum omni [0607D] pervenerat integritate. Unde statim post ingressum, suos, nil aliud habentes, equos comederant, quibus deficientibus, omnis omnino defecerat alimonia. Attenuabantur itaque prae jejunio, etiam fortium et robustorum corpora; et inducta per inediam macies, strenuis etiam vires furabatur. Tanta praeterea erat inclusorum multitudo, ut nec ciborum sufficerent copiae ad hoc, ut unusquisque modicum quid acciperet: ita sane obsessorum multitudine universa municipii referta erant diversoria, ut vicus et plateae jacentium frequentia, quasi juncis strata viderentur; emissa quoque incaute jacula, casu et sine studio dirigentis lethalia inferebant vulnera. Haec omnia Sanguinus noverat plenius, eoque protervius suos ad instandum impellebat, quod nostros [0608A] haec molestius pati posse non dubitabat. Ad haec et circa oppidum tam frequentes hostium erant dispositae cohortes, et tanta diligentia omnes observabant aditus, ut nec ad nos accedere quispiam, nec de nostris egredi aliquis, quasi rem desperatam attentaret. Augebatur obsessis in dies molestia singulos, et victu penitus deficiente, nullum erat spei residuum; et rebus ipsis edocebantur, quam violentum sit famis imperium, et quam vere dictum sit illud: Asserit urbes sola fames. (LUCAN. III, 56.)

Id tamen pereuntem quocunque modo adhuc fovebat populum, quod principis et comitis Edessani, necnon et Hierosolymorum praestolabatur subsidium; et, quia animo cupienti nihil satis festinatur, omnis habebatur mora suspectior, dilatione votum [0608B] creverat, et hora pro anno computabatur.

CAPUT XXIX. Adest subsidium; sed interim rex ad deditionem inclinatur; et pactis initis, sospes ad propria regreditur.

Interea dum haec circa obsidionem sic aguntur, princeps Raimundus cum suis jam aderat legionibus, comes quoque Edessanus ingentia trahens agmina non longe aberat; sed et Hierosolymorum exercitus salutiferae lignum crucis sequentes unanimiter, maturato itinere accelerabant. Quo per nuntios fideles comperto, Sanguinus timens tantorum adventum principum; idque specialius reformidans, ne auditis obsessorum molestiis, eisque compatiens [0608C] dominus imperator, quem circa Antiochiam esse cognoverat, cum suis intolerabilibus copiis super se iratus irruat, antequam ad obsessos hic rumor perveniat, de pace primus missis internuntiis dominum regem et principes suos alloquitur; dicens: Castrum jam semitutum, ante se diu non posse stare; populum jejunum et fame laborantem, resistendi vires et animos amisisse; suum vero econtra exercitum, necessariis abundare; tamen domini regis intuitu, qui magnus et eximius esset princeps in populo Christiano, dicit se universos captivos quos paulo ante ceperat, tam comitem quam alios restituturum, et domino regi cum omnibus suis liberum et tranquillum exitum, et ad propria reditum, indulturum si ei castrum omnibus [0608D] vacuum restituere voluerint. Nostri porro nescientes tam praesens esse subsidium, praeterea fame, vigiliis, laboribus, angore attriti, vulneribus confossi lethalibus, imbelles facti et exhausti viribus, verbum oblatum cum omni aviditate suscipiunt, admirantes unde tanta hominis tam inclementis processerit humanitas: quacunque tamen occasione, porrectas gratanter suscipiunt conditiones. Pactis ergo hinc inde ad placitam utrinque redactis consonantiam, comes Tripolitanus restituitur, et cum eo captivorum maxima multitudo; statimque dominus rex cum suis egressus, ab hoste satis humane tractatus, praesidio Turcis resignato, confusus quidem, sed tamen de periculorum nimia perplexitate erutus, gaudens de montibus descendit in campestria Archis [0609A] contermina, ubi audito domini principis et domini comitis adventu, approbans eorum sollicitudinem et fraternam charitatem, sed sero oblatam conquerens, eis occurrit devotus; solutisque ingentibus gratiarum actionibus, quod pro ejus negotio tam sollicitos se exhibuerant, et quantum in eis erat, optatum ministraverant subsidium; et mutuis collocutionibus recreati, divisi sunt ab invicem, ad propria redeuntes.

CAPUT XXX. Princeps Antiochiam reversus, urbem obsessam reperit; imperatori totis viribus contradicit; sed tandem quorumdam interventu, eidem reconciliatur.

Dominus autem princeps, cujus res in arcto videbantur [0609B] constitutae, quia potentissimum orbis terrae principem ante suam civitatem hostilia meditantem dimiserat, Antiochiam sub omni celeritate rediens, per portam superiorem, quae praesidio civitatis et arci contermina est, ingressus, imperatorem adhuc in eodem perseverantem proposito reperit: ubi per dies aliquot habitis congressibus, nonnullis Antiochenis in imperatoris exercitum clam saepe, palam saepius irruptiones faciendo, damna eis frequenter intulerunt enormia; et cum eis more hostili, non attenta fidei professione, versabantur. Imperator quoque versa vice tormentis ingentibus et machinis jaculatoriis, cautes immanissimos, et immensi ponderis contorquendo, a porta pontis moenia caedendo et turres, urbis claustra debilitare [0609C] et effringere nitebatur. Dispositisque per gyrum legionibus, sagittis, et omnium missilium genere, necnon et fundibulariorum manu proterva, cives a muri propugnatione arcebant eminus; et ad suffodienda moenia aditum et opportunitatem nitebantur vindicare. His igitur ita se habentibus, timori erat prudentioribus utriusque exercitus, quod nisi maturo rei subveniretur consilio, res in eum casum esset deventura, in quo non facile, periculis emergentibus, remedia possent aptari convenientia. Interponunt se itaque viri timorati, partium arbitri, pacis portantes manipulos: et domini imperatoris ingressi castra, ejus verbis pacificis, et omni humilitate [0610A] praetenta, mitigare satagebant indignationem: rursum dominum principem adeuntes, prudenter et circumspecte nimis, prout opus erat, viam pacis student invenire. Tandem visum est arbitris et quaesiti foederis moderatoribus, quod dominus princeps ad imperialem accedens magnificentiam, in praesentia illustrium et inclytorum imperialis palatii, cum universorum coetu procerum suorum, cum debita solemnitate ei ligiam exhibeat fidelitatem; juretque praestito corporaliter sacramento, quod domino imperatori Antiochiam ingredi volenti, vel ejus praesidium, sive irato sive pacato, liberum et tranquillum non neget introitum. Et si dominus imperator ei Halapiam, Caesaream, Hamam, Emissam, sicut pactis erat insertum, principi restitueret quietas, quod his [0610B] et aliis circumadjacentibus, contentus urbibus, Antiochiam domino imperatori sine difficultate restituat jure proprietatis habendam; dominus vero imperator in recompensationem exhibitae fidelitatis, principi concedat, quod si, auctore Domino, eum contigerit Halapiam, Caesaream, et omnem circumadjacentem regionem sibi acquirere, totum principi sine molestia et diminutione accrescat; et jure perpetuo sibi et haeredibus suis, tamen in beneficio, quod feodum vulgo dicitur, tranquille possideat. Egressus est igitur dominus princeps, juxta condictum, cum omni suorum nobilium comitatu, ad castra imperialia: ubi cum debita honorificentia a domino susceptus imperatore, recensitis ad placitum hinc inde pactis consensum, fidelitatem suam domino imperatori [0610C] manualiter exhibuit; sed et statim praedictarum urbium cum omnibus pertinentiis suis dominus imperator investituram ei concessit, spondens firmissime, quod aestate proxime futura, eas auctore Domino, comprehensas corporaliter tradat. Sic itaque foedere completo, pace plenius restituta, vexillo imperiali super principalem praesidii arcem collocato, donis ingentibus cumulatus, cum suis princeps in civitatem est regressus. Dominus autem imperator, propter instantem hiemis asperitatem, cum universis exercitibus suis in Ciliciam reversus, circa Tarsum in regione maritima, hiemandi gratia se contulit.

== INCIPIT LIBER QUINTUS DECIMUS. == 0609]

CAPUT PRIMUM. Imperator Caesaream obsidet; principe et Edessano comite in ejus obsequio constitutis. [0609D]

Transcursis igitur circa partes Ciliciae mensibus hibernis, vere jam reducto, et gratam exercitibus referente temperiem, missa voce praeconia, et edicto imperiali publice mandatur primiceriis, centurionibus, quinquagenariis legionum, iterum cohortes instrui, instrumenta bellica reparari, armis accingi [0610D] populum universum. Praemissis ergo legationibus dominus princeps, dominus quoque comes Edessanus, aliique illarum partium primores invitantur, ut cum domino imperatore proficiscantur ad praelia. Quibus undique conglobatis, quasi circa Kal. Aprilis, tubarum stridore, clangore tympanorum, exercitus universus, ut pactis inter se et principem prius initis, satisfaciant, versus Caesaream acies dirigi praecipit, et fines hostium ingressus, [0611A] paucis evolutis diebus, ante praedictam urbem castrametatus est. His auditis, princeps et comes, convocatis ex universa regione suorum copiis, imperatorem sub omni celeritate sequentes, subito cum suis ante supra nominatam civitatem, paribus accensi desideriis adfuerunt. Est autem praedicta civitas, inter montem et fluvium, qui Antiochiam praeterfluit, fere in modum Antiochiae sita, partem sui maximam in plano usque ad flumen habens; partem quoque in declivo montis; praesidium vero in montis fastigio imminens, humanis inexpugnabile viribus est constitutum. Unde a laeva et a dextra demissis usque in fluvium moenibus, civitas ambitur cum suburbio sibi adjacente. Transito itaque fluvio, dispositisque in gyrum agminibus, ex ea [0611B] parte unde civitas suburbio ante se posito habilior ad impugnandum videbatur, urbem vallat obsidione. Hic demum machinis congrua provisione dispositis, turres ac moenia, et infra muros civium domicilia gravium immissione molarium, incessanter concutiunt, et crebris ictibus et vicaria immissorum cautium repetitione, non sine multa inhabitantium strage funditus dejiciunt, in quibus erat defensionis spes maxima, aedificiorum munimina. Urgebat dominus imperator, sicut erat vir magnanimus, studio fervente propositum, et propositis braviis, adolescentium gloriae cupidos, ad certamina et congressus Martios accendebat animos; lorica quoque indutus et accinctus gladio, casside caput tectus aurea medius immistus agminibus, nunc hos, nunc [0611C] illos sermonibus hortatur congruis; nunc exemplo tanquam unus e popularibus provocat, et instat viriliter, ut alios ad instandum reddat animosiores. Sic igitur vir egregia animositate insignis, sine intermissione discurrens, aestus belli a prima diei hora usque ad novissimam sustinens, nihil sibi quietis, ut vel cibum sumeret indulgebat; sed aut hos qui machinis deserviebant, ut frequentius et directius jacularentur, admonebat; aut iis qui in conflictibus desudabant, addebat animos, per vicarias successiones vires reparans, et pro deficientibus recentes surrogans, et integris conatibus validos. Princeps autem et comes, ut dicitur, adolescentes ambo, et illius aetatis laevioribus nimium [0611D] tracti studiis, caeteris in praelio et re militari desudantibus, aleam ludebant, non sine damno rei familiaris, assidue; et circa bellorum studia remissius se habentes, caeteros quoque a fervore instantiae, suo revocabant exemplo. Quod audiens imperator, et facto eorum pernicioso nimis motus, interius eos semel et secundo, familiari et secreta commonitione, revocare studuit, exemplum sui proponens, qui cum regum terrae et principum omnium esset potentissimus; nec labori proprii parcebat corporis, nec immensis sumptibus. Tandem cum per dies aliquot in hujusmodi congressionibus et assiduis conflictibus perseverasset exercitus, indignatus imperator, quod incomparabilibus ejus copiis urbs pusilla tam diu posset resistere, affectus taedio, moram arguens, [0612A] suorum accusans desidiam, ad fortiores animat insultus, et congressus ingeminans, acrius instare praecipit. Dumque urbis effractioni certatim instant, suburbium praedictum, quod in inferiore civitatis parte situm esse diximus, cominus effractum occupant violenter, civibus qui ibi reperti sunt, non parcentes, nisi forte qui ex eis verbo vel habitu, vel quovis signo Christianam professionem se esse sectaturum designaret. Multos enim fideles habebat et habuerat ab initio civitas illa habitatores, qui sub miserae servitutis jugo ab infidelibus dominis premebantur indebite.

CAPUT II. Indignatus idem, imperfecto negotio obsidionem solvit Antiochiam reversus.

[0612B] Sic ergo civitate ex parte quadam impugnata, timentes cives, violentas hostium in uxores et liberos et urbis penetralia irruptiones, pacem ad tempus postulant modicum, et impetrant postulatam. Erat porro illius civitatis dominus quidam nobilis homo, Arabs natione, Machedolus nomine; hic missis occulte ad imperatorem nuntiis, pro salute urbis et civium indemnitate, profusis cum omni humilitate supplicat precibus, et infinitam spondens pro eodem pecuniam. Indignatus enim imperator, quod princeps et comes ita dissolute et negligenter in expeditione se habuerant, eoque praecipue quod pro eorum negotio et implenda promissione videbatur laborare, maximum contra eos rancorem conceperat; et promissam eorum fidelitatem, tanquam [0612C] sine operibus mortuam, magis splendidam quam solidam, pro nihilo ducens, firmissime apud se, cum paucis familiaribus, praeordinaverat, quod in odium eorum, et infidelitatis poenam, oblata qualibet occasione, quae aliquam saltem honestatis speciem videretur praetendere, soluta obsidione, ad propria rediret. Suscepta igitur pacta pro dissolvenda obsidione pecunia, edicitur publica voce praeconia obsessis pax; et legionibus mandatur ut ad reditum se praeparent. Sicque solutis castris imperator versus Antiochiam, acies praecipit dirigi et universus illuc exercitus properare. Audientes hoc princeps et comes, sero ducti poenitentia, dominum imperatorem ab incoepto revocare nituntur; [0612D] sed perseverat in proposito, quod irrevocabiliter conceperat imperator; spretisque eorum persuasionibus, iter accelerat. Dicebatur comes in eo malitiose nimis versatus; nam occulto, sed postmodum clare patuit, adversus dominum suum, principem videlicet, ducebatur odio, et incrementum ejus habens omne suspectum, seducebat imprudentioris adolescentis animum, ipse versutior; ad id toto contendens studio, ut princeps imperatoris indignationem mereretur, ne per eum ad majora proveheretur compendia.

CAPUT III. Imperator a principe civitatis repetit praesidium, quasi moram in regione facturus.

Perveniens igitur Antiochiam dominus imperator [0613A] cum filiis suis et familiaribus, et militia non modica ad urbem ingressus, domino principe, dominoque comite stratoris officium exsequentibus, dominoque patriarcha cum universo clero et populo ordinata de more processione, in psalmis et hymnis, canticis et musicorum concentu instrumentorum cum plausu et exsultatione populorum, prius ad cathedralem ecclesiam, deinde ad palatium principis solemniter deductus est. Ubi cum per dies aliquot, balneis, et caeteris quae ad corpus pertinent recreationibus, tanquam dominus in domo, pro libero usus esset arbitrio, profusaque et pene prodiga tam in dominum principem et comitem, quam in eorum magnates, nec non et in cives indifferenter usus esset imperiali munificentia, principem simul et [0613B] comitem, et omnes provinciae primores, ad se fecit evocari; quibus in praesentia sua constitutis, principem alloquitur, dicens: Nosti, dilectissime fili Raimunde, quomodo ob gratiam tui, ut juxta conventiones inter nostrum Deo amabile imperium, et fidelitatem tuam prius per prudentum virorum mediationem initas, tuum augeam principatum, et dilatem super hostes fidei nostrae possessiones tuas, diu jam in ista regione conversatus sum; et ecce opportunitate ingruente, tempus est ut promissa solvam, et omnem circumadjacentem regionem tuae subjiciam ditioni, sicut pactorum tenor manifestius edocet. Sed nosti optime, noverunt et isti, qui tecum in nostra assistunt praesentia, quod non est, quod tibi solvere tenemur, opus temporis modici; sed moram [0613C] tua negotia videntur exigere diuturniorem et impensas ampliores deposcere. Oportet igitur ut civitatis hujus praesidium, sicut ex pacto teneris, nostrae deputes custodiae, ut in eo nostri tutius reponantur thesauri; urbem quoque nostris exercitibus perviam facias, ut liberam omnino intrandi egrediendique habeant sine difficultate licentiam. Nam de Tarso, vel Anavarza, vel aliis Ciliciae urbibus, non ita commode bellica parari possunt instrumenta, ad angustias et obsidionem Halapiae inferendam; aliamque praestat haec civitas iis usibus opportunitatem, longeque meliorem quam alia quaevis posset ministrare. Imple ergo promissum et juxta tenorem exhibitae fidelitatis, prosequere quod tuum est; nam [0613D] nostrae erit eminentiae, id quod tibi tenemur exsolvere, larga interpretatione et superfluente mensura largiri.

His dictis, princeps et sui, verbi acerbitate perterriti, diu haerentes quid super his responderent, cum multa anxietate secum volvebant quid ad hoc referrent. Durum enim videbatur et grave nimis, quod civitas tanto nostrae gentis acquisita periculo, tantoque sanguinis felicium principum dispendio Christianae fidei restituta, quae tantarum semper fuerat caput et moderatrix provinciarum, in manus effeminati Graecorum populi descenderet; nam sine ea reliquae regionis portiones nobis stare posse non videbantur. Iterum, id pactis domini principis insertum, nemo erat qui dubitaret; praeterea tot [0614A] de suis intromiserat, quod non facile videbatur ei, vim inferre volenti, resistere posse. Sic igitur res in arcto posita erat, cum ecce comes Edessanus pro omnibus respondens, ita orsus est: Domine, sermo quem peroravit imperialis sublimitas vestra, divina redolet eloquentia, et omni acceptione dignus est; in nostrum enim totum illius tenorem videmus respicere penitus incrementum, sed res nova, novo indiget consilio, nec est in domino principe solum hoc effectui mancipare. Oportet enim ut cum suorum, mei videlicet, et aliorum suorum fidelium consilio, super hoc plenius deliberet, quomodo facilius verbum vestrum et postulatio debitum sortiatur effectum, ne tumultu plebis intercurrente, exsecutioni petitionum vestrarum futurae praestetur impedimentum. [0614B] Placuit itaque domino imperatori comitis responsum; et datis ad modicum induciis ut dictae satisfieret deliberationi, comes domum regreditur, principe in palatio remanente, et sui ipsius, ut dicebatur, non habente potestatem.

CAPUT IV. Excitatur in civitate tumultus; timet imperator et petitionem remittit; et sedatur scandalum, eodem ab urbe egresso.

Comite igitur domum reverso, missis occulte nuntiis, qui populum universum, patefacta imperatoris postulatione, ad arma sollicitent, fit tumultus cum immoderato strepitu per urbem; et turbis undique convenientibus, clamor attolitur in immensum. Haec audiens comes, accepto equo velociter [0614C] ad palatium festinans, tanquam popularium incursus fugiens, ante pedes imperatoris se dedit exanimem. Subito igitur comitis ingressu, imperator attonitus, quaerit diligenter quaenam sit causa, quod ita inordinate, praeter morem et disciplinam sacri palatii, ante majestatem irruperit imperialem. Respondit: necessitatem legem non habere; seque populi furentis insectatione coactum, ut mortis evitaret discrimen, contra morum regulas advenisse. Item saepius sciscitanti, ut causam diligentius aperiret, respondit: se gratia percipiendae quietis in hospitium declinasse, et ad id operam dare proposuisse, cum ecce subito universus civitatis populus, quasi vir unus ante domus januam cum gladiis et [0614D] armis qualia furor ministrabat assistens, virum sanguinarium, proditorem patriae, plebis homicidam, coepit clamare; qui civitatem imperatori, sumpta inde pecunia vult vendere; comitem Edessanum sibi dari obviam velle; vixque eos jam effracta domo, cum mille periculis effugisse. Interea clamor per civitatem excitatur ingens, tumultus immoderatus, rumor celeberrimus omnium aures circumstrepit, civitatem Graecis venditam, praesidium jam eis traditum; cives, relictis avitis domibus et fundis paternis, migrare oportere. His itaque rumoribus cives accensi, quoscunque de imperatore reperiunt familia, de equis dejiciunt, vi spoliant, verberibus afficiunt, resistere volentes, gladiis obtruncant; et usque in palatium principis, injurias et mortem [0615A] fugientes, strictis gladiis insequuntur. Hoc strepitu civium, et suorum conclamantium vociferatione vehementi motus imperator, principem et magnates accersiri jubet, et mitigata pro tempore indignatione, timens ne contra se durius aliquid oriretur, sermonem, quem eodem die coram hominibus aliquantulum liberius dixerat, tangens ait: Memini me vobiscum hodie super uno verbo habuisse tractatum, unde fortasse scandalum hoc in populo dicitur obortum. Nunc autem noverit tam patrum quam plebis universitas, quod ex quo ita durum et difficile vobis videtur quod dixi, revoco sententiam, retracto quod proposui. Habetote vobis tam urbem totam, quam praesidium: sufficit imperio meo, statum temporum hactenus observatum continuare. Novi quod [0615B] vere fideles mei sitis, nec a fidelitate promissa et praestita ulla dies unquam vos convellere poterit. Egredimini igitur et populum furentem compescite. Quod si mora in civitate mea eis aliquatenus suspecta est, ne super haec moveantur, cras enim, auctore Domino, egrediemur.

His dictis, laudant omnes domini imperatoris propositum; et extollunt usque ad sidera mentem providam, consilii altitudinem, consulti pectoris judicium. Et egredientes princeps et comes, et alii procerum primores, voce, manu, nutibus et signis tumultum sedare tentant; tandemque indicto silentio et plebe verbis amicis ad aliquam tranquillitatem redacta, domum eos redire, et armis depositis quiete degere rogant propensius. Quod et [0615C] factum est. Dominus autem imperator, die sequente cum filiis et consanguineis et familiaribus egressus, ante urbem castra locari praecipit.

CAPUT V. Mittuntur legati, qui indignationem imperatoris mitigent, et obtinent; imperator ad propria redit.

Scientes ergo hi quibus mens erat sanior, dominum imperatorem, licet more prudentis dissimulaverit, rancorem adversus principem et nobilium primores mente concepisse, tanquam eorum instinctu et occulta opera popularium tumultus et plebis scandalum esset excitatum; dirigunt reformandae pacis gratia idoneos ad hoc, et sensus habentes exercitatos, ad imperialem excellentiam [0615D] nuntios, qui dominum principem et magnates regionis apud dominum imperatorem satagant excusatos habere; et super eo qui in populo excrevit tumultu, prorsus asserant innocentes. Qui ergo missi fuerant, in auditorium imperatoris intromissi, pro injuncto negotio verba facientes, allegare student et persuadere principis innocentiam, in hunc modum: Novit Augustalis apex, et imperialis eminentia nobis multo melius, quod in quolibet collegio, nedum in civitatibus et magnis hominum coetibus, non omnes pari splendent prudentia, nec pari sunt praediti disciplina; sed aliter et aliter affectis civibus, dispares mores, disparia sequuntur studia, ita ut, juxta prudentis verbum, verum sit quod dicitur:

Tres mihi convivae prope dissentire videntur.

[0616A] Et illud.

Quot homines, tot sententiae. Sed in hac tanta varietate morum dissimilium, prudentis est qualitatem distinguere meritorum, et congrua meritis praemia deputare. Juxta hanc rationem plebis indiscretae calor inconsultus, in damnum non debet redundare melius affectorum. Usu enim inter homines solet evenire, ut plebs confusa, modum nesciens, rixas et tumultus consueverit incautius suscitare: idque in omnibus bene moratis urbibus, vetustam et usu approbatam longaevo consuetudinem obtinuisse certum est, ut patrum modestia populares comprimantur impetus, et ignara modi refrenetur audacia. Aliter, vulgi multo meliorem quam nobilium esse conditionem; turbae imprudentis confusionem [0616B] quam discretorum experientiam, nisi majoribus colligere liceat peccata plebis inconsultae. Ignorante sane domino principe, nescientibus iis ad quorum nutum majora tractantur negotia, deliquit plebs indiscreta. Poenas ergo toleret quas meruit, domino principe cum majoribus indemnibus conservatis: paratus est denique in argumentum suae innocentiae in finibus stare pactorum; et, si liceat, urbem cum praesidio in manus imperii transferre

His et similibus persuasus imperator, motum indignationis nimiae, quem de sola suspicione conceperat, humaniore sententia revocavit; accersitoque domino principe, nec non et comite cum proceribus, ad se familiariter praecipit introire; et detersa omni interjecti rancoris nebula, mutuae [0616C] salutationis benigne suscipit et impendit affatum. Tandem eis innotescens quod causas haberet urgentissimas, quibus impellentibus eum domum redire oporteret; sumpta licentia, promissoque firmissime, quod iterum auctore Domino, pacta completurus, in manu valida esset rediturus, in Ciliciam universos dirigit exercitus. Unde, completis negotiis circa Ciliciam et Syriam, praeparatisque ad iter agminibus, ad propria reversus est.

CAPUT VI. Hierosolymorum rex ultra Jordanem praesidium obsidet et occupat violenter. Apud Thecuam nostri miserabiliter prosternuntur.

Interea dum haec circa Antiochiam geruntur, subsequente [0616D] aestate, non post multum temporis intervallum, vir inclytus et magnus apud occidentales principes, dominus Theodoricus Flandrensium comes, domini regis gener, orationis et devotae peregrinationis gratia cum honesto nobilium virorum comitatu Hierosolymam venit, cujus adventum rex et populus universus multa cum hilaritate suscipientes, confisi de insigni et robusta, quam secum adduxerat militia, apponunt unanimiter cum domini patriarchae et aliorum regni principum consilio, trans Jordanem in finibus Ammonitarum juxta montem Galaad obsidere praesidium unum, nostris regionibus perniciosum valde. Erat autem praedictum municipium spelunca quaedam in latere montis eminentis maxime declivo sita, aditum habens pene inaccessibilem. [0617A] Desuper vero immanissimum imminebat praecipitium, usque in infima subjacentis vallis, a vertice supereminentis promontorii contiguum. Ex latere vero altrinsecus ad eamdem speluncam erat inter clivum superincumbentis altitudinis, et dictum praecipitium, artus et formidabilis. In hanc se collegerat furum manipulus nocens, et praedonum turba de finibus Moab, et Ammon, et Galaad, qui, praemissis exploratoribus locorum peritis, et per eos de statu regionum nostrarum plenius edocti, sumpta opportunitate frequentes irruptiones, clam, et plerumque periculosas nimis, nostris finibus inferebant. Quibus malis nostri volentes occurrere, proponunt, ut praemisimus, speluncam obsidere. Convocato igitur universo regni populo et copiis militaribus [0617B] congregatis, transito Jordane, illuc perveniunt; et sicut regionis patiebatur inaequalitas, simul et angustia, aditus occupant, castra per circuitum locantes; et dispositis agminibus per gyrum, locum obsidione vallant. Legem itaque castrorum exsequentes, ad quaelibet nocendi se converterunt argumenta, obsessos modis quibus possunt arctantes, ut ad deditionem impellant; illi versa vice quidquid miseris rebus solet venire solertiae colligentes, in sui tuitionem vigilanter armantur. Dumque ibi pene omnis Christianus unanimiter desudaret exercitus, Turci quidam ex tempore opportunitatem nacti, videntes trans Jordanem universam regionem militia destitutam, hostilibus patere insidiis, Jordane transmisso, Hiericuntinam regionem relinquentes, a dextris, [0617C] secus Asphaltem lacum, qui et mare Mortuum dicitur, incedentes, inde se ad montana conferentes, in eam provinciae partem irruperunt, quae tribu Judae olim cessit in sortem; et pervenientes ad civitatem prophetarum Amos et Habacuc, Tecuam nomine, incolis vacuam, violenter occupaverunt, paucis quos ibi repererunt occisis; fugerant enim loci illius habitatores, hostium adventu praecognito; et cum uxoribus et liberis, armentis et gregibus in speluncam Odollam, illis vicinam, se contulerant. Vicum ergo praedictum invenientes vacuum, domicilia eorum qui fugerant ingressi, quod residuum erat, asportabant.

Erat autem casu Hierosolymis illis diebus ab Antiochia [0617D] veniens, vir piae in Domino recordationis, miles eximius et in armis strenuus, nobilis carne et moribus, dominus Robertus, cognomine Burgundio, natione Aquitanicus, magister militiae Templi. Hic cum quibusdam de fratribus suis et cum iis qui Hierosolymis remanserant, paucis et promiscui generis equitibus, vexillum regium bajulante quodam domini regis familiari, Bernardo Vacher, subsequente populo, ad locum praedictum certatim et sub omni celeritate contendunt. Audientes itaque Turoi nostrorum adventum, locum deserentes Habehim, Joelis prophetae domum, versus Ebron patriarcharum sepulcrum, fugam inierant; volentes inde in plana Ascalonam versus descendere. Nostri autem, scientes hostium acies in fugam versas, non [0618A] eisdem vestigiis inhaerentes, tanquam de tropaeo certi, sed ad diversa incaute nimis tendentes, fugientium spoliis magis quam stragi hostium insistebant imprudenter Quod intelligentes qui fugam inierant, iterum more solito conglobati, resumentes animos, dispersas acies, quantum possunt, revocare nituntur, nostrisque ex improviso et nimis confidenter irruentes, passim vagantes et securos invadunt, gladiis obtruncant; paucis tamen resistentibus et collectis adinvicem, pugna committitur.

Inter haec, qui diversa fuerant secuti tubarum clangore, stridore cornuum, equorum fremitu, armorum fulgore coruscantium, vocibus suos adhortantium, simul et pulveris equorum pedibus agitati nebula in sublime rapta, commoniti, ad locum [0618B] cum properant certaminis. Sed antequam eorum qui restiterant catervis se conjungerent, deficientibus primis et in fugam actis, facti sunt hostes, nostris devictis, superiores. Conversos itaque in fugam nostros, per loca saxis asperrima et prorsus invia, et omnino fugam non admittentia sagittis et strictis gladiis more hostium insectantes, alios ferro perimunt, alios prosternunt praecipites; et a praedicta Hebron, quae est Cariatharbe, usque in fines Thecuae persequentes, stragem multam nimis operati sunt in populo. Ceciderunt autem illa die multi nobiles et inclyti viri, inter quos vir eximius frater militiae Templi, Odo de Monte Falconis, omnes morte sua moerore et gemitu conficiens, occisus est. Hostes vero victoria potiti, caede nostrorum et [0618C] spoliis laetantes, Ascalonam reversi sunt. Nostri autem qui in expeditione erant, cognito quod apud nos acciderat infortunio, animo nimirum sunt vehementer consternati. Sed tamen intelligentes hanc esse bellorum legem, ut nunc hi, nunc illi variis eventibus fiant superiores, iterum consolationem recipientes, coepto instant operi ferventius solito, et auctore Domino, infra paucos dies praedictum obtinent praesidium, inde cum gloria et triumpho ad propria reversi.

CAPUT VII. Sanguinus regnum Damascenorum inquietat; Damasceni a nostris auxilium postulant, et interpositis obtinent conditionibus; Sanguinus ad propria revertitur.

[0618D] Interea, dum haec in partibus geruntur Hierosolymitanis, Sanguinis tanquam vermis inquietus, successibus in immensum elatus, praesumit etiam Damascenorum regnum sibi vindicare. Quod intelligens Ainardus illius regni procurator, militiae princeps, socer quoque regis Damascenorum, quod in fines suos violenter esset ingressus, nuntios ad dominum regem, cum verbis pacificis dirigit, petens et obnixe postulans ab eo et populo Christiano auxilium et consilium contra hostem utriusque regni crudelissimum. Et ne praesumptuose, gratis et sine multorum spe emolumentorum, dominum regem et ejus principes in sui subsidium videretur sollicitare, spondet pro impensis ad hoc opus necessariis, [0619A] mensibus singulis persolvenda aureorum vicena millia: insuper et hoste a finibus suis violenter abacto, urbem Paneadensem, paucis ante annis a nobis violenter ablatam, pactis inserit, nostris absque contradictione restituendam; et super iis omnibus conventionum articulis, ut eis fides amplior habeatur, nobilium filios, quantos expedit, obsides se daturos pollicetur. His auditis, dominus rex, convocans universos regni principes, legationis modum et verborum seriem eis diligentius aperit; consilium postulat, quid eis super hujusmodi petitionibus respondendum videatur. Tandemque communicato adinvicem consilio, et deliberationis provido libramine, partibus pensatis, optimum judicant, Airnardo et Damascenis, contra hostem immanissimum [0619B] et utrique suspectum regno, opem esse ferendam; ministranda etiam gratis subsidia, ne hostis potentior, per nostram desidiam, in nostram perniciem, regno acquisito, regni suscipiat incrementum. Praeterea et additae conditiones, causam reddunt amplius favorabilem; idque potissimum omnes trahit in hanc partem procliviores, quod de urbe Paneadense in fine verborum est adjunctum.

CAPUT VIII. Obsidetur civitas Paneadensis, Damascenis praebentibus auxilium.

Approbato ergo generali consilio, susceptisque jam dictis obsidibus et in tuto collocatis, confestim ex omnibus regni finibus apud Tiberiadem praecipitur, tam equitum quam peditum innumera manus [0619C] convenire. Sanguinus autem in multitudine virtutis suae, cum immensis equitum copiis ejusdem provinciae fines ingressus, relicta post se Damasco, usque ad eum locum qui dicitur Rasaline, pervenerat; ibique, per aliquot temporis intervallum, dubitans de nostrorum adventu, cum suis legionibus consederat. Certus enim esse videbatur quod, nisi nostrorum vires ejus propositum impedirent, facile ad optatum posset pertingere. Nuntiatur ergo nostris, Sanguinum in praedicto loco consistere; Damascenos quoque urbe jam egressos, domini regis et nostrorum apud Nuaram praestolari adventum: quo cognito, nostrae quoque acies castris solutis, vexillis praecedentibus, ad praedictum locum unanimiter contendunt. Quod audiens Sanguinus, timens, sicut [0619D] vir erat industrius, in terra hostium cum gemino committere exercitu, priusquam nostri cum Damascenis convenirent, locum praedictum deserens, declinatis nostris et Damascenorum ad laevam copiis, fugam accelerat; et in eam regionem quae dicitur vulgo Vallis Baccar, maturatis se confert itineribus. Nostri autem nihilominus ad locum praedictum pervenientes, Damascenis permisti, de discessu Sanguini edocti plenius, de communi consilio, sicut pactis continebatur, contra Paneadem universos dirigunt exercitus. Hanc urbem, ut praediximus, Doldequinus Damascenorum rex, paucis ante annis volenter occupaverat; sed postmodum magistratus, qui eam commiserat, a Damascenis deficiens, contra [0620A] Damascenos, Sanguino adhaeserat; unde erat, quod ad hoc, ut domino regi traderetur, fidelius elaborabant; malentes eam Christianis restitui, quorum gratia fruebantur, quam ut hostis eorum tam suspectus tamque formidabilis, eam possideret: unde gravius, eis et quasi de vicino nocere poterat, et majores inferre molestias.

CAPUT IX. Princeps Antiochenus et Tripolitanus comes ad eamdem accedunt obsidionem, et urgentissime impugnatur civitas.

Ista est Paneas, quae vulgari appellatione Belinas dicitur, olim ante introitum filiorum Israel in terram promissionis, dicta Lesen; quam postea filii Dan acceperunt in sortem et vocaverunt Lesen Dan, [0620B] sicut legitur in Josue, ubi scriptum est: Ascenderuntque filii Dan, et pugnaverunt contra Lesen, ceperuntque eam et percusserunt eam in ore gladii, ac possederunt, et habitaverunt in ea, vocantes nomen ejus Lesen Dan, ex nomine Dan patris sui (Jos. XIX, 47). Consequenter autem dicta est eadem Caesarea Philippi, eo quod Philippus tetrarcha, senioris Herodis filius, in honorem Tiberii Caesaris eam ampliaverit, et aedificiis admirabilibus reddiderit insignem, ita ut ad nomen Caesaris et ampliatoris vocabulum, unam praetenderet appellationem. Conversis igitur ad urbem agminibus, et ad eam pervenientes Kal. Maii, civitatem undique vallant obsidione. Ainardus cum suis ab Oriente, inter urbem et silvam suorum locat expeditiones, in eo loco qui [0620C] dicitur Cohagar; rex autem et noster exercitus ab Occidente, versus campestria suas locant legiones. Sic igitur ordinatis in gyrum stationibus studiose procuratur, ut inclusis generaliter omnis interdicatur aditus, nec ingredi vel egredi volentibus libera pateat evagandi potestas. Placet praeterea, et de communi sancitur consilio, quatenus missis nuntiis fidelibus, dominum Raimundum Antiochenorum principem et dominum comitem Tripolitanum convocent ad praesentis operis subsidium: quod et factum est. Ipsi nihilominus interea cum Turcis aeque ferventibus, ad congressus quotidianos accinctis, obsessos assultibus urgent assiduis; et machinis jaculatoriis, quas petrarias vocant, immissis [0620D] magnae quantitatis molaribus, moenia concutiunt, et infra urbem conterunt domicilia; ad hoc et telorum immissionibus, et multa sagittarum grandine, adeo fatigant oppidanos, ut nullus intra muros tutus ad latendum inveniretur locus; vixque muro et propugnaculis tecti, contorquentes saxa, aut arcubus utentes, eos qui deforis impugnabant auderent conspicere. Intueri erat ibi praeter solitum hostes ab hostibus Marte saevissimo provocari; et fictione deposita, serio nimis in eorum armari perniciem; nec facile erat discernere utra protervius contra communes adversarios arma corriperet manus, aut in congressionibus instaret acrius, aut diuturniore longanimitate in belli pondere perseveraret; erat namque nostris militibus cum Damascenis [0621A] cohortibus animorum par affectus, et consonans desiderium. Experientia quidem et usus armorum longe dissimilis, sed voluntas nocendi non inferior. At vero obsessi, licet continuis assultibus fatigati, vigiliis et nimii laboris pondere essent attriti, tamen resistunt viriliter; et pro viribus libertatem, uxores, et liberos tueri satagentes, urgente molestia solertiores effecti, ad omnia resistendi se convertunt argumenta. His ita per dies aliquot tractatis, videntur omnino non proficere, nisi castello ligneo moenibus applicato, obsessis desuper bellum inferatur. Cumque in tota illa regione ad usus hujusmodi, conveniens non inveniretur materia, mittuntur Damascum de mandato domini Ainardi, qui trabes proceras, et ingentis magnitudinis, [0621B] ad hoc specialiter multo ante deputatas, deportari faciant et cum omni redeant celeritate.

CAPUT X. Principe et comite praesentibus, machina ad oppugnandam urbem erigitur; civibus spe subsidii strenue se defendentibus.

Interea princeps Antiochenus et comes Tripolitanus nostris exciti legationibus, cum ingentibus copiis et valida manu, optato advenientes, castris se adjungunt nostris; quorum adventu geminatus est obsessis timor, et resistendi spes omnis visa est cecidisse. Dumque hi qui recentes advenerant, certatim vires experiuntur, et laudis cupidi, et gloriae consequendae gratia congregatis seorsum urbem [0621C] impugnant agminibus; obsessis ingeritur formido amplior, et diffidentia; nostris vero spes de obtinenda victoria jam certior, animos erigens, minuebat taedium, et ad impugnandum singulis diebus reddebat fortiores. Nec mora, dum haec circa urbem fiunt, ecce qui Damascum ierant redeuntes, trabes secum mirae magnitudinis afferunt, et soliditatis optatae. Quibus per artifices et lignorum caesores sub omni celeritate laevigatis et clavis ferreis debita soliditate conjunctis erigitur subito immensae altitudinis machina, qua desuper universa prospicitur civitas; et unde sagittis omnique telorum genere, pugillarium quoque jactu lapidum arcent oppidanos: qua erecta, complanatis quae inter machinam et murum erant media, moenibus applicatur, urbem despiciens universam, [0621D] tanquam turris in urbis medio subito appareret aedificata. Hic primum dura nimis, et ad supremum compellens defectum, facta est obsessorum conditio; nam ad contorsiones lapidum et telorum immissiones, quibus eos instanter urgebant, qui in castello erant, non erat omnino remedium invenire; non inveniebatur interius locus, qui tutas sauciis aut debilibus posset latebras ministrare, vel ad quas confugerent post labores, qui adhuc solidi et viribus integri, aliis se poterant praestare defensores; et jam per murum discurrere negabatur; et deficientibus sociis, absque mortis periculo non licebat opem ferre; nam quae ab inferioribus inferebantur bellorum pondera, et nocendi argumenta, facta relatione, ad ea quae de superioribus imminebant [0622A] diversi generis pericula, nulla aut modica poterant judicari: ita ut bellum non tam cum hominibus quam cum superis videretur. Fuerat autem ab initio spes obsessis, eademque usque in praesentem articulum fovebantur, quod Sanguinus eis esset ministraturus, sicut et fide interposita firmaverat, subsidium; sed, urgente jam periculo, nec subsidium, nec defensionis locus videbatur relictus.

CAPUT XI. Legatus, Ecclesiae Romanae applicat; ad obsidionem accedit; capitur civitas, ibique ordinato episcopo, Hierosolymam principes omnes proficiscuntur.

Dum haec in expeditione geruntur, legatus quidam Romanae Ecclesiae, Albericus nomine, episcopus Hostiensis, natione Francus, de episcopatu Belvacensi, [0622B] apud Sidonem applicuit. Venerat autem specialiter ob illud missus negotium, quod in Ecclesia Antiochena, inter dominum patriarcham et ejus canonicos erat obortum; cujus etiam gratia, vir vitae venerabilis, dominus Petrus Lugdunensis archiepiscopus, paucis ante diebus, legationis fungens officio, in Syriam venerat; sed morte praeventus, finem injuncto non potuit dare negotio: unde hic, ut tantae controversiae debitum finem imponeret, praedicto venerabili viro substitutus est, sicut in sequentibus dicetur. Hic, audito quod universus Christianus exercitus in obsidione apud Paneadem detineretur et quod ibi dominus patriarcha Hierosolymorum Willelmus, dominus Fulcherus, Tyrensis [0622C] archiepiscopus, cum caeteris regni principibus moram facerent, illuc sub omni celeritate contendit: adveniensque licet in coepto non torperent opere, sed instarent ferventer, qui et urbem obsederant, tamen prudentis viri studio et auctoritate subnixus apostolica, ad propositum invitat; et exhortatorii sermonis eis addens stimulos, ad impugnandam urbem accendit vehementius. Interea qui in machina ad hoc deputati erant, cives continuis urgent assultibus; et negata requie, desuper injecta terroris et periculi causa multiplici, fatigationibus assiduis molestias ingeminant; jamque quibusdam ex eis consumptis gladio, quibusdam vero lethaliter sauciis, aliis vero prae lassitudine deficientibus, eorum minuebatur numerus, nec instantes more solito a [0622D] sui poterant impugnatione repellere. Quod intelligens Damascenorum procurator et militiae princeps Ainardus, vir providus admodum, et foederis quod nobiscum pepigerat tenacissimus et fidelissimus prosecutor, sciens quia vexatio dat viam auditui, et ad conditiones extremas consummata miseria impellere solet, missis occulte quibusdam de familiaribus suis, qui obsessos cum spe salutis ad deditionem invitarent, verbum praetentavit fideliter; illi autem primum abhorrentes et fingentes se longius ire, tanquam adhuc resistendi spem viderentur habere aliquam, novissime tamen cum aviditate multa, gratanter suscipiunt oblatum verbum. Magistratus tamen, quem ipsi vocant emir, nobilis homo et potens, oblatis adjicit conditionibus, ut pro urbis [0623A] deditione, habita consideratione, ne egeret, aliqua boni viri arbitratu fieret ei recompensatio; turpe enim videretur et indecens, ut vir nobilis et tam famosae urbis dominus, propria pulsus haereditate, mendicare compelleretur. Ainardus vero, videns nobilis viri petitionem juri satis convenire, et aequitati, totaque mentis properans intentione ut civitas in nostram veniret potestatem, juxta illorum desiderium se obligat: quod usque ad certam summam, quae inter eos convenit in balneis et pomeriis ei redditus annuatim solvendos assignaret, et populo exire cupienti, liberum cum omnibus rebus suis exitum procuraret. Iis vero qui urbem et praedia sua tam urbana quam rustica incolere, et nusquam abire vellent, vel ad tempus, vel in perpetuum, [0623B] bonis conditionibus tranquillam, fide interposita, moram pollicetur. Quod verbum tam dominus rex quam reliqua populi pars, placite suscipientes, urbem sine mora parati sunt tradere. Ainardus itaque videns conventiones ad optatam pervenisse consonantiam, et jam in nullo vacillare sermonem, dominum regem, patriarcham, principem et comitem familiarius convenit, et rei seriem secretius pertractatae, diligenter aperit, et ad consensum modis quibus potest hortatur; illi porro viri prudentiam et fidei sinceritatem attendentes, conditiones approbant, et consensum impartientes gratuitum, omnia se facturos juxta illius ordinationem firmissime compromittunt. Sic ergo civitate tradita cives cum omni supellectile sua, cum uxoribus et liberis, [0623C] liberum habentes exitum, ad loca optata se contulerunt. Nostri vero civitate recepta, domino patriarcha id procurante, dominoque Fulchero Tyrensi archiepiscopo, ad cujus jurisdictionem Paneadensis Ecclesia jure metropolitico certum erat pertinere, id concedente et electionem approbante, dominum Adam, archidiaconum Acconensem, in episcopum ejusdem loci eligunt; et curam fidelium illic commorari volentium, committunt spiritualem; temporalem vero jurisdictionem domino Rainerio cognomine Brus, cui paucis ante annis violenter erepta fuerat, restituunt. Inde Deo gratias et hostias solemnes exhibituri Hierosolymam, dominus rex, cum domino principe Antiocheno, cum domino patriarcha [0623D] et domino legato contendunt. Completis igitur de more orationibus et mora per dies aliquot Hierosolymis habita, dominus princeps, praetentata domini legati mente, quid propositi adversus patriarcham suum haberet, et invitans eum, ut non pigritaretur venire, sed fortis et de ejus auxilio certus veniret, Antiochiam reversus est. Missus enim erat, ut praediximus, idem legatus, ut super quibusdam criminibus, eidem patriarchae, a quibusdam canonicis ecclesiae suae objectis cognosceret, et causam fine debito terminaret. Nunc tempus est, ut quod superius de praedicto patriarcha praemisimus, exsolvamus; quod ut facilius intelligatur, a superioribus aliquantulum repetenda est historia.

CAPUT XII. Princeps Antiochenus cum adversariis Antiocheni patriarchae conspirat; patriarcha Romam proficiscitur. Capitur a duce Apuliae Rogerio; sed tandem cum eo pacificatus, Romam pervenit. [0624A]

Domino igitur Raimundo, primum Antiochiam, ut praemisimus, accedente, antequam uxorem destinatam haberet, domino Radulpho, qui tunc Ecclesiae praeerat Antiochenae, ut facilius ad optatum perveniret, fidelitatem manualiter exhibuit, spondens fide interposita, quod ab ea die in antea, non esset in consilio, vel in facto, quod honorem, vitam, aut membrum perderet, aut caperetur mala captione; sicut in forma exhibendae fidelitatis continetur. In qua fidelitate nec modico quidem tempore perseveravit; [0624B] statim enim uxore ducta et tota regione recepta, per ejus studium et operam, adjunctus est ejus adversariis, opem conferens, et omne consilium, contra fidelitatis debitum, in ejus laesionem. Habentes igitur ejus aemuli tantum studiorum suorum cooperatorem, animosius ejus impugnationibus insistentes, Romam proficiscuntur. Erant autem ejus adversarii, Lambertus quidam, ejusdem ecclesiae archidiaconus, vir quidem litteratus, et conversationis honestae, sed saecularium modicam, aut nullam habens experientiam; et Arnulfus quidam, Calaber natione, nobilis genere, litteratus et in saecularibus circumspectus. Hi, interpositis appellationis vocibus, consentiente et favente domino principe, Romam profecti, eum etiam invitum, [0624C] sed per principem vi compulsum, eamdem arripere viam coegerunt. Factum est itaque quod Arnulfus praecesserat, et in Siciliam compendioso itinere profectus, conjunctis sibi de amicis et consanguineis, quia de Calabria erat oriundus, ubi postmodum fuit Consentinus archiepiscopus (erat enim nobilis valde, ut diximus) dominum Rogerum Apuliae ducem, cui notus erat, convenerat, dicens: Ecce, princeps egregie, in manus tibi, optato, sed et gratis, datur hostium tuorum immanissimus, Antiochenorum patriarcha, qui tibi et haeredibus tuis in perpetuum Antiochiam abstulit, sublimato in ea, viro ignoto, contra juris ordinem. Ecce tibi eum obtulit Dominus, et consummata ejus peccata dederunt praesentem. [0624D] Eia expergiscere, tracta quomodo eum habeas; certus quia per eum ad haereditatem jure tibi legitimae successionis debitam, iterum tibi patere poterit introitus, qui tibi per eumdem negatus est indebite. His verbis motus Apuliae dux, sicut vir erat solertissimus, in singulis maritimis urbibus, locari praecipit insidias, ut adveniens statim captus et vinculis mancipatus, in Siciliam protinus dirigatur. Ille vero prospera usus navigatione, nihil tale veritus, Brundusium applicans, juxta ducis mandatum, sublatis omnibus quae secum tanquam princeps potentissimus detulerat, sed et dispersa cuncta familia, vinctus traditur eidem Arnulfo, in Siciliam ante ducem pertrahendus. Hic primum Arnulfo juxta desideria datum est in hostem et impium [0625A] persecutorem suum, pro libero desaevire arbitrio, et vices aequa lance reddere, pro his quae de manu ejus acceperat duplicia. Tandem in praesentia ducis constitutus, habitisque cum eo familiaribus colloquiis et conventionibus interpositis, sicuti erat vir prudens et facundissimus, et honestissimam habens personam, receptis universis cum omni integritate quae amiserat, sed et familia restituta, spondens quod in reditu per eumdem ducem sit habiturus regressum, cum omni honestate Romam pergens, dimittitur. Romam vero perveniens, prima facie difficiles habuit ad dominum papam introitus, tanquam Romanae persecutor Ecclesiae, et qui singularem sedis apostolicae primatum comminuere et infringere voluerit, sedem aemulam contra Romanam [0625B] erigens, et parificans Ecclesiam, tanquam laesae majestatis reus, ab ingressu sacri arcetur palatii, et a domini papae colloquio suspenditur.

CAPUT XIII. Accusatur ab adversariis; tandem cum plenitudine gratiae, ad propria revertitur.

Porro tam dominus papa quam universa Ecclesia, procliviores erant ad hoc, ut dominum patriarcham, sumpta qualibet honesta occasione gravarent, ejusque adversariis plurimum exhibebant favorem; suspectus enim eis habebatur admodum, eo quod vir dives esset, et magnificus, et sedem cui praeerat, Antiochenam videlicet, Romanae subjacere dedignabatur; sed ei eamdem in omnibus parificare contendebat, dicens: Utramque Petri esse [0625C] cathedram, eamque quasi primogenitae insignem praerogativa; unde multipliciter ad ejus gravamen nitebantur. Tandem quorumdam amicorum usus officio, intervenientibus tam domini papae quam suis familiaribus, et semitas dirigentibus, admissus est ad domini papae et curiae solemniter congregatae praesentiam, et cum multa susceptus est magnificentia. Porro semel et secundo eo in consistorium ingresso, sumpta opportunitate, ejus adversarii prodeunt in publicum; et oblatis libellis accusatoriis, parati erant, cum omni juris solemnitate, ad accusandum procedere. Verum cognoscens tota curia quod qui ad accusandum prodierant, non erant eatenus instructi, ut domino papae et ejus assessoribus [0625D] plenam de objectis possent ibi fidem facere, significatur ambabus partibus, quod interim quiescant, quousque dominus papa aliquem de latere suo, ad partes dirigat Antiochenas, qui ibi habita testium et instrumentorum copia, de causa plenius possit cognoscere. Interea resignato pallio, quod idem patriarcha de altari Antiochenae Ecclesiae, sua sibi sumpserat auctoritate, in injuriam, ut dicebatur, sedis apostolicae, et cardinalibus tradito: aliud ei, sumptum de corpore beati Petri more solemni per priorem diaconorum traditur. Sic itaque mora, quantum negotium ejus videbatur exigere, Romae habita, cum plenitudine gratiae, salva tamen quaestione, sumpta licentia, ad ducem Rogerum in Siciliam reversus est; qui redeuntem honorifice suscipiens, [0626A] postquam mutuis colloquiis saepe et multum ad invicem plura et quae sufficere videbantur, familiariter contulerunt, datis eidem a domino duce galeis, quotquot ad iter remetiendum habuit necessarias, secundis usus flatibus, in Syriam devectus, fauces Orontis attigit, qui fluvius Antiochiam praeterfluit; qui locus vulgari appellatione portus Sancti Simeonis dicitur, ab Antiochia decem plus minusve modicum distans milliaribus.

CAPUT XIV. Rediens, a clero suo, instinctu principis non recipitur; in terram secedit comitis Edessani; tandem cum principe pacificatus, Antiochiam ingreditur.

Postquam ergo, sicut dictum est, dominus patriarcha Coelesyriam advenit, et suae ita vicinus [0626B] factus est civitati, scribit Ecclesiae suae ut, die statuta, ei extra civitatem, in loco praenominato cum processione solemniter occurrant. Qui principis favore freti, qui eum, ut praediximus, odio inexorabili contra fidelitatis debitum, quo eidem tenebatur astrictus, persequebatur, omnino facere, vel eidem obedire negant; sed et introitum civitatis, per principis violentiam penitus interdicunt. Ille vero intelligens cleri sui malitiam, et eorum de quibus longe aliter meruerat, aversionem, principis quoque obstinatam indignationem, secessit in montana, quae urbi conterminata sunt, quae vulgo dicuntur Nigra; ibi in monasteriis, quibus locus ille abundat, moram faciens praestolabatur, ut rancore deposito, humaniore sententia tam dominus princeps [0626C] quam clerus suus, eum in urbem revocarent. Princeps sane solito amplius et manifestius ipsi oppositum se dabat; auxerat enim odium et majora dederat incendia Arnulfus, qui de Sicilia eidem principi scripserat, quod idem patriarcha cum duce Rogero, ejus aemulo, contra eum pactis secretioribus convenerat; et in argumentum assertionis suae praetendebat, quod eum per Siciliam redeuntem, muneribus et multa praevenerat honorificentia, et galeas ad iter contulerat necessarias; quae omnia ad persuasionem merito videbantur operari. Dum itaque in locis praedictis moraretur, comes Edessanus, Joscelinus junior, tum odio principis, tum favore patriarchae, eum, missis ad hoc specialiter [0626D] nuntiis, ut in terram suam secure et confidenter cum omni suo descendat comitatu, diligenter invitat. Favebant enim praedicto patriarchae illius regionis episcopi, et tanquam dominum et patrem devote venerabantur: Edessanus videlicet Coriciensis et Hierapolitanus archiepiscopi. Illorum ergo vocatione tractus, ad eos descendit, honorifice nimis ab omnibus illius regionis tractatus praelatis; sed et comes juxta id quod ei promiserat, humanissime et devote multum ejus suscepit adventum, et moram gratanter amplexus est. Princeps vero, pecunia, ut dicitur, redemptus, ore, non corde, eidem gratiam suam, per quorumdam utriusque familiarium interventionem, restituit, et nuntios dirigens ad ingressum civitatis et reditum ad [0627A] propria verbis pacificis in dolo, familiarius invitat. Quod audiens patriarcha, maturat reditum; et assumens sibi vicinos illos episcopos, quorum sibi devotionem in illa sua adversitate certis indiciis expertus fuerat necessariam, Antiochiam pervenit: ubi occurrens ei universa Ecclesia et populus universus, sed et equestris ordinis cum principe maxima multitudo, cum hymnis et canticis, pontificalibus indutus, solemniter in civitatem et in majorem ecclesiam, dehinc in palatium suum introductus est.

CAPUT XV. Lugdunensis archiepiscopus, apostolicae seais legatus, apud Accon defungitur; dirigitur ad idem Albericus, episcopus Hostiensis. Synodus apud Antiochiam indicitur. [0627B]

Interea legatus quidam Ecclesiae Romanae, Petrus nomine, natione Burgundio, Lugdunensis archiepiscopus, missus a domino Innocentio papa ut causae praedictae debitum finem imponat, venit in Syriam, apud Accon applicans. Erat autem vir vitae venerabilis, simplex ac timens Deum, longaevus, et jam in senium vergens. Qui statim, ex quo Syriam ingressus est, Hierosolymam orationis gratia profectus est: unde sub compendio digressus, urgentibus eum praedictis Lamberto et Arnulfo, ut Antiochiam, uti finem impositurus, acceleraret, Accon iterum pervenit; ubi gravi correptus aegritudine, antequam procederet, veneno, ut dicitur, in potu ministrato, subito deficiens, in fata concessit. Praenominati autem [0627C] patriarchae adversarii, Antiochiam properantes, omnimodo destituti auxilio, spe quoque quam de adventu legati conceperant, frustrati, viae et laborum, quae per tot pertulerant tempora, taedio fatigati, per interventores, quos ad hoc reputabant idoneos, pacem supplices postulant, restitutionem beneficiorum suorum implorant, accusationi renuntiare parati, et fidelitatem exhibere. Lambertus in archidiaconatum restituitur; Arnulfus vero nihil humanitatis inveniens, principis iterum fretus auxilio, solita longanimitate iterum ad labores et iter accingitur; Romamque proficiscens, iterum opportune et importune pulsat; tandemque precibus proterve insistens, obtinet ut praedictus legatus, de quo nobis [0627D] in praesenti sermo est, in Syriam dirigatur. Qui Hierosolymam, ut praemisimus, adveniens, completis orationibus, dominum patriarcham et universos regni pontifices ad synodum convocans, apud Antiochiam pridie Kal. Decembris celebrandam, illuc cum omni celeritate contendit.

CAPUT XVI. In coetu episcoporum adversus patriarcham accusatio proponitur; citatur, sed venire differt. Serlo Apamiensis archiepiscopus, ejus fautor, deponitur.

Die igitur statuta adfuerunt de dioecesi Hierosolymitana dominus Willelmus patriarcha, Gaudentius Caesariensis archiepiscopus, Anshelmus Bethlehemita episcopus: adfuit et dominus Fulcherus Tyrensis archiepiscopus, sanctae Romanae Ecclesiae [0628A] multum devotus, et fidelis, in quo tota legato spes erat consummationis negotii; erat autem vir magnanimus, et discretus plurimum; adfuit cum duobus de suffraganeis suis, Bernardo videlicet Sidoniense, et Balduino Berythense. De provincia autem Antiochena, quoniam viciniores erant, adfuerunt universi, quorum varia nimis et ab invicem dissona erant desideria. Nam Stephanus Tarsensis archiepiscopus, Gerardus Laodicensis, Hugo Gabulensis episcopi, canonicorum contra dominum patriarcham fovebant causam. Franco autem Hieropolitanus, et Gerardus Coriciensis, Serlo quoque Apamiensis, licet ei ab initio adversarius fuisset, conversus ad eum, domino patriarchae, suum manifeste praestabant patrocinium. Alii in neutram partem manifeste videbantur [0628B] declinare. Die ergo praefixa, residentibus archiepiscopis, episcopis, abbatibus, ex more in ecclesia Principis apostolorum, et pontificalibus indutis, praesidente domino legato, et vices domini papae obtinente, lectus est ibi in publico mandatorum domini papae tenor. Quo perlecto diligentius et plenius cognito, prodierunt in publicum accusatores, Arnulfus saepe dictus, et Lambertus archidiaconus; qui, licet prius cum domino patriarcha convenisset in dolo et beneficii sui obtinuisset restitutionem, tamen conversus in arcum pravum, denuo se constituit accusatorem. Adjunctique sunt eis alii etiam complures, videntes non satis prospere tempora domino patriarchae respondere. Hic etiam erat illud manifeste verum deprehendere, quod Naso noster proverbialiter [0628C] dicendum tradidit:

Donec eris felix multos numerabis amicos: Tempora si fuerint nubila, solus eris. Procedentes igitur in publicum auditorium accusatores, paratos se dicunt, secundum juris regulas, porrectis libellis accusatoriis, ad accusandum procedere; et subire, si deficiant, talionem. Erant autem capitula, super quibus proposuerant eum impetere, schedulis inscripta. Quaedam de enormi et indisciplinato, et contra regulas sanctorum Patrum, ejus introitu; quaedam de ejus incontinentia et operibus Simoniacis. His instanter postulantibus ut se praesentem exhiberet, mittuntur qui eum ad synodum solemniter invitent; et ut ad objecta veniat [0628D] responsurus, moneant; qui omnino venire refutavit. Ea itaque die nihil amplius processum est in verbo illo, nisi quod exhortatorios habuerunt sermones ad invicem, sicut moris est in talibus. Secunda iterum die, convenientes denuo, et ex ordine residentes, iterum citatorio edicto dominum patriarcham solemniter vocant; qui sicut et pridie, omnino venire noluit. Interim Serlo Apamiensis archiepiscopus, in choro pontificum sine veste residens nuptiali: non enim more aliorum indutus erat pontificalibus; a domino legato convenitur, quare reliquis fratribus non consonaret; et quare ad accusandum, sicut aliquando fecerat, non procederet? Respondit: Quod aliquando feci, inconsulto calore et contra salutem animae meae, detrahens patri meo, [0629A] et more maledicti Cham, verenda patris discooperiens, operatus sum; et nunc ab errore devio me, auctore Domino, revocans, nec eum accusare, nec judicare praesumptuose, tentabo; sed pro ejus statu et incolumitate, paratus sum usque ad mortem decertare. Praecipitur ergo exire; et data in eum sententia excommunicationis simul et degradationis, sive juste, sive aliter, ab omni officio sacerdotali et pontificali depositus est. Tantus enim timor domini principis, in partem legati nimium proclivis, omnes invaserat, ut jam nulla contradicendi libertas alicui praestaretur. Incendebat eumdem principem, minus providum et indiscretum, quidam Petrus Armoinus, praesidii civitatis custos, vir malitiosus supra modum, sperans, quod si patriarcham deponi contingeret, [0629B] quemdam nepotem suum Aimericum nomine (quem dominus patriarcha in suam perniciem, ejusdem ecclesiae decanum fecerat) posset per seductum principem, in sedem illam provehere: quod et factum est. Serlo igitur, sive de facto, sive de jure depositus, Antiochia egrediens, in suam dioecesim se contulit; perveniensque ad castrum Harenc, aegritudine praeventus, et curarum anxius pondere, lecto decubuit: et conversus ad parietem, injuriarum enormitatem non ferens, exspiravit.

CAPUT XVII. Patriarcha quasi contumax absens deponitur; ignominiose tractatus, vinculis mancipatur; Romam iterum profectus, ex parte gratiam obtinet; sed rediens veneno interit.

[0629C] Tertia demum die iterum convenientes et residentes ex ordine, tertio dirigunt, qui dominum patriarcham peremptorio citent edicto, et ut veniat objectis responsurus, moneant. Qui, utrum conscientiam veritus, an contra se synodum invidiose collectam sciens et principis violentiam timens, pro certo compertum non habemus, venire, sicut et prius, omnino negavit. Erat autem in palatio suo cum suis familiaribus, multo stipatus equitum et popularium comitatu; confluxerant enim ad ejus subsidium universi de civitate, qui nisi principis timuissent potentiam, legatum cum universis qui in ejus depositionem convenerant, urbe cum ignominia parati erant depellere. Videns ergo legatus quod ad se venire [0629D] nolebat patriarcha, de domini principis confisus patrocinio et viribus, in palatium ascendit, ibique data in eum depositionis sententia, annulum et crucem compulit violenter resignare; inde jubente legato, principi traditus, et vinculis miserabiliter alligatus, tanquam vir sanguinum ignominiose tractatus, apud monasterium Sancti Simeonis, juxta mare, in monte eminentissimo situm, carceri mancipatus est. Fuit autem idem dominus Radulphus (nam nos ipsi in nostra pueritia vidimus eum) vir specie decorus, procerus corpore, oculis aliquantulum obliquis, non tamen ad indecentem modum; litteratus mediocriter, sed facundus plurimum, et jucundissimi sermonis, multam habens gratiam; liberalis admodum, militarium virorum, sed et secundae [0630A] classis favorem non modicum assecutus; promissorum et pactorum facile immemor; in verbo suo varius et inconstans, subdolus, ac nimium in omni via sua multiplex, providus et discretus; in eo solo repertus imprudentior, quod adversarios quos sibi merito suscitaverat, in gratiam suam redire volentes, non admiserat. Dicebatur etenim, et vere sic erat, arrogans, et de se plus aequo praesumens: unde in eum devenit casum, quem si aliquantulum circumspectius se habuisset, facile potuisset declinare. Captus ergo et catenatus in monasterio diu detentus, tandem elapsus, Romam profectus est. Ibi aliquatenus gratiam sedis apostolicae assecutus, dum redire maturaret, veneno hausto, sceleris ministro porrigente nescimus quo, miserabiliter interiit; [0630B] in se ipso, quidquid utraque fortuna facere poterat, alter Marius, plenius expertus.

CAPUT XVIII. Legatus Hierosolymam redit; synodum celebrat; templum dedicat Dominicum.

Legatus igitur, deposito patriarcha, et consummatis apud Antiochiam pro quibus venerat negotiis, Hierosolymam reversus est; ubi usque ad solemnitatem Paschalem moram faciens, habito prius consilio cum praelatis ecclesiarum, tertia post sanctum Pascha die, una cum domino patriarcha et episcoporum nonnullis, templum Domini solemniter dedicavit. Adfuerunt ibi dedicationis die, multi tam de partibus ultramontanis quam de cismarinis regionibus, magni et nobiles viri. Inter quos adfuit [0630C] et dominus Joscelinus junior, comes Edessanus, qui tunc in solemnibus sancti Paschae diebus, magnifice nimis in civitate moram faciebat. Qua celebritate completa, convocatis archiepiscopis, episcopis et aliis ecclesiarum praelatis, una cum domino patriarcha concilium celebravit, in primitiva et ecclesiarum matre sancta Sion, tractans ibi cum eis de his quae instanti tempori videbantur convenire. Cui synodo interfuit Maximus Armeniorum pontifex, imo omnium episcoporum Cappadociae, Mediae, Persidis, et utriusque Armeniae princeps, et doctor eximius, qui Catholicus dicitur. Cum hoc etiam de fidei articulis, in quibus a nobis dissentire videtur populus ejus, habitus est tractatus; et ex parte ejus, [0630D] promissa est in multis correctio. Quibus rite peractis, praedictus legatus ad Acconensem rediens civitatem, inde parato navigio, Romam reversus est. Clerus vero Antiochenus, et maxime qui in depositione domini Radulphi conspiraverant, instinctu et suggestione principis et maximorum, ut dicitur, interventu munerum, elegerunt sibi quemdam ejusdem Ecclesiae subdiaconum, Aimericum nomine, Lemovicensem natione, hominem absque litteris, et conversationis non satis honestae, quem praedictus dominus Radulphus, arbitrans eum sibi reddere obligatiorem et fideliorem amplius, in decanum ejusdem Ecclesiae promoverat, spe frustratus. Nam ab ea die cum ejus adversariis dicitur convenisse; et in benefactoris sui, fidelitatis immemor, [0631A] conspirasse depositionem. Quod autem de ejus promotione factum est, Petrus quidam cognomine Armoinus, ejusdem civitatis castellanus, artibus suis et multa munerum profusione dicitur effecisse, et tam clerum quam principem ad id impulisse, eo quod ejus esset consanguineus.

CAPUT XIX. Rursus imperator in Syriam descendit, ad pacta prius inita principem invitat.

Per idem tempus, quatuor vix evolutis plene annis ex quo a Tarso Ciliciae et universa Syria discesserat, dominus Joannes Constantinopolitanus imperator, reparatis viribus et legionibus revocatis, crebris domini principis et Antiochenorum nuntiis excitus, iterum expeditiones, iterum exercitus in [0631B] Syriam dirigens, in multitudine virtutis suae, in curribus et equis, in thesauris infinitis et innumerabilibus copiis, iter versus Antiochenas dirigit partes. Enavigato igitur Bosphoro, qui limes Europae Asiaeque intelligitur, transcursis mediis provinciis, Attaliam usque pervenit, quae est urbs maxima, in littore maris sita, provinciae Pamphyliae metropolis: in hac dum moram faceret dominus imperator, duo de filiis ejus, Alexius videlicet primogenitus, et natu secundus Andronicus, languore correpti gravissimo, extremum morientes clauserunt diem. Vocansque imperator natu tertium, Isaacium nomine, cum fratrum funeribus defunctorum, ut ea humanitatis gratia procurans et exsequiarum novissimam exhibere faciens reverentiam [0631C] tumulis mandaret, prout imperialem decebat magnificentiam, Constantinopolim remisit; ubi, sepultis fratribus, juxta patris imperium in urbe, usque ad patris obitum moram fecit continuam. Pater vero natu novissimum sibi assumens Manuelem, inceptum prosequens iter, transcursa Isauria, in Ciliciam pervenit: inde peragrata Cilicia subito, vix eum fama sui adventus praeveniente, in terra comitis Edessani, cum omnibus copiis suis ingressus, ex insperato ante Tubessel consedit. Est autem praedictus locus castrum opulentissimum, circa Euphraten, ab eo distans milliaribus viginti quatuor, vel modicum amplius. Ad quem locum, postquam pervenit imperator, petiit a comite Joscelino [0631D] juniore obsides, qui de subito ejus attonitus et admirans ingressu, videns ejus incomparabiles copias, et quas nemo regum terrae sustinere posse videretur, seque imparatum, et omnino ad resistendum non posse sufficere, de necessitate faciens virtutem, unam ex filiabus suis, Isabellam nomine, tradidit ei obsidem. Hoc autem ad nihil aliud exigebat, nisi ut comitem hoc vinculo arctius sibi devinctum, ad prosequenda mandata sua haberet fideliorem. Inde versus Antiochiam universos dirigens exercitus, illucque sub omni eeleritate contendens, secus oppidum quoddam, nomine Gastun, exercitus collocavit mense Septembre, vicesima quinta die mensis. Inde nuntios ad principem dirigens mandat, ut juxta pactorum legem, inter se [0632A] prius initam, urbem ei cum urbis praesidio et omnibus indifferenter civitatis munitionibus, resignet; ut inde finitimis hostium civitatibus guerram posset inferre, quasi de vicino commodius; et ipse versa vice, quantum in se erat, paratum se constanter asseverat, pacta quae scriptis indita prius fuerant, larga interpretatione complere et insuper addere mensuram bonam et confertam, secundum qualitatem meritorum.

CAPUT XX. Cives missa legatione ad imperatorem pactis contradicunt, et ingressum inhibent.

Princeps vero Antiochenus, dominus Raimundus, qui prius eum tam frequentibus citaverat nuntiis, videns se in arcto constitutum, seque [0632B] pactorum lege obligatum sciens, haeret dubius quid faciat; convocatisque majoribus et primoribus tam civitatis quam regionis universae, partes ingreditur deliberationis, consilium postulans, quid facto sit opus in re tam periculosa. Illi vero post multam deliberationem unanimiter convenientes, nullatenus arbitrantur expedire statui regionis, quod urbs tam nobilis, tam potens, tam munita, in manus aliquo pacto tradatur imperatoris; futurum enim esse ut per ignaviam Graecorum, sicut non semel ante contigit, civitas in manus hostium deveniret, simul cum universa regione. Sed ne princeps fidei violatae merito possit argui, colorem quaerunt, quo velari possit principis factum minus commendabile; id enim pactis priore ejus adventu, [0632C] inter eos convenerat, ut praemisimus, ut ei civitatem sine difficultate traderet; idque postmodum frequentibus nuntiis ad veniendum in Syriam eum invitans, promiserat se bona fide servaturum. Ut ergo principem in hac parte quocunque modo habeant excusatum, legatos dirigunt ad imperatorem, de nobilioribus regionis, qui ei ex parte beati Petri, domini quoque patriarchae, et civium universorum ingressum civitatis inhibeant, significentque: Se principis facta quae praecesserant, rata omnino non habituros, neque eumdem principem sic paciscendi in uxoris haereditate, de jure habuisse facultatem; sed neque eamdem, absque conniventia civium et procerum, transferendi dominium in aliam [0632D] personam habuisse, vel habere omnino potestatem; aut auctoritatem, in injuriam civium vel principum regionis transigendi, ullam aliquo jure, alterutri illorum concessam. Quod si in hoc vel uterque, vel alter, obstinate perseverare praesumerent, futurum esse ut, urbe et universis finibus illorum ejectos, extorres faciant ejus, quam cum detrimento fidelium suorum contra jus venalem proposuerant, haereditatis. His verbis motus imperator, et corda civium et provincialium omnium praenoscens, indignatus admodum, in Ciliciam iterum exercitus redire praecipit, ut ingruente hiemis inclementia, orae maritimae committeret temperiei; solet enim esse circa maritimas regiones hibernis diebus aura suavior, et fovendis legionibus commoditas aptior inveniri.

CAPUT XXI. Imperator ad regem Hierosolymorum nuntios dirigit, simulans se habere propositum loca visitandi venerabilia; et super eodem recipit a rege responsum. [0633A]

Videns itaque imperator, civitatis optatum omnino sibi et suis negatum esse introitum, sperans hieme transcursa, grata veris redeunte clementia, circa Antiochiam etiam invitis civibus, aliquid pro votis obtinere; dissimulat mentis conceptum, et occultandi gratia propositi, ad dominum Fulconem Hierosolymorum regem, magnae nobilitatis viros dirigit, significans quod devotionis et orationis gratia, et ut contra hostes in partibus illis opem ferat, libenter, si ita Christianis videretur, veniret. [0633B] Rex autem, habito consilio, ad ejus petitionem responsa ferentes nuntios remittit, dominum Anselmum Bethlehemitam episcopum, dominum Gaufridum, abbatem templi Domini, Graeca lingua peritum; Roardum arcis Hierosolymitanae castellanum, dicens: Regnum arctissimum esse, nec ad sufficientiam tantae multitudinis, alimentorum copiis abundare; nec tantos, nisi cum famis et rerum necessariarum periculo, sustinere posse exercitus. Verumtamen, si cum decem millibus, ejus Deo amabili placeret imperio, usque ad urbem beatam et loca nostrae salutis venerabilia pervenire, et aliquid pro votis disponere, omnes cum summis desideriis ei obviam exirent; et cum omni laetitia et mentis exsultatione [0633C] ejus susciperent adventum; et tanquam domino et maximo principi orbis terrarum obedirent. Quod audiens imperator et contra imperialem gloriam reputans, cum tam modica manu proficisci, qui tot millibus semper stipatus incedere consueverat, verbo supersedit; remissisque nuntiis, multa liberalitate, honore et gratia praeventis, ver operiens futurum, hiberna in Cicilia circa Tarsum tempora peregit; aestate proxime futura promittens, et animo gerens, magnum aliquid, et perenni dignum memoria, in Syriae partibus se facturum. Interea quidam nobilis homo Paganus nomine, qui prius fuerat regius pincerna, postmodum habuit terram trans Jordanem, postquam Romanus de Podio, et filius ejus Radulphus, meritis suis exigentibus, [0633D] ab ea facti sunt exhaeredes et alieni, in finibus Arabiae secundae, castrum aedificavit cui nomen Crahc, natura loci, simul et opere manufacto, munitum valde, juxta urbem antiquissimam ejusdem Arabiae metropolim, prius dictam Raba, in cujus obsidione mandato David, et Joab studio, Urias innocens legitur occisus; postea vero dicta est Petra deserti, unde et secunda Arabia hodie dicitur Petracensis.

CAPUT XXII. In Cilicia moram faciens, lethaliter sauciatur imperator, dum venationi dat operam.

Interea circa veris initium, antequam soleant reges exercitus ad bella producere, imperator Constantinopolitanus, silvarum et nemorum, venandi [0634A] gratia, vehementissimus amator, tollendi studio fastidii, et longa id exigente consuetudine, saltus cum solito et ad hoc deputato comitatu ingreditur; dumque feras solita persequitur diligentia, arcum manu bajulans, et sagittis gravidam de more gestans pharetram, ecce aper, canum deprehensus industria, et importunitate fatigatus, latratibus actus acerbis, ante dominum imperatorem in insidiis positum, necessario habuit transitum; qui correpta mira celeritate sagitta, arcum implet nimis, et sagittae acie toxicata, se ipsum in ea manu vulnerat, qua regebat arcum. Sumpto itaque ex tam levi causa in proprio corpore mortis responso, silvas, morbi compellente molestia, deserens, in castra se contulit; accitaque medicorum frequentia, [0634B] rem aperit, et sui ipsius mortis causam se existere, dicere non veretur. Illi autem pro domini sui salute valde solliciti, curam adhibent; sed recepta interius pestis mortifera, remedia non audit, et serpens interius et ad interiora progrediens, salutis vias intercludit; unum tamen dicunt et singulare, sed tanto indignum principe, posse adhiberi remedium: si laesa manus, in qua vis tota mali adhuc contineretur, antequam reliquas corporis partes adhuc illaesas inficiat, praecidatur. Hoc vir audiens magnanimus, licet doloris angeretur immensitate, et mortem non dubitaret adesse prae foribus, imperiali tamen majestate constanter observata, sprevit; et respondisse dicitur: Indignum esse, ut Romanum [0634C] imperium una manu regatur! Sinistro igitur eventu, et quo periculosior intervenire nullus poterat, attonitus concutitur exercitus omnis; et pro tanti principis defectu, dolor universas occupat legiones; moeror et anxietas corda sibi vindicant singulorum, et castra omnino insperata replent amaritudine.

CAPUT XXIII. Sublimato ad imperium juniore filio, aefungitur imperator. Exercitus, duce Manuele imperatore substituto, domum revertitur.

Videns interea dominus imperator, tanquam vir providus et discretus, sibi certum imminere mortis diem, vocatis ad se consanguineis et affinibus, quorum multa eum turba semper sequi consueverat, [0634D] primoribus sacri palatii et exercituum primiceriis, de successore imperii inter eos suscitat quaestionem: plurimum dubius quid faciat, an majori natu filiorum suorum Isaacio, quem cum funeribus fratrum suorum ab Attalia, ut praemisimus, remisit Constantinopolim, cui de jure regni primitiva videbantur competere; an juniori filio, qui secum erat, qui optimae et praecipuae erat indolis adolescens et futurus magnus ab omnibus dicebatur, imperii committeret gubernacula. Subjungit etiam et dubitationis causam, dicens: Si huic sceptra imperii concesserimus, legibus humanitatis, quae primogenitum merito faciunt potiorem, videbimur contraire; si vero illi, communibus observatis judiciis, moderamen imperii contulerimus, non erit qui hos [0635A] exercitus, et totius robur et gloriam Romani imperii domum reducat incolumes. Hostibus enim interjectis, insidias molientibus et undique corrogantibus suffragia, non nisi cum periculo, sine rectore posse pertransire legiones, certum videbatur. Erat autem inter principes vir magnificus, Megadomesticus Joannes nomine, qui cum suis Isaacio multum affectabat imperium conservari; et de incolumi legionum ad propria reditu, dubitantem imperatorem nitebatur confirmare. Porro Manuel junior filius, qui ibidem cum patre praesens erat, universi exercitus, et maxime Latinorum favore et praeconiis extollebatur. De principibus quoque nonnulli ad ejus promotionem omnimodam dabant operam. Patris quoque in eumdem, quia prudentior, et in [0635B] armis magis strenuus, et omnino affabilior videbatur, affectus magis et gratia erat proclivior; angebat eum etiam maxime exercitus cura propensior. Sic igitur post multam deliberationem, auctore Domino, obtinuit junior filius, et exhibita sibi in patris praesentia, et eo mandante imperiali reverentia, ocreis, ut mos est in illo imperio, insignitus purpureis, ab universis legionibus certatim Augustus est appellatus. Sic domino Manuele ad apicem promoto imperialem, pater ejus inclytae recordationis, vir inclytus, liberalis, pius, clemens et misericors, in fata concessit. Fuit autem statura mediocris, carne et capillo niger; unde et cognomento dicitur etiam hodie Maurus; facie despicabili, [0635C] sed moribus conspicuus, et actibus insignis militaribus. Defunctus est itaque sub Anavarza, urbe antiquissima, quae est secundae Ciliciae metropolis, in eo loco qui dicitur Pratum Palliorum, anno ab Incarnatione Domini 1137, mense Aprili, imperii vero vicesimo septimo; vitae vero . . . . . . Tandem vero compositis in ea regione negotiis, dominus imperator cum omni sospitate Constantinopolim suos reduxit exercitus; ubi fratrem natu se priorem, palatium, audita patris morte, jam obtinentem, per Misticonem suum, qui palatio et thesauris praeerat universis, missis occulte litteris, ex improviso captum, et nihil tale veritum, in vincula conjecit. Sed postmodum, postquam urbem regiam solemniter ingressus est, per interventionem communium [0635D] consanguineorum et principum sacri palatii fidelem operam, fratri reconciliatus est; sicque cum tranquillitate debita, juxta patris supremum judicium, obtinuit dominus Manuel monarchiam, fratrem suum tanquam primogenitum, multiplici non cessans, quandiu vixit, honore praevenire, et gratia prosequi cumulatiore.

CAPUT XXIV. Rex et regni principes, ante Ascalonam castrum fundant, cui nomen Ibelin.

Interea dominus rex Hierosolymorum Fulco, et alii regni principes, una cum domino patriarcha et aliis Ecclesiarum praelatis, volentes Ascalonitarum insolenter nimis desaevientium impetus refrenare, et discurrendi per regionem, nimiam aliquatenus [0636A] arctare licentiam, constituunt de communi voto, in campestribus juxta urbem Ramulam, non longe a Lidda, quae est Diospolis, castrum aedificare. Erat autem in eadem regione collis aliquantulum editus, supra quem unam de urbibus Philistinorum, traditiones habent fuisse constitutam, Geth nomine, juxta illam aliam eorum civitatem, quae dicta est Azotum, ab Ascalona distans milliaribus decem, non longe ab ora maritima. Convenientes igitur unanimiter ex condicto, in praefato colle, firmissimo opere, jactis in altum fundamentis, aedificant praesidium, cum turribus quatuor, veteribus aedificiis, quorum multa adhuc supererant vestigia, lapidum ministrantibus copiam; puteis quoque vetusti temporis, qui in ambitu urbis dirutae [0636B] frequentes apparebant, aquarum abundantiam, tum ad operis necessitatem, tum ad usus hominum largientibus. Perfecto igitur castro et partibus omnibus absoluto, cuidam nobili viro et prudenti, de communi traditur consilio, domino videlicet Baliano seniori, Patri Hugonis, Balduini et Baliani junioris, qui omnes ab eodem loco cognominati sunt de Hibelin; hoc enim nomen illi erat loco, antequam etiam castrum illic aedificaretur. In cujus custodia et hostium persecutione, cujus gratia municipium erat conditum, diligentem habuit vir praedictus vigilantiam; et post ejus obitum praedicti ejus filii, viri nobiles et in armis strenui, in nullo segnius, quousque praedicta civitas nomini restituta [0636C] est Christiano, diligentissima tenuerunt custodia.

CAPUT XXV. Iterum ante eamdem Ascalonam de communi principum consilio castrum aedificatur, cui nomen est Blanca guarda.

Anno proxime subsecuto, videntes regni principes, et ipso rerum experimento plenius cognoscentes, in fundatione duorum praesidiorum, Bersabee videlicet et Hibelin, contra Ascalonitarum superbiam se plurimum profecisse, et eorum ex maxima parte repressam insolentiam, impetus tardiores, debilitatos conatus, adjiciunt tertium aedificare, ut amplioribus molestiis et multiplicatis in gyrum municipiis, urbem affligant, et quasi obsessis, frequentius [0636D] terrorem, et cum terrore pericula incutiant magis repentina. Erat autem in ea Judeae parte, quae a montibus declinans, campestribus incipit esse contermina, secus Philisthiim fines, in tribu Simeon, ab Ascalona octo distans milliaribus, locus quidam, qui ad montana comparatus, collis, ad planiorem vero regionem collatus, mons sublimis poterat appellari, et loco nomen Arabice Tellesaphi, quod apud nos interpretatur mons sive collis clarus. Hic complacuit prudentioribus, praesidium fundari, eo quod aliis quae ad usus similes facta erant municipiis, et civitati vicinius, et loco situque munitiore videretur. Proposito igitur satisfacientes, dominus rex et principes ejus, una cum domino patriarcha et praelatis ecclesiarum, circa [0637A] veris initium, hieme transcursa, ad locum unanimiter conveniunt, et vocatis artificibus, simul et populo universo necessaria ministrante, aedificant solidis fundamentis et lapidibus quadris oppidum, cum turribus quatuor congruae altitudinis. Unde usque in urbem hostium liber esset prospectus, hostibus praedatum exire volentibus valde invisum et formidabile; nomenque ei vulgari indicunt appellatione, Blancha guarda, quod Latine dicitur alba specula. Castrum ergo perfectum et omnibus suis partibus absolutum, dominus rex in suam suscepit custodiam, et tam victu quam armis sufficienter munitum, viris prudentibus et rei militaris habentibus experientiam, quorum nota est fides et probata devotio, servandum commisit. Qui frequenter [0637B] per se, frequentius adjunctis sibi ex aliis municipiis ad usus similes aedificatis, militibus, egredientibus hostibus occurrebant, eorum evacuantes molimina; nonnunquam vero ipsi Ascalonitas lacessentes, gravia inferebant eis discrimina et de eis saepius triumphabant. Porro, qui circumcirca possidebant regionem, praedicto confisi munimine et vicinitate castrorum, suburbana loca aedificaverunt quamplurima, habentes in eis familias multas et agrorum cultores; de quorum inhabitatione facta est regio tota securior, et alimentorum multa locis finitimis accessit copia. Inter haec Ascalonitae videntes urbem per gyrum praesidiis inexpugnabilibus vallatam, coeperunt de statu suo solito amplius diffidere, et principem Aegypti potentissimum, [0637C] cui nihil amplius residui de universa regione factum erat, dominum suum, nuntiis frequentibus commonere, ut pro urbe, quae imperii sui robur erat, gereret sollicitudinem.

CAPUT XXVI. Regina in loco cui Bethania nomen, monasterium aedificat, et amplissimo ditat patrimonio, sororem ibi praeficiens.

Interea per Domini superabundantem gratiam, regno ad aliquam tranquillitatem redacto, concepit domina Milisendis, piae recordationis regina, pro remedio animae suae et parentum suorum, pro salute quoque mariti et liberorum, si locum inveniret juxta cor suum, monasterium sacrarum virginum [0637D] fundare. Erat autem ei soror, inter caeteras junior, Iveta nomine, quae in monasterio Sanctae Annae matris sanctae Dei genitricis, vitam sanctimonialem erat professa. Hujus etiam intuitu plurimum ad praedictum propositum domina movebatur regina; indignum enim videbatur ei ut regis filia, tanquam una ex popularibus in claustro alicui subesset matri. Transcursa igitur mente universa regione, et diligenter investigato, quisnam inveniretur aptior ad fundandum monasterium locus; tandem post multam deliberationem, placuit Bethania, castellum Mariae et Marthae, et Lazari fratris earum, quem dilexit Jesus, familiare Domini diversorium et domicilium Salvatoris. Is autem locus ab Hierosolymis distat stadiis quindecim, juxta verbum Evangelistae, [0638A] ultra montem Oliveti, ad Orientem situs, in declivo ejus montis. Erat autem idem locus ecclesiae Dominici Sepulcri proprius; pro quo domina regina tradens canonicis urbem prophetarum Thecuam, locum in proprium recepit. Ubi quoniam quasi in solitudine erat, et hostium patere poterat insidiis, turrim munitissimam quadris et politis lapidibus, officinis distinctam necessariis, multis sumptibus aedificari praecepit, ut Deo dicatis virginibus contra subitos incursus non deesset praesidii inexpugnabilis solatium. Turri igitur constructa, loco ad aliquem modum ad cultum religionis praeparato, sanctimoniales induxit feminas, matrem eis constituens annosam quamdam et in religione probatam, venerabilem matronam, multa Ecclesiae conferens praedia, [0638B] ita ut in bonis temporalibus, nulli monasteriorum, virorum aut mulierum inferior haberetur; imo, ut dicitur, plus aliarum qualibet ecclesiarum abundaret. Inter caeteras enim possessiones, quas praedicto venerabili loco contulerat, locum famosissimum, et omnium commoditatum abundantia simul refertum, in campestribus Jordanis situm, Jericho, cum suis pertinentiis liberaliter assignavit. Contulit etiam eidem monasterio sacra utensilia, ex auro et gemmis, et argento, ad multam quantitatem, simul et holoserica ad decorem domus Dei; sed et indumenta tam sacerdotalia quam levitica, et omnis generis, prout disciplina exigebat ecclesiastica. Defuncta quoque illa venerabili matrona, quam eidem praefecerat loco, ad intentionem rediens, sororem suam, de consensu [0638C] domini patriarchae et sororum sanctimonialium conniventia, eidem praefecit monasterio; cum qua etiam adjecit plura in calicibus, libris et caeteris quae ad ecclesiasticos respiciunt usus, ornamenta, locum non cessans, quandiu vixit, intuitu animae suae et sororis, quam unice diligebat, gratia ampliare.

CAPUT XXVII. Rex in campestribus Acconensibus leporem agitans, de equo ruit praeceps; moritur; Hierosolymis inter suos praedecessores sepelitur.

Accidit autem illis diebus, quod cum dominus rex, una cum domina regina transcurso autumno, in civitate Acconense moram faceret, voluit regina, sublevandi gratia fastidii, extra urbem ad loca quaedam [0638D] suburbana, fontibus irrigua, causa recreationis exire: quo dominus rex, ut solatium reginae non deesset, adjecit etiam ipse, cum solito comitatu proficisci. Dumque inter eundum esset, accidit casu ut qui agmina et comitatum praeibant pueri, leporem in sulcis jacentem excitarent, quem fugientem clamor prosecutus est universorum. Rex autem, arrepta lancea, ut eumdem leporem insectaretur, sinistro actus casu, equum ad illas coepit urgere partes, et cursui vehementer instare. Tandem inconsulte festinans equus in praeceps agitur; corruensque in terram, regem dedit praecipitem, jacentique prae casus dolore attonito, sella caput obtrivit, ita ut cerebrum tam per aures, quam per nares etiam emitteretur. Ad hunc casum, universus qui praeibat [0639A] et qui sequebatur, facti acerbitate perterritus, conversus est comitatus, et jacenti opem ferre volentes, exanimem reperiunt, cui neque vox erat, neque sensus. Regina vero, comperta mariti morte tam inopinata, et sinistro saucia casu, veste et capillo lacera ejulans, et doloris immensitatem suspiriis contestans et lamentis, in terram corruens, corpus amplectitur exanime. Non sufficit humor oculis, prae fletus ubertate continui; et vox, doloris interpres, crebris interrumpitur singultibus; nec dolori satis fit, licet nihil aliud sit sollicita quam dolori satisfacere. Familia quoque lacrymis, voce et habitu moerorem contestans, anxietatis nimiae lugubria praetendit argumenta. Nuntiatur interea, et fama circumvolante divulgatur per urbem Acconensem, regis [0639B] miserabilis interitus; et ad partes illas certatim turbae confluunt, intueri volentes factum inauditum quod acciderat. Inde cum lacrymis in praedictam [0640A] urbem deportatus, triduo, sine sensu, tamen adhuc palpitans, protraxit vitam; quarta demum die, Idibus videlicet Novembris, anno ab Incarnatione Domini 1142, regni vero ejus anno undecimo, deficiens, in senectute bona ultimum clausit diem. Inde Hierosolymam cum debita delatus honorificentia, occurrente universo clero et populo, in ecclesia Dominic Sepulcri, sub monte Calvariae introeuntibus ad dextram, secus portam, inter alios felicis memoriae reges, ejus praedecessores, per manum domini Willelmi, venerabilis Hierosolymorum et piae recordationis patriarchae, regia magnificentia sepultus est; duobus superstitibus liberis, adhuc impuberibus relictis, Balduino videlicet primogenito annorum tredecim, et Amalrico annorum septem; reseditque [0640B] regni potestas penes dominam Milisendem, Deo amabilem reginam, cui jure haereditario competebat.