Grammatica Gothicae Linguae

EPUB

MOBI

PDF

RTF

TXT

Sine Nomine

Grammatica Gothicae Linguae

H.C. de Gabelentz et J. Loebe
ex Patrologia Latina, Tomo XVIII

anno incognito

editio: incognita
fons: incognitus

GRAMMATICA GOTHICAE LINGUAE E GERMANICO SERMONE IN LATINUM VERSA, INTERPRETE F. TEMPESTINI.

PRAEFATIO.

Antequam hanc grammaticam aggrediamur, operae pretium esse duximus ejus fundamentum et tenorem paucis verbis exponere.

Quoad operis ordinationem, propriam viam in syntaxi indagare debuimus, hac hucusque nondum explorata. Hic vero nobis ordinem didacticum persequi conantibus quandoque attentio relaxata est; quapropter non immerito speramus indicem rerum et vocabulorum ad calcem operis remissum, magnum fore adjumentum iis, quibus ordo noster nondum tritus est.

In tribus primis capitibus, quae de scriptura et prolatione, necnon vocabulorum flexione eorumque formatione disserunt, secuti sumus equidem ordinem consuetum sub respectu formae; sub autem respectu materiae, lector attentus facile animadvertet, quod hic etiam, quemadmodum in syntaxi, propriis investigationibus muniti propriamque viam sectantes, a doctrina communi deflexerimus. Utrum et in quantum merito fecerimus, sincerus lector dijudicabit.

Quamvis in elucubrando hoc opere id imprimis ob oculos habuerimus, quod grammatica cujuslibet sermonis ita restringenda sit, ut linguam e lingua ipsa explicans, potissimum caveat, ne quodlibet systema praeconceptum persequatur, aut formas alius sermonis vel cognati linguae illustrandae imponat, hoc tamen principio non adeo constricti fuimus, ut praecipue in syntaxi, graecum textum, gothicae litteraturae fundamentum, constanter non invocaverimus: propria enim indoles gothicae linguae ex hac collatione evidentius eminet.

Cum de anteriori et posteriori sermone passim mentionem facimus, hunc de quo in prolegg. ad textum, col. 473, innuimus.

Jam vero quoniam ex elucubratione hujus operis pluries occasionem habuimus, lacunas et errores qui tam in glossario <a name=t6274><a href=#n6274>[6274]</a> quam in textu ejusque interpretatione subrepserant, supplendi et corrigendi, rem non ingratam facturi nobis videmur, si has emendationes hic colligentes, lectorem numeris paginam indicantibus ad grammaticam remiserimus.

EMENDATIONES GLOSSARII.

<a name=0881>

Aiwatundi § 73. anabusn § 53, 3); balvavesei § 92; bistuggq § 205, annot. 2; brawa § 69, annot. 5; § 191, annot. 1); gadikis § 69; gaitein § 191, a) dd); gaits § 77; grefts § 48, 3); dobnan § 26, annot. 2; hakuls § 66, annot. 1; þiuþspillon § 167, annot. 2; þvahl § 56, 3); manauli § 145 aa), annot.; nauhan § 134, annot. 2; ugk § 106, annot. 1; uhtiug § 31, 1); undarleija § 150, annot.; sauraufynikiska § 27, annot. 1; slahals § 150 b); sprauds § 56, 3); veinuls § 150 b); vippja § 55, 3); voþi § 99, 3) a); vopjan § 239, 1) ¹; fadrein § 93, 3); fastubni § 70; freijhals § 34, 2); fret § 25, 4); frijondi § 73; waiteis § 70, annot. 2).

EMENDATIONES TEXTUS ET VERSIONIS.

Mth. III, 11 § 134 4); VIII, 14 § 192, 2); XI, 12 § 178 annot. 1; XI, 16 § 239, 1 ¹; Mc. IX, 20 § 157 b); X, 27 § 260, annot. 6; X, 35 § 187, II; XI, 2 § 116, annot. 3; XVI, 1 § 247, annot. 4; Luc. IX, 25 § 177, annot. 2; XV, 30 § 25, 4); XVI, 14 § 155; <a name=0882> XVI, 16 § 178, annot. 1; XVIII, 38 § 212, annot. 2; XIX, 8 § 185, annot.; XX, 16 § 259, annot. 4; Rom. IX, 15 § 182, 2); IX, 17 § 277 ¹; IX, 19 § 177, annot. 5; X, 11 § 196, annot. 6; XII, 5 § 200, 2); Cor. I, VII, 17 § 205, annot. 10; VII, 19 § 192, 2); IX, 21 § 268, 4); XIII, 4 § 124, annot.; XV, 15 § 177, 1); XV, 52 § 69, annot. 5; § 191, annot. 1); Cor. II, II, 1 § 200, annot. 4; II, 11 § 177, 1; III, 14 § 200 III, 2); V, 17 § 205, annot. 1; VI, 1 § 253, annot. 1; VI, 3 § 205, annot. 2; VIII, 4 § 145 β) εε); VIII, 18 § 28, 3; XI, 6 § 177, annot. 2; XII, 19 § 133, annot.; § 178, annot. 1; XII, 21 § 239, 1); Eph. III, 8 § 150, annot.; IV, 23 § 243; VI, 22 § 106 annot. 1; Phil. IV, 2 § 200, III, 1); Col. III, 15 § 186, annot. 4; IV, 8 § 269, 4 ¹; Thess. I. IV, 2 § 110, annot. 2; Tim. I, I, 14 § 128 annot. 1; Tim. II, III, 11 § 96 dat. pl.; Neh. V, 18 § 77; Skeir. II, d § 99, 2, a); V, d § 145, aa); § 205, IV not.; VI, a § 200, II, 1); VI, 8 § 205, annot. 9; VII, c § 205, annot. 10; § 282, annot. 5.

INTRODUCTIO.

<a name=0881>

§ 1. GOTHICA LINGUA (gutiska razda <a name=t6275><a href=#n6275>[6275]</a>) communis est sermo orientalium Germanorum, qui generali nomine Gothorum designantur.

« <a name=t6276><a href=#n6276>[6276]</a> Indigenum Gothorum nomen est Guthos (non autem Gutans, ut Zeuss scribit, Die Deutschen, 134), quemadmodum in Calendario gothico occurrit, in quo gutþiuda gothicam gentem indicat. Eos Graeci nuncupabant, aspirata dentali, Γόθοι, vel potius geminata, Γότθοι; Romani autem sine geminatione, Gothi, vocalem o sempe in versibus corripientes (hinc apud Gruterium, Inscript. 161, 2, ubi eam metrum exigit longam, legitur: Qui potuit rigidas Gotthorum subdere mentes [Arnold. Mercat.], loco Gothorum). Sed e graeco non oriuntur formae Gotti, Gotticus, quae in Historia imperatorum, auctore Coelio Spartiano (Anton. Carac. 10 et Anton. Geta 6), usurpantur. Pristina et primitiva scribendi hujus nominis ratio invenitur adhuc in antiquo latino scripto, quod e plurimis caracteribus a Gotho ipso scriptum esse conjicitur, scilicet in glossa marginali codicis parisiensis acta concilii aquileiensis continentis, a Waitzio vulgata, in qua p. 13 legitur lingua gotica, nec non et in neapolitano Documento ad sextum saeculum circiter medium pertinente, in quo ecclesia gotica scribitur. Genuina scribendi ratio in veteri Germanorum superiori lingua asservata est, quippe cum in glossis octavi saeculi occurrat sub forma: Guti et Gudi (vid. Graff, Althochdeutschen Sprachsch. IV, 173 sq.), et apud chronistas (gall. chroniqueurs) ejusdem saeculi, pars Galliae meridionalis a Gothis occupata Gutiae et Goziae nomen habeat (vid. Zeuss, Die Deutschen, 420). Ejusdem stirpis sunt Gotones et Gothones apud Tacitum (Annal. 2, 62; Germ. 40), Gutones apud Plinium (Hist. <a name=0882> nat. 4, 14; 37, 2), et Γύθωνες apud Ptolemaeum. Quoad Βούτονες apud Strabonem 7, 1, in Γούτονες commutandum, propter quantitatem vocalis o audacius conjiceretur. Gutones autem eodem modo ad Gutos (Guti) sane referuntur atque Burgundiones ad Burgundos (Burgundi). Errat vero Zeuss, qui loco laudato, 134, nomina apud graecos latinosque auctores occurrentia modo chronologico ordinans, Gothos e Gutones, etc., graecum autem autem Γότθοι ex Gutþiuda derivasse putat. Saepe etiam Gothi Getae vocantur, vel huic stirpi alluditur (vid. Zeuss, loc. laud. 403), ut etiam Jornandi factum est, qui, ipse Gothus, suae gentis historiam inscripsit: De geticae gentis origine ac rebus gestis; hinc in posterioribus temporibus linguae geticae nomen sermoni gothico impositum, ut apud Bonav. Vulcanium invenire est, coll. § 2.---Non ad Gothos continentis, sed Scandinaviae referenda sunt nomina Γουταί (incorrecte Γοῦται vulgo scriptum) apud Ptolemaeum et Γαυτοί apud Procopium (De bell. goth. 2, 15), quae Zeuss, loc. laud. 158 et 511 sagaciter revisit, coll. § 3. Qui vero scire desiderat, quid nomen Gutos significet, hoc ante omnia componere debet tam gothico guþ (Deus) et gōds, (bonus), quam caucaseis vocabulis gots, kodji, katsi (homines), hanc ultimam derivationem sectante Castillionaeo Corinth. II, praef. p. X; quoad veteres Scandinaviae doctores, suos Gothos (Gotnar) interpretantur: errabundos, viatores et viros, vid. Edda Soem. I, 41, 530 ^b correcte ex gautr. (vir sagax) deducentes; qui tandem nomen istud cum giota comparare velit, in vagina nationum vel fabrica gentium, ut Jornandes (p. 83 Lindenbr.) Scandinaviam vocat, explicationem inveniet. Sed pro nostris continentalibus Gothis derivatio <a name=0883> difficile ex giutan, gaut, gutun, gutans (fundere) tolerabilis peteretur, quippe cum probari nequeat utrum giutan etiam gignere, creare significet, ut Zeuss loc. laud. 134 contendit. Nos igitur concludentes libenter fatebimur omnino nescire, quid nomen Gothorum designet.

«Jam Grimmius (Gram. XLV [1 ^a edit.]) consulte animadvertit, linguam de qua nunc quaestio est, moesogothicam incorrecte vocari; si enim Ulfilas, qui primus verisimiliter gothico sermone scripsit, vel saltem cujus sunt antiquissima monumenta scripta (vid. § 6 et 11), Gothis Moesiam habitantibus interfuit, hi tamen Gothi, licet a caeteris fratribus anterius discesserint, certo autem linguam cum istis communem habuerunt. Immo et documenta gothica quae ad nos usque pervenerunt, quaeque dominantibus Ostrogothis in Italiam prodierunt, eodem sermone omnino sunt conscripta, quo Bibliorum versiones; jam vero si Ostrogothi hac eadem lingua loquebantur, ergo et Wisigothi, quorum pars Moesiam incolebant. Igitur sermo noster omnibus Gothis communis erat, coll. § 4.»

§ 2. Gothica lingua ad indogermanicam stirpem attinet, et e germanicae familiae linguis ea est, quae antiquissima monumenta praebeat; ita ut, prima certo omnium scripta, in sua sinceritate ad nos usque servata pervenerit.

«In his hodiernis temporibus apud exteros (Germaniae) probare tentatum, est Gothos ad germanicam stirpem non pertinere; inter alios Stephanus Horvat Tudományos Gyütemény 1834, 4 fascicul.) eos habet ut gentem sociam simul et parentem Hunnorum, Polovtzium <a name=t6277><a href=#n6277>[6277]</a>, Comanorum <a name=t6278><a href=#n6278>[6278]</a>, etc. Sed erravit vir doctus deceptus nomine arabico Guss pro Us vel Uz <a name=t6279><a href=#n6279>[6279]</a>, qui verisimiliter idem sunt ac Cumani. Ad aliam stirpem etiam adscriberentur Gothi, si unum et idem ac Getae esse crederentur, vid. § 1; sed de facto Gothi nihil habent commune cum Getis, nisi quod, ad utramque ripam inferioris Danubii vicini degentes, quandoque commixti habitaverint. Caeterum Gothos germanicae originis esse tum ex Ethnographia tum e Linguistica constat, nec jam a nemine in dubium revocatur.»

§ 3. Gothica lingua e germanicis sermonibus ad germanicum propius, proxime autem ad veterem superiorem germanicum accedit, ita tamen, ut cum scandinavis idiomatibus plura habeat communia. Sed aliter atque vetus sup. germanicus, qui medium recentemque peperit, nullum sui haeredem habuit gothicus.

«Licet principium non retractemus, quod in praetatione ad glossarium <a name=t6280><a href=#n6280>[6280]</a> exposuimus, nec nostro in animo sit relationes gothicae linguae ad sanskritum et alios Asiae cognatos sermones discutere et exhibere, attamen hic apprime venit quod Bopp (Conjugationssystem <a name=0884> p. X) de his respectibus dicit: «ich glaube Sanskrit zu lesen, wenn ich den ehrwürdigen Ulfila lese; seine Sprache hält, so zu sagen, die Mitte zwischen Sanskrit und Deutsch,» id est, sanskritum credo legere, venerandum Ulfilam legens; ejus enim sermo medius stat inter sanskritum et germanicum. Hoc insuper absque exaggeratione verissimum est et animadversu dignissimum ad notandam affinitatem gothici cum aliis germanicae familiae sermonibus, quod Bopp (Vergleichende Grammatik I, p. 115 ** et II, praef. p. VII sq.) dicit: «das Gothische ist der wahre Ausgans- und Lichtpunkt, der wahre Grundpfeiler deutscher Grammatik, das germanische Sanskrit,» id est, gothicum esse lucis et explanationis fomitem verumque germanicae grammaticae cardinem, uno verbo, germanisantem sanskritum. Miram optionem praebet Castillionaeus de relatione gothicae linguae ad alias germanicas: cum enim quamdam Fuldae annotationem legerit, ubi asseritur gothicum nullius germanicorum sermonum exclusive fundamentum esse, sic sensum suum illustrare non dubitat (Corinth. II, praef. p. IV, sq.): «Aut idem evenit de gothica lingua, quod serius de latina, quae cum quasi mater et fons facta esset plurium affinium linguarum, licet in his multae latinae voces obsoleverint, tamen in unaquaque per innumeras reliquas est adhuc conspicua; aut econtrario censeri potest, quod germanica gente Gothorum aevo magnam Europae partem occupante, in pluresque populos divisa, dialectorum copulatio Gothorum linguam mixtam reddiderit.» Sed animadvertere obvium est, nec quisquam inficiabitur, quod gothica, superior germanica, islandica, etc., singulae tandem linguae, ex unica stirpe communi proveniant; jam vero tantum contendimus gothicam prius quam caeterae exortam fuisse, licet de hoc ortu plura nos fugiant. Si enim verum esset, ut olim, auctore Jornande, per longum tempus creditum est, atque etiam nunc amore patriae apud Suecos creditur (Geijer, Geschichte schwedens, german. interprete Lefflerio, I, 10 sq.), quod scilicet continentis Gothi iidem sint ac Scandinaviae (vid. contra Zeuss, 403, 437; Grimm. praef. ad gramm. servicam Wuki Stephanowitsch p. XXIV *, tunc arctissimae simul et pleraeque affinitatis relationes septentrionales linguas inter et gothicam sine dubio innotuissent; jam vero res non ita se habent; et maxima gothici sermonis affinitas ad superiorem germanicum refertur. Haec porro affinitas potissimum apparet in admotione, et praecipue in vocalisatione et similitudine specierum flexionis, quadam insuper gothici relatione ad scandinavicos sermones in vocalium expulsione (gall. déplacement). Gr. Gr. LI [1^a edit.] I, 8, 9 [3^a edit.]) existente. Si quid vel quid majus ex aliis orientalium Germanorum, Longobardorum scilicet, Herulorum, Rugiorum <a name=t6281><a href=#n6281>[6281]</a>, Thuringorum, Marcomanorum et Quadorum <a name=0885> <a name=t6282><a href=#n6282>[6282]</a> (gall. les Quades) linguis superstes fuisset, in eis probabiliter inveniremus quo conjungantur gothicus sermo et vetus sup. germanicus; idemque de caeteris germanicae familiae linguis dicendum est.»

§ 4. Quoad dialectos gothicae linguae, nihil certi definiri potest.

«Nec in quibusdam duplicibus formis, ut aglaitei et aglaiti, nec in nonnullis variis scribendi modis, ut gaþarhjan pro gatarhjan, vestigia dialecti legitime quaererentur, quemadmodum contendit Castillionaeus II Corinth. praef. p. VI et ad Galat. II, 11; quippe cum in priori casu si diversa est forma, diversa significatio cogitari possit, et in posteriori, menda sit librarii, qui etiam alibi þ in t frequenter commutat. Quin immo, etiamsi in his vel aliis ejusmodi casibus certa dialecti deprehenderetur discrepantia, nulla tamen utilitas nobis exinde oriri posset, nescientibus cuinam dialecto haec vel illa pertineant.

«Ut gothicae affines Grimmius (Gr. I, 2 [3^a edit.]) habet Gepidarum, Vandalium, Herulorum et forsitan Bastarnarum <a name=t6283><a href=#n6283>[6283]</a> linguas. Procopius expresse dicit (De bello vandal. I, 2) quod Wisigothorum, Vandalium et Gepidarum erat φωνὴ μία, γοτθικὴ λεγομένη. Sed ex mera certe conjectura, quam Zeuss (p. 441) et ipse Grimmius admittere repugnant, Procopius Vandales ejusdem stirpis atque Gothos credit, cum vandalica nomina, quae ad nos pervenerunt, conspicuum discrimen a gothicis evidenter praeseferant. Si enim, fide huic γοτθικὴ λεγομένη habita, concludi posset linguam eam esse, quam Constantinopoli gothicam vocabant, ejus identitas cum nostra gothica periculose assereretur. Equidem Gothi presbyteri Vandalium doctores erant (coll. Zeuss p. 453**); sed exinde non sequitur eosdem fuisse utriusque populi sermones, quemadmodum ex vehementibus Saviani diatribis in arianismum Gothorum et Vandalium (a Massmanni Skeir. p. 109 allatis), necnon et ex auctorum silentio de vandalica bibliorum versione immerito conjiceretur cum Castillionaeo (ad Philipp. p. 65) Vandales gothica versione non fuisse usos.»

§ 5. Gothicae linguae thesaurus non paucas etiam continet alienigenas divitias; quarum admissio ex eo facile explicatur, quod Gothi a vicinis gentibus, aliis quidem pro aliis temporibus, relative ad socialem, politicum religiosumque ordinem fuerint dependentes.

«Exaggerat certo Castillionaeus dicens (Corinth. II, praef. p. IV): «Vix unum aut alterum superest linguae gothicae vocabulum, cui aliud affine aut in recentioribus germanicis dialectis aut saltem in vetustiorum reliquis non inveniatur;» non pauca econtrario dantur gothica vocabula, quibus in tota germanicarum dialectorum serie, et quantum scire possumus, affinia reperiantur, vid. praef. ad glossarium. Sunt equidem nonnulla vocabula gothica, quae in reliquiis germanicarum linguarum deperdita, ex indicis explicantur (vid. Bopp, Conjugationssystem p. X), quaeque <a name=0886> sanskrita praesertim germanicis idiomatibus suppeditavit; sed alia sunt longe plura, quae Gothi ex alieno fonte hauserunt, coll. Grimm. Gr. I, 9 [3^a edit.]. De slavicis et lithuanicis jam in praefatione ad glossarium mentionem fecimus; quoad finnica, ea sunt sane quae Ihre (Ulfil. illustr. p. 266) jam scythica merito vocavit, quaeque eo magis nunc hodie illustranda sunt, quod eorum relatio ad germanica statuta sit. Porro ex his nonnulla eadem remanent in utroque sermone, ut goth. paida, finn. païta (quoniam p in gothicis vocabulis mutum occurrit); et alia plurima gothicis congruentia Grimmius (in opere periodico Hoferii ad scientiam linguae I, 10 sqq.) exhibet, nec supponit vir ille doctus quin alterutra lingua ab alia mutuata sit. Scilicet:

goth. maþa	finn. mato
marei	meri
namo	nimi
meki	miekka
mulda	multa
ahana	akana
runa	runo (poema)
gulþ	kulta
aiþei	äēti
dauhtar	tytti

quibus et sequentia addi possent:

goth. sama	finn. sama
manags	moni
mitaþ	mitta
hansa	kansa
audag	autuas
miton	miettiä
aggvu	angen
vasti	waatet
waþo	wahto
auþja	autia
kiusan	kiusata
vald-ufni	walta
hlaibs	leibä

coll. Castill. ad Timoth. II, I, 5.

«Ab Hunnis nomina propria tantum, auctore Jornande (p. 90 Lindenb.), mutuati sunt Gothi; Romanorum autem multo minor in gothicam linguam extilit influxus, qui tamen ex eo facile explicatur, quod lingua latina ad totam Moesiam extenderetur, quique majorem fuisse videretur, si gothica scripta eo tempore composita quo Gothi superiorem Italiam romanasque Galliae et Hispaniae provincias incoluerunt, penes nos fuissent. E latino sermone mutuatus est gothicus vel admisit: militon (militari), kavtsjo (cautio), laiktjo (lectio), assarjus (assarius), aurali (orale), faskia (fascia), kaisar (caesar), karkara (carcer), kapillon (capillus), lukarn (lucerna), kumbjan (cumbere), pund (pondo), etc. E Graecis autem majorem influxum experti sunt Gothi ad Danubium habitantes, quippe qui semper foederati remanserint cum metropoli imperii graeci, ex quo christianismum receperant et inde e graeco fonte Bibliorum <a name=0887> versionem hauserint. Sic e Graecis mutuati sunt, ex. gr.: markreitus (μαργαρίτης), pistikeins (πιστικός), spyreida (σπυρίς), aipistaule (ἐπιστολή), ackklesjo (ἐκκλησία), paurpaura (πορφύρα), drakma (δραχμή), smyrn (σμύῤῥον), saban (σάβανον), apaustaulus (ἀπόστολος) etc. Sed quam facile decipi possit, qui vocabulorum consonantiam nimium urget, patet ex Castillionaei annotatione ad Corinth. I, XIII, 1, qua vir ille doctus, de klismoklis disserens, haec graecae originis manifeste esse contendit, cum aliunde hoc inter nota Graecorum instrumenta nunquam annumeratum fuisse certum sit.

«Nullus autem alienus influxus apparet in flexionis forma; nam influxus vocari nequit, quod saepius nominibus propriis, ex alieno fonte desumptis, aliena sit flexio vel alienam imitans, vocabulis indigenis nihil simile experientibus. Nec in syntaxim exteri ullo modo influxerunt; ita saltem ab omnibus prius admittebatur, quam de versione ulfilana e graeco serviliter facta actum est, vid. prolegg. ad Ulfilam. Quos autem hellenismos agnoscimus, etiam ad indolem gothicae linguae accommodantur, cum et non praeeunte graeco alibi occurrant, ut, v. g., attractio; qua de re vid. syntaxim.»

§ 6. Quod de litteratura gothica ad nos usque pervenit, non nisi inops et indigens est; praeter enim fragmenta Bibliorum versionis et quae Skeireins nomine nota sunt, quaedam tantum insulsae superstites sunt reliquiae.

«Quod litteraturam proprie efficit, prius apud omnes populos apparuit, quam ipsa litteratura, carmina scilicet et cantiones; jam vero rem eamdem apud Gothos sese habuisse constat ex vocabulis indigenis, quibus ad illa designanda utebantur: cantio enim (ᾠδή) hic dicitur saggvs (Eph. V, 19; Col. III, 16), a siggvan (ᾄδειν); et carmen, liuþ, a liuþan (Rom. XV, 9), pro ψάλλειν etiam usurpato. Praeter has designationes generales, dantur et nonnullae appellativae, ut pro hymno, hazeins (ὕμνος Eph. V, 19; Col. III, 16); in naiteins (coll. vet. lith. neizjan, Gf. II, 1128), quod Mc. II, 7; III, 28; Luc. V, 23, pro βλασφημία ponitur, stirps germanica facile agnoscetur, qua ironicum et declamatorium carmen exprimitur, tali carmine apud Gothos forsan neiþ vocato, ut apud vet. septentr. nid, coll. Gf. II, 1031. Carminibus religiosis nulla fuerunt propria vocabula, vel saltem Bibliorum interpretes e graeco psalma (Luc. XX, 42) vel psalmo (Cor. I, XIV, 26; Eph. IV, 8 marg.; V, 19; Col. III, 16) mutuati sunt, licet pro ψαλμός etiam liuþ (vid. supra) usurpare potuissent. De gnomis vid. infra. Aenigma vocabatur frisahts (Cor. I, XIII, 12); similitudo, gajuko (vid. glossar. h. v.); fabulae, parabolae, narrationes, spill (vid. glossar. h. v.). Non solum autem fuisse cantus apud Gothos ex eo concludimus, quod propriis nominibus designentur, sed etiam ex expresso Jornandis testimonio, qui eos tum cantiones (p. 93 ed. Lind.), tum carmina (p. 83) vocat, affirmans insuper historicos et heroicos fuisse cantus, in quibus, ex. gr. Gothorum <a name=0888A> exitus e Scandinavia in continentem, Vandalium subjectio, eorum per Scythiam ad mare Nigrum transitus (p. 83), immo «facta Ethesparmae, Hanalae, Fridigerni, Vidiculae et aliorum, quorum in hac gente magna opinio est, quales vix heroas fuisse miranda jactat antiquitas (p. 86),» celebrabantur. Quoad vero rhythmum horum carminum, nihil omnino novimus; fuerunt probabiliter iterativa, quemadmodum caeterorum Germanorum cantus; certum est autem ea heroico Graecorum metro non fuisse induta, uti infeliciter Massmannus de versu in epist. ad Tit. I, 12 laudata conjecit. Caeterum nec erant nec fuerunt scripturae mandata, sed, ut mos erat apud alias germanicas gentes, a certis cantatoribus orali modo tradebantur. Jam vero nos fugit gothicum horum cantatorum nomen; nam liuþarjos, ut Hebraeorum cantantes levitae (ᾄδοντες) apud Esr. II, 41 et Neh. VII, 1 gothice vertuntur, dici nequeunt, quippe cum Hebraei more nostro, Germani autem more potius recitativo, conjunctis citharae modulationibus (Jornand. p. 86) canerent. Atqui eo modo canere gothice est siggvan, et compositum ussiggvan, id est, recitare (ἀναγινώσκειν), unde saggvjans his cantatoribus nomen accommodatius. Quoad rationem quare Gothorum carmina scripta non fuerint, facile percipi potest. In pristinis enim temporibus hic non erat usus, et posito quod Gothi ante ulfilanam aetatem scripturam habuerint (vid. § 11), haec carminibus obvia et congruens fuisse creditu difficile est. Cum autem ea scriptura illis fuit, quae conveniret, deerunt Moecenae, nec litteris libenter indulgere potuerunt, nisi cum politica quiete gaudentes, patrios mores simul et amorem propriae litteraturae recepissent. Adde etiam quod apud Gothos scriptura diu solis presbyteris fuerit reservata, presbyterique ad defendendam et propagandam religionem ea primo usi sint, et consequenter carminibus indulgere non potuerint, etiamsi mens illis fuisset.

«Non pauci etiam, quodam loco Jornandis innixi, crediderunt pristinis Gothis scriptas leges fuisse. Hic locus, etiam sub alio respectu conspicuus, sic se habet, p. 93 Lind.: «Diceneus omni pene philosophia eos (Gothos) instruxit: nam ethicam eos erudivit, ut barbaricos mores ab eis compesceret; physicam tradens, naturaliter propriis legibus vivere fecit, quas usque nunc conscriptas bellagines nuncupant; logicam instruens eos rationis supra caeteras gentes fecit expertos; practicen ostendens in bonis actibus conversari jussit; theoricen demonstrans signorum duodecim et per ea planetarum cursus omnemque astronomiam contemplari docuit, etc. Elegit prudentiores viros, quos theologiam instruens numina quaedam et sacella venerari suasit.» Quamvis certum sit gothicam gentem non eo modo philosophice institutam esse, quo hic Jornandis locus indecente et indigesta eruditione plenus nos persuasos habere voluerit, hinc tamen Gothos non incultam gentem, sed de humanis et divinis, de terrestribus et coelestibus rebus varie eruditam fuisse consequitur. Jam vero sive vicinas sive remotas <a name=0889> gentes comparantibus nobis constat, quibus eaedem fuerunt institutiones, quaedam collectio fuit sententiarum; sic Indis Puranas, Graecis Gnomi Hesiodique dies et opera, Scandinavis dives et poeticum sententiarum corpus (vid. Dietrich, Altnord. Lesebuch praef. XXXIII), nec non et Germanis. Simile ergo sententiarum corpus apud Gothos invenire deberemus, et huic verisimiliter alludit supra laudatus Jornandis locus. Mentionem enim facit de quodam sententiarum corpore, scripturae mandato, nomineque Bellaginium indigitato. Sed quid hae Bellagines vel correctius Bilagînes (vel Bilageineis)? Pene omnes has habuerunt ut veras leges et, innuente Jornande, codicem legum gothicarum: inde nonnulli quaedam monumenta scripta ante Ulfilam fuisse censuerunt; alii de authenticitate hujus codicis dubitaverunt (coll. Manso, Gesch. der Ostgothen, 91 i), et equidem merito, cum nonnisi regnante Euricho, in saeculo scilicet quinto, Wisigothi codicem legum habuerint (Aschbach, Gesch. der Westgothen, 157). Sed contextus, si examinetur, hanc interpretationem minime justificat. Hic enim lacuna evidenter adest; nam quaecunque leges vel statuta supponi possint, nullus unquam philosophus, physicam docens, leges civiles tulit, et sunt hic ad physicam adscriptae, sed de investigatione tantum naturae et essentia rerum disseruit; deest igitur in textu scientia vere philosophica, Politia scilicet, seu vitae civilis institutrix: unde facile patet, quod erroris fundamentum in naturaliter jaceat, sic forsan semtentia primitive concepta: physicam tradens naturam rerum ut discerent, politiam docens naturaliter, etc. Non est insuper necessum, ut per has leges positivae intelligantur; sed econtrario legitime supponi potest, ea esse tantum naturalia aequitatis principia quibus vita civilis instituitur. Nec non et formulas incantationis et conjurationis, quales nobis e Graecis, Scandinavis et Germanis tradidit antiquitas, in voce cantiones locum Jornandis modo laudatum sequentes suspicari possemus, nisi etiam contextus ad minus usitatam significationem cantus vocem cantio restringere suaderet.

«De Bibliorum versione, quae ad quartum circiter saeculum ab Ulfila incoepta, ab alio, nisi forsan ab eo ipso continuata fuit, jam supra in prolegg. ad ulfilanum textum quaestio fuit. Quoad vero Skeireins, hoc aliud gothicae litteraturae majus fragmentum a Massmanno editum, ad quodnam tempus referendum, utrum versio sit vel originale scriptum, denique a quonam Gothorum doctore confectum sit, hoc adhuc in dubio remanet, coll. Löbe, Textberichtigung der Skeireins, Altenburg 1839.

«Plures insuper alias versiones theologicosque tractatus plures conscripsit Ulfilas, ut e documentis primo recenter consultis et a Waitzio (Ueber das Leben und die Lehre des Ulfila, Hannov. 1840) editis indubitanter constat; ibi enim dicitur (pag. 14) quod: «et ipse (Ulfilas) tribus linguis (graeca, latina et gotica) <a name=0890> plures tractatus et multas interpretationes volentibus ad utilitatem et ad aedificationem, sibi ad aeternam memoriam et mercedem post se dereliquit.» Ad anteriorem epocham pertinet historicum opus ab Ablavio, et geographica scripta, vel potius quoddam itinerarium totius Germaniae ab Athanarito, Hildebaldo, Markomiro, ad sextum saeculum conscriptum, quodque geographus Ravennas saepissime refert (vid. Grimmium Gr. XLVI [1^a edit.]).

«Ad litteraturae dominium referenda sunt nec Calendarium gothicum, nec gothicae subscriptiones nonnullorum documentorum in Italia latine conscriptorum (vid. goth. glossar. praef.), licet nobis magni sint alias momenti; multo minus ea spuria quae Massmannus multis quidem sudoribus comparata, e fonte nimium fallaci hausit, et in opere periodico Hauptii Alterthum I, 294 sqq. nomine gothicorum minorum inscripta in lucem edidit, coll. § 7.»

§ 7. Gothica lingua non nisi brevi tempore floruit; in Moesia nobis extinguitur, sese extinguentibus indigenis Gothis a torrente novorum populorum in Danubianas regiones irruentium; in occidentalibus autem terris, ubi Gothos Ostro-et Wisigothi supplantaverunt, haec probabiliter prius quam populus ipse, influente latino sermone, extingui debuit.

«Gothica lingua in litterariam provecta, vel saltem primo scriptura stabilita est in Moesia, ubi scripturam Ulfilas adinvenit (vid. § 11) versionemque Bibliorum incoepit. Hic floruit gothicus sermo, etiam mortuo Ulfila (383), ut ex Tertulliani <a name=t6284><a href=#n6284>[6284]</a> epistola circa an. 403 scripta patet. Haec porro epistola (Hieronymi operum tom. I, epist. CVI; Patrol. tom. XXII, edit. Migne; epp. II, p. 626 ed. Paris.) responsum continet Sunniae et Fretelae, Gothis presbyteris, de nonnullis Veteris Testamenti locis divum doctorem interrogantibus, quaque non ad institutionem oralem tantum, sed ad quoddam opus scriptum certo usi sunt. Quin immo ad nonum usque saeculum apud Gothos Danubii inferioris, ut Walafrido Straboni a missionariis narratum est, in gothico sermone divina officia recitabantur. «Gothi, inquit (De rebus eccles. 7), qui et Getae, eo tempore, quo ad fidem Christi perducti sunt, in Graecorum provinciis commorantes, nostrum, id est theodiscum sermonem habuerunt, et, ut historiae testantur, postmodum studiosi illius gentis divinos libros in suae locutionis proprietatem transtulerunt, quorum adhuc monumenta apud nonnullos habentur. Et fidelium fratrum relatione didicimus, quod quasdam Scytharum gentes, maxime Tomitanos, eadem locutione divina hactenus recitari officia.» Cum autem Olaus Rudbeck (Atlant. III, 210) narrat, quod sua etiam aetate (in saeculo 17^o) in plurimis Walachiae locis vestigia gothici sermonis supererant, hoc ad fabulas adscribendum est, quibus abundat hujus auctoris opus; immo etiamsi verum esset, ut ille affirmat, quod ipse viderit hominem <a name=0891> quemdam ab his regionibus ad regem Suecorum legatum, qui Ulfilam gothice legeret, hinc tamen gothicam linguam tunc temporis in Walachia extitisse immerito concluderetur. Castillionaeus equidem (II Corinth. p. 83) haec gothicae linguae vestigia in ista regione per Saxones Transylvaniae colonos explicare potuit; quis autem credat Saxonem Ulfilam eo modo legere potuisse, ignotis scriptura linguaque gothicis?

«Quoscunque Gothi subjecerunt populos, eis nunquam suum idioma imposuerunt, jura patriosque mores simul atque linguam servari permittentes. Ea fuit in Italia Ostrogothorum agendi ratio. Hic in medio relinquemus, utrum Manso punctum tetigerit, dicens (Geschichte des ostrogoth. Reichs, 135) Gothos intellexisse, quod a legibus et sermone Romanorum nonnisi discere et accipere possent (nam vir ille doctus mirifice de lingua gothica putat, cum vulgo contendens eam nondum satis perfectam fuisse, ut necessarias vitae civilis cogitationes exprimere valeret); sed de facto gothica lingua nullo modo apud Italos introduci potuit: peculiares enim sunt casus peculiaribus explicandi rationibus, cum Romani quidam gothice locuti sunt (coll. Cassiod. 8, 21); econtra nova haec regio urbana moribus, productionibus opulenta, voluptatibus unica, Gothorum adeo animos seduxit, eorumque nationalitatem infirmavit, ut jam Theodoricus ad gymnasia romana frequentanda suos innixe incitaret. Quod autem in Italia Gothi gothice locuti sint, hoc probatur tum ex inscriptionibus neapolitani et aretini documenti, tum e sejunctis tribunalibus Gothorum et Italorum (de quo suum sensum aperuit Glöden, Das römische Recht in ostgothischen Reiche, Jena 1843); et verisimillimum est reliquias omnes gothici sermonis, quales nunc habemus, ex Italia fuisse deductas; coll. Castill. spec. IV et ad II Cor. p. 83; W. Grimm. Jahrb. der Lit. XLIII, 29.

«Nec ulterius Wisigothi in victoria abutendo progressi sunt, postquam in Franciam et Hispaniam irruissent; quemadmodum enim in sacris, ita et in profanis tolerantes se praebuerunt. Gothi ipsi suos mores, leges sermonemque per ducentos annos servarunt, donec regnante Reccaredo (601) Romani fierent. Hic enim Gothos et Romanos sibi subjectos unum populum unamque gentem effici desiderans, in hoc consilio exsequendo, influente clero, totus incubuit. Itaque tulit legem ad utrosque pertinentem; cum autem subjectorum Romanorum longe major esset numerus, lex ista latine redigi debuit, ita ut latinus reipublicae sermo factus sit; christianae fidei devotus erat; hinc divina officia latine celebrari jussit, ita ut hujus Ecclesiae sermo deinceps latinus fuerit; aulicis suis nomina latina dedit, ita ut aulica lingua jam latina evaserit (coll. Aschbach, Gesch. der Westgothen, p. 230 seq.); confectis his mutationibus, poteratne gothica scriptorum lingua superesse? Equidem lingua in ultimis temporibus dominationis gothicae <a name=0892> paulatim ab ore populi decidere visa est, et exceptis paucissimis germanicis vocabulis, quae in hispanica inducta sunt (coll. goth. glossar. praef.), nonnulla tantum e rusticana Hispaniae dialecto, quae forsan non sine ratione germanica (a vet. germ. gau, rus, gauer, ruricola) nuncupatur, ex germanicis illustrantur, ut: ledro, sinister, goth. hleidumeā, a stirpe hleid, led; mundo, facies, goth. munþs, os; etiam fortasse godo, dexter, goth. god, bonus (ut aliunde expressio dexterum latus significans etiam pro bono valet); navio, corpus, cadaver, goth. naus, navis; anclas, manus, goth. agga, articulus, corpus, coll. angl. ancle, infer. germ. enkel. Neque in his investigationibus longius progredi licet, cum alia nonnulla, specie germanica, romanae tamen sunt originis, ut: asas, aures, equidem goth. ausa, sed hispan. asa, auris; meter, comedere, equidem goth. matjan, sed hispan. meter, introducere; bufar, clamare, vocare, equidem goth. vopjan, sed hispan. bufar, mugire; ipsum navio hispan. navio (navis) esse posset, coll. Vocabulario de Germania an den Romances de Germania, editum a Joan. Hidalgo, Madrid 1779. Ex gothicis scriptis, quae ad nos pervenerunt, ullum in Hispania confectum fuisse cum quadam certitudine statuere non possumus; qui enim codicem carolinum et fragmenta Veteris Testamenti hic composita fuisse assereret, eo fundamento nixus, quod prior originibus Isidori hispalensis superscriptus sit, et posteriora textui complutentsis Bibliae conveniant, intolerabilem tueretur sententiam. Neque tamen audiendus est Lembke (Gesch. Spaniens I, 245) dicens: nullum superesse vestigium, ex quo deduci possit, in Hispania gothice scriptum fuisse; qua de re coll. Massmannum in Hauptii Zeitschrift I, 378. Caeterum si gothici libri commemorantur, non equidem quod gothico sermone fuerint compositi, sed quod ad officium gothicum, id est, ad liturgiam generalem, a concilio Toletano in ecclesia gothica Hispaniae et Septimaniae introductum ut libri rituales pertinerent (Aschbach, 350).

«Constantinopoli, in qua civitate ad finem versus quarti saeculi et initium quinti schola, curante Chrysostomo, aperta fuerat, ut Gothi gothice docerentur (vid. Massmann. Skeir. 91), de gothico sermone saepius quaestio est; hic etiam saeculo decimo memoratur adhuc quoddam Gotthikon apud Constantin. Porphyrogen. de Caeremon. aulae byzant. I, 83. Hoc porro Gotthikon non proprie cantus erat, sed species ludi vel spectaculi (et expresse dicebatur παίζειν τὸ γοτθικόν), nono die duodecim noctium, in imperiali palatio inter epulas a Venetis et Prasinis introductum. Duo erant castra: ex utraque parte duo Gothi, qui, veste pilosa induti faciemque larva cooperti, sinistra manu clypeum, dextra autem virgam gerebant. Cantus, qui spectaculum comitabatur, alternis vicibus referebatur partim graece a choristis, partim barbare a Gothorum persona indutis. Jam vero hi posteriores ludum aperientes, mediis strepitibus clypeorum virgis percussorum pleno ore clamabant: tul, tul! tum <a name=0893> orbico motu ludum componentes, iterumque ad utramque partem secedentes, comitantibus panduris <a name=t6285><a href=#n6285>[6285]</a>, recitabant: «Γαύζας· βόνας· βηκηδίας· ἅγια· γαυδέντες· ἑλκηβόνιδες· ἐνκέρτυς· ἅγια· βονα· ὥρα· τούτου· βάντες· βόνα ἀμόρε· ἐπισκύαντες· ἰδεσαλβάτους· νανά· δέους· δέους· σεβακιβα· νανἀ· δαιμονογυγγύβελε· γυβίλους· γυβέλαρες· νανά· γυβίλους· γυβέλαρες· νανά· τοῦ γεγδεμα· δὲ τούλβελε· νικάτω τουλδο· νανά.» Deinde vocabula graeca sequebantur, quibus haec barbara iterum succedebant: «ἰβερ· ἐβεριεμ· τοῦ ἰγγερουα· γεργερεθρῳ· νανά· σικαδιασε περέτουρες. Quae verba ad cum finem tantum huc attulimus, ut unicuique pateat quod cantus ille (nam sine dubio verba sunt cantus) non gothicus sit, quodque ipsius auctor, sive sponte sua, sive alterius consilio, gothicitatem, ut ita dicam, horum verborum hebetasse videatur, cum asserat Gothos dicere τὰ Γοτθικὰ ἅτινά εἰσι ταῦτα. Hic vero nomen Gothorum conspicuum est. Undenam igitur huc venire potuerunt Gothi, qui aliis gentibus germanicis in imperio constantinopolitano imperatorumque aula jam ex aetate justiniana cesserant? Nonne hi Gothi dicti, vel potius Jutae <a name=t6286><a href=#n6286>[6286]</a> erant illi inferioris Germaniae incolae, qui sub imperatoribus ut Barangae stipendia merebantur aulaeque vacabant? Saltem refert Georgius Kodinos de Offic. aul. Constant., p. 90, quod hi Barangae primo anni incipientis die Caesarem κατὰ τὴν πάτριον γλῶσσαν αὐτῶν, ἤγουν ἰγκλιστί, congratulari solebant. Quoad ludum vel spectaculum Gothorum dictum, plane congruit cum sueco Julbock et inferioris Germaniae incolarum Schoduvellopen (sup. germ. Schauteufellaufen, gall. la course au diable), quod a Ducangio Cervula (vid. h. v.) explicatum et a nonnullis mediae aetatis auctoribus etiam Jottici nuncupatum, a Reiskio autem ad Const. Porphyr. p. 112 Lips., male ludi gothici dicitur. Quod unicum germanicam stirpem sapit vocabulum in isto Gotthikon, est ἀμπαατῶ, quo choristae bysantini Gothos adhortabantur, ut saltationem inciperent. Gothice deduceretur a andbahtjan, sed sub hac forma ἀμπαατῶ, nordgermanico ambaht, etc., magis congruit, vid. goth. glossar. Neque praetermitti potest, quod γούνας (gunna, pelliceae vestes), quibus induebantur Gothi, ad inferiorem Germaniam (Saxoniam) pertineant, in anglico gown, toga, asservatae; vid. Reiz l. l. p. 113. Nihil etiam gothici in hoc Gotthikon invenire potuit Massmannus (in Hauptii Zeitschrift I, 366 sqq.); et jul a tul longius aequo peteretur.

«Diutissime superfuit gothica lingua, si tamen viatoribus fides adhibenda sit, in Taurica Chersoneso (gall. Crimée), ubi Gothi tetraxiti habitabant. Referente Procopio (De bell. goth. IV, 4, 5), hoc primus omnium agnovit brabantinus Minorit Wilhelm Ruysbroek (Rubruquis), qui anno 1253 hanc regionem peragravit, cujusque unica relatio: «inter quos erant multi Goti, quorum ydioma est teutonicum,» ab interpretibus maxime deformata fuit, vid. Massmannum l. l. 351; aliquid vero certius invenitur apud Josaphat Barbaro, <a name=0894> qui anno 1436 a Venetis Asow in urbem legatus est: Gotthi, inquit, parlano in todesco, et so questo, perche havendo un famiglio todesco con mi, parlavano insieme, et intendevansi assai ragionevolmente, cosi come si intenderia un Forlano con un Fiorentino, id est, lingua teutonica utebantur Gothi; idque compertum habui, quod cum apud me teutonica familia esset, cum illis loquens, intelligenter audiebatur et vice versa, eodem prope modo ac si Forlanus et Florentinus inter se colloquerentur (apud Ramusium II, 97); Busbeck, qui annis 1557-64 ut Imperii legatus Constantinopoli degens duos viros cognoverat, a Crimensibus Constantinopolim missos, in Legationis turcicae epist. IV, p. 2577 (edit. Francf. 1595) recensionem exhibet vocabulorum quae, sine dubio germanica, pro magna parte omnino sunt gothica, ex. gr.: Plut, germ. Blut, sanguis; stul, germ. Stuhl, sella; hus, germ. Haus, domus; wingart, germ. Weinberg, vinetum; reghen, germ. Regen, pluvia; bruder, germ. Bruder, frater; schwester, germ. Schwester, soror; alt, germ. alt, vetus, senex; salt, germ. Salz, sal; fisct, germ. Fisch, piscis; handa, germ. Hand, manus; brunna, germ. Brunnen, puteus; schwalt, mors, vid. apud Massmann. l. l. p. 357 sq. Sed nomen Gothorum circumeundo deperditum esse videtur, neque hodie ulla hujus sermonis vestigia jam inveniuntur, vid. Pallas, Voyages dans les gouvernements méridionaus de l'empire de Russie, II, 396 sq.; coll. Zeuss, Die Deutschen p. 432 sq.; Castill. Spec. XXIII sq.»

§ 8. Quamvis gothica lingua nobis mature extincta fuerit ejusque litteraturae nonnisi paucissima fragmenta ad nos usque pervenerint, quae tamen supersunt abunde sufficiunt, ut ejus linguae notitiam perfectissimam comparemus; ex his enim sermonis thesauro, formatione, conspicua qua in alia idiomata vertitur facilitate cognitis, hinc grammaticale artificium construere possumus. Caeterum neminem fugit gothicam grammaticam, grammaticae Germanorum praecipue congruere.

«Gothos non esse rudem barbaramque gentem, uti de his et aliis Germanis olim fama erat nuncque est hodie, jam Grimmius (Gr. XLVI [1^a edit.]) comprobavit; neque in perficienda lingua segnes fuisse jam confessi sunt mediolani speciminis editores, qui p. XII asserunt «aetate Ulfiloe Gothorum sermonem jam tantum fuisse, ut cum cultioribus linguis certare posset.» Hujus tamen confessionis adeo postea obliti sunt, ut Majus in praefatione ad tomum octavum novae collectionis scriptorum veterum iterum «barbariem linguae» gothicae commemoret, et Castillionaeus in annotationibus ad paulinas epistolas a se editas haud semel imbecillitatis et imperfectionis ut «linguam rudem» insimulet, immo semel asserat (ad Timoth. II, II, 16) in gothica lingua esse «usum licet per se absurdum, tamen gothicis scriptoribus utpote in lingua adhuc rudi haud infrequentem.» Adeo perdifficile est, ut qui alienae gentis est de nostro sermone <a name=t6287><a href=#n6287>[6287]</a> <a name=0895> recte aestimare possit. Neque enim gothicae linguae vitio verti potest, quod nonnullis verbi formis careat, quibus alii sermones gaudent, cum eas constructionibus tam mire suppleat, multo minus, quod propria vocabula rebus et ideis non excuserit, populo prorsus ignotis; coll. goth. gloss. praef. Si igitur sermo iis indigeat vel pauper sit vocabulis, quibus marina designentur, non tam mirum est, quam fuisset, si gens iter per mare fecisset marique fuisset assueta; sed novum est indicium quod ab antiquis dicta de Gothis e Scandinavia emigrantibus eorumque navigationibus mera figmenta sint et fabulae (vid. supra § 1). Quo enim pacto Gothi, quemadmodum septentrionales gentes sua skipbrot, skibbrud, skeppsbrote, ita skipabruka non formassent, si rem prius cognovissent? Praeterea mirumne ulli videri posset, quod Gothi nullum vocabulum pro nepote habeant, hunc per barne barna exprimentes? Nullo enim alio modo significatur apud veteres linguas: vet. norv. barnabörn, dan. boerneboern, suec. barnbarn, vet. sup. germ. chindeschind, chindo chind; etiam apud rec. sup. germ. kindeskinder, et cognatos sermones; quin immo apud Homerum nepoti nullum datur proprium vocabulum, sed aequivalenter exprimitur: παίδων παῖδες. Jam vero ex eo quod gothica lingua verborum ad civilem vitam pertinentium inopia laboret, Manso (Ostgothen, 135) Gothos in Italia pedem non firmum posuisse infert; sed hoc tantum deduci potest, quod Gothi, gens candidis moribus assueta facilique imperio subjecta, non eam linguam haberent, quae Romanorum licentiam et vitia, decora et indecora prope infinita omnigenorum munerum exprimere potuisset. De caetero, quod certe negari nequit, si adhuc Longobardorum sermo ad efformanda nomina pene innumeralia munerum aptus est, cur hanc aptitudinem et Gothicus non habuisset?

In eo gothica lingua potissimum praestat, quod synonymis ditissima sit; vocabula res et ideas omnino novas exprimentia efformare possit; possideat completas flectionis formas, et consequenter ea transponendi vocabula facultate gaudeat, qua, prosaicis auctoribus audaciam saxonicorum et borealium poetarum habentibus (Gr. Gr. IV, 552, coll. II, 920), poetae gothici, sub isto saltem respectu, parum sint desiderandi; orthographiam habeat adeo determinatam, ut scribentis arbitrio nihil relinquat definiendum; denique alienae litteraturae scripta, immo abstractas sententias in se facillime converti sinat (Gr. Gr. XLVI 1^a edit.]; nostra prolegg. ad Ulfilam). Unde quod Ihre, Gloss. Suigoth I, 29 dicit: «linguam gothicam adeo cultam et concinnam esse, ut elegantia nulli, ne graecae quidem et latinae quidquam concedat,» verum est, quoad principium, quoad vero consecutionem, lingua diutius vivente, verum fieri potuisset.

Utrum gothica lingua sit reipsa cognitu ita facilis, ut Majus et Castillionaeus semel asseruerunt (Spec. VI: «neque ulphilana lingua perdifficilis est, neque ejus primorem notitiam quivis etiam sine magistro <a name=0896> non brevi obtinebit), e majori minorive cognitione, quam comparare velis, consequitur; hoc tamen bene compertum habeas, quod plusquam cognitione inchoata opus est, ut quis sana mente de gothico sermone judicare possit.

§ 9. Quae grammaticales annotationes de lingua gothica sive a veteribus sive a recentioribus conscriptae sunt, eas retulit Massmannus (in Hauptii Zeitschrift fur deutschen Alterthum I, 298 sqq.); quae vero grammaticae e peculiari textus ulfilani studio ab aetate Junii vulgatae sunt, eas Zahn (Einleitung zum Ulfilas p. 61 sq.) commemoravit, suo modo dijudicans. Grammatica quae prima hujus nominis non indigna fuit, auctorem habuit Fuldan; primum vero sanae doctrinae corpus in germanica grammatica Grimmii reperies.

«De indigenis Gothorum grammaticis non novimus; et aliunde sermo brevioris fuit vitae, quam ut corruptionis periculum adire potuerit, indigenarum grammaticarum causam communiorem. Gothicus alphabetus nonnullaeque regulae ad determinandam quorumdam sonorum prolationem primo inveniuntur apud viennense manuscriptum (Membran. Salisb. Nr. 140, olim Salisb. 71 fol. 20), quod Wilh. Grimmius (43^o tomo Jarhbucher für Literatur, p. 5 sqq.) primo edidit, de quo vid. Massmannum l. l. 296 sqq.

«Tum a Bonaventura Vulcanio vulgatus est libellus, auctore anonymo, hoc nomine inscriptus: De litteris et lingua Getarum sive Gothorum; cui adjunctus est Commentariolus de lingua gotthica, Leyden 1597, vid. Massmannum l. l. 311 sqq., qui nonnulla e textu excerpta et annotationes in nonnullas litteras nonnullorumque vocalium rectam prolationem continet: idem etiam invenire est in Gruterii inscriptionibus.

«G. Hickes, institutiones grammaticae anglosaxonicae et moesogothicae, Oxford, 1689, 4 vol., quorum prius Linguarum veterum septentrionalium Thesaurum ejusdem auctoris continet, opus iterum editum, Oxford 1705, 2 vol. fol.

«Lambert ten Kate, Gemeenschap tussen de Gottische Spracke en de Nederduistsche, Amsterdam 1710, 4.

«Edw. Lye, grammatica gothica, cujus in praefatione Sacrorum evangeliorum versio gothica inducta est ab editore Benzelio, Oxford 1750, 4 vol. p. 39-62; hujus grammaticae sommarium est Ow. Manning Grammatica (Anglosaxonica et) Moesogothica, cujus 1^u^m vol. Dictionarium saxonico- et gothico-latinum, auctore Lye, continet, ab eodem Manning edit., London 1772, 2 vol. fol.

«Fr. Karl Fulda, Ulfilanische Sprachlehre, in 2^o vol. Ulfilas a Zahnio editus p. 1-62.

«J. Grimm, Deutsche Grammatik, Gottingen 1819, 2^a edit., 4 vol.; item 1822-37; 3^a edit., 1 vol. 1840

«De prolationis et formarum doctrina notandus est F. Bopp, Vergleichende Grammatik, Berlin 1833-42, 4 part.

«De Monographia laudandi sunt:

«Joh. von Ihre, De verbis Moesogothorum, in Büschingii collectione Scriptorum versionem ulfilanam <a name=0897> et linguam moesogothicam illustrantium, Berlin 1773, 4^o vol. p. 149-71.

«Ejusdem, De nominibus substantivis et adjectivis Moesogothorum, 1769, ibid. p. 221-56.

<a name=0898> «Alb. Wellmanu, Das Gothische adjectivum, Stettin, 1835.

«Ad. Ziemaun, Gothisch hochdeutsche Wortlehre, Quedlinburg, 1834.

CAPUT PRIMUM. DE SCRIPTURA ET PROLATIONE.

<a name=0897>

A. DE SCRIPTURA.

§ 10. Gothica lingua viginti et quinque litteras (bokos) habet, quae sequuntur:

[Gothic a] a

[Gothic b] b

[Gothic g] g

[Gothic d] d

[Gothic e] e

[Gothic q] q

[Gothic z] z

[Gothic h] h

[Gothic dh] dh (þ)

[Gothic i] i

[Gothic k] k

[Gothic l] l

[Gothic m] m

[Gothic n] n

[Gothic j] j

[Gothic u] u

[Gothic p] p

[Gothic r] r

[Gothic s] s

[Gothic t] t

[Gothic v] v

[Gothic f] f

[Gothic x] x

[Gothic w] w

[Gothic o] o

« § 11. Annotatio 1.---Adinventio gothicae scripturae Ulfilae adscribitur: Philostorgius (Hist. eccl. 2, 5) eum vocat «εὑρετὴν γραμμάτων οἰκείων,» et Socrates (Hist. eccl. 4, 32) asserit quod «γράμματα ἐφεῦρε γοτθικά,» quod plures alii deinde repetierunt (vid. Waitz, Leben des Ulfilas p. 51). Crediderunt equidem, asserente Jornande, quia Bilagineis scriptae fuerant (vid. § 6), scripturae artem etiam ante Ulfilam apud Gothos notam et usurpatam fuisse, et eruditis italis vix credibile videtur, quod linguae iis pollenti dotibus, quas in suis operibus prodit Ulfilas, scriptura defuerit; si autem haec ratiocinatio legitima esset, cum deinde Castillionaeus (ad Philipp. I, 18), ex eo quod gothica lingua futuro indigeat et interpretis oscitantiae de passivo convertendo nimium relinquat, eam rudem barbaramque improbavisset, exinde legitime concludi posset, etiam aetate Ulfilae nullam adhuc apud Gothos fuisse scripturam. Sed principium, quod organica sermonis perfectio e scriptura pendeat, nullo fundamento nititur (coll. W. Grimm. Deutsche Runnen, p. 45). Econtrario ostendit W. Grimmius cum multa argumentorum vi, jam in Bibliorum versione ideas scribendi, legendi, litterae, libri, plutei, etc., indigenis nominibus designari, vid. ad § 18. Waitz equidem (l. l. 53) artem scripturae apud Gothos jam ante Ulfilam retrofert; contendit autem, non eas litteras, quas induxit Ulfilas, sed runicas tunc in usum fuisse; conclusio sine scrupulo admittenda, ut quae speciosam contradictionem monumentorum ante Ulfilam scriptorum, et scripturae ab Ulfila adinventae, de quibus factis, historice loquendo, nihil est cur dubitemus, apprime explicet.

«Jam vero ex tabula patet, gothicas litteras, nulla fere excepta, graecis latinisque plane congruere, ita ut nihil aliud fecerit Ulfilas, nisi has gothicae linguae <a name=0898> accommodaverit. Hic vero quaeretur, plerisque gothici alphabeti litteris graecis et latinis convenientibus, quemnam horum alphabetorum suum Ulfilas fecerit? Cuinam etiam alii alphabeto tribuendae sint eae litterae, quae sive forma sive significatione neutri graeco latinove congruunt? Hic alphabetus ex omnium consensu runicus est, jam ante ulfilanam aetatem apud Gothos notus. Quoad primam quaestionem, Ihre (Diss. de cod. argenteo et litteratura Maesogothorum) et W. Grimm. (l. l. 28 sqq.), ne gothicum alphabetum e pluribus aliis arbitrarie exceptum esse faterentur, asserunt eum primitus fuisse jam ante Ulfilam ex eodem fonte atque graecum et latinum haustum. Quam contra sententiam non tantum militat, quod, ut certa fama est, Ulfilas gothicam scripturam adinvenerit, sed etiam quod characteres ipsi ita latinis et graecis conveniant, ut ad propriam et absolutam eorum formam cogitare non liceat; et insuper quis est iste pristinus alphabetus, gothici simul, graeci et latini parens? Eum equidem Ihre vocat pelasgicum, alphabetum nobis omnino ignotum; W. Grimmius nullum equidem affert, sed adeo inexpugnabilis est congruentia gothicarum litterarum cum graecis et latinis, ut fateri coactus fuerit graeco-latinum alphabetum e contactu populorum in gothicum rursus influxisse, quo confesso quaestio regreditur, non solvitur. Verum punctum tetigere Waitz (l. l. 51 sqq.) et Baumlein (Untersuchungen über, etc., die Entstehung des gothischen Alphabets, 97 sqq.), qui graecum alphabetum ut gothici typum habent, licet e latino et, fateri debemus, runico quosdam characteres Ulfilas mutuatus erit. Ea erat etiam Jacobi Grimmii sententia, cum in praefatione ad servicam grammaticam Wuki Stephanowitsch p. X dicit: «Ulfilas legte seiner Arbeit das griechische und lateinische Alphabet mit Zuziehung runischer oder willkürlicher Zeichen fur die besondern Laute gothischer Sprache unter,» id est, Ulfilam opus suum instituisse ex graeco et latino alphabeto, quibusdam signis e runico vel arbitrarie exceptis, ut peculiares gothicae linguae soni scriptura repraesentaret; sed vir doctus contrariam sententiam recenter admisisse videtur, dicens (Deutsche Grammatik I, 25 [3^a edit.]): «In gothische Alphabet sint griechische und lateinische Buchstaben unter runische genommen verden,» id est, in gothico alphabeto graecas et latinas litteras interunicas exceptas fuisse.

<a name=0899> «Jam vero si quis absque partium studio gothicas litteras consideraverit, persuasum habebit ad graecum alphebetum pertinere; [Gothic a], [Gothic b], [Gothic g], [Gothic e], [Gothic z], [Gothic i], [Gothic k], [Gothic l], [Gothic m], [Gothic n], [Gothic p], [Gothic t], [Gothic v], [Gothic o], [Gothic x]; ad latinum: [Gothic d], [Gothic q], [Gothic h], [Gothic r], [Gothic s], [Gothic f], ita tamen, ut e prioribus plures etiam latinae sint, ut: [Gothic a], [Gothic b], [Gothic e], [Gothic i], [Gothic k], [Gothic n], [Gothic t]; ad gothicum tandem proprie spectant, sin forma, saltem significatione: [Gothic dh] et [Gothic w] e graecis Ψ et Θ; [Gothic j] et [Gothic u] e latinis G et n; si haec ultima littera formae latinae cursivi n minus congrueret, extranea esse posset vel forsan indigena (vid. § 12). Runico autem nihil remanet adscribendum. Offensi sunt plures ex eo quod Ulfilas ex arbitrio quaedam signa elegisse assereretur; sed merito cogitari potest eum imprimis voluisse, ut suae linguae soni cum alienis signis quam maxime congruerent; porro quibusdam characteribus sonis non respondentibus et aliis sermonibus nonnullos sonos gothico proprios non habentibus, haec signa legitime pro libitu suo mutuari potuit, in hoc potius laudandus quam vituperandus. Etiam in quaerendis characteribus ad certos sonos accommodatis conati sunt Simonides et Epicharmos pro graeco alphabeto, Caesar Claudius, pro latino (vid. Schneider, Formenlehre der lat. Sprache I, 4 sqq.), Chilpericus, pro Francorum alphabeto (Gregor. Turon. Hist. Francorum V, 45) et imprimis Cyrillus slavicum alphabetum e graeco decucens.

«Cum gothica scriptura etiam post Gothorum tempora commemoratur, non credendum est eam esse, quae in gothicis scriptis usurpatur. Gothica enim in Hispania vocabatur scriptura, quae alibi sub nomine toletanae indigitata, e gothicis et latinis litteris commista est, et a Francis assumpta (Aschbach, Gesch. der Westgothen, 353 sq.), concilio leonensi (1091) abrogata est. Necnon et in Italia runica signa improprie gothica nuncupata sunt, vid. Massmannum, Skeir. pag. XV et Hauptii Zeitschrift für deutsches Alterthum I, 377. Quod autem gothica scriptura in Italia asservata fuerit, et bresciana inscriptio primae tabulae in Specimine Ulfilae partium ineditarum hac eadem fuerit conscripta, hoc unico superstite monumento, stabiliter affirmari nequit, coll. Grimm. Jahrb. der Lit. XLIII, 21.»

§ 12. Annotatio 2.---Quod ad formam, habitum et potentiam litterarum attinet, erroneam Maji conjecturam (Spec. XVI) prius notare debemus, quod scilicet Ulfilas majorem et minorem alphabetum adinvenerit. Equidem in codicibus litterae majori minorive sunt statura, prout quam sedem occupant; sic majoribus litteris conscripta sunt initia capitum et versuum; minoribus vero, ubi textus extra lineam determinatam in margine conscriptus est. Sed utraeque litterae ejusdem sunt typi. Potiori jure, et ea forsan erat Maji sententia, distinxit Massmannus (Die gothischen Urkunden von Neapel et Arezzo p. 6 seq.) scripturam rectam atque solidam ad manuscriptos codices, libros et inscriptiones usurpatam, alteram vero inclinatam et cursivam ad usus vitae quotidianos. In eo prior, ait vir doctus, a posteriori discrepat, quod nonnullae litterae, etiam absolutae, <a name=0900> majores calami ductus admittant, dum in scriptura cursiva minori delineamento exarantur. Quod praeter [Gothic a] et [Gothic d], de [Gothic dh] dicendum est. Hac scriptura cursiva etiam conscriptae sunt glossae et annotationes in manuscriptis codicibus, vid. tabulam ad Massmanni Skeireins, exceptis eis in codice argenteo existentibus, quae rectis solidisque, sed minoribus, licet pulchris saepe, et a scripturae textus distinctis litteris scriptae sunt; nonnullae tantum, ut quae ad Luc. VI, 27 et XVI, 13 pertinent, cursivam scripturam praebent, unde constat, eas sive diverso tempore, sive manu diversa fuisse conscriptas.

«Quod ad diversum habitum quem nonnullae litterae in codicibus diversis prae se ferunt, nihil certi olim conjici potuit, quia deficientibus facsimilibus, merae delineationes, saepius infideles, praesto erant. Nunc vero facta sunt facsimilia omnium codicum: mediolanorum a Majo et Castillionaeo, viennensium a W. Grimmio, Skeireinsis et neapolitani documenti a Massmanno, codicum argentei et carolini a nobis, qui inde tabulam exscriptam instituimus.

«Nunc vero de nonnullis litteris sint sequentes animadversiones:

«[Gothic d] Vid. infra § 13.

«[Gothic q] est neque, ut voluit W. Grimmius, Graecorum koppa (vid. ad § 13), neque, ut contendit Lye XXXIX, Runorum koen (), quae nonnisi in posterioribus latine donatis cum eo congruunt, sed Latinorum q. Nec latine transcribi potest qv, habita forsan ratione analogiae caeterarum dialectorum (Grimm. Gram. I, 3), cum nusquam adsit in gothico sermone duplex sonus (kw), quem Ulfilas kv in Akvila adeo transvertit.

«[Gothic dh] Nullo fundamento nixus conjecit Lye (Gram. goth. XXIX), quod [Gothic dh] ex conjunctis T et H evasisset, ita ut proprie fuerit , unde et denique [Gothic dh]; vel ex duobus ex adverso positis [Gothic d] (). Neque verius est, hanc litteram ex eo originem duxisse, quod semicirculus linea transversali figeretur (W. Grimmius, Runen 44); nam duo cornua diversis apicibus efformantur (vid. Tab.). Datur et alia hujus litterae forma, qua, cornibus ad superiorem partem conclusis, graeco Φ assimilatur (W. Grimm. Wien. Jahrb. XLIII, 5). Nec runico signo forma congruit gothicum (W. Grimm. Runen 44; J. Grim. Gram. I, 3), licet in manuscriptis codicibus scriptura latina conscriptis illud pro [Gothic dh] usurpetur. [Gothic dh] forma idem est atque graecum Ψ (ps); sed Ulfilas pro ps illo non utitur, duplicem consonantem duplici signo reddens; cum autem nec in graeco nec in latino alphabeto characterem gothico dh respondentem inveniret, illud huic sono accommodavit. In visigothicis monetis pro graeco Θ gothicum [Gothic dh] occurrit in CINDASVIN[Gothic w]VS et [Gothic r][Gothic e]CC[Gothic e]SVIN[Gothic w]VS (vid. apud Aschbach 360), quia verisimiliter his posterioribus Gothis purus sonus dh sensim deperditus erat, cujusin locum th et, ablata aspiratione, t intrus sum fuit, sicut horum nominum terminationes etiam probant. Theodoricus Ostrogothorum rex, edicta sua subscribere debuit [Gothic dh][Gothic e][Gothic o][Gothic d] (vel [Gothic w][Gothic e]O[Gothic d]), <a name=0901> nam Anonymus Valesianus apud Muratorem (Antiq. Ital. II, 305) expresse dicit: «Theodoricus illiteratus erat et sic obruto sensu, ut in decem annos regni sui quatuor litteras subscriptionis edicti sui discere nullatenus potuisset, de qua re jussit laminam auream interrasilem fieri, quatuor litteras regis habentem TH[Gothic e]OD, ut, si subscribere voluisset, posita lamina super chartam, per eam penna duceretur, et subscriptio ejus tantum videretur.» Cum autem his verbis asseritur regem quatuor tantum litteris subscribere, TH[Gothic e]OD autem quinque constare, infelicius conjecit Reiske ad Constant. de Caerim. aul. bysantin. p. 140, edit. Lips., loco TH[Gothic e]OD aliquid aliud, forsan LEGI, legendum. Hinc facile solvitur Massmanni quaestio, Skeir. praef. p. X**), utrum Theodorici sigillum scripturam gothicam contineret.

«[Gothic i] et I in eo sunt discriminanda, quod prius incipiente, posterius metio et desinente vocabulo usurpetur, vid. ad § 17.

«[Gothic j] est G Latinorum. Librarius codicis viennensis (vid. § 9) [Gothic j] et Γ habet et usurpat pro eadem littera, ea tamen discrepantia, quod prius, latinum, debile j, posterius, graecum, asperum G valeat; deinde, ut prolationem gothicorum sonorum ignotorum determinet, vocabula cognitae prolationis affert genuit et Gabriel, ut ita dicere intendat: ubi debilior est prolatio, ut in genuit, gothicum [Gothic j]; ubi vero asperior, ut in Gabriel, Γ adhibetur. Eodem modo rem intellexerunt W. Grimmius et Massmannus, quorum prior in viennensi Jahrb. p. 13, posterior in Hauptii Zeitschrift p. 299, affirmant quidem hoc exemplum genuit rei nullam afferre lucem, seque malle vocabulum per J incipiens, ut, forsan, judaius. Hoc etiam obiter dicendum est, immerito Lye p. XXXIX, [Gothic j] pro graeco ι accepisse ideo, quod goth. ïskarjotes, graeco Ἰσκαριώτης responderet; et Ihre p. 202 (edit. Büsch.) cum leni sibilantis sono illud proferendum asseruisse, qui eruditus vir in hoc conjiciendo ξ eamdem sedem occupans in alphabeto graeco atque [Gothic j] in gothico ante oculos verisimiliter habuit.

«[Gothic u], si e latino n non deducitur, proprium esset gothici alphabeti signum; sed nemo sane negare potest, hoc runico Ur () similius esse, quam ut unum et idem non asseratur, praeeuntibus Lye p. XXXIX, Grimmio, Runen 43, et Waitzio, l. l. 52. Caeterum altera prolatio causa est, cur graeco-latinum O pro sono u non electa fuit: forma enim latina U pro vocali usurpata nondum a consonanti V discriminabatur.

«[Gothic s] pro sua pristina forma latinum est; forma proxime accedens ad graecum C, in recentiori scriptura ad cursivam propinquanti primum occurrit, vid. Massmannum, Skeir. [Gothic x], ubi etiam angulosum , vid. viennense Jahrb. 9.

«[Gothic v] est neque anglosaxonicum þ (Lye XL), cujus a forma longe differt, neque runicum (Grimm. Runen 44), sed graecum Y (Grimm. Gram. I, 42, 57; Waitz. 52).

«[Gothic f] est Latinorum F; Grimmius quidem (Runen 41) hoc habet tanquam digamma aeolicum: sed obstat, quod istud aliam atque gothicum f habeat prolationem, <a name=0902> quam aliunde novit Ulfilas, v usurpans, ubique vocabula graeca digammate proferenda essent. Si autem Ulfilas nullum signum latino alphabeto mutuatus esset, gothicum [Gothic f] ut runicum eo magis haberetur, quod lateat, cur graecum Φ pro sono F potius non elegerit, cum graec. φ semper hoc signo transcribat, ex. gr.: Filippus, Φίλιππος; Fygailus, Φύγελλος; Filemon, Φυλήμων; Nymfa, Νυμφᾶ, etc.

«[Gothic w] Licet in eo omnes consentiant, quod ad ignotum alphabetum hoc signum pertineat, et Waitzius saltem asserat hoc non esse graecum, cum tamen jam perspectum habuimus, Ulfilam graecas litteras, quibus in sua lingua nullus sonus respondebat, ad designandos alios sonos gothico sermoni proprios usurpavisse, nihil obstat, quin dicamus [Gothic w] Gothorum non proprium esse signum, sed tantummodo Θ Graecorum. Nemo insuper non videt, quod Ulfilas in suo alphabeto graeca Ψ et Θ interverterit, id est, goth. [Gothic dh] in locum graec. Θ et goth. [Gothic w] in locum graec. Ψ subdiderit.

«[Gothic o], auctore W. Grimmio (Runen 43), runicum est; sed hoc (oedil) codicis viennensis (Wiener Jahrb.), pertinet, ut alia, ad scripturam lineolis luxuriantem, quae ut exemplar proponi nequit; aliunde danicus sonus () gothico (ō) minime congruit; [Gothic o] igitur, innuentibus Lye XXXIX, et Waitzio 52, est potius Ω Graecorum. O huic signo omnino simile occurrit etiam in inscriptione adumbrata apud Grotefend, Altitalien V, tab. II, 4.»

«§ 13. Annotatio 3.---His viginti et quinque litteris addantur duo episemata, scilicet:

«1) [Gothic 90] Quamvis hoc signum nusquam ut littera, sed tantum ut cifra in codice argenteo appareat, hoc tamen Ihre (p. 205 edit. Büsch) habet ut vera littera, quam, quemadmodum russico characteri tsk (tsch) valenti forma convenit, ita et potentia convenire contendit. Sed contra militat, quod nunquam Ulfilas duplicem sonum unico signo reddiderit, et in tota gothica scriptura compositus sonus tsk nusquam appareat. Quam conjecturam Ihrei licet jam a Zahnio in annotationibus ad gothicum alphabetum gothicae grammaticae Fuldae praepositis ut merum figmentum explosam, de novo, alio tamen modo exagitavit W. Grimmius (Wien. Jahrb. p. 7), in hoc signo litteram, et quidem dh valentem iterum agnoscens; sed huic sono respondet [Gothic dh], ut infra (§ 50) ostendetur. Neque Jacobo Grimmio (Wien. Jahrb. p. 40) displicebat, [Gothic 90] litteram esse, negabat autem vir ille doctus, quod ad gothicum alphabetum haec littera necessario pertineret, eam adscribens ad alphabetum ex quo ille prodierat; confert equidem slavicum; hanc vero litteram non esse dentalem, sed gutturalem contendit. Utcunque se habent ista, signum de quo nunc agitur, non est gothica littera, sed tantum numeralis nota, 90 valens, koppa Graecorum, vid. Schneider, Formlehre I, 322; Matthiä Griech. Gram. I, 22; Buttmann, Griech. Gram. I, 12. Inde W. Grimmius graeco koppa gothicum [Gothic q] infelicius assimilavit, quod latino q proprie respondet. De caetero [Gothic q] et [Gothic 90] eodem modo inter se convenire, atque graecum kappa et koppa, nemo est <a name=0903> qui neget. Adest etiam, auctore Grimmio (Wien. Jahrb. 7 et 41), alia forma τοῦ [Gothic d], quod, ubi ejus ansula ad exteriorem partem inclinata altius producta esset, et hasta magis ad laevum protracta, evadit, cumque nostro [Gothic 90] commutatum est; sic eo habitu donatur in viennensi codice et in visigothica moneta, ubi GON[Gothic e]MAR pro Gondemar legitur (vid. Aschbach 359). Sed nihil est commune hoc signum inter et episema [Gothic 90].

«2) [Gothic 900] In ulfilana versione Novi Testamenti hoc signum non occurrit; sed apud Esdram II, 36, numero 900 per numerale vocabulum niunhunda expresso, optimo jure conjecit Castillionaeus, Spec. p. 2, dubitandum esse, an apud Gothos pro numero 900 peculiare signum fuerit; neque enim in vaticano alphabeto reperitur (Wien. Jahrb. p. 4). Primum ut numerale signum apparuit in viennensis codicis serie numerica, quam W. Grimmius (Wien. Jahrb. 16 sq.) e primo Moseos libro excerptam merito conjecit, coll. prologg. col. 464 (Massmannus, in Hauptii Zeitschrift p. 303, se hanc agnovisse in Ezechiele et libris Macchabaeorum asserit). Caeterum hoc signum Graecorum est Sampi, vid. Buttmann, Griech. Gram. I, 12; II, 378; Matthiä, Griech. Gram. I, 22 sq.; Bockh. Staatsh., der Athener I, 386, et in hac forma, graeco alphabeto verisimiliter excerpta, jam in tabula apud Ihre (ad pag. 200 edit. Büsch.) et in alpahabeto graeco viennensis codicis occurrit.

«Nunc vero mirum est, quod Ulfilas, postquam duo supra memorata episemata Graecis mutuatus erit, et tertium, bau scilicet vel vau, numerum 6 valens et formae S, non receperit (coll. Ihre, p. 210 edit. Büsch.); sed in locum hujus signi suum q subdiderit, quo numerus sextus significaretur. Unde patet, Ulfilam, in componendo alphabeto, arbitrium consuluisse.»

§ 14. Annotatio 4.---Quoad potentiam numericam litterae gothicae et episemata valent, ut sequitur:

[Gothic a] 1

[Gothic b] 2

[Gothic g] 3

[Gothic d] 4

[Gothic e] 5

[Gothic q] 6

[Gothic z] 7

[Gothic h] 8

[Gothic dh] 9

[Gothic i] 10

[Gothic k] 20

[Gothic l] 30

[Gothic m] 40

[Gothic n] 50

[Gothic j] 60

[Gothic u] 70

[Gothic p] 80

[Gothic 90] 90

[Gothic r] 100

[Gothic s] 200

[Gothic t] 300

[Gothic v] 400

[Gothic f] 500

[Gothic x] 600

[Gothic w] 700

[Gothic o] 800

[Gothic 900] 900

«Hae litterarum potentiae innotescunt e diversis Bibliorum versionis, Skeireins et documentorum locis, in quibus numeri litteris designantur; sic: a (1) Neh. V, 18; b (2) Joan. VI, 9; Skeir. VII, d; g (3) Esdr. II, 35; e (5) Joan. VI, 9; Skeir. VII, a, d; q (6) Neh. V, 18; h (8) Esdr. II, 16; i (10) Neh. V, 18; ib (12) Mth. IX, 20; Skeir. VII, c, d; id (14) Cor. II, 12;? Cod. Aj <a name=0904> iz (17) Esdr. II, 39; k (20) Joan. VI, 19; l (30) Mc. IV, 8; m (40) Skeir. VII, d; Neh. V, 15; me (45) Esdr. II, 8; n (50) Neh. V, 17; nb (52) Esdr. II, 29; j (60) Mc. IV, 8; Docum. neap.; jq (66) Esdr. II, 14; ud (73) Esdr. II, 36; ud (74) II, 40; ye (95) II, 20; (100) Mc. IV, 8; rib (112) Esdr. II, 18; rk (120) Docum. neap.; rkb (122) Esdr. II, 27; rkg (123) II, 21; rkh (128) II, 23; rlg (133) Docum. aret.; rmq (146) Esdr. II, 22; rnq (156) II, 30; rnh (158) II, 24; skg (223) II, 19; smz (247) II, 38; snd (254) II, 31; t (300) Joan. XII, 5; tk (320) Esdr. II, 32; tlg (333) II, 17; tme (345) II, 34; vnd (454) II, 15; xib (612) II, 26; xkg (623) II, 11; xl (630) II, 35; xmb (642) II, 10; xjq (666) II, 13; wke (725) II, 33; wmg (743) II, 25; wj (760) II, 13; wuq (776) II, 12. Innotescunt insuper e fragmento Calendarii gothici, in quo numeri a 1^o ad 30^u^m reperiuntur (vid. Goth. gloss. praef.); e numeris marginalibus, quibus sectiones codicum designantur, addito quod in codicis argentei margine etiam loca parallela caeterorum evangeliorum notantur, vid. Castillionaeum, Spec. XIX ad Corinth. II, I, 3, et imprimis nostra prolegg. ad Ulfilam; denique ex reclamationibus (gall. réclames ou signatures), quibus in manuscriptis numeri quaternionum indicantur, Massmann. Skeir. 57. Notandum est etiam librarium, Cor. I, XIV, 26, in vocabulo, quod male prius scripserat [Gothic a], et in altero, quod praeire debebat, [Gothic b] superposuisse, vid. Castil. ad h. l.: nec non et alphabetus vaticani codicis (Wien. Jahrb. p. 4) numeros juxtapositos ad [Gothic r] usque continet, ultimo [Gothic 900] omnino deficiente.

«Ut autem litterae numerales ab aliis discrimen habeant, a) illas super lineae vel , eodem modo ac in graecis codicibus (vid. Bast, Comment. palaeogr., p. 850 in Schaferii editione Gregorios Korinthios) ducuntur, et tunc deficiunt puncta diacritica τοῦ ï, ex. gr.: 5, 10, 100, etc.; quandoque etiam subter, ut in subscriptione Viljarith neapolitani documenti: b) figitur insuper punctum ante et post litteram, communius unicum, ex. gr.: 2, 40, 12 etc.; in neapolitano autem documento duplex, ex. gr.: in subscriptione Sunjafrithas 60, 120. Loco punctorum Viljarith adhibet c) parvulos uncinos: , ut etiam Gudileb in aretino documento: . Similibus uncinis reclamationes (gall. réclames ou signatures) includuntur: , vid. Massmann. Skeir. 57. Ufitahari singulas litteras duplicis numeri eo modo notat: , et Viljarith eas puncto separat: ; in quo etiam animadvertas quasi virgulam unicuique litterae suppositam. Ex diversis numerorum indicandorum modis in viennensi codice (Wien. Jahrb. p. 11) patet, eos diversis fontibus adscribendos esse; prior series sic se habet: 130), (807), (840), (912), et W. Grimmius p. 16 eos e Geneseos libro excerptos esse probavit; posterior autem series lineae ductu gaudet: (60), (30), (590), (70), (890).»

«§ 15. Annotatio 5.---«Potentia numeralis litterarum <a name=0905> earum ordinem in alphabeto etiam indicat; qui ordo idem se habet, in quo litterae § 10 fuerunt instructae. Haec porro instructio reperitur in alphabeto vaticano dicto § 14, in alio alphabeto viennensis codicis N^o 140, fol. 20^b (Wien. Jahrb. 5 sq.), et ibidem juxta runicum alphabetum gothice scriptum, qui tamen ulterius quam u non progreditur (Wien. Jahrb. 1 sq.); eodem ordine Ihre in tabula ad p. 200 edit. Büsch. gothicas litteras instruxit. Ad normam alphabeti latini, quem serius in septentrione etiam imitati sunt in ordinando runico, instructus est gothicus alphabetus in alia viennensis codicis serie: [Gothic a], [Gothic b], [Gothic g], [Gothic d], [Gothic e], [Gothic f], [Gothic j], [Gothic h], [Gothic i], [Gothic k], [Gothic l], [Gothic m], [Gothic n], [Gothic u], [Gothic p], [Gothic q], [Gothic r], [Gothic s], [Gothic t], [Gothic v], [Gothic o], [Gothic x], [Gothic w], [Gothic dh]; cum litterae [Gothic w] et [Gothic dh] ignotae originis librario essent, ad finem ab eo rejectae sunt; quoad [Gothic o], ut w habitum esse videtur. Arbitrarie ab Hickesio p. 1 ordinata sunt signa Gothis propria: [Gothic a], [Gothic b], [Gothic g], [Gothic d], [Gothic e], [Gothic f], [Gothic j], [Gothic h], [Gothic i], [Gothic k], [Gothic l], [Gothic m], [Gothic n], [Gothic o], [Gothic p], [Gothic w], [Gothic k], [Gothic s], [Gothic t], [Gothic dh] [Gothic u], [Gothic q], [Gothic v], [Gothic x], [Gothic z], quem ordinem assecuti sunt etiam Lye, p. XXXIX et Zahn ad frontem fuldanae grammaticae, hoc tamen animadverso, quod posterior episema [Gothic 90] [Gothic w] inter et [Gothic k] posuerit. Massmannus autem ordinem omnino peculiarem adhibuit in glossario ad Skeireins, scilicet: [Gothic a], [Gothic b], [Gothic d], [Gothic e], [Gothic f], [Gothic g], [Gothic h], [Gothic w], [Gothic i], [Gothic j], [Gothic k], [Gothic l], [Gothic m], [Gothic n], [Gothic o], [Gothic p], [Gothic q], [Gothic r], [Gothic s], [Gothic t], [Gothic dh], [Gothic u], ([Gothic x]), [Gothic v], ([Gothic z]).

«§ 16. Annotatio 6.---Gothicarum litterarum nomina ad nos usque non pervenerunt, cum lingua ab indigenis grammaticis non fuerit elaborata. Unicum tantum nomen in bibliorum versione occurrit, scilicet jota, Mth. V, 18, atque etiam graecum est. Quod insuper [Gothic b] bi nuncupetur, mera est Benzelii ad Matth. II, 2 conjectura; neque meliori fundamento Ihre p. 210 edit. Büsch. asserit [Gothic q] bau vel vau, et Lye p. XXXIX [Gothic k] chon vocari. In viennensi quidem alphabeto (Wien. Jahrb. 5 sq.) suum cuique litterae nomen exhibetur, scilicet:

[Gothic a] aza

[Gothic b] bercna

[Gothic g] geuua

[Gothic d] daaz

[Gothic e] eyz

[Gothic f] fe

[Gothic j] gaar

[Gothic h] haal

[Gothic i] iiz

[Gothic k] chozma

[Gothic l] laaz

[Gothic m] manna

[Gothic n] noicz

[Gothic u] uraz

[Gothic p] pertra

[Gothic q] quetra

[Gothic r] reda

[Gothic s] sugil

[Gothic t] tyz

[Gothic v] uuinne

[Gothic o] utal

[Gothic x] enguz

[Gothic z] ezec

[Gothic w] uuaer

[Gothic dh] thyth

Sed quam mirae et obscurae horum nominum sunt formae! Nam etiamsi omnes W. Grimmio (Wien. Jahrb. p. 19) concinerent, nos tamen nunquam ejus conjecturam, quod haec nomina gothicum sapiant, admittere possemus, multo minus cum eo dicere, eorum librarium gothica calluisse lingua. Jacobus Grimmius (ibid., p. 41) in slavico sermone quaerit, quo haec difficilia nomina illustret, et quantumvis mira atque inaudita illi nonnulla videantur, ea tamen gothicas litteras reipsa designare, asserere non dubitat. Sed cuinam vel probabile erit, quod gothicarum litterarum nomina, pluribus saeculis ab extincta lingua elapsis, ad tempus quo scripta sunt traditione <a name=0906A> servata fuerint? Caeterum quaecunque de hac re cogitentur et judicentur, certum est tamen haec nomina adeo esse deformata, ut vel habitum gothicum non jam habeant, neque J. Grimmio ipso, neque Massmanno (in Hauptii Zeitschrift p. 301), licet ingeniosissime excogitaverint, aliquid recti conjicientibus. Nihil tutius de his nominibus dici potest, nisi quod elementum

germanicum adhuc praeseferant, coll. Waitz. p. 52 ³.»

§ 17. Annotatio 7.---Quod ad signa lectionis pertinet, sequentia sunt notanda:

«1) Diacritica signa. Hujusmodi tantum sunt puncta super ï initiale posita, vid. Lye XXXIX; Maj. Spec. XX. Haec communissima designatio gothicae linguae omnino est propria; si enim et in manuscriptis graecis recentioris epochae duo appareant puncta super i posita, ea ita sunt usu particularia, ut in aliis super i tantum initiale vocabuli, in aliis super alium, in aliis tandem punctum diaereticum inserviat, vid. Bast, Commentationem palaeograph. p. 718 sq. Judice Lye, secundum gothicae linguae indolem ì pungitur in pluribus bibliorum manuscriptis, ex. gr. in codice alexandrino, cantabrigiensi, colbertino, etc., nulla tamen sequente consecutione. Ex deficiente puncto in akaikus, gaius, ïudaivisks probatur, quod Gothi ai ut sonum unicum haberent, Graecis hunc semper divisum proferentibus, ut etiam nunc Ἀχαἳκός, Γάἳος, ἰουδαἳκός scribitur. Nos vero hoc gaïus Rom. XVI, 23; Cor. I, I, 14 incorrecte olim scriptum, in hac editione sedulo emendavimus. Immerito ymainaïus Tim. II, II, 17 a Castillionaeo scribitur, quod tribus punctis i superscriptus erat; tamen secundum Tim. I, I, 19 ymenaius legendum est.

«Diaereticum punctum spectaretur in au, ubi hae vocales duplici sono emittuntur, ex. gr. in laudeikaia, Col. IV, 13, 15, 16, quod graeco Λαοδικεία respondens, la-u-deikaia legendum est.

«2) Interpunctionis signa. Ut regula haberi potest, quod simplici puncto minores, duplici autem majores interpunctiones indicentur, Lye p. XL; Ihre p. 193 edit. Büsch.; Castill. Spec. XIX; Masmann. Skeir. p. 58. Haec autem interpunctio nullam trahit consecutionem, cum saepius haec signa absque necessitate et etiam invito sensu usurpentur. Post majores interpunctiones spatium vacuum relinquitur (Massmann. p. 57), dum alias verba sibi nullo intervallo succedant; vel etiam nova linea inchoatur, quo in casu, litteris initialibus, quae majusculae sunt, signum in codice argenteo, vel in codice carolino superdelineatur. Ut explicatoria nota occurrit minor interpunctio Cor. II, IV, 4, ubi ïn þaimei guþ. þis aiwis legitur, quo puncto librarius significabat, guþ þis aiwis non conjunctim esse legendum.

«3) Vocabulum, in duobus lineis scribendum, non ex etymologiae principiis partitur, sed arbitrarie et pro spatio dividitur (Massmann. Skeir. 58 sq.); nonnisi autem rarissime peculiari signo (partitoria nota, equiv. gall. trait-d'union) partitio vocabuli indicatur: sic nullum occurrit in codice argenteo, in Skeireins primus Castillionaeus, codicem de novo <a name=0907> revisens, in quodam loco signum - in fine prioris lineae positum (quemadmodum apud nos mos est) III, a (fol. 25, a, 1) eo modo jai- nar animadvertit; in aliis vero locis idem signum ad eumdem finem usurpatur, non autem in fine prioris lineae, sed initio sequentis positum, vid. Castillionaeum ad Tim. I, I, 1, ubi scribitur ve -nais.

«Et aliud signum Col. IV, 7 occurrit, quod Castillionaeus habet ut duplex magnum comma inversum.»

«Hoc ultimum signum si invertatur, quasi comma alteri suppositum factum in Phil. IV, 12 occurrit, ut, quam syllabam librarius scribendo omiserat et super lineam restituit, interponendam esse indicet, signum interpositionis, cujus loco in Skeir. IV, d signum vocabulo includendo praeponitur.

«4) Signa quibus citata loca a textu discrepent (antilambda, gall. guillemets), vel sunt simplices uncini () vel duplices, (), qui lineae cuique, textum citatum continenti, in margine praeponuntur, Ihre, p. 190 edit. Büsch.; Massmann. Skeir. 58; ultimo modo indicantur in graecis manuscriptis loca poetarum laudata vel textui intermixta, vid. Bast. Comment. palaeogr. p. 859. In Skeireins, ubi simplex antilambda usurpatur, ad primam lineam etiam , ad ultimam vero signum inversum additur. In Skeireins VIII, c, ubi versus non ad integrum citatus occurrit, etiam simplex adhibetur uncinus ad finem lineae positus, qua versus interrumpitur.

«5) Abbreviationis signa. Jam vero

a) alia pro certis litteris adhibentur, nempe vel inversum pro n, et vel pro m, Ihre p. 191 sq.; Massmann. Skeir. 58; quae signa in fine lineae potissimum usurpantur, cum scilicet illis litteris spatium defuerit; ponuntur tamen et in medio, ut Mc. VIII, 43 gavādjands, Skeir. VI, a miznan. <a name=t6288><a href=#n6288>[6288]</a> Quoad sedem, communius exarantur super vocalem, post quam littera deficiens legenda est; rarius autem, in fine lineae, post ipsam. Neque non frequenter haec signa vel a librario neglecta, vel in manuscriptis deleta sunt, unde saepius accidit, quod et commutata fuerint, vid. ad Mth. XXVII, 7; Mc. II, 12; Luc. VII, 25.

«b) Alia vocabulum epitomatum esse indicant, scilicet communius , vel , ultimo etiam in graecis manuscriptis usurpato, vid. Schäfer et Bast ad Gregor. Kor. p. 116, 295, 785 sq., 815; rarius autem uncinus vocabulo epitomato ante- et postpositus, ut [Gothic l][Gothic k][Gothic n] <a name=t6289><a href=#n6289>[6289]</a>, in docum. neapol., pro diakaun. Regulariter epitomantur vocabula guþ, ïesus, xristus, frauja, vid. Gordon, Spec. animadv. crit. in priscam evangeliorum vers. goth., p. 52 ap. Büsch.; Knittel, Ulfilae versio epistolae Pauli ad Rom. p. 321; Castill. Spec. p. XIX; Massmann. Skeir. p. 58, et equidem eo modo gþ, gþs, gþa; is, iuis, iua, iu; xs, xaus, xau, xu; fa, fins, fin, fan. <a name=t6290><a href=#n6290>[6290]</a> . Ex his compendiis ea quae ad xristus et ïesus spectant, diu sola fuerunt merito agnita, licet incorrecte ïaisus scribatur. Signo autem compendii deleto vel non apparente, ïs et is <a name=t6291><a href=#n6291>[6291]</a> ab editore, et forsan quandoque ab ipso librario <a name=0908> commutata fuerunt, vid. ad Mc. I, 42. Praesente signo compendii, deficiunt puncta diacritica τοῦ i. Guþ, quod alias goþ scribitur, primus judiciose conjecit Lye p. XLIII; in fa <a name=t6292><a href=#n6292>[6292]</a>, quod alias fan, fanins, etc., legebatur, veram lectionem Gordon l. l. suspicatus est, vid. Zahn ad Mth. V, 33. In Skeireins, nulla fere exceptione data, punctum compendiis gþ, gþs, fa, fins <a name=t6293><a href=#n6293>[6293]</a> a tergo figitur; non autem compendio gþa, vid. Masmann. Skeir. 58 *. Abest compendii signum a gþs tantummodo in Skeir. II, c, quia vocabulum omissum superscribitur, quo nulli signo relinquitur locus. In compositis autem haec vocabula non epitomantur (vid. Castill. ad Timoth. I, I, 8); neque guþ, quando falsum deum significat, ut Joan. X, 34; neque frauja, quando non de Deo, sed de domino terrestri usurpatur, vid. glossar. V. Frauja, ubi laudatis locis etiam Col. (III, 22) IV, 1 addendus est; neque tandem ïesus, quando non Christi, sed aliorum virorum nomen est, ut Col. IV, 11; Esdr. II, 36, 40.

«c) Nonnisi raro occurrunt sequentes abbreviaturae:

pro ïohannes in porticis (vid. tabul. I^a^m) textui codicis argentei suppositis, ubi etiam hoc animadvertas, quod super ï stent puncta diacritica, quae in deficiunt, vid. supra b).

pro lukas ibid.

pro pavlus in subscriptione epistolae ad Ephesios.

pro aipiskauqaus in Calend. goth.

pro kaulaussaim in subscriptione epistolae ad Colossenses.

pro galgin Col. II, 14. Cum autem praeter quas abbreviaturas supra b) commemoravimus, nullae aliae nec in textu codicis argentei, nec in mediolanis manuscriptis appareant, eo meliori jure pro paitrus Joan. XVIII, 15 et pro apaustaulum Cor. II, II, 5 librarii menda esse videntur, quod nullo compendii signo superscripta sint.

«d) Compendii signa etiam monogrammatibus superducuntur:

pro matþaius in porticis textui codicis argentei suppositis (V. tab. I^a^m).

pro markus in porticis textui codicis argentei suppositis (V. tab. I^a^m).

«A figura respondente codicis ambrosiani, deest compendii signum; deest etiam ab epitomatis scripturis, in quibus hasta unica pro duabus litteris inservit ( vid. tab. II^a^m, II) quaeque praesertim in Skeireins saepius occurrunt. Quae inter alias conspicuae sunt, scilicet:

pro [Gothic h][Gothic t] Irhe p. 192, Col. IV, 4 et, uti ad hunc locum conjicit Castillionaeus, etiam Cor. II, II, 4 ubi gabairhjan et Tit. I, 3 ubi atbairhida cum t et h connexis, licet prius in manuscriptis evanuerit, scripta erant; pari jure etiam conjici potest nahts pro nahs Thess. I, V, 5 legendum. pro [Gothic n][Gothic a] Skeir. II, a. VIII, a. pro [Gothic m][Gothic u] Mc. 2, 11. pro [Gothic u][Gothic r] Skeir. II, a; VI, b; Tab. II, II. pro [Gothic n][Gothic n] Skeir. VI, c. pro [Gothic n][Gothic a] Tim. II, II, 24; III, 1, 2. pro [Gothic n][Gothic s] Skeir. VI, a; VII, b. pro [Gothic r][Gothic dh] Ihre, p. 192. pro [Gothic dh][Gothic r] Luc. III, 1. Haec abbreviatura adhibetur etiam in codice ambrosiano pro þairh, vid. tabul. II^a^m, II.

«* Signo vocabula in margine annotata vel illustrata, necnon et glossae ipsae et variantes indicantur, Ihre, p. 190. Aliud signum, scilicet , Cor. I, XIII, 3; XV, 33 vocabulo textus in margine glossato superponitur. Idem signum etiam Eph. I, 19 et II, 10 stare videtur. Denique crassius punctum in vocabulo textus figi potest, ut Gal. II, 3, 8; Tim. I, I, 5.»

«§ 18. Annotatio 8.---Scriptura litterali nondum adinventa, Gothi runicam probabiliter usurpabant, qua et alii Germani utebantur. Hanc runicam verisimiliter vocaverunt a gothico runos, quod, licet in bibliorum versione nunc adhuc μυστήριον significet, etiam pro βουλή et συμβούλιον usurpatur (vid. gloss.): pariter anglosaxonicum run has omnes significationes habet. Hastae litterarum (elementa) gothice dicuntur stabeis (στοιχεῖα, coll. Gal. IV, 3, 9; Col. II, 20); variae lineolae, uncini, puncta, cornua, vritos (κεραῖαι, Luc. XVI, 17), strikos (κεραῖαι, Mth. V, 18), stikos (στιγμαί, coll. Luc. IV, 15). Scripturam nuncupabant boka, vel communius in plurali numero bokos; neque aliud nomen habent litterae, charta testificatoria, in neapol. documento, quam boka, alias in plur. bokos, necnon et charta creditoria, sponsatoria (γράμματα, Luc. XVI, 6, 7); charta pignoratoria (χειρόγραφον, Col. II, 14) est vadjabokos; libellus repudii (ἀποστάσιον, Mc. XIX, 4; Mth. V, 31), bokos afsateinais vel bokos afstassais, denominatio etiam pro epistola (ἐπιστολῇ) usurpata, vid. glossar., h. v.; liber autem (βίβλος, βιβλίον) vid. ibid., in sensu christiano, id est, significans librum librorum, biblia (γραφαί) eodem vocabulo boka, bokos, designatur. Boka tandem littera, graeco γράμμα et γράμματα, necnon et latino littera, litterae, respondet (Rom. VII, 6; Cor. II, III, 6; imprimis Gal. VI, 11), et bokos pro scientia, scripturarum cognitione <a name=0910> adhibetur (Joan. VII, 15). Consequenter scripturae eruditi apud Judaeos (γραμματεῖς) nomen bokarjos habent (vid. gloss. h. v.), quod proprie scribam significat, vid. docum. neapol. Pro epistola (ἐπιστολῇ)) paulinarum epistolarum interpres graecum aipistaule (vid. gloss. h. v.) in sensu litterarum apostolicarum usurpavit. Sigljo sigillum (σφραγίς) et sigljan, gasigljan sigillare (σφραγίζειν) gothicae linguae proprium est (vid. gloss. hh. vv.). Praeter bokos valens scriptum, scripturam, sacram praecipue adest et mela (Mc. XII, 24; Luc. IV, 21; Joan. V, 47) et gameleins (Joan. VII, 38, 42; Cor. II, III, 7; Tim. I, V, 18), vel frequentius þata gamelido (vid. gloss. h. v.), participium praet. a gameljan, quod simul atque simplex meljan scribere (γράφειν) significat; unde ufmeljan subscribere, ufarmeljan inscribere (ἐπιγράφειν, vid. ibid.) cum ufarmeli vel ufarmeleins inscriptio (ἐπιγραφή, vid. ibid.).

«De materia autem in qua scripserunt primo Gothi, nihil certi novimus; quod enim arborum corticem in hunc usum converterint nomenque boka ab arboris nomine, quemadmodum liber mutuati fuerint, e mera conjectura constat. Postea vero societate cum Graecis inita, pergamenum adhibuerunt, vel saltem pro eo nomen maimbrana (Tim. II, IV, 13) acceperunt, e graeco μεμβράνα exscriptum. Jam vero omnes gothici manuscripti codices qui ad nos usque pervenerunt, in pergameno sunt conscripti; inter quos eminet codex argenteus in rubro pergameno, litterisque argenteis et aureis exaratus, vid. Prolegg. col 489 sq.; in papyro quidem conscribitur documentum neapolitanum, sed non ex integro gothicum est. Mature in librum folia coadunare debuerunt, cum jam in bibliorum versione voc. spildos (πινακίδια, πλάκες Luc. I, 63; Cor. II, III, 3), occurrat.

«Quoad vero instrumentum quo in scribendo utebantur, penna erat nigra, svartisl vel svartisla (μέλαν, gloss. h. v.), verisimiliter calamus, raus, quemadmodum aliae calamorum species (κάλαμος), vid. gloss. h. v., utrumque gothicae linguae vocabulum. Legere et recitare, siggvan et ussiggvan, idem est vocabulum, cantionem vel declamationem popularium cantilenarum significans; unde lectio (ἀνάγνωσις Tim. I, IV, 13) saggvs exponitur.»

B. DE PROLATIONE.

<a name=0909>

§ 19. Si quidem pene est impossibile plena securitate sermonis extincti prolationem definire, certa tamen remanent indicia, quibus pensatis, ad fugaces sonos scripturae signis circumvestitos pervenire possumus. Jam vero quae indicia gothicus sermo singulariter prae se fert, ad sequentia referuntur: 1) litterarum habitum, prout e lingua nobis non ignota ortum ducant; 2) scriptionem vocabulorum peregrinorum et nominum propriorum; 3) litteras inter se <a name=0910> commutatas, sive hoc fiat ex regula, sive ex librariorum menda; denique 4) analogiam cognatorum sermonum.

Licet autem infra, auxiliantibus his indiciis, sonos gothicae linguae instaurare intendamus, animadvertere tamen abs re non est nos quarto indicio, cognatorum scilicet sermonum analogia, nonnisi maxima cautione usos fore, et hoc ex multiplici ratione. Etenim gothica lingua, quasi ramus germanicae stirpis emortuus, in cognatis linguis nulla sui parte jam superstitit, <a name=0911> neque ulli ejusdem aetatis componi potest, cum Longobardorum, Vandalium, Burgundinorum et caeterorum linguae similiter extinctae sint. Vetus Germanorum superior sermo ipse, qui omnium ad gothicum proxime accedit, neque ab eo tam immediate oritur, ut ejus prognatio dici queat, neque aetate tam vicinus, ut ejus consocius nuncupari possit. Eo igitur in investigandis gothicae linguae sonis ex analogia <a name=0912> veteris germanicae major cautela habenda est, quo proprium hujus systema confusius est et peritissimi viri nunc adhuc hodie incerti magis in contraria scinduntur. Abstractis etiam his ingratis circumstantiis, semper imprudenter agit, qui sonos linguae collatis cognatae sonis comparare velit, cum sermones etiam cognatissimi saepius sonis plurimum discrepent.

I. DE VOCALIBUS.

<a name=0911>

§ 20. Sunt gothicae linguae quinque simplices vocales: a, e, i, u, o, et quatuor diphthongi: ai, au, ei, iu.

«Annotatio.---Sexta vocalis, y, in solis vocabulis peregrinis occurrit nec ad gothicam linguam proprie pertinet, vid. § 27.»

§ 21. Vocales sunt vel breves vel longae; longae vocales duobus brevibus aequivalent et ordinario sunt breves sive productae, sive geminatae; unde vocales breves ut primitivae spectandae sunt.

Inter vocales simplices tres sunt breves a, i, u, quibus innititur vocalismus totus atque reliquae vocales et diphthongi efformantur. Ex his tribus brevibus, a primitiva est vocalis, quae per debilitationem hinc ad u, illinc ad i descendit; e et o sunt tantummodo longae, et equidem longae τοῦ a considerandae, quippe cum e ad i, o ad u propius accedat. Τῶν i et u longae sunt sive iterum i et u, sive diphthongi ei et iu, dum vocalis a cum i et u conjuncta diphthongos ai et au efformat. Quae tamen diphthongi non ut duabus vocalibus compositae spectentur; sunt enim potius vocales mediae inter a et i, inter a et o, et consequenter non habentes quo necessario fiant longae, saepius reipsa breves sunt; ei vero et iu verae sunt diphthongi, hoc est, duabus primitive brevibus efformatae, et propterea tantum longae. Quibus positis, totum gothicae linguae systema vocalium eo modo evolvitur unde ipsius simplicitas et regularitas manifeste patent.

A

§ 22. 1) Vocalem a in gothica lingua primitivam esse certum est, non solum ex eo quod in nexionibus sit dominans vocalis, quae nonnisi certis legibus in i vel u debilitatur (§ 32, 4), sed etiam quod in exscriptione vocabulorum peregrinorum brevis generaliter occurrat, pro latino ĕ et graeco ε imprimis usurpata, ex. gr.: karkara lat. carcer; lukarn at. lucerna, kafarnaum Καπερναούμ, beþlahaim Βηθλεέμ.

2.) Nulla vocalis frequentioris est usus quam a; itaque in vocabulis quamcunque sedem occupare potest, <a name=0912> ante vel post quamlibet consonantem stare non repugnans. Sic:

a) Initio: aba, agis, adam, aqizi, azets, aha, aþþan, ak, alls, ammo, ana, ajukduþs, apaustaulus, ara, asans, atta, avo, af, axaja, awa, etc.

b) Medio: badi, blandan, brakja, gaggan, glaggvuba, gras, dags, dragk, qaþ, qrammiþa, zakkaius, haban, hlas, hramjan, þagkjan, þlahsjan, þragjan, þvahan, kalds, niuklahs, land, manna, namo, jah, papa, plats, praggan, rahnjan, sakan, tagl, valdan, fastan, was; graban, lagjan, vadi, þlaqus, razda, faheds, laþon, staks, malan, sama, fani, bajoþs, skapjan, þarba, vas, mats, skavjan, hafjan, zaxxaius, saw, etc.;

c) Fine: giba, liga, bida, sigqa, batiza, slaha, qiþa, leika, vaila, ïmma, ïna, alja, vairpa, skura, lisa, maita, speiva, hlifa, pasxa, leiwa, etc.

3) Sed nonnisi raro nostra vocalis, excepto compositionis casu, in gothicis vocabulis occurrit antevel postposita vocalibus, quae cum ea in diphthongum non contrahuntur; quod si forte accidit, tantum ante u (§ 29 annot. I) et post i, ei, ai, au: fiaþva, friaþva, quo in casu, inducto j, hiatus vitatur (vid. § 34, 4); keian, feian; laian, saian, vaian; trauan, bauan.

«Annotatio 1.---In peregrinis vocabulis alii quidem connexus fieri possunt, ut baiþlaem (quocum tamen etiam occurrit beþlahaim), baiþsaïda, kaeinan, aiddua; aa autem gothus temperat sive h immittendo, ut in aharon Ἀαρών, abraham Ἀβραάμ, nahasson Ναασσών, mahaþ Μαάθ, sive unicum exscribendo, ut in ïsak Ἰσάακ aa tamen in fine reperitur: gabaa, Esdr. II, 25, coll. sainnaïns a sainnaa II, 35. Praeter haec duo exempla apud Esdram occurrentia, quae saltem ex graeco justificantur, sunt et aliae formae etiam apud Esdram, sed mendose occurrentes: II, 11 babaavis; II, 21 baaaiþlaem; II, 25 kareiaþiaareim; aai II, 28, sin scriptoris menda, saltem a-ai legendum.»

4) Exceptis supra laudatis exemplis, gothicum a graeco α constanter respondet, cujus prolationem consequenter habuisse debuit, ex. gr.: abba ἀββᾶ, abjaþar Ἀβιάθαρ, agar Ἄγαρ, adam Ἀδάμ, adauneikam Ἀδωνικάμ, addin Ἀδδίν, akaja Ἀχαΐα, alfaius Ἀλφαῖος, ameinadab Ἀμιναδάβ, andraias Ἀνδρέας, annas Ἄννας, arkippus Ἄρχιππος, asgad Ἀσγάδ, assaum Ἀσούμ, ater Ἀτήρ, gaulgauþa Γολγοθᾶ, damasko Δαμασκός, kefas Κηφᾶς, seina Σινᾶ.

<a name=0913> 5) Quamvis a pro graeco α tam longo quam brevi usurpetur, in gothica tamen lingua non nisi breve est, sive radicali, sive formativae syllabae pertineat. Quod innotescit tum ex formatione secundae conjugationis, tum ex circumscriptione τοῦ ā in o (quae circumscriptio a populo facta non ab interprete) in rumoneis pro Romani vid. infra 7).

6) Salva brevitate, a etiam acutum fieri potest, quod ante liquidas s, z et h praecipue accidit. Ratio est, quia liquidae s et z sunt sive redundanter geminatae, ut in nasseinais Thess. I, V, 8, ïasson (Ἰάσων) Rom. XVI, 21, lazzarus (Αάζαρος) Luc. XVI, 23, kannt Cor. I, VII, 16; sive vice versa simplificatae, ita ut liquida simplex adhibeatur, ubi etymologice duplex spectaretur, ut in branjan Joan. XV, 6 (a brinnan), coll. § 55, annot. 1, 2, quod fit praecipue, quando per compositionem tonus a syllaba de qua agitur excedit, ex. gr.: alaþárba (ab alls) manamaúrþrja (a manna). A ante h fit acutum praesertim in vocabulo jah, cum h sequenti consonanti assimiletur (§ 56).

«Annotatio 2.---E simili principio oriri potuit geminatio τοῦ d in gaddarenus pro Γαδαρηνός, vid. gloss. h. v.

«Annotatio 3.---De a debilitato vid. § 32, 4.»

7) Vocalis longa τοῦ a est o; a igitur non solum o saepius evadit, sed o generaliter usurpatur, ubi a longum spectaretur. Formam rumoneis pro Romani jam supra 5) commemoravimus. Alia vero exempla, in quibus a in o transit nec ad propriam absonantiam (§ 32, 2) cogitari potest, haec sunt; gahobains a haban, ganohs a nahan, abtaudogs, fidurdogs a dags. In aliis autem casibus, ut in soþ a saþs, bota a bats, verbum forte quod exsoleverit (saþan, soþ; hatan, bot), absonantiam explicare potest. Quod etiam in flexione o longae vocali τοῦ a respondeat, patet ex forma gibos a giba, vigos a vigs (thematis VIGA), cum gasteis a gasts (thematis GASTI), et vice versa hairtane gen. a hairtona, in quo o propter e longum sequens in suam brevem a respondentem iterum incidit. Warjanoh, warjatoh, warjoh, quae loco warjana-uh, etc., occurrunt, non ex contracto a-u in o illustranda sunt, cum alias a ante uh elidatur; sed hoc conjici potest, quod in principio vocalis primitive longa terminationis ante particulam encliticam servari potuerit, ut in ainohun ab aina et hun, ainnohun ab ainana (syncopato ainna) et hun (et fortasse etiam weilohun a weila et hun), vel quod enclitica, quae his vocabulis mature et regulariter postmissa est, in vocalem terminationis, tono attracto, influxerit, dum in recentiori tempore, cessante influxu, brevis terminationis vocalis elisa finem habuerit.

«Annotatio 4.---De e ut altera vocalis longa τοῦ a considerata, vid. § 25, 4.

I

§ 23. 1) Ab a i vocalis est frequentissime occurrens, licet saepius medio, quam initio vel fine vocabuli inveniatur:

<a name=0914> a) Initio: ïakob, ïbai, ïggqis, ïdveit, ïesus, ïzei, ïþ, ïk, ïm, ïn, ïja, ïs, ïlan, ïftuma, ïohannes;

b) Medio: bida, blinds, brinno, giba, glitmunjan, grids, digrei, drigkan, qiþan, hilpan, hlifan, hnivans, hrisjan, þivi, þriskan, kilþei, klismo, kniva, krispus, ligan, miþ, niman, saijiþ, pistikeins, plinsjan, priska, rimis, sijis, skildus, skritnan, slindan, smiþa, snivan, spillon, stiks, striks, svibls, timrja, triva, tvis . . . . , vinds, vlits, vrikan, finþan, frijei, wileiks; siai, siau, libains, gibla, stibna, trigo, ligrs, svignjan, siggvan, sigqan, sidus, bidjan, fidvor, riqis, þize, mizdo, andavizn, vlizjan, nih, aggviþa, niþjis, viþra, mikils, stikls, svikns, andtilon, silba, milds, filhan, vilþeis, filleins, usfilma, vilja, hilpan, sviltan, gilstr, qiman, himma, simle, mimz, trimpan, fimf, blinds, minznan, gasinþa, vinja, þinsan, kintus, frijon, skip, vipja, ganipnan, hiri, hirjiþ, vis, trisgan, vrisqan, fisks, klismjan, vissa, lists, hulistr, sitan, sitls, þivi, sifan, hliftus, lifnan;

c) Fine: arbi, aigi Joan. VI, 40, fauragaggi, vadi, bandi, aqizi, þvohi Tim. I, V, 10, aveþi, meki, aurali, nemi, Mc. XII, 2, fani, hropi, wilftri, usvissi, nati, hivi, sewi Mc. VIII, 23.

2) Vocalibus, quibuscum diphthongum non efformat, in simplicibus gothicae linguae vocabulis non nisi raro postponitur, et equidem tantummodo post ai et au: saiïþ Cor. II, IX, 6, tauï, sauïl, stauïda.

«Annotatio 1.---Duobus i concurrentibus, vel ambo in ei convertuntur, vel prius j evadit (§ 34, 3).»

3) In exscriptis peregrinis vocabulis i graeco ι, sive accentum habenti, sive non, communiter respondet: ïaeirus Ἰάειρος, ïairaimias Ἱερεμίας, ïairiko Ἱεριχώ, aivxaristia εὐχαριστία, þymiama θυμίαμα, gabriel Γαβριήλ, diabulus διάβολος, didimus Δίδυμος, krispus Κρίσπος, lukius Λούκιος, makeibis Μαγεβίς, nikaudemus Νικόδημος, siloam Σιλωάμ.

«Annotatio 2.---Quandoque i etiam usurpatur a) pro graeco η (coll. Castill. ad Cor. II, I, 16): aunisimus Ὀνήσιμος, baiþil Βαιθήλ, jannis Ἰαννῆς, abeileni Ἀβιληνή, filippisius Φιλιππήσιος, biþania Βηθανία; per exceptionem etiam b) pro graeco υ: didimus Δίδυμος (in akvíla pro Ἀκύλας forma latina typus fuisse potius videtur); c) pro graeco ε: andrias Cal. goth., zauraubabil Ζοροβάβελ, aggilus ἄγγελος, makidonja, Μακεδονία; d) pro graeco ει: antiaukia Ἀντιοχεία; e) pro graeco χ: ïareim Χαρίμ.»

4) I, quemadmodum a primitive breve est; cum autem in prolatione ad ei et e proxime accedat, horum quandoque ut longum personam gerit; ponitur ergo a) pro ei in: digan Rom. IX, 20, ufarassiþ Tim. I, I, 14, þagkiþ Gal. VI, 3, visandin (pro visandein) Tim. I, I, 4; Skeir. VII, 6, laisaris Luc. VI, 40, silubrins Mth. XXVII, 3, gabigs Mth. XXVII, 57 et saep., coll. ad Gal. VI, 3; praesertim in nominibus propriis, ut ananias Neh. VII, 2, ïairiko Mc. X, 46, bainiamein Phil. III, 5 h. l., ïsraelites Rom. IX, 4; b) pro e: spidists Tim. I, IV, 1, azitizo Mc. X, 25, svigniþa Luc. I, 44, birusjos II, 41, snivun Mc. VI, 53, nimeina Luc. VI, 34, qimi VII, 3, qiþeina VIII, 56; IX, 21, qiþeiþ XVII, 6, usdribeina IX, 40, galagidideina V, 18, tavidideina VI, 11, <a name=0915> ufkunþidun Neh. VI, 16, fravaurhti Rom. VII, 5, spilli Tit. I, 14, herodis Luc. IX, 7, ïohannis Mc. VI, 14. In monetis gothicis Reccaredus et Reccaridus commutantur, vid. Aschbach. Westg. 358.

«Annotatio 3.---Eamdem apud Latinos animadvertere est commutationem, et quemadmodum e ad pristinam et rusticam, i vero ad recentiorem et urbanam eorum linguam pertinet (coll. Schneider. Lat. Formenlehre), ita et apud Gothos res eadem fuisse videtur.

«Annotatio 4.---Ubi autem i longum est, ruptio (§ 32, 5) quae alias ante quasdam consonantes communiter adhibetur, nullam sedem habere potest; hinc bi rusjos (loco berusjos), hiri (ab her); nih ex ni-uh contractum est.»

5) Ei longum est τοῦ i, ut sive ex graecorum vocabulorum exscriptione (§ 30, 2 b), sive ex formarum doctrina (§ 64, 5; § 128) comprobatur. Sed propter affinitatem, saepius i et ei promiscue usurpantur, quemadmodum supra 4) ostensum est fusiusque infra § 30, 3) ostendetur.

6) I transit a) per ruptionem in ai (§ 32, 5), b) ante vocalem in j (§ 34, 3).

U

§ 24. 1) U, tertia triadis gothicae vocalium brevis, minus frequenter quam i et equidem pariter in omnibus consonantium connexibus occurrit. Initio vocabuli posita ad particulas et pronomina fere exclusive restringitur; fine vero praeter nonnullas particulas et substantiva neutr. gen. in paucis tantum flexionibus usurpatur.

a) Initio: ubizva, ubils, ugkis, uhteigs, ulbandus, und, undar, undaurns, uns, unte, us, ut, uf, ufar, ufjo, ufta;

b) Medio: bugjan, brusts, gulþ, usgrudja, dugan, drus, qums, hugjan, hlutrs, hnuto, hruk, þus, þrutsfill, kukjan, knussjan, krusts, lustus, munan, nuta, jus, puggs, runs, sulja, skulan, snutrs, stubjus, svultavairþja, tulgus, intrusgjan, vulan, vruggo, fuls, frums, fairwus; lubains, silubr, bugum, juggs, fugls, ludja, suqon, suqns, jukuzi, anabuzns, huzd, huhrus, þuhtus, guþ, mukamodei, fula, fulls, hulþs, mulda, numans, andanumts, svumsl, runa, brunna, afgrundiþa, kunþi, brunjo, hups, skura, hus, andhruskan, barusnjan, kustus, luton, hufum, luftus;

c) Fine: du, þu, ju, nu, ïnu, faihu, gairu, handu, aggva, siju.

2) In peregrinis vocabulis exscribendis u pro graeco ου, et quandoque o, praesertim in terminationibus, regulariter usurpatur. Sic igitur stat a) pro graeco ου in: fanuel Φανουήλ, ïairusalem Ἱερουσαλήμ, ïesus Ἰησοῦς, ïdumaia Ἰδουμαία, ïturaia Ἰτουραία, ïudas Ἰούδας, ïudaia Ἰουδαία, kusa Χουζᾶ, lukas Λουκᾶς, maþusal Μαθουσαλά, naum Νοούμ, odueia Ὠδουίας; b) pro graeco ο in: paintekuste πεντηκοστή, aipistule Neh. VI, 17, 19 ἐπιστολή, puntius Πόντιος, ïairusaulyma Ἱεροσόλυμα, laudeikaia Λαοδικεία, diakun διάκονος, diabulus διάβολος, apaustaulus ἀπόστολος, barþulomaius Βαρθολομαῖος, et in nominibus propr. in ος, ut: paitrus Πέτρος, <a name=0916> pavlus Παῦλος, filippus Φιλιππος, alaiksandrus Ἀλέξανδρος, akajus Ἀχαιός; quae terminatio adeo praevalet, ut etiam pro graeco ης quandoque usurpetur, ut in praufetus προφήτης, kreskus Κρήσκης, skyþus Σκύθης.

«Annotatio 1.---U etiam pro o ponitur in latinis vocabulis: pund pondus, kustanteinus Constantinus, quemadmodum u nominum gothorum graeco et latino o exscribitur.

«Annotatio 2.---Nonnisi per exceptionem adhibetur etiam pro graeco ω et υ: ïuse Ἰωσῆ, spaikulatur σπεκουλάτωρ, rumoneis Ῥωμαῖοι, Rōmani, paurpura πορφύρα, saur Σύρος, tukeikus Τυχικός; ïakubos Luc. IX, 54 librarii menda est pro ïakobus.»

3) U breve est et longum, et quidem longum primitive, non per accidens, quemadmodum i loco ei et e usurpatum. Jam vero u reipsa longum esse, ex sequentibus rationibus comprobatur:

a) Enimvero frequenter cum o commutatur, sive u pro o stet, ut in krotuda Luc. XX, 18, supuda Mc. IX, 50, uhtedun Mc. XI, 32 et in graecis vocabulis ïuse, etc. (vid. annot. 2); sive o pro u ponatur, ut in aljakons Eph. II, 19, lauhmoni Luc. XVII, 24; Thess. II, I, 8, vidovo Luc. VII, 12, faiho Mc. X, 23, fraistobnjo Luc. IV, 13, ushofon XVII, 13, sunjos Luc. XVI, 8, vondon Luc. XX, 12, ohteigo Tim. II, IV, 2, ainomehun Luc. VIII, 43 et in graecis vocabulis ïodas, etc. (vid. ad § 26, 2, c). Eodem modo in monetis commutantur Gundemar et Gondemar, Rodericus et Rudericus, vid. Aschbach. Westg. p. 362.

b) Cum u breve ante h et r constanter rumpatur, in sequentibus ergo casibus ut longum habendum est: juhiza, þuhta et huhrus a juggs, þugkjan et huggrjan (in quibus praeter positionem etiam etymologia u longum esse probatur), bruhta a brūkjan (cum bauhta a būgjan), -uh, nuh, uhteigs, uhtvo, spaikulatūr (pro graeco ω), skura, urreisan, urrinnan, etc.

c) Longum u etiam requiritur in hrukjan propter 3^a^m pers. sing. praes. indic. hrukeiþ Joan. XIII, 38 (§ 128) et in lukan, quia hic aequivalet iu indubie longo in siukan, liusan, biudan et aliis similibus.

«Annotatio 3.---In aliis quam supra datis casibus nonnisi difficile judicari potest utrum u longum habendum sit; tale est tamen probabiliter in mul, fuls, hus, rums, bruþs, dubo, stubjus, runa, þūsundi, dugan, vulan.»

4) U prolatum u Germanorum assimilari potest, eo tamen discrimine, quod ad o magis accedere videatur; hinc saltem ratio patet, cur cum o (§ 26, 4) et au (§ 29, 3) tam frequenter commutetur.

5) U similibus subjacet commutationibus atque i; transit igitur a) ante r et h per ruptionem in au (§ 32, 5), b) ante vocalem in v (§ 35, 3).

E

§ 25. 1) E semper est longum; in vocabulis gothicis mediam tantum et extremam sedem occupat, in genere minus frequenter quam i et u occurrens:

a) Medio: berun, blesan, gebun, gredus, qens, heþjo, <a name=0917> hleþra, þevis, kelikn, letan, megs, nemun, jer, garedan, sels, skevjan, slepan, speds, svegnjan, teva, vesun, vrekei, fera, flekan, fret; vegs, unleds, gafehaba, garehsns, neþla, meki, mel, qemun, mena, vepna, ferja, mes, andasets, lev, newa,

b) Fine: ne, þe, we, sve, simle, svare, unte, þande, hidre, jaindre, wadre, bisunjane, et in genit. plur. fiske, vaurde, etc.

c) Aliis autem vocalibus e nunquam praeponitur, excepto tamen i quocum in diphthongum (ei) incidit.

2) In exscriptis vocabulis peregrinis, graeco η regulariter respondet: esav Ἠσαῦ, ïesus Ἰησοῦς, ïairusalem Ἱηρουσαλήμ, ïsrael Ἰσραήλ, kaidmeiel Καδμιήλ, ïosef Ἰωσήφ, ïoses Ἰωσῆ, kefas Κηφᾶς, kreta Κρήτη, nazorenus Ναζωρηνός, gaddarenus Γαδαρηνός, gainnesaraiþ Γεννησαρέτ.

«Annotatio.---Per exceptionem vero stat a) pro ι: naen Ναίν, tykekus Col. IV, 7 Τυχικός; b) pro ε: ïared Ἰαρέδ, tertius Τέρτιος, baiþlaem Βεθλαέμ; c) pro αι lat. ae: kreks Γραικός, Graecus.»

3) Jam supra fuit animadversum (§ 23 annot. 2), quod e cum i saepe commutatur; praeter exempla illuc allata, in quibus i pro e ponitur, dantur etiam non pauca, in quibus pariter e pro i vel ei stare videtur. a) Pro i: svekunþ Luc. VIII, 17, weleiks I, 29, seneigs Tim. l, V, 1, 2, aggeljus Rom. VIII, 38, ubels Tim. II, III, 13; filegri Luc. XIX, 46, drebi Mc. Mc. V, 10, andbahtededun Luc. VIII, 17; b) pro ei: vehs Mc. VIII, 26, 27, lekeis Mc. II, 17 et saep., lekinon Luc. X, 9, hleþra Joan. VII, 2, skereins Cor. I, XIV, 26, spevan Mc. VII, 33, ne Skeir. I, c, frume Cor. I suscript., anavilje Phil. IV, 5, ake Gal. II, 14, þe Cor. I, XVI, 6, þataine Skeir. I, 6, miþþane Luc. II, 43, þane X, 5, þoze XIX, 37, þize Cor. I, VIII, 11; II, XII, 13, ïze Mth. V, 32 et saep., blotande Luc. II, 37, qenes Eph. V, 22, 24, kretes Tit. I, 12, visses Luc. XIX, 22, aipistaulem Thess. II, n, 17; c) pro ai vid. § 28, 3.

4) In plurimis casibus e longum τοῦ a esse videtur, quemadmodum apud Graecos η longum est τοῦ a. Sic ponitur wammeh, warjammeh, ainummehun loco wamma-uh, warjamma-uh, ainamma-hun, quae exempla ex eo tantum illustrantur, quod longior forma cum e primitiva, ante particulam encliticam servata sit, dum alias in a correpta est, vel quod hic etiam, quemadmodum supra (§ 22, 7) conjecimus, primitiva enclitica in vocalem terminationis producendo influxerit. Eodem modo pluralia gebun, nemun, producto a, ex singularibus gaf, nam, sunt deducenda. Necnon et terminatio 2 pers. sing. praet secundae conjugationis, des, simili ratione explicanda est, modo semel admittatur in hac terminatione praeteritum forte cum vocabuli stirpe confusum esse, nempe dad, dast, dad, dedum, deduþ, dedun, quod in singulari numero suum d (t) rejecisset et in sola 2 persona suam vocalem positione longam, a et e commutatis, iterum assumpsisset (dast, das, des), vid. § 127. Equidem suspicandum est fret apud Luc. XV, 30 ex fra-at exortum esse; sed tutius esset conjicere hoc non pro fraet (quidnam enim gothicorum verborum <a name=0918> in sing. praet. ind. in e desinat?), sed mendum esse librarii pro frat.

5) E proferri potuit ut e Latinorum, vel e Germanorum in vocabulis See, Meer (gall. e fermé et allongé. Interp.); sed serius ad i propius accedens, suggessit quo ipsius frequens commutatio cum i et ei explicaretur.

O

§ 26. 1) O saepius occurrit quam e; sed nonnisi rarissime vocabulorum a fronte positum, frequentissime in medio et in fine invenitur.

a) Initio: solummodo ogan, ogjan (o);

b) Medio: boka, bloþ, broþar, gods, doms, hoha, ufhlohjan, hrot, þroþjan, þvoh, knoda, kroton, lofa, mota, nota, rodjan, sokjan, skohs, sloh, snorjo, stoma, svogatjan, ubiltojis, tvos, vopjan, vrohjan, fotus, flodus, froþs, wota; gahobains, fidurdogs, mods, fodjan, fodr, ganohjan, skohsl, rohsns, hroþeigs, vokains, vokrs, holon, stols, goljan, bloma, fon, stojan, wopan, hropjan, hors, los, blostreis, botan, gadof, woftuli;

c) Fine: o, þo, so, wo, lailo, saiso, vaivo, spillo, holo, airino, luto, aglo, sunno, brunjo, augo, auso, hairto, vato, etc., et genitivi plur. gibo, tuggono, manageino, etc.

2) Communiter usurpatur pro graeco ω rarius pro ο et ου, a) Pro ω adhibetur in: ainok Ἐνώχ, ainos Ἐνώς, ammo Ἀμώς, anaþoþ Ἀναθώθ, apaullo Ἀπολλώς, asmoþ Αζμώθ, beroþ Βηρώθ, zelotes ζηλωτής, lod Λώτ, mammona μαμμωνᾶς, nahasson Ναασσών, nakor Ναχώρ, ïasson Ἰάσων, sabaoþ Σαβαώθ, seimon Σίμων; b) pro ο in: makidonja Μακεδονία, antiokja Gal. II, 11 Ἀντιοχεία, aiodia εὐοδία, airmogaineis Ἑρμογένης, barþulomaius Luc. VI, 14 Βαρθολομαῖος, diakon διάκονος, daimonareis δαιμονιζόμενος; c) pro ου in: ïodas Luc. III, 26 Ἰούδας, lokas Λουκᾶς, sairok Σερούχ.

3) O nullum i, et in genere nullam post se vocalem permittere videtur; sed, casu hoc superveniente, in au potius transit, vel, ubi vocabula sunt peregrina, h induci jubet; sic stauïda, staua a stojan, tauï, genit. tojis, lauïdja Λωίς, nauel Νῶε, trauada Τρωάς, ïohannes Ἰωάννης, ïohanna Ἰωάννα. Hoc principio vocabulum alþjanoïne in goth. Calend. occurrens merito spurium conjicitur.

«Annotatio 1.---In: ïoanan Neh. VI, 18 pro Ἰωνάν prius a certo mendum est librarii; in siloam vero Joan. IX, 7 pro Σιλωάμ ao diphthongus est more graeco proferenda; in ailoe tandem Mc. XV, 34 pro ἐλωί oe in locum oi inusitati inductum est. Oi vitandi causa ponitur etiam Tim. II, III, 11 lystros pro graeco Λύστροις (coll. tamen § 96).»

4) Jam supra diximus (§ 24, 3) hanc nostram vocalem frequenter cum u commutari. Quandoque etiam incidit in au, sed ratione minus apparenti. Hoc scilicet locum habet, quando, ut supra commemoravimus, sequitur altera vocalis, vel duo consonantes, id est, ht, unde, invita natura sua, acutum evaderet. Sic a slahan, sloh, verbale slauhts, a NAHAN, NOH, anomalum nah, nauhta, unde iterum ganauha et, specie regularius, ganohs.

<a name=0919> «Annotatio 2.---Vice versa tojis cum taujan absque necessitate usurpari videtur, nisi collatis stojan, stauïda explices. Sed ratio non patet, cur dauhnan in dobnan transierit. Quae forsan, invita vicina significatione, etymologice sunt separanda et dobnam prius ad dumbnan (fortasse pro dubnan?) referendum (§ 38, 3).»

5) De o ut longo τοῦ a considerando, vid. quae supra diximus (§ 22, 7).

Y

27. Y, ut vocalis, in solis graecis vocabulis occurrit, in quibus τοῦ υ vicem regulariter gerit, ex. gr.: ymainaius, hymainaius Ὑμέναιος, skyþus Σκύθης, tykeikus Τυχικός, tyra Τύρος, syria Συρία, nymfa Νυμφᾶ, fygailus Φύγελλος, symaion Συμεών, synagoge Συναγωγὴ syntyke Συντύχη, kyreinaius Κυρηναῖος, ïairusaulyma Ἱεροσόλυμα, þymiama θυμίαμα, praizbytaireis πρεσβύτερος, spyreida σπυρίς, byssus βυσσός, smyrn σμύῤῥον, hyssopo ὕσσωπος, martyr μάρτυρ, lysanius Λυσάνιος.

«Annotatio 1.---Pro graeco οι ponitur in sauraufynikiska (sic enim loco saurinifynikiska legendum) συροφοίνισσα.

«Annotatio 2.---Quandoque etiam in ejus sedem inducuntur u et au; sic tukeikus Eph. VI, 21 cum tykeikus, saura Gal. I, 21 et sauraufynikiska in annotatione 1^a commemoratum, cum syria.»

AI

§ 28. 1) Conjunctis litteris a et i evadit in gothica lingua sonus simplex, qui initio, medio necnon et fine vocabulorum frequenter occurrit:

a) Initio: aiaik, aiauk, aibr, aigan, aiz, aihts, aiþei, aikan, ains, airþa, aistan, aivs, aiwatundi;

b) Medio: bairan, braids, gairnei, dails, draibjan, qainon, haitan, hlaiv, hnaivjan, hrains, þaih, þlaihan, faihuþraihns, þvairhs, laisjan, gamains, naiteins, jains, paida, raidjan, saivala, skaidan, slaihts, smairþr, snaivs, spaiskuldrs, stains, svairban, tains, vaihts, vlaiton, vraiqs, fairguni, fraiv, wairnei; vaian, armaio, gahlaiba, bilaigon, garaids, haiza, haihs, fraihnan, vaihsta, garaihts, svaihra, haiþi, maiþms, laikon, hails, haims, vainei, saijiþ, vaips, tairan, wairban, bairgahei, vairdus, fairzna, þairh, vairþan, þairko, stairno, vairpan, fairra, vairsiza, hairto, fairwus, laisjan, maitan, baitrs, saivs, haifsts, saiwan;

c) Fine: bai, þai, jai, jabai, ïbai, nibai, sai, tvai, vai, gibai, anstai, allai, qiþai, etc.

2) In graecis vocabulis et nominibus propriis tam ε quam αι supplet. Ponitur igitur a) pro ε in: aibair Ἐβέρ, aizaikeia Ἐζεκία, aizleim Ἐσλί, aikklesjo ἐκκλησία, aileiaizair Ἐλιέζερ, aileisabaiþ Ἐλισάβετ, aimmeira Ἐμμήρ, baiailzaibul Βεελζεβούλ, baineiamein Βενιαμίν, bauanairgais βοανεργές, spaikulatur σπεκουλάτωρ, gainnesaraiþ Γεννησαρέτ, þaiaufeilus Θεόφιλος, ïaireiko Ἱεριχώ, ïairaimias Ἱερεμίας, kaidron Κεδρών, hairaisis αἵρεσις; b) pro αι in: zaibaidaius Ζεβεδαῖος, zakkaius Ζακχαῖος, kyreinaius Κυρηναῖος, ïudaius Ἰουδαῖος, ymainaius Ὑμέναιος, haileisaius Ἐλισσαῖος, haibraius <a name=0920> Ἑβραῖος, þaddaius Θαδδαῖος, ïdumaia Ἰδουμαία, ïturaia Ἰτουραία, kaisar Καῖσαρ, ïaissais Ἰεσσαί, praitoriaun πραιτώριον.

«Annotatio 1.---Etiam pro αι separato usurpatur in ïudaivisks ἰουδαἳκός, akaikus ἀχαἳκός, gaius Γάἳος (vid. supra § 17, 1), non autem in baiþsaïdan Luc. X, 13 Βηθσαἳδά, esaïas Mth. VIII, 17 Ἠσαΐας, in quibus, ut formae beþsaeidan, esaeias probant, i ut longum habendum est.

«Annotatio 2.---Pro εε simpliciter ponitur ai in naiman Νεεμάν, licet auris gothica geminato ai minime repugnet, cum aiaik, gaiainna, baiailzaibul alias occurrant.

«Annotatio 3.---Graecum ευ per aiv (ante vocalem etiam aivv) gothice exscribitur: aivaggeljo εὐαγγέλιον, aivlaugia εὐλογία, aivxaristia εὐχαριστία, aivva Εὐα, laivveis Λευίς.

«Annotatio 4.---Per exceptionem ai adhibetur a) pro graeco η in gairgaisainus Γεργεσηνός, aillam Ἠλάμ, baiþsaïdan Βηθσαἳδά, hailias Luc. I, 17 Ἡλίας, hairodias Mc. VI, 17 Ἡρωδίας, neikaudaimus Skeir. VIII, c Νικόδημος, klaimaintus Phil. IV, 3 Κλημης; b) pro graeco ι in kaurainþaius Κορίνθιος, et fortasse aai Ἁΐ; c) pro graeco in εἰ laudeikaia Λαοδικεία; d) pro graeco εὐ in aiodia εὐοδία; e) pro graeco α in kaidmeiel Καδμιήλ, baidsaiïïdan Luc. IX, 10 Βηθσαἳδά, akaijus Cor. I, XVI, 15 Ἀχαιός, akaija Cor. II, I, 1 Ἀχαία, ubi formae aeque usitatae akajus, akaja ai separatum esse probant.»

3) Ai in e transiisse videtur in tehund a taihun, etiam taihund Luc. XVI, 6, 7 consequenter scripto. Hic enim adest idem respectus, quo ai pro graeco η scribitur; et caeterum haec commutatio ex similitudine soni explicari potest. Eadem similitudo rationem praebet, cur librarius þizai Cor. II, VIII, 18 cod. A pro þizei mendose scripserit, quod eo facilius admittetur, quo major est affinitas ai inter et e, et reipsa saepius þizei et þize inter se commutantur.

4) Ai longum esse et breve jam concludi potuit ex eo, quod ad graecum ε simul et longum αι exscribenda inserviat. Sed in gothicis vocabulis ubinam longum sit, ubinam breve, eo difficilius definiri potest, quod etiam in terminationibus ai tum brevi, tum longae vocali respondeat: sic dativus sing. fem. gibai, anstai ex una parte plurali gibōm, anstĭm, ex altera vero masculino fiskă, balgă respondet, vel praeteritum habaida ex una parte cum sokĭda, ex altera cum spillōda parallelum incedit. Pariter licet in absonantia steigan, staig τῶ driusan, draus respondeat, in dubio tamen remanet, utrum ai et au ad normam praesentis longa, vel ad normam pluralis stigum, drusum brevia esse debeant. Magis adhuc arduum est determinare hujus diphthongi quantitatem in syllaba radicali, cum affinium linguarum collatio eo minus inserviat, quod ex plurimis tantum similibus casibus lex certa ferri queat, et ubi de uno suspicatur, de omnibus suspicari possit. Hoc autem certum est, quod ai breve sit, ubi per ruptionem ex i deducitur (§ 32, 5).

5) Ut ut est ai idem sonat atque ä Germanorum vel e apertum in vocabulis Berg, Feld, Recht (gall. <a name=0921> e ouvert in excès, procès). Quod ea sit haec prolatio τοῦ ai in quibusdam saltem casibus, jam a veteribus grammaticis in cod. vindobon. (vid. Wien. Jahrb. XLIII, 11) fuit assertum, et in genere semper animadversum; quonam enim alio modo sonus graeci ε significari potuisset? Sed quaeritur insuper, utrum praeter hanc prolationem non detur et altera, germanicae proxima, ita ut, ad discriminandas has duas prolationes, aliam per aí, alteram vero per ái designaverint. Quam discrepantiam ut admittamus, sequentium rationum nos commovet auctoritas:

a) Aí ex i per ruptionem nascitur et est breve, ái vero diphthongus est et longum;

b) Aí et ái diversis vocalibus respondent in exscriptione vocabulorum peregrinorum, igitur ipsa inter se discrepare debent;

c) Ai adhibetur tam pro graeco ε quam pro αι, profertur ergo in priori casu aí, in posteriori ái;

d) In comparativo maiza (ex mah et iza) adhuc perspicuum est, quomodo ai ex a et i ortum duxerit;

e) Ai quandoque in aj incidit, ergo utraque vocalis in proferendo audiri debuit.

Sed, vere ut dicamus, nec impugnabiles istae sunt rationes, nec ex monumentis gothicae linguae ullo modo comprobatur illa distinctio, ad perturbandam gothicorum sonorum doctrinam, in se simplicem et regularem, magis, quam ad illustrandam inserviens. Primum igitur ad ullam compositionem vel conjunctionem recurrere necessum est, ut varia prolatio τοῦ ai explicetur, cum pari jure proferri potuerit ĕ ē et āī, ai. Caeterum eo modo in viennensi codice (vid. Wien. Jahrb. XLIII, 11) prolatio vocabuli libaida, allato libeda, statuitur, hoc expresse addito: «diptongon ai pro e longa.» Quoad vicinarum linguarum analogiam, huc afferri nequit, quippe cum gothica omnium germanicae stirpis nobis sit antiquissima, et illegitima proinde omnis conjectura ex recentiori, scilicet, veteri germanica, quae multimodis corrupta, necnon sonorum systemate neque constans, neque determinata, mediocriter tantum causae profuisset. Nunc vero si ai graeco ε et αι vicissim respondet, non inde concludas gothicam diphthongum duplicem habuisse sonum, sed legitime tantum asseras veteres Graecos, illi saltem qui Ulfilae coaevi erant, αι, quemadmodum recentiores Graeci, ut ε protulisse, quod factum, ab omnibus fere hodiernis philologis generaliter admissum, ab eo insuper vim obtinet, quod voc. Γραικός, Graecus, gothice kreks exscriptum sit. Nec minus equidem certum est voc. maiza a radice MAH et terminatione comparativa iza ortum ducere, quam ai in nonnullis paucis casibus in aj incidere; sed ex hac circumstantia valor quidem etymologicus, non autem phonicus exsurgit. Enimvero, ut rem nostram exemplo congenere illustremus, quemadmodum ex eo quod tauï, invito praeterito tavida, genitivum tojis efformet, etymon quidem TIVAN, TAU (rad. TAV) innotescit, non autem sonus, nisi quod au τῷ o affinis est, ita maiza ex ma - iza componi potuit, quin duo elementa in prolatione necessario separari <a name=0922> debeant. Res eadem se habet in sanskrita lingua, in qua a et i ex regula constanti in e confunduntur. Quoad vero ai in aj transiens, hoc etiam animadvertendum est, quod in solis aiv, ajukduþ, vai, vaja (non autem in bai, bajoþs a BA) locum habeat; quas formationes lingua gothica, qualis nobis tradita fuit, nullo fere modo explicare potest, quaeque, sicut maiza, sine dubio ad ea pristina sermonis tempora adscribenda sunt, quibus sensus etymologicus nondum erat hebetatus. Si ergo nullis argumentis ai in duplicem diversum sonum dividendum esse statuitur, jam quaeritur quomodo Gothus, cujus lingua sonorum systema tam regulare et simplex exhibet, sonos ipsos, quales i, ei, e, qui mirifice alii in aliis incedunt, adeo secure et praecise discreverit, ut in omnibus fere casibus et invita scriptionis fluctuatione in nonnullis codicibus, facile sit recte et indubitanter conjicere? Quomodo Gothus sonos tantam diversitatem prae se ferentes, quantam e et aí, o et au eodem et unico signo significare potuerit? Nunc vero si aí et ái nullo discrimine habuit, si cuivis accentuationi prorsus alienus fuit, si aliunde nulla necessitate talis discrepantia desideratur, sermonem gothicum sane torqueret, qui hanc discrepantiam introducere tentaret. Caeterum ai et au ejusdem sunt conditionis: cum ergo confidentius adhuc probaverimus, au semper sicut o apertum proferri et quamlibet differentiam aú inter et áu rejiciendam, novum erit argumentum, quo distinctio illorum aí et ái iterum impugnabitur. Ex consectariis falsis idem insuper statuitur: aí (aú) enim regulariter ante r et h (et w) adhiberi debet, et tamen plurima vocabula his consonantibus ái (áu) praepositum praebent et alia diverse diversum accentum usurpant; quae fluctuatio praecipue patet in casibus, ut gatáih et gataíhum, áihta et aíhtron, sái et saíwan, dráusna et draúhsna.

AU

§ 29. 1) Au ut sonus simplex tam frequenter occurrens quam ai, quamlibet vocabuli sedem occupare potest et quibusvis consonantibus conjungi:

a) Initio: audags, augo, auhuma, auhsa, auþs, aukan, aurali, aurtja, auso, aufto;

b) Medio: bauan, blauþjan, bnauan, gaunon, dauþus, drausjan, haubiþ, hlauts, dishnaupnan, þaurnus, þlauhs, þraut, kaurn, kraust, laun, maurgins, nauþs, rauds, sauhts, skaudaraip, afslauþjan, spaurds, staua, gataura, trausti, vaurd, gaufaurs, flautan, frauja, waurbun; trauan, trauaida, sauïl, galaubeins, usbaugjan, sauds, nauh, dauhts, bauþs, galauk, sauls, gaumjan, dauns, taujan, raupjan, faura, þaurbun, saurga, baurd, vaurhta, faurhts, vaurþum, maurþr, staurknan, vaurms, haurn, gabaurjoþus, þaurp, staurran, þaursus, raurstv, vaurts, þaurfta, raus, lausjan;

c) Fine: dau, þau, jau, snau, ahtau, sunau, etc.

«Annotatio 1.---Huc non referendi sunt casus in quibus a et u ad diversas syllabas pertinent, ut in gau Mth. IX, 28; Mc. VIII, 22, sau Joan. IX, 2, 19, svau 18, 22, wauh Cor. I, IV, 7, gaunledjan.

<a name=0923> 2) In exscriptis vocabulis graecis pro ο regulariter ponitur, ex. gr.: bauaus Βοὸζ, bar þaulaumaius Βαρθολομαῖος, diakaunus διάκονος, eikaunio Ἰκόνιον, zauraubabil Ζοροβάβελ, ïaurdanus Ἰόρδανος, Kaurazein Χοραζίν, nicaudemus Νικόδημος, pauntius Πόντιος, praufetus προφήτης, saudauma Σόδομα, saulaumon Σολομῶν, aunisimus Ὀνήσιμος, apaustaulus ἀπόστολος, bairauja Βέροἳα.

«Annotatio 2.---Per exceptionem ponitur a) pro graeco ου: saillaum Σελλούμ, maisaullam Μεσουλάμ, rabbaunei ῥαββουνί, banauï Βανουί, nabau (? gen. nabavis) Ναβού, assaum Ἀσούμ; b) pro graeco ω: praitauria Joan. XVIII, 33; XIX, 9 πραιτώριον, dauriþaius Δωρόθεος, trakauneitidus Τραχωνῖτις, adauneikam Ἀδωνικάμ, coll. § 26, 2, b; c) pro graeco υ: saur Σύρος, paurpaura Luc. XVI, 19 πορφύρα; d) pro graeco α: kaurbanaun κορβανᾶν.»

3) Au frequenter commutatur cum u, non solum in nominibus propriis, sed etiam praecipue in terminationibus substantivorum in us, ex. gr.: fairwaus Gal. VI, 14 pro fairwus, sunaus Luc. IV, 3 pro sunus, barteimaiaus Mc. X, 46 pro barteimaius, dauþau Joan. VIII, 52; Cor. I, XI, 26; Tim. II, I, 10 pro dauþu, coll. ad Mc. VII, 32; Tim. I, I, 16. Vice versa occurrit sunus Eph. IV, 13; Gal. II, 20 pro sunaus, apaustaulus Cor. II, XII, 12 h. l. pro apaustaulaus, xristu Gal. V, 6; Eph. V, 24 pro xristau, teimauþaiu Thess. I, III, 6 pro teimauþaiau, coll. ad Luc. I, 54. In vocativo casu uniuscujusque declinationis u et au adeo promiscue usurpantur, ut difficile definiri possit, quaenam vocalis sit regularis, coll. ad Luc. XVIII, 38. Qua commutatione τῶν au et u non agnita, Castillionaeus hic totidem librarii menda commentatus est (ex. gr. ad Phil. III, 8, 19; coll. III, 5; Thess. I, III, 6; Tim. I, I, 16).

«Annotatio 3.---De au in o commutato vid. § 26, 4.»

4) In ordine ad quantitatem au maximam cum ai prae se fert analogiam; sic hujus ad instar breve est et longum, licet in nonnullis casibus haec quantitas certo statui nequeat. Ubi vero ex u per ruptionem (§ 32, 5) exoritur, ut breve semper habendum est.

5) Au in omnibus casibus idem sonat atque o apertum in germanicis vocabulis Korn, Holz, doch.

Etiam pro au duplicem excogitaverunt prolationem, quae partim τῶ o, partim τῶ au responderet, duplicemque adhibentes notam, priori, aú, posteriori áu assignarunt, coll. aí et ái (§ 28, 5). Sed hanc contra sententiam pugnat, quod ex diversa quantitate diversa prolatio concludi nequeat, neque ulla conjectura in gratiam gothicae linguae antiquissimae nec non et purissimae, ex dialectis longe posterioribus partimque jam extinctis ullo pacto duci possit. Et ex ipsa lingua gothica haec distinctio τοῦ au multo minus, quam distinctio τοῦ ai adstrueretur; quippe cum haec diphthongus in exscriptis vocabulis peregrinis tum graeco ε tum graeco αι respondeat, illa autem pro graeco ο tantum regulariter usurpata, neque graeco αυ neque latino au unquam congruat, his diphthongis per gothicum av semper transcriptis, <a name=0924> ex. gr.: ragav Ῥαγαῦ, esav Ἠσαῦ, pavlus Παῦλος, daveid Δαυίδ, kavtsjo (non autem kautsjo Grimm. III, 559) cautio, sed loco avgustus Αὔγουστος, in quo concursus τῶν v et g gothicam aurem offendere potuisset, usurpatur in Luc. II, 1 non equidem augustus, sed agustus. Immo et in vocabulis gothicis au ex certis regulis cum o commutatur (§ 26, 4); quae ultima vocalis, non autem au, frequentem etiam illustrare potest commutationem τοῦ au cum u, cujus affinitatem phonicam cum o jam supra (§ 24, 4) innuimus. Sed objicitur áu etiam in av incidere, ex. gr.: taujan, tavida, MAUJA, mavi, quam objectionem mere speciosam esse ex eo patet, quod huic taujan etiam tojis, et huic tavida etiam tauï respondeant, ita ut cogemur etymologiam et sonum hic etiam discernere, et in gothica lingua similem respectum agnoscere, quem in sanskrita, ubi pariter a et u confunduntur in ô, quod iterum in av resolvitur.

EI

§ 30. 1) Ei ejusdem est comprehensionis atque ai et au, initio tamen nonnisi rarissime occurrens;

a) Initio: tantummodo in ei, eis, eisarn;

b) Medio: beidan, bleiþs, usgeisnan, greipan, deigan, dreiban, qeins, heito, hleibjan, hneivan, þeihan, þreihan, keinan, galeiþan, meina, neiþ, peikabagms, reiks, seiþu, skeinan, sleiþa, smeitan, sneiþan, speivan, steigan, svein, gateihan, tveihnai, veihs, andavleizns, ïnfeinan, freidjan, weits; sveiban, gageigan, hleiduma, veihnan, þeihs, leihts, þreihsl, leiþus, hleiþra, leik, weila, skeima, lein, undarleija, veipan, reiran, skeirs, veis, leitils, fairveitl, heivafrauja, tveifls, leiwan;

c) Fine: nei, þei, sei, þatei, aiþei, gabei, managei, etc., et imperativi sokei, lagei, etc.

2) Pro graecis ει et ι indiscriminatim usurpatur, sit istud accentu notatum, necne, sit breve vel longum. a) Pro ει: ïaeirus Ἰάειρος, ïoreim Ἰωρείμ, aileia keim Ἐλιακείμ, Samareites Σαμαρείτης, helei Ἡλεί; b) pro ι accentu notato: addeín Ἀδδί, aizleim Ἐσλί, mailkein Μελχί, saimaiein Σεμεί, rabbei ῥαββί, kumei κουμί, helei Ἡλί, daveid Δαυίδ, baineiamein Βενιαμίν, aizaikeia Ἐζεκία, ananeias Ἀνανίας, barakeias Βαραχίας, heleias Ἡλίας, seimon Σίμων, aivneika Εὐνίκη, þaissalauneika Θεσσαλονίκη, teitus Τίτος, areistarkus Ἀρίσταρχος, peilatus Πίλατος; c) pro ι nullo accentu notato: aipafraudeitus Ἐπαφρόδιτος, eikaunio Ἰκόνιον, adauneikam Ἀδονικάμ, abeileni Ἀβιληνή, aileiaizair Ἐλιέζερ, aileisabaiþ Ἐλισάβετ, ameinadab Ἀμιναδάβ, areimaþaia Ἀριμαθαία, kaeinan Καἳνάν, galeilaia Γαλιλαία, taleiþa Ταλιθά, teimaius Τιμαῖος, teimauþaius Τιμόθεος, þaiaufeilus Θεόφιλος, iaireiko (eiaireiko Esdr. II, 34) Ἱεριχώ, tykeikus Τυχικός, teibairius Τιβέριος.

«Annotatio 1.---Quandoque etiam ponitur pro η (cujus prolatio jam aetate ulfilana ad ῖ proxime accedebat): aimmeira Ἐμμήρ, kyreinaius Κυρηναῖος, <a name=0925> aþeineis Ἀθῆναι, nazoreinus Ναζωρηνός, obeid Ὠβήδ, eiram Ἠράμ, airmogaineis Ἑρμογένης, auneiseifaurus Ὀνησίφορος, paraskaivein Mth. XXVII, 62 παρασκευήν drakmein Luc. XV, 9 δραχμήν, vid. h. l. Per exceptionem pro ε: makeibis Μαγεβίς.»

3) Ei cum e frequenter commutatur, ita ut non solum e pro ei stet (§ 23, 6), sed etiam vice versa ei pro e adhibeatur, ex. gr.: leitan Mth. IX, 6; Mc. XV, 9 et saep., greitan Mc. XIV, 72; Luc. VII, 38 et saep., qeins Luc. I, 5; II, 5, faheiþs Luc. VIII, 13, manaseiþs Luc. IX, 13 et saep., speidiza Mth. XXVII, 64, bireiks Cor. I, XV, 30, leivjan Joan. VI, 64, teikan Col. II, 21, amasaisleip Luc. VIII, 23, usmeitum Cor. II, I, 12 h. l., veiseis Joan. XI, 32, veisun Neh. V, 15; VI, 17, veisjau Neh. V, 14, dalei Luc. III, 5, fareisaiei V, 33, ïudaiei Joan. XI, 45; XII, 11, gardei Luc. X, 5, þizeiei Phil. III, 19, ïzei Joan. VII, 50; Cor. II, IX, 2, 14, þizei Mc. XIV, 69; Luc. XIV, 15; Joan. VII, 50; Cor. II, IV, 18; Gal. II, 10; Tim. II, II, 14, þizeiei Gal. III, 19; hidrei Luc. IX, 41, þandei Luc. I, 34, et saep., svarei Cor. II, VI, 1, iohannein Luc. III, 15, visseis Luc. XIX, 22.

«Annotatio 2.---Ei quandoque etiam pro i usurpatur, ex. gr.: kunnei Joan. XVII, 23, dreibeina Mc. IX, 18, greteiþ Rom. IX, 27, flauteiþ Cor. I, XIII, 4, siukeiþ Cor. II, XIII, 3, baireiþ Gal. VI, 5.»

4) Quamvis ei quandoque stet, ubi, consulto graeco, i breve spectaretur, semper tamen longum remanet, quippe cum in genuinis vocabulis gothicis tum ut longum τοῦ i, tum ut ex ii efformatum videatur; sic in plurali gasteis a GASTI, cum vigos a VIGA, in conj. vandeiþ pro vandi-iþ. Etymologice loquendo ei ejusdem est conditionis atque ji, ex. gr.: lagjiþ cum vandeiþ, harjis cum hairdeis, gavairþjis cum gavairþeis, vid. ad Luc. I, 23; sed immerito assereretur ei in istis casibus ex ji ortum duxisse. Utriusque discrepantia facile patet ex praecedentis syllabae quantitate; cum enim haec radicalis syllaba brevis <a name=0926> est, corroborandi causa inducitur ji, ut in harjis, lagjiþ; cum autem longa est syllaba, quae vel tali corroboratione non indiget, vel syllabam derivativam huic corroborationi incompatibilem praecedit, tunc ei adhibetur, ut in haïrdeis, vandeiþ, sokeiþ, mikileiþ, laisareis.

5) Ei appellatur ut e et i, quorum prolatio satis distincta esset, ut non confundantur, non autem satis, ut auri dividatur. Quam probat non solum ex eo quod ei etymologice valeat ī vel ii, sed ex eo quod frequenter commutetur cum e et i, nec non et pro graeco ι regulariter adhibeatur.

IU

§ 31. 1) Iu, gothicarum vocalium ultima, magis usu restringitur, quam aliae; in solis enim radicalibus syllabis occurrens, nec in syllabis derivativis (excepto unico et consequenter dubio uhtiug Cor. I, XVI, 12) nec in exscriptione vocabulorum peregrinorum invenitur. Ex sequentibus exemplis ejus usus innotescet:

a) Initio: ïumjo, ïup, ïusiza, ïusila;

b) Medio: biudan, giutan, dius, driusan, gaqiujan, hiufan, hliuþ, dishniupan, þiuþ, þliuhan, kiusan, kriustan, liubs, niutan, jiuka, gariuds, siujan, afskiuban, sliupan, sniumjan, stiurjan, tiuhan, frius; þîubs, driugan, þiuda, diuza, liuhaþ, hiuhma, liuhtjan, niuhsjan, liuþon, siuks, jiuleis, hliuma, niun, niujis, diups, riurs, fraliusan, liuta;

c) Fine: triu, kniu, þiu.

«Annotatio.---In niu (a ni-u), sium (loco sijum) et siuþ (loco sijuþ) iu non est diphthongus, sed duplici constat syllaba. Pariter in vocabulis peregrinis, ut ïudas Ἰούδας, filippisius Φιλιππήσιος, quapropter hic etiam cum ju commutatur: judas Joan. XII, 4.»

2) Iu etymologice loquendo longum est τοῦ u, quemadmodum ei longum est τοῦ i quod imprimis perspicuum est ex collatis utriusque absonantiae classibus: <a name=0925> Idem quoque innotescit in nominibus plur. substantivorum masc. et fem. generis, quorum radicalis forma <a name=0926> in u desinit, cum hic etiam aliorum substantivorum analogia i produci jubeat. ut sequens exhibet collatio:

<a name=0925> 3) Iu sermoni gothico proprius sonus fuisse videtur, cujus prolatio eo difficilius conjici potest, quod in exscriptione vocabulorum peregrinorum non occurrat. Certum est saltem hanc vocabulam non idem sonasse atque ü Germanorum, vel u Gallorum, cum nusquam pro graeco υ transcribendo inserviat. Fuit probabiliter aliquid duobus sonis i et u commixtum. Hinc in gothicis nominibus propriis apud auctores latinos occurrentibus, exscribitur eo, ex. gr.: Theodoricus (þiudareiks). Hinc etiam ratio datur, cur ex una parte in iv, ex altera autem in ju incidat. In iv transiens occurrit in kniu gen. knivis, triu gen. trivis, <a name=0926> þius gen. þivis, qius plur. qivai; transiens in ju datur in plur. sunjus, handjus, etc., cum hic etiam, ut supra 2) diximus, aliarum declinationum analogia u radicalis formae produci jubeat; sed genit. sunive i iterum assumit, quapropter u in v commutatur.

§ 32. Nunc vero serie gothicarum vocalium absoluta, nobis restat, nonnullas affectiones, quibus vel omnes in genere, vel saltem plurimae vocales subjacent, hic breviter describere. Jam vero hae affectiones sunt: productio, correptio, absonantia, debilitatio, ruptio, apocope, syncope, hiatus et contractio.

1) Productio est transitus vocalis brevis in suam <a name=0927> longam respondentem, ut a in o (§ 22, 7), i in ei (§ 23, 6), u in iu (§ 31, 2).

2) Correptio vocalis per consonantem sequentem efficitur. Liquidae praesertim, necnon s, z, h et f vocalem praecedentem regulariter corripi jubent, cum scilicet una vel plures consonantes in eadem syllaba sequuntur, ex. gr.: balgs, allai, malmo, valdan, halbs, hals, salt, milds, filleins, hilms, hilpan, dulgs, fulls, mulda, vamba, mammo, svimmam, trimpan, dumbs, andanumts, laggs, band, dragk, fanþ, manna, ansts, briggan, drigkan, sigqan, vinds, vinnan, gaminþi, juggs, bistugqs, mundrei, kunnan, kunþs, vargs, arms, þarbs, vardja, varþ, bairgan, svairban, vairdus, vairþs, fairra, fairzna, baurgs, þaurfts, vaurd, vaurts, maurþr, wass, asts, ïst, fisks, brusts, razn, andavizn, anabuzns, mahts, raihts, sauhts, hafts, gifts, skufts.

«Annotatio 1.---Vocalis autem non corripitur, quando consonans liquidam sequens non ad eamdem radicis syllabam, sed ad terminationem pertinet, ex. gr.: smals, fuls, sums, vans, muns, gaurs, valjan, gramjan, sunja, harjis, gabaurjaba, gataurnan.

«Annotatio 2.---In plurimis casibus litterae l, m, n, r, s in se et propter se correptionem attrahere videntur, unde fieri potest, ut in scriptione vel sine necessitate geminentur, vel, ubi etymologia geminationem postularet, simplices adhibeantur (§ 55, annot. 1, 2).»

3) Absonantia <a name=t6294><a href=#n6294>[6294]</a> in eo consistit, quod vocalis syllabae radicalis sive per deductionem sive per vocabuli formationem juxta certas regulas in aliam transeat. Dantur quaedam absonantiae series, quae tum duas, tum tres et etiam quatuor diversas vocales amplectuntur, quaeque ubi de formatione conjugationis fortis (§ 117, f, g) nec non et vocabulorum (§ 139, 143) quaestio erit, praecipue occurrent fusiusque tractabuntur. Hic vero sufficiat, ex istis classibus praecipuas in ordine ad sonum excerpere, unde sequentes evadant classes:

In prima, secunda et tertia classibus a pura radicis vocalis praevalet, in quarta i, in quinta u, in sexta autem, omnium imperfectissima, iterum apparet a, in quo latens longum o radicis per absonantiam corripi videtur; qua de causa quaeritur, utrum haec classis secundariam radicum formationem ex secunda <a name=0928> et tertia classibus non exhibeat, ut, ex. gr., ganoh derivatur a nahan, quod ipsum ad verbum primae classis deperditum pertinet (§ 26, 4), vel ut vrohjan ad quoddam vrakan, vrok referendum, quod ex vrikan, vrak deductum est. Pro hac affinitate etiam militant, quod plurima verba, ad hanc classem pertinentia, in praesenti j advocant, id est, debiliter conjugantur. Ad sextam et alia absonantiae classis, rarior equidem, proxime accedit, nempe:

7^a classis: ai,e o o ai,e quae in verbis reduplicatis tantummodo occurrit (§ 126). In hac classi e praesentis primitiva esse videtur, ante alias vocales non remanens equidem (§ 25, 1, c), sed in verbis, quorum radicalis syllaba vocali desinit, cum ai ejus sono affini commutata, eodem prorsus modo atque in similibus casibus (§ 26, 3) au τοῦ o personam gerit.

«Annotatio 1.---Quod autem tres priores classes maximam inter se habeant relationem, vel primo intuitu patet. In his enim triadem vocalium gothicarum sese evolventem vidimus, unde non immerito propter a dominans, eis, ut primitivis, primam sedem adscripsimus. In quarta et quinta classibus, quae arctissimam quoque affinitatem inter se habent, a prorsus deficit, iterum tantummodo apparens hic i, illic u, quorum absonantia sive per productionem (ei, iu), sive per ruptionem (ai, au) efficitur. Nunc vero cum productio et ruptio latiorem simplicis sonorum systematis evolutionem supponit, has classes proinde ut posteriores habuimus; sextam autem, sive quia e prima deducta est, sive quia recentissima aut saltem imperfectissa, immamediate post eas ad ultimum locum remisimus.

«Annotatio 2.---Quamvis absonantia in formanda conjugatione forti praecipue appareat, dantur tamen nonnulli casus, in quibus evidenter ad hanc conjugationem referri nequit, ut in dogs, a dag, hobains a haban, ganohs a nahan, quae omnia ad analogiam sextae classis efformantur, licet verbum dagan, dog, haban, hob mirum simul et inadmissibile videatur (propter conjectum NAHAN, NOH, vid. § 26, 4). Aliud exemplum absonantiae irregularis praebet briggan, brahta, quod primam classem sapiens, primitivum forsan brigan, brag conjiciendum exhibet, ex quo per introductionem nasalis (ut in standan, stoþ, vel in þagkjan, þahta) novum praesens, et per latiorem formationem praeteriti, etiam in nonnullis aliis verbis occurrentem (coll. mag, mahta, og, ohta etc.), novum praeteritum cum debili flexione exortum est.»

4) Quem influxum habet absonantia in vocalem syllabae radicalis, eum etiam habet debilitatio in vocalem syllabae formativae. Huic affectioni sola vocalis a subjacet, quae sub ejus influxu cum i vel u commutatur; atqui debilitatio tum ex natura vocalis <a name=0929> consonantem vel praecedentis vel sequentis, tum ex additione longioris syllabae formativae dependet nec non et in formatione sive declinationis sive conjugationis formarum adhibetur. Jam vero usus ejus ex sequentibus praeceptis regulari potest:

a) A in i debilitatur:

aa) Ante dentales et sibilantes, ex. gr.: in declinatione VIGA gen. vigis (§ 64, 4), in conjugatione lagja, lagjis, lagjiþ, lagjam, lagjiþ, lagjand, particip. lagiþs (§ 113);

bb) Cum syllabam formativam altera cum a sequitur; sic eo modo dativus hanin a radice HANAN illustrandus est (§ 88, 4), licet suum a, dativi characteristicum, commutaverit; nam formas hanana, hanina, ut ad hanin deveniat, percurrisse censetur. Eadem ratio fortasse valet pro i ante substantivorum terminationes þa, lo, etc., ex. gr.: daubiþa a DAUBA, kauriþa a KAURA, svikniþa a SVIKNA, barnilo a BARNA, in quibus eo magis i ad dentales inclinare videtur, quod si dicatur quidem magula a MAGU, non autem agluþa, manvuþa ab AGLU, MANVU, sed agliþa, manviþa.

b) A finale in u tunc debilitatur, cum in conjugatione a syllabae radicalis per transformationem in u incidit, sic in praet. plur. bundun, bunduþ, bundun, cum bindam, bindiþ, bindand. Hujusmodi debilitatione etiam in verbis, qui u ut vocalem transmutationis in praeterito plur. non habent, occurrente, merito hanc formam primitivam et antiquissimam esse concluditur. Peculiaris est debilitatio in ainummehun loco ainammahun, ubi per longam sequentis syllabae attractam esse videtur.

5) Ruptio est permutatio τῶν i et u in ai et au. Consequitur partim ex regulis absonantiae (vid. supra 3), partim ex retrogrado influxu praecedentium consonantium r, h et w, et quidem in omnibus casibus locum habet, in quibus i et u reipsa longa sunt. Ruptio igitur in absonantiam ipsam realiter influit, cum ubicunque <a name=0930> ex hujus regulis i vel u poni deberet, ai vel au usurpatur. Hinc novae absonantiae classes, quaesequuntur:

6) Apocope est rejectio vocalis a fine vocabuli; sic se habent in declinatione dativi hanin, vatin loco hanina, vatina; composita cum uh enclitico, ut þammuh, anþaranuh, loco þamma-uh, anþarana-uh; et etiam þat-ïst, kar-ïst, nist, nibai, loco þata ïst, kara ïst, ni ïst, ni ïbai.

7) Syncope est rejectio vocalis inter duas consonantes positas; quod fit in declinatione pro vatna, namna, cum hairtona (§ 90, annot.) et pro ainnohun loco ainanahun (§ 111, β), in conjugatione autem pro praeterito bruhta loco brukida, þahta loco þagkida, etc. (§ 128, annot. 4).

8) Hiatus est concursus duarum vocalium ad diversas syllabas pertinentium, ut in gaarman, wauh, laudeikaia, fiaþva, ïesus, saian, bauan, etc. Jam vero quosdam hiatus dari non posse, jam supra (§ 25, 1 c; 26, 3) ostendimus; alios Gothus temperat sive j post i introducendo, unde fijaþva loco fiaþva, sijum loco sium, etc., sive i et u in semi-vocalem respondentem commutando, unde sunjus, loco sunius, sunive loco suniue, mavi loco maui, etc., vel tandem h interjiciendo (§ 22, annot. 1).

9) Contractio est duarum vocalium concurrentium in unam redactio, ut in sokeiþ loco sokiiþ, vel in fret (si haec lectio legitima est) loco fraat.

II. DE CONSONANTIBUS.

<a name=0929>

<a name=0929> § 33. Consonantes dividuntur in semi-vocales (j, v), liquidas (l, m, n, r), mutas (g, h, k, x, q, w, b, f, p, d, þ, t) et sibilantes (s, z).

Semi-vocales medium tenent vocales inter et consonantes, siquidem j ad i, v ad u coordinentur et saepius cum his commutentur. Ad semi-vocales proxime accedunt liquidae, aliquid vocalicum ipsae prae se ferentes, siquidem per se ipsas tenorem habeant et una ex illis, r, vestigium purae vocalium naturae servaverit. Mutae autem in triplicem classem iterum partiuntur, scilicet: gutturales (g, h, k, x, q, w), labiales (b, f, p) et linguales (d, þ, t); nec non et sunt vel mediae (b, d, g), vel aspiratae (f, þ, h) vel denique tenues (p, t, k). Reliquae gutturalium, partim in solis vocabulis peregrinis occurrunt (x), partim proprii sunt soni (q, w) ad quae formanda plura vocis organa concurrere videntur. Sibilantes denique ad lingualium classem referuntur, in quibus juxta certas sonorum leges incidere <a name=0930> possunt. Hinc totum gothicarum consonantium systema sequenti modo ordinari potest:

1. Semi-vocales: j, v

2. Liquidae: l, m, n, r

4. Sibilantes: s, z.

1. DE SEMI-VOCALIBUS.

J

§ 34. 1) J initio tantum syllabarum et vocabulorum occurrit, nunquam autem fine vel ante consonantem, ex. gr.: jabai, jains, jau, jer, jiuka, juggs, vajamereins, bajoþs, saijiþ, taujan, fijands, undarleija (?), niujis, stojan, galaubjan, lagjan, daddjan, <a name=0931> hazjan, saggqjan, vaihjo, fraþjan, vrakja, anaviljei, qemjau (Mth. V, 17; X, 34), sunjus, namnjan, afwapjan, warjis, laisjan, laistjan, aurtja, hnaivjan, ufjo, newjan.

«Annotatio.---In unico tantum vocabulo a tergo syllabae invenitur, scilicet in freijhals Cor. II, III, 17; Gal. II, 4, ubi lectio freihals sine dubio praeferendaest.»

2) J adhibetur pro graeco ι (lat. i) sive inter duas vocales incluso, sive post consonantem aut initio posito, ex. gr.: kajafa Καἳάφας, akaja Ἀχαία, abjaþar Ἀβιάθαρ, ïskarjotes Joan. XIV, 22 Ἰσκαριώτης, marja Μαρία, antiokja Ἀντιοχεία, laiktjo lectio, kavtsjo cautio, jaeirus Ἰάειρος, janna Ἰαννά, jannis Ἰαννῆς, jaurdanus Ἰόρδανος, judas Joan. XII, 4 Ἰούδας, justus Ιοῦστος, jota ἰῶτο

«Annotatio 1.---In istis casibus frequenter commutatur cum i, quod in ïskariotes, ïaeirus, ïaurdanus, ïudas regularius est.»

3) J nascitur ex i, cum in formativa syllaba vocalis sequitur, ut laisarjos loco laisarios, sunjus loco sunius, þiujos loco þivios (a þivi, radice þIUJA, in quo v, introducto j, in u iterum resolvitur), maujos loco mavios (a mavi, radice MAUJA), tojis a taui, lagjiþ loco lagiiþ, harjis loco hariis.

«Annotatio 2.---De regula, secundum quam ii tum in ji, tum in ei (sokeiþ loco sokiiþ, hairdeis loco hairdiis) incidit, vid. § 20, 4.

«Annotatio 3.---I vero in j transire nequit, cum ad radicem vocabuli pertinet, ut in siai, sium, friaþva, fiands, þius, saian, vaian; vel in vocabulis peregrinis, ut asia, arabia, kileikia, galatia, dalmatia, aivlaugia, aifaisius, filippisius. Excipiuntur ajukduþ ab aivs et vaja a vai.»

4) J ad vitandum hiatum intromittitur, ubi alia vocalis semi-radicale i (ai) sequitur, ut in sijai, sijum, saijiþ Mc. IV, 14, frijaþva, fijands, vid. § 32, 8, coll. prolegg. col. 479 not. ⁵.

5) J Gothorum idem sonasse videtur atque j Germanorum, acutius vero quam y Anglorum. Qua prolatione propius ad g accedente discriminatur ju ab iu, quae alias satis similia, in genuinis tamen gothicis vocabulis ita discrepant, ut ïuggs, sunius pro juggs, sunjus vel juþ, jumjo pro ïup, ïumjo scribere non liceat. Hanc etiam prolationem τοῦ j definire intendebat, qui in cod. membr. salisb. n^o 140 (Wien. Jahrb. XLIII, 11) dixit: ubi dicitur genuit, j ponitur, ubi gabriel, g ponunt; coll. supra § 12, littera J.

V

§ 35. 1) V initio, medio et fine vocabulorum occurrit; initio praeter vocales etiam τοῖς l et r praeponi potest:

a) Initio: valjan, vens, vindan, vulþus, vokrs, vlits, vrikan, etc.;

b) Medio: slavan, favai, mavi, gavi, havi, tavida, hnaivjan, aivs, snaivs, saivs, saivala, waiva, sitaiva Mc. X, 37, skevjan, levjan, speivan, hneivan, heivafrauja, kniva, snivan, þivadv, þivi, sunive, lasivs, viduvo, etc.;

c) Fine: aiv, hlaiv, snaiv, saiv, lev, gaidv, þivadv, <a name=0932> vaurstv, praeterita hnaiv, spaiv, valv et imperativi hneiv, speiv, vilv.

«Annotatio 1.---De v ut y usurpato vid. supra § 27.»

2) Ponitur pro graeco υ post vocalem: pavlus Παῦλος, esav Ἠσαῦ, daveid Δαυίδ, coll. kavtsjo lat. cautio; paraskaive παρασκευή, aivlaugia εὐλογία, aivneika Εὐνίκη, aivxaristia εὐχαριστία, εὐαγγέλιον.

«Annotatio 2.---In eo casu quandoque geminatur: aivva Εὖα, laivveis Λευίς, laivveitus Λευίτης, coll. Schneider, Lat. Formenlehre I, 367. Pariter Livvigild in monetis gothicis inscriptum (vid. apud Aschbach, Westg. 357) pro Leovigild, Livigild sumi potuit. Quandoque etiam praetermittitur: aiodia εὐοδία, agustus Αὔγουστος. Akvila autem e graeco Ἀκύλας minus, quam e latino aquila ortum duxisse videtur. Alias lat. v per b gothice exscribitur (§ 46, 2).»

3) V ex u inter duas vocales posito nascitur, ex. gr.: mavi a MAUJA, havi a HAUJA, stravida a straujan, tavida a taujan, triva a triu, kniva a kniu, þivi a þius, navis a naus, sunive loco suniue. Sed iterum in u transit, deficiente vocali sequente, ut in snivan, praet. snau.

«Annotatio 3.---Simili modo efformatur fidur- ex fidvor, tuz- ex tvis-. In spai-skuldrs a speivan, spaiv, v omnino evanuit.

«Annotatio 4.---Non ubique tamen u inter duas vocales positum in v incidit, ex. gr.: tauï, stauïda, trauan, bauan, etc.»

4) V Germanico w, Anglico v congruere videtur. Sed a v Latinorum differre debuit, cum v lat. per b gotbice exscribatur, ut supra annot. 2 innuimus, et vice versa goth. v in latinis scriptis per vv (ex. gr. in nominibus VVillienant, VViliarit), in monetis per w (Wittiza, Wittiges) exprimatur. Caeterum ex librarii menda vidvor loco fidvor Cor. II, XII, 2 affinitas litterarum v et f difficillime concluderetur.

2. DE LIQUIDIS.

L

§ 36. 1) L frequenter occurrit tum initio tum medio et fine vocabulorum:

a) Initio: laggs, laisjan, laus, lev, leik, ligan, liuhaþ, lustus, lofa, etc.;

b) Medio: halja, hails, sauls, sels, weila, skilja, jiuleis, fula, holon, etc.;

c) Fine: skal, dail, mel, til, etc.

2) Constanter respondet graeco λ cujus prolationem habet, ex. gr.: lysanius Λυσάνιος, abeileni Ἀβιληνή, baiailzaibul Βεελζεβούλ, gabriel Γαβριήλ. Quandoque redundanter ponitur, ut in alabalstraun ἀλάβαστρον, nauel Νωέ.

M

§ 37. 1) M in qualibet vocabuli sede occurrit:

a) Initio: manags, maiz, maurgins, megs, meins, minz, mulda, mota, etc.;

b) Medio: namo, haims, gaumjan, andanems, skeima, himins, ïumja, rums, stoma, etc.;

c) Fine: qam, nam, manageim, nim, sum, qinom, etc.

<a name=0933> 2) Ponitur pro graeco μ, cui prolatione omnino respondet, ex. gr.: moses Μωσῆς, hymainaius Ὑμέναιος, naum Ναούμ. Quandoque etiam in fine vocabulorum redundanter jacet, ex. gr.: mariam Μαρία nisi Gothus Μαριάμ in suo codice legerit), coll. bailiam Cor. II, VI, 15, cum Graecus Βελίαλ, Βελίαρ vel Βελίαν habet.

N

§ 58. 1) N easdem sedes atque m occupare potest; sed frequentius occurrit:

a) Initio: naqaþs, naiteins, nauh, newa, neiþ, niman, niun, nuta, nota, etc.;

b) Medio: vaninassus, sainjan, ussauneins, mena, keinan, ïna, runa, etc.;

c) Fine: man, gamain, laun, ven, sein, namin, siun, ainshun, fon, etc.

«Annotatio.---Ante gutturales g in locum τοῦ n, more graeco, subditur (vid. § 40, 5).»

2) N graeco ν omnino respondet, ex. gr.: naggai Ναγγαί, ananeias Ἀνανίας, aharon Ἀαρών. Quandoque etiam a tergo vocabuli redundanter additur, ut in nerin Νηρί, mailkein Μελχί.

3) N simul et ejus subrogatum g, ante labiales etiam m evadens, ad producendam brevem radicis syllabam quandoque intromittitur, sic in standan praet. stoþ, þagkjan praet. þahta, þugkjan praet. þuhta, briggan praet. brahta. Vice versa quandoque etiam deficit, ubi vocalis praecedens sive per positionem longa est, sive in suam longam respondentem incidit, ut in kustanteinus Constantinus, seiteins loco sinteins, ut dobnan loco dumbnan.

R

§ 39. 1) R etiam frequenter in omnibus vocabuli sedibus occurrit:

a) Initio: raþjo, raihts, rauds, redan, reisan, rimis, riurs, rums, rodjan, etc.

b) Medio: faran, vairilo, dauro, sveran, reiro, hiri, riurei, skura, horinon, etc.;

c) Fine: bar, vair, daur, skeir, stiur, for, etc.

«Annotatio 1.---Jam supra diximus (§ 32, 5), quod r ante i et u brevia positum eas frangi jubet.»

2) In vocabulis peregrinis graeco ρ respondet, cujus prolationem habuisse videtur, ex. gr.: raibaikka Ῥεβέκκα, markus Μάρκος, zauraubabil Ζοροβάβελ, aileiaizair Ἐλιέζερ. In artarksairksus (Artaxerxes) redundanter interjectum est, in airmodam (Ἐλμωδάμ) pro λ immerito adhibetur.

3) Hujus litterae (r) natura vocalica, quae in aliis ejusdem stirpis sermonibus, in sanskrito praesertim, perspicua est, in gothico nondum est non agnoscenda. Unde fit, ut quorumdam nominum declinatio, eorum scilicet quae affinitatis relationem exprimunt, ut broþar, dauhtar, declinationi caeterorum vocabulorum apprime conveniat. Ita sane res innotescit ex sequenti collatione utriusque declinationis, monito quod, ad vitandam omnem ambiguitatem, R vocale per r, R debilitatum per r, R longum tandem per r significare necessum duxerimus.

Ad agnoscendam perfectam utriusque declinationis analogiam, considerandum est:

a) A in nom. et acc. sing. (broþar) vocalem esse euphonicam, ideo huc advocatam, quia R vocale (R consonanti sono congruens) deficit;

b) Ex declinatione pluralis innotescere, quod R vocale in tono cum u commutatum fuerit, unde pro r semper ru, pro r rju (loco riu § 31, 3) adhibuerunt. In gen. sing. autem, ubi pariter consonans R vocale sequitur, hoc equidem in u non incidit, quia in declinandis aliis vocabulis ille casus vocalem debilitari jubet, sed saltem vocalis omnino deficit.

«Annotatio 2.---Naturae vocalicae τοῦ r hoc etiam attribuendum est, quod haec consonans plerasque caeterarum consonantium sibi initio praeponi sinat, scilicet v, g, h, k, q, (x), b, f, p, d, þ, t, et duplices consonantes sk, sp et st, j tantummodo et w, lingualibus et sibilantibus exceptis.»

5. DE MUTIS.

====DE GUTTURALIBUS. G====

§ 40.1) G initio, medio et fine vocabulorum nec non initio ante l et r poni potest:

a) Initio: gabeigs, gairnjan, gaurs, gebi, geigan, gilþa, gintan, guþ, gods, glitmunjan, gretan, etc.;

b) Medio: magan, laigon, augo, megs, steigan, ligan, liugan, bugjan, ogan, etc.;

c) Fine: mag, daig, bang, veg, steig, etc.

2) Graeco γ regulariter congruit, ex. gr.: Gabriel Γαβριήλ, gaulgauþa Γολγοθᾶ, agar Ἄγαρ, magdalene Μαγδαληνή, asgad Ἀσγάδ, fygailus Φύγελλος, synagoge συναγωγή, falaig Φάλεγ (sic Ulfilas Luc. III, 35 cum pluribus codicibus loco Φάλεκ legit).

3) In fine syllabae frequenter in h transit, sic vaih a veigan, mahta a magan, bauhta a bugjan, brahta a briggan, aihta a aigan, gahts a gaggan. Quandoque etiam cum h commutatur, ut in aigands et aihands Cor. II, VI, 10, aigum et aihum Joan. XIX, 7, aih et aig Cor. I, VII, 13; vel ex h oritur, ut in fulgins a filhan. G etiam k evadit in gadik a deigan.

4) Quoad prolationem, g Gothorum idem sonasse videtur atque g Germanorum, id est ut k lene initio syllabae, in fine autem ut aliquid gutturale, germanico ch satis simile, coll. § 34, 5.

5) Sequente alia gutturali, sonum nasalem, ut graecum γ comparat, ex. gr.: aggelus ἄγγελος, naggai Ναγγαί, necnon et in gothicis vocabulis briggan, siggvan, þagkjan, ïgqis, etc. Sequentibus k vel q frequenter geminatur, ut in driggkan, þaggkjan, uggkis, <a name=0935> þuggjan, siggqan, stiggqan, ïggqis. Mendosa autem videtur haec geminatio in geiggan Cor. I, IX, 20 loco geigan, cum nulla sequatur gutturalis. Vice versa unicum g quandoque pro duplici stat: fauragagja Luc. VIII, 3; XVI, 1 loco fauragaggja, unmanarigvai Tim. II, III, 3 cod. A loco unmariggvai, hugridai Cor. I, IV, 11 loco huggridai, qaagvein Skeir. I, c loco gaaggvein. In derivatis autem vocabulis hoc g nasale deficit sive compensatum sive non (coll. quod de n § 38 dictum est), hinc juhiza a juggs, huhrus a hugrjan, gahts a gaggan, brahta a briggan, þahta a þagkjan, þuhta a þugkjan.

«Annotatio.---Loco g nasalis quandoque apud Lucam n mendose scribitur, ex. gr.: þankeiþ Luc. XIV, 31, bringiþ XV, 22, þank XVII, 9, ïnqis XIX, 31, quod sine dubio influxui romano adscribendum est, quo vigente, noster textus Lucae recenseri potuit. E romanis Accius scribit etiam aggelus loco angelus, vid. Varron. ap. Priscian. p. 37.»

H

§ 41. 1) H etiam in quavis sede vocabuli occurrit et initio ante l, n et r adesse potest:

a) Initio: haban, haitan, haubiþ, her, heito, himins, hiuhma, huljan, holon, hlaþan, hnaivjan, hnrains;

b) Medio: fahan, þlaihan, fauho, þeihan, liuhaþ, hoha;

c) Fine: frah, jah, gataih, þauh, nauh, hauh, tauh, tiuh, -uh, skoh.

«Annotatio 1.---Supra monuimus (§ 32, 5), quod ante i et u brevia non occurrit, quin ea rumpi jubeat.»

2) Spiritui aspero Graecorum respondet, ex. gr.: hyssopo ὕσσωπος, hymainaius Ὑμέναιος, haibraius Ἑβραῖος, herodes Ἡρώδης, etc. Redundans etiam invenitur: helias Ἠλίας, haileisaius Ἐλισσαῖος; sed e contrario frequentius omittitur, ut in airmogaineis Ἑρμογένης, ymainaius Ὑμέναιος, ïairaimias Ἱερεμίας, ïairusalem Ἱερουσαλήμ, ïairaupaulis Ἱεράπολις, ïaireiko Ἱεριχώ, osanna ὡσαννά, aai Ἁΐ; quae omissio eo facilius explicatur, quod spiritum Graeci non scribebant. Occurrit etiam in monetis ERMENEGILD loco HERMENEGILD, vid. Aschbach. Westg. 358.

«Annotatio 2.---Quod in vocabulis peregrinis duabus vocalibus interjiciatur, jam supra (§ 26, 3) innuimus.

«Annotatio 3.---De ipsius origine ex g et k vid. § 40, 3 et 42, 3, et de ejusdem commutatione cum g vid. § 40, 3.»

3) H ante alias consonantes vel in fine vocabuli positum quandoque deficit, ex. gr.: liuteiþ Mth. V, 15 loco liuhteiþ, hiuma Luc. VI, 17; VIII, 4 loco hiuhma, drausnos Joan. VI, 12 loco drauhsnos, usvaurts Cor. II, IX, 9 loco usvaurhts, warjo Mc. XV, 6 loco warjoh, warjano Skeir. IV, 6 loco warjanoh, wamme Gal. V, 3 loco wammeh, al Mc. XV, 38; Thess. II, II, 4 loco alh, þairvakands Luc. VI, 12 loco þairhvakands, hauhairts Tim. II, III, 2 loco hauhhairts. Haec praetermissio regularis est in vaurstv a vaurhts, gatvo a gahts.

<a name=0936> 4) Quoad prolationem diversa esse videtur, prout h ante vocalem, vel consonantem, vel fine vocabuli reperitur. Ante vocalem positum spiritui aspero Graecorum congruisse potuit, spiritus ipse; ante consonantem contra germanico ch respondet, gutturali littera in initialibus hl, hn, hr vel finalibus ht, hs evidenter audita. In fine tandem vocabulorum minus fortasse auditum, h ad id praecipue inservit, ut praecedentem vocalem acuat, atque adeo sive sequenti consonanti facile assimilatur (§ 56) sive praetermittitur (vid. supra 3).

K

§ 42. 1) K initiale, medium vel finale esse potest; initiale autem cum l, n et r conjungi valet.

a) Initio: kalds, kaupon, kelikn, keinan, kintus, kiusan, kustus, klismo, kniu, krusts;

b) Medio: akran, laikan, aukan, tekan, peika, rikan, siukei, lukan, vokains;

c) Fine: gasak, mik, sik, þuk, gajuk, taitok, auk, siuk.

2) In nominibus propriis et vocabulis peregrinis respondet ordinario a) latino c et graeco κ, cui ultimo prolatione convenit, ex. gr.: lukarn, lucerna, karkara carcer, kavtsjo cautio, laiktjo lectio, kaisar Καῖσαρ, kefas Κηφᾶς, kileikia Κιλικία, krispus Κρίσπος, ïsak Ἰσαάκ, ïskarjotes Ἰσκαριώτης, lucas Λουκᾶς; quandoque etiam b) graeco γ: makeibis Μαγεβίς, kreks γραἳκός, graecus, markreitus μαργαρίτα; saepius tandem c) graeco χ: kaurazein χοραζίν, kafairi Χαφιρά, kusa Χουζά, ïaireiko Ἱεριχῶ, antiaukia Ἀντιοχεία, akaja Ἀχαία, trakauneitidus Τραχωνῖτις, tykeikus Τυχικός, zakarias Ζαχαρίας, saikaineias Σεχενίας, taitrarkes τετράρχης, areistarkus Ἀρίσταρχος, arkaggilus ἀρχάγγελος, arkippus Ἄρχιππος, paska πάσχα, mailkein Μελχί, malkus Μάλχος, makmas Μαχμάς, drakma δραχμή, zakkaius Ζααχαῖος, ainok Ἐνώχ, sairok Σερούχ, lamaik Λάμεχ.

3) Τῷ t praepositum in h transit, ex. gr.: bruhta a brukjan, þahta a þagkjan, þuhta a þugkjan, sahts a sakan, sauhts a siukan, vahtvo a vakan.

«Annotatio.---Cum s connexum (ks) ad circumscribendum graec. ξ tantummodo prodest: arfaksad Ἀρφαξάδ, artarkserkses Ἀρταξέρξης.»

X

§ 43. X tantum occurrit in graecis vocabulis et nominibus propriis, in quibus τῷ χ respondet, ex. gr.: xristus Χριστός, pasxa πάσχα, zaxarias Ζαχαρίας, axaja Ἀχαία; geminatur etiam pro κχ in zaxxaius Ζακχού. Caeterum in his omnibus vocabulis, si unum excipias xristus, commutatur cum k, cujus sonum Gothis habuisse videtur. Si enim illis χ Graecorum simpliciter aspiratum fuisset, non innotesceret ratio, cur saltem in quibusdam casibus hoc per h, aspiratis aequivalens, non expressissent, et forte arhippus ut gatarhiþs, malhus ut alh, vel hristus ut hrisjan non exscripsissent.

Q

§ 44. 1) Q initio, medio et fine vocabulorum occurrit:

<a name=0937> a) Initio: qam, qainon, qens, qiþan, qinjan, qums, consonanti praepositum in solo dubio qrammiþa reperitur;

b) Medio: þlaqus, vraiqo, suqon, etc.;

c) Fine: sagq, bistugq, etc.

2) Vocabulorum peregrinorum in solo qartus graec. Κούαρτος, lat. Quartus occurrit, igitur pro latino qu ponitur; cum autem in akvila per kv exscribitur, q videtur ejusdem fuisse prolationis.

W

§ 45. 1) W initio, medio et fine vocabulorum, sed satis raro occurrit; initiale autem nunquam consonantem praecedit:

a) Initio: was, wairban, waurbun, we, weila, wilftri, wopan;

b) Medio: saiwan, leiwan, arwazna, newa;

c) Fine: new et praeterita saw, laiw, necnon imperativi saiw, leiw.

«Annotatio.---I et u brevia nunquam sequitur, quin ea frangi jubeat, qua de re coll. § 32, 5.»

2) In vocabulis peregrinis non reperitur atque adeo ejus prolationem determinare perarduum. Etymologice respondet litteris conjunctis hv, wh in cognatis sermonibus. Hickes hoc habet pro cv vel hv, Ihre pro qh. Sed Gotho simplicem fuisse sonum constat ex eo, quod unicum signum huic adscripserit, non autem aliis litteris conjunctis, ut hl, hn, hr. Caeteroquin hv et in compositis vocabulis occurrit, ut ubuhvopida Luc. XVIII, 38, þairhvakands VI, 12, quin in w incidat.

====b. DE LABIALIBUS. B====

§ 46. 1) B initio frequenter occurrit, sive ante vocales sive ante liquidas l, n, r, necnon et medio; fine autem tantummodo post liquidas l et m, raro autem post r vel vocales reperitur:

a) Initio: balgs, bai, bauan, berusjos, bida, biuds, bugjan, boka, bliggvan, bnauan, brikan;

b) Medio: haban, gahlaiba, raubon, gebun, hleibjan, liban, þiubi, dubo, drobnan;

c) Fine: halb, dumb, bisvarb (hinc in glossar. svarf in svarb emendandum est), tvalib Luc. II, 42; VIII, 1, hlaib Mc. VII, 27; Luc. IV, 4 et saep., grob Luc. VI, 48.

2) Pro graeco β regulariter ponitur, ex. gr.: barbarus βάρβαρος, beþania Βηθανία, byssus βυσσός, gabaa Γαβαά, abba ἀββᾶ, abraham Ἀβραάμ, maimbrana μεμβράνα, nabav Ναβού, ïakob Ἰακώβ. Necnon et pro graeco ου, ubi latino v respondet: silbanus Σιλουανός silvanus, naubaimbair november.

3) In fine vocabuli et ante t in f ordinario incidit, et vice versa f, sequente vocali, in b transmutatur, ex. gr.: hlaif, hlaifs a HLAIBA, laufs a LAUBA, gif, gaf, gaft, a giban, hafts a haban, svaif a sveiban, skauf a skiuban, þarf, þaurfta a þarban, grof a graban, econtrario asabis ab asaf, tvalibim a tvalif, ubuh ab uf, abu ab af. Etiam in fine vocabuli f <a name=0938> in b transit, ex. gr: hlaibs Luc. IV, 3, hlaib, tvalib, grob (vid. supra 1, c), necnon in terminatione ubni-ufni.

«Annotatio.---In timbrjan loco timrjan euphoniae causa b interjectum est.»

4) Prolatio τοῦ b et paulo debilior fuisse et lainto v propius accessisse videtur, cum pro eo sit usurpatum.

F

§ 47. 1) F initio, medio et fine occurrit; initio etiam cum l et r conjungi potest:

a) Initio: fana, fairwus, faura, fera, feian, fidvor, fulls, fodjan, flekan, flodus, flautan, flahto, fraþi, etc.,

b) Medio: afar, hafjan, sifan, hiufan, ufar, lofa;

c) Fine: supra allata hlaif, gif, gaf, etc., et insuper af, uf, fimf, tvalif.

2) In vocabulis peregrinis graeco φ respondet, ex. gr.: falaig Φάλεγ, fanuel Φανουήλ, filippus Φίλιππος, filetus Φιλητός, faurtunatus Φουρτούνατος, fareisaius Φαρισαῖος, fygailus Φύγελλος, aipafraudeitus Ἐπαφρόδιτος, arfaksad Ἀρφαξάδ, nymfa Νυμφᾶ, kajafa Καἳάφας, ïosef Ἰωσήφ; per exceptionem etiam τῷ π: kafarnaum Καπερναούμ.

3) Quod f ex b oriretur et in b incideret jam supra (§ 46, 3) monuimus; de ipsius eductione ex p vid. § 48. In svumfsl a svimman fuit euphoniae causa interjectum.

4) Hinc conjiciendum est quod f debilius, sicut bh, non autem ph, proferri debuerit, quemadmodum in lingualium, et fortasse etiam gutturalium classi, ubi aspirata propius ad media quam ad tenua accedere videntur. Sed gothicum f graeco φ non omnino congruere ex eo conjici potest, quod gothus peculiare signum ex alphabeto latino mutuari, ab eo occasionem ceperit. Vid. § 12, col. 901.

P

§ 48. 1) P nonnisi raro, nunquam fortasse initio genuini gothici vocabuli occurrit; saepius vero medio et fine:

a) Initio: paida, peikabagms, puggs, pund, plapja, plats, plinsjan, praggan;

b) Medio: skapan, kaupon, slepan, veipan, nipnan, diupiþa, supon, wopan;

c) Fine: raip, saislep, skip, iup, hup, wop.

2) In nominibus propriis et vocabulis peregrinis graeco π, cujus sonum habet, convenit, ex. gr.: parakletus παράκλητος, paintekuste πεντεκοστή, pauntius Πόντιος, peilatus Πίλατος, praufetus προφήτης, aipafras Ἐπαφρᾶς, apaustaulus ἀπόστολος, karpus Κάρπος, spaikulatur σπεκουλάτωρ; per exceptionem etiam τῷ φ; paurpura πορφύρα, et ps τῷ ψ: psalma ψαλμός.

3) Ante t in f quandoque incidit, ex. gr.: gaskafts a skapjan, woftuli a wopan; et probabiliter his addendae sunt 2 person. praet. indic. skoft, waiwoft, saisleft, varft, etc., licet defuerit, quo probetur; grefts multo minus ad greipan referendum est, quam ad vet. sup. germ. grafo, infer. germ. grebe, vid. Graff Alth. Sprachsch. IV 312 sq.

====C. DE LINGUALIBUS. D==== <a name=0939>

§ 49. 1) D initio, medio et fine frequenter ponitur; initio litteras r et v post se non repugnat

a) Initio: dags, dails, dauþus, deds, deigan, digrei, diups, dulþs, doms, dragan, driusan, drobnan, dvals,

b) Medio: badi, paida, daudjan, garedaba, beidan, bida, liudan, gudja, flodus;

c) Fine: plurima neutra, accus. et praet., ut sad, god, braid, stad, bad, etc.

2) Graeco δ ordinario respondet, ex. gr.: daveid Δαυίδ, diakaunus διάκονος, didimus Δίδυμος, drakma δραχμή, andraias Ἀνδρέας, beþsaeidan Βηθσαἳδά, arfaksad Ἀρφαξάδ, asgad Ἀσγάδ, þaddaius Θαδδαῖος, saddukaius Σαδδουκαῖος. Raro autem graeco θ: baidsaiïdan. Luc. IX, 10 Βηθσαἳδά, lod Λώθ (quod probabiliter Ulfilas loco Λώτ legit).

3) In fine vocabuli et ante s nominativi frequenter cum þ commutatur, ex. gr.: faheds et faheþs, milads et mitaþs, manaseds et manaseþs, sads et saþs, stads et staþs, fads et faþs, aviliud et aviliuþ, juggalaud Luc. VII, 14 et juggalauþ, Mc. XVI, 5 bad et baþ, baud et bauþ, wad et waþ, praesertim apud Lucam in terminationibus 3 personae sing., 2 personae plur. et participii praeteriti, ut drigkid Luc. I, 15 et drigkiþ Joan. VI, 54, libaid Luc. IV, 4 et libaiþ Mth. IX, 18, frijod Luc VII, 42 et frijoþ VII, 5, rodeid VI, 45 et rodeiþ V, 21, manveid III, 4 et manveiþ Mc. I, 3, siud Luc. V, 10 et siuþ Cor. II, III, 3, magud Luc. V, 34 et maguþ Mc. XIV, 7, gamelid Luc. IV, 4 et gameliþ Mth. II, 10, gamanvids Luc. VI, 40 et gamanviþs Tim. II, III, 17, coll. prolegg. col. 475 not. ¹).

Raro fit haec commutatio in medio vocabuli, ut in unfrodans Gal. III, 1 et unfroþans III, 3, coll. midïddjedun Luc. 7, 11, loco miþïddjedun.

«Annotatio.---De transiente d in þ vid. § 50, 4, in s § 52, 4, in z § 53, 4.»

4) Post n quandoque deficit, sic in part. act. (§ 116, annot. 2), coll. banvida Luc. XX, 37. Hoc pari modo 3 persona plur. in praeterito inf., quemadmodum in praesenti, primitive in nd finita, posterius d primo rejecit. In anomalo sind (loco sijund) d adhuc superest (coll. § 134, 4).

5) D idem atque graecum δ super. german. d sonasse videtur. Neque ex librarii menda mad Rom. XII, 20 pro mat ad asperiorem hujus litterae prolationem jure conjiceretur.

þ

§ 50. 1) þ in quavis vocabuli sede frequenter occurrit, initio etiam cum sequente l, r vel v:

a) Initio: þata, þairh, þauh, þevis, þeihan, þizei, þiuda, þugkjan, þo, þlaqus, þliuhan, þragjan, þreis, þroþjan, þvastiþa

b) Medio: waþar, aiþei, dauþus, heþjo, seiþu, qiþan þiuþeigs, bruþs, broþar;

c) Fine: praeter casus, in quibus cum d commutatur <a name=0940> (§ 49, 3), et sequentes: ïþ, miþ, guþ, bloþ, qaþ, froþ, stoþ, varþ, hanþ, fanþ, etc.

2) In graecis vocabulis et nominibus propriis pro θ regulariter ponitur: þaddaïus Θαδδαῖος, þaiaufeilus Θεόφιλος, þymiama θυμίαμα, þomas Θωμᾶς, naþan Ναθάν, sabakþani σαβαχθανί, salaþiel Σαλαθιήλ, maþusal Μαθουσαλά, kaurinþo Κόρινθος, mahaþ Μαάθ, sabaoþ Σαβαώθ, nazaraiþ Ναζαρέθ; raro pro τ: aleisabeiþ Ἐλισάβετ, gannesaraiþ Γεννησαρέτ, et geminatum pro τθ: maþþaius Ματθαῖος.

3) Frequenter cum d (§ 49, 3) et quandoque etiam cum t commutatur, ex. gr.: hnuto loco hnuþo, þeimauþaius loco teimauþaius, fratvjan loco fraþvjan (?), usbloþains Cor. II, VIII, 4 loco usbloteins, bloþan loco blotan, unsahþaba Tim. I, III, 16 loco unsahtaba, gaþarhiþs Gal. II, 11 loco gatarhiþs, afleþanda Mc. II, 9 loco afletanda.

4) Ex d regulariter nascitur, quando scilicet hoc in fine vocabuli, vel ante s alioquin inveniretur, ex. gr. in faþs a FADI, staþs a STADI, aviliuþ ab AVILIUDA, liuhaþ a LIUHADA, naqaþs a NAQADA, et in participiis praet. ut habaiþs a HABAIDA, sokiþs a SOKIDA, spilloþs a SPILLODA. Necnon et in praeterito τοῦ kunnan loco d ponitur: kunþa loco kunnda. E contrario remanet d post alias liquidas in hujusmodi anomalis verbis: skulda a skulan, munda a munan.

5) Vice versa, ubi sequitur vocalis, iterum in d revertit. Neque solum in flexione, ut faheþs gen. fahedais, staþs gen. stadis, sokiþs fem. sokida, sed etiam ante enclitica u et uh, ex. gr.: vitudu Joan. XIII, 12 a vituþ, sijaidu Cor. II, II, 9 a sijaiþ, vileidu Mc. XV, 9 a vileiþ, qiþiduh Mc. XVI, 7 a qiþiþ, vairþaiduh Eph. IV, 32 a vairþaiþ, standaiduh Cor. I, XVI, 13 a standaiþ, etc.

«Annotatio.---De transiente þ in s vid. § 52, 4.»

6) þ ut d aspiratum probabiliter proferri debuit. Hoc equidem ut th communiter spectatur, sed immerito, cum ex una parte nonnisi rarissime et forsan ex librarii menda cum t commutetur, et ex altera in d regulariter et saepissime incidat. Aliunde si haec littera graeco θ omnino congruisset, sine dubio pro illa hunc caracterem Ulfilas servasset, neque alium ex arbitrio elegisset. Caeterum aeque injustum est, sonum τοῦ þ sive per th sive per dh exscribere, neque t, neque d cum h conjuncto τῷ þ omnino respondente, ex. gr.: athaitan, non aþaitan, andhausjan, non anþausjan.

T

§ 51. 1) T in omnibus vocabuli sedibus frequenter occurrit, initio etiam ante r et v:

a) Initio: tagr, taihun, taujan, tekan, teihan, timrja, tiuhan, tunþus, trauan, triu, tvai, tveifls;

b) Medio: lata, haitan, sprauto, gretan, beitan, miton, giutan, luton, gaigrotun;

c) Fine: at, mat, plat, vait, hlaut, fralet, usmet, andabeit, vit, hrot, etc.

2) In vocabulis peregrinis et nominibus propriis pro graeco τ, latino t adhibetur, quibus aliunde omnino convenit, ex. gr.; taleiþa ταλιθά, teimaius <a name=0941> Τιμαῖος, tykeikus Τυχικός, galatia Γαλατία, ïturaia Ἰτουραία, kananeites Κανανίτης, kreta, Κρήτη, laiktjo lectio, lystra Λύστρα, matþat Ματθάτ, mattaþius Ματταθίας.

3) Pro d et þ adhibetur, sequenti muta vel sibilanti, nempe in praeterito anomalorum verborum aihta, mahta, ohta, brahta, þahta, þuhta, bauhta, þaurfte, mosta loco aih-da, mah-da, etc.; in formationibus vocabulorum hliftus, þuhtus, kustus cum vratodus, auhjodus; aihts, andabauhts, gifts, usdrusts cum gabaurþs, gaqumþs, etc. Cum gaqumþs (a qiman) subrepsit andanumts (a niman), cujus loco audanumþs spectaretur.

4) De hujus litterae transitu in sibilantes s et z vid. §§ 52, 4; 53, 4.

4. DE SIBILANTIBUS.

S

§ 52. 1) S praecipue initians, omnium consonantium est frequentissima. Initio vocabulorum libenter conjungitur cum k, kr, l, m, n, p, pr, t, tr, et v:

a) Initio: sama, sair, sauïl, sels, seins, sibun, siuks, sunus, sokjan, skaidan, skreitan, slahan, smairþr, snorjo, spillon, sprauto, staþs, straujan, svers;

b) Medio: vasjan, laiseins, hausjon, mesa, veison, visan, driusan, þusundi;

c) Fine: hlas, urrais, raus, sves, veis, vis, hus, los.

2) Pro graeco ς regulariter ponitur, ex. gr.: samaria Σαμαρία, symaion Συμεών, saimaiein Σεμεί, seimon Σίμων, saulaumon Σολομῶν, susanna Σουσάννα, ïoses Ἰωσῆ, ïsrael Ἰσραήλ, kaisar καῖσαρ, mambres Μαμβρῆς, markus Μάρκος, paitrus Πέτρος, etc. Quandoque etiam pro graeco ζ: kusa Ξουζᾶ, asmoþ Ἀζμώθ.

3) S inter duas vocales vel liquidas positum in z transit, et equidem:

a) In compositionibus: uzon ab us-anan, uzeta ab us-itan; praesertim ante enclitica u, uh et ei: vileizu Luc. IX, 54, uzu Gal. III, 2, 5, uzuh Luc. VI, 45 et saep. dizuh Mc. XVI, 8, wazuh, wanzuh, wizuh, warjizuh andizuh, veizuh, juzuh Cor. I, IV, 10 þizuh, þanzuh, maizuh Gal. IV, 9, filippauzuh Luc. III, 1; þizei, þozei, þanzei, ïzei, þuzei, juzei, ïzvizei; irregulariter etiam in bijandzuh Philem. 22, e contrario non in vasuh Mth. VIII, 30 et saep., sumansuh Mc. XII, 5, bidjandansuh Mth. VI, 7.

b) In flexionibus: hatiza Luc. III, 7 a hatis, riqiza Luc. I, 79, riqizis Rom. XIII, 12 a riqis, anza Luc. VI, 41, 42 ab ans, haizam Joan. XVIII, 3 a hais? et in nominibus propriis bauauzis a bauaus, ïaissaizis ab ïaissais, ïosezis ab ïoses, mosezis a moses; non autem in agisa Luc. II, 9 ab agis, rimisa Thess. II, III, 12 a rimis.

c) In formationibus: hatizon a hatis, riqizeins, riqizjan a riqis, minznan a mins, maiza a mais.

«Annotatio 1.---De ipsius frequenti mutatione cum z vid. § 53, 3.»

4) Ex d, þ, t nascitur, et equidem:

a) In flexionibus, cum scilicet alia dentalis immediate sequitur:

aa) In 2 persona sing. praet. verborum fortium: anabaust Luc. XIV, 22 loco anabaudt a biudan, qast <a name=0942> Mc. XII, 32 loco qaþt a qiþan, varst Joan, IX, 34 loco varþt a vairþan, bilaist Mth. XXVII, 46 loco bilaiþt a bileiþan, ufsnaist Luc. XV, 30 loco ufsnaiþt ab ufsneiþan, gastost Rom. II, 20 loco gastoþt a gastandan, haibaist Tim. I, VI, 12 loco haihaitt a haitan.

«Annotatio 2.---Evidenter redundans est in saisost Luc. XIX, 21 loco saisot a saian; hic forsan analogia τοῦ gastost influxit; aliquid simile etiam invenitur in formatione τοῦ blostreis a blotan, nisi forma blosreis primitiva sit, in qua t euphonicum ad litteras s et r facilius connectendas fuit inductum.»

bb) In praeterito verborum irregularium motan, kaupatjan et vitan, quae praeteriti terminationem da ad radicem immediate figunt (ut skulda a skulan, vilda a viljan, munda a munan). Hic enim τὸ d terminationis propter t praecedens in t transit (coll. § 51, 3), et deinde prius t in s incidit, eo modo: mot-da, motta, mosta; kaupat-da, kaupatta, kaupasta. In vitan mutatio ulterius extenditur, cum et posterius t praecedenti s assimiletur: vit-da, vitta, vista, vissa.

b) In formationibus, cum praecipue verbalium substantivorum dentalem et altera dentalis ut elementum formationis vocabuli sequitur, quo in casu, utraque s evadit. Sic se habent igitur stass a standan (rad. STAþ), qiss a qiþan, viss a vidan, prorsus ut kunþs a kunnan, qumþs a qiman, aihts ab aigan, gifts a giban, etc.; vissei autem a vitan prorsus ut baurþei a bairan, dum staþþs, qiþþs, vidþs, vitþei ut primitiva forma spectanda est, ex qua, duabus dentalibus in sibilantibus commutatis et s terminationis rejecto, praesens forma deducta est. Latior adhuc dentalis in sibilantem ante n commutatio datur in formandis anabusns ab anabiudan, usbeisns ab usbeidan. Necnon eodem forsan modo garehsns ex garaihtjan ortum duxit?

5) Quoad prolationem s acutum esse debuit et oppositum τῷ z, quod tum adhibetur, cum sibilans debilius proferenda est.

Z

§ 53. 1) Z initians in nullis gothicis vocabulis, terminans nonnisi raro, et tantum pro s usurpatum, saepius vero medians occurrit:

a) Radicale in aqizi, azets, hazjan, vizon, etc.;

b) In flexionibus, scilicet aa) in genit. adjectivorum et pronominum, ut godaizos, godaize, þizos, þize, etc.; bb) in 2 persona sing. pass. haitaza, sokjaza;

c) In formationibus comparativorum: batiza, minniza, juhiza, framaldroza, etc.;

d) Nascitur insuper ex s, ut infra 3) dicetur;

e) Fine pro s: minz, riqiz; et etiam mimz, aiz pro mims, ais.

2) In graecis vocabulis et nominibus propriis ζ valet, ex. gr. zaibaidaius Ζεβεδαῖος, zauraubabil Ζοροβάβελ, zelotes ζηλωτής, aizaikeia Ἐζεκία, aileiaizair Ἐλιέζερ, baiailzeibul Βεελζεβούλ, kaurazein Χοραζιν, lazarus Λάζαρος, azymus ἄζυμος, nazaraiþ Ναζαρὲθ; quandoque etiam ς: praizbytaireis πρεσβύτερος, aizleim Ἐσλί, aizor Ἐσρώρ.

3) Cum s frequenter commutatur, ex gr.: riqiz Mth. VI, 23; Joan. XII, 35; Eph. V, 8 loco riqis, minz <a name=0943> Cor. II, XII, 15 loco mins, saizlep Joan. XI, 11 coll. Cor. I, XV, 6 loco saislep, mosez Cor. II, III, 13 cod. A loco moses; ïosez Mth. XXVII, 50 mendum est librarii loco ïosezis; anabuzns Mc. XII, 28 loco anabusns non est nisi falsa lectio Stiernhielmii, quae e glossario expungenda est. Casus autem inversus permutati s in z nusquam probatur.

4) Z quemadmodum s ex dentalibus, praesertim sequente n, oritur: vleizns, vlizjan a vleitan.

5) Z ut debile s prolatum fuisse videtur. Nam licet pro graeco ζ ponatur, hujus tamen sonum, ds valentem, habere nequit, siquidem Ulfilas hoc alias per ds, vel saltem non per simplicem litteram reddidit, et aliunde ex ejus phonica relatione pateat, z non esse nisi s debilius. Cum insuper ad simplicem sonum s, non autem ad duplicem ds ex geminato z in lazzarus cogitandum est, sequitur, quod etiam in nominibus propriis z debilioris soni esse potest, sive graecum ζ aetate Ulfilana hunc sonum reipsa habuerit, sive ejus asperior sonus gotho fuerit prolatu ita difficilis, ut hunc cum gothico z illi magis noto permutaverit.

§ 54. 1) Jam vero consonantibus singulatim disquisitis, earum nunc compositiones varias percurrere necessum est. Quae quidem initio reperiuntur, ad singulas consonantes jam fuerunt relatae; sed eas semel adhuc revocabimus, ut sinoptice instruamus, juxta ultimam partem compositi ordinantes, scilicet:

2) Compositae consonantes quae medio et fine vocabulorum occurunt, sequuntur: LV: balvs, malvjan, [.....]alvjan, vilvan; LM: malma, dvalmon, hilms, usfilma; LG: balgs, galga, dulgs, fulgins, tulgus; LH: alh, milhma, filhan, fulhsni; LK: halks, kalkjo, skalks, LB: halbs, kalbo, salbon, silba, ulbandus; LF: vulfs, wilftri; LP: hilpan; LD: alds, kalds, haldan, valdan, staldan, gild, milds, skildus, spilda, sild, skulds, mulda, saldra, framaldrs, spaiskuldrs; Lþ: alþan, falþan, balþs, halþei, gilþa, kilþei, vilþeis, hulþs, dulþs, vulþus, gulþ; LT: halts, salt, gamalteins, valtjan, sviltan; LS: hals, malsks, gilstr; LZ: talzjan.

MN: namnjan; MR: timrjan; MB: lamb, vamba, dumbs, kumbjan; MF: fimf; MP: trimpan; Mþ: gaqumþs; MT: andanumts; MS: amsa, svumsl, gramsts, þramstei; MZ: mimz.

NV: manvus; NF: hanfs; NG, etc., vid. ad GG; ND: and, land, andeis, handus, vandus, ulbandus, sandjan, tandjan, standan, blandan, skanda, bindan, vindan, vinds, grindafraþjis, slindan, blinds, hindar, kindins, hund, hunds, afgrundiþa, kunds, vunds, junda, pund, aiwatundi, undar, sundro, mundrei, bandvo; <a name=0944> Nþ: anþar, nanþjan, gamainþs, vinþjan, finþan, hinþan, sïnþ, svinþs, gaminþi, munþs, kunþs, tunþus; NT: sinteins, kintus, vintrus, unte; NS: ans, hansa, gansjan, plinsjan, þinsan, mins, urruns, uns, hunsl, ansts, bansts, brunsts; NZ: minznan.

RV: arvjo, sparva, sarva; RM: arms, barms, varms, tarmjan, vaurms; RN: arniba, barn, eisarn, tarnjan, smarna, stairno, qairnus, gairnjan, fairnis, wairnei, haurn, kaurn, maurnan, þaurnus, undaurns; RG: vargs, bairgs, bairgan, baurgs, saurga, maurgjan, maurgins; RH: gatarhjan, bairhts, fravaurhts, faurhts, þairh, þvairhs; RK: arka, marka, airknis, þairko, aurkeis, vaurkjan, staurknan; RW: arwazna, fairwus; RB: arbi, þarba, warbon, arbaiþs, wairban, svairban, þaurban; RF: þarf, þaurfts; RP: snarpjan, vairpan, þaurp; RD: hardus, vardja, hairda, gairdan, vairdus, baurd, vaurd, spaurds, haurds; Rþ: varþ, usfarþo, vairþs, vairþan, airþa, smairþr, hairþra, gabaurþs, gataurþs, maurþr; RT: svarts, hairto, aurtja, vaurts; RS: vairs, daursan, þaursus, þaurstei vaurstv; RZ: marzjan, airzis, fairzna.

GV: bidagva; alias tantummodo post nasale g occurrit: aggvus, saggvs, bliggvan, triggvs, stiggvan, skuggva; GL: aglus, tagl, nagljan, sigljan, sviglon, fulgs, tuggl; GM: bagms; GN: rign, svegnjan, liugn; GR: tagr, fagrs, filegri, ligrs, digrei, figgrs, huggrjan; GG, GK, GQ vid. ad G; GD: gahugds.

HL: þvahl; HM: ahma, hiuhma, lauhmuni; HN: rahnjan, þraihns, auhns; HR: svaihra, huhrus; HT: mahts, flahta, þahta, brahta, ïnsahts, rahton, ahtau, vahtvo, leihts, raihts, gaþlaihts, slaihts, aihtron, slauhts, dauhts, ustauhts, ïnrauhtjan, gadrauhts, sauhts, bauhta, þuhta, bruhta, liuhtjan, uhteigs, uhtvo, biuhts; HS: ahs, þlahsjan, vahstus, saihs, maihstus, vaihsta, taihsvo, auhsus, drauhsna, garehsns, þeihs, veihs, niuhseins, rohsns, skohsl, þreihsl.

KL: stikls, sikls; KN: taikns, kelikn, svikns, uslukns; KR: akrs, akran, vokrs; KS: anaks; alias tantummodo in nominibus propriis pro graeco ξ occurrens: alaiksandrus Ἀλέξανδρος, arfaksad Ἀρφαξάδ, artarksairksus (Artaxerxes).

QN: suqns.

BL: gibla, svibls, dauþublis; BN: ïbns, stibna, terminatio -ubni et verba in nan, ut dobnan, drobnan; BR: abrs, aibr, silubr.

FL: tveifls; FN: terminatio -ufni et verba in nan, ut hafnan, lifnan; FT: hafts, gaskafts, hliftus, fragifts, ïftuma, gagrefts, skufts, luftus, woftuli, aftra, wilftri; FS: haifsts, þraftsjan.

PN: vepna, nipnan.

DV: þivadv, skadvjan, gaidv, nidva, bandva, fidvor; DR: nadrs, ïdreiga, fadrein, mundrei, fodr.

þV: fijaþva, frijaþva, saliþvos; þL: maþljan, neþla; þM: maiþms; þN: ataþni, haiþno; þR: hleiþra, qiþrs, viþrus, viþra, þaþro, smairþr, hairþra, maurþr.

TV: gatvo, usfratvjan (veitvods); TL: sitls; TM: glitmunjan; TR: baitrs, snutrs, hlutrs, vintrus; TS: vaurts, kavtsjo.

<a name=0945> SV: taihsvo; SL: skohsl, þreihsl, hunsl, svumsl; SM: klismo; SN: asneis, anabusns, barusnjan, ufartrusnjan, usbeisns, hlaivasna; SG: intrusgjan; SK: þriskan, fisks, atisk, andhruskan et adjectiva terminationis -isks; SQ: hnasqus, vrisqan; ST: asts, fastan, rasta, vasti, þvastiþa, frats, gasts, laistjan, maists, aistan, ïst, lists, urrists, svistar, qistjan, ganists, beist, kriustan, brusts, lustus, kustus, krusts, vaurstv, gistra, navistron, avistr, hulistr, blostreis, gilstr.

ZV: ïzvis, ubizva; ZL: svartizla; ZN: arwazna, razn, vizn, andavleizns, fairzna; ZG: azgo; ZD: gazds, razda, mizdo, huzd.

§ 55. Altera connexarum consonantium species est geminatio, id est repetitio ejusdem litterae. In genuinis gothicis vocabulis non geminantur, excepto nasali gg, nisi liquidae, dentales et sibilantes, eo modo:

a) Liquidae: LL: alls, hallus, ufsvalleins, fill, spillon, vulla, fulls; MM: vamm, svamm, stamms, dammjan, mammo, hlamm, et in terminationibus dativi þamma, anþaramma, ïmma, himma, ainummehun; NN: manna, anno, kannjan, rannjan, ïnna, kinnus, brinnan, vinnan, spinnan, duginnan, aflinnan, rinnan, minniza, sunno, brunna, munnan, kunnan, runnun, etc.; RR: fairra, qairrus, andstaurran;

b) Dentales: DD: daddjan, vaddjus, tvaddje, ïddja; þþ: aþþan, aiþþau; TT: atta, skatts;

c) Sibilantes: SS: wass, ungatass, usstass, gaviss, gaqiss, misso, missa-, vissa, knussjan, et terminatio -assus.

«Annotatio 1.---Saepe etiam hae litterae redundanter geminantur, ex. gr.: allh Luc. II, 46, aggillau Cor. II, XI, 14, kannt Cor I, VII, 18, ainnohun Philip. IV, 15, fairrinoþ Gal. V, 15, nasseinais Thess. I, V, 8, fortasse etiam ïddveit Tim. I, III, 7 (vid. Castill. ad h. l.), praesertim in nominibus propriis: aillam Ἠδάμ, maisaullam Μεσουλάμ, ammo Ἀμῶς, makidonnim Cor. II, IX, 12, sainnaa Σεναά, aiddua Ἰεδουά, gaddarenus Γαδαρηνός, (lyddomaeis? Λοδαδίδ), lazzarus Luc. XVI, 23 Λάζαρος, assaum Ἀσούμ, ïasson Ἰάσων, vid. ad Gal. V, 15.

«Annotatio 2.---Vice versa quandoque simplex adhibetur consonans, ubi spectaretur geminata: fulnan Luc. II, 21; Eph. III, 19, frakuni Rom. XIV, 3, <a name=0946> manhun Tim. I, V, 22, visedun Luc. II, 43, coll. ad Mc. III, 13; X, 45, tvadje Tim. I, V, 19.

«Annotatio 3.---Quoad reliquias consonantes non geminantur nisi in nominibus propriis et vocabulis peregrinis, ex. gr.: laivvi, aivva, abba, rabbi, filippus, aiffaþa, aikklesjo, zaxxaius; sakkus et smakka vere gothica vocabula certo non sunt, et vippja Joan. XIX, 2 mendum est librarii pro vipja.

Quamdam geminationem efficit assimilatio, qua consonans finalis vocabuli vel partis vocabuli in consonantem initialem sequentis incidit. Huic praesertim subjacent τὸ h particularum nih, jah, uh, et τὸ s praepositionis us, ex. gr.: niþ-þan, jas-sa, jan-ni, vasuþ-þan, ur-reisan, etc. Plura exempla in glossario reperies hh. vv.

§ 56. Jam ad singulas consonantes de ipsarum transitionibus in alias monuimus; hae transitiones igitur triplicis sunt speciei:

1) transitio tenuis et mediae in aspiratam, eo modo: g et k in h, b et p in f, d in þ.

2) Transitio aspiratae in mediam, eo modo; h in g, f in b, þ in d.

3) Transitio dentalium in sibilantes, id est, d, þ, t in s et z.

§ 57. De consonantium affectionibus animadvertendae sunt etiam:

1) Paragoge, qua liquida a tergo vocabuli adjicitur; non occurrit nisi in nominibus propriis peregrinis, ex. gr.: mariam Μαρία, nauel Νῶε, nerin Νηρί, mailkein Μεχλί.

2) Epenthesis, qua consonans in medio vocabuli interjicitur, quaeque in pluribus casibus ad euphoniam inservit, ex. gr.: swumfsl Joan. IX, 11 loco svumsl, timbrjan; Luc. XIV, 28, 30 loco timrjan, coll. j inducto, § 34, 4.

3) Metathesis, qua consonans a loco movetur, ut in marytr Cal. goth. loco martyr; sprauds autem Cor. I, IX, 24 loco spaurds, þvalh Skeir II, 6 loco þvahl librario ut menda certo adscribenda sunt, alias genuinis spaurds et þvahl occurrentibus.

4) Elisio, qua euphoniae causa consonans rejicitur, ex. gr. in fimtiguns Luc. XVI, 6 pro fimftiguns.

CAPUT SECUNDUM. DE VOCABULORUM FLEXIONE.

<a name=0945>

A. DE DECLINATIONE.

<a name=0945> § 58. Gothicae linguae sunt novem orationis partes. substantivum, adjectivum, numerale, pronomen, verbum, adverbium, praepositio, conjunctio, interjectio. Quatuor ultima, ut quae flexionem non subeant, <a name=0946> inflexibilia, aliae vero flexibilia dicuntur. Ex his autem quatuor priora declinantur, posterius tandem, id est, verbum conjugatur.

I. DE SUBSTANTIVO.

<a name=0945>

§ 59. In gothica lingua pro substantivis tria dantur genera, masculinum scilicet, neutrum et femininum. Saepius equidem hoc grammaticale genus generi <a name=0946> naturae seu sexuum convenit, ex. gr.: atta masc. pater, aiþei fem. mater, haubiþ neutr. caput, non ea tamen regula nullas exceptiones patitur, immo <a name=0947> plura sunt vocabula, inanimata, proprietates, artes, affectionesve animi, etc., exprimentia, quae, per personificationem omnibus linguis communem masculino femininove genere donata sunt, ut bagms masc. arbor, airþa fem. terra, doms masc. judicium, muns masc. sententia, gahugds fem. cogitatio, vens fem. spes, etc. Vice versa nonnulla sunt vocabula, personas significantia, quae rerum genus, id est, neutrum prae se ferunt, sive eorum genus indefinitum remanere voluerint, ut in barn τὸ παιδίον, infans, gaman ὁ πλησίος, proximus, sive per contemptum personas in rerum classem deprimere intenderint, ut in þevis neutr. mancipium, gaskalki neutr. conservus. Aliud est genus commune pro vocabulis, quae animata utriusque generis seu sexus exprimunt et consequenter ut masculina vel feminina <a name=0948> usurpantur, ut asilus, masc. asinus, fem. asina. Qui casus non nisi raro occurrunt, cum ordinario mutato genere commutatur forma, ut in svaihra masc. socer, fem. svaihro socrus, þius masc. famulus, fem. þivi famula, magus masc. puer, fem. mavi (loco magvi? Grimm. III, 336) puella. Haec aliunde fusius ubi de formatione vocabulorum (§ 142 sqq.) evolventur. Hic relative ad declinationem dicere sufficit, quod neutrum semper accusativum formet nominativo similem, et femininum pleniores vocales in flexione diligat. In nonnullis tamen vocabulis suae cuique generi dantur diversae terminationes, ita ut magis minusve sit dijudicatu difficile, quodnam genus haec vocabula habeant. Jam vero hae terminationes sunt:

§ 60. Numerus pro substantivis duplex est: singularis scilicet et pluralis. Dualis, qui in pronomine et verbo reperitur, in substantivis nusquam occurrit.

§ 61. Utrique numero quinque sunt casus: nominativus scilicet, vocativus, accusativus, dativus et genitivus. Casus instrumentalis in substantivis non equidem invenitur, sed in pronomine quaedam liquit vestigia (vid. §§ 108, 110). Quod si insuper gothica nomina, ut infra dicemus, ex forma casuum in varias declinationes ordinantur, haec varietas consistit minus in mutatione terminationum omnino diversarum, quam in varietate syllabarum radicalium vel derivatarum hanc praecedentium et in hujus in illam influxu. Hinc ex sequentibus notis dignoscendi sunt in genere casus utriusque numeri et in omnibus declinationibus.

Nominativus terminatur in vocalem vel in -s, neutro etiam in alias consonantes finito; vocativus sing. nominativo convenit, rejecto tantum s huic proprio; accusativus sing. in genere radicem vocabuli nudam praebet; dativus sing. primitus terminatur in a; genitivus sing., in s. Necnon et nominativus et vocativus plur. masc. et fem. in s, neutr. in a terminantur; <a name=0948> accusativus plur. in s vel ns, neutr. in a; dati vus plur. in m; genitivus plur. in unam longarum vocalium e vel o. Quas omnes terminationes sequens tabula exhibet:

§ 62. Ad varias declinationes dividendas thema seu radix vocabuli imprimis est observanda. Radice eam formam substantivi intelligimus, quae licet per se ipsam nullam forte casuum designationem habeat, nec in lingua qualis est, generaliter existat, tamen ad formandos casus, ad evolvendam declinationem et formandum vocabulum ita fondamentaliter inservit, ut non solum omnes existentes declinationis formae, sed etiam formae ex existentibus vocabulis derivatae ad hanc reduci possint. Quam radicalem formam in decursu operis litteris uncialibus notavimus.

§ 63. Declinatio in duas partes dividitur, quas veteres a nomine ad adjectivum proxime accendenti, <a name=0949> abstractam et concretam seu emphaticam, recentiores vero fortem et debilem formam nuncuparunt. Sed utraque appellatio ideo falsa est, quod prior significationem, et non formam spectet, et aliunde pro substantivis fere non valeat, posterior vero in erronea consideratione formae utriusque declinationis innitatur. Verum enim vero duae declinationes in eo inter se discrepant, non quod debilis dicta addito accidentaliter n formativo a fronte declinationis evadat, sed quod radicalis forma hinc per vocalem, illinc per consonantem terminetur; itaque nos, meliori speramus jure, nomine vocalicae et consonanticae <a name=t6295><a href=#n6295>[6295]</a> declinationis eas donavimus. Posterior, consonantica scilicet, ea vocabula comprehendit quorum forma radicalis per n ad syllabam formativam pertinens concluditur (coll. Bopp. Vergl. Gramm. § 125, p. 149); haec tamen littera ad formationem vocabuli non ad ejus flexionem pertinet; hic vero cum de posteriori tantum agendum habemus, vocabulum ea sola forma indutum, qua notis casuum connectitur, spectari debet.

A. VOCALIA DECLINATIO.

§ 64. Vocalica declinatio in eo essentialiter consistit, quod forma radicalis vocabulorum ad hanc pertinentium in vocalem terminetur. Jam vero in terminatione radicalis formae tres tantum vocales occurrunt, a, i et u, quae quidem in declinatione varias subeunt affectiones, sive debilitatae, sive productae, sive etiam in quibusdam casibus omnino rejectae: a saepissime, i nonnisi raro, u autem nunquam omittitur. Nunc vero ad formandos casus vocalicae declinationis sequentes inserviant regulae:

1) Nominativus sing. in masc. et fem. ad radicalem formam s addit, dum vocalis, si u est, immutata remanet, si i rejicitur, si tandem a, tum rejicitur, tum in i debilitatur. Femininum tantum modo hanc servat, n terminationis non accepto. Neutrum idem atque masculinum se habet, excepto quod s terminationis non capiat.

2) Accusativus et vocativus sing. nominativo congruunt, s finali rejecto.

3) Dativus sing. a ad terminationem affixo efformatur. Hinc in verbis quorum radicalis forma per a terminatur, huic formae convenit; si vero per i, haec vocalis in masc. a loco movetur, in fem. autem rumpitur, a eamdem ruptionem in radicalem vocalem u producente.

4) Genitivus sing. terminationem s cum vocali jam existente recipit. Haec vocalis a primitus fuisse videtur, quae in masc. et neutr. radicalium formarum in a et i debilita fuit in i, dum in fem. terminationes magis sonoras anteponenti cum vocali terminante in o et ai commista est. Si autem vocalis radicalis est u, ruptio sequitur et fit au.

5) Nominativus et vocativus plur. masc. et plur. terminationem s assumunt et producitur vocalis radicalis <a name=0950> (a in o, in ei, u in ju loco iu), neutr. autem terminationem a recipit.

6) Accusativus pluralis, qui in neutro nominativo convenit, in masc. et fem. ad radicalem formam appendit terminationem ns, cujus loco, ubi haec forma in -a desinit, in fem. s tantum adhibet, vocali radicali producta, ita ut hic etiam accusativus nominativo congruat.

7) Dativus pluralis ad radicalem formam constanter adjicit m, cujus loco, ubi vocalis radicalis est a, hanc vocalem in fem. tantum in o iterum producit.

8) Genitivus plur. tandem habet terminationem e, pro qua in fem. tantum et ubi forma radicalis in a finitur, hanc vocalem produci jubet.

Hoc insuper animadvertendum est, quod ubi j vel v, vocalem radicalem praecedens, rejici debet, in cognatam vocalem i vel u juxta sonorum regulas (§§ 34, 3; 35, 3) convertatur.

§ 65. Declinatio vocalica subdividitur ipsa in triplicem classem, prout forma radicalis per unam trium vocalium a, i vel u terminatur. Insuper etiam j vel v vocali finali praepositum, necnon et genus substantivi in vocalem influunt, ita ut sequens tabula omnes possibiles hujus declinationis casus comprehendat:

Sed hi casus non integre nisi cum vocali radicali a occurrunt, cum aliis autem duabus non paucas patientes lacunas. Sic regula est, nullis exceptionibus subjecta, quod consonantes j et v suis cognatis vocalibus i et u praeire nequeant, formis ji et vu nusquam caeterum occurrentibus. Insuper in declinandis vocabulis etiam immittitur vocalicum r ut quarta radicalis vocalis (vid. ubi de sonis, § 39, 3), quae suam sedem in vocalica declinatione etiam vindicat.

====VOCALICA DECLINATIO PRIMA.

Rad. vocalis a.

a. Masculinum.====

Sic declinantur: aiþs jusjurandum, asts ramus bagms arbor, andbahts famulus (plur. andbahtos, non autem andbahteis, ut mendose in glossario irrepsit dags dies, himins coelum, hlaifs panis, hunds canis hors adulter, þiubs fur, þiudans rex kreks graecus <a name=0951> laufs folium, ligrs cubile, sitls sedes, skalks servus skatts argenteus nummus, skilliggs denarius, stains lapis, stols sedes, tains surculus, dauravards atriensis, vigs via, vinds ventus, vulfs lupus, figgrs digitus, fugls avis.

«Annotatio 1.---De plurimis vocabulis, quae in plur. pro significatione occurrere nequeunt, vel quorum nominativus, accusativus vel dativus plur. in monumentis saltem exstantibus non reperiuntur, in dubio remanet, utrum eorum radicalis forma in a vel i desinat; talia sunt akrs campus, biuds mensa, gadiliggs consobrinus, gazds flagellum, daigs massa, doms judicium, qums adventus, hakuls (non hakul, ut in gloss. traditum est) pallium, hlains collis, hlauts sors, þagks gratia, þlauhs fuga, faihuþraihns divitiae, katils lebes, kindins vicarius, maiþms donum, maurgins mane, megs gener, munþs os, oris, run cursus, saivs mare, snaivs nix, stikls calix, striks ductus lineae, vaurms vermis, vigans bellum, vaips corona, vlits facies, vrits litura, vraks persecutor.

«Annotatio 2.---De aliis autem incertum remanet, utrum masculina vel neutra sint: akeits vel akeit acetum, aþns vel aþn annus, ans (gen. anzis) trabs, auhns vel auhn fornax, atisks vel atisk satum, gaggs vel gagg incessus, gilds vel gild tributum, gramsts vel gramst festuca, dals vel dal vallis, hilms vel hilm ulmus, hruks vel hruk cornix, þaurps vel þaurp campus, usluks vel usluk apertura, mails vel mail macula, maþls vel maþl emporium, mods vel mod ira, nadrs vel nadr vipera, <a name=0952> plats vel plat pannus, puggs vel pugg pera, raips vel raip corrigium, sikls vel sikl siclus, saggqs vel saggq occidens, sauns vel saun redemptio, sinaps vel sinap sinapis, skauts vel skaut fimbria, spaiskuldrs vel spaiskuldr saliva, skufts vel skuft capilli, skohs vel skoh calceamentum, sleps vel slep somnus, svamms vel svamm spongia, svibls vel svibl sulfur, soþs vel soþ satietas, tveifls vel tveifl dubium, vaggs vel vagg paradisus, vairþs vel vairþ pretium, vamms vel vamm macula, andavleizns vel andavleizn facies, vokrs vel vokr usura, gafahs vel gafah captura, fulliþs vel fulliþ plenilunium, frums vel frum initium. Grets vero est forsan femininum.

«Annotatio 3.---Radice in s desinente, hoc s in nominativo sing. a terminatione deficit: ans trabs, gen. anzis, drus casus, gen. drusis, veinnas (?) ebriosus, hals cervix. Idem dicendum est de nonnullis vocabulis, quorum radix in r terminatur: gabaur commune prandium, convivium, vair vir, stiur vitulus.

«Annotatio 4.---Vegs fluctus habet in nominativo plur. vegos Mc. IV, 37, in dativo autem plur. vegim Mth. VIII, 24. Vice versa aivs aevum in dativo plur. est aivam Rom. XI, 36, in accusativo autem plur. aivins Mth. VI, 13.

«Annotatio 5.---Reiks stirps et veitvods testis habent in nominativo plur. formas apocopatas reiks Joan. VII, 26; Rom. XIII, 3, et veitvods Cor. I, XV, 15; genitivus autem et dativus plur. reike, reikam, etc., regulariter sonant.»

<a name=0951> Ad normam hairdeis declinantur vocabula, in quibus vel syllaba derivata vel radicalis longa terminationis syllabam praecedit, ut: andeis finis, aurkeis olla, asneis famulus, beruseis plur. berusjos veteres, guþblostreis Dei contemptor, fauramaþleis praesul, silbasiuneis testis ocularis, faurstasseis praesul, vitodafasteis legisperitus, waiteis frumentum; bokareis scriba, laisareis magister, liuþareis cantor, motareis publicanus, sokareis scrutator, vullareis fullo, ragineis consiliarius, siponeis discipulus.

Ad normam harjis declinantur vocabula, quae brevem syllabam radicalem immediate ante terminationem habent, quae syllaba per j interjectum producitur, ut: niþjis gener, sakjis pugnator, andastaþjis adversarius, silbaviljis voluntarius.

«Annotatio.---De laisaris Luc. VI, 40 loco laisareis vid. ubi de sonis § 23, 4.»

Non datur aliud hujus formae paradigma.

b. Neutrum.

Eo modo declinantur: agis metus, ahs spica, aiz, oes, aibr donum, aigin proprietas, avistr ovile, akran <a name=0953A> fructus, alev oleum, aljan zelus, aviliud gratia, gabaur tributum, balsan balsamum, barn infans, baurd asser, beist fermentum, andabeit labes, bloþ sanguis, gaidv defectus, gund ulcus, gulþ aurum, gras herba, daur porta, gadikis (non autem gadik, ut in glossar. traditur) figmentum, dius animal, dragk potus, eisarn cibus, anaqal quies, faurhah velum, hais lampas, hairþra plur. tant. viscera, andahait confessio, bihait rixa, gahait promissio, haubiþ caput, haurn cornu, hatis odium, hlaiv sepulcrum, huzd thesaurus, hulistr velum, hunsl oblatio, hus domus, hrot tectum, þeihs tempus, þevis servus, þivadv servitium, þiuþ bonum, þreihsl angustia, gaþrask area, þvahl lotio, kaurn frumentum, kas vas, kelikn turris, lamb ovis, laud regio, laun merces, leik corpus, sildaleik prodigium, lein linum, aflet remissio, fralet id., lev occasio, galiug simulacrum, liugn mendacium, liuhaþ lux, lukarn lucerna, bimait circumcisio, gaman socius, mel tempus, maurþr homicidium, miliþ mel, mimz caro, usmet conversio, neiþ invidia, andanem acceptatio, jer annus, juk jugum, pund pondus, ragin consilium, razn domus, raus arundo, rign pluvia, riqiz obscuritas, rimis quies, saban linum, sair dolor, salt sal, sauïl sol, sarva plur. tant. arma, sigis victoria, silubr argentum, skip navis, skohsl spiritus malus, smyrn myrrha, smairþr adeps, svartisl nigredo, andstald oblatio, spill fama, sves proprietas, svumsl piscina, tagl capillus, tagr lacrymae, vaurstv opus, veihs pagus, vein vinum, vepna plur. tant. arma, andavizn sustentatio, vis tranquillitas, ïdveit opprobrium, fraveit vindicta, fairveitl spectaculum, vitoþ lex, bifaih fraus, derisio, anafilh traditio, gafilh, usfilh sepultura, þrutsfill, lepra, fraiv, semen, frius frigus.

«Annotatio 1.---Huc pertinent alia vocabula, de quibus in incerto est utrum sint masculina vel neutra, quae vid. § 66 annot. 2.

«Annotatio 2.---Ad hanc nostram declinationem referendum est secundum formam etiam guþ Deus, cum anomalis gen. guþs, nom. plur. guda, licet ab Ulfila, influente probabiliter doctrina christiana (coll. gloss. V. unhulþo) in sing. ut masc. usurpetur.

«Annotatio 3.---De genitivo plur. dalei Luc. III, 5 loco dale et spilli Tit. I, 14 loco spille, vid. ubi de sonis §§ 23, 4; 30, 3.

«Annotatio 4.---Cum munþs os, oris, masc. occurrit etiam munþ neutr. Cor. II, VI, 11.

«Annotatio 5.---Loco brawa Cor. I, XV, 52 a neutr. braw forsan brawai a fem. brawa legendum est.»

Sic declinantur: aglaiti impudicitia, azeti deliciae, aivaggeli evangelium, aveti pecus, aiviski opprobrium, andaugi facies, aurali sudarium, arbi haereditas, <a name=0954> ataþni annus, badi lectum, andbahti ministerium, barniski infantia, biari animal, basi bacca, biuhti mos, fauragaggi administratio, gavi rus, gairuni passio, fauradauri via, unhaili morbus, haimoþli campus, hauhisti altitudo, hauri pruna, havi foenum, hivi color, gaþagki circumspectio, þiubi spelunca latronum, kunþi cognitio, andalauni merces, unledi paupertas, galeiki similitudo, galigri nuptiae, fauramaþli principatus, manvi impensa, manauli species, meki gladius, ufarmeli inscriptio, gaminþi memoria, andanahti verperus, nati rete, reiki imperium, garuni consilium, gaskalki conservus, unsuti seditio, stiviti dolor, fauratani signum, tauï factum, tevi cohors, trausti foedus, vaggari pulvinar, gavairþi laetitia, andvairþi facies, andvairþi pretium, valdufni potentia, andavaurdi responsio, gavaurdi sermocinatio, lausavaurdi loquacitas, gavaurki lucrum, vadi pignus, usvissi vanitas, unviti ignorantia, vitubni cognitio, fairguni mons, fani lutum, filegri cavitas, fulhsni absconditum, fraþi intelligentia, frumisti principium, fastubni retinentia, observantia, fastubni jejunium (fastubnja Cor. I, VII, 19 non ut femininum sing., licet tale gloss. p. tradat, sed ut neutrum plur. habendum est).

«Annotatio 1.---Quomodo tauï in gen. sing. tojis, nom. plur. toja etc., habeat, jam ubi de sonis explicavimus.

«Annotatio 2.---Praeter formam genitiv. sing. in -jis, etiam altera in -eis occurrit (vid. ad. Luc. I, 23), ut gavairþeis Cor. II, XIII, 11; Eph. IV, 9; Thess. II, III, 16, andbahteis Luc. I, 23, fauramaþleis Neh. V, 14. 18, valdufneis Skeir. VII, a, trausteis Eph. II, 12. Haec videtur esse forma recentius in eis casibus ad analogiam masculini usurpata, in quibus duae consonantes terminationem praecedebant. Hinc waiteis Joan. XII, 24 genitivum a waiti deducendum manifestum est, licet hic una tantum consonans terminationem praecedat, et insuper vocabulum in ea versionis parte reperiatur, quam priorem fuisse confectam probavimus.»

Eo modo declinatur etiam triu arbor.

c. femininum.

Sic declinantur: ahana palea, airþa terra, aleina ulna, arka arca, arwazna telum, awa fluvius, bida rogatio, gabinda vinculum, gabruka mica, boka scriptura, <a name=0955> bota utilitas, gairda zona, gilþa siclus, groba fovea, graba fossa, daila participatio, vigadeina carduus, drauhsna buccella, hairda grex, halba latus, hansa turba, hlaivasnos plur. tant. fossores, hlamma laqueus, hleiþra tabernaculum, hrugga virga, þarba inopia, þiuda populus, ïdreiga poenitentia, karkara carcer, knoda genus, laiba reliquiae, liuga matrimonium, lita hypocrisis, marka terminus, mulda pulvis, mota vectigal, neþla acus, jiuka certatio, junda juventus, paida tunica, razda lingua, rasta milliare, runa mysterium, saivala anima, saldra scurrilitas, saurga <a name=0956> cura, skanda turpitudo, skura horror (frisson), sleiþa detrimentum, smarna lutum, spilda pulpis, staua judicium, staiga semita, stibna vox, svartizla atramentum, teva ordo, usvaurpa abjectio, kunaveda catena, vinna dolor, vamba venter, dauravarda janitrix, vulla lana, vulva rapina, vraka persecutio, faþa sepes, fairzna calx, fairina debitum, fera locus, filusna multitudo, weila hora, wota minae; et insuper derivata substantiva in -þa, ut agliþa afflictio, mildiþa benignitas, fairniþa senectus, gaunoþa luctus, etc., vid. § 148 aa) γ) ββ).

Ad normam bandi ea declinantur vocabula, quae ante terminationem vel syllabam derivatam vel syllabam radicalem longam habent (coll. § 67), ut gabindi vinculum, þiudangardi regnum, hropi clamor, mavi (a radicali forma MAUJA) puella, þivi (a rad. forma þIUJA) ancilla, aqizi securis, hulundi altitudo, lauhmuni fulgur, wolftuli gloria; necnon et gabundi vinculum, haiþi campus, haiti mandatum, aiwatundi sentis (βάτος Mc. XII, 26; Luc. VI, 44; XX, 37 in gloss. h. v. supplendum est), vasti vestis, wilftri feretrum, usvandi circuitus, kalki (vel kalkjo) pellex, frijondi (non frijondja, ut gloss. incorrecte habet) amica, vundufni vulnus, fraistubni tentatio, jukuzi jugum, aurahi sepulcrum.

Ad normam vero sunja declinantur vocabula, in quibus syllaba radicalis brevis terminationem praecedit (coll. § 67), ut vrakja persecutio, brakja pugna, halja infernus, sibja cognatio; consequenter etiam ludja facies, plapja via, skalja later, sulja planta pedis, vipja corona, vinja pascuum, banja vulnus.

Sic declinantur: nidva craticula, ubizva porticus, saliþvos plur. tant. diversorium, triggva foedus, fijaþva inimicitia, frïaþva dilectio.

====VOCALICA DECINATIO SECUNDA.

Radic. vocalis i.

a. Masculinum.====

Ad ejus normam declinantur: ands terminus, arms brachium, bansts horreum, barms sinus, gards domus, gasts hospes, gadrauhts miles, hups femur, juggalauþs adolescens, laists vestigium, mats cibus, muns cogitatio, saggvs canticum, sauþs oblatio, slahs plaga, staþs sedes, bruþfaþs sponsus, hundafaþs centurio, frasts, puer.

«Annotatio 1.---Vocabula, quorum radix in s vel r desinit, s terminationis non accipiunt: urruns oriens (gen. urrunsis), baur natus.

«Annotatio 2.---Quod autem in vocabulis, quorum non reperitur pluralis, incertum sit, utrum ad hanc vel ad praecedentem declinationem pertineant, jam supra (§ 66, annot. 1) animadversum est.»

Aliud hujus formae vocabulum nusquam occurrit.

====b. Neutrum.

Deest.

c. Feminnium.====

<a name=0957> Sic declinantur: aihts res, ajukduþs aeternitas, alþs senectus, arbaiþs labor, asans messis, gabaurþs nativitas, usbeisns exspectatio, andabauhts pretium redemptionis, faurbauhts redemptio, anabusns auris, allbrunsts holocaustum, bruþs nurus, ïnnagahts introitus, fragifts mutuatio, gagrefts mandatum, grids passus, gaits capra (nam juxta felicem Massmanni conjecturam Neh. V, 18 gaits ·a· loco gaitsa, quod in textu et in glossario induximus, legendum est) dails pars, dauhts convivium, dauns odor, missadeds scelus, dulþs festum, usdrusts via ardua, qens mulier, gaqumþs conventus, haurds porta, andahafts responsum, haifsts rixa, gahugds cogitatio, þaurfts indigentia, gaþlaihts consolatio, gakusts probatio, gakunds persuasio, gakunþs apparitio, lists dolus, fralusts detrimentum, mahts potentia, magaþs virgo, gamainduþs communio, gamainþs ecclesia, managduþs multitudo, turba, mikilduþs magnitudo, gamunds memoria, nauþs necessitas, andanumts acceptatio, ganists salus, garehsns ordinatio, urrists resurrectio, rohsns vestibulum, gasahts vitium, ïnsahts narratio, frisahts imago, sokns disquisitio, manaseþs mundus, sauhts contagio, siuns facies, gaskafts creatio, slauhts immolatio, taikns signum, gataurþs destructio, ustauhts consummatio, vaihts res, usvahsts incrementum, usvaurhts justitia, fravaurhts peccatum, vens spes, vailavizns sustentatio, vists scientia, vunns dolor, vrohs accusatio, fadreins genus, faheþs pax.

«Annotatio 1.---Huc referenda sunt etiam verbalia in -eins, in hoc tantum particularia, quod in nominativo plur. in -os, et in genitivo plur. in -o desinant, ex. gr.: galaubeins fides, daupeins baptisma, anastodeins principium, naiteins calumnia, bisauleins macula. Necnon et in dativo plur. terminatio -om pro -im per exceptionem occurrit in unkaureinom Cor. II, II, 9. Quoad verbalia in -ons, ut mitons cogitatio, laþons invitatio, salbons unguentum, sunjons justificatio, regulariter declinari videntur, occurrit saltem nominativus plur. mitoneis Mc. VII, 21, genitivus mitone Eph. II, 3, sed etiam mitono Rom. XIV, 1. Eo etiam modo flecti videntur verbalia in -ains, ut bauains habitatio, þulains patientia, libains vita, lubains spes, etc., quorum tamen non occurrit nisi genitivus plur. þulaine Cor. II, I, 5 sqq.

«Annotatio 2.---Post s radicale s terminationis in nominativo sing. rejicitur, ex. gr.: garuns via, gen. garunsais, los sors, afstass divortium, usstass resurrectio, anaqiss calumnia, gaqiss, þiuþiqiss, etc. Vaurts vero s in singulari (gen. vaurtsais) retinet, rejicit autem in plurali (vaurteis).

«Annotatio 3.---Haims pagus declinatur in singulari ad instar praesentis declinationis, in plurali autem ad instar prioris (nom. haimos, etc).

«Annotatio 4.---De genitivo plur. fravaurhti Rom. VII, 5 loco fravaurhte vid. ubi de sonis § 23, 4.

«Annotatio 5.---Vocabulorum ahaks columba, astaþs veritas, grets fletus, krusts crepitaculum, sauls columna, staks macula, bistugqs offensio, fulleiþs plenitudo, genus dubium est, licet probabiliter huc referenda sint. De midumai Mc. III, 2 etc., potest nominativus <a name=0958> midums, ad instar secundae, vel miduma ad instar primae declinationis flecti.»

====VOCALICA DECLINATIO TERTIA.

Radic. vocalis u.

a. Masculinum.====

Sic declinantur: airus nuntius, auhjodus tumultus, auhsus hos, asilus asinus, gabaurjoþus concupiscentia, dauþus mors, giþus uter (uteri), haidus modus, hairus gladius, hallus rupis, hliftus latro, huhrus fames, þaurnus spina, kintus obolus, kustus probatio, kubitus lectum, liþus membrum, lustus concupiscentia, luftus aer, magus puer, maihstus stercus, manniskodus humanitas, sakkus saccus, sidus mos, skadus umbra, skildus clypeus, tunþus dens, vahstus incrementum, vairdus diversorium, valus baculus, vandus virga, flagellum, viþrus agnus, vintrus hiems, vulþus gloria, vratodus iter, fairwus mundus, fotus pes; et insuper substantiva derivata in -assus, ut ïbnassus similitudo, ufarassus superabundantia, blotinassus reverentia, gudjinassus praesbyteratus, sacerdotium, drauhtinassus stipendium, etc. vid. § 148 ff).

«Annotatio 1.---Incerti generis sunt qairnus pistrinum, ulbandus camelus, flodus fluctus, gredus fames, leiþus sicera (gall. cidre germ. Obstwein), necnon et vocabula in -odus finita.

«Annotatio 2.---De hujus declinationis u frequenter in au commutato vid. ubi de sonis § 29, 3.»

Sic declinantur assarjus denarius, drunjus sonus.

«Annotatio.---Forma pluralis probari nequit, quae verisimiliter sonaret stubjus, stubjuns, stubjum, stubjive (stubive? Grimm. I, 601).»

b. Neutrum.

Sic declinatur etiam gairu flagellum.

c. Femininum.

Sic declinantur: asilus asina, kinnus genae, vriþus grex.

====VOCALIA DECLINATIO QUARTA.

Radic. vocalis r.

a Masculinum.====

Sic declinatur quoque fadar pater.

====b Femininum. § 84. Forma radicalis -r: DAUHTR.====

Declinatur prorsus masculini ad instar.

Hanc declinationem sequuntur etiam dauhtar filia, svistar soror.

VOCALICAE DECLINATIONIS ANOMALA.

§ 85. Ad vocalicam declinationem pertinent etiam nonnullae vocabulorum classes, quae licet in quibusdam casibus naturam vocalicam deperdant et consonanticam radicem manifeste sapiant, in aliis tamen casibus, praesertim in compositionibus, habent, quo forma radicalis reipsa vocalica dignoscatur, ita ut tanquam species consonaticae declinationis immerito cogitarentur.

a. Masculinum.

Sic declinantur substantiva e participiis activis derivata: daupjands baptistus, hatands osor, merjands praedicator, nasjands salvator, bisitands vicinus, talzjands doctor, allvaldands omnipotens, fraveitands ultor, fijands hostis, inimicus, frijonds amicus, fraujinonds dominator, midumonds mediator.

«Annotatio.---Ad hanc declinationem pertinet etiam menoþs mensis, a quo sequentes casus probari possunt: sing. nom. menoþs Luc. I, 36, dat. menoþ Luc. I, 26, gen. menoþs Neh. VI, 15; plur. acc. menoþs Luc. I, 24, 56, dat. menoþum Gal. IV, 10. Hinc voc. et acc. sing. menoþ, gen. plur. menoþe cogitandi sunt.»

b. Femininum.

Sic declinantur: alhs templum, brusts pectus, dulþs festum, mitaþs mensura, miluks lac, nahts nox, spaurds stadium, vaihts res, negotium.

«Annotatio.---Dulþs et vaihts regulariter etiam declinantur: gen. dulþais, vaihtais, etc. Nahts habet in dat. plur. nahtam Mc. V, 5.

B. CONSONANTICA DECLINATIO.

§ 88. Nonnullis casibus consonantica declinatio animadvertenda est, sic:

1) Nominativus sing. n finale radicalis formae rejicit.

2) Vocativus sing. nominativo similis est.

3) Accusativus sing. nudam radicis formam exhibet, excepto tamen neutro, quod juxta regulam nullas patientem exceptiones, accusativum nominativo congruentem habet.

4) Dativus sing. a hujus casus proprium deperdidit quod tamen prius aderat, ut ex a praecedente syllaboe formativoe debilitato in i patet.

5) Genitivus sing. s ad radicalem formam immediate connectit, a syllabae formativae in i debilitato.

6) Nominativus plur. masc. et fem. radicali formae s praeponit, cujus loco neutrum a adhibet, producta vocali syllabae formativae.

7) Vocativus et accusativus plur. semper sunt nominativo congruentes.

8) Dativus plur. in m desinit, rejecto n radicalis formae.

9) Genitivus plur. in masc. et neutr. e, in fem. o ad radicalem formam adjicit.

a. Masculinum.

Sic declinantur: halsagga cervix, aha sensus, ahma spiritus, amsa humerus, ara aquila, atta pater, blinda caecus, bloma flos, brunna puteus, broþrahan plur. tant. fratres, fauragagga praesul, praesidens, galga crux, garda stabulum, gibla pinaculum, guma homo, gadaila participator, gadauka hospes, drakma drachma, drobna seditio, hiuhma turba, gahlaiba socius, hliuma auris, auditus, unhulþa malignus (spiritus), hoha aratrum, uzeta praesepe, galaista comes, manleika imago, galeika concorporale, usliþa paralyticus, liuta hypocrita, lofa manus arida, magula parvulus, maimbrana pergamen, malma arena, mela modius, mena luna, milhma populus, ganauha sufficientia, nuta captor, nota puppa, gajuka socius, garazna vicinus, sinista maxime natus, gasinþa socius, skula debitor, skuggva speculum, smakka ficus, snaga vestis, sunna sol, sparva passer, spilla praedicator, spyreida sporta, gataura fissura, vaihsta angulus, gavaurstva <a name=0961> cooperator, veiha presbyter, fana pannus, fula plenitudo; et formationes in -ja: aurtja hortulanus, arbja haeres, baurgja civis, bandja captivus, fauragaggja oeconomus, ïngardja inquilinus, gauja accola, gudja sacerdos, vaidedja malefactor, afdrugkja, veindrugkja ebriosus, bihaitja rixosus, dulgahaitja creditor, haurnja buccinator, hlija tabernaculum, afetja estor, kasja figulus, manamaurþrja homicida, newundja proximus, arbinumja haeres, unkja uncia, gasinþja socius, skattja nummularius, skilja carnifex, sviglja tibicen, timrja lignarius faber, vaurstvja operarius, vardja custos, vilja voluntas, faskja fascia, fiskja piscator, frauja dominus.

«Annotatio 1.---Incertae sunt declinationis maþa vermis, skeima lucerna.

«Annotatio 2.---Auhsa bos, et aba homo habent in genitivo plur. auhsne Luc. XIV, 19 et abne Cor. I, XI, 3, 4, in dativo plur. abnam Eph. V, 22. Hic quoque a syllabae formativae rejectum est et consequentem a terminationis in dativo plur. servatum, coll. § 88, 8.»

b. Neutrum.

Sic declinantur: augo oculus, aldomo senex, auso auris, barnilo parvulus, augadauro fenestra, þairko foramen, kaurno frumentum, qiþlo sermo, gajuko socius, siglo sigillum.

«Annotatio.---Namo nomen et vato aqua, quemadmodum masculina auhsa et aba (§ 89, annot. 2), a syllabae formativae in plurali rejiciunt: nom. et acc. namna Mc. III, 17; Luc. X, 20; Phil. IV, 3, dat. vatnam Mth. VIII, 32; Luc. VIII, 25.»

c. Femininum.

Sic declinantur: aglo afflictio, azgo cinis, anno stipendium, armaio eleemosyna, avo avita, bandvo signum, brinno febris, gatvo via, faihugeiro aviditas, dauro porta, hraivadubo turtur, driuso praecipitium, qino mulier, haiþno ethnica, heito febris, hnuto flagellum unhulþo malignus, þaho argilla, þeiwo tonitru, ïnilo excusatio, kalbo juvenca, klismo cimbalum, ïnkilþo praegnans, gravida, broþralubo charitas proximi, gamarko vicinia, mammo caro, gamaitano concisio, malo tinea, mavilo puella, mizdo merces, gajuko similitudo, uthvo mane, garazno vicina, reiro tremor, vinþiskauro pala, sunno sol, stairno astrum, stairo sterilitas, svaihro socrus, trigo luctus, vairilo labium, vahtvo custodia, dauravardo janitoria, viko hebdomas, <a name=0962> vinno dolor, vruggo tendiculum, fauho vulpes, usfarþo exitus, fullo plenitudo, waþo spuma; necnon et formationes cum -jo: arbjo haeres fem., brunjo lorica, ïddaljo praecipitium, heþjo cubile, ïumjo turba, kalkjo pellex, mitadjo mensura, niþjo germana, raþjo numerus, garunjo fluxus aquae, sakjo rixa, snorjo nurus, tainjo cophinus, gatimrjo aedificatio, vaihjo pugna.

Sic declinantur: aglaitei impudicitia, aiþei mater, unagei intrepiditas, gaaggvei coarctatio, airzei error, audagei beatitudo, ïnahei disciplina, bairgahei regio montana, bairhtei manifestatio, baitrei amaritudo, barniskei puerilitas, baurei, baurþei onus, balþei audacia, usbeisnei patientia, bleiþei mansuetudo, braidei latitudo, gairnei desiderium, gaitei capra, gaurei moestitia, gabei divitiae, gagudei pietas, gastigodei hospitalitas, daubei induratio, usdaudei zelus, filudeisei astutia, digrei abundantia, diupei profundum, undivanei immortalitas, drugkanei ebrietas, qairrei dulcedo, mansuetudo, lausqiþrei jejunium, hauhhairtei superbia, harduhairtei duritia cordis, armahairtei misericordia, viljahalþei beneplacitum, hauhei altitudo, profunditas, handugei sapientia, hlutrei puritas, hrainei mundities, hropei clamor, þaurstei sitis, þramstei locusta, þvairhei ira, kilþei uterus, niuklahei pusillanimitas, laggei longitudo, latei molestia, anþarleikei diversitas, analaugnei absconditum, liuhadei illuminatio, liutei dolus, magaþei virginitas, marei mare, vajamerei blasphemia, mikilei eminentia, laggamodei longanimitas, mukamodei mansuetudo, mundrei scopus, naqadei nuditas, garaihtei justitia, selei bonum, unselei malum, siukei morbus, gaskaidei divisio, distinctio, guþaskaunei divina forma, usstiurei luxuria, unsverei infamia, allsverei simplicitas, sviknei castitas, svinþei potentia, filuvaurdei multiloquium, vaurstvei virtus, unvammei sinceritas, balvavesei iniquitas (κακἱα Cor. I, V, 8 est in glossario adjiciendum), varei astutia, hindarveisei dolus, anaviljei modestia, vrekei persecutio, veitvodei testimonium, ainfalþei simplicitas, faurhtei metus, usfilmei stupefactio, ufarfullei superabundantia, gafraþjei modestia, frijei libertas, frumadei primatus, frodei prudentia, faihufrikei avaritia, wairnei calvarium.

ANOMALA.

§ 93. Cum anomala, quae ad varias declinationes spectant, jam suo quaeque loco fuerunt subjecta, ea nunc tantum hic remanent, quae, ad nullam declinationem in particulari accedentia, id praesertim habent irregulare, quod defectiva sint, id est, nonnullis communibus casibus careant, quibus partim casus ad aliam formam radicalem mutuando supplent. Hujusmodi vocabula sunt:

1) Manna homo, quod suos casus tum ex radice <a name=0963> MANNA, tum ex radice MAN efformat, sequenti modo:

2) Eodem modo fon, neutr. ignis, in singulari tantum occurrens, suos casus a radicibus FONA et FUNAN:

3) Fadrein, quod, licet juxta formam, neutrum sit singulare, in nominativo et accusativo ut masculinum plurale usurpatur, ex. gr.: þai fadrein Joan. IX, 20, þans fadrein IX, 18. Loco caeterorum casuum regularis plur. fadreina (Cor. II, XII, 14) communius adhiberi videtur, ex. gr.: fadreinam Col. III, 20; Tim. II, III, 2. Unde quaeri potest, utrum fadrein, ut in glossario scribitur, proprie indeclinabile, an potius tanquam defectivum habendum sit.

DECLINATIO NOMINUM PROPRIORUM ET PEREGRINORUM.

§ 94. Horum nominum et vocabulorum declinatio peculiare requirit examen. Quamvis enim gothus peregrinam graecorum vocabulorum formam quandoque intactam retinuerit, ea tamen quandoque etiam gothicorum vocabulorum ad instar flectere conatus est: hinc eorum deflexionem ab assueta forma praetermittere nefas. Jam vero juxta gothicas declinationes ordinantur, ut sequitur.

====A. VOCALIA DECLINATIO.

1. Radic. vocalis a. a. Masculinum.

α Forma radicalis -a:====

Hanc formam sequuntur peregrina vocabula numero plurima, ut: abjaþar, aibair, abraham, adam, bailiam, bauaus, daveid, ïakob, ïsak, ïsrael, ïosef, kaisar, lod, moses, saulaumon, seimon, siloam, fanuel, etc., eo tamen discrimine, quod ad nominativum s non adjiciant. Idem dicendum est de gothico nomine viljariþ in documento neapolitano.

β. Forma radicalis -ja:

Laivveis, lyddomaeis, (mailkeis, Luc. III, 24), naitofateis, praizbytaireis, saudaumeis

b. Femininum.

Eo modo declinantur non pauca nomina et vocabula peregrina, ut akaja, antiaukia, asia, galatia, dalmatia, ïairusaulyma, kileikia, lauïdja, makidona vel makidonja, paurpura, seidona, syria, trauada, tyra, filippa, etc.; quae tamen in genitivo terminationem -ais loco -os, recipiunt, ex. gr.: asiais Cor. I, XVI, 19, kileikiais Gal. I, 21. Regularius ïairusaulymos apud Luc. II, 38 occurrit. Synagoge e contrario, quod alias consonanter flectitur, genitivum synagogais apud Luc. VIII, 41 <a name=0964> et Joan. IX, 21 habet; dativus autem lauïdja Tim. II, I, 5 mendum est librarii pro lauïdjai.

====2. Radic. vocalis i. Masculinum.====

Eo modo tantum flectuntur nomina gentilitia, ut saur Syrus, dat. plur. saurim Luc. II, 2, praesertim in plurali: makidoneis, rumoneis, seidoneis, saudaumeis (Luc. XVII, 29), galateis, ïairusaulymeis. Nonnulla etiam in nominativo sing. graecam terminationem es habent: ïsraeleites, samareites, ïairusaulymeites.

====3. Radic. vocalis u. Masculinum.====

Huc referenda sunt vocabula numero plurima, ut aggilus, aipiskaupus, aifaisius, akajus, alfaius, apaustaulus, barþaulaumaius, gaddarenus, gairgaisainus, galatius, galeilaius, zaibaidaius, zakkaius, haibraius, ïakobus, ïaurdanus, ïudaius, kaurinþius, nikaudemus, paitrus, pavlus, peilatus, saddukaius, seimonus, teibairius, teimauþaius, teitus, fareisaius, filippisius, etc. Hoc tamen est animadvertendum, quod nominativum plur. in -eis, genitivum plur. in -e efforment, ex. gr.: apaustauleis, apaustaule, ïudaieis, ïudaie, his tantum exceptis, quae in singulari in -ius desinunt, ut aifaisius, kaurinþius, filippisius, quaeque in nominativo plur. eodem hoc modo sonant. Datur etiam nominativus plur. aggiljus Mc. XII, 25; Luc. II, 15; Rom. VIII, 38 cum aggileis Mc. I. 13. Quaedam in nominativo sing. es quoque loco us accipiunt, ut praufetes Mc. VI, 15; XI, 32, ïskariotes Joan. XII, 4, qua nova terminatione ad supra memorata ïsraeleites, samareites, ïairusaulymeites acccdunt. Dativus ïohannau Luc. IX, 9 a ïohannes pariter efficitur

«Annotatio.---Ad vocalicam declinationem pertinent, licet nulli peculiari formae subjiciantur, sequentia: ano, gen. anos; helei, gen. heleis; naggai, gen. naggais; herodes, dat. heroda, gen. herodes vel herodis; ïohannes, acc. ïohannen (ïohanna Mc. I, 19), dat. ïohanne, ïohannen et ïohannau Luc. IX, 9, gen. ïohannes vel ïohannis. Probabiliter taitrarkes, jannes, mambres, airmogaineis simili modo sunt flectenda.»

====B. CONSONANTICA DECLINATIO. a. Masculinum.====

§ 95. Quae huc arcessenda sunt abia, aimmeira, barakeia, helia, þymiama, kajafa, kusa, papa, resa, satana, etc., plane regulariter declinantur, hoc tantum excepto, quod plura graecorum ad instar in nominativo sing. s accipiant, ut aipafras, andraias, annas, barnabas, esaeias, zakarias, helias, þomas, ïairaimias, ïudas, lukas, tobeias, satanas, etc. Sic se habet etiam nomen gothicum sunjaifriþas.

Juxta hanc quoque declinationem plurima flectuntur feminina, ut aiodia, beþania, gaiainna, maria, marþa, samaria, sarra, et probabiliter alia plura, ut aivva, raibaikka, priska, susanna, saudauma, etc. Pariter occurrit accusativus plur. aipistulans Neh. VI, 17, 19 ab aipistule. Ex dativo herodiadein (pro herodiadin?) Luc. III, 19 et genitivo herodiadins Mc. VI, 17, 22 conjicere licet nominativum <a name=0965> herodiada, cujus tamen loco herodias solemnius fuisse videtur, vid. ad Mc. VI, 19.

====b. Femininum. α Forma radicalis -on:====

Damasko, eikaunio, kaurinþo, aifaiso, ïaireiko, psalmo, aikklesjo, skaurpjo, laiktjo, kavtsjo.

β. Forma radicalis -ein:

Beþsfagei, aipiskaupei, praizbytairei. Quaedam vocabula, graecam terminationem e habentia, hanc juxta declinationem caeteros casus efformant, sic synagoge, acc. synagogein Luc. VI, 6; VII, 5, dat. synagogein Luc. IV, 16, 20; aipistaule, acc. aipistaulein Rom. XVI, 22, dat. aipistaulein Cor. I, V, 9, dat. plur. aipistaulem (loco aipistauleim) Thess. II, III, 17; paraskaive, acc. paraskaivein Mth. XXVII, 62; syntyke, acc. syntykein Phil. IV, 2. Simili modo dativi daikapaulein Mc. V, 20 et ïairaupaulein Col. IV, 13 a daikapaulis, ïairaupolis derivantur.

«Annotatio 1.---Alios casus synagoge irregulariter efficit: gen. sing. synagogais Luc. VIII, 41; Joan. IX, 22; dat. plur. synagogim Mc. I, 39; Luc. IV, 44.

«Annotatio 2.---Nonnulla masculina, quorum nominativus in -n desinit, ut feminina hujus declinationis flectuntur: symaion, gen. symaions Luc. III, 30; aharon, gen. aharons Luc. I, 5; ammon, gen. ammons Luc. III, 25; apaullon (apaullo?), acc. apaullon, Cor. I, XVI, 12, dat. apaullon IV, 6, gen. apaullons I, 12; addein (addei?), gen. addeins Luc. III, 28; mailkein (mailkei?) gen. mailkeins III, 28; nerin, gen. nerins III, 27. Necnon forsan et ïoanan et naiman.

«Annotatio 3.---Pari modo etiam flectitur ïairusalem: acc. ïairusalem Luc. II, 22, dat. ïairusalem Mc. XI, 1, gen. ïairusalems Neh. VII, 2, 3.»

§ 96. In nonnullis tamen casibus graecam declinationem retinuit Gothus:

Sing. nom. huc praeter nomina supra citata in -as, <a name=0966> -es et e etiam adducenda sunt magdalene, salome; praufeteis (προφῆτις); herodias.

Acc. Iudaian Luc. II, 4; Joan. VII; zeloten Luc. VI, 15, ïskarioten Mc. III, 19; Luc. VI, 16, kananeiten Mc. III, 18, ïohannen Mth. XI, 7; Mc. V, 37, paintekusten Cor. I, XVI, 8, synagogen Mc. I, 21 et fortasse etiam quae supra memoravimus cum ei loco e (coll. § 30, 3) aipistaulein, paraskaivein, synagogein, syntykein; byssaun Luc. XVI, 19, teitaun Cor. II, II, 13; VIII, 6, alabalstraun Luc. VII, 37; praitoriaun Mc. XV, 16; Joan. XVIII, 28; coll. kaurbanaun Mth. XXVII, 6; seimona Mc. III, 18; XV, 21.

Dat. aivneika Tim. II, I, 15, arabia Gal. IV, 25, idumaia Mc. III, 8, ïudaia Luc. III, 1; Cor II, I, 16; ïaurdane Mc. I, 5, 9, ïohanne Mth. XI, 4, 11, mose Mc. IX, 4, 5, magdalene Mc. XVI, 9 (et etiam fortasse synagogei Joan. XII, 42 loco synagoge); gazaufilakio Joan. VIII, 20; faraoni Rom. IX, 17.

Gen. Areimaþaias Mth. XXVII, 57; Mc. XV, 43 beþanias Joan. XI, 1, galeilaias Mc. I. 9, 28, ïudaias Mc. X, 1; Luc. I, 5; ïturaias Luc. III, 1, kaisarias Mc. 8, 27; daikapaulaios Mc. VII, 31; synagogeis Luc. VIII, 41 (nisi hic synagogais legendum sit).

Plur. nom. Israelitai Rom. IX, 4; kretes Tit. I, 12; hairaiseis Gal. V, 20.

Acc. aromata Mc. XVI, 1.

Dat. lystros Tim. II, III, 11 (nisi forsan lystron legendum sit, cum g alias Gothus, excepto aþeineis Thess. I, III, 1, nusquam urbis nomen ut plurale tantum usurpaverit.

«Annotatio.---Quaedam nomina ab hebraeo sermone imprimis petita, sunt gothice, sicut et graece, indeclinabilia, ex. gr.: aai, abeilem, aileisabeþ, beþlaihaim, gainnesaraiþ, ïuse, kafarnaum, nazaraiþ, sabbato, sion; necnon et vocabula ab hebraïco vel graeco fonte hausta aiffaþa, amen, anaþaima, kaidron, kaurban, laigaion, manna, maran aþa, paska, raka, taleiþa kumei, osanna, etc.»

===II. DE ADJECTIVO.
(Coll. Welman, Das gothische Adjectivum, Stettin 1835.)===

<a name=0965>

<a name=0965> § 97. In declinatione adjectivi eadem fere ac in declinatione substantivi redeunt consideranda; triplex scilicet primo evolvitur pro triplici generum numero; subdividitur deinde in vocalicam et consonanticam declinationem, et tandem varias subit affectiones, prout ejus radicalis forma una trium vocalium a, i vel u desinit. Id autem animadvertas, quod adjectiva in i non tam substantivis simili radice gaudentibus <a name=0966> (§ 75 sqq.) quam subtantivis in a cum i praecedente (§§ 67, 70, 73) respondeant, ita ut forsan meliori jure radicalis forma -ja illis attribueretur. Caeterum adjectivo casus sunt et numerus sicut et substantivo. Nunc vero ratione habita terminationum nominativi, sequens generalis tabula exaratur:

A. VOCALICA DECLINATIO.

<a name=0967>

§ 98. 1. Radicalis forma -a: GODA.

Sic declinantur: abrs fortis, agls turpis, ïnahs prudens, unairkns impius, framaldrs aetate provectus, alls omnis, arms miser, bairhts manifestus, baikrs amarus, bauþs mutus, biuhts assuetus, blinds caecus, braids latus, gaurs tristis, afguds impius, gaguds pius, gods bonus, -dogs -duanus <a name=t6296><a href=#n6296>[6296]</a> daubs stupidus, usdauds sollicitus, diups profundus, dumbs mutus, dvals fatuus, gadobs decorus, lausquiþrs jejunus, hafts affectus, haihs luscus, -hairts -cors <a name=t6297><a href=#n6297>[6297]</a>, ushaists egenus, halbs dimidius, halks miser, halts claudus, hauhs altus, hauns humilis, hanfs debilis <a name=t6298><a href=#n6298>[6298]</a>, hulþs propitius, hlutrs purus, gaþaurbs modestus, þaurfts necessarius, þarbs necessarius, þarihs impexus, novus, hauhþuhts, mikilþuhts superbus, þvairhs iracundus, ïbns simplex, ïbuks retrorsus, kalds frigidus, niuklahs recens natus, aljakuns alienus, etc., airþakunds terrestris, etc., kunþs notus, etc., laggs longus, samalauds aequalis, similis, etc., lasivs infirmus, lats piger, unleds pauper, galeiks similis, etc., fralets manumissus, liubs dilectus, galaubs, galubs pretiosus, etc., galings mendosus, liuts simulator, uslukns reclusus, lustusams desideratus, mahts possibilis, gamaids infirmus, impotens, untilamalsks protervus, friaþvamilds pius, naqaþs nudus, ganohs sufficiens, andaneiþs adversarius, andanems acceptus, juggs juvenis, garaids constitutus, raihts rectus, rauds ruber, unmanariggvs immansuetus, rums spatiosus, gariuds verecundus, urrugks reprobatus, saþs saturatus, unandsoks impugnabilis, siuks aegrotus, skulds debitus, gaskohs calceatus, slaihts planus, smals parvus, snutrs prudens, aglaitgastalds turpe lucrum sectans, stamms mutus, svarts niger, svers honoratus, svikns innocuus, svinþs fortis, tils opportunus, untals stultus, triggvs fidelis, unvahs irreprehensibilis, anavairþs futurus, andvairþs praesens, viþravairþs oppositus, vairþs dignus, vans deficiens, defectus, lausavaurds vaniloquus, etc., handuvaurhts manufactus, etc., gavaurts radicatus, vars sobrius, veihs sanctus, vilvs rapax, gavamms impurus, unvamms immaculatus, ïnvinds perversus, unvits inscius, fullavits perfectus, vulþrs potior, <a name=0968> vunds vulneratus, vods insanus, fagrs utilis, -falþs plex <a name=t6299><a href=#n6299>[6299]</a>, faurhts timidus, gafaurs dispositus, unfaurs garrulus, þrutsfills leprosus, fulls plenus, froþs prudens, faihufriks avarus, gawairbs jungibilis, etc., weihts levis, unweils continuus, weits albus; ahmeins spiritualis, airþeins terrenus, aiveins aeternus, barizeins hordeaceus, gulþeins aureus, eisarneins ferreus, þaurneins spineus, leikeins corporalis galaubeins fidelis, liuhadeins lucidus, muldeins pulvereus, pistikeins pisticus, riqizeins tenebrosus, seiteins quotidianus, silubreins argenteus, staineins lapideus, triveins ligneus, filleins pelliceus; unaivisks inconfusibilis, barnisks parvulus, gudisks divinus, haiþivisks sylvestris, mannisks humanus, funisks igneus; ansteigs gratus, usbeisneigs longanimis, gabeigs dives, hroþeigs victor, þiuþeigs bonus, laiseigs aptus ad docendum, listeigs astutus, mahteigs potens, andanemeigs curans, uhteigs otiosus, sineigs senex, gavairþeigs pacificus, vaurstveigs efficax, gavizneigs laetus, audags beatus, gredags famelicus, unhunslags non libans, manags multus, modags iracundus, vulþags nobilis; unbarnahs filiis orbatus, stainahs petrosus, vainahs miser, vaurdahs litteralis; handugs sapiens, uhtiugs otiosus; leitils parvus, mikils magnus, ubils malus; unfairins, usfairins inculpatus, fulgins absconditus; samasaivals unanimis; skaþuls noxius; ainakls unicus, derelictus.

«Annotatio 1.---Adjectiva quorum radix in s desinit, s terminationis in nominativo sing. masc. ad instar substantivorum rejiciunt: gaqiss consentiens, hlas laetus, laus vacuus, sves particularis, ungatass inordinatus, usviss vanus, hindarveis dolosus, etc., unvis incertus.

«Annotatio 2.---Dubitatur utrum, radice in v terminata, hoc post i et a veniens in u, quemadmodum pro substantivis contingit, in nominativo sing. masc. et neutr. convertatur, et qius, faus, usskaus, aut favs, usskavs, ut ea glossarium exhibet, legenda sint. Immutatum autem v syllabae derivativae remanet in lasivs Cor. II, X, 10.

«Annotatio 3.---R autem praecedente, subsistit in nominativo sing. masc. s radicale, ex. gr.: svers, vars, gaurs, excepto tamen anþar alius

«Annotatio 4.---Vocativus casus nonnisi raro in vocalica forma et in singulari tantum occurrit: masc. bauþs Mc. IX, 25, fem. audahafta Luc. I, 28; alias consonantica forma potissimum usurpatur.

«Annotatio 5.---Forma nominativi et accusativi s. neutr. in ata cum forma apocopata vicissim usurpatur, ex. gr.: nom. allata Mth. V, 18, 30, veihata Rom. VII, 12, acc. daubata Mc. VIII, 17, mikilata Mc. XIV, 15, vairþata Luc. III, 8, juggata Mc. II, 22, svaleikata Mth. IX, 8, hauhata Luc. IV, 5, cum all Mth. VII, 19; Phil. III, 8, mikil Mc. IV, 39, 41. wirþ Cor. I, XVI, 4, jugg Luc. V, 39, svaleik Luc. IX, 9, hauh Mc. IX, 2.

§ 99. 2. Forma radicalis -i: SUTI mitis, HRAINI purus, NIVI novus, VILþI silvestris.

<a name=0969> In hac declinatione, circa formam nominativi sing. ex qua accusativus et genitivus partim derivant, major versatur difficultas, quippe quae non satis frequenter appareat, ut tuto de ea lex generalis feratur. Ut ut est, sequentes sint animadversiones:

1) Masculinum:

a) Pristina forma in -is fuisse videtur, ex qua tum detractione, tum productione reliqui educuntur casus; jam vero haec forma non jam amplius occurrit, nisi in airknis sanctus et sutis mitis Tim. I, III, 3 (navis mortuus Rom. VII, 8). Equidem adesse potest in airzis falsus, analaugnis absconditus, unnutis inutilis, vailameris laudabilis, etc., sed pro ea etiam airzeis, analaugns, unnuts, vailamers adhiberi potuit;

b) Ï finale deest in hrains mundus Mth. VIII, 3, aljakuns alienus Rom. XI, 24, gamains socius Rom. XI, 17, gafaurs modestus Tim. I, III, 2, andanems acceptus Luc. IV, 24, bruks utilis Tim. II, IV, 11 (bleiþs benignus Luc. VI, 36; Tit. I, 8), nec non et ubi vocalis longa vel diphthongus in radice praecedit, ut sunt: auþs desertus, riurs corrumpibilis, sels bonus, skeirs manifestus, voþs acceptus, vailamers laudabilis, anasiuns visibilis, analaugns absconditus, andasets abominabilis, skauns pulcher, ufaiþs juratus, bireks periclitans, anahaims domesticus, afhaims peregrinus, sleiþs saevus, kaurs gravis, unqeþs ineffabilis, speds tardus, alevs olivarius, usgruds segnis, reiks rex, princeps;

c) I vero in ei dilatatur in alþeis senex Joan. III, 4, vilþeis agrestis Rom. XI, 17; quod fit etiam praecedentibus <a name=0970> duabus consonantibus, quarum prior liquida est, ut fairneis senex, airzeis falsus, mildeis mollis, tener, ïngardeis inquilinus. Eadem terminatio etiam probabiliter adhibetur, quemadmodum in substantivis, ubi brevis syllaba formativa praecedit, ex. gr.: framaþeis alienus, qua de re tamen non exstat argumentum. Denique dubium est, utrum dauþubleis vel dauþublis mortalis dicendum sit;

d) Radice vocalice finita, vocalem inter et terminationem j immittitur, ut in niujis novus Cor. I, V, 7, ubillojis malefactus, fullatojis perfectus; vel, cum vocalis radicalis est i, hoc et i terminationis in ei commiscentur, ut in freis liber Cor. I, VII, 21, 22. Sicut niujis etiam undarleijis infimus spectandum est, modo Eph. III, 8 lectio sit legitima.

e) Necnon quando syllaba radicalis brevis est simul et consonantice finita, idem j terminationi praeponitur, ut in sakjis litigiosus Tim. I, III, 3 (nisi hoc sit substantivum), warjis quis Luc. IX, 46; sic insuper in aljis alius, grindafraþjis pusillanimis, samafraþjis unanimis, unkarjis incurius, unsibjis iniquus, gaviljis volens, midjis medius.

2) Neutrum:

a) Quae adjectiva in masculino i rejiciunt, hoc etiam in neutro communiter expungunt, ex. gr.: hrain Mth. VIII, 3, analaugn Mc. IV, 22, unsel Mth. VI, 23, audaset Luc. XVI, 15, gamain Rom. XIV, 14, andanem Luc. IV, 19, bruk Tim. II, II, 21; attamen occurrit etiam vailameri Phil. IV, 8, unde masculinum vailameris concludi potest. Anasium Skeir. II, d ex <a name=0971> novis Castillionaei investigationibus falsa est lectio in anasiun convertenda;

b) Quae in masculino in eis desinunt, neutrum in i formant, ut vilþi Mc. I, 6, h. l.;

c) Quae tandem radicalem syllabam brevem vel vocalice finitam habent, non nisi plena forma -jata probabiliter gaudent, ut niujata Mth. IX, 17.

3) Femininum:

a) Quae in masculino et neutro i rejiciunt, femininum in exemplis saltem praesentibus masculino conveniens habent: sels Cor. I, XIII, 4, skeirs Skeir. IV, b, bruks Tim. I, IV, 8; Skeir. IV, b. Forma voþi Cor. II, II, 15, ad instar substantivorum efformata, unica est et forsan librarii negligentia orta; ut ut est, masculinum voþis supponendum est, ad quod fem. voþi eodem modo refertur, atque neutrum vailameri ad vailameris. Quoad navis Rom. VII, 8, irregulariter constructum esse quemadmodum eodem loco nimands (pro nimandei) constat;

b) Alia hujus declinationis adjectiva terminationem -ja probabiliter habuerunt, quod tamen pro solis niuja Joan. XIII, 34, (acc.) gavilja Cor. I, VII, 12 et frija Rom. VII, 3 certum est.

«Annotatio.---Nonnullorum vocabulorum declinatio indeterminatur, ut airknis Tim. I, III, 3, unairknai Tim. II, III, 2; unmildjai Tim. II, III, 3, friaþvamildai Rom. XII, 10.»

§ 100. 3. Forma radicalis -u: HARDU durus.

Occurrit tantum in nominativo sing. masc., fem. et neutr. et in accusativo sing. neutr., caeteris casibus ex forma radicali i formatis, sic.:

Sic declinantur: aggvus arctus, aglus difficilis, laushandus vacuus, hnasqus delicatus, þlaqus tener, qairrus mansuetus, manvus paratus, tulgus stabilis filufaihus multivarius, þaursus aridus.

B. CONSONANTICA DECLINATIO.

101. Forma radicalis -a:

Eo modo declinantur adjectiva, quorum radicalis forma i- vel -u habet, addito tamen, quod j terminationi praeponatur, ex. gr.: niuja, niujo, niujo; hardja, hardjo, hardjo.

Plurima adjectiva in consonantica tantum forma occurrunt, ex. gr.: usfairina, unfairina inculpatus, usvena sperans, usfilma perterritus, ushaista pauper, alaþarba indigens, inops, unvita inscius, fullavita perfectus, ïngardja inquilinus, usgrudja segnis, unkarja incurius, svultavairþja morti proximus, moribundus.

«Annotatio.---Ab ainaha unicus, femininum ainoho irregulariter efformatur.»

ADJECTIVORUM GRADUS INTENSIVI.

§ 102. Quomodo adjectivorum efficiantur gradus intensivi, ubi de vocabulorum formatione quaestio erit, explanabitur (vid. § 151), eorum nunc declinatio nobis est tantum exponenda.

1) Comparativus semper consonantice flexus, in masculino et neutro ad instar adjectivorum primae declinationis, in feminino autem cum terminatione ei, ut substantiva managei, etc., juxta sequens paradigma declinatur:

Veteres comparativi (§ 151) in -uma, ut auhuma altior, aftuma ultimus (hinduma postremus), hleiduma laevus, ïftuma sequens, ïnnuma intimus (speduma ultimus), fruma prior, primus, consonanticam tantum formam habent et femininum cum terminatione ei pariter efformant, sic ex. gr.: fruma, neutr. frumo, fem. frumei, etc.

2) Superlativus, qui terminationem -ist habet, sive vocalice, sive consonantice flecti potest et ad normam adjectivorum primae declinationis omnino declinatur.

PARTICIPIORUM DECLINATIO.

§ 103. Ad adjectiva quidem habita forma referuntur participia; cum autem in declinatione quaedam praeseferunt particularia, eorum hic meminisse necessum est.

Jam vero participium duplex, activum scilicet et passivum; passivum autem duabus gaudet formis, prout ad verbum prioris vel duarum posteriorum conjugationum pertinet. Participium act., si nominativum et vocativum sing. masc. excipias, consonantice <a name=0973> tantum, participium autem pass. tam vocalice quam consonantice declinatum occurrit. Animadverso insuper, quod participium act. addita terminatione ei, ad instar comparativorum (§ 102, 1) femininum efformet.

1. PARTICIPIUM ACTIVUM.

2. PARTICIPIUM PASSIVUM.

a. CONJUGATIO PRIOR.

b. CONJUGATIO POSTERIOR.

quae more adjectivorum omnino flectuntur.

III. DE NUMERALI.

<a name=0973>

a. CARDINALIA.

§ 104. Tres priores cardinales numeri prorsus sunt declinabiles, caeteri autem ad 19 in genitivo tantum, vel ubi substantive usurpantur, in dativo flectuntur. E decadibus 20 ad 60 omnes suos casus habent, reliquae vero indeclinabiles remanent, hecatontadibus et chiliadibus iterum flectendis.

ut adjectiva regulariter declinatur, unde etiam in plurali occurrit significans unicus Luc. VI, 4.

4 Nom. acc. fidvor, dat. fidvorim Mc. II, 3.

5 fimf.

6 saihs.

7 sibun.

8 ahtau.

9 Nom. acc. niun, gen. niune Luc. XV, 7.

10 taihun.

11 Nom. acc. ainlif, dat. ainlibim Cor. I, XV, 5.

12 Nom. acc. tvalif, tvalib, dat. tvalibim Mc. IV, 10; XI, 11, gen. tvalibe Mc. V, 42; Luc. VIII, 42; Joan. VI, 71.

13 (þrijataihun).

14 fidvortaihun.

15 Nom. acc. fimftaihun, dat. fimftaihunim Joan. XI, 18.

20 tvaitigjus, dat. tvaimtigum Luc. XIV, 31.

30 (þreistigjus), acc. þrinstiguns Mth. XXVII, 3, gen. þrijetigive Luc. III, 23.

40 fidvortigjus, acc. fidvortiguns Mc. I, 13; Luc. IV, 2; Cor. II, XI, 24.

<a name=0974> 50 fimftigjus, acc. fimftiguns Luc. VII, 41; IX, 14. Joan. VIII, 57 (fimtiguns Luc. XVI, 6).

60 saihstigjus, dat. saihstigum Tim. I, V, 9.

70 sibuntehund Luc. X, 17, acc. sibuntehund Luc X, 1.

80 ahtautehund.

90 niuntehund Esdr. II, 16, acc. niuntehund Luc XV, 4, gen. niuntehundis Luc. XV, 7.

100 taihuntaihund (taihuntehund).

200 tvahunda, dat. tvaimhundam Joan. VI, 7.

300 þrijahunda.

500 fimfhunda, dat. fimfhundam (fifhundam) Cor I, XV, 6.

900 niumhunda.

1000 þusundi, femininum est et semel (Esdr. II, 15) neutrum.

2000 tvos þusundjos Mc. V, 13 et tva þusundja Esdr. II, 15.

3000 ·g· þusundjos Esdr. II, 35

4000 fidvor þusundjos Mc. VIII, 9, dat. fidvor þusundjom Mc. VIII, 20.

5000 fimf þusundjos Luc. IX, 14; Joan. VI, 10, acc fimf þusundjos Skeir. VII, b, dat. fimf þusundjom Mc. VIII, 19.

10000 taihun þusundjos, dat. taihun þusundjom Luc. XIV, 31.

20000 tvaitigjus þusundjo Luc. XIV, 31.

«Annotatio.---Pro bino numero datur insuper determinatum bai uterque, ambo, cujus sequentes occurrunt formae: Masc. nom. bai Luc. VI, 39; Eph. II, 14, acc. bans Eph. II, 16, dat. baim Luc. VII, 42; neutr. nom. ba Luc. I, 6, 7, acc. ba Luc. V, 7. Ejus aequivalens bajoþs reperitur tantum in nom. Luc. V, 38; Eph. II, 18, dat. bajoþum Mth. IX, 17; Skeir. II, d; III, a.»

b. ORDINALIA.

§ 105. Ordinales numeri consonantice declinantur, excepto secundo anþar, neutr. anþar, fem. anþara. E caeteris occurrunt tantum: primus fruma, neutr. frumo, fem. frumei (vid. § 102, 2), cujus venit etiam superlativus frumists, sive vocalice, sive consonantice <a name=0975> ad instar aliorum superlativorum declinatus; tertius þridja, sextus saihsta, octavus ahtuda, nonus niunda, decimus taihunda, quintus decimus fimftataihunda. Quartus autem fidurta, quintus fimfta, septimus sibunda, etc., probabiliter esset.

c. DISTRIBUTIVA.

Tveihnai binus, vocalice declinatur. De caeteris distributivis deest argumentum.

d. MULTIPLICATIVA.

<a name=0976>

Multiplicativa ainfalþs simplex, fidurfalþs quatruplex, etc., aliorum adjectivorum ad instar flectuntur; de eorum formatione vid. § 168.

e. ITERATIVA.

De expressis iterativis ainamma semel, tvaim sinþam bis, etc., vid. Syntaxim.

IV. DE PRONOMINE.

<a name=0975>

A. PRONOMINA PERSONALIA.

§ 106. Pronomina personalia nullius sunt generis, excepta tertia persona, cui cum reflexivo sine genere etiam aliud cum genere conceditur. Nec non et pro personali pronomine praeter singularem et pluralem numerum datur dualis, qui in substantivis et adjectivis exsolevit.

aa. PRONOMEN SINE GENERE.

«Annotatio 1.---Loco ugkis occurrit etiam forma apocopata ugk Eph. VI, 22, nisi, quod est probabilissimum, propter ïst sequens similitudine deceptus, librarius is illud omiserit.

«Annotatio 2.---Quod loco ugkis, igqis etiam uggkis, iggqis scriptum sit, vid. § 40, 5; de lectione autem inqis Luc. XIX, 31, vid. etiam ibid. annot

«Annotatio 3.---Formae reflexivi non ad singularem tantum, sed etiam ad dualem et pluralem numerum inserviunt.

«Annotatio 4.---Diversae formae uns et unsis in eo inter se discrepare videntur, quod unsis primitiva forma sit pro duplici casu inserviens, deinde in uns detracta, et potissimum sub ea specie in accusativo usurpata, sive quia hic casus etiam in substantivis et adjectivis dativo brevior est, sive pro alia ratione.»

bb. PRONOMEN CUM GENERE.

B. POSSESSIVA.

§ 107. Suam formam possessiva a genitivo personalium pronominum mutuantur (§ 152), et sicut adjectiva, licet vocalice tantum, declinantur.

1. PERSONA.

Dualis.

Nusquam occurrit: ugkar, ugkar, ugkara sonaret.

2. PERSONA.

Occurrit tantum in dativo sing. fem. ïgqarai Mth. IX, 29.

«Annotatio 1.---Loco nominativi pronominis possessivi 3 pers. genitivus pronominis personalis usurpatur, vid. Syntaxim.

«Annotatio 2.---Ab unsar, ïzvar (et probabiliter etiam ab ugkar, ïgqar) plena forma neutri (unsarata, etc.) nusquam reperitur.»

C. DEMONSTRATIVA.

§ 108. Demonstrativa sunt sa ὁ, sah hic, jains ille, his is, sama idem, silba ipse.

α. sa ὁ.

«Annotatio 1.---Neutrum þata ante ïst vocalem finalem communiter rejicit: þat-ïst Mc. VII, 2; Joan. VI, 29; Rom. VII, 18; IX, 8, 9; X, 6, 8; Cor. I, IX, 3; Philem. 12.

«Annotatio 2.---Hujus pronominis datur insuper forma instrumentalis þe, quae tantummodo ante comparativum (Skeir. IV, d) et tanquam pars particularum duþe et biþe occurrit.»

β. sah hic.

Hoc pronomen ex praecedenti, addito uh enclitico, derivat, sequentique modo declinatur:

γ. jains ille.

Ut adjectivum, licet in vocalica tantum declinatione, regulariter flectitur.

δ. his is.

Hoc pronomen ad demonstrandum tempus tantummodo usurpatur in sing. acc. masc. (hina) et neutr. (hita) et dat. masc. (himma).

====ε. sama idem. ζ. silba ipse.====

Utrumque pronomen adjectivorum ad instar consonantice declinatur.

D. RELATIVUM.

§ 109. Relativum ex particulis ïzei et ei efformatur, quarum prior post substantiva vel demonstrativa absolute ponitur, posterior vero tanquam enclitica ad pronomina personalia (ïkei Cor. I, XV, 9; II, X, 1; Tim. I, I, 15; þuei Rom. XIV, 4; þuzei Mc. I, 11; Luc. III, 22; þukei Mc. I, 11 marg., juzei Luc. XVI, 15; Cor. II, VIII, 10; Gal. V, 4; Eph. II, 13, 17; Thess. I, II, 13, ïzvizei Gal. III, 1) et ad demonstrativum appenditur; porro relativum sequenti modo declines:

«Annotatio.---Pro nominativo sing. fem. forma sei communior occurrit, legitur tamen soei apud Luc. VIII, 43; Joan. XI, 2; Cor. I, VII, 13; Tim. I, V, 5.»

E. INTERROGATIVA.

§ 110. α. was quis?

«Annotatio 1.---Hujus pronominis adest forma instrumentalis we apud Mth. V, 47: VI, 25, 31; Mc. IV, 30; IX, 50; Luc. VII, 31, etc.

«Annotatio 2.---Formae plurales equidem non occurrunt, sed ex indefinito wasuh partim suppleri possunt; <a name=0979> accusativus fem. waisos Thess. I, IV, 2 in warjos pariter est emendandus.»

β. waþar uter?

Occurrit tantum in nominativo sing. masc. et neutr. et sicut unsar declinandum esset, uti ex compositis waþaruh, ainwaþaruh concluditur.

γ. warjis quisnam?

Warjis, neutr. warjata, fem. warja (Mc. XII, 28) ad normam niujis (§ 99) omnino flectitur, ex. gr.: masc. sing. acc. warjana Joan. XIII, 22, dat. warjamma Mc. XII, 23, gen. warjis Luc. XX, 33; plur. nom. warjai Joan. VI, 64, acc. warjans Joan. XIII, 18; neutr. sing. gen. warjis Joan. X, 32.

F. INDEFINITA.

§ 111. α. sums quidam.

Regulariter flectitur: neutr. sum, sumata, fem. suma, etc.

β. ainshun ullus, aliquis.

Pluralis.

Deest.

γ. washun quispiam.

Non occurrit nisi in nominativo sing. masc.

δ. alls omnis, totus.

Ut adjectivum regulariter flectitur.

==== <a name=0980> ε. wasuh quilibet, quicumque.====

In plurali numero reperitur tantum accusativus masc. wanzuh Mc. VI, 7; Luc. X, 1.

Eodem modo declinatur significatione aequivalens þiswazuh.

ζ. waþaruh utervis.

Occurrit tantum in dativo sing. masc. waþarammeh Skeir. V, d.

Eodem modo flectitur ainwaþaruh eamdem habens significationem.

η. warjizuh quisque.

Pluralis.

Deest.

Sic declinatur ainwarjizuh unusquisque.

G. CORRELATIVA.

§ 112. Correlativa sunt wileiks qualis, svaleiks talis, welauds quam, quantum, svalauds tam, tantum, quae sicut adjectiva regulariter flectuntur.

===B. DE CONJUGATIONE.===

<a name=0979>

(Vid. Gräfe de forti et debili conjugatione in Petropolitano (St.-Petersbourg) Bulletin scientifique, 1837, n^o 15.)

§ 113. In conjugatione persona, numerus, modus, tempus et geuus sunt examinanda.

Persona et numerus triplex; nam praeter singularem et pluralem verbo est insuper dualis, cui tamen tertia persona non subjicitur (vid. § 187, 2). Personarum terminationes in praesenti sequentes primitus fuisse videntur: Sing. 1 a, 2 is, 3 iþ; Dual. 1 os, 2 ats; Plur. 1 am, 2 iþ, 3 and.

Eae adhuc in priori (primitiva) conjugatione occurrunt, varias mutationes ex praecedenti radicis vocali in posteriori passae (§ 127). Praeteritum per absonantiam vel duplicationem primitus formatum, nullam habet personalem terminationem in 1 et 3 personis sing.; in 2 vero sing. t, in dual. 1 u, 2 uts, in plur. tandem 1 um, 2 uþ, 3 un affiguntur. Jam vero supra (§ 32, 4 a) monuimus, quod i 2 et 3 personarum sing. et 2 personae plur. ex a fuerit debilitatum.

Modus in verbo triplex: indicativus scilicet, conjunctivus (subjunctivus) et imperativus; quibus adjicias ut formas nominales infinitivum et participium, hoc ultimo pro sua forma et significatione inter adjectiva remittendo (§ 103)

<a name=0980> Tempora vero tantum sunt duo: praesens nempe et praeteritum. Utrum in bairaiþ Gal. V, 10, svignjaiþ Col. III, 15 et tiuhaiþ Thess. I, IV, 14 peculiaris conjunctivi recentior forma lateat, dubium est, de qua vid. § 182, annot. 7 et § 186, annot. 4.

Genus tandem verborum triplex est: activum, passivum et medium, neque passivum est completum, neque medium occurrens nisi in nonnullis fragmentis.

§ 114. Discrepante significatione, discrepat formandi ratio; porro tres dantur conjugationes: fortis scilicet, debilis et mixta, ex. gr.: vakan, vakjan, vaknan---ganahan, ganohjan, ganohnan---þairsan, þaursjan, þaursnan. Jam vero forma radicalis primae seu fortis conjugationis per consonantem, secundae vero seu debilis conjugationis per vocalem, tertiae tandem seu mixtae per litteram n ad formativam pertinentem desinunt.

Primae conjugationis verba intransitivam significationem plerumque habent, in secundam vero transeuntia fiunt transitiva, ex. gr.: sitan sedere, satjan ponere, ligan jacere, lagjan jacere, vindan volvi, vandjan volvere, vertere, sigqan, (siggqan) mergi, sagqjan mergere, brinnan uri, branjan urere, nisan sanari, nasjan sanare, hneivan declinare, hnaivjan humiliare, reisan surgere, <a name=0981> raisjan excitare, driusan cadere, drausjan jacere. Urrinnan exire, urranjan oriri facere. In tertia vero conjugatione transitivae vel activae primae et secundae conjugationum significationes evadunt neutrae passivitatemque sapiunt, ex. gr.: bindan ligare, bundnan ligari, giutan fundere, gutnan fluere, dishniupan disrumpere, dishnaupnan disrumpi, þairsan siccare, þaursnan arere, fraliusan perdere, fralusnan perire, lukan claudere, luknan recludi, disskreitan scindere, disskritnan scindi, gatairan destruere, gataurnan destrui, skaidan separare, skaidnan separari, aukan augere, auknan crescere, blindjan caecare, blindnan caecari, gabigjan locupletare, gabignan locupletem esse, dauþjan occidere, dauþnan mori, drobjan turbare, drobnan terrere, fraqistjan perdere, fraqistnan perdi, gaqiujan vivificare, gaqiunan vivificari, gahaftjan ligare, gahaftnan ligari, adhaerere, hailjan sanare, hailnan sanari, ufarhafjan extollere, ufarhafnan extolli, superbire, þlahsjan terrere, þlahsnan turbari, mikiljan magnificare, mikilnan gloriari, afslauþjan terrere, afslauþnan terreri, svinþjan corroborare, svinþnan corroborari, gagavairþjan reconciliare, gagavairþnan reconciliari, veihan sanctificare, veihnan sanctificari, fulljan replere, fullnan repleri.

§ 115. Tres conjugationes in formando praeterito praesertim discrepant, quippe cum hoc in prima per absonantiam et duplicationem, in secunda et tertia per propriam terminationem ad radicem verbi affixam et ex forti verbo absolute existenti adhuc dignoscendam (§ 127) efficiatur. Secunda vero et tertia conjugationes in eo inter se discriminantur, quod praesens in secunda debiliter, id est per vocalem terminatione praepositam, in tertia vero, fortiter, ut in prima, id est, per terminationem radici verbi consonantice finitae immediate praefixam, formetur. Nec non in imperativo eadem adest discrepantia, cum in prima et tertia conjugationibus consonantice, in secunda vero vocalice desinat.

Ex gravi influxu, quem in totam gothicam linguam absonantia exercet, hoc concludendum est, quod conjugatio absonans, id est, prima, antiquissima sit et longe primitiva. Cum absonantia etiam geminatio a primaevis temporibus viguisse videtur, quae vero, ubi absonantia ad discriminanda tempora suffecit, exsolere potuit, atque non nisi exceptione, in lingua, uti nunc apparet, cum absonantia simul usurpari. Serius autem, permittente sermonis indole, partim ex nominalibus radicibus, partim, auxiliante absonantia, ex verbis primae conjugationis, secunda et tertia primam originem habuerunt.

§ 116. Sequitur tabula generalis formas conjugationis sub uno intuitu exhibens.

I. ACTIVUM.

d. Infinitivus.

-n

«Annotatio 1.---De mutationibus, quas plurimorum fortium verborum radix ante 2 personae sing. ind. praes. terminationem patiuntur, vid. § 52, 4, a.

«Annotatio 2.---Deest quandoque, sed tantummode librarii negligentia, d participii act., ex. gr.: unagans Cor. I, XVI, 10 (cod. A), ogans Gal. II, 12 (cod. B), galeiþans Tim. I, I, 3 (cod. B), vid. ad h. l., andhafjans Mc. XII, 24 vid. ad h. l.

«Annotatio 3.---Formarum dualis non nisi raro occurrentium plures ex analogia tantum magis minusve tuto deducuntur. Hoc tamen animadvertes.

«a) Quod persona praes. ind. in sequentibus exemplis reperiatur, nempe: α) e verbis fortibus galeiþos Joan. XIV, 23, bidjos Mc. X, 37; β) e verbis debilibus taujos Joan. XIV, 23 habos Cor. I, IX, 6;

«b) Quod 1 persona praes. conj. non nisi per formam fortem sitaiva Mc. X, 37 innotescat; hinc, conjunctivis utriusque conjugationis aliunde collatis, concludere est hanc in debili forma ut sokjaiva, habaiva, spillova exstitisse;

«c) Quod 1 persona praet. inf. equidem non occurrat, sed 1 persona praes. ind. quibusdam anomalis verbis, quorum praesens formam praeteriti fortis prae se fert (§ 134), ex. gr.: siju Joan. X, 30; 17, 22, magu, Mc. X, 30; hinc tuto verba fortia affirmari possunt qeþu, bundu, galiþu, etc., et verba debilia sokidedu, habaidedu, spillodedu;

«d) Quod 1 persona praet. conj. etiam nusquam occurrat; ad analogiam vero praesentis conj., in quo cum 2 persona in -aits, 1 pers. in -aiva desinit, hic etiam cum 2 persona in -eits, 1 pers. in eiva finivisse probabile est;

«e) Quod 2 persona praes. ind. est α) in verbis fortibus: bigitats Mc. XI 2; Luc. XIX, 30, drigkats Mc. X, <a name=0983> 39, andbindats Luc. XIX, 33, bidjats Mc. X, 38; β) in verbis debilibus: taujats Mc. XI, 3, 5, galaubjats Mth. IX, 28;

«f) Quod 2 persona praes. conj. nonnisi ex forma forti qiþaits Mc. XI, 3; XIV, 14; Luc. XIX, 31 concludi potest, sed ex collatis conjunctivis praes. fortis debilisque conjugationum legitime asseritur, hoc habaits, sokjaits, spillots etiam exstitisse. Animadvertes praeterea

«g) 2 personam imper. α) verborum fortium: gateihats Luc. VII, 22, saiwats Math. IX, 30, gaggats Mc. XI, 2; XIV, 13; Luc. XIX, 30; hinc pro attiuhits Mc. XI, 2 attiuhats vel attiuhaits legendum est; β) verborum autem debilium solum exemplum hirjats Mc. I, 17 invenitur;

«h) 2 personam praet. ind. α) verborum fortium: gasewuts Luc. VII, 22, coll. vituts et maguts Mc. X, 38; β) verborum debilium: gahausideduts Luc. VII, 22.

«i) 2 persona praet. conj. non equidem reperitur, sed ex forma vileits concludenda est. De conjugatione tertia desunt argumenta; haec tamen regula statui potest quod in praesenti fortiter, in praeterito autem debiliter flectatur.

<a name=0984> «Annotatio 4.---Forma 1 personae plur. imper. ex sequentibus exemplis confirmatur: a) verborum fortium: drigkam Cor. I, XV, 32, usvairpam Rom. XIII, 12, usqimam Mc. XII, 7, usleiþam Mc. IV, 35, galeiþam Luc. VIII, 22, aflaham Luc. XX, 14, gaggam Mc. I, 38; XIV, 42; Joan. XI, 16; XIV, 31, visam Luc. XV, 23; b) verborum debilium: vaurkjam Gal. VI, 10, coll. Mc. 9, 5, hrainjam Cor. II, VII, 1, gavasjam Rom. XIII, 12, dulþjam Cor. I, V, 8, matjam XV, 32.»

I. ACTIVUM.

<a name=0983>

CONJUGATIO PRIMA.

a. ABSONANS (ABSQUE DUPLICATIONE).

§ 117. Ex diversis absonantiae speciebus sequentes dantur primae conjugationis subdivisiones:

«Annotatio 1.---In tribus prioribus classibus dominans radic. vocalis est a, in quarta, i, in quinta u. Porro tres priores in eo discriminantur, quod in verbis primae classis duae consonantes, quarum prior liquida vel s est, in verbis secundae simplex liquida, in verbis tandem tertiae muta, sibilans vel semi-vocalis radicalem vocalem sequatur. Caeterum secunda tertiaque classis irregulares formae videntur esse primae, quae ut primitiva consideranda est, nam; 1) in his classibus, quarum radic. vocalis est i et u, vocalis participii pass. vocali praeteriti plur. respondet; ergo idem est spectandum de radic. vocali a; 2) prima classis verborum est, in quibus duae consonantes radic. vocalem sequuntur, hic ergo quaelibet mutatio, sive debilitatione sive productione, vocalis legibus absonanticis requisitae quam minime saltem possibilis erat; 3) plura simul et antiquissima verba, quae in praesenti fortem praeteriti formam habent, ex qua iterum debile praeteritum efficiunt (§ 133, 2), prima absonantiae classe reguntur, licet simplicem tantum consonantem post radic. vocalem sumant, ex. gr.: skal, skulun a SKILAN, man, munun a MINAN. A pari ergo stal, stulun (loco <a name=0984> stelun) a stilan, etc., primitus exstitisse debuit.

«Annotatio 2.---Quod autem in his omnibus absonantiae classibus i et u ante r, h et w in ai et au rum pantur, vid. § 32, 5.

§ 118. 1. Rinnan fluere (currere).

Participium.

Act. rinnands Pass. runnans

Sic conjugantur: brinnan urere, duginnan incipere, aflinnan cessare, spinnan nere, vinnan pati, svimman natare, bindan ligare, slindan sorbere, vindan volvere, hinþan capere, finþan experiri, þinsan <a name=0985> trahere, stiggan pungere, bliggvan percutere, siggvan canere, sigqan mergi, stigqan committere (bellum), drigkan bibere, trimpan ire, ruere, gildan valere, sviltan mori, hilpan adjuvare, filhan abscondere, þriskan triturare, trisgan inserere, bairgan praeservare, gairdan cingere, vairþan fieri, þairsan siccare, svairban desiderare, wairban ambulare, vairpan jacere.

§ 119. 2. Niman capere.

Participium.

Act. nimands Pass. numans

Sic conjugantur: qiman venire, gatiman convenire, stilan furari, bairan ferre, gatairan destruere, et per exceptionem etiam brikan rumpere. Incertum est tamen, utrum juxta hanc analogiam rikan colligere, stikan figere, vrikan persequi, ad secundam, vel, ut regula exigeret, ad tertiam formam pertineant

§ 120. 3. Ligan jacere.

Participium.

Act. ligands Pass. ligans

Sic conjugantur vigan agitare, giban dare, vidan ligare, qiþan dicere, niþan juvare, bigitan invenire, ïtan comedere, mitan metiri, sitan sedere, (fitan? gignere), lisan colligere, ganisan sanari, visan remanere, divan emori, snivan properare, saiwan videre; etiam fortasse rikan colligere, stikan figere, vrikan persequi (vid. supra § 119).

«Annotatio 1.---Ex composito fraïtan absumere, occurrit praeteritum sing. fret Luc. XV, 30 loco fraat, coll. § 25, 4.

«Annotatio 2.---E divan, snivan praeteritum dau, snau efformatur, de quo vid. § 35, 3.

«Annotatio 3.---Fraihan, frah, frehun, fraihans interrogare, praesens imperativum et infinitivum juxta tertiam conjugationem format, ex. gr.: Ind. fraihna, fraihnis, fraihniþ, etc., imp. fraihn, inf. fraihnan.

«Annotatio 4.---Bidjan orare, praesens format equidem juxta secundam conjugationem, reperitur tamen bida Rom. IX, 3, bidan Cor. I, VII, 5.»

§ 121. 4. Steigan ascendere.

Participium.

Act. steigands Pass. stigans

Sic conjugantur; deigan formare, veigan pugnare, þeihan proficere, þreihan angustare, gateihan praedicare, beidan exspectare, leiþan ire, sneiþan metere, beitan mordere, skreitan, scindere, smeitan ungere, veitan videre, urreisan surgere, leisan discere, dreiban pellere, sveiban cessare, greipan prehendere, veipan <a name=0987> coronare, hneivan declinare, speivan spuere, leiwan mutuari, keian germinare, skeinan splendere.

§ 122. 5. Driusan cadere.

Participium.

Act. driusands Pass. drusans

Sic conjugantur: kiusan probare, fraliusan perdere, biugan flectere, driugan militare, liugan mentiri, siukan aegrotare, þliuhan fugere, tiuhan trahere, biudan indicare, liudan proficere, giutan fundere, usþriutan gravare, niutan frui, skiuban mittere, dishniupan disrumpere, sliupan irrepere, hiufan plorare, kriustan stridere.

«Annotatio.---Lukan claudere, in praesenti habet u loco iu; ita verisimiliter dicendum de vulan fervere.»

§ 123. 6. slahan verberare.

Participium.

Act. slahands Pass. slahans

Sic conjugantur: þvahan lavare, usanan mori, svaran jurare, faran ire, transire, alan nutrire, malan molere, agan pavescere, dragan trahere, sakan certare, vakan vigilare, graban fodere, daban convenire, draban caedere, skaban tondere, hlaþan onerare.

«Annotatio 1.---Huc pertinet etiam standan, praet. stoþ, quod post a syllabae radicalis n ubique inducit, ex. gr.: praes. standa, imp. stand.

«Annotatio 2.---Plurima hujus conjugationis verba in praesenti et modis ad hoc pertinentibus debiliter flectuntur, scilicet: hlahjan ridere, skapjan creare, hafjan tollere, skaþjan nocere, fraþjan intelligere, raþjan numerare, vahsjan proficere; sic ex. gr.: praes. hlahja, imperat. hlahei, part. act. hlahjands.»

b. REDUPLICANS.

§ 124. Reduplicatio in eo consistit, quod initialis consonans ante ai radici verbi praeposita geminetur, ex. gr.: hahan, praet. haihah; saltan, praet. saisalt; si autem vocalis initialis est, ai tantummodo praeposito reduplicationi satisfit, ex. gr.: aukan, praet. aiauk; si duae vel plures sunt consonantes, prima tantum geminatur, ex. gr.: fraisan, praet. faifrais, exceptis tamen consonantium ligaturis sk, st, (sp), ex. gr.: skaidan, praet. skaiskaid. Jam vero reduplicantia verba in duas classes dividuntur, prout cum vel sine absonantia formentur. Ad posteriorem ea tantum pertinent, quae vel e pro radic. vocali, vel ai hujus vicem gerens (§ 32, 3) habent. Hinc sequens exaratur tabula:

§ 125. 7. hahan tollere.

Participium.

Act. hahands Pass. hahans

Sic conjugantur: fahan capere, haldan pascere, staldan possidere, alþan senescere, falþan plicare, saltan salire, aikan dicere, laikan exsultare, þlaihan amplecti, skaidan dividere, haitan vocare, maitan caedere, fraisan tentare, aukan augere, hlaupan currere, stautan pulsare, flautan? ostentare, bauan? habitare, wopan gloriari, slepan dormire.

«Annotatio.---Si flauteiþ Cor. I, XIII, 4 reipsa legendum est, pro flautiþ (§ 30, annot. 2) ponitur; sed forsan melius flautaiþ legeretur, et tunc ad secundam conjugationem (haban) pertineret.»

§ 126. 8. tekan tangere.

Participium.

Act. tekands Pass. tekans

Sic conjugantur: flekan plangere, sveran insidiari, redan providere, gretan plorare, letan sinere, blesan flare, laian deridere, vaian flare, saian seminare.

«Annotatio.---E saian occurrit 2 persona sing. praet. ind. saisost Luc. XIX, 21. Saijiþ Mc. IV, 14 non nisi euphonice (§ 34, 4) ponitur pro saiïþ Cor. II, IX, 6.»

CONJUGATIO SECUNDA.

§ 127. In secunda, debili seu vocalica conjugatione tres sunt diversae formae, prout forma radicalis verbi in i, ai vel o desinit.

In praesenti formando i radicis ante vocalem posita vel in j transit, vel in ei cum sequente alio i contrahitur; <a name=0990> ai vero ante vocalem terminationis deficit, nisi i fuerit, quod post ai rejicitur; sed contra post o omnes terminationis vocales abeunt ita, ut in omnibus terminationibus vocalis o immutata remaneat.

Praeteritum ex radice cum praeterito verbi fortis didan, dad, dedun (unde deds factum) composito efformatur (coll. § 25, 4), quod verbum in indicativo dual. et plur. et in toto conjunctivo adhuc manifeste perspicuum est. In indicativo sing. tantum, quod proprie -dad, -dast, -dad sonare deberet, finalis consonans rejicitur, et in 2 persona, ut quantitas vocalis antea per positionem longae, sed tali rejectione detractae probabiliter compensaretur, longa vocalis pluralis (e) in locum brevis a inducitur -da, -des, -da.

1. FORMA RADICALIS -i.

§ 128. Hic in formandis praesenti et imperativo quoddam est discrimen. Ubi enim longa radicalis syllaba vel brevis derivativa syllaba praecedit, i radicalis formae cum i terminationis in ei contrahitur; ubi vero brevis praecedit syllaba radicalis, haec ita producitur, ut i formae radicalis in j incidat. Caeterum idem transitus in j locum habet ad vitandum hiatum.

====a. sokjan quaerere. b. lagjan projicere. Indicativus.====

Ut sokjan conjugantur: α) verba vocalem naturaliter longam vel diphthongum in syllaba radicali habentia:

aa) levjan tradere, skevjan iterfacere, gatevjan ordinare, meljan scribere, aivaggeljan evangelizare, venjan sperare, merjan praedicare, unverjan indignari, svegnjan gaudere, newjan propinquare, gaunledjan pauperem facere, praufetjan prophetizare, fetjan ornare;

bb) goljan salutare, domjan judicare, siponjan discipulum esse, ogjan pavescere, svogjan suspirare, vrohjan accusare, drobjan turbare, hropjan clamare, vopjan clamare, rodjan loqui, dustodjan incipere, fodjan enutrire, veitvodjan testari, þroþjan exercere, gasoþjan saturare, botjan (sic enim tantum, non autem botan, ut in glossario irrepsit, occurrit) prodesse, gamotjan occurrere, wotjan objurgare;

cc) hrukjan cantare (brukjan uti);

dd) usaivjan sustinere, hnaivjan humiliare, gailjan laetificare, dailjan dividere, hailjan sanare, ïnsailjan illaqueare, hraînjan purificare, gamainjan communicare, sainjan tardare, stainjan lapidare, taiknjan ostendere, draibjan compellere, bivaibjan circumdare, faurvaipjan ligare, arbaidjan laborare, baidjan cogere, usbraidjan dilatare, maidjan corrumpere, raidjan constituere, ganaitjan improbare, usgaisjan pavescere, laisjan docere, raisjan excitare, laistjan sequi;

ee) ufbauljan inflare, bisauljan maculare, gaumjan videre, haunjan humiliare, gaurjan contristari, kaurjan gravare, augjan ostendere, usbaugjan everrere, laugnjan negare, hauhjan extollere, gadaubjan indurare, galaubjan credere, daupjan baptizare, raupjan evellere, afslaupjan exuere, maudjan admonere, usdaudjan studere, blauþjan delere, dauþjan occidere, nauþjan cogere, afslauþjan coarctare metu, gadrausjan ejicere, hausjan audire, kausjan gustare, lausjan inanem reddere;

ff) gaskeirjan interpretari, sildaleikjan mirari, hleibjan sublevare, tveifljan dubitare, freidjan parcere, bleiþjan misericordem esse, gasleiþjan laedere, ufarhleiþrjan superaedificare, ïdveitjan exprobrare, fullaveisjan adimplere, gabeistjan corrumpere (de fermento)

gg) sniumjan festinare, riurjan corrumpere, stiurjan constituere, gadiupjan fodere, biniuhsjan explorare, liuhtjan illuminare, þiuþjan benedicere.

β) Verba, quorum syllaba radicalis per positionem longa est:

aa) balþjan audere, balvjan male afficere, malvjan conterere, valvjan volvere, talzjan docere, valtjan volvere, faurdammjan prohibere, anavammjan vituperare, namnjan vocare, kannjan notificare, gabrannjan exurere, urrannjan oriri facere, sandjan mittere, tandjan accendere, vandjan volvere, bandvjan significare, anananþjan audere, manvjan parare, gaaggvjan coarctare, afsvaggvjan fluctuantem reddere, dragkjan bibere, sagqjan mergere, gastagqjan procidere, tarmjan erumpere, varmjan calefacere, gatarnjan occultare, gavargjan <a name=0992> damnare, gatarnjan defamare, gaþarbjan abstinere, atsnarpjan adedere, gahardjan indurare, fravardjan permutare, usagljan molestare, ganagljan affigere, lagrjan lacrymari, rahnjan numerare gafahrjan accommodare, þlahsjan terrere, andbahtjan ministrare, anamahtjan fortificare, potentem facere, gafrisahtjan effingere, biabrjan tremere, haftjan ligare, skaftjan creare, þrafstjan consolare, daddjan sugere, ufarskadvjan obumbrare, maþljan loqui, usfraþvjan sapientem reddere, ufarassjan multiplicare, gaþvastjan confirmare;

bb) gablindjan obcaecare, svinþjan prohibere, disvinþjan conquassare, plinsjan saltare, timrjan aedificare, sigljan sigillare, rignjan pluere facere, gaïbnjan adaequare, klismjan tinnire, usqistjan corrumpere;

cc) dulþjan festum celebrare, tulgjan confirmare, fulljan implere, anakumbjan recumbere, gasvikunþjan manifestare, hunsljan offerre, huggrjan esurire, knussjan genuflectere, barusnjan pie colere, ufartrusnjan supersalire, ïntrusgjan inserere, huzdjan thesaurum colligere;

dd) gairnjan cupere, bairhtjan manifestare, vaifairwjan flere, gagavairþjan reconciliare, airzjan errare facere (seducere), garaihtjan constituere;

ee) haurnjan tuba canere, maurgjan abbreviare, faurhtjan timere, andvaurdjan respondere, maurþrjan interficere, þaursjan sitire, ïnrauhtjan irasci.

γ) Verba cum syllaba derivativa brevi: huc vero tantum veniunt mikileid Luc. I, 46 a mikiljan magnificare, et riqizeiþ Mc. XIII, 24 a riqizjan tenebrari; et probabiliter etiam sequentia: audagjan beatum dicere, managjan multiplicare, lauhatjan illuminare, svogatjan suspirare, framaþjan peregrinare, gabigjan locupletare, glitmunjan splendere, usvalugjan circumferre.

Ut lagjan conjugantur:

α) Verba cum syllaba radicali brevi:

aa) usskavjan resipisci, aljan saginare, saljan remanere, saljan offerre, valjan optare, gramjan sollicitare, hramjan crucifigere, gatamjan domare, ufþanjan extendere, arjan arare, varjan prohibere, farjan ire, þragjan currere, lagjan jacere, vagjan agitare, ïnagjan increpare, ahjan arbitrari, tahjan lacerare, fullafahjan laetificare, ufrakjan extendere, usvakjan excitare, vrakjan persequi, afwapjan exstinguere, skaþjan laedere, fraþjan intelligere, fraatjan cibum distribuere, latjan impedire, matjan comedere, natjan rigare, satjan ponere, nasjan salvare, vasjan vestire, hazjan laudare;

bb) hrisjan quassare, vlizjan colaphizare, in faciem verberare;

cc) huljan abscondere, suljan fundare, faurmuljan os alligare, hunjan conari, huhjan arbitrari, (bugjan vendere, emere), kukjan osculari, suþjan adulari.

β) Verba, quorum radicalis syllaba vocali desinit: stojan judicare (praet. stauïda), afdaujan fatigare (praet. afdauïda), straujan sternere (praet. stravida), taujan facere (praet. tavida), ananiujan renovare (praet. ananivida), gaqiujan vivificare ( praet. gaqivida), siujan suere (praet. sivida).

<a name=0993> «Annotatio 1.---Per exceptionem ponitur hropjiþ Luc. IX, 39 loco hropeiþ; sed contra andhafeiþ Mc. XI, 30 loco andhafjiþ (Mth. XXV, 45). De ufarassiþ Tim. I, I, 14 loco ufarasseiþ vid. § 23, 4.

«Annotatio 2.---In 2 persona sing. imper. ei pro duplici formae regulariter adhibetur, ex. gr.; nasei Mth. VIII, 25, atlagei IX, 18, ufrakei Mc. III, 5, fraþei Tim. II, II, 7; excipitur tantum adverbiale hiri.

«Annotatio 3.---Cum hausjan occurrit etiam infinitivus hausjon Mc. IV, 33; Luc. V, 15; Joan. VI, 60; Tim. II, II, 14; nec non et loco suþjan datur suþjon Tim. II, IV, 3, et cum beistjan etiam participium pass. unbeistjoþs Cor. I, V, 7 reperitur.

«Annotatio 4.---Nonnulla hujus conjugationis verba i radici et terminationi interjectum expellunt ita, ut tenuis vel media radicis in aspiratam, t in s transeat, et d terminationis post mutam veniens in t induretur: bimaminjan deridere, praet. bimaminda, kaupatjan colaphizare, praet. kaupasta, þagkjan, praet. þahta, þugkjan, praet. þuhta, brukjan, praet. bruhta, bugjan, praet. bauhta.»

====§ 129. 2. Forma radicalis -ai, haban habere.====

Participium.

Act. habands Pass. habaiþs

Sic conjugantur: a) skaman erubescere, haha. haerere, þahan tacere, slavan obmutescere, quietun esse, valdan gubernare, blandan miscere, arman misereri, fastan observare, fastan jejunare, gaainanan orbare;

b) anaþivan ministerio fungi, fijan odisse, anasilan sedare, hlifan furari, sifan gaudere, vitan videre, gavrisqan (?) fructus afferre;

c) þulan tolerare, munan arbitrari, trudan (?) vindemiare, andhruskan examinare;

<a name=0994> d) sveran glorificare;

e) blotan offerre;

f) faian vituperare; fairaihan participare, aistan aestimare;

g) bauan habitare, trauan confidere, bnauan vellere, maurnan sollicitum esse, saurgan curare, andstaurran fremere;

h) weilan cessare, reiran tremere, gageigan lucrari, veihan sanctificare, leikan placere;

i) liugan mentiri, jiukan pugnare.

«Annotatio.---Cum hatan odisse, occurrit etiam forma hatjan Mth. V, 44; Luc. VI, 27.»

====§ 130. 3. Forma radicalis -o. spillon annuntiare.====

Participium.

Act. spillonds Pass. spilloþs

Sic conjugantur: a) cum radice monosyllaba:

aa) salbon ungere, dvalmon insanire, gahamon attrahere, karon curare, warbon ambulare, vraton ire;

bb) gatilon assequi, sviglon canere, sidon exercere, gasmiþon praeparare, viþon movere, gafriþon reconciliare, miton cogitare, fiskon piscari, vizon vivere;

cc) ushulon excidere, ufarmunnon oblivisci, mundon considerare, vundon vulnerare, supon condere, gatrudon calcare, luton decipere, luston desiderare;

dd) gredon esurire;

ee) holon fraudare, gakroton comminuere;

ff) vairþon thesaurizare, laigon lingere, bifaihon decipere, aihtron mendicare, gapaidon vestire, vlaiton circumspicere;

gg) gaunon plangere, biraubon rapere, kaupon tractare:

hh) galeikon assimilare, gaveison aspicere;

ii) aviliudon gratias agere, liuþon cantare.

b) Verba cum syllaba derivativa: airinon legatione <a name=0995> fungi, drauhtinon militem esse, stipendia facere, gudjinon sacerdotio fungi, fraujinon dominare, skalkinon servire, ministrare, raginon regere, reikinon gubernare, leikinon sanare, horinon moechari, faginon gaudere, fairinon vituperare, aljanon studere, þiudanon regem esse, hatizon irasci, valvison volvi, ïdreigon se poenitere, aiviskon improbare, ganavistron sepelire, midumon mediatorem esse, militon militare, stipendia facere, kapillon tondere.

«Adnotatio.---Nonnulla verba ante terminationem j admittunt, quod tamen in flexionem minime influit. Talia sunt: auhjon tumultuari, sunjon justificare, gavadjon despondere, frijon amare, gasibjon se reconciliare; coll. hausjon, suþjon (§ 128, annot. 3).»

CONIUGATIO TERTIA.

§ 131. fullnan impleri.

Participium.

Act. fullnands

«Annotatio.---Participium pass. non occurrit nec unquam probabiliter exstitit, quippe cum forma ipsa significationem passivam habeat.»

Sic conjugantur: a) Inter verba e prima conjugatione derivata: andbundnan solvi, tundnan accendi, gaþaursnan arefieri, aftaurnan scindi, usgeisnan obstupescere, keinan germinare, ïnfeinan misereri, aflifnan relinqui, remanere, diskritnan disrumpi, usgutnan effundi, usluknan aperiri, fralusnan deperdi, dishnaupnan disrumpi, ufarhafnan superbire, gaskaidnan sejungi, biauknan multiplicari, andletnan solvi:

b) Inter verba e secunda conjugatione derivata: gaqiunan reviviscere, gahailnan sanari, mikilnan gloriari, afdumbnan obmutescere, urrumnan dilatari, blindnan excaecari, svinþnan corroborari, usmernan narrari, gagavairþnan reconciliari, gastaurknan siccari, managnan superesse, gabignan locupletari, veihnan sanctificari, ushauhnan exaltari, ganohnan adimpleri, gaþlahsnan mirari, gavaknan evigilare, afdaubnan indurari, afdobnan obmutescere, drobnan quassari, moveri, gahaftnan haerere, afwapnan suffocari, ganipnan moereri, dauþnan mori, afslauþnan mirari, obstupescere, gabatnan opus habere, fraqistnan perire.

II. PASSIVUM.

<a name=0995>

§ 132. In duabus tantum prioribus conjugationibus existit passivum, tertia passivam significationem per se habente, addito, quod in solo praesenti ind. et conj. occurrat. Quomodo autem caetera tempora et modi exprimantur, edocebit Syntaxis § 177.

CONJUGATIO POSTERIOR.

1.

sokjada, etc. sokjaidau

2.

habada, etc. habaidau

3.

spilloda, spilloza, etc. spillodau

Verba in passivo occurrentia sequuntur:

a) Ex prima conjugatione: siggvan Cor. II, III, 15, fraslindan V, 4, vilvan Thess. I, IV, 17, usgildan Luc. XIV, 14, vairpan Mth. VIII, 12; nimam Mc. II, 20 <a name=0996> qiman Gal. V, 15, bairan Joan. 3, 3, tairan VII, 23; giban Luc. VI, 38, vrikan Gal. V, 11, qiþan Cor. I, X, 30, mitan Luc. VI, 38, bigitan Cor. I, IV, 2, lisan Mth. VII, 16; speivan Luc. XVIII, 32 veipan Tim. II, II, 5, teihan Rom. IX, 17, þreihan Cor. II, I, 6, bileiþan Luc. XVII, 34; kiusan Tim. I, 3, 10, lukan, Neh. VII, 3, tiuhan Luc. XVIII, 31, skaban Cor. I, XI, 6, sakan XIV, 24, fraþjan Phil. II, 5; laikan Gal. VI, 7, haitan Mth. XXVII, 17, maitan VII, 19, fraisan Gal. VI, 1, fahan VI, 1, saltan Mc. IX, 49; saian IV, 15, letan II, 5, blesan Cor. I, XIII, 4.

b) Ex secunda conjugatione:

α) merjan Mc. XIV, 9, levjan XIV, 41, rodjan XIV, 9, domjan Luc. VI, 37, sokjan Cor. I. IV, 3, dailjan Mc. III, 24, hnaivjan Luc. III, 5, hrainjan VII, 22, ïnmaidjan Cor. I, XV, 51, daupjan Mc. 10, 38, gadrausjan Luc. X, 15, ushauhjan XIV, 11, lausjan Cor. I, I, 17, gadauþjan Rom. VIII, 36, gaurjan XIV, 15, skeirjan Joan. IX, 7, gasleiþjan Cor. II, VII, 9, ïdveitjan Tim. I, IV, 10, stojan Luc. VI, 37, ananiujan Cor. II, IV, 16, marzjan Mth. XI, 6, ïnbrannjan Joan. XV, 6, ïnsandjan Rom. X, 15, afvandjan Gal. I, 6, fravardjan Cor. II, IV, 16, gatalzjan Tim. I, I, 20, anavammjan Cor. II, VI, 3, faurdammjan XI, 10, anamahtjan <a name=0997> Mth. XI, 12, rahnjan Rom. IX, 8, gaþrafstjan Cor. II, I, 6, timrjan Cor. I, VIII, 10, afairzjan XV, 33, bairhtjan Mc. IV, 22, fulljan Luc. I, 20, hunsljan Tim. II, IV, 6, ïntrusgjan Rom. XI, 19, mikiljan Phil. I, 20, usskavjan Tim. II, II, 26, gavaljan Tim. I, V, 9, ïngramjan Cor. I, XIII, 5; afagjan Thess. I, III 3, lagjan Mth. VII, 19, vagjan Mc. XIII, 25, distahjan Joan. XVI, 32, satjan Mc. IV, 21, nasjan Luc. VIII, 50, <a name=0998> huljan Mth. X, 26, bugjan X, 29, brukjan Col. II, 22;

β) gafastan Luc. V, 38, trudan VI, 44, sveran Joan. XII; 23, liugan Luc. XX, 34, gajiukan Rom. XII, 21, gaveihan Tim. I, IV, 5, faian Rom. IX, 19;

γ) frijon Cor. II, XII, 15, supon Luc. XIV, 35, gakroton XX, 18, qafaihon Cor. II, II, 11, h. l., galeikon Mth. VII, 26, aviliudon Cor. II, I, 11, gaaiginon II, 11, gaaiviskon Rom. IX, 35.

III. MEDIUM.

<a name=0997>

§ 133. Medii pauca tantum vestigia supersunt in gothica lingua; ad sequentes formas reducuntur:

Et hoc ex sequentibus argumentis: 3 pers. ind. sing.: gavasjada Cor. I, XV, 54, vaurkjada Cor. II, IV, 17, ustiuhada VII, 10; plur.: ufkunnanda Joan. XIII, 35; 3 pers. conj. sing.: atsteigadau Mth. XXVII, 42; Mc. XV, 32, lausjadau Mth. XXVII, 43; plur.: liugandau Cor. I, VII, 9; vid. Syntaxim § 178.

«Annotatio.---Si lectio sunjodama Cor. II, XII, 19 <a name=0998> codicis B legitima esset, medialem formam 1 personae plur. praeberet; sed potius mendum est librarii pro sunjoma (cod. A).»

ANOMALA CONJUGATIONIS

§ 134. 1 Duodecim verba formam praeteriti fortis ut praesens adhibent, ex cujus plurali, debilis praeteriti terminatione immediate affixa, praeteritum et participium pass. efformant. Quoad infinitivum ex plurali praesentis etiam deducitur. Jam vero haec omnia verba, si magan excipias, ad quasdam absonantiae classes pertinentia in conjugationem fortem incidunt sequentique modo ordinari possunt:

De caetero regulariter flectuntur, praesens scilicet ut praeteritum primae, praeteritum vero ut praeteritum syncopatum secundae conjugationis (§ 128, annot. 4), ex. gr.:

«Annotatio 1.---Ab ogan tantum imperativus sing occurrit et sonat ogs Luc. I, 13, 30; Joan. XII, 15, Rom. XIII, 4; hinc definiri non potest quaenam forma caeterorum verborum fuerit, fortasse mags, kanns, mans, minus autem probabiliter kuns, muns. Nec melius constat imperativus plur., cum formae ogeiþ Mth. X, 26, kunneiþ Mc. XIII, 29; Joan. XV, 18, gamuneiþ Joan. XV, 20 etiam ad conjunctivum pari jure referri possunt, coll. § 186.

«Annotatio 2.---Infinitivis, quae passim occurrunt, ut kunnan Mc. IV, 11, daursan Phil. I, 14 (coll. part. act. þaurbands Eph. IV, 28), eamdem atque praesens plur. absonantiam patientibus, nahan igitur glossarii in nauhan emendandum est.

«Annotatio 3.---Munan, vitan et kunnan in compositis gakunnan, ufkunnan significatione paululum mutata, regulariter juxta conj. II, 2 flectuntur: muna, munais, munaiþ, etc.»

2) Ad verba supra memorata et equidem ad quartam <a name=0999> absonantiae classem refertur etiam viljan velle, praet. vilda, eam tamen particularitatem habens, quod indicativo praesenti indigeat, cujus locum conjunctivus supplet:

3) Briggan afferre, praesens equidem juxta primam conjugationem regulariter efformat, in praeterito autem brahta absonantiam cum syncopata forma secundae conjugationis commiscet (§ 128, annot. 4).

4) Gaggan ire, praesens et participium pass. gaggans habet juxta primam conjugationem formatum, sed praeteritum ïddja ex radice aliunde deperdita mutuatur, quod ad normam conjugationis secundae flectitur.

Semel tantum reperitur praeteritum gaggida Luc. XIX, 12; participium pass. gaggids Mth. III, 11 in participium act. gaggands emendandum est.

5) Conjugatio verbi auxiliarii visan esse ex tribus <a name=1000> radicibus efficitur, quarum una in sing. praes. ind., altera in caeteris formis praesentis, tertia tandem in praet. inf. et part. innotescit. Praesens etiam in duali et plurali ind. praeteriti formam exhibet:

Participium

Act. visands.

«Annotatio. Quando autem, significatione paululum deflexa, significat esse, id est remanere, regulariter juxta conj. I, 3 flectitur.»

====C. INFLEXIBILIA. ====

<a name=0999>

1. ADVERBIA.

<a name=0999>

§135. a) Temporis: sunsaiv brevi, air mane, anaks subito, þan, þanuh tunc, ju, juþan jam, nauh, nauhþan, nauhþanuh adhuc, nu nunc, biþe in illo tempore, simle olim, ufta saepe, seiþu sero, sinteino semper, suman aliquando, suns brevi, aftra iterum, wan quando, wanhun unquam, weilohun longo tempore;

b) Loci: her hic, þaruh illic, þarei ubi, þadei quo, þaþroei unde, sundro seorsim, bisunjane circumquaque, et alia in § 164 laudata;

c) Modi, abundantiae, etc.: sva, svah sic, alja praeter, tantummodo, ni non, ne non, niu, nei nonne? ja utique, jai profecto, sunja vere, svare frustra, weh solummodo, þatainei id., halisaiv vix, þishun seorsim, vaila bene, filu magis, maxime, vaitei fortasse, we forsan, duwe cur, duþe quia, vainei utinam, et alia in § 163 memorata;

d) Interrogationis: -u; an, nuh ergo? ïbai μή? jau forsitan? þau id.

2. PRAEPOSITIONES.

a) Cum dativo: alja praeter, af ab, miþ cum, us ex, faura ante, fram ab;

b) Cum accusativo: and per, þairh per, ïnuh sine, undar inter, viþra adversus, contra, faur, pro;

c) Cum dativo et accusativo: ana in, at apud, ad, afar post, bi secundum, du ad hindar retro und usque ad, uf sub, ufar super.

<a name=1000> d) Cum genitivo, dativo et accusativo: ïn in, propter, de.

3. CONJUNCTIONES.

a) Copulativae: jah et, etiam, -hu -que, nih neque;

b) Disjunctivae: aiþþau vel, andizuh---aiþþau aut---aut, jaþþe sive---sive;

c) Adversativae: ïþ, þan, aþþan, akei sed, verum, autem, ak tamen, attamen;

d) Causales: allis, auk, unte, raihtis nam;

e) Conclusivae: þanuh, þaruh, eiþan, nu (nuh) þannu, nunu igitur, ergo, sic;

f) Conditionales: jabai si, niba nisi;

g) Concessivae: þau si tamen, þauhjabai si tamen, sveþauh quidem, equidem;

h) Finales: ei, þatei, þeei, þei ut, quod, quia, svaei, svasve ita ut;

i) Comparativae: waiva quemadmodum, sicut? sve sicut, svasve ut;

k) Temporales: sve cum, quando, þan, þande, quando, quandiu, biþe cum, miþþanei dum, sunsei statim atque, cum primum, faurþizei antequam.

4. INTERJECTIONES.

O oh! vai vae! sai ecce! hiri, hirjats, hirjiþ age, agedum!

====CAPUT TERTIUM. DE FORMATIONE VOCABULORUM. ====

<a name=1001>

136. Materiam primam, ex qua vocabulum efformatur, radicem appellamus. Radix vero in lingua, qualis nobis tradita est, nusquam occurrit, sed tantummodo stirps, ex radice enata, ex qua, additis formationis et flexionis elementis, vocabulum evadit. Radix igitur aliquid est abstractum, stirps, concretum; utriusque tamen formae quandoque inter se convenire possunt.

Radices, ne una quidem excepta, monosyllabae sunt; cum autem plures soni ad efformandam unicam syllabam concurrere possunt, radices, habita ratione terminationis, vocalicae vel consonanticae dicuntur.

1) Vocalicae radices sunt:

a) Vel simplex vocalis, ut i (radix pronominis ïs), u (particula interrogativa);

b) Vel consonans et vocalis, ut þa (radix pronominis þata), hi (radix pronominis his), verbales radices lai, vai, sai, bau, stau, kei, etc.

«Annotatio.---Primaeva vocalis a generalioris valoris est, quam ut ullam radicem per se efficere possit, sed probabilius sive debilitata (in i vel u), aut producta (in o), etc., ad aliquid particularius restringitur, sive consonanti locupletata vim radicalem acquirit.»

2) Consonanticae radices vel una vel duabus consonantibus componuntur, suntque

a) Vocalis et consonans, ut in radicibus verbalibus aik, auk, al, an, at;

b) Vocalis duabus consonantibus interposita, ex. gr.: hah, bar, mait, skaid, sniþ, stig, skrit, band, varp, halp, svalt, sland, etc.

§ 137. Relative ad stirpes, quibus dant originem, spectatae, radices quatuor sunt specierum, nempe:

a) Verbales, ut in supra laudatis lai, aik, hah, etc.;

b) Nominales, ut aiz, ast, bloþ, etc.;

c) Pronominales, ut i, þa, hi, etc.;

d) Particulae, ut ak, and, bi, du, etc.

«Annotatio.---Quod omnium vocabulorum radix verbum sit, in gothico sermone minime probatur; e contrario sunt vocabula numero non pauca, quae, sive forma, sive significatione, ad radicem verbalem repugnare videntur. Equidem verum est, sententiam sine verbo intelligi non posse, sed discrimen adest inter ideam verbalem et verbum ipsum; connexio enim in verbo jacens, copulae cum idea operationis, jam ipsa quidam est sermonis progressus, qui consequenter aliquid anterius supponit, et revera in pluribus aliis linguis nondum effectus est. Fatemur equidem, quod sub respectu sublimiori non infundata jaceat sententia, qua singula vocabula singulaque nomina e verbo procederent, sed grammatico ab ea temperandum nec nisi de materia sermonis, qualis occurrit, curandum esse credimus. Quapropter nosmetipsi ea veritate moti, ad id tantummodo intendemus, ut gothicam <a name=1002> cam linguam per eam ipsam illustremus. Hinc etiam non est, cur radices in verbales et pronominales (Bopp., Vergl., Gramm., pag. 105) dividamus, cum aliunde, priores in verbales et nominales, posteriores vero in pronominales et particulas iterum incidentes, huic divisioni apprime conveniant.»

§ 138. In radicibus verbalibus vocalis pro maxima parte regulariter commutatur (absonantia, § 32, 3). Jam vero, ut illic diximus, sequentes dantur absonantiae classes:

Spectares equidem, quod in his omnibus absonantiae classibus vocalis radicalis semper in eadem sede reperiretur; res tamen, si eam propius inspexeris, non ita se habet. Si enim, exempli gratia, vocalem praesentis ut radicalem semper accipias, tunc in tribus prioribus absonantiae classibus aegre explicabis, quomodo [a et u ex i procedere potuerint; si contra in praeterito sing. radicem semper quaeras, huic repugnabit ruptio in quarta et quinta classibus occurrens; itaque hoc principium statui potest, quod in unaquaque absonantiae classe ea vocalis ut radicalis sumenda sit, ex qua caeterae juxta cognitas sonorum leges modo quam maxime obvio deducuntur. Quo posito, vocalis praeteriti sing. in tribus prioribus classibus, vocalis vero participii pass. in caeteris ut radicalis habenda est.

§ 139. Verba, quae ad diversas absonantiae classes pertinent, jam supra (§ 119 sqq.) memoravimus; dantur tamen et aliae plurimae stirpes, quae, eamdem absonantiae relationem praese ferentes, etiam ad verba fortia, licet in lingua, qualis ad nos pervenit, non jam occurrant, referendae sunt. Huc ergo veniunt:

1) Svillan tumescere, ufsvalleins inflatio;---hilþan benignum esse, haldis libens, viljahalþei benevolentia, hulþs benignus, propitius;---vilþan rudem, fortem esse (?), vilþeis sylvestris, valdan dominare, vulþus gloria;---vimman maculare, gavamms impurus, anavammjan vituperare;---svimman natare, svumsl tabula;---ïnnan favere, anno stipendium, ansts gratia;---grindan molere, commolere, grindafraþjis pusillanimis, grundus (pulvis, terra) solum;---tindan, urere, tandjan accendere, tundnan accendi;---sinþan ire, sinþ itus, gradus (vices), gasinþa socius peregrinationis, sandjan mittere;---vriggan torquere, circumdare, <a name=1003> vruggo tendiculum;---þigkan cogitare, þagks gratiarum actio, þagkjan cogitare, þugkjan videri;---sviggvan nutare, afsvaggvjan vibrare;---vairdan curare, vairdus hospes, vards custos, fravardjan corrumpere;---vairman calefieri, varms calidus, vaurms vermis;---flaihtan torquere, flahto torques.

2) Hilan celare, hilms galea, halja inferus, huljan operire, velare;---milan (coll. malan), miliþ mel, mel (mensura) tempus, mulda pulvis;---silan possidere, saljan manere, sels (dives) bonus, sulja fundamentum, planta, gasuljan fundare;---skilan separare, excoriare, skilja carnifex, skildus (squamma) scutum, skalja (squamma) later (gall. tuile);---tilan convenire, accommodari, tils accommodatus, tals aptus, talzjan adaptare, instruere, educare;---himan operire, himins coelum, gahamon vestire, induere;---friman accelerare, fram in conspectu, fruma primus;---qinan (?), qino femina, qens mulier;---þinan extendi, ufþanjan extendi;---minan cogitare, gaminþi memoria, anaminds suspicio, munan putare;---vinan deficere (?), vinja pascuum, vans deficiens, vens exspectatio;---airan laborare, colere (?), airus nuntius, arjan arare;---fairan accusare, fairina crimen, ferja insidiator, gafaurds concilium:---svairan gravem esse, svare inanis, vacuus, svers honoratus;---vairan manere, durare, tutum esse (?), vair vir, vairilo labia (oris custodes?), gavairþi pax (hucne?), vars sobrius, varjan arcere, verjan conservare; stikan pungere, stiks, acus, punctum, staks vice, hleþrastakeins tentorium figere.

3) Knivan (?), kniu genu, knussjan genuflectere;---hlivan audire, hliuþ attentio, silentium, hliuma auditus;---tivan paratum esse, taujan facere, tevi coma, gatevjan praeparare, ordinare;---faihan aptari, bifaihon decipere, fullafahjan satisfacere;---didan facere, deds factum (coll. § 127).

4) Feian hostilem esse, ïnfeinan misereri, faian vituperare, fijan odi;---geiran desiderare, geiro aviditas, cupiditas, gairnjan cupere;---heivan operire (?), heiv domus, hivi (tectum) adspectus;---leiban manere, laiba reliquiae, bilaibjan relinquere, aflifnan superesse;---veiban vertere, bivaibjan circumdare;---gleitan lucere (glitmuni splendor), glitmunjan splendere;---vleitan adspicere, andavleizns adspectus, vlaiton aucupari, circumspicere, vlits adspectus, vlizjan in faciem verberare;---geisan terrere, usgeisnan mirari, stupescere, usgaisjan stupefacere.

5) Giuman enutrire, curare (?), gaumjan considerare, guma homo;---skiuran vehementer commoveri, vinþiskauro ventilabrum, skura fremitus, turbo;---jiukan convenire (?) jiuka discordia, jiukan pugnare, juk par, gajuka comes, gajuko similitudo, jukuzi jugum;---liuhan lucere, liuhaþ lux, liuhtjan illuminare, lauhatjan illuminare, lauhmuni fulgur;---liuban amari, liubs dilectus, galaubjan credere, galaubs carus, pretiosus, galubs pretiosus, broþrulubo caritas fraterna, lubains spes;---diupan altum esse, diups profundus, altus, daupjan immergere, baptizare;---sliuþan lubricum esse, afslauþjan <a name=1004> terrere;---liutan adulari, decipere, liuts simulator, liuta adulator, hypocrita, luton decipere.

6) Galan cantare, clamare, goljan salutem dare, avere;---dagan lucescere, dags dies, ahtaudogs octiduanus;---haban habere (gall. tenir), haban habere, haftjan adhaerere, gahoban continere;---saþan saturatum esse, saþs saturatus, gasoþjan saturare;---watan vehementem esse (?), wass vehemens, wotjan minari, increpare, injuriis prosequi.

«Annotatio.---De nonnullis harum stirpium quaestio est, utrum, invita absonantia, cui subjacent, ad illa fortia verba equidem deperdita referendae sint, an potius non credendum, quod absonantia etiam alibi, quam verbalibus radicibus, interdum irrepserit (§ 32, 3, annot. 2), cum idea propius ad radicem nominalem quam ad verbalem accedere videatur, ut puta qinan, knivan, dagan.

«Annotatio 2.---Alia vero vocabula juxta regulas absonantiae deduci nequeunt atque adeo origini ex verbo forti repugnant; hujusmodi sunt praesertim astrorum nomina, ut sunna, mena, stairno; elementorum et naturae phenomenorum, ut airþa, vato, fon, vinds, rign; animalium, ut fauho, auhsa, lamb, viþrus, ulbandus, asilus, fugls, ara, dubo, ahaks, hana, sparva; plantarum earumque partium, ut triu, bagms, aurts, gras, þaurnus, asts, tains, vaurts, laufs, akran, basi, peika, smakka; membrorum corporis, ut haubiþ, auso, augo, munþs, tunþus, tuggo, hals, arms, brusts, vamba, fotus, etc., licet nonnulla alia huic classi pertinentia etiam ad radicem verbalem forsan referri possint, ut hunds et handus ad hinþan, vulfs ad vilvan (?) et similia.»

§ 140. Radix igitur in grammatica, sicut et in plantis, ea est pars oculis abscondita, ex qua vocabulum enascitur; stirps vero e radice palam effertur, ut concretum vocabulum efformet. Jam vero etiam stirps vocabuli, si hoc ab elemento formativo separemus, forma monosyllaba semper apparet induta; si autem vocabulum relative ad flexivum elementum spectemus, stirps id est, hoc elementum tantummodo sejungamus, stirps derivativa esse potest, augmento formativo ditata, et consequenter polysyllaba. Sic ex. gr. nam radix est et nim stirps τοῦ niman; numt vero (cum augmento formativo t, § 148) stirps τοῦ numts, nemeig (cum augmento formativo eig, § 150, ζ) stirps τοῦ nemeigs.

«Annotatio.---Stirps igitur a forma fundamentali in eo distinguitur, quod haec jam elemento formativo locupletetur; hinc de forma radicali tractandum est ubi de flexione vocabulorum, de stirpe vero, ubi de formatione agitur. Sic ex. gr. nam radix, numt stirps, NUMPTI tandem forma fundamentalis est τοῦ numts.»

§ 141. Quod si vocabulorum formationem exterius tantum spectemus, eam sive ex terminatione unicuique dictionum classi propria cum vel absque absonantia per simplicem appositionem, ex. gr.,: niman, nems a radice nam; sive ex compositione duarum vel plurium stirpium, ut afniman, arbinumja, miþgarda <a name=1005> vaddjus produci videbimus. Si autem eamdem formationem interius, id est, habita vocabuli propria significatione, eam in quatuor classes dividi constabit, nempe: nominalem, pronominalem, verbalem et adverbialem. Quoad vero elementa formativa, semper immediate stirpi connectuntur, illisque deinde <a name=1006> flexiva appendent. Insuper elementum formativum est sive simplex consonans (ut t in numts), sive integra syllaba (ut eig in nemeigs). Ubi autem vocabulo jam derivato augmentum formativum ulterius affigendum est, plures indesyllabae formativae sibi succedentes adesse possunt, ut in skalkinassus a skalks.

A. FORMATIO NOMINALIS.

<a name=1005>

I. SUBSTANTIVUM.

§ 142. Quamvis genus influxum non nullum habeat in significationem vocabuli (§ 59), hic tamen pro maxima parte adeo est confusus adeoque parum ejus leges notae, ut cum de formatione vocabuli agitur nonnisi secundario in eum attendere liceat. Ubi genus discrepantia sexuum innititur, ut in niþjis germanus, niþjo germana, garazna vicinus, proximus, garazno vicina, þius famulus, þivi famula, hoc ex significatione semper notum pro formatione vocabuli equidem valet; deficiente autem hac discrepantia naturali, eam significationem, quam varia grammaticae genera in formandis vocabulis prae se ferunt, tuto comparare jam fit impossibile, et licet in genere dici liceat, quod masculinum potius concretum, femininum autem et neutrum potius abstractum, nec non actionem ejusque objectum significet, hoc tamen generale discrimen adeo est vagum nimiisque exceptionibus obnoxium, quam ut in exponenda substantivorum formatione partitio secundum tria genera aliquid commodi allatura videatur; qua de re forsan, formam derivatam ob oculos primo ponere, deinde divisionem secundum genera revocare satius esset.

§ 143. 1) Derivatio sine ELEMENTO FORMATIVO.

a) E verbis conjugationis fortis:

aa) E praesenti non nisi paucissima vocabula derivantur et equidem fere exclusive in prima absonantiae classe, ex. gr. masc. bairgs (a bairgan); neutr. sinþ (a sinþan), anafilh (a filhan), gild (a gildan), gavairþi (a vairþan); fem. gabinda, gabindi (a bindan), gairda (a gairdan), vinna (a vinnan). Ad secundam absonantiae classem pertinet tantum fem. skilja (a skilan), ad quartam neutr. andabeit (a beitan), ïdveit (a veitan), ad quintam neutr. galiug (a liugan);

bb) E praeterito sing.: α) masc. gards (a gairdan), þagks (a þigkan), sagqs (a sigqan), saggvs (a siggvan); neutr. draggk (a drigkan), gaþrask (a þriskan), vamm (a vimman), gaþagki (a þigkan); fem. bandi (a bindan), usvandi (a vindan), þarba (a þairban), flahta (a flaihtan); β) fem. skalja (a skilan); γ) masc. vraks (a vrikan); neutr. vadi (a vidan); fem. staks (a stikan), vraka, vrakja (a vrikan), brakja (a brikan); δ) masc. daigs (a deigan), vaips (a veipan); fem. laiba (a leiban), staiga (a steigan); ε) fem. laudja (a liudan); ζ) neutr. soþ (a saþan); fem. bota (a batan), groba (a graban);

cc) E praeterito plur. nonnulla tantum certo derivantur vocabula secundae et tertiae classis: masc. vegs (a vigan); neutr. andanem (a niman), andaset <a name=1006> (a sitan), tevi (a tivan); fem. teva (a tivan), kunaveda (a vidan);

dd) E participio pass.: α) fem. baurgs (a bairgan, hunþs (a hinþan), vunns (a vinnan), gabundi (a bindan); β) masc. baur, gabaur (a bairan), qums (a qiman), muns (a minan), runs (a rinnan); neutr. bistugq (a stigqan), gabaur (a bairan); fem. usvaurpa (a vairpan), sulja (a silan), gabruka (a brikan); γ) masc. þius (a þivan), stiks (a stikan); neutr. bifaih (a faihan); fem. bida (a bidjan), giba (a giban); δ) masc. vlits (a vleitan); neutr. gadik (a deigan?); fem. vipja (a veipan); ε) masc. drus (a driusan); neutr. usluk (a lukan); fem. þlauhs (a þliuhan), krusts (a kriustan), skura (a skiuran), ludja (a liudan); ζ) masc. gaggs (a gaggan), slahs (a slahan), andastaþjis (a standan), sakjis (a sakan); neutr. fraþi (a fraþjan), fauragaggi (a gaggan); fem. staþs (a standan, graba (a graban); η) masc. grets (a gretan); neutr. aflet (a letan);

ee) E verbis simpliciter reduplicantibus sine absonantia: masc. laiks (a laikan), sleps (a slepan); neutr. faurhah (a hahan), gafah (a fahan), andstald (a staldan), bimait (a maitan); fem. haiti (a haitan).

b) E verbis debilis conjugationis: masc. fauramaþleis (a maþljan), vitodafasteis (a fastan), huhrus (a huggrjan); neutr. andaugi (ab augjan), fauramaþli (a maþljan), ufarmeli (a meljan), tauï (a taujan), hropi (verisimiliter neutr., a hropjan), gavaurki (a vaurkjan); fem. vrohs (a vrohjan), liuga (a liugan).

c) E substantivis derivantur:

aa) Masculina, ad eum designandum, qui munere vel arte fungitur, ut hairdeis (a hairda), ragineis (a ragin), silbasiuneis (a siun), faurstasseis (a stass);

bb) Neutra sive per compositionem ex aliis jam derivatis efformata, ut ataþni (a aþn), fauradauri (a daur), andalauni (a laun), andanahti (a nahts), garuni (a runa), andvairþi (a vairþs pretium), andavaurdi (a vaurd), faurafilli (a fill); sive ad efficienda realia ex personalibus substantiva, ut andbahti (ab andbahts), þiubi (a þiubs), reiki (a reiks), gaskalki (conservus, vid. § 191, I, 1, a skalks), veitvodi (a veitvods);

cc) Feminina eodem modo atque neutra, id est, per compositionem efformata: þiudangardi (a gards), etiam ad designandum naturale genus: varda (a vards), þivi (a þius), cum significatione paululum mutata: daïla (a dails).

d) Ex adjectivis tandem:

aa) Masculina: solummodo dauþus (a dauþs);

bb) Neutra: sildaleik (a leiks), azeti (ab azets), <a name=1007> biuhti (a biuhts), unhaili (a hails), unledi (ab unleds), galeiki (a galeiks), manvi (a manvus), gariudi (a gariuds), unsuti (a sutis), andvairþi (ab andvairþs), unviti (ab unvits), usvissi (ab usviss);

cc) Feminina: halba (a halbs), triggva (a triggvs), sibja (a sibjis), sunja (a sunjis).

§ 144. 2) Derivatio cum ELEMENTO FORMATIVO.

a) Cum semivocalibus:

aa) Derivata cum J ubi hoc ex i enascitur, in praecedenti § memorantur; aliae nusquam occurrunt;

bb) Derivata cum simplici V fere non reperiuntur, sed ubique dentalis ante semivocalem subrepisse videtur, ut in fem. fijaþva (a fijan), frijaþva (a frijon), saliþvos (a saljan); neutr. þivadv (a þivan), vaurstv (loco vaurht-dv? vid. § 52, 4, a vaurkjan); eodem etiam modo sunt explicanda vocabula originis aliunde obscurae, ut fem. ubizva, neutr. gaidv; quoad fem. bandva sine dubio pro band-dva adhibetur (si praesertim ad bindan pertineat). Ejusdem modi sunt vocabula, in quibus n secundae declinationis accedit, ut masc. vaurstva, vaurstvja, fem. bandvo, vahtvo (a vakan), unvaurstvo, gatvo (loco gahtvo? a gaggan), et etiam uktvo. Nec non et in masculino obscurae originis nidva, interjicitur dentalis, cui unicum bidagva subtrahitur, nisi forsan euphoniae causa ita adhibeatur pro primitivo bidag-dva. Quoad viduvo e latino certe prodit, nec v adest nisi ad vitandum hiatum.

§ 145. b) Cum liquidis:

aa) Masculina et neutra cum simplici L derivata significant instrumentum, cum quo, vel locum, in quo quid efficitur. Masc. sitls (a sitan), stikls (a stikan), stols (a standan?); neutr. þvahl (a þvahan), fairveitl (a veitan); fem. ïusila (ab ïus).

Quandoque huic L et aliud formationis elementum ante vel post mittitur, unde sequentes evadunt ligaturae:

SL: neutr. þreihsl (a þreihan), svumsl (a svimman), hunsl (a hinþan?) skohsl, svartizl;

þL: neutr. haimoþli (a haims), coll. fem. woftuli (a wopan);

L-N diminutiva format: masc. magula (a magus), coll. nominibus propriis merila, vulfila; neutr. barnilo (a barn); loco qiþlo Skeir. V, d melius qiþano (qiþāo) legendum esset (coll. Mc. XV, 28); mavilo (a mavi), coll. ïnilo, vairilo.

«Annotatio.---Vocabulum manauli in nulla supra descriptarum classe relative ad formationem ordinari potest atque adeo suspectum videtur, hinc forsan melius cum Massmanno, Phil. II, 8, manludjai (coll. manleika) loco manaulja legendum est. Obscurioris originis sunt masculina hakuls (non autem hakul, ut glossarium exhibet), asilus.»

bb) Derivatio cum M reperitur tantum in masc. barms (a bairan), frequentior vero occurrit ligatura M-N: masc. ahma (ab ahan?), malma (a malan), hliuma (a hlivan?), stoma, bloma, milhma, hiuhma; neutr. aldomo (ab alþan); fem. miduma (a midja), lauhmuni (a liuhan), glitmuni (a gleitan).

cc) N omnium elementorum frequentissime usurpatur <a name=1008> ad firmanda vocabula praecipue substantiva, in quibus eamdem significationem habere videtur atque in formandis infinitivo et participio praet. verborum fortium. Jam vero arcessenda sunt:

α) Substantiva secundae declinationis, quorum n in nominativo sing. deperditum est. Inter ea:

αα) Masculina designant, paucis tantum exceptis, personas, quae munere vel proprietate pollent. In ordine vero ad derivationem complectuntur

ααα) Ea, quae ex aliis substantivis deducuntur, ut gadaila (a dails), gahlaiba (a hlaibs), galaista (a laists), usliþa (a liþus), gajuka (a juk), garazna (a razn), gasinþa, gasinþja (a sinþ), spilla (a spill), staua (a staua fem.), aurtja (ab aurts), arbja (ab arbi), baurgja (a baurgs), ïngardja (a gards), gauja (a gavi), gudja (a guþ), vaidedja (a deds), haurnja (a haurn), kasja (a kas), mana maurþrja (a maurþr), skattja (a skatts), vardja (a vards), liugnja (a liugn);

βββ) Ea, quae ex adjectivis originem trahunt: unhulpa (a hulþs), þarba (a þarbs), veiha (a veihs), galeika (a galeiks), gamainja (a gamains);

γγγ) Ea, quae ex verbis derivantur: fauragagga, fauragaggja (a gaggan), liuta (a liutan), nuta (a niutan), skula (a skulan), ufarsvara (a svaran), bandja (a bindan), afdrugkja (a drigkan), bihaitja (a haitan), afetja (ab ïtan), arbinumja (a niman), skilja (a skilan?), sviglja (a sviglon), timrja (a timrjan).

«Annotatio.---Realem significationem habent: garda (a gards), mela (a mel), lukarnastaþa (a staþs), ganauha (a ganauhan), uzeta (nisi sit neutrum [uzets], ab ïtan), gataura (a tairan), vilja (a viljan), drobna (a drobnan).»

ββ) Neutra tantum pauca in hac classe reperiuntur: kaurno (a kaurn), gajuko (a juk), sigljo (a sigljan), et peculiariter formatio armaio (ab arman).

γγ) Feminina hujus classis desinunt:

ααα) In ein: sunt pro maxima parte ex adjectivis derivata et proprietatem designant, ut gaaggvei (ab aggvus), aglaitei (ab aglaits), airzei (ab airzis), audagei (ab audags), bairhtei (a bairhts), etc. (vid. § 92). Huc etiam veniunt derivata ex participiis: undivanei (a divans), drugkanei (a drugkans).

Ea, quae ex verbis exoriuntur, actionem vel conditionem significant cum idea secundaria durationis longioris, vel frequentioris repetitionis: unagei (ab agan), hropei (a hropjan), vajamerei (a merjan), ustauhei (a tiuhan), vrekei (a vrikan), gabei (a giban), baurei (a bairan).

Ea autem, quae e substantivis originem ducunt, designant etiam habitum, conditionem vel statum: afgudei (a guþ), usbeisnei (ab usbeisns), oglaitivaurdei (a vaurd), vaurstvei (a vaurstv), veitvodei (a veitvods), unbeistei (a beists), liuhadei (a liuhaþ), frumadei (a frumaþ?), magaþei (a magaþs), aipiskaupei (ab aipiskaupus), apaustaulei (ab apaustaulus), praizbytairei (a praizbytaireis);

βββ) In on: huc proxime accedunt quaedam vocabula, quae, e masculinis derivata, naturale genus significant: unhulþo (ab unhulþa), garazno (a garazna), <a name=1009> svaihro (a svaihra), dauravardo (a vards), haiþno (a haiþna?), gamarko (a gamarka?) arbjo (ab arbja), niþjo (a niþjis), kalkjo (a kalkja?). Alia res indicant: dauro (a daur), driuso (a driusan), malo (a malan), rinno (a rinnan), vinþiskauro (a skiuran), vruggo (a vriggan), flahto (a flaihtan), waþo (a waþjan), tainjo (a tains), ïddaljo (a dal), mitadjo (a mitaþs), garunjo (a rinnan). Alia tandem abstracta: gajuko (a juk), fullo (a fulls), gariudjo (a gariuds), brinno (a brinnan), faihugeiro (a geiran), broþrulubo (a liuban), reiro (a reiran), vinno (a vinnan), raþjo (a raþjan), sakjo (a sakan), vaihjo (a veihan), gatimrjo (a timrjan).

β) Praeterea formantur adhuc et alia vocabula cum simplici N, et equidem

αα) Immediate stirpi affixo: masc. faihuþraihns (a þreihan), andavleizns (a vleitan); neutr. barn (a bairan), liugn (a liugan), andavizn (a vizon); fem. usbeisns (a beidan), anabusns (a biudan), sokns (a sokan), vailavizns (a vizon), coll. garehsns, rohsns;

ββ) Cum vocali euphonica A: masc. þiudans (a þiuda), vigans (a veihan); neutr. akran (ab akrs?), aljan (ab alan?); fem. asans;

γγ) Cum I: masc. kindins, maurgins; neutr. aigin (ab aigan); fem. fairina (a fairan);

δδ) Cum U: neutr. faihugairuni (a geiran), fairguni);

εε) Cum EI, AI, O; sic efformata derivantur ex verbis secundae conjugationis plurima feminina, ut balveins (a balvjan), goleins (a goljan), dauþeins (a dauþjan), daupeins (a daupjan), afdomeins (a domjan), qisteins (a qistjan), hazeins (a hazjan); bauains (a bauan), þulains (a þulan), leikains (a leikan), libains (a liban), trauains (a trauan); aihtrons (ab aihtron), laþons (a laþon), mitons (a miton), salbons (a salbon), etc. Caeterum omnia substantiva, quae hac terminatione gaudent, ad verba secundae conjugationis, etiam non jam occurrentia, referenda sunt, sic ex. gr. ahmateins ad ahmatjan, gahobains ad gahoban, vanains ad vanan. Loco usbloteins Cor. II, VIII, 4 meliori jure legendum est usblotains, a blotan (non blotjan).

γ) Cum aliis consonantibus sequentes evadunt ligaturae:

SN, ZN: neutr. fulhsni (a filhan); fem. hlaivasna (a hlaiv), filusna (a filu), coll. drauhsna, arwazna, fairzna;

BN, FN: neutr. vitubni (a vitan), fastubni (a fastan), valdufni (a valdan); fem. fraistubni (a fraisan), vundufni (a vundon).

dd) R: hoc elemento efformantur

α) Masculina, nempe:

αα) Pleraque vocabulorum in reis e verbis derivatorum, quae operantem designant, inter quae animadvertenda sunt: laisareis (a laisjan), liuþareis (a liuþon), sokareis (a sokjan), blostreis (a blotan), bokareis (a boka), motareis (a mota), vullareis (a vulla). Quoad vero significationem, eis conveniunt, quae supra litteris cc) α) αα) subjecimus, addito, quod rarius <a name=1010> et probabiliter non nisi serius eo modo efformantur;

ββ) Vocabula in AR obscurioris originis, quae varios affinitatis respectus designant, ut fadar, broþar; quibus respondent feminina svistar, dauhtar;

γγ) Et insuper ligrs (a ligan) et spaiskuldrs.

β) Neutra: vaggari (a vagga?), galigri (a ligan), filigri (a filhan), in quo euphoniae causa i inductum praesertim animadvertendum est, nisi sit pro filhigri cum syllaba formativa gri?

γ) Feminina: praeter supra memorata svistar, dauhtar, etiam vulþrs (si lectio codicis A Gal. II, 6 legitima sit, a vulþus), saldra (a sildan?). Quoad vocabula mundrei, digrei ad formativum N pertinentia, ex adjectivis mundrs, digrs veniunt et proinde huc non referenda sunt.

Aliis consonantibus connexum occurrit tantum in ligatura STR: neutr. gilstr (a gilþan), avistr (ab avi), navistr (a naus), hulistr (a huljan).

§ 146. c) Cum gutturalibus:

Gutturales insulsam tantum personam in formandis substantivis gerunt. Sequentia tantum memoranda sunt:

aa) Terminatio masculina IGG reperitur tantum in vocabulis gadiliggs et skilliggs;

bb) Masculinum broþrahans, ad secundam declinationem pertinens, adjectivum uti ainaha sapere videtur;

cc) Pariter femininum ïdreiga (ab ïdr) ad adjectivum ïdreigs referendum est;

dd) Neutra aiviski, barniski citerius efformantur ex adjectivis in isks, nec non et masculinum atisks (vel neutrum atisk) suam formam ab hujusmodi adjectivo mutuatum iri videtur.

ee) Latet τῶν miluks et ahaks derivatio.

§ 147. d) Cum labialibus:

In formandis vocabulis non occurrunt, exceptis tamen, quae supra memoravimus, neutris et femininis in ubni, ufni (§ 145, cc, γ).

§ 148. e) Cum dentalibus et sibilantibus:

Dentalium et sibilantium classis ea est, quae in formandis substantivis liquidis maxime congruat. In plurimis casibus þ ea dentalis esse videtur, qua proprie formationis elementum constituatur; quo posito d, t et s in aliis formis occurrentia ex þ juxta cognitas sonorum leges (§§ 49, 50, 52) enascerentur. Nec praetermittendum est, horum substantivorum formationem cum formatione participii passivi secundae conjugationis convenire, unde eo magis ad congruentem utriusque formae significationem putaretur, quod, ubi vocabulum ex verbo primae conj. derivatur, vocalis participii passivi adhibeatur. Hujus formationis substantiva pleraque etiam efficacitatem, actum ipsum operationis significant, aliis, quae sine elemento formativo deducuntur (§ 143 a), objectum operationis potius designantibus. Jam vero formationes huc pertinentes sequenti modo ordinari possunt:

aa) Eae, quae primitivum þ habent, sive mediante vocali stirpi vocabuli annexum, sive huic immediate <a name=1011> affixum, quo in casu euphoniae causa in d, t, vel s immutatur:

α) Masc. gabaurjoþus (a gabauris), manniskodus (a mannisks), auhjodus (ab auhjon), vratodus (a vraton), skildus (a skilan), kustus (a kiusan), vahstus (a vashjan), þuhtus (a þugkjan), hliftus (a hlifan);

β) Neutr. liuhaþ (a liuhan), vitoþ (a veitan), fulliþ (a fulls), miliþ (a milan?), beist (a beitan); aveþi (ab avi), kunþi (a kunnan), gaminþi (a minan), gavairþi (a vairan?);

γ) Fem.: αα) juxta secundam declinationem vocalicam, pleraque verbalia operationem indicantia: mitaþs (a mitan), magaþs (a magus), astaþs; arbaiþs fulleiþs (a fulls), faheþs (a fahs); gaqumþs (a qiman), gakunþs (a kunnan), gamainþs (a gamains), gabaurþs (a bairan), gataurþs (a tairan); anaminds, gamunds (a minan), gakunds (a kunnan), gafaurds (a fairan), gahugds (a hugjan); aihts (ab aigan), andabauhts (a bugjan), ïnnagahts (a gaggan), gaþlaihts (a þlaihan), mahts (a magan), gasahts (a sakan), sauhts (a siukan), slauhts (a slahan), ustauhts (a tiuhan), usvaurhts (a vaurkjan), usdrusts (a driusan), lists (a leisan), fralusts (a liusan), ganists (a nisan), urrists (a reisan), usvahsts (a vahsjan), vists (a visan), fragifts (a giban), andahafts (a hafjan), þaurfts (a þaurban), gaskafts (a skapjan), andanumts (a niman); anaqiss (a qiþan), afstass (a standan), gaviss (a vidan);---ββ) cum terminatione iþa ex adjectivis derivata et proprietatem quamdam indicante: aggviþa (ab aggvus), agliþa (ab agls), airziþa (ab airzis), airkniþa (ab airknis), gauriþa (a gaurs), daubiþa (a daubs), diupiþa (a diups), dvaliþa (a dvals), qrammiþa (a qramms), armahairtiþa (ab armahairts), hauhiþa (a hauhs), hlutriþa (a hlutrs), unhrainiþa (a hrains), þvastiþa (a þvasts), kauriþa (a kaurs), manviþa (a manvus), mildiþa (a milds), niujiþa (a niujis), garaihtiþa (a raihts), sveriþa (a svers), svikniþa (a svikns), tulgiþa (a tulgus), veihiþa (a veihs), ïnvindiþa ab ïnvinds), fairniþa (a fairnis), auþida (ab auþs), vairþida (a vairþs); nonnulla etiam pauca e substantivis <a name=1012> et verbis oriri videntur: afgrundiþa (a grundus), veitvodiþa (a veitvods), meriþa (a merjan), svegniþa (a svegnjan), varjiþa (a vargjan), coll. gaunoþa (a gaunon). Ad hanc classem etiam pertinent junda (loco juggiþa? a juggs), skanda (loco skamiþa? a skaman), et mulda (a milan).

«Annotatio 1.---In nonnullis horum substantivorum citerior supervenit formatio mediante n consonanticae declinationis, ut mitadjo (a mitaþ), baurþei (a baurþs), þaurstei (a þaursts?), usfarþo (a farþs?); hinc ad § 145, cc, α, γγ pertinent.»

bb) Eae, quae T primitivum habent: neutr. stiviti, aglaiti; fem. vasti (a vasjan). Jam vero huc referendae sunt

cc) Formationes cum ST: neutr. hauhisti, frumisti (ex superlativis derivata), trausti (a trauan); fem. ansts (ab ïnnan), brunsts (a brinnan), gramsts (a gramjan), bansts (loco bandsts, a bindan).

dd) Formationes cum ND: fem. hulundi (a huls), frijondi (a frijon); coll. fem. þusundi et masc. 2 declinationis newundja (a new).

ee) Formationes cum S (Z) primitivo: masc. urruns (a rinnan); neutr. agis (ab agan), hatis (a hatan), skaþis (a skaþjan), gadikis (a deigan), þevis (a þivan), coll. riqis, sigis, rimis (baris); fem. garuns (a rinnan), (jukuzi (a juk), aqizi.

«Annotatio 2.---In masculino beruseis s pro r ideo interjectum fuit, ne duo r sibi immediate succederent, eo modo berureîs, ut laisareîs (§ 145, dd α).»

ff) Formationes cum SS: quae ad hanc classem pertinent masculina pro maxima parte e verbis derivantur operationem vel conditionem designantia: gudjinassus (a gudjinon), drauhtinassus (a drauhtinon), horinassus (a horinon), kalkinassus (a kalkinon), leikinassus (a leikinon), skalkinassus (a skalkinon), fraujinassus (a fraujinon), þiudinassus (a þiudanon), blotinassus (a blotan), vaninassus (a vans), ïbnassus (ab ïbns), ufarassus (ab ufar).

II. ADJECTIVUM.

<a name=1011>

§ 149. 1) Nec non et plurima sunt adjectiva, quae sine ELEMENTO FORMATIVO, terminatione stirpi simpliciter annexa, ex substantivis et verbis derivantur, nempe

a) E verbis primae conjugationis:

aa) E praesenti: vilvs (a vilvan), invinds (a vindan), gawairbs (a wairban), tils (a tilan), diups (a diupan), liubs (a liuban), galiugs (a liugan), liuts (a liutan), siuks (a siukan), verisimiliter etiam gaqiss (a qiþan), bats (a batan), saþs (a saþan), grindafraþjis (a fraþjan), aglaitgastalds (a staldan), fralets (a letan);

bb) E praeterito sing.: þarbs (a þairban), gavamms (a vimman), untals (a tilan), hnaivs (a hneivan), galaubs (a liuban), laus (a liusan), gadobs (a daban), ganohs (a nahan), unandsoks (a sakan), froþs (a fraþjan);

<a name=1012> cc) E praeterito plur.: andanems (a niman), gatems (a timan), bireks (a rikan), gafehs (a faihan), andasets (a sitan), unqeþis (a qiþan); probabiliter etiam hulþs (a hilþan), þaursus (a þairsan), gaþaurbs (a þairban), unvits (a veitan), galubs (a liuban), unnutis (a niutan);

dd) E participio pass. nulla certo derivantur.

b) E verbis secundae conjugationis: usskavs (a skavjan), gaviljis (a viljan), vailamers (a merjan), ubiltogis (a taujan).

«Annotatio.---Nonnulla adjectiva, ut garaids (a raidjan), gamaids (a maidjan), gavaurts (a vaurtjan?), uslukns (ab uslukan), habitis eorum forma et significatione, apocopata participia esse videntur.

c) E substantivis: alevis (ab alev), alþeis (ab alþs), navis (a naus), reiks (a reiks), rums (a rums), sleiþis (a sleiþa), sves (a sves), vairþs (a vairþs), praecipue <a name=1013> in compositionibus: ïnahs (ab aha), ufaiþs (ab aiþs), ïngardis (a gards), afguds (a guþ), anahaims (a haims), unkarja (a kara), andaneiþs (a neiþ), anasiuns (a siun), gaskohs (a skoh), gavaurts (a vaurts), usvena (a vens), unweils (a weila), armahairts, hauhhairts (a hairts), laushandus (a handus), aljakuns (a kuni), samasaivals (a saivala), filufaihus (a faihu), þrutsfills (a fill), et cum absonantia: dags (a dags).

§ 150. 2) Cum ELEMENTO FORMATIVO:

a) Cum V: huc pertinet tantum lasivs obscurioris originis;

b) Cum L: slahals (a slahan), nisi sla-hals loco slah-hals sit dividendum, vid. gloss. h. v.; leitils, mikils, ubils; skaþuls (a skaþan), veinuls? vid. gloss. h. v.; et insuper in ligaturis

BL: dauþublis (a dauþus).

KL: ainakls (ab ains);

«Annotatio. Undarleija, Eph. III, 8, suspectum est, vel si rectum, ante compositionem fuit.»

c) Cum M: huc veniunt veteres comparativi terminationes: auhuma, aftuma, hinduma, hleiduma, ïnnuma, ïftuma, speduma, (miduma), fruma;

d) Cum N: gairns (a geiran), analaugns (a liugan), uslukns (a lukan); fairins (a fairan), fulgins (a filhan), et praecipue adjectiva in ein materiam ordinario significantia: airþeins, barizeins, gulþeins, eisarneins, þaurneins, leikeins, liuhadeins, muldeins, riqizeins, silubreins, staineins, triveins, filleins, et cum significatione magis metaphorica: aiveins, qimeins, gumeins, galaubeins, pistikeins, siuteins, sunjeins. De formativo GG occurrit tantum unveniggs (a vens), nisi syllaba formativa hic ad adverbium pertineat (§ 163, b, α);

e) Cum R: framaldrs (ab alþs), lausqiþrs (a qiþus), vulþrs (a vulpus), fagrs (a faihan), baitrs (a beitan), hlutrs, digrs (?), mundrs (?);

f) Cum G (H): audugs (ab aud), unhunslags (a hunsl), manags (a man), modags (a mods), vulþags (a vulþus), gredags (a gredus), bidags (ex bidagva conjectum, a bida), unbarnahs (a barn), stainahs (a stains), vainahs (a veinan?), vaurdahs (a vaurd), ainaha (ab ains), broþrahs (ex broþrahans conjectum, a broþar), handugs (a handus), valugs (unde valugjan), uhtiugs (ab uht); praesertim in forma -eig, quae forsan cum eigan (unde aigan) convenit et pariter significatione «habendi aliquid» gaudet, ut ansteigs gratiam habens (ab ansts,), usbeisneigs patientiam habens (ab usbeisnei), gabeigs divitias habens (a gabei), nec non etiam hroþeigs, þiuþeigs, laiseigs, listeigs, mahteigs, andanemeigs, uhteigs, sineigs, gavairþeigs, vaurstveigs, vitodeigs, gavizneigs;

g) K. Haec littera nonnisi in ligatura SK occurrit, germanicae terminationi -isch forma et significatione apprime conveniens: aivisks, barnisks, gudisks, <a name=1014> þiudisks, mannisks, funisks, haiþivisks, ïudaivisks, sauraufynikisks. Hucne pertinet etiam malsks?

h) Cum þ (D, T): kunþs (a kunnan), kunds (a kuni), skulds (a skulan), unatgahts (a gaggan), mahts (a magan), hauhþuhts (a þugkjan), handuvaurhts (a vaurkjan), hafts (a haban), þaurfts (a þaurban), haists (a haitan?); et cum vocali euphonica: naqaþs, framaþeis (a fram), bajoþs (a bai);

i) Cum S; tantummodo valîs (a valjan).

§ 150. 3) Alius efformandi modus est comparatio, qua varii gradus formae et significationis evadunt.

a) Comparativus regulariter efformatur per z, praemisso i vel o. Quaenam vero harum vocalium eligenda sit, nulla certa lege constat, excepto, quod o non nisi in adjectivis fundamentalem vocalem a habentibus compareat, ex gr.: airiza, azetiza, hauhiza, managiza, raþiza, speidiza, faviza, vulþriza, ïusiza, þaurftiza, alþiza (ab alþeis), hardiza (a hardus); framaldroza, frodoza, garaihtoza, svinþoza, hlasoza, usdaudoza, handugoza, svikunþoza, sniumundoza, aljaleikoza (ex adverbiis sniumundos et aljaleikos conjicienda).

b) Superlativus regulariter efformatur per st, praemisso etiam i vel o: hauhists, smalists, spedists, managists, reikists; armosts, lasivosts.

«Annotatio 1.---Ex praecedentibus exemplis conjiciendum est, quod vocalis syllabae formativae in comparativo et superlativo sibi respondeat; hinc componi possunt ex una parte comparativi smaliza, reikiza, armoza, lasivoza, ex altera superlativi airists, azetists, framaldrosts, frodosts, etc.

«Annotatio 2.---Sequentia adjectiva suum comparativum et superlativum ex alienis radicibus trahunt:

«Annotatio 3.---E juggs efformantur rejecta nasali (§ 40, 5), comparativus, juhiza et superlativus juhists.

«Annotatio 4.---Peculiaris superlativi forma est undaraists, ex qua comparativus undaraiza cogitandum est.

«Annotatio 5.---Comparativa sunt ea, quae § 150, c) memoravimus, quaeque ex natura sua positivis carent, scilicet auhuma, aftuma, hleiduma, ïnnuma, ïftuma, (miduma), fruma; quod autem hae formae a veteribus ut superlativae habitae reipsa comparativae sint, in syntaxi (§ 198, b) ostendetur; ex his efformantur) comparativi: auhumists, aftumists, frumists, hindumists et spedumists, quorum ex duobus ultimis formae comparativae hinduma et speduma supponendae sunt.»

B. FORMATIO PRONOMINALIS.

<a name=1013>

<a name=1013> § 152. In pronominibus per derivationem efformandis gothica lingua peculiari indigentia laborat, <a name=1014> quippe cum totus efformationis labor circa duas tantum stirpes, personalem scilicet et interrogativam, <a name=1015> versetur. Quoad alios respectus sive particulis sive quadam compositione adhibitis expressos, infra (§ 170) tractabimus.

1) Pronomina personalia efformant possessiva ex genitivo, cujus terminatio cum terminatione adjectivorum primae declinationis permutatur, eo modo:

2) Pronomen interrogativum wa, was significat in genere quid, quis, sine peculiari determinatione; hinc duplex efformatur pronomen interrogantis: waþar quis duorum, uter, warjis quis plurimorum, quis. Haec posterior forma obscurae est originis; prior vero etiam in anþar, alius, occurrit.

===C. FORMATIO VERBALIS.
(Jacobi Beiträge zur deutschen Grammatik, pag. 131 sqq.)===

<a name=1015>

I. CONJUGATIO PRIMA.

<a name=1015>

§ 153. Cum primam conjugationem ex legibus absonantiae, quas subit, ut primitivam simul et radicalem spectavimus, frustra in genere sermo ad anteriorem horum verborum derivationem inveniendam inquireretur. Non desunt tamen casus, in quibus haec inquisitio abs re non est.

a) Etenim supra (§ 32, 3) monuimus, quod verba ad sextam absonantiae classem pertinentia ex secunda tertiaque classibus posterius derivatum iri videantur. Jam vero licet in plerisque verbis argumentum jam desit, quia singula radicalia verba deperdi et recentiori forma ex his derivata supplantari potuerunt, nonnulla tamen adhuc supersunt vestigia. Sic cum malan, mol reperitur quoddam milan, mal, ad quod miliþ, mel, mulda supra (§ 139, 2) fuit relatum; pariter cum svaran (gravare) confirmare, jurare, datur svairan, svar gravem esse, ex quo svare difficile, frustra, svers (gravis), honoratus, deducenda sunt. Atque adeo cum vrikan, vrak, supponi debet vrakan, vrok, quo vrohjan efformari possit. Denique cum faran, for etiam fairan, far reperitur, quin tamen utriusque significatio convenienter congruat.

b) Nec non et alia hujusmodi verba reipsa derivata esse, quamvis derivatio lateat, ex forma ipsa concludere licet, ea praecipue, quorum radix duabus consonantibus constat, ut þairsan, þriskan, vahsjan, kriustan, etc.; sed frustra simplici radice reperienda totam gothicam linguam discuteremus; paucis tantum superest: sic alþan senescere ex alan alere, et þinsan trahere, producere, ex þinan produci, posterius efformari videntur. Simili forsan modo a vairan manere, vairdan defendere, et a vakan vigilare, vahsjan crescere, deducenda sunt.

II. CONJUGATIO SECUNDA.

§ 154. Verba secundae conjugationis in -jan, quantum eorum originem retrospicere possumus, sunt pro maxima parte ex verbis primae conjugationis, adjectivis vel substantivis exorta. Quibus omnibus significatio «faciendi» fundamentalis esse videtur, sic ex. gr.: lagjan jacere facere (ponere), a ligan, varmjan calefacere, a varms, huzdjan thesaurum facere (thesaurizare), a huzd. Equidem est in plurimis horum verborum significatio magis minusve debilitata vel tantum metaphorice sumenda; quae praesertim e substantivis derivantur non tam objectum, <a name=1016> quod substantivum indicat, faciendum esse, quam aliquid cum eo agendum, significant, ita ut objectiva significatio in instrumentalem transeat, ut in haurnjan tuba canere, klismjan cymbalo resonare, tinnire, ufarhleiþrjan tabernaculo tegere, superne obtegere, ganagljan clavo figere, stainjan lapidibus obruere, lapidare. Non nisi autem raro haec transitiva significatio in intransitivam, nempe «fiendi» vel «existendi» incidit, ut in andbahtjan (propr. ministerio fungi) ministrum esse, siponjan discipulum esse, riqizjan obscurum esse, faurhtjan timidum esse.

a) E verbis primae conjugationis derivata vocalem praeteriti sing. pleraque recipiunt, paucis tantum vocalem participii pass. habentibus. Deducuntur igitur

aa) E praeterito sing.: 1) vammjan (a vimman), brannjan (a brinnan), rannjan (a rinnan), sandjan (a sinþan), tandjan (a tindan), vandjan (a vindan), dragkjan (a a drigkan, þagkjan (a þigkan), sagqjan (a sigqan), stagqjan (a stigqan), svaggvjan (a sviggvan), þarbjan (a þairban), fravardjan (a vairdan?); 2) ufþanjan (a þinan), tamjan (a timan); 3) daujan (a divan), taujan (a tivan), lagjan (a ligan), vagjan (a vigan), rakjan (a rikan), vrakjan (a vrikan), fahjan (a faihan), atjan (ab ïtan), satjan (a sitan), nasjan (a nisan); 4) hnaivjan (a hneivan), draibjan (a dreiban), vaibjan (a veiban), vaipjan (a veipan), baidjan (a beidan), gaisjan (a geisan), laisjan (a leisan), raisjan (a reisan); 5) gaumjan (a giuman?), laubjan (a liuban), daupjan (a diupan), slaupjan (a sliupan), drausjan (a driusan), lausjan (a liusan), kausjan (a kiusan); 6) goljan (a galan?), ogjan (ab agan), sokjan (a sakan), rodjan (a raþjan?), stodjan (a standan), soþjan (a saþan), botjan (a batan);

bb) E participio pass. 1) þaursjan (a þairsan), þugkjan (a þigkan), trusgjan (a trisgan); 2) huljan (a hilan); 6) aljan (ab alan), farjan (a faran), agjan (ab agan), vakjan (a vakan), batjan (a batan).

b) Ex adjectivis derivantur

aa) Primae declinationis: biabrjan (ab abrs), usagljan (ab agls), bairhtjan (a bairhts), balþjan (a balþs), balvjan (a balvs), blindjan (a blinds), usbraidjan (a braids), gairnjan (a gairns), gaurjan (a gaurs), daubjan (a daubs), usdaudjan (ab usdauds), dauþjan (a dauþs), gadiupjan (a diups), gaqiujan (a qius), haftjan (a hafts), hailjan (a hails), hauhjan (a hauhs), haunjan <a name=1017> (a hauns), þvastjan (a þvasts), ïbnjan (ab ïbns), kaurjan (a kaurs), latjan (a lats), gaunledjan (ab unleds), sildaleikjan (a sildaleiks), maidjan (a maids), raidjan (a raids), garaihtjan (a garaihts), svinþjan (a svinþs), varmjan (a varms), varjan (a vars), veisjan (a veis), fahrjan (a fagrs), faurhtjan (a faurhts), fulljan (a fulls), audagjan (ab audags), managjan (a manags), gabigjan (a gabeigs), valugjan (a valugs?), mikiljan (a mikils):

bb) Secundae declinationis: airzjan (ab airzis), augjan (ab augs), bleiþjan (a bleiþs), hrainjan (a hrains), laugnjan (a laugnis), gamainjan (a gamains), skeirjan (a skeirs), stiurjan (a stiurs), svinþjan (a svinþs), framaþjan (a framaþeis);

cc) Tertiae declinationis: gaaggvjan (ab aggvus), gahardjan (a hardus), manvjan (a manvus), tulgjan (a tulgus).

«Annotatio.---Huc referendum est etiam newjan, quamvis non adjectivum news, sed tantummodo adverbium new occurrat. Plura alia etiam ex adjectivis, quae exsoleverunt, originem sapiunt, ex. gr.: gailjan (a gails), liuhtjan (a liuhts), natjan (a nats), etc.»

c) E substantivis derivantur:

aa) Cum significatione magis minusve patente faciendi: aivaggeljan (ab aivaggeli), arbaidjan (ab arbaiþs), bandvjan (a bandvo), gabeistjan (a beists), glitmunjan (a glitmuni), dailjan (a dails), dulþjan (a dulþs), domjan (a doms), huzdjan (a huzd), hunsljan (a hunsl), hrukjan (a hruk), levjan (a lev), anamahtjan (a mahts), maþljan (a maþl), meljan (a mel), nauþjan (a nauþs), ufarassjan (ab ufarassus), rignjan (a rign), skaftjan (a skafts), sleiþjan (a sleiþa), gasuljan (a sulja), stojan (a staua), lagrjan (a tagr), taiknjan (a taikns), gatevjan (a teva), gagavairþjan (a gavairþi), andvaurdjan (a vaurd), venjan (a vens), gafrisahtjan (a frisahts), wotjan (a wota), faihugeironjan (a faihugeiro), ahjan (ab aha), hugjan (a hugs), miþlitjan (a lita), tveifljan (a tveifls), þiuþjan (a þiuþ), vargjan (a vargs), vaifairwjan (a fairwus), usaivjan (ab aivs);

bb) Cum significatione instrumentali: haurnjan tuba canere (ab haurn), klismjan cymbalo resonare, tinnire (a klismo), ufarhleiþrjan tabernaculo obtegere (a hleiþra), ganagljan clavo figere (a nagls), ïnsailjan illaqueare (a sail), stainjan lapidibus obruere (a stains), laistjan vestigiis insequi (a laists), faurmuljan os alligare (a mul), matjan comedere (a mats);

cc) Cum significatione «exsistendi» vel «fiendi»: andbahtjan ministrum esse (ab andbahts), praufetjan prophetam esse (a praufetes), siponjan discipulum esse (a siponeis), riqizjan obscurum fieri (a riqiz).

§ 155. Non nisi raro stirpem inter et terminationem interjicitur formativum elementum, sequentia tantum occurrunt exempla:

V: malvjan (a malan), usfraþvjan (a fraþjan), skadvjan (a skadus);

M: sniumjan (a snivan), tarmjan (a tairan?);

N: In namnjan (a namo), n ad stirpem pertinet; obscurum bimaminjan huc referendum esset, nisi forsan ex judiciosa Massmanni conjectura, Luc. XVI, 14, <a name=1018> binamnidedun loco bimamindedum legendum esset, coll. birodjam ejusdem significationis;

AT: lauhatjan (a liuhan), svogatjan (a svogjan), ahmatjan (ab ahma), kaupatjan,

Z: talzjan (a tilan), vlizjan (a vlits);

SS: knussjan (a kniu).

§ 156. 2) Verborum in -on, quae terminatio pariter immediate ad stirpem plerumque annectitur, pleraque e substantivis, pauca tantum e verbis derivantur.

a) E verbis primae conjugationis: miton (a mitan), bifaihon (a faihan), ufarmunnon (a munan), vlaiton (a vleitan), warbon (a wairban), luton (a liutan). Incertum est, utrum trudon e verbo secundae conjugationis in -an, an potius utrumque e verbo forti deperdito triudan deductum sit.

b) Ex adjectivis: ushulon (a huls), ïdreigon (ab ïdreigs), galeikon (a galeiks), mundon (a munds?), vundon (a vunds), gatilon (a tils), gaveison (a veis); aiviskon (ab aivisks), ïudaiviskon (ab ïudaivisks); gasibjon (a sibjis), sungon (a sunjis).

c) E substantivis eis praecipue, quorum vocalis fundamentalis est a: aviliudon (ab aviliud), hamon (a hams), karon (a kara), liuþon (a liuþ), gapaidon (a paida), spillon (a spill), vairþon (a vairþs), fiskon (a fisks), gavadjon (a vadi), gasmiþon (a smiþa), friþon (a friþa?), aljanon (ab aljan), þiudanon (a þiudans), midumon (a miduma), paurpuron (a paurpura), hatizon (a hatis), navistron (a navistr); quandoque etiam e substantivis cum vocali fundamentali u: gredon (a gredus), luston (a lustus), sidon (a sidus).

§ 157. Inter ea quae stirpe producta derivantur, animadvertes

a) Quae, interjecta formativa syllaba -in, e substantivis personarum deducuntur, ut skalkinon (a skalks), horinon (a hors), drauhtinon (a gadrauhts), reikinon (a reiks), leikinon (a leikeis), airinon (ab airus), gudjinon (a gudja), fraujinon (a frauja); in eis vero, quae e substantivis rerum ortum ducunt, ut aiginon (ab aigin), raginon (a ragin), faginon (a fagin?), fairinon (a fairina), derivativa syllaba -in ad substantivum pertinet, unde magis ex fortuito casu quam ex intima affinitate verbis supra laudatis conveniunt;

b) Quae cum -is efformantur: huc refertur tantum valvison, modo lectio Mc. IX, 20, legitima sit. Si autem cum eo supra (§ 156, c) memoratum hatizon a hatis componatur, hic non immerito ad substantivum deperditum valvis ascendendum erit, et consequenter ad praesentem classem plura alia ejusmodi verba adducenda, ut agison (ab agis), sigison (a sigis);

c) Quae cum -m: dvalmon (a dvals).

§ 158. 3) Verba in -an, quod, paucis tantum exceptis, pariter ad stirpem immediate affigitur.

a) Ex verbis primae conjugationis: þivan (a þivan), boljan (a batan), valdan (a vildan), faian, fijan (a feian), luban (a liuban). Huc pertinent etiam verba, quae, licet ex anomalis orta, regulariter tamen flectuntur: kunnan, munnan et vitan.

b) Ex adjectivis cum significatione habendi vel tractandi ut---, ex. gr.: veihan ut sanctum habere (a veihs), <a name=1019> sveran ut pretiosum habere (a svers), arman ut pauperem habere, misereri (ab arms), et etiam leikan (a leiks).

c) E substantivis, nempe ex solis femininis primae declinationis cum fundamentali vocali a: liugan (a liuga), jiukan (a jiuka), saurgan (a saurga), weilan (a weila).

§ 159. Verborum autem e secunda conjugatione stirpe producta originem trahentium ea tantum occurrunt, quae mediante syllaba an efformantur: gaainanan (ab ains), et gastoþanan (a standan).

III. CONJUGATIO TERTIA.

§ 160. Omnia hujus conjugationis verba ad verba primae vel secundae referenda sunt, et ubi haec verba jam non existunt facillime sunt supplenda.

a) Ex verbis primae conjugationis regulariter efformantur mediante vocali participii pass., quae significationi passivae apprime convenire videtur; in nonnullis tamen verbis ad quartam absonantiae classem pertinentibus, vocalis praesentis praefertur, nempe in usgeisnan, ïnfeinan et keinan; in dishnaupnan, ad quartam classem relato, vocalis praeteriti sing. equidem interjecta est, nisi quoddam dishnaupjan ut medium terminum cogitandum sit, collato ganohnan ad sextam classem pertinente, cum quo verbum secundae coujugationis ganohjan nunc adhuc occurrit. Jam vero derivantur:

aa) E prima conjugatione forti: bundnan (a bindan), tundnan (a tindan), gaþaursnan (a þairsan)

<a name=1020> bb) E secunda: aftaurnan (a tairan);

cc) E quarta: lifnan (a leiban), disskritnan (a skreitan), usgeisnan (a geisan), keinan (a keian), ïnfeinan (a feian);

dd) E quinta: usgutnan (a giutan), usluknan (a lukan), fralusnan (a fraliusan); dishnaupnan (a dishniupan);

ee) E sexta: batnan (a batan), vaknan (a vakan), hafnan (a hafjan);

ff) E septima: gaskaidnan (a skaidan), auknan (ab aukan);

gg) Ex octava: andletnan (a letan).

§ 161. b) Inter verba secundae conjugationis ea tantummodo in -jan finita tertiae conjugationis verba efformant: blindnan (a blindjan), gabignan (a gabigjan), daubnan (a daubjan), dauþnan (a dauþjan), dumbnan (a dumbjan?), drobnan (a drobjan), fraqistnan (a fraqistjan), gaqiunan (a gaqiujan), ushauhnan (ab ushauhjan), gahaftnan (a gahaftjan), hailnan (a hailjan), gaþlahsnan (a þlahsjan), managnan (a managjan), mikilnan (a mikiljan), minznan (a minzjan?), ganipnan (a ganipjan?), ganohnan (a ganohjan), urrumnan (ab urrumjan?), afslauþnan (ab afslauþjan), gastaurknan (a gastaurkjan?), svinþnan (a svinþjan), gagavairpnan (a gagavairpjan), fullnan (a fulljan), afwapnan (ab afwapjan). Solum veihnan (a veihan) hic excipitur.

D. FORMATIO ADVERBIALIS.

<a name=1019>

§ 162. In ordine ad formationem distinguuntur adverbia modi, loci et temporis. Hic vero de his mentionem non facimus, quae sive per compositionem, ut ex. gr. cum particulis -uh, -ei, -hun efformantur, sive per vera substantiva aut adjectiva, cum vel sine praepositione circumscribuntur; priora enim ubi de compositis, posteriora in syntaxi tractabuntur.

I. ADVERBIA MODI.

§ 163. 1) Adverbia ex adjectivis derivata communissime efformantur auxiliante ba formae fundamentali annexo.

a) Ex adjectivis primae declinationis: abraba, azetaba, bairhtaba, baitraba, balþaba, gabigaba, gagudaba, hauhaba, svikunþaba, mikilaba, ubilaba, raihtaba, garaihtaba, garedaba, unsahtaba, sviknaba, ungatassaba, gatilaba, triggvaba, vairþaba, unvairþaba, veihaba, ainfalþaba, gafehaba, frodaba, wassaba; etiam ex participiis: unfairinodaba.

b) Ex adjectivis secundae declinationis. Jam vero iterum distinguendum est, utrum syllaba radicalis terminationem praecedens longa sit an brevis; in priori casu terminatio adverbialis est iba, in posteriori vero jaba, sic: arniba, andaugiba, analaugniba, unanasiuniba, usstiuriba, gatemiba, sed gabaurjaba, sunjaba.

c) Ex adjectivis tertiae declinationis: agluba, glaggvuba, harduba, manvuba.

«Annotatio 1.---Hic quandoque u in a transit, ut in glaggvaba, Luc. XV, 8, hardaba Cor. II, XIII, 10, cod. A.

<a name=1020> «Annotatio 2.---Quamvis adverbium interrogativum waiva? quomodo? huc pro sua significatione pertineat, an etiam juxta formam referendum sit, dubium est. Cum tamen supra (§ 46, 4) phonicam affinitatem b inter et v esse ostendimus, non inde impossibile esset, si waiva loco waiba steterit. Ut ut est, haec considerandi ratio praeferendam esse videtur opinioni, qua adverbium ex we et aiva compositis enasceretur. Insuper huic waiva ex pronomine interrogativo wa derivato respondet sva ex demonstrativo sa formatum, quod ut s-va intelligendum est et in quo nulla compositio cum aiva cogitanda. Caeterum utriusque terminatio similis est originis significationisque similis. Relativum sve ex sva et particula relativa ei commixtis effici videtur; vel forsan a conjunctione svaei non nisi contractione differt.»

2) Altera frequens forma, quae tamen non ad adverbia tantum ex adjectivis deducta restringitur, est o. Cum forma ba simul quandoque occurrit, ut in andaugjo cum andaugiba, glaggvo (si recte in gloss. h. v. conjecimus) cum glaggvaba; incertum est tamen, an omnia adjectiva hanc duplicem adverbialem terminationem recipiant, aliis potius aliam formam praeferentibus. Sic forma cum o his adjectivis exclusive convenit, quae syllaba deductiva muniuntur. Excipitur tantum syllaba formativa il jam a primaevis temporibus cum stirpe quodammodo commixta (mikils, ubils).

a) Ex adjectivis primae conjugationis: analeiko, <a name=1021> anþarleiko, galeiko, laþaleiko, samaleiko, vairaleiko, sinteino, þiudisko, ïudaivisko, uhteigo, unuhteigo, vitodeigo, probabiliter etiam usdaudo, ussindo, sundro, sniumundo, unveniggo; haec duo posteriora saltem e verbis sniumjan, venjan difficile ducerentur.

b) Ex adjectivis secundae declinationis: andaugjo et etiam arvjo, þiubjo, gahahjo, allandjo, et insuper numerale þridjo tertia vice, a þridja tertius.

c) Ex adjectivis tertiae declinationis: glaggvo (gaaggvo).

d) Non ad adjectiva referri videntur: aufto, ufjo, misso, sprauto.

3) Adverbia e comparativis et superlativis derivata simplicem stirpem comparativi vel superlativi sine terminatione vocalica adhibent, excepto quod z comparativi in s convertant, sic:

a) Comparativi: hauhis (a hauhiza), vulþris (a vulþriza), andvairþis (ab andvairþiza), framvairþis (a framvairþiza), mais (a maiza); ejusdem sunt formationis comparativi ex adverbiis immediate derivati airis (ab air), andis (ab and), newis (a new), framis (a fram), faurþis (a faurþ?), haldis (a halþ?), halis (a hal?), sniumundos (a sniumundo), aljaleikos (ab aljaleiko?).

«Annotatio 1.---Adverbia allis et raihtis ad simplices particulas proxime accedentia, huc equidem secundum formam pertinere videntur; attento autem, quod nihil comparationis in alls jaceat et comparativus τοῦ raihts sit raihtoza, de nullo comparativo his adverbiis cogitandum est.

«Annotatio 2.---Nonnulla adverbia huc pertinentia i quod s praecedit, expulso, formam syncopatam praebent: mins (a minniza), vairs (a vairsiza) et etiam seiþs (a positivo seiþu), jaindvairþs (coll. andvairþis, framvairþis), suns, anaks.

«Annotatio 3.---Ex adverbio filu derivata forma filaus ante comparativos usurpatur; cum autem de genitivo ante adverbium adhibito putandum non est, comparativum hic adesse forsan credendum est et filaus pro filos stare.»

b) Superlativi: maist (a maists), frumist (a frumists).

4) Praeter tres adverbiorum praecedentes classes sunt et alia pauca, quae, licet dubiae originis, huc tamen referenda sunt, nempe:

a) Cum is: allis, raihtis jam memorata;

b) Cum e: sve, svare;

c) Cum u: filu, seipu;

d) Cum a: sunja.

II. ADVERBIA LOCI.

<a name=1022>

§ 164. Adverbia huc pertinentia sunt pro maxima parte vel ex stirpibus pronominalibus vel ex aliis particulis efformata, paucis tantum ad radices nominales referendis. In tres classes partiuntur, prout existentiam in loco, motum ad locum, vel a loco significant.

1) Ad designandum locum, in quo res aliqua est vel versatur, inserviunt adverbia

a) Cum terminatione a: afta pone, faura ante, dalaþa infra, ïupa supra, uta foris, ïnna intra, intus, fairra longe, newa prope, et adverbia in solis compositis occurrentia anda contra, unþa in longinquo. Nec non alja extra (propr. aliorsum) etiam huc referendum est;

b) Cum terminatione r, ar: war ubi, þar hic, her ibi, jainar illic, aljar alibi, collatis praepositionibus hindar pone, post, ufar super, undar sub, afar post.

c) Ex nonnullis horum adverbiorum alia, significatione paululum mutata, per terminationem o efformantur: ufaro super, sursum, undaro subter, aftaro pone, secundum.

d) Adjecta terminatione na praecedentia adverbia eamdem habent significationem, addito tamen, quod motum a loco quandoque exprimant: aftana pone, utana de foris, ïnnana ab intus, ïupana desuper, hindana post, pone, samana simul, congregatim.

2) Motum ad aliquem locum indicat sive simplex stirps consonantice finita: faur, ïup, ut, ïnn, new, sive terminationes

a) þ (D): waþ quo, jaind illuc, þad huc (tantum modo in composito þadei quo superstes), aljaþ alias, dalaþ huc infra, samaþ simul (cum motu); cui terminationi quandoque etiam

b) Re remanente eadem significatione affigitur: wadre quo, jaindre illuc, hidre huc.

3) Denique motum ab aliquo loco indicat terminatio þro: waþro unde, þaþro hinc, jainþro illinc, utaþro de foris, ïnnaþro ab intus, ïupaþro de super dalaþro ab infra, fairraþro a longinquo, aljaþro aliunde, allaþro undique.

«Annotatio.---In nulla harum classium ordinari potuit bisunjane circum, formatione simul et origine obscurum. Secundum formam genitivus plur. esse videtur, aut saltem huic respondere sive significatione sive constructionibus, in quibus occurrit, ex. gr.: Mc. III, 34 bisaiwan bisunjane circum aspicere, Neh. V, 17; VI, 16 þaî bisunjane unsis hi circum nos.»

III. ADVERBIA TEMPORIS.

<a name=1023>

§ 165. In formandis his adverbiis gothicus sermo praecipue laborat. Praeter enim nonnulla primitiva vocabula, ut nu nunc, ju jam, air mane, alia principaliter circumscribuntur, ut himma daga hodie, du maurgina mane, gistradagis (non equidem propr. adverbium, sed genitivus a gistradags) <a name=1024> heri. Pauca tantum hic animadvertenda sunt:

a) Ex stirpibus pronominalibus WA, þA, SUMA annexo n efformantur adverbia temporis: wan cum, þan tum, suman olim;

b) Nonnulla alia, pro maxima parte obscurae originis, terminationem e vel a recipiunt: þande dum, unte usque, simle olim, ufta saepe, aftra iterum.

E. FORMATIO PER COMPOSITIONEM.

<a name=1023>

§ 166. Compositio propria in eo consistit, quod duo vocabula ita inter se connectuntur, ut prior pars vocabuli non jam peculiarem flexionem habere possit. Ubi autem res ita se non habet, impropria est compositio. Jam vero compositio a derivatione discriminatur, quod haec vocabulo affigat elementum in se et per se significationis expers, cujus saltem significatio nos fugit, illa vero partibus per se significantibus constet. Caeterum composita non solum ex derivatis, sed etiam ex anterius compositis vocabulis efformari possunt; quae ultima dicuntur bicomposita, ex gr.: miþgardavaddjus, ufarhiminakunds, galiugabroþar, gabaurþivaurd, untilamalsks, unhanduvaurhts, ïnnatgaggan. Aliud insuper est discrepantia, quod in compositione prior pars vocabuli, in derivatione autem posterior majoris sit momenti. Hinc de compositione tractantes eam in triplici classe ordinabimus, <a name=1024> prout prima pars nominalis, pronominalis vel particula erit.

«Annotatio 1.---Utrum in gothica lingua verbalis occurrat compositio, non certo constat. Slahals, si forte compositum est (§ 150, b), ex slahan simul atque ex slahs deduci potest. Idem dicendum est de vinþiskauro (a vinþjan), spaiskuldrs (a speivan) et þiuþiqiss (a þiuþjan). Nec non et laþaleiko ex adjectivo laþs potius quam immediate ex verbo laþon derivari videtur. Caeterum alia exempla vix reperies.

«Annotatio 2.---Voces hybridae nusquam occurrunt in gothico sermone, quippe cum vocabulorum ut motastaþs, smakkabagms non constat, ad quamnam linguam prior pars pertineat; afarsabbatus equidem, galiugaxristus, galiugaapaustaulus posteriorem partem ab hebraea lingua mutuata sunt, verumtamen cum significatione civitate sunt donata.»

I. COMPOSITIO NOMINALIS.

<a name=1023>

I. SUBSTANTIVA.

§ 167. Huic regulae generali compositio nominalis subjacet, quod prior pars compositi in forma fundamentali simpliciter adhibeatur. In nonnullis tantum rarioribus casibus praefertur forma apocopata consonantice finita, quae quidem accusativo regulariter convenit, licet ut accusativus non habenda sit. Cur plenae formae gudalaus, gudafaurhts, veinatriu, veinagards, lausavaurds cum gudhus, guþblostreis, veindrugkja, laushandus, lausqiþrs, etc., occurrant, ratio dici nequit. Ut ut est, diligenter cavendum est, ne illa pro dativis habeantur, nam si de vocabulis primae, nullo autem modo de vocabulis secundae tertiaeve vocalicae declinationis dici posset, ipsa significatione in plerisque casibus repugnante. A regula supra data excipiuntur tantum ea vocabula, quorum stirps vocalice desinit, ut in þiumagus, niuklahs, freihals, vel polysyllaba est, ut in sigislaun, þiudangardi, mikilþuhts, ubiltojis, ubi forma brevior loco longioris sigisalaun, þiudanagardi, etc., euphoniae causa eligi potuit. Quoad anomala substantiva usurpatur vel <a name=1024> simplex stirps, ex. gr.: bruþfaþs, manleika, vel plena forma in a, ut nahtamats, manaseþs, vel tandem forma in a genitivi speciem prae se ferens, ut baurgsvaddjus, þrutsfill. Vocabula autem consonanticae declinationis in compositione suum n rejiciunt, longa vocali remanente in brevem respondentem commutata, eo modo: vaihstastains a VAIHSTAN, augadaura ab AUGAN, qinakunds a QINON, marisaivs a MAREIN.

Jam vero substantiva cum substantivis, adjectivis, participiis, raro autem cum particulis componuntur.

Exempla compositorum substantivorum cum substantivis, adjectivis et participiis haec sunt:

a) Vocalicae declinationis:

aa) Cum fundamentali vocali a: vigadeina (a vigs), figgragulþ (a figgrs), kaisaragild (a kaisar), himinakunds, (a himins), gilstrameleins (a gilstr), alevabagms (ab alev), veinabasi, veinatains, veinatriu, veinagards (a vein), eisarnabandi (ab eisarn), vitodafasteis, vitodalaisareis, vitodalaus (a vitoþ), liugnapraufetus, liugnavaurds (a liugn), lukarnastaþa (a lukarn), dauravards <a name=1025> (a daur), launavargs (a laun), vaurdajiuka (a vaurd), guþaskaunei, gudalaus, gudafaurhts (a guþ), akranalaus (ab akran), bloþarinnands (a bloþ), hleþrastakeins (a hleiþra), motastaþs (a mota), stauastols (a staua), weilawairbs (a weila), friaþvamilds (a friaþva).

«Annotatio 1.---In substantivis, quorum fundamentalis vocalis in -ja desinit, rursus est distinguendum, an syllaba derivativa, aut longa brevisve syllaba stirpalis praecedat; in priori enim casu forma apocopata i, in posteriori vero, forma plena -ja in compositione usurpatur: andilaus ab andeis (thema ANDJA), þusundifaþs a þusundi (them. þUSUNDJA), arbinumja ab arbi (them. ARBJA), fraþjamarzeins a fraþi (them. FRAþJA), vadjabokos a vadi (them. VADJA), lubjaleisei a lubja? (them. LUBJA).»

bb) Cum vocali fundamentali i: matibalgs (a mats), drauhtivitoþ (a drauhts), gastigods (a gasts), naudibandi, naudiþaurfts (a nauþs), gabaurþivaurd (a gabaurþs), aurftigards (ab aurts?).

cc) Cum vocali fundamentali u: asiluqairnus (ab asilus), fotubandi, fotubaurd (a fotus), grunduvaddjus (a grundus), qiþuhafts (a qiþus), lustusams (a lustus), faihuþraihns, faihugairnei, faihuskula, faihufrikei, faihugavaurki (a faihu), handuvaurhts (a handus).

dd) Cum fundamentali vocali r: broþrulubo vel broþralubo (a broþar).

«Annotatio 2.---Rejecta vocali finali fundamentalis formae occurrunt: guþblostreîs, gudhus, halsagga, veindrugkja, gutþiuda, þiumagus, sigislaun, þiudangardi. Licet, quomodo midjungards efformetur, lateat, hoc tamen ex quodam deperdito midjun vel midjuns effici probabile est. Quod in glossario junct. inscripsimus þiuþspillon convenientius in þiuþ spillon dividendum est, coll. þiuþ taujan Mc. III, 4; Luc. VI, 9, 33, 35.

«Annotatio 4.---Quamvis substantiva cum verbis non componantur, verba tamen e substantivis compositis derivari possunt, ut þuthaurnjan a þuthaurn, faihugeironjan a faihugeiro.

«Annotatio 3.---Sola exempla substantivi cum participio compositi haec sunt: mannahun et weilohun.»

ee) Anomala: pauca quae occurrunt exempla supra fuerunt relata, quibus certo adjicienda sunt bruþfaþs, nahtamats, baurgsvaddjus; nec non et manleika, manaseþs, manamaurþrja a manna derivata huc referri possunt, cum his thema MAN (§ 93, 1) fundamentum jaceat; τῷ þrutsfïll favet analogia τοῦ baurgsvaddjus.

b) Consonanticae declinationis: vaihstastains (a vaihsta), smakkabagms (a smakka), viljahalþei (a vilja), gumakunds (a guma), miþgardavaddjus (a miþgarda?), <a name=1026> augadauro (ab augo), qinakunds (a qino), marisaivs (a marei), aglaitivaurdei (ab aglaitei).

II. ADJECTIVA.

§ 168. Idem in genere de adjectivis compositis atque de substantivis dicendum est. Composita equidem cum verbis occurrunt, sed tantum composita τοῦ fulls: fullafahjan, fullafraþjan, fullaveisjan.

Exempla adjectivorum cum substantivis, adjectivis participiisque compositorum haec sunt:

a) Cum fundamentali vocali: armahairtei (ab arms), juggalauþs (a juggs), laggamodei (a laggs), mukamodei (a muks?), þrasabalþei (a þras?), balvavesei (a balvs?), dvalavaurdei (a dvals), lausavaurdi, lausavaurdei, lausavaurds (a laus), godakunds (a gods), fullatojis, fullavits (a fulls), ïbnaleiks, ïbnaskauns (ab ïbns), liubaleiks (a liubs), untilamalsks (a tils), allavaurstva, alaþarba, alamans (ab alls).

b) Cum fundamentali vocali i: hic adest probabiliter eadem discrepantia, quam supra (§ 167, annot. 1) de substantivis animadversa fuit, licet sequentia tantum occurrant exempla: midjasveipains (a midja), aljakuns, aljaleiks, aljaleikoþs (ab aljis), hrainjahairts (a hrains).

c) Cum fundamentali vocali u desunt

«Annotatio.---Rejecta finali vocali formae fundamentalis reperiuntur: allbrunsts, allsverei, allvaldands, allandis (ab alls), hauhþuhts, hauhhairts, hauhhairtei (a hauhs), laushandus, lausqiþrs, lausqiþre (a laus), aglaitgastalds (ab aglaits), anþarleiks (ab anþar), managfalþs (a manags), ubilvaurds, ubiltojis (ab ubils), mikilþuhts (a mikils), niuklahs (a niujis), freihals (a freis).»

III. NUMERALIA.

§ 169. a) Numeralia plene flecta cum componuntur, eisdem regulis atque substantiva et adjectiva subjacent; adhibentur ergo in forma fundamentali vocalice finita: ainabaur (ab ains), hundafaþs (a hund), þusundifaþs (a þusundi), et etiam in forma apocopata: ainwarjizuh, ainwaþaruh. Numeralia decades et hecatontades designantia, ut tvaitigjus, þreistigjus, tvahunda, þrijahunda, quemadmodum ainshun, non sunt proprie composita, cum utraque pars vel etiam prior flectatur (§ 166).

b) Numeralia autem defective vel minime flecta in compositione immutata remanere videntur: fidvortigjus, fimftigjus, fimfhunda, saihstigjus, ahtaudogs, niuhunda; datur tamen pro fidvor etiam forma apocopata fidur: fidurdogs, fidurragineis.

c) Multiplicativa efformantur adhibito falþs, cui forma apocopata numeri praeponitur: ainfalþs, tvafalþs (?), þreifalþs (?), fidurfalþs, taihuntaihundfalþs, etc.

II. COMPOSITIO PRONOMINALIS.

<a name=1025>

§ 170. Pronominalis compositio est sive propria, sive impropria. Prior occurrit tantum in componendis adjectivis pronominibus sama et silba: samaleiks, samakuns, samalauds, samasaivals, samafraþjis, <a name=1026> samaqiss, silbasiunis, silbavileis, silbaviljands. De irregulari seinaigairns vid. ad Tim. II, III, 2. Improprie autem adjectiva-efformantur juvantibus particulis ei, uh et hun.

<a name=1027> a) Cum ei: ïkei, þuei, ïzei, saei, etc. (§ 109) coll. particulis þadei, þarei, þaþroei, svaei, akei, sunsei, miþþanei, etc.;

b) Cum uh: sah, wazuh, warjizuh, waþaruh (§§ 108, 111), coll. particulis þanuh, þaruh, þiswaruh, þiswaduh;

c) Cum hun: washun, coll. jam memoratis mannahun, weilohun, ainshun, et particulis þishun, wan---

<a name=1028> Conspicua sunt etiam vocabula improprie composita, quae cum pronomine sa, so, þata et nonnullis ejus casibus efformantur: nom. sawazuh, þatïst, þatain, þatainei; gen. þiswazuh, þiswaduh, þishun; dat. (instr.) þehaldis. Denique ex casu instrumentali pronominis interrogativi componuntur etiam welauds et weleiks.

III. COMPOSITIO PARTICULARUM.

<a name=1027>

§ 171. Cum particulae neque flecti neque mutari possunt, in compositione igitur plerumque immutata adhibentur parvamque huic capiti de formatione vocabulorum utilitatem afferunt. Ex altera autem parte vocabula ex particulis composita prope sunt innumerabilia, qua de causa hic praetermitti nequeunt. Jam vero particulae cum omnibus orationis partibus componi possunt, et compositio adverbiorum et praepositionum distingui debet.

I. ADVERBIA.

Vaila: vailaqiss, vailavizns, vailamerjan.

Vai (vaja): vaidedja, vaifairwjan, vajamerjan, vajamereins.

Missa: missadeds, missaqiss, missaleiks, missataujands.

Filu: filudeisei, filuvaurdei, filufaihus, filugalaubs, filuvaurdjan.

Suns: sunsaiv, sunsei.

Halis: halisaiv.

þan (þana): þanamais, þanaseiþs.

Sva: svalauds, svaleiks; coll. correlativis welauds, weleiks (§ 170).

Inn: ïnngaggan, ïnnvairpan, ïnnatbairan, ïnnatgaggan, ïnnattiuhan, ïnngaleiþan, ïnnufsliupan, miþïnngaleiþan.

Inna: ïnnakunds, ïnnagahts.

Ut: utbairan, utgaggan.

Faura: fauragaggan, fauraqiþan, fauraqiman, fauragahaitan, fauragateihan, fauragaggja, fauradauri, fauramaþleis.

Anda: andabauhts, andabeit, andahait, andahafts, andaþahts, andalauni, andanahti, andanem, andanumts, andastaþjis, andastaua, andavaurd, andavaurdi, andavizn, andavleizns, andaneiþs, andanems, andanemeigs, andasets.

Unþa: unþaþliuhan.

Tvis, tuz: tvisstandan, tuzverjan.

II. PRAEPOSITIONES.

§ 172. Inter praepositiones etiam nonnullas particulas inclusimus, quae in compositione tantummodo occurrunt, ut fair, fra, fri, ga, dis, ïd, un. Hic vero paucis tantum exemplis advocatis ordinabimus, de aliis lectorem ad glossarium remittentes, in quo unicuique particulae singula composita subjiciuntur.

Ana: anabiudan, anaïnsakan, anamahts, anavairþs, analeiko.

And: andbindan, andtilon, andbahts, andvairþs, andaugjo.

At: ataugjan, atgaraihtjan, atgaggs.

<a name=1028> Af: afaikan, afletan, afgrundiþa, afguds, afgastoþans.

Afar: afargaggan, afarlaistjan, afardags.

Bi: bimaitan, bivindan, bibaurgeins, bifaiho, bireiks, biþe et etiam biwe, Luc. I, 18.

Ga: ganisan, gateihan, gahaitan, gamunan, gagahaftjan, gagaleikon, gagamainjan, gagatilon, gagavairþjan, gagavairþnan, gadaila, galaubeins, gaguds, gafulgins, gahahjo, gatemiba.

Dis: distairan, dishaban, distaheins, disviss.

Du: duginnan, dustodjan, duatgaggan, duatsnivan, duatrinnan, dugavindan, duþe, duwe.

Hindar: hindarleiþan, hindarveisei, hindarveis.

þairh: þairharbaidjan, þairhsaiwan, þairhgaleikon.

Id: ïdveitjan, ïdveit, ïddaljo.

In: ïnagjan, ïnsandjan ïngaleikon, ïnsahts, ïnvinds.

Inu: non componitur.

Miþ: miþniman, miþanakumbjan, miþgatiuhan, miþushramjan, miþïnsandjan, miþfrahunþans, miþgaleikonds, miþvissei, miþgasinþa.

Un: unverjan, unkunnands, unþvahans, ungalaubjands, unandsakans, unbilaistiþs, unusspilloþs, unfairlaistiþs, unufbrikands, unagei, ungalaubeins, unbimait, unhails, unandsoks, unatgahts, ungatass, unhindarveis, unfaurveis, unveniggo, unanasiuniba.

Und: undgreipan, undredan, undrinnan.

Undar: non componitur.

Us: usbeidan, urreisan, usgasaiwan, usvahsans, usstass, usvaurhts, ussindo.

Uf: ufbrikan, ufhropjan, ufhauseins, ufkunþi.

Ufar: ufarhafjan, ufarmeleins, ufarfulls, ufarhiminakunds.

Viþra: viþragaggan, viþragamotjan, viþravairþs.

Fair: fairaihan, fairhaitan, fairveitl.

Faur: faurbiudan, faurbigaggan, faurbauhts.

Faura: vid. § 171.

Fra: frabugjan, fragifts, fralets.

Fram: framgahts, framaldrs, framvigis, framvairþis.

Fri: frisahts.

§ 173. Ex praecedentibus paragraphis equidem constat, quanta sit ad formanda vocabula gothicae linguae aptitudo; verumtamen comparantibus nobis ulfilanam versionem cum graeco textu perspicuum erit, huic aptitudini suos fines fuisse, linguaeque indolem Gotho semper non permisisse, quasdam formationes vel compositiones graeci sermonis in suam linguam traducere. Quapropter, fatentibus equidem <a name=1029> nobis gothicam linguam ex ea ipsa, quantum possibile est, evolvi decere, abs re tamen non est nec scopo, quem proposuimus, inutile, hic et via negativa limites formationis gothicae exarare, quibus cognitis linguae monumenta melius intelligentur. Jam vero eumdem et in hoc respectu ordinem sectantes, spectemus

1) Formationem per derivationem:

a) Substantivorum. Ex abundantia formarum, quae ad formanda substantiva ex verbis et nominibus derivata praesto sunt quasque supra (§ 142 sqq.) evolvimus, vix credas ne unius quidem vocabuli graeci interpretationem Gotho fuisse impossibilem.

«Hinc ad perfectiorem tantum interpretationem vel ad indolem gothicae linguae proprius assequendam attribuendum est, si Gothus, Col. II, 22, τὰ ἀποχρήσει per þairh þatei ïs brukjaidau; Mth. VI, 12, τὰ ὀφειλήματα ἡμῶν per þatei skulans sijaima; Col. I, 24, παθήματά μου per þoei vinna; Tim. I, IV, 15, σοῦ ἡ προκοπή per þatei þeihais þu converterit, quemadmodum Col. I, 10, εἰς πᾶσαν ἀρέσκειαν per ïn allamma þatei galeikai; Mc. VII, 5, 8 παράδοσις per þatei anafulhun et Luc. VI, 7 κατηγορία per til du vrohjan traduxit, licet in aliis locis verbalia leikains, anafilh, vrohs cum eadem significatione usurpaverit.»

b) Adjectivorum. Verbalia graeca in -τος per participium plerumque convertuntur, vid. § 190, 3.

c) Verborum. Hic praecipue gothica lingua graecae cedit. Verba praesertim in -εύω, -άζω, -ίζω, -όω et -έω gotho circumscribenda fuerunt.

aa) Verba in -εύω et -έω.

«Equidem αἰχμαλωτεύειν per ushinþan, ἀγρεύειν per ganiutan, βασιλεύειν per þiudanon, θεραπεύειν per hailjan, leikinon, ἱερατεύειν per gudjinon, δουλεύειν per skalkinon, πτωχεύειν per gaunledjan sik, etc. convertuntur, in aliis vero plurimis casibus haec verba circumscribantur necessum est, ex. gr.: ἀληθεύειν sunja gateihan vel taujan, θριαμβεύειν hroþeigana ustaiknjan, γυμνητεύειν naqads visan, ἡγεμονεύειν kindins visan (etiam raginon), κινδυνεύειν bireks visan, εἰρηνεύειν gavairþeigs visan, gavairþi haban vel taujan, πρωτεύειν framadein haban, διανυκτερεύειν naht þairhvakan.

«Pariter ἀρκεῖν ganohs visan, ἀσθενεῖν siuks visan, δυνατεῖν mahteigs visan, ἐνδημεῖν anahaims visan, εὐκαιρεῖν uhtiugs visan, συνευδοκεῖν gaviljis visan, ψευδομαρτυρεῖν galiugaveitvods visan, παρακολουθεῖν galaista visan, φθονεῖν ïn neiþa visan, ὠφελεῖν du botai visan, ἐκκακεῖν vairþan usgrudja, πλουτεῖν gabigs vairþan, κληρονομεῖν arbja vairþan, ἐλαττονεῖν favizo haban, ὑστερεῖν minz haban, ὑστερεῖσθαι þarbos þulan, δειπνεῖν du naht matjan.»

bb) Verba in -άζω:

«Cum ἁγιάζειν veihan, ἀγοράζειν bugjan, ἀτιμάζειν unsveran, αὐγάζειν liuhtjan, ἑτοιμάζειν manvjan, ἑορτάζειν dulþjan, etc., reperiuntur etiam νηπιάζειν barnisks visan, ὁμοιάζειν galeiks visan, σχολάζειν uhteigs visan, παραχειμάζειν vintru visan, πλεονάζειν managizo haban, λιθάζειν stainan afvairþan (et etiam stainjan).»

<a name=1030> cc) Verba in -ίζω:

«Cum ἀναθεματίζειν afaikan, ἀφανίζειν fravardjan, βασανίζειν balvjan, βυθίζειν sagqjan, ἐγκεντρίζειν ïntrisgan, σαλπίζειν haurnjan, etc., reperiuntur ἐγγίζειν newa visan (et etiam newjan, atnewjan), ἐθίζειν biuhts visan, δαιμονίζεσθαι vods visan, unhulþons haban, ὀργίζεσθαι þvairhs visan, ἀπελπίζειν usvena vairþan, ἀνδρίζεσθαι vairaleiko taujan, παροργίζειν briggan ïn þvairhein, ψωμίζειν mat giban, ῥαπίζegr;ιν lofam slahan, ῥαβδίζειν usbliggvan vandum, ἀποκεφαλίζειν haubiþ afmaitan, ἐδαφίζειν airþai gaïbnjan, ἐναγκαλίζεσθαι ana armins niman, εὐαγγελίζεσθαι aivaggeljan merjan.»

dd) Verba in -όω:

«Cum βεβαιοῦν gaþvastjan, gatulgjan, δουλοῦν gaþivan, δηλοῦν bandvjan, gakannjan, θανατοῦν gadauþjan, ἐπιδιορθοῦν atgaraihtjan, ζημιοῦν gasleiþjan, (μορφοῦν gabairhtjan), ὁμοιοῦν galeikon, τελειοῦν usfulljan, ustiuhan, νεκροῦν dauþjan, etc., reperiuntur δολοῦν galiug taujan, ἀξιοῦν, ἱκανοῦν vairþana briggan, ἐλευθεροῦν frijana briggan, κεφαλαιοῦν briggan haubiþ vundan (sic etiam ἑλκοῦν banjo fullana briggan, coll. Luc. XVI, 20), παραζηλοῦν ïn aljan briggan, δικαιοῦν garaihtana domjan, qiþan, gateihan (et etiam garaihtjan, gasunjon), ἐκριζοῦν uslausjan us vaurtim, ἀποδεκατοῦν afdailjan taihundon tail, χαριτοῦν ansteigs visan, κληροῦσθαι hlauts gasatiþs visan.

ee) Aliae circumscriptiones cum visan, vairþan, naban, etc., hae sunt:

«Διαφέρειν vulþris visan, batiza visan, ἱλάσκεσθαι hulþs visan, νήφειν andaþahts, usskavs, vars visan, πεινῇν gredags visan (et etiam gredon), πικραίνεσθαι baitrs visan, προςοφείλειν skula visan, συνήδεσθαι gavizneigs visan, ὑγιαίνειν hails visan, συμφάναι gaqiss visan, φρεναπατᾷν fraþjamarzeins visan, προκεῖσθαι ïn gagreftai visan, καταδιώκειν galaista vairþan, πλήττεσθαι usfilma vairþan, κερδαίνειν du gavaurkja haban, ἐπαίρεσθαι ïn arbaidai briggan, ἀνήκειν du þaurftai fairrinnan, coll. σπαταλᾷν vizon ïn azetjam.

«Annotatio.---Verba e comparativis derivata a Gotho in genere exprimi non potuisse videntur. Excipitur tantum minznan; alibi autem occurrit managizo haban (πλεονάζειν), favizo haban (ἐλαττόνειν), minz haban (ὑστεροῦν), batiza visan (διαφέρειν), ufarassau ganohjan (περισσεύειν).»

2) Formationem per compositionem:

a) Substantivorum. Hic iterum distinguendum est, prout se habet prior pars compositi ad posteriorem.

aa) In respectu adjectivo:

«Ἀγριέλαιος vilþeis alevabagms, καλλιέλαιος gods alevabagms, κενοδοξία lausa hauheins (etiam lausavaurdi, armahairtei et similia), εὐωδία daun voþi, ταπεινοφροσύνη hauneins gahugdais, ἀρχιτελώνης fauramaþleis motarje, ἀρχιερεύς auhumists gudja, etc., ἀρχισυνάγωγος fauramaþleis synagogeis.»

bb) In respectu genitivo:

«Τεχνογονία barne gabaurþs, υἱοθεσία sunive gadeds, νομοθεσία vitodis garaideins, γεωργός airþos vaurstvja, εἰδωλολατρεία galiugagude skalkinassus, εἰδωλολάτρης galiugam skalkinonds, εἰδωλόθυτον þatei galiugam saljada, <a name=1031> ἐθνάρχης fauramaþleis þiudo, κοσμοκράτωρ sa fairwu habands, ἀνδραποδιστής mannans gaþivands, ἀνδροφόνος mannans maurþrjands, πατραλῴης attan bliggvands, μητραλῴης aiþein bliggvands, ὀφθαλμοδουλεία ïn augam skalkinon, θεοσέβεια guþ blotan; coll. εἰδωλεῖον galiuge staþs (cum lukarnastaþs), γενέσια mel gabaurþais (cum gabaurþivaurd), ῥάπισμα slahs lofin, πέδη eisarn bi fotuns gabugan (et etiam fotubandi).»

cc) In respectu praepositionali:

«Ὑπολήνιον dal uf mesa, περίχωρος þata bisunjane land, προαύλιον faur gard, ἐπαύριον ïftuma dags.»

dd) In respectu correlativo:

«Νυχθήμερον naht jah dag.»

b) Adjectivorum.

aa) Quamvis Gothus α privativum sive per un-, sive per -laus convertat, quidam sunt tamen casus, in quibus illud circumscribere praefert.

«Sic ἀμεταμέλητος, Rom. XI, 29, ïnu ïdreiga, ἀφιλάργυρος, Tim. I, III, 3 ni faihufriks, ἄνομος Cor. I, IX, 21 vitodis laus (et etiam alibi usurpatum vitodalaus).»

bb) Quaedam adjectiva ex praepositionibus et substantivis formata ejusdemque significationis ac substantiva supra (2, a, cc) memorata, convertere Gothus non potuisse videtur:

«Dicit igitur faur marein pro παράλιος Luc. VI, 17; uf vaira pro ὕπανδρος Rom. VII, 2; us synagogein usvaurpans pro ἀποσυνάγωγος Joan. XII, 42; coll. ïn heitom pro πυρέσσουσα Mth. VIII, 14; aljar visands pro ἀπών Cor. II, X, 1, 11.»

cc) Exempla aliarum circumscriptionum haec sunt:

«Θεοδίδακτος at guþa uslaisiþs, θεόπνευστος gudiskaizos ahmateinais, ὀλιγόπιστος leitil galaubjands, φιλήδονος <a name=1032> frijonds viljan seinana, ἰσάγγελος ïbna aggilum, δευτερόπρωτος anþar fruma.»

c) Verborum.

aa) Privativum α in verbis quandoque equidem per un- convertitur (§ 172, coll. gloss. h. v.), communiter autem circumscribitur:

«Ἀγνοεῖν ni vitan, ἀπειθεῖν, ἀπιστεῖν ni galaubjan, ἀδυνατεῖν unmahteigs visan, ἀμελεῖν unkarja visan, ἀσταθεῖν ungastoþans visan, ἀτακτεῖν ungateviþs visan, ἀστοχεῖν afairziþs visan, ἀσθενεῖν siuks visan (unhails visan), ἀθυμεῖν ïn unlustau visan, ἀχρειοῦσθαι unbruks vairþan, ἀκαιρεῖσθαι analatiþs vairþan, ἀθετεῖν vanana gataujan.»

bb) Ubi vero prior pars compositi adverbialem respectum praebet, Gothus praecipue circumscriptione utitur:

«Ὀρθοτομεῖν raihtaba raidjan, ὀρθοποδεῖν raihtaba gaggan, ὑψηλοφρονεῖν hauhaba hugjan, ἑτεροδιδασκαλεῖν aljaleikos laisjan, ὑπερφρονεῖν mais fraþjan, ἀγαθοποιεῖν þiuþ taujan, κακοποιεῖν unþiuþ taujan, ψευδομαρτυρεῖν galiug veitvodjan.»

cc) Res eadem se habet, ubi objectivus respectus adest:

«Καρποφορεῖν akran bairan, ξενοδοχεῖν gastins andniman, τεκνογονεῖν barna bairan, τεκνοτροφεῖν barna fodjan, ὑδροποτεῖν vato drigkan, ζωγρεῖν gafahanana tiuhan vel haban, οἰκοδεσποτεῖν garda valdan, ναυαγεῖν usfarþon gataujan us skipa, θηριομαχεῖν du diuzam veihan, λογομαχεῖν vaurdam veihan, λιθοβολεῖν stainam vairpan, ζωοποιεῖν liban taujan, coll. ἀνακλίνειν gavaurkjan anakumbjan, αὐξῆσαι vahsjan gataujan, κατακαλύπτεσθαι gahuljan haubiþ sein, Cor. I, XI, 6

===CAPUT QUARTUM. DE CONNEXIONE VOCABULORUM SEU DE SYNTAXI.===

<a name=1031>

174. Hucusque vocabula in se et absolute spectavimus; sed vocabula, per se satis insulsa, eum scopum in sermone habent, ut cogitationem ob oculos, si ita loqui fas est, ponant, hominumque mentes mutuo commercio colligent. Jam vero hunc scopum attingere nequeunt, nisi forma certa sint induta certoque ordine instructa. Nostrum est igitur, caeteris absolutis, eas nunc dotes docere, quibus vocabula gaudere debent, ut hanc illamve cogitationem significent.

Cogitatio vocabulis expressa dicitur sententia. Unaquaeque sententia necessario aliquid exhibet, quod praedicatur (praedicatum) et objectum, de quo praedicatur (subjectum). Jam vero praedicatum vel in verbo jacet, vel peculiari vocabulo exprimitur; in priori casu idea praedicati in stirpe verbi, et nonnisi per exceptionem in flexivo elemento latet. Cum autem in eodem flexivo elemento verbi etiam subjectum includi potest, potest unicum verbum totam sententiam <a name=1032> efformare. Accessoria subjecti per attributum, accessoria autem praedicati per objectum indicantur. Quamnam vero formam singula sententiae vocabula induere debeant, partim ex mutua eorum relatione, partim ex eorum dependentia (rectione) sequitur; quonam insuper ordine singula vocabula instruenda sint, determinatur tum et praecipue ex natura ipsorum, tum in certis casibus ex eorum potentia. Denique prout unicum et identicum aut multiplex et diversum est sive subjectum, sive praedicatum, sententia simplex aut composita evadit.

§ 175. Propriam equidem grammaticam ad id intendere decet, ut linguam ex se ipsa illustret et exponat, et praecipue in syntaxi ostendat, quomodo, intellectus legibus moderatus et arbitrio tamen indulgens, populus, qui hac lingua locutus est, cogitationes exprimere valuerit; ea igitur esse deberet grammatica gothici sermonis; cum autem ejus monumenta, quae probabilissime omnia ad nos pervenerunt, meras pro <a name=1033> maxima parte interpretationes et equidem ex graeco exhibent, nedum sint genuina, hinc in exponenda syntaxi linguam gothicam cum graeca conferamus necessum fit. Qua collatione primo innotescet, quonam modo Gothus sententias linguae, cujus nonnullae orationis partes formis et earum derivatae voces numero multo sunt ditiores (ut verbum, conjunctio), <a name=1034> invita propria formarum paupertate et indigentia proportionata derivatarum vocum subtiliores gradus orationis exprimentium, optime tamen et aequivalenter reddere potuerit; nec non et quam expeditus, licet ad exemplar proxime subsequatur, et quam moderatus tamen, ubi ab eo deflexit, in construendis vocabulis fuerit (coll. § 8).

====A. DE SENTENTIAE PARTIBUS IN ORDINE AD SINDAXIM. ====

<a name=1033>

I. DE VERBO.

I. DE GENERE.

<a name=1033>

§ 176. I. ACTIVUM. 1) Activa forma gaudent intransitiva et transitiva: Joan. VII, 37 stoþ ïesus jah hropida qiþands. jabai wana þaursjai, gaggai du mis jah driggkai. saei galaubeiþ du mis, svasve qaþ gameleins, awos us wambai ïs rinnand vatins libandins; Eph. IV, 20 ni sva ganemuþ xristu, jabai sveþauh ïna hausideduþ---ei aflagjaiþ þana fairnjan mannan.

2) Saepius activum pro medio graeco ponitur, vid. § 178, 2, b.

3) Non pauca verba etiam in activo passivam significationem exhibent, vid. § 177 annot. 3, vel quamdam connexionem et constructionem affectant, vid. ibid. annot. 4.

4) Plurima intransitiva graeca Gothus ut reflexiva convertit. Hic vero animadvertendum est, quod pronomen reflexivum post verbum regulariter mittatur; vocabulo autem determinativo ante verbum praeeunte, pronomen inter utrumque poni potest. Sic: μεταβαίνειν discedere Mth. XI, 1 et ἐμβατεύειν Col. II, 18 per ushafjan sik germ. sich erheben, gall. s'en aller; θαρσεῖν confidere Mth. IX, 2 et alibi: þrafstjan sik germ. sich getrösten, gall. se confier; ἐκνήφειν evigilare, prudentem esse Cor. I, XV, 34: usskavjan sik germ. sich bewahren gall. se garder; ὑποστέφειν revertere Mc. IV, 12; Luc. I, 56; X, 17: gavandjan sik germ. sich umwenden, gall. s'en retourner; μετανοεῖν poenitere Luc. XVII, 3; Cor. II, VII, 8: ïdreigon sik germ. sich reuen, gall. se repentir; μέλλειν futurum esse Joan. XII, 4: skaftjan germ. sich anschicken, gall. se préparer; πτωχεύειν pauperem fieri Cor. II, VIII, 9: gaunledjan sik germ. entledigen gall. se dépouiller; ἐγγίζειν propinquare Luc. XV, 1; Mc. I, 15; Luc. X, 11: newjan sik et atnewjan sik germ. sich nähern, gall. s'approcher; ἀπέχειν abesse Mc. VII, 6: fairra haban sik germ. sich fern halten, gall. se tenir de loin, s'éloigner; ἄλλως ἔχειν aliter esse (aliter se habere) Tim. I, V, 25: aljaleikos sik haban germ. sich anders verhalten, gall. se conduire autrement, ἐπιμένειν remanere Rom. XI, 23: gatulgjan sik germ. sich befestïgen gall. s'affermir; μανθάνειν discere Phil. IV, 9: galaisjan sik germ. sich belehren gall. s'instruire; προςκαρτερεῖν haerere Col. IV, 2: haftjan sik germ. sich anhängen gall. s'attacher.

«Annotatio.---Quandoque, etiam sik rejecto, verba haec intransitiva remanent, sic: gavandjan revertere <a name=1034> (ἐπιστρέφειν) Joan. XII, 40; Cor. II, III, 16; Gal. IV, 9; galaisjan discere (μανθάνειν) Tim. I, V, 4 cod. B; haftjan adhaerere (προσκαρτερῖν) Rom. XII, 12; andrinnan certare (διαλέγεσθαι) Mc. IX, 34; immo communius sine sik sequentia occurrere videntur: gagaggan et gaqiman convenire (συνάγεσθαι), atnewjan appropinquare (ἐγγίζειν) et ïdreigon se poenitere, vid. gloss. hb. vv.; in aliis vero locis ex praecedentibus reflexivum supplendum est, sic Skeir. VII, a andþaggkjands ex andþaggkjandins sik.»

§ 177. II. PASSIVUM. 1) Gothica e linguis germanicis sola passivum habet. Hoc autem in ea lingua jam ferme extinctum fuisse conjicitur, ex eo quod formis longe paucioribus quam activum gaudeat (vid. § 132). Verumtamen ex monumentis superstitibus non confirmatur, quippe cum in omnibus, ne uno quidem excepto, passivum occurrat neque tantummodo ad graecum passivum convertendum usurpetur, sed etiam ad exprimendas cogitationes, quae graece activo redduntur (vid. annot. 5) et graecas ellipses supplendas, ut Rom. XII, 19, etc. Jam vero passivum occurrit: Mth. VII, 16 ïbai lisanda (colliguntur) af þaurnum veinabasja; 19 (all bagme ni taujandane akran god usmaitada jah ïn fon atlagjada, ἐκκόπτεται---βάλλεται), 26 (galeikoda, mann dvalamma, ὁμοιωθήσεται); VIII, 12; X, 26 (ni vaiht ïst gahuliþ, þatei ni andhuljaidau, cognoscetur, γνωσθήσεται), 29; XI, 5, 6, 12; XXVI, 2; XXVII, 17; Mc. II, 5, 20; III, 24, 28; IV, 12, 15, 17, 21, 22, 29, 31, 32; IX, 31, 49, 50; X, 33, 38 (magutsu daupeinai, þizaiei ïk daupjada, ei daupjaindau, ego baptizor---ut baptizemini, βαπτίζομαι---δύνασθε βαπτισθῆναι); XI, 17; XIII, 25; XIV, 9, 41; Luc. I, 15, 20, 32, 60 (haitaidau ïohannes, vocabitur, κληθήσεται), 61, 76 (þu barnilo praufetus hauhistins haitaza, vocaberis, κληθήσῃ); II, 4, 23, 35; III, 5, 9; V, 20 (afleitanda þus fravaurhteis þeinos, remittuntur, ἀφέωνται), 23, 35, 38; VI, 37, 38, 44; VII, 22, 23, 47; VIII, 12, 17, 18, 50; X, 15; XIV, 10, 11, 14, 34; XV, 19 (ni ïm vairþs, ei haitaidau sunus þeins, ut vocor, κληθῆναι); 16, 4, 16; XVII, 30, 34, 35; XVIII, 14, 31, 32; XIX, 26, 29; XX, 18; Joan. III, 3, 4, 5; VII, 23; IX, 7; XI, 4; XII, 23, 31, 32; XIV, 13, 21; XV, 6; XVI, 1, 32; Rom. VII, 2, 3; VIII, 36 (in þuk gadauþjanda all dagis, occidimur, θανατύμεθα); IX, 7, 8, 17, 19 (vid. ad annot. 5), 26, 33; X, 10, 15; XI, 19, 22, 23, 24, 35 <a name=1035> XII, 19, 21 (ni gajiukaizau, non vinci, μὴ νικῶ); XIII, 9; XIV, 10, 15, 16; Cor. I, I, 17; IV, 2, 3, VII, 22; VIII, 10; X, 25, 27, 29, 30; XI, 6; XIII, 3, 5, 8; XIV, 24; XV, 9, 12, 15 (ubi in interpretatione invenimur loco inveniuntur restituendum est), 26, 33, 51; Cor. II, I, 6, 11, 19; II, 11 (ei ni gaaiginondau vel gafaihondau, πλεονεκτηθῶμεν, ubi in interpretatione decipiamur pro decipiamini legendum est); III, 14, 15, 16, 18; IV, 11, 16; V, 1, 3, 4, VI, 3, 12; VII, 9; IX, 4; X, 8; XI, 7, 10, 12, 29; XII, 9 15, 20; Gal. I, 6 (afvandjanda, μετατίθεσθε); II, 17; IV, 19; V, 11, 12, 15, 18; VI, 1, 7; Eph. III, 15; IV, 31; V, 3; VI, 19; Phil. I, 18, 20; II, 5; III, 9; Col. II, 22; IV, 16; Thess. I, III, 3; IV, 17; V, 23, 27; Thess. II, III, 1, 2; Tim. I, I, 19; III, 10; IV, 5, 10; V, 9, 16; VI, 1; Tim. II, II, 5, 26; III, 6; IV, 6; Philem. 22; Neh. VII, 3; Skeir. VII, a; VIII, c.

2) Gothus etiam verba, quae dativum regunt, in passivo construere potest, ex gr.: fraqiman: Mc. V, 26 qino fraqimandei allamma seinamma et alibi, et inde fragimada Cor. II, XII, 15; Gal. V, 15; fraþjan: Luc. II, 50 ni froþun þamma vaurda et alibi, et inde Phil. II, 5 þata fraþjaidau.

3) Praeter passivam formam adest insuper peculiaris verborum classis, quae passivam significationem habent, verba scilicet tertiae conjugationis, ex. gr.: andbundnan solvi, usgutnan effundi, gahailnan sanari, usmernan narrari, etc., vid. § 131.

«Annotatio 1.---Saepe passivum cum his verbis tertiae conjugationis ex eadem stirpe ortum occurrit, nec in significatione habent, quo distinguantur, sic: vaurda meina usfulljanda în mela seinamma Luc. I, 20 cum usfullnoda þata gamelido Mth. VIII, 17; ushauhjada sunus guþs þairh þata Joan. XI, 4 cum ushauhniþ namo fraujins Thess. II, I, 12; ni uslukaindau daurons Neh. VII, 3 cum haurds mis usluknoda Cor. I, XVI, 9; all gaveihada Tim. I, IV, 5 cum veihnai namo þein Mth. VI, 9; sic afdauþjada Mc. VII, 10 cum gadauþnan; fraletada Luc. VI, 32 cum andletnan; merjada Cor. I, XV, 12 cum usmernan; gatairada Joan. VII, 23 cum gataurnan; mikiljada Phil. I, 20 cum mikilnan. Nec non et cum intransitivis ejusdem stirpis: ganasjada (σώζεται) Luc. VIII, 50 cum ganisan (σώζεσθαι); gabrannjada (καίομαι) Cor. I, XIII, 3 cum brinnan (καίεσθαι); gadrausjada dejicitur (καταβιβάζεται) Luc. X, 15 cum gadriusiþ (βάλλεται) Mth. V, 29; ufsaggqiþs varþ absorptus est (κατεπόθη) dauþus Cor. I, XV, 54 cum gasiggqai (καταποθῇ) sa svaleiks Cor. II, II, 7; in hoc vero casu diversae formae saepius qua in priori diversa significatione discriminantur ut galagjada jacitur, ducitur (βάλλεται) Mth. V, 25, sed ligiþ jactus est, jacet (βέβληται) Math. VIII, 6; hnaivjada humiliatur (ταπεινοῦται) Luc. XIV, 11, sed hneivan inclinare (κλίνειν) Luc. IX, 12.»

4) Passivum graecum, etiam intransivitis respondentibus Gothus vertit, quod saepius significatione comprobatur; sic graecum ὑποτάττεσθαι (subordinari) et πείθεσθαι (persuaderi) reddit per ufhausjan obedire; <a name=1036> μιμνήσκεσθαι (meminisci), gamunan cogitare; λυπεῖσθαι (dolore affici), saurgan curare; ἴστασθαι (statui), standan stare; hinc etiam Mc. III, 5 gastoþ aftra (ἀποκτεσταθη) so hanaus; Luc. VI, 11; βυθίζεσθαι (immergi), siggqan illabi (Luc. V, 7), καυματίζεσθαι (consumi), ufbrinnan urere (Mc. IV, 6); ἐκλύεσθαι (enervari), ufligan deficere (Mc. VIII, 3); μηκύνεσθαι (prolongari), liudan crescere; ἐκπλήττισθαι (stupefieri), sildaleikjan mirari; προςορμίζεσθαι (ad ripam appelli), duatsnivan appellere; καταβιβάζεσθαι (dejici), dalaþ galeiþan in praeceps ire (Mth. XI, 23), etc.

5) Passivum graecum ut reflexivum quandoque habetur et ut tale convertitur: gakunnan sik pro ὑποάττεσθαι (subordinari) Cor. I, XV, 28; gafilhan sik pro κρύπτεσθαι (abscondi) Joan. VIII, 59; XII, 36; ushafjan sik pro αἴρεσθαι (elevari) Mc. XI, 23; inmaidjan sik pro μεταμορφοῦσθαι (transfigurari) Mc. IX, 2; gavandjan sik pro ἐπιστρέφεσθαι (reverti) Mth. IX, 22; Mc. V, 30; gahaftjan sik pro κολλᾶσθαι (adhaerere) Luc. XV, 15; ataugjan sik pro ὡρᾶσθαι, φαίνεσθαι (videri) Cor. I, XV, 7; Luc. IX, 8 et alibi; afskaidan sik pro ἀφορίζεσθαι (discedere) Cor. II, VI, 17; uslausjan sik us vaurtim pro ἐκριζοῦσθαι (eradicari) Luc. XVII, 6; ussatjan sik φυτεύεσθαι (plantari) Luc. XVII, 6; afgiban sik pro χωρίζεσθαι (secedere) Philem. 15; galisan sik pro συνάγεσθαι (congregari) Mc. IV, 1; Luc. XVII, 37; gasleiþjan sik pro ζημιοῦσθαι (laedere) Mc. VIII, 36; coll. vairpan sis pro βάλλεσθαι (projici) Mc. II, 23.

«Annotatio 2.---Nonnulla horum verborum etiam absque reflexivo pronomine usurpantur: Gal. II, 5; gakunþedum confessi sumus (εἴξαμεν); Tim. I, I, 6; usvandidedun conversi sunt (ἐξετράπησαν); Joan. XII, 40; gavandidedun reversi sunt (ἐπεστράφησαν); Cor. II, XI, 6; gabairhtida me manifestavi (ἐφανερώθην; si enim hoc esset participium praet., uti aliunde φανερωθέντες textus graeci suadet, nulla in contextu foret ratio, cur forma consonantica usurparetur, nisi credatur, genuinam formam esse gabairhtidai, ex quo, propter i vocabuli immediate sequentis, i finale expunctum esset; saltem gabaïrhtjan reflexivum adest etiam apud Luc. I, 79); Luc. IX, 25 ad gasleïþjands sik silban ex praecedente sis silbin supplendum est, coll. § 178, annot. 3 et § 176, annot.

«Annotatio 3.---Nonnulla verba habent etiam in activo passivam nec non et reflexivam significationem, praesertim: daupjan lavare, lavari, se lavare (βαπτίσαι, βαπτίσασθαι, βαπτισθῆναι): Mth. III, 11 ïzvis daupja (ὑμᾶς βαπτίζω); Mc. VII, 4 niba daupjand (ἐὰν μὴ βαπτίσωνται), ni matjand; Luc. III, 21 biþe daupida (ἐν τῷ βαπτισθῆναι); (cujus tamen verbi etiam occurrit passivum: Mc. X, 38 daupeinai þizaiei ïk daupjada ei daupjaindau); binaitan circumcidere, circumcidi, se circumcidere (περιτέμνειν, περιτέμνεσθαι); licet hujus reperiatur participium passivum bimaitans, dum βαπτιζόμενος Cor. I, XV, 29 active dicitur daupjands.

«Annotatio 4.---Communiter activum loco passivi in infinitivo usurpatur, a) ubi finis aliquis indicatur: Luc. V, 15 garunnun leikinon (ἰαθῆναι) fram ïmma <a name=1037> sanari; II, 1 et 5 urrann gameljan---anameljan (ἀπογράφεσθαι) inscribi; Thess. II, I, 10 qimiþ ushauhjan (ἐνδοξασθῆναι) exaltari. Tunc etiam sik stare potest: Luc. VI, 17 qemun hailjan sik (ἰαθῆναι); et modo particulariori Cor. II, I, 16 vilda fram ïzvis gasandjan mik (προπεμφθῆναι); b) semel adhibetur substantiva circumscriptio Mc. X, 45 qam at andbahtjam venit ad ministerium, id est, ut ministerio suo fungeretur (ἦλθε διακονηθῆναι); c) more germanico post verba imperandi, volendi, dandi; Mth. XXVII, 64 hait vitan (ἀσφαλισθῆναι) hlaiva jussit sepulcrum custodiri; Mc. V, 43; X, 49; Luc. XVIII, 40; XIX, 15; Luc. VIII, 15 anabaud ïzai giban (δοθῆναι) mat; Mc. VI, 27; Luc. I, 62 waiva vildedi haitan (καλεῖσθαι) þata barn; Mth. XXVI, 1 sunus mans atgibada du ushramjan (εἰς τὸ σταυρωθῆναι); d) cum skulds visan (oportere) et mahts visan (possibile esse), quibus inest passiva idea: Mc. VIII, 31 sunus mans skulds ïst uskiusan fram þaim sinistam (δεῖ τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου ἀποδοκιμασθῆναι); Luc. IX, 44 sunus mans skulds ïst atgiban (μέλλει παραδίδοσθαι); XIX, 11 skulda vas þiudangardi guþs gasvikunþjan; Joan. XII, 34; Cor. II, V, 10; XII, 11; Mc. 14, 5 maht vas þatabalsan frabugjan (ἠδύνατο---πραθῆναι); Luc. VIII, 43 qino ni mahtavas galeikinon (οὐκ ἴσχυσεν θεραπευθῆναι); Joan. III, 4 waiva mahts ïst manna gabairan (δύναται γεννηθῆναι) X, 35; Tim. I, V, 25.»

b) Sententia passive expressa haud infrequenter in activam convertitur, ut sensus concretus fiat:

a) Rom. X, 10 hairto galaubeiþ (cor credit) du garaihtiþai gr. καρδίᾳ πιστεύεται (corde creditur); Mc. II, 1 gafrehun (compererunt) þatei ïn garda ïst, gr. ἠκούσθη ὅτι εἰς οἰκόν ἐστιν; Luc. IX, 17 unte qeþun sumai (nam dicebant quidam) gr. διὰ τὸ λέγεσθαι ὁπό τινων (quia a nonnullis dicebatur); Mc. v. 4 unte galausida (solvit) af sis þos naudibandjos jah þo ana fotum eisarna gabrak (rumpebat) gr. διὰ τὸ διεσπάσθαι ὑπ᾽ αὐτοῦ τὰς ἀλύσεις καὶ τὰς πέδας συντετρίφθαι; II, 2 vein juggata ïn balgins niujans giutand (fundunt) gr. οἶνον νέον εἰς ἀσκοὺς καινοὺς βλητέον (fundendum est); Luc. IV, 43 mik ïnsandida scilicet guþ (misit me) gr. ἀπέσταλμαι (missus sum) scilicet ὑπὸ Θεοῦ; Joan. X, 14 kunnun mik (cognoscunt me) þo meina gr. γινώσκομαι ὑπὸ τῶν ἐμῶν, vel tamen ut codd. legunt γιγνώσκουσί με τὰ ἐμά.

b) Gal. VI, 12 vrakja galgins xristaus ni vinnand (persecutionem pati) gr. σταυρῷ τοῦ Χριστοῦ οὐ διώκονται (vexantur); Tim. I, V, 10 aglons vinnan (afflictiones perpati) gr. θλίβεσθαι (affligi), coll. Phil. IV, 12; Luc. I, 11 varþ ïn siunai aggilus (venit in conspectu) gr. ὤφθη (visus est) ἄγγελος; XVI, 21 gairnida sat itan (sat comedere) gr. ἐπεθύμει χορτασθῆναι (satiari); XX, 6 triggvaba galaubjand (credere) allai gr. πεπεισμένος ἐστι πᾶς ὁ λαός. Non pauca horum verborum ad mediam viam pertinent: Gal. V, 4 ïn vitoda garaihtans qiþiþ ïzvis gr. δικαιοῦσθε; Cor. I, XI, 6 qino gahuljai haubiþ sein gr. κατακαλυπτέσθω; Luc. IX, 25 þaurft gataujan sis vel Cor. I, XIII, 3 bota sis taujan gr. ὠφελεῖσθαι.

<a name=1038> «Annotatio 5.---Et vice versa quandoque Gothus passivam exhibet sententiam, quae active exprimitur, etiam ut sensus concretus fiat: Rom. IX, 19 wa nu faianda (cur vituperamur? vituperamur enim in interpretatione legendum est pro vituperant) gr. τί ἔτι μέμφεται scilicet θεὸς ἡμᾶς; Luc. VI, 38 mitads goda gibada (bona mensura dabitur) gr. μέτρον καλὸν δώσουσι (dabunt); 44 et Mth. VII, 16 ni us þaurnum lisanda (colligi) smakkans nih þan us aiwatundjai trudanda (vindemiari) veinabasja gr. οὺκ ἐξ ἀκανθῶν συλλέγουσι (colligunt) σῦκα---τρυγῶσι (vindemiant) σταφυλάς: Joan. XVI, 21 biþe gabauran ïst (gigni) barn gr. ὅταν γεννήσῃ (scilicet γυνή) τὸ παιδίον; XV, 6 more Gotho dilecto vertitur: galisada (colligitur) jah ïn fon galagjand (ponunt) jah ïnbrannjada (et crematur) gr. συνάγουσι---βάλλουσι---καίεται. Sic pro intransitivis: Mc. VII, 10 dauþau afdauþjaidau (occidatur) gr. θανάτῳ τελευτάτῳ (morietur); Luc. VI, 21 ufhlohjanda (exhilaramini) gr. γελάσετε; Tim. II, II, 26 usskavjaindau (providentur) ἀνανήψωσι; Mc. IX, 42 galagjada (ponitur) asiluqairnus ana halsaggan gr. περίκειται (jacet) λίθος μυλικός περί τὸν τράχηλον; Joan. XI, 38 hulundi staina ufarlagida vas (contectus est) gr. λίθος ἐπέκειτο ἐπὶ τῷ σπηλαίῳ, coll. Mc. IV, 29 biþe atgibada (offertur) akran gr. ὅταν παραδῳ (scilicet ἑαυτὸν) ὁ καρπός.

«Annotatio 6.---Plurima participia passiva adjectivis convertuntur, vid. § 190, 5.»

§ 178. III. MEDIUM. Non nisi rarissime occurrit medium, cujus indubitata exempla haec sunt: atsteigadau (καταβἁτω) Mth. XXVII, 42; Mc. XV, 32; lausjadau (ῥυσάσθω) Mth. XXVII, 43; ufkunnanda (γνώσονται) Joan. XIII, 35; vaurkjada (κατεργάζεται) Cor. II, IV, 17; ustiuhada (κατεργάζεται) VII, 10; gavasjada equidem (ἐνδύσηται) Cor. I, XV, 54 ut passivum haberi posset, cum nihil obstet, quin undivanein dativi casus sit, (induitur immortalitate); sed sensus simul et contextus suadent, ut tanquam medium habeatur. Dubium esse posset, utrum liugada et liuganda de muliere Mc. X, 12; XII, 25; Luc. XVII, 27; XX 34, 35; Cor. I, VII, 28 passivum sit (duci) an medium (nubere); ex liugandau Cor. I, VII, 9 in gratiam passivi res dirimi videtur.

«Annotatio 1.---Faianda quod prius ut medium obtulerant, Rom. IX, 19 deficit, vid. supra § 177 annot. 5; e contra inter mediorum exempla annumerari possent Mth. XI, 12 anamahtjada et Luc. XVI, 16 nauþjada (βιάζεται), posterius saltem, quod in graeco nonnisi medium est; caeterum Gothus hunc locum non recte intellexit (quisque sibi vim facit), et βιάζεται ut passivum habuit (compellitur, etc., hinc ïn ïzai). Si sunjodana Cor. II, XII, 19 cod. B pro ἀπολογούμεθα reipsa esset, medium tunc adesse dici deberet, sed in cod. A rectius stat sunjoma. Syllaba autem da hic deperdita in aliis locis conservatur; scilicet Joan. XIV, 31 frijoda (dilexit), ubi tamen praeteritum nec requiritur (ἀγαπῶ) nec convenit; hinc inclinaremus ad frijoda ut medium habendum, nisi, collato sunjodama supra memorato, probabilissimum <a name=1039> esset, hoc vocabulum ad exemplar pertinuisse, ubi syllaba da quamdam fortasse annotationem criticam continebat, deinde in textu incongruenter subrepsisse.

«Annotatio 2.---Jam ab aliis judiciose fuit animadversum, quod haec loca, in quibus occurrit medium, non exhibent passiva pro medialibus formis graecis ab interprete male intellectis; nam partim graecis activis nonnulla respondent, partim formae graecae non sunt pro passivis spectandae; itaque nostri saltem interpretes, qui linguae graecae peritos se praebuerunt, ea media sagaciter distinxerunt. Quibus argumentis adde, quod forma media et passiva saltem in conjunctivo discrepent (med. -adau, -andau, pass. -aidau, -aindau), et insuper, quod ex hoc καταβάτω bis et equidem in parallelis locis aliunde diversis occurrente, constet, ea ab interprete simpliciter non fuisse conversa. Ut ut est gothicum medium, quale nobis hic apparet, non minus inexplicatum est genus verbi. De facto semper ferme pro graeco medio ponitur; quoad atsteigadau, si mentem nostram aperire licet, vel duplicem habet significationem: unam scilicet transit. demittere et alteram intransit. descendere, ita ut medium se demittere significet; vel, ut saepe fit, compositione acta, transitivam significationem verbum steigan obtinuit, coll. gagaggan. Sed conspicuum et antiquitatibus germanicis pretiosum est medium verbi liugan; quippe cum ex eo confirmetur, quod puellae non ex arbitrio parentum vel dominorum libidine, ut res, venirent, sed ipsae suos sponsos eligerent vel a suis dilectis libere ducerentur.»

2) Alias graecum medium gothice vertitur

a) Reflexivo, coll. § 176, 4:

aa (Cum sis: δανείσασθαι leiwan sis Mth. V, 43; ἀπεκδύεσθαι afslaupjan sis Col. III, 9; χάριν ἔχεσθαι þagk sis fairhaitan Luc. XVII, 9; ἀγοράζεσθαι bugjan sis Luc. IX, 12; φοβεῖσθαι ogan sis Mth. X, 26 et alibi διαλογίζεσθαι þagkjan sis Luc. I, 29; sed etiam simpliciter ogan, þagkjan, vid. gloss. hh. vv.;

bb) Cum sik: περιβάλλεσθαι gavasjan sik Mth. VI, 29; ἐνδύεσθαι gahamon sik Eph. VI, 11; Col. III, 12; ἀπεκδύεσθαι andhamon sik Col. 2, 15; ἐμπλέκεσθαι dugavindan sik Tim. II, II, 4; μετασχηματίζεσθαι gagaleikon sik Cor. II, XI, 13; συναναμίγνυσθαι blandan sik Thess. II, III, 14; ἀπέχεσθαι afhaban sik Thess. I, V, 22; ἐγκρατεύεσθαι gahaban sik Cor. I, VII, 9 et sik gaþarban IX, 25; χωρίζεσθαι skaidan sik Cor. I, VII, 15; διαχωρίζεσθαι afskaidan sik Luc. IX, 33; ὑπεραίρεσθαι ufarhafjan sik Thess. II, II, 4; ἐπεκτείνεσθαι sik ufþanjan Phil. III, 14; ἀπάγχεσθαι ushahan sik Mth. XXVII, V; ἐντρέπεσθαι gavandjan sik Tim. II, IV, 2; gaskaman sik Thess. II, III, 14; αἰσχύνεσθαι skaman sik Luc. XVI, 3 et alibi; ὲπανέρχεσθαι atvandjan sik Luc. XIX, 15; συνέρχεσθαι gagaggan sik Mc. III, 40; συνάγεσθαι gaqiman sik Mth. XXVII 6; Mc. II, 2; διαλέγεσθαι sik andrinnan Skeir. III, a; ταπεινοῦσθαι haunjan sik Phil. IV, 12; σκύλλεσθαι draibjan sik Luc. VII, 6: ἐνδυναμοῦσθαι ïnsvinþjan sik Eph. VI, 10; θερμαίνεσθαι varmjan sik Mc. XIV, 54; Joan. XVIII, <a name=1040> 18; μεθύσκεσθαι anadrigkan sik Eph. V, 18; ἐπαναπαύεσθαι gaweilan sik Luc. X, 6; ἀπολογεῖσθαι sunjon sik Cor. II, XII, 19;

cc) Ita ut pronomen possessivum ad substantivum dependens referatur: Cor. I, XI, 6 jabaï agl ist qinon du kapillon aiþþau skaban, gahuljai haubiþ sein, velat caput suum (gr. κατακαλύπτεσθαι (gall. elle se voile la tête, pro elle voile sa tête).

«Annotatio 3.---Quandoque etiam sik omittitur; sed tunc eodem verbo praecedente communiter adhibetur: Cor. I, V, 11 blandan (συναναμίγνυσθαι) vos commiscere scilicet ïzvis ex vs. 9 blandan ïsvis; Mth. VI, 31 we vasjaima quo (nos) vestiamus scilicet uns ex gavasida sik vs. 29; Cor. I, VII, 15 skaidai discedit (χωριζέσθω), ubi skaidiþ sik immediate praecedit; dum vs. 10 skaidan (χωρισθῆναι) reipsa absolute ponitur: sic Rom. XIII, 12 gavasjam induimus nos (ἐνδυσώμεθα); Eph. IV, 24; Col. III, 11 gahamoþ (ἐνδύσασθε) induite vos.»

b) Activo simplici: sic andhaitan aeque significat ὁμολογεῖν et ἐξομολογεῖσθαι; athaitan, καλεῖν et προσκαλεῖσθαι; gahaitan, συγκαλεῖν (Mc. XV, 16) et συγκαλεῖσθαι (Luc. IX, 1); afniman, ἀφαιρεῖν (Luc. I, 25) et ἀφαιρεῖσθαι (Luc. XVI, 3); gasigljan, σφραγίζειν (Joan. VI, 27) et sigljan, σφραγίζεσθαι (Cor. II, I, 22); ataugjan, δεῖξαι (Luc. IV, 5 et alib.) et ἐνδείξασθαι (Eph. II, 7); ganimam, παραλαμβάνειν (Mc. V, 40) et συλλαμβάνεσθαι (Luc. I, 31); gafastan, διαφυλάττειν (Luc. IV, 10) et φυλάττεσθαι (Mc. X, 20); lagjan, τιθέναι (Mth. XXVII, 60 et alib.) et τίθεσθαι (Luc. I, 60); taujan, ποιεῖν (Mth. V, 46 et alib.) et ποιεῖσθαι (Luc. V, 33). Necnon media et deponentia, ut ῥύεσθαι lausjan, ἀγαλλιᾶσθαι svegnjan, ἀπωθεῖσθαι afskiuban, παῤῥησιάζεσθαι gadaursjan, περιποιεῖσθαι fairvaurkjan (sed Tim. I, III, 13, non semel ἑαυτοῖς convertitur), διαστέλλεσθαι anabiudan, ἐναγκαλίζεσθαι gaþlaihan, ἐκλέγεσθαι gavaljan, ἐπαγγέλλεσθαι gahaitan, εὐαγγελίζεσθαι spillon et vailamerjan, παύεσθαι gananþjan et anaslavan, etc.

c) Raro passivo, ut Gal. III, 27 xristau gahamodai sijuþ (Χριστὸν ἐνεδύσασθε); saepius tamen in participio: ἐνδυσάμενος gavasiþs Cor. II, V, 3; gapaidoþs Eph. VI, 14; gahamoþs Thess. I, V, 8; περιζωσάμενος bigaurdans Luc. XVII, 8; ufgaurdans Eph. VI, 14.

II. DE TEMPORE.

§ 179. In gothica lingua sunt activo duo tempora, praesens scilicet et praeteritum, passivo autem et medio, tantummodo praesens; praeteritum vero passivum auxiliante visan aut vairþan circumscribitur (§ 181). Futurum equidem deest; sed quod ut aliquid certi in futuro proponitur, per praesens ind., quod autem ut aliquid incerti, per conjunctivum praes. exprimitur. Sunt etiam nonnulla auxiliaria ad illud circumscribendum (§ 182).

§ 180. I. Jam vero PRAESENS usurpatur

1) Quando de actione praesenti, vel anterius incoepta, sed adhuc perseverante, aut nondum absoluta, necnon et universali, universaliterve <a name=1041> accepta; hinc ubi de moribus, habitibus, in proverbiis agitur: Rom. VII, 1, vitoþ fraujinoþ (κυριεύει), mann, sva lagga weila sve libaiþ (ζῇ); Cor. I, XVI, 19 goljand (ἀσπάζονται) ïzvis aikklesjons asiais, goleiþ (ἀσπάζονται) ïzvis akvila jah priska, at þaimei jah salja (ξενίζομαι); Cor. II, XIII, 9 faginom (χαίρομεν), þan veis siukam (ἀσθενῶμεν), ïþ jus svinþai sijuþ (ἦτε); Mc. X, 38 magutsu (δύνασθε) driggkan stikl, þanei ïk driggka (πίνω); Mc. III, 32 aiþei þeina jah broþrjus þeinai jah svistrjos þeinos uta sokjand (ζητοῦσι) þuk; Joan. XI, 9 tvalif sind (εἰσίν) weilos dagis, jabai was gaggiþ (περιπατῇ) ïn dag, ni gastiggqiþ (προςκόπτει), unte liuhaþ þis fairwaus gasaiwiþ (βλέπει), Mc. VII, 4 ïudaieis niba ufta þvahand (βαπτισωνται), ni matjand (ἐσθίουσι); Mc. IV, 29 biþe gibada akran, ïnsandeiþ (ἀποστέλλει) gilþa; Cor. II, IX, 7 hlasana giband frijoþ (ἀγαπᾷ) guþ.

2) Pro futuro, vid. § 182, 1.

3) Ad vivacius narrandum (et praesens dicitur historicum), quandoque praeeunte exemplari graeco: Luc. VIII, 49 nauhþan ïmma rodjandin gaggiþ (ἔρχεται) sums manne; Joan. VI, 19 þaruh farjandans sve spaurde ·k· jah ·e· aiþþau ·l· gasaiwand (θεωροῦσιν) ïesu; IX, 13 gatiuhand (ἄγουσιν) ïna du fareisaium þana saei vas blinds; XI, 38 þanuh ïesus gaggiþ (ἔρχεται) du hlaiva; XI, 11 þo qaþ (εἶπε) jah afar þata qiþiþ (λέγει) du ïm. Ita etiam se habet Gothus, vel non praeeunte graeco, cum praesente et praeterito; Joan. XII, 22 gaggiþ (ἔρχεται) filippus jah qiþiþ (λέγει) du andraiïn jah jah aftra andraias ja filippus qeþun (λέγουσι) du ïesua Mc. V, 15 jah atïddjedun (ἔρχονται) du ïesua jah gasaiwand (θεωροῦσι) þana vodan sitandan; 22 jah sai qimiþ (ἔρχεται) ains þize synagogafade jah gadraus (πίπτει) du fotum ïesuis; 40 ïesus ganimiþ (παραλαμβάνει) allan þis barnis jah aiþein jah þans miþ sis jah galaiþ ïnn (εἰςπορεύεται). Communiter tamen pro historico Graecorum praesente usurpatur praeteritum: Mth. VIII, 4 jah qah (λέγει) ïmma; VIII, 7; VIII, 20, 26; XXVI, 71; Mc. I, 12 ahma ustauh (ἐκβάλλει) ïna ïn auþida; 21 jah galiþun (εἰςπορεύονται) ïn kafarnaum; I, 30, 37, 38, 40; II, 3, 4, 5, 10, 17, 18; III, 13, 20, 31; IV, 36, 38; V, 19, 35; VI, 1, 30; VII, 1, 32; X, 49; XVI, 4; Luc. XVI, 7; XIX, 22; Joan. VI, 5, 20; IX, 17; XI, 29; XIII, 24; XVIII, 28; XIX, 9, 10.

1) Saepe pro graeco perfecto

a) Cujus sensum praesentialem verbo respondente Gothus exhibet; sic convertit Mc. IV, 29 παρέστηκεν ὁ θερισμός (venit) per atïst asans (praesto est); Tim. II, IV, 6 καιρὸς τῆς ἐμῆς ἀναλύσεως ἐφέστηκε per mel meinaizos disvissais atist; Luc. VIII, 20 ἡ μήτηρ σου καὶ οἱ ἀδελφοί σου ἑστήκασιν ἔξω per aiþei þeina jah broþrjus þeinai standand uta; Cor. I, XV, 1; Rom. IX, 19 βουλήματι αὐτοῦ τίς ἀνθέστηκε per viljan ïs was andstandiþ (ita enim loco andstandi legendum est, þ a librario propter þ immediate sequens praetermisso, quemadmodum Cor. II XIII, <a name=1042> 3, cf. ad Cor. II, III, 2); VIII, 38 πέπεισμαι (persuasus sum) per gatraua (credo); XIV, 14 οἶδα καὶ πέπεισμαι per vait jah gatraua; item Cor. II, X, 7; Gal. V, 10; Phil. I, 14; Thess. II, III, 4 πέποιθα i. q. πέπεισμαι) pariter per gatraua; Joan. VIII, 55 ἐγνώκατε (cognovistis) per kunnuþ (scitis); Tim. I, V, 8 τὴν πίστιν ἤρνηται (abdicavit) per galaubein ïnvidiþ (negat). Vice versa Gothus transvertit Mc. VIII, 3 μακρόθεν ἥκουσι (praesto sunt) per fairraþro qemun (venerunt); Luc. XV, 27, Joan. VIII, 42 et alibi; XI, 28 ὁ διδάσκαλος πάρεστι (adest) per laisareis qam (venit); Mth. VI, 2 ἀπέχουσι (habent) τὸν μισθὸν αὐτῶν per andnemun (receperunt) mizdon seina; Gal. IV, 20 ἀποροῦμαι (conterritus sum) per afslautiþs ïm (perf.); Phil. I, 17 κεῖμαι (jaceo) per gasatiþs ïm positus sum.

«Annotatio 1.---Gothus autem in praeterito graeco per praesens gothice vertendo deficit Tim. II, III, 15, et Joan. VI, 42, quibus in locis οἶδας (scis) et οἶδαμεν (scimus) per kunþes (nosti) et kunþedum (novimus); Rom. XI, 20 ἕστηκας (stas) et Cor. II, I, 24 ἕστηκατε (statis) per gastost (stetisti) et gastoþuþ (stetistis); Rom. XIII, 2 ἀνθέστηκε (obstat) per andstoþ (obstitit) convertit.»

b) Cum actio praeterita, sed in suis consecutionibus perseverans, exhibetur: Joan. V, 45 εἰς Μωσῆν ὑμεῖς ἠλπίκατε (spem vestram posuisti et adhuc ponitis) vertitur per du mose jus veneiþ (speratis); V, 37 ὁ πέμψας με πατὴρ αὐτὸς μεμαρτύρηκε (testificatus est et ejus testimonium adhuc valet) περὶ ἐμοῦ per saei sandida mik atta sah veitvodeiþ (testificatur) bi mik; hinc Gothus convertit etiam XIV, 7 γινώσκετε τὸν πατέρα μου καὶ ἑωράκατε (vidisti eum et videtis nunc adhuc in me) per kunnuþ attan meinana jah gasaiwiþ (videtis); et responsum Jesus apud Mth. IX, 2, 5; Mc. II, 5, 9; Luc. VII, 47, 48: ἀφέωνταί σοι αἱ ἁμαρτίαι σου (peccata tua remissa sunt, remissaque remanent) etiam per fraletanda þus fravaurhteis þeinos (remittuntur tibi); Rom. VII, 2 ἐὰν ἀποθάνῃ ὁ ἀνὴρ, κατέργηται (est et remanet soluta) ἡ γυνὴ ἀπὸ τοῦ νόμου τοῦ ἀνδρός per jabai gasviltiþ aba, galausjada (solvitur) qens af þamma vitoda abins.

5) In oratione obliqua et etiam in sententiis subordinatis, plerumque praeeunte graeco: Mc. X, 47: gahausjands þatei ïesus sa nazaraius ïst (est, ἐστί); Joan. VI, 24 gasaw managei þatei ïesus nist (οὐκ ἒστι) jainar; Rom. XI, 32 galauk guþ allans ïn ungalaubeinai, ei allans gaarmai (ἐλεήσῃ); Skeir. V, a gasok, ei galaisjaina sik. Et invito graeco: Luc. V, 26 fullai vaurþun agisis qiþandans, þatei gasaiwam (εἴδομεν) vulþaga himma dago; Joan. IX, 32 fram aiva ni gahausiþ vas, þatei uslukiþ (ἀνέῳξεν) augona blindamma. E contrario Thess. I, III, 4 fauraqeþum izvis þatei anavairþ vas uns (μέλλομεν) du vinnon agliþos.

«Annotatio 2.---Cum autem interpres in aliis locis graecum praesens per praeteritum explicat, ex eo oritur, quod peculiariter, sed non semper judiciose, textum suum intelligat, Joan. VI, 32 atta meins gaf <a name=1043> δίδωσι) ïvis hlaif; 37 all þatei gaf (δίδωσι) mis atta, du mis qimiþ; VIII, 45 þatei sunja rodida (λέγω), ni galaubeiþ mis; XIV, 31 ak ei ufkunnai so manaseþs, þatei ik frijoda (ἀγαπῶ) attan meinana---urreisiþ (vid. § 179 annot. 1); XIX, 4 attiuha ïzvis ïna ut, ei viteiþ, þatei ïn ïmma ni ainhun fairino bigat (εὑρίσκω); Tim. I, 5, 18 qaþ (λέγει) gameleins; Tim. II, II, 17 vaurd ïze sve gund vuliþ, þizeei vesun (ἐστίν) ymainaius jah filetus; Cor. II, I, 4 gaþrafstjam þans ïn allaim aglom þairh þo gaþlaiht, þizaiei gaþrafstidai sijum (παρακαλούμεθα) silbans fram guþa; Eph. II, 22 ïn þammei jah jus miþgatimridai sijuþ (συνοικοδομεῖσθε) du bauainai guþa. Praesertim in determinando tempore, cum scilicet Gothus pro puncto temporis, usque quod aliquid evenit, tempus potius a quo res contingit, exhibere mavult: Mc. VIII, 2 ïnfeinoda (σπλαγχνίζομαι) du þizai managein, unte ju dagans þrins miþ mis vesun (fuerunt, gr. προςμένουσι) jah ni haband (ἔχουσι), wa matjaina; Luc. XV, 29 sva filu jere skalkinoda (servivi, gr. δουλεύω) þus jah ni wanhun anabusn þeina ufariddja (παρῆλθον); Joan. XIV, 9 svalaud melis miþ ïzvis vas (fui, gr. εἰμί), jah ni ufkunþes (ἐγνωκας) mik.»

====§ 181. II. PRAETERITUM ponitur 1) Pro graeco imperfecto:====

a) Mc. I, 13 andbahtidedun διηκόνουν; 21 laisida ἐδίδασκε; 30 svaihro seimonis lag (κατέκειτο) ïn brinnon; 35 ïesus jaina baþ (προςηύχετο); XI, 8 sumai astans maimaitun (ἔκοπτον); us bagmam jah stravidedun (ἐστρώννυον) ana viga.

b) Imperfectum pass. vertitur per participium praet., auxiliante praeterito verbi visan: Mc. I, 5 daupidai vesun (ἐβαπτίζοντο) allai; Joan. III, 23; Luc. I, 65 ïn allai bairgahein ïudaias merida vesun (διελαλεῖτο) alla þo vaurda; XXIII, 3 svaei sunus munds vas (ἐνομίζετο) ïosefis; IV, 1 ïesus tauhans vas (ἤγετο) ïn ahmin ïn auþidai; VII, 12; VIII, 27, 29, 37; XVI, 19; XVII, 27; Joan. VI, 18; Rom. VII, 6; Cor. I, XI, 23; Neh. V, 18. Semel occurrit Mc. VI, 3 gamarzidai vaurþun (ἐσκανδαλίζοντο) ïn þamma.

2) Pro perfecto:

a) Mth. IX, 22 galaubeins þeina ganasida (σέσωκε) þuk; Mc. V, 34; Mc. I, 38 gaggam du þaim bisunjane haimom jah baurgim, ei jah jainar merjau, unte duþe qam (ἐξελήλυθα); VII, 29 usïddja (ἐξελήλυθε) unhulþo us dauhtr þeinai; XI, 2 bigitats fulan gabundanana, ana þammei nauh ainshun manne ni sat (κεκάθικε); XIII, 23 fauragataih (προείρηκα) ïzvis allata; XIV, 42 sa levjands mik atnewida (ἤγγικε), etc.; Luc. VII, 16 praufetus mikils urrais (ἐγήγερται); Cor. II, XV, 12.---Joan. III, 29 faheds meina usfullnoda (πεπλήρωται); XII, 27 saivala meina gadrobnoda (τετάρακται); Mc. XI, 21 smakkabagms gaþaursnoda (ἐξήρανται); Cor. I, XVI, 9 haurds mis usluknoda (ἀνέῳγε); Cor. II, VI, 11.

b) Perfectum pass. transitivis exprimitur:

aa) Communiter adhibitis participio praet. et praesente <a name=1044> verbi visan: Mth. X, 30 ïzvara tagla haubidis alla garaþana sind (ἠριθμημέναι εἰσί); Mth. XI, 10 bi þanei gameliþ ïst (scilicet in scriptura, γέγραπται); Mc. I, 2; VII, 6; XI, 17; Luc. II, 23; III, 4; IV, 4; X, 26; Rom. VIII, 36; Cor. II, VIII, 14; Luc. IV, 12 giþan ïst (scilicet in scriptura, εἴρηται) ni fraisais fraujan; Mc. IV, 11 ïzvis atgiban ïst (δέδοται) kunnan runa; Luc. IV, 6; VIII, 10; Joan. VII, 8 meinata mel ni nauh usfulliþ ïst (πεπλήρωται); 47 ïbai jah jus afairzidai sijuþ (πεπλάνησθε); XVII, 10; XVIII, 37; Rom. VII, 2; XIII, 1; Cor. I, I, 13; IV, 4; VII, 14, 27; Cor. II, VII, 4; VII, 13; IX, 2, 3; Gal. V, 4; VI, 14; Phil. III, 12; IV, 12; Col. I, 16; IV, 3; Tit. I, 15. Jam vero non nisi raro verbum substantivum participio praeponitur et quidem tantummodo ubi negatione attrahitur vel praeeunte graeco prius mittitur: Joan. VI, 65 nibai ïst atgiban; VIII, 41 ni sijum gabauranai; XII, 14 svasve ïst gameliþ; XVI, 24 bidjaiþ eï faheþs ïzvara sijai usfullida (ᾖ πεπληρωμένη); XVII, 23 ïk ïn ïm jah þu ïn mis, ei sijaina ustauhanai (ὦσι τετελειωμένοι); Cor. II, IV, 3 jabai ïst gahulida (ἐστι κεκαλυμμένον), Cor. I, VII, 15 nist gaþivaiþs, Tim. II, II, 9 nist gabundan.

bb) Raro autem adhibitis participio praet. et praeterito verbi visan vel vairþan: Mc. X, 40 þata du sitan af taihsvon meinai aiþþau af hleidumein nist mein du giban alja þaimei manviþ vas (ἡτοιμασται); Gal. II, 7 þai þugkjandans ni vaiht anaïnsokun ak þata viþravairþo gasaiwandans, þatei gatrauaida vas mis (πεπίστευμαι) aivaggeljo; IV, 23; Mc. IX, 42.---Mc. III, 26 jabai satana usstoþ ana sik silban jah gadailiþs varþ (μεμέρισται), ni mag gastandan; Joan. XVI, 11 parakletus gasakiþ þo manaseþ bi staua, þatei sa reiks þis fairwaus afdomiþs varþ (κέκριται); Cor. II, VII, 11; Gal. II, 23.

Semel Gothus circumscribit cum haban et participio praet. ad objectum relato, more Latinorum: Tim. I, IV, 2 afstandand sumai atsaiwandans laiseino unhulþono gatandida habandane svesa miþvissein (maculatam habentium conscientiam, gr. κεκαυτηριασμένων τὴν συνείδησιν). Item de praeterito per faura strictius determinato dicendum est: Luc. XIV, 24 ni ainshun manne jainaize þize faura haitanane pro τῶν κεκλημένων; alias vero simplex participium sufficit, ex. gr.: gabaurans pro γεγεννημένος Joan. IX, 32.

Quemadmodum in oratione obliqua praesens loco praeteriti pro sensu ponendum est (§ 180, 5), ita etiam perfectum loco plusquamperfecti usurpatur: Mc. XVI, 4 gaumidedun þammei afvalviþs ïst (ἀποκεκύλεσται) sa stains.

3) Pro plusquamperfecto:

a) Mc. XIV, 44 atgaf (δεδώκει) sa levjands ïm bandvon; XV, 7 ïn auhjodau maurþr gatavidedun (πεποιήκεισαν); 10 ïn neiþis atgebun (παραδεδώκεισαν) ïna þai gudjans; XVI, 9 usvarp (ἐκβεβλήκει) sibun unhulþons; Luc. VIII, 2, 29, 35, 38; Joan. VI, 17; VII, 30; VIII, 20; XI, 13, 19, 30; XIV, 7; Skeir. VII, d <a name=1045> (gasaw jag - gahausida, viderat et audiverat); ἐκάθητο Mc. X, 46 et εἱστήκει Joan. VII, 37; XVIII, 5, 16, 18 Gothus convertit ut simplicia praeterita pro sensu (sedit, stetit) per sat et stoþ.

b) Plusquamperfectum pass. ubique auxiliantibus participio praet. et praeterito verbi visan circumscribitur: Mth. VII, 25 razn gasuliþ vas (τεθεμελίωτο) ana staina; Luc. VI, 48; Luc. IV, 29 ana fairgunja baurgs gatimrida vas (ᾠκοδόμητο); XVI, 20 lazarus atvaurpans vas (ἐβέβλητο) du daura; Joan. XI, 44 vlits ïs auralja bibundans scilicet vas (περιεδέδετο); XIX, 11 ni aihtedeis valdufnje ainhun ana mik, nih vesi þus atgiban (ἦν δεδομένον) ïupaþro; Joan. IX, 22 συνετέθειντο in mediali sensu usurpatur, quod Ulfilas per gaqeþun sis tradidit.

4) Pro aoristo:

a) Mth. V, 28 wazuh saei saiwiþ qinon du luston izos, ju gahorinoda (ἐμοίχευσεν) ïzai; VII, 22 niu þeinamma namin praufetidedum (προεφητεύσαμεν) jah þeinamma namin unhulþons usvaurpum (ἐξεβάλομεν) jah þeinamma namin mahtins mikilos gatavidedum (ἐποιήσαμεν), etc.

b) Pro aoristo pass. Gothus adhibet participium praet.:

aa) Cum praeterito verbi vairþan: Mth. XI, 19 usvaurhta gadomida varþ (ἐδικαιώθη) handugei; XXVII, 8 duþþe haitans varþ (ἐκλήθη) akrs jains akrs bloþis; 3 ïesus du stauai gatauhans varþ (κατεκρίθη); Mc. II, 27 sabbato ïn mans varþ gaskapans (ἐκτίσθη); IX, 4 ataugiþs varþ (ὤτφθη) ïm helias miþ mose; XVI, 11 hausjandans þatei libaiþ jah gasaiwans varþ (ἐθεάθη), ni galaubidedun; Luc. VII, 35; VIII, 5, 20; IX, 36; XV, 24, 32; XVI, 1; XVII, 14, 18; Joan. IX, 2, 19, 20, 34; XII, 38; XV, 18; XVI, 21; XVII, 12; Rom. VII, 4, 6, 10; XI, 17, 24 (usmitans jah ïntrusgans varþ); XV, 4; Cor. I, I, 13; VII, 18; XV, 54; Cor. II, IV, 1; VII, 14; XII, 4, 12; Eph. I, 13; III, 8; Phil. III, 12; Col. I, 16, 26; Thess. II, II, 3; Tim. I, I, 16; II, 13, 14 (varþ uslutoþs); III, 16; IV, 14; VI, 10; Neh. VI, 15, 16 (varþ usfulliþs); VII, 1;

bb) Cum praeterito verbi visan, pariter ac in circumscribendis imperfecto et plusquamperfecto: Mc. I, 9 qam ïesus fram nazaraiþ jah daupiþs vas (ἐβαπτίσθη); XV, 15 peilatus ïesus atgaf, ei ushramiþs vesi (σταυρωθῇ); 28 miþ unsibjaim rahniþs vas (ἐλογίσθη); Luc. II, 18 svasve rodiþ vas (ἐλαλήθη) du ïm; IV, 26 ïnsandiþs vas (ἐπέμφθη) helias ïn saraipta; 27 ni ainshun ïze gahrainiþs vas (ἐκαθαρίσθη) alja naiman; Joan. VII, 39 ïesus nauhþanuh ni hauhiþs vas (ἐδοξάσθη); IX, 32; XII, 5, 16; XVIII, 36; Cor. I, I, 13; VII, 20, 21, 24; X, 2; XV, 4; Cor. II, I, 8; VII, 7, 9; XI, 25, 33; XIII, 4; Gal. II, 3; III, 1, 27; Eph. I, 11; III, 3, 10; Col. III, 15; Thess. I, III, 1; Tim. I, I, 13; Neh. V, 17.

cc) Cum praesenti verbi visan, sicut ac in circumscribendo perfecto: Mth. V, 21 hausideduþ þatei qiþan ïst (ἐῤῥέθη) þaim airizam; Luc. II, 11 spillo <a name=1046> ïzvis faheid mikila, sei vairþiþ allai managein, þatei gabaurans ïst (ἐτέχθη) ïzvis nasjands; X, 20 faginod ïn þammei namna ïzvara gamelida sind (ἐγράφη) ïn himinam; 22 all mis atgiban ïst (παρεδόθη) fram attin; Joan. XIII, 32 jabai guþ hauhiþs ïst (ἐδοξάσθη) ïn ïmma, jah guþ hauheiþ ïna; XV, 8; XVI, 21 (ubi gabauran ïst barn passive pro γυνὴ γεννήσῃ convertitur), Rom. IX, 12; Cor. I, V, 7; VII, 34; XII, 13; XV, 5, 6; subscript.; Cor. II, XII, 7; subscript.; Gal. II, 17; V, 13; Eph. III, 5; IV, 1, 4, 7, 21, 30; Phil. I, 29; III, 8; Thess. I, III, 7; Thess. II, I, 10; Tim. I, II, 7; VI, 12; Tim. II, I, 11; Tit. I, 3.---Mc. III, 21 qeþun þatei usgaisiþs ïst (ἐξέστη) propter orationem obliquam dicitur, coll. supra § 180, 5.

«Annotatio.---Ubi vero quaeque harum trium circumscribendi rationum adhibenda sit, difficile definiri potest, earum discrepantia individuali apparente. Ex variis autem locis, in quibus hae diversae rationes promiscue usurpantur, ut Joan. XIII, 31 nu gasveraids varþ (ἐδοξάσθη) sunus mans jah guþ hauhiþs ïst (ἐδοξάσθη) ïn ïmma, patet, quod varþ factum historicum, ïst vero factum remanens efficaciterque continuans indicet; caeterum hic locus inter alios probat, quantum interpres sensum exemplaris tetigerit in eumque altius penetraverit. Cor. I, VII, 22 saei haitans ïst et saei haitada indiscriminatim pro κληθείς ponuntur.»

5) Pro praesente vid. § 180, 4 et annot. 2.

§ 182. III. FUTURO nulla equidem est peculiaris forma; futurum autem graecum saepe convertitur sive praesenti, sive circumscriptione adhibita.

====1) Igitur pro graeco futuro praesens solemniter usurpatur, et equidem====

a) Praesens indicativi: Mth. V, 8: μακάριοι οἱ καθαροὶ τῇ καρδίᾳ, ὅτι αὐτοὶ-τὸν Θεὸν ὄψονται: audagai þai hrainjahairtans, unte þai guþ gasaiwand; Mc. VIII, 37 τί δώσει ἄνθρωπος ἀντάλλαγμα τῆς ψυχῆς αὑτοῦ: wa gibiþ manna ïnmaidein saivalos seinaizos; Luc. XIX, 44 ἥξουσιν ἡμέραι ἐπὶ σὲ καὶ περιβαλοῦσιν οἰ ἐχθροί σου χαρακά σοι καὶ περικυκλώσουσί σε καὶ συνέξουσί σε πάντοθεν, καὶ ἐδαφιοῦσίσε καὶ οὐκ ἀφήσουσιν ἔν σοι λίθον ἐπὶ λίθῳ: qim and dagos anaþus jah bigraband fijands þeinai grabai þuk jah bistandand þuk jah bivaibjand þuk allaþro jah airþai þuk gaïbnjand jah ni letand ïn þus stain ana staina; Rom. IX, 25 καλέσω τὸν οὐ λαόν μου λαόν μου: haita þo ni managein meina managein meina; Mth. XI, 23 kafarnaum þu und himin ushauhida dalaþ und halja galeiþis (καταβιβασθήσῃ); Joan. XVI, 20 amen qiþa ïzvis, þei greitiþ jah gaunoþ (κλαύσετε καὶ θρηνήσετε) ïþ manaseþs faginoþ (χαρήσεται); Tim. II, II, 11 jabai miþgadauþnodedum jah miþlibam (συζήσομεν), jabai gaþulam jah miþþiudanom (συμβασιλεύσομεν); Cor. II, XII, 15 gabaurjaba fraqima jah fraqimada (δαπανήσω καὶ έκδαπαναθήσομαι) faur saivalos ïzvaros; Rom. XI, 22 jabai þairhvisis ïn selein, aþþan jah þu usmaitaza (ἐκκοπήσῃ); Mc. X, 33 sunus mans usgibada (παραδοθήσεται) þaim ufargudjam; Cor. I, XV, 51 allai ïnmaidjanda <a name=1047> (ἀλλαγησόμεθα); Mc. XIII, 25 mahteis þos ïn himinam gavagjanda (σαλευσθήσονται), etc.;

b) Praesens conjunctivi, solemniter in sententiis subjunctivis, interrogativis et ubique futurum ad imperativum proxime accedit: Mc. IX, 19 o kuni ungalaubjando, und wa at ïzvis sijau (ἔσομαι), und wa þulau (ἀνέξομαι) ïzvis (usque dum vobiscum esse debeo? usque dum pati vos debeo?); Luc. IV, 8 fraujan ïnvitais (προςκυνήσεις) jah ïmma ainamma fullafahjais (λατρεύσεις, servire debeo); Joan. VIII, 22 nibai usqimai (ἀποκτενεῖ) sis silbin (nonne interficiet seipsum?); VI, 68 frauja du wamma galeiþaima (ἀπελευσόμεθα, nonne ire debemus, possumus?); Luc. XIX, 31 jabai was ïgqis fraihnai, duwe andbindiþ, sva qiþaits (ἐρεῖτε) du ïmma (dicere potest, debet); Philem. 22 venja ei þairh bidos ïzvaros fragibaidau (χαρισθήσομαι) ïzvis; Mc. VIII, 12 amen qipa ïzvis, jabai gibaidau (δοθήσεται) kunja þamma taikne; Mth. VI, 7 þugkeiþ ïm ei ïn filuvaurdein seinai andhausjaindau (εἰςακουσθήσονται). Item etiam Mth. V, 33, 39, 41; X, 26; Mc. III, 27; X, 7; XI, 13; XII, 9; XVI, 13; Luc. I, 13, 31, 60; III, 10, 12; IV, 8, 12; VI, 42; VIII, 17; X, 6; XVI, 3; XVII, 4; XVIII, 8; XX, 15; Joan. V, 47; VII, 31, 35; IX, 21; XV, 20; XVI, 26; Rom. VIII, 35; XI, 14, 19, 21, 35; Cor. I, VII, 16; XI, 22; Cor. II, IX, 19; XI, 30; XIII, 1; Gal. V, 12; VI, 4; Thess. I, III, 3; Tim. I, III, 5; Neh. VII, 3.

In interrogationibus indirectis et oratione obliqua adhibetur praesens conjunctivi, ubi verbum principalis sententiae in praeterito ponitur: Mc. III, 2 vitaidedun ïmma, hailidedi (θεραπεύσει) sabbato daga; Luc. VI, 7; Mc. XI, 18 sokidedun waiva ïmma usqistidedeina (ἀπολέσουσιν). Quapropter Joan. V, 45 (μὴ δοκεῖτε) þatei ïk vrohidedjau ïzvis non explicandum est.

«Annotatio 1.---Saepe autem ex diversa tantum lectione indicativus vel conjunctivus diverso usurpatur, ut Cor. II, XIII, 1; in sententia enim ἐπὶ στόματος δύο μαρτύρων καὶ τριῶν σταθήσεται πᾶν ῥῆμα cod. B futurum per conjunctivum gastandei, cod. A autem per indicativum gastandiþ convertit. Sed quandoque etiam Gothus in eadem sententia indicativum vel conjunctivum pro libitu suo adhibet: Mc. IX, 39 ni mannahun ïst, saei taujiþ (ποιήσει) maht ïn namin meinamma jah magi (δυνήσεται) ubilvaurdjan mis; Luc. I, 31 sai ganimis (συλλήψῃ) ïn kilþein jah gabairis (τέξῃ) sunu jah haitais (καλέσεις) namo ïs ïesus; Joan. XV, 20 jabai mik vrekun jah ïzvis vrikand (διώξουσι), jabai mein vaurd fastaidedeina jah ïzvar fastaina (τηρήσουσι); Rom. XI, 14 andbahti mein mikilja, ei waiva ïn aljana brigga (παραζηλώσω) leik mein jah ganasjau (σώσω) sumans us ïm; Cor. II, IX, 10 sa andstaldands fraiva þana saiandan jah hlaiba du mata andstaldiþ (χορηγήσει) jah managjai (πληθυνεῖ) fraiv ïzvar jah vahsjan gataujai (αὐξήσει) akrana usvaurhtais ïzvaraizos; coll. 2).

«Annotatio 2.---Quoniam Gothus futurum, quando ad imperativum accedit, conjunctivo tradit, <a name=1048> eodem etiam modo hoc convertit, ubi negatione comitatur (οὐ c. fut.): Mth. V, 21 ni maurþrjais (οὐ φονεύσεις, non occidas); 33 ni ufarsvarais (οὐκ ἐπιορκήσεις); Luc. IV, 12; Rom. VII, 7; XIII, 9: Cor. I, IX, 9; Cor. II, V, 3.

«Annotatio 3.---Econtrario conjunctivum aorist. cum οὐ μή, qui sensum futuri prae se fert, ordinario per indicativum praes. (coll. §, 183) Gothus exhibet: Mth. V, 18 und þatei usleiþiþ himins jah airþa, jota ains aiþþau ains striks ni usleiþiþ (οὐ μὴ παρέλθῃ) af vitoda; 20 qipa ïzvis þatei nibai managizo vairþiþ ïzvaraizos garaihteins þau þize bokarje, ni þau qimiþ (οὐ μὴ εὶσέλθητε) ïn þiudangardjai himine; 25 qiþa þus, ni usgaggis (οὐ μὴ ἐξέλθῃς) jainþro, unte usgibis þana minnistan kintu; X, 42; Luc. I, 15; IX, 27; X, 19; XVIII, 17; Joan. VI, 35, 37; VIII, 51; X, 5, 28; XIII, 38; Cor. I, VIII, 13; Gal. IV, 30; Thess. I, IV, 15; V, 3.---Conjunctivus autem non nisi raro ponitur: Luc. XVIII, 7 ïþ guþ niu gavrikai (οὐ μὴ ποιήσῃ) þans gavalidans seinans; Joan. XVIII, 11 stikl þanei gaf mis atta, niu drigkau (οὐ μὴ πίω) þana; VIII, 52 jabai was mein vaurd fastai, ni kausjai (οὐ μὴ γεύσηται) dauþau; Gal. V, 16.»

2) Quandoque autem Gothus circumscriptione uti mavult; quo in casu nonnulla verba usurpat, quae graecis μέλλειν et ἔχειν respondent, ut skulan, munan, skaftjan sik, praesertim skulan duginnan et haban cum infinitivo: Luc. I, 66 galagidedun þo vaurda ïn hairtin seinamma qiþandans, wa skuli þata barn vairþan (ἔσται); VI, 25 vai ïzvis jus hlahjandans nu, unte gaunon jah gretan duginnid (πενθήσετε καὶ κλαύσετε); Joan. XII, 26 þarei ïk ïm, þaruh sa andbahts meins visan habaiþ (ἔσται). Jam vero haec circumscriptio praecipue adhibetur, ubi praesens et futurum contextim stantia discriminanda sunt: Phil. I, 18 fagino jah faginon duginna (χαίρω καὶ χαρήσομαι); Cor. II, XI, 12 tauja jah taujan haba (ποιῶ καὶ ποιήσω); Thess. II, III, 4 taujiþ jah taujan habaiþ (ποιεῖτε καὶ ποιήσετε). In hoc casu commutantur etiam conjunctivus et indicativus: Joan. V, 47 þande jainis melam ni galaubeiþ (πιστεύετε), waiva meinaim vaurdam galaubjaiþ (πιστεύσετε); Cor. I, XI, 22 wa qiþau ïzvis, hazjau (ἐπαινέσω) ïzvis, in þamma ni hazja (ἐπαινῶ). Vel pro futuro ponitur compositum cum ga-: Luc. XVII, 8 bigaurdans andbahtei mis, unte matja jah drigka (φάγω καὶ πίω), jah biþe gamatjis jah gadrigkais þu (φάγεσαι καὶ πίεσαι); Joan. XVI, 16 leitil nauh jah ni saiwiþ (θεωρεῖτε) mik jah aftra leitil jah gasaiwiþ (ὄψεσθε) mik; XVI, 19; Rom. IX, 15 gaarma (ἐλεήσω) þanei arma (ἐλεῶ), jah gableiþja (οἰκτειρήσω) ubi supplendum est þanei bleiþja (οἰκτείρω), non autem gaþleiþja ut in annot. ad h. l. asseritur.

«Annotatio 4.---Cum examinantur loca, ut Mth. V, 8; Mc. XIII, 26; XIV, 62; XVI, 7; Luc. III, 6; XVII, 21; Joan. XI, 40 in quibus ὄψομαι semper per gasaiwan redditur, dum praesens saiwan sonat, hoc quidem conjici posset, Gothum composito sensum futuri exhibere voluisse; licet tamen formae cum <a name=1049> ga- saepe eo modo inveniantur, occurrunt etiam simplicia pro futuro convertendo, ex. gr.: δώσω semper traditur per giba, vid. Mc. VIII, 37; XII, 9; XIII, 22, 24; Luc. I, 32; IV, 6; XVI, 12: XX, 16; Joan. VI, 27; XI, 22; XIII, 26; XIV, 16; XVI, 23; Tim. II, II, 7.

«Annotatio 5.---Necnon et indicativus pro praesenti et futuro graeco indiscriminatim ponitur: Joan. XIV, 12 saei galaubeid mis þo vaurstva, þoei ik tauja (ποιῶ), jah ïs taujiþ (ποιήσει) jah maizona þaim taujiþ (ποιήσει); Tim. II, II, 12 jabai afaikam (ἀρνούμεθα) jah ïs afaikiþ (ἀρνήσεται) uns; Luc. IV, 6 þus giba (δώσω) þata valdufni þize allata, unte mis atgiban ïst jah þiswammeh þau viljau giba (δίδωμι) þata; Cor. II, XI, 18 wopand jah ïk wopa (καύχωνται κἀγὼ καυχήσομαι); coll. Cor. II, I, 10 ïzei us svaleikaim dauþum uns galausida jah galauseiþ (ῥύεται), du þammei venidedum ei galauseiþ (ῥύσεται); 13 ni alja meljam ïzvis alja þoei ufkunnaiþ (ἐπιγιγνώσκετε). aþþan venja ei und andi ufkunnaiþ (ἐπιγνώσεσθε). Intellectu difficilis est Joan. XIII, 32 guþ hauheiþ (altat) ïna ïn sis jah suns hauhida (altavit) ïna, cum in graeco textu bis adsit futurum.

«Annotatio 6.---Quoad vero futurum verbi subst. (ἔσομαι) exprimitur a) per indicativum et conjunctivum praes. verbi visan: Mth. XXVII, 64 ïst (ἔσται) so speidizei airziþa vairsizei þizai frumein; Mc. VI, 11 amen qiþa ïzvis. sutizo ïst (ἔσται) saudaumjam aiþþau gaumaurjam þau þizai baurg; Luc, V, 10; XIV, 10; Joan. VIII, 36; XIV, 17; Mth. V, 48 sijaiþ (ἔσεσθε) nu jus fullatojai svasve atta ïzvar fullatojis ïst: Mc. IX, 19 und wa at ïzvis sijau (ἔσομαι); 35 jabai was vili frumists visan, sijai (ἔσται) allaize aftumists; X, 8, 43; Luc. I, 20, 34; IX, 41; XVII, 31; XVIII, 13; Joan. VIII, 55; Cor. II, XII, 6; Tim. II, II, 2; b) per indicativum verbi vairþan: Mth. V, 21 saei maurþreiþ, skula vairþiþ (ἔσται) stauai; V, 22; VIII, 12 jainar vairþiþ (ἔσται) grets jah krusts tunþive; XI, 22, 24 (in loco parallelo apud Mth. VI, 11, dum illic ἔσται ïst sonat, hic vertitur vairþiþ); Mc. X, 31 managai vairþand (ἔσονται) frumans aftumans jah aftumans frumans; XII, 7, 23; XIII, 19; Luc. I, 14, 33, etc. Raro autem per merum conjunctivum verbi vairþan: Luc. VI, 40 gamanvids warjizuh vairþai (ἔσται) sve laisaris ïs; Cor. II, III, 7, 8 jabai andbahti dauþaus varþ vulþag---waiva nei mais andbahti ahmins vairþai in vulþau. Hinc in circumscriptione per verba visan et vairþan utrumque pro futuro ponitur: Luc. I, 37 ἀδυνατήσει unmahteigs ïst; Rom. VIII, 39 δυνήσεται mahteiga ïst; Luc. X, 25 κληρονομήσω arbja vairþa; Gal. V, 21; Col. III, 4 φανερωθήσεσθε bairhtai vairþiþ; Joan. XI, 12 σωθήσεται hails vairþiþ; XVI, 20 λυπηθήσεσθε saurgandans vairþiþ; Phil. I, 20 αἰσχυνθήσομαι gaaiviskoþs vairþa; Luc. VI, 25 πεινάσετε gredagai vairþiþ; Tim. I, VI, 8 habandans usfodein jah gaskadvein þaimuh ganohidai sijaima (ἀρκεσθησόμεθα); Luc. XVIII, 18 wa taujands libainais aiveinons <a name=1050> arbja vairþau? (κληρονομήσω). Quandoque per ïst et vairþiþ graecum ἐστί et ἔσται discriminandum esse videtur, ut Mth. VI, 22 jabai augo þein ainfalþ ïst (ἐστί), allata leik þein liuhadein vairþiþ (ἔσται); attamen immediate praecedit vs. 21 þarei ïst (ἔστι) huzd izvar, þaruh ïst (ἔσται ) jah hairto ïzvar.

«Annotatio 7.---Conspicuae sunt in locis Gal. V, 10 sa drobjands ïzvis sa bairaiþ (βαστάσει) vargiþa et Thess. I, IV, 14 guþ þans þaiei anasaislepun þairh ïesu tiuhaiþ (ἄξει) miþ ïmma, duae formae bairaiþ et tiuhaiþ, quae, si graecum futurum per indicativum conversum esset, bairiþ et tiuhiþ, si per conjunctivum, bairai et tiuhai sonarent. Non autem audiendi sunt, qui his locis librarii mendum adesse volunt; hoc enim prorsus sit improbabile, cum aliunde etiam Col. III, 15 haec forma tertia vice et equidem pro imperativo occurrat, vid. § 186, annot. 4; hic, quemadmodum ad Thess. l. l. dicendum est, hanc recentiorem esse pro conjunctivo formam.»

§ 183. IV. FUTURUM EXACTUM Gothus etiam vertit per praesens et equidem ordinario per praesens indicativi (vid. ad Thess. II, I, 10): Mth. V, 20 nibai managizo vairþiþ (περισσεύσῃ) ïzvaraizos garaihteins, ni þau qimiþ ïn þiudangardjai himine; 21 saei maurþreiþ (φονεύσῃ), skula vairþiþ stauai; 22, 26 ni usgaggis jainþro unte usgibis (ἀποδῷς) þana minnistan kintu; Mc. II, 20 þan afnimada (ἀπαρθῇ) af ïm sa bruþfaþs, jah þan fastand; Joan. XIII, 38 hana ni hrukeiþ, unte þu mik afaikis (ἀπαρνήσῃ) kunnan þrim sinþam; Cor. I, XVI, 5 qima at ïzvis, þan makindonja usleiþa (διέλθω). Indicativus autem et conjunctivus commutantur: Mth. V, 19 saei nu gatairiþ (λύσῃ) aina anabuzne þizo minnistono jah laisjai (διδάξῃ) sva mans, sah minnista haitada ïn þiudangardjai himine, ïþ saei taujiþ jah laisjai (ποιήσῃ καὶ διδάξῃ) sva, sah mikils haitada ïn þiudangardjai himine; Mc. III, 27 ni manna mag kasa svinþis galeiþands ïn gard ïs vilvan, niba faurþis þana svinþan gabindiþ jah þana gard ïs disvilvai (δήσῃ---διαρπάσῃ). Evidenter quoddam discrimen statuere studuit Gothus apud Mth. V, 31 et 32 qiþan ïst þatei wazuh saei afletai (ἀπολύσῃ) qen, gibai ïzai ufstasseis bokos. ïþ ïk qiþa ïzvis þatei wazuh saei afletiþ (ἀπολύσῃ) qen seina, taujiþ þo horinon.

III. DE MODO.

§ 184. I. INDICATIVUS usurpatur ad exprimendum quod reipsa existit, aut existere affirmatur.

1) In simplicibus sententiis:

a) Mc. XVI, 6 ïesus nist her, urrais:

b) In directa interrogatione: Gal. III, 1 was ïzvis afhugida? Joan. XIII, 36 frauja wad gaggis?

«Annotatio 1.---In directis interrogationibus ponitur etiam conjunctivus, vid. § 185, I, f.

«Annotatio 2.---Verba debere, oportere (germ. sollen) et velle, more graeco et latino ponuntur in indicativo praet., ubi Germani cojunctivum usurpant: Cor. II, II, 9 þata silbo gamelida ïzvis, ei qimands saurga ni haban, fram þaimei skulda (ἔδει germ. ich hätte sollen) faginon; XII, 11 ïk skulds vas <a name=1051> (ὤφειλον germ. ich hätte sollen) fram ïzvis gakannjan; Gal. IV, 19 sq. barnilona meina, þanzei aftra fita, unte gabairhtjaidau xristus ïn ïzvis, aþþan vilda (ἤθελον germ. ich hätte mögen) qimam at ïzvis; nisi Gothus hic intellexerit imperfectum narrativum, quemadmodum aliunde Cor. II, I, 15; Philem. 13 et praecipue aoristum Philem. 14 intelligendum est. Attamen quandoque etiam conjunctivus adhibetur, ut Cor. I, V, 10 ni blandaiþ ïzvis horam---unte skuldedeiþ (ὠφείλετε, debetis) þan us þamma fairwau usgaggan. Verbum velle (viljan) in gothica lingua praesente prorsus caret solumque conjunctivum habet (viljau), vid. § 134, 2.»

2) In sententiis compositis et equidem:

a) In hypotheticis sententiis: Cor. I, XV, 16 jabai dauþans ni urreisand, nih xristus urrais;

b) Post particulas temporales;

c) In interrogationibus indirectis: Joan. IX, 21 waiva nu saiwiþ, ni vitum;

d) In oratione obliqua: Luc. VIII, 47 gasaiwandei so qino, þatei ni galaugnida.

Quid fusius de his casibus et quomodo praecipue in a), c) et d) saepissime conjunctivus adhibeatur, vid. infra ubi de sententia composita agitur.

====§ 185. CONJUNCTIVUS possibilitatem significat.

1) Jam vero in sententiis simplicibus possibile

enuntiari potest:====

a) Ut aliquid desideratum (optativum): Rom. XV, 5 guþ gibai (δώῃ, det) ïzvis þata samo fraþjan ïn ïzvis misso; Thess. II, III, 16; Tim. II, I, 16, 18 guþ fulljai (πληρώσαι) ïzvis allaizos fahedais; Cor. II, VII, 2 gamoteima ïn ïzvis (utinam locum apud vos inveniamus, quod Gothus multo subtilius expressit quam Graecus cum χωρήσατε ἡμᾶς); Thess. II, II, 17 guþ gaþrafstjai (παρακαλέσαι) hairtona izvara jah gatulgjai (στηρίξαι) ïn allaim vaurstvam godaim; III, 5 frauja garaihtjai (κατευθύναι) hairtona ïzvara ïn friaþvai guþs; Thess. I, III, 11, 12 frauja managjai (πλεονάσαι) jah ganohnan gataujai (περισσεύσαι) friaþvai; V, 23 guþ gaveihai (ἁγιάσαι) ïzvis jah saivala jah leik unfairinona gafastaidau (τηρηθείη); Philem. 20 ïk þeina niutau (ὀναίμην) in fraujin. Cum vainei (ὄφελον) Gal. V, 12 vainei jah usmaitaindau (ὄφελον ἀποκόψονται) þaidrobjandans ïzvis; cum autem praeteritum (indic.) a Graeco usurpatur, Gothus conjunctivum praet. adhibet: Cor. I, IV, 8 ïnu uns þiudanodeduþ jah vainei þiudanodedeiþ (ὄφελον ἐβασιλεύσατε); Cor. II, XI, 1 vainei usþulaidedeiþ (ὄφελον ἠνείχεσθε) meinaizos leitil unfrodeins. Huc pertinet etiam formula ni sijai (μὴ γένοιτο) Luc. XX, 16; Rom. VII, 7;

b Ut aliquid concessum et humiliter prolatum (permissivum): Luc. I, 38 qaþ mariam: sai þivi fraujins, vairþai (γένοιτο) mis bi vaurda þeinamma; II, 29 symaion qaþ: nu fraleitais (ἀπολύεις) skalk þeinana ïn gavairþja;

c) Ut aliquid volitum; huc referenda est prima persona pluralis, qua qui loquitur multitudinem adhortatur: <a name=1052> videamus, germ. lasst uns! vid. infra § 186, 4;

d) Ut aliquid debitum; huc praecipue pertinet tertia persona, quae pro immediato imperativo gothice usurpatur, vid. infra § 186, 3;

e) In genere ut aliquid, cujus existentia a futuro pendet, hinc conjunctivus pro ipso futuro saepe adhibetur, (vid. supra § 182, 1) b);

f) In interrogationibus saepissime, ubi potissimum Graecus futurum habet, ut Tim. I, III, 5 jabai was seinamma garda fauragaggan ni mag, waiva aikklesjon guþs gakarai (ἐπιμελήσεται), vid. supra § 182, 1) b). Animadversu digna sunt loca, ut Mc. XII, 14 skuldu ïst kaisaragild giban kairsara þau niu gibaima (vel nonne dare debemus?); Joan. III, 4 ïbai mag manna alþeis visands ïn vamba aiþeins seinaizos aftra galeiþan jag-gabairaidau (potestne nasci?).

«Annotatio.---In Luc. XIX, 8 halbata aiginis meinis gadailjau unledaim, adesse conjunctivum neque ex graeco (δίδωμι), neque ex sensu, quem solum sententia patitur, conjiciendum est; probabilius est gudailja tantum legitimum esse, cujus u librarius propter eamdem litteram sequentis vocabuli deceptus duplex exscripsit.»

2) De conjunctivo post particulas temporales, causales, conditionales necnon et explicativas posito tractabitur, ubi de sententiis compositis.

§ 186. III. IMPERATIVUS necessitatem exprimit.

1) Huic modo equidem propria est forma; sed Gothus eum saepe etiam per conjunctivum convertit. Jam vero pro imperativo aor. graeco regulariter formam imperativam usurpat, ubi aliquid ad ictum oculi imperatur; pro imperativo autem praes. graeco, formam conjunctivam, ubi scilicet aliquid imperatur, quod in futuro tantum fieri debet. Quoad negationem cum infinitivo per ni redditur: Cor. I, XI, 24 nimiþ matjiþ (λάβετε φάγετε) þata ïst leik mein, þata vaurkjaiþ (ποιεῖτε) du meinai gamundai; Joan. XVII, 11 atta veiha, fastai (τήρησον) ïns ïn namin þeinamma; Tim. I, V, 23 þuk silban sviknana fastais (τήρει); Mc. X, 14 letiþ (ἄφετε) þo barna gaggan du mis; XI, 25 þan standaiþ bidjandans, afletaiþ (ἀφίετε) jabai wa habaiþ viþra wana; Mth. VI, 11 hlaif unsarana þana sinteinan gif (δός) uns; V, 42 þamma bidjandin þuk gibais (δίδου); Philem. 12, þu ïna andnim (προςλαβοῦ); Tim. I, V, 19 ni andnimais (παραδέχου) niba ïn andvairþja veitvode; Joan. XI, 39 afnimiþ (ἄρατε) þana stain; Luc. IX, 3 ni vaiht nimaiþ (αἴρετε) ïn vig; Luc. X, 2 bidjiþ (δεήθητε) fraujan; Mth. VI, 9 sva nu bidjaiþ (προσεύχεσθε); Joan. XIII, 27 þatei taujis, tavei (ποίησον) sprauto; Rom. XIII, 4 þiuþ taujais (ποίει) jah habais hazein us þamma; Joan. VI, 10 vaurkeiþ (ποιήσατε) þans mans anakumbjan; 27 vaurkjaiþ (ἐργάζεσθε) ni þana mat þana fralusanan; Cor. I, VII, 21 þauhjabai freis magt vairþan, mais brukei (χρῆσαι); Tim. I, V, 23 ni drigkais þanamais vato (μὴ ὑδροπότει), ak veinis leitil brukjais (χρῶ); Cor. II, VI, 17 usgaggiþ (ἐξέλθετε) us midumai ïze; Luc. IX, 4 þar saljiþ jah þaþroh usgaggaiþ (ἐξέρχεσθε); XV, 22 sprauto <a name=1053> briggiþ (ἐξενέγκατε) vastja; X, 4 ni briggaiþ (βαστάζετε) pugg, etc.

«Annotatio 1.---Vice versa tamen saepe gothicus imperativus graeco imperativo praes. respondet conjunctivusque, licet rarius, pro graeco imperativo aor. ponitur: Mth. VII, 23 afleiþiþ (ἀποχωρεῖτε) fairra mis; Rom. XI, 20 jabai gredo fijand þeinana, mat gif (ψώμιζε) ïmma, ïþ jabai þaursjai, dragkei (πότιζε) ïna; Mth. VIII, 9 qiþa du þamma qïm (ἔρχου), jah qimiþ; Luc. VII, 13 ni gret (κλαῖε); Rom. XI, 20 ni ïn matis gatair (κατάλυε) vaurstv guþs; Tim. I, IV, 11 anabiud þata jah laisei (παράγγελλε---δίδασκε); Mth. VIII, 22 laistei afar mis (ἀκολούθει); Mc. V, 36 ni faurhtei (φοβοῦ); Luc. I, 13 ni ogs þus (φοβοῦ); Mth. X, 26 ni ogeiþ (μὴ φοβεῖσθε), etc.---Mth. VII, 13 ïnngaggaiþ (εἰςέλθετε) þairh aggvu daur; Eph. VI, 17 hilm naseinais nimaiþ (δεξασθε), Col. IV, 10; Joan. XV, 4 visaiþ (μείνατε) ïn mis jah ïk ïn ïzvis; Col. IV, 16 þan ussiggvaidau at ïzvis so aipistaule, taujaiþ (ποιήσατε) ei jah ïn laudekaion ussiggvaidau jah þoei ïst us laudeikaion jus ussiggvaid (ἀναγνῶτε); Mth. X, 27; Mc. VI, 11; XIV, 15; Joan. X, 38; Cor. I, XVI, 11.

«Annotatio 2.---In diversis locis diverse interpretatus est Gothus: gibiþ, quo Luc. IX, 13; XV, 22; XIX, 24; Rom. XII, 19 regulariter δότε explicat, ponit etiam Eph. IV, 27 (ni gibiþ staþ unhulþin) pro δίδοτε; fert tamen cod. A rectius nih gibaiþ, ut Luc. VI, 38 gibaid (δίδοτε) jah gibada ïzvis; atbair Mth. VIII, 4 regulariter ponitur pro προςένεγκε, sed Tim. II, II, 13 pro φέρε; gaþlaih Tim. II, IV, 2 pro παρακάλεσον, sed Tim. I, V, 1 etiam pro παρακάλει; κρίνατε vertitur Joan. XVIII, 31 per stojiþ, Rom. XIV, 13 per stojaiþ; μὴ κρίνετε Luc. VI, 37 per ni stojiþ, Joan. VII, 24 per ni stojaiþ; εἴπατε valet regulariter qiþiþ Mc. XVI, 7; Luc. X, 9; XX, 3, sed etiam qiþaiþ Mth. X, 37; Luc. X, 10; Col. IV, 17; λέγετε Luc. X, 5 est qiþaiþ, sed Gal. IV, 21 etiam qiþiþ; ἀσπάσασθε dicitur goleiþ Cor. I, XVI, 20; Col. IV, 15, sed goljaiþ Cor. II, XIII, 12; Thess. I, V, 26; καλεῖ Luc. XIV, 13 hait et μὴ φώνει XIV, 12 ni haitais; φέρετε Mc. IX, 19 bairiþ, XII, 15; sed βαστάζετε Gal. VI, 2 bairaiþ; βλέπετε, ὁρᾶτε, θεωρεῖτε ordinario vertuntur saiwiþ Mc. IV, 23; XII, 38; Luc. VIII, 18; Joan. XII, 19; Cor. I, X, 18; Gal. V, 15; Eph. III, 2; Thess. I, V, 15, sed Cor. I, XVI, 10 etiam saiwaiþ. Communis ad adhortandum formula est imperativus gagg, gaggiþ pro ἔλθε, πορεύου, πορεύθητι, ὕπαγε, etc. Mth. V, 41 tamen est gaggais et Eph. V, 2, 8; Col. IV, 5 gaggaiþ.»

2) Secunda persona imperativi:

a) Mth. V, 24 aflet (ἄφες) jainar þo giba þeina; Joan. VII, 3 usleiþ (μετάβηθι) þaþro; Luc. IV, 9 vairp (βάλε) þuk þaþro dalaþ; Mc. IX, 43 jabai marzjai handus þeina, afmait (ἀπόκοψον) þo; XIV, 13 gaggats afar (ἀκολουθήσατε) þamma; Luc. V, 4 brigg (ἐπανάγαγε) ana diupiþa jah athahid (χαλάσατε) þo natja ïzvara du fiskon; Mc. XIV, 44 þammei kukjau, sa ïst, greipiþ (κρατήσατε) þana jah tiuhiþ (ἀγάγετε): Luc. XVII, 6 uslausei þuk us vaurtim <a name=1054> (ἐκριζώθητι) jah ussatei þuk (φυτεύθητι) ïn marein; Cor. II, VI, 17 afskaidiþ ïzvis (ἀφορίσθητε); 13 þata samo andalauni urrumnaiþ (πλατύνθητε) jah jus; Mth. VIII, 3 vairþ hrains (καθαρίσθητι): Mc. V, 12 ïnsandei (πέμψον) unsis ïn þo sveina; Luc. IV, 35 afdobn (φιμώθητι), etc.

b) Secunda autem persona conjunctivi: Rom. XIII, 6 gilstra ustiuhaiþ (τελεῖτε); Tim. I, VI, 11 ïþ þu þata þliuhais (φεῦγε), ïþ laitsjais (δίωκε) garaihtein; Cor. I, IX, 24 sva rinnaiþ (τρέχετε), ei garinnaiþ; Thess. I, V, 21, 22 all uskiusaiþ (δοκιμάζετε), þatei goþ sijai, gahabaiþ (κατέχετε), af allamma vaihte ubilaizo afhabaiþ ïzvis (ἀπέχεσθε); Eph. V, 18 ni anadrigkaiþ ïzvis veina (μεθύσκεσθε); Phil. I, 27 vairþaba aivaggeljons usmitaiþ (πολιτεύεσθε); Cor. I, XVI, 13 vakaiþ (γρηγορεῖτε), standaiduh (στήκετε) ïn galaubeinai, vairaleiko taujaiþ (ἀνδρίζεσθε), gaþvastidai sijaiþ (κραταιοῦσθε); Cor. II, VI, 17 unhrainjamma ni attekaiþ (ἅπτεσθε); Col. III, 9 ni liugaiþ (ψεύδεσθε); Luc. X, 7 ni faraiþ (μεταβαίνετε) us garda ïn gard, etc.

c) Sic semper ponitur conjunctivus pro μὴ cum conjunctivo aor. in sensu imperativi: Luc. XVII, 23 qiþand ïzvis: sai her aiþþau sai jainar, ni galeiþaiþ nih laistjaiþ (μὴ ἀπέλθητε μηδὲ διώξητε); Tim. I, V, 1 seneigana ni andbeitais (μὴ ἐπιπλήξῃς); Mth. V, 36 ni svarais (μὴ ὀμόσῃς); Col. II, 21 ni teikais, ni atsnarpjais, ni kausjais þatei all ïst du riurein; Mc. XIII, 21 ni galaubjaiþ; Mth. V, 17; VI, 2, 7, 19; X, 34; Mc. V, 7; Luc. X, 4; XVII, 23; Tim. II, I, 8, etc.

«Annotatio 3.---Gothi formam peculiarem ad mitigate imperandum (ad precandum) non habent; cujus loco conjunctivum praes. usurpant, ex. gr.: non fureris ni hlifais, vid. supr. § 182, annot. 2.»

3) Tertia imperativi persona personae tertiae conjunctivi semper convenit: Mth. V, 16 lïuhtjai (λαμψάτω) liuhaþ ïzvar ïn andvairþja manne; 31 saei afletai qen, gibai (δότω) ïzai afstassais bokos; 37 sijai (ἔστω) vaurd ïzvar ja ja, ne ne; VI, 3 ni viti (γνώτω) hleidumei þeina, wa taujiþ taihsvo þeina; VI, 10 qimai (ἐλθέτω) þiudinassus þeins; VIII, 13 svasve galaubides, vairþai (γενηθήτω) þus; Mc. VIII, 34 saei vili afar mis laistjan, ïnvidai (ἀπαρνησάσθω) sik silban jah nimai (ἀράτω) galgan seinana jah laistjai (ἀκολουθείτω) mik; Rom. XIV, 3 sa matjands þamma ni maljandin ni frakunni (ἐξουθενείτω), ïþ sa ni matjands þana matjandan ni stojai (κρινέτω); Eph. V, 8 ni manna ïzvis uslusto (ἀπατάτω) lausaim vaurdam, etc.; Eph. V, 22 qeneis seinaim abnam ufhausjaina (ὑποταττέσθωσαν); Tim. I, III, 12 diakaunjus sijaina (ἔστωσαν) ainaizos qenais abans; V, 4 galaisjaina sik (μανθανέτωσαν) svesana gard barusnjan; III, 10; VI, 2; Joan. XIV, 27.---Mth. VI, 9 veihnai (ἁγιασθήτω) namo þein; Joan. XIV, 1 ni ïndrobnai (ταραττέσθω) izvar hairto; 27 ni ïndrobnaina ïzvara hairtona nih faurhtjaina; Mc. VII, 10 saei ubil qiþai attin seinamma, dauþau afdauþjaidau (τελευτάτω); Rom. XIV, 16 ni vajamerjaindau <a name=1055> (βλασφημείσθω) unsar þiuþ; Cor. I, VII, 9 jabai ni gahabaina sik, liugandau (γαμησάτωσαν); XI, 6 jabai ni huljai sik qens, skabaidau (κειράσθω); XV, 33; Eph. IV, 31; V, 3; Phil. II, 5; Tim. I, III, 10; V, 9, 16; Tim. II, II, 26.

«Annotatio 4.---Col. III, 15 gavairþi guþs svignjaiþ (βραβευέτω) ïn hairtam ïzvaraim legendum est svignjai; svignjaiþ autem vel librarii negligentiae attribuendum, vel pro svingjai positum est, uti supra § 182 annot. 7 jam diximus.»

4) Prima persona pluralis, quae ad hortandum (faciamus, etc.) inservit, peculiarem habet formam formae indicativi congruentem: Mc. IV, 35 usleiþam (διέλθωμεν) jainis stadis; Luc. VIII, 22; Mc. IX, 5 vaurkjam (ποιήσωμεν) hlijans þrins; Gal. VI, 10; Mc. XII, 7 hirjiþ usqimam (ἀποκτείνωμεν) ïmma; XIV, 42 urreisiþ gaggam (ἄγωμεν); I, 38; Joan. XI, 7, 11, 15; 14, 31; Gal. V, 25; Luc. 15, 23 matjandans stiur alidana visam vaila (εὐφρανθῶμεν); XX, 14 sa ïst sa arbinumja, afslaham (ἀποκτείνωμεν) ïna; Rom. X, 12 usvairpam (ἀποθώμεθα) vaurstvam riqizis ïþ gavasjam (ἐνδυσώμεθα) sarvam liuhadis; Cor. I, V, 8 dulþjam (ἑορτάζωμεν) ni in beista fairnjamma; XV, 32 matjam jah drigkam (φάγωμεν καὶ πίωμεν); Cor. II, VII, 1 hrainjam (καθαρίσωμεν) unsis af allamma bisauleino.

Nec non et pro hac persona etiam saepe adhibetur conjunctivus: Luc. IX, 33 (in loco parallelo ad Mc. IX, 5) gavaurkjaima (ποιήσωμεν) hleiþros þrins; II, 15 þairhgaggaima (διέλθωμεν) und beþlahaim jah saiwaima (ἴδωμεν) vaurd þata vaurþano; Rom. XIV, 13 ni uns misso stojaima (κρίνωμεν); 19 þoei gavairþjis sind laistjaima (διώκωμεν); Cor. I, XV, 49 svasve berum manleikan þis airþeinins, sva bairaima (φορέσωμεν) jah frisaht þis himinakundins; Cor. II, III, 12 habandans nu svaleika ven managaizos balþeins brukjaima (χρώμεθα); IV, 1 ni vairþaima (γενώμεθα); usgrudjans; Gal. V, 26; VI, 9; Phil. III, 15 sva managai sve sijaima fullavitans þata hugjaima (φρονῶμεν); Thess. I, V, 6 ni slepaima (καθεύδωμεν) sve þai anþarai ak vakaima (γρηγορῶμεν) jah varai sijaima (νήφωμεν); 8 unskavai sijaima (νήφωμεν).

«Annotatio 5.---Imperativi ad verbum deperditum pertinentes, quemadmodum graece δεῦρο δεῦτε, sunt hiri (germ. hier du), hirjats (germ. hier ihr beide), hirjiþ (germ. hier ihr), vid. gloss. hh. vv.

«Annotatio 6.---Cum duo imperativi sibi immediate succedunt, vel a) per jah connectuntur: Joan. XI, 34 hiri jah saiw; Luc. V, 23 urreis jah gagg; XVIII, 22; vel b) per-uh: Mth. XXVII, 65 gaggiþ vitaiduh; Mc. II, 11; XVI, 7; vel c) absque conjunctione juxtaponuntur: Mth. VIII, 4 gagg þuk silban ataugei; IX, 13 gaggaiþ ganimiþ; Mc. X, 21 gagg sva filu sve habais frabugei jah gif; XII, 7 hirjiþ usqimam; vel d) hi duo imperativi in sententiam conjunctivam commutantur: Mc. I, 44 (locus parallelus ad Mth. VIII, 4) gagg þuk silban ataugjan propr. vade te ostendere (graece ὕπαγε σεαυτὸν δεῖξον); Mth. V, 24; <a name=1056> Mc. X, 21; Luc. XVIII, 22; Joan. IX, 7, 11; Mc. VIII, 15 saiwiþ ei atsaiwaiþ videte quod praevideatis (ὁρᾶτε· βλέπετε); Mth. XXVII, 49 let ei saivam (ἄφες· ἴδωμεν); Mth. IX, 30 saiwats ei manna ni viti (ὁρᾶτε, μηδεὶς γινωσκέτω). Hinc Gal V, 6 qiþa ei gaggaiþ (λέγω· περιπατεῖτε); coll. Thess. II, III, 1 þata anþar ei bidjaiþ.»

IV. PERSONAE ET NUMERUS.

§ 187. I. PERSONAE. 1) Sunt in singulari et plurali numero tres personae, in duali, duae tantum, prima scilicet et secunda, vid. infra II.

2) Verba, quae tertia tantum persona gaudent et impersonalia dicuntur, haec sunt: rigneiþ pluit Luc. XVII, 29; sed Mth. V, 45 personaliter usurpatur: (atta ïzvar) rigneiþ ana garaihtans jah ana ïnvindans; insuper nullis vocabulis peculiariter designantur phenomena naturalia: vesperascit dicitur seiþu vairþiþ Mth. XXVII, 57; Joan. VI, 16. Verba autem necessitates naturales significantia: esurit, sitit, quandoque modo impersonali ponuntur: Joan. VI, 35 þana gaggandan du mis ni huggreiþ jah þana galaubjandan du mis ni þaurseiþ; Rom. XII, 20 jabai gredo fijand þeinana---ïþ jabai þaursjai; Joan. VII, 37 jabai wana þaursjai; haec verba in graeco sermone personalia sunt, ut etiam huggriþs et þaursiþs Cor. I, IV, 11 vel afþaursiþs (visan) Mth. XXV, 42, gredon e contrario sub sola forma gredags vairþan personale est, vid. gloss. h. v. Alia impersonalia haec sunt: vairþiþ contingit, Mc. II, 23; Luc. IV, 36; VI, 1; XVI, 22; Cor. II, VII, 7; boteiþ opus est Mc. VIII, 36: utrumque etiam personaliter usurpatur; gadabiþ convenit, accommodatur Mc. X, 32; Skeir. III, c, cujus personale est gadobs visan; þugkeiþ videtur Mth. VI, 7; Luc. XIX, 11; Cor. II, XII, 19; graece personale est, quemadmodum alibi gothice (coll. Mc. X, 42; Luc. VIII, 18; Joan. XVI, 2; Cor. I subscript., etc.); binah necessum est, Cor. II, XII, 1, sed etiam personale Cor. I, X, 23; ganah sufficit Mth. X, 25, personale Joan. XIV, 8: Cor. II, II, 6; XII, 9. Quoad impersonalia aliarum linguarum, ut oportet (δεῖ), poenitet, pudet, miseret, μέλει gothice sunt personalia: skulan, ïdreigon sik, skaman sik, arman, karon (impersonaliter est karïst).

II. Triplex est NUMERUS, scilicet: singularis, pluralis et dualis. Gothus proprio modo dualem usurpat, ubi neque in textu graeco (1 pers. act.) neque in N. T. occurrit; sed in oratione tantum, non in narratione utitur, unde ratio est, cur hic numerus in prima et secunda personis tantummodo inveniatur, plurali pro tertia, de qua narratur, adhibito: Joan. X, 30 ïk jah atta meins ain siju; XVII, 22 vulþu þanei gaft mis, gaf ïm, ei sijaina ain svave vit (ego et pater) ain siju; XIV, 23 jabai was mik frijoþ jah vaurd mein fastaiþ, jah atta meins frijoþ ïna jah du ïmma galeiþos jah saliþvos at ïmma gataujos; Cor. I, IX, 6 ïk jah barnabas ni habos valdufni du ni vaurkjan; Mth. IX, 28-30. duatïddjedun ïesua þai blindans (duo erant) jah qad ïm ïesus; gaulaubjats þatei magjau þata taujan? <a name=1057> qeþun du ïmma jai frauja---jah ïnagida ïns ïesus qiþands: saiwats ei manna ni viti ïþ eis usmeridedun ïna; Mc. I, 16, 17 warbonds ïesus faur marein gasaw seimonu jah andraian vairpandans nati in marein. vesun auk fiskjans. jah qaþ ïm: hirjats afar mis! XI, 2-4 ïesus ïnsandida tvans siponje jah qaþ du ïm: gaggats ïn haim jah bigitats fulan andbindandans ïna attiuhits (de hac falsa forma vid. supra § 116, annot. 3), ja jabai was ïggqis qiþai: duwe þata taujats? qiþaits, þatei frauja þis gairneiþ. galiþun þan jah bigetun fulan; Luc. XIX, 30-33; Luc. VII, 22 ïesus qaþ du ïm (duobus scilicet legatis Joannis): gaggandans gateihats ïohannen, þatei gasewuts jah gahausideduts. In loco dualis exemplis ditissimo Mc. X, 35-39 athabaidedun sik du ïmma ïaakobus jah ïohannes qiþandans: laisari vileima ei þatei þuk bidjos, taujais unsis. ïþ ïs qaþ ïm: wa vileits taujan mik ïgqis? ïþ eis qeþun: fragif ugkis ei---sitaiva in vulþau þeinamma. ïþ ïesus qaþ du ïm: ni vituts wis bidjats, magutsu driggkan stikl, þanei ïk driggka jah daupeinai, þizaiei ïk daupjada ei daupjaindau? ïþ eis qeþun: magu! ïþ ïesus qaþ: sveþauh þana stikl, þanei ïk driggka driggkats jah þizai daupeinai, þizaiei ïk daupjada . . . primo patet, quod passivum dualem non habeat, quippe cum daupjaindau pro βαπτισθήσεσθε positum daupjanda esse deberet; quod deinde desit pluralis vileima; cujus loco vileiva spectares. Nec non et pluralis quandoque pro duali usurpatur, ut Mc. XIV, 13-15 ïnsandida tvans siponje qaþuh du ïm: gaggats ïn þo baurg jah gamoteiþ ïgqis manna kas vatins bairands, gaggats afar þamma jah þadei ïnngaleiþai qiþaits---war sind saliþvos---jah sa ïzvis taikneiþ kelikn jah jainar manvjaiþ unsis; Luc. XIX, 31 et 33 in eadem interrogatione semel duwe andbindiþ, dein duwe andbindats. Pluralis etiam solus adhibetur, licet de duobus fiat oratio: Luc. II, 48, 49 sa atta þeins jah ïk sokidedum þuk. jah qap du ïm: wa þatei sokideduþ mik. niu visseduþ þatei ïn þaim attins meinis skulda visan? In priori casu interpres arbitrarie egisse, in posteriori autem minus attentum fuisse minusque stricte ad textum graecum sese accommodasse videtur.

V. INFINITIVUS ET PARTICIPIUM.

§ 188. Verbo et nomini media intersunt infinitivus et participium. Cum verbo hoc commune habent, quod ideam actionis exprimant et regendi aptitudine gaudeant; ab eo autem differunt, quod eorum forma non sit verbalis flexio, sed propria derivatio, vid. §§ 145 cc), 148; hinc copulam in se non continent nec ad subjectum referri possunt. Nominibus vero significatione conveniunt.

§ 189. I. INFINITIVUS abstractam verbi ideam exhibet ideoque ex natura sua substantivum est, ex gr.: ogan timere (timor), viljan velle (voluntas, gal. le vouloir), frijon amare (amor).

1) Gothicus sermo unum tantum infinitivum praesentis scilicet activi habet, itaque alio deficiente, <a name=1058> per eumdem etiam graeci infinitivi praet. convertuntur: Luc. I, 9 θυμιᾶσαι per saljan; 57 τεκεῖν per bairan; IV, 10 διαφυλάξαι per gafastan; Rom. XIII, 11 ἐγερθῆναι per urreisan; Cor. II, X, 2 τολμῆσαι per gadaursan; Phil. III, 11 κατειληφέναι per gafahan, etc. Cum autem Gothus infinitivum conjunctione circumscribendum habet, tunc relationem temporis observat, ut Cor. II, II, 12 ni habaida gaweilain ahmin meinamma, in þammei ni bigat (τῷ μὴ εὑρεῖν) teitaun; VIII, 5 ni svasve venidedum, ak sik silbans atgebun, svaei bedeima (ὥστε παρακαλέσαι). Sed rectum est etiam quoad sensum X, 2 bidjam ei ni andvairþs gatrauan (τό θαῤῥῆσαι).

2) Infinitivi passivi convertuntur

a) Frequenter infinitivo activi, vid. § 177 annot. 4;

b) Circumscriptione cum verbis auxiliariis: Luc. IX, 22 skal sunus mans uskusans fram sinistam vairþan (ἀποδοκιμασθῆναι); Cor. I subscript. du kaurinþium frumei þugkeiþ melida visan (γεγράφθαι) us asiai; Cor. II, V, 11 venja svikunþans visan πεφανερῶσθαι) uns;

c) Solutione conjunctionali: Mc. V, 3, 4 ni manna mahta ïna gabindan, unte ïs ufta naudibandjom eisarneinaim gabundans vas (διὰ τὸ δεδέσθαι); Luc. II, 3 ïddjedun allai, ei melidai veseina (ἀπογράφεσθαι) warjizuh in seinai baurg.

====3) Propter ejus naturam substantivam ponitur infinitivus====

a) Etiam pro graecis substantivis et vice versa, vid. § 193, 1;

b) Ut subjectum sententiae (§§ 207, 2 et 209, 4), sed communius post verba ut objectum sententiae simplicis;

c) Ubi finis et consibium exprimitur praepositionem du ordinario advocat, quod ratio est, cur et in recenti Germanorum lingua legen a zu legen discriminatur, vid. infra de sententiis compositis.

«Annotatio.---Du autem a suo infinitivo vocabulis ad determinandum inservientibus vel ab eo dependentibus separari potest: Rom. VII, 5 du akran bairan; XI, 11 du ïn aljana briggan; Cor. I, VIII, 10 du galiugagudam gasaliþ matjan; Phil. IV, 10 du faur mik fraþjan; Thess. II, I, 5 du vairþans briggan ïzvis; II, 2 du ni sprauto vagjan; Skeir. II, c du garehsn daupeinais andniman.»

§ 190. II. PARTICIPIUM ex natura sua adjectivum est. Jam vero duo sunt participia in gothico verbo, participium scilicet praesentis (activum) et participium praeteriti (passivum); utrumque triplicem habet terminationem pro triplici genere et plerumque duplicem formam, vocalicam nimirum et consonanticam (§ 103).

1) Participium activi formant omnia verba activae flexionis, ea etiam passivae significationis in - nan finita. Quomodo autem declinatio consonantica et vocalica in sing. masc. differant, vid. § 196. Participium activi, quod proprie praesentis significationem prae se fert, etiam pro participio praet. ponitur: Eph. III, 9 κτίσαντα: qaskapiandin; Tim. I, I, 12 ἐνδυναμώσαντι---θέμενος: <a name=1059> ïnsvinþjandin---gasatjands; IV, 3 ἐπεγνωκὸσι: ufkunnandam; Rom. VII, 4 ἐγερθείς: urreisands; Cor. II, XII, 21 ἐλθόντα: qimanda, προημαρτηκότων: faurafravaurkjandane, μετανοησάντων: ïdreigondane; Joan. XII, 37 πεποιηκότος: gataujandin; Thess. I, IV, 13 κεκοιμημένοι: þai anaslepandans, etc. In solis circumscriptionibus cum vairpan reipsa dari potest participium praet., ut usvena vaurþans Eph. IV, 19 pro ἀπηλπικώς.

2) Participia passivi diversae sunt terminationis, prout a verbo forti vel debili derivantur (§ 103). In quonam autem differat declinatio consonantica et vocalica in ordine ad syntaxim, vid. § 196. Participium pass., quod proprie praeteriti significationem habet, etiam pro praesenti quandoque usurpatur: Cor. II, VII, 5 θλιβόμενοι: anapragganai; Cor. I, XI, 24 τὸ κλώμενον: þata gabrukano; Mth. VI, 30 βαλλόμενοι: galagiþ, etc.

3) Pro sua natura participium saepe graeco adjectivo respondet et vice versa, sic: fairinonds pro διάβολος Tim. II, III, 3; galaubjands: πιστός Cor. II, VI, 15 etc.; ungalaubjands: ἄπιστος Mc. IX, 19, etc.; leitil galaubjands: ὀλιγόπιστος Mth. VI, 30; ufsliupands παρείςακτος Gal. II, 4; viljands: αὐθαίρετος Cor. II, VIII, 17; unwapnands: ἄσβεστος Mc. IX, 43, etc.; airzjands: πλάνος Cor. II, VI, 8; ufhausjands: ὑπήκοος Phil. II, 8; usþulands: ἀνεξίκακος Tim. II, II, 24; bleiþjands: οἰκτίρμων Luc. VI, 36 cum bleiþs; unliugands: ἀψευδής Tit. I, 2; flautands: κενόδοξος Gal. V, 26; gamainjands: κοινωνός Cor. I, X, 18; unufbrikands: ἀπρόςκοπος X, 32; sik frijonds: φίλαυτος Tim. II, III, 2, et insuper plurima sunt vocabula cum φιλ . . . composita per frijonds explicata: sik ungahabands: ἀκρατής Tim. II, III, 3.---Participium passivum insuper pro verbalibus in τός, ut: andhuliþs: ἀκατακάλυπτος Cor. I, XI, 8; ungavagids: ἀμετακίνητος Cor. I, XV, 58; gavaliþs: ἐκλεκτός Mc. XIII, 20, etc.; ungafairinoþs: ἀνέγκλητος et ἀνεπίληπτος Tim. I, III, 10; V, 7, etc.; aliþs: σιτευτός Luc. XV, 23; unbi- et unfairlaistiþs: ἀνεξιχνίαστος Rom. XI, 33; Eph. III, 8; laisiþs: διδακτός Joan. VI, 45; miþfrahunþans: συναιχμάλωτος Col. IV, 10; fraqiþans: ἐπικατάρατος Joan. VII, 49; þiuþiþs: εὐλόγητος Eph. I, 3; galaþoþs: κλητός Cor. I, I, 24; unusspilloþs: ἀνεκδιήγητος Cor. II, IX, 15; niuja satiþs: νεόφυτος Tim. I, III, 6; gatulgiþs ἀμεταμέλητος Cor. II, VII, 10; ga- et vailagaleikaiþs: εὐάρεστος Rom. XII, 1; Col. III, 12; etiam pro adjectivis: unsaltans: ἄναλος Mc. IX, 50; usagiþs: ἔκφοβος IX, 6, ganaiviþs: ταπεινός Luc. I, 52; digans: ὀστράκινος Tim. II, II, 20; us synagogein usvaurpans: ἀποσυνάγωγος Joan. XII, 42; ustauhans: τέλειος et ἄρτιος Rom. XII, 2; Tim. II, III, 17, etc.; gakusans: δόκιμος Cor. I, IX, 27, etc.; ungakusans et uskusans: ἀδόκιμος Cor. II, XIII, 5; Tit. I, 16, etc.; unbeistjoþs: ἄζυμος Cor. I, V, 7; unqeniþs: ἄγαμος I, VII, 8; gatulgiþs: ἑδραῖος et βέβαιος Col. I, 23; Cor. II, I, 6. Econtrario hails: ὑγιαίνων Luc. V, 31 etc., ἰσχύων Mth. IX, 12; unhails: ἀσθενῶν Luc. IX, 2, κακῶς ἔχων V, 31; siuks: <a name=1060> ἀσθενῶν Mc. VI, 56 etc.; unmahteigs: ἀσθενῶν Rom. XIV, 1 etc.; gredags: πεινῶν Luc. I, 53; qius: ζῶν Mc. XII, 27 etc.; qiþuhafta: ἐκ γαστρὶ ἔχουσα Mc. XIII, 17; þarbs: χρείαν ἔχων Luc. IX, 11; fravaurhts: ἁμαρτάνων Tim. I, V, 20; gabigs: πλουτῶν Rom. X, 12; anavairþs: μέλλων Luc. III, 7 etc., ἐρχόμενος Mc. X, 30; andvairþs: παρών Cor. I, V, 3 etc., ἐνεστώς Rom. VIII, 38 etc.; anahaims: ἐνδημῶν Cor. II, V, 9; afhaims: ἐκδημῶν Cor. II, V, 6; unvita: παραφρονῶν Cor. II, XI, 23; samafraþjis: τὸ ἕν φρονῶν Phil. II, 2; auhuma: ὑπερέχων II, 3; vans: λείπων Tit. I, 5; usvena: ἀπελπίζων Luc. VI, 35; mahteigs: δυνάμενος Eph. III, 20; vaurstveigs ἐνεργούμενος Cor. II, I, 6; ïnkilþo: συνειληφυῖα Luc. I, 36; framaldrs: προβεβηκώς Luc. I, 7 etc.; naus: τεθνηκώς Luc. VII, 12; dauþs: τεθνηκώς Joan. XI, 44; riurs: φθειρόμενος IV, 22; gaurs: συλλυπούμενος; Mc. III, 5; uslukns: σχιζόμενος Mc. I, 10; vods: δαιμονιζόμενος V, 15; ushaista: ὑστερηθείς Cor. II, XI, 8; þvairhs: ὀργισθείς Luc. XIV, 22; imprimis pro perfecto: aïnakls: μεμονωμένος Tim. I, V, 5; anstai audahafts: κεχαριτωμένος Luc. I, 28; valis et liubs; ἠγαπημένος Col. III, 12; Rom. IX, 25 etc.; daubs: πεπωρωμένος Mc. VIII, 17; þaursus: ἐζηραμμένος Mc. XI, 20; gaskohs: ὑποδεδεμένος Mc. VI, 9; usliþa: παραλελυμένος Luc. V, 18; saþs: ἐκπεπλησμένος et κεκοσμένος Luc. VI, 25; Cor. I, IV, 8; gamaids: τεθραυσμένος Luc. IV, 19; banjo fulls: ἡλκωμένος XVI, 20; ufarfulls: πεπιεσμένος VI, 38; garaids: διατεταγμένος III, 13; ïnvinds: διεστραμμένος IX, 41; gafulgins: κεκρυμμένος Luc. XVIII, 34 etc.; veihs: ἡγιασμένος Joan. XVII. 19; framaþeis: ἀπηλλοτριωμένος Eph. II, 12; riqizeins: ἐσκοτισμένος IV, 18; funisks: πεπυρωμένος VI, 16.

4) Participia naturae adjectivae esse ex eo probatur insuper, quod cum praefixo un- componi possint, licet hanc compositionem verba non patiantur, sic: unagands, unbairands, unhabands, unkunnands, unliugands, unrodjands, unbaurans, unbeistjoþs, undivans, unqeniþs, unþvahans, unliugaiþs, etc., vid. Gloss. V. Un-

5) Ut pote adjectiva, etiam substantive usurpantur participia, praecipue cum articulo, vid. § 195; itaque pro graecis substantivis quandoque ponuntur, et vice versa, vid. § 193, 2, quo etiam substantivae formae in - nds referendae sunt, vid. § 193, annot.

b) De participio ut temporali, copulativo, causali etc., adhibito, nec non et de ipso circumscripto per saei et verbum finitum, vid. ubi de sententia composita agitur.

«Annotatio.---Nonnullorum intransitivorum participia pass. activam significationem habent: Mc. I, 33 garunnans couveniens; IX, 33 qumans veniens; Joan. VI, 51; III, 31; Mc. VII, 30 usgaggans exiens; Joan. IX, 21 usvahsans adultus; Tim. II, II, 8 urrisans surgens; Tim. I, IV, 7 usalþans senex. Ad ea discriminanda saepe librarius -ans pro -ands mendose exscripsit, ut Tim. I, I, 3 galeiþans pro galeiþands, vid. § 116 annot. 2. Raro autem participium act. et pass. eamdem significationem habent ut Tit. I, 6, 7 ungafairinands <a name=1061> et ungafairinoþs, utrumque pro ἀνέγκλητος irreprehensus positum. Aliter se habet Mth. XXVI, 75 ubi Gothus, ἐμνήσθη ὁ Πέτρος τοῦ ῥήματος Ἰησοῦ εἰρηκότος αὐτῷ per gamunda paitrus vaurdis ïesuis qiþanis du sis convertens, qiþamis ad vaurdis refert <a name=1062> (verbi Jesu, quod dictum est ei), cum ad ïesuis referre debuisset (qui dixerat illi). Minus adhuc congruenter Mc. XV, 28 ἐπληρώθη ἡ γραφὴ ἡ λέγουσα activum eodem modo in passivum commutatum est in interpretatione usfullnoda þata gamelido þata qiþano.»

II. NOMEN.

<a name=1061>

I. SUBSTANTIVUM.

====§ 191. A. APPELLATIVUM. I. De genere.====

1) In gothico sermone neutrum etiam genus est naturale, cum nec masculinum nec femininum excludat (ut ejus nomine indicatur), sed utrumque amplectatur et coadunet. Jam vero neutrum non tantum occurrit ut genus proprium nonnullorum substantivorum, quae infra a) et aa) subjecimus, sed etiam in quibusdam constructionibus, cum scilicet pronomen vel numerale ut subjectum inserviens, sed ad masculinum simul et femininum relatum, in neutro ponitur, vid. § 209, 3. Masculinum autem genus est princeps, agentibus proprium, dum femininum vocabulis derivatis et motionis capacibus peculiariter reservatur.

a) Naturale genus.

aa) Neutrum in sensu supra dicto, id est, masculinum et femininum in se continens, genus est nominis Dei, guþ, quod si recentius, influente christiana religione, ut masculinum usurpatum fuerit, primitive saltem neutrum est (nec attendendum est ad peculiare vocabulum gud pro falsis deis reservatum, propter plur. guda Joan. X, 34, 35, cum Gal. IV, 8 stet etiam guþa) et significat divinitatem, non solum ejus ideam et cogitationem, sed eam ut deum et deam exhibens, unde confirmatur Gothorum polytheismus. Eodem modo sibi effingebant skohsl daemonemut riusque generis. Insuper neutra sunt barn filius (τέκνον) et diminutivum barnilo filiolus, (τεκνίον, τεκνίδιον), fadrein parentes (pater et mater), gaman comes, þevis minister (ancillus et ancilla); masculina autem sunt frasts puer, licet Cor. II, VI, 13 non ad homines peculiariter referendum sit, et manna homo, quia de mare praecipue cogitatur.

bb) Ut masculina cum eorum respondentibus femininis occurrunt: vair, raro guma vir---qino femina, juggalauþs adolescens---magaþs virgo, magus puer ---mavi puella, magula puerulus---mavilo puerula, aba vir---qens mulier, atta et (tantum Gal. IV, 6 in exordio) fadar pater---aiþei mater, sunus filius---dauhtar filia, broþar frater---svistar soror, megs gener---bruþs nurus, svaihra socer---svaihro socrus, bruþfaþs sponsus, niþjis germanus (συγγενής)---niþjo germana; avo avita masculinum ava supponit, sicut et ex viduvo vidua viduva viduus grammaticaliter praejudicandum est.

cc) Absque femininis autem respondentibus ut masculina occurrunt nomina personarum, quae munere, ministerio quolibet, etc., funguntur: reiks dominator, kindins urbis praefectus, þiudans rex, frauja dominus, <a name=1062> fauramaþleis praesul, andbahts minister, skalks servus, asneis mercenarius, hairdeîs pastor, aurtja hortulanus, kasja figulus; gadrauhts miles, hunda- et þusundifaþs centurio, etc., veiha presbyter, staua judex, sakjis pugnator, andastaþjis adversarius, veitvods testis, bokareis scriba, airus nuntius; vairdus caupo, gasts hospes, gadauka inquilinus, gahlaiba comes, socius, gadaila particeps, gasinþa socius itineris, galaista dux, liuta hypocrita, þiubs et hliftus latro, hors adulter cum feminino respondente kalkjo adultera, naus homicida; liuþareis cantor, vullareis custos, laisareis magister, et alia in -eis, vid. § 67.

dd) Praeter substantiva litteris bb) subjecta, ut mobilia adhuc occurrunt: þius servus cum fem. respondenti þivi serva, ancilla, dauravards janitor cum fem. dauravarda et dauravardo janitrix, vaurstva et gavaurstva operarius, cooperarius, ejus femininum vaurstvo operaria ex unvaurstvo Tim. I, V, 13 cogitandum est; arbja haeres m.---arbjo haeres f., garazna vicinus---garazno vicina, praufetus propheta---praufeteis prophetissa; in unhulþa malignus---unhulþo maligna femininum primitus exstitisse videtur, vid. gloss. h. v.; neutrum gajuko socius Phil. IV, 7 cum masc. gajuka, gaskalki conservus Col. I, 7; IV, 7 cum skalks significationem diminutivam, sed amicitiae et dilectionis more graeco et latino habere videntur; item neutrum þevis Col. III, 22; IV, 1 cum þius; contra autem neutrum gumein ex adjectivo gumeins, Tim. II, III; 6 etiam diminutivum est, sed in malam partem; idem cum qinein Mc. X, 6, non equidem in pravum sensum, pro mari et femina ponitur, sed fadrein ad hoc vix referri potest, multo minus gaitein Luc. XV, 29, cum haec animali non applicari possint.

ee) Abstracta vel collectiva, ut populus, exercitus, ecclesia, etc. Omnia sunt feminina, ut þiuda populus, hansa turba, filusna et managei multitudo, ïumjo impedimenta, gamainþs ecclesia, vriþus et haird exercitus; hiuhma vero multitudo masculinum est, tevi turba et aveþi exercitus navalis neutra.

ff) E nominibus bestiarum neutra sunt generica dius et obscurum biari bestia necnon et faihu pecus; inter specifica tantummodo lamb agnus et svein porcus; masculina sunt generica, ut fugls avis, fisks piscis, vaurms vermis et specifica stiur aper, auhsus et auhsa bos, viþrus hircus, gaits caper, fula pullus, asilus asinus, hunds canis, vulfs lupus, ulbandus elephas (camelus), ahaks columba, ara aquila, hana gallus, sparva passer, nadrs vipera, et forsan maþa vermis; feminina autem sunt fauho vulpes, kalbo juvenca, gaitei capra, hraivadubo turtur, þramstei lacerta, malo tinea.

<a name=1063> b) Grammaticale genus. Hic dicendum habemus, quonam modo genus objectorum inanimatorum determinatum fuerit. Cujus ratio plerumque nos fugit, tempore quo fuit accommodatum, nimium remoto. Nonnulla tantum objecta, nunc adhuc secum generis originem prae se ferunt, nempe mythologiam; itaque, documentis ex ipsa lingua deficientibus vel non satis cognitis, ad religiones fabulasque Borealium populorum in explicando illorum genere recurremus.

aa) Eodem prope modo illustratur genus nominum solem et lunam designantium. Sed ea insignis adest discrepantia inter classicos et germanicos populos, quod priores solem masc. et lunam fem., posteriores autem viam inversam tenuerint. Gothi igitur sunno sol fem. et mena luna masc. fecerunt, quia juxta illorum populorum mythologiam luna Mani filius est Mundilfaeris, solem autem Sol ejusdem filia et Glenrs sponsa. Gothus equidem pro sole etiam masculinam formam sunna et neutram sauïl habet, sed praeter quod fem. sunno communior est (Mth. V, 45; Luc. IV, 40; Eph. IV, 26; Neh. VII, 3), duae aliae formae non nisi apud Marcum occurrunt (sunnin urrinnandin IV, 6; XVI, 2; gasaggq sauïl I, 32, sauïl riqizeiþ XIII, 24) et in masculinam graec. et lat. probabiliter influxerunt. Quod ad diversas radices attinet, sunno antiquius, sauïl recentius nomen esse dici potest, si Eddoe (Alvismal 16, 1, 2 sol heiter med mönnum, en sunna med goþom, id est, Sol vocatur inter homines, sed Sunna apud deos) fides adhibenda sit; caeterum etiam a Graecis nomina objectorum qualia apud Deos vigent ut antiquiora nominibus apud homines usurpatis tradebantur (vid. Goettling in Hesiod. Theogon. 831).

In veteri Borealium lingua Sol etiam femininum est; gothicum autem sauïl, forma neutrum, inter sunno et sunna, ut naturale neutrum, id est, masculinum et femininum in se complectens stare posset, vid. supra 1). Non fundata naturali genere sunt insuper tuggl astrum, neutrum, et stairno stella, femininum.

bb) Ex mythologia etiam illustratur nahts nox fem. et dags dies masc., quippe cum in septentrionalibus mythis Nott filia est Nörvis et ex Delinger filium Dagr habuit. Andanahti autem vesper, quemadmodum aliae temporis designationes mel et þeihs tempus, jer et ataþni annus, neutra sunt, ut pote ideae abstractae. An aþns masc. vel aþn neutr. sit, dubium est; nec uhtvo mane fem., sicut et viko hebdomas fem., aivs masc. et ajukduþs fem. (αἰών) non habent, quo explicentur. Nott alteram filiam habuit ex Anar, scilicet Jördh, Odini sponsa, unde airþa terra fem.; himins autem coelum masc. est, nescio qua ratione mythologica. Jam vero Hal Lokis erat filia, hinc halja inferus fem. Fratres ejus, ignis, aer et mare masculina sunt in gothica lingua, vel saltem luftus aer et saivs mare (nam marei mare fem. est); ignis masc. in auhns caminus, quod cum Agni ignis deo apud Indos collatum, vestigia reliquisse videtur. Ex his tamen elementis etiam neutra sunt: <a name=1064> fon ignis et vato aqua. Ex mythologia masculina illustrantur: vintrus hiems, vinds ventus (vis autem turbo neutrum est), et probabiliter etiam menoþs mensis et maurgins mane; insuper snaivs nix (rign vero pluvia neutrum), et etiam vegs fluctus, flodus fluvius (sed awa est fem.), brunna fons; difficile autem vocabulum milhma nubes in solo tantum sermone gothico occurrens, explicatur. Deus tonitru et fulguris nulla equidem vestigia fecit; ejus saltem phenomena gothice traduntur: lauhmuni fulgur et þeiwo tonitru, utrumque fem.

cc) In nominibus plantarum jam non adest relatio ad personas, earum virore (masc.) forsan vel ariditate (neutr.) tantum spectatis. Sunt saltem masculina bagms arbor et etiam asts ramus, valus et vandus virga, tains stipes, laufs folium, bloma flos, þaurnus vepres; solum vaurts radix femininum est. Sed contra neutra sunt triu, quod non solum est omnium majorum arborum nomen genericum, sed vocabulum graeco δόρυ omnino respondens, germanico Stock (unde nom. germ. Weinstock goth. veinatriu), ordinario aridum lignum indicans (ξύλον Mc. XVI, 42, 48); fraiv semen, basi bacca, akran fructus (masc. smakka ficus peregrinum est), ahs spica, kaurn frumentum (et caetera cerealia, excepto vaiteis triticum masc.), kaurno granum frumenti; raus arundo, gras herba in genere, legumen et havi foenum; sed ahana palea femininum est. Quoad vero nomina peculiarium plantarum vigadeino carduus et aiwatundi spinae sunt fem.; sinaps autem sinapis et svamms fungus masc.

dd) In regno tandem inorganicorum deficit omnis relatio ad personas, nec jam determinare genus ex significatione possibile est. Metalla tantummodo sunt in genere neutra: gulþ aurum, silubr argentum, eisarn ferrum, aiz aes. Ex aliis autem metallis sunt: salt sal neutr.; stains lapis, hallus rupis, malma arena, stubjus cinis, svibls sulfur, masc.; þaho argilla et mulda cinis fem.

Quod ad nomina geographica attinet, neutra sunt in genere land terra et gavi rus; feminina fera locus, marka terminus; fairguni mons neutr. est, hlains collis masc.; an vallis dal (neutr.) vel dals (masc.) dicatur, incertum; driuso clivus et ïddaljo descensus fem.; vigs via est masc.; sed dubium est an iter gaggs (masc.) vel gagg (neutr.) sit; staiga autem gradus fem. est; altum est filegri neutr. vel hulundi fem.; urbs baurgs et vicus seu paus haims fem, sunt, veihs autem neutr.

«Annotatio.---Sed multo difficilius determinari potest genus aliarum classium objectorum. Sic:

«1) Ex partibus animalis corporis in genere: corpus leik et sanguis bloþ neutr. sunt; caro mammo (σάρξ) fem. et mimz (κρέας caro manducanda, etc.) neutr., adeps smairþr neutr.; lana vulla fem., capillus tagl et skuft (coma) neutr.; membrum liþus masc.; caput haubiþ neutr.; cranium wairnei fem., facies ludja (id est pars capitis capillis nudata, vid. Mth., VI, 17) est fem., vlits et andavleizns (facies) masc.; <a name=1065> haec tria vocabula faciem significant, in quantum ea ea unus ab aliis discriminatur; abstracta andvairþi et andaugi (facies, pars antica per oppositionem ad posticam partem) neutr. sunt; oculus augo una cum lacrymis ex eo rorantibus tagr et ciliis (superciliis) hunc custodientibus braw neutr. est (nisi Cor, I, XV, 52 loco brawa legendum sit brawai, et vocabulum ipsum brawa sit et fem.), nec non et auris auso neutr.; gena kinnus fem., os (oris) munþs masc., os bestiarum dicitur probabiliter mul et neutr. est (coll. Cor. I, IX, 9 faurmuljan auhsau os bovis alligare); labium vairilo et lingua tuggo fem., dens tunþus masc., collum hals, cervix halsagga, humerus amsa (vel etiam ahsa) et brachium arms masc. sunt; manus autem handus fem., sed manus mortua lofa et digitus figgrs iterum sunt masc.; sinus barms masc., sed pectus brusts est fem., quod vertitur etiam viscera, licet adsit insuper nomen neutr. plur., scilicet hairþra; cor hairts neutr.; coxa hups est masc., stomachus (κοιλία, στόμαχος) qiþus masc., sed vamba venter (κοιλία, γαστήρ) fem.; genu kniu neutr. est, pes fotus masc. et calx fairzna fem.;

«2) Ex humanis productibus:

«a) Habitatio et ea quae ad habitationem pertinent: domus, et quae in ea sunt, gothice est gards masc. (hinc hoc voc. etiam de familia dicitur), habitaculum hus neutr., et razn neutr. quod designare videtur domum primitive tecto mere superposito constantem vel ex opere ligneo confectam (unde in angl. sax. raesen est tabula vel contabulatum tectum), ponitur ergo pro domo aedificata, minor enim domus, casa, dicitur hleiþra fem.; domus tandem, in quantum est diversorium gothice est saliþvos plur. fem.; templum alhs masc. est, gudhus autem neutr. Murus vaddjus fem., nec non fundamentum et medialis murus grundu---et miþgardavaddjus, lapis angularis vaihstastains masc., pinnaculum gibla masc., tectum hrot neutr., id quo operitur (tegula, later) skalja fem., trabs ans masc., columna sauls etiam fem., palus gairu neutr. (? et hnuto fem.); porta haurds fem. et daur neutr., plurale tantum daurons fem. vulvas bipatentes significat; fenestra augadauro neutr.; aula rohsns, conclave ubizva et cubicule heþjo fem. sunt, coenaculum (ἀνώγεον) vel turris (πύργος) kelikn neutr. est. Secundaria aedificia: horreum bansts masc., area gaþrask neutr.; stabulum garda masc. et peculiariter ovile avistr neutr.; molestrina qairnus masc. Graec. ἀγρός diverso modo gothice vertitur: campus, ager haiþi fem. per oppositionem ad urbem; haimoþli neutr. ut objectum possessionis, akrs masc. relative ad ejus scopum, atisks masc. vel atisk neutr. praesertim satum; pascuum vinja est fem., hortus autem vagg neutr. vel vaggs masc.; oletum aurtigards et vinetum veinagards masc., sepes faþa, fossa graba et groba fem. sunt. Extra domum: platea fauradauri neutr., quod etiam viam designat, alias gaggs masc. (? gagg neutr.), plapja et gatvo fem.; emporium maþls masc. est. Sepulcretum <a name=1066> hlaivasnos plur. fem., sepulcrum autem aurahi fem. vel hlaiv neutr.

«b) Vestimenta (gavaseins vel vastjos utrumque fem., posterius autem plur.) conficiuntur ex lino lein neutr.; pannus dicitur fana masc. vel plats neutr. Nomen genericum vestimentorum erat vasti fem. triplicem speciem amplectens; toga (gall. le vêtement de dessous) paida fem. (peregrinae originis), tunica (gall. le vêtement de dessus) snaga masc. et pallium hakuls masc.; toga cingulo gairda fem. retinebatur; togae fimbria skauts masc. Pedibus aptabantur sandalia suljos fem. plur. aut calceamenta skoh vel gaskoh neutr. (? skohs masc.), quae corrigiis skaudaraip neutr. alligabant. Inter ornamenta mulierum erat peplum hulistr neutr.

«c) Superlectilibus et instrumentis habes: lectum ligrs masc., badi neutr.; pulvinar vaggari neutr., sedile sitls et cathedra stols masc.; mensa biuds masc.; scabellum fotubaurd neutr.; velum faurhah neutr.; speculum skuggva masc.; lucerna lukarn neutr., et candelabrum lukarnastaþa masc.; taeda hais neutr. Vas in genere, imprimis terrenum, kas neutr., urna aurkeis, calix stikls, lebes katils masc. sunt; arca arka fem., uter balgs et saccus sakkus masc., nec non et peregrinum spyreida sporta, dum gothica snorjo corbis corticibus vel filis confecta, et tainjo sporta virgis texta fem. sunt, item laqueus hlamma et vruggo, vinculum bandi, compes kunaveda; sed flagellum gazds et crux galga masc. sunt; fem. sunt insuper acus neþla, securis aqizi, falcula gilþa, ventilabrum vinþiskauro, aratrum autem; hoha est masc. et rete nati neutr.; navis skip est etiam neutr., sed ejus puppa nota masc. est.

«d) Arma (sarva et vepna utrumque neutr. plur.) sunt: galea hilms, clypeus skildus et gladius hairus masc., probabiliter etiam mekeis (masc.) loco meki (neutr.) legendum est, quippe cum in vicinis sermonibus masc. est; thorax brunjo et telum arwazna sunt fem., lancea (ex palo ferreo orta) dicitur triu (vid. Mc. XIV, 43).

«e) Monetae, mensurae, etc.: argenteus nummus in genere et mna in particulari skatts masc.; ex monetis minoribus skilliggs tantum gothicum est; aliae, drakma scilicet drachma, kintus denarius et assarjus as peregrinae sunt originis, et omnes masculinae. Modius mela est etiam masc., sed aleina ulna fem. et pund libra neutr.

«f) Cibus (mats masc.) et potus (dragk neutr.): panis hlaifs masc. est, farina (ex aqua subacta) daigs etiam masc., sed fermentum beist neutr.; caro vid. supra 1). Oleum alev, mel miliþ et vinum vein neutr. sunt; sicera leiþus et acetum akeits masc., et lac miluks fem.»

3) Plurima vocabula, quae artem, munus, negotium, habitumve significant, etiam personas, quae his arte, munere, etc. funguntur, designant, ex. gr.: airus legatio et legatus, gaman societas et socius, fidurragineis tetrarchia et tetrarchus (coll. ad Luc. III, 1); Luc. IX, 52 ïesus insandida airuns (ἀγγέλους) <a name=1067> faura sis; XIV, 32 ïnsandjands airu (πρεσβείαν) bidjiþ gavairþjis; Cor. II, XIII, 13 gaman (κοινωνία) ahmins veihis miþ ïzvis; Philem. 17 jabai mik habais du gamana (κοινωνόν) andnim þana sve mik; Luc. III, 1 raginondin puntiau peilatau iudaia jah fidurraginja (sub tetrarchia) þis galeilaias herodeis filippauzuh þan fidurraginja þis ïturaias; Rom. XI, 34 was ïmma ragineis (σύμβουλος) vas? Pro aliis vero, alia datur forma, ut fauramaþleis (ἄρχων) et fauramaþli (ἡγεμονία); fauragaggja (οἰκονόμος) et fauragaggi (οἰκονομία); praizbytaireis (πρεσβύτερος) et praisbytairei (presbyteratus).

§ 192. II. De numero hoc est animadvertendum:

1) Quod pluralia tantum sint: berusjos majores, broþrahans fratres (ἀδελφοί); brusts pectus, viscera, hairþra viscera; bokos litterae, epistola; sarva et vepna arma, vegos fluctus; daurons (vulvae) porta, fores; saliþvos diversorium, hlaivasnos sepulcretum, veinatriva vinetum, laubos frondes. Econtrario Gothus concreta plur. graeca abstractis sing. exhibet, ut skufts coma pro τρίχες capilli. Sententias autem, quas Graecus in plurali tantum numero exhibere studet, in singulari Gothus, nulla occasione data, convertit, ut: Mth. VIII, 11 πολλοὶ ἀπὸ ἀνατολῶν καὶ δυσμῶν (hoc est, ex orientalibus et occidentalibus regionibus) ἥξουσι quod sic tradit: managai fram urrunsa jah saggqa (ab oriente et occidente) qimand; ïnniujiþa innovationis (restaurationis) festum ponitur apud Joan. X, 22 pro τὰ ἐγκαίνια; mel gabaurþais dies nativitatis Mc. VI, 21 pro τὰ γενέσια. Τὰ εὐώνυμα et τὰ τἀ δεξιά (omne quod a sinistris et a dextris est, id est, sinistrum dextrumque latus) singulariter tantum vertitur apud Mc. X, 37, etc., sinistra et dextra (manus vel latus), addito etiam fera. Joan. XIII, 12 ἐλαβε τὰ ἱμάτια (vestem) αὑτοῦ gothice exponitur nam vastjos seinos, ubi vastja seina suffecisset, sed tunc vastjos significat vestimentum (ἱματισμός, ἔνδυμα Luc. VII, 25; Tim. I, II, 9; Mth. VI, 25, 28). Vocabula autem graeca tum in singulari, tum in plurali occurrentia κόλπος et κόλποι (gremium), οὐρανος et οὐρανοί (coelum) diverso etiam numero gothice redduntur barms (Luc. XVI, 22) et barmeis (vs. 23), himins (Mth. V, 16) et himinos (vs. 18, etc.). Plurima alia vocabula in plurali frequentius ponuntur, quae tamen non pluralia tantum sunt, ex. gr.: aviliuda (gratias, gratiarum actiones) pro εὐχαριστίας vid. ad Tim. I, IV, 3.

2) Nec non et vocabula abstractae significationis in plurali poni possunt: Luc. I, 16 garaihteins propr. justitiae (hic praescriptiones legales δικαιώματα); praecipue in altera ad Corinthios epistola: I, 3 bleiþeins misericordiae (οἰκτιρμοί); I, 10 dauþjus mortes et XI, 23 dauþeineis mortis pericula (θάνατοι); V, 11 miþvisseins conscientiae (συνειδήσεις); VII, 5 agisa timores (φόβοι); VIII, 14 þarbos inopiae (non concretum, sed plur. abstractum gr. ὑστέρημα); XI, 27 lausqiþreins jejunia, id est tempus quo jejunandum est (νηστεῖαι). Item Cor. I, VII, 19 fastubnja anabusne (observationes praeceptorum (τήρησις ἐντολῶν) ut plurale habendum <a name=1068> est, vid. § 70, cum formatio in -bnja non sit probabilis, § 145 cc) γ). Ex constructione autem gothica explicatur, si Cor. II, I, 3 stet guþ allaizo gaþlaihte (omnium consolationum, hoc est, omnis consolationis θεὸς πάσης παρακλήσεως); IV, 2 ïn allaim miþvisseim (πρὸς πᾶσαν συνείδησιν); VI, 14 wo gamainduþe (quae communiones, quae communio τίς κοινωνία), vid. infra §§ 205 et 215 annot. 1. Apud Mth. VIII, 14 equidem stat lag ïn heitom (in febribus), sed hujus loco singulare ïn heiton probabiliter legendum est, cui non tantum sequentia aflailot ïza so heito conveniunt, sed etiam parallelus locus Mc. I, 29, ubi adest lag ïn brinnon, respondet.

3) Cum loco abstracti concretum usurpatur, hoc posterius pluralem induit formam: συνοδία iter vertit Ulfilas Luc. II, 44 per gasinþans itineris comites, viatores; οἶκος domus Cor. I, I, 16 per gadaukans inquilini; τράπεζα tabula argentariorum Luc. XIX, 23 skattjans argentarii; μάκελλον macellum Cor. I, X, 25 skiljans carnifices; ἀκροβυστία incircumcisio Eph. II, 11 unbimaitanai incircumcisi. Hinc etiam participia et adjectiva: τὸ ἀπολωλός perditum Luc. XIX, 10 þai fralusanans perditi; τὸ ἴδιον proprium Joan. XV, 19 svesai proprii. Nec non et Joan. VI, 37 πᾶν ὅ (omne, quod) per all þatei, imo pro πρεσβύτεροι presbyteri Tim. I, V, 19; Tit. I, 5 praizbytairei (presbyterium).

====§ 193. Saepe graeca et gothica sibi invicem respondent, scilicet:====

1) Infinitivi et substantiva: siuns visus τὸ βλέπειν; mats Luc. VIII, 55 cibus φαγεῖν; anaqal Thess. I, IV, 11 tranquillitas ἡσυχάζειν; liugos Tim. I, IV, 3 matrimonium γαμεῖν. Et vice versa: afslauþnan stupefieri Luc. IV, 36 θάμβος; guþ blotan colere Deum Tim. I, II, 10 θεοσέβεια; lausjan separare Cor. I, VII, 27 λύσις; du fiskon ad piscandum Luc. V, 4 εἰς ἄγραν; viþragamotjan et du gamotjan ad contradicendum Joan. XII, 13; Thess. I, IV, 17 εἰς ὑπάντησιν; fastan jah bidjan jejunare et orare Cor. I, VII, 5 νηστεία καὶ προςευχή.

2) Participia et substantiva: Luc. II, 27 biuhti consuetudo pro τὸ εἰθισμένον (nisi Gothus τὸ ἔθος cum D hic legerit quemadmodum I, 9; II, 42); IV, 16 τὸ εἰωθός; IV, 5 midjungards terra (habitabilis) ἡ οἰκουμένη; VIII, 3 aigin facultates τὰ ὑπάρχοντα; XIV, 33; XVI, 1; XIX, 8; aihts res τὰ ὑπάρχοντὰ Cor. I, XIII, 3; Phil. III, 8 ufarassus superfluitas τὸ ὑπερέχον; Matth. VIII, 16 daimonareis daemoniacus δαιμονιζόμενος, δαιμονισθείς Luc. VIII, 36, etc.; Esdr. II, 41 liuþareis cantator ὁ ᾄδων; Luc. XX, 17 timrjans agricolae οἱ οἰκοδομοῦντες, etc. Item Luc. I, 27; II, 5 παρθένος μεμνηστευμένη desponsata virgo convertitur magaþ ïn fragiftim; III, 23 ἦν Ἰησοῦς ὡσεί ἐτῶν τριάκοντα ἀρχόμενος vas ïesus sve jere þrigetigive uf gakunþai (sub manifestatione ejus, id est, tanquam docentis, quemadmodum etiam Euthymius explicat: «ἀρχόμενος τῆς εἰς τὸν λαόν ἀναδείξεως αὐτοῦ ἤτοι τῆς διδασκαλίας.» Et vice versa: usguldan Luc. XIV, 12 redditum ἀνταπόδομα; galeikaiþ X, 21 quod delectatur εὐδοκία <a name=1069> delectatio; hinc Gal. II, 15 ἡμεῖς φύσει (ex natura) Ἰουδαῖοι vertitur veis ïudaieis visandans (qui sumus); Rom. XI, 24 παρὰ φύσιν aljakuns visands; Cor. I, VII, 6 τοῦτο λέγω κατὰ σύγγνὼμην þata giþa gakunnands; XVI, 7 ἐν παρόδῳ ἰδεῖν þairhleiþands saiwan; Tim. I, III, 4 τέκνα ἔχειν ἐν ὑποταγῇ barna haban ufhausjandona; Thess. II, III, 8 ἐν κόπῳ καὶ μόχθῳ vinnands arbaidai.

«Annotatio.---Una cum substantivis in -nds de quibus § 85, quaeque proprie sunt participia, sed propriam habent declinationem, participia praes. etiam pro substantivis usurpantur. Sed tunc tantum discerni potest, utrum sint proprie substantiva vel participia, cum nec in nominativo sing. nec in dativo plur. occurrunt: Cor. II, IX, 7 hlasana giband (δότην) frijoþ guþ; Luc. V, 5 qaþ du ïmma: talzjand (ἐπιστατα); Luc. I, 47 svegneid ahma meins guþa nasjand (σωτήρι) meinamma; Tit. I, 3 bi anabusnai nasjandis unsaris; Luc. I, 58 hausidedun bisitands (περίοικοι); IV, 14 gavi bisitande (ἡ περίχωρος); VII, 17 usïddja þata vaurd and alla ïudaia jah and allans bisitands (περιχώρους). Item fijands (ἐχθρός) et frijonds (φίλος), vid. gloss.; fraujinonds (δεσπότης) non enim fraujinond, ut ad Luc. II, 29, adjective sumendum est, et consequenter fraujinonds legendum, vid. Mc. IX, 25 ahma þu unrodjands). Sunt autem participia ex. gr.: airzjands (πλάνος) deceptor, quia Cor. II, VI, 8 airzjandans ponitur; item lutonds (φρεναπάτης) Tit. I, 10; galeikonds (μιμητής) Thess. I, II, 24; hatands (ἐχθρός) Luc. VI, 27. Incerta sunt Cor. II, VI, 18 allvaldands (παντοκράτωρ); Tim. I, II, 5 midumonds (μεσίτης); I, II, 7 merjands (κήρυξ); II, I, 11; Mc. XIV, 7 drobjands (στασιαστής). Altera nota, qua dignosci potest participium, in eo est, quod casus, quem verbum regit, sequatur: Eph. V, 1 galeikondans guþa; Mth. X, 25 sa garda valdands (οἰκοδεσπότης); Eph. VI, 12 sa fairwu habands (κοσμοκράτωρ). Plura duplicem habent formam, ut daupjands βαπτίστης, quod accusativo daupjand Mc. VIII, 28 substantivum, genitivo autem daupjandins, dativo daupjandin (Mth. XI, 11, 12, etc.) participium est. Quod autem haec participia etiam substantive usurpentur, ex eorum connexione cum possessivis constat, ut Cor. I, II, 1 galeikondans meinai; ideo etiam fraveitands allaize (ἔκδικος) Thess. I, IV, 6 participium esse potest.»

3) Adjectiva et substantiva, vid. § 196, II, d.)

4) Participia, adjectiva, numeralia, adverbia, etc., substantive ponuntur, vid. §§ 195, IV; 196, 197.

§ 194. B. NOMEN PROPRIUM.

1) De formis nominum propriorum vid. § 94 sqq.

2) Nomina urbium, quae in graeco sermone pluralia tantum sunt, non semper talia gothice vertuntur, sic Athenae est equidem aþeineis Thess. I, III, 2 propter Ἀθῆναι, et verisimiliter etiam lystros Tim. II, III, 11 pro Λύστροις a Λύστρα; sed contra graec. Φίλιπποι Cor. I et II subscript. singulariter exponitur, scilicet filippa Mth. V, 35, etc., Ἱεροσόλυμα sing. ïairusaulyma, vid. <a name=1070> Gloss. hh. vv., necnon et saudauma et gaumaurra Rom. IX, 29 quae ut sing. fem. habenda sunt.

3) Pro nominibus urbium et regionum frequenter adhibentur nomina populorum: Luc. X, 12 qiþa izvis þatei saudaumjam (Sodomitis gr. Σοδομοις sodomis) sutizo vairþiþ þau þizai baurg; Cor. II, XI, 10 ἐν κλίμασι τῆς Ἀχαίας in terra Achaiae goth. ïn landa akaje in terra Achaiorum. Sed XI, 32 adest baurgs damaska urbs Damascus, pro Λαμασκηνῶν πόλις (urbs Damascenorum, ita ut adjectivum pro genitivo sit). Et tandem horum nominum loco usurpatur compositum vel appositio, ut pro terra Judaea (Ἰουδαία χώρα) Mc. I, 5 ïudaialand.

====§ 195. Cum substantivum significat objectum antea notum vel proxime determinatum, recipit articulum.====

I. Jam vero objectum nosci potest sive per contextum, sive per se, sive ut antea notum proponitur.

1) Objectum ex contextu nosci potest,

a) Cum scilicet de eo supra mentio facta est: Mth. V, 25 sijais vaila hugjands andastauïn (sine articulo) þeinamma. ïbai wan atgibai þuk sa andastaua stauïn jah sa staua þuk gibai andbahta; VIII, 8 sa hundafaþs (scilicet vs. 6 indigitatum) qaþ; 15 aflailot ïja so heito, vs. 14 ligandein ïn heitom stante; item Mc. I, 31 so brinno propter ïn brinnon vs. 29; Mth. VIII, 24 þata skip gahuliþ varþ, vs. 23 praedente ïnnatgaggandin ïn skip; IX, 15 ïbai magun sunjus bruþfadis qainon und þata weilos þei miþ ïm ïst bruþfaþs. ïþ atgaggand dagos, þan afnimada af ïm sa bruþfaþs, jah þan fastand; Mc. II, 20; Mth. IX, 22 ganas so qino, qino bloþarinnandei vs. 20 praeeunte; 28 duatïddjedun ïmma þai blindans (scilicet tvai blindans de quibus vs. 27 mentio fit); XXVII, 11 ïesus stoþ faura kindina jah frah ïna so kindins; Mc. I, 42 þata þrutsfill aflaiþ propter þrutsfill habands vs. 40. Item II, 22; III, 5; IV, 7, 27, 39; V, 33, etc., vid. in Gloss. V. þata 1) a) α);

b) Cum hoc vocabulum non equidem praecedenter memoratur, sed ad alterum ut synonymus vel ut genus ad speciem vel vice versa refertur: Mth. IX, 24 ni gasvalt so mavi relatum ad vs. 18 þatei dauhtar meina gasvalt; item Mc. V, 39 þata barn ni gadauþnoda relatum ad vs. 23; Mth. IX, 33 rodida sa dumba, vs. 32 adest manna bauds; Luc. VII, 20 þai vairos qeþun, scilicet hi tvai siponje vs. 19, quos Joannes misit; vs. 24 dicuntur þai airjus; IV, 35 sa unhulþa urrann propter ahma unhulþons unhrains vs, 33; item IX, 42 et prius vs. 39; IX, 33 þai unhulþans galiþun propter vs. 27 habaida unhulþons et vs. 36 ganas sa daimonareis qui idem est homo, saei habaida unhulþons; X, 20 þai ahmans ïzvis ufhausjand relatum ad vs. 17 unhulþons ufhausjand unsis; XX, 10 þai aurtjans ïn sandidedun, dum vs. 9 vaurstvjans in genere vocantur. Alia exempla vid. in Gloss. V. þata 1) a) β);

c) Cum hoc vocabulum eadem stirpe atque praecedens oritur (verbum conjugatum est), vel similis <a name=1071> est significationis; Mc. XII, 7 sa ïst sa arbinumja. hirjiþ usqimam ïmma jah unsar vairþiþ þata arbi; Luc. XX, 14; Mc. XIV, 56 managai galiug veitvodidedun ana ïna jah samaleikos þos veitvodiþos ni vesun; Cor. I, VII, 18, 19 miþ faurafillja galaþoþs varþ was, ni bimaitai. þatabimait ni vaihts ïst; Luc. VI, 49 bistagq flodus jah suns gadraus jah varþ so usvalteins þis raznis mikila. Alia exempla vid. in Gloss. V. þata 1) a) γ).

2) Objectum jam cognitum praesupponi potest, ex. gr.:

a) Cum scilicet personae vel res ita designantur, ut, licet nomen sit appellativum, tamen nihil nisi cognitum indicet, ut in Evangeliis: þai bokarjos Mc. I, 22; þai fareisaieis Mc. V, 7; þai gudjans Mth. XXVII, 6, id est, Judaeorum summi sacerdotes; þai sinistans Mc. VII, 5; item þai fauramaþljos Neh. V, 17; þai siponjos Mth. XXVII, 64, id est discipuli Jesu; so managei Mth. IX, 25, etc., id est multitudo ingens populi, quae sequebatur, vel congregabatur, docente vel agente magistro; item Skeir. VII, b, c, so filusna. Alia exempla vid. in Gloss. V. þata f).

b) Nomina propria articulo non indigent; sed quandoque occurrit þai ïudaieis, ut Joan. VII, 1, 35; VIII, 48, 52, 57; X, 31, 33; XI, 36, quibus in locis non equidem de tota Judaeorum gente quaestio est, sed de iis tantum, qui certis casibus aderant. Alia exempla articuli nominibus propriis praepositi vid. in Gloss. V. þata 2).

c) Alia objecta, quae ad biblicam historiam vel ad res Christianas pertinent, articulum recipiunt in praegnanti sensu: so baurgs Mc. II, 19 urbs, hoc est, Jerusalem; so alhs Mc. XV, 29 templum, scilicet in Jerusalem; so dulþs Joan. XII, 20 festum, nempe Pascha; sa sunus Joan. VI, 40 filius, nimirum Dei; so xristus Mc. XV, 32 unctus, id est, Christus spectatus, promissus, etc. Hic autem memorandum est, quod tam sa sunus mans quam simpliciter sunus mans, non autem sunus guþs dicatur, vid. Gloss. v. þata f) α); þata vaurd Luc. I, 2 et Rom. X, 10 verbum est Dei, nempe Evangelium (ut etiam Mc. VIII, 35 so aivaggeljo legitur); so vailamereins Cor. I, I, 21 praedicatio Christi; so laþons Thess. II, I, 11 vocatio ad salutem; so usstass Luc. XX, 33 resurrectio mortuorum; þos anabusnins Mc. X, 19; Luc. XVIII, 20 legislatio mosaica. Ad demonstrandum stat etiam articulus in: sa fairwus hic mundus et so manaseþs id., vid. Gloss. V. þata f ) γ), quibus adde etiam so libains haec vita Mc. IV, 19; Luc. VIII, 14; so alds hoc saeculum Tim. II, II, 4; þata þeihs hoc aevum Rom. XIII, 11; þata mel hoc tempus Col. IV, 5; Thess. I, V, 1.

====II. Objectum determinari potest 1) Omnimodis attributis (§ 215), ut:====

a) Adjectivis et participiis: Mth. XXVII, 61 vas jainar marja magdalene jah so anþara marja; 64 ïst so speidizei airziþa vairvizei þizai frumein; Luc. III, 7 was gataiknida ïzvis þliuhan faura þamma anavairþin hatiza; Rom. VII, 17 ni <a name=1072> ïk vaurkja þata ak so bauandei ïn mis fravaurhts; Cor. II, XI, 5 man ni vaihtai mik minnizo gataujan þaim ufar mikil visandam apaustaulum; Eph. II, 11 þiudos simle vesuþ namnidans unbimaitanai fram þizai namnidon bimait. Alia exempla vid. Gloss. V. þata c) α) et b);

b) Adverbiis vel praepositionalibus expressionibus, quae adjectivorum vices gerunt: Tim. II, IV, 10 demas mis bilaiþ frijonds þo nu ald; Gal. IV, 26 so ïupa ïairusalem frija ïst; Mc. I, 38 gaggam duþaim bisunjane haimom; Col. II, 14 afsvairbands þos ana uns vadjabokos; Skeir. III, b so bi guþ hrainei anabudana vas. Alia exempla vid. Gloss. V. þata γ) et δ);

c) Genitivis vel pronominibus possessivis: Cor. I, I, 16 ïk daupida þans staifanaus gadaukans; 18 þata vaurd galgins þaim fralusnandam dvaliþa ïst; Phil. III, 18 qiþa þans fijands galgins xristaus; Skeir. IV, a so faheds meina usfullnoda; Joan. VIII, 13 so veitvodiþa þeina nist sunjeina; Mth. V, 47 goleiþ þans frijonds ïzvarans; Luc. VII, 1 usfullida alla þo vaurda seina; Mth. X, 25 jabai garda valdand baiailzaibul haihaitun, und wan filu mais þans innakundans ïs; IX, 4 vitands ïesus þos mitonins ïze. Alia exempla vid. Gloss. V. þata ε), ζ), η);

2) Per alls nec non et jains: Luc. IX, 2 ïnsandida ïns gahailjan allans þans unhailans; Cor. I, XVI, 16 ufhausjaiþ allaim þaim gavaurstvam; Neh. V, 13 gatavidedun þata vaurd alla so managei; Luc. IX, 25 wo allis þaurfte gataujiþ sis manna gageigands þo manased alla; Mth. VIII, 28 ni mahta manna usleiþan þairh þana vig jainana. Alia exempla vid. Gloss. V. þata θ) et ι);

3) Sententiis relativis sequentibus: Mc. II, 4 ïnsailidedun þata badi, ana þammei lag sa usliþa; X, 39 sveþauh þana stikl, þanei ïk driggka, driggkats jah þizai daupeinai, þizaiei ïk daupjada; XII, 23 ïn þizai usstassai, þan usstandand, warjamma ïze vairþiþ qens? etc., vid. Gloss. V. þata b);

4) Ubi hujusmodi sententia relativa facile cogitari potest: Mth. VIII, 27 þai mans sildaleikidedun, scilicet homines, qui in nave concomitabantur; Mc. VI, 14 vaurkjand þos mahteis ïn ïmma, id est, potentiam de qua fit narratio, vel cui suscitato mortuo credebant; Joan. XII, 3 ïþ sa gards fulls varþ daunais, nempe domus ubi erat Jesus; XIX, 2 þai gadrauhteis usvundun vippja, nimirum milites, quibus Pilatus Jesum vincire jusserat. Alia exempla vid. Gloss. V. þata d).

III. Ubi appositio determinandi causa vel explicandi post substantivum ponitur, articulum capit: Mth. XXVI, 71 ïesua þamma nazoraiau; XXVII, 26 marja so magdalene; Joan. VI, 4 pasxa so dulþs ïudaie; XII, 4 ïudas seimonis sa ïskariotes; XVIII, 1 rinnon þo kaidron; Luc. II, 43 ïesus sa magus; IX, 7 herodes sa taitrarkes; Mc. VI, 14 ïohannes sa daupjands et alia participia nec non <a name=1073> adjectiva, vid. § 196, II, 2) b).---Mth. XXVII, 56 marja so ïakobis; Joan. VII, 23 vitoþ þata mosezis; Mc. III, 18 ïakobu þana alfaiaus; VI, 1 marein þo galeilaie.

«Annotatio.---In his autem omnibus supra laudatis exemplis articulus etiam deficere potest, in casu praecipue II, 1, b): Rom. VII, 2 simpliciter uf vaira qens, quemadmodum etiam Cor. II, VII, 10 in cod. A bi guþ saurga legitur. Nec non in casu III saepe abest articulus: Mth. XXVII, 61 marja magdalene; Luc. IV, 34 ïesu nazorenu; Joan. VI, 71 ïudan seimonis iskariotu, et ordinario esaïas praufetus, alaiksandrus aizasmiþa, teibairius kaisar, kustanteinus þiudans, etc., Matth. XXVII, 2, 9; Mc. I, 2; Joann. XII, 38; Luc. I, 5; II, 36; III, 1; IV, 27; Cor. II, XI, 32; Tim. II, IV, 14; Calend.»

IV. Auxiliante articulo substantivi vicem gerunt:

1) Numeralia: Mc. VI, 7 ïesus athaihait þans tvalif (scilicet discipulos, ut Mth. X, 1 ponitur); Luc. X, 17 gavandidedun sik þai sibuntehund (hi septuaginta [juvenes]) miþ fahedai; Mc. X, 41 þai taihun dugunnun unverjan bi ïakobu jah ïohannen. Alia exempla vid. Gloss. V. þata c).

2) Adverbia, praepositionales formulae et sententiae: Mth. XXVI, 71 qaþ du þaim jainar (ad hos illic [stantes]); Cor. I, V, 12 niu þans ïnna jus stojiþ, ïþ þans uta guþ stojiþ; Joan. VIII, 23 jus us þaim dalaþro (ἐκ τῶν κάτω) sijuþ, ïþ ïk us þaim ïupaþro (ἐκ τῶν ἄνω) ïm; Mc. IV, 11; Phil. III, 14; Tim. I, III, 7; Cor. II, I, 17 nist af mis þata ja ja jah þata ne ne; V, 16 fram þamma nu ni ainnohun kunnum.---Mc. III, 8 laistidedun afar ïmma þai bi tyra; IV, 10 frehun ïna þai bi ïna; Luc. V, 9 sildaleik dishabaida ïna jah allans þans miþ ïmma (qui cum eo, comites ejus) Tit. I, 10 sind managai ungawairbai þishun þai us bimaita; Cor. II, X, 7 þo bi andvairþja saiwiþ; XI, 28 ïnuh þo afar þata arbaiþs meïna sinteina; Luc. XVII, 21 lauhmoni lauhatjandei us þamma uf himina ïn þata uf himina skeiniþ.---Mc. IX, 10 wa ïst þata us dauþaim usstandan? XII, 33 þata du frijon newundjan sve sik silban managizo ïst allaim þaim allbrunstim; Rom. XIII, 9 þata ni horinos, ni maurþrjais, ni hlifais, nih faihugeironjais ïn þamma vaurda usfulljada þamma frijos newundjan þeinana sve þuk silban. Alia exempla vid. Gloss. V. þata d) e) g).

3) Substantive more Graeco ponitur etiam neutrum plur. articuli (þo) cum genitivo: Mc. XII, 17 usgibiþ þo kaisaris (hoc ad Caesarem [pertinens]) kaisara jah þo guþs guþa; Luc. II, 49 ïn þaim attins meinis skulda visan; Phil. II, 4 ni þo seina warjizuh mitondans ak jah þo anþaraize warjizuh. Alia exempla vid. Gloss. V. þata f).

V. Cum plura substantiva copulative vel adversative construuntur:

a) Unicuique articulus repetitur, ubi praecipue diversi sunt generis vel numeri: Mc. VII, 5 frehun ïna <a name=1074> þai fareisaieis jah þai bokarjos; XII, 13 wis ïst sa manleika jah so ufarmeleins? III, 33 wo ïst so aiþei meina aiþþau þai broþrjus meinai? Phil. III, 2 saiwiþ þans hundans, saiwiþ þans ubilans vaurstvjans, saiwiþ þo gamaitanon; Cor. I, XIV, 22 razdos du bandvai sind ni þaim galaubjandam ak þaim ungalaubjandam, et ita ordinario;

b) Vel articulum nonnisi semel poni opus est: Joan. VI, 27 vaurkjaiþ ni þana mat þana fralusanan ak mat þana visandan du libainai aiveinon; Mth. XXVII. 12 vrohiþs vas ïesus fram þaim gudjam jah sinistam; Joan. VII, 48 sai jau ainshun þize reike galaubidedi ïmma aiþþau fareisaie (in Skeir. VIII, c ubi hic locus laudatus est, legitur, articulo repetito, þize fareisaie;) Mc. XIV, 43 qam ïudas jah miþ ïmma managei fram þaim auhumistam gudjam jah bokarjam jah sinistam; Mth. XXVII, 12; Mc. X, 33; XI, 27; XII, 33; XIV 54; Luc. V, 21; VI, 7; IX, 16; XIX, 47; XX, 1, 19; Joan. VII, 45; XI, 25, etc.---Mth. VII, 14 wan aggvu þata daur jah þraihans vigs sa brigganda; Luc. VIII, 51 ïesus ni fralailot ainohun ïnngaggan alja þana attan þizos maujos jah aiþein; Cor. I, VII, 8 qiþa þaim unqenidam jah viduvom; Joan. XIV, 6 ïk ïm sa vigsjah sunja jah libains; Cor. II, X, 10 þos bokos kaurjos sind jah svinþos, ïþ qums leikis lasivs jah vaurd frakunþ;

c) Quandoque etiam articulus posteriori tantum substantivo praeponitur, a priori deficiens: Luc. VIII, 24 gasok vinda jah þamma vega vatins; Mth. XXVII, 1; Mc. XIV, 54; tertio autem substantivo sequente, sive articulus iterum omittitur, sive etiam adhibetur: Neh. V, 17 ïudaieis jah þai fauramaþljos ·r· jah ·n· gumane jah þai qimandans at unsis ana biuda meinamma andnumanai veisun; Joan. XVIII, 12 þaruh hansa jah sa þusundifaþs jah andbahtos ïudaie undgripun ïesu. Propria autem sunt haec loca: Mc. VIII, 31 sunus mans uskiusan skulds ïst fram þaim sinistam jah þaim auhumistam gudjam jah bokarjam; XIV, 53 garunnun auhumistans gudjans allai jah þai sinistans jah bokarjos; Luc. XIX, 47 þai auhumistans gudjans jah bokarjos sokidedun ïna usqistjan jah þai frumistans manageins.

VI. Articulum inter et substantivum induci possunt initio sententiae particulae et aliae hujusmodi determinationes: Joan. VI, 33 so auk hlaifs guþs ïst; XVIII, 55 sah þan siponeis vas kunþs þamma gudjin; Rom. X, 1 sa raihtis vilja meinis hairtins.---Mth. IX, 12 þaurbun lekeis þai unhaili habandans; Rom. VIII, 5 þai bi leika visandans; Cor. I, V, 3 þana þata sva gataujandan.

====2. ADJECTIVUM.

(Graff, Ueber die deutsche schwache Declination, in Neuen Jahrbuch der Berlinischen Gesellschaft für

deutsche Sprache II, 1, 1 seqq.)
====

§ 196. Quod in tractandis adjectivis maxime interest, <a name=1075> in eo praesertim consistit, ut praecise determinetur, in quonam differant vocalica (fortis) et consonantica (debilis) declinationes. Jam vero hoc est earum essentiale discrimen, quod scilicet vocalica declinatio indeterminata, et generalia nec non et abstracta, consonantica vero determinata, individua atque concreta significet. Sed sine ratione assertum est, consonanticam formam recentiorem esse quam vocalicam et sese non nisi posterius evolvisse; errant etiam qui putant, hanc formam addito mere articulo constare, cum articulus ex fortuito tantum casu in adjectivum incidat, scilicet ad designandum quod prius est nominatum (coll. § 195, I, 1) a). Multo autem rectius diceretur, hanc formam in se continere articulum, qui in antiquis sermonibus minime existens, tunc primum in eo tempore explicite apparuit, ad quod nostra gothicae linguae monumenta referenda sunt. Ut ut est, eadem regula etiam pro participio pass. valet, dum participium act. consonanticam tantum formam praeter masc. habet.

I. VOCALICA FORMA in positivo et superlativo gradibus:

a) Tam attributiva: Rom. VII, 24 vainans ïk manna, ego infelix homo; Mc. XVI. 5 juggalauþ bivaibidana vastjai weitai, veste candida; Skeir. III, c. vitoþ raidida azgon kalbons gabrannidaizos (subnigra vacca) utana bibaurgeinais. afaruh þan þo ïn vato vairpandans hrain (pura aqua) jah vulla raudai (rubris fluctibus) ufartrusnjandans; VI, b ïohannes manniskaim vaurdam (humanis verbis) veitvodida; VIII, a ïst magula ains her, saei habaiþ ·e· hlaibans barizeinans; Mth. III, 11 sah daupeiþ ïn ahmin veihamma; VII, 17 all bagme godaize akrana goda gataujiþ; Thess. II, II, 16 guþ atgaf gaþlaih aiveina jah ven goda ïn anstai; quam praedicativa: Rom. VII, 12 vitoþ veihata jah anabusns veiha jah garaihta jah þiuþeiga; Cor. I, IV, 11 veis dvalai ïþ jus frodai; Luc. X, 23 audaga sind augona; Joan. IX, 39 þai saiwandans blindai vairþand; Luc. VII, 10 bigetun þana siukan skalk hailana; Mc. I, 3 raihtos vaurkeiþ staigos guþs unsaris; Skeir. IV, c ïohannes ïesu himinakundana jah ïupaþro qumana qaþ;

b) Semper in vocabulis fulls, halbs, alls, ganohs, midjis, svaleiks, ains, anþar, sums et in possessivis pronominibus: Eph. IV, 13 garinnam du vaira fullamma; Calendar. goth. batvins bilaifs aikklesjons fullaizos (catholica ecclesia); Mc. VI, 23 þiswah þei bidjais mik, giba þus und halba þiudangardja meina; Neh. VI, 16 hausidedun fiands unsarai allai jah ohtedun allos þiudos; Mc. X, 46 usïddja miþ managein ganohai; Joan. XVII, 3 ei kunneina þuk ainana (τὸν μόνον) sunja guþ; Mc. II, 7 was mag afletan fravaurhtins niba ains guþ (unicus Deus); 26 hlaibans faurlageinais ni skuld ïst matjan niba ainaim gudjam; Skeir. VII, c ni ana þaim hlaibam ainaim mahtais filusna ustaiknida; Mc. IX, 36 gasatida barn ïn midjaim ïm (in mediis iis); Joan. VII, 14 ana midjai dulþ usstaig ïesus ïn alh; Mth. IX, <a name=1076> 8 guþ gaf valdufni svaleikata mannam; Mc. VI, 2 mahteis svaleikos þairh handuns ïs vairþand; Cor. II, VIII, 4 sa qimanda anþarana ïesu mereiþ; 8, anþaros aikklesjons birauboda; Mc. XIV, 51 ains sums juggalauþs laistida afar ïmma. Nec non et his vocabulis substantive usurpatis, forma remanet vocalica: Mth. V, 18 allata (omne) vairþiþ; VIII, 33 gataihun all bi þans daimonarjans; Mc. I, 27 sildaleikidedun allai (omnes); Skeir. VI, d sumai (quidam) jah stibna ïs gahausidedun, sumai þan ïs siun sewun; Luc. IX, 19 anþarai (alii) qiþand þuk heleian, sumai þan þatei profetus usstoþ; Mc. XIV, 60 usstoþ sa auhumista gudja ïn midjaim (in mediis [eorum]). Imo et post articulum: Mth. XXVII, 49 þai anþarai qeþun; Cor. I, IX, 5; Joan. XVIII, 16 sa siponeis anþar; Mth. V, 39; Cor. II, X, 11 þata þagkjai sa svaleiks; Cor. I, VII, 15 nist gaþivaids broþar aiþþau svistar ïn þaim svaleikaim; Cor. II, XII, 2; Gal. V, 21, 23; VI, 1; Cor. II, XI, 13 þai svaleikai galiugaapaustauleis; Cor. I, XII, 12 liþjus allai us leika þamma ainamma; 19 sind þo alla ains liþus; Luc. XV, 32 þata mein þein ïst. Hinc Gothus formulam τὸ λοιπόν (de caetero) per þata anþar convertit Cor. I, I, 16; Cor. II, XIII, 11; Eph. VI, 10, etc.

«Annotatio 1.---Allans in consonantica forma pro allai in solo loco Neh. VI, 16 falsum est, vid. annot. ad h. l.»

II. CONSONANTICA FORMA. Haec forma adhibetur, ubi adjectivum ad objectum determinatum refertur, id est, in concreto sensu, qui graece articulo exprimitur, et in ordinalibus vocabulis. Adest insuper, judice Gotho, fundamentalis determinatio in comparationibus, quapropter comparativi hac tantummodo induuntur forma, ubi etiam comparatio vel sententia adversativa cogitari potest. Nec non et ubi adjectiva pro personis vel individuis substantive ponuntur, ordinario et in vocativo semper consonanticam formam sumunt.

1) Sine articulo:

a) Determinatum, cum in graeco textu sit articulus: Mth. XXVII, 62 ïftumin daga gaqemum auhumistans gudjans (οἱ ἀρχιερεῖς), sed Joan. XVIII, 13 annas vas auhumists veiha (ἀρχιερεύς) þis ataþnjis; Joan. VII, 37 ïn spedistin daga (ἐν τῇ ἐσχάτῃ ἡμέρᾳ) dulþais stoþ ïesus; Mc. III, 11 ahmans unhrainjans (τὰ πνεύματα τὰ ἀκάθαρτα) drusun du ïmma; Joan. XVIII, 10 afmaimait ïmma auso taihsvo (τὸ ὠτίον τὸ δεξιόν, cujus loco in parallelo Mc. XIV, 47 auso þata taihsvo addito articulo, vid. infra 2) b); Mth. V, 30 jabai taihsvo þeina handus (ἡ δεξιά σου χείρ) marzjai þuk; 39 jabai was þuk stautai bi þaihsvon þeina kinnu (τὴν δεξιάν σου σιαγόνα) vandei ïmma jah þo anþara; Cor. II, VI, 7 ïn mahtai guþs þairh vepna garaihteins taihsvona jah hleidumona (τῶν ὅπλων---τῶν δεξιῶν καὶ ἀριστερῶν); Cor. I, XVI, 19 goleiþ ïzvis priska miþ ïngardjon (τῇ κατ᾽ οἶκον) seinai aikklesjon; Cor. II, IV, 4 xristus ïst frisahts guþs ungasaiwanins (τοῦ θεοῦ τοῦ ἀοράτου); quapropter <a name=1077> etiam Col. I, 15 ungasaiwān̄īs loco ungasaiwanis legendum est, coll. tamen annot. 5 c). Skeir. III, b ni þanaseiþs judaiviskom ufarranneineinim (judaicae purificationes [in lege mosaica institutae]) brukjand; Mc. XI, 1 newa vesun at fairgunja alevjin (τὸ ὄρος τῶν) loc. τὸ ἐλαιῶν, hoc est, mons olivarum prope Jerusalem, dum mons oleis plantatus generaliter diceretur fairguni alevi); Joan. V, 35 jains vas lukarn brinnando jah liuhtjando (ὁ καιόμενος). Quin imo consonantica forma tum etiam usurpatur, cum in graeco textu deficit articulus, ut in libains aiveino (ζωὴ αἰώνιος,) vita aeterna, per oppositionem ad terrestrem vitam) Mc. X, 17, 30; Luc. X, 25; XVIII, 18, 30; Joan. VI, 27, 40, 47, 54, 68; X, 28; XII, 25; XVII, 2; Rom. VI, 23; Gal. VI, 8; Tim. I, I, 16; VI, 12; Tit. I, 2; Mth. XXV, 46 ubi etiam opponitur balveins aiveino, quemadmodum Thess. II, I, 9 fralusts aiveino (alias autem adhibetur forma fortis [vocalica], ex. gr.: vulþus aiveins Cor. II, IV, 17; Tim. II, II, 10, 11).

b) Comparativum: Mth. IX, 16 vairsiza (χεῖρον) gataura vairþiþ; Luc. I, 18 qens meina fram aldrozei (προβεβηκυῖα, scilicet aetate provecta) ïn dagam seinaim; XVI, 8 þai sunjus þis aivis frodazans sunum liuhadis sind; Cor. I, IX, 19 ei managizans gageigaidedjau; Cor. II, VIII, 17 usdaudoza visands galaiþ du ïzvis; Gal. IV, 1 arbinumja niuklahs ni und vaiht ïusiza ïst skalka; Skeir. VI, c hardizo þize ungalaubjandane varþ hairto; Luc. V, 39 vein fairni batizo ïst; Luc. XVIII, 14 alïddja motareis garaihtoza gataihans du garda seinamma þau jains.

Partim ex forma quam induunt, partim ex ipsorum significatione ut comparativa habenda sunt auhuma altior, superior, aftuma posterior, fruma prior, innuma interior, hleiduma laevus per oppositionem ad dextrum, ïftuma sequens qui praecedentem supponit, et tandem fairna superior, quod propter significationem huc pertinet et consonantice tantum occurrit. Hic autem Gothus generaliter exactior fere est quam Graecus: Phil. III, 3 anþar anþarana munands sis auhuman (ὑπερέχοντα, altiorem, praestantiorem); Mc. X, 31 managei vairþand frumans aftumans jah aftumans frumans, in graeco textu est πρῶτοι et ἔσχατοι, cum significatio comparativa ex allegatis duobus extremis pateat; hinc ponuntur fruma et frumei in inscriptione prioris epistolae ad Timotheum et in subscriptionibus prioris ad Corinthios et alterius ad Thessalonicenses epistolae, quia duae sunt; hinc etiam in Calendario goth. november fruma ïuleis dicitur, altero Julii mense existente; quapropter Gothus non solum comparativum πρότερος Gal. IV, 13; Eph. IV, 22 per fruma convertit, sed etiam, et equidem correcte, superlativum πρῶτος Mth. XXVII, 64 (ubi prior errori alteri respondet); Joan. XV, 18 (prius quam vos); Cor. I, XV, 47 (ubi τῶ fruma manna---anþar respondet); Tim. I, II, 13 (ubi Eva ad Adam prius creatum objicitur); Cor. II, IV, 16 sa ïnnuma manna ὁ ἔσωθεν ἀνθρωπος, ut qui ad sa utana manna supplendum opponitur; <a name=1078> Rom. VII, 22; Eph. III, 16; Mth. VI, 3 ni viti hleidumei þeina, wa taujiþ taihsvo þeina; Cor. II, VI, 7, etc.; Mth. XXVII, 62 ïftumin daga, τῇ ἐπαύριον, sequente die, praecedenti opposito; item Mc. XI, 12; Joan. VI, 22; XII, 12. Hinc consonantica forma stat etiam in formula af vel fram fairnin jera Cor. II, VIII, 10; IX, 2 ἀπὸ πέρυσι superiore anno.

«Annotatio 2.---Ex his formis comparativis oriuntur superlative auhumists, aftumists, frumists et ex hindumists et spedumists formae hinduma posterior (per oppositionem ad anteriorem) et speduma recentior (per oppositionem ad maturiorem) cogitari possunt.»

c) Ordinales numeri (exceptis frumists et anþar, quae ex cardinalibus non derivantur): Mc. IX, 31 usqistiþs þridjin (τῇ τρίτῃ) daga usstandiþ; Luc. IX, 22; XVIII, 33; Cor. I, XV, 4; Mc. XV, 25 vasuh þan weila þridjo (τρίτῃ); Cor. II, XII, 2 fravulvans und þridjan (τρίτου) himin; Mth. XXVII, 45 fram saihston (ἕκτης) weilai varþ riqis ufar allai airþai und weila niundon (ἐννάτης); Mth. XXVII, 46 bi weila niundon ufhropida ïesus; Mc. XV, 33 biþe varþ weila saihsto, riqis varþ; Luc. I, 26 ïn menoþ saihstin (τῷ ἕκτῳ) ïnsandiþs vas aggilus gabriel; I, 36 jah sa (οὗτος) menoþs saihsta ïst ïzai; I, 59 varþ ïn daga ahtudin (τῇ ὀγδόῃ) qemun bimaitan þata barn; XVIII, 12 afdailja taihundon dail, þize gastalda; III, 1 ïn jera fimtataihundin (πεντεκαιδεκάτῳ) þiudinassaus teibairiaus varþ vaurd guþs at ïohannen.

d) Substantive: blinda caecus Mc. X, 46 (ὁ τυφλός); VIII, 22 (τυφλός), hinc etiam blinda sums Luc. XVIII, 45; tvai blindans Mth. IX, 27; sed Mth. XI, 5 blindai ussaïwand, ubi equidem adjectivum substantive usurpatur, non autem de quibusdam caecis, sed de omnibus in genere qui caeci sunt; Cor. I, XV, 29 wa vaurkjand þai daupjandans faur dauþans (τῶν νεκρῶν), jabai allis dauþans ni urreisand, mortui scilicet qui sine baptismo mortui sunt et pro quibus baptizantur, coll. contra Mth. VIII, 22, in formula us dauþaim urreisan Mth. XI, 5; XXVII, 64; Mc. VI, 14, 16, etc. de resurrectione mortuorum: hinc þarbans Joan. XII, 5 (πτωχοί) mendici, sed unleds eamdem habens significationem (πτωχός, ὁ πένης), in vocalica tantum forma occurrit: Mth. XI, 5; Luc. XVI, 20; XVIII, 22; Cor. II, IX, 9. Item in neutro nih andvairþo nih anavairþo Rom. VIII, 38 neque praesens neque futurum (οὔτε ἐνεστῶτα οὔτε μέλλοντα); et ubi neutra substantivis graecis respondent: Luc. IV, 29 brahtedun ïna und auhmisto (ἕως [τῆς] ὀφρύος) þis fairgunjis; Rom. XIII, 7 usgibiþ nu allaim skuldo (τὰς ὀφειλάς); coll. Eph. IV, 9 undaraisto airþos (τὰ κατώτερα μέρη τῆς γῆς).

Hinc plurima adjectiva etiam consonantice ponuntur, ubi praedicati vicem gerunt, nec non absolute usurpantur: Mc. VII, 18 jah jus unvitans (ἄσύνετοι, non inscius, sed inscientia) sijuþ; Cor. II, XII, 6, 11; Phil. III, 15 sijum fullavitans; Col. I, 28; IV, 12; Gal. III, 3 sva unfroþans (ἀνόητοι) sijuþ (e contra Cor. II, XI, 16 qiþa ïbai was mik muni unfrodana; Eph. <a name=1079> V, 17 ni vairþaiþ unfrodai, ak fraþjandans); Mc. XII, 3 ïnsandidedun ïna laushandjan; Tim. I, III, 6 niuja satiþs (νεόφυτος); Luc. VII, 2 skalks siukands svultavairþja scilicet vas (ἔμελλε τελευτᾷν); Mc. IV, 15 gahausjand unkarjans (ἀμελοῦντες); Luc. VI, 35 leiwaid ni vaihtais usvenans (ἀπελπίζοντες); Cor. II, XI, 8 ushaista (ὑστερηθείς) ni ainnohun kaurida; 23 svasve unvita (παραφρονῶν) qiþa. Hinc cum vairþan et visan pro circumscribendis verbis graecis: usfilma vairþan (ἐκπλήττεσθαι) Mc. I, 22; Luc. IX, 43; alaþarba vairþan (ὑστερεῖσθαι) Luc. IV, 14; vairþan usgrudja Luc. XVIII, 1, etc.; visan unkarja (ἀμελεῖν) Tim. I, IV, 14; gamainja visan (κοινωνεῖν) V, 22; unvita visan (ἀγνοεῖν) Cor. I, X, 1, gavilja visan (συνευδοκεῖν) VII, 13 (ubi vs. 12 loco gavilja legendum est gaviljo).

«Annotatio 3.---Plurima vocabula diversam formam pro diversa significatione habent, ex. gr.: ïbns planus: Luc. VI, 17 gastoþ ana stada ïbnamma; ïbna autem idem: Luc. XX, 36 ïbnans aggilum sind; Skeir. I, a qam nasjands ni ïbna nih galeiks unsarai garaihtein ak silba garaihtei visands; V, d ni ïbnon ak galeika sveriþa usgiban sunau uns laiseiþ.»

e) In vocativo: Luc. XIX, 17 vaila goda skalk! Joan. XVII, 25 atta garaihta! 11 atta veiha! Mc. X, 17 laisari þiuþeiga! Luc. XVIII, 18; Luc. XIX, 22 unselja skalk jah lata! Mc. I, 25 ahma unhrainja! V, 8; Cor. I, XV, 58 broþrjus meinai liubans! Gal. III, 1 o unfrodans galateis! Luc. IX, 41 o kuni ungalaubjando! Cor. II, VII, 1 liubans, hrainjam unsis! Mth. V, 22 saei qiþiþ dvala! skula vairþiþ ïn gaiainnan.

«Annotatio 4.---Non ut exceptiones habendi sunt casus: Mc. IX, 25 þu ahma þu unrodjands jah bauþs, ïk þus anabiuda! XV, 29 o sa gatairands þo alh jah bi þrins dagans gatimrjands þo, nasei þuk silban, cum hic non equidem vocativus, sed nominativus more graeco stet; conspicuum est autem Luc. I, 28 fagino anstai audahafta, frauja miþ þus, þiuþido þu ïn qinom, ubi audahafto spectares. Eodem modo ponitur participium þiuþida (masc.) et þiuþido benedicta! Item Mc. XI, 9, 10; Luc. XIX, 38; Joan. XII, 13; sed Mc. XV, 18 legitur hails þiudan ïudaie.

«Annotatio 5.---A regulis a) et b) raro deflectitur; scilicet quandoque fit a) ut adjectivum articuli expers etiam debilem formam induat: Col. I, 7 aipafras ïst triggva (πιστός) faur ïzvis andbahts ïesuis, hac formula alibi semper cum articulo occurrente (sa triggva andbahts, vid. infra 2) a): permutata est autem utraque forma Rom. IX, 2, saurga mis ist mikila (vocal.) jah unweilo (conson. ἀδιάλειπτος) aglo; Mth. V, 19 saei laisjai sva mans sah minnista (conson. ἐλάχιστος) haitada. ïþ saei taujiþ jah laisjai sva sah mikils (vocal. μέγας) haitada;---b) ut adjectivo graeco articulum habente forma fortis gothice adhibeatur: Joan. X, 11 ïk ïm hairdja gods (ὁ καλός); Thess. II, I, 5 taikn garaihtaizos (τῆς δικαίας) stauos guþs (sed Joan. VII, 24 τὴν δικαίαν κρίσιν regulariter vertitur þo garaihton staua); Col. III, 10 gahamoþ niujamma (τὸν νέον) scilicet mann; Luc. <a name=1080> I, 70 rodida þairh munþ veihaize (τῶν ἁγίων) þize fram anastodeinai aive praufete seinaize ubi veihaize animadversu dignum est, si, ut probabile est, substantive ponitur;---c) ut etiam cum substantivo sensu adjectiva vocalicam formam recipiunt et usurpantur: Mc. VII, 32 berun du ïmma baudana (surdus); XVI, 5 gasewun juggalauþ sitandan ïn taihsvai (ἐν τοῖς δεξιοῖς, in dextris); III, 27 ni manna mag kasa svinþis (τοῦ ἰσχυροῦ, fortis) vilvan; Luc. XV, 7 faheds vairþiþ ïn himina ïn ainis fravaurhtis ïdreigondins þau ïn niuntehundis jah niune garaihtaize; Rom. XIV, 1 unmahteigana (τὸν ἀσθενοῦντα, debilem) galaubeinai andnimaiþ; Luc. V, 31 ni þaurbun hailai (οἱ ὐγιαίνοντες, sanati) leikeis ak þai unhailans; Mc. IV, 5 anþar gadraus ana stainahamma (τὸ πετρῶδες, lapidosum).

2) Cum articulo, qui adjectivo naturaliter conjungendus est, ubique sa pro οὗτος usurpatur.

a) Hic porro articulus proxime quidem ponitur, non autem in gratiam adjectivi, sed juxta regulam, ubi ad substantivum refertur (vid. § 195, 1); cum scilicet hoc substantivum repetitur, vel quodam modo determinatur, ex. gr. genitivo, pronomine possessivo, etc., cum insuper praegnantem vel peculiarem significationem habet et in quibusdam formulis; Mc. XIV, 54, 55 qam ïn garda þis auhumistins gudjins (τοῦ ἀρχιερέως)---ïþ þai auhumistans gudjans (οἱ ἀρχιερεῖς) sokidedun ana ïesu veitvodiþa; vs. 53 prima vice vocatur tantum du auhumistin gudjin---auhumistans gudjans (τὸν ἀρχιερέα---οἱ ἀρχιερεῖς), quo in casu semper cum articulo ponitur 60, 61, 63; XV, 1; item Joan. XVIII, 19 propter vs. 14 sqq., quandoque etiam occurrit þai auhumistans gudjans pariter cum articulo (Joan. XI, 47), quia Judaeorum summos sacerdotes designat; Luc. V, 37 distairid þata niujo vein þans balgins, praecedente vein niujata; 39 þata fairnjo (vein) batizo ïst, praeeunte ainshun drigkandane fairni (vein) ni suns vili jugg; vs. 36; VII, 10 bigetun þana siukan skalk hailana (vid. vs. 2); VIII, 15 þata ana þizai godon airþai (vid. vs. 8); Mc. IV, 20 ejus loco adest ana airþai þizaî godon, vid. infra b); Joan. X, 11 ïk ïm hairdeis gods, hairdeis sa goda saivala seina lagjiþ faur lamba; XVII, 2, 3, gibai ïm libain aiveinon. soh þan ist so aiveino libains; XIX, 5 usïddja ïesus bairands þana þaurneinan vaip jah þo paurpurodon vastja (vid. vs. 2); Mc. XII, 20, 21 sibun broþrahans vesum ja sa fruma (scilicet broþar ex broþrahans) nam qen---jah anþar---jah sa þridja (scilicet broþar); Luc. XX, 29---31; Mth. XXVII, 64 hait nu vitan hlaiva und þana þridjan dag (vs. 63 þrins dagans); Cor. I, XV, 48 vileiks sa muldeina (scilicet manna) svaleikai jah þai muldeinans (scilicet mans, praecedente vs. 47 muldeins); item pariter sa ufarhiminakunda et vs. 49 þis airþeinins; Mth. VII, 17 sa ubila bagms akrana ubila taujïþ (propter praecedens all bagme); Cor. I, V, 7 ushraineiþ þata fairnjo beist (vid. vs. 6), Joan. VII, 24 þo garaihton staua stojaiþ (praeeunte ni stojaiþ); Tim. <a name=1081> I, I, 10 þizai hailon laiseinai andstandan (propter vitodalaisarjos vs. 7 vel god ïst vitoþ vs. 8); Skeir. II, b ïupaþro qaþ þo veihon jah himinakundon gabaurþ anþara þairh þrahl usþulan (propter praecedens ïupaþro gabairada); ibid. þoleikeinon us vambai munands gabaurþ (propter ïn vamba aiþeins aftra galeiþan jag-gabairaidau); Mth. XI, 20 in baurgim vaurþun þos managistons mahteis ïs (propter ïs vid. § 195, II, c); Skeir. II, d nasjands þana anavair þan dom ïs gasaw; III, 6 frauja þo ahmeinon anafalh daupein; Eph. I, 6 ansteigs vas uns ïn þamma hubin sunau seinamma (propter pronomen possess.); Mth. V, 35 ïairusaulyma baurgs ïst þis mikilins þiudanis (regis Judaeorum); XXVII, 53 ïnnatïddjedun ïn þo veihon baurg (so baurgs est urbs princeps); Mth. V, 26 ni usgaggis jainþro, unte usgibis þana minnistan kintu et Joan. VI, 44 urraisja ïna ïn þamma spedistin daga formulae sunt (alias occurrit ïn spedistin daga VII, 37); Luc. XIX, 30 gaggats ïn þo viþravairþon haim δεικτικῶς dictum est, alibi autem adest haim þo viþravairþon vid. b). Item etiam sa haitana . . . hic vocatus Mc. XV, 7, quod personam cognitam exhibet. Nec non et participio pass. consociatur articulus, ut Luc. I, 1 ïnsaht bï þos gafullaveisidons ïn uns vaihtins. Congruenter Luc. XV, 4 fert gaggiþ afar þamma fralusanin scilicet lamba, quia supra fraliusands ainamma lamba legitur.

In posteriori tempore, quo sa articulus evasit, epistolarum interpretes primum eo ita usurpaverunt, ut, praeeunte Graeco, ad substantivum antea expressum non relatus fuerit: Cor. I, VII, 26 man nu þata goþ visan ïn þizos andvairþons þaurftais (διὰ τὴν ἐνεστῶτα ἀνάγκην); VIII, 11 sa unmahteiga ana þeinamma vitubnja broþar; XI, 25 sa stikls so niujo triggva (ἡ καινὴ διαθήκη) ïst; Cor. II, III, 14 anakunnains þizos fairnjons triggvos; VIII, 2 þata diupo unledi (ἡ κατὰ βάθους πτωχεῖα) ïze usmanagnoda du gabein ainfalþeins ïze; Eph. II, 4 guþ gabeigs visands ïk armahairtein ïn þizos managons frijaþvos (διὰ τὴν πολλὴν ἀγήπην), ïn þizaiei frijoda uns (hic vero articulus spectari potest ut sequenti relativo requisitus, vid. § 195 II, 3); III, 10 so managfalþo handugei guþs; III, 19 þo ufarassau mikilon þis kunþjis friaþva; IV, 24 gahamoþ þamma niujin mann; 30 þana veihan ahman guþs; VI, 21 tukeikus sa liuba broþar jah triggva andbahts; item Col. IV, 7, 9 et Col. I, 7 aipafrin þamma liubin gaskalkja; Eph. IV, 22 aflagjaiþ bi frumin usmeta þana fairnjan mannan, þana riurjan bi lustum; Col. III, 9; Col. IV, 15 goleiþ nymfan jah þo ïngardjon ïs aikklesjon (Cor. I, XVI, 19 autem abest articulus); Tim. I, I, 11 vutþus þis audagins guþs; 18 driugais ïn þaim þata godo drauhtivitoþ; Skeir. II, d tvos ganamnida vaihts, jah þata raihtis anasiunjo vato jah þana andaþahtan ahman; Eph. III, 8 vailamerjan þo unfairlaistidon gabein.

b) Adjectivum contra articulum proxime advocat, <a name=1082> cum scilicet substantivo ipsum postponitur, vel ut appositio stat: Mth. V, 29 augo þata taihsvo; VI, 11 hlaif þana sinteinan; VIII, 12 riqis þata hindumisto; Mc. I, 26 ahma sa unhrainja; I, 27; V, 13; IX, 25; Luc. VIII, 29; Mc. I, 27 so laiseino so niujo; IV, 20 airþai þizai godon; V, 7 guþs þis hauhistins; VIII, 38 aggilum þaim veiham; IX, 7 sunus meins sa liuba; Luc. III, 22; IX, 35; XX. 13; X, 30 ïn aiva þamma anavairþin; XI, 2 ïn haim þo viþravairþon; XIV, 58 alh þo handuvaurhton; Luc. III, 22 ahma sa veiha; III, 26; Joan. VII, 39; XIV, 26; Eph. I, 13; Luc. VI, 6 handus ïs so taihsvo; VII, 47 fravaurhteis þos managons; Joan. VI, 13 hlaibam þaim barizeinam; 32 hlaif þana sunjeinan; VII, 37 ïn spedistin daga þamma mikilin dulþais; XV, 1 veinatriu þata sunjeino; Cor. II, I, 6 þreihanda ïn naseinais þizos vaurstveigons; XI, 32 atta sa þiuþeiga; Eph. III, 9 fauragaggi runos þizos gafulginons; Col. IV, 14 leikeis sa liuba.---Mth. VII, 13 vigs sa brigganda; Joan. VI, 14 praufetus sa qimanda; 51 hlaifs sa libanda; XV, 25 vaurd þata gamelido; Mc. IV, 15 vaurd þata ïnsaiano; Luc. II, 15 vaurd þata vaurþano; Mth. XI, 21 mahteis þos vaurþanons; XI, 23; XXVII, 44 þai vaidedjans þai miþushramidans; Mc. VI, 2 so handugeino so gibano; Luc. VI, 15 seimon þana haitunan zeloten; XV, 6 lamb þata fralusano; Joan. VI, 27 þana mat þana fralusanan; Cor. II, I, 8 aglon þo vaurþanon; VIII, 1 anst þo gibanon; Gal. II, 9; Eph. III, 7 bi gibai anstais guþs þizai gibanon mis; Mth. XXV, 41 ïn fon þata aiveino þata manvido; Eph. IV, 22 þamma niujin mann þamma gaskapanin; Col. III, 10. Sed ante adjectivum etiam praetermitti potest articulus, ubi jam substantivo praeponitur: Eph. VI, 13 ïn þamma daga ubilin (ἐν τῇ ἡμέρᾳ τῇ πονηρᾷ).

c) Necnon et articulus ordinario ponitur, ubi adjectiva et participia substantive usurpantur.

aa) Proxime quidem modi de quo 2) a) quaestio fuit: Mth. IX, 27, 28 laistidedun afar ïmma tvai blindans (duo caeci)---qimandin þan ïn garda duatïddjedun ïmma þai blindans (hi caeci); Mth. VIII, 22, 23 berun du ïmma blindan (caecum quemdam)---fairgreipands handu þis blindins (hujus caeci) ustauh ïna; Mc. III, 27 kasa svinþis vilvan, niba faurþis þana svinþan bindiþ; Joan. X, 5 framaþjana ni laistjand, unte ni kunnun þize framaþjane stibna; Luc. XVI, 10 sa in leitilamma untriggva, quia praecedit saei triggvs ïst; 22 varþ þan gasviltan þamma unledin---gasvalt jah sa gabeiga (vid. vs. 19 et 20); Mth. IX, 33 rodida sa dumba (vs. 32 synonymus est mannabauds); Mc. V, 15 gasaiwand þana vodan sitandan (daemoniacum de quo supra fuit mentio); XV, 32 þai miþushramidans ïmma (vs. 27 jah miþ ïmma ushramidedun tvans vaidedjans); Joan. XII, 5, 6 duwe ni fradailiþ ïst þarbam (egenis). þata qaþ ni þeei ïna þize <a name=1083> þarbane (egenorum) kara vesi; Cor. I, I, 19 fraqistja snutrein þize snutrane jah frodein þize frodane uskiusa; et etiam

bb) Quamvis vocabulum non antea nominetur, ad morem graecum et instar: Mth. V, 8 audagai þai hrainjahairtans (οἱ καθαροὶ τῇ καρδίᾳ); 21 hausideduþ þatei qiþan ïst þai mairizam (τοῖς ἀρχαίοις)· ni maurþrjais; 39 ïk qiþa ïzvis ni anstandan allis þamma unseljin (τῷ πονηρῷ); Joan. XVII, 15; Mth. XXV, 46 þai garaihtans (οἱ δίκαιοι) ïn libain aiveinon; Mc. X, 42 þai mikilans (οἱ μεγάλοι) ïze gavaldand ïm; XIII, 17 vai þaim qi þuhaftom; XIV, 61 þu ïs xristus, sa sunus þis þiuþeigins (τοῦ εὐλογητοῦ); Luc. I, 24 kann þuk, was þu ïs sa veiha (ὁ ἅγιος) guþs; IV, 34; VI, 24 vai ïzvis þaim gabeigam; Cor. II, XIII, 12 goljand ïzvis þai veihans (οἱ ἅγιοι) allai; Eph. I, 1; III, 18, etc.; Joan. XI, 39 svistar þis dauþins (τοῦ τεθνηκότος); 44; XII, 1; Luc. I, 49 gatavida mis mikilein sa mahteiga (ὁ δυνατός); Eph. III, 20; Cor. I, V, 10 ni blandaiþ ïzvis þaim faihufrikam jah vilvam; Luc. VI, 35 gods ïst þaim unfagram jah unseljam; Cor. I, VIII, 9 [valdufni ïzvar bistugq] vairþai þaim unmahteigam (τοῖς ἀσθενέσι); 11; IX, 22; IX, 21 varþ þaim vitodalausam (τοῖς ἀνόμοις) sve vitodalaus; item X, 33 ni sokja þatei mis bruk sijai ak þatei þaim managam (τοῖς πολλοῖς); 17; V, 13 usnimiþ þana ubilan; Gal. II, 10 þize unledane gamunan; Joan. XIII, 29; Gal. IV, 27 managa barna þizos auþjons (τῆς ἐρήμου); VI, 1 jus þai ahmeinans gaþvastjaiþ þana svaleikana; Neh. VI, 17 managai vesun þize reikjane (ἐντιμῶν) ïudaie, þaiei sandidedun aipistulans; Skeir. V, a þize anavair þane airzein; Mth. XI, 11 sa minniza ïn þiudangardjai himine maiza ïmma ïst. Pariter in neutro: Mth. V, 37 þata managizo (τὸ περισσόν) þaim us þamma ubilin (τοῦ πονηροῦ) ïst; Luc. III, 5 vairþiþ þata vraiqo (τὰ σκολιά) du raihtamma; XVI, 11 þata sunjeino was ïzvis galaubeiþ; 12 in þamma framaþjin triggvai; 15 þata hauho in mannam; XVIII, 27 þata unmahteigo (τὰ ἀδύνατα); Rom. VIII, 3; IX, 22 þata mahteigo (τὸ δυνατόν); Joan. XVI, 13 þata anavairþo (τὰ ἐρχόμενα) gateihiþ ïzvis; Col. II, 17; Rom. VII, 13 þata þiuþeigo varþ mis dauþus? IX, 25 haita, þo unliubona liubona <a name=t6300><a href=#n6300>[6300]</a>; Cor. I, XIV, 25 þo analaugnjona hairtins ïs svikunþa vairþand; XV, 53 skuld (ita enim loco skula legendum est) ïst þata riurjo gahamon unriurein jah þata divano gahamon undivanein; Cor. II, III, 10 þata vulþago; V, 17 þo alþjona; XIII, 7 þata godo; Gal. VI, 9; Gal. II, 7 þata viþravairþo; V, 21 þata galeiko; Eph. VI, 12 þo ahmeirona.

<a name=1084> cc) Participium activi: Rom. VIII, 37 jiukam þairh þana frijondan (eum, qui amat, amans) uns; IX, 20 ïbai qiþiþ gadikis du þamma digandin (ad hunc fingentem) wa mik gatavides sva? Eph. I, 23 fullo þis alla ïn allaim usfulljandins; Mth. VII, 14 favai sind þai bigitandans vig; XXVII, 54 hundafaþs jah þai miþ ïmma vitandans ïesua ohtedun; Mc. X, 23 agluba þai faihu gahabandans ïn þiudangardja guþs galeiþand; Rom. VIII, 4 garaihtei vitodis usfulljada ïn uns þaim ni bi leika gaggandam; X, 15 skaunjai fotjus þize spillondane gavairþi, þize spillondane þiuþ; XII, 14 þiuþjaiþ þans vrikandans ïzvis. Sic participium praesens consonanticam formam in omnibus casibus induit, excepto tantum nominativo sing., qui vocalicam assumit: Mth. VII, 21 ïnngaleiþiþ ïn þiudangardja himine sa taujands viljan guþs; X, 40 sa andnimands ïzvis andnimiþ mik; Mc. IV, 3 urrann sa saiands saian fraiva; XIV, 42 sa levjands mik atnewida; Luc. III, 11; VI, 49; Joan. VIII, 47; Rom. IX, 33; XI, 26; XII, 8; XIII, 2; XIV, 3; XV, 12; Cor. I, VII, 15; Cor. II, IV, 14; IX, 10; X, 17; Gal. V, 10; Thess. I, III, 5. Consonantice ponitur tantum sa qimanda Mc. XI, 9; Luc. VII, 19, 20; XIX, 38; Joan. XII, 13; Cor. II, XI, 4, consequenter etiam Joan. III, 31 (Skeir. IV, b) pro sa ïupaþro qimands legi potuit qimanda, quod sine dubio cum sa gagganda Mth. III, 11 (Skeir. III, d) et etiam sa ïnngaggands Joan. X, 2 occurrit. Femininum econtra semper habet consonanticam formam, quae hic in ei desinit: Luc. I, 45 so galaubjandei; Gal. IV, 27 so ni fitandei.

dd) Participium passivi: Joan. VI, 51 so qumana; Cor. II, VII, 12 melida ni ïn þis anamahtjandins, ni ïn þis anamahtidins; Mc. IV, 16, 18 þai saianans; XIII, 27 þans gavalidans; Luc VI, 18 þai anahabaidans; VII, 10 þai ïnsandidans; Cor. I, VII, 8 þaim unqenidam; Col. IV, 10 sa miþfrahunþana; Philem. 23. In neutro: Mc. VII, 18 þata utaþro ïnngaggando ïn mannan ni mag ïna gamainjan; VII, 20 þata us mann usgaggando gamaineiþ mannan; Luc. VIII, 14 þata ïn þaurnuns gadriusando; Tim. I, V, 15 svikunþa sind þo aljaleikos sik habandona; Mth. VIII, 17 ei usfullnodedi þata gamelido þairh esaïan; XXVII, 9 usfullnoda þata qiþano þairh ïairaimian; Luc. I, 45 ustauhts þize rodidane; Mc. V, 14 þata vaurþano; Mth. XXVII, 54 þo vaurþanona; Luc. XVII, 10 þo anabudanona; Joan. XII, 6 þata ïnnvaurpano; Cor. II, IV, 18 þo gasaiwanona. Alia participiorum exempla vid. Gloss. V. þata 3) b).

«Annotatio 6.---Quod hic etiam vocalica forma quandoque adhibeatur, ex falsis lectionibus crediderunt, nempe Luc. XX, 13 sunu meinana þana liubana; Cor. I, XV, 47 sa frums manna; Mc. V, 13 <a name=1085> ahmans þai unhrainjai. Hae autem formae emendatae in liuban (juxta rectiorem vocabuli partitionem), fruma (juxta codicis lectionem) et unhrainjans (etiam juxta codicem) nunc ab omnibus receptae sunt, excepto solo Graff, qui de ultima emendatione se persuasum esse non voluit, alium corrigendi modum conjiciens Sprachsch. V, 36. Legitur insuper Rom. XI, 24 þis vilþeis alevabagmis, quod non equidem emendaretur, forte mutatum in vilþeins, cum vera forma esset vilþjins; insuper Skeir. I, c þata gadob (cujus forma consonantica exstitisse non videtur) et Rom. X, 11 qiþiþ auk þata gameliþ (cujus loco þata gamelido difficile scriberetur).

«Annotatio 7.---Quamvis Gothus neutro plur. adjectivorum et participiorum ad designanda abstracta adhibito morem graecum imitari videatur: Cor. II, VIII, 21 garedandans goda (καλά); V, 17 þo alþjona (τὰ ἀρχαῖα, haec vetusta) usliþun, sai vaurþun niuja alla (τὰ πάντα, omnia); item alla et þo alla vid. § 205 V, 1; Cor. II, IV, 18 ni fairveitjands þisei gasaiwanane ak þizei ungasaiwanane, unte þo gasaiwanona riurja sind ïþ þo ungasaiwanona aiveina (τὰ βλεπόμενα---τὰ μὴ βλεπόμενα, visibilia---invisibilia); singularem tamen casum etiam usurpat, more germanico: Gal. V, 21 vaurstva leikis sind horinassus, kalkinassus------jah þata galeiko þaim (germ. das Gleiche gr. τὰ ὅμοια, similia); Luc. XVII, 25 skal manag (germ. Viel, gr. πολλά, multa) gaþulan; Mc. IV, 34 sundro siponjam seinaim andband allata (germ. Alles gr. πάντα, omnia); XIII, 23; Luc. II, 39; Cor. II, VII, 14; Mc. VII, 8 daupeinins aurkje jah stikle jah anþar galeik svaleikata manag (gr. ἄλλα παρόμοια τοιαῦτα πολλά) taujiþ; Luc. VI, 30 af þamma nimandin þein (τὰ σά) ni lausei; Mc. VII, 15 þata utgaggando (ἐκπορευόμενα) us mann þata ïst þata gamainjando (τὰ κοινοῦντα) mannan.»

§ 197. I. COMPARATIVUS. 1) Comparativus formam consonanticam semper induit, vid. § 196 II, 1) b).

2) Loco comparativi mais, magis, cum positivo haud infrequenter usurpatur: Mc. IX, 42 goþ ïst ïmma mais (καλὸν---μᾶλλον); Skeir. I, c gadob vas mais þans ufhausjandans diabulau gaqissans vairþan nasjandis laiseinai; coll. Gal. IV, 12 managa barna þizos auþjons mais þau þizos aigandeins aban.

«Annotatio 1.---Imo etiam mais corroborativum comparativo ipso conjungitur: Mth. VI, 26 niu jus mais vulþrizans <a name=t6301><a href=#n6301>[6301]</a> sijuþ (μᾶλλον διαφέρετε) þaim? Cor. II, VIII, 22 broþar gakausidedum filaus mais usdaudozan (simpliciter πολὺ σπουδαιότερον); Phil. I, 23 lustu haba miþ xristau visan, und filu mais batizo (μᾶλλον κρεῖσσον) ïst. E contrario dicitur Mc. V, 26 ni vaihtai botida mais vairs habaida non quoquam sanata, sed potius pejus habens. Caeterum Ulfilas pleonasmo paululum abhorret, quippe qui Mth. V, 20 περισσεύει ἡ δικαιοσύνη ὑμῶν πλεῖον τῶν γραμματέων per managizo vairþiþ garaihteins ïzvaraizos þau þize bokarje convertat.»

<a name=1086> 3) Determinationes comparativae sunt filu, filaus, und filu multum, wan, wan filu, und wan filu quantum, þamma tantum, þe adeo: Mc. X, 49 ïs filu (πολλῶ) mais hropida; Cor. I, XII, 22 ïggqara ni þarf ak mais filu þoei þugkjand liþive leikis lasivostai visan; Skeir. VII, d; Luc. XVIII, 39 ïs und filu mais hropida; Cor. II, III, 9; Phil. I, 23; Cor. II, VII, 13 ana gaþrafsteinai unsarai filaus mais faginodedum; VIII, 22; Skeir. III, d ïst daupeins ïohannes ana midumai tvaddje ligandei, ufarþeihandei raihtis vitodis hrainein ïþ minnizei filaus aivaggeljons daupeinai; V, c; VII, c; Rom. XI, 12 wan mais fullo ïze? Tim. II, I, 18 wan filu mais ïn aifaison andbahtida mis, vaila þu kant; Rom. XI, 24; Mth. X, 25 jabai garda valdand baiailzaibul haihaitun, und wan filu mais þans ïnnakundans ïs? Mc. VII, 36 wan filu ïs ïm anabauþ, mais þamma eis meridedun; Skeir. IV, d þauhjabai us himina ana airþai ïn manne garehsnais qam, akei ni þe haldis airþeins vas nih us air þai rodjands.

4) Quam post comparativum dicitur þau vel dativo comparati nominis exprimitur, vid. infra § 250. Plus quam (ὑπέρ, παρά) praepositione ufar cum accusativo vertitur: Mth. X, 37 saei frijoþ attan aiþþau aiþein ufar mik (super me, id est, plus quam me) nist meina vairþs; alia exempla vid. Gloss. h. v. Hanc tamen exprimendi rationem exemplari propriam Gothus quandoque praetermittit, dativum sibi consuetum usurpans: Luc. XVI, 8 þai sunjos þis aivis frodozans sunum liuhadis sind prudentiores filiis (φρονιμότεροι ὑπὲρ τοὺς υἱούς).

«Annotatio 2.---Comparativo autem absolute posito, vel sententia altera cum quam ex contextu supplenda est, vel adhibitis quibusdam determinativis vocabulis, ut solito, aequo, forsan et similibus, convertendum: Phil. II, 28 sniumundos (σπουδαιοτέρως, festinantius solito, aequo) ïnsandida aipafraudeitu ei gasaiwandans ïna aftra faginoþ jah ïk hlasoza (ἀλυπότερος, hilarior forsan) sijau. Sed saepe Gothus in eo casu positivum pro graeco comparativo adhibet: Tim. II, I, 18 vaila þu kant, bene tu scis, gr. βέλτιον magis (quam ut tibi dicere opus habeam); τάχιον citius Joan. XIII, 27; Tim. I, III, 14 per sprauto subito, cito. Graecum autem imitatur, cum scilicet post positivum praegnante significatione gaudentem ἤ ponitur: Mc. IX, 43 goþ (καλὸν loco βέλτιον) þus ïst haufamma ïn libain galeiþan þau tvos handuns habandin galeiþan ïn gaiainnan.»

II. SUPERLATIVUS. 1) Superlativus vocalicam simul et consonanticam formam induit, quae eodem modo hic inter se discrepant atque in positivo, qua de re vid. § 196.

2) Jam vero Gothus comparativum et superlativum accuratius strictiusque Graeco distinguit, hinc saepe comparativum pro graeco superlativo et vice versa usurpat; huc ergo veniunt praeter comparativa fruma et aftuma § 196, II, 1) b) laudata, et sequentia: <a name=1087> Mth. XXVII, 64 ïst so speidizei (posterior, gr. ἡ ἐσχάτη) airziþa vairsizei þizai frumein; Mc. IX, 34 du sis misso andrunnun, warjis maists (maximus, gr. μείζων) vesi; Luc. IX, 46; Mc. IV, 31, 32 kaurno sipavis minnist allaize fraive (minimum inter semina, gr. μικρότερον, minus quam omnia semina) ist, jah þan saiada, urrinniþ jah vairþiþ allaize grase maist (μείζων); Luc. IX, 48 sa minnista (μικροτερος) visands ïn allaim sa vairþiþ mikils; Mth. VIII, 12 usvairpanda ïn riqis þata hindumisto (ἐξώτερον); Cor. I, XV, 19 jabai ïn þizai libainai ainai ïn xristau venjandans sijum, armostai (miserrimi, gr. ἐλεεινότεροι) sium allaize manne; Luc. XX, 32 spedista (ultima, gr. ὕστερον) allaize gadauþnoda jah so qens; Tim. I, IV, 1 ahma svikunþaba qiþiþ þatei ïn spedistaim (ὑστέροις) dagam afstandand sumai. In his omnibus locis usque ad Mc. IV, 32, etiam Lutherus superlativo usus est.

«Annotatio 1.---Superlativus adhibito filu circumscribitur: Cor. II, XII, 9 filu gabaurjaba (ἥδιστα) nu mais wopa ïn siukeim meinaim.

«Annotatio 2.---Non semel in locum superlativi positivus inducitur: Luc. XVI, 10 saei triggvs ïst ïn leitilamma (ἐλαχίστῳ), jah ïn managamma triggvs ïst, probabiliter ut sermo concisior evadat, item etiam XIX, 17.»

3. NUMERALE.

§ 198. I. Vocabula quantitatem numericam in genere designantia, ut: manags multum, leitils, favs parum, halbs dimidium, alls totum, adjectiva sunt et ut adjectiva tractanda, vid. § 196. Substantiva autem, quae certum objectorum numerum significant, ut: duodecim (gall. une douzaine, germ. dutzend), sexaginta (gall. une soixantaine, germ. schock), etc., in nostris fragmentis nusquam occurrunt, excepto tevi, quinquaginta (gall. une cinquantaine), vid. ad Cor. I, XV, 6.

II. CARDINALIA. 1) De ipsorum flexibilitate vid. § 104.

2) Cardinalia notis numeralibus saepissime exprimuntur, vid. § 14; saepe etiam vocabula et signa numerica commiscentur.

3) Jam vero vocabula et signa numerum complexum compositura, ita sunt inter se ordinata, ut major numerus incipiat, sequente minori; decadibus insuper et unitatibus, et in genere duobus posterioribus numeris, nec non et ubi centuriae et decades conjunguntur, jah interponitur, eadem copula pro numeralibus notis, praecipue pro majoribus, minime necessaria. Novem (et forte etiam octo) cum decade per decadem proxime superiorem, uno vel duobus subtractis exprimitur (ainamma vel tvaim vans): Esdr. II, 9, 10 sunjus zaxxaiaus ·w· j· sunive banauïs ·x· m· b·; II, 36 niunhunda ·u· g·; Neh. VI, 15 ·n· dage jah ·b·; Luc. II, 37 ahtautehund jah fidvor.; XV, 4 niuntehund jah niun; Esdr. II, 16 niuntehund jah ·h·; Neh. V, 17 ·r· jah ·n·; Esdr. <a name=1088> II, 12 þusundi ·w· u· q·; 37 þusundi ·n· b·; 39 þusundi ·g·; 15 tva tusundja ·j· q·; Mc. V, 13 tvos þusundjos <a name=t6302><a href=#n6302>[6302]</a>; Esdr, II, 35 ·g· þusundjos ·k· l·; Joan. VI, 10 fimf þusundjos; Cor. II, XI, 24 fram ïudaium fidvortiguns ainamma vanans (id est 40---1 = 39) nam.

«Annotatio 1.---Insolens est Gothis hic locus recentem germanicam linguam sapiens Neh. VI, 15 ·e· jah ·k· et Gal. II, 1 cod. B (quatuordicem), cujus loco cod. A Cor. II, XII, 2 rectius habet.»

4) Caeterum numeralia vocabula substantivo sive praeponuntur sive postmittuntur: Mth. VI, 24 ni manna mag tvaim fraujam skalkinon; Luc. IX, 31 vairos tvai miþrodidedun ïmma.

5) Cardinalia autem vel usurpantur a) Adjective, ut Mth. VIII, 19 ains bokareis; Mc. VI, 9 ni vasjaiþ tvaim paidom; XXVII, 63 afar þrins dagans urreisa; Joan. XI, 17 juþan fidvor dagans habaida ïn hlaiva; Luc. VIII, 2 usiddjedun unhulþons sibun; XVII, 12 taihun þrutsfillai mans; Mc. VIII, 9 vesun sve fidvor þusundjos, etc.; vel habent

b) Genitivum partitivum post se: Luc. V, 17 varþ ïn ainamma dage; Mth. V, 19; Mc. VIII, 28 etc.; Mc. XI, 1 ïnsandida tvans siponje; Joan. VI, 19 farjan sve spaurde ·k· jah ·e·; Mth. XXVII, 3 þrinstiguns silubrinaize; skeir. VII, d ïn auþidai ·m· jere attans fodida; Joan. VIII, 57 fimftiguns jere nauh ni habais; Luc. XV, 4 taihuntehund lambe; Joan. VI, 7 tvaimhundam skatte hlaibos ni ganohai sind; Luc. VII, 41 ains skulda skatte fimfhunda; IX, 14 vesun sve fimf þusundjos vaire; XIV, 31 miþ taihun þusundjom---miþ tvaimtigum þusundjo.

III ORDINALIA. 1) Consonantice semper occurrunt vid. § 196, II, 1) c).

2) Apud Nehemiam etiam notis numeralibus scribuntur: V, 14 fram jera ·k· und jer ·l·; VI, 15 ustauhana varþ so baurgsvaddjus ·e· jah ·k· daga menoþs ailulis.

«Annotatio 2.---De duobus prioribus numeris hoc est animadvertendum:

«a) Quod forma ainaha, fem. ainoho ab ains derivata, germanico einig, einzig, lat. unico respondeat, et consonantice semper flectaitur: sunus ainaha (filius uni-Luc. VII, 12; IX, 38 et dauhtar ainoho VIII, 42.

«b) Unus, εἷς, ubi non sub respectu numerali occurrit, sed tantummodo identitatem duorum in uno indicat, gothice dicitur sama (idem): Mc. X, 8 sijaina þo tva du leika samin (sint haec duo ad corpus idem); Luc. XVII, 34 þizainaht tvai vairþand ana ligra samin; Eph. II, 14 gatavida þo ba du samin. Hinc etiam Eph. VI, 9 ïm jah ïzvis sama frauja ïst, ubi Graecus ὁ κύριος cum articulo habet.

«c) Ad duo referuntur etiam ambo, pro quibus Gothi duplicem habent formam, bai scilicet et bajoþs, quae eodem modo inter se discrepant atque latine uterque et utrique, nempe bai ponitur ubi quaestio est de duobus tantum objectis, quae ut quodammodo inter se <a name=1089> conjuncta, nec non in unum condunata habentur vel cogitantur, bajoþs vero, ubi de objectis diversi generis vel duabus partibus agitur. Quod discrimen Gothus stricte servat, licet in graeco textu ἀμφότεροι pro utroque casu inveniat: Luc. I, 6 vesun garaihta ba, scilicet Zacharias et Elisabeth; item vs. 7; V, 7 gafullidedun ba þo skipa utraque navis; VI, 39 ibai mag blinds blindana tiuhan. niu bai in dal gadriusand; VII, 41 ains skulda skatte fimfhunda, ïþ anþar fimftiguns. 42 ni habandam þan, waþro usgebeina, baim fragaf utrique, id est, ambobus debitoribus per oppositionem ad creditorem; Eph. II, 14 gatavida þo ba du samin; 16 gafriþoda þans bans ïn ainamma leika guþa. E contrario Mth. IX, 17 et Luc. V, 38 giutand vein juggata ïn balgins niujans jah bajoþum (vinum scilicet et utres) gabairgada; Eph. II, 17, 18 gavairþi ïzvis juzei fairra jah gavairþi þaim ïzei newa unte þairh ïna habam atgagg bajoþs (nempe vos et nos ex diversa parte) du attin; Skeir, II, d tvos ganamnida vaihts svesa bajoþum (nimirum corpus et anima) du daupeinais garehsnai; III, a bajoþum (scilicet Joannes et Christus, qui sub respectu baptismatis hic opponuntur) daupjandam jah ainwaþarammeh seina anafilhandam daupein miþ sis misso sik adrunnun sumai.

«d) Quoad usum vocabulorum ains et anþar in sententiis coordinatis (ains---anþar, anþar---anþar, etc.; unus---alter, etc.) vid. ubi de sententia composita tractatur.»

IV. DISTRIBUTIVA. Si tveihnai duo (ἀνὰ δύο) excipias, distributiva gothice non occurrunt, sed per wazuh et warjizuh quisque, et bi (κατά) circumscribuntur: Luc. IX, 3 ni vaiht nimaiþ ïn vig, nih tveihnos (ἀνὰ δύο) paidos; Mc. VII, 31 qam at marein galeilaie miþ tveihnaim markom (ἀνὰ μέσον τῶν ὁρίων); Mc. VI, 7 dugann ïesus þans tvalif ïnsandjan tvans wanzuh (ἀνὰ δύο); Luc. X, 1, IX, 14 gavaurkeiþ ïm anakumbjan kubituns ana warjanoh fimftiguns (in quemque quinquaginta, gall. cinquante par cinquante, ἀνὰ πεντήκοντα), coll. Mth. XXVII, 15; Mc. XV, 6; Cor. I, XIV, 27 jaþþe razdai was rodjai, bi tvans aiþþau maist þrins (κατὰ δύο, secundum duos aut maxime tres). Singuli (καθ᾽ εἷς) dicitur ainwarjizuh Rom. XII, 5.

V. MULTIPLICATIVA et PROPORTIONALIA ainfalþs simplex, fidurfalþs quadruplex, taihuntaihundfalþs centuplex, managfalþs multiplex, etc., ut adjectiva spectanda sunt.

VI. ITERATIVA semel, bis, etc., quae in aliis sermonibus adverbiis exprimuntur, gothice redduntur eo modo: una vice, duabus vicibus, etc.: Cor. II, XI, 24, 25 fram ïudaium fimf sinþam (πεντάκις) nam, þrim sinþam (τρίς) vandum usbluggvans vas, ainamma sinþa (ἅπαξ) stainiþs vas; Mc. XIV, 72 anþaramma sinþa (ἐκ δευτέρου) hana vopida. jah gamunda paitrus þata vaurd sve qaþ ïmma ïesus, þatei faurþize hana hrukjai tvaim sinþam (δίς), ïnviais mik þrim sinþam; Luc. XVII, 4 jabai sibun sinþam (ἐπτάκις) ana dag fravaurkjai du þus jah <a name=1090> sibun sinþam ana dag gavandjai sik. Alia exempla vid. Gloss. v. sinþ.

Cum ordinalibus prima, secunda, tertia vice neutrum in accusativo ponitur: Cor. II, XII, 14 sai þridjo þata (τρίτον) manvus ïm qiman. Coll. frumist (πρῶτον) primum et þata anþar (τὸ λοιπόν) caeterum.

4. PRONOMEN.

A. PRONOMEN PERSONALE.

§ 199. 1) Pronomina personalia sunt: pro prima persona ïk ego, veis nos; pro secunda þu tu, jus vos; pro tertia, quae diversi generis est, is is, si ea, plur. eis ii; sa hic, so haec, plur. þai hi, et pronomen reflexivum sik se.

«Annotatio 1.---Is idem est atque graecum αὐτὸς, ὁ (gall, il), sed adjective sumi non potest pro: hic, ille; sa autem aequivalet graec. αὐτὸς et οὗτος et consequenter est etiam adjectivum; de horum pronominum discrimine vid. § 202, I.»

2) Cum pronomen personale subjectum est, peculiariter non exprimitur, quia jam in terminatione verbi implicite continetur. Verum tamen explicite adest

a) Pronomen primae et secundae personae, cum scilicet quaedam emphasis in eo jacet, cum praesertim ad aliud opponitur: Joan. VI, 20 ohtedun sis, þaruh qaþ ïesus: ïk ïm, ni ogeiþ ïzvis; Luc. X, 24 managai praufeteis jah þiudanos vildedun saiwan, þatei jus saiwiþ; Joan. XV, 3 jus (non opus habetis ut mundemini, nam) hrainjai sijuþ; Cor. II, V, 21 xristus faur uns gatavida fravaurht, ei veis vaurþeima garaihtei guþs; I, 23 aþþan ïk veitvod guþ anahaita ana meinai saivalai; Luc., I, 18 ïk ïm sineigs jah qens meina framaldrozei in dagam seinaim; Mth. III, 11 aþþan ïk in vatin ïzvis daupja, ïþ sa afar mis gagganda svinþoza mis ïst; V, 21, 22 hausideduþ þatei qiþan ïst þaim airizam ni· maurþjais. aþþan ïk qiþa ïzvis---VI, 12 aflet uns þatei skulans sijaima, svasve jah veis afletam þaim skulam unsaraim; item, praecedente jah, X, 32, 33; Cor. II, I, 6; Joan. VIII, 15 jus bi leika stojiþ, ïþ ïk ni stoja ainnohun: 21 þadei ïk gagga, jus ni maguþ qiman; 23 jus us þaim dalaþro sijuþ, ïþ ïk us þaim ïupaþro ïm; Cor. II, XIII, 9 faginom, þan veis siukam, ïþ jus svinþai sijuþ; Cor. I, V, 12 niu þans ïnna jus stojiþ, ïþ þans uta guþ stojiþ; VII, 12 þaim anþaraim ïk qiþa, ni frauja; Rom. XI, 18 ni þu þo vaurts bairis ak so vaurts bairiþ þuk; Gal. II, 10 nu ni þanaseiþs ïk, ïþ libaiþ in mis xristus. In his et pluribus aliis casibus personale pronomen Gothus adhibet, praeeunte Graeco, cujus etiam exemplum sequitur et in sequentibus: Cor. II, I, 4 ei mageima veis gaþrafstjan (εἰς τὸ δύνασθαι ἡμᾶς παρακαλεῖν); Eph. I, 4, 12, 18; IV, 22. Rarius autem pronomen absolute usurpatur, ut Mth. V, 17 ni hugjaiþ ei ïk qemjau, quod aliunde non requiritur, cum X, 34 legitur simpliciter, praetermisso pronomine, ni agjaiþ þatei qemjau. Econtrario Gothus frequenter inducit

b) Pronomen tertiae personae, ubi Graecus eo non <a name=1091> utitur: Mth. XI, 23 jabai ïn saudaumjam vaurþeina mahteis þos vaurþanons in ïzvis, aiþþau eis veseina (ἔ μειναν) und hina dag; Mc. XV, 44 peilatus sildaleikida, ei ïs juþan gasvalt (τέθνηκε); Cor. I, XVI, 12 ïna bad, ei ïs qemi (ἔλθῃ) at ïzvis, saepe imprimis apud Lucam (I, 63; VII, 15; XIV, 14; XVIII, 38) et Joannem (VI, 21; IX, 8, 12, 18; XI, 13; XIV, 17; XVIII, 28, 40); XVIII, 38 pronomen etiam adest, ubi subjectum tamen subsequitur: ïþ eis qeþun du ïmma ïudaieis, vid. ad h. 1.

«Annotatio 2.---Post constructionem participialem, quae a verbo pendet (et consequenter non est absoluta) et initio sententiae ante verbum ponitur, pronomen, equidem tum redundans, sed praeeunte Graeco, in objectali casu flexum repetitur; Eph. II, 5 visandans uns dauþans fravaurhtim miþgaqivida uns xristau; Mth. XXVI, 71 usgaggandan ïna ïn daur gasaw ïna anþara þivi; Mc. V, 18 ïnngaggandan ïna ïn skip baþ ïna saei vas vods; IX, 28 galeiþandan ïna ïn gard siponjos ïs frehun ïna; Mc. IX, 9 dalaþ atgaggandam ïm af fairgunja anabaud ïm; Mth. VIII, 5 ïnnutgaggandinïmma ïn kafarnaum duatïddja ïmma hundafaþs; 23 innatgaggandin ïmma ïn skip afarïddjedun ïmma siponjos ïs; 28; Mc. V, 2; Luc. VI, 29; XVII, 12; Joan. VIII, 30; XII, 37. Deficit tamen prius pronomen in constructione participiali, et verbo tantum postponitur apud Mth. IX, 28 qimandin ïn garda duatïddjedun ïmma þai blindans. Magis autem absoluta videtur participialis constructio, ubi verbum construitur cum praepositione, quae repetito pronomini praeponitur: Mth. IX, 27 warbondin ïesua jainþro laistidedun afar ïmma tvai blindans abeunte Jesu illinc, secuti sunt post eum duo caeci; VIII, 1 dalaþ atgaggandin ïmma af fairgunja laistidedun afar ïmma iumjons managos; XXVII, 19 sitandin ïmma ana stauastola insandida du ïmma qens; Mc. V, 21; XI, 27; Luc. VII, 6; Skeir. IV, a; alias autem praepositio etiam ante constructionem participialem stare debet, ut Luc. XIX, 26 af þamma unhabandin jah þatei habaiþ afnimada af ïmma. Item etiam post relativum: Mc. IV, 25 þiswammeh saei habaiþ, gibada ïmma. Coll. § 202 annot. 4.

«Annotatio 3.---Quando post impersonalia graeca pronomen in sententia subordinata sequitur, Gothus, ubi pro impersonali personale verbum usurpat, hoc pronomen personale praetermittit. Quod pariter facit, cum ad circumscribendam infinitivam sententiam verbo finito loco infinitivi utitur: Luc. XVII, 15 skal (gall. il doit, germ. er muss, gr. δεῖ αὐτὸν oportet eum) manag gaþulan; XIX, 11 bi þatei newa ïairusalem vas (διὰ τὸ---αὐτὸν εἶναι); 15 biþe atvandida sik (ἐν τῷ ἐπανελτεῖν αὐτόν); Joan. XII, 18 hausidedun ei gatavidedi (acc. cum inf. αὐτὸν πεποιηκέναι) þo taikn; Eph. IV, 17 veitvodja ïn fraujin ei þanaseiþs ni gaggaiþ (acc. cum inf. ὑμᾶς περιπατεῖν); Cor. II, VIII, 6 svaei bedeima (εἰς τὸ παρακαλέσαι ἡμᾶς) teitaun. Raro autem pronomen postponitur: Luc. XVIII, 35 miþþanei newa vas ïs ïaireikon; <a name=1092> attamen interpres epistolae ad Ephesios saepe hoc eo modo habet: Eph. I, 12 ei sïjaima veis (εἰς τὸ εἷναι ἡμᾶς) du hazeinai; 18; IV, 22; I, 4 vero cod. A pronomen veis more linguae consueto praetermittitur.

«Annotatio 4.---Loco pronominis tertiae personae substantivum (cujus sedem tenet) repetitur: Cor. I, VII, 12 jabai was broþar qen aigi ungalaubjandein jah so gavilja ïst bauan miþ ïmma, ni afletai þo qen (hanc mulierem, gr. omn. αὐτήν); item VI, 13 ni afletai þana aban (hunc virum, gr. αὐτόν), ubi forsan interpres cum codicibus τὸν ἄνδρα legit, ita ut parallelismi causa etiam praecedenter þo qen pro ïja posuerit.»

3) Pronomen secundae personae ante allocutionem vel etiam in appositione allocutionis ponitur: Luc. IV, 23 pu leiki (ἰατρέ) hailei þuk silban; Cor. I, VII, 16 wa nu kannt, þu qinon (γύναι); Eph. V, 25 jus vairos (οἱ ἄνδρες) frijoþ qenins ïzvaros; VI, 9 jus fraujans (οἱ κύριοι) þata samo taujaiþ (punctione nostrae interpretationis paululum mutata legendum est: et vos domini); Col. III, 18 jus qinons (αἱ γυναῖκες) ufhausjaiþ vairam ïzvaraim; 21; IV, 1; Gal. IV, 21 giþiþ mis jus uf vitoda viljandans visan (οἱ---θέλοντες) þata vitoþ niu hauseiþ; Mth. XXV, 41 gaggaiþ fairra mis jus fraqiþanans (οἱ κατηραμένοι); Luc. VI, 25 vai ïzvis jus sadans nu (οἱ ἐμπεπλησμένοι).---Mc. IX, 25 þu ahma þu unrodjands (τὸ πνεῦμα τὸ ἄλαλον) ïk þus anabiuda usgagg; Luc. X, 15 jah þu kafarnaum þu und himin ushauhido (καὶ σὺ Κ. ἡ ἕος οὐρανοῦ ὑψωθεῖσα) gadrausjaza; Mth. VI, 9 atta unsar þu ïn himinam (ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς).

«Annotatio 5.---Nec non et pronomen primae personae pari modo in appositione ponitur loco articuli: Phil. III, 3 veis sijum bimait veis ahmin guþa skalkinondans (οἱ---λατρεύοντες).»

4) Pronomen tertiae personae ïs et reflexivum in objecto sequenti modo discrepant:

a) Reflexivum refertur ad subjectum sententiae, ïs autem ad objectum vel ad aliquid extra sententiam nominatum: Mth. VI, 29 nih saulaumon gavasida sik sve ains þize blomane; VIII, 32 run gavaurhtedun sis alla so hairda; XXVII, 53 qinos laistidedun afar ïesua andbahtjandeins ïmma; VI, 8 vait atta ïzvar þizei jus þaurbuþ, faur þizei jus bidjaiþ ïna; XXVII, 43 trauaida du guþa, lausjaidau (scilicet Deum) zu ïna; VIII, 2 manna þrutsfill habands ïnvait ïna (nempe Jesum); VII, 24 saei hauseiþ vaurda meina jah taujïþ þo, galeiko ïn a vaira frodamma; V, 39 jabai was þuk stautai bi taihsvon þeina kinnu, vandei ïmma jah þo anþara; Mc. II, 19 qaþ ïm ïesus ïbai magun sunjus bruþfadis, und þatei miþ ïm ïst bruþfaþs, fastan, sva lagga veila sve miþ sis haband bruþfad, aþþan atgaggand dagos, þan afnimada af ïm sa bruþfaþs; Joan. XIII, 32 guþ hauheiþ ïna (filium) ïn sis jah sunus hauhida ïna (Deum).

Idem etiam se habet participium in casibus obliquis positum cum articulo; non equidem quasi solveretur in: cum eo qui, objecto evadente subjecto, <a name=1093> sed ut simplex objectum, sik ad subjectum sententiae relato. Mc. II, 26 daveid hlaibans faurlageinais matida jah gaf þaim miþ sis (scilicet Davide) visandam; Luc. VI, 4; 32 jah þai fravaurhtans frijond þans frijondans sik (non equidem hos amantes seipsos, sed amantes peccatores, qui subjectum efformant); VII, 9 ïesus du þizai afarlaistjandein sis managein qaþ; XIV, 12 qaþ þamma haitandin sik; Mc. V, 30; Luc. XIV, 31; XVIII, 7; Joan. VII, 18; VIII, 31; XIII, 16; Rom. X, 12. Hinc etiam Mth. XXVI, 75 gamunda paitrus vaurdis qiþanis du sis (verbi sibi [Petro] dicti). Cum autem sik cum verbo reflexivum format, ad objectum etiam refertur: Mc. XIV, 67 þivi gasaw paitru varmjandan sik; Tit. I, 14 ni atsaiwandans judaiviskaize spilli jah anabusne manne afvandjandane sis sunja.

b) Idem dicendum est de accusativo cum inf., sive ad subjectum simile referatur: Joan. VII, 4 ni manna ïn analaugnein wa taujiþ jah sokeiþ sik uskunþana visan; Phil. II, 6 xristus ïn guþaskaunein visands ni vulva rahnida visan sïk galeiko guþa; Skeir, VIII, a ni uslaubida faur mel sik gahaban; Luc. VI, 18 qemun hausjan ïmma jah hailjan sik sauhte seinaizo; sive ad diversum subjectum: Mc. III, 14 ïesus gavaurhta tvalif du visan miþ sis (ut secum essent); V, 37 ïesus ni fralailot ainnohun ïze miþ sis afargaggan; Luc. VIII, 37 bedun ïna allai gaujans galeiþan fairra sis; XIX, 27 fijands meinai ni vildedun mik þiudanon ufar sis; III, 7 qaþ du þaim atgaggandeim manageim daupjan fram sis (ut ab eo baptizarentur).

c) In subordinata sententia sik ad subjectum hujus sententiae refertur: Mc. II, 8 ufkunnands ïesus ahmin seinamma, þatei sva þai mitodedun sis, qaþ þu ïm; in sententiis praesertim, quae propositum, consilium exhibent: Luc. IX, 12 fralet þo managein, ei galeiþandans ïn þos bisunjane haimos bugjaina sis matins; Joan. XVII, 13 nu du þus gagga jah þata rodja ïn manasedai, ei habaina fahed meina usfullida ïn sis; Cor. II, V, 15 xristus faur allans gasvalt, ei þai libandans libaina þamma faur sik gasviltandin; Thess. II, III, 14 ni blandaiþ ïzvis miþ ïmma, ei gaskamai sik. E contrario ïs ad subjectum principalis sententiae refertur: Mth. VIII, 27 wileiks ïst sa, ei jah vindos jah marei ufhausjand ïmma; Luc. VIII, 32 bedun ïna, ei uslaubidedi im ïn þo galeiþan; Joan. VI, 64 vissa ïesus, was ïst, saei galeiveiþ ïna.

5) Quod auxiliante sik verba reflexiva efformentur et saepe passiva et media exprimantur vid. §§ 176, 4; 177, 5; 178, 2, et quod pronomen reflexivum tunc ad verbum proxime ponatur vid. § 176, 4.

§ 200. I. Pronomen reciprocum, invicem,

1) Efformatur ex pronomine personali et voc. indeclinabili misso: Rom. XIV, 13 ni þanamais nu uns misso (nos invicem, ἀλλήλους) stojaima; 19 laistjaima þoei timreinais sind ïn uns misso; Cor. I, VII, 5 . . . . . izvara misso; Mc. IX, 33 wa ïn viga miþ izvis misso (dat.) mitodeduþ? 50; Joan. VI, 43; XIII, 14, 35; XVI, 19; Rom. XV, 5; Gal. V, 13, 15; Eph. IV, <a name=1094> 32; V, 21; Joan. XIII, 34 frijoþ ïzvis misso (accus.); XV, 12, 17; Rom. XII, 10, 16; XV, 7; Cor. l, XVI, 20; Cor. II, XIII, 12; Eph. IV, 2; Col. III, 9, 13; Thess. I, III, 12; IV, 9, 18; V, 11; Thess. II, I, 3; Luc. VII, 32 vopjandans seina misso; Gal. V, 17 þo sis misso andstandand; Mc. I, 27 sokidedun miþ sis misso; VIII, 16; XV, 31; Luc. XX, 5, 14; Joan. VI, 52; Skeir. III, a; Mc. IV, 41, qeþun du sis misso; IX, 10, 34; X, 26; XI, 31; XII, 7; XVI, 3; Luc. II, 15; IV, 36; VI, 11; VIII, 25; Joan. VII, 35; XII, 19; XIII, 22; XVI, 17.

«Annotatio 1.---Misso solum absque pronomine personali occurrit tantummodo: Gal. V, 26 ni vairþaima flautandans misso (scilicet uns) ushaitandans, misso (nempe unsis) ïn neiþa visandans; Rom. XIII, 8 misso (nimirum ïzvis) frijoþ.

«Annotatio 2.---Sik misso quandoque etiam ponitur pro reflexivo, vid. annot. 6.

«Annotatio 3.---De misso cum pronomine possessivo vid. § 201, 4.»

2) Alter alterius gothice anþar anþaris exprimitur: Eph. IV, 25 sijuþ anþar anþaris (ἀλλήλων) liþus; Phil. II, 3 ïn allai hauheinai gahugdais anþar anþarana munands sis auhuman (ἀλλήλους ἡγησάμενοι ὑπερέχοντας ἑαυτῶν). Hinc mutilus locus Rom. XII, 5 sic restituendus est: aþþan ainwarjizuh anþar anþaris liþus, et Mth. XI, 16 adesse etiam debuit anþar anþaris, vid. § 239, 1.

II. Silba (αὐτός) ipse, est pro sua forma, nam consonantice tantum declinatur, et pro sua significatione substantive spectandum; ponitur

1) Ordinario absque pronomine ut subjectum, ego ipse: Cor. I, IX, 27 ibai anþaraim merjands silba uskusans vairþau; 20; Phil. II, 24; nos ipsi: Cor. II, I, 4 gaþrafstidai sijum silbans fram guþa; 9; Gall. II, 27; tu ipse: Luc., VI, 42 waiva magt qiþan---silba ïn augin þeinamma anza ni gaumjands; vos ipsi: Thess. I, III, 3 silbans viteiþ; V, 2; II, III, 7; is ipse: Luc. I, 17 silba fauraqimiþ ïn andvairþja guþs; 23; V, 37; VI, 3; Joan. VI, 6; IX, 21; XII, 24; Eph. IV, 11; Skeir. I, a; ii ipsi: Luc. XVII, 13 silbans ushofon stibna; ut objectum, eum ipsum: Joan. IX, 24 vilban fraihniþ.

Verumtamen pronomen personale etiam ut subjectum addi potest, quo in casu silba communiter pronomini postponitur: Cor. II, X, 1 aþþan ïk silba pavlus bidja ïzvis; XII, 13; Thess. II, I, 4 veis silbans ïn ïsvis wopam; Luc. V, 1 ïs silba vas standands newa saiva; Cor. I, XV, 28; Luc. VII, 12 si silbo (vas) vidovo. Hinc etiam relativo: Mth. XXVII, 57 ïosef, saei jah silba siponida ïesua; Mc. XV, 43. Quam sedem ordinario occupat in formula þata silbo, sive graeco αὐτὸ τοῦτο, sive τοῦτο αὐτό respondeat: Gal. II, 10 usdaudida þata silbo taujan; Cor. II, II, 3 þata silbo gamelida ïzvis; coll. Rom. XIII, 6. Aliter autem se habet reciprocum, ubi alia est significatio: Rom. VII, 25 silba ïk (ipse ego, ego emphatice prolato) skalkino vitoda guþs; IX 3; sed Thess. I, IV, 9 silbans jus at guþa uslaisidai sijuþ <a name=1095> emphasis in silbans jacet et jus praetermitti potuit. Skeir. VI, a sve silba ïs qiþiþ (sic enim, ut conjecimus, assentiente Castillionaeo, legitur in codice loco sama ïs, quod Massmannus in lucem edidit).

2) Cum silba substantivum comitatur, hoc posterius proprie ut appositio spectandum est, silba tum semper praeposito: Mc. XII, 36 silba auk daveid qaþ; 37; Luc. XX, 42; Luc. III, 33 jah silba vas ïesus sve jere þrijetigive; Joan. XVI, 27 ak silba atta frijoþ ïzvis; Cor. I subscript. du kaurinþium frumei þugkeiþ bi silbins apaustaulaus ïnsahtai melida visan us asiai; Cor. II, VII, 11 saiw auk silbo þata bi guþ saurgan ïzvis welauda gatavida ïzvis usdaudein; XI, 14 silba satana gagaleikoþ sik aggilau liuhadis; Eph. II, 20 at visandin auhumistin vaihstastaina silbin xristau ïesu; Thess. I, III, 11; IV, 16; V, 23; Thess. II, II, 16; III, 16; Skeir. V, d; Luc. IV, 41 adest vissedun silban xristu ïna visan pro τὸν Χριστόν, et Mc. IV, 28 silbo auk airþa akran bairiþ non significat terra ipsa fert fructum, sed ex seipsa, sponte sua.

3) Cum autem silba ad pronomen personale, ut reflexivum formet, accedit, tunc post hoc ponitur: mihi metipsi (ἐμαυτῷ, ἑαυτῷ): Luc. VII, 8 haba uf mis silbin gadrauhtins; Joan. VII, 17, 28; VIII, 28, 42; X, 18; XII, 49, XIV, 3, 10; Cor. I, IV, 4; memetipsum (ἐμαυτόν, ἑαυτόν): Luc. VII, 7 ni mik silban vair þana rahnida at þus qiman; Joan. VIII, 14, 18, 54; XIV, 21; XVII, 19; Cor. I, IV, 3; VII, 7; Cor. II, XI, 7, 9; XII, 5; Gal. II, 18; Phil. III, 13; nobismetipsis (ἑαυτοῖς): Cor. II, I, 9 ïn uns silbam andahaft dauþaus habaidedum; III, 5; nosmetipsos (ἑαυτούς): Cor. II, III, 1 duginnam aftra uns silbans anafilhan; IV, 2, 5; X, 12; (unsis silbans) Thess. II, III, 9; tibimetipsi (σεαυτῶisubgr;): Joan. XVII, 5 hauhei mik at þus silbin; XVIII, 34; Thess. l, IV, 16; temetipsum (σεαυτὸν, ἑαυτόν): Mth, VIII, 4 gagg þuk silban ataugei gudjin; Mc. I, 44; XII, 31; XV, 30; Luc. IV, 23; V, 14; X, 27; Joan. VII, 4; VIII, 13, 53; XIV, 22; Rom. XIII, 9; Gal. V, 14; VI, 1; Tim. I, IV, 16; II, II, 15; Philem. 19; vobismetipsis (ἑαυτοῖς): Joan. VI, 53 ni habaiþ libain ïn ïzvis silbam; Rom. XI, 25; XII, 16; Cor. I, V, 13; vosmetipsos (ἑαυτούς): Luc. XVI, 15 garaihtans domeiþ ïzvis silbans ïn andvairþja manne; Rom. XII, 19; Col. III, 16; sibimetipso (sing. ἑαυτῷ): Mc. V, 30 ïesus ufkunþa ïn sis silbin þo us sis maht usgaggandein; Luc. IX, 25; XVIII, 4; Joan. VI, 61; VII, 18; VIII, 22; XI, 38; XV, 4; XVI, 13; Cor. I, XI, 29; XVI, 2; Cor. II, X, 7; Gal. VI, 3, 4; Eph. II, 15, 16; semetipsum (sing. ἑαυτόν): Mc. III, 26 satana usstoþ ana sik silban; VIII, 34; XV, 31; Luc. IX, 23; XIV, 11; XVIII, 14; Joan. XI, 33; XIX, 7, 12; Rom. XIV, 14 (sik silbo neutr.); Cor. I, XI, 28; Cor. II, X, 7, 18; Gal. I, 4; II, 20; Eph. V, 2, 25, 28; Phil. II, 7, 8; Tim. I, II, 8; Tim. II, II, 13; semetipsis (plur. ἑαυτοῖς): Mth. IX, 3 sumai þize bokarje qeþun ïn sis silbam; Luc. VII, 49; Cor. II, V, 15; X, 12; semetipsos (plur. ἑαυτούς): Cor. II, <a name=1096> VIII, 5 sik silbans atgebun frumist fraujin; Eph IV, 19; Tim. I, VI, 10.

«Annotatio 4.---Silba autem ordinariam sedem post pronomen pers. deserit, cum scilicet non in eumdem casum ac pronomen, sed ut subjectum, ad instar Latinorum se vel sibi ipse, construitur: Luc. XVIII, 9 qaþ du sumaim, þaiei silbans trauaidedun sis (πεποιθότας ἐφ᾽ ἑαυτοῖς, sibi ipsi), ei veseina garaihtai; Rom. XIII, 2 þai andstandandans silbans sis (ἑαυτοῖς, sibi ipsi) vargiþa nimand. Hinc etiam Cor. II, II, 1 gastauïda þata silba at mis (ἔκρινα ἐμαυτῷ τοῦτο, ipse apud me) pro inintelligibili þata silbo legendum est. Ambigua vero forma pluralis (silbans) etiam in nominativo, ut ex sede perspicuum est in Cor. I, XI, 31 jabai silbans uns (ἑαυτοὺς, nos ipsi) stauïdedeina, ni þau . . . . . . usurpatur: Cor. II, XIII, 5 ïzvis silbans (ἑαυτοὺς, vos ipsos) fraisiþ, sijaidu ïn galaubeinai. silbans ïzvis (ἑαυτούς, vos ipsi) kauseiþ; Eph. V, 27 xristus sik silban (ἑαυτόν, seipsum) atgaf faur aikklesjon, ei ustauhi silba sis (ἑαυτῷ, ipse sibi) vulþaga aikklesjon.

«Annotatio 5.---Pronomen personale elliptice deficit tantummodo Col. III, 13 þulandans ïzvis misso jah fragibandans silbans (ἑαυτούς), hic vero praecedens ïzvis etiam supplendum est, coll. §§ 176 annot.; 177 annot. 2; 178 annot. 3.

«Annotatio 6.---Saepius econtra silba praetermisso simplex pronomen personale remanet reflexivum: Luc. XVI, 9 taujaiþ ïzvis (ἑαυτοῖς), frijonds; XVII, 14 gaggandans ataugeiþ ïzvis (ἑαυτούς) gudjam; Joan. XII, 8 unledans sinteino habaiþ miþ ïzvis (ἑαυτῶν); Cor. II, VII, 11; Joan. XII, 32 alla at þinsa du mis (ἐμαυτόν); Rom. XIV, 12 warjizuh unsara fram sis (ἑαυτοῦ) raþjon usgibiþ guþa; Cor. II, IV, 5 merjam uns (ἑαυτούς) skalkans ïzvarans (hic et X, 12 silbans ex praecedentibus supplendum est, coll. annot. 5); VI, 4.

«Annotatio 7.---Apud Marcum et Joannem reciprocum quandoque etiam pro graeco reflexivo usurpatur: Mc. I, 27 sokidedun miþ sis misso (πρὸς ἑαυτοὺς); IX, 10 þata vaurd habaidedun du sis misso (ἑαυτούς) sokjandans; XI, 31 þahtedun du sis misso (ἑαυτούς) qiþandans; XVI, 3; Joan. VII, 35; XII, 19.

«Annotatio 8.---De silba pronomini possessivo conjuncto, vid. § 201, 4.»

III. Sama (ὁ αὐτός) idem, nonnisi consonantice occurrit, sive quia primitive substantivum est, sive quia identitatem alicujus objecti noti, jam nominati indicat. Quapropter saepissime demonstrativo (articulo) sa sama (gall. ce même, le même) conjungitur. Ponitur ergo

1) Substantive: Skeir. VII, d gamaudida gaumjan, þatei ïs vas sa sama, saei ïn auþidai ·m· jere attans ïze fodida; V, b ïþ ains jah sa sama vesi (scilicet pater et filius), waiva stojan jah ni stojan sa sama mahtedi; Cor. I, XI, 5 woh qinono bidjandei aiþþau praufetjandei andhulidamma haubida gaaiviskoþ haubiþ sein, ain auk ïst jah þata samo þizai biskabanon; <a name=1097> Mth. V, 46 niu jah þai þiudo þata samo taujand? et item XXVII, 44; Mc. X, 10; Luc. VI, 33; Rom. XII, 16; XV, 5; Eph. VI, 9; Phil. II, 2; III, 1 (þosamona in plurali numero); IV, 2 (ubi in interpretatione nostra idem pro ipsum legendum est); Thess. I, II, 14. Etiam samo simpliciter absque demonstrativo: Cor. II, XIII, 11 samo fraþjaiþ (τὸ αὐτὸ φρονεῖτε); Phil. III, 16 gasnevum, ei samo hugjaima jah samo fraþjaima;

2) Adjective, quo in casu animadvertendum est, quod, si ad substantivum aliud quoque adjectivum additur, hoc etiam consonanticam formam induat: Luc. II, 8 hairdjos vesun ïn þamma samin landa þairhvakandans; VI, 38 þizai samon mitadjon, þizaiei mitid, mitada ïzvis; Rom. IX, 21 habaiþ kasja valdufni þahons us þamma samin daiga sum du galaubamma taujan sumuþ-þan du ungalaubamma kasa; XII, 4 allai ni þata samo tauï habaud; Cor. I, X, 3 allai þana saman mat ahmeinan matidedun jah þata samo dragk ahmeino drugkun; Cor. II, l. 6 þreihanda ïn naseinais þizos vaurstveigons ïn stivitja þizo samono þulaine, þozei jah veis vinnam; III, 14 (ubi in interpretatione nostra loco ipsum idem legendum est), 18; IV, 13; VI, 13; VIII, 16; XII, 18; Phil. I, 30; II, 2; Cor. I, XII, 11 þata all vaurkeiþ ains jah sa sama ahma. Raro autem sama absque articulo occurrit: Rom. X, 12 ni ïst gaskaideins ïudaiaus jah krekis, sama auk frauja allaize; Phil. III, 16 samon gaggan garaideinai.

«Annotatio 9.---Quod sama etiam pro εἷς ponatur, ubi totum ex duobus objectis ortum, efformatum, etc. significat vid. § 198 annot. 2) b).»

B. PRONOMEN POSSESSIVUM.

§ 201. 1) Pronomina possessiva primae et secundae personarum, meins, meus (ὁ μου, ἐμός), unsar noster (ὁ ἡμῶν, ἡμέτερος), þeins tuus (ὁ σου, σός), ïzvar vester (ὁ ὑμῶν, ὑμέτερος), ïggqar vos ambo (ὁ ὑμῶν), ut adjectiva, substantivo conveniunt in genere, numero et casu, et licet ordinario substantiva sua sequantur, possunt etiam, ubi aliquam emphasim implicant, ea praecedere: Mth. IX, 18 dauhtar meina nu gasvalt; XXVII, 67, guþ meins, guþ meins, duwe mis bilaist; Mc. IX, 24 hilp meinaizos ungalaubeinais: Luc. I, 46, 47 mikileid saivala meina fraujan jah svigneid ahma meins du guþa nasjand meinamma; Neh. V, 14 ïk jah broþrjus meinai hlaif fauramaþleis meinis ni matidedum; Mth. V, 30 jabai taihsvo þeina handus þuk marzjai,---; VI, 6 ïþ þu þan bidjais, gagg ïn heþjon þeina jah galukands haurdai þeinai bidei du attin þeinamma jah atta þeins usgibiþ þus; Mc. III, 32, 33 aiþei þeina jah bro þrjus þeinai jah svistrjus þeinos uta sokjand þuk; XII 30 frijos fraujan guþ þeinana us allamma hairtin þeinamma jah us allai saivalai þeinai; Luc. I, 44 sunsei varþ stibna goleinais þeinaizos ïn ausam meinaim lailaik þata barn ïn vambai meinai; XX, 42, 43 qaþ frauja du fraujin meinamma: sit af taihsvon meinai, <a name=1098> unte ïk galagja fijands þeinans fotubaurd fotive þeinaize; Joan. VIII, 54 ïst atta meins, saei hauheiþ mik, þanei jus qiþiþ, þatei guþ unsar ïst; Rom. XV, 4 du unsarai laiseinai gameliþ varþ; Cor. II, VIII, 23 traua ïn ïzvis, jaþþe bi teitu, saei ïst gaman mein jah gavaurstva ïn ïzvis, jaþþe broþrjus unsarai apaustauleis aikklesjono; VII, 4 ufarfulliþs ïm fahedais ïn allaizos managons aglons unsaraizos; VIII, 24 ustaiknein friaþvos ïzvaraizos jah unsaraizos woftuljos; Mth. V, 16 ei gasaiwaina ïzvara goda vaurstva; X, 30 ïzvara jah tagla haubidis alla garaþana sind; Phil. II, 25 þarb munda aipafraudeitu broþar jah gavaurstvan meinana ïþ ïzvarana apaustaulu sandjan du ïzvis; Cor. II, I, 14 woftuli ïzvara sijum svasve jah jus unsara ïn daga fraujins; Mth. IX, 29 bi galaubeinai ïggqarai vairþai ïggqis.

2) Pronomen possessivum tertiae personae

a) Est seins suus, sui (ὁ αὑτοῦ, αὑτῶν, αὐτοῦ, αὐτῶν, ἴδιος) vel genitivus pronominis personalis ïs, ïs, ïzos, ïze, ïzo ejus, eorum (αὐτοῦ, αὐτῶν); jam vero seins ad subjectum sententiae, genitivum autem τοῦ ïs ad aliquid extra sententiam nominatum vel ad objectum sententiae ipsius refertur. Quoad sedem, seins eodem modo relative ad substantivum ponitur ac supra diximus 1); verumtamen ordinario praecedit, ubi graeco ἴδιος respondet: Mth. V, 45 guþ sunnon seina (αὑτοῦ) urranneiþ ana ubilans jah godans; X, 24 nist siponeis ufar laisarja nih skalks ufar fraujin seinamma (αὑτοῦ); Luc. I, 8 miþþanei gudjinoda ïs ïn vikon kunjis seinis (αὐτοῦ), hlauts ïmma urrann du saljan; III, 17 habaiþ vinþis kauron in handau seinai jah gahraineiþ gaþrask sein (αὑτοῦ) jah briggiþ kaurn in bansta seinamma (αὑτοῦ); Eph. V, 28 vairos skulun frijon seinos (ἑαυτῶν) qenins sve leika seina (ἑαυτῶν); Rom. X, 3 seina (ἰδίαν) garaihtein sokjandans stiurjan garaihtein guþs ni ufhausidedun; Mc. VIII, 23 ïesus ustauh blindan jah speivands ïn augonaïs (αὐτοῦ, scilicet caeci) atlagida ana handuns seinos (αὐτοῦ, nempe manus suas proprias); Joan. XI, 2 marja salboda fraujan balsana jah bisvarb fotuns ïs (nimirum magistri) skufta seinamma (id est capillis suis propriis); Mth. VI, 14 afletiþ mannam missadedins ïze (αὐτῶν, scilicet hominum); VII, 16 bi akranam ïze ufkunnaiþ ïns; XXVI, 65 gahausïdeduþ þo vajamerein ïs (blasphemiam ejus, id est, Christi); Joan. XI, 1 vas sums siuks lazarus af beþanias us haimai marjins jah marþins svistrs ïzos.

b) Idem est dicendum de isto pronomine in sententia composita; seins enim non conjungitur, quemadmodum in latino sermone, diversis subjectis, ipso in sententia subordinata ad subjectum principalis sententiae relato: Luc. V, 15 garunnun hiuhmans managai leikinon fram ïmma sauhte seinaizo (αὑτῶν); Mth. VI, 5 qiþa ïzvis, þatei haband mizdon seina (αὑτῶν); 7 þugkeiþ ïm, ei ïn filuvaurdein seinai (αὑτῶν) andhausjaindau; IX, 38 bidjiþ fraujan asanais ei ussandjai vaurstvjans ïn asan seina, <a name=1099> Cor. I, VII, 11 anabiuda qenai fairra abin ni skaidan. ïþ jabai gaskaidnai, visan unliugaidai aiþþau du abin seinamma aftra gagavairþjan; Mth. VII, 24 wazuh saei hauseiþ vaurda meina jah taujiþ þo, galeiko ïna vaira frodamma, saei gatimrida razn sein (αὑτοῦ) ana staina; Luc. I, 20 ni galaubides vaurdam meinaim, þoei usfulljanda in mela seinamma (αὑτῶν); Luc. I, 23 varþ biþe usfullnodedun dagos andbahteis ïs (id est, Zachariae), galaiþ (Zacharias) du garda seinamma; 41 varþ sve hausida aileisabaiþ golein mariïns, lailaik barn ïn qiþau ïzos (αὑτῆς); Mth. VII, 28 varþ þan ustauh ïesus þo vaurda, biabridedun manageins ana laiseinai ïs (αὐτοῦ); VIII, 34 alla so baurgs usïddja viþra ïesu jah bedun ïna, ei usliþi hindar markos ïze (αὐτῶν); Mc. VII, 26 qino baþ ïesu, ei unhulþon usvaurpi us dauhtr ïzos (αὑτῆς); Mth. X, 35 qam skaidan mannan viþra attan ïs jah dauhtar viþra aiþein ïzos jah bruþ viþra svaihron ïzos; Mc. XII, 19 moses gamelida unsis, þatei jabai wis broþar gadauþnai jah bileiþai qenai jah barne ni bileiþai, ei nimai broþar ïs þo ïs jah ussatjai barna broþr seinamma; Joan. XI, 19 managai gaqemun bi marþan jah marjan, ei gaþrafstidedeina ïjos bi þana broþar ïzo; Mth. XI, 20 dugann ïdveitjan baurgim, ïn þaimei vaurþun þos managistons mahteis ïs; Joan. VIII, 55 kann ïna jah vaurd ïs fasta; Mth. VIII, 14 qimands ïesus ïn garda paitraus jah gasaw svaihronïs ligandein ïn heitom jah attaitok handau ïzos.

«Annotatio 1.---Non nisi rarae veniunt hujus regulae exceptiones; caeterum correctius ponitur seins pro ïs: Mc. V, 17 dugunnun bidjan ïna galeiþan hindar markos seinos; Thess. I, III, 12, 13 ïzvis frauja ganohnan gataujai friaþvai ïn ïzvis misso, du tulgjan hairtona izvara unfairinona ïn veihiþai faura guþa ïn quma fraujins unsaris ïesuis xristaus miþ allaim þaim veiham seinaim (αὐτοῦ), ubi «in adventu Christi» idem sumendum est atque «cum Christus venerit.» Incorrecte autem ïs pro seins inducitur: Thess. II, I, 10 qimiþ ushauhjan ïn þaim veiham ïs (αὑτοῦ); Tim. I, V, 18 vairþs sa vaurstva mizdons ïs (αὑτοῦ).»

c) Hinc legitime sequitur, quod ubi in sententia copulativa vel comparativa pronomen posteriori subjecto ad prius relato conjungitur, hoc pronomen per ïs exprimatur: Mth. X, 25 ganah siponi ei vairþai sve laisareis ïs jah skalks sve frauja ïs; VI, 40 nist siponeis ufar laisari seinana, ïþ gamanvids warjizuh vairþai sve laisaris ïs; Luc, I, 5 vas gudja namin zakarias us afar jah abijins jah qeins ïs us dauhtrum aharons; Cor. I, X, 26 fraujins ïst airþa jah fullo ïzos. Unde fit, ut seins in nominativo non occurrat.

3) Quandoque Gothus loco articuli possessivo utpote magis determinativo utitur; quo in casu possessivum semper substantivo postponitur: Joan. IV, 31 ïk frijoda attan meinana (τὸν πατέρα); Cor. II, XII, 7; Gal. VI, 17 stakins fraujins unsaris (τοῦ κυρίου) ïesuis xristaus ana leika baira; Cor. I, VII, 16 wa kannt, <a name=1100> guma, þatei qen þeina (τὴν γυναῖκα) ganasjais; Phil. I, 25 visa jah þaihvisa at allaim ïzvis du ïzvarai framgahtai jah fahedai galaubeinais ïzvaraizos (τῆς πίστεως); Col. III, 19; imprimis seins: Mth. VIII, 20 suuus mans ni habaiþ, war haubiþ sein (τὴν κεφαλήν) anahnaivjai; Mc. I, 41; VII, 10, 11; Luc. VII, 44 (tagram seinaim); X, 21, 23; XVIII, 13; Cor. II, VIII, 4; Col. II, 14; Thess. II, I, 11.

«Annotatio 2.---Non nisi raro praetermittitur possessivum: Mth. V, 31 wazuh saei afletiþ qen (τὴν γυναῖκα αὑτοῦ), gibai ïzai afstassais bokos; Joan. VII, 3 gagg ïn ïudaian, ei jah þai siponjos (οἱ μαθηταί σου) saiwaina vaurstva þeina.»

4) Cum silba ad pronomem possessivum conjungitur, in genitivo ponitur, ita ut genere et numero vocabulo conveniat, ad quod possessivum ipsum refertur. Jam vero hoc silba, nec non et reciprocum misso possessivum sequuntur; Luc. II, 35 þeina silbons (scilicet Mariae) saivala (σοῦ αὐτῆς τὴν ψυχήν) þairhgaggiþ hairus; XIV, 26 jabai was gaggiþ du mis jah ni fijaiþ attan seinana jah aiþein-nanhuþ---þan seina silbins saivala (τὴν ἑαυτοῦ ψυχήν), ni mag meins siponeis visan; Gal. VI, 4 vaurstv sein silbins kiusai warjizuh; Eph. V, 28 sein silbins leik frijoþ, saei seina qen frijoþ; Gal. VI, 2 izvaros misso kauriþos (ἀλλήλων τὰ βάρη) bairaiþ.

«Annotatio 3.---Semel occurrit Cor. I, X, 29 þuhtu qiþa ni silbins ak anþaris, ubi þeina vel ïzvarana ante silbins deest.»

5) Substantivum, ad quod possessivum pertinet, etiam articulum recipit: Mth. IX, 6 nim þana ligr þeinana; 14 þai siponjos þeinai ni fastand; Mc. II, 18 þai þeinai siponjos ni fastand; Mth. VI, 12 afletam þaim skulam unsaraim; Cor. II, III, 5 so vairþida unsara us guþa ïst; Mth. V, 47 duwe miþ motarjam matjiþ sa laisareis ïzvar; Luc. V, 4 athahid þo natja ïzvara du fiskon; Cor. II, IV, 16 sautana unsar manna fravardjada; Mth. V, 47; IX, 11; Mc. II, 9, 11; III, 5; V, 34; VII, 9, 13; XIII, 18; Luc. II, 48; V, 14; VI, 35; IX, 41; X, 11; XV, 30; XIX, 20, 39, 42; Joan. VIII, 13, 19, 44; IX, 19; XVI, 20, 22; XVIII, 35; XIX, 7; Cor. I, XV, 14, 17; Col. I, 7.

b) Possessiva ponuntur etiam, more adjectivorum, in singulari et plurali, cum et sine articulo, concrete et abstracte substantivorum ad instar: Mc. VI, 21 herodis mela gabaurþais nahtamat vaurhta þaim maistam seinaize (suorum, τοῖς μεγιστᾶσιν αὑτοῦ); Mc. V, 19 gagg du garda þeinamma du þeinaim (τοὺς σούς); Joan. VIII, 44 þan diabaulus rodeiþ liugn, us seinamma (e suo, ἐκ τῶν ἰδίων) rodeiþ; XVI, 14 ahma sunjos us meinamma (ἐκ τοῦ ἐμοῦ) nimiþ jah gateihiþ ïzvis; Cor. I, X, 24 ni ainshun sein (τὸ ἑαυτοῦ) sokjai ak anþaris warjizuh; XIII, 5 friaþva ni sokeiþ sein ain (τὰ ἑαυτῆς); Mc. V, 26 qens fraqam allamma seinamma (τὰ παρ᾽ αὐτῆς πάντα); Luc. XV, 31 all þata mein (παντά τὰ ἐμά) þein ïst; Joan XVII, 10 meina alla (τὰ ἐμά πάντα) þeina sind jah þeina meina; Phil. II, 4 ni þo seina (τά ἑαυτῶν) warjizuh mitondans ak jah þo anþaraize.

==== <a name=1101> C. DEMONSTRATIVA.====

§ 202. I. Sa, so, þata hic, haec, hoc, iste, ista, istud, quod ad objectum proximum loquentis refertur, substantive et adjective usurpatur.

1) Ubi vicem substantivi gerit, graeco αὐτὸς respondet et

a) In priori casu ab ïs plerumque discrepat, quemadmodum in germanica lingua forte et tonicum dér a debiliori et atono er (quemadmodum apud Gallos lui et il); Mth. V, 8 andagai þai hrainjahairtans, unte þai (αὐτοί, germ. die, gal. eux) guþ gasaiwand; XXV, 44 andhafjand jah þai qiþandans; Mc. XII, 6 snauhþanuh ainana sunu aigand liubana sis ïnsandida jah þana (etiam germ. dén) du ïm; Luc. IX, 35 sa ïst sunus meins sa liuba, þamma (germ. dén) hausjaiþ; Joan. VI, 50 sa ïst hlaifs, saei us himina atstaig, ei saei þis matjai ni gadauþnai. Alia exempla vid. gloss. V. þata.

b) Ubi αὐτός ad idem substantivum bis refertur, prius per ïs, quod propter ejus naturam substantivam substantivi congruenter locum obtinet, exprimitur, posteriori per sa converso; sic legitur in omnibus parallelis locis saei bigitiþ saivala seina, fraqisteiþ ïzai, juh saei fraqisteiþ saivalai seinai in meina, bigitiþ þo Mth. X, 39; Mc. VIII, 35; Luc. IX, 24; XVII, 33; Mth. VI, 26 atta ïzvar fodeiþ ïns, niu jus mais vulþrizans sijuþ þaim? Luc. IV, 41 gasakands ïm ni lailot þos rodjan; Joan. XVI, 4 þata rodida ïzvis, ei biþe qimai so weila ïze, gamuneiþ þize, Sa tamen etiam bis repetitur: Mth. XXVII, 6, 7 ni skuld ïst lagjan þans (skattans) ïn kaurbanaun---usbauhtedum us þaim þana akr kasjins; Mc. VIII, 7; nec non et bis usurpatur ïs: Mc. IX, 14 gesaw filu manageins bi ïns (siponjans) jah bokarjans sokjandans miþ ïm; 15. Ubi αὐτός ter occurrit, ïs---sa---sa adhibendum est, ut: Mc. I, 30, 31 svaihra simonis lag ïn brinnon, jah suns qeþun ïmma bi ïja, jah duatgaggands urraisida þo---jah aflailot þo so brinno; Joan. X, 28, 29; ter tamen usurpatur sa Mc. XII, 21---23; Joan. X, 18. Quod si prius αὐτός tonicum est, sa praecedit, ïs sequente (sa---ïs): Mc. IX, 25 usgagg us þamma jah þanaseiþs ni galeiþais ïn ïna; XIV, 6; Col. II, 14.

c) Ubi ad relativum refertur: Mc. XIV, 44 þammei kukja, sa ïst, greipiþ þana; Joan. XIV, 10 atta, saei ïn mis ïst, sa taujiþ þo vaurstva; 21; XVIII, 11; Phil. IV, 3.

d) Sa praesertim in fine sententiae ponitur, quo haec plene toniceque desinat: Mth. VI, 8 ni galeikoþ nu þaim; VII, 13, 14, braid daur jah managai sind ïnngaleiþandans þairh þata. þraihans vigs sa brigganda ïn libainai jah favai sind þai bigitandans þana; 24 wazuh saei hauseiþ vaurda meina jah taujiþ þo, galeiko ïna vaira frodamma; Mc. VI, 3; IX, 28; X, 14; XII, 17; XIV, 5; XV, 29 (deest apud Graecum); Luc. VI, 47; XVIII, 16; XIX, 23; Joan. V, 36; X, 3, 17; XII, 7; XIII, 17; XVII, 10; XVIII, 38; Rom. XIII, 3; Eph. V, 25; Col. III, 7, 19; Tim. I, IV, 16, etc.

<a name=1102> e) Semper in formulis afar þata postquam, ïn þis propter quod, etc. vid. gloss. vv. Afar et In.

f) Etiam et peculiariter ponitur pro οὗτος, rarius autem pro ἐκεῖνος: Mth. V, 37 þata managizo þaim (τούτων) us þamma ubilin ïst; VI, 32 all þata (ταῦτα) þiudos sokjand; IX, 3 sumai bokarje qeþun: sa (οὗτος) vajamereiþ; Mc. X, 15 þata utgaggando us mann þata (ἐκεῖνα) ïst þata gamainjando mannam; XII, 4 jah þana (κἀκεῖνον) stainam vairpandans gaaiviskodedun. Alia exempla vid. gloss. V. þata.

g) Ubi relativo conjungitur (sa saei, sa ïze), idem est ac latinum (is) qui, graecum ὅς, vid. § 203, 2) et 3).

«Annotatio 1.---Non semel etiam significat hic idem (αὐτός οὗτος) et equidem in sola formula du þamma (ad hoc) Cor. II, V, 5; Eph. VI, 18. An vero locus Mc. XIV, 10, ubi pro ὁ τοιοῦτος adest, vitiosum sit, dubium est, cum alibi sa svaleiks legatur. Quoad autem paucos casus, in quibus pro relativo usurpatur: Luc. IX, 31 vairos tvai miþrodidedun ïmma, þaiei vesun moses jah helias. þai gasaiwanans ïn vulþau qeþun urruns ïs; Tim. II, I, 5 þizei ïst fygailus jah airmogaineis; Phil. III, 19 þize guþ vamba ïst, ex se non conspicui sunt, quippe cum Gothus non semper alias pro relativo Graeco relativum correspondens adhibeat.

«Annotatio 2.---Jah sa vertitur et hoc, id est, et equidem (καὶ οὗτος): Phil. I, 28 ïst ïm ustaikneins fralustais ïþ ïzvis ganistais, jah þata fram guþa (et hoc a Deo); necnon et pariter (καὶ αὐτός): Mc. I, 19 gasaw ïakobu jah ïohanne jah þans ïn skipa manvjandans natja; Luc. I, 36; XIX, 9. Pro jah sa occurrit etiam jah ïs: Joan. XVII, 19 fram ïm ïk veiha mik silban; ei sijaina jah eis veihai ïn sunjai.»

2) Adjective significat

a) Hic (οὗτος ὁ); Mth. VII, 28 ustauh ïesus þo vaurda (τοὺς λόγους τούτους); X, 42 gadragkeiþ ainana þize minnistane (τῶν μικρῶν τούτων) stiklo kaldis vatins; XI, 16 wamma nu galeiko þata kuni (τὴν γενεὰν ταύτην). Alia exempla vid. in gloss. V. þata

b) Raro hic idem (αὐτὸς ὁ): Luc. II, 38 þizai weilaï (ῇὐτῆ τῇ ὥρᾳ) anna atstandandei andhaihait fraujin; VII, 21; X, 7, 21; XX, 19; Joan. 5, 36; vel hic---ipse (ὁ---αὐτός): Joan. XIV, 11 ïn þize vaurstve (διὰ τὰ ἔργα αὐτά) galaubeiþ; vel ille (ἐκεῖνος ὁ): Mth. XXVII, 19 ni vaiht þus jah þamma garaihtin (τῷ δικαίῳ ἐκείνῳ); Luc. XX, 18; Joan. XVIII, 13.

«Annotatio 3.---Cum οὗτος in textu graeco post substantivum communiter stet, etiam Gothus suum demonstrativum quandoque postponit: Mth. IX, 26 usïddja meriþo so (ἡ φήμη αὕτη) and alla jaina airþa, Luc. III, 8 guþ mag us stainam þaim (τῶν λίθων τούτων) urraisjan barna abrahama; IV, 21 usfullnodedun mela þo (ἡ γραφὴ αὕτη); Cor. II, I, 12 woftuli unsara so (ἡ καύχησις ἡμῶν αὕτη) ïst veitvodei miþvisseins unsaraizos. Alia exempla vid. gloss. V. þata.

Caeterum ex mero mutationis amore Gothus dicit: Mc. VIII, 12 wa þata kuni (ἡ γενεά αὕτη) taikn <a name=1103> sokeiþ, amen qiþa ïsvis: jabai gibaidau kunja þamma (τῇ γενεᾷ ταύτῃ) taikne.

«Annotatio 4.---Saepe demonstrativum post relativum sententiae sequitur, ex. gr.: Cor. I, VII, 20 warjizuh ïn laþonai, þizaiei laþoþs vas, in þizai sijai; 24 warjizuh ïn þammei galaþoþs vas, ïn þamma gastandai.»

3) Hoc pronomen, sive sit adjectivum, sive substantivum, ut articulus usurpatur, vid. § 195.

II. Sah, soh, þatuh nihil aliud est quam praecedens pronomen, adjecto enclitico -uh. Jam vero ex diversis hujus enclitici significationibus, sah significat

1) In sensu copulativo (-que)

a) Et hic, hic autem (καὶ αὐτὸς, καὶ οὗτος, ὁ δέ): Luc. XVII, 15 ains þize gavandida sik---sah (et hic, καὶ αὐτός) vas samareites; Joan. XIV, 8 augei unsis þana attan. þatuh (hocque, gr. tantum καί) ganah unsis; Luc. II, 38; Mth. XXVII, 44 þatuh (τὸ δέ) samo jah þai vaidedjans; Thess. II, III, 12 þaimuh (τοῖς δέ) svaleikaim anabiudam ei seinana hlaib matjaina. Item Joan. X, 2 sa ïnngaggands þairh daur hairdeis ïst lambe, þammuh (eique, gr. tantum τούτῷ) dauravards uslukiþ;

b) Qui (ὅς); Luc. II, 37 anna vas viduvo, soh (ἥ) ni afiddja fairra alh; XVI, 20 unleds sums vas namin haitans lazarus, sah (ὅς) atvaurpans vas du daura; XVII, 12 gamotidedun ïmma taihun þrutsfillai mans, þaih (οἵ) gastoþun fairraþro; Cor. I, XV, 1; Philem. 12. Hinc Joan. XVIII, 26 qaþ sums þize skalke þis maistins gudjins, sah niþjis vas (gr. συγγενὴς ὤν). Huc pertinent constructiones ut: Mth. XXVII, 57 qam manna gabigs af areimaþaias. þizuh namo (et hujus vel cujus nomen, gr. τοὔνομα) ïosef, coll. Mc. VI, 16;

2) Cum sensu emphatico (-ce), hicce, praesertim.

a) Ubi relativum, ad quod refertur, praecedit: Mth. V, 19 saei nu gatairiþ aina anabusne þizo minnistono jah laisjai sva mans, sah (hicce, germ. der tonicum, sed in graeco textu deest hoc pronomen, quod Gothus parallelismi causa induxit) minnista haitada ïn þiudangardjai himine, ïþ saei taujiþ jah laisjai sva, sah (οὗτος) mikils haitada ïn etc.; Mc. XII, 10; Luc. IX, 26; XX, 17; Joan. V, 37, 38; X, 1; XII, 49; Gal. VI, 7; Phil. III, 7; Skeir. VI, d. Et etiam ubi participium cum articulo (is qui) praeit: Skeir. I, c gadob nu vas mais þans svesamma viljin ufhausjandans diabulau du ufargaggan anabusn guþs þanzuh aftra svesamma viljin gaqissans vairþan nasjandis laiseinai. Hinc Mc. XII, 10 et Luc. XX, 17 stains þammei usvaurpan þai timrjans, sah varþ du haubida vaihstins (ὃν λίθον---οὗτος);

b) Ubi post interjectam parenthesim pergitur: tunc enim sah, soh, et imprimis þatuh sequenti þan per assimilationem in þatuþ-þan conjungitur: Mth. III, 11 sa afar mis gagganda svinþoza mis ïst, þizei ïk ni ïm vairþs ei andbindau skaudaraip skohis ïs; sah þan (αὐτός) ïzvis daupeiþ ïn ahmin; XXVII, 58; Mc. III, 11; XVI, 6; Luc. II, 37 pr. III, 16; Joan. VII, 9; VIII, 40; XII, 6; XIII, 28; XVI, 33; Joan. VIII, 35; Rom. XII, <a name=1104> 4; Cor. I, VII, 6; II, I, 17 (τοῦτο οὖν); IV, 15 (τὰ γάρ); IX, 16; XII, 19; Eph. IV, 9; Thess. I, IV, 5; Tim. I, IJ, 3; Skeir. II, b; III, a; V, a; VIII, a, c. Efformantur etiam eo modo parentheses; Luc. II, 1, 2 urrann gagrefts gameljan allana midjungard. soh þan (αὕτη) gilstrameleins frumista varþ; Joan. VI, 6 þatuh þan (τοῦτο δέ) qaþ fraisands ïna; VII, 39; XVIII, 10, 15; Cor. I, IX, 23.

c) Quod vel quem sah demonstrat, postimittitur: Joan. VI, 40 þatuh þan (τοῦτο δέ) ïst vilja guþs; ei wazuh saiwiþ sunu jah galaubeiþ du ïmma; XVII, 3 soh þan (αὕτη δέ) ïst so aiveino libains, ei kunneina þuk; Skeir. I, c þatuh vesi viþra þata gadob, ei frauja þana galausidedi; coll. Cor. II, XIII, 9 þizuh (τοῦτο δέ) auk jah bidjam, ïzvaraizos ustauhtais;

d) Ut simplex demonstrativum adest sah tantummodo Tim. I, VI, 8 habandans usfodein jah gaskadvein, þaimuh ganohidai sijaima; IV, 16.

III. His hic, non usurpatur nisi relative ad tempus quod loquenti praesens est; de caetero adjective et substantive adhibetur, et defectivum est, cum in solis accusativo (masc. hina et neutr. hïta) et dativo sing. himma caribus occurrat:

a) Adjective: und hina dag usque ad hunc praesentem diem Mth. XI, 23; XXVII, 8; Cor. II, III, 14, 15; himma daga hoc die, hodie Mth. VI, 11, 30; Luc. II, 11; IV, 21; V, 26; XIX, 5, 9; fram himma nu ex hoc momento Luc. I, 48; V, 10; und hita nu ad hoc instans Skeir. IV, b;

b) Substantive: fram himma ex hoc (die, momento) Joan. XIII, 19; XIV, 7; und hita usque ad hoc (momentum, hunc diem) Mth. XI, 12; Mc. XIII, 19; Joan. XVI, 24; Cor. I, XV, 6.

IV. Jains, jaina, jain (jainata) ille, illa, illud (ἐκεῖνος), ad objectum a loquente remotum refertur: Luc. XVIII, 14 atïddja sa garaihtoza gataihans du garda seinamma þau raihtis jains; Joan. III, 30 jains skal vahsjan ïþ ïk minznan. Jam vero ponitur.

a) Substantive, quemadmodum in duobus supra laudatis exemplis, raro tamen in primis Evangeliis (tantum Mc. XII, 5; Luc. IX, 34; XVIII, 14; XX, 11), frequenter autem apud Joannem (exceptis locis sub b) laudatis), apud Skeireins et in plerisque epistolarum locis, vid. gloss. h. v.

b) Adjective, communiter suo substantivo praepositum: Joan. XVI, 23 ïn jainamma daga mik ni fraihniþ vaihtais; 26; XVIII, 17 qaþ jaina þivi; postpositum autem occurrit tantum apud Lucam (II, 1 in dagans jainans; IV, 2; XV, 14; XVII, 9; XX, 1) et Nehemiam (VI 17). Si insuper adsit attributum, pronomen sive substantivum praecedit: Mth. IX, 26 alla jaina airþa; sive sequitur: IX, 31 allai airþai jainai; Luc. XIX, 27 fijands meinans jainans.

Substantivo autem articulum habente, pronomen regulariter sequitur: Mth. VII, 25 vindos bistugqun bi þamma razna jainamma; VIII, 28; IX, 22; Mc. III, 24, 25; VI, 11; XIII, 19; Luc. IX, 5; XVIII, 3; Cor. II, VII, 8. Praecedit tantum, sed praeeunte <a name=1105> Graeco, Mc. XII, 7 jainai þai vaurstvjans et Cor. I, X, 28 jainis þis bandvjandins.

V. PRONOMINA-ADJECTIVA.

1) Svalauds, tantus (τοσοῦτος): Mth. VIII, 10 ni ïn ïsraela svalauda galaubein bigat; Skeir. IV, 6 svalauda mikilduþais maht. Et neutrum substantive cum partitivo usurpatum: Joan. XIV, 9 svalaud melis (τοσοῦτον χρόνον) miþ ïzvis vas.

2) Svaleiks, talis (τοιοῦτος): Mth. IX, 8 mikilidedun guþ þana gibandan valdufni svaleikata mannam; Joan. IX, 16 waiva mag manna fravaurhts svaleikos taiknins taujan, etc., vid. gloss. Saepe etiam substantive ponitur, servata tamen vocalica forma (vid. § 196 I b): Cor. I, V, 11 þamma svaleikamma ni miþmatjaiþ; Luc. XVIII, 16 þize svaleikaize ïst þiudangardi guþs; IX, 9 was ïst sa, bi þanei ïk hausja svaleik (τοιαῦτα); Cor. I, VII, 28 aglon leikis gastaldand þo svaleika (οἱ τοιοῦτοι).

D. RELATIVUM.

§ 203. Pronomen relativum ex particula relativa ei et pronomine demonstrativo sa organice cunjunctis efformatur: saei, soei vel sei, þatei (§ 109), et indiscriminatim graeco ὅστις, ὅσπερ, ὅς ἂν, ὁ cum participio respondet. Jam vero ponitur

a) Adjective, qui, quae, quod, quo in casu substantivum praecedit vel etiam sequitur, sed tunc quandoque repetitur demonstrativum: Mth. VIII, 4 atbair giba, þoei (ὅ) anabauþ moses; X, 26 ni vaiht ïst gahuliþ, þatei (ὅ) ni andhuljaidau; XI, 20 dugann ïdveitjan baurgim, ïn þaimei (αἷς) vaurþun mahteis; Mc. X, 29, 30 ni washun ïst, saei (ὅς) aflailoti gard---, saei (ὃς ἄν) ni andnimai ·r· falþ; XV, 6 and dulþ warjoh fralailot peilatus ïudaium ainana bandjan, þanei (ὅνπερ) bedun; Luc. I, 20 ni galaubides vaurdam meinaim, þoei (οἵτινες) usfulljanda; Joan. I, 29 sa ïst viþrus guþs, saei afnimiþ (ὁ αἴρων) fravaurht þizos manasedais; XII, 49 saei mik sandida atta, sah mis anabusn atgaf. Alia exempla vid. gloss. þatei 1) a);

b.) Substantive, is qui, ea quae, id quod, qui, quae, quod simpliciter: Rom. VII, 15 þatei (quod, ὅ) vaurkja, ni fraþja, unte ni þatei (ὅ) viljau tauja; ak þatei (ὅ) hatja, þata tauja; X, 14 waiva bidjand, þammei (cui εἰς ὅν) ni galaubidedun, aiþþau waiva galaubjand, þammei (quem, ὅν) ni hausidedun? Joan. VIII, 25 þu was ïs? jah qaþ du ïm ïesus· anastodeins þatei (ὅ, τι) jah rodja du ïzvis; Gal. I, 23 saei vrak (qui persecutus est, ὁ διώκων) uns simle, nu mereiþ galaubein; Mth. V, 19 saei (qui tantum, ὃς ἐάν) nu gatairiþ aina anabusne þizo minnistono, sah minnista haitada ïn þiudangardjai himine; Cor. I, XVI, 2 warjizuh fram sis silbin taujai huhjands þatei (ὅ, τι ἄν) vili. Alia exempla vid. gloss. h. v. b) et c).

«Annotatio 1.---Saei ponitur etiam quandoque pro aliis relativis, ut pro ὅσος post alls: Luc. XVIII, 12 afdailja taihundon dail allis þize (ὅσα) gastalda; <a name=1106> 22; Joan. X, 41; XVI, 15; XVII, 7; unde huc etiam probabiliter pertinet Rom. IX, 7, quod nih allai þaiei construendum est, coll. ad. h. l. Imo pro οἷος: Phil. I, 30 þo samon haifst habaiþ, þoei (οἷον) gasaiwiþ ïn mis; pro εἴ τις: Eph. IV, 29 ainhun vaurde ubilaize us munþa ïzvaramma ni usgaggai, ak þaiei (εἴ τις) goþ sijai du timreinai; Joan. III, 3 niba saei (ἐὰν μή τις) gabairada ïupaþro, ni mag gasaiwan þiudangardja guþs; 5; XV, 6; pro τίς in interrogationibus indirectis: Joan. VI, 6 vissa þatei (τί) habaida taujan; Eph. V, 10; pro demonstrativo cum praecedentibus, stricte connexo: Mth. XXVII, 46 ufhropida· helei, helei, lima sabakþani, þatei ïst (τοῦτ᾽ ἐστι) guþ meins, etc.; Cor. II, XII, 8; Tit. I, 5; Eph. III, 1, vid. ad h. l.; vel pro οὗτος γάρ: Eph. V, 6 ni manna ïzvis uslusto lausaim vaurdam, þairh þoei (διὰ ταῦτα γάρ) qimiþ hatis guþs.»

2) Ubi pronomen relativum ad pronomen personale primae et secundae personae refertur, sonat ïkei, þuei, juzei (veizei nusquam occurrit): Cor. I, XV, 9 ïk ïm sa smalista apaustaule, ïkei (ὅς) ni ïm vairþs ei haitaidau apaustaulus; Rom. XIV, 4 þu was ïs, þuei stojis (ὁ κρίνων) framaþjana skalk; Luc. XVI, 15 jus sijuþ, juzei garaihtans domeiþ (οἱ δικαιοῦντες) ïzvis silbans; Mc. I, 11 þu ïs sunus meins sa liuba, ïn þuzei (ᾧ) vaila galeikada, cujus in locum subditur in margine lectio varians: þukei (ὃν) vilda; Gal. III, 1 ïzvisei (οἶς) faura augam xristus faurameliþs vas, ïn ïzvis ushramiþs. Alia exempla vid. supra § 109. Quandoque prius deficit personale pronomen: Gal. V, 4 lausai sijuþ af xristaus, jazei (οἵτινες) ïn vitoda garaihtans qiþiþ ïzvis; Tim. I, I, 12, 13 aviliuda xristau, unte galaubjandan mik gahugida gasatjands ïn andbahtja, ïkei faura vas (ego qui prius fui, τὸν πρότερον ὄντα) vajamerjands. Quo linguae usu cognito, non jam mirum est si sa saei in promiscuis locis usurpetur, pro οὗτος ὅς Luc. V, 21, pro ἐάν τις Joan. XIII, 20; Rom. VIII, 5; XI, 22, etc.

3) Loco pronominis relativi ponuntur

a) Sah, et is, vid. § 202 II, 1) a);

b) In nominativo particulae relativae

aa) Ise et (semper apud Joannem et in epistola ad Corinthios altera) ïzei, neo-germanico so comparanda, proximaque demonstrativo: Mth. VII, 15 atsaiwiþ faura liugnapraufetum þaim ïzei (οἵτινες) qimand at ïzvis ïn vastjom lambe; Mc. IX, 1; Joan. XI, 37 niu mahta sa ïzei uslauk (οὗτος ὁ ἀνοίξας) augona þamma blindin, gataujan ei jah sa ni gadauþnodedi; Cor. II, V, 21 þana ïzei ni kunþa (τὸν μὴ γνόντα) fravaurht faur uns gatavida fravaurht; Cor. I, XV, 27; Gal. VI, 13; Tim. I, I, 16; Eph. II, 17 gavairhti þaim ïzei (τοῖς) newa scilicet sind. Hae particulae ad substantiva referuntur, quae libenter eas immediate sequentes recipiunt: Joan. VIII, 40 sokeiþ mik usqiman, mannan ïzei (ὅς) sunja ïzvis rodida; XII, 4; XV, 26; Cor. II, I, 10; VIII, 16; Gal. I, 1, 4; Eph. I, 3, 14. Non nisi autem raro particula a vocabulo cui refertur, separatur: Eph. IV, 15 vahsjaima ïn ïna þo alla, ïze ïst haubiþ, xristus; Cor. <a name=1107> II, III, 5, 6 so vairþida unsara us guþa ïst, ïzei etc.; Luc. VIII, 13 þai ana þamma staina (scilicet þai sind) ïze etc.;

bb) Ei, quod etiam ut particula temporalis vel explicativa (cum, ut, quod) haberi potest: Luc. I, 20 sijais þahands und þana dag ei vairþai þata usque hunc diem, quo, ἄχρι ἧς ἡμέρας (und þanei dag), ubi Gothus attractionem apud Graecum saepius occurrentem, resolvit, item XVII, 30; Col. I, 9; Neh. V, 14; Tim. II, III, 8 þamma haidau ei (ὃν τρόπον, proprie þammei haidau) jannis jah mambres andstoþun moseza, sva jah þai andstandand sunjai; Rom. IX, 20 þu was ïs, ei andvaurdjais (ὁ ἀνταποκρινόμενος pro þu ei andvaurdjais) guþa.

«Annotatio 2.---Vario etiam modo in locis sequentibus exprimitur pronomen relativum: Mth. V, 32 wazuh saei (ὃς ἄν) afletiþ qen seina ïnu fairina kalkinassaus, taujiþ þo horinon, jah sa ïze (ὃς ἄν) afsatida liugaiþ, horinoþ; Luc. VIII, 13---15 þai ana þamma staina sind ïze (οἵ) miþ fahedai andnimand þata vaurd.---þata ïn þaurnuns gadriusando þai sind, þaiei---. þata ana þizai godon arþai þai sind þai ïze---.»

E. INTERROGATIVA.

§ 204. I. Was, wo, wa substantivum est, quis, quae, quid (τίς, τί); in directis et indirectis interrogationibus, interrogat in genere sine respectu ad aliud et in plurali numero nusquam occurrit. Quod autem praeter dativum masc. et neutr. wamma etiam instrumentalis we existat, vid. § 110 annot. 1; Cor. I, IV, 7 was (τίς) þuk ussokeiþ, vauþ-þan habais, þatei ni namt, aiþþau jabai andnamt, wa wopis, sve ni nemeis? Luc. X, 29 was ïst mis newundja? IV, 34 kann þuk, was ïs; Mc. V, 9 wa namo þein? III, 33 wo ïst so aiþei meina aiþþau þai broþrjus meinai? XII, 16 wis ïst sa manleika jah so ufarmeleins? VI, 24 wis bidjau? Luc. VI, 47 wazuh sa hausjands vaurda meina jah taujands þo, ataugja ïzvis, wamma galeiks ïst; Mth. VI, 31 wa matjam, aiþþau wa drigkam aiþþau we (quo) vasjaima? Mc. VIII, 27 wana mik qiþand mans visan? Rom. IX, 19 viljin ïs was andstandiþ? Alia exempla vid. gloss. V. Was 1)

«Annotatio 1.---Ubi autem was adjective sumi debet, ejus substantivum partitivum sit necessum est, et ipsum in singulari positum substantivo in genere convenit: Luc. IX, 55 niu vituþ, wis ahmane (cujus spiritum, pro quis spiritus, οἵου πνεύματος) sijuþ; Mth. V, 46 wo mizdono (quam mercedum, pro quam mercedem, τίνα μισθόν) habaiþ; Mc. I, 27; VI, 2; Luc. IX, 25; Joan. XVIII, 29; Rom. XIII, 9; Cor. I, VII, 5; XV, 2; XVI, 7; Cor. II, VI, 14 sq.; Thess. I, III, 9 wa aviliude (τίνα εὐχαριστίαν) magum usgildan fraujin? Mc. XI, 28 ïn wamma valdufnje þata taujis? 29; Luc. XX, 2. Tantummodo Luc. XV, 4 legitur was manna ïzvara aigands taihuntehund lambe etc., coll. § 205 annot. 1.

«Annotatio 2.---In resolvendis formulis praepositionalibus cum articulo quandoque adhibetur wa <a name=1108> pro relativo: Phil. II, 23 gasaiwa wa bi mik ïst (τὰ περὶ ἐμέ); 28; Eph. VI, 21, 22.»

II. Warjis, warja, warjata, quis (τίς), ponitur

a) Sive in plurali numero: Joan. VI, 64 vissa ïesus, warjai (τίνες) sind þai ni galaubjandans jah was (τίς) ïst saei galeiveiþ ïna; XIII, 18 ïk vait, warjans (οὕς) gavalida. Quod si Thess. I, IV, 2 vituþ warjos anabusnins atgebum ïzvis loco waizos in hoc casu falsi legitur, haec forma in se correcta, mendose adesset, cum varjis solum hic adjective occurrat;

b) Sive ad waþar in oppositione vid. III.

aaa) Superlativo conjunctum: Mc. IX, 34 du sis misso andrunnun, warjis (τίς) maists vesi; Luc. IX, 46; Mc. XII, 28 warja (ποία) ïst allaizo anabusne frumista; vel

bb) Relatum ad numerum vel objectum determinatum: Mc. XII, 23 warjamma ïze (scilicet eorum septem virorum) vairþiþ qens; Luc. XX, 33; Joan. XIII, 22 sewun du sis misso þai siponjos þagkjandans, bi warjana (nempe ex istis duodecim) qeþi; X, 32 managa goda vaurstva ataugida ïzvis, ïn warjis þize vaurstve (διὰ ποῖον αὐτῶν ἔργων) staineiþ mik?

«Annotatio 3.---Quod si interrogatio ad multitudinem was ïzvara Mth. VI, 27; Luc. XIV, 28; Joan. VIII, 46 incorrecta est, warjis ïzvara apud Luc. XVII, 7 desideranda est, interrogatione ad apostolos facta (quis vestrum servum habens etc.); sensisse autem videtur interpres, hanc allocutionem Domini non ex praecedenti dependere neque ad solos apostolos, sed ad multitudinem fieri, vid. § 204, I.»

III. Waþar, uter relative ad duo et comparativo conjunctum: Sheir. III, a miþ sis misso sik andrunnun sumai ni kunnandans waþar (Christus scilicet an Joannes) skuldedi maiza; Luc. VII, 42 waþar (τίς) þize (duorum debitorum) mais ïna frijoþ; Mth. IX, 5 waþar (τί) ïst azetizo qiþan· afletanda þus fravaurhteis þau qiþan· urreis jah gagg; Mc. II, 9; Luc. V, 23.

«Annotatio 4.---Waþar in nominativo tantum sing. occurrit, hinc legitur Mth. XXVII, 17 wana vileiþ ei fraletau ïzvis, barabban wau ïesu? Quod si Joan. IX, 2 was (τίς) fravaurhta, sau þau fadrein ïs? non waþar adest, hoc ex eo probabiliter venit, quod propter ideam pluralem vocabuli fadrein waþar poni non potuerit.»

IV. Adjectiva pronomina:

1) Wileiks, qualis (ποῖος, ποταπὸς, πήλικος): Mc. IV, 30 we galeikom þiudangardja guþs aiþþau ïn wileikai (ποίᾳ) gajukon gabairam þo? Joan. XII, 33 bandvida wileikamma (ποίῳ) dauþau skulda gadauþnan; Luc. I, 29 þahta sis weleika (ποταπή) vesi so goleins; Gal. VI, 11 sai wileikaim (πηλίκοις) bokom ïz vis gamelida. Alia exempla vid. gloss. V. Wileiks.

2) Welauds, quantus? (πόσος): Cor. II, VII, 11 saiw þata bi guþ saurgan ïzvis welauda gatavida ïzvis usdaudein.

3) Adjectiva pronom. ex wan efformata:

<a name=1109> a) Wan manags, wan filu? quot? (πόσος): Mc. VIII, 5 wan managans habaiþ hlaibans? XIX, 20; Mth. XXVII, 13 niu hauseis, wan filu ana þuk veitvodjand; VI, 23; Mc. XV, 4; Luc. XV, 17; XVI, 5;

b) Wan laggs? quam longum? (πόσος): Mc. IX, 21 wan lagg mel ïst, ei þata warþ ïmma?

F. INDEFINITA.

205. I. Was, wo, wa, quis, aliquis, affirmans, non nisi substantive usurpatur: Mc. VIII, 4 waþro þans mag was (τίς) gasoþjan; XI, 25 afletaiþ, jabai wa habaiþ viþra wana; Luc. XIX, 8 jabai wis wa aþholoda, fidurfalþ fragilda; Joan. XIV, 14 jabai wis bidjiþ mik ïn namin meinamma, ïk tauja; Cor. II, XII, 6 freidja, ïbai was ïn mis wa muni; XIII, 8 ni magum wa viþra sunja; Thess. I, V, 15 saiwiþ ïbai was ubil ana ubilamma vamma usgildai; II, III, 8 ni arvjo hlaib matidedum at wamma ak vinnandans arbaidai vaurkjondans, ei ni kauridedeima wana ïzvara; Mth. V, 39 jabai was (ὅστις) þuk stautai bi taihsvon þeina kinnu, vandei ïmma jah þo anþara; Tim. II, II, 5 jabai haifsteiþ was, ni veipada, nib a vitodeigo brikiþ. Alia exempla vid. gloss. V. Was.

«Annotatio 1.---Indefinitum adj. τίς eodem modo ac interrogativum redditur, vid. § 204, annot. 1: Phil. II, 1 wa gaþrafsteino (τις παράκλησις)---wo gaþlaihte---wo gamainduþe; IV, 8; Tim. I, V, 4; Cor. I, XVI, 7 wo weilo (χρόνον τινά); VII, 5; Rom. XIII, 9 wo anþaraizo anabusne; Gal. VI, 1 ïn wizai missadede; Col. II, 23 sveriþo wizai (ubi in interpretatione nostra honorum pro honore legendum est). Hinc etiam neutri adjectivi conjungitur, ubi tamen, genitivum sing., more latino, ad se trahit (quid boni): Mc. IV, 22 nih allis ïst wa fulginis (τι κρυπτόν aliquid absconditi), þatei ni gabairhtjaidau; Rom. IX, 11 nauhþannh ni gabauranai vesun, aiþþau tavidedeina wa þiuþis aiþþau unþiuþis (τι ἀγαθὸν ἢ κακόν). Solum was anþar (τις ἄλλος) Phil. III, 4 dici potuit et formula μικρόν τι gothice vertitur Cor. II, XI, 1, 16 per leitil wa. Specie tantum adjectivum est in Cor. I, VII, 12 jabai was broþar qen aigi ungalaubjandein; non enim ut Latini si quis rex Gothi dicunt, sed sï quis, qui rex est, ita ut locum supra laudatum explicandum sit: si quis, qui frater noster est, sicut et Cor. I, V, 11 emphatice jabai was broþar namniþs legitur, coll. XIV, 24. Si autem Cor. II, V, 17 εἴ τις ἐν Χριστῷ καινὴ κτίσις (si qua in Christo nova creatura) vertitur: jabai wo ïn xristau niuja gaskafts, femininum vel male lectum est pro was, vel propter genus τῆς κτέσεως ab interprete usurpatum, si qua, scilicet creatura, nova creatura sit in Christo; nullo enim pacto wo ad niuja gaskafts (si qua nova creatura est) referri potest.»

II. Mannahun, washun et ainshun, ainohun, ainhun non occurrunt nisi cum negatione et ea auxiliante designant simul neminem et nullum. Quoad negationem, sive ante haec vocabula ponitur, sive ex licentia verbo conjungitur, washun tantummodo semper <a name=1110> fere negationem immediate sibi praepositam habente. Jamvero in eo differunt haec vocabula, quod ni mannahun (nullus homo, imprimis apud Marcum usurpatum) et ni washun (nemo) substantiva sint (utrumque graec. οὐδείς, μηδείς, οὐ---τις, quisquam respondens), sed in genere, non nisi raro reperiantur, adeo ut ni washun, quod apud Lucam est, in locis parallelis per aïnshun suppleatur (vid. annot. 6); quod insuper ni washun in nominativo tantum masc., mannahun etiam in aliis casibus appareat; quibus adde ni vaihts vel ni vaiht (nihil, nequicquam, οὐδέν, μηδέν, οὑ---τι) ut neutrum inveniri; ni ainshun autem substantivum sit (nullus, οὐδείς, μηδείς, οὐδέ εἷς) et in omnibus casibus generibusque sing. occurrat.

1) Mc. IX, 39 ni mannahun ïst, saei taujiþ maht ïn namin meinamma; XII, 14 ni kara þuk manshun; I, 44 saiw ei mannhun ni qiþais vaiht; VIII, 26; IX, 9; XVI, 8; Tim. I, V, 22; Luc. III, 14 ni mannanhun holoþ; X, 4.

Mth. IX, 16 ni washun lagjiþ du plata fanan þarih . . . ana snagan fairnjana; Mc. X, 18 ni washun þiuþeigs alja ains guþ; 29 ni washun ïst, saei aflailoti gard ïn meina, saei ni adnimai ·r· falþ; Luc. X, 22 ni washun kann, was ïst sunus, alja atta; Joan. X, 18 ni washun nimiþ saivala meina af mis; Cor. I, XVI, 11 n washun ïmma frakunni; Col. II, 18 ni washun ïzvis gajiukai.---Joan. X, 28 ni fravilviþ washun lamba meina us handan meinai.

Mth. X, 26 ni vaiht ïst gahuliþ, þatei ni andhuljaidau; Mc. V, 26 qens manag gaþulandei fram managaim lekjam jah ni vaihtai botida atïddja du ïesua; VI, 8 faurbauþ ïm ei vaiht ni nemeina ïn vig. Alia exempla vid. gloss. V. Vaihts

2) Joan. XIV, 6 ïk ïm sa vigs jah sunja jah libains, ainshun ni qimiþ at attin niba þaïrh mik; Mc. XII, 35 ainshun þanaseiþs ni gadaursta ïna fraihnan; Joan. VI, 65 ni ainshun mag qiman at mis; Rom. XIII, 8 ni ainummehun vaihtais skulans sijaiþ; Joan. V, 22 ni stojiþ ainohun; Luc. IV, 26 ni du ainaihun þizo ïnsandiþs vas helias alja ïn saraipta. Plura exempla vid. Gloss. V. Ainshun.

«Annotatio 2.---Hic etiam adjectivum ullus quemadmodum quis (was, annot. 1) exprimitur: Mc. XI, 2 bigitats fulan, ana þammei nauh ainshun manne ni (οὐδεὶς ἀνθρώπων) sat (Luc. XIX, 30 ana þammei ni ainshun aiv manne sat); Luc. IV, 24 ni ainshun praufete (οὐδεὶς προφήτης) andanems ïst ïn gabaurþai seinai; IX, 50; XVI, 13; Mc. VI, 5 ni mahta jainar ainohun mahte (οὐδεμίαν δύναμιν) gataujan; Joan. X, 41 ïohannes gatavida taikne ni ainohun (σημεῖον οὐδέν); XVI, 29; XVIII, 28; XIX, 4; Luc. X, 19; Phil. IV, 15; Mth. XXVII, 14 ni andhof ïmma viþra ni ainhun vaurde (οὐδὲ ἕν ῥῆμα); Luc. I, 37 nist unmahteig guþa ainhun vaurde (πᾶν ῥῆμα); Joan. XIX, 11 ni aihtedeis valdufnje ainhun (ἐξουσίαν οὐδεμίαν) ana mik, nih vesi þus at giban ïupaþro. Hinc Cor. II, VI, 3 ni ainhun þannu ïn vaihtai gibandans bistuggqei (μηδεμίαν προσκοπήν), ei ni anavammjaidau andbahti unsar, hoc bistuggqei in <a name=1111> nostris annotationibus ad h. l. ex lectione codicis A bistuggq immerito illustravimus, quasi ei hujus bistuggqei codicis B incorrecta repetitio sequentis ei esset. Constructio enim genitivum postulat, et in genitivo casu est istud bistuggqei, quod est pro bistuggqe (vid. § 30, 3); in codice autem A haec terminatio a librario propter ei sequens negligenter praetermissa fuit. Denique ex ainhun ipso sequitur bistuggq neutrum esse debere, et consequenter genus in Gloss. h. v. mutandum.

«Quemadmodum Phil. III, 4 was anþar (annot. 1), ita reperitur etiam Joan. XV, 24 anþar ainshun ni (οὐδεὶς ἄλλος) gatavida. Thess. I, IV, 12 ni ainishun wis þaurbeiþ nullius aliquid Vulgatae probabiliter, sapit hoc excepto, quod wis ut partitivum habendum sit: «non ullius aliquo, dum hoc «nullius aliquid» Vulgatae vero sensui repugnat. Tim. II, II, 4 ni ainshun drauhtinonds (οὐδεὶς στρατευόμενος) non est: nullus militans, sed non unus, qui militat, coll. annot. 1, cujus loco genitivus adhibetur apud Joan. XIII, 28 þatuh þan ni vissa ainshun þize anakumbjandane.

«Annotatio 3.---Ex glossa Cor. I, X, 19 ni þatei þo galiugaguda vaihts sijaina ad vocabula ni þatei þo galiugaguda wa sijaina (nam haec est glossa tantum textu exsolvenda), discrimen statui potest inter wa et vaiht; wa scilicet significat aliquid, sive ad aliquid existens, sive non referatur; vaihts e contra rem existentem et reipsa praesentem indicat. In sententiis negativis vaiht in locum wa semper subditur: Gal. VI, 3 þugkeiþ wa visan ni vaiht visands; 15 nih bimait vaiht ïst, nih faurafilli.

«Annotatio 4.---Praeter ni mannahun occurrit etiam substantivum ni nanna, nemo: Mth. VI, 24 ni manna (οὐδείς) mag tvaim fraujam skalkinon; VIII, 4 saiw ei mann ni (μηδενί) qiþais; 28 ni mahta manna (μὴ τις) usleiþan þairh þana vig. Alia exempla vid. gloss. V. Manna.

«Annotatio 5.---Ainshun usurpatur etiam, ubi adest in sententia vocabulum interrogativum, cui negativa responsio spectatur (num), ex. gr., jau, num forte: Joan. VII, 48 sai jau ainshun þize reike galaubidedi ïmma (Ecce num unus horum principum crederet ei)?

«Annotatio 6.---Quod autem washun sive posterius, sive corrigentibus aliis per ainshun suppleatur, ex parallelis locis patet, coll. Mth. IX, 16; Mc. X, 18, 29 et Luc. V, 36; XVIII, 19, 29.»

III. Sums, suma, sum quidam (τίς) substantive ponitur, quemadmodum ainshun, hoc addito, quod etiam in plurali (quidam) occurrat: Luc. VIII, 46 taitok mis sums; Mc. IX, 38 sewum sumana ïn þeinamma namin usdreibandan unhulþons; XIV, 57 sumai usstandandans galiug veitvodidedun; Tim. II, II, 18 galaubein sumaize usvaltidedun; I, I, 3 faurbiudais sumaim, ei anþarleiko ni laisjaina; Thess. II, III, 11 hausjam sumans wairbandans ïn ïzvis ungatassaba. Alia exempla vid. Gloss. V. Sums Cum ains <a name=1112> etiam conjungitur: Mc. XIV, 47 ains sums (εἷς τις) þize andstandandane; XIV, 51.

«Annotatio 7.---Post sums plurale naturaliter sequitur partitivus: Mth. IX, 3 sumai þize bokarje; Mc. XII, 13 sumai þize fareisaie; Rom. XI, 17 sumai þize aste etc.; necnon et in singulari aliorum indefinitorum more partitivum patitur: Mc. XV, 21 sumana manne (id est τινὰ ἄνδρα); Joan. XVIII, 22 sums (εἷς) andbahte; Luc. XVIII, 18 sums reike (τὶς ἄρχων); XV, 15 sums (εἷς) baurgjane; XV, 11 manne sums; VII, 2 hundafade sumis skalsks; Mc. V, 25 qinono suma.

Ex indefinitis sums solum adjective sumitur, dum regenti vocabulo casu eodem convenit, ubi scilicet cum ains conjungitur: Mc. XIV, 51 ains sums juggalauþs; vel ubi adjectivum in vocalica forma substantive ponitur: Joan. XI, 1 sums siuks. Sic se habet frequenter apud Lucam, quod praeter influxum romanum, ex eo verisimiliter factum est, quia ibi ordinario postponi videtur: Luc. VII, 41 dulgahaitjin sumamma; VIII, 27 vair sums; XIV, 16 manna sums; XV, 8 suma qino; X, 25 vitodafasteis sums; XVIII, 2 staua sums ïn sumai baurg; XVIII, 35 blinda sums; XVI, 20 unleds sums; XIX, 12 manna sums godakunds.

Annotatio 8.---De usu indefiniti sums in sententiis coordinatis (sums---sumsuh, unus---alter; alii---alii), vid. infra ubi de sententia composita tractatur.»

IV. Wazuh, warjizuh et waþaruh, quilibet, in eo differunt quod wazuh, quivis, universalitatem repraesentet (πᾶς), hinc etiam saepissime omnem significat, et communiter per relativa sequentia strictius determinatur; warjizuh autem quisque (singuli), partem ex toto, nonnullos ex multitudine designet (ἕκαστος), sive sit haec multitudo reipsa memorata, sive simpliciter cogitanda: caeterum wazuh, et warjizuh quandoque promiscue usurpantur; quoad waþaruh, ad duo refertur (ἑκάτερος, uterque). Ad singulariter significandum warjizuh et waþaruh etiam ains prae se recipiunt (annot. 10) et prius cum plurali non ad synesin construitur (§ 209, 3); Mc. IX, 49 wazuh (omnis, πᾶς) funin saltada; Luc. XVI, 16 þiudangardi guþs vailamerjada jah wazuh ïn ïzai nauþjada; Mth. VII, 24 wazuh saei (πᾶς ὅστις, omnis qui) hauseiþ vaurda jah taujiþ þo, galeiko ïna vaira frodamma; Rom. X, 13 wazuh saei (πᾶς ὃς ἄν) anahaitiþ bidai namo fraujins ganisiþ; Mth. V, 28 wazuh saei saiwiþ (πᾶς ὁ βλέπων) qinon du luston ïzos, ju gahorinoda ïzai; Rom. X, 11 wazuh sa galaubjands du ïmma ni gaaiviskoda.

Luc. II, 3 ïddjedun allai, ei melidai veseina warjizuh (ἕκαστος, quisque ex omnibus) ïn seinai baurg; IX, 14 gavaurkeiþ ïm anakumbjan kubituns ana warjanoh fimftiguns; Rom. XIV 12 warjizuh unsara fram sis raþjon usgibiþ guþa; Joan. XVI, 32 qimiþ weila ei distahjada warjizuh (σκορπισθῆτε ἕκαστος, scilicet vestrum) du seina jah mik ainana bileiþiþ; Cor. I, IV, 5 hazeins vairþiþ warjammeh (nempe vestrum) fram guþa; Luc. VI, 40 gamanvids warjizuh (πᾶς) vair þai sve laisaris ïs.

<a name=1113> Skeir. V, d sveriþa waþaramme <a name=t6303><a href=#n6303>[6303]</a> scilicet patri et filio) gibaima bi vairþidai. In hoc solo loco waþaruh reperitur; wazuh autem et warjizuh in aliis exemplis occurrentia vid. gloss. hh. vv.

«Annotatio 9.---Wazuh et warjizuh partitivum post se admittunt: Luc. II, 23 wazuh gumakundaize (πὰν ἄρσεν) uslukands qiþu veihs fraujins haitada; Cor. I, XI, 5 woh qinono (πᾶσα γυνή) bidjandei aiþþau praufetjandei andhulidamma haubida gaaiviskoþ haubiþ sein; XV, 30 duwe bireikjai sijum weilo woh (πᾶσαν ὥραν); Gal. V, 3 veitvodja wammeh manne bimaitanaize (παντὶ ἀνθρώπῳ περιτεμνομένῳ), þatei skula ïst all vitoþ taujan; Luc. VI, 30 wammeh bidjandane (παντὶ τῷ αἰτοῦντι) þuk qif.---Luc. VI, 44 warjizuh bagme (ἕκαστον δένδρον) us svesamma akrana uskunþs ïst; Skeir. VI, b warjatoh vaurde at mannam in mundai <a name=t6304><a href=#n6304>[6304]</a> maht ïst anþarleikein ïnmaidjan; Eph. IV, 16 ïn mitaþ ainis warjoh fero usvahst leikis taujiþ (ubi Gothus a graeco ἑνὸς ἑκάστου μέρους deflectens, vertit quasi ἑνὸς ἕκαστον μέρος legisset; in nostra igitur interpretatione quaeque loco quarumque legendum est); Luc. XIX, 26 warjammeh habandane (παντὶ τῷ ἔχοντι) gibada.

«In simili casu haec indefinita recipiunt etiam adjectiva non nisi substantive usurpata et substantiva, quae temporis determinationem indicant, ut annum, horam, festum, etc.: Mth. V, 22 wazuh modags; Neh. V, 18 vas fraquman dagis wizuh (μίαν ἡμέραν); Mc. XIV, 49 daga wammeh (καθ᾽ ἡμέραν); Luc. XVI, 19; XIX, 47; Cor. I, XV, 31; Luc. II, 14 jera wammeh (κατ᾽ ἔτος); Luc. IX, 23 dag wanoh (καθ᾽ ἡμέραν); Mth. XXVII, 15 and dulþ warjanoh; Mc. XV, 6.

«Wazuh et warjizuh adjectis numeralibus voçabulis efformant distributiva, vid. § 198, III.

«Annotatio 10.---Ubi relativa saei, ïzei, ei, þei sequuntur wazuh, huic praefigitur sa vel þis, posterius imprimis ad convertendum Graecum ἄν, hinc: Mth. X, 32, 33 sawazuh saei (πᾶς ὅστις) andhaitiþ mis ïn andvairþja manna, andhaita jah ïk imma ïn andvairþja attins· meinis ïþ þiswanoh saei (ὅστις ἄν, omnis qui) afaikiþ mik---afaika jah ïk ïna; Mc. XI, 23 þiswazuh ei (ὃς ἄν) qiþai·---vairþiþ ïmma þiswah þei (ὃ ἐάν) qiþiþ; 24 allata þiswah þei (πάντα ὅσα ἄν) bidjandans sokeiþ, vairþiþ ïzvis; Joan. XVI, 2 qimiþ weila ei sawazuh ïzei usqimiþ (πᾶς ὁ ἀποκτείνας) ïzvis, þuggkeiþ hunsla saljan guþa. Attamen etiam legitur apud Joan. XVI, 15 þatawah þei (ὃ, τι ἅν) bidjaiþ attan, gibaiþ ïzvis. Alia exempla vid. gloss. h. v.

«Sed contra ad strictiorem unionem emphatice exprimendam iisdem warjizuh et waþaruh etiam ain praefigitur <a name=1114> (εἷς ἕκαστος, unusquisque): Thess. II, I, 3 managniþ friaþva ainwarjizuh (ἑνὸς ἑκάστου) allaize ïzvara ïn ïzvis misso; Luc. XVI, 5 athaitands ainwarjanoh (ἕνα ἕκαστον) faihuskulane qaþ þamma frumistin; IV, 40 ainwarjammeh (ἑνὶ ἑκάστῳ) ïze handuns analagjands gahailida ïns; Cor. I, XII, 18 guþ gasatida liþuns ainwarjanoh (ἓν ἕκαστον) ïze ïn leika svasve vilda; Skeir. VII, c svaei ainwarjano <a name=t6305><a href=#n6305>[6305]</a> sva filu sve vilda andniman ïs gatavida. Commistum est autem in Cor. I, VII, 17 ni ei warjammeh svasve gadailida guþ, ainwarjatoh <a name=t6306><a href=#n6306>[6306]</a> svasve galaþoda guþ, sva gaggai; Thess. I, V, 11 þrafsteiþ ïzvis misso jah timrjaiþ ainwarjizuh anþar anþarana (εἷς τὸν ἕνα).---Skeir. III, a at bajoþum daupjandam jah ainwaþarammeh seina anafilhandam daupein, miþ sis misso sik andrunnun.

«Quod ainwarjizuh etiam ut distributivum usurpetur, vid. § 198, III.»

V. Alls, alla, all, omnis (πᾶς) triplici modo, quemadmodum indefinitum quislibet, construitur, nempe:

1) Substantive, sed tantummodo in plurali, omnes: Mc. V, 20 allai (πάντες) sildaleikidedun; XIV, 64 eis allai gadomidedun ïna skulan visan dauþau; Skeir: I, a ïesus qam gamains allaize nasjands; allaize fravaurhtins afhrainjan; Eph. IV, 7 guþ atta allaize ïst ufar allaim jah and allans jah ïn allaim uns, etc.; Mc. IX, 12 helias qimands aftra gaboteiþ alla, eo enim modo saepe neutrum plur. usurpatur (πάντα vel τὰ πάντα omnia), more graeco: Luc II, 20; III, 20; Joan. XVII, 7; XVIII, 4; Rom. XI, 36; Cor. I, XV, 27; II, V, 17, 18; Eph. I, 11, 23; III, 9; Phil III, 21; Col. I, 16, 20; III, 11; necnon et neutrum sing., more germanico: Mth. VIII, 33 gataihun ïn baurg all (πάντα); Luc. XVIII, 12, 22; Joan. XIV, 26; Cor. I, IX, 22 (allaim vas all), 25; II, II, 9; Eph. I, 22; Phil. III, 8; Col. IV, 7; Tim. I, II, 1; vel forma plena allata: Math. V, 18 allata vairþiþ; Mc. IV, 11, 34; Luc. II, 39 (ἅπαντα); XIV, 17; XV, 13; XVIII, 28; Joan. XIV, 26; Eph. IV, 10; VI, 21, etiam cum articulo þo alla; Luc. XVI, 14; Cor. I, XII, 19; Col. III, 8; þata all Cor. II, XII, 19; þata allata Joan. XV, 21; Cor. II, IV, 15.

2) Adjective, sive

a) Ut significet: omnes (omnia) in plurali et substantivo eodem casu conveniens: Mth. XXVII, 1 runa nemun allai gudjans (omnes sacerdotes); Mc. IV, 32 kaurno sinapis vairþiþ allaize grase (omnium leguminum) maist; Cor. I, XV, 7 ataugida sik apaustaulum allaim; Luc. III, 3 qam and allans gaujans; Mth. VIII, 16 allans þans ubil habandans ganasida; Luc. II, 31 nasein þeina manvides ïn andvairþja allaizo manageino; I, 6 vesun ba gaggandona ïn allaim anabusnim jah garaihteim <a name=1115> fraujins unvaha; Mth. IX, 35 bitauh baurgs allos jah haimos; Luc. I, 48 audagjand; mik alla kunja; Mth. V, 15; Mc. I, 32, VII, 3, 23; Luc. I, 6, 65, 66, 71; II, 19; III, 19; IV, 5, 37; V, 9; VI, 26; XVII, 2, 10; XIX, 37; Rom. X, 4, 12; XII, 17; Cor. I, XV, 19; II, I, 1, 3, 4; III, 2; IV, 2; VIII, 18; XI, 9; Gal. I, 2; Eph. I, 18, 21; III, 21; IV, 6, VI, 18; Col. II, 13; Thess. II, III, 6; sive:

b) Ut significet: quisque in singulari et equidem in neutro, substantivo partitivo plur. sequente: Skeir. V, a at allamma vaurtstve ainaizos anabusnais beidiþ; Luc. III, 6 gasaiwiþ all leike (πᾶσα σάρξ) nasein guþs; IV, 4 ni bi hlaib ainana libaid manna ak bi all vaurde (παντὶ ῥήματι) guþs; Cor. II, XIII, 1; Rom. XIV, 11 mis all knive (πᾶν γόνυ) biugiþ; Cor. II, X, 5 frahinþan all fraþje (πᾶν νόημα); Luc. III, 5 all dalei (πᾶσα φάραγξ) usfulljada jah all fairgunje jah hlaine (πᾶν ὄρος καὶ βουνός) gahnaivjada; Cor. II, IX, 8 ufarassjaiþ ïn allamma vaurstve godaize (πᾶν ἔργον ἀγαθόν); Col. I, 10; Tim. I, V, 10; II, II; 21; III, 17; Tit. I, 16.---Col. I, 28 vulþu gateiham talzjandans all manne (πάντα ἄνθρωπον) jah laisjandans all manne; SKeir. IV, b; Phil. IV, 7 ufarïst all ahane (πάντα νοῦν); Mth. VII, 17 all bagme godaize (πᾶν δένδρον ἀέγαθόν) akrana goda gataujiþ; 19 all bagme ni taujandane akran god usmaitada; Joan. XV, 2 all taine unbairandane akran goþ usnimiþ ïta.---Luc IV, 13 ustauh all fraistobnjo (πάντα πειρασμόν) diabulus; V, 17 vesun gaqumanai us allamma haimo (πάσης κώμης); X, 1 ïnsandida ïns tvans wanzuh ïn all baurge jah stade (πᾶσαν πόλιν καὶ τόπον); Rom. XIII, 1 all saivalo (πᾶσα ψυχή) valdufnjam ufarvisandam ufhausjai; Cor. II, VII, 1 hrainjam unsis af allamma <a name=1116> bisauleino (παντὸς μολυσμοῦ); X, 6 manvuba habaiþ du fraveitan all ufarhauseino (πᾶσαν παρακοήν), Tim. II, III, 16 all boko (πᾶσα γραφή); Mc. III, 28 allata afletada þata fravaurhte (πάντα---τὰ ἀμαρτήματα) sunum manne.

«Annotatio 11.---In hoc ultimo casu, nonnisi raro partitivum vocabulum in singulari occurrit: Mc. II, 13 all manageins (πᾶς ὁ ὄχλος) ïddjedun du ïmma; Tim. I, IV, 4 all gaskaftais (πᾶν κτίσμα) guþs goþ; Cor. II, X, 5 gatairan all hauhiþos ushafanaizos (πᾶν ὕψωμα ἐπαιρόμενον) viþra kunþi guþs; et semel tantum datur alla razdo Rom. XIV, 11, alls substantivo in genere conveniente, caeterorum indefinitorum ad instar. Fortasse etiam in Thess. II, III, 6 gaskaidiþ ïzvis af allamma broþre wairbandane ungatassaba hoc allamma ut masculinum habendum est, licet, cum all manne inveniatur, etiam neutrum esse possit.

«Annotatio 12.---Cum alls habita ratione ejus significatione (ὅλος, πᾶς), puram adjectivorum naturam sapit (vid. gloss. V. Alls 2), inde fit, ut etiam in paulinis epistolis, graeco et latino in gothicum sermonem probabiliter influentibus, saepe significans omnis quisque occurrat: Cor. II, VIII, 7 ïn allamma managniþ, galaubeinai jah vaurda jah kunþja jah ïn allai usdaudein (πάσῃ σπουδῇ, in omni sollicitudine); XII, 12 taikneis apaustaulaus gatavidos vaurþun ïn ïsvis ïn allai þulainai (πάσῃ ὑπομονῇ, in omni patientia); Eph. I, 3 guþ gaþiuþida uns ïn allai þiu þeinai ahmeinai; Phil. I, 20, II, 29; IV, 6; Col. I, 9, 11, 15; III, 16; Thess. I, III, 7; II, I, 11; Tim. I, I, 16.»

B. DE SENTENTIA SIMPLICI.

<a name=1115>

SUBJECTUM, PRAEDICATUM, COPULA.

206. Subjectum et verbum in speciali verbo coadunantur, ubi scilicet persona loquens (1 pers.) de se ipsa, vel ad aliam praesentem (2 pers.), vel de tertia absente loquitur, modo haec praecedenter memorata sit: Mth. XXVII, 63 (ille seductor dixit:) urreisa, surgo; V, 17 qam veni; Tim. I, IV, 10 arbaidjam jah ïdveitjanda laboramus et vituperamur; Luc. X, 28 raihtaba andhoft, þata tavei jah libais bene respondisti, fac et vives; Cor. II, I, 24 galaubeinai gasto þuþ stetistis; Mc. V, 39 wa auhjoþ jah gretiþ? Quid tumultuamini et fletis? XIV, 42 urreisiþ, gaggam! surge, ambula! Mth. XXVI, 75 usgaggands ut gaigrot, flevit (scilicet Petrus); Luc. XX, 36 ni gasviltan þanaseiþs magun, sunjus auk guþs sind, neque mori possunt (nempe qui vitam aeternam adepti sunt)---sunt.

§ 207. I. SUBJECTUM autem speciale vocabum requirens in nominativo semper ponitur exprimiturque:

1) Per pronomina primae et secundae personae, ubi sibi invicem opponuntur vel emphatice proferenda <a name=1116> sunt, vid. § 199 2) a); necnon frequenter per pronomen tertiae personae, ubi Graecus simplici verbo usus est, vid. ibid. b);

2) In tertia persona, ubi subjectum nondum nominatur, vel oratio alius alterius oratione interrumpitur. Jam vero ut subjectum communiter dari possunt substantivum, vel pronomen ejus sedem tenens, adjectivum, numerale, participium, infinitivus, formula praepositionalis cum articulo, imo et sententia tota. Caeterum in numero verbum subjecto convenit, excepto casu collectivi, ut diximus § 209, 3. Quoad sedem, subjectum ad quamdam in particulari non restringitur: Luc. IV, 40 sunno sagq; Rom. VII, 3 gasviltiþ vair; Luc. IX, 10 apaustauleis usspillodedun; Mth. IX, 3 sa vajamereiþ; Luc. IX, 8 sumai qeþun· helias ataugida sik; XVII, 34 tvai vairþand ana ligra samin; I, 14 managai faginond; VII, 22 blindai ussaiwand, haltai gaggand, þrutsfillai gahrainjanda, baudai gahausjand, naveis urreisand, unledai vailamerjanda; VIII, 34 þai haldandans gaþlauhun; Rom. VII, 18 viljan <a name=1117> atligiþ mis; Mc. IV, 10 frehun þai bi ïna; Luc. IX, 17 ushafan varþ þatei aflifnoda ïm gabruko.

§ 208. 1) Quandoque deficit subjectum tertiae personae pluralis; sed tunc aliud generale, ut homines, supplendum est, vel latine passivo convertendum (gall. on, germ. man): Mc. I, 45 ïesus ana auþjaim stadim vas jah ïddjedun du ïmma allaþro iverunt, id est, homines (ventum est); V, 35 nauhþanuh ïmma rodjandin qemun fram þamma synagogafada; X, 13 atberun du ïmma barna; Luc. XVII, 27 etun jah drugkun, scilicet homines in tempore Noachi; Mc. II, 22 vein juggata ïn balgins niujans giutand, homines fundunt, funditur, gr. βλητέον vinum fundendum est. Quod autem haec ellipsis e Graeco mutuata saepe activo in passivum commutato reddatur, vid. § 177 annot. 5. Joan. XVI, 17 qeþun us þaim siponjaim est sumai subaudiendum.

Sed non nisi raro subjectum tertiae personae singularis praetermittitur: Cor. II, VI, 2 mela qiþiþ andanemjamma andhausida þus, loquitur (scilicet Deus per Prophetas), vel loquitur (nempe sacra Scriptura). Econtra X, 10 þos bokos qiþand kaurjos sind, pluralis, dicunt homines (dicitur), graeco φησί respondet et aequivalet. Etiam graecam constructionem, ubi scilicet substantivum ejusdem radicis ac verbum ut subjectum supplendum est (Matthiä, Gr. gr. § 295), imitatus est Gothus in Cor. I, XV, 52 þuthaurneiþ (σαλπίσει) canit (scilicet þuthaurnja tuba).

2) Ubi demonstrativum, interrogativum vel relativum subjectum est, ad praedicatum genere conveniat non est necesse, sed potest, more Germanis consueto, in neutro poni, quemadmodum Germani dicunt: das ist mein Vater et Galli: c'est mon père, id est, ceci est mon père: Mc. VI, 3 niu þata (οὗτος) ist sa timrja? Joan. VI, 40 þatuh-þan ïst vilja þis sandjandins mik; Luc. II, 12 þata ïzvis taikns; VIII, 11 þata (αὕτη) ïst gajuko; Joan XV, 12 þata (αὕτη) ïst anabusns meina; Cor. I, IX, 3 meina andahafts þat-ïst; Eph. I, 18 wa (τίς vel τί) ïst vens laþonais ïs? wa ufarassus mikileins mahtais; Thess. I, II, 19 wa (τίς) ïst unsara vens; Phil. I, 28 þatei (ἥτις) ïst ïm ustaikneins fralustais. Attamen legitur apud Mc. IX, 7 sa ïst sunus meins sa liuba, et Tit. I, 13 so ïst veitvodei sunjeina.

3) Cum autem pronomina et ba subjecti vicem gerentia, duas personas diversi generis indicant, haec in neutro ponuntur (coll. § 191, I, 1): Luc. II, 6 þo (gr. αὐτοί, scilicet Josephus et Maria) vesun jainar; II, 50 ïja (αὐτοί) ni froþun þamma vaurda; Cor. I, VII, 28 aglon leikis gastaldand þo svaleika (οἱ τοιοῦτοι, scilicet vir et virgo) du leika samin; coll. § 209 4) b) et Luc. II, 44, 45, 48; VIII, 20; Mc. III, 31. Ubi vero conjunguntur duae personae ejusdem generis, subjectum illis genere, ut decet, convenit: Luc. VI, 39 bai (nempe caeci) ïn dal gadriusand; Joan. XI, 19 gaþrafstidedun ïjos (nimirum Martha et Maria).

4) Infinitivus saepe est subjectum, vid. insuper Mc. X, 24; Luc. VI, 4; XVIII, 25; Joan. XVIII, 31; <a name=1118> Cor. I, V, 12; VII, 9, 26; Gal. IV, 18; Phil. I, 21, 22; Tim. I, II, 10. Quandoque infinitivo adjungitur etiam du: Mc. X, 40 þata du sitan af taihsvon meinai aiþþau af hleidumein nist mein du giban (δοῦναι); Cor. I, XI, 6 agl ïst qinon du kapillon aiþþau skaban (τὸ κείρασθαι ἢ ξηρᾶσθαι); Phil. I, 24 du visan (τὸ ἐπιμένειν) ïn leika þaurftizo ïn ïzvara; necnon et articulus: Mc. XII, 33 þata du frijon (τὸ ἀγαπᾷν) guþ managizo ïst allaim þaim allbrunstim. Inter waþar ïst azetizo qiþan . . . . (Mth. IX, 5; Luc. V, 23) et waþar ïst azetizo du qiþan . . . . . (Mc. II, 9) hoc discrimen adesse videtur, quod prius significet: quid est facilius dicere . . . . posterius autem: quid est facilius dicere: . . . . . .

Ubi sententia infinitiva subjectum est, proprium ejus subjectum in accusativo ponitur: Cor. II, VII, 11 þata bi guþ saurgan ïzvis welauda gatavida ïzvis usdaudein; Luc. XVI, 17 azetizo ïst himin jah airþa hindarleiþan þau vitodis ainana vrigadriusan.

§ 209. II. Cum PRAEDICATUM nomen est, subjecto per copulam conjungi debet. Atqui omnes vocabulorum species, quae subjectum esse possunt (§ 207) etiam ut praedicatum usurpari queunt. Sed quodcumque sit, praedicatum semper subjecto convenit, id est, eamdem subit flexionem.

1) Ubi substantivum praedicatum est, subjecto debet in genere et numero congruere, licet pro genere nonnullae, pro numero autem frequentissimae dentur exceptiones: Luc. XX, 14 sa ïst sa arbinumja; I, 19 ïk ïm gabriel; IX, 9 was ïst sa? V, 10 fram himma nu manne siud nutans.---Joan. XIV, 6 ïk ïm vigs jah sunja jah libains; Skeir. I, a nasjands silba garaihtei vas; Rom. XI, 15 was andanumts nibai libains us dauþaim (ubi in interpretatione nostra quis loco quae legendum est)? Eph. I, 23 aikklesjo ïst leik ïs; Rom. VII, 7 vitoþ fravaurhts ïst? Joan VI, 63 þo vaurda ahma ïst; Rom. XIII, 3 þai reiks ni sind agis godamma vaurstva; Cor. I, X, 19 þo galiugaguda sind wa? Joan. XVII, 11 þai sijaina ain sve vit; Cor. I, XV, 28 guþ ïst alla ïn allaim; Rom. IX, 7; Cor. I, X, 17; II, II, 15; VIII, 23; Phil. III, 3.

Praedicatum potest etiam articulum recipere: Joan. VI, 48 ïk ïm sa hlaifs libainais; VII, 40 sa ïst sa praufetus; X, 9 ïk ïm þata daur etc., vid. gloss. v. þata II, 6.

2) Ubi adjectivum, participium vel numerale praedicatum est, subjecto debet in genere, numero et casu congruere; porro infinitivus et sententia neutrius generis censentur; quonam autem modo consonantica et vocalica formae adjectivi differant, vid. § 196: Luc. I, 23 zakarias vas dumbs; Joan. XI, 39 ju fuls ïst, fidurdogs auk ïst; Luc. I, 7 vas aileisabaiþ stairo; 29 weleika ïst so goleins; Rom. VII, 14 vitoþ ahmein ïst; Tim. I, I, 8 god ïst vitoþ; II, 3 þatuþ-þan ïst god jah andanem; Luc. XV, 31 all þata mein þein ïst; Rom. XI, 33 unbilaistidai sind vigos guþs; XIII, 1 þo valdufnja fram guþa gasatida <a name=1119> sind; Luc. I, 20 sijais þahands jah ni magands rodjan; VIII, 40 vesun allai beidandans ïs; Tim. I, IV, 15 þatei þeihais þu (ἡ προκοπή σου) svikunþ sijai; Phil. I, 29 ïzvis fragiban ïst du xristau galaubjan.

Luc. IV, 32 ïn valdufnja varþ vaurd ïs; Cor. II, I, 5 ufar filu ïst gaþrafsteins; Luc. IX, 55 wis ahmane sijuþ.

«Annotatio 1.---Quandoque praedicata, cum sunt adjectiva et participia, subjecto in genere non conveniunt; sic legitur Gal. V, 11 gatauran ïst marzeins galgins; Eph. III, 10 kanniþ vesi---handugei guþs; Rom. XI, 33 unusspilloda sind stauos guþs; Neh. V, 18 vas fraquman dagis wizuh stiur ·a· lamba gavalida ·q·; Cor. I, XII, 22 þaiei þugkjand liþive leikis lasivostai visan, þaurfta sind. Caeterum ex graeco textu Gothus haec anomala semper fere imitatus est. Conspicuum est Tim. I, III, 16 unsahtaba mikils ïst gagudeins runa; Gal. II, 16 vairþiþ garaihts ainhun leike; Neh. VI, 16 varþ usfulliþs þata vaurd; Skeir, II, c naudiþaurfts vas jah gadob vistai---anþar; Skeir. VI, c missaleiks jah ïn missaleikaim melam attins bi ïna varþ veitvodeins. Huc autem non pertinent loca ut Eph. III, 6 sind þiudos gaarbjans jah galeikans, quia hic substantiva in praedicativo continentur.»

3) Collectiva hanc regulam concordantiae non stricte sequuntur, sed ad synesin, id est, non secundum significationem, quam forma eorum prae se fert, bene vero juxta sensum, quem continent, construi possunt: Mc. III, 32 setun bi ïna managei (multitudo, hoc est, multi homines); Joan. XII, 18 ïddjedun gamotjan ïmma managei; Mth. XI, 18 alla managei sildaleikidedun; Mc. II, 13 all manageins iddjedun; III, 7 filu manageins (multus populus, multi homines) laistidedun afar ïmma; Cor. I, XVI, 15 gards staifanaus sind (gr. ἐστίν) anastodeins akaje; Mth. VIII, 32 run gavaurhtedun alla so hairda; Phil. II, 4 ni þo seina warjizuh mitondans; Luc. I, 10 alls hiuhma vas beidandans; Joan. VII, 49 so managei fragiþanai sind; Mc. XV, 1 alla so gafaurds gabindandans ïesu brahtedun ïna at peilatau. Quaedam synesis adest etiam, cum in Tim. II, III, 16 dicitur: all boko gudiskaizos ahmateinais jah þaurftos du laiseinai.

Sed contra dicitur etiam: Luc. V, 1 managei anatramp; 20, 6 alla so managei afvairpiþ; Neh. V, 13 qaþ alla gamainþs etc. Et sic communiter construitur warjizuh, licet apud Graecum ἕκαστος stet saepe cum plurali, cujus ratio ex hujus vocabuli significatione petenda est, vid. § 205, IV. Caeterum suo Gothus modo hic singularem et pluralem commiscet: Joan. I, 20 andhof (sing.) so managei jah qeþun (plur.).

«Annotatio 2.---Constructio graeca, ex qua verbum in singulari ponitur, ubi subjectum neutrum plurale est, a gothica lingua prorsus aliena est, hinc dicitur Luc. I, 65 ïn allai bairgahein ïudaias merida vesun alla þo vaurda (διελαλεῖτο πάττα τὰ ῥήματα <a name=1120> ταῦτα); Joan. X, 27 lamba meina stibnai meinas hausjand (πρόβατα---ἀκούει), et ita semper.»

4) Cum plura subjecta particulis copulativis vel adversativis connexta sunt, animadvertas;

a) Quod haec, utpote pluralem efformantia, verbum in plurali poni jubeant, naturaliter quidem ubi inter ea adest reipsa pluralis: Mth. VIII, 27 vindos jah marei gahausjand ïmma; Mc. I, 5 usiddjedun all ïudaialand jah ïairusaulymeis; 36; sed etiam ubi omnia subjecta singularia sunt: Joan. XII, 22 andraias jah filippus qeþun: Cor. I, XV, 50 leik jah bloþ þiudinassu guþs ganiman ni magun; Tim. II, II, 17 þizeei vesun (gr. ἦν) ymainaius jah filetus; Luc. II, 43 ni vissedun (gr. ἔγνω) ïosef jah aiþei ïs. Quod si subjecta diversae sunt personae, prima secundae et tertiae praefertur: Joan. X, 30 ïk jah atta ain siju (sumus); Cor. I, IX, 6 jah barnabas ni habos (habemus) valdufni?

Haec subjecta tamen etiam verbum singulare admittunt: Mc. XII, 6 wis ïst sa manleika jah so ufarmeleins; Luc. I, 14 vairþiþ þus faheds jah svegniþa; Mc. VIII, 12 jainar vairþiþ grets jah krusts tunþive; Cor. I, XVI, 19 goleiþ ïzvis akvila jah priska; Mth. VI, 19 malo jah nidva fravardeiþ; Thess, I, III, 11; II, II, 16, 17; Luc. I, 64 usluknoda munþs ïs suns jah tuggo. Imo etiam ubi inter subjecta adest plurale, sed in eo casu verbum ab hoc plurali longe amovetur Luc. III, 5 vairþiþ þata vraiqo du raihtamma jah usdrusteis du vigam slaihtaim; Rom. IX, 4 þizeei ïst frastisibja jah vulþus jah vitodis garaideins jah triggvos jah skarkinassus jah gahaita; Eph. V, 3 horinassus jah allos unhrainiþos aiþþau faihufrikei nih namnjaidau ïn ïzvis. Cum autem subjectum alteri mediante miþ conjungitur, verbum in singulari remanet: Mc. IX, 4 ataugiþs varþ ïn helias miþ mose.

b) Cum adjectivum vel participium est praedicatum, subjectis in genere convenit, ubi haec ejusdem sunt generis; ubi autem diversi generis, praedicatum in neutro ponitur, etiam et equidem sine exceptione, cum entia sunt viventia (vid. § 208, 3); Mth. XXVII, 61 vas jainar marja magdalene jah so anþara magdalene sitandeins; Tit. I, 15 bisaulida sind aha jah miþvissei; Thess. l, V, 23 saivala jah leik unfairinona gafastaidau; Luc. II, 33 vas ïosef jah aiþei ïs sildaleikjandona. Vel ad proximum refertur: Cor. I, VII, 15 nist gaþivaids broþar aiþþau svistar; Rom. VIII, 38 nih dauþus nih aggeljus nih reikja ni mahteis nih andvairþo nih anavairþo nih hauhiþa nih diupiþa nih gaskafts anþara mahteiga ïst uns afskaidan.

5) Loco praedicati in nominativo positi saepe Gothus, sive praeeunte Graeco, sive ex suo ipsius libitu, du cum dativo usurpat: Mc. X, 8 gumein jah qinein sijaina du leika samin (εἰς σάρκα μίαν) svasve þanaseiþs ni sind tva ak leik ain (σὰρξ μία); Cor. I, XIV, 22 razdos du bandvai (εἰς σημεῖον) sind; Col. IV, 11 þai vesun mis du gaþrafsteinai (παρηγορία); Gal. V, 2 xristus ïzvis nist du botai (οὐδὲν ὠφελήσει); <a name=1121> Tim. I, IV, 4 all gaskaftais guþs goþ jah ni vaiht du usvaurpai (ἀπόβλητον); coll. § 211, 1.

Vel loco adjectivi adverbium ut praedicatum sumitur: Luc. XV, 20 nauhþanuh fairra (μακράν) visandan gasaw ïna atta; XIX, 37 ïesus newa vas at ïddaljin; Skeir. III, b so garehsns newa andja vas; Cor. I, XV, 14 jabai xristus ni urrais, svare (κενόν) þan jas-so mereins unsara jah so galaubeins lausa; 17; Phil. II, 6 ni vulva rahnida visan sik galeiko (ἶσα) guþa.

§ 210. III. COPULA quandoque praetermittitur:

a) Plerumque scilicet in tertia persona sing. (ïst): Mth. VII, 13 braid daur jah rums vigs; Mc. V, 9 wa namo þein? Luc. I, 28 frauja miþ þus; II, 49 wa þatei sokideduþ mik pro wa ïst þatei (Mc. II. 16) quid est, quod . . . . ; Luc. VI, 23; Rom. VII, 12; Cor. II, VI, 2, 14; Thess. II, III, 3 etc.; post relativum: Eph. IV, 6 ains atta allaize, saei ïn allaim uns, vid. ad Rom. XII, 2; in formula niu kara et wa kara Mc. IV, 38; XII, 14; Mth. XXVII, 4:

b) In conjunctivo (sijai): Rom. XI, 36 ïmma vulþus du aivam! Cor. I, XVI, 22 anaþaima! II, VIII, 13, 16; XIII, 13; Eph, I, 3;

c) In praeterito (vas): Mth. XXVII, 57 þizuh namo ïosef; Luc. I, 27; Luc. VII, 12 jah si silbo viduvo; VII, 2 skalks siukands svultavairþja; Joan. XI, 44 vlits ïs auralja bibundans (περιεδέδετο); Mc. X, 1 sve biuhts (ὡς εἰώθει coll. Mth. XXVII, 15 biuhts vas);

d) Tertia persona plur. (sind): Luc. X, 2 asans managa ïþ vaurstvjans favai; Mth. X, 36; Luc. XVII, 17; Rom. XI, 36; Cor. II, X, 4 vepna unsaris drauhtinassaus ni leikeina ak mahteiga;

e) Prima persona sing. (ïm): Rom. VII, 24 vainans ïk manna; Joan. X, 38 ïn mis atta jah ïk ïn ïmma;

f) Secunda persona plur. (sijuþ): Eph. II, 17 merida gavairþi ïzvis juzei fairra (scilicet sijuþ) jah þaim ïzei newa (scilicet sind); Luc. VI, 20, 21; Joan. XIV, 20;

g) Secunda persona sing. conj. (imperat. sijais) in sola formula hails (χαῖρε) Mc. XV, 18; Joan. XIX, 3;

h) Infinitivus in formula ni viljau ïzvis unvitans vel unveisans (οὐ θέλω ὑμᾶς ἀγνοεῖν) Cor. I, X, 1; II, I, 8; Thess. I, IV, 13, coll. ad Rom. XI, 25.

Item in sententiis copulativis, ubi copula in priori sententia reperitur: Phil. IV, 12 sads vairþan jah gredags; Mth. XXV, 43 afþaursiþs vas, janni dragkideduþ mik· gasts (scilicet vas), jn-ni galaþodeduþ mik· naqaþs, jan-ni gavasideduþ mik· siuks jan-ni gaveisodeduþ meina; Luc. XVII, 31 jainamma daga saei sijai ana hrota jah kasa ïs ïn razna, ni atsteigai dalaþ niman þo· jah saei ana haiþjai, ni gavandjai sik; I, 18 ïk ïm sineigs jah qens meina (scilicet ïst) framaldrozei; XVIII, 11 ni ïm svasve þai anþarai (scilicet sind).

Saepe etiam Gothus copulam admittit, ubi Graecus praetermittit: Cor. II, III, 5 so vairþida unsara us guþa ïst; IV, 18; X, 10; Eph. III, 18; item in formula <a name=1122> εἰ δυνατόν jabai mahteig sijai Mc. XIII, 22; jabai mahteig vesi Gal. IV, 15.

§ 211. 1) Verba fieri, manere, videri, etc., ut praedicativum in nominativo sumunt id, quod aliquis (aliquid) dicitur fieri, manere, videri, vocanturque consequenter verba praedicata: Luc. IV, 3 ïesus gredags varþ; I, 24 inkilþo varþ aileisabaiþ; Mc. XII, 7 unsar vairþiþ þata arbi; Cor. I, XIV, 25 þo analaugnona hairtins svikunþa vairþand; Mc. XIII, 19 vairþand þai dagos jainai aglo svaleika sve ni vas svaleika; Cor. II, V, 21 xristus faur uns gatavida fravaurht, ei veis vaurþeima garaihtei guþs.---Cor. II, III, 14 hulistr visiþ unandhuliþ; Tim. II, II, 13 jains triggvs visiþ; Cor. I, VII, 10, 11 anabiuda qenai fairra abin ni skaidan; ïþ jabai gaskaidnai, visan unliugaidai (dativus ad qenai refertur, et in interpretatione nostra manere loco esse legendum est).---Cor. II, XIII, 7 bidja du guþa, ei ni vaiht ubilis taujaiþ. ni ei veis gakusanai þugkjaima ak ei jus þata godo taujaiþ, ei veis ungakusanai þugkjaima.

Quemadmodum ad visan (§ 209, 5), ita ad vairþan loco nominativi praedicati du cum dativo aliquando conjungitur: Mc. XII, 10 stains, þammei usvaurpun þai timrjans, varþ du haubida (εἰς κεφαλήν) vaihstins; Luc. III, 5 vairþiþ þata vraiqo du raihtamma (εἰς εὐθεῖαν) jah usdrusteis du vigam slaihtaim (εἰς ὁδοὺς λείας); Joan, XVI, 20; Cor. II, VI, 18; Skeir. VIII, b.

2) Quod autem ad verba, quae in activo praeter objectum etiam praedicatum in accusativo habent, ut nominare, tenere, eligere, etc., in passivo autem hoc idem praedicatum in nominativo recipiant, vid. § 220, annot

Grammatica Gothicae Linguae

GRAMMATICA GOTHICAE LINGUAE E GERMANICO SERMONE IN LATINUM VERSA, INTERPRETE F. TEMPESTINI.

PRAEFATIO.

EMENDATIONES GLOSSARII.

EMENDATIONES TEXTUS ET VERSIONIS.

INTRODUCTIO.

CAPUT PRIMUM. DE SCRIPTURA ET PROLATIONE.

A. DE SCRIPTURA.

B. DE PROLATIONE.

I. DE VOCALIBUS.

A

I

U

E

O

Y

AI

AU

EI

IU

II. DE CONSONANTIBUS.

1. DE SEMI-VOCALIBUS.

J

V

2. DE LIQUIDIS.

L

M

N

R

5. DE MUTIS.

H

K

X

Q

W

F

P

þ

T

4. DE SIBILANTIBUS.

S

Z

CAPUT SECUNDUM. DE VOCABULORUM FLEXIONE.

A. DE DECLINATIONE.

I. DE SUBSTANTIVO.

A. VOCALIA DECLINATIO.

b. Neutrum.

c. femininum.

b. Neutrum.

c. Femininum.

VOCALICAE DECLINATIONIS ANOMALA.

a. Masculinum.

b. Femininum.

B. CONSONANTICA DECLINATIO.

a. Masculinum.

b. Neutrum.

c. Femininum.

ANOMALA.

DECLINATIO NOMINUM PROPRIORUM ET PEREGRINORUM.

<NOBR>β.</NOBR> Forma radicalis -ja:

b. Femininum.

<NOBR>β.</NOBR> Forma radicalis -ein:

A. VOCALICA DECLINATIO.

§ 98. 1. Radicalis forma -a: GODA.

§ 99. 2. Forma radicalis -i: SUTI mitis, HRAINI purus, NIVI novus, VILþI silvestris.

§ 100. 3. Forma radicalis -u: HARDU durus.

B. CONSONANTICA DECLINATIO.

101. Forma radicalis -a:

ADJECTIVORUM GRADUS INTENSIVI.

PARTICIPIORUM DECLINATIO.

1. PARTICIPIUM ACTIVUM.

2. PARTICIPIUM PASSIVUM.

a. CONJUGATIO PRIOR.

b. CONJUGATIO POSTERIOR.

III. DE NUMERALI.

a. CARDINALIA.

b. ORDINALIA.

c. DISTRIBUTIVA.

d. MULTIPLICATIVA.

e. ITERATIVA.