Migne Patrologia Latina Tomus 96
Gesta Dagoberti (Auctor incertus), J. P. Migne
CAP. PRIMUM.-- De Clotario patre Dagoberti.
(1395) Quartus ab Clodoveo, qui primus regum Francorum ad cultum Dei, docente beato Remigio Rhemensi (1395B)episcopo, conversus est, Clotarius, filius Chilperici, regnum sortitus est. Qui elaborata a majoribus dignitate potitus, cum et plurima strenue gesserit, tum praecipue illud memorabile suae potentiae posteris reliquit indicium, quo rebellantibus adversum se Saxonibus, ita eos armis perdomuit, ut omnes virilis sexus ejusdem terrae incolas, qui gladii quem tum forte gerebat longitudinem excesserint, peremerit. Quippe ut junioribus tumoris ausum recordatio illius vitalis seu mortiferi gladii amputaret. Tanta tum Francorum potentia, tanta regum animositas erat. Quomodo autem aut qualiter hoc peregerit, in subsequentibus suo ordine plenius intimabitur. Fuit nempe idem rex Clotarius patientiae deditus, litteris eruditus, timens Deum, ecclesiarum et sacerdotum (1395C)magnus ditator, pauperibus eleemosynam tribuens, benignum se omnibus et pietate plenum ostendens, belligerator insignis, venationibus ferarum nimium assidue utens.
CAP. II.-- De infantia Dagoberti.
Huic fuit filius nomine Dagobertus, quem ex Bertedrude regina susceperat, qui patri succederet et industria dignus, et viribus. Hic denique in annis puerilibus positus, traditus est a genitore venerabili ac sanctissimo Arnulfo Metensium urbis episcopo, ut eum secundum suam sapientiam enutriret, eique tramitem Christianae religionis ostenderet, atque ei custos et bajulus esset. Cum autem adolescentiae aetatem, ut genti Francorum moris est, venationibus exerceret, agere cervum quadam die instituit. Qui (1395D)facile repertus, oblatrantibus atque certatim insequentibus canum agminibus, ea pernicitate qua illud animal fertur, silvas montesque, et si qua occurrere flumina, transcurrens, canum industriam effugere conabatur. Tandem ergo victus ad vicum qui Catulliacus dicitur, se contulit. Hic ab urbe quae Lutetia sive Parisius vocatur, quinque ferme millibus abest. Siquidem in ea urbe reges Francorum maxime sceptra tractare consueverant.
CAP. III.-- De beato Dionysio martyre, et sociis ejus, et ecclesia quam beata Genovefa super ipsos construxerat.
In eo sane vico temporibus Domitiani, qui secundus ab Nerone in Christianos arma corripuit, primum (1396A)memoratae urbis episcopum beatissimum Dionysium, cumque eo Rusticum et Eleutherium, quorum alter presbyter, alter diaconus erat, pro Christi (1396B)nomine in prospectu ipsius civitatis interemptos quaedam materfamilias vocabulo Catulla, a qua et vico deductum nomen dicunt, quia palam non audebat, clam sepulturae mandavit. Signavit tamen loculum, ut rei gestae junioribus constaret notitia. Sic incomparabilis thesaurus diu latuit, nec praeter famam locus ille quidquam habebat conspicuum. Et quamvis quaedam inibi ab anterioribus regibus propter assidua quae ibidem agebantur miracula collata fuissent, tamen quia locus ipse eo tempore sub potestate Parisiaci antistitis constitutus erat, et cui vellet clericorum eum jure beneficii tradebat: illeque cui concedebatur non honestatem loci, sed terrenum lucrum, quemadmodum in quibusdam locis hodieque cernitur, sibi inde in proprios usus accumulari (1396C)videbatur: ob hoc, ut diximus, locus ille nimium negligebatur. Vilis quippe tantum aedicula, quam, ut ferebatur, beata Genovefa super sanctos martyres devote construxerat, tantorum martyrum corpora non ambiebat, quoad, sicut in processu expediam, profuturum orbi eorum nomen enituit; et procurante Deo, ad singularem excellentiam locus, qui tam magnis, tam certis, tam denique antiquis illustrabatur, quamvis occulte, patronis, provectus est.
CAP. IV.-- De cervo, qui insequente Dagoberto in aedem martyrum fecit confugium.
Sed ut ad propositum redeam, cervus diu huc illucque per vicum oberrans, aedem beatorum martyrum (1396D)ingreditur, seque ibi componit. Instabant canes, et licet idem eis quod et cervo pateret ostium, et qui eos abigeret nemo visibilium custodum adesset, attamen sancti martyres suum domicilium non patiebantur immundorum violari ingressu. Videres hinc cervum tutum reperisse perfugium, inde canes ejus praesentiam latratibus indicare, seque ab introitu aedis divina virtute arceri. Dagobertus citato cursu pervenit, rem spectaculo dignam admiratur: stupet, amplectitur. Finitimos tum rumor iste vulgo sollicitat, et cum maxime Dagobertum, tum etiam eos ad amorem et venerationem sanctorum instigat. Et ut vere fatear, ut ex gestis postmodum claruit, nullus Dagoberto locus aut dulcior, aut jucundior fuit.
CAP. V.-- De morte matris Dagoberti. (1397A) Igitur anno 36 regni Clotarii, Bertedrudis regina mater Dagoberti moritur, quam unico amore Clotarius dilexerat, et omnes duces bonitatem ejus probantes vehementer amaverant. Post cujus obitum Clotarius rex aliam accepit uxorem nomine Sichildem, de qua habuit filium nomine Hairbertum.
CAP. VI.-- De Sadregiselo duce, quomodo eum Dagobertus dehonestaverit.
Itaque Dagobertus sic probitate ut aetate in dies crescebat, spemque futuri regis optimam subinde indiciis operum ingerebat. Et pater Clotarius quemdam, ut putabat, spectatae fidei Sadregisilum rebus sub se tractandis praefecerat, Aquitaniae ducatu specialiter ei commisso. Hic tanto dignitatis fastu elatus, (1397B)regis filium Dagobertum partim collatae potestatis superbia, partim spe regni laborans, non aequo animo prosperius agere ferebat. Nec quid moliretur simulato saltem amore obtegere diu valuit. Sed quia metu patris manifestus non poterat, occultum se ei inimicum crebro contemptu aperuit. Excusatio sane juvenilis erat aetatis, ne rudis adhuc animus tumorem ex subjectione principum contraheret, ne dominatione immature adepta fastigia impubem ab exercitationis studio revocarent. Fit igitur ad Dagobertum tam invidiosa relatio. Et quamvis sua ipse industria id jam deprehendisset, aliorum sententia in rem plenius inducitur. Verum, quia eum in ordinem redigere non sufficeret, duxit latius opportunitatem opperiri, qua et causam efficacius exploraret, et in aemulum (1397C)quod meruisset tentaret. Clotarius igitur quadam die venatum iit, longiusque forte recessit. Contigit autem et Dagobertum, et memoratum ducem domi resedisse. Tum Dagobertus exoptabilem oblatam sibi nactus occasionem, ducem ad se evocat, jubetque secum prandere. Ille nihil minus quam quod futurum erat cogitans, remissius habere, et futuro, imo jam domino, debitum honorem non exhibere; terque ab eo porrecta sibi pocula, dignus in quem prioris contumaciae vindicta recideret, non sicut a domino, sed velut a socio infauste oblata praesumit. Deinde Dagobertus, ut patri infidelis, ut sibi aemulus, utque sociis invisus foret, orsus est exponere; non oportere serviles quidem molestias diu differri, et ne in immensum tumorem tanti fastus procederent, suas (1397D)injurias non ulcisci. Flagellis ergo eum affici imperat. Post vero barbae rasione (ea enim tum praecipua erat injuria) deturpat. Sic ex improviso, qui secundarum rerum successu futurum se regem auspicabatur, quam longe ab illa dignitate abesset admonitus intellexit.
CAP. VII.-- Quomodo Sadregiselus dehonestatus Clotario se obtulit, et quomodo Dagobertus in aedem praedictam martyrum confugium fecit.
Revertenti igitur Clotario his contumeliis dehonestatus Sadregiselus se offert, et quid praeterea, quae palam erat passus, vel a quo fuerat, illacrymans indicat. Rex itaque ducis sui motus injuriis, filioque multa furibunde interminans, accersiri eum a se ubet. Quo praecognito, Dagobertus, quia resistere (1398A)nec fas nec possibile erat, in eo se illi obmiti posse juste credidit, si in aedem praefatam beatorum martyrum iram patris inclinans concederet. Iniit itaque tutissimam fugam, et quo se insequente cervum viderat, ipse quoque patre persequente se confert. Persuasum sibi hoc facto demonstrans, ut qui canes ab ingressu suae aedis removerant, se quoque a regis insectatione protegere possent. Nec spem eventus elusit.
CAP. VIII.-- Quomodo Clotarius missos, qui eum inde abstraherent, miserit.
Quippe Clotarius, ut eum sanctorum tutelam expetisse audivit, adhuc in majorem tollitur iram, mittitque satellites qui inde eum abductum sibi ocissime praesentarent. Maturabant illi quod fuerat (1398B)jussum implere. Cumque ad sanctum locum tendentes non plus uno milliario abessent, ultra aspirare viam tendentes divino nutu prohibentur. Redeunt ad dominum, et quid passi fuerant pandunt. Quorum fidei derogans, quippe qui suo imperio amorem filii praetulissent, delegit alios qui quod hi neglexerant sagaciter implerent. Rursum illi similia patiuntur, et regressi eamdem rem iterato ingeminant. Sed nec sic animositas regis deferbuit, et quod per ministros nequiverat, per se implere contendit.
CAP. IX.-- Quomodo Dagoberto in somnis martyres apparuerunt.
Interea dum haec aguntur, Dagobertum martyribus humili corde prostratum somnus repente corripit. Eique prono ita conjacenti astant tres viri, et (1398C)corporum lineamentis, et vestium nitore conspicui. Cumque in eos stupefactus intenderet, unus eorum, qui socios praestare veneranda canicie et auctoritate videbatur, sic eum affatus est: Scias, o juvenis, nos esse, quos pro Christo passos fama asseverante audisti, Dionysium, Rusticum et Eleutherium, et nostra hic corpora tegi. Sed quia famam nostram sepulturae quam vides et domus hujus vilitas obscuravit: si memoriam nostri te ornatum ire promittis, hac te possumus quam pateris liberare angustia, et in cunctis auxiliante Deo praestare suffragium. Et ne putes somnii te illusum phantasia, accipe signum veritate subnixum. Egesta humo, qua monumenta nostra teguntur, quem quod sepulcrum contineat, litterae in singulis expressae docebunt. Illico expergefactus (1398D)nomina quae audierat describit, et ex martyrum alloquio ingenti exsultatione tripudians, voto se, quod postea studiosissime reddidit, obligat.
CAP. X.-- Quomodo Clotarius per semetipsum exinde abstrahere voluerit, et minime potuerit.
Post haec Clotarius filium, ut praetuli, a sanctorum memoria per se avellere cupiens, comitantibus plurimis appropinquabat. Sed quia non minus in reges quam in alios homines divina quod vult exercet potentia, qui inertes alios arguerat, fit ipse iners; ut manifeste intelligeret, quamvis ipse esset potens, potentioribus concedendum. Quippe martyres fugitivum tuebantur, et e contra hostes longe a suis penetralibus arcebant.
CAP. XI.-- Quomodo Clotarius filio culpam ignoverit, et eumdem locum venerabiliter honoraverit. (1399A) Victus ergo Clotarius, et rei magnitudine stupefactus, ponit furorem, filioque redit in patrem: ignoscit culpam, de securitate pollicetur. Ita demum abeundi copia concessa, aedi beatorum martyrum succedit, eosque patronos humili prece asciscit, quorum expertus fuerat manifestum virtutis indicium. Utque quam probata sibi eorum merita essent agnovit, plurimum auri et argenti ad exornandas eorum memorias obtulit, et ad exaltandam loci magnificentiam numerosa et optima praedia dedit.
CAP. XII.-- Quomodo Clotarius Dagobertum consortem regni fecerit.
Anno vero 39 regni sui Clotarius Dagobertum (1399B)filium suum consortem regni facit, eumque super Austrasios regem statuit, retinens sibi quod Ardenna et Vosagus versus Neustriam et Burgundiam excludebant.
CAP. XIII.-- Quomodo Dagobertus Gomatrudem in conjugium acceperit, et qualiter inter ipsum et patrem orta contentio fuerit. Igitur anno 42 regni Clotarii Dagobertus cultu regio ex jussu patris honeste cum ducibus Clippiaco procul [prope] Parisius venit. Ibique germanam Sichildis reginae nomine Gomatrudem in conjugium accepit. Transactis itaque nuptiis, die tertia inter Clotarium et filium ejus Dagobertum gravis orta fuit intentio. Petebatque Dagobertus ut cuncta quae ad regnum Austrasiorum pertinebant suae ditioni reciperet. (1399C)Sed Clotarius vehementer denegabat, eidem ex hoc nihil volens concedere. Electis igitur ab his duobus regibus duodecim Francis, ut eorum disceptatione haec finiretur intentio, inter quos et domnus Arnulfus pontifex Metensis cum reliquis episcopis eligitur, ut benignissime, sicut sua erat sanctitas, inter patrem et filium pro pacis loqueretur concordia: tandem a pontificibus vel sapientissimis viris proceribus pater pacificatur cum filio. Reddensque ei solidatum, quod aspiciebat ad regnum Austrasiorum, hoc tantum exinde quod citra Ligerim vel Provinciae partibus situm erat, suae ditioni retinuit.
CAP. XIV.-- Quomodo Dagobertus a patre in Austria directus contra Bertoaldum pugnaverit, et qualiter Clotarius ei in auxilium veniens ipsum Bertoaldum interfecerit.
(1399D) Dagobertus itaque pulcherrimus juvenis, efficax atque strenuus, in omnibus solerter ingeniis probatissimus, cum Pippino duce in Hoste [ Leg. vid. Austria] regnaturus a patre dirigitur. Austrasii vero Franci superiores congregati in unum, Dagobertum super se regem statuunt. In illis quoque diebus, Saxones nimium rebelles cum Bertoaldo duce commoverunt exercitum gentium plurimarum contra Dagobertum regem Austrasiorum. Dagobertus vero et ipse collecto hoste plurimo Rhenum transit, contra Saxones ad pugnam exire non dubitat. Illisque valde pugnantibus, Dagobertus super galea capitis sui percussus est, atque abscissa particula de capite cum capillis ad terram decidit. Adtira autem armiger ejus a retro (1400A)stans collegit eam. At ille laesum cernens exercitum suum, dixit ad ipsum juvenem: Perge velociter festinus deferens crines capitis mei; nuntia patri meo, quatenus veniens succurrat nobis antequam cunctus corruat exercitus. Qui statim cursum arripiens Rhenum transiit, atque in Ardennam silvam, eo quod rex Clotarius eo tempore inibi moraretur, Longolarium usque pervenit. Cumque nuntiasset ea quae contigerant, et deferens regi abscisam particulam de capite filii adpraesentasset, rex nimio dolore commotus cum strepitu tubarum et exercitu Francorum illico de nocte consurgens, velociter Rhenum transiit, atque in auxilium filii sui celerrime pervenit. Cumque simul conjuncti in unum hilari corde manibus jucundissime plauderent, supra Wisera (1400B)fluvium tendentes fixere tentoria. Bertoaldus vero dux Saxonum ex alia parte ripae fluminis stans, paratus ut ad pugnam procederet, audiens tumultum Francorum interrogabat quid hoc esset. At illi responderunt, dicentes: Dominus Clotarius rex advenit, et ob hoc laetantur Franci. Quibus respondit cum cachinno dicens: Formidantes vos nimium, mentimini delirantes. Clotarium enim, quem vobiscum habere dicitis, nos mortuum esse auditum habemus. Rex autem super ripam fluminis stans, galea induto capite, crinesque cum canicie variata obvolutos habens, et haec audiens, galeam celerrime a suo capite deposuit. Cum nudatum a galea apparuisset caput regis, agnovit eum Bertoaldus regem esse, et irridens (1400C)ait: Tu hic eras, bale jumentum? Rex vero haec audiens, valde indignatus, et hoc convicium graviter ferens, Wisera fluvium impatienter ingressus, cum equo velocissimo transnatavit, atque ferus ut erat corde || Bertoaldum persequebatur, Francorumque exercitus sequentes regem, natando vix fluvium cum Dagoberto transibant per gurgites immensos. Rex itaque Clotarius persecutus Bertoaldum, certabat valde cum eo. Dixitque ei Bertoaldus: O rex, recede a me, ne forte interficiam te. Qui si praevalueris adversum me, ita omnes homines dicent, quod servum tuum Bertoaldum gentilem interemeris; si autem ego interfecero te, tunc rumor magnus in cunctis gentibus audietur, quod fortissimus rex Francorum a servo sit interfectus. Rex vero nequaquam acquievit (1400D)dictis ejus, sed fremens ira, magis magisque insurgebat super eum. Equites itaque a longe sequentes regem, clamabant dicentes: Confortare contra adversarium tuum, domine rex. Erantque manus regis valde graves. Erat enim rex loricatus, et aqua sinum ejus dum transnataret fluvium replens indumenta omnia nimium aggravaverat. Sed diu multumque decertantes, tandem insurgens rex super Bertoaldum, interfecit eum. Tollensque caput ejus in conto, reversus est ad Francos. Illique lugentes (nesciebant enim quid regi contigisset) viso eo gavisi sunt gaudio magno. Rex vero totam terram Saxonum devastans, et omnem populum interficiens, non ibidem majorem hominem viventem reliquit, quam longitudo gladii sui, quem spatam vocant, habere videbatur. Hoc (1401A)itaque signum in regionem illam statuit, scilicet ut posteri discerent quanta Saxonum perfidia exstiterit, et quanta Francorum polleret potentia, quantaque regum provocata praevaleret animositas.
CAP. XV.-- De morte Clotarii regis, et qualiter ei Dagobertus in regnum successit.
Anno igitur 45 regni sui Clotarius magnus rex moritur, et suburbano Parisius in Ecclesia sancti Vincentii sepelitur. Dagobertus ergo audiens genitorem suum defunctum, universis principibus quibus imperabat in Austria, jubet exercitum promovere, missosque in Burgundiam et Neustriam dirigit, ut regni ei regimen indubitanter deberent statuere. Cumque Rhemis pervenisset, suggestio peraccedens, omnes pontifices et duces de regno Burgundiae inibi (1401B)se tradidisse noscuntur. Sed et Neustrasii pontifices et proceres, plurimaque pars regni, Dagobertum nisi sunt expetisse.
CAP. XVI.-- De Hairberto fratre Dagoberti, et qualiter ei Dagobertus partem regni concesserit.
Hairbertus autem frater ejus nitebatur si posset regnum assumere. Sed illius voluntas pro simplicitate parum sortitur effectum. Brunulfus vero, qui frater fuerat Sichildis reginae, volens nepotem suum Hairbertum stabilire in regnum, adversus Dagobertum muscipulare coeperat. Sed hujus rei vicissitudinem postea probavit eventus. Cumque regnum Clotarii, tam Neptricum quam Burgundia, a Dagoberto fuisset occupatum, captis thesauris et suae ditioni redactis, tandem misericordia et pietate motus, consilio (1401C)sapienti usus, citra Ligerim et limitem quod tenditur partibus Wasconiae, seu et montes Pyrenaeos, pagos et civitates, quod fratri suo Hairberto ad trans agendum, et ad instar privato habitu convivendum posset sufficere, placuit concessisse. Pagum scilicet Tolosanum, Caturcinum, Agennensem, Petrogoricum, et Sanctonicum, vel quod ab his versus Pyrenaeos montes excluditur, hoc tantum Hairberto fratri suo regendum concessit: quod et per pactionis vinculum firmavit, ut amplius Hairbertus nullo tempore adversus Dagobertum de regno patris repetere praesumeret. Hairbertus vero, sedem Tolosanam eligens, regnabat in partibus provinciae Aquitaniae. Qui post annos tres cum regnare coepisset, totam Wasconiam cum exercitu superans (1401D)suae ditioni redegit, et aliquantulum regni sui spatium largiorem fecit.
CAP. XVII.-- Quomodo Dagobertus rex sanctorum martyrum Dionysii sociorumque ejus corpora requisierit, atque ecclesiam ornaverit, et de absida infra quam requiescunt, qualiter eam desuper ex argento cooperuerit.
Dagobertus denique Deo annuente regnum paternum retinens, inter alia quae laudabiliter gessit, memor voti jam dicti, accessit ad supra memoratum locum; et sicut in somnis praemonitus fuerat, sanctorum martyrum Dionysii, Rustici et Eleutherii corpora requirens, digesta eorum in sarcophagis nomina reperit, quae et in alium ejusdem vici locum summa cum veneratione X Kal. Maias transtulit, eorumque (1402A)memorias auro puro et purissimis gemmis exornavit. Et quamvis ecclesiam, quam ipse a fundamine construxerat, intrinsecus miro decore fabricaverit, foris quoque desuper absidiam illam, infra quam veneranda martyrum corpora tumulaverat, ut plenius devoti animi expleret desiderium, ex argento purissimo mirifice cooperuit.
CAP.--XVIII. Quomodo de teloneo ex Massilia centum solidos in luminaribus ipsius ecclesiae annuatim concesserit. Nam et de proprio teloneo, quod ei annis singulis ex Massilia solvebatur, centum solidos in luminaribus ejusdem ecclesiae eo tenore concessit, ut oleum exinde actores regii, secundum quod ordo cataboli esset, quasi ad opus regis studiose emerent, et sic (1402B)demum missis ipsius loci annuatim traderent. Praeceptumque exinde taliter firmare studuit, ut tam in ipsa Massilia, quam Valencia, Fossas et Lugdunum, vel quocunque per reliqua loca transitus erat, omne teloneum de sex plaustris, quibus hoc videbatur deferri, usquequo ad ipsam basilicam peraccederent, omnimodis esset indultum.
CAP. XIX.-- De gazophylacio quod ante cornua altaris ipsius ecclesiae fieri jussit, et annuatim inibi centum solidos solvi praecepit.
Gazophylacium quoque ante cornu altaris ejusdem ecclesiae ex argento fieri jussit, ut introducta ab offerentibus alimonia per manum sacerdotis ipsa pauperibus erogaretur substantia, quatenus juxta illud evangelicum hujuscemodi eleemosyna fieret abscondita; et omnipotens Dominus, qui occulta omnia (1402C)conspicit, centuplicata in aeterna retributione unicuique restitueret. In quo etiam centum solidos annua illatione idem rex pro aeterna recompensatione intromitti de Kalendis in Kalendas Septembris destinavit, indeque tale praeceptum edidit, ut deinceps tam ipse quam filii sui, vel qui postmodum reges Francorum succederent, recurso anni circulo praefinitum solidorum numerum ex aerario publico inibi inferre tempore inlibato non obmitterent. Ipsi autem centum solidi non alibi, nisi in omnibus distribuerentur pauperibus, nullusque hoc praesumeret abstrahere, sed quandiu regnum consisteret a regibus succedentibus suo tempore in praedicto gazophylacio inferrentur, ut de ipsa collatione, et quod Dominus (1402D)ab aliis hominibus ibidem voluisset adhuc augeri, pauperes et peregrini exinde valerent per inconvulsa tempora recreari.
CAP. XX.-- De cruce aurea quam idem rex inibi fieri jussit.
Crucem etiam magnam, quae retro altare aureum poneretur, ex auro puro et pretiosissimis gemmis insigni opere ac munitissima artis subtilitate fabricari jussit, quam beatus Eligius, eo quod illo in tempore summus aurifex ipse in regno haberetur, cum et alia quae ad ipsius basilicae ornatum pertinebant, strenue praepararet, eleganti subtilitatis ingenio, sanctitate opitulante mirifice exornavit. Nempe moderniores aurifices asseverare solent quod ad praesens vix aliquis sit relictus qui, quamvis peritissimus (1403A)in aliis exstet operibus, hujuscemodi tamen gemmarii et inclusoris subtilitate valeat per multa annorum curricula, eo quod de usu recesserit, ad liquidum experientiam consequi. Nam et per totam ecclesiam auro textas vestes, margaritarum varietatibus multipliciter exornatas, in parietibus et columnis atque arcubus suspendi devotissime jussit: quatenus aliarum ecclesiarum ornamentis praecellere videretur, et omnimodis incomparabili nitore vernans, omni terrena pulchritudine compta atque inaestimabili decore irradiata splendesceret. Utque divina laus perpetuo a Dei cultoribus ibidem ageretur, plurima et ingentia praedia addidit.
CAP. XXI.-- De ingressu ipsius in Burgundiam et timore procerum et gaudio pauperum, seu morte Brunulfi.
(1403B) Igitur cum jam anno 7 in maximam partem paterni regni, ut supra memini, regnaret, plurimorum comitatu vallatus Burgundias ingreditur. Tantum autem timorem pontificibus et proceribus in regno Burgundiae consistentibus, seu et caeteris ducibus, adventus ipsius incusserat, ut cunctis esset admirandus. Pauperibus namque justitiam quaerentibus gaudium vehementer irrogaverat. Cumque Lingonis civitatem venisset, tantam universis sibi subditis, tam sublimibus quam pauperibus, judicabat justitiam, ut crederetur omnino fuisse Deo placabilis. Apud quem nullum intercedebat praemium, nec personarum acceptio, sed sola dominabatur justitia quam diligebat Altissimus. Deinde Divionna, imoque (1403C)Latona residens aliquantis diebus, tantam intentionem cum universo regni sui populo justitiae judicandae posuerat, ut hujus benignitatis desiderio plenus, nec somnum caperet, nec cibo satiaretur: intentissime cogitans, ut omnes cum justitia recepta de conspectu suo remearent. Eodem autem die quo ab Latona Caballonnum deliberare properat, priusquam lucesceret balneum ingreditur, ibique Brunulfum avunculum fratris sui Hairberti propter infidelitatem suam interfici jussit. Qui ab Amalgario et Arneberto ducibus et Willibado patricio interfectus est.
CAP. XXII.-- Quomodo Gomatrudem reliquerit et Nanthildem in conjugium duxerit.
Cumque Caballonnum justitiae amore quae coeperat (1403D)perficienda ipsa intentione pergeret, post per Augustidunum Autissiodorum pergens, indeque per civitatem Senonas, Parisius venit. Ibique Gomatrudem reginam Romiliaco villa, eo quod esset sterilis, cum consilio Francorum relinquens, Nanthildem quamdam speciosissimi decoris puellam in matrimonium accipiens, reginam sublimavit. Usque ad illud tempus, ab initio quo regnare coeperat, consilio primitus beati Arnulfi Metensis urbis pontificis, et Pipini majoris domus usus, tanta prosperitate regale culmen in Austria regebat, ut a cunctis gentibus immensi honoris laudem haberet. Timorem vero tam fortem sua concusserat judicialis potentia, ut etiam devotione concurrerent ejus se tradere ditioni; quatenus gentes etiam quae circa limitem Avarorum (1404A)et Sclavorum consistunt, eum prompte expeterent, ut ille post tergum eorum iret feliciter, in tantum ut Avari et Sclavi, caeterarumque gentium nationes manu publica ipsius ditioni se subjiciendas fiducialiter sponderent. Post discessum vero beati Arnulfi, adhuc consilio Pipini majoris domus, et Chuniberti pontificis urbis Coloniae utens, et ab ipsis fortiter admonitus, prosperitatis et justitiae amorem complexus universarum sibi gentium subditarum, usque dum Parisii, ut supra memini, pervenisset urbem, adeo favoribus extollebatur, ut nullus de praecedentibus Francorum regibus illius laudibus fuisset praecellentior. Veniensque ad veneranda sepulcra beatorum martyrum Dionysii sociorumque ejus, Dominum precabatur ut ea quae coeperat ipsis (1404B)martyribus intercedentibus in eo vota perficeret. Ut autem eosdem martyres sibi plenius conciliaret, Stirpiniacum villam in pago Wilcassino praesentaliter per firmitatis suae praeceptum eorum basilicae tradidit.
CAP. XXIII.-- Qualis idem rex Dagobertus fuerit.
Erat siquidem ipse praecellentissimus princeps atque rex Dagobertus satis admodum cautus, et ingenio astutus, circa benevolos et sibi fideles mansuetus, rebellantibus vero seu perfidis nimium videbatur in regno terribilis. Qui optime regalia sceptra gubernans, et piis semetipsum benignissimum exhibens, ut leo tamen fervidus rebellium colla deprimens, exterarum gentium feritatem vallante fortitudine animi saepissime triumphabat. Ecclesiarum (1404C)vero et sacerdotum, atque pauperum seu peregrinorum, ditator supra modum largissimus exstiterat. Exercitiis viritim et venationibus assidue utens, in omni agilitate corporea strenuus atque incomparabilis erat. Nempe etsi aliqua more humano reprehensibilia circa religionem, gravatus regni pondere, ac juvenilis inlectus aetatis mobilitate, minus caute secus quam oportebat exegit, quia nemo in omnibus perfectus esse potest; credendum est tamen quod tantarum erogatio eleemosynarum, atque sanctorum oratio, quorum memorias ornare et basilicas ditare, ob redemptionem suae animae, supra omnes anteriores reges incessanter studebat, apud misericordissimum Dominum, ut hoc ei clementer indulgeret, facillime impetrari posse.
CAP. XXIV.-- Quomodo Ragnetrudem stratu suo asciverit et filium ex ea genuerit; et qualiter legationem ad Heraclium imperatorem direxerit.
(1404D) Denique anno 8 regni sui, cum Austriam regio cultu circumiret, moestusque esset nimium eo quod filium, qui post eum regnaret, minime habere potuisset: quamdam puellam nomine Ragnetrudem stratu suo ascivit, de qua eo anno largiente Domino habuit filium, multis precibus atque eleemosynarum largitionibus acquisitum. Hairbertus itaque rex frater ejus Aurelianis veniens, filium ejus de sancto lavacro excepit. Namque dum eumdem puerum venerabilis vir Amandus Trajectensium urbis episcopus benediceret, eumque catechumenum faceret, finitaque oratione nemo de exercitu tantae multitudinis (1405A)respondisset, Amen, aperuit Dominus os pueri, qui non amplius quam XL dies a nativitate habebat, atque audientibus cunctis, respondit, Amen. Statimque eum regenerans sanctus pontifex sacro baptismate, impositoque nomine Sigeberto, reges et utrumque exercitum magno replevit Dominus gaudio atque admiratione, hujusmodi signo. Igitur Ega quidam de primoribus cum caeteris Neustrasiis consilio Dagoberti erat assiduus. Eo anno legati Dagoberti regis, quos ad Heraclium imperatorem direxerat, his nominibus, Servatus et Paternus, ad eum revertuntur nuntiantes pacem se cum Heraclio firmasse.
CAP. XXV.-- De morte Hariberti, et quomodo Dagobertus regnum et thesauros ejus suae ditioni redegerit. (1405B) Cum autem esset Heraclius imperator litteris nimium eruditus, peritissimus ad ultimum astrologus efficitur. Qui cognoscens in siderum signis quod a circumcisis gentibus divino nutu ejus imperium esset vastandum, ad Dagobertum regem Francorum dirigit, petens ut omnes Judaeos regni sui secundum fidem catholicam baptizari praeciperet. Rex vero Dagobertus hac occasione nactus, et Dei zelo ductus, cum consilio pontificum atque sapientium virorum omnes Judaeos qui regenerationem sacri baptismatis suscipere noluerunt, protinus a finibus regni sui pellere jussit. Et rex quidem hoc summo peregit studio. Sed Heraclio non de Judaeis, sed de Agarenis, id est Saracenis, circumcisis gentibus, fuerat denuntiatum: (1405C)quoniam ab ipsis ejus imperium postmodum noscitur esse captum atque violenter vastatum. Anno itaque nono regni Dagoberti, Hairbertus frater ejus moritur, relinquens parvulum filium nomine Childericum, quique etiam nec post moram defunctus est. Omneque regnum Hairberti una cum Wasconia Dagobertus rex protinus suae ditioni redegit. Ad adducendos quoque thesauros Hairberti, et sibi praesentandos, Barontum quemdam ducem direxit. Barontus autem grave dispendium fecisse dignoscitur, fideliter una cum thesauris furtum faciens, nimiumque exinde fraudulenter subtraxit.
CAP.--XXVI. De morte Landegiseli, qui fuerat germanus Nanthildae reginae.
Eodem tempore germanus Nanthildis reginae nomine Landegiselus defunctus est, atque in ecclesia (1405D)beatorum martyrum Dionysii sociorumque ejus jubente rege honorifice sepultus. Regina vero deprecante ut pro sepultura sui fratris Alateum villare, situm in pago Parisiaco, basilicae praedictorum martyrum delegaret, eo quod praedictus Landegiselus dum viveret per praeceptum regale eamdem villulam promeruerat, rex libentissime concedens annuit, praeceptumque insuper de supradicto Alateo villare fieri praesentialiter jussit, atque propria firmitatis auctoritate subscripsit, et annuli impressione signari praecepit.
CAP. XXVII.-- De initio scandali inter Dagobertum regem Francorum et Samonem regem Sclavorum. Eo igitur anno Sclavi cognomento Winidi, quorum (1406A)regnum Samo tenebat, negotiatores Francorum cum plurima multitudine interficiunt, et rebus exspoliant. Haec autem res fuit initium scandali inter Dagobertum regem Francorum et Samonem regem Sclavorum. Dirigens itaque Dagobertus Sicharium [ Al., Suharium] legatarium ad Samonem, rogabat ut negotiatores quos sui interfecerant, et res eorum illicite usurpaverant, cum justitia faceret emendare. Samo autem nolens Sicharium videre, Sicharius veste indutus ad instar Sclavorum, cum suis ad conspectum pervenit Samonis, atque universa quae sibi fuerant injuncta eidem nuntiavit: de his et aliis contentionibus quae inter partes ortae fuerant, rogans ut justitia redderetur in invicem, eo quod Samo et populus regni sui Dagoberto regi (1406B)deberent servitium. Samo vero respondens jam saucius dixit: Et terra quam habemus Dagoberti est, et nos sui sumus, si tamen disposuerit nobiscum amicitias conservare. Sicharius dixit: Non est possibile ut Christiani et Dei servi cum canibus amicitias conjungere possint. Samo e contrario dixit: Si vos estis servi Dei, et nos Dei canes, dum vos assidue contra ipsum agitis, nos permissum habemus vos morsibus lacerare. Statimque ejectus est Sicharius de conspectu Samonis. Cumque haec Dagoberto regi nuntiata fuissent, illico jubet de universo regno Austrasiorum contra Samonem et Winidos movere exercitum. Igitur cum tribus turmis legionum super Winidos exercitus ingreditur. Etiam et Langobardi ad solatium Dagoberti hostiliter in (1406C)Sclavos perrexerunt. Sclavi autem his et aliis locis se e contrario reparantes, Alamannorum exercitus cum Rodoberto duce in parte qua ingressus est victoriam obtinuit. Langobardi item cum Dagoberto victoriam obtinuerunt, et plurimum numerum captivorum de Sclavis Alamanni et Langobardi secum duxerunt. Rex vero terram illam devastans, ad proprium regnum reversus est.
CAP. XXVIII.-- De contentione Avarorum et Bulgarorum, et qualiter Dagobertus Bulgares qui ad eum venerant interfici jusserit.
Siquidem eodem anno inter Avaros cognomento Chunos et regnum Hispaniae vehemens surrexit contentio, eo quod certarent inter se, cui deberetur regnum ad succedendum: altera pars ex Avaris, et (1406D)altera ex Bulgaris. Collecta itaque multitudine, cum utrique se invicem impugnarent, tandem ab Avaris Bulgari superantur. Qui devicti novem millia cum uxoribus et liberis de Pannonia expulsi regem Dagobertum expetunt, petentes ut eos in terram Francorum ad manendum reciperet. Rex autem ad hiemandum eos in Bajuvariam recipere praecepit, dummodo pertractaret cum Francis quid exinde faceret. Cumque dispersi per domos Bajuvariorum ad hiemandum fuissent, sapienti consilio Francorum rex Bajuvariis jubet ut Bulgares illos cum uxoribus et liberis unusquisque unumquemque in domo sua in una nocte interficeret. Quod protinus a Bajuvariis impletum est, nec quisquam ex illis remansit.
CAP. XXIX.-- De morte Sisebodi regis Hispaniae, et de missorio aureo quem Sisenandus Dagoberto regi promiserat.
(1407A) Eodem vero anno quid partibus Hispaniae vel eorum regibus contigerit, non praetermittam. Defuncto Sisebodo rege clementissimo, cui Sentila ante annum circiter successerat in regnum, cum esset Sentila nimium in suis iniquus, et omnium regni sui primatum incurreret odium, cum consilio caeterorum Sisenandus quidam ex proceribus Dagobertum regem expetiit, ut ei cum exercitu auxiliaretur, qualiter Sentilam depelleret regno. In hujus vero beneficii recompensatione missorium aureum nobilissimum ex thesauris Gothorum, quem Thuresmodus rex ab Etio patricio susceperat, regi dare promittit, pensantem (1407B)auri pondera quingenta. Rex autem Dagobertus ut erat in praeliis strenuus, exercitum in auxilium Sisenandi totum regni Burgundiae jure praelii convocari praecepit, eidemque Abundantium et Venerandum duces instituit. Cumque in Hispania divulgatum fuisset, exercitum Francorum ad auxiliandum sibi Sisenandum aggregari, omnis Gothorum exercitus se ditioni Sisenandi subegit. Abundantius vero et Venerandus duces Dagoberti regis una cum exercitu Tolosano tantum usque Caesaraugustam civitatem cum Sisenando accesserunt; ibique omnes Gothi de regno Hispaniae conglobati Sisenandum sublimant in regnum. Abundantius autem et Venerandus cum exercitu Tolosano muneribus honorati reversi sunt ad proprias sedes. Rex denique Dagobertus legationem (1407C)ad Sisenandum regem per Amalgarium ducem et Venerandum dirigit, ut missorium illum quem promiserat eidem transmitteret. Cumque a Sisenando missorius ille legatariis fuisset traditus, a Gothis per viam tollitur, nec eum exinde abstrahere permiserunt. Postea vero discurrentes legati ducenta millia solidorum missorii ipsius pretium rex a Sisenando accepit. Fertur enim quod ipsum argentum ad opus fabricae ecclesiae sancti Dionysii martyris cum aliis pluribus ornamentis Dagobertus rex devotissime obtulerit. Eo namque tempore tam creberrima erat inibi obtentu martyrum frequentia miraculorum, ut quibuscunque infirmitatibus oppressi undique adventantes devoto animo eumdem locum expeterent, sanitate (1407D)reddita cum gaudio ad propria remearent. Quod cernens rex, quidquid in thesauris suis pretiosius inveniri poterat, ad exornandum ipsum locum indubitanter offerebat. Nam et matriculam et senodochium, caeteraque diversa loca ad hoc ibidem instituit, ut pauperes utriusque sexus, sive etiam qui sanctorum ope sanitati donari digni fuissent, in reliquum ipsius eleemosynis sustentati, qui vellent in servitio Ecclesiae ac si pro gratiarum actione permanerent.
CAP. XXX.-- Quomodo Dagobertus contra Winidos cum exercitu perrexit, et qualiter Saxonibus tribu tum indulserit.
Denique anno 10 regni sui, cum ei nuntiatum fuisset exercitum Winidorum Toringam fuisse ingressum, (1408A)cum exercitu nil moratus ex regno Austrasiorum ab urbe Mettis promovens, transita Ardenna Magontiam aggreditur; disponensque Rhenum transire, scaram de electis viris fortibus ex Neustria et Burgundia cum ducibus et grafionibus secum habens, Saxones missos ad eum dirigunt, petentes ut eis tributa, quae fiscorum ditionibus desolvebant, indulgeret. Ipsi vero studio suo et utilitate Winidis resistendum spondent, et Francorum limitem de illis partibus custodire promittunt. Rex itaque Dagobertus, consilio Neustrasiorum adeptus, eis quod poscebant praestitit. Saxones autem, qui hujus petitionis suggerendi causa venerant, sacramentis, ut eorum mos erat, super arma patratis, pactum pro universis Saxonibus firmant. Sed parum haec promissio sortitur (1408B)effectum. Attamen Saxones tributum quod reddere consueverant, per praeceptionem Dagoberti hactenus habent indultum. Quingentas enim vaccas inferendales annis singulis a Clotario seniore censiti reddebant, quod tunc a Dagoberto rege cassatum est.
CAP. XXXI.-- Quomodo Dagobertus filium suum in regnum Austriae sublimavit.
Anno itaque 11 regni sui cum Winidi jussu Samonis iterum fortiter saevirent, et saepe transcenso proprio limite, regnum Francorum vastandum, Toringam, et reliquos pagos ingrederentur: Dagobertus rex Mettis urbem veniens, cum consilio pontificum seu et procerum, omnibusque primatibus regni consentientibus, Sigebertum filium suum in regno (1408C)Austriae sublimavit, sedemque Mettis civitatem habere permisit. Chunibertum vero Coloniae pontificem, et Adalgisum ducem palatii ad regnum gubernandum instituit, thesaurumque quod sufficeret filio tradidit. Et condigne, ut decebat, eum hujus culminis honore sublimavit, et quodcunque eidem largitus fuerat praeceptionibus roborandum decrevit. Deinceps enim Austrasiorum studio limitem et regnum Francorum contra Winidos utiliter defensare noscitur.
CAP. XXXII.-- Quomodo Hludowicus eidem ex Nanthilde natus fuerit, et qualiter inter ipsum et Sigebertum regnum suum diviserit.
Cumque anno 12 Dagoberti regis eidem filius nomine Illudowius [ Aliis, Clodoveus] de Nanthilde regina (1408D)natus fuisset, consilio Neustrasiorum, eorumque admonitione per pactionis vinculum cum Sigeberto filio suo firmasse cognoscitur: atque Austrasiorum omnes primates et pontifices, caeterique duces Sigeberti manus suas ponentes, insuper sacramentis firmaverunt, ut Neptricum et Burgundia solidato ordine ad regnum Hludowii post Dagoberti regis discessum aspiceret. Austrasia vero eodem ordine solidata, eo quod et de populo et de spatio esset coaequans, ad regnum Sigeberti, eidemque in integritate deberet aspicere, et quidquid ad regna Austrasiorum jam olim pertinuerat, totum Sigebertus rex suae regendum ditioni reciperet, et in perpetuo dominandum haberet, excepto ducatu Dentilonis, quod ab Austrasiis nequiter ablatum fuerat, iterum ad Naustrasios (1409A)subjungeretur, et Hludowii regimini subjiceretur. Sed has pactiones Austrasii, terrore Dagoberti regis coacti, vellent nollentque firmasse visi sunt; quas et post temporibus Sigeberti et Hludowii regibus conservatas fuisse constat.
CAP. XXXIII.-- Quomodo Ecclesiae Christi martyrum Dionysii ac sociorum ejus quasdam areas infra extraque Parisius atque portam ipsius civitatis cum omnibus teloneis contulerit.
Per idem tempus Dagobertus rex Parisius rediens, atque in amore saepedictorum martyrum Dionysii sociorumque ejus, propter magnificas, quas ad eorum veneranda sepulcra quotidie Dominus operabatur, virtutes, magis ac magis gliscens, areas quasdam infra extraque civitatem Parisii, et portam ipsius (1409B)civitatis, quae posita est juxta Carcerem Glaucini, quam negotiator suus Salomon eo tempore praevidebat, cum omnibus teloneis, quemadmodum ad suam cameram deserviri videbatur, ad eorum basilicam tradidit, et per praecepti sui auctoritatem perpetualiter id mansurum esse, proprii nominis subscriptione atque annuli impressione firmavit.
CAP. XXXIV.-- Quomodo annuale mercatum quod fit post festivitatem martyrum fratribus inibi commorantibus concesserit. In ipso quoque tempore annuale mercatum quod fit post festivitatem ipsorum excellentissimorum martyrum prope idem monasterium, eidem sancto loco et fratribus Deo et sanctis martyribus ibidem deservientibus concessit, et exinde hujusmodi praeceptum (1409C)firmare studuit, ut omnes teloneum vel quidquid ex eo fisci partibus sperare poterat, et quod in ipsa civitate seu in omnibus locis reliquis, infra ipsum pagum Parisiacum inibi denominatis, ab ipsa festivitate usque dum illud mercatum finiretur, jure exigi quacunque judiciaria potestate valuisset, pro aeterna retributione, atque ut eisdem Dei servis devotius pro eo omni tempore futuro divinam delectaretur exorare clementiam, totum ex integro absque ulla exceptione sive diminutione in eorum usibus perpetualiter sanciret esse indultum.
CAP. XXXV.-- De morte Sadregiseli, et quomodo rex omnes res ipsius, quae ad fiscum receptae fuerant, supradictae ecclesiae tradiderit.
Anno itaque 13 regni sui, cum Sadregiselus dux (1409D)Aquitanorum a quibusdam hominibus interfectus esset, de quo supra mentionem fecimus, quod propter contemptum sui eum flagellis affici et barbae rasione deturpari in sua infantia Dagobertus jusserit, et ob hoc patrem metuens tutelam sanctorum martyrum expetierit: et cum haberet ipse Sadregiselus filios in palatio educatos, qui cum facillime possent mortem patris evindicare noluerunt, propterea postea secundum legem Romanam a regni proceribus redarguti, omnes paternas possessiones perdiderunt. Cumque omnia ad regalem fiscum fuissent recepta, praecellentissimus rex Dagobertus ecclesiae Christi martyrum Dionysii sociorumque ejus, easdem villas jamdicti Sadregiseli, id est Novientum in pago Andegavense, (1410A)Barciacum, seu Nuiliacum, necnon Podentiniacum, et Pascellarias, atque Anglarias in pago Pictavense, aliasque quamplures cum salinis supra mare, quarum nomina hic recensere, longum duximus, devotissime tradidit: medietatemque earum in stipendiis fratrum Deo ibidem servientium contulit, atque eos turmatim ad instar monasterii Agaunensium sive sancti Martini Turonis psallere instituit, et aliam medietatem matriculariis ac servitoribus ipsius ecclesiae concessit, nihil exinde ad suum opus retinere volens. Easdem autem villas infra unius praecepti conclusionem nominatim inserens, proprii nominis subscriptione atque annuli impressione firmavit. Quarum nomina si aliquis diligentius perquirere voluerit, ipsam praeceptionis cartam in (1410B)archivo ipsius ecclesiae requirat, et ut reor viginti et septem villarum nomina inibi inserta inveniet.
CAP. XXXVI.-- De exercitu quem in Wasconiam transmisit.
Anno denique 14 regni sui cum Wascones fortiter rebellarent, et multas depraedationes in regno Francorum, quod Haribertus tenuerat, facerent, Dagobertus rex de universo regno Burgundiae exercitum promoveri jubet, statuens in capite Adoindum referendarium, qui temporibus Theoderici quondam regis in multis praeliis probatus est strenuus. Cum quo X duces una cum exercitibus missi sunt: id est Harimbertus, Amalgarius, Leudobertus, Wandalmarus, Waldericus, Ermenricus, Barontus, Hairhardus, ex (1410C)genere Francorum; Ramelenus ex genere Romano; Willebadus patricius ex genere Burgundionum; Agino ex genere Saxonum; excepto comitibus plurimis, qui ducem super se non habebant. Qui omnes in Wasconiam una cum exercitu perrexerunt. Cumque tota Wasconiae patria ab exercitu Burgundiae fuisset repleta, Wascones de inter montium rupibus egressi ad bellum properant. Et cum praeliari coepissent, ut eorum mos est, terga vertentes, dum cernerent se esse superandos, in fauces vallium montiumque pinnas latebram dantes, se locis tutissimis per rupes ejusdem montis collocantes latitarent: exercitus post tergum eorum cum ducibus insequens, plurimum numerum captivorum vinci, Wascones superatos, seu ex his multitudine interfecta, omnesque domos (1410D)eorum incensas, peculiis et rebus exspoliant. Tandem Wascones oppressi atque perdomiti, veniam et pacem a supradictis ducibus petentes, promittunt se gloriae et conspectui Dagoberti regis praesentatos, seque ipsius ditioni traditos, cuncta ab eodem injuncta impleturos. Feliciter autem regis exercitus absque ulla laesione ad patriam esset reversus, si Harimbertus dux maxime cum senioribus et nobilioribus exercitus sui per negligentiam a Wasconibus in valle Robola non fuisset interfectus. Exercitus vero Francorum, qui de Burgundia in Wasconiam accesserat, patrata victoria rediit ad proprias aedes.
CAP. XXXVII.-- Quomodo de quibusdam villis ecclesiam supradictorum martyrum haeredem fecerit, et qualiter fratribus inibi consistentibus ex ducatu Cenomannico centum vaccas annis singulis concesserit.
(1411A) Eodem autem tempore devotissimus rex Dagobertus ecclesiam Christi martyrum Dionysii ac sociorum ejus haeredem propriorum fecit praeceptorum subscriptionibus de Campania villa, quae sita est in pago Camliacense, quam eidem regi quaedam mater familias nomine Theodila tradiderat: et de Tibernione [Tivernione], quae sita est in pago Aurelianensi, quam idem rex cum sancto Ferreolo Augustidunensi episcopo commutaverat; necnon et de Clippiaco superiore, et Idcina, atque Salice, seu Aquaputta, quae omnes constant in pago Parisiaco: seu (1411B)etiam de Latiniaco, quae sita est in territorio Meldico, quam ipse rex cum Bobone duce, et Tacilone comite palatii, de suo proprio fisco commutaverat. Sanctorum semper auxilium contra visibiles et invisibiles adversarios expetens; ut sicut ei tempore pubertatis in somnis praedicti martyres promiserant, ab imminentibus angustiis eum eriperent, atque ei et in vita et post mortem pollicita suffragia ferrent. Super haec vero centum vaccas inferendales, quae ei de ducatu Cenomannico annis singulis solvebantur, fratribus inibi Deo servientibus per proprii praecepti subscriptionem, ut eisdem pro eo Dominum et sanctos martyres devotius delectaretur exorare, visus est omni futuro tempore annuatim concessisse.
CAP. XXXVIII.-- Quomodo ad Judicaila missos suos in Britanniam transmiserit.
(1411C) Post haec itaque Dagobertus rex Clippiaco palatio residens mittit nuntios in Brittaniam, ut quae Britanni contra suos admiserant emendarent, et ditioni ejus se traderent. Alioquin exercitus supradictus Burgundiae, qui in Wasconiam fuerat, praesentaliter in Britanniam irrueret. Quod audiens Judicail rex Britannorum, cursu veloci Clippiaco cum multis muneribus ad domnum Dagobertum regem pervenit, ibique veniam petens, cuncta quae sui regni Britanni contra duces Francorum illicite perpetraverant, emendandum spondet, et semper se et regnum Britanniae, quod ipse regebat, subjectum ditioni regis Dagoberti esse, postmodum omni tempore Francorum (1411D)regibus jurejurando promittit. Sed tamen cum Dagoberto rege ad prandium discumbere noluit, eo quod esset Judicail religiosus et timens Deum valde. Cumque rex resedisset ad mensam, Judicail egrediens de palatio ad mansionem Dadonis referendarii, qui vocabulo Audoenus dictus est, posteaque episcopus Rotomorum exstitit, quia cognoverat eum Judicail sanctam religionem sectantem, cum eo accessit ad prandium. Indeque in crastinum Judicail rege Dagoberto vale dicens, in Britanniam repedavit. Condigne tamen a rege muneribus honoratur.
CAP. XXXIX.-- Quomodo omnia pene monasteria regni sui per suum testamentum ditaverit, per quod etiam Brunadum villam sancto Dionysio tradidit.
Eodem siquidem anno Dagobertus rex postquam (1412A)omnes gentes quae in circuitu regni sui erant, subjugaverat, et opitulante Domino jam pace firmata, filiosque suos Sigebertum, et Hludowium, ut supra diximus, reges designaverat, consilio divinitus inspirato, convocatis filiis, omnibusque totius regni primatibus, X Kal. Junias in palatio Bigargio placitum generale instituit. Cumque, ut Francorum regibus moris erat, super solium aureum coronatus resideret, omnibus coram positis ita exorsus est: Audite me, o vos reges et dulcissimi filii, omnesque proceres atque fortissimi duces regni nostri. Priusquam subitanea transpositio mortis eveniat, oportet pro salute animae vigilare, ne forte inveniat aliquem imparatum, eique sine aliquo respectu praesentem lucem auferat, atque perpetuis tenebris et aeternis (1412B)eum tormentis tradat. Quin potius, dum proprio libertatis jure subsistit, ex caducis substantiis in aeterna tabernacula vitam quaerat mercari perpetuam, ut inter consortium justorum desiderabilem valeat adipisci locum, et retributorem sibi praeparet Dominum, atque ex rebus transitoriis ad loca venerabilia sanctorum in alimoniis pauperum curet impendere, quatenus ab ipso Domino fructum indeficientis paracliti inter astra matutina mereatur refoveri. De cujus fonte vivo perfecta fide poscenti nec subtrahitur poculum, nec minuitur alveus, sed potius quisquis hauserit irrigatur dulcedine coelitus, atque suavis ei fragrat odor balsami paradisi. Et ideo ego discutiens conscientiam ac mei cordis excessum, atque considerans examinationem superni (1412C)regis, judiciumque ipsius metuens, necnon etiam verens poenas hominum infelicium, maxime autem concupiscens gloriam infinitam justorum, et praecavens illud, ne ultimus dies juxta dispensationem Domini, nos de memoria sanctorum, vel consolatione egentium pigros inveniat, ita nobis sana mente sanoque consilio placuit, et ut jam diximus, devotio animae admonuit, pro aeterna retributione testamentum condere, in quo basilicas sanctorum pene omnes regni nostri temporibus nostris nominatas propriis nostris donationibus haeredes fieri praeciperemus, et pro immutabili beneficio quatuor uno tenore unoque temporis momento, vobis omnibus conscientibus firmare decrevimus, et quidquid ubique ad loca (1412D)sanctorum per eadem nunc ad praesens contulimus, infra simili adnotatione conteximus. Ex quibus unum Lugduno Galliae dirigimus, alium vero Parisius in archivo ecclesiae commendamus, tertium Mettis ad custodiendum domno Abboni donamus. Quartum autem, quem et in manibus tenemus, in thesauro nostro reponi jubemus. Haec igitur propria exstat nostra devotio, et haec Domini nostri consolatio, qui perfecta vota dignanter excipit: quia videlicet illi certa fiducia in die necessitas manebit, quisquis locis sanctorum atque sacerdotibus et egenis hic alimoniam tribuit, quoniam, Scriptura teste, feneratur Domino qui miseretur pauperi, et ipse regnator Olympi vicissitudinem reddet ei. Unde, sicut diximus, pro remedio animae nostrae ipsa conditio admonuit, (1413A)ut post discessum, quandoquidem Deus jusserit, nostrum, sacerdotes qui in illo tempore in locis infra scriptis officii curam gesserunt, sicut in praesenti pagina continetur, absque ullius exspectata traditione praesentaliter cum omni integritate recipiant, atque ad supra scripta loca sanctorum in reliquum cuncta aspiciant, et sub integra emunitate pro nostra mercede ibidem in perpetuum proficiant. Cumque unusquisque eorum sibi collata tempore illo receperit, nomen nostrum in libro vitae omnimodis inserat, et omnibus Dominicis diebus, seu praecipuis sanctorum solemnitatibus per omnia recenseat. Illud vero, quod ad medelam animae nostrae plenius pertinere confidimus, per hanc paginam vos sacerdotes temporibus illis in ipsis sanctis locis consistentes, et officia inlibata (1413B)procurantes, per coelestem Regem conjuramus, cum sibi collata unusquisque perceperit, insequentibus diebus tribus annis missas pro nobis celebrent, et sacrificia misericordissimo regi pro sarcina commissa peccaminum solvenda omnimodis offerant. Hoc vero testamentum Domino judice ac teste praecipue per hanc paginam omnibus qui adestis consentientibus committimus dulcissimis filiis nostris Sigeberto et Hludowio regibus, quos nobis Christi largitio concessit habere in prolem, aut quos adhuc Dominus dederit filios, qui nobis succedere debeant, ut hoc commune nostrum decretum faciatis in omnibus conservare, et haec collata nostra non praesumatis convellere. Sed per omnipotentis nominis Trinitatem, vel virtutes archangelorum, partriarcharum (1413C)et prophetarum, apostolorum atque martyrum, omniumque sanctorum, et tremendum diem judicii, seu adventum Domini nostri Jesu Christi, ante cujus conspectum resurgere videmur, conjuramus, quatenus statuta nostra, quae praesens declarat Scriptura, stabili firmitate perpetim faciatis custodire. Nos autem praesentes chartas testamenti pro nostra in perpetuum mercede propria studemus roboratione firmare, et omnibus qui adestis episcopis, abbatibus, proceribus atque magnificis viris, ad praesens jubemus vestris subscriptionibus vel signaculis affirmare. Et iterum iterumque, sicut supra diximus, vos reges et dulcissimi filii, vel qui postmodum nobis successuri sint admonemus, quatenus facta nostra nullo (1413D)modo praesumatis convellere, si ea quae post nostrum discessum statueritis inconvulsa manere vultis: quia illud nolo dubitetis, quod successores et vos habituri eritis, et si nostra non conservaveritis, nec vestra statuta stabilia esse credatis. Cumque hoc rex omnibus intente audientibus prudentissime perorasset, cuncti longaevam ei vitam pacemque regni gratanter optantes, praedictum testamentum tam ipse rex quam omnes regni primates alacriter firmaverunt. In quo etiam non immemor peculiaris patroni sui domni Dionysii, quamvis eidem jam plurima praedia contulerit, villam nomine Braunadum inserere studuit. Ordinatisque rite omnibus quae ad regni honorem pertinebant, omnes cum gaudio ad propria remeare concessit. Illud vero testamentum, quod in (1414A)thesauro suo reponi jusserat, usque hodie in archivo ecclesiae beatorum martyrum Dionysii ac sociorum ejus venerabiliter custoditur.
CAP. XL.-- Plumbi octo millia libras ad cooperiendam basilicam monachis sancti Dionysii donat.
Denique eodem tempore plumbum, quod ei ex metallo censitum in secundo semper anno solvebatur, libras octo millia ad cooperiendam eamdem supradictorum beatorum martyrum ecclesiam eo ordine concessit, ut tam per regales quam et per easdem villas quas ipse ante eidem sancto loco contulerat, in alio semper anno adduceretur, et a gentibus vel thesaurariis ipsius venerandi monasterii traderetur, quatenus sicut ipso basilicam eorumdem martyrum devotissime tegere videbatur, ita ipsis intercedentibus (1414B)eum omnipotens Deus umbra suarum protegeret alarum. Nam et praeceptum exinde taliter firmare studuit, ut omni post futuro tempore a regibus succedentibus eadem traditio inviolabiliter observata custodiretur.
CAP. XLI.-- Quomodo Wascones cum suo duce ejus se ditioni subdiderunt.
Anno igitur 15 regni Dagoberti, Wascones omnes seniores terrae illius cum Hamando duce ad regem Clippiaco venerunt, ibique in ecclesiam sancti Dionysii martyris regio timore perterriti confugium fecerunt. Clementia vero regis Dagoberti ob reverentiam sancti Dionysii vitam habent indultam. Ibique ipsi sacramenta firmantes, simul et promittentes omni tempore regi et filiis ejus, Francorumque regno (1414C)se esse fideles, quod more solito sicut semper fefellerant post haec probavit eventus, permissu regis regressi sunt in terram Wasconiae.
CAP. XLII.-- De obitu Dagoberti regis, et quid in infirmitate ipsa positus fecerit.
Longum est enarrare quam providus idem rex Dagobertus in consilio fuerit, cautus judicio, strenuus militari disciplina, quam largus eleemosynis, quamque studiosus in componenda pace ecclesiarum, praecipueque quam devotus exstiterit in ditandis sanctorum coenobiis, praesenti opere declarare, minusque necessarium, et maxime ob fastidientium lectorum vitandum taedium: praesertim cum nullis abolenda temporibus luce clariora earum rerum (1414D)exstent indicia. Idcirco nunc ad obitum ipsius describendum vertens articulum, quid in ipsa infirmitate positus gesserit, et unum quod in quadam vetustissima reperi charta, quam, ut ferebatur, beatus Audoenus episcopus scripserat, quodque memorato regi ejus post mortem contigit, breviter narrabo miraculum. Post gloriosam regni administrationem, sexto decimo postquam regnum sortitus fuerat anno, profluvio ventris Spinogilo villa super Sequanam fluvium, nec procul Parisius, aegrotare coepit. Exinde vero ad basilicam sancti Dionysii martyris a suis defertur. Post paucos autem dies, cum vitae suae sentiret periculum imminere, Egam consiliarium suum sub celeritate ad se venire praecepit. Reginam vero Nanthildem et filium suum Hludowium eidem in (1415A)manu commendans, seque tam discessurum sciens, consilium tamen ejus pergratum habebat, quod cum ipsius instantia regnum filius suus strenue gubernare posset. Convocatis deinde primoribus palatii, filiumque et uxorem eis et ipsos eidem cum fidelitatis sacramento, ut moris est, commendans, matriculariis quoque jam dictae basilicae beatorum martyrum de villis Acuciaco et Cusduno, imoque Magno-villare, et Mediano-villare, atque Gellis praeceptum fieri jussit. In quo etiam Sarclidas, quam antea isdem contulerat, inseruit. Omnibusque optimatibus dolore consternatis, virtute qua potuit benignissime consolatus est, et inter caetera quae ad memoriam reducere longum est, haec intulit: Quamvis miserrimus homo quandiu incolumis est semper prae oculis debeat habere (1415B)futuram omnipotentis Dei discussionem judicii, in aegritudine tamen positus de illius piissima misericordia nullomodo debet desperare, sed pro salute animae suae attentius eum oportet invigilare, et de propriis rebus quantum possibile est in alimoniis pauperum semetipsum redimere, quatenus apud misericordissimum judicem aeternam post obitum valeat retributionem acquirere. Idcirco ego pro remedio animae meae matriculariis basilicae domni Dionysii peculiaris patroni nostri, in qua ipse pretiosus martyr cum sociis suis corpore quiescit, et nos sepeliri optamus, villas quae in praesenti continentur praecepto praesentaliter cum omni integritate conferimus: et sicut a fisco nostro hactenus fuerunt possessae, ita (1415C)ex nostra indulgentia propter acquirendam animae nostrae salutem, vel pro filiorum nostrorum stabilitate, praedictis matriculariis qui in praefata basilica vel atrio ejus deserviunt, praesenti et futuro tempore in perpetuum proficiant, nullusque de filiis aut regibus unquam nostris successoribus, nec pontifex, nec abba ipsius monasterii praedictas villas, et Sarclidas, quam antea iisdem fratribus contulimus, ab eis auferre praesumat, si iram Dei et offensam domni Dionysii non optat incurrere. Quod si quis praesumpserit, ante tribunal Domini nostri Jesu Christi cum sancto martyre et ipsis matriculariis exinde rationem deducat. Annualis enim victus inde, Deo donante, ut credimus, saepedictis pauperibus poterit sufficere, ut semper pro anima nostra et ipsos et (1415D)successores eorum nostra pasti eleemosyna plenius atque devotius delectet orare. Nos vero praesens praeceptum jam minime valemus subscribere, quia invalescente aegritudine calamus in manu nostra trepidat. Et propterea rogamus dulcissimum filium nostrum Hludowium regem, ut per signaculum sui nominis istam chartam affirmet, et Dado eam offerat, et optimates nostri illam subscribant. Cumque rex hic loquendi finem fecisset, filius ejus rex Hludowius ipsum praeceptum secundum jussionem patris, offerente Dadone referendario, subscripsit, omnesque proceres qui in praesenti aderant propriis eumdem subscriptionibus firmaverunt. His taliter explosis, post paucos dies XIV Kal. Februarias, Christianissimus rex Dagobertus humanis rebus exemptus est. (1416A)Intolerabilis autem luctus subito replevit palatium, universumque regnum ob ipsius mortem acerbissima occupavit lamentatio.
CAP. XLIII.-- De sepultura ipsius in ecclesia sancti Dionysii, et qualiter ibidem psallentium ordinem adhuc vivens instituerit.
Conditus autem aromatibus cum ingenti populorum dolore atque frequentia translatus est in basilicam beatissimorum martyrum, quam ipse, ut supra diximus, condigne ex auro et gemmis et multis pretiosissimis speciebus ornaverat, et condigne in circuitu fabricare praeceperat, atque juxta eorum tumulum in dextro latere honore merito sepultus. Tantae vero opes ab eodem et villae ac possessiones multae per plurima loca ibi fuerant collatae, etiamque hic (1416B)minime ob fastidium, ut jam dixi, quorumdam vitandum recensentur, ut hodieque devotio animi ipsius miretur a pluribus. Ordinem autem psallentium ibidem ad instar monasterii Agaunensium et sancti Martini Turonis instituerat, sed facilitas abbatis Agiulfi [Haigulfi] eamdem institutionem noscitur refragasse.
CAP. XLIV.-- De legatione Ansaldi et revelatione cujusdam servi Dei qualiter animam regis Dagoberti sancti Dei liberaverint. Legationem tum forte illustris defensor Pictaviensis Ecclesiae Ansoaldus in partes Siciliae agebat. Ea peracta, cum navali reverteretur subsidio, applicuit ad quamdam brevem insulam, in qua reverentissimus quidam senex, cui nomen erat Joannes, solitariam (1416C)ducebat vitam; ad quem mare commeantium, ut orationis ejus fulcirentur solatio, plurimi ventitabant. In hanc ergo insulam tanti viri meritis redimitam appulsus divino nutu Ansoaldus, dum de coelestibus gaudiis cum eo sermocinaretur, interrogat senex unde vel cur venisset. Igitur cognito de Galliis qua de causa missus fuisset, rogat senex ut Dagoberti regis Francorum sibi mores studiumque exponat. Quod cum ille diligenter fecisset, senex addidit quod dum quadam die, ut pote jam fractus aetate et fatigatus vigiliis, quieti paululum indulsisset, accessisse ad se virum quemdam canitie venerandum, seque expergefactum admonuisse, quatenus propere surgeret, et pro Dagoberti regis Francorum anima divinam clementiam exoraret, eo quod ipso die spiritum (1416D)exhalasset. Quod dum facere maturaret, apparuisse sibi haud procul in pelago teterrimos spiritus vinctum regem Dagobertum in lembo per spatium maris agitantes, atque ad Vulcania loca, inflictis insuper verberibus, trahentes, ipsumque Dagobertum beatos Dionysium et Mauricium martyres, et sanctissimum confessorem Martinum ad sui liberationem continuis vocibus flagitantem. Nec mora intonuisse coelum, fulminaque per procellas disjecta, interque ea repente apparuisse praecellentissimos viros niveis comptos vestibus, seque tremefactum ex eis quaesisse quinam essent. Illosque respondisse, quos Dagobertus in adjutorium vocaverat, Dionysium scilicet et Mauricium ac Martinum esse, ut eum ereptum in sinu Abrahae collocarent. Itaque hostes humani generis (1417A)velociter insequentes, animam quam verberibus minisque vexabant exemptam ad aethera secum levasse canentes, Beatus quem elegisti et assumpsisti, Domine, inhabitabit in atriis tuis. Replebimur in bonis domus tuae, sanctum est templum tuum, mirabile in aequitate. Haec in memorata charta inter alia ferebantur, quae non tam verisimilia quam verissima, ut arbitror, videri possunt. Quoniam idem rex cum et alias longe lateque ecclesias ditasset, tum praecipue horum copiosissime locupletavit. Unde et eorum post mortem flagitabat auxilium, quos prae caeteris se dilexisse meminerat.
CAP. XLV.-- De Hludowico filio ipsius, quomodo illi in regnum successerit.
Itaque post Dagoberti regis discessum, filius ejus (1417B)Hludowius sub tenera aetate sibi regnum patris ascivit, omnesque duces de Neustria et Burgundia eum Massollaco villa sublimant in regnum. Ega vero, qui fuerat consiliarius regis Dagoberti cum regina Nanthilde, quam idem rex reliquerat, anno primo regni Hludowii, et secundo imminente regni, condigne palatium gubernabat et regnum. Ipse namque inter caeteros primates Neptrici prudentius agens, et plenitudine patientiae imbutus, cunctis erat praecellentior. Eratque genere nobilis, opibus abundans, justitiam sectans, eruditus in verbis, paratus in responsis. Tantummodo a plurimis blasphemabatur, eo quod esset avariciae deditus.
CAP. XLVI.-- De thesauris ipsius, quo ordine inter filios divisi sint, et de morte Pippini et Ega, qui fuerant consiliarii regis Dagoberti.
(1417C)Igitur post obitum Dagoberti regis, quo ordine ejus thesauri inter filios divisi fuerint, non omittam, sed dilucidato ordine serie libelli inserere procurabo. Cum Pippinus major domus post discessum regis, et caeteri Austrasiorum duces, qui usque in transitu Dagoberti ei fuerant ditione detenti, Sigibertum unanima conspiratione expetissent, Pippinus cum Chuniberto, sicut et prius amicitiae cultu invicem conjuncti fuerant, et nuper inter se sicut et antea amicitiam vehementer firmiterque perpetuo conservandam ligant: omnesque duces Austrasiorum secum uterque prudenter et cum dulcedine attrahentes, eosque benigne gubernantes, eorum amicitiam constringunt semper servandam. Igitur discurrentes legati partem Sigeberti debitam de thesauris patris Dagoberti, Nanthildi reginae (1417D)et Hludowio, Sigeberto habendam requirunt, ad quam reddendam placitus instituitur. Chunibertus itaque pontifex urbis Coloniae, et Pippinus major domus, cum aliquibus primatibus Austriae, a Sigiberto directi villam Compendium usque perveniunt, ibique thesauri divae memoriae Dagoberti regis jubente Nanthilde et Hludowio rege instantia Egani majoris domus praesentantur, et aequa lance dividuntur. Tertiam tamen partem de omnibus quae Dagobertus rex acquisierat, postquam Nanthildis regina regnare coeperat, eidem reservant. Chunibertus vero et Pippinus major domus partem Sigiberti Mettis faciunt perduci, ibique regi Sigiberto praesentatur atque describitur. Post fere evoluto anni circulo Pippinus moritur, nec (1418A)parvum dolorem ejus transitus cunctis generavit in Austria, eo quod ab ipsis pro justitiae cultu et bonitate, nimium dilectus fuisset. Ega quoque anno tertio Hludowii regis Clippiaco villa febre vexatus, et ipse moritur.
CAP. XLVII.-- De Erchinoaldo et Flaucato, qui post Egam majores domus fuerunt.
Post discessum vero ejus, Herchinoaldus, qui ex parte genitricis Dagoberti regis consanguineus fuerat, major domus in palatio Hludowii efficitur. Erat enim homo patiens, bonitate plenus, cautus ingenio, servos Dei omnesque sacerdotes humiliter venerans, rebus admodum mensurate ditatus, qui ab omnibus regni primatibus miro venerabatur affectu. Anno vero 4 regni Hludowii, cum Nanthildis regina post discessum Egani una cum filio Aurelianis in Burgundiae (1418B)regnum venisset, ibi omnes seniores pontifices cum ducibus et primoribus ipsius regni ad se venire praecepit, cunctosque sigillatim benignissime attrahens, Flaucatum genere Francum majorem domus statuit in regno Burgundiae: pontificum et ducum electione hujusmodi honoris gradu eum stabiliens, neptemque suam nomine Ragnebertam ipsi desponsavit.
CAP. XLVIII.-- De testamento Nanthildis reginae et morte ipsius.
Testamentum autem de villis quibus eam rex Dagobertus et filius ipsius Hludowius ditaverant, eodem tempore ad loca opportuna sanctorum fieri ordinavit; in quo etiam Latiniacum villam, quae sita est in (1418C)Brieio, ad basilicam domni Dionysii tradens, inserere jussit. Tria siquidem exemplaria uno tenore exinde scribi praecepit, ex quibus unum in scriniis saepe dictae ecclesiae usque hodie custoditur. His ita compositis, et rebus prospere ab ea gestis, filioque jam utiliter in Neptrico et Burgundia regnante, Nanthildis regina moritur, atque in ecclesia beatorum martyrum Dionysii ac sociorum ejus juxta Dagobertum regem in eodem sepulcro sepelitur.
CAP. XLIX.-- De Hludowico, qualiter praecepta quae pater suus sancto Dionysio tradiderat renovaverit, et quomodo argentum supradictae absidae pauperibus largiri jusserit.
Deinde Hludowius filius eorum, parentibus, ut praediximus, a saeculo decedentibus, in regnum successit, et praecepta quae gloriosus rex pater suus propria (1418D)auctoritate firmans sanctorum saepe dictorum martyrum ecclesiae contulerat, ipse quoque suo tempore studuit renovare, atque propriae manus subscriptione et annuli item impressione firmare. Anno vero 14 regni sui absidam infra quam praedictorum Christi martyrum Dionysii ac sociorum ejus corpora requiescunt, quam inclytus rex pater suus desuper argenteo, ut praetuli, tegumento devotissime foris operuerat, quorumdam suasione et consilio ipsum argentum desuper praedicta absida pauperibus Christi et egenis atque peregrinis, quia ut fertur eo tempore fames valida inerat, erogari praecepit, et insuper Aigulfo abbati, cui tunc cura monasterii ipsius commissa erat, praeceptum hujusmodi dedit, quatenus ipse (1419A)abba hoc cum timore Dei fideliter studeret adimplere, nullamque requisitionem nec a suo pontifice, eo quod adhuc illo tempore monasterium illud sub potestate pontificis Parisiorum Ecclesiae videbatur esse subjectum, nec a quolibet unquam homine pertimesceret.
CAP. L.-- De eo quod praefatum locum idem rex Hludowicus a dominatione Parisiaci antistitis per privilegium et confirmationem sanctorum episcoporum liberaverit.
Succedente vero tempore, anno 16 regni sui Hludowius rex Clippiaco residens, convocatis pontificibus, necnon et regni primoribus, regio stemmate ex more comptus, inter caeteras principalium rerum actiones, ob quas pro salute regni tractandas optimates, ut diximus, congregaverat, divino impellente (1419B)nutu ita coepit: Oportet nos sedule secundum paternam institutionem locis venerabilibus sanctorum reverentiam exhibere, ut eos in die necessitatis patronos et defensores contra invisibiles hostes possimus habere. Ideoque consilium quod, ut credo, omnipotens Dominus cordi nostro dignatus est inserere, vos domni et sanctissimi sacerdotes, necnon regni et palatii nostri principes, intenta aure percipite, et si probaveritis esse utile una mecum Christo protegente salubriter pertractate. Siquidem omnipotens Pater, qui dixit de tenebris lumen splendescere, per incarnationis mysterium unigeniti Filii sui Domini nostri Jesu Christi, vel illustratione sancti Spiritus illuxit in corda sanctorum Christianorum, pro cujus amore (1419C)et desiderio inter gloriosos triumphos martyrum beatissimus Dionysius, Rusticus et Eleutherius, meruerunt palmam victoriae et coronam percipere gloriosam. In quorum basilica, ubi requiescere videntur, per multa tempora non minima miracula ad laudem sui nominis Christus dignatus est operari. In quo etiam loco genitores nostri domnus Dagobertus et domna Nanthildis videntur requiescere. Ut per intercessionem sanctorum illorum in coelesti regno mereantur participes esse, et vitam aeternam possidere. Et quia ab ipsis principibus, et a caeteris priscis regibus, vel a Deum timentibus Christianis hominibus ipse sanctus locus in rebus propter amorem Dei et adipiscendam vitam aeternam, cernitur esse ditatus, nostra integra devotio atque petitio exstat, ut apostolicus (1419D)vir Landericus, Parisiacae Ecclesiae episcopus, privilegium ad ipsum sanctum locum abbati vel fratribus ibidem consistentibus facere et confirmare, si vobis ita videtur, pro quiete futura debeat, quo facilius congregationi ipsi liceat pro stabilitate regni nostri ad limina martyrum ipsorum divinam clementiam jugiter exorare. Hoc autem et ipse pontifex juxta petitionem devotionis nostrae promptissima voluntate praestare et confirmare dignoscitur. Nos vero pro reverentia ipsorum martyrum, vel nostra confirmanda mercede, hujuscemodi praeceptum praesentaliter una vobiscum confirmare volumus, ut si qua ad ipsum sanctum locum, in villabus, mancipiis vel quibuscunque rebus a priscis regibus seu genitoribus nostris, vel Deum timentibus hominibus, (1420A)propter amorem Dei ibidem delegata aut deinceps fuerint addita, dum ex munificentia parentum nostrorum, ut diximus, ipse sanctus locus videtur esse ditatus, nullus episcoporum, nec qui praesens, nec qui futuri erunt successores, aut eorum ordinatores, vel qualibet persona possit quoquo ordine de loco ipso aliquid auferre, aut aliquam potestatem sibi in ipso monasterio usurpare, aut aliquid quasi per commutationis titulum absque voluntate ipsius congregationis vel nostro permissu minuere, aut calices, vel cruces, seu indumenta altarium, sive sacros codices, argentum, aurumve, vel qualemcunque speciem, quidquid ibi collatum fuit aut erit, auferre, nec ad civitatem deferre praesumat. Sed liceat ipsi sanctae congregationi quod inibi per rectam delegationem (1420B)collatum est perpetim possidere, quatenus eidem pro animabus parentum nostrorum, et pro stabilitate regni nostri Dominum attentius jugiter delectet exorare. Nos enim propter Dei amorem, et reverentiam ipsorum sanctorum martyrum, atque adipiscendam vitam aeternam, hoc beneficium ad ipsum sanctum locum cum vestro consilio gratissimo animo et integra voluntate volumus praestare: eo scilicet ordine ut sicut ibidem tempore domni et genitoris nostri psallentium ordo per turmas fuit institutus, vel sicut in monasterio sancti Mauricii Agaunis, et sancti Martini Turonis die noctuque tenetur, ita in loco ipso per omnia futura tempora celebretur. Itaque dum regem omnes regni principes haec concionantem attonitis auribus diligenter intenderent, pontifices qui (1420C)aderant optimam devotionem regis approbantes, praeceptum ab ipso rege modo supra scripto factum, tam rex quam pontifices et principes qui praesentes aderant firmaverunt. Inter quos nonnulli pontifices exstiterunt, quos hodie sancta Ecclesia sanctissimos esse non dubitat, eo quod ad eorum venerabilia sepulcra virtutes non modicas usque in praesens Dominus operetur. Scilicet beatus Audoenus, et sanctus Rado frater ipsius, necnon beatus Palladius, et sanctus Clarus, atque domnus Eligius, vel sanctus Sulpicius, beatus quoque Aubertus, et domnus Castadius, sanctusque Etherius, aliique quamplures, et venerabilis Landericus Parisiorum episcopus, qui praedictum privilegium sua sponte consensit et confirmavit.
CAP. LI.-- De eo quod os brachii sancti Dionysii fregit, et ob hoc prius sensum, et postea vitam cum regno amisit.
(1420D) Hludowius itaque rex cunctis diebus absque bellis in regno regem habuit; sed fortuna impellente quondam in extremis vitae suae annis ad supradictorum martyrum corpora quasi causa orationis venit. Volensque eorum pignora secum habere, discooperire sepulcrum jussit. Corpus autem beati et excellentissimi martyris atque pontificis Dionysii intuens, minus religiose, licet cupide, os brachii ejus fregit et rapuit, confestimque stupefactus in amentiam decidit. Tantusque terror et metus ac tenebrae locum ipsum repleverunt, ut omnes qui aderant timore maximo consternati, fugae praesidium peterent. Post haec vero (1421A)ut sensum recuperaret, villas quasdam ad ipsum locum tradidit. Os quoque, quod de sancto corpore tulerat, auro ac gemmis miro opere vestivit, ibique reposuit. (1422A)Sed sensum ex aliquantula parte recuperans, non autem integre recipiens, post duos annos vitam cum regno finivit.
Expliciunt Gesta domni Dagoberti regis feliciter.
(