 Liber I |
Liber III  |
Nunc Iouis in sobolem taxamus uela secundi,
Coelius ignota est cui genitrice pater.
Partubus huic tribuit uariis annosa uetustas
Sex numero foetus protinus, atque decem.
5 Hunc Latona patrem Diana et Apolline fecit
Gratia non una est partaque ab Autonoë:
Pasithea, Euphrosyne, Aegiale, tres nomine dictae:
Amphion, Calais, Zethus ab Antiopa.
Te Semele peperit Cadmi stirps cognita Bacche,
10 Asterie quarto est Hercule facta parens.
Arcade Callisto: Tityum fudisse tulerunt
Hellaron, Orchomeno de genitore satam.
Latonam hic stupro Tityus quum forte uocasset,
Fixus ab Ortygio tartara nigra subit.
15 Infoelixque nomen sparsus per iugera terrae
Pascit inexhausto corpore semper auem.
Taygetam nato foetam Lacedaemone, magnum
Dardanon Electra prosiliisse canunt.
Tantalon ignoto regem de uenire Corinthi,
20 Bellorum inuentrix teque Minerua ferox.
Argeum, Autoum, Nomiumque, ab Apolline tractos
Fertur: Aristaeum iungere fama solet.
Cyrene quos nympha deo Peneïa fudit:
Si modo non uatum pondere uerba carent.
25 Ortus Aristaeo tacita est Iolaus ab aluo,
Autonoë Actaeon praeda futura canum.
Matribus ignotis Lapitham produxit Apollo,
Quo Lapithas dictos turba diserta putat:
Eurynomen simul Adrasti Eurydicesque parentem
30 Et populi Aethiopes quo Garamanta sati.
Edidit et Psychen placida deus Endelechia,
Insignemque modis Orphea Calliope.
Lychione edoctum citharaque Philemona, clarum
Inde Arabem nactus de Babylone fuit.
35 E nata Laucis, Sucronis coniuge, Branchum:
Psammathiaque tui prole Crotope, Linum.
Huic Mopsum Manto peperit, uel dulcis Hymante:
Tuque Philistenem Cantio laeta uirum.
Hoc quoque tu Aesclapi, nymphaque Coronide sumptus,
40 Hippolyto uita qui redeunte peris.
Teque Machaon habet genitorem, Asclepius illum:
Hic tamen ambiguo prodit, et ille toro.
Dictus ab Argiuis radios quod iactet, Apollo:
Si modo nil ficti dogma Platonis habet.
45 Chrysippus, quia non multi, uerum unicus ille est,
Censuit id quondam nominis esse deo:
Cuius in assensum prisci uenere Latini,
Qui Solem, cui par non fuit ore, uocant.
Speusippus dictum multis a uiribus ignis,
50 Flammifero gradiens quem uehit axe, putat.
Ex aliis atque ex aliis quod flexibus orbis
Assurgens ortus proferat ille suos.
Protulerat doctus magno a Zenone Cleanthes,
Se nondum passus diriguisse fame.
55 At tu Cornifici, quoniam referatur ad ortus
Orbem inter mundi, nomen habere canis.
Quod perimat dixere alii, atque animantia tollat,
Corrupto quotiens aëre pestis adest.
Vnde illum gestare arcus, et tela sinistra,
60 Quae iaciat, morbos quum ferit orbe, ferunt.
At quia tergemina est ipsius gratia dextra,
Hunc medicaque putant arte ualere deum:
Quum Solis calor ipse omnes depellere morbos,
Temperie soleat concomitante sua.
65 Sunt qui illum tanquam pellentem corpore tristes
Languore, dictum sapere ferre uelint.
Hinc et Alexicacon nobis uaga fama uetustos
Rettulit hunc solitos dicere Cecropidas.
Loemion hinc Lyndi finita peste uocatum,
70 Hunc etiam summo prorsus honore colunt.
Virgoque Vestalis sacris huic rite peractis,
Et medice, et Paean dicere Apollo solet.
Hunc Paeana tulit sedatis Graecia morbis,
Vel quia dispergens noxia tela ferit.
75 Ante quibus magnum telis Phytona peremit:
Dum puer in cunis ipse sororque iacet.
Quo quia perpetuis celebratus laudibus ille est,
Dum Paean toto uictor in orbe sonat:
Hinc factum, ut Paean Phoebi pro laude feratur,
80 Et si qua est aliis saepe relata deis.
Pythius hinc etiam dictus Phytone perempto,
Vel quia putrescant foeda calore dei.
Delius et fertur, claro quod lumine monstrat
Cuncta: uel in Delo est hunc quia nixa parens.
85 Cynthius a Cyntho, Deli qui sidera monte
Pulsat, et ipsius condita templa gerit:
Ortygius, quoniam Delos sibi nomina multa
Sumpsit. et Ortygiam, Pyrpileamque uocant:
Asteriam, Lagiam, Mydiam, Cerham, atque Cynethum:
90 Quin illi interdum Cynthia suggeritur.
Fama cothurnicis tamen hanc de nomine dictam,
Ortygiam, est ortyx quae uocita, refert.
Nam Iouis Asterie quum uim fugitaret, in illam
Versa prius fuerat, quam scopulosa foret.
95 Inde autem quum formam aquilae sumpsisse eandem
Vrgeretque deus, saxea facta fuit.
Et latuisse diu saxo mutata sub undis
Creditur, inuita ne poteretur amans.
Sed tandem precibus Latonae adiuta sororis,
100 Permissa est undis exeruisse caput.
Vnde putant Delon posthac cognomine dictam,
Quae sese ostendit quum latuisset aquis.
Hinc ergo Ortygia, Asterie est hinc insula primum
Dicta, tot ex illo praedita nominibus.
105 Latonamque Iouis plenam, Phytonis acerbis
Exagitata diu qum foret illa minis,
Excepit miserata soror. tulit illa gemellos,
Et Phoebum et Phoeben, iussa quiete frui.
A specie Phoebum, multoque nitore, uocarunt,
110 Splendidus et pura sit quia luce deus.
Est Clarius dictus, Clario Colophonis ab urbe,
Qua solitum multo constat honore coli.
Tum Nomius non ille greges quod pauerit olim,
Sed quod quae Tellus omnia pascat agit.
115 Et Lycius, quoniam Lycus est quoque dictus ab Argis:
Nam similis multum creditur esse lupo.
Vtque armenta lupi rapiunt, sic humida quaeque
Attrahit, et radiis surripit ille solo.
Siue quod albescant ortum post omnia solis,
120 A luce exceptum nomen id esse uolunt.
Thymbraeum appellant, pluuios quod is excitet imbres:
Quod tamen a Tymbra maxima turba refert.
Haec herba est Latiis populis Satureia dicta,
Forsan et Origanum quam uocitare solent.
125 Hac ager Iliacis tectis uicinus abundat,
Inde ibi Tymbraeo sunt sacra templa deo.
Grynaeum nemus est, dedit urbs cui Grynia nomen,
Quae sedet Aetolis Ioniisque locis:
Id tibi Phoebe sacrum, Grynaeus et inde uocaris:
130 At Myrhinus, Myrhina te quod in urbe colunt.
Phocidis a Cyrrha pariter Cyrrhaeus Apollo,
A Pataris Lyciae sed Pataraeus adest:
Huic in utroque loco quoniam tribuantur honores,
Dictus ab aurata Chrysocomusque coma.
135 Cecropis uicis quia sit celebratus, Agyieus,
Nomine quo uicos Attica terra uocat.
Sminthius a templo, quod quondam Teucrus in oris
Troiiugenum fertur constituisse deo,
Postquam terrigenas serrato praelia uidit
140 Edere clypeos loraque dente sibi.
Quos quoniam Sminthas appellat Gnossia tellus,
Sminthion hic Phoebum, Sminthia templa uocant.
Quodque arcus speciem argenti diffundit in altum,
Exoritur quotiens, Argyrotoxus erit.
145 Quottidie uero quoniam renouatur, et ipse
Gignitur, ac gignit splendidus ore micans,
Argeneten Dores simul, et dixere Phaneta:
Loxiam obliquus circulus esse facit.
Vlion inde, salus quoniam tribatur ab ipso,
150 Maeonius uates protulit ore graui.
Est Libycis saluis dictusque Libyssinus olim,
Qua sua Trinacrius terga Pachynus habet.
Tum soror est Phoebi uario quoque nomine culta,
Quod fuerit nobis parua referre mora.
155 Diana est, quod nocte diem quasi conficit, aut quod
Tempus eam duplex noxque diesque uidet.
Quod iuuet, est Iuno: Lucinaque, prodere luci
Quod soleat partus mensibus illa suis:
Aut oculis lucique fauens, uel forsan ab illo
160 Qui sacer huic fuerat lucus in Exquiliis.
Dogmate quin etiam dicta Ilithyiï??a pelasgo,
Hanc quia placaret foemina parturiens.
Artemis haec eadem, ceu quae secet aera magnum,
Fertur ab his quibus est atticus ore lepos.
165 Quod triuiis paeerat, Triuian causantur: ob idque
Tris facies reddunt, oraque terna deae.
Sed Lunam iccirco, noctu quod luceat una,
A radiis uel quod lumina Solis habet.
Persephone est Graecis, atque hinc Proserpina nobis,
170 Vel ce proserpens credita utrinque gradi.
Dictynam a capto summersae retibus olim
Corpore Minois uim fugientis agunt.
Vnde etiam montem, quo templa fuere Dianae
Condita, Dictynnum Cretica terra uocat.
175 Nata quod in Delo est cum Phoebo, Delia, fratre
Dicitur. at Phoebe, pura quod ore nitet.
Quod centena deam placaret uictima, uel quod
Centum errare annos non tumulata daret,
A Graecis Hecate est: Pergaeaque ab urbe uocat
180 Pamphiliae, Perga, qua sibi phana tenet.
Bis septem Amphion Niobe temeraria coniunx
Foeta tibi est, arcu quos dat Apollo neci.
Semarchum, Epinitum, Archemorum, Antegorumque uocarunt,
Phaedimon, et Sipylon, Tantalon atque, mares.
185 Quattuor ast alii mutarunt nomina primis,
Te quibus Alphenor fuppofuisse uolunt.
Et simul Ismenum, Damasitona, et Illioneum:
Sed maribus numero est fumpta puella pari.
Nerea, Pelopia, Cleodoxe, Chloris, Ogune,
190 Cum Phytia, extrema est Astycratia soror.
Pulchra Itylum Zeto, atque Thyim produxit Aedon,
Mortua quae de te Cardue nomen habet.
Enixa e Baccho Venus est Hymenaea. Thyoneus
Est etiam Bacchi, matre latente, genus.
195 Fertur et e Baccho peperisse Ariadna Thoantem,
Qui tulit obscuris nixibus Hypsipylen.
At Bacten Bacchum, et Graii dixere Babacten,
Clamorem uaxin quod sua lingua notet.
Nam madidi uino magnos efferre tumultus,
200 Bacchantesque solent saepe uocare deum.
Bassarea appellant, quoniam sit bassara uestis
Baccharum, ad summos usque remissa pedes:
Lydia quam mittit. locus est nam Bassara, uestes
Qua similes fiunt Lydia terra tuus.
205 A strepitu Bromius, quod uociferetur Iacchus:
Quod curis soluat corda, Lyaeus erit.
Nec minus Alysius, latio seu nomine Liber.
Quod pius est, Eleus dicitur esse pater.
Hunc utero (ut fama est) Semeles a fulmine tactae,
210 Iuppiter excepit supposuitque sibi,
Hinc laferi insutus quia sit Iouis, Eraphioten:
Nam suere est raptin, lingua pelasga refert.
Quodque Iouem pupugit, Dionysius: ostia lucis
Quod bis adit, nomen huic Dithyrambus adest.
215 Seu quod ad os iterum quae sunt admissa, redire
Cogit, et arcani non tenet ille fidem.
Quodque duas matres est uisus habere, Bimater
Dicitur: hinc Semele Iuppiter inde fuit.
Nyctilium perhibent, noctu quia membra resoluat,
220 Vel quod nocturno tempore sacra ferat.
Nysaeus fuerit, quia sit quoque pungo nyazo,
Vrbs illim Aegypti uel quia Nysa colit:
Qua primum hinc reserunt uinum ostendisse, uel illa
Nysa Helicon, pagus qua patet ara tuus.
225 At quia grassentur bacchantum membra, Thyoneus
Extiterit: ferri est impete namque thyin.
Maenalius, quod turba furat: uel ab Arcade monte,
Annua quo soliti condere sacra deo.
Dictus ab elatis bacchantum uocibus Euan,
230 Aut Euan Bacchum Phryx quia sermo uocet.
Quod madidos faciat quod uino corpus inundet,
Dorica Brysaeum dogmata saepe canunt:
Aut quia Brysaea celebretur in urbe Laconis
Praecipuo culti nomen ab urbe gerit.
235 Euchion a precibus quod uota precesque litantum
Susciperet, dictum nuncia fama tulit
Euhyon a magno coeli rectore uocatum,
Id sonat in Latiis filius euge bonus.
Namque giganteo tremerent quum numina bello,
240 Iamque polum manibus turba teneret atrox,
Primus ibi indutus Bacchus noua membra leonis,
Horrendum subita morte giganta premit.
Quo pater exultans tunc Iuppiter, Euhye dixit,
Ingenti fassus pectore laetitiam.
245 Montibus in summis quoniam sit cultus, Oraeus
Fertur: ab Arcadiae monte Lycaeus erit.
Lenaeus, seu Leobates, a uase feretur,
Quo calcata fluens eiicit uua merum.
Quodque ignem inducat neruis, pariatque calorem,
250 Saepius Ignigenam lingua Latina uocat.
Herculis est quarti Carthago filia dicta:
Huncque colunt Tyrii, foetaque nulla patet.
Arcadis Ionius nympha est stirps orta Selene,
Nomina quem perhibent exhibuisse freto.
255 Huius at Euandri mater Nicostrata proles,
Fertur ab ignotis edita uisceribus.
Sed Iouis e nato Lacedaemone prodit Amiclas:
Argulus hoc illo est, Oebalus atque, patre.
Oebalus, Oebalii quo sunt a rege uocati:
260 Icarus, et Ledae Tyndarus, unde sati.
Icarus Erigonem tulit, et te Penelopea,
Iphthimaque, Eumelo consociata uiro.
Deque tot a magno quondam Lacedaemone ductis,
Nullius genitrix cognita uera fuit.
265 Dardanus Electrae stirps et Iouis alma secundi,
Dardana quo tellus nomina gensque trahit,
Gignit Erichtonium nixa hunc Candauia partu,
Dicitur et coniunx illius atque soror.
Troius hoc genitus, seu Tros: quo Troia uocata est,
270 Quae regio fuerat Dardana dicta prius.
Tros Ilum, Ilionemue, altam qui condidit urbem
Ilium: et Assaracum, cum Ganymede tulit.
Ex Ilo ductum sed Laomedonta fatentur,
Hercule periurus qui domitore perit.
275 Quo simul Hesiona est Telamone puerpera facta,
Et Teucri genitrix, Antigoneque sata.
Tithonus, Lampus, Clytionque, Hicetaon, et ipse
Rex Priamus, iuncto Bucolione simul:
Matribus incertis ingens quae prodita turba.
280 Tithono Aurora est Memnona foeta suum.
Nymphaque Auaruarea Esipium, Pidasumque tulisse
De magno fertur Bucolione, duos.
At Priamus quondam Troiae rex inclytus, amplam
Progeniem uariis partubus extulerat.
285 Hoc primum atque Hecuba de coniuge prodiit Hector,
Thessalicis circum Pergama tractus equis.
Cui puer Astyanax, genitor quem saepe Camandrum
Dixerat, uxore eft sumptis ab Andromacha.
Ex Hecuba Paris est Priamo satus, atque Polites.
290 Oenone est Paridi nymphaque nixa duos:
Daphnin, et Idaeum. tacita de matre Polites
Dat Priamum, Ascanio qui come??s ire tulit.
Phoantem genuit Priamoque Epitesia mater,
Obscuro Phorbas Illionea toro.
295 Denaque progenies Hecubae parientis ab aluo
Exiliit, Priamum quam genuisse putant:
Ilione, Thracum regi quae contigit uxor,
Cassandra et uates sponsa Choroebe tibi:
Aeneaeque sequens uestigia rapta Creusa,
300 Dum patrem et patrios sustinet ille deos.
Laodice Thracis coniunx Helicaonis: et te,
Thrax cui re auro dat Polydore necem.
Deiphobe insidiis Helenaeque uxoris adempte,
Et qui Pelidae Troile ab ense cadis.
305 His Helenum uatem, atque Epiri regna tenentem
Addimus, Aeneas unde futura capit.
Quaeque patris tumulo est mactata Polyxena Pyrrho:
Antiphus Atrida caesus ab hoste subit.
Testorium Priamo parit inde Perhibia regi,
310 Atque Iphatem, Antilochi qui cecidere manu.
Sustulit e nympha Teucrum simul Antiodona:
Vnguibus hic ursi dilaceratus obit.
Laothoë senis Althai pariente Lycaon,
Alter et es Priamo dein Polydore satus.
315 Te quoque Castimira genitum, a Teucroque peremptum
Gorgition, Priami seminis esse ferunt.
Cui fuit et mater, siue uxor Arisba, Thymoetes,
Sumendi heu Graii iam male suasor equi.
Huic et Alixirhoë peperit te nata Dimantis
320 Aesace: de ignotis caetera sumpta cohors
Hippothous, Pammon simul, Antiphonusque, et Aganus:
Inde Agathon, Mestor, Dicomo??onque nothus:
Quem pugnans Ithacus ferro confecit Ulysses,
Isus et Atrida percutiente cadens.
325 Quos Diomedis item uirtus subduxit, Echemon
Et Cromenon, paribus dum ueherentur equis.
Patrocli et saxo Cebrion prostratus ab ictu,
Laocoonque sacer maxime Phoebe tibi.
Mentoridae coniunx, Polypi quoque Medisicastis,
330 Chaon et, unde Heleni nomina terra tenet.
Et tua Polydamas coniunx formosa Lycaste,
Aiacisque necat quem Doridona manus.
Assaracus Trois generosi tertia proles
Dat Capyn, Anchises editis ipse Capy.
335 Non patuere tori. Aeneam Simoentis ad undam
E magno Anchisa protulit alma Venus.
Anchisen formosa patrem genitrice latente,
Nupta tibi Alcathaon Hippodamia refert.
Ascanium Aeneae coniunx enixa Creusa:
340 Iulius Ascani Rhomaque progeniti.
Syluius a syluis, casu quibus ortus habetur:
E Rhomaque urbem nomen habere putant.
Mater in obscuro est qua sit conceptus uterque,
Syluius Aeneae posthumus ortus item.
345 Hunc patre defuncto, in syluis Lauinia coniunx
Edidit hinc, dicta est Syluia posteritas.
Ex illo Aeneas alter satus: inde Latinus:
Filius hoc Alba est, hinc generatus Athis.
Ortus Athi Capys, in Capuam quo decidit urbem
350 Nomen: ab hoc genitum Capeton esse uolunt.
Inde refers Tyberine genus, quo uortice merso
Albula mutato nomine dicta fuit.
Agrippam tamen ante seris. Remulus fit ab illo,
Qui Iouis aetherii fulmine tactus obit.
355 Iulius hoc, a quo gens Iulia creditur orta:
Hoc quoque Auentinum patre fuisse patet.
Ille Procam, atque hic te genuisse putatur Amuli,
Teque simul Numitor, pignora saeua duo.
Dat Numitor Lausum, patrui quem dextra peremit:
360 De patre Lause tuo est Ilia nata Rhea.
Omnibus his certas nulli tribuere parentes:
Marte Rheaque sati Romulus atque Rhemus.