Gallia Christiana 1715 01/Elusana
.jpg)
IVITAS * Eluſa* Euſe
* La Gelise ad * Geliſam fluviolum, vetus eſt urbs olim archiepiſcoporum ſeu metropolitanorum Novempopulaniæ ſedes, ſub qua cum plurimis aliis ipſa civitas Auſciorum continebatur. Id vero probant veteres provinciarum notitiæ, ac ſubjectæ antiquis Galliarum conciliis ſubſcriptiones, quæ Eluſam (quandoque Eloſam) non ſolum ab Auſciorum urbe diſtinguunt, ſed ipſi præponunt, tanquam Novempopulaniæ caput, cui ceteræ hoc ordine ſubjiciuntur : Metropolis civitas Eluſatium, civitas Aquenſium, civitas Lactoratium, civitas Convenarum, civitas Conserannorum, civitas Boatium, civitas Benarnenſium, civitas Aturenſium, civitas Vaſatica, civitas Tarba ubi caſtrum Bigorra, civitas Ellenorenſium, civitas Auſciorum. Ubi vides Auſciorum urbem, quæ nunc Novempopulaniæ eſt metropolis, poſtremo recenseri loco.
Attamen jam tum Auſci percelebres erant apud Aquitanos, ut teſtatur Pomponius Mela, qui ſimul Eluſam commendat libro III. cap. 2.Comment. 3.Aquitanorum, inquit, clariſſimi ſunt Auſci, Celtarum Ædui, Belgarum Treviri : urbeſque opulentiſſimæ in Treviris Auguſta, in Æduis Auguſtodunum, in Aquitanis Eluſa. Cæſar in commentariis Eluſatium meminit, quos aliqui corrupte Fluſates & Fluſtates appellarunt. Apud Plinium Eloſates memorantur, inter Auſcos & Sottiates in Aquitania. Nemauſi legitur vetus inſcriptio quæ continet epitaphium L. Taurini Aurelii civis Eluſenſis. Sulpicius Severus libro ii. historiæ ſacræ, Eluſanæ plebis mentionem facit. Apollinaris Sidonius recenſens urbes epiſcopales & populos, qui in Evaricis Gothorum regis perſecutione ſuos amiſerant epiſcopos, ita loquitur : Eluſani, Vaſates, Convenæ, Auſcenſes. In conciliis antiquis Galliarum, ut infra videbimus, epiſcopus Eluſanus diverſimode appellatur, episſopus de civitate Eloſatium ; de civitate Eluſa metropoli ; denique, eccleſiæ Eloſanæ, &c. Quæ ſubſcriptiones ad Auſcienſes epiſcopos referri nequeunt ; ſimul enim occurrunt Auſcenſium præſulum ſubſcriptiones. Gregorius loquitur de Laban Heloſenſi epiſcopo l. viii. hiſt. c. 22.
Ab Elusa pagus Eluſanus dictus eſt, qui Armaniacenſis comitatus nunc eſt pars, teſte Oihenarto, cujus ſtudio & opera utriuſque Vaſconiæ notitiam habemus. Nunc autem Eluſa in oppidulum verſa eſt ob frequentes clades quibus attrita eſt a Gothis, Saracenis, Normannis. Ibi tamen ſupereſt domus Auſcienſium archiepiſcoporum, arcis inſtar ad amnem Geliſam.
Nuper vidimus novum catalogum epiſcoporum Eluſatum, a viro clariſſimo mihique percolendo contextum, in quo hoc ordine recenſentur, ſanctus Ceratius, ſanctus Paternus, ſanctus Servandus, ſanctus Luperculus, ſanctus Optatus, ſanctus Taurinus, ſanctus Clarus, ſanctus Leontius, ſanctus Aſpaſius, Laban, Deſiderius, Senochus. Sed quia vir doctiſſimus non probat eos hoc ordine eſſe recenſendos, idcirco, donec prodeant argumenta, quibus adſtruatur hic ordo, antiquum sequemur.
ELUSANI EPISCOPI NOVEMPOPULANIÆ
antiquitus metroplitani.
B. Ceratius primus ponitur præſul in veteri indice ante 500. an. tempore Guillelmi archiepiſcopi ſcripto ; ejuſque in Simorritano monaſterio reliquiæ honorifice aſſervantur. Verum e ſerie epiſcoporum expungendum eſſe quibuſdam duo ſuadebunt ; primum, quod in S. Ceratii officio, ut olim cantabatur Simorræ, non Auxitanus aut Eluſanus epiſc. memoratur, sed Gratianopolitanus. Vide ſpicil. tom. IV.p. 654. viii. idus Junii Gratianopoli depoſitio Cærati epiſcopi ex vet. martyrol. ſub nomine S. Hieronymi. Secundum, quod in veteri inſtrumento eccleſiæ Auſciensis de cimiterio S. Orientii anno 1108. ſcripto, non Ceratius sed Paternus, primus dicitur epiſcopus. Sic enim ibi legitur : In Eliſana igitur civitate fuerunt quatuor tantum epiſcopi priuſquam Auſcis (ſedes) tranſferretur, Paternus, Optatus, Servandus, Pompidianus, quorum primus Paternus ſcilicet prophetavit dum viveret, his verbis dicens : Ego unus, tres poſt me, nil amplius, ex quo mutabitur ſedes, & qui altare & pignora B. Mariæ hinc detulerit, me & illos non relinquat. Quod ita factum eſt. Procedente itaque longo tempore facta perſecutione Wandalorum, qui deſtruxerunt civitates Guaſconiæ & civitatem Elizonam, tranſtata eſt ſedes, ſicut ſanctiſſimus Paternus prophetaverat in Villam-claram nunc vocatur Auſcia, a Taurino, qui fuit poſt quatuor præfatos quintus pontifex in Auſcia civitate. Ipſe namque tranſtulit Auſcis altare B. Mariæ quod nunc cernitur, attulitque quatuor ſanctiſſimos prædictos epiſcopos in eccleſia B. Petri ſepultos, tumulavitque in eccleſia circa altare B. Johannis-Baptiſtæ & Evangeliſtæ, quæ nunc vocatur eccleſia S. Orientii. Quos poſt multorum curricula annorum Bernardus prior ipſius loci, poſtea archiepiſcopus Toletanus effectus, in prædicto loco honorifice tumulatos invenit. Deinde tam episcopi quam clerici, aliique viri civitatis ſepulturam apud S. Orientium habuerunt. Quod ſi quis Paterni prophetiam revocare velit in dubium, eamque ut anilem fabulam inſpiciat, (uti ſane eſt ; nam ſi fateamur Paternum & tres alios ſupra recenſitos Eluſæ fuiſſe priores epiſcopos, at multos apud Eluſam habuerunt ſucceſſores) negare ſaltem non poterit ante annos 600. ſcilicet 1108. non Ceratium, sed Paternum primum Auxitanorum pontificem habitum fuiſſe.
Si S. Paternus tempore S. Saturnini Toloſatum epiſcopi & martyris vixerit, ac rexerit per 49. annos Eluſanam eccleſiam, a medio fere ſeculo tertio uſque ad exordium quarti extenditur ejus epiſcopatus. Notandum vero eſt magnam eſſe in epiſcoporum tam Eluſanorum, quam Auſcienſium indicibus confuſionem ; quod qui eos texuerunt, minus attendentes Auſciam ſuos habuiſſe epiſcopos, antequam ad hanc urbem ſedes metropolitana tranſferretur, illos præſules Eluſanis addiderunt ; & viciſſim, ob tranſlatam Eluſanam ſedem ad Auguſtam Auſciorum, unde ex duabus eccleſiis epiſcopalibus una dumtaxat facta eſt, Eluſani antiſtites inter Auſcienses relati ſunt. Sic Paternus, Servandus, Luperculus, Optatus, Pompidianus, Taurinus &c. epiſcopi Eluſani, accenſentur Auſcienſibus. Inde vero in diſcrimine inter ipſos adhibendo labor maximus ; quodque magis dolendum eſt, pene inutilis. Dabimus tamen operam ut quantum licebit, ſingulos ſingulis eccleſiis reſtituamus antiſtites.
Poſt S. Paternum, Optato, Servando, Pompidianoque epiſcopis locum in hac ſerie dare ſuaderent, quæ de S. Paterno paulo antea retulimus ; niſi auctor tam ancipitiS foret fidei.
S. Luperculus aut Lupercus, quem eccleſiam Eluſanam habuiſſe patronum volunt, in eadem urbe paſſus dicitur sub Decio Auguſto, ut eſt in vitis martyrum Aquitanorum, a vetere, attamen eleganti, auctore conſcriptis, quæ laudantur a Joſepho Scaligero lib.II. c. 7. ad lectiones Auſonianas : illum tamen sub annum 303.303. paſſum eſſe mavult eminentiſſimus ſcientia æque ac dignitate cardinalis Baronius. Hunc concivem ſuum fuiſſe gloriantur Cæſar-Auguſtani, & inter martyres numerat Prudentius. Exſtabat adhuc tempore Willelmi de Monte-Alto archiepiſcopi ſeculo XI. abbatia S. Luperculi Heliſanæ civitatis ; cujus abbas Raimundus ſubſcripſit chartæ ejuſdem Willelmi, pro Cluniacenſibus ; de qua in hoc archiepiſcopo.
Mamertinus epiſcopus civitatis Eloſatium cum Leontio diacono, acceſſit ad concilium primum Arelatenſe anno 314.314. coactum jubente Conſtantino Magno. In quibuſdam codicibus manu exaratis pro Eluſatium vel Eloſatium, legitur Toloſatium, proculdubio ex amanuenſium imperitia ; qui nimirum ignorantes fuiſſe olim civitatem Eluſatium, in qua ſediſſet magnæ auctoritatis epiſcopus, Toloſatium ſcribendum eſſe autumarunt pro Eloſatium. Sane id ita olim factum infra probaturi ſumus in Seduco epiſcopo.
Mamertinum ponit Oihenartus poſt Paternum, ante Luperculum, cui etiam Servandum præmittit ; & Luperculo ſubjicit Taurinum, ſingulis certos regiminis annos aſſignans ; verum divinando potius, quam ex certis quibuſdam argumentis.
Hunc noſtri Sammarthani admittunt poſt Mamertinum, conceſſis pro tempore epiſcopatus annis 23.
Taurinum Auſcis vindicat Johannes Bajolus l. ii. hiſtoriæ ſacræ Aquitanicæ c. 4. tanquam primum pontificem, quem ait in perſecutione Diocletiani martyrem effectum. Claudius Robertus Taurinum quoque Auſciensibus præſulibus accenſet ; at eum ſediſſe anno 321. docet ; qui a tempore Diocletiani longe abeſt. Utriuſque ſententiam reprobant Sammarthani ; & ſequi videntur Oihenartum qui Taurinum præfuiſſe Eluſæ docet circa annum 337. ſi rationem habeamus annorum quos ipſius anteceſſoribus in regimine tribuit.
Hic metropolitanus acceſſit ad Agathenſe concilium tertio idus Septembris celebratum, anno Christi *al. 508
506. 506. ſtipatus omnibus epiſcopis ſuæ ſedi ſubditis, ſi tres excipias, qui miſerunt preſbyteros ut ſuo nomine ſubſcriberent. Adfuerunt ergo huic ſynodo celeberrimæ Clarus de civitate Eluſa metropoli, Gratianus epiſcopus de ** Acqs. Aquis, Vigilius epiſcopus de civitate Lactorenſi, Suavis epiſcopus de Convenis, Glycerius epiſcopus Conſeranicæ civitatis, Galactorius epiſcopus de ** Leſcar. Benarno, Gratus epiſcopus de civitate Olorone, Nicetius epiſcopus de Auſciis, Petrus preſbyter miſſus a domino Marcello epiſcopo de civitate ** Aire. Vico-julii, Polemlus presbyter missus a D. Sextilio epiſcopo ** Baſas. Vaſatis, Ingenuus preſbyter miſſus a D. Apro epiſcopo ** Tarbe. Bigoritanæ civitatis. Hæ ſunt civitates omnes, quibus conſtabat antiquitus provincia Novempopulana, ex notitia provinciarum & civitatum Galliæ facta, ut putatur, Honorii Auguſti temporibus ; ſi tamen excipias civitatem Boatium ſeu *Buchs. Boium, quæ diruta creditur regnante Evarige Wiſigothorum rege ; ubi fortaſſe nullus umquam ſederat epiſcopus. De Claro Eluſano epiſcopo nihil aliud novimus.
Inter epiſcopos triginta duos, qui ad I. concilium Aurelianenſe convenerunt anno Domini 511511.. ex evocatione glorioſiſſimi regis Chlodovei, recenſetur Leontius ecclesiæ Eluſanæ metropolis epiſcopus. Ex ejus autem ſuffraganeis duo tantum Leontio ſeſe comites adjunxerunt, qui jam ad concilium Agathenſe perrexerant, Sextilius Vaſatensis, & Nicetius Auſcensis eccleſiæ epiſcopus.
S. AſpaſiuS ſynodis multis interfuit ; nimirum Aurelianensi II. anno 533.533.
541.
549. quartæ ejuſdem loci anno 541. quintæ anno 549. denique Arvernenſi II. eodem anno. Immerito autem quidam negant eum fuiſſe metropolitam Eluſanum. Nec minus aberrant, qui volunt eum Meloduni ad Sequanam tranſiviſſe, ubi colitur ut patronus, poſtridie cal. Januarias, in eccleſia B. Mariæ. Certe Aſpaſius Melodunenſis, ante ſeculum XVI. minime habitus eſt pro epiſcopo, ſed colebatur tantum ut confeſſor non pontifex. Id luculenter probatum legimus in diſſertatione domni Johannis Elie, prioris S. Petri de Meloduno congreg. S. Mauri. Scilicet Rulliardus, qui Meloduni ſcripſit hiſtoriam publicique juris fecit Pariſiis anno 1628. primus eſt qui ex mera conjectura, & ſimilitudine nominis deceptus, ex duobus Aſpaſiis patria, dignitate, ætate, &c. prorſus diverſis unum conflavit.
Laban synodo Pariſienſi IV. anno 573.573. habitæ interfuit, ubi peccatorem ſe in ſubſcriptione appellat. Poſt annos duodecim, forte ingraveſcente jam ætate, cum non poſſet per ſe intereſſe concilio Matiſconenſi, miſit qui ſubſcriberet vicarium. Vivis exemtus eſt eodem anno, ex Gregorio Turonenſi mox laudando.
De morte Labanis, & electione ejus ſucceſſoris Desiderii audiendus eſt Gregor. Tur. l. viii. hiſt. c. 22. Laban Heloſenſis epiſcopus, inquit, hoc anno (585.585.) cui Deſiderius ex laïco ſucceſſit. Cum jurejurando enim rex pollicitus fuerat ſe numquam ex laïcis epiſcopum ordinaturum ; ſed quid pectora humana non cogat auri ſacra fames ? quibus ultimis verbis non obſcure innuitur per ſimoniam ordinatum eſſe Deſiderium.
Senochus, aliter Sedocus, & Sidocus, concilio Remenſi sub Sonnatio metropolitano, anno 625625.. præſens legitur apud Flodoardum. Iſta quidem ſynodus prius acta ferebatur anno 630. ſed vix differri debuit ultra annum quem ipſi aſſignamus : nam ex Fredegario Scholaſtico diſcimus Senochum anno Chlotarii 43. hoc eſt Chriſti 626. exſilio retruſum cum patre ſuo Palladio, incuſante Aighynane duce, quod rebellionis Waſconorum fuiſſent conſcii.
In codice quodam mſ. Claromontenſi pro epiſcopi Æloſani, legitur Toloſani ; unde conſequens videretur Sedocum catalogo epiſcoporum Toloſatum inſerendum. At obſervavit noſter domnus Theodericus Ruinartus prima manu olim ſcriptum fuiſſe Æloſani, poſtea vero altera manu etſi antiqua, Toloſani.
Paternus qui ſubſcripsit ut epiſcopus Egloenſis, Corbeienſi privilegio, ex conjectura Cointii ad an. 662. n. 25. erat Eloſenſis. Aliunde credimus omiſſos eſſe multos Eloſenſes antiſtites, ut in confeſſo eſt apud omnes. Hoc privilegium vide apud Mabill. ad an. 663. n. 28. Idem Mabillonius ad annum 632. num. 33. meminit Paterni abbatis Moïſſiacenſis, quem, inquit, tradunt fuiſſe epiſcopum Auxitanum. Num pro Auxitano, legendum Eloſensſem ; ita ut ſic hic Paternus de quo agimus ? certe tempora ſatis congruunt. Poſt Paternum deſiderantur plurimi præſules Eluſanæ eccleſiæ ; in hoc enim loco perſeveravit adhuc ſedes metropolitana, uſque ad ſeculum IX. quo urbs a Normannis deſtructa eſt, & ſedes Auſcienſis, metropolis honore fuit ceteris Novempopulaniæ antepoſita.