Migne Patrologia Latina Tomus 59
Fragmenta (Avitus Viennensis), J. P. Migne
1
HOMILIARUM OCTO TITULI ET INITIA.
VIII. Homilia dicta in conversione domni Segisrici, postridie quam soror ipsius ex Ariana haerese est recepta:
I. Dicta in dedicatione superioris basilicae: « Disposueram patientia taciturnitatis hodiernae. »
II. Dicta in basilica sanctae Mariae: « Statueram, dilectissimi, et quantum arbitror. »(0294D)
III. In restauratione baptisterii in civitate sua Vienna: « . . . . Temporum perturbationes quibus. »
IV. Dicta in dedicatione basilicae Geneva: Novimus et miramur ex evangelica lectione divitem. »
V. Dicta in dedicatione . . . . « Pertinet ad locum . . . . »
VI. Dicta in basilica S. Petri, quam sanctus episcopus Tarantasiae condidit: « . . . Par est decrescat facultas virium, crescente materia gaudiorum. »
VII. Dicta in basilica sanctorum Agaunensium, in innovatione monasterii ipsius, vel passione martyrum: « Praeconium felicis exercitus, in cujus congregatione. » (0295A)« Saepenumero divinitate quod dilecto suo principi nostro. »
FRAGMENTA EARUMDEM HOMILIARUM.(Ex schedis iisdem.)
I. Sic quondam Petrus apostolorum caput (Matth. XIII, 29), id est principum princeps, quamlibet commotum ventis pelagus formidaret, adreptum tamen fluvidi tenens callem victor explicuit; atque undis ponti furentis, velut hostilium turbinum molibus eluctatis, flatum tentationis adversae, priusquam sede contingeret, fide contrivit. Secuta est illic serenitas iter peractum. Hic quoque non minus ad habitationem quam ad imaginem, Petri aedem fide fundatam securitas quae non praecesserat insequitur. (0295B)Innovet autem idem nunc apostolus dignam sui nominis sedem. Iisdem clavibus pandat hic locum, quibus aperit regnum. Solvat nunc quae sibi ostensae fuerint compedes criminum. Et paulo superius. Soliditas quae faciendis fabricis in principiis quaeritur, hic et culmen obtinet. Firmissimo aliarum aedium fundamine cacumina nostra tutiora sunt.
II. Quid mihi laudet antiquus (Exod. XV, 23) Moysem suum aquas ab aevo asperas ligno castigante dulcasse? quid Elisaeum (IV Reg. IV, 41), virtute non imparem, agrestis cibi amaritudine plenum lebetem medici farris infusione condisse? Haec quidem gesta exempli admirabilis fuisse quis nesciat? Sed non minus hodie vestro datum est sacerdoti, quem par diversitas felicis (0295C)eventus parem paribus approbabit. Cum minoris pene virtutis sit creaturas orando convertere, quam hoste depulso creatorem aedibus invitasse. Implet hic porro gentilium vices vicinantium Arianorum turbidus livor. Et si paganus hic forte jam deest qui plures deos velit excoli, gemit haereticus qui unum conspicit exorari. Diligit quippe Trinitatis divisor numerositatem deorum; et consanguineo separationis affectu, pariter soliditate perrupta, multos deos fieri a consentaneis acquiescit, sub quorum favore quasi excusabiliter ipse tres numeret. Quid ingemiscat Christi vacuus nominator, locum numinibus interclusum paruisse virtutibus? Nullus a salutis consortio prohibetur. Sit eis pariter commune cum salvis, quod hactenus nostrum noluimus esse cum perditis. Profanis (0295D)cultibus claustra damnamus, conversuris cultoribus templa patefacimus. Expetat ergo hic solidum, quisquis amaverat ante divisum; recognoscat nunc Christum petram, quisquis hic dudum saxa veneratus est. Sacrilegiis ara perit, venit ara sacrificiis. Nomen unum, causa diversa est. Medetur serpens aereus, quo momordit ignitus.
III. Generali exsultatione gaudendum est, quod florentibus sceptris catholicae potestatis, orationum loca, martyrum templa, liminum sacra, ornantur oppida non minus aedibus quam patronis: imo potius, illustratae patrociniis fiunt urbes ex oppidis. Quod si et specialis festi gaudium praeconio currente tangamus, (0296A)est equidem fabrica praesens jocunda loco, imminens fluvio, et confragosum vicini torrentis tumultum, velut impendentis reverentiae terrore castigat. Cohibetur venerabilibus ripis amnis arctatus, et pendulam interjecti pontis semitam, ad altrinsecus expetenda sacrorum culminum loca substernit. Aedes sufficiens diffusioni, facta est angusta conventui: quaeque sic jocunditate habitaculi tam terrestria quam superna sollicitans, cum populo suo vix sufficiat, sufficit de fabrica. Multiformi opificum ingenio nitens, expulit noctem, appulit lucem, qui diu tristibus tenebris artificio proturbatis, laetior intra quoddam claritatis ergastulum, felici custodia clausus est dies. Sic quondam carcer retificis Petri (Act. XII, 7) pretiosorum ligaminum radio illustrante resplenduit: cum ferrum (0296B)suppliciis coaptatum, metallis pretiosioribus plus luceret, serrae fugerent patente aditu catenae caderent penstrepente tinnitu.
IV. Gaude igitur, invicte mercator, dispensatione commissa; profer de thesauro tuo nova et vetera (Matth. XIII, 50), institutor rudium, labentium restitutor; sit una in multiplici consecratione solemnitas. Erexisti lacrymarum machinis quod hostis alliserat: rediit quae perierat forma templorum, recurrat et sanctitas. Non tu (Luc. XIX, 13) traditam tibi minam, damnante sudario, terrenis scrobibus suffodisti; nec hoc tantum contentus reddere quod dudum fuerat consignatum, illa referens, offerens ista, ut frugem primitiarum melius porrigas, prius studuisti solvere quod debeas. (0296C)Quocirca, dilectissimi, orate quod superest, ut si quid sacrum furatur adversitas, Deo ulciscente sic redeat. In multiplices fructus granum tritici quod maturum putabatur, excrescat. Velut Job (XLII, 10) nostri opes, inter praelia tentationis amissas, victoriae meritum, patientia duplicante, restituat. Et ut breviter cuncta concludam, agnoscat praesentibus praeteritisque successibus, tam perpetrans, quam tolerans, quam in aeternis salubres lacrymae nostrae erunt tribuere, quas videmus fidelibus etiam in temporaneis non perire.
V. In gloria praesentis aevi parum est, si permitti ad haec fabricanda dicamur: illud supra est, quod ad tales conatus, si otiari vellemus, impellimur. Noverunt (0296D)siquidem sceptra saeculi nostri, in quo sit virtus temporis sui: quorum inexpugnabiliter, recte ut confidimus, plus haec basilicis quam propugnaculis urbs munitur. Cingitur undique tutamine sacrarum aedium dives accessus, et ad portarum quamvis patentium limina tutiora, nisi sanctis janitoribus, non venitur. Desistat hinc plane nutu superno usus armorum. Ne hostilis conatus hic valeat, hos sufficit providisse custodes. Sic iste, meritorum vigore discretus, aut indigenas deducat aditus, aut insidias repellat objectus. Has sibi per circuitum, velut Hierusalem quae aedificatur ut civitas (Psal. CXXI, 3 seq.), turres attollat: ubi laetaturis, quoties in domum Domini ibimus, hae sanctorum cultibus turres, haec populorum abundantia (0297A)contingat in turribus; sicque ei fiat pax in virtute, virtus in pace: virtus scilicet rectoribus, pax regendis; praesidentibus illa, ista famulantibus; quarum tamen principibus nostris utramlibet optantibus, utramque merituris conventus subjectionis devotae pax confoveat, virtus adjiciat. Ad te nunc sermo liberior, o praesens, si quae sunt uspiam, catholicarum gentium pater, religionis lumen, columen regionis, exemplorum virtus, Ecclesiarum pignus, temporum decus, civilitate sublimis, communione terribilis, reverentia . . . . . quam cum adoraris a populo. Qui in tribunali unus prae omnibus, in altari unus ex omnibus, stipatus coetibus subjectorum, non fulgore diadematis, sed mentis luce discerneris. Jam recognoscas tempus est in manibus nostris munera tua. (0297B)Paremus quidem jubenti tibi, ut secreta sint cum donantur; sed tu clamas, talia conferendo, quae nisi princeps habere non poterat. Gloriosissimum quippe in his quoque aedibus quod fecisti: sed in quiddam sublimius tuorum gaudia se reservant. Communem hic quidem hodie laetitiam oblatio vestra peperit: sed adhuc major est quam praestolatio nostra concepit. Porrigitur hic, praeludens per conjecturam praesentium, contemplatio subsequentum. Juste aestimatur tantum in nobis, quantum per te potior eris in summa. Certe sicut rationem illic operum perpendimus, hic donorum; non quidem solus in praesentibus aspicis quod delectet, sed solus in futuris poteris proferre quod superet.
VI. (0297C)Praeconium felicis exercitus in cujus congregatione beatissima nemo periit, dum nullus evasit, cum injustam sanctorum martyrum mortem quasi sortis justitia judicaret, qua bis super aciem dispersa mansuetam, centuplex decimatis fructus accresceret, et odio in prosperum suffragante, eatenus eligerentur singuli, donec simul colligerentur electi, ex consuetudinis debito series lectae passionis explicuit.
VII. Cujus aditus nocte non clauditur, quia non habet noctem; cujus fores semper paratas, justis patulas, impiis inaccessas, non alternant claustra, sed merita. Cujus fundamentum Christus est, fides machina, murus corona, margaritum porta, aurum platea, agnus lucerna, chorus Ecclesia. Cui inter divinas laudes, (0297D)omnis operis necessitate seclusa, sola erit requies sinceritas actionis. Multa sunt, piissime praesul, in tribunali aliquibus junior, in altario omnium prior, multa sunt, inquam, in operibus tuis, quibus nos hactenus gratias debuisse dicamus. Ditati donis, pauperes verbis, percepimus magna, pauca persolvimus. Ornasti ecclesias tuas gazarum cumulo, numero populorum. Struxisti sumptibus quae muneribus cumulares altaria. Nunquam quidem contulimus verba (0298A)virtuti: sed cum ad praesens psalmisonum solemne perventum est, parum puto si dicam verba nostra, vicisti hodie insuper et opera tua. Et post alia. Gallia nostra florescat. Orbis desideret quod locus invexit. Incipiatur hodie exustioni aeternitas, dignitas regioni. Laudantibus in praesenti saeculo Deum, laudaturis pariter in futuro renovet magis obitus quam terminet actionem. Recognoscatis in coelo quam de hac tellure portabitis consuetudinem praemiorum: tantusque perseverantiam vestram honor sequatur, ut quod vobis in exercitio erit operis, hoc solvatur in praemio pro retributione mercedis.
ALIA FRAGMENTA.(Gregorius Turonensis libro II Historiae Francorum.) Cum autem cognovisset Gundobadus assertiones haereticorum (0298B)nihil esse, a sancto Avito episcopo Viennensi, Christum Filium Dei et Spiritum sanctum aequalem Patri confessus, clam ut chrismaretur expetiit. Cui ait sacerdos: Si vere credis hoc quod nos ipse Dominus edocuit, exsequere. Ait autem: Si quis me confessus fuerit coram hominibus, confitebor et ego eum coram Patre meo, qui est in coelis. Sic et ipsos sanctos ac dilectos suos beatos apostolos cum de futurae persecutionis tentationibus doceret, insinuavit dicens: Attendite vobis ab hominibus. Tradent enim vos in conciliis, et in synagogis suis flagellabunt vos, et ante reges et praesides stabitis propter me in testimonium illis et gentibus. Tu vero cum sis rex, et a nullo apprehendi formides, seditionem pavescis populi, ne Creatorem (0298C)omnium in publico fatearis. Relinque hanc stultitiam, et quod corde te dicis credere, ore profer in plebe. Sic enim et beatus Apostolus ait: Corde creditur ad justitiam, ore autem confessio fit ad salutem. Sic et propheta ait: Confitebor tibi, Domine, in Ecclesia magna, in populo gravi laudabo te. Et iterum: Confitebor tibi in populis, Domine; psalmum dicam nomini tuo inter gentes. Metuens autem populum, o rex, ignoras quia satius est ut populus sequatur fidem tuam, quam tu infirmitati faveas populari. Tu enim es caput populi, non populus caput tuum. Si enim ad bellum proficiscaris, tu praecedis catervas hostium, et illae quo abieris, subsequuntur. Unde melius est, ut te praecedente agnoscant veritatem, quam te pereunte permaneant in errore. Nam Deus non irridetur. (0298D)Non enim diligit illum qui propter terrenum regnum eum non confitetur in saeculo. Ista ille ratione confusus, usque ad exitum vitae suae in hac insania perduravit, nec publice aequalitatem Trinitatis voluit confiteri.
(Agobardus in libro de Picturis et Imaginibus.)
His ita se habentibus, est modus divinae, sive angelicae, vel etiam humanae gloriae, sicut Alcimus Avitus episcopus Viennensis in dialogo, ubi cum Gundobado rege (0299A)loquitur, dicit: Illud tamen quod ab aequalitate coelestis gloriae Patrem et Filium, perinde ut creaturam angelicam secludentes, quamdam mihi invidiam illicite supernis virtutibus delati honoris obtenditis, dicentes: Ergo et angelis atque archangelis, et quaecunque in excelsis sunt, gloriam ferre debemus: licet minime pertinent ad causam, etiam ad praesens non omnino sic renuo, quasi creaturae sublimi atque praestanti gloriam ferre timeamus. Est quippe divinae, est angelicae, est etiam humanae gloriae modus, quem in multis Scripturarum locis invenimus, et sanctorum meritis, et apicibus regum sine vitio assentationis ascribi. Quae enim inter homines prima gloria, gloria haec est omnibus sanctis ejus; et in Evangelio Dominus dicit, quod nec Salomon in omni gloria sua (0299B)sic vestitus est sicut lilii flosculus specie naturali (Matth. VI, 29).
(Agobardus idem in libro adversus legem Gundobadi.)
Quid iste venerandus et sanctus vir saepe dicto Gundebado de supradictis certaminibus responderit, audiat si placet benignitas vestra. Cum de his inter utrumque sermo esset, et beatus Avitus talia certamina reprehenderet, respondit ei Gundobadus: Quid est quod inter regna et gentes, et etiam inter personas saepe singulas, dirimendae praeliis causae divino judicio committuntur, et ei maxime parti cui justitia competit, victoria succedit? Ad quod beatus Avitus intulit dicens: Si divinum, inquam, judicium, regna et gentes expeterent, illud prius quod scribitur formidarent, dicente Psalmista: Dissipa gentes quae bella volunt (0299C)(Psal. LXVII, 31). Et illud diligerent quod perinde dicitur: Mihi vindictam, ego retribuam, dicit Dominus (Rom. XII, 19). An forte sine telis et gladiis causarum motus aequitas superna non judicat, cum saepe, ut cernimus, pars aut juste tenens, aut justa deposcens, laboret in praeliis, et praevaleat iniquae partis, vel superior fortitudo, vel furtiva subreptio?
(Agobardus idem libro de Picturis.)
Sicut Alcimus Avitus episcopus Viennensis dialogo, ubi cum Gundobado rege loquitur, dicit: Est quippe divinae, est angelicae, est etiam humanae gloriae modus.
LECTORI. Alia post haec diversorum Aviti operum plurima et illustria fragmenta suppeditavit nobis ex Carthusiae (0299D)Majoris bibliotheca, codex Flori diaconi Ecclesiae Lugdunensis, in quo beati Pauli Epistolas ex veterum aliquot Patrum scriptis exponere aggressus, post Cypriani, Hilarii, Fulgentii aliorumque sententias, quas (0300A)singillatim ordine describit, Aviti quoque operum, eorum duntaxat qui Pauli locum aliquem tractant, segmenta ultimo tandem loco digerit in hunc modum.
SENTENTIAE EX EPISTOLA BEATI PAULI APOSTOLI AD ROMANOS, A SANCTO ET ILLUSTRISSIMO DOCTORE ECCLESIAE AVITO EPISCOPO VIENNENSIS EXPOSITAE ATQUE EX EJUS OPUSCULIS IN ORDINEM DIGESTAE. I. Qui factus est ei ex semine David secundum carnem. II. Ut sit pater circumcisionis et sit pater credentium per praeputium. III. Igitur sicut per unum hominem in omnes homines in condemnationem, ita et per unum hominem in omnes homines in justificationem. IV. Nam quid oremus sicut oportet, nescimus. (0300B) V. Qui etiam proprio Filio suo non pepercit. VI. Item de eodem. VII. Optabam ego ipse anathema esse a Christo pro fratribus meis. VIII. Quorum patres, et ex quibus Christus secundum carnem, etc. IX. O altitudo divitiarum sapientiae et scientiae Dei! X. Omne quod non est ex fide peccatum est. XI. Ut per patientiam et consolationem Scripturarum spem habeamus. I.(Ex libris Contra Phantasma.) Ideo in capite dominicae generationis toties David Scriptura commemorat, ut cum patuerit veritas de auctore, nulla possit dubitatio esse de sobole. Nam (0300C)ut taceamus illud, quod in Evangeliis duo caeci una consonantis fidei voce clamabant: Miserere mei, Domine, fili David (Matth. XV, 22), scientes de patriarcha genitum recte hominem credi, et nihilominus fructuose miserenti Deo pro sanitate luminum supplicari: quis evidentius quam sanctus Paulus hoc explicat? Segregatus in Evangelio, inquit, Dei, sicut ante promiserat in Scripturis sanctis per prophetas suos de Filio suo, qui factus est ei ex semine David secundum carnem (Rom. I, 1, 2). Asseruit duplicem plena descriptione naturam. Unam in qua secundum divinitatem factor est omnium, et alteram in qua factus est ex semine David secundum carnem. In quarum neutra substantia suspicio potest phantasmatis inveniri; quia sicut per se invisibilis erat divinitas quae (0300D)inclinabatur e coelo, ita de David stirpe descendens nihil ludificatorium habere potuit veritas carnis Christi: quae non solum usque ad David per proavos (0301A)suos, sed per ipsum David usque in Adam, expressa parentum nominatione revolvitur. Et ideo dicit Apostolus, esse ex semine David secundum carnem, ut cum consubstantialem exponeret matri, de qua utique sumpsit et mortem; cum phantasmata nec nasci, nec mori possit, sed principium ejus deludere, finisque vanuisse sit.
II.(Ex libris Contra Phantasma.) Abraham auctor utriusque Testamenti, etc., ut in epistola 2, col. 000 usque ad multarum gentium pater.
III.(Ex libris Contra Arianos.) Abraham, Moysen et prophetas, non solum salvos, (0301B)sed et beatissimos esse pronuntio, eosque non nisi per Christum salvatos esse convinco, dicente in Evangelio ipso Domino, Abraham pater vester concupivit ut videret diem meum; vidit et gavisus est (Joan. VIII, 56). De Moyse, Si crederetis Moysi, utique crederetis et mihi. De me enim ille scripsit (Ibid. V, 46). Etiam de prophetis similiter: Quanti prophetae cupierunt videre quae videtis, et audire quae auditis (Matth. XIII, 17)! Et alio Evangelii loco ipse Dominus, ista quae singillatim memoravi cuncta perstringens, Ut impleantur omnia quae scripta sunt in lege, et prophetis, et in psalmis de me (Luc. XXIV, 42). Vos porro conjicite utrum crediderint Christum, quos tam manifeste constat scripsisse de Christo. Nam et Paulus apostolus, qui ante ortum Christi salvati sunt, (0301C)in Christo redemptos exponens, sic omnem causam definit: Sicut in Adam omnes moriuntur, sic in Christo omnes vivificantur (I Cor. XV, 22). Unde sicut nemo perit nisi per Adam veterem, ita nullus acquiritur nisi per novum.
IV.(Ex libris Contra Arianos.) Quia Quid oremus, sicut oportet, nescimus (Rom. VIII, 26), firmum debet apud nos fixumque teneri, quod quidquid Omnipotens non fecerit, restat ut nolit.
V.(Ex sermone die sexto Paschae.) Post lucidae nubis coruscationem, sic Patris aeterni super Filium dulcis terribilisque vox intonat, Hic (0301D)est Filius meus dilectus, in quo mihi bene complacui: ipsum audite (Luc. XVII, 5). Omnes quidem, sicut ait Apostolus, filii Dei sumus (Gal. III, 26), et in oratione clamare praesumimus, Pater noster, qui es in coelis. Sed aliter filius est de quo clamatur, Hic est Filius meus dilectus. Illum ut habeat pater filium, non praecessit voluntas generationem: nos autem per quam efficimur filii, in lavacro accipimus nativitatem. Et ideo quicunque homo potest filius Dei esse, potest et non esse. Unde dicit Joannes evangelista, quod Dedit eis potestatem filios Dei fieri, his qui credunt in nomine ejus (Joan. I, 12); ut aut permaneat filius bene vivendo, aut certe per carnalem conversationem rejiciat paternitatem. Christus autem, (0302A)quem Dei Patris Filium non fecit gratia, sed natura, nullo modo potest non hoc esse quod genitus est: adeo ut substantiae illi quae ex Deo procedit, nec ipsa quae ex homine nata est praejudicaret.
VI.(Ex libris Contra Phantasma.) Si haec omnia vera esse recipiunt, etc., ut in epistola 3 (col. 216, c), usque ad qualiter non pepercit, si dolore prohibuit?
VII.(Ex sermone de Natali calicis.) In affectu quarumcunque rerum non facta, sed vota cogitanda sunt; et abominabili eo qui invitus profuerit bonis, Deo magis gratia referenda est, qua promptissime pius bene utitur malis. Nam licet Joseph (0302B)nostrum sola peregrinatio fecerit principem, non tamen laudat pietas venditorem. Sanctus autem Paulus apostolus (Rom. IX, 3), simpliciter contentus a Christo anathema esse pro fratribus, praeter labores proprios, etiam pro fratribus quos lucratus fuerat, coronatur; Judas econtra, quia non fratrum dilectione persequens Christum, anathema est factus a Christo.
VIII.(Ex libro de Christi Divinitate.) Esaias conclamantissimus prophetarum, etc., ut in epistola 28 (col. 245, b), usque ad quam habui apud te, priusquam mundus fieret.
IX.(Ex libris Contra Arianos.) (0302C)O, inquit, altitudo divitiarum sapientiae et scientiae Dei quam incomprehensibilia sunt judicia ejus, et investigabiles viae ipsius! Quis enim cognovit sensum Domini? aut quis consiliarius ejus fuit? aut quis prior dedit ei, ut retribuatur illi? Quoniam ex ipso, et per ipsum, et in ipso sunt omnia: ipsi gloria in saecula saeculorum (Rom. XI, 33-35). Non ergo altitudo sapientiae et scientiae solius Patris, sed Dei, in quo et Filii annuitis esse personam; cujus nec consiliarius quisquam fuit, nec sensum ullus scrutator agnovit: quanto minus qui summo nec augmentum recipienti, convicium etiam minorationis intendit? cum ipse Apostolus inscrutabilem Dei altitudinem pro corporea infirmitate suspiret. Quis autem prior dat Deo, ut retribuatur illi, nisi qui dat initium Creatori, ut (0302D)et ipse quasi ab inchoata substantia Dei inchoationem sui recuperasse videatur? Unus hic nempe nominatur, unus exponitur Deus. Certe si secus, quam ex ipso, et per ipsum, et in ipso sunt omnia, si haec ut vultis trium sunt, dicite nunc cui ipsi gloria in saecula saeculorum. Si tribus, quare non ipsis? si ipsi, cui de tribus? Certe, sit ut vultis, tripartita est substantia majestatis: cur non dixit, ex ipso per alterum in tertio, nisi quatenus nominatus ipse unus in tribus est? de quo et Apostolus alio loco: Et ipse est, inquit, ante omnia, et omnia in ipso (Coloss. I, 17). Porro autem, si, ut dixistis, omnia in Spiritu sancto constant, et ipse est ante omnia, ne post multa esse incipiat; non erit creatura, et cum creatura (0303A)non fuerit, servitium non debebit, restatque ut sit Deus, si non est servus: et qui famulari ratione non colligitur, dominari veritate credatur.
X.(Ex epistola Contra Faustum.) Fidem esse omnium bonorum spiritualium fundamentum, etc., ut in epistola 4 (col. 221, c), usque ad testis est nostri spiritus, non natura.
XI.(Ex libris Contra Arianos.) Libera responsione profiteor, quod Deo suorum animos inspirante, longe fulget claritas veritatis. Illud namque apostolicum, quod saepe repetitis, sufficit in redemptore cognosci: quia si confitearis Dominum Jesum, et quia Deus illum Deum illud suscitavit a mortuis, (0303B)salvus eris (Rom. X, 9). Sic tamen ut intelligatur divinitas sua cum Patre, vitam crucifixo homini reddidisse. Sicut ipse in Joanne evangelista testatur: Potestatem habeo ponendi animam meam, et potestatem habeo iterum sumendi eam (Joan. X, 18). Porro nequaquam salvat, de homine Christo tantummodo rectum credere, nisi jungas etiam catholico intellectu de Divinitate sentire. Nam et Photiniani mortuum ac resuscitatum asserunt Christum. Et quoniam scelestissimam in hoc eorum blasphemiam, perinde etiam vestrae ut nostrae legis sententia detestatur; si tantummodo assumptum hominem interiisse, ac sola patris virtute resuscitatum esse dicitis, quaeso quid in supradictae pestis professionibus arguatis, cum ipse Dominus noster, ut legitur, suo nutu suscitet templum (0303C)ab adversariis dissolutum? Quod certe de quo templo dicatur, in promptu est, cum reparatio templi, inter biduum, in statum pristinum revertentis resurrectionem dominicae carnis quam divinitas sua templi vice habitaverat, evidenter exponat. Idem ergo Filius Dei Deus qui mori non potuit, defunctum hominem suscitavit, et templum inimicis manibus dissolutum, in unitatem personae solidata rursus divinitati quam assumpserat carne restituit.
XII.(Ex sermone die 2 Rogationum.) Dicit beatissimus Paulus, quod per patientiam et consolationem Scripturarum firmam spem habere debeamus (Rom. XV, 4); cum omnes Christiani, tum (0303D)specialius illi quibus datur in hoc mundo, aut pro Deo persecutionem pati, aut pro veritatis amore tribulari, aut pro vitae hujus peregrinatione compungi.
AD CORINTHIOS PRIMAE. XVI. Primus homo de terra terrenus, secundus de I. Et ignobilia et contemptibilia mundi elegit Deus, etc. II. Si enim cognovissent, nunquam Dominum gloriae crucifixissent. III. Item de eodem. IV. Spiritus enim omnia scrutatur, etiam profunda Dei. V. Ita et quae Dei sunt, nemo cognovit, nisi Spiritus Dei. (0304A) VI. Nescitis quia templum Dei estis, et Spiritus Dei habitat in vobis? VII. Etenim Pascha nostrum immolatus est Christus. VIII. Cum sine lege Dei non essem, sed in lege essem Christi. IX. Caput autem Christi Deus. X. Nam oportet et haereses esse, etc. XI. Item de eodem. XII. Deus, qui operatur omnia in omnibus. XIII. Omnia autem haec operatur unus atque idem Spiritus, dividens singulis prout vult. XIV. Cum tradiderit regnum Deo et Patri. XV. Cum autem subjecta fuerint illi omnia, etc. (0304B)coelo coelestis. XVII. Item de eodem. I.(Ex sermone in ordinatione episcopi.) Ad magisterii testimonium nascendi causa non pertinet; neque ille coelorum janitor Petrus, quem piscatorem hominum (Matth. IV, 15) retia contempta fecerunt, origine placuit natalium, sed fine meritorum; sicut Matthaeus (IX, 9) cum de teloneo assumptus est, illic inchoavit lucrum, ubi jussus est terminare negotium. Quid de singulis loquor? talis omnium assumptio fuit, in quorum personis (I Cor. I, 28) ignobilia et contemptibilia mundi eligens Deus, praeposuit pauperes spiritu divitibus censu, illum jure locupletissimum probans, qui ad veram et integram (0304C)nobilitatem, non susceptis bonorum, sed depositis criminum fascibus pervenisset.
II.(Ex libris Contra Phantasma.) Nolunt enim a nobis ei qui crucifixus est supplicari, etc., ut in epist. 3 (col. 212, a), usque ad non rogemus in coelo. Et mox (col. 215, c), Veni potius, sancte Isaia propheta, etc., usque ad quod in corpore malum patimur, pertulit Christus.
III.(Ex libris Contra Arianos.) Dominus majestatis crucifixus exponitur, cum si alternae substantiae respicias proprietatem, divina celsitudine ab omnibus crucis contumeliis sequestrata, (0304D)sola suscepti corporis humilitas senserit passionem. Nam postquam (II Cor. V, 19) Deus in Christo mundum reconcilians sibi, creaturae quam assumpsit unitus est, significatur plerumque homo per Deum, Deusque per hominem, sicut est illud: Cum venerit Filius hominis in majestate sua (Matth. XXV, 31), cum majestatem Deo potius quam homini nemo convenire dubitet; quod et Psalmista de Deo exponens, Et videbitis, inquit, in majestate sua. Et Malachias propheta, ob dictorum perspicuitatem Angelus cognomento, de cruciaria Domini passione. Si affigit, inquit, homo Deum suum, quia vos configitis me (Malach. III, 8). Cum tamen, quod nullus inficiabitur, non Deus, sed homo confixus sit.
IV.(Ex sermone de symbolo.) (0305A) Audite quid veritas dicat: Nemo novit Filium nisi Pater, neque Patrem quis novit nisi Filius (Matth. XI, 27). Et si nemo assequitur hanc in saeculo isto notitiam, unde Arianus assumit in substantiae ipsius divisione mensuram? Si solus Pater novit Filium, solus Filius Patrem; unde dux caecus majorem intelligit, vel minorem? An forte respondet, et si sibi notitiae hujus reservat Divinitas sola secretum, unde tu aequalem Patri Filium cognovisti? At ego inquam, paternitatem filius loquitur, omnipotentiam creatura testatur: de substantiae autem intimo, si nemo novit Filium nisi Pater, neque Patrem quis novit nisi Filius; ubi aequalis est consilio alternante notitia, una (0305B)est procul dubio in substantiae perfectione natura. Neque enim major aut minor est, qui nec minus nec amplius notus est. Quid nunc de Spiritu sancto dicemus, quem credere consequente symboli parte in Trinitate praecipimur? Neque enim, si Patrem et Filium sibi invicem confert ista notitia, alienus ab ea erit Spiritus sanctus, de quo scribitur quod Spiritus omnia scrutatur, etiam altitudines Dei (I Cor. II, 10). Ergo non tantummodo se Pater et Filius, sed Spiritum suum norunt; cui ideo nihil omnino celatur, quia nihil sine illo in veritate cognoscitur. Quocirca sic est cognitio, sicut cooperatio Trinitatis. Nam post istud generationis divinae mysterium, si in Christo cogitemus humana, quod celebramus Virginem peperisse, Pater misit, Filius venit, (0305C)Spiritus sanctus infudit. Quapropter nec in humilitate minorationis absconditur claritas aequalitatis.
V.(Ex libris contra Arianos.) Nobis autem Deus revelavit per Spiritum suum. Spiritus enim omnia scrutatur, etiam altitudines Dei. Quis enim hominum novit quae in homine sunt, nisi spiritus hominis qui in ipso est? Sic et quae in Deo sunt nemo novit, nisi Spiritus Dei (Ibid., 10, 11). Rogo suppliciter, locum istum, ut pote illuminati a Deo arbitri, judicate; et utrum aequalis sit Patri vel Filio Spiritus sanctus, ex ipsa scientiae suae profunditate perpendite. Nemo novit Filium, nisi Pater, neque Patrem quis novit nisi Filius. Sed quia nec (0305D)Pater, nec Filius, sine Spiritu aliquid novit, ideo quae in Deo sunt nemo scit, nisi Spiritus Dei; quia nec Spiritus scire aliquid sine Patre vel Filio potest. Quid est, nemo novit praeter Patrem, nemo praeter Filium, nemo praeter Spiritum sanctum, nisi quia in Trinitate praeter unitatem nihil possumus invenire? Legimus alio loco, Qui Filium non habet, nec Patrem habet (I Joan. II, 23). Itemque alio loco, Si quis Spiritum Christi non habet, hic non est ejus (Rom. VIII, 9). Quod non potest non simul totum haberi, quomodo poterit dividi?
VI.(Ex sermone de Pentecoste.) An nescitis quia templum Dei estis, et Spiritus Dei (0306A)habitat in vobis (I Cor. III, 16)? Ecce ergo et spiritus Deus est, si habitat templum, quod praeter Deum nullus inhabitat. Unde inquit, Membra vestra templum in vobis est Spiritus sancti, quem habetis a Deo (I Cor. VI, 19). Ergo si habetis a Deo Deum, et templum Dei estis, et corpus vestrum templum est Spiritus sancti; quocunque non receptus fuerit Spiritus, non capitur Deus. Igitur cum talia dicimus, non nobis obirascantur quibus sanctum Spiritum persuadere conamur: quia nisi Deus creditur, ignoro quid de praesenti festivitate dicatur, aut quid in ejus adventu honoris haereticus excolat, quem quantum ad se est, etiam nomine servitutis inclinat: cum licet, si vos Filius liberaverit, tunc vere liberi sitis (Joan. VIII, 36), ubi tamen Spiritus Domini ibi libertas (0306B)(II Cor. III, 17).
VII.(Ex sermone de Natali calicis.) Eo superstitionis ritu plectitur impietas rebellantium Judaeorum, ut animal corruptibile, id est agnum, cum veneratione comedant, qui veri et immaculati Agni escam periculosissima fame contemnunt. Unde sibi videntur paschalis festi agere sacramentum, cujus hodie omnis Ecclesia initium sumit, mysterium intelligit, praemium concupiscit, quod sermo Domini discipulis suis evidenter insinuat dicens: Scitis quia post biduum Pascha fiet (Matth. XXVI, 2)? Aliud sonat, erit aut celebrabitur, aliud autem Pascha fiet. Numeret ergo mihi Judaeus, usque nunc ab exitu Israel, quantos vult annos: caeterum (0306C)Pascha primum adhuc post biduum fiet, cum praeteritas implens figuras, sicut Apostolus ait, Pascha nostrum immolatus est Christus (I Cor. III, 16).
VIII.(Ex libris Contra Phantasma.) Quid vel illo Apostoli sermone lucidius, etc., ut in epistola 2 (col. 206, c), usque ad qui legem dederat in praecepto.
IX.(Ex sermone de Jona.) Pelagus, inquit, operuit caput meum (Jon. II, 6). Nec istud frustra de solo capite dicebat, quem absque dubio pelagus omni ex parte contexerat; sed celavit contumelia mundi Dominum coeli. Caput viri Christus, caput autem Christi Deus (I Cor. XI, 3). (0306D)Velavit humilitas mea gloriam meam, et Deus (II Cor. V, 19), qui quasi caput inerat Christo mundum reconcilians sibi, ab eis qui hominem patibulo confixerant, non potuit pervideri.
X.(Ex sermone 3 Rogationum.) Praesentis saeculi actio, dilatis causarum eventibus, omnium operum perversitate confusa, non est tempus, sed causa judicii. Da porro in praesentibus evidentem bonorum malorumque distantiam, et examini quid remansit? Da ut hic malum nulli liceat facere, quid aeternitas plus habebit? Da ut hic a fide nullus exorbitet, et haereses esse (I Cor. XI, 19) qualiter oportet? Neque enim possumus dissimulare quin (0307A)oporteat quod oportere veritas clamat. Oportet vero esse haeresem, non quia ejus commentis Christus minuitur, sed quia ejus insidiis Christianus augetur. Sic sunt etiam, praeter fornicationem quae sola in corpus proprium peccat, caetera mala, si non vestias nudum, si punias innocentem, si rapias proximo, si parato etiam pallium cedere tunicam tollas, si malam dexteram verberes etiam laevam offerenti, si per mille passus onustum dirigas, et per alia duo servire meditantem. Aut quid diutius violentiae genera persequar? In omni imperio fortioris superbia temporalem habet jubendi fructum, aeternum vero innocentia patiendi.
XI.(Ex libris Contra Arianos.) (0307B)Dicit Apostolus, quod oporteat haereses esse (Ibid.). Oportet autem, non haereticis quod sunt esse, sed catholicis sustinere quod non sunt. Sicut de Juda traditore suo Dominus dixit, quod bonum fuerat homini illi non nasci (Matth. XXVI, 24). Inde enim ait illi, quia tuum nasci illi malum erat qui tradidit, nobis bonum, ad quos salus ex traditione pervenit.
XII.(Ex libris Contra Arianos.) Cum apparuissent angeli in terra, clamaverunt: Gloria in excelsis Deo (Luc. II, 14). Si Pater et Filius et Spiritus sanctus in excelsis est, bene dicimus, Gloria Patri et Filio et Spiritui sancto; nec possumus Patri sine Filio gloriam honoremque dare, cum (0307C)ipse in Evangelio jubeat, Ut omnes sic honorificent Filium, sicut honorificant Patrem (Joan. V, 23). Et Apostolus dicit, quod nemo honorat Dominum Jesum, nisi in Spiritu sancto (I Cor. XII, 3).
XIII.(Ex epistolis Contra Arianos.) De divinitate Spiritus sancti, quem nec factum legimus, nec genitum, nec creatum, Apostolus ait: Deus, qui operatur omnia in omnibus (Ibid., 6). Et eodem loco: Omnia autem haec operatur unus atque idem Spiritus, dividens singulis prout vult (Ibid., 11). Et Petrus in Actibus apostolorum: Quid convenit, inquit, inter vos mentiri Spiritui sancto (Act. V, 3, 4)? Et post, Non es mentitus hominibus, sed Deo. Item alio loco: Nescitis quia templum Dei estis, et Spiritus (0307D)Dei habitat in vobis (I Cor. III, 16). Et alibi: Si quis Spiritum Christi non habet, hic non est ejus (Rom. VIII, 9).
XIV.(Ex sermone de ascensu Heliae.) Et si multa sunt dona: omnia tamen haec operatur unus atque idem Spiritus, dividens singulis prout vult (I Cor. XII, 11). Non in paucioribus minor, nec in majoribus amplior; per quem etiam si alius alio minus accipit, intelligat donum potius posse minui quam donantem
XV.(Ex libris Contra Arianos.) Quia posueram de Evangelio: Data est mihi omnis (0308A)potestas in coelo et in terra (Matth. XXVIII, 18), ut potestatem illam, quam sibi dicebat datam, semper in natura divinitatis suae salvam fuisse monstrarem, commemoravi apostolicum illud quod de Filio dictum est: Cum tradiderit regnum Deo Patri (I Cor. XV, 24), cum utique Pater nullo tempore sine regno esse potuerit: nec ideo Patrem, qui potestatem Filio dedit esse majorem, cum et ipse Filius regnum Patri traditurus esse dicatur. Ubi enim quis beneficio aliquid confert, jure censetur major accipiente qui donat. In divinitatem autem, ex qua quod ineffabiliter filio datur non est gratia, sed natura, restat dantis et accipientis aequalitas.
XVI.(Ex libris Contra Arianos.) (0308B)Cum autem subjecta fuerint illi omnia, tunc etiam ipse Filius subjectus erit illi qui sibi subjecit omnia, ut sit Deus omnia in omnibus (Ibid., 28). Istud Apostolus ab octavi psalmi posuit exemplo. Sic namque scriptum est: Minorasti eum paulo minus ab angelis; omnia subjecisti sub pedibus ejus (Psal. VIII, 6). Ergo ejus pedibus omnia subdit, quem paulo minus ab angelis minoravit. Nec mirum est, ut in ea creatura Patre dicatur minor, in qua ei etiam beatitudo angelica exstitit major.
XVII.(Ex libris Contra Phantasma.) Ille solus hominis statum, etc., ut in epistola 2 (col. 207, a), usque ad quam susceperat, in inferna descendere.
XVIII.(Ex libris contra Arianos.) (0308C) Apostolus Paulus ad Galatas, personae inseparabilitatem designans, ipsum dicit natum de muliere quem misit Deus Filium suum; sicut alio loco, Primus, inquit, homo de terra terrenus, secundus de coelo coelestis (I Cor. XV, 47); cum unus idemque mediator, de coelo Deus, homo de terra sit; qui de utero Virginis editus, ante quam coelos ascenderet, coelestis congrue dictus est; quia celsitudini substantiae coelestis immixtus, coeli Dominus factus est.
AD CORINTHIOS SECUNDAE. I. Ut non possent intendere filii Israel in faciem Moysi, propter gloriam vultus ejus. (0308D) II. Item de eodem. III. Quoniam dum sumus in corpore, peregrinamur a Domino, etc. IV. Quoniam quidem Deus est in Christo, mundum reconcilians sibi. V. Audivit arcana verba quae non licet homini loqui. I.(Ex sermone Natali calicis.) Videamus comparatam Moysi et multo praecellentem, eam quae nostri est gratiam redemptoris. Nam ut nova paululum veteribus conferamus, ille ad hunc populum venit velata facie, iste operta divinitate, ille sublimitate cornutus, iste humilitate mansuetus; illius vultus radiis et decore luminosus, istius sputis (0309A)et caede foedandus: illius humanam faciem conservus videre non meruit, istius divinam leprosus aspexit.
II.(Ex sermone die sexto Paschae.) Cum caro (Sap. IX, 15), necdum mortis fornacibus defaecata, aggravet sensum multa cogitantem, et impediat visum pauca cernentem, interlucet tamen in aliquibus gestis dignitas futurorum, et secretorum immortalium splendor etiam mortalibus oculis rara revelatione subradiat. Sed hoc illis tantum, quos sola caro, non etiam carnalitas tenet, et cordibus mundos mundana cohabitatione non polluit. Sicut praestabatur quondam vati legifero coeleste colloquium; et eo usque divinae gloriae quodam intuitu donabatur, donec quiddam in levi fronte cornutum, non asperitas (0309B)videretur produxisse, sed claritas.
III.(Ex sermone de symbolo. Legimus quodam loco, quod dum sumus in corpore peregrinamur a Domino (I Cor. V, 6). Quidquid enim nobis de coelestibus mysteriis traditur, quamlibet indubitabili veritate subsistat, credere debemus, quia videre non possumus. Nam in isto saeculo, nostrum nosse tantummodo credere est. Beati enim mundo corde, quoniam ipsi Deum (Matth. V, 8); non dixit vident, sed videbunt. Unde qui in praesentibus habuerit fidem, ipse in futuris accipiet contemplationem.
IV.(Ex libris Contra Phantasma.) (0309C)Intelligit Apostolus ac definit, etc., ut in epistola 2 (col. 206, a), usque ad parentali chirographo sustineret.
V(Ex sermone die sexto Paschae.) Insonuit Pauli apostoli auribus, quod non licet homini loqui (II Cor. XII, 4), quodque ille permitteretur dicere, si nos mereremur audire. Si enim in modico fideles non fuistis, quod majus est quis credet vobis (Luc. XVI, 12)?
AD GALATAS. I. Mediator autem unius non est, Deus autem unus est. II. Misit Deus Filium suum, factum ex muliere. III. Item de eodem. IV. Mihi autem absit gloriari, nisi in cruce Domini nostri Jesu Christi. I.Ex libris Contra Phantasma.) (0309D) Hoc remedium Apostolus dicit dispositum, etc., ut in epistola 2 (col. 206, b), usque ad unum reddidit ex utrisque.
II.(Ex libris Contra Phantasma.) Adsit nunc sermoni nostro Emmanuel, etc., ut in epistola 2 (col. 205, a), usque ad hic et Dei filius et hominis erit.
III.(Ex libro de Christi nativitate.) Apostolus dicit, Postquam vero venit (Gal. IV, 4), etc., (0310A)ut in epistola 28 (col. 246, b), usque ad, in corpore coepisse, de matre est.
IV.(Ex sermone die 3 Rogationum.) Sicut enim Judaeorum lex, ita gentium gloria, gratia est. Et ideo apostolus Paulus ad unam partem dicit, Non bona gloriatio vestra (II Cor. V, 6), ad aliam vero, Mihi autem absit gloriari, nisi in cruce Domini nostri Jesu Christi (Gal. IV, 14).
AD EPHESIOS. IV. Quia membra sumus corporis ejus, de carne ejus I. In quo signati estis in die redemptionis vestrae. II. Unus Dominus, una fides, unum baptisma. III. Qui descendit, ipse est et qui ascendit super omnes coelos. (0310B)et de ossibus ejus. V. Et erunt duo in carne una, etc. I.(Ex libris Contra Arianos.) Unum nomen est Trinitatis. Neque enim est aliud nomen ut in Actibus apostolorum legimus, in quo oporteat nos salvos fieri (Act. IV, 12). Si sequestrato Filio, de solo istud nomine Patris creditur, dicendus est non salvare salvator; rursusque si Patre secluso, id solius redemptoris nomine acquirimur, cessavit ab hac redemptione Pater, de quo scriptum est, quod redemptionem miserit populo suo (Psal. CX, 9); cum et de Spiritu sancto Apostolus dicat: In quo signati estis in die redemptionis vestrae (Ephes. IV, 30).
II.(Ex libris Contra Arianos.) (0310C) Ubi plurale aliquid in divinitate subresonat, non dualitas videtur intelligenda, sed Trinitas, sicut in ipso Sodomiticae urbis refertur exitio. Apparuit, inquit, Dominus Abrahae sedenti in ostio tabernaculi, in ipso fervore diei; cumque levasset oculos, apparuerunt ei tres viri; quos cum vidisset cucurrit in occursum eorum, et adoravit in terram, et dixit: Domine, si inveni gratiam in oculis tuis, ne transeas servum tuum (Gen. XVIII, 1, 3). Certe non in aliquo horum trium, aut cultior habitus, aut eminentior forma praestabat. Et tamen Abraham, sacramentum indivisae Trinitatis intelligens, uno nomine tres precatur, quia trina in unitate persona, et una est in Trinitate substantia; de qua et Apostolus dicit: (0310D)Unus Dominus, una fides, unum baptisma (Ephes. IV, 5). Quis praesumat contra vas electionis unitatem istam pluralitate confundere? Noverat namque cum Patre vel Filio dominari Spiritum sanctum, cui quasi domum corpora nostra sacrabat dicens: Nescitis quia templum Dei estis, et Spiritus Dei habitat in vobis (I Cor. III, 16)? Quo unquam magis testimonio Deus probabitur Spiritus sanctus, quam quod habitaculum ipsius sumus, et Deus habitat in nobis? Sed jam dudum hujusmodi credulitatem divinae vocationi Paulus debebat. Si quippe in apostolorum Actibus scribitur Deservientibus autem illis et jejunantibus, dixit Spiritus sanctus, Segregate mihi Paulum et Barnabam ad opus ad quod vocavi eos (Act. XIII, 2). Non ex superioris (0311A)praecepto, sed spontanea est, ut opinor, ista vocatio. Sibi sequestrari praecipit, sibi dicit assumi. Deus est sine ambiguo qui inspirat, eligit vel mittit apostolos. Et tamen idem sanctus Paulus, cum distincte aliquoties Patrem, Filium vel Spiritum sanctum Dominum esse doceat, fidei culmen ea qua supra dixi definitione consummat: Unus Dominus, una fides, unum baptisma (Ephes. IV, 5). Sic ergo non possumus duos Deos, sicut nec duas fides, nec duo baptismata dicere. Deos nominare gentilitas appetit, crebro se lavacro a peccatis ablui Judaeus credit, fides plurali numero quasi multas dici veritas prohibet, nec Latinitas sinit. Unus Dominus est, non dividimus; una fides, non scindimus; unum baptisma, non iteramus. Cui honorem suum etiam in Bonosiacorum (0311B)aliorumque receptione servantes, si se in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti baptizatos esse respondeant, quod bene confessi sunt, servando recipimus; quod perperam crediderant, benedicendo sanamus; et quod minus fuerat nominatione praemissa, suppletur credulitate firmata.
III.(Ex libris Contra Arianos.) Psalmus dicit: A summo coeli egressio ejus, et recursus ejus usque ad summum ejus (Psal. XVIII, 7). Nemo porro recurrit, nisi quo fuit; sed ascendente Christo, Filius hominis recurrit in coelum, qui erat prius in coelo. Sic etiam sanctus Paulus exponens ait: Ascendens in altum captivam duxit captivitatem, dedit dona hominibus (Ephes. IV, 8, 9). Et paulo post: (0311C)Qui descendit, inquit, ipse est et qui ascendit super omnes coelos, ut impleret omnia. Cumque per omnem eloquii sui locum Deum venisse praedicet, hominem redisse concludens, hic tamen ipsum dicit ascendere qui descendit; quia in Christo Deus et homo; non alter, sed ipse; non duo ex diversis, sed idem ex utroque mediator. Gemina quidem substantia, sed una forma est.
IV.(Ex sermone de passione Domini.) Apostolus (Ephes. V, 31, 32) somno Adae dominicam mortem coaptans, in ipso mundi principio aedificationem mulieris de costa dormientis viri, nascentis ecclesiae dicit signasse compagem. Namque cum formato de terra homini, si lecta recolimus, conjux (0311D)deesset, et quanquam inexperti, tamen solatii contubernium rudis animus flagitaret, ligatur Adam sensu, solvitur somno, celebratoque hujus similitudinis sacramento, tam pressum novi soporis pondus incubuit, ut merito mortem significasse ex ipso immobili atque insensibili quiete videatur. Taliter autem jacenti detrahitur una costarum, atque inde formata muliere, reviviscenti admodum viro, pro dispendio membri, repensantur lucra conjugii. Ecce et hic hodie Adam novum, culpas veteres sanaturum, oppressum somno impactae crucis suscipit quies. Nunc videndum est quid sit, quod de solo ejus latere Ecclesia formari dicitur, cum totus ipse homo pro Ecclesiae salute moriatur. Refert Joannes evangelista (0312A)(Joan. XIX, 31, 32) quomodo crucifixo Domino cum duobus latronibus, scilicet sexta sabbati circa vesperam, uti ne pendentium corpora feriata diei solemnitas inveniret, fractis pro acceleranda morte latronum cruribus, cum jam exspirasse Dominum cognovissent, adverterunt a supplicii similitudine temperandum; quia etiam si prematur veritas inimicorum conjuratione, non frangitur: maxime cum et de Agni esset immolatione praedictum, Os non confringetis ex eo (Exod. XII, 46). Et tamen hic circa Dominum, sic quoque quod non fuit necessarium fieri pro exitio, pro sacramento perfectum est. Unus namque de militibus arrepto missili, ut sermonem ipsum ponam, latus ejus aperuit (Joan. XIX, 34). Ergo non rupit, non transfodit, non jugulavit ad ultimum, (0312B)sed inquit, aperuit; ut patentis plagae portam vitalem, non tam vestigium vulneris, quam salutis esse intelligamus ingressum. Nam et arcam illam (Gen. VI, 6) cujus claustro tutus Noe tumentes saeculi fluctus mortemque bacchantem, impune solus cunctis pereuntibus enatavit, ostium quo vel ad salutem ingressus, vel regressus ad lucem est, in latere legimus habuisse. Agnosco igitur et hodie in Domino, qui surgit per crucem (Psal. CXXXI, 8) in requiem suam, ipse et arca, id est caro, sanctificationis suae: agnosco, inquam, in latere arcae istius aditum nostrum. Videamus primum quid inde procedit, advertamus postea quomodo ibi Christianus introiit. Patefacto ergo latere Domini, processit ubertim manantibus rivis aqua vel sanguis. Quid admirabilius tali facto? (0312C)quid lucidius indicio? quid mysterio plenius? Certum est quidem quod doluit Christus, quod interiit certum; sed servat in eo dignitatem suam etiam veritas mortis. Quae conditio unquam humani corporis habuit aquae vel sanguinis fluxum? Esto, quod tamen vix consuetudinis ratione permittitur, ut continuerit cruorem suum caro defuncta; ubi latuit viventis aquae fonticulus in corpore morientis? Uude procedit duplex rivus arentem mundum fecundaturus, purus laticis, pretiosus cruoris? Unde sancti fluminis unda prorumpit, sola restinguendis gehennae satisfactura vaporibus? Ecce videtis de latere Adam nostri conjugem suam strui. Ecce sponsam victuro, dum moritur, praeparari. Ecce dormienti praecipi quod laetificet vigilaturum; omnis autem Ecclesia duo sunt (0312D)genera hominum. Unum est, quod fideli morte, aliud quod sublimi passione salvatur; unum quod pro Christo occubuit, aliud quod Christo vixit. Nos ergo excipiamus aquam de latere Domini, martyres sanguinem. Illos pretiosa sanguinis purpura vestiat, nos nivea baptismatis unda respergat.
V.(Ex libris Contra Arianos.) Consultus in Evangelio Dominus, quid de vinculi matrimonialis soliditate decerneret, Non sunt, inquit, jam duo, sed una caro. Propter quod dico vobis, Quod Deus junxit, homo non separet (Matth. XIX, 6). Ecce quod ait Apostolus de conjugio, Sacramentum hoc magnum; ego autem dico vobis, in Christo et in Ecclesia (0313A)(Ephes. V, 32). Nascitur nempe ab humilitate exempli altitudo mysterii. Si ex duobus dicitur unum facere copula corporalis, quare totam Trinitatem non solidaverit una substantia? aut cum dicamus, in terrenis separari non licere quod Deus junxit per concordiam, quanto periculo in supernis separari velimus quod Deus junctus est per naturam? Jam ut illud taceam quod scriptum est, quod multitudinis credentium erat anima una, et cor unum (Act. IV, 32): quorum singula corda unum cor reddebat unanimitas, sicut proprias in Trinitate personas solidat et exunat aequalitas.
AP PHILIPPENSES. I. Qui cum in forma Dei esset, semetipsum exinanivit. (0313B) II. Factus obediens usque ad mortem. III. Propter quod Deus illum exaltavit, et donavit illi nomen quod est super omne nomen. IV. Ut in nomine Jesu omne genu flectatur. V. Et omnis lingua confiteatur quia Dominus Jesus in gloria est Dei Patris. VI. Item de eodem. I.(Ex libris Contra Phantasma.) Cum in forma Dei esset, semetipsum exinanivit formam servi accipiens, et humiliavit semetipsum usque ad mortem, mortem autem crucis (Philipp. II, 8, 9). Verus Deus est qui dignatur inclinari; verus homo est, qui potuit mori. Propter quod, inquit, et Deus (0313C)pater exaltavit illum, et donavit illi nomen quod est super omne nomen. Inter eum qui dat, et eum qui accipit honorem, trium est omne nomen. Imum est homo, medium angelus, summum Deus. Hoc nomen donavit quod super omne nomen est, non ei quem genuit, sed illi quem misit, qui factus est obediens usque ad mortem. Aut quid novum est, credi in eo formam servi, qui nec maledicti opprobria ferre despexit? Apostolo protestante, eum qui non noverat peccatum, pro nobis maledictum fecit (II Cor. VI, 21). Quia scriptum est, inquit, Maledictus omnis qui pendet in ligno (Gal. III, 13). Propter quod exaltatus est, ut in nomine Jesu, omne, id est non solum hominis, verum etiam angeli, genu flectatur: ei scilicet qui secundum ejusdem Apostoli dictum, propter vos (0313D)pauper factus est cum dives esset (II Cor. VIII, 8, 9), dives ab aeternitate, pauper ex ventre; dives in coelis, pauper in pannis.
II.(Ex libris Contra Arianos.) Non per hoc minuit aequalitatem Filii Dei, quod filius hominis obedivit. Quomodo enim non obediret Patri, qui subditus erat matri? dicente evangelista de parentibus ejus: Et venit Nazareth, et erat subditus illis (Luc. II, 51). Sic enim factus est, dicente Apostolo, obediens usque ad mortem (Philipp. II, 8), sicut ipse Dominus dixit, Tristis est anima mea usque ad mortem (Matth. XXVI, 38).
III.(Ex libris Contra Arianos.) (0314A) An forte solus Pater dicendus est Dominus? In Evangelio Christus discipulis ait: Vocatis me Magistrum et Dominum, bene dicitis; sum enim (Joan. XIII, 13). Et Apostolus ait (Philipp. II, 8, 9), quod post mortem Christi, mortem autem crucis, exaltaverit eum Pater, et dederit ei nomen, ut in nomine Jesu omne genu flectatur, coelestium, terrestrium et infernorum, id est adoret, dicente alibi ipso Domino, Dominum Deum tuum adorabis, et illi soli servies (Matth. IV, 10).
IV.(Ex sermone de Pentecoste. Crux illa in qua vita pendente mors periit, sicut (0314B)in passione evangelista Joannes enarrat (Joan. XIX, 20), quia multiplicem capere non potuit, triplicis linguae pagina fuit: ut a toto mundo incunctabiliter crederetur, quod Hebraicis litteris, nec non Latinis Graecisque conscriptum, quasi in ore trium testium firmaretur; ac deinceps omnis lingua confiteatur quia Dominus Jesus in gloria est Dei Patris (Philipp. II, 11), id est in una cum Patre. Quod quamlibet aliquorum intentio negare persistat, et si non omnium sermo, certe omnis lingua proclamat.
V.(Ex libris Contra Arianos.) Dixi cum Patre Filio aequalem gloriam honoremque nos dicere: quia legimus, Ut omnis lingua confiteatur quod Dominus Jesus Christus in gloria est Dei Patris (0314C)(Ibid.). Si tantummodo dixisset in Dei, forte putaretur, esto in Dei, certe minoris; at cum in Patris gloria, quid inaequale? quid exiguum? quid divisum? Non enim in angelica vel humana, sed in gloria est Dei Patris. Alias autem, nisi aequalis gloria ista credatur, contra ipsius Domini jussionem (Joan. V, 23), non omnes sic honorificabunt Filium, sicut honorificant Patrem. Nulla enim ratione sic honorari poterit major ut minor. Sed quicunque non sic honorificaverit Filium sicut honorificat Patrem, quidquid gloriae dempserit, contumeliae deputavit.
VI.(Ex sermone in dedicatione ecclesiae archangeli Michaelis.) Iste sit ille, quam dulcis, tam terribilis locus, in (0314D)quo Jacob (Gen. XXVIII, 11) cernens Dominum scalis innixum, perque eas ascendentes descendentesque angelos videns, domum Divinitatis intelligit: ubi parato mysteriis lapide caput effultus, futurorum causis aptavit unguentum: sive cum passuri Mediatoris pendulum crinem, justificatae peccatricis obsequio, fragrantis alabastri unda perfudit: ut quod lapidibus vivis in spiritualem fabricam congruenter necessarium flueret, ex irriguo angularis lapidis fonte manaret, sicque Abrahae filii per lavacrum ex lapidibus suscitati, ut ariditatem contagii naturalis evadant, odoriferi chrismatis munere gratia fecundante pinguescerent. Istud Jacob sopitus vidit in spiritu, expergefactus gessit in signo. Cum nobis inde oratio (0315A)consecrantis inclamat, nobis ibi somnium dormientis invigilat. Scalae vero quas vidit, gradus sunt supplicationis humanae, quibus quisque pro viribus in divinas aures precum qualitate mittatur. Ascendunt autem per eas angeli, cum vota nostra in coelum porrigunt: descendunt, cum de coelis obtenta transmittunt. Assistunt hi precibus nostris, non pennarum flatu, sed donorum spiritu, quorum volasse voluisse est. Interque hos sibi vindicat Michael princeps principem locum, quem Daniel (X, 13) ille sublimis vir desideriorum, visionum potens, dissolutor aenigmatum, expositor figurarum, hebdomadae triplicis fervente jejunio, parum fuit ut haberet visibilem, nisi acciperet adjutorem. Quocirca etiam hic Michael noster, sinceritate voti, jocunditate loci, devotione (0315B)populi, provocatus adstat, conferendo magna, maxima obtinendo, conspectum Divinitatis quo semper illustratur, huc attrahat. Ad quem, quia multis Scripturarum locis agnovimus, subvehentibus angelis, sive quod pium poscitur, sive quod rectum geritur pervenire, acceptabilium operum salubriumque votorum prospiciamus in studio beatitudinem, qui providimus in archangelo portitorem.
AD COLOSSENSES. I. Qui est principium primogenitus ex mortuis. I.(Ex sermone die primo Paschae.) Fit Christus in hodierna festivitate non unigenitus, sed, sicut Apostolus dicit, primogenitus ex mortuis (0315C)(Coloss. I, 18). Video tamen posse aliquos hic moveri cur Christus primogenitus ex mortuis nominetur, cum factum sit, sicut plerumque nos sacer coelestium lectionum cursus instruxit, ut aliquos mortuorum, etiam sanctorum intercessione redivivos, laxatis naturae vinculis, lux secunda susciperet. Quod admirabiliter quoque ac triumphaliter ipse Dominus fecerat (Matth. IX, 24; Luc. VII, 12; Joan. XI, 43), cum prohibitis prius duobus spiritibus de inferno, corporibus de sepulcro, Lazarum novissime suscitans, jussione tertia, die quarta, non de fauce, sed quodammodo de ventre mortis, vinctas funere, putredine relaxatas, fetentes tempore, jussione viventes retraxit exsequias. Sed quicunque sic temporaliter resurrexerunt, ut deinceps morerentur, (0315D)hos mortuorum primitias, id est primogenitos ex mortuis, quod de solo Christo dictum est, appellare non possumus. Siquidem isti de morte cum mortis vinculis revertentes, nec sub remedio, sed adhuc sub chirographo, non sunt a conditione liberi, sed pro opportunitate laxati. Christus autem resurgens, ut Apostolus ait, jam non moritur, mors ei ultra non dominabitur (Rom. VI, 9). Ergo hactenus ipse solus est, qui non moriturus resurrexerit; hoc etiam suis postmodum largiturus, cum eos a morte perpetuo victuros resuscitabit. Quocirca illa jam secunda laetitia erit, qua fideles resurgent. Caeterum primum resurgendi gaudium primogenito ex mortuis jure debetur.
AD THESSALONICENSES PRIMAE. (0316A) I. Quoniam ipse Dominus in jussu et in voce archangeli, et in tuba Dei, etc. II. Rapiemur in nubibus obviam Christo in aera. III. Item de eodem. I.(Ex sermone de Ascensione Domini.) Vas electionis gentium doctor, in quo adhuc mortali homine angelicus sermo vivebat, cum resurrectionem mortuorum non mortuo sermone describeret, Dominumque nostrum in jussu, id est cum imperio, et in voce archangeli adfore, quasi cum praeconis terrorem monstraret, tum deinde, inquit, etiam nos rapiemur in nubes obviam Christo in aera (I Thess. IV, 15). Tunc erit possibile quod modo arduum. (0316B)Quod nunc in Christo veritas divinitatis, tunc in nobis poterit similitudo. Tunc etiam nostris aere pedibus subjugato, levibus elementis defaecatorum corporum membra ponemus: si tamen veniente eodem rege nostro, non in praeteritum timida differendi conscientia retrahat, sed fida securitas ad percipiendam citius dignitatem gloriae coelestis occurrat.
II.(Ex sermone die primo Rogationum.) Praeparare in occursum Dei tui Israel (Amos. IV, 12). Dicit quidem Paulus apostolus, ubi Redemptoris (I Thess. IV, 15) describit adventum, qualiter rapiemur ad nubes obviam Christo in aera. Hic tamen puto occursum istum ad alium pertinere. Nam (0316C)et hic viventes quasi occurrimus Deo, si praeceptum quod porrigitur amplectimur: et quia paratus est ille ad ignoscendum, occurrat ei correctio ad poenitendum. Sed et quicunque propter amorem aeternae vitae, non solum ab illicitis abstinet, verum etiam a licitis se coercet, sponte occurrisse judicandus est. Nam, ut exempli gratia unum quodcunque dicamus, adulterio generaliter interdicto, simplex conjugium lege permittitur; cui tamen virginitatis nitor sine comparatione praefertur: unde qui dat nuptum virginem suam bene facit, et qui non dat melius facit (I Cor. VII, 36). Hoc ergo de omni debemus observatione sentire. Qui male facit, fugit; qui bene, exspectat; qui melius, occurrit.
III.(Ex libris contra Arianos.) (0316D) Intelligendum est, quod dicente filio, Nemo ascendet in coelum, nisi qui de coelo-descendit (Joan. III, 13), divinitatis tantum potestas unde venerat ascensura dicatur, non eo modo quo ascensum sanctis vel tribuit idem Dominus, vel promisit. Ex quibus Enoch (Hebr. XI, 5) propter meritum translatus a terris, Helias (IV Reg. II, 11) curru elatus est coelis. Taceo illum qui (II Cor. XII, 2, etc.) in corpore an extra corpus nescio Deus scit, in triplicibus supernorum secretis audivit verba quae non licebat hominibus eloqui, quia videbat arcana quae non licuerat mortalibus intueri. Sed forte parum videtur de ascensu fidelium personalia replicari. Noverat videlicet Apostolus (0317A)praemia futurorum, cum sponderet illis ad quos scribebat (Philipp. III, 20), quod recte viventium conversatio jam nunc esset in coelis, quo utique post resurrectionem corporis et habitatio servaretur: sicut et Dominus noster discipulis suis in Evangelio Joannis insinuat dicens: Vado parare vobis locum. Et si abiero, et paravero vobis locum, iterum venio, et accerso vos ad me, ut ubi ego sum et vos sitis (Joan. XIV, 2). Juxta quam promissionem sancti in coelo futuri sunt. Nunquid sine ascensu celsitudinem regni coelestis intrabunt? Et quomodo Nemo ascendet in coelum, nisi qui de coelo descendit (Joan. III, 13)? Sed quia incommutabilis veritas, tam de se falli cum protestatur, quam de nobis fallere non potest cum pollicetur; quamlibet illic cum illo futuri (0317B)sint qui fuerint glorificandi, ille solus ascendit qui levari alterius ope non indiget. Cui cum voluit solide substratus est aeris gradus. Cujus quo venerat revertentis, de superno vigore vibratum, de terrestri substantia corpulentum, viae famulata pendenti sustinuit aura vestigium. Praeter hunc ergo solum, cui, ut saepe jam dixi, per duplicem generationem suppetiit haec potestas, multi in coelo futuri sunt, sed nullus ascendet. Quia ut impleatur fidelibus divina promissio, non ascensuris, sed assumendis dabitur altitudo. Quod praevidebat Apostolus (I Thess. IV, 15), cum sociandos nos Domino, et apud ipsum semper futurus, per nubem rapiendos in aera praemoneret. Porro intelligi promptum est, quod alieno subvectus arbitrio non graditur propria libertatis (0317C)sponte qui rapitur. Nec semper invitos rapi rearis: frequenter raptos suos monstrat et gratia. Siquidem teste Evangelio (Joan. VI, 46), et Pater trahit qui ad Filium veniunt, et a violentis rapitur regnum coeleste (Matth. XI, 12). Quae sic rapina desiderii sui sancti efficit compotem, ut Dei cui hoc violenter eripitur, magis provocet largitatem.
AD TIMOTHEUM PRIMAE. I. Unus mediator Dei et hominum, homo Christus Jesus. II. Si quis episcopatum desiderat, bonum opus desiderat, etc. III. Cum enim luxuriatae fuerint in Christo, nubere volunt, etc. (0317D) IV. Nihil intulimus in hunc mundum, etc. I.(Ex libris contra Arianos.) In Christo Deus et homo, non alter, sed ipse: non duo ex diversis, sed unus ex utroque mediator. Gemina quidem substantia, sed una persona est. Quam soliditatem si quis scindere dualitate praesumat, primum est quod publice contra Apostoli sententiam profitetur, dicentem: Unus mediator Dei et hominum Christus Jesus (I Tim. II, 5). Deinde eligat necesse est de duobus, id est divina humanaque, quam naturam mediationis hujus velit mysteria suscepisse. Si solus Deus mediator, non est alius apud quem intercedat: si solus homo, non est qui reconciliare (0318A)praevaleat. Junge porro ut sit (II Cor. V, 19) Deus in Christo, et est mundum reconcilians sibi. Ipse videlicet penes quem agendum est, ipse qui agat: sic idem missus, et idem regressus; sicut ipse judicatus, et ipse judicaturus.
II.(Ex sermone de ordinatione episcopi.) Superest nunc, ut lectionis hujus semper meminerit, quae peculiariter ei nunc lecta est, inclamante Apostolo, acclamante populo, conclamante judicio, Si quis episcopatum desiderat, bonum opus desiderat (I Tim. III, 1). Solent autem plerique propriae ambitionis incendium dicti hujus apostolici quasi refrigerio temperare, quod jam et libertate permissa res boni operis concupiscatur. Sed statim cessaret (0318B)tale desiderium, si sequentia tractarentur. Oportet, inquit, hujusmodi irreprehensibilem esse (Ibid., 2). Hic secum rogo crescens ambitus et animosa honorum vota decertent: hic permissam sibi desiderii securitatem merita semetipsa scrutata considerent; si ab omni interdictae reprehensionis naevo candida divinae imaginis integritas custoditur; si quandocunque mentis impetus moderationis limitem non excessit; si quibuscunque indigentibus superfluum quispiam manus non tenuit; si nunquam sermonis petulantia honestatem silentii salubrioris irrupit; si (Ephes. IV, 26) calentem diei ferventis iracundiam limes occidui solis absolvit; si nunquam corde duplici diversum sonantis cogitantisque aliud verba quam vota moliuntur; si ad ultimum digna observantiae (0318C)cura, ut de juramentis taceam, vel perjuria formidantur. Non quod ab his omnibus liberi esse omnes possimus, sed quod periculosum sit unumquemque merita sua non recolere, et quod solis irreprehensibilibus debetur, ambire. Jam quid de illis dicatur, quos pretiositatem gratiae pretii vilitate mercantes, usque ad jacturam pecuniae verecundiae jactura producit? Quorum acclamationibus militant conducta mendacia, quorum prurientes scalpentibus praeconiis aures mercenarius clamor inflammat; quique non reminiscentes Simonem Magum (Act. VIII, 18) divini muneris dispensationem pretio voluisse mercari, cum pecunia sua non in sacerdotium, sed in interitum deputantur. Libere ergo haec coram ambitu electo compulsoque detester: placere Deo penitus (0318D)nequit, qui usque ad sui electionem sibi ipse placuerit. Quin potius de innocentum antistitum labore dicamus. Neque enim levis est administraturi causa pontificis, quem manet dupliciter, sermo ut populi magistrum, actus ut Christi discipulum: qui plebem non minus pietate quam severitate recturus est. Quem timere convenit dispendiis suis, quem communicare non convenit criminibus alienis. Qui alium onerat se contestante, qui damnum patitur alio pereunte. Quando audit, non turpis lucri cupidum, temperaturus est ut sit cupidus, et quidem lucri, nec tamen turpis: id est, ut studeat commissa sibi talenta assiduae praedicationis sermonibus expolire, et acquisita multiplicataque gregis sui salute geminare. (0319A)Jubetur esse ornatus; nec istud corporaliter accipiendum est. Episcopum cui injuncta merito ornamenta suppeditent, non comit pompa, sed gratia. Sic itaque sacerdotalis locus, arctam illam et contribulatam Evangelii semitam tenens, perque angustias ejus post se etiam populum trahens, sinistram fugiens, dexteram non praesumens, periculosum ex utraque parte lubricum pertimescat, et sermonis apostolici libram aequalitate considerationis appendens, si districtus esse voluerit, legat non percussorem; si humanus, non vinolentum; si sobrius, non avarum; si subditus, non abjectum; si servus, non elatum; si misericors, non remissum; si terribilis, non cruentum; si domum suam bene regentem, utique ordinantem omnia, negligentem nulla, acquirentem (0319B)multa, plurima dispensantem. Ergo et huic ex administratae domus probato rectoque judicio, super evangelici illius nummularii mensam pecunia multa committitur, quae multiplicato reddenda compendio vos eritis.
III.(Ex epistola contra Faustum.) Fateor in necessitate positis, etc., ut in epistola 4 (col. 221, a), usque ad in carne non vicerat conjugatos.
IV.(Ex sermone die 2 Rogationum.) Age nunc, in quantum potest fieri, videamus quae nostra quaeve aliena sint. Ait Paulus apostolus: Nihil intulimus in hunc mundum, sed nec auferre possumus (I Tim. VI, 7). Et quid nostrum dici potest, (0319C)quod non intulimus, quodque non relaturi sumus? Nudus, inquit Job, exivi de utero matris meae, nudus revertar in terram (Job I, 21). Patet quam infidelis sit usus divitiarum, qui nos nec in principio nostro, nec in fine comitatur. Quid aurum et argentum avare multiplicas? quid tuum dicis, ad quod nudus venisti? Mundi est facultas quam tuam, communis est quam propriam putas. Via itineris cujuscunque quam gradimur, breviter dici nostra potest, dum a nobis ambulatur: nobis vero praetergressis, illorum est qui sequuntur. Quomodo potest nostra esse facultas caduca atque terrena, si non pascat egenum, cum possit pascere violentum? Quomodo nostrum est, in quo nec capiendo innoxii, nec continendo justi, nec possidendo certi, nec conservando securi sumus? Et (0319D)quam pro certo tenemus, nos nudos in terram venisse, tam certo sciamus, de terrestribus nos auferre nihil posse. Apostolus se recolit nihil intulisse, nihil ablaturum esse. Job fatetur nudum se natum, nudumque moriturum. Salomon omnibus parem clamat interitum et similem exitum. Quantumlibet ambitione velit quisque discerni, principio et fine conjungitur. Nam quod dixit, Unus introitus omnibus ad vitam, et par egressus ad mortem (Sap. VII, 6), non meritorum aequalitatem, sed aequalem docuit conditionem. Unde si apparet, ut opinor, nec infida fidelium, nec peritura esse salvorum, quae sint nostra paululum discernamus. Ecce, ut supra dixi, cum in hunc mundum venientes nihil terrenae facultatis inferimus, (0320A)animam tamen arbitrii compotem capacemque rationis, ad eligendum bonum, si Deus inspiraverit, exhibemus. Cumque processu temporis voluntatis nostrae qualitas confirmatur, Dei voluntas est ut bene faciamus, sed nostrum est quod fecerimus. An forte dicit aliquis, et hanc ipsam boni actionem potest homo insidiante diabolo perdere. Verum est, quod amittere homo bonum proprium furante adversario potest. Sed hinc magis nostrum conjici debet, quia non violenter aufertur. Non enim taliter perdimus mercedem, qualiter facultatem. Quod enim extra nos est, carnalis inimicus rapiendo auferre potest: quod vero intra nos, non potest spiritualis nisi insidiando furari. Et ideo, si sciret pater familias qua hora fur venit, vigilaret utique, et non sineret perfodi (0320B)domum suam (Luc. XII, 39). Illa ergo est domus nostra, quae, si vigilamus, non potest dirui: illa vero prorsus aliena est, quae potest vigilantibus nobis occupari.
AD TIMOTHEUM SECUNDAE. I. In magna autem domo non solum sunt vasa aurea et argentea, sed et lignea et fictilia. I.(Ex sermone die 3 Rogationum.) Quomodo si, inquit (Isai. LXVI, 20), inferant filii Israel munus in vase mundo in domum Domini; legimus in Apostolo, in domo magna non solum argentea vel aurea, sed etiam lignea vasa et fictilia (II Tim. II, 20) reperiri. Quae in ipsa graduum diversitate omnia possunt esse usui, etiamsi non sunt aequalia (0320C)dignitati. Cuilibet distantiae nitor opus est. Potest in fictilibus vasculis, dummodo munditia non desit, divinae domui munus offerri, si vas ex eadem massa fictum, quia peccando ceciderat in contumeliam, poenitendo redeat ad honorem. Habemus enim thesaurum istum in vasis fictilibus (II Cor. IV, 7). Haec ergo vascula, ut dixi, poenitentium teneant compunctionem. Porro lignea legitimam conjugatorum praeferant simplicitatem: cruore martyris aurea rubeant; virginitatis radio argentea perlucescant. Vasorum talium capacitas est, quod rationabilis naturae coditi sumus. In haec modo provideat de suo quisque quod offerat: pro qualitate munerum fit pretiositas vasculorum. Istis credo vasculis Heliseus (IV Reg. IV) quondam liquorem olei vivacis infudit, quod cum (0320D)flueret irriguum, non effluxit impletum.
AD HEBRAEOS. I. Filius meus es tu, ego hodie genui te. II. Minorasti eum paulo minus ab angelis III. Ubi enim testamentum, mors necesse est inter cedat testatoris. IV. Fide obtulit Abraham Isaac, cum tentaretur. V. Lapidati sunt, secti sunt. I.(Ex libro de Christi divinitate.) Filius meus es tu, ego hodie genui te (Psal. II, 7) Hodie hic aeternitas, etc., ut in epistola 28 (col. 246, a) usque ad nomen filii ejus, si nosti.
II.(Ex libris contra Arianos.) (0321A) Minorasti eum paulo minus ab angelis (Psal. VIII, 6). Quod Apostolus de Christo exponit dictum, cum in natura divinitatis suae major esse angelis a nemine dubitetur. De quo dicit Apostolus ad Titum scribens, ut abnegantes impietatem, et saecularia desideria, prudenter et juste et pie vivamus in hoc saeculo, exspectantes beatam spem, et adventum gloriae magni Dei et Salvatoris nostri Jesu Christi, qui dedit pro nobis semetipsum (Tit. II, 12). De quo alio loco Scriptura nostra dicit: Qui est, qui erat, quique venturus est omnipotens (Apoc. XI, 17). Si omnipotens, unde minor? Nam et illud omnipotens dicit jam post resurrectionem suam secundum Matthaeum, Data est mihi (0321B)omnis potestas in coelo et in terra (Matth. XVIII, 28). Quod si quis minorem putat accipientem eo qui dat, legat et de Christo per Apostolum dici: Cum tradiderit regnum Deo et Patri (II Cor. XV, 24); cum sic non possit esse pater sine regno, quod ei filius dicitur esse traditurus, sicut nec filius sine omni potestate quam sibi dicit datam in coelo et in terra. De quo S. Paulus ad Colossenses, prohibens ne credamus secundum traditionem hominum, secundum elementa hujus mundi, et non secundum Christum: Quoniam, inquit, in ipso habitat omnis plenitudo divinitatis corporaliter (Coloss. II, 9).
III.(Ex. sermone de Natali calicis.) (0321C)Impleturus Redemptor noster sacramentum carnis assumptae, sicut aeternus et piissimus pater, creatis a se redemptisque filiis spem indultae adoptionis aperiens, substantiamque nobis coelestem ante diem suae mortis assignans, testamentum fecit, quo nos haeredes ab his quae largiebatur instituit, humana quidem comparatione, sed non humana necessitate, non amissurus quod filiis deputabat, sed habiturus magis filios cum haereditate quam scripserat. Testamentum hoc appellamus testamentum novum. In quo exhaeredatis omnibus, solus haeres instituitur populus Christianus. Non autem juxta terrenum morem haereditas ista dividitur, nec corruptibili distributione in plures dispersa tenuatur. Omnes recepit, omnes invitat: nec de portione tenentum tollitur (0321D)quod aliis nascentibus deputetur. Crescat quantum vult, et multiplicetur renascendi cupida filiorum voluntas, omnibus se incontaminatam reservat haereditas. Sed istud testamentum novum vetere suppleto ordine suo agitur, et totius firmitatis mysteriis celebratur. Quod ipse ineffabilis redemptor noster, adhibitis (0322A)valde idoneis testibus, discipulis suis, conscripsit traditus, signavit passus, aperuit suscitatus. Et quia cuncta rite peracta sunt, merito apostolus Paulus dicit: Quod hominis confirmatum testamentum nemo irritum facit, aut superordinal (Gal. III, 15), id est mutat. Agnoscamus nunc fideliter summam haereditatis indeptae. Illud est videlicet quod coenantibus apostolis aeterni libaminis ordinem consecravit. Itaque videmus, quod nihil nobis de substantiae plenitudine minuit, qui quod pro nobis assumpsit, totum nobis reliquit. Alii haeredibus suis sua tribuunt, ille semetipsum, id est carnem vel sanguinem corporis sui.
IV.(Ex sermone die Paschae.) (0322B)Universis igitur ferte quae sumitis. Quod mensae apposui, mundo transmisi: calix quem vos gaudetis gustasse, cunctorum est. Novi et aeterni testamenti paucos testes adhibuit, multos haeredes. Nulla tamen sortis conditio admittit alienum. Certos quosque recipit coelestis cognitio: populus est quidem adoptione, sed unicus.
V.(Ex sermone de Ezechia rege.) Ille quondam patriarcharum maximus pater (Gen. XXII), qui immolandum filium jussus offerre, viriliter praesumpsit, nec majestati hominem posse resistere, nec pietati praeceptum parricidii convenire. Et tamen, cum mysterii ignoraret eventum, altari filium quasi jugulaturus imposuit: unum certissime (0322C)tenens, si hujus hostiae Deo irrevocabilem libuisset tenere sententiam, non homicidium, sed sacrificium fore quod obedientia commisisset.
VI.(Ex sermone die 2 Rogationum.) Nos magis instruunt isti prophetae, et infirmitatem nostram quasi sub suae impatientiae sermonibus consolantur. Illorum porro patientiam testantur multiplices in infirmitate virtutes. Quorum ut vel paucissimos, propter istum qui dolet justum ab impio devorari, exempli gratia proferamus, probat hoc de Jeremia gloriosior in captivitate libertas, neque per ligamen corporis licentia vincta sermonis. Probat Esaias, quem ob praeconium veritatis, divaricante serra obtusis dentibus, doloribus acutis, saeviens civicus (0322D)furor, quantum ad poenam mortaliter torsit, tantum ad gloriam vitaliter occidit. Cumque victore defuncto, victus superstes doleret, per laniatam carnem mentem nequivisse lacerari, cum multas membrorum partes quas disjunxerat numeraret, plus quam unam fidem invenire non potuit.
(0321)(Ex veteri codice.) Ex dictis Patrum diversis catholicorum. Haec Lugdunensis Florus collegit in unum.
1 ADMONITIO. Praeter homiliam superiore